/A

-’I ^ ^ Æ f^SS^ o ^*v ^

ql C/) ^ ' C^ (ng^ 3g| (J) X CO

? '«p t 2 É z ^

2 3, 5 J. 5 ^ J, •'

3RAR 1 ES^^SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVIN0SHill^S^S3 I d Vd a 11

(O ::; _ c/5 _ ~ . c/j

CO

c

H

o

iniiisNi"^NViNOSHims saiavaan libraries smithsonian”institution noij

r- , z: r* z: r~ 2

O ><^Tir(7î>\. “ y^^c\ O *” o ■^/r^s. O

^As»^ m ''>5^' z \tî:Asv^ rn ^ m

Î R AR I ES SMITHSONIAn""|NSTITUTION NOIinillSNl“NVINOSHillNS S3 1 aVB 9 11 LIB

, Î5 _ _ _ z: «r t/5 2 ^ ^

(/)

X

^ <

H /?ÆlTfÂA 2

CO ^

O

> ^ >' 2
2 ^ ‘ Z CO 2 t/>

ifiiiiSNi NviNOSHiiws S3iavaan libraries Smithsonian institution noij

</? _ _ X CO — _ to

UJ y<<CiSTiTi7>s. ~ LiJ ~ y^Q aJ>v üJ

Z

CO

-

o w ::. o — o

2 -J Z oJ Z -I

3RARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOliniliSNI NVINOSHIIINS SBIBVaail LIB

X

jrj Xoirxsvix' fh ti. ir<'ï

_ CO X CO ^

iiniiiSNi NViNOSHiiws S3iavaan libraries Smithsonian institution noi

z _ w z ...■, w 2: .v>.

^ .'• ^ V.' ^ ✓^vîivlîrx ^ so ^

I ^

> XOiiiS^ 2 ^. >

CO 2 to Z CO ^ I I D

B RAR I ES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVIN0SH1I^MS S3 I B Vd 9 1 1_ L I B

CO X _ _ _ to _ :- CO

^ .#<TTc7rr>s. 1 1 1 .y<\7Z7T>*^ ^

to

LÜ

1\

—

li à

k'iX

CC

n M 1
« ^ 1

<

I'^f

ÿc/

ÜL

CÛ

\o^

Q Q ^ XiOiij3T>^ O

lini!lSNl“^NVIN0SHimS^S3 IdVBail’^LIBRARI ES^SMITHS0NIAN"^INSTITUTI0N NOI

r- .. 2 r- Z ^ ^

X

h-

;o
>

?□

m '' w ^ ^ m

CO — CO £ t/>

B RAR I ES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVIN0SH1IIMS_S3 I BVB 9 I1_LI B

CO _ Z ♦ CO

^ < A. ^ iÆr. < E ^

—4

O

\v to y^^vÆ/' CO

. i w/^' ^

2 > *' 2 ^'VÎ^OSVA^iX > ' 2

— S Z CO - 2 CO

ilinillSNI NVINOSHlIl^S S3ldVBai1 LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOI,

ES^SMITHSONIAN INSTITUTION NOIlDlllSNI NVlNOSHlIkVS^S 3 I 8 Vd g ® ^

2

(Ji

C

H

O

2

NviNOSHiii^s S3idvyan
z
o

LIBRARIES SMITHSONIAN

INSTITUTION ^NOlinillS

o

ES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVINOSHillMS S3 I dVd 8 H ^Ll B R AR I E

NVINOSHimS S3ldVdan LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION

Noiiniiis

ES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVINOSHIIIAIS

S3iavdan

LI BRAR I I

SNl NVINOSHimS S3ldVdan libraries SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillS

{/)

ES SMITHSONIAN
in

INSTITUTION NOlinillSNI NviNosHiiws ssiavyaiT

SNl NVINOSHIIIAIS SBiavaaiT LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillS

lES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVINOSHilWS SBiavaaiT LI BRAR I

SNl NviNOSHilws SBiavaan libraries Smithsonian institution Noiiniiis

DEEL 42

1982

Entomologische Berichten

UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE
ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

AMSTERDAM

1982

DRUK:

FIRMA PONSEN & LOOIJEN

WAGENINGEN

Samenstelling van de redactie:
Dr. J. P. Duffels
Dr. W. N. Ellis
B. J. Lempke
Dr. W. P. J. Overmeer

INHOUD

ACHTERBERG, C. van. Two species of Macrocentrus Curtis unknown from Austria

(Hymenoptera: Braconidae) . . . . . . . 56

- - , The fossil species of the subfamily Blacinae described by C. T. Brues (Hym.: Bra¬
conidae) . . . . . 91

— — , A new genus of the Rogadinae-Lysitermini from Kazakhstan (Hym.: Braconidae) 125

- , Notes on some type-species described by Fabricius of the subfamilies Braconi-

nae, Rogadinae, Microgastrinae and Agathidinae (Hymenoptera: Braconidae) . . . 133

- , Revisionary notes on Chelonus Jurine and Anomala Von Block (Hymenoptera:

Braconidae, Cheloninae) . . . . . . . . 185

BELLE, JEAN, Odonata collected in the Canary Islands . 75

BERGE HENEGOUWEN, A. L. van. Notes on the larval stages of some East African

Hydrophilinae (Coleoptera: Hydrophilidae) . . 11

BLOM, W. L., In memoriam. Zie R. de JONG
BOLLAND, H. R. Zie E. A. GOMAA
BOTOSANEANU, L. Zie A. DIA

BRINKKEMPER, OTTO, Zeldzame zweefvliegen in Zaandam (Diptera: Syrphidae) . . 81

BRUGGE, BEN, De volwassen dieren van Pharongomyia picta (Meigen, 1824) voor

het eerst in Nederland gevonden (Diptera: Oestridae) . . . . 73

BURGER, H. C. Zie G. van ROSSEM

CUPPEN, H. P. J. J., Hydrochorus ignicollis Motschulsky, nieuw voor Nederland

(Coleoptera: Hydraenidae) . 54

CUPPEN, J. G. M. and H. P. J. J., Hydraena britteni Joy new for the Netherlands

(Coleoptera: Hydraenidae) . . 45

DESCHKA, GERFRIED, Phyllonorycter trojana sp. n. von Mazedonien (Lep., Litho-

colletidae) . 24

DIA, A. & L. BOTOSANEANU, Un cas de gynandromorphisme chez un trichoptère

hydroptilide du Liban (Trichoptera: Hydroptilidae) . 140

DUFFELS, J. P., Brachylobopyga decorata n. gen., n. sp. from Sulawesi, a new taxon

of the subtride Cosmopsaltriaria (Homoptera, Cicadoidea: Cicadidae) . . 156

EISNER, J. C. , In memoriam. Zie R. de JONG
FEIJEN, H. R. Zie G. G. M. SCHULTEN

FRANKENHU YZEN, A. van, Een bijzondere vangst van Synanthedon tipuliformis

(Clerck) (Lep. : Sesiidae) . . . . . . 101

GOFFAU, L. J. W. de. Zie G. van ROSSEM

GOMAA, E. A. and H. R. BOLLAND, Eupalopsis vandergeesti a new eupalopsellid

mite from the Netherlands (Prostigmata: Eupalopsellidae) ..................... 65

GOOT, V. S. van der, Nederlandse vliegenvangsten (Diptera: Syrphidae, Conopidae,

Bombyliidae, Asilidae, Therevidae, Stratiomyiidae) . 5

- , Het determinatiekenrnerk voor de wijfjes van de twee Nederlandse Baccha-soor-

ten onbetrouwbaar? (Diptera: Syrphidae) . . 17

GOUTBEEK, A., Waarnemingen bij het uitkomen van een kweek van de hommelmot

Aphomia sociella (Linnaeus) (Lep.: Pyralidae) . . . 39

HARRIS, K. M. Lestodiplosis oomeni sp. n. (Diptera: Cecidomyiidae), a predator on
the carinate tea mite, Calacarus carinatus (Green) (Acarina: Eriophyidae) and

other mites on tea plants in Indonesia . . . . . 20

JONG, B. de. Nieuwe soorten van spinnen voor de Nederlandse fauna (Aranea) ....... 113

JONG, R. de. Een bilaterale gynandromorf van Thymelicus lineola (Ochsenheimer)

(Lepidoptera: Hesperiidae) . . . . . 49

- , Notes on the genus Acerbas De Nicéville (Lepidoptera: Hesperiidae) . . 88

- , In memoriam J. C. Eisner, 28 april 1890-30 dec. 1981 . . 168

- , In memoriam W. L. Blom, 3 nov. 1906-29 maart 1982 . 190

II

JONGE, J. T. de. Hinderlijke of schadelijke insekten in en om gebouwen in 1981 . 129

KEVAN, D. KEITH McE. A new species of Desmoptera I. Bolivar, 1884 from West-

Irian (New Guinea) (Orthoptera: Pyrgomorphidae; Desmopterini) . 170

KLINK, ALEXANDER, Rheopelopia ornata (Meigen); Description of the meta¬
morphosis and ecology of a river inhabiting Tanypodinae-larva, new to the Dutch

Fauna (Diptera: Chironomidae) . . . 78

- , Description of Mochlonyx triangularis n. sp. and a key to the larvae, pupae and

imagines of the palaearctic species of Mochlonyx Loew (Diptera: Chaoboridae) . . . 150

KREBS, A. P. M., Note on the distribution of Dixella autumnalis (Meigen) in the

south-west Netherlands (Diptera: Dixidae) . . . . . . 62

KRIKKEN, J., A new Clinterocera from Borneo (Coleoptera: Cetoniidae) . 30

- , The genus Heteroclitopus Péringuey in Kenya (Coleoptera: Scarabaeidae) . 120

- , New genus-group names in the family Cetoniidae (Coleoptera) . . . 148

LANGOHR, G. R., Nieuwe en minder gewone Lepidoptera voor de Nederlandse fau¬
na . 163

LEMPKE, B. J., Trekvlinders in 1980 (eenenveertigste jaarverslag) (Lepidoptera) . 33

- , Theria rupicapraria (Denis & Schiffermüller) en T. primaria (Haworth) in Neder¬
land (Lep.: Geometridae) . 68

- , Interessante waarnemingen en vangsten van Lepidoptera in 1980. . . 116

- , Opmerkingen over twee Nederlandse namen voor Lepidoptera , . 161

- , Trekvlinders in 1981 (Tweeënveertigste jaarverslag) (Lepidoptera) . 180

MOL, A. W. M., Sialis nigripes Pictet in Nederland (Megaloptera: Sialidae) . 177

NIEUKERKEN, ERIK J. van, New and rare Nepticulidae in the Netherlands (Lepido¬
ptera) . . . . . . . . 104

- , A revised check list of the Nepticulidae occurring in the Netherlands (Lepido¬
ptera) . 174

OOSTERBROEK, PJOTR, New taxa and data of western Palaearctic Nephrotoma

(Diptera: Tipulidae) . . . 41

ROSSEM, G. van, H. C. BLfRGER en L. J. W. de GOFFAU, Bijzondere aantasting¬
en door insekten in 1981 . 84

SCHILTHUIZEN, M., Interessante Coleoptera van het eiland Voorne . . 1

- , Interessante Coleoptera van het eiland Voorne (II) . 97

SCHULTEN, G. G. M. & H. R. FEIJEN, A new species of Trichogramma (Hymeno-
ptera: Trichogrammatidae) from Malawi, parasitizing eggs of Chilo diffusilineus

(de Joannis) . . . . . . . . . . . 142

SIMONTHOMAS, R. T., Notes on the nests and polymorphism of Polistes (Aphani-
lopterus) crinitus multicolor (Olivier) in the Netherlands’ Antilles (Hym.: Vespi-

dae, Polistinae) . 191

VLUG, H. J., Een geval van gynandromorfie bij Dilophus febrilis (Linnaeus) (Diptera:

Bibionidae) . 102

VONDEL, B. J. van, Rabocerus gabrieli (Gerhardt), nieuw voor de fauna van Neder¬
land (Col.: Salpingidae) . 52

WOLF, H. W. van der. Aantekeningen over Coleophoridae (Lepidoptera) . . 145

KORTE MEDEDELINGEN

BRUGGE, BEN, Mimumesa sibiricana Bohart nog steeds op Texel en enige opmer¬
kingen over twee Texelse graafwespen (Hymenoptera: Sphecidae) . . 147

FRANSSEN, M. C. R., Lymantria dispar (Linnaeus) (Lep.: Lymantriidae) . 139

- , Theria primaria (Haworth) en T. rupicapraria (Denis & Schiffermüller) (Lep.:

Geometridae) . . . . . . . . . . 160

GOOT, V. S. van der, Literatuurkaartsysteem Syrphidae (Dipt.) Nederland . ' 167

- , Aanvullingen op de lijst van zweefvliegen van het Heilooër bos (Diptera: Syr¬
phidae) . 184

KREBS, B., Chironomus ssp. (Chironomidae; Diptera) gevonden in de magen van de

Kleine strandloper Calidris minuta (Leisler) . 10

Ill

LEMPKE, B. J., Apatura iris (Linnaeus) (Lep., Nymphalidae) . 32

- , Het eerder beginnen van de vliegtijd van vlindermannetjes . 128

- , Plutella xylostella (Linnaeus) op heidevelden (Lep.: Yponomeutidae) . 155

MAASSEN, A. W. P., Pareulype berberata (Denis & Schiffermüller) in Midden-Lim-

burg (Lep.: Geometridae) . . . . . . . 16

- , Catephia alchymista (Denis & Schiffermüller) (Lep. : Noctuidae) . 74

- , Coenonympha tullia (Müller) (Lep.: Satyridae) . 173

STUIVENBERG,F. van. Bod gevraagd . . . . . 176

VEENSTRA, KLAAS, Twee vangsten van Temnostoma vespiforme (Linnaeus) uit

N.W. -Overijssel (Diptera: Syrphidae) . . . 53

ZANDEN, G. van der, Lasioglossum setulosum Strand niet inlands (Hym., Halictidae) 162

LITERATUUR

AMERICAN, The, cockroach, 1981. (W. N. Ellis) . . . 103

CROWSON, R. A., 1981. The biology of Coleoptera (W. N. Ellis) . . . 19

ECOLOGY, The, of Bruchids attacking legumes (pulses), 1981 (G. G. M. Schulten) .... 4

FIBIGER, M. & P. SVENDSEN, 1981. Danske natsommerfugle (B. J. Lempke) . 96

FLEAS, 1980. Proceedings of the international conference on fleas (W. N. Ellis) . . 16

GENETICS, The, and biology of Drosophila, 1981 (G. G. M. Schulten) . . . . 132

IDENTIFICATION GUIDE, An, to the British Pugs, Lepidoptera Geometridae, 1981

(B. J. Lempke) . . . 61

INSECT life history pattern, 1981 (W. N. Ellis) . . . 87

INVENTARISATIEATLAS voor de flora en fauna van Nederland, 1981 (W. N. Ellis) 100
KALSHOVEN, G. E., rev. P. A. van der LAAN, 1981. The pests of crops in Indonesia

(G. G. M. Schulten) . . 112

KÜCHLEIN, J. H., F. LEFFEF & R. H. KLEINPASTE, 1980. Tabellen en versprei-
dingsatlas van de Nederlandse Microlepidoptera, 1. Pyralidae (eerste gedeelte)

(B. J. Lempke) . . . . . . . . . . 61

PROVISIONAL atlas of the invertebrates of Europe. Maps 1-27, 1981. (B. J. Lempke) 44

RECENT advantages in entomology in India, 1981 (W. N. Ellis) . . . 77

RIEPE, TH. & R. RIBBECK, 1982. Veterinaermedizinische Arachno-Entomologie

(W. N. Ellis) . . . . . 179

SEMIOCHEMICALS: their role in pest control, 1981 (L. P. S. van der Geest) . 90

STERILE insect technique and radiation in insect control, 1981 (W. P. J. Overmeer) . . . 149

PERSONALIA

BOER, R. de (gepromoveerd) . . . . . 40

BOOH, C. J. H. (gepromoveerd) . . . . . . 169

KRIFT,H. J. van der (overleden) . . . . . . 155

KUIPER, F. J. (overleden) . . . . . . . 64

LANDMAN, H. (overleden) . . . . 19

MELCHIOR, M. H. A. (overleden) . 169

SANDERS, prof. dr. H. (overleden) . . . 80

MEDEDELINGEN VAN BESTUUR EN REDACTIE

Afdeling Noord-Holland en Utrecht . 16

Ter overname . . . . . . 32

Prijsreductie . . 32

Correcties . . . . . . . . . . . . 48, 96

Aankondiging van het Tweede Europese Entomologen Congres . . . 74

Aangeboden . 115

PIFON - iets voor u? . . . . 119

v . s ,b, v;. r.i'i i i-„k Ä . -

ç<î.f ■ ', >.LU >t .(H'L. , : ..; imb\nK:^n^t\qX 4 's^tJ-i.U:i‘;Ïv>: .-4 '^‘-Ü-

MiljUiioyiifiùP. •Z mn-jCt) .-— 4^'

'.s'/Uï.kvV.'" ■' ;,'. j.t. V^i.yj-y:.'^ .. ^?n>(Àtf:lcpv? ;îi7ï,ir-»j4^,,\) î<^;/^[h0v.€>~.W>'î •'

rtî^.v ,D ,î4Hcri'l/'

. . i'i: ■ ^:"r;.-.-; ;•:: îi:v<irc:?î<v;^' '■ .. . '. siv » <;:;pVcTa o.'*'!} üV : r^K'- ) . Kii

•;• ••■', ^i^v' 5;<:ƒ1ç^^ ;:Jv;vi:'. .-r-jTi.c-- {i Hî>

i.. V^i‘- .'OHHi G. K. v^ '-'Ar vîl ï;>’;*'.kïr L*;. {>>:;■.■■> 'pt ,;.fa \ vhM‘-t.î;;' :'Si.vî'-i'i.'^;.^d'.»: ■ !■!,'

«.01 'ip.,., . . . , . , . (i-,ii{ri .’ïV t fMOj ,a/î'rvi'4ADî>î3M'X^

.V p;'v7.'x 4 50^-:' ;.'A"t>l.WO^WvO>0

dO i u';-.l ; .1 •■ ‘^ri'i.raoi-.îwii , IMs.- 1 ./Î.O.-'OVki-V ,M ■ÿy.U-J^Zvl^4

Of . :lfi-;!-iî);^ ii4?ii^'3‘;'.ÿ1i-.VV j fclîQifi 10 ^

... C>pmi..:k,in'r?Tî f'v.<Or^ai!u{ri;ii0VVOxkO0}O!r^^^ ,AîO4qc>dy;H^th>''>givi««0'OLw; .ijiT-O^’OrrniOHk)
-i— . TfHkr-iaf^>hïr.;iiOt;ïi) ^;fî»îoril'}'^';^Oo^iiîO vf{Oi^ ÎRiTiv^ü ^ÎOÎ rA:>1H[ rHHi:ïi'

U:y •'0 A. .c.,,. '0, .. ni j[i:'- :yy}\.yy.:\ l. ;■ ' Kj-v./COtii.H'V.i ,■ .' ■■ !•!' .• /4[by!rjrffl>.| -U. H ) ■

K vOv. i. ci'SO .VM.fN^s ,rn':ir.ifj'v<r0î;ifFi'4lkr>i{ill'^i

(K'I .'yyJiiiM .bn»;h';LpiO cn.^ano n^Mij pb «^A.ifAirT A?fI5JA fV -RKf

' A, , lOvO^w^f yîlO ..•^^ç}if:iirî;r\AA-Wî:<f:KV..;Op<fv^ M

V . . : . . . . , . , , , ,inuiUn^^^ lA .0 .0) ' ’■•'

A.AÀOL.wpo^vn-- o<.iibi<iÂr.,G80i :n2A-fmhiu:yi .H^:ii'i*''H-v:V;a,vto-. h vîo^^^^-kî’i'Xj'^

, j :H^r.i'bvv;0 'V .( 'j«b.«f.iî-.;ooV^ u^O itov /{ïîu.i>fmi{/ -''"

I?)!, ,*;:\'Odk!w ^ y;; Vi.'. ; ,'0 .i , , 0^^.!K■.'lLlv i'.'-. L. . ' . ■/'■, , . <,y, ', ■.., , i^.0;<"Ov

■-fcf ., k >.! O.'tr^îA.-^uO'A r>!;î?;i' 1 0K^C'■;^^3 Vy U-WijOc lAiAOli^y/ü'-S^-

t%'ii:.. ,'it^.*': -0.. .v\ , .4.' fy'iO.i'i \K •!'.: l.^'O;-' <v: ■7*:^Ai3‘'/;i>05fJô üi y:..\iii^;;fUivi>w .nAnO'Jj^

' •'•,■ ,>?0-,;.:0'j.i4'f f] A .hrr

'.'C'. A‘ OO-, ;;i A r.AAÀO. . A .■■,./ ^4^.• i-;-. 'rA
'A' :Amy^ -■ ^î?•y>o'‘ uyiO<:OiA'jl>ASÏi-iOïPÏM'Ïi^

'.O'O vAr,‘>'fi.vi:n\v>:y/Q *l Ai :W) AiiP’î jAtifu ^ i:y).){îi ït* ,Tv<;*;ibj./i baü 'fj'.'/.'n .0

'■ ' *‘, * ' ..t’ !*'■ ■' y'‘>v''>./. ,.*ÿ. >'’»-.i,'‘.: ''■. 'U .r. ,'('l(.! t/s î! ■ ;■■« ’î ' •' )'*■'.. .i, :'. . •*. !"')ri.,ir<r-

'yjs') ^ ‘0*0:<i‘ ■ :' ’0.0‘4A ■■r 1 ■' w,.07^jAïCC2yï^'-ll0i''r!.-.n.*' , 4'V'.y"

‘'»tP. . AO

■ ■ ', 0 VCvt (ü/i’^wVf.yjV&y ; A-y HilOîii

■

. - 4.- .1

X.iA

i; yr ■

Vr)i

*î - ,

* t 1 \ 1 r •’•■

J ' ^

». » t • ••

m

i'O

■■■A . , 0. ,0

^ J* v^>

■•. «''s“«.'.“ ♦ "«

î>0

U'if

ï :AvO.,

l.

.' . - , V'

CO '»*

<V'/4 »

OAf

* ï ,

,.r. U- >V. y;

i , tjft

.< v..:-yv

dp,

...,., , ,

V I :« .

. . ,0’.

( tf '7 *’

. J t .

1

v,-

yiC'l.i'l A

. } Vi

OyjAaS

ï^î iO

b'- - i

•t^,'v
i ’ -.v

«-'iy;'. V ■

■’.■ y'':,

1 \ • ’. •

oro

.\

•

'• • ' '

POOC

; Jîy;,>.;îy .

V'

l'bPD.i. iv:^y

vT:;k.

..vr». ,i> . 1

/*'-r

. . , - ,

»- •« ». •

•X 1 , . . .

'^0

hç

i ' ., ; V . ;»w .XvUi

■y.

*(i^4

OOAk

4îi/l.yh;

... .r- . . • . . '. -. ... . . {iiyLi3!-îî.vo).0. .1

K

'O'A' sy ■’

«t

■..»oyy ),

i4A'

y^À9

''-!( ubh'i. .■■», . - . .. .., - - - : ....-.^p,.,' . .. . , .. î):>fj'jOo5rnjÂ^

Or.O'f : ^,.0. ■;'■y..l'-I^o?xvw^ ^^b..^.<' bv -O400yii0;O.Ayîi:.O.i,0-iti;0f^^>dpb.^.‘ rO . ^îp-;-:>Dv^Âî0i'-'KO4[^
f '...•.■n>; ■ . i.,^’l , . I C.(lK,!rK' .■.■'•yi'î.Ot,.«^.^|<jiK'i • ..'....

' V > '

n -

- - - , , , .

tfti^lWfcocÂéjJtîÿEiB jtjt rsH.'ltót ’«.ÎÂSSJ *

r

'J*

*■: ’ M

19 iSf

ih

'Si

>&■

' kÂ/Ç /1W5-Ï V*

ipM^ncc. .

,. .' ■ ' '4^'9^ .««oijÄi^Ä.. ” mf' -: ^ ' ' ' . ■ ’■•■; '. '■ ' ■■■* «»aii^

>'^.i

?- ?■ tv' •

pp I ■■Ïr i“* ♦VI*' nap • ?« -'r

'jfcR'ilÏRÖPO&A ^ ®t4'^>”''' 'P''Ä!;P^^^

^telïC®«ATA*s!r " ^'fe!lM>stuI»ws«|aft3S»«ï'»'^j . ® ,

''' ' ■■■■ ''■ ■ ' ^,.boycom<:)nti'{;f^ s /'iä'*'"'

'■ 1 . ,. . ..• ff ■ .. fiir'i''' 1.51 ("i

i?3«*''S

■ÀC-ARÏDA

i':ARAC>ïNît>A

-Ä,?.

'!»•■'’ ’Vif ' i

iü

ES^ÏfiV iSi^Vÿ,. _

iï>dÊ>cfcs,:Aw» U4 -‘f » coiiart.v;Httfigô#(wç#»i24

^|[KH!«!äv-WÄ«fc;«il54:4t,l^^ :MOTpr!»Sg,.^pteWii*kfrf «
jjMwmof uîi4%ÂlifW0vna U4:- ■■....^^av^ - c»Bvtnkgc«ja,,A;!gi4>»5K ^

-. V>;4V'4C

teî!np^ÿ>«,^6AC!Wia-st>? •>>,,. .:r ,f..,!. 'Öydjjpfsxv^^, ■sÆliÂfl'

iituc. i'H ‘ièCOTatuii. «S^jTOî^Safeÿ»)

..^È^iv-oim 'k .ïi' ■■ 4

i aièmïïïto^p ÿaféjÂii)Ét^|ï'jj^,'i^3| *%45çlU3jH^t.)chj»s^! ' „,,,4, ,,,

•«tfäiC »%.sp}-.«taÏÏ W4.'^,Ä ■'' "“i -.tó-;»,r*»" ’ ■■■.

LîClÈ ^•. ... ',■ ioV: ■

ÜU

'A/

■0«u I , * ^ If ^

1- ■

*vi-

f-

9'!:

m-\

ji ' - ■ JÎL_. :;..]

M’i^' ^ tfjj-'iyWC '. ■:

^4''" ?.’-'!*BI O ÿsS^^‘ 'ijf-

1^0

>>■ v'.^l

JÉt’' -'^■■?:: ,if -■ ■' '•'

r • .. • ’;■ ■ -.. '.i^.^. :^.tt> -v ?. ■'•?/■,:• ■, •■■•sf;i,>w’. s^.’i •" ■ •• #• 'Vfe

v-è'-i ■ , Æ'i ■ ,^

;4#v"v !•-. ■r^:^

’1

, v> :. -, . ;

.*■■ rt - v.'4H:>_'*i^| •< , .,>; ’t “'' *^ ; ^ ■■‘ ii,V».i.«*,y.,

l-r

■ÿ;, -,. '■

r :; il

• f»W* -'■

..CV w-j

f»0-

•V^

-* • . , ■ '«H»' A'4J>.

9m

■^^âr'M:

‘•.•.'fT.

"4- .-,

; Jt: ^iüBSÜÉ-V. ?'.<*j _

~ ’‘'Â

Pf; •'■q >.■'■''' ■'•/■■ -^y " Äs--:

■ ' -y- éM^SIÊtS^!^^ - /V. "'' ■

;^ii|.- . V

■

■>Ÿ\!

h y '<^'

> ƒ»'■>'.'

i >’

ggMi :-'.jt ’Æ"aa,.v'4 W3i‘‘‘Æ^â

-■ 'ï ■. '

l.

M' >4:

' ' '*• ’' -«■■• *'\:'l^.

I, 'ifctâ

Ms
Hs 3Ϋ
* *

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42

REGISTER

voor een naam duidt een naam aan die nieuw is voor de wete
before a name denotes a name new to science,
voor een naam geeft een soort of vorm aan die nieuw is voor de Nederlandse fauna,
before a name denotes a species or form new to the Netherlands fauna.

ARTHROPODA

CHELICERATA

ACARIDA

acus, Eupalopsis 65
carinatus, Calacarus 20
deleoni, Amblyseius 20
phoenicis, Brevipalpus 20
theae, Acaphylla 20
*vandergeesti, Eupalopsis 65 sqq

ARACHNIDA

**capra, Erigone 114
**carpenteri, Macrargus 115
**cinerea, Arctosa 114
**furcillata, Walckenaera 115
gemmosum, Theridiosoma 114
**juvenis, Clubiona 113, 114
**melanopygius, Ostearius 115
**nigritus, Hylyphantes 114
**phrygianus, Pityohyphantes 115
**saxicola, Trichoneus 114
**simulans, Archaearanea 114
tepidariorum, Archaearanea 114

MYRIAPODA

CHILOPODA

coieoptrata, Scutigera 87

HEXAPODA

COLEOPTERA

acuminatus, Hydrophiius 15
alutaceus, Platystethus 2
Amphiops 11, 15
anistomoides, Nargus 98
Astraea 148
*Astraeella 148
ater, Salpingus 53
aterrimus, Hydrophiius 15
atrata, Phosphuga 2
aulica, Amara 98

barbutus, Serropalpus 131
bipustulatus, Agabus 63
bipustulatus, Panagaeus 97
*borneensis, Clinterocera 30 sqq
boucomonti, Heteroclitopus 124
brevipennis, Aleochara 99
brevis, Hydrochus 55
**britteni, Hydraena 45 sqq
burgeoni, Heteroclitopus 123
Callynomes 30
carinatus, Hydrochus 55
castaneus, Salpingus 53
ciliaris, Leiodes 98
cincticollis, Cyclophorus 148
clavipes, Ptinus 129, 131
coccineus, Anthocomus 99
Coenochilus 30
collarti, Heteroclitopus 124
compressus, Staphylinus 99
convexiuscula, Amara 98
*Cyclophorellus 148
Cyclophorus 148
decoratus, Hydroporus 55
distinctus, Bradycellus 2
dorsalis, Hydroporus 55
dubia, Leiodes 98
elongatus, Hydrochus 54
emarginatus, Spercheus 55
exoleta, Oxypoda 99
foveatus, Heteroclitopus 124
foveolatus, Rabocerus 52
francolina, Cetonia 148
freyi, Heteroclitopus 124
frontalis, Yuccaborus 85
fulvibarbis, Leistus 1
fuscus, Colymbetes 2
**gabrieli, Rabocerus 52
gallica, Metopsia 98
gilleti, Heteroclitopus 124
*Hemiaspidius 148
Hemiaspis 148
herteli, Heteroclitopus 124
hispidulus, Heterocerus 99
hispidus, Pogonocherus 3
horticola, Phyllopertha 84, 85
**ignicolIis, Hydrochus 54
inaequalis, Hygrotus 63
jubensis, Heteroclitopus, ssp. 120, 124

194

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1982

lacertosus, Badister 1
lunatus, Gronops 3
marginellus, Carpophilus 131
**melanocephala, Epuraea 97, 99
melanocephalus, Sunius 99
melolontha, Melolontha 85
*meruensis, Heteroclitopus 122, 124
metallicum, Scaphidema 3
minutus, Leucophilus 63
mobilis, Ptinus, f. 131
moestum, Agonum 98
nasicornis, Oryctes 130
nemoralis, Carabus 1
nigrita, Hydraena 45
nodifer, Aridius 131
nodifer, Coninomus 131
oblongopunctatus, Pterostichus 2
ovata, Amara 98
Oxyperas 148
*Oxyperatex 148
paleata, Syncalypta 3
palustris, Hydraena 45, 55
parallelipipedus, Dorcus 1, 3
pectinicornis, Ptilinus 99
Phyllopertha 84
piceolus, Mycetoporus 99
piceus, Hydrophilus 11, 12, 15
Pinacotarsus 120
pubescens, Corticaria 131
pumila, Mordellistena 99
punctatus, Rhantus 98
punctulatus, Heteroclitopus 124
pygmaea, Hydraena 45
quadricorne, Siagonium 2
quadrimaculata, Phyllobrotica 3
remipes, Heteroclitopus 124
retusa, Metopsia 98
reyi, Salpingus 53
riparia, Hydraena 45, 55
rotundatum, Agathidium 98
ruficollis, Silis 2
rufipes, Quedius 99
rufus, Anthocomus 99
sanguineus, Elater2
sanguinosa, Hemiaspis 148
scaber, Trox 129, 130
scalesianus, Hydroporus 55
sellatus, Tapinotus 3
semiobscurus, Quedius 99
senegalensis, Hydrophilus 11 sqq
*smeenki, Heteroclitopus 120
sodalis, Badister 97
solstitialis, Amphimallon 85
spadix, Pselactus 129, 131
spectabilis, Protaetia 148
Stiptopodius 120

substriatus, Notiophilus 97
suturalis, Lochmaea 7
testacea, Hydraena 55
teutonus, Stenolophus 98
tibialis, Amara 98
triangularis, Hydrophilus 11, 13
uliginosus, Agabus 98
umbrosus, Hydroporus 55
vollenhovii, Clinterocera 30, 32
zavattarii, Heteroclitopus 120, 123, 124

DICTYOPTERA

americana, Periplaneta 129
germanica, Blattella 129

DIPTERA

abiens, Xylota 8
aculeata, Nephrotoma 44
albipila, Cheilosia 8
alneti, Didea 7
ambiguus, Platycheirus 6
annulatus, Parasyrphus 7, 8
annulipes, Megasyrphus 5, 6, 8
*anthocnema, Xylota 7
asilica, Criorhina 9
atricapilla, Dioctria 8
auribarbis, Cephenemyia 73
auricollis, Meliscaeva 82
autumnalis, Dixella 62 sqq
batava, Sphaerophoria 83
beckeri, Nephrotoma 44
berberina, Criorhina, 5 sqq
bipunctatus, Sargus 5
brevidens, Neocnemodon 8
busckii, Drosophila 130
cincta, Melangyna 82
cinctus, Lasiopogon 8
cinifera, Thereva 5, 10
citrofasciatum, Xanthogramma 8
clunipes, Sphegina 8
comtus, Xanthandrus 184
contracta, Anasimyia 9
cornicina, Nephrotoma 44
*cretensis, Nephrotoma 41
crocata, Nephrotoma 43
croceiventris, Nephrotoma 43
culiciformis, Mochlonyx 152, 155
cuprea, Ferdinandea 6
cyanurus, Neoitamus 8
diaphana, Epistrophe 5, 9
discimanus, Platycheirus 8
eligans, Epistrophe 6
elongata, Baccha 19 sqq
equestris, Merodon 5, 73

1

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1982

195

**ericarum, Melangyna 5, 9, 82
febrilis, Dilophus 102
festivum, Chrysotoxum 6
flavipalpis, Nephrotoma 43
florea, Myathropa 130
fraterna, Cheilosia 8
friuliensis, Dasysyrphus 184
grossa, Cheilosia 8
grossulariae, Epistrophe 5, 7, 184
guestfalica, Nephrotoma 42
guttata, Melangyna 5, 6, 8, 9, 82
*hartigiana, Nephrotoma, ssp. 42
heringi, Heringia 5, 83
hilaris, Dasysyrphus 82
hyalipennis, Dioctria 8
impressa, Cheilosia 6, 83
inclusa, Giraudieila 130
intermedia, Didea 82
interpuncta, Anasimyia 9
kimakowiczi, Sphegina 8
lapponicus, Metasyrphus 82
latilunulatus, Metasyrphus 9
latitarsis, Neocnemodon 7
lenta, Xylota 5, 9
lineata, Eurhimyia 8
lineata, Xylota 5
lucens, Acricotopus 63
luniger, Metasyrphus 82
lunulatus, Dasysyrphus 5
luteitarsis, Pipiza 5, 83
maculicornis, Meliscaeva, var. 82
major, Bombylius 9
martini!, Mochlonyx 152, 155
melanostoma, Epistrophe 5, 6, 9
melanostomoides, Epistrophe 5, 8, 81
morio, Hemipenthes 5
nasuta, Nephrotoma 44
nemorum, Telmatopelopia 55
nervosus, Dicrotendipes 80
nielseni, Metasyrphus 8, 9
nigricornis, Dasysyrphus 8
nigritarsis, Parasyrphus 9
obscuripennis, Baccha 19 sqq
ochrostoma, Epistrophe 9
octomaculatum, Chrysotoxum 7
oelandica, Dioctria 8
*oomeni, Lestodiplosis 20 sqq
*ornata, Rheopelopia 78 sqq
ovis, Oestrus 73
pagana, Cheilosia 6, 7
pedissequum, Xanthogramma 7
picta, Pharongomyia 73
pubescens, Neocnemodon 8
quadrifaria, Nephrotoma 43
quadrimaculata, Melangyna 8
quadrimaculata, Pipiza 8

rueppellii, Sphaerophoria 83
rufibarbis, Eutolmus 8
schaeuffelei, Nephrotoma 42
scutellaris, Brachyopa 5, 6
selenitica, Scaeva 82
semifasciata, Cheilosia 9
silentis, Sericomyia 8
sogdianus, Eumerus 6
*staryi, Nephrotoma 42
**strandi, Myopa 5, 9
**strigata, Thereva 5, 9
strigatus, Conops 7
strigatus, Eumerus 6
subfasciata, Thereva 5, 10
submaculosa, Nephrotoma 43, 44
sullingtonensis, Nephrotoma 44
sylvarum, Xylota 5, 184
sylvestris, Cricotopus 63
tarda, Xylota 184
tenax, Eristalis 130
theowaldi, Nephrotoma 44
*triangularis, Mochlonyx 150 sqq
triangulifera, Melangyna 5, 6, 8, 9, 82, 184
trigonus, Dysmachus 8
tuberculatus, Eumerus 5, 6, 184
umbellatarum, Melangyna 5, 9, 82, 184
uncinatum, Pentapedilum 63
**valida, Thereva 5, 9
variabilis, Cheilosia 9
variabilis, Rhadiurgus 7
varipes, Pipizella 6
velutina, Cheilosia 6
venustus, Dasysyrphus 6
vespiforme, Tamnostoma 53
vittiger, Parasyrphus 7
zonaria, Volucella 62

EPHEMEROPTERA

dipterum, Cloeon 63

HETEROPTERA

alacris, Trioza 86
cedri, Cinara 84, 86
Diaspidiotus 84
leachi, Plea 63, 64
punctata, Corixa 63
rubra, Nepa 64
striata, Sigara 63
viridis, Notonecta 63
vitis, Empoasca 86

HOMOPTERA

Aceropyga 159, 160

196

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1982

Aieiodes 138

Anomala 185
armator, Spinaria 133
atomus, Ichneumon 189
australis, Lissogaster 136
Bassus 133

*bicoloripes, Macrocentrus 56 sqq
bistridentata, Chrysis 185
brevicapillum, Trichogramma 142
calculator, Agathis 133
carinata, Chrysis 185
Chelonus 185
circularis, Athalia 85
circumscriptus, Aieiodes 138
Coeloides 137
Cremnops 133, 136
crinitus, Polistes 191
deprimator, Microgaster 133, 134
desectus, Vipio 136
desertor, Vipio 136
episcopalis, Chrysis 185
flavator, Cyanopterus 133, 136
flaviceps, Atanycolus 133, 137
flavus, Microloripes 56, 58
genalis, Atanycolus 137
hungaricus, Microloripes 60
inanitus, Chelonus 185
inanitus, Pamphilius 84
initiator, Atanycolus 133
integra, Chelonus 185
juvencus, Sirex 131
lanceolator, Lasiophorus 133, 137
Liganira 136
lineolata, Athalia 85
Lissogaster 136
luteus, Rogas 133, 138
Lysitermus 125
macrocerus, Chelonus 185
Microdus 133
Microgaster 133, 134, 136
Microplitis 133, 134, 136
minutator, Bracon 133, 137
*mwanzai, Trichogramma 142
nigriceps, Bracon 133, 137
oculator, Chelonus 185, 187
pallidus, Lysitermus, 125
pauxillum, Lasioglossum 162
pectoralis, Isomecus 136
Pelecystoma 133, 138
pinneyi, Trichogramma 144
Prolysitermus 125

rostrata, Bembex (recte Bembix) 147
Rostrobracon 138
scoliticida, Coeloides 137
setulosum, Lasioglossum 162
sibiricana, Mimumesa 147

stictica, Prio(no)poda 137
stiticus, Pygostolus 137
submuticus, Chelonus 185, 189
Telenomus 144
testaceus, Rogas 133, 138
*tobiasi, Tritermus 125, 127
triangulum, Philanthus 147
*Tritermus 125
trucidator, Bracon 137
ullyetti, Telenomus 144
urinator, Bracon 133, 138
Vipio 133
Zavipio 136

ISOPTERA

corniger, Nasutitermes 84, 86

LEPIDOPTERA

abrasella, Phyllonorycter 29
aceris, Stigmella 109, 110, 175
acetosae, Johanssonia 174
acutellus, Sclerocona 35, 38
aegeria, Pararge 1 17
aeneella, Stigmella 175
**aeneofasciella, Stigmella 104, 109, 175
agrimoniae, Ectoedemia 109, 174
albifasciella, Ectoedemia 174
albipuncta, Mythimna 116, 118
alchymista, Catephia 74
algae, Cryphia 116, 118
alnetella, Stigmella 175
alni, Acronicta 118
ambigua, Hoplodrina 119
angulifasciella, Ectoedemia 174
anomalella, Stigmella 175
anthea, Acerbas 88 sqq
*anthea luzona, Acerbas 88, 89
apiformis, Sesia 161
aprilella, Metzneria 165
**arcuatella, Ectoedemia 104, 108, 174
argentipedella, Ectoedemia 108, 174
argyropeza, Ectoedemia 107, 174
assimilella, Stigmella 175
atalanta, Vanessa 34, 38, 181 , 183
athalia, Mellicta 117
atricapitella, Stigmella 175
atricollis, Ectoedemia 174
atrifrontella, Ectoedemia 137, 174
atropos, Acherontia 35, 38, 181, 183
aucuparia, Stigmella 175
aureatella, Micropteryx 163
aurelia, Stigmella 109, 175, 176
azona, Acerbas 88, 89
baliodactylus, Pterophorus 167

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1982

197

basiguttella, Stigmella 175
betulicola, Stigmella 175
Bohemannia 174

bractea, Autographa 35, 38, 182, 184
**bradfordi, Ectoedemia 104, 105, 174
brassicae, Pieris 34, 37
**brunnichella, Stephensia 163, 164
c-album, Polygonia 1 17
cardamines, Anthocharis 1 16
cardui, Cynthia 34, 38, 181, 183
carpinella, Stigmella 175
catharticella, Stigmella 175
centifoliella, Stigmella 175
cerealella, Sitotroga 130
chalcites, Chrysodeixis 116, 119
chrysella, Phyllonorycter 29
**chrysodesmella, Elachista 163, 164
**Gingilella, Elachista 163, 164
comari, Stigmella 109, 175, 176
confusa, Macdunnoughia 35, 38, 183
confusella, Stigmella 175
continuella, Stigmella 175
convolvuli, Agrius 181, 183
cossus. Cossus 6
crabroniformis, Sesia 161
**crataegella, Stigmella 104, 110, 175
croceus, Colias 34, 38, 181, 183
**cryptella,Trifurcula 104, 108, 175
cuculipennella, Caloptilia 164
decentella, Etainea 174
deceptoria, Lithacodes 118
defoliaria, Erannis 118
diffinis, Stigmella 119
diffusilineus, Chilo 142, 144
dispar, Lymantria 139
distinguenda, Stigmella 175, 176
duris, Acerbas 88, 90
ekebladella, Tischeria 29
**ericivorella, Scythris 163, 165, 167
exigua, Spodoptera 182, 184
ferrugalis, Udea35, 38, 183, 184
floslactella, Stigmella 175
formosana, Lozotaeniodes 167
fragariella, Stigmella 175
fraxini, Catocala 35, 38, 182, 184
freyerella, Stigmella 175
froelichiella, Phylloronycter 29
gallii, Hyles 1 18

gamma, Autographa 35, 38, 182, 184
gei, Stigmella 175
glutinosae, Stigmella 175
**hannoverella, Ectoedemia 104, 107, 174
headleyella, Fedalmia 174
hemargyrella, Stigmella 175
heringi, Ectoedemia 174
hyale, Colias 34, 38, 180, 183

hybnerella, Stigmella 110, 175
hydrolapathella, Coleophora 145
ibicaria, Theria 68
icarus, Polyommatus 128
ignicomella, Infurcitinea 163
ilicifoliella, Phyllonorycter 29
immundella, Trifurcula 175
intimella, Ectoedemia 107, 174
io, Inachis 1 17

ipsilon, Agrotis 35, 38, 182, 184
iris, Apatura 32
jurtina, Maniola 128
klimeschiella, Phyllonorycter 29
1-album, Mythimna 118
laminella, Scythris 166, 167
lapponica, Stigmella 175
*latefascia, Acerbas 88, 90
lathonia, Issoria 35, 38, 183
leucophaearia, Agriopis 118, 180
levana, Araschnia 1 17
Levarchama 175
lidia, Euxoa 116, 118
lineola, Thymelicus 49

**longicaudella, Ectoedemia 104, 106, 174
lonicerarum, Stigmella 175, nota
lucidicostella, Phyllonorycter 29
luteella, Stigmella 175
machaon, Papilio 116
malella, Stigmella 175
marginicolella, Stigmella 175
maritima, Bucculatrix 164
martini, Acerbas 90

**mediofascielia, Ectoedemia 104, 107, 174
microtheriella, Stigmella 175
minimus. Cupido 116
minusculella, Stigmella 175
myrtilella, Stigmella 175
nitens, Stigmella 109, 175
noctuella, Nomophila 37, 38, 183, 184
nylandriella, Stigmella 175
obliquella, Stigmella 175
Obrussa 174

occultella, Stigmella 109, 175
oxyacanthella, Stigmella 175
pamphilus, Coenonympha 117
paphia, Argynnis 117
partellus, Chilo 142, 144
pavonia, Saturnia 1 17
perpygmaeella, Stigmella 111, 175
pfeifferella, Antispila 163
pilosaria, Apocheima 180
piniaria, Bupalus 118
plagicolella, Stigmella 108, 175
podalirius, Iphiclides 128
polychloros, Nymphalis 117
pomella, Stigmella 175

198

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1982

**potentillella, Scythris 163, 166, 167
**poterii, Stigmella 104, 109, 175, 176
**primaria, Theria 68 sqq, 160
prunetorum, Stigmella 108, 175
pseudospretclla, Hofmannophila 129, 130
pulverosella, Bohemannia 105, 174
puta, Agrotis 118
pygmaeella, Stigmella 175
pyri, Stigmella 175
quadra. Lithosia 182, 184
quadrimaculella, Bohemannia 174
quercifoliella, Phyllonorycter 29
quinquella, Ectoedemia 174
rapae, Pieris 180, 183
regiella, Stigmella 104, 110, 175
retusa, Ipimorpha 118
rhamni, Gonepteryx 116, 128
roborella, Stigmella 110, 175
rubi, Callophrys 1 17
rubivora, Ectoedemia 108, 174
ruficapitella, Stigmella 110, 175
rupicapraria, Theria 68 sqq, 160
ruricolella, Nemapogon 163
sabinellus, Gelechia 165
sacraria, Rhodometra 35, 38, 182, 184
salicis, Stigmella 175
**salopiella, Eriocrania 163
samiatella, Stigmella 175, 176
saucia, Peridroma 35, 38, 182, 184
scabiosella, Phyllonorycter 164
**scirpi, Biselachista 163, 164
segetum, Agrotis 161, 162
selta, Acerbas 90
semele, Hipparchia 128
septembrella, Fomaria 175
serella, Stigmella 109
sericopeza, Etainea 174
sociella, Aphomia 39, 128
sorbi, Stigmella 175
speciosa, Stigmella 109, 175
sphendamni, Etainea 174
**spinosella, Ectoedemia 104, 108, 174
spinosissima, Stigmella 175
splendidissimella, Stigmella 175, 176
**squalorella, Coleophora 145, 146
stellatarum, Macroglossum 35, 38, 181,
183

subbimaculella, Ectoedemia 174
sulphurella, Esperia 164
**svenssoni, Stigmella 110, 175
tengstroemi, Stigmella 109
Thopeutis 142
tiliae, Stigmella 175
tipuliformis, Synanthedon 101
tithonus, Pyronia 128
tityrella, Stigmella 175

trimaculella, Stigmella 175
*trojana, Phyllonorycter 24 sqq
troodi, Phyllonorycter 29
turanicus, Macrocentrus 56
turbidella, Ectoedemia 107, 174
ulmariae, Stigmella 175
ulmella, Bucculatrix 29
ulmivora,, Stigmella 175
unionalis. Palpita 37, 38
urticae, Aglais 117
vectisana, Phalonidia 167
vimineticola, Stigmella 175
viscerella, Stigmella 110, 175
vitellina, Mythimna 182, 184
weaveri, Fomaria 175
xylostella, Plutella 37, 38, 155, 183, 184
zelleriella, Stigmella 175

MEGALOPTERA

fuliginosa, Sialis 177, 178
lutaria, Sialis, 177, 178
**nigripes, Sialis 177, 178

ODONATA

arteriosa, Trithemis 76
depressa, Libellula 76
elegans, Ischnura 63, 64
ephippiger, Hemianax 75
erythraea, Crocothemis 75
fonscolombei, Sympetrum 76
formosus, Anax 76
imperator, Anax 76
lucia, Palpopleura 77
nigrifemur, Sympetrum 76
parthenope, Anax 75
saharensis, Ischnura 75
senegalensis, Ischnura 76
torrida, Zygonyx 76

ORTHOPTERA

*irianica, Desmoptera 170
novaeguineae, Desmoptera 170 sqq
Stenoxyphula 170
Stenoxyphus 170

TRICHOPTERA

angustata, Hydroptila 140
minor, Trichostegia 55

CRUSTACEA

aquaticus, Asellus 63

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1982

199

duebeni, Gammarus 63, 64
varians, Palaemonetes 63, 64

AVES

minuta, Calidris 10

PLANTAE

Acer campestre 110
Acer pseudoplatanus 110
Aegopodium podagraria 5
Agrimonia 176

Agrimonia eupatoria 108, 109
Ajuga 85
Allium sepa 6
Amelanchier ovalis 8
Anthriscus silvestris 5
Arrhenaterum elatius 108
Aster tripolium 164
Beaucarnea 85
Berteroa incana 82
Betula pubescens 106, 108
Brachypodium pinnatum 108, 164
Camellia sinensis 20
Capsella 85
Carex montana 164
Cedrus atlantica 84, 86
Centaurea scabiosa 108, 165
Chaenomeles 85
Chenopodium 146
Cirsium palustre 8
Clematis vitalba 108
Cornus 85

Cornus sanguinea 108
Corylus avellana 108
Crataegus 5

Crataegus laevigata 106, 110
Crataegus monogyna 110, 111
Daucus carota 6
Dracaena 84, 86
Elodea 63
Erica tetralix 165
Fagus sylvatica 85
Fragaria 176
Fragaria vesca 108

Frangula alnus 9
Geum 176

Heracleum sphondylium 5
Ilex crenata 84, 86
Iris pseudacorus 63
Juncus compressas 164
Juncus gerardi 164
Juniperus 163, 165
Laurus nobilis 86
Leontodon hispidus 108
Lotus corniculatus 106, 108
Lycopus 85
Malus 85

Malus communis 67
Melampyrum 85
Milium effusum 164
Origanum vulgare 108
Picea abies 85
Plantago 85
Poa trivialis 164
Populus canadensis 107
Populus nigra 107
Prunus 85

Prunus domestica 67
Prunus serotina 8
Prunus spinosa 106, 108
Quercus 107

Quercus castanaeifolia 27
Ouercus macedonica 27
Ouercus trojana 24, 27 sqq
Ranunculus 5
Rhamnus catharticus 108
Rubus 7

Rumex acetosa 166
Rumex hydrolapathum 145
Salix caprea 107
Salix cinerea 107
Sanguisorba minor 108, 109
Satureja vulgaris 164
Scirpus maritimus 147, 164
Scutellaria 85
Sedum 85
Sedum telephium 9
Solanum tuberosum 6
Taraxacum 8
Veronica 85

I

200

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1982

CORRECTIES

p. 2, regel 5 van boven, Pterostychus moet zijn: Pterostichus.
p. 147, regel 4 van onderen, Bembex moet zijn: Bembix.
p. 163, regel 6 van boven, Chrysodysmella moet zijn: Chrysodesmella.
p. 175, rechter kolom, regel 17 van boven, 1828 moet zijn: 1928.

s SS '7ctH'"'i2_

B L\

t Vft '

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 januari 1982 No. 1

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

M. SCHILTHUIZEN, Interessante Coleoptera van het eiland Voorne: 1; V. S. van der
GOOT, Nederlandse vliegenvangsten (Diptera: Syrphidae, Conopidae, Bombyliidae, Asili-
dae, Therevidae, Stratiomyiidae): 5; A. L. van BERGE HENEGOUWEN, Notes on the lar¬
val stages of some East African Hydrophilinae (Coleoptera: Hydrophilidae): 11; KORTE ME¬
DEDELINGEN: B. KREBS, Chironomus spp.: 10; A. W. P. MAASSEN, Pareulype berbera-
ta: 16; Afdeling Noord-Holland en Utrecht: 16; LITERATUUR: 4, 16. _

Aaù

Interessante Coleoptera van het eiland V

door

M. SCHILTHUIZEN

9 1882

ABSTRACT. — A number of interesting and less common Coleoptera is discussed, most of
them collected in the western part of the island of Voorne, during the period between IV. 1979
and V. 1981.

INLEIDING

Sinds april 1979 ben ik bezig met een inventarisatie van de keverfauna bij Oostvoorne en
Rockanje. Van de kevers die op Voorne voorkomen is nog niet zo bar veel bekend, zodat het
me gewenst leek om de meest interessante vangsten van IV. 1979 t/m IV. 1981 hieronder te be¬
handelen. Afgezien van Dorens parallelipipedus zijn alle genoemde soorten gevangen in het
duingebied tussen de Brielse Maasdam en de Haringvlietdam.

CARABIDAE

Carabus nemoralis Müller, O. F. — Van deze grote loopkever ving ik op 14.11.1981 een â en
op 3. III. 1981 twee (3 en een 9 in vermolmd hout in resp. het „Overbos” en de „Mildenburg”
bij Oostvoorne. C. nemoralis is in Nederland nog niet aangegeven voor de Hoekse Waard,
Voorne-Putten, Goeree-Overflakkee en geheel Zeeland. Voorkomen van deze soort op de
Zuidhollandse eilanden of tenminste de Hoekse Waard is echter waarschijnlijk, omdat we in
deze gebieden verscheidene biotopen vinden die voor C. nemoralis ideaal zijn, zoals enkele
grienden langs het Haringvliet.

Leistus fulvibarbis Dejean. — Deze minst algemene van de Leistus-sooïitn ving ik op
2. III. 1981 en 28. III. 1981 langs het Brielse Meer (2 c3 3), op 5. V. 1981 bij de „Vogelpoel” bij
Rockanje (1 9) en op 28.111.1981 en 24. IV. 1981 in de „Mildenburg” (eveneens 2 3(3). L. ful¬
vibarbis is uit het gehele duingebied tussen Walcheren en Hoek van Holland nog niet bekend
(Turin, 1977).

Badister lacertosus Jac. Sturm. — Van deze weinig algemene soort ving ik op 2. III. 1981 een
9 onder een plank aan de oever van het Oostvoorne Meer.

2

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

Bradycellus distinctus (Dejean). — Op 21. III. 1981 en 28.111.1981 ving ik van deze zeldza¬
me soort een S . Beide exemplaren trof ik aan op een vochtig duinterrein bij het Oostvoorne
Meer. B. distinctus is in Nederland van slechts zeven vindplaatsen bekend: drie op Walcheren,
één op Schouwen, één op Duiveland en verder van Texel en de omgeving van Haarlem.

Pterostychus oblongopunctatus (Fabricius). — Deze op zich in het geheel niet zeldzame soort
is in Nederland uit praktisch geheel Zeeland en Zuid-Holland onbekend. P. oblongopunctatus
komt echter uiterst algemeen voor in o.a. het Overbos.

DYTISCIDAE

Colymbetes fuscus (Linnaeus). — Op 5. IV. 1981 ving ik op de Maasvlakte een exemplaar van
deze waterkever onder een volkomen uitgedroogd kadaver van een konijn. Het kan natuurlijk
zijn, dat het dier onder dit konijn een schuilplaats had gezocht (hetgeen niet aannemelijk is
vanwege de droogte van het terrein). Het is waarschijnlijker, dat de kever at van het aas. Een
eigenschap, die van deze kevers (volgens mijn gegevens) niet bekend is.

STAPHYLINIDAE

Siagonium quadricorne Kirby. — Van deze tamelijk zeldzame soort ving ik op 21. III. 1981 en
op 28. III. 1981 resp. een S en een 9 achter de schors van een (liggende) dode Eik in de Mil¬
denburg. Op dezelfde plek eveneens dieren uit de families Nitidulidae {Librodor en Epuraea)
en Rhizophagidae. NB: Brakman (1966) vermeldt de soort niet voor Zuid-Holland.

Platystethus alutaceus C. G. Thomson. — Ik bemachtigde deze zeldzame kever op
30. IV. 1981 onder een steen bij het Oostvoorne Meer en op 14. III. 1981 in aantal onder een
stuk polystyreenschuim op de kabelstrook tussen de Maasvlakte en het Oostvoorne Meer.
Wellicht hadden de dieren zich hier verzameld vanwege de isolerende werking van deze kunst¬
stof.

SILPHIDAE

Phosphuga atrata Linnaeus. — Het is interessant te vermelden, dat ik onder de ruim veertig
exemplaren die ik in het gebied vond, slechts twee dieren van het type aantrof. De rest van de
gevangen kevers waren van de bruine f. brunnea Herbst.

In tegenstelling tot Voorne trof ik in Zuid-Limburg en bij Calais (beide kalkgebieden) prak¬
tisch alleen het type aan. Wellicht komt f. brunnea vooral op zandgrond voor.

CANTHARIDAE

Silis ruficollis (Fabricius). — Een tamelijk zeldzame soort, die ik in aantal ving bij het
Quackjeswater bij Rockanje op 14. VI. 1980 en 23. V. 1981. De dieren zaten op de voedselplant,
Iris pseudacorus L. (Gele lis).

ELATERIDAE

Elater sanguineus Linnaeus. — Deze bijzonder fraai gekleurde kniptor is in zuidwest Neder¬
land onder meer bij Rotterdam en Den Haag aangetroffen, maar is niet bekend uit Zeeland.
Een gaaf <3 en het abdomen van een tweede exemplaar werden door L. van der Seyp en mijzelf
op 10. V. 1980 achter losse denneschors aangetroffen op de Grote Hoogte in Voorne’s Duin.
Doordat we het naaldhout waaraan deze soort vrij sterk gebonden is voornamelijk aantreffen
in Gelderland en Utrecht, blijft het verspreidingsgebied van E. sanguineus vrijwel tot dit ge¬
bied beperkt.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

3

BYRRHIDAE

Syncalypta paleata Erichson. — - Van deze zeldzame „pillenkever” ving ik op 21. IV. 1981
twee exemplaren en op 30. IV. 1981 nog één dier op een vochtig duinterrein bij het Oostvoornse
Meer. De dieren waren, zoals Keer (1930) zegt, „met een korst van aarde bedekt”. De soort is
vooral in Limburg, Gelderland en Overijssel gevangen (Keer, 1930), maar nog niet bekend uit
Zeeland, Utrecht en Zuid-Holland (Brakman, 1966).

TENEBRIONIDAE

Scaphidema metallicum (Fabricius). -= Keer (1930) noemt de soort zeer zeldzaam en ver¬
meldt hem van meerdere plaatsen in Zuid-Limburg en verder van Ommen, Twello en Breda.
5. metallicum is echter veel minder zeldzaam gebleken en werd door mij gevangen op de vol¬
gende plaatsen: Voorne’s Duin, bij de Tenellaplas, 2. III. 1981 en 28.111,1981, vier exemplaren;
Vlaardingen, in een oude eendenkooi, 24.1.1981, één exemplaar in vermolmde Wilg.

LUCANIDAE

Dorens parallelipipedus (Linnaeus). — Een kennis, A. Bakkeren, trof op 6.VL1980 in zijn
woonhuis te Schiedam een ê van deze soort aan, zittend tegen een granolmuur. D. parallelipi¬
pedus komt in Nederland voornamelijk in Limburg (Zuid-Limburg) voor, en is tevens enige
malen in Gelderland (Achterhoek en Veluwezoom) gevangen. Brakman (1966) geeft hem
slechts voor deze twee provincies aan, terwijl Keer (1930) het dier ook vermeldt voor Rotter¬
dam en Scheveningen. Tezamen met deze waarneming uit Schiedam lijkt het aannemelijk, dat
D. parallelipipedus in Zuid-Holland sporadisch voorkomt.

De mogelijkheid dat dit dier van elders aangevoerd is, blijft bestaan, alhoewel we geen rede¬
nen vonden die dit aannemelijk maken: het huis waarin de kever gevangen werd, is vóór 1974
gebouwd en aangezien de larve slechts enkele jaren voor de ontwikkeling nodig heeft, is het
welhaast onmogelijk dat de kever zich uit bij de bouw verwerkt timmerhout heeft ontwikkeld.
Evenmin bevonden zich in het huis brandhout of oude spoorbiels, waarmee het dier aange¬
voerd zou kunnen zijn.

CERAMBYCIDAE

Pogonocherus hispidus (Linnaeus). — Een vrij plaatselijke en weinig algemene boktor, die
ik op 21.11.1981 overwinterend vond in vermolmde Meidoorn bij de Tenellaplas tussen Roc-
kanje en Oostvoorne.

CHRYSOMELIDAE

Phyllobrotica quadrimaculata (Linnaeus). — Een vrij zeldzame soort, die ik op 17. VIL 1980
in aantal op Scutellaria galericulata L. (Glidkruid) ving in het natuurreservaat „Het Quackjes-
water” bij Roekan je.

CURCULIONIDAE

Tapinotus sellatus (Fabricius). Deze zeldzame soort komt in Nederland vooral in Gelderland
en Limburg voor. Hij is in zuidwest Nederland in Zeeland niet en in Zuid-Holland o.a. bij
Loosduinen gevangen. Ikzelf trof één exemplaar aan op 17. VI. 1979 bij het eerdergenoemde
Quackjeswater.

Gronops lunatus (Fabricius). Een tamelijk zeldzame snuitkever, die ik op 28.111.1981,
24. IV. 1981 en 30. IV. 1981 ving op een vochtig duinterrein bij het Oostvoornse Meer. Volgens
Everts (Keer, 1930) komt de soort op vochtige plekken, liefst zandgrond, voor.

4

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

LITERATUUR

Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggend gebied. — Mono¬
grafieën Ned. ent. Vereen. 2: 1-X, 1-219.

Keer, P, M., 1930. Calwers Keverboek I: 1-784; II: 785-1330. — W. J. Thieme & Cie., Zut-
phen.

Turin, H., 1977. Atlas of the carabid beetles of the Netherlands: 1-228, kaart 1-372. North-Hol-
land Publishing Company, Amsterdam.

Schiedamseweg 91, 3121 JG Schiedam.

LABEYRIE, V. (Editor) 1981. THE ECOLOGY OF BRUCHIDS ATTACKING LEGU¬
MES (PULSES). Proceedings of the International Symposium held at Tours (France), April
16-19, 1980. Series Entomologica, vol. 19, XIV -t 233 pp, 48 figs., 43 tables, 3 plates. Dr. W.
Junk B.V. Publishers. ISBN 90-6193-883-X. Prijs (gebonden) Dfl. 120,— /U.S. $ 63.

Peulvruchten zijn van groot belang voor de wereldvoedselvoorziening en vaak de meest be¬
langrijke eiwitbron voor de armere bevolkingsgroepen. Grote verliezen treden op na de oogst
door aantasting van bonenkevers, die vooral op het niveau van de kleine boer moeilijk en niet
zonder risico met chemische middelen bestreden kunnen worden. Besmetting vindt reeds op
het veld plaats. Door een beter inzicht in de ecologie van de bonenkevers hoopt men methoden
te ontwikkelen die op de een of andere wijze vooral veldbesmetting voorkomen of verminde¬
ren. De titel van dit boek suggereert dat de ecologie van bonenkevers behandeld wordt. In fei¬
te betreft het hier een bundeling van voordrachten over bonenkevers waarin onderwerpen aan
de orde komen zoals de relatie bonenkever en waardplant, reproductie, polymorfisme, diapau-
ze, resistentie tegen aantasting etc. De voordrachten geven een goede weergave van hetgeen
over de biologie van bonenkevers bekend is. Dit is echter niet zoveel in vergelijking met onze
huidige kennis over voorraadinsekten in granen en blijft grotendeels beperkt tot een paar soor¬
ten. Het meest interessant is waarschijnlijk het voornamelijk Franse onderzoek dat in het land
van herkomst („Zuid- en Midden- Amerika”) over de bonenkever Acanthoscelides gedaan is.
De proceedings bevatten diverse artikelen die voor geïnteresseerden in insektenecologie en fy¬
siologie van belang kunnen zijn. Veel meer onderzoek zal echter nodig zijn voordat de praktijk
van een beter inzicht in de ecologie van bonenkevers zal kunnen profiteren. De uitgave van de
proceedings is uitstekend verzorgd, maar de prijs voor 23 gedeeltelijk samenhangende artike¬
len is wel erg hoog. Om meer aandacht te vestigen op het belang van ecologisch onderzoek
voor de bestrijding van bonenkevers was het wellicht beter geweest wanneer de proceedings op
goedkopere wijze weergegeven waren. — G. G. M. Schuiten

MEYER, M. & A. PELLES, 1981. ATLAS PROVISOIRE DES INSECTES DU LUXEM¬
BOURG. LEPIDOPTERA, 1ère partie: 1-147, 108 kaarten, 30 fign. Travaux Scientifiques du
Musée d’Histoire Naturelle de Luxembourg. Gebrocheerd, prijs? ISSN 02151-2424.

In een aantrekkelijke uitvoering met een kleurenfoto van een fouragerende Koninginnepage
op de omslag verscheen het eerste deel van een geplande serie verspreidingskaarten van de
insekten van het Groothertogdom Luxemburg. Na een globale overzichtskaart volgen de af¬
zonderlijke kaarten van de 107 uit het land bekende of vermelde dagvlindersoorten. Sommige,
zoals Papilio machaon en Nymphalis polychloros, staan er duidelijk beter voor dan nu bij ons
het geval is, maar vaak zijn de Nederlandse rariteiten ook zeldzaamheden in het Groother¬
togdom.

Van elke soort worden in de regel ook bijzonderheden gegeven over het terrein waarin de
vlinder zich bij voorkeur ophoudt en de huidige stand van voorkomen.

Na de kaarten volgt een analyse ervan en worden een 30-tal foto’s van vlinders en biotopen
gegeven. Een literatuurlijst besluit de interessante publicatie. — ■ B. J. Lempke.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

5

Nederlandse vMegenvangsten (Diptera: Syrphidae, Conopidae, Bombyliidae,

Asilidae, Therevidae, Stratiomyiidae)

door

V. S. van der GOOT

ABSTRACT. — Diptera Brachycera records from the Netherlands (Diptera: Syrphidae,
Conopidae, Bombyliidae, Asilidae, Therevidae, Stratiomyiidae). Records of rare or remarka¬
ble Dutch Diptera Brachycera are listed. The Syrphidae Epistrophe diaphana (Zetterstedt),
Melangyna ericarum (Collin), the Therevidae Thereva valida Loew, T. strigata (J. C. Fabri-
cius), T. cinifera Meigen, and the Conopidae Myopa strandi Duda are new to the Dutch fauna.
Thereva subfasciata Schummel has to be struck from the list of Dutch Diptera.

Behalve een aantal opmerkelijke vangsten vermeld ik ook nog in het kort bijzonderheden
van enkele vindplaatsen. Dit laatste om in latere jaren vergelijking mogelijk te maken met dan
behaalde vangresultaten door anderen. Het zijn vindplaatsen waar ik al enkele jaren verza¬
meld heb. Voor zover niet anders vermeld betreffen het vangsten van zweefvliegen (Syrphi¬
dae).

Over het bos van het Psychiatrisch Ziekenhuis Vogelenzang, juist in de provincie Zuid-Hol-
land gelegen, gaf ik reeds enkele inlichtingen (V. d. Goot, 1981). De vliegbloemen zijn voor¬
namelijk Fluitekruid {Anthriscus silvestris (L.) Hoffm.), meidoorn {Crataegus spec.), boter¬
bloem {Ranunculus spec.) en Zevenblad {Aegopodium podagraria L.). Gevangen werden daar
Melangyna ericarum (Collin), nieuw voor de Nederlandse fauna (d, 19. V. 1980), Epistrophe
melanosîomoides (Strobl) (d, 19. V. 1980), E. melanostoma (Zetterstedt) ($, 18. V. 1978; d,9,

18. V. 1979; 9, 11. V. 1980) en Pipiza luteitarsis Zetterstedt (d, 18. V. 1979). Dit zijn overal in
Nederland zeldzame soorten. Bijzonder voor het kustgebied waren in dit bos de volgende
vangsten: Heringia heringi (Zetterstedt) (d, 18. V. 1979; 9, 28. V. 1979), Dasysyrphus lunulatus
(Meigen) (9, 28. V. 1980), Melangyna umbellatarum (J. C. Fabricius) (2 9 9, 28. V. 1980), M.
triangulifera (Zetterstedt) (9, 28. V. 1980; 9, 1. VI. 1980), Megasyrphus annulipes (Zetterstedt)
(d, 18. V. 1978) en Xylota lenta Meigen (2 dd, 18. V. 1978; d, 28. V. 1980). Opvallend was het
voorkomen van de Bombyliide Hemipenthes morio (Linnaeus) (2 ex., 28. V. 1980). Eerder
(Van der Goot, l.c.) besprak ik het talrijk voorkomen van de Grote Narcisvlieg {Merodon
equestris (J. C. Fabricius)) en van een kleine Narcisvlieg {Eumerus tuberculatus Rondani) in dit
bos aan de rand van een groot oppervlak aan bollenvelden.

Aan de zuidgrens van Heemstede ligt het park Groenendaal. Het beste verzamelde ik daar
op de schermbloemen langs de paadjes aan de zuidzijde van dit bos: op Fluitekruid, Zevenblad
en Bereklauw {Heracleum sphondylium L.). Over het voorkomen van de zeldzame Stratiomyii-
de Sargus bipunctatus (Scopoli) berichtte ik al (Van der Goot, 1979a). Deze soort zag ik op
3.x. 1980 weer in een dozijn exemplaren (alle 9 9). Verder verzamelde ik de Bombyliide He¬
mipenthes morio (2 ex., 23. VI. 1979). Bijzonder voor het kustgebied waren op deze vindplaats
de volgende zweefvliegvangsten: Heringia heringi (d, 19. V. 1978), Brachyopa scutellaris Robi-
neau-Desvoidy (9, 19. V. 1978; 2 9 9, 19. V. 1980), Epistrophe grossulariae (Meigen) (2 9 9,

19. VIII. 1980), Melangyna triangulifera (9, 19. V. 1979; 9, 19. VIII. 1980), M. guttata (Fallén)
(9, 19. VIII. 1980), Megasyrphus annulipes (d, 2. VIII. 1978), Xylota lenta (d, 23. VI. 1979), X.
sylvarum (Linnaeus) (d, 19. VIII. 1980) en Criorhina berberina (J. C. Fabricius) (9,
23.VL1979).

In het deel van het kustgebied tussen Heemstede en Vogelenzang zijn nog enkele opmerke¬
lijke losse vangsten gedaan. Aan de noordrand van Vogelenzang nam ik langs een rij laanbo-

6

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

men een grote hoeveelheid Brachyopa scutellaris waar. Van deze soort verzamelde ik daar
toen 8 d d en 2 9 9 . Ook Ferdinandea cuprea (Scopoli) kwam op deze bomen voor. Het vol¬
gende jaar was de hele rij gekapt. Dat kwam waarschijnlijk door de slechte stand: het is be¬
kend dat de larven van Brachyopa spec, en van Ferdinandea spec, leven in uitvloeiend sap van
loofbomen, vaak veroorzaakt door vraat van de Wilgehoutrups {Cossus cossus (Linnaeus)).
Het blijkt uit deze waarnemingen overigens dat zowel Brachyopa scutellaris als Ferdinandea
cuprea in poldergebied op een rij laanbomen kunnen voorkomen. Dit maakt verspreiding van
deze soorten naar geïsoleerde, nieuw-aangelegde bossen mogelijk (zoals naar het Robben-
oordbos bij Den Oever, waar ik beide soorten evenwel nog niet heb waargenomen). Brachyo¬
pa scutellaris ving ik verder ook nog in Heemstede in het fraaie landgoed Leijduin (3 d d ,
22. V. 1978). Deze soort komt dus in dit gedeelte van het kustgebied vrij talrijk voor. Eveneens
in Leijduin werden verzameld Epistrophe melanostoma (9 , 22. V. 1978) en Megasyrphus annu-
lipes (9 , 22. V. 1978). Het is opvallend dat in het kustgebied de exemplaren van de laatste soort
veel kleiner zijn dan de dieren gevangen in het binnenland. M. annulipes komt in het kustge¬
bied overal, zij het zeldzaam voor. Ik ontving nog een exemplaar van het Urker bos, Noord-
oostpolder, ook een klein dier (9 , 19. V. 1977, leg. R. van Diggelen).

Aan de westrand van Bentveld verzamelde ik de in het kustgebied en duinen zeer zeldzame
Platycheirus (Pachysphyria) ambiguus (Fallén) (9, 5. V. 1978). Verder naar het noorden be¬
zocht ik nog enkele malen het bos Marquette te Heemskerk. Talrijk was daar een Kleine Nar-
cisvlieg {Eumerus tuberculatus: 35 ex., 29. V. 1978; 8 ex., 29. VIL 1978). Ook werd er gevonden
Brachyopa scutellaris (d, 17. V. 1978) en exemplaren van Melangyna triangulifera en van Crio-
rhina berberina werden er gezien. In Marquette verzamelde ik het beste op de schermbloemen
langs het beekje in het bos.

In de Wieringermeer bekeek ik de westrand van het Robbenoordbos bij Den Oever en een
klein stukje ruderaal bos ten westen van Wieringerwerf, aan de overkant van de snelweg. Mel¬
angyna triangulifera (9, 31. V. 1979) bleek het Robbenoordbos bereikt te hebben. Andere bos¬
soorten daar gevonden waren Epistrophe eligans (Harris) en Dasysyrphus venustus (Meigen),
beide in bos in Nederland gewoon. Aan de westzijde van Wieringerwerf vond ik op de bloemen
van Wilde Peen {Daucus carota L.) Melangyna guttata (d, 13. IX. 1977) en ik zag een tweede
exemplaar. Eveneens was op deze vindplaats Eumerus strigatus (Fallén), een der Kleine Nar-
cisvliegen, talrijk (17 ex., 13.VL1977, vele tientallen gezien; 11 ex., 3. VI. 1979). In 1977 ving
ik tussen de dieren van deze soort de in Nederland veel minder talrijke E. sogdianus Stackel-
berg (d, 13. VI. 1977). De voedselplanten van deze Eumerus-soorten in de Wieringermeer zijn
me onbekend. Er worden Worteltjes {Daucus carota subsp. sativus (Hoffm.)), Uien {Allium
cepa L.) en Aardappels {Solanum tuberosum L. Arcang.) gekweekt en alle drie kunnen in aan¬
merking komen.

Bij Amsterdam op het opgespoten land bij de Basisweg zag ik honderden exemplaren van
Cheilosia velutina Loew op bloemen van Wilde Peen (verzameld: 14 dd, 9, 17.VIL1975; 54
dd, 29 9 9, 28. VIL 1975). Daartussen vlogen enkele exemplaren van C. impressa Loew (d,
28.VIL1975; d, 9, 29.VIL1975; d, 9, 14.VIIL1977). Bij Sloterdijk op het opgespoten land
vond ik vijf exemplaren van Chrysotoxum festivum (Linnaeus) (2 9 9, 31. VIL 1977; 2 9 9,
8. VIL 1979; 9, 24. VIL 1979) en deed ik de meest noordelijke vondst van Pipizella varipes
(Meigen) in het westelijk kustgebied (2 dd, 8.VIL1979). Reeds eerder zag ik deze soort aan
de snelweg bij Leiden, nu op de rand van het talud van de Coentunnelweg. Het is mogelijk dat
ze zich in het westen verspreidt langs de droge zandlichamen van de snelwegen. Chrysotoxum
festivum blijkt het dus zonder bos te kunnen stellen en is blijkbaar meer beperkt tot zandgrond
dan tot bos.

Mijn overige vangsten werden vrijwel allemaal gedaan in de droge zandgebieden van het
binnenland. Vangt men daar, dan valt op het vrijwel geheel ontbreken van de in rijkere bossen
zeer talrijke Cheilosia pagana (Meigen). Jaren geleden zag ik eens een 9 van deze soort in een

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

7

afgebroken stengel van Fluitekruid kruipen (Barendregt, 1978: 19). Kort geleden is dit dier in¬
derdaad uit de wortels van deze plant gekweekt (Stubbs, 1980). Het ontbreken van de voedsel¬
plant op voedselarme zandgrond zal wel de oorzaak zijn van het weinig frequente voorkomen
van C. pagana op de Veluwe. Opmerkelijk is ook dat Criorhina berberina in deze arme bossen
weinig te vangen is. De larven van deze soort leven in molm van loofbomen. Grote oppervlak¬
ten naaldbos zijn voor deze soort niet gunstig. Goed onderhouden van commerciële bossen
evenmin. Bovendien is de larve van C. berberina, voor zover me bekend, nooit in molm van
berkebomen gevonden.

Over 1979 valt weinig te vermelden. Het seizoen in 1980 kenmerkte zich o.a. door zeer tal¬
rijk voorkomen van Epistrophe grossulariae op diverse vindplaatsen (Hulshorst: 21 exemplaren
verzameld; Apeldoorn, Echoput: 10 exemplaren). Deze soort vertoont een karakteristiek pa¬
troon: een aantal jaren wordt ze weinig gevangen om dan in een bepaald seizoen talrijk op te
duiken. Verder zijn de <5 d over het algemeen schaars. Onder de 31 exemplaren van 1980 be¬
vonden zich echter niet minder dan 15 <3 cï . Eveneens was opvallend het talrijk voorkomen in
1980 van diverse soorten van het genus Chrysotoxum Meigen. Vooral was dit op te merken op
boterbloem en braam (Rubus spec.) bij de Echoput te Apeldoorn. Over deze vindplaats be¬
richtte ik al in het kort (Van der Goot, 1979b). Daar is indertijd Neocnemodon latitarsis (Eg¬
ger) in groot aantal verzameld (Van der Goot, 1980). Dit talrijk voorkomen (overigens op ver¬
scheidene vindplaatsen) bleek beperkt te zijn tot 1978. In latere jaren trof ik de soort nog zel¬
den aan en dan uitsluitend bij de Echoput (6 , 6. VIII. 1979; â , 23. VII. 1980). Ook bij de Echo¬
put verzamelde ik in 1980 Xanthogramma pedissequum (Harris) in aantal (11 exemplaren)
zonder deze soort in een ander jaar daar ooit gezien te hebben. X. pedissequum wordt zelden
in aantal verzameld, meestal in een of twee exemplaren per vindplaats. Didea alneti (Fallén),
een zeldzame soort, was in 1980 bij de Echoput vrij talrijk (in mijn verzameling 6, 9,
22. VII. 1980; $9, 23. VII. 1980; twee andere exemplaren weggegeven). Al deze notities

vermeld ik om nog eens te benadrukken dat men vele jaren in Nederland moet verzamelen om
een goede indruk te krijgen van de talrijkheid van de zweefvliegsoorten door de jaren heen.
Men doet er goed aan te vermijden een bepaalde soort algemeen te noemen, omdat men hem
in een of ander seizoen in aantal verzamelde. Ook het omgekeerde is mogelijk: in 1980 waren
de soorten van de Sphaerophoria menthastri-gxoQp, normaal gewoon in heidevelden, weinig
talrijk. Dat kan veroorzaakt zijn door het verwoestend optreden van het heidehaantje {Loch-
maea suturalis (Thomson)). Voorlopig kan men echter het weinig talrijk voorkomen van de be¬
wuste Sphaerophoria-sooTten uitsluitend als een enkelvoudig verschijnsel opvatten. Omdat de
toestand van onze heidevelden langzaam achteruit gaat is het echter goed de situatie in het oog
te houden.

Opmerkelijke vangsten bij Apeldoorn, omgeving Echoput, waren verder Xylota xanthocne-
ma Collin ((3, 23. VII. 1980), Megasyrphus annulipes (â, 22. VII. 1980; 9, 23.VII.1980; van de
omgeving van het nabij gelegen Aardhuis: 2 9 9, 15. VI. 1980), Pipiza quadrimaculata (Panzer)
(2 9 9, 7. VI. 1979; 2 9 9, 5. VI. 1980; 9, 30. V. 1980), Melangyna umbellatarum (9, 5. VI. 1980),
Parasyrphus annulatus (Zetterstedt) (9 , 7. VI. 1979; 2 c3 <3, 9 , 5. VI. 1980; 2 9 9, 30. VI. 1980 en
van de omgeving van het nabij gelegen Aardhuis: 9 , 15. VI. 1980) en Chrysotoxum octomacula-
tum Curtis c3, 5. VI. 1980; 9 , 6. VIL 1980). Bijzonder was de vangst van de zeldzame Conopide
Conops strigatus Wiedemann in Meigen (9 , 23. VII. 1980; 3 3 3, 10. VIII. 1980). Tevens is ver¬
meldenswaard de vangst van de vrij zeldzame Asilide Rhadiurgus variabilis (Zetterstedt) ( 9 ,
5. VIII. 1980). Over Parasyrphus annulatus zou ik willen opmerken, dat men er goed aan doet
alle zeer kleine exemplaren van de Parasyrphus vittiger-groep te verzamelen. Vrijwel altijd
vangt men dan P. annulatus, verreweg de zeldzaamste van de drie soorten van deze groep. Van
Chrysotoxum octomaculatum ving ik elders op de Veluwe nog exemplaren aan de zuidwestrand
van Vierhouten (9, 29. VIII. 1979) en tussen Epe en Tongeren (<3, 18. VI. 1980). Merkwaardig
is dat de zeer kleine terrasvijvertjes van het restaurant De Echoput in deze kurkdroge omge¬
ving blijkbaar toch soorten aantrekken, die waterlarven hebben of tot moeras beperkt zijn. Ik

8

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

vermeldde reeds (Van der Goot, 1979b) Sphegina clunipes (Fallén) (waterlarven), ving een 9
van Eurhimyia lineata (J. C. Fabricius) (waterlarven) en een S van Cheilosia fraterna (Meigen)
(larve in Kale Jonker {Cirsium palustre (L.) Scopoli: Stubbs, 1980), een moerasplant. Ook
werd daar gevangen een S van Sericomyia silentis (Harris) (larve in voedselarme vennetjes),
maar dat is niets bijzonders. De <5 S van deze soort zwerven overal in kurkdroge omgeving
rond, de 9 9 vangt men echter vrijwel steeds bij vennetjes.

Een vindplaats, waar ik vrij veel verzamelde, was de omgeving van het station Hulshorst. Op
het stationsterrein staan enkele wilgen {Salix spec.), enkele honderden meters ten westen van
het station, juist ten zuiden van de spoorlijn, bevinden zich enige laatbloeiende Krenteboom-
pjes {Amelanchier ovalis Med.), verder bloeien in deze omgeving Zevenblad en braam (de
laatste zowel bij het station als langs de Leuvenumse beek, aan de overzijde van de grote auto¬
weg). Een zeldzame soort, daar verzameld, was Metasyrphus nielseni Dusek et Laska (<?,
2. V. 1980; 9,6 9 9 4. V. 1980, respektievelijk op paardebloem {Taraxacum spec.) en Krente-
boompje). Minder zeldzame soorten, maar nog wel vermeldenswaard, zijn Dasysyrphus nigri-
cornis (Verrall) (d, 2. V. 1980; 9 â â, 4. V. 1980; alles op Krenteboompje), Megasyrphus annu-
lipes (2 9 9, 4. V. 1980, ook op Krenteboompje) en op braam Parasyrphus annulatus (9,
12. VI. 1980). Verder weer op Krenteboompje Melangyna triangulifera (5 66, 2. V. 1980; 5
6 6,9, 4. V. 1980). De vangsten op Krenteboompje worden hier nadrukkelijk vermeld, omdat
men normaal op deze struik geen zweefvliegen ziet. Als alles in de omgeving uitgebloeid is of
nog geen bloemen vertoont blijkt men echter op enkele laatbloeiende struiken toch goed te
kunnen verzamelen. Het ruderaal terreintje, vlak ten zuidwesten van het station, is ook een
aardige roofvliegenvangplaats. Ik verzamelde, respektievelijk zag daar op dat kleine stukje
Dioctria oelandica (Linnaeus), D. hyalipennis (J. C. Fabricius), D. atricapilla Meigen, Lasio-
pogon cinctus (J. C. Fabricius), Dysmachus trigonus (Meigen), Neoitamus cyanurus (Loew) en
Eutolmus rufibarbis (Meigen).

Een vrij opmerkelijke vindplaats op de Veluwe is het voedselrijke bos langs de Leuvenumse
beek te Staverden. Hier verzamelde ik Xylota abiens Meigen (d, 2. VI. 1980) en Sphegina ki-
makowiczi Strobl (3 dd, 30. V. 1980). Van beide soorten zijn het de eerste waarnemingen van
de Veluwe. Ook werden aangetroffen Neocnemodon brevidens (Egger) (cJ, 2.VL1980), Sphe¬
gina clunipes (Fallén) (10 66, 9, 30. V. 1980), Parasyrphus annulatus (2 9 9, 2. VI. 1980) en
Melangyna guttata (9 , 6. VIL 1980). Op deze vindplaats is het echter lastig verzamelen. Het bos
is verboden vangterrein en te schaduwrijk en langs de weg maait men de schaarse schermbloe-
men in een vroeg stadium.

Eveneens in zandgebied gelegen, maar meer westelijk in de provincie Utrecht, is het bos
juist ten zuiden van Soestduinen. Hier verzamelde ik vroeg in het seizoen op een laatbloeiende
wilg Platycheirus discimanus Loew (3 6 6, '9 , 22. IV. 1978). Op vroeg bloeiende wilg vlogen
daar Melangyna quadrimaculata Verrall (4 cïcï, 5 9 9, 24.111.1980; 2 9 9 27. III. 1981). Tevens
werden er exemplaren van Cheilosia grossa (Fallén) (d, 27.111.1981) en van C. albipila Meigen
(d, 27. III. 1980) gevangen. Later in het seizoen verzamelde ik er Epistrophe melanostomoides
op een bloeiende meidoorn ( 6 , 28. V. 1978).

Van hetzelfde gebied, maar in Amersfoort langs de spoorlijn naar Utrecht, juist ten westen
van de oude rijksweg naar Amsterdam, vermeldde ik enige tijd geleden de vroeg in het jaar
gevangen Xanthogramma citrofasciatum (De Geer) (Van der Goot & Lucas, 1964). Wat later
in het seizoen vlogen er veel dieren langs het parallelpad langs de spoorlijn op de bladeren van
Amerikaanse Vogelkers {Prunus serotina Ehrhart). Vermeldenswaard zijn Neocnemodon pu-
bescens Delucchi et Pschorn-Walcher {6, 9. V. 1978) en Melangyna triangulifera {6, 3 9 9,
9.V.1978; 2 d d , 8 9 9 , 11.V.1978).

Een vermoedelijk vrij belangrijke vindplaats in de IJsselvlakte, juist buiten de Veluwe, is
het Appense bos bij het station Klarenbeek. Helaas bloeien in dit grote bos vrijwel alleen

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

9

Amerikaanse Vogelkers en Sporkehout (Frangula alnus Mill.). Langs de bosranden staat wat
braam waar ik weinig van belang op ving. Wel zijn interessant de schermbloemen langs de gro¬
te weg, langs de bosrand. Hier ving ik Parasyrphus nigritarsis (Zetterstedt) (9, 8. VI. 1980;
tweede gepubliceerde waarneming van Nederland), Criorhina asilica (Fallén) (â, 9,
18.VI.1978), Melangyna guttata {9, 8.VI.1980) QnXylota lenta{9, 8.VI.1978).

Eveneens in het IJsseldal gelegen is het wandelpark het Engelse Werk bij Zwolle. Dit bleek
een voorpost te zijn van het verspreidingsgebied van Cheilosia variabilis (Panzer) (2 â â ,
20. V. 1978; â, 12. V. 1980). Deze soort werd in het kustgebied nooit gevonden. Ook vond ik
daar, zittend op een blad van de voedselplant Hemelsleutel (Sedum telephium L.) Cheilosia se-
mifasciata Becker (9, 12. V. 1980). Opmerkelijk was nog een vangst van de Bombyliide Bom-
bylius major (Linnaeus) (9, 12. V. 1980). Ook werd de zweefvlieg Melangyna triangulifera ver¬
zameld (9, 12, V. 1980). Wellicht kunnen in dit oude bos nog veel meer interessante vangsten
gedaan worden.

In het Brabantse zandgebied deed ik nog enkele vermeldenswaardige vangsten drie km
NNO van Valkenswaard op een stukje heide bij Treeswijk. Verzameld werden daar Metasyr-
phus nielseni (cJ, 5. IX. 1979) en M. latilunulatus (Collin) (d, 5. IX. 1979). Beide soorten zijn
weinig uit Nederland vermeld.

Van vele jaren geleden is nog de vangst uit Zuid-Limburg van Epistrophe diaphana (Zetter¬
stedt), nieuw voor de Nederlandse fauna: Ulestraten (Waterval), 14. VI. 1969, â . Deze soort
lijkt in gestalte op soorten als E. ochrostoma (Zetterstedt) en E. melanostoma, maar onder¬
scheidt zich door de geheel zwart gekleurde sprieten (bij de twee laatstgenoemde soorten zijn
de sprieten geel). Over de in dit artikel eerder genoemde soort Melangyna ericarum, eveneens
nieuw voor de Nederlandse fauna, valt op te merken dat men haar moet zoeken onder exem¬
plaren van M. umbellatarum. M. ericarum is echter donkerder: kleinere achterlijfsvlekken, die
op de tweede tergiet ver verwijderd zijn van de zijnaad (bij M. umbellatarum gaan deze vlek¬
ken over de zijnaad of bereiken deze tot op zeer korte afstand). Verder zijn de lange bors¬
telachtige haren op de achterzijde van de voorste en middelste dijen bij M. ericarum zwart
(geel bij M. umbellatarum). Voorts is de beharing op de bovenzijde van het borststuk (het
schildje niet meegerekend) bij M. ericarum deels zwart (geheel geel bij M. umbellatarum). M.
ericarum is overal zeldzaam. Ik ken alleen vermeldingen van Groot-Brittannië (drie vindplaat¬
sen: Collin, 1946; Coe, 1953) en van Denemarken (Torp Pedersen, 1973: één exemplaar). Wel
dient men er m.i. rekening mee te houden dat M. ericarum slechts een zeldzame, donker getin¬
te variëteit is van M. umbellatarum. Zolang dat niet uitgezocht is voer ik deze „soort” voorlo¬
pig maar op.

Ik wil de geïnteresseerden er nog opmerkzaam op maken dat in een Duits artikel (Clauszen
& Torp, 1980) twee Syrphidensoorten als nieuw voor Nederland zijn vermeld. Het betreft de
soorten Anasimyia interpuncta (Harris) en A. contracta Clauszen & Torp. Voor de kenmerken
van deze soorten verwijs ik naar dat artikel.

Tevens vermeldde ikzelf (Van der Goot, 1977) als nieuw voor Nederland de Conopide Myo-
pa strandi Duda (Putten, Veluwe, 12. IV. 1913, één exemplaar). Voor de kenmerken van deze

Conopide verwijs ik naar de reeds geciteerde determineertabel.

THEREVIDAE

Een aantal jaren geleden stuurde ik de Therevidae van mijn verzameling naar Dr. L. Lyne-
borg ter determinatie. De teruggezonden dieren leverden een naamsverandering op en twee
soorten nieuw voor de Nederlandse fauna.

Thereva valida Loew, nieuw voor de Nederlandse fauna: Geulhem, 13. VI. 1966, 9 .

T. strigata (J. C. Fabricius), nieuw voor de Nederlandse fauna: Nuth, 13,VL1967, 9, leg. B.
van Aartsen.

10

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

T. cinifera Meigen, nieuw voor de Nederlandse fauna. Dit is een oudere naam voor T. sub-
fasciata Schummel, welke laatste soort dus geschrapt moet worden uit de lijst van Nederlandse
soorten. Voor de kenmerken van bovenstaande soorten verwijs ik naar Lyneborg (1974).

Tenslotte: al het in dit artikel vermelde materiaal bevindt zich in de collectie van het In¬
stituut voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam.

LITERATUUR

Barendregt, A., 1978. Zweefvliegentabel (6. ed.): 1-84, Jeugdbondsuitgeverij, ’s Graveland.
Clauszen, C. & E. Torp, 1980. Untersuchungen über vier europäische Arten der Gattung Ana-
simyia Schiner, 1864 (Insecta, Diptera, Syrphidae). - — Mitt. zool. Mus. Univ. Kiel 1
(4): 1-16.

Coe, R. L., 1953. Diptera Syrphidae. — Handb. Ident. Br. Insects 10 (1): 1-98.

Collin, J. E., 1946. Syrphus ericarum sp. n. d 9 (Diptera, Syrphidae). — Entomologist’s Rec.
J. Var. 58: 117-119.

Goot, V. S. van der, 1977. Blaaskopvliegen (Conopidae). Roof- en Blaaskopvliegentabel (4.
ed.): 1-18, Jeugdbondsuitgeverij, ’s Graveland.

- — , 1979a. Chrysochroma bipunctatum (Scopoli) (Dipt., Stratiomyiidae) weer in Ne¬
derland waargenomen). — Ent. Ber., Amst. 39: 76.

- — - , 1979b. Een goede vliegenvangplaats: Apeldoorn, omgeving Echoput en Aardhuis

(Dipt., Syrphidae, Conopidae, Asilidae et Coenomyiidae). — Ent. Ber., Amst, 39:
153.

— - , 1980. Neocnemodon latitarsis (Egger) (Diptera, Syrphidae) in aantal in Nederland

gevangen. — Ent. Ber., Amst. 40: 18.

- , 1981. Talrijk voorkomen van de Grote Narcisvlieg en een der Kleine Narcisvliegen

in een bos aan de rand van de bollenvelden te Hillegom. — Ent. Ber., Amst. 41:143.

— - , & J. A, W. Lucas, 1964. Aantekeningen over Nederlandse Syrphiden. — Ent. Ber.,

Amst. 24: 3-13.

Lyneborg, L., 1974. The Czechoslovak species of Thereva Latr. (Therevidae, Diptera), with
the description of a new species from Hungary and Austria. — Acta. Sei. nat. Mus.
Bohem. meridion. 14: 13-42.

Stubbs, A, E., 1980. The rearing of Cheilosia paganus and C. fraterna (Diptera: Syrphidae). —
Entomologist’s Rec. J. Var. 92: 114-117.

Torp Pedersen, E., 1973. Fortegnelse over Danmarks svirrefluer (Diptera, Syrphidae) og de-
res faunistik. — Ent. Meddr 41: 21-48.

N. Anslijnstraat 42, 1068 WN Amsterdam.

CHIRONOMUS SPP. (CHIRONOMIDAE; DIPTERA) GEVONDEN IN DE MAGEN
VAN DE KLEINE STRANDLOPER CALIDRIS MINUTA (LEISLER). Van de heren P.
Meininger en W. C. Mullié te Middelburg ontving ik de maaginhouden van acht Kleine strand-
lopers die verzameld waren bij Lake Manzala in Egypte op 27 december 1979. Lake Manzala is
een brak meer dat een zout-zoet gradiënt kent. De maaginhouden bestonden voor een zeer
belangrijk deel uit restanten van Chironomus spp. (Chironomidae; Diptera). In één maag wer¬
den de restanten gevonden van ongeveer 40 adulte exemplaren die konden worden herkend
aan de facetogen en delen van het mesonotum. In de overige magen (twee ervan waren nage¬
noeg leeg) waren naast restanten van adulte chironomiden veel kopkapsels van larven te vin¬
den. Omdat deze delen harder zijn dan de rest van het lichaam blijven deze langer intact. Zo¬
doende was het mogelijk door middel van het tandingspatroon van het labium vast te stellen
dat het ging om larven van het genus Chironomus. Op grond van de gevonden aantallen kan
geconcludeerd worden dat de chironomiden rond eind 1979 een belangrijke voedselbron vorm¬
den voor de Kleine strandlopers van Lake Manzala. Een uitvoerig verslag van de ornithologi¬
sche reis van en door de heren Meininger en Mullié zal verschijnen in het Wader Study Group
Bulletin van april 1981 nr. 31.

B. Krebs, Delta Instituut voor Hydrobiologisch Onderzoek, Vierstraat 28, 4401 EA Yerseke.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

11

Notes on the larval stages of some East African Hydrophilinae (Coleoptera:

Hydrophilidae)

by

A. L. van BERGE HENEGOUWEN
Museum voor het Onderwijs, Den Haag

ABSTRACT. — The egg-case and larva of Hydrophilus senegalensis Castelnau are de¬
scribed and figured. They are compared with the egg-cases and larvae of Hydrophilus piceus
(Linnaeus) from Europe and the North American Hydrophilus triangularis Say. The egg-case
contained 74 larvae. The main morphological differences in the egg-cases of the three species
are found in the extent of the vertical plate, the extension of the sides outside the vertical plate
and the way by which the larvae leave the case. The absence or presence of swimming setae on
the tibiae and femora are good characters for recognizing the larvae.

Further notes concern unidentified' larvae of the genera Amphiops Erichson and Neohydro-
philus d’Orchymont, which are diagnosed and figured.

INTRODUCTION

During November and December 1974 the author and mr. J. Krikken, curator of Coleoptera
at the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden, made a trip to Kenya, East Africa, in
order to collect beetles, mainly dung inhabiting Scarabaeidae and Hydrophilidae. Additionally
adults as well as immature stages of aquatic Hydrophilidae were collected.

Usually it is hardly possible to distinguish between species within a Hydrophilid genus when

Figs. 1, 3, Hydrophilus senegalensis, 2, Hydrophilus piceus. 1-3, empty egg-case, 1, lateral
view, 2-3, antero-lateral view. Figs. 1-3 drawn by R. van Assen. Scale-line A = 10 mm.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.L1982

13

immature stages are concerned. In this paper the results of a comparative study of the imma¬
ture stages of various species of the genus Hydrophilus O. F. Müller are given. The author
thanks the Jan Joost Ter Pelkwijk Fonds for financial support. R. van Assen, taxidermist of the
Museum voor het Onderwijs, made the drawings of the egg-cases. Prof. Dr. J. T. Wiebes and
mr. J. Krikken critically read the manuscript. All material is preserved in alcohol, and is depos¬
ited in the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden.

Hydrophilus senegalensis Castelnau (figs. 1, 3, 4-5, 7-12, 14)

Material examined. — Two egg-cases, the one empty and another full of eggs. The empty
egg-case contained 74 larvae, which gnawed their way out during the day after its collection
and before its preservation in alcohol. The cases were collected together with adult beetles on
10.XIL1974 from an artificial waterhole in deciduous orthophyll savanna at Maungu Plains, 3°
33’ S - 38° 47’ E, Tsavo (E.) National Park, Kenya. They were floating between Marsilea-ÎQim
in water of 30 cm depth. Another two larvae of 13 mm were collected in the same area, also
from a waterhole on 28.XI.1974, 3° 33’ S - 38° 51’ E.

Egg-case (figs. 1, 3). — Colour greyish-white. It is spun of silk underneath a leaf of the fern
Marsilea. The four leaflets of this fern are folded together by the adult beetle, thus forming a
firm roof for the egg-case. The length of the case is 25 mm, the mast is 20 mm high. The verti¬
cal plate below the mast extends to the bottom of the case and it has a brownish colour. The full
egg-case is closed, while in the empty case the larvae have gnawed their way out beside the
vertical plate (fig. 3). The sides project outside the vertical plate.

Identification. — The egg-case is very easily distinguished from those of other species by the
sides which project outside the vertical plate. The way by which the larvae leave the case (be¬
sides the vertical plate) is also different from other known species. For comparison the egg-case
of Hydrophilus piceus (Linnaeus) is illustrated as well (fig. 2).

Discussion. — It is possible to differentiate the egg-cases of various species of this genus.
The basic pattern may be similar, but the main difference is found in the way the females close
the case after oviposition. The extent of the vertical plate varies a great deal. According to Wil¬
son (1923) it is small in Hydrophilus triangularis Say, leaving a crescent-shaped opening be¬
neath it, through which the larvae leave the case. In Hydrophilus piceus, however, the situation
resembles that in H. senegalensis . The vertical plate extends downwards and reaches the bot¬
tom of the case, closing it completely. The larvae escape by gnawing a hole. Another feature in
which H. piceus and H. senegalensis agree are the number of eggs, 60-70 in H. piceus, 74 in
H. senegalensis. The egg-case of H. triangularis contains at least 100 eggs (Wilson, 1923).

Larva (figs. 4-5, 7-12, 14). Dorsal parts brownish-white; ventral parts whitish. Dorsal part of
head with four slightly infuscated patches. Ultimate segment of antenna and labial palpus, seg¬
ments 2-5 of maxilla and the ciypeus brownish (specimens preserved in alcohol, some speci¬
mens were slide-mounted in Berlese-medium).

Body-length of Ist-day larva approximately 8 mm, maximum width 2.3 mm (at head-cap¬
sule); body-length of grown larva over 30 mm, maximum width 5.5 mm (at 3rd thoracic seg¬
ment), width of head-capsule 3.8 mm. Body gradually narrowing caudad in Ist-day larva, in
grown larva widest at 3rd thoracic segment. Dorsal aspect of head-capsule trapezoid in outline,
widest at clypeal edge, the sides rounded and narrowing posteriad (1/w ratio 0.5); head-capsule
flattened dorsoventrally, held in an upward position.

Ciypeus (fig. 11) distinctly and completely separated from the frons (best seen in specimens

Figs. 4-5, 7-12, 14, Hydrophilus senegalensis. 6, 13, Hydrophilus triangularis. 4-6, left antenna,
dorsal view, 4, Ist-day larva, 5, grown larva. 7-8, mandibles, dorsal view. 9, habitus, Ist-day
larva, 10, left median leg. 11, anterior border of frontoclypeus, dorsal view. 12-13, left maxilla,
dorsal view. 14, labium, ventral view. Scale-line B = 0.5 mm to 14. Scale-line C = 1 mm to 5.
Scale-line D = 1 mm to 4, 7-8, 10-12. Scale-line E = 2 mm to 9. Figs. 6, 13 after Wilson (1923),

scale unknown.

14

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

kept in alcohol); anterior border slightly concave, symmetrical, anterolateral lobes projecting,
a small paralateral lobe present. Epicranial sutures present but difficult to see, converging
posteriad, in their last third parallel to the posterior cephalic border; coronal suture present but
very short. Ocelli arranged in two oblique rows of three ocelli each, the lateral pair somewhat
remote.

Figs. 15-19, 22-23, Neohydrophilus spec. 20-21, Amphiops spec. 15, head-capsule, dorsal view.
16, 20, labium, ventral view. 17, right maxilla, ventral view. 18, right hind leg, dorsal view. 19,
habitus, dorsal view. 21, head-capsule, dorsal view, left maxilla omitted. 22-23, tracheal gills
anal segment, 22, ventral view, 23, dorsal view. Scale-line F = 1 mm to figs. 15-18, 20-23.

Scale-line G = 1 mm to 19.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. LI 982

15

Antenna (figs. 4-5) three-segmented in Ist-day larva, in grown larva four-segmented. Anten¬
na not projecting beyond segment 4 of maxilla. Shape of segment 1 bisinuate in Ist-day larva,
more straight in grown larva, longer than ultimate segments taken together; the inner side of
segment 1 densely covered with setae, the setae as long as its width. Ultimate segment slightly

longer than penultimate.

Mandibles (figs. 7-8) asymmetrical; left mandible shorter and more robust than the right
one, the inner side with one median tooth; right mandible more slender, the inner side with two
teeth in its basal half. Teeth in Ist-day larva sharply pointed, in grown larva obtuse.

Maxilla (fig. 12) five-segmented, longer than any other cephalic appendage. Segment 1 twice
as long as remaining segments taken together, its inner side with three setae, which are as long
as the segmental width, one seta situated halfway the length of the segment, one near the apex
and one in between.

Labium (fig. 14) with distinct submentum. Mentum twice as wide as long, with the sides
rounded and the anterolateral lobes bluntly pointed; superior surface without any spines or se¬
tae, smooth. Prementum longer than wide, lateral sides diverging, width at base half the width
of mentum; superior surface with two spines near base. Labial palpus as long as prementum,
segment 2 twice as long as segment 1; ligula not separated from prementum by a suture, its
length equal to segment 1 of labial palpus, the apex rounded.

Thoracic tergites each with a pair of sclerotized plates, their surface being largest in tergite 1,
intermediate in tergite 2 and smallest in tergite 3; the plates being most distinct in grown larva.

Abdominal segments not sclerotized, their surface densely covered with villose setae; sides
of each segment in Ist-day larva with a slightly projecting spiracle, the spiracles each with one
long seta; in grown larva the spiracles are not visible from outside; tergite 8 sclerotized. Procer-
ci, urogomphi and acrocerci present. Ventral anal appendages as long as segment 8.

Legs (fig. 10) well-developed, all having the same size, femora and tibiae visible from above,
adapted for swimming; femora and tibiae flattened, their inner and outer sides with long swim¬
ming setae; tarsal claws weakly curved, approximately half as long as the corresponding tibia;
trochanters distinct; coxae about 2/3 the length of corresponding femur, their superior surface
grooved to receive the femur.

Identification. — Hydrophilus senegalensis is distinguished from the well-known larvae of
H. triangularis and H. piceus by the inner and outer sides of tibiae and femora having long
swimming setae; in H. triangularis the inner side of the femora lacks setae, in H. piceus the
outer side of the tibiae has only short setae in its basal half.

Discussion. — Of four other species of the genus Hydrophilus O. F. Müller the larva is
known, all non-african. Wilson (1923) described and figured in detail the life-history of the
American species H. triangularis. The life-history of the European species H. piceus has been
described by various authors, as well as that of H. aterrimus Eschscholtz. Finally Morioka
(1955) described the larva of H. acuminatus Motschulsky from Japan. According to Böving &
Henriksen (1938), larvae of H. piceus and H. aterrimus cannot be distinguished morphological¬
ly. The larva of H. acuminatus seems to be similar to that of H. piceus.

Amphiops Erichson
Amphiops spec, larva (figs. 20-21)

Diagnosis. — Length 10 mm. Legs not visible from above.

Mentum (fig. 20) without ligula. Clypeus symmetrical, armed with five teeth. Mandibles
symmetrical, each with three teeth. Upper surface of mentum with strong short spines in its
front half. Abdominal segments laterally with short conical outgrowths.

Materia! examined. — One larva collected 8.XIL1974 from littoral vegetation in deciduous
orthophyll savanna, 700 m above sealevel, at Mzima Springs, 2° 59’ S - 38° OF E, Tsavo (W.)
National Park, Kenya.

16

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.1.1982

Neohydrophilus d’Orchymont
Neohydrophilus spec, larva (figs. 15-19, 22-23)

Diagnosis. — Length 8 mm. Headcapsule (fig. 15) quadrangular in dorsal view. Sides of
mentum (fig. 16) straight, slightly converging, the upper surface smooth. Abdominal segments
without lateral outgrowths (fig. 19).

Material examined. — Three larvae collected on 28. XL 1974 from a waterhole in deciduous
orthophyll savanna, 700 m above sealevel, at Maungu Plains, 3° 33’ S - 38° 51’ E, Tsavo (E.)
National Park, Kenya.

REFERENCES

Böving, A. G. & K. L. Henriksen, 1938. The developmental stages of the Danish Hydrophili-
dae (Insecta, Coleoptera). — Vidensk. Meddr dansk naturh. Foren. 102: 27-162,
figs. 1-54.

Morioka, A., 1955. Description of four Hydrophilid larvae from Japan (In Japanese). — Shin-
Konchu 8 (10): 15-18, figs.

Wilson, C. B., 1923. Life history of the Scavenger Water beetle. Hydrous (Hydrophilus) trian¬
gularis, and its economic relation to fish breeding. — Bull. Bur. Fish., Wash. 39: 9-
38, 22 figs.

Hemsterhuisstraat 2E, 2213 RD Den Haag, the Netherlands.

PAREULYPE BERBERATA (DENIS & SCHIFFERMÜLLER) IN MIDDEN-LIM-
BURG (LEP., GEOMETRIDAE). Te Montfort ving ik in 1980 bij mijn woning van 15 mei tot
11 juni elf exemplaren van deze spanner; van 23 juli tot 7 augustus nog drie exemplaren van de
tweede generatie, P. berberata is ook gevangen te Sint Joost (gern. Echt) en te Maasbracht.
Franssen meldde één exemplaar van Melick {Ent. Ber., Amst. 40: 163).

In de Catalogus (en supplement) worden nog geen vindplaatsen uit Midden-Limburg ver¬
meld.

Berberis, de voedselplant van de rups, is de laatste jaren veel aangeplant in plantsoentjes en
tuinen.

A. W. P. Maassen, Julianastraat 2, 6065 AM Montfort.

FLEAS: Proceedings of the international conference on fleas Ashton Wold/Peter¬
borough/UK/21-25 June 1977; R. Traub & H. Starcke, eds, 1980. pp. X. 420. ISBN 90-6191-
018-8. A. A. Balkema, P.O. Box 1675, Rotterdam. Prijs (gebonden, in Nederland excl. 4%
BTW): ƒ 95,— .

Dit keurig verzorgde boek omvat 37 bijdragen, die samen een breed spectrum vertonen van
het onderzoek dat aan vlooien kan worden verricht. Het boek begint met een biografie van N.
C. Rothschild, van de hand van zijn dochter Miriam (bij wie te huize de conferentie werd ge¬
houden). Er is één taxonomisch artikel, naast een aantal over evolutie en zoögeografie. Door
zijn omvang springt een artikel van Traub over zoögeografie en evolutie van vlooien, luizen en
zoogdieren eruit. Medische aspecten krijgen natuurlijk rijkelijk de aandacht, naast een bonte
rij bijdragen over fysiologie, morfologie, oecologie, faunistiek enz. Het is ondoenlijk om deze
bijdragen afzonderlijk te refereren; ik heb de indruk dat „objectgebonden” symposia als deze
nog heterogener zijn dan de meeste andere collectieve uitgaven en potentiële kopers zullen dit
zeker als een bezwaar ervaren. Anderzijds hebben deze dieren zoveel interessante facetten dat
er redenen genoeg zijn om dit boek van tijd tot tijd ter hand te nemen. — W. N. Ellis.

AFDELING NOORD-HOLLAND EN UTRECHT. De afdeling zal dit seizoen nog bijeen
komen op donderdag 14 januari en dinsdag 2 maart 1982 in het Instituut^woor Taxonomische
Zoölogie, afd. Entomologie, Plantage Middenlaan 64, Amsterdam, aanvang 20.00 uur.

B. Brugge, secretaris

3' nr

ENTOMOLOGISCHE BERICHTE]^

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 februari 1982 No. 2

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

V. S. van der GOOT, Het determinatiekenmerk voor de wijfjes van de twee Nederlandse Bac-
cha-soorten onbetrouwbaar? (Diptera: Syrphidae): 17; K. M. HARRIS, Lestodiplosis oomeni
sp. n. (Diptera: Cecidomyiidae), a predator on the carinate tea mite, Calacarus carinatus
(Green) (Acarina: Eriophyidae) and other mites on tea plants in Indonesia: 20; GERFRIED
DESCHKA, Phyllonorycter trojana sp. n. von Mazedonien (Lep.: Lithocolletidae): 24; J.
KRIKKEN, A new Clinterocera from Borneo (Coleoptera: Cetoniidae): 30; KORTE MEDE¬
DELINGEN: B. J. LEMPKE, Apatura iris: 32; Ter overname. Prijsreductie: 32; LITERA¬
TUUR: 19; PERSONALIA: 19. T HoOf

Het determinatiekenmerk voor de wijfjes van de twee Nederlandse Baccha-
soorten onbetrouwbaar? (Diptera: Syrphidd^)

door

V. S. van der GOOT

ABSTRACT. — The distinguishing character for the females of the two Dutch Baccha spe¬
cies unreliable? (Diptera: Syrphidae). Males of Baccha obscuripennis Meigen and B. elongata
(J. C. Fabricius) can be clearly separated. Identification of the Dutch females on the amount of
dusting of the frons resulted in a disproportionate amount of obscuripennis females. Therefore
this character is considered unreliable, and the females are for the moment unidentifable. Con¬
firmation of this result on collections from abroad would be interesting.

De twee Nederlandse ßöcc/iö-soorten zijn boszweefvliegen. Ze zijn vrij lang (7-10,5 mm) en
slank gebouwd. Het is niet te verwonderen, dat deze fragiele dieren graag verblijven tussen
dichte begroeiing, waar de wind weinig vat op ze heeft. Daar zien we de $ 9 het meest op
bloemen. Ze vliegen ook graag in de schaduw. In dat halfduister zien we de smalle diertjes
moeilijk. De <3 8 bezoeken minder bloemen en staan, op geringe hoogte boven de grond, stil in
de lucht op hun zweefplekje. Ze daar ontdekken is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Daarom
worden de 3 3 ook minder gevangen. Dit blijkt uit de getallen in de bijgaande tabel: er zijn
169 3 3 gevangen tegen 294 9 9 .

De 3 3 van de twee soorten worden onderscheiden op drie kenmerken. B. obscuripennis
Meigen heeft donker gekleurde vleugels, het voorhoofd is boven de sprieten onbestoven, don¬
ker gekleurd en glanzend en van de genitaliën is de top van de aedeagus boogvormig. Het 3
van B. elongata (J. C. Fabricius) heeft daarentegen heldere vleugels, een licht gekleurd dof
bestoven voorhoofd, terwijl de top van de aedeagus geknikt is. De determinatie van de 3 3
leverde me nooit moeilijkheden op.

Het onderscheid tussen de 9 9 is lastiger. Op het onderste tweederde van het voorhoofd is
op twee zijstroken, links en rechts, een licht gekleurde bestuiving aanwezig. Tussen deze zij-
stroken zit een onbestoven zwart glimmende middenstrook. Op het onderstuk van het voor¬
hoofd, boven de sprietinplantingen, kunnen de dofgrijze zijstroken zich verenigen tot een dof¬
grijze dwarsband, maar de zwart glimmende middenstrook kan zich ook over het voorhoofd

18

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .II. 1982

uitstrekken tot de sprietinplantingen. Tussen het zijstroken-plus-dwarsband-patroon en het uit¬
sluitend zijstroken-patroon kan men allerlei overgangen waarnemen. Coe (1953) rekende de
dieren met een dwarsband van grijze bestuiving van bijna een derde van de voorhoofdshoogte
of meer tot B. elongata. De dieren met zijstroken van grijze bestuiving, zonder dwarsbandje,
behoorden tot B. obscuripennis. Men houdt dan in principe een aantal dieren over, die onde-
termineerbaar zijn. Dat zijn de exemplaren met een overdwarse bestuiving smaller dan een
derde van de voorhoofdshoogte. In de praktijk rekent men echter alle 9 9 met overdwarse
bestuiving tot elongata en alle 9 9 met uitsluitend zijstrookbestuiving tot obscuripennis. Zo is
dat ook beschreven door Barendregt (1978).

Ik heb enkele getallen verzameld over de determinaties van de Nederlandse Baccha's in vier
grote verzamelingen. In bijgaand tabelletje ziet u dat de d d van elongata 3,4 maal zoveel ge¬
vangen worden als de d d van obscuripennis. Bij de 9 9 is dit verhoudingsgetal aanmerkelijk
kleiner: 0,8. Oftewel het 9 van obscuripennis is abnormaal talrijk.

De twee ßacc/20-soorten zijn zeer nauw verwant en hebben in het veld dezelfde gewoonten.
Het is heel onwaarschijnlijk dat, door de een of andere oorzaak, de 9 9 van obscuripennis
meer gevangen zouden worden dan de 9 9 van elongata. Dan blijft over dat het onderscheid
tussen de 9 9 van beide soorten dat nu gehanteerd wordt, niet opgaat. Een aantal 9 9 met
zijstrookbestuiving op het voorhoofd zou niet tot obscuripennis, maar tot elongata behoren.
Ten minste als de sterker bestoven 9 9 alle tot elongata gerekend kunnen worden. Dat laatste
heeft men zuiver naar analogie met de voorhoofdsbestuiving bij de d d aangenomen. Op zich-

ITZ

RMNH

Lucas

Van

Totalen

Aartsen

Baccha elongata

d

53

10

38

30

131

9

66

20

25

17

128

B. obscuripennis

d

15

7

3

13

38

9

54

29

41

42

166

De ßflcc/za-determinaties uit vier grote verzamelingen van uitsluitend in Nederland gevangen

vliegen.

zelf is deze overeenkomst een vraagpunt. Het voorhoofd is bij d d en 9 9 -zweefvliegen im¬
mers geheel anders gevormd en overeenkomsten in voorhoofdskenmerken zijn er bij zweef¬
vliegen weinig.

Is het nu een verbetering als we Coe (1953) aanhouden in plaats van Barendregt (1978)? Dat
is het allerminst, want via de door Coe gehanteerde scheidslijn tussen de 9 9 van beide soorten
vindt men een kleiner percentage elongata-9 dan met Barendregt. En dat voert ons verder af
van een, op grond van de verhouding tussen de dd, aanvaardbaar groter aantal 9 9 van elon¬
gata.

Het zal het beste zijn om de voorhoofdsbestuiving als kenmerk voor de 9 9 van de Neder¬
landse Baccha's op te geven. Maar dat houdt in dat deze 9 9 ondetermineerbaar zijn. Dat is
ook mijn mening, want ik ken geen ander kenmerk. Hierin voel ik me gesteund door Stackel-
berg (1970), die, zonder een verklaring te geven, de kenmerken van de 9 9 wegliet uit zijn
Baccha-tabel. Van het Europees-Russisch materiaal kan men dus alleen de d d determineren.

Wellicht vraagt men zich af of in buitenlandse verzamelingen het percentage obscuripennis-
9 ook abnormaal hoog is. Ik heb dat niet nagevraagd. Een aanwijzing hiertoe geven de getal¬
len, gepubliceerd door Clauszen (1980), van 50 Baccha's gevangen in Sleeswijk (BRD): elon¬
gata d: 11; 9: 21; obscuripennis d: 4; 9: 14. De eerder genoemde verhoudingsgetallen zijn
hier 2,8 en 1,5. De tendens is dus hetzelfde als in het Nederlandse materiaal, zij het minder
extreem. Het zou interessant zijn, indien men het een en ander eens zou nagaan in grote bui¬
tenlandse collecties.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.11.1982

19

Tenslotte mijn hartelijke dank aan de heren B. Brugge en M. J. Delfos van achtereenvol-
gens het Instituut voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam en het Rijksmuseum van Na¬
tuurlijke Historie te Leiden en aan de heren J. A. W. Lucas en B. van Aartsen voor hun mede¬
werking.

LITERATUUR

Barendregt, A., 1978. ZweefvUegentabel, 6e druk: 1-84, 161 fig. Jeugdbondsuitgeverij, ’s Gra¬
veland.

Clauszen, C., 1980. Die Schwebfliegenfauna des Landesteils Schleswig in Schleswig-Holstein
(Diptera, Syrphidae). — Faun. Ökol. Min. Suppl. 1: 3-79, 3 Abb.

Coe, R. L., 1953. Diptera, Syrphidae. — Handb. Ident. Brit. Ins. 10(1): 1-98, 46 figs.
Stackeiberg, A. A., 1970. Syrphidae. — Opred. Faune SSSR 103: 11-96, 43 platen. Leningrad
(Russisch).

N. Anslijnstraat 42, 1068 WN Amsterdam.

CROWSON, R. A., 1981. THE BIOLOGY OF COLEOPTERA, pp. XII, 802; 319 figs, 9
plates, 15 tables, ca. 1000 refs, taxonomie index 50 kolommen, subject index 58 kolommen.
ISBN 0-12-196050-1. Academie Press, London. Prijs (gebonden) £ 58. — .

Dit boek ware aanbevelenswaardig geweest als het half zo dik was geweest, en vier maal zo
goedkoop. Reeds in mei 1978 werd het aangekondigd, en dit, gevoegd bij de naam van Crow-
son deed min of meer verwachtingsvol naar dit boek uitzien. De vraag echter die zich al op¬
drong naar aanleiding van de vooraankondiging, namelijk of kevers zulke afwijkende insekten
waren dat over hun biologische eigenschappen een dik boek te vullen zou zijn, is wat mij be¬
treft met nee beantwoord. Het meest fundamentele gebrek aan het boek is mijns inziens dan
ook, dat geen poging wordt gedaan om onderscheid te maken welke besproken verschijnselen
voor insekten als geheel gelden en welke voor kevers alleen. Dat is zonder twijfel geen gemak¬
kelijke taak, maar men mag enige waar voor zijn vele geld verwachten.

Dit neemt natuurlijk niet weg dat men uit dit boek een schat aan informatie over Coleoptera
kan winnen. Er zijn hoofdstukken over skelet en inwendige anatomie van het imago, over lar-
vale en pop-structuren, voedsel en vertering, bloed-excretie en endocriensysteem, locomotie,
zintuigen, oecologie, gedrag en vele andere onderwerpen. Aan de andere kant denk ik, dat een
terzake gespecialiseerd entomoloog zal vinden dat een kleine 20 pagina’s voor een onderwerp
zo weids als „bloed, osmoregulatie, reservestoffen, excretie en endocriene organen” wat wei¬
nig is. Zulke veelomvattende onderwerpen kunnen inderdaad niet in één boek door één auteur
worden behandeld.

Voeg ik daarbij een tamelijk wijdlopige schrijftrant, voor een flink deel lelijke figuurtjes en
een omslachtig systeem van taxonomische verwijzingen, dan moet ik concluderen in het boek
teleurgesteld te zijn. — W. N. Ellis

PERSONALIA

Op 8 september 1981 overleed op 82-jarige leeftijd de heer H. Landman, lid van onze vere¬
niging sinds 1940 en ex-beheerder van de collecties van het Natuurhistorisch Museum te Rot¬
terdam. Entomologisch was hij vooral geïnteresseerd in de Nederlandse macrolepidoptera,
waarvan hij voor het museum een goede representatieve collectie opbouwde.

20

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IL 1982

Lestodiplosis oomeni sp. n. (Diptera: Cecidomyiidae), a predator on the
carinate tea mite, Calacarus carinatus (Green) (Acarina: Eriophyidae) and
on other mites on tea plants in Indonesia

by

K. M. HARRIS

Commonwealth Institute of Entomology, London

ABSTRACT. — Adults and larvae of Lestodiplosis oomeni sp. n. are described from
material collected by Dr. P. A. Oomen in W. Java, Indonesia. Larvae feed on phytophagous
mites attacking tea plants {Camellia sinensis L.), especially the carinate tea mite, Calacarus
carinatus (Green), the pink tea mite Acaphylla theae (Watt) and the scarlet tea mite, Brevipal-
pus phoenicis (Geijskes). Preliminary observations in W. Java indicate that C. carinatus is the
preferred host of L. oomeni both in the field and in laboratory cultures.

INTRODUCTION

During field studies on the ecology of phytophagous mites on tea plants. Camellia sinensis
(L.), in Indonesia, Dr. Pieter A. Oomen discovered predaceous larvae of a cecidomyiid feed¬
ing on the carinate tea mite (= purple tea mite), Calacarus carinatus (Green) and on other tea
mites, especially pink tea mites, Acaphylla theae (Watt) [Eriophyidae] and scarlet tea mites,
Brevipalpus phoenicis (Geijskes) [Tenuipalpidaej. Larvae and reared adults of this cecido¬
myiid were submitted to me and, after consultation with Dr. R. J. Gagné, USDA Systematic
Entomology Laboratory, Washington D.C., USA, I concluded that this predator is a new
species of Lestodiplosis, which is described below.

Dr. Oomen has studied this species in W. Java on tea estates and at the Research Institute
for Tea and Cinchona at Gambung. His observations on its biology indicate that larvae occur
in low numbers on the undersides of mature leaves of tea plants infested by B. phoenicis and in
higher numbers (up to 15 larvae per leaf) on leaves infested by C. carinatus. In the laboratory
larvae fed on eggs, juvenile and adult stages of C. carinatus, A. theae and B. phoenicis and also
fed incidentally on Psocoptera and on juvenile Amblyseius deleoni (Muma & Denmark) [Phy-
toseiidaej. C. carinatus seemed to be the preferred host, both in the laboratory and in the
field, and the cecidomyiid is probably an efficient predator on this pest, although its efficiency
may be reduced through frequent parasitisation by an unidentified species of Ceraphronidae
[Hymenopteraj. In laboratory cultures larvae were maintained for a month or more, but
proved difficult to rear as many larvae escaped and few pupated.

Lestodiplosis oomeni sp. n.

Adults (figs. 1-6): Maxillary palps 3-segmented; antennae with twelve flagellomeres in
both sexes, male flagellomeres with trifilar circumfila and female flagellomeres with short-
looped circumfila, linked longitudinally; occiput with short postvertical peak, not extending
above eye; eye-bridge 4-5 facets deep; ommatidia relatively large, sparse near antennal inser¬
tions; 11-14 fronto-clypeal setae, x ((5) = 12 (n == 4), x (9) = 12 (n — 3). Wing length (arcu-
lus to apex) 0. 8-1.0 mm, x (cS) = 0.8 (n = 4), x (9) = 1.0 (n = 3); wing venation with R5 al¬
most reaching wing apex and Cu simple, not forked. Thorax with 2-3 mesepimeral (sub-alar)
setae. Male terminalia with internal base of gonocoxite slightly enlarged and with rows of mi-
crotrichia; gonostyle relatively short and curved; hypoproct undivided and with a setulose
area in basal half; aedeagus with a distinct waist below the globular tip. Female terminalia
with slightly quadrate cerci and with a small cluster of short modified setae disto-ventrally.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. II. 1982

21

Figs. 1-6. Lestodiplosis oomeni sp. n. 1, male head (antennae omitted); 2, male wing; 3, male
flagellomeres; 4, female flagellomeres; 5, male terminalia (holotype); 6, 9 terminalia, ventral
view of cerci. Scale-lines: a = 0. 1 mm, b = 0.05 mm, c = 0.5 mm.

Larvae (figs. 7-13): Final instar 1-1.5 mm long; sternal spatula absent; antennae relatively
long and curved forwards; dorsal and ventral collar papillae and thoracic sternal papillae not
detected, probably absent; inner and outer lateral thoracic papillae each consisting of two pa¬
pillae without and one papilla with a relatively long seta and inner pleural papilla seta almost
as long as dorsal papilla setae; dorsal and pleural papillae all with relatively long setae; anal
segment with many short setulae and microtrichia from which the terminal papillae and setae
are not clearly differentiated. Meso- and metathorax each with two prolegs and abdominal
segments 1-7 each with three prolegs; all prolegs with unusual hatchet-like end and with small
setulae on shaft of proleg and around base.

Material examined: Holotype slide No. 19136 â and paratype slides Nos. 19135 d, 19137

22

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. II. 1982

Figs. 7-13. Lestodiplosis oomeni sp. n., last instar larva. 7, head and thorax, lateral; 8, last three
abdominal segments, lateral; 9, head, pro- and mesothorax, dorsal; 10, abdominal proleg, lat¬
eral; 11, prothorax, ventral; 12, last two abdominal segments, dorsal; 13, last two abdominal
segments, ventral. Scale-lines; a = 0.1, mm, b = 0.1 mm, c = 0.01 mm.

9, 19138 9, Indonesia, Gambung (Bandung), from tea bushes infested by purple mite, P. A.
Oomen collected 22. XII. 1977; paratype larvae on slides Nos. 19119, 19120, 19121, 19122,
19130, 19131, 19132, 19133, 19134, 19252 and 19250 6, with similar data but collected on
16.XII.1977; paratype slides Nos. 19125 9 9, 19126 o, 19127 c3, 19128 9, 19129 9 9,
19152 9 , Indonesia, Pasir Nanka, reared from purple mite on tea, P. A. Oomen collected
11. XI. 1977 and paratype slides Nos. 19123 9, 19124 c3, Indonesia, Tambakan, Tankuban

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. II. 1982

23

Prahu Mt., predators on purple tea mite, P. A. Oomen collected 18. VI. 1977. Holotype 19136
d and paratype Nos. 19119, 19122, 19124, 19126, 19128, 19130, 19131, 19132 and 19137 de¬
posited in the British Museum (Natural History); paratypes Nos. 19250, 19251, 19252 depos¬
ited in the United States National Museum, Washington, and all other paratypes deposited in
the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden, The Netherlands.

Comments: The genus Lesîodiplosis Kieffer is cosmopolitan, and larvae of all known spe¬
cies are predators on Acarina, Insecta or other small invertebrates. Generic characters of lar¬
vae and adults have been summarised by Harris, 1966 and Gagné, 1973 but most of the hun¬
dred or so nominal species are inadequately described and many undescribed species must ex¬
ist in virtually all parts of the world. A major generic revision of Lesîodiplosis and of asso¬
ciated genera is needed but is unlikely to be undertaken within the foreseeable future.
Lesîodiplosis oomeni agrees with the current working definition of Lesîodiplosis in most of
the larval and adult characters described here, but differs from all species known to me in the
unusual structure of the larval pseudopods, the absence of distinct terminal papillae and setae
on the anal segment of the larva and the detailed structure of the male terminalia, especially
the form of the aedeagus and the presence of a basal setose area under the hypoproct. Adults
of an identical or similar species from India are in the British Museum (Natural History) col¬
lection (CIE Coll. A. 12709). They were reared from larvae preying on purple tea mites on tea
at Nilgiris, Madras in 1961 and represent one of the three unidentified predaceous Cecido-
myiidae recorded by Rao, Datta & Ramaseshiah, 1970 in their detailed account of the preda¬
tors on tea mites in India. Unfortunately, the specimens that I have seen are in very poor con¬
dition and I have not been able to form a definite opinion on their specific identity. Dr. Oomen
collected a second predaceous species of Cecidomyiidae on tea mites at Rongga Estate, W.
Java, and it seems likely that there is a complex of predaceous cecidomyiid species associated
with tea mites both in India and Indonesia. Future elucidation of this complex will require
careful field collecting and observation backed by thorough taxonomic examination of good
preserved material of larvae, pupae and reared adults.

ACKNOWLEDGEMENTS

I wish to thank Dr. P. A. Oomen, Vakgroep Entomologie, Wageningen and Dr. P. H. van
Doesburg, Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden, for making the Indonesian
material available to me; Dr. D. J. Greathead, Commonwealth Institute of Biological Con¬
trol, for providing the Indian material, and Dr. R. J. Gagné, USDA Systematic Entomology
Laboratory, Washington, for advice during the preparation of this paper.

REFERENCES

Gagné, R. J., 1973. A generic synopsis of the Nearctic Cecidomyiidi (Diptera: Cecidomyii¬
dae: Cecidomyiinae). — Ann. enî. Soc. Am. 66: 857-889.

Harris, K. M., 1966. Gall midge genera of economic importance (Diptera: Cecidomyiidae).

Part 1: introduction and subfamily Cecidomyiinae, supertribe Cecidomyiidi. —
Trans. R. enî. Soc. Lond. 118: 313-358.

Rao, V. P., B. Datta & G. Ramaseshiah, 1970. Natural enemy complex of flushworm and
phytophagous mites on tea in India. — Tea Board, India, Scienîific Publicaîions
Series No. 5, 53 pp.

c/o British Museum (Natural History), Cromwell Road, London SW7 5BD, England.

24

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. II. 1982

Phyllonorycter trojana sp. n. von Mazedonien (Lep.: Lithocolletidae)

von

GERFRIED DESCHKA

ABSTRACT. — Phyllonorycter trojana sp. n. is described from a series collected in Macedo¬
nia. The larvae of the new species mine leaves of Quercus trojana. Webb. The species is an
endemic of the north-east Mediterranean.

EINLEITUNG

Das Genus Phyllonorycter Eliibner, 1822 (= Lithocolletis Hübner, 1825) umfaßt etwa 400
Arten, die vor allem holarktisch verbreitet sind. Fast alle Arten sind monophag, nur wenige
oligophag. Die Larven leben anfangs als Saftfresser unter der Epidermis des Blattes. Es ent¬
steht eine Platzmine, deren Epidermis von den darunterliegenden Geweben abgetrennt ist.
Nachher ernährt sich die Raupe von den tieferen Geweben und kontrahiert die abgelöste Epi¬
dermis durch Gespinstfäden, so daß eine für das Genus typische Faltenmine entsteht. Fast alle
Phyllonorycter verpuppen sich in der Mine. Die Puppen durchbohren mit einem typischen
Fortsatz am Kopf die Mine, bleiben aber mit den sehr charakteristischen ankerähnlichen Orga¬
nen am Kremaster im Gespinst der Mineninnenwand hängen. Erst dann kann die Imago den
Schlüpfvorgang einleiten.

Phyllonorycter trojana sp. n. gehört in die Gruppe der eichenminierenden Arten und lebt in
unterseitigen Minen monophag an Quercus trojana Webb. Die neue Art is einer der vielen me¬
diterranen Endemiten des Genus Phyllonorycter.

MATERIAL UND METHODE

Die vorliegende Beschreibung basiert auf einer Serie von Minen, die im Herbst 1978 vom
Autor in Mazedonien gesammelt wurden. Die Imagines schlüpften im folgenden Frühjahr. Ne¬
ben den Imagines wurden auch Exuvien präpariert und die Minen in einem Minenherbar kon¬
serviert. Die für die Beschreibung verwendeten Genitalien wurden in Kalilauge mazeriert, mit
Mercurochrom oder Chlorazol gefärbt, über eine Äthanolreihe in Methylbenzoat, Xylol und
schließlich in Euparalessenz übergeführt. Die Einbettung erfolgte in Euparal. Das männliche
Genitale wurde so gebreitet, daß dessen Innenseite dargestellt werden konnte. Aus allen
Präparaten wurde der Darm entfernt. Die Exuvien wurden analog behandelt, um im Lichtmi¬
kroskop untersucht zu werden.

Abb. 1. Phyllonorycter trojana sp. n. â Aus der Paratypenserie. Daten im Text.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.ÎÎ.1982

25

»li

Abb. 2-5. Phyilonorycter trojana sp. n. 2. Holotypus. Euparal-Präp. Nr. 1483, G. Deschka.
Aufgeklapptes männliches Genitale in Ventralansicht. Daten im Text. 3. Valve. Gleiches
Präparat wie Abb. 2. 4. Aus der Paratypenserie. Euparal-Präp. Nr. 1605, G. Deschka. Weibli¬
ches Genitale in Ventralansicht. Daten im Text. 5. Signum bursae. Gleiches Präparat wie Abb.

4.

BESCHREIBUNG

Holotypus ((3). — Vorderflügellänge 4,1 mm. Stirn gelblichweiß glänzend, Stirnhaare ocker
mit dunklem Endteil, die Schuppen der Stirnhaare am Ende gegabelt. Antennen weiß, Distal¬
teil jedes Fühlergliedes oberseits dunkel geringelt. Thorax, Tegulae und Oberseite der Vor¬
derflügel metallisch ocker. Zeichnung bleigrau. Flügelzeichnung an der Basis fehlend. Die

26

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IL 1982

Abb. 6-7. Phyllonorycîer îrojana sp. n. Aus der Paratypenserie. 6. Euparal-Präp. Nr. 1607, G.
Deschka. Tergite 2-3 der Puppe. Daten im Text. 7. Euparal-Präp. Nr. 1609, G. Deschka. Kre¬

master der Puppe. Daten im Text.

Spitze der erloschenen Basalstrieme bei 1/3. Auf der gleichen Höhe ein schräges, leicht gebo¬
genes Häkchen am Vorderrand, gegenüber am Hinterrand ein viel längeres, sichelförmiges.
Das zweite Häkchenpaar ist auf eine dunkle Strieme reduziert. Am Vorderrand folgen zwei,
innen dunkel gerandete, weiße Häkchen, die den dunklen Fransensaum unterbrechen. Ein
schwarzer Punkt vor der dunkel gesäumten Spitze. Hinterflügel glänzend bleigrau mit etwas
helleren Fransen. Zweites und drittes Beinpaar weiß, dunkel geringelt.

Genitale: Symmetrisch. Vinculum U-förmig mit einem dünnen, distal kaum verbreiterten

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.11.1982

27

Abb. 8. Phyllonorycter trojana sp. n. Aus der Paratypenserie. Minen in Quercus trojana Webb.

Unterseite der Blattausschnitte.

Fortsatz von halber Valvenlänge. Die Valven kurz und schmal, jedoch kräftig skierotisiert. Die
Valvenbasis (etwa das proximale Drittel) ist durch eine kräftige, segelförmige, stark skieroti¬
sierte Haut mit dem dorsalen Tegumen verbunden. Valvenbasis etwas eingeschnürt, dann keu¬
lenförmig verdickt und an der Spitze wieder verjüngt und gerundet. Innenseite der Valven ab
der Mitte immer dichter mit meist gegen die Spitze gerichteten kurzen Borsten schütter be¬
setzt. Am Ventralrand von 1/4 bis um die Spitze einige kräftige, ventrokaudal gerichtete
Borsten. Ebenso am Ventralrand bei 1/5 und an der Valvenspitze je ein kurzes, gebogenes,
stumpfes Häkchen. Socii (Ventralseite des Uncus) dicht mit sehr feinen Borsten bedeckt, die
unter der Stereolupe kaum erkennbar sind. Die Uncusspitze überragt die Valvenspitzen nur
wenig. Der Aedoeagus ist gegen die Spitze ein wenig verjüngt; die carina penis ist ein kräfti¬
ger, cephal gerichteter Haken. Phallobasis kurz und am Ende kaum verbreitert. Lobus ventra-
lis (processus des 9. Sternites) V-förmig gewinkelt und am Apex breit gerundet (Ventralan¬
sicht).

Weibliches Genitale; Apophyses anteriores etwa 'A der Länge des 7. Segmentes, die Apo¬
physes posteriores etwa 1,5 mal so lang wie die anteriores. Der kaudale Rand des häutigen os¬
tium bursae kaum eingebuchtet. Das signum bursae besteht aus zwei in etwa 180° voneinander
abstehenden Spitzen auf einer ovalen skierotisierten Platte.

Puppe: Die Tergite der Abdominalsegmente 2-8 sind mit starken, schuppenförmigen Dörn¬
chen besetzt. Die Abdominaltergite 2-4 besitzen am cephalen Rand je ein laterales Häkchen¬
paar, welches auch bei einigen anderen Arten auftritt. Diese Arten scheinen Tertiärrelikte zu
sein. Am Kremaster sind zwei dreieckige, nach hinten gerichtete Spitzen, die in der Mitte mit¬
einander verbunden sind. Lateral davon befinden sich zwei kurze, auswärts gerichtete Haken.

Substrat: Quercus trojana Webb. (= macedonica DC. = castanaeifolia Pantoc).

Mine: Eine auffallend kleine, unterseitige Faltenmine. Die größte Expansion von 18 Minen
wurde (auf der Unterseite) vermessen und beträgt in Millimetern: 9, 9, 9, 10, 10, 10, 10, 11,
12, 13, 13, 14, 14, 14, 14, 15, 16, 20. Die Mine grenzt immer an die Mittelrippe und wird seit¬
lich von Nebenrippen begrenzt. Bei Minen am Blattrand verläuft die Längsache parallel zum
Rand. Die Epidermis der Oberseite is meist ganz abgeweidet; ist dies nicht der Fall, so entsteht
eine scharf abgegrenzte, runde „grüne Insel” (ein unversehrter Parenchymrest) in der Minen¬
mitte. Minenunterseite mit einer starken Längsfalte und meist einigen Nebenfalten. Der Ko-

28

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. II. 1982

kon ist in der Mitte; er is hufeisenförmig von Kot begrenzt. Diese Begrenzung ist jedoch nicht
immer vollständig ausgebildet. An der Öffnung des Hufeisens ist dat unterseitige Schlupfloch.

Holotypus ((?): „Otesevo 860 m, Macedonia, YU. e.l. 28.3. — 11.4.1979, G. Deschka leg. —
Mine in Ouercus trojana Webb. == macedonica DC., Zucht Nr. 1397, Mine: 19.10.1978. — Eu-
paral-Präp. Nr. 1483, (3, G. Deschka. — Phyllonorycter (Lithocolletis) trojana Deschka. Ho¬
lotypus”.

Paratypen: 35 Imagines, analog etikettiert. — Zum Typenmaterial gehören auch noch 3
Herbarblätter mit Minen der neuen Art, aus denen das Typenmaterial gezüchtet wurde. Sie
sind mit dem Herbarstempel des Autors versehen: „Minenherbar G. Deschka, A — 4400 Steyr,
Austria”. Die Typen und das Herbarmaterial befinden sich in der Sammlung des Autors.

DIFFERENTIALDIAGNOSE

Die neue Art ist leicht von allen anderen Verwandten zu unterscheiden. Die Vorderflügel¬
zeichnung ist sehr nahe jener von Phyllonorycter quercifoliella ssp. extincta Deschka, 1974, die
wahrscheinlich nicht als Subspezies sondern als Spezies zu werten ist. Von dieser kann trojana
aber leicht durch die Morphologie des Genitales unterschieden werden. Bei beiden Arten tritt
eine basale Auslöschung der Vorderflügelzeichnung auf; bei extincta läuft dieser Vorgang pa¬
rallel mit der Anpassung der Art an die immergrüne Quercus Hex L. im Atlasgebirge.

BEMERKUNGEN ZUR BIOLOGIE

Quercus trojana Webb. gehört unter die immergrünen Eichen und bietet daher einem Blatt¬
minierer das ganze Jahr über Nahrung. Inwieweit dieses Angebot von Phyllonorycter trojana
genützt wird, konnte nicht beobachtet werden, da die Tätigkeit der Winterminierer allein von
der Temperatur abhängt und daher im Herbst eingetragene Raupen unter Laborbedingungen
ihre Entwicklung in kurzer Zeit vollenden, während sie in der Natur bis in den Frühling im
Raupenstadium verbleiben. Solche Arten müßten im Spätwinter und im Frühjahr studiert wer¬
den.

Quercus trojana kommt von Dalmatien bis zur Nordabdachung des Eibursgebirges und zum
Südufer des Kaspischen Meeres in disjunkter Verbreitung vor. Wie weit die neue Art die
Areale von Quercus trojana besiedelt, kann natürlich noch nicht gesagt werden.

Am Balkan tritt die Eiche bei weitem nicht überall auf; sie kommt bestandsbildend nur bis
etwa 1000 m Seehöhe vor und bevorzugt die wärmsten unteren Lagen. Sehr gut gedeiht der
Baum in der Umgebung großer Seen und in den heißen Schluchten. Strenge Winterkälte, wie
sie für die Schibljak-Formation des Balkans typisch ist, kann von dieser Eiche nicht ertragen
werden. Der Baum leidet arg unter der Beweidung, und zweifellos wurden die auffallend ge¬
ringe Häufigkeit von älteren Bäumen von dem bis etwa 1950 in Jugoslawien üblichen Auftrieb
von Ziegen verursacht. Sogar von Schafen und Rindern wird das junge Laub gefressen; die
Wirkung dieses Fraßes kann man auf den unteren Teilen der Pflanzen der Weidegebiete sehen.

Die neue Art is ausgezeichnet durch eine besondere ökologische Adaptation: Sie kommt
gleichermaßen in den Blättern hoher Bäume wie in solchen niederer Büsche und der Sämlinge
im Unterwuchs vor. Diese besondere Anpassung an die Heliophilie des hohen Baumes einer¬
seits sowie an die Schattenresistenz des Unterwuchses andrerseits ist unter den eichenminie¬
renden Phyllonorycter des Mediterraneums nicht häufig.

Phyllonorycter trojana miniert im Spätherbst und möglicherweise auch noch im Winter in
den Blättern der immergrünen Quercus trojana. Die Schmetterlinge schlüpfen erst im Frühling
des folgenden Jahres. Ob eine oder mehrere Generationen in der warmen Jahreszeiten folgen,
konnte nicht beobachtet werden. Jedenfalls wird vermutet, daß trojana in die hochspezialisier¬
te Gruppe der Winterminierer in den Blättern der mediterranen 'Exchtn-Phyllonorycter einge¬
reiht werden kann. Sicher besteht eine Monophagie an Quercus trojana. Auf den Eichenarten
der-Umgebung, die der Autor eingehend untersuchte, wurden keine Phyllonorycter trojana sp.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.IÎ.1982

29

n. gefunden. Somit kann die neue Art einstweilen als Endemit des nordöstlichen Mediterra-
neums gewertet werden.

Mit hoher Wahrscheinlichkeit fällt am Balkan das Verbreitungsgebiet von Phyllonorycter
trojana mit jenem der Quercus trojana zusammen. In allen Gebieten, in denen auf der Eiche
gesammelt wurde, wie z. B. in der Treska-Schlucht, in weiten Gebieten um den südöstlichen
Ochrider See, in den untersten Lagen Montenegros wie in der Moraca Klisura und auch an¬
dernorts in diesem Gebiet, schließlich im gesamten Westteil des Prespansko Ezero, wurden
verlassene Minen von trojana gefunden. Die Relation von verlassenen Minen zu lebenden war
in Mazedonien und Montenegro im Herbst 1978 sehr hoch zugunsten der verlassenen Minen
einer vorhergehenden Generation. Auch von sonst häufigen Minierem wurden oft keine oder
nur wenige bewohnte Minen gefunden.

Neben Tieren der neuen Art wurden folgende blattminierende Schmetterlinge von Quercus
trojana in Mazedonien und Montenegro gezüchtet: Phyllonorycter abrasella (Zeller), ilicifoliel-
la (Zeller), quercifoliella (Zeller) (alle aus der gleichen Zucht wie das Typenmaterial), Buccu-
latrix ulmella Zeller (Zucht Nr. 1401 vom gleichen Fundort) und Tischeria ekebladella (Bjer-
kander) (Zucht Nr. 1417 von der Moraca Klisura, Crna Gora).

Die Verwandtschaft: Die Flügelzeichnung stellt die neue Art in die unmittelbare Verwandt¬
schaft von Phyllonorycter quercifoliella ssp. extincta Deschka, und auch der Bau der Mine ent¬
spricht dieser Annahme. Vergleicht man jedoch den Bau der Genitalien, so sind zwischen der
quercifoliella-Gruppe und trojana kaum Relationen ersichtlicht.

Sollte es sich bei den Strukturen an den Abdominaltergiten 2-4 bzw. 2-5 der Puppen von
Phyllonorycter trojana, klimeschiella (Deschka) und troodi Deschka nicht um Konvergenzen
handeln, so besteht eine Verwandtschaft. Bei diesen drei Arten finden sich auf den angegebe¬
nen Tergiten charakteristische laterale Haken und eine starke Bedornung. Phyllonorycter troo¬
di ist ein Gebirgsendemit Zyperns, klimeschiella einer der Kanaren. Eine Verwandtschaft von
drei so disjunkt verbreitenen Endemiten erscheint auf den ersten Blick unwahrscheinlich, sie
wird aber überlegenswert, wenn man berücksichtigt, daß es sich vielleicht um drei sehr alte Ar¬
ten mit einem hypothetischen monophyletischen Ursprung handelt.

Eine weitere Verwandtschaft von Phyllonorycter trojana sp. n. mit den Erlenminierern /roe-
lichiella (Zeller) und chrysella (Constant) ist leicht im Bau der männlichen Genitalien erkenn¬
bar.

Es sei auch erwähnt, daß Phyllonorycter lucidicostella (Clemens), ein Acer-Minierer aus dem
Osten der U.S.A., der neuen Art sehr nahesteht. Diese Annahme basiert auf der Morphologie
der Genitalien, während die Flügelzeichnung stark abweicht.

Dank: Die vorliegende Beschreibung behandelt nur einen Teil eines viel umfangreicheren
Materiales von blattminierenden Insekten, welches auf einer Bildungsreise für ökologische
Studien in Mazedonien aufgesammelt wurde. Der Autor dankt dem Landesschulrat für Ober¬
österreich für die Gewährung des notwendigen Sonderurlaubes im Herbst 1978. Besonderer
Dank gebührt auch Herrn Dr. Heinrich Zelenka, Steyr, für die fachmännische Ausarbeitung
der Fotos.

LITERATUR

Braun, Annette F., 1908. Revision of the North American Species of the Genus Lithocolletis
Huebner. — Trans, am. ent. Soc. 34: 281-282.

Deschka, Gerfried, 1969. Lithocolletis (Phyllonorycter) klimeschiella spec. nov. — Mitt.
münch. ent. Ges. 58: 27-31.

- , 1970. Lithocolletis chrysella Constant 1885 und zwei nahe verwandte Arten. —

NachrBl. bayer. Ent. 18: 85-97.

- , 1972. Das Weibchen von Lithocolletis (= Phyllonorycter) klimeschiella Deschka,

1969. — NachrBl. bayer. Ent. 21: 17-18.

- , 1974a. Neue Lithocolletiden von Zypern. — Ent. Ber., Amst. 34: 174-179, fig. 1-9.

30

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. II. 1982

- , 1974b. Neue Lithocolletiden aus Tunesien. — NachrBl. bayer. Ent. 23: 97-108.

Klots, A. B., 1956. Lepidoptera. — Taxonomist’s Glossary of genitalia in insects (S. L. Tuxen,
ed.): 97-111, Munksgaard, Copenhagen.

Resselstraße 18, A-4400 Steyr, Austria.

A new Clinterocera from Borneo (Coleoptera: Cetoniidae)

by

J. KRIKKEN

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — The first known Bornean Clinterocera species is described and illustrated:
C. borneensis sp. nov. from Kinabalu. It is compared with C. vollenhovii (Westwood).

INTRODUCTION

The genus Clinterocera Motschulsky (= Callynomes Westwood, non Mohnike, = Choleras-
toma Mohnike) has 20-25 species in the Far East, ranging from India, Korea, and parts of
China to Java. Up till now there were no records from Borneo, so that I was interested to es¬
tablish the identity of a specimen from Kinabalu in Sabah. A comparison with material from
Java, Sumatra, and continental Asia led to the conclusion that the Kinabalu specimen repre¬
sents an undescribed species. It certainly belongs to the vollenhovii species-group, being char¬
acterized by longitudinally costate elytra. This group appears to be restricted to the Sunda re¬
gion of Southeast Asia. My impression is that all the species described in this group (four
names available) are extremely closely related, if not synonymous. The Kinabalu specimen,
however, is very different, as indicated by the identification notes at the end of the description
below. There are no modern revisions of Clinterocera, only the old paper by Heller (1897) and
the faunal treatments by Arrow ( 1910) and Paulian ( 1961).

As for the bionomics of Clinterocera it appears that at least some of the species are asso¬
ciated with ants, although details are unknown. Like many other Cremastocheilini they have
conspicuous devices to protect the more vulnerable, retractable mouthparts and antennal
parts, i.e. they have an extremely expanded mentum and a ditto antennal scapus, jointly capa¬
ble of shutting off the buccal cavity completely. The genus Clinterocera is easily distinguished
from other Asian Cremastocheilini (like Coenochilus Schaum and Callynomes Mohnike) by the
four-segmented tarsi, the others having the full number of five segments.

Clinterocera borneensis sp. nov. (figs. 1-7)

Holotype (female). — Approximate length 16.5, width 6.5, height 5 mm. Black, largely shi¬
ny, with white velutinous markings; pilosity brownish. Habitus cremastochiliform.

Cephalic contours, fig. 1. Cephalic surface evenly strongly convex, densely punctate; punc¬
tures minute near clypeal border, their diameters increasing caudad to over 10 times'the diame¬
ters of these clypeal punctures; setae sparse, short, longer laterally on clypeofrontal transition.
Maximum width of head (over eyes) 3.6 mm.

Pronotal contours, fig. 2. Pronotal disc almost flat, sides declivous, with slight impression;
posterolateral surface with small velutinous white spot; pronotal derm densely, coarsely punc¬
tate; punctures roundish, of variant size, largest on disc, shallow, but well-defined, their interi¬
or surface opaque; density of punctures on pronotal disc ca. 12/0.25 sq.mm, their diameters

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, LIL 1982

31

Figs. 1-7. Clinterocera borneensis, holotype. Contours of: 1, head; 2, pronotum; 3, left elytron
and scutellum (dashed line = white marking); 4, right fore tibia and tarsus; 5, left hind tibia; 6,
left hind tarsus; 7, caudal end of body, dorsal view. Figs. 8, 9. Clinterocera vollenhovii, Indra-
pura ?. 8, left hind tarsus; 9, caudal end of body, dorsal view. — Scale lines = 1 mm; 1, 2,

same scale; 6, 8, same scale; 7, 9, same scale.

0. 1-0.3 mm; several pronotal punctures with very long, semierect seta. Median length of pro¬
notum 3.3, maximum width 4.6 mm. Scutellum (fig. 3) opaque, arcuate-punctate.

Elytral contours and white markings, fig. 3. Juxtasutural and discolateral costae distinct, in¬
termediate costa only slightly distinct in front; these low costae, as well as humeral umbone,
apical umbone, and lateral declivity, shiny; disc and narrow lateral longitudinal band black ve-
lutinous, opaque, apart from the white markings; opaque disc with 3 longitudinal striolae
(fig. 3) and many short, arcuate striolae; shiny areas rather coarsely arcuate-punctate; many
very long, semierect setae present; apicosutural elytral angle shortly rounded. Sutural length of
elytra (from scutellar apex) 6.8, maximum (longitudinal) length 9.2, maximum width (com¬
bined) 6.3 mm.

Mentum with exposed side of expansion largely finely arcuate-striolate, anterior margin fine¬
ly simply punctate. Preprosternal apophysis short. Pectus and abdomen laterally with numer¬
ous coarse arcuate striolae, their size strongly decreasing to medial area and to posterior mar¬
gins of abdominal sternites; many of the larger striolae with long seta, the smaller striolae with
short, fine seta. Middle of metasternal wings, entire metepimeron, posterolateral corners of
visible sternites 1-4, with white velutinous marking. Propygidial spiracles on slightly projecting
convexity (fig. 7). Pygidium evenly convex, with abundant, irregular punctation, most punc¬
tures with a distinct seta.

Fore tibia (fig. 4) with apical-external denticle only; derm inconspicuously punctate-setose.
Middle and hind tibiae (fig. 5) without external protrusion, on apex only external projection
distinct; derm densely, finely hemipunctate-setose. Underside of middle and hind tibiae also
hemipunctate-setose, but punctures larger and less dense. Tarsi all slender (fig. 6), their four
segments densely, finely hemipunctate-setose; claws small. — Male sex unknown.

Material examined. — Holotype only, from Kinabalu, J. Waterstradt; Leiden museum, ex
collections Valck Lucassen — Janson — Neervoort van de Poll.

32

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. II. 1982

Identification. — The differences with Clinterocera vollenhovii (Westwood), its closest

known relative, can be summarized as follows (see figures):

1. Tarsi slender. Pronotum densely covered with large punctures. Elytra and underside with
white velutinous markings. Propygidial spiracles slightly produced. Pygidium simply convex
(dorsal view). Elytral disc entirely velutinous black (apart from white spot). Tibiae and tarsi
with dense cover of fine setae. Figs. 1-7. . . . ...horneensis

— Tarsi thick-set. Pronotal punctation dense, but fine. Elytra and underside without white
markings. Propygial spiracles strongly produced. Pygidium double-topped (dorsal view).
Mediodiscal costa free of velutinous black cover. Tibiae and other parts of body with long
(deciduous!) setae, lacking dense cover of fine setae. Figs. 8, 9 . . . vollenhovii

REFERENCES

Arrow, G. J., 1910. Coleoptera Lamellicornia (Cetoniinae and Dynastinae). — Fauna br. In¬
dia.: XIV + 322 pp., 76 figs., 1 pi.

Heller, K. M., 1897. Zwei neue Arten der Coleopteren-Gattung Callynomes Westw. — Notes
Leyden Mus. 19: 177-183.

Paulian, R., 1961. Coléoptères Scarabéides de ITndochine (Rutélines et Cétonines) (suite et
fin). — Annls Soc. ent. Fr., 130: 1-47, figs. 335-360.

P.O. Box 9517, 2300 RA Leiden, the Netherlands.

APATURA IRIS (LINNAEUS) (LEP.: NYMPHALIDAE). De heer J. van der Woord te
Borne schreef me, dat hij 5 juli 1981 een exemplaar van A. iris waargenomen had tegen de
noordwand van kasteel Wegdam bij Goor, gern. Markelo. De Weerschijnvlinder is, aldus de
bewoners, ook het jaar daarvoor op dezelfde plaats gezien. Helaas zat de vlinder te hoog om
hem te fotograferen. Vlakbij, aan de overkant van de slotgracht, staat o.a. Boswilg {Salix ca-
prea L.).

Van de heer J. van Raak te Chaam kreeg ik bericht, dat hij 8 juli 1981 nabij Oisterwijk twee
exemplaren van de Weerschijnvlinder had aangetroffen. Eén ervan werd gevangen voor deter¬
minatie. Dit is de eerste keer, dat A. iris uit Noord-Brabant vermeld wordt.

De fraaie vlinder blijkt dus nog altijd op verschillende plaatsen in gebieden met loofbossen
voor te komen. Tot nog toe echter ontbreekt elk bericht uit Zuid-Limburg waar hij omstreeks
een halve eeuw geleden plaatselijk vrij gewoon was.

B. J. Lempke, Plantage Middenlaan 64, 1014 DH Amsterdam.

TER OVERNAME: LEITZ stereo-binoculair microscoop (Greenough), compleet in kast.
Ingebouwde objecttafel voor opvallend en doorvallend licht; oculairs 8x en 12‘/2X (van elk
paar één oculair afzonderlijk instelbaar); objectieven lx (ingebouwd), 2x, 4x, 8x en 12x;
bijbehorend tekenapparaat (prisma, spiegel en tafel) met tandwerk tussenstuk voor monocu-
lair tekenwerk; bijbeh. 2-armlamp verlichting. Transformator ontbreekt en glazen objecttafel
licht hoek-beschadigd. Geregeld gebruikt doch in goede staat, met pas gereinigde oculairpa-
ren.

Nadere inl. bij M. A. Lieftinck te Rhenen, tel. 08376-3365.

PRIJSREDUCTIE. — Dr. Van der Laan verzoekt ons mee te delen dat van de kortgeleden
verschenen, door hem verzorgde en ingrijpend bewerkte heruitgave van het boek van L. G. E.
Kalshoven „Pests of crops in Indonesia” (oorspronkelijk getiteld „De plagen van de cultuurge-
wassen in Indonesië") een beperkt aantal exemplaren tegen een speciale prijs van ƒ 90, — be¬
schikbaar is. De normale prijs bedraagt ƒ 160, — . Deze aanbieding geldt uitsluitend voor per¬
soonlijke leden van de N.E.V. Belangstellenden kunnen het boek krijgen door schriftelijke
bestelling bij Dr. P. A. van der Laan, p/a I.T.Z., afdeling Entomologie, Plantage Middenlaan
64, 1018 DH Amsterdam.

£&/

£ni-.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List); Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 maart 1982 No. 3

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

B. J. LEMPKE, Trekvlinders in 1980 (eenenveertigste jaarverslag) (Lepidoptera): 33; A.
GOUTBEEK, Waarnemingen bij het uitkomen van een kweek van de hommelmot (Aphomia
sociella (Linnaeus) (Lep.: Pyralidae); 39; PJOTR OOSTERBROEK, New taxa and data of
western Palaearctic Nephrotoma (Diptera: Tipulidae): 41; J. G. M. GUPPEN and H. P. J. J.
GUPPEN, Hydraena britteni Joy new for the Netherlands (Goleoptera: Hydraenidae): 45;
KORTE MEDEDELINGEN: Gorrectie: 48; LITERATUUR: 44; PERSONALIA: 40.

Trekvlinders in 1980 (eenenveertigste jaarverslag) (Lepidoptera)

door

B. J. LEMPKE

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRAGT. — Migrating Lepidoptera in 1980 (forty-first report). Report of the
observed in the Netherlands in 1980. An abridged version in English is added at the end
paper.

Januari begon koud met sneeuw in grote delen van het land. Vanaf de tweede helft van de
eerste decade vroor het ook overdag matig. Na de 20ste echter liep de temperatuur wat op,
zodat de thermometer overdag tenminste boven het vriespunt kwam. Februari was aanmerke¬
lijk warmer en vooral in het zuiden werden niet zelden temperaturen boven 10° gemeten. Het
gevolg was dat hier en daar al een enkele uit de diapauze ontwaakte Gitroenvlinder werd gesig¬
naleerd (9. II te Amsterdam, 18.11 te Middelburg). Reeds op 14.11 stonden de oranje crocussen
dik in knop en een paar dagen later begonnen de witte en paarse te verschijnen, maar om¬
streeks de 20ste hield een korte vorstperiode alle knoppen stijf gesloten. Op 1 maart echter
stond alles in volle vloei. Overigens was deze maand helaas verre van fraai met lage temperatu¬
ren, weinig zon en soms harde oostenwind. Dit weertype handhaafde zich tot het eind van de
eerste aprildecade. Toen werden we plotseling verrast met vier fraaie dagen met temperaturen
van 20° en daarboven. Daarna echter daalde de thermometer sterk door een naar het noorden
draaiende wind. Mei was zeer zonnig en droog, eerst wel koel, maar vooral in de tweede deca¬
de met temperaturen van 20° of hoger. Dit gold ook voor de eerste helft van juni (Leeuwarden
op 5. VI 26°!), maar de tweede helft was slecht, veel buien en meest niet boven 16°. In de eerste
twee decaden van juli bleef het weer ongunstig, maar na 20. VII werd het een stuk beter.
Augustus was zeer wisselvallig, dagen met mooi weer afgewisseld door ongunstige met harde
wind en vrij lage temperaturen, een weertype, dat zich praktisch de hele maand september
handhaafde. Oktober was vrij koud, veel dagen niet warmer dan 11 à 12°. De eerste decade
van november was zeer koud. De wind draaide naar oost en ’s nachts daalde de thermometer
tot het vriespunt of daaronder. Van 3 op 4. XI vroor het zelfs van 3 tot 7° (dit laatste op het
vliegveld Deelen). In de nacht van 6 op 7. XI viel hier en daar ook een flink pak sneeuw. Vanaf

34

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEL 42, 1 .111. 1982

de 9de trad echter een duidelijke verbetering in en van 16-24. XI stond de thermometer over¬
dag zelfs boven normaal. Aan het eind van de maand daalde de temperatuur weer aanzienlijk
en december startte dan ook met een koude eerste decade met vorst en sneeuw. Daarna echter
lag de maximum temperatuur vaak ruim boven normaal.

Kort: een zeer matig voorjaar, een zomer met sterke afwisselingen in gunstige en ongunstige
zin en een heel matige herfst, een seizoen waarvan we voor de migranten geen al te hoge ver¬
wachtingen mochten koesteren. Maar dat zou voor een paar soorten toch nog erg blijken mee
te vallen.

Uit de van 123 medewerkers ontvangen gegevens kon het volgende verslag samengesteld

worden.

1. Piehs hrassicae (Linnaeus). Langs de dijk tussen Paesens en Moddergat (noordkust van
Friesland) trokken op 18. V tussen 13 uur en 14.30 in totaal 35 exemplaren in oostelijke richting
voorbij, alle afzonderlijk en met kortere of langere tussenpozen (H. Dolfien). Een aanwijzing
dat eerder migranten aanwezig geweest waren is het voorkomen van duizenden rupsen op
wilde Cruciferen eind augustus en begin september langs de spoordijk bij Alkmaar (A. de Jon¬
ge).

2. Colias hyale (Linnaeus). Op 20. V werd een exemplaar bij Deventer waargenomen, een
uitzonderlijk vroege datum zo ver noordelijk in het land (W. Oord). Op 20. VII werden vier
exemplaren te Echt geteld, 17. VIII werd er cén op de Hoge Veluwe gezien en 24. VIII twee
afgevlogen vlinders te Echt. In totaal dus acht exemplaren, in elk geval meer dan in de drie
voorafgaande jaren.

3. Colias croceiis (Fourcroy). Alleen J. Vranken zag 24. VIII een Oranje luzernevlinder bij
Echt.

4. Vanessa atalanta (Linnaeus). 31 maart werd de eerste gezien bij Rotterdam, hangend aan
een wilgekatje een half uur nadat de zon verdwenen was (K. Kuyper). Dan volgt een waarne¬
ming van 14. IV te Kortgene (J. van Vuure), midden in de periode van fraai aprilweer, en op
27. IV te Ulestraten in het zuiden van Limburg (J. Moonen). In mei werden op acht verschillen¬
de dagen in totaal tien Atalanta’s gezien. In juni bleef de vlinder al even schaars. Wel werd op
bijna alle dagen wel ergens een exemplaar opgemerkt, maar de dagen met slechts één enkele
waarneming waren ver in de meerderheid. Juli werd iets beter, hoewel het hoogste dagfotaal
toch slechts zes exemplaren bedroeg (20 en 27. VII). Augustus werd echter snel beter. Dat was
te danken aan het uitkomen van de hier geboren vlinders. De top werd bereikt op 27. VIII met
een dagtotaal van 179 exemplaren. Ook september was nog goed (op 7. IX telde J. Minnema
op diverse Buddleja's te Apeldoorn 51 exemplaren, op 28. IX was het dagtotaal nog 92), maar
in oktober nam het aantal snel af hoewel toch nog op vrijwel alle dagen hier en daar een Ata¬
lanta werd gezien. De slotdata waren 2. XI één in de Oud-Sabbingepolder (Zuid-Beveland) en
9. XI te Sir Jansland (Duiveland), beide door G. Wilmink.

Het jaartotaal bedroeg 3100, voor een middelmatige zomer zeker niet slecht.

5. Cynthia cardui (Linnaeus). De eerste exemplaren werden 3.V gezien, drie op de zand¬
vlakte bij Oostvoorne (D. Vestergaard). Later in deze maand volgden nog meldingen van Steyl
(26. V) en Ubach over Worms (29. V). In juni was de Distelvlinder soms al in opvallend aantal
aanwezig. Zo werden er op 15. VI in totaal 32 exemplaren geteld, waarbij alleen al 15 op opge¬
spoten terrein bij Gaasperdam (N.H.). In juli echter waren de dagtotalen meest heel klein.
Een uitzondering was 8. VII met 20 op Buddlejas te Apeldoorn. Maar dan gaan de totalen plot¬
seling met sprongen omhoog. Van 1 op 30. VII gaat het naar 64 op de 31ste, 454 op 2. VIII, 414
op 4. VIII, 437 op 10. VIII, 425 op de 15e, 1607 op de 16de en 21 18 (de top) op 17. VUL Daarna
treedt een daling op, al zijn de dagtotalen niet zelden nog hoger dan soms in een heel seizoen
geteld wordt. Een sprong maakt weer 28. VIII met 1317 getelde exemplaren. Het merkwaar¬
dige is, dat de vlinder in het midden en noorden van het land (tot op de waddeneilanden toe!)
opvallend talrijk aanwezig was, niet in het zuiden. Een totaal van 200 op 16. VIII op Vlieland
of van 145 diezelfde dag op Ameland is in de zuidelijke provincies nergens gezien. In de eerste
week van IX zijn er nog enkele dagen met tegen of even boven de 200, maar daarna zijn dagen
met 30 of 40 toch wel uitzonderingen geworden. De eerste drie weken van oktober werd de

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEl42, 1 .III. 1982

35

vlinder nog dagelijks hier en daar gezien, maar na 21. X is het plotseling afgelopen. Slotdata
zijn 30.x één te Echt en 1 1 .XI een dood exemplaar in de tuin te Melick (M. Franssen).

Totaal aantal waarnemingen: 15500, een record dat niet spoedig geëvenaard zal worden. Ja-
ren met meer dan 10.000 komen bij ons weinig voor. Dat waren 1950. 1964 en 1966 en moge¬
lijk ook 1942. Nog oudere gegevens bestaan niet.

Ook van de augustus-vlinders zijn nog nakomelingen gevonden. Op 28. VIII trof K. Alders
op de Hoge Veluwe op Speerdistel 12 jonge rupsen aan. Op 21. IX werden te Linschoten mas¬
sa’s rupsen gevonden. 48 werden meegenomen. Slechts acht daarvan bleken geparasiteerd te
zijn. De meeste andere leverden in een iets verwarmde kamer van 1-17. X de vlinder op (J.
Stolk).

Het is duidelijk dat de cörr/u/-populaties ver in het zuiden reeds vroeg in het jaar sterk in
beweging gekomen zijn. Iets daarvan is door twee medewerkers gezien. Op 14. V was er een
massale trek in noordelijke richting bij Puerto de la Selva in de Spaanse provincie Gerona (P.
Rooij). Op 27 en 28. V trokken op Mallorca duizenden exemplaren voorbij, pal tegen de
noordoosten wind in en slechts een halve meter boven de grond. In deze massa werd maar twee
maal een Atalanta gezien (A. Veldhuyzen). Bij ons kwam de eerste immigratiegolf in juni aan.
Deze was veel zwakker dan de tweede in augustus, die bovendien versterkt werd door de in¬
middels hier geboren vlinders. Overigens begon de terugtrek ook al half augustus. Op 17. VIII
zag Br. F. Melkert te Egmond-Binnen een aantal in zuidelijke richting overtrekken. Op
17. VIII werden in de omgeving van het Keteldiep enkele tientallen solitair in zuidwestelijke
richting vliegende Distelvlinders gezien (G. Gerritsen). Ook op de Britse eilanden is een mas¬
sale immigratie waargenomen, waarover Bretherton & Chalmers-Hunt uitvoerig bericht heb¬
ben ( 1981).

Issoria lathonia (Linnaeus). Geen enkel exemplaar werd buiten het duingebied gezien. Uit
dit biotoop kwamen berichten binnen van Walcheren tot op Ameland, bijna steeds in zeer klei¬
ne aantallen. Het vroegste exemplaar werd 8.V te Egmond-Binnen waargenomen, het laatste
ook aldaar op 13. X. Het regelmatigst werd lathonia in juni gezien, wat minder in juli en heel
weinig in augustus. September was weer iets beter met meest ook verse exemplaren, blijkbaar
vertegenwoordigers van een kleine herfstgeneratie. In totaal werden slechts 57 exemplaren ge¬
teld.

6. Acherontia atropos (Linnaeus). In september werd te Oldeboorn een beschadigd exem¬
plaar aangetroffen, terwijl 2.X een gaaf 9 tegen een lantarenpaal te Egmond-Binnen zat.

Agrius convolvuli (Linnaeus) werd in 1980 niet gemeld.

7. Macroglossiim stellatanim (Linnaeus). Slechts één waarneming; 12. VII een vers exem¬
plaar te Echt (P. Vranken).

8. Agrotis ipsilon (Hufnagel). Een heel vroege op 16. IV te Kortgene (J. van Vuure), in mei
niets, in juni 11 op zes dagen. Vanaf l.VII werd ipsilon vrijwel alle dagen gemeld tot 30. X toe,
maar altijd in zeer kleine aantallen. Alleen in oktober konden drie dagen worden genoteerd
met 10 of iets meer meldingen. Na 30. X nog een laat exemplaar te Stein op 20. XI (Pater A.
Munsters). Uit alle provincies kwamen waarnemingen binnen behalve uit Utrecht en Gronin¬
gen, eenvoudig omdat er geen medewerker voor nachtvlinders was. In totaal werden 182
exemplaren geteld, belangrijk meer dan de twee voorafgaande jaren, maar natuurlijk een ma¬
ger resultaat.

9. Peridroma saucia (Hübner). Alleen enkele waarnemingen in de herfst: 27. IX aan het
Zwanenwater (NH), 5.X te Heerde, ll.X te Naarden (telkens één), 17. X twee te Kortgene,
totaal dus vijf exemplaren.

10. Catocala fraxini (Linnaeus). De eerste waarneming sinds 1969! Op 10. IX zat een fraai
Blauw weeskind aan de buitenkant van een raam van een der lokalen op de bovenverdieping
van het Zaanlands Lyceum te Zaandam, zodat de blauwe band op de onderkant van de achter¬
vleugels goed te zien was. Maar een ladder was niet bij de hand, zodat Rob de Vos (die zich al
enige jaren met vlinders bezighoudt en de soort goed kent) en de biologieleraar alleen maar
naar het fraaie dier konden kijken.

36

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEL 42, 1 .III. 1982

11. Autographa confusa (Stephens). Op één vangst op 19. V te Winterswijk na werd de eer¬
ste generatie uitsluitend in het zuiden van Limburg (Geulle, Stein) gezien, steeds slechts een
enkel exemplaar per dag, in totaal zeven. Als de rups inderdaad in staat is daar een niet al te
strenge winter door te komen, dan is het resultaat toch heel mager. Vanaf 13. VII tot en met
5.x is er een vrijwel ononderbroken reeks van waarnemingen. Vooral in de herfst werd de
vlinder ook noordelijker aangetroffen, meest in één enkel exemplaar en niet zelden op plaat¬
sen waar de soort tevoren nooit gezien was. Blijkbaar is hij toen over een flink deel van het
land gaan uitwaaieren. Overigens waren de dagtotalen steeds zeer klein. Een uitzondering
vormt 23.x, toen in een park te Nijmegen ’s middags opvallend veel exemplaren op bloemen
werden gezien (W. Geraedts). Te Oosterbeek werd begin IX een jonge rups op Hop gevon¬
den, die al spoedig in diapauze ging (K. Alders). Een op 13. VIII te Drempt gevangen 9 legde
eieren, waarvan tussen 13 en 19. IX, dus na nauwelijks een maand, in totaal 125 vlinders ge¬
kweekt werden. De rupsen werden gevoerd met Echte kamille {Matricaria chamomilla L.),
waarvan praktisch alles opgegeten werd (Ch. Naves). In de tweede helft van oktober werden
nog een paar late exemplaren gezien: 16. X één te Melissant en 23. X twee te Geulle.

Vindplaatsen. Lbg.: Wijlre, Simpelveld, Ubach over Worms, Geulle, Cadier, Geulhem,
Ulestraten, Stein, Echt, Maasbracht, Vlodrop, Meijel, Reuver, Steyl, Venlo, Wellerlooi.
Z.H.: Melissant, Alblasserdam, Rotterdam. N.H.: Naarden, Oosthuizen, Egmond-Binnen.
Gld.: Zaltbommel, Beusichem, Nijmegen, Oosterbeek, Arnhem, Rheden, Twello, Heerde,
Drempt, Winterswijk. Ov.: Platvoet bij Deventer, Abdij Sion, Steenwijk. Dr.: Wateren.

Totaal aantal waarnemingen: 175, ongeveer gelijk aan 1979.

12. Autographa gamma (Linnaeus). Het eerste exemplaar werd pas op 5.V door M. Mel¬
chior in zijn val te Beusichem aangetroffen. Vanaf 17.V werd de vlinder op diverse plaatsen
gesignaleerd, maar steeds werd slechts een enkel exemplaar gezien. In totaal werden in deze
maand niet meer dan 21 gamma's gemeld. Vanaf eind mei tot eind oktober was de vlinder ove¬
rigens praktisch alle dagen present. Op een paar uitzonderingen na bleven de dagtotalen echter
zeer laag tot 29. VIL Toen schoot de telling plotseling omhoog tot 265 om op 2. VIII op te lopen
tot 612. Er moet toen een flinke immigratie geweest zijn, die zelfs waargenomen is op één van
de drie booreilanden op het „Porties field”, ongeveer 175 km ten oosten van Aberdeen, waar
op 28. VII talrijke exemplaren gezien werden (Young, 1981). Tot 20. VIII bleven de aantallen
goed. Zo werden 16. VIII honderden gezien op Leverkruid langs het Keteldiep (G. Gerritsen).
Kort daarna werd de vlinder echter veel schaarser om weer opvallend in aantal toe te nemen in
de derde decade van september (23. IX talrijk op bloemen in een park te Nijmegen, 27. IX op
een met bladramenas ingezaaid veld te Lippenhuizen). In oktober echter namen de aantallen
sterk af, vooral na 17. X. Enkele late waarnemingen in XI: 12. XI te Tegelen, de 14de te Rot¬
terdam, de 16de te Havelte, de 17de te Stein, de 17de te Steenwijk buiten gekweekt uit een
gevonden pop, terwijl op 4. XII nog een Gamma-uil aangetroffen werd in een fabriekshal te
Steenwijk (A. de Jonge).

Totaal aantal waarnemingen: 18.500, beduidend meer dan in de twee voorafgaande jaren.

13. Autographa hractea (Denis & Schiffermüller). Op dezelfde dag, 2. VIII, werd op twee
verschillende plaatsen een exemplaar van deze zeldzame immigrant gevangen, te Maasbracht
door J. Sentjen (meegedeeld door F. Maassen) en te Steenwijk door A. de Jonge. Sinds 1976
was de vlinder niet meer in Nederland gezien.

14. Rhodornetra sacraria (Linnaeus). Op 7. VIII vond M. Melchior een mooi vers 6 in de val
te Beusichem, ook weer een soort, die bij ons maar zelden wordt gezien.

15. Sclerocona acutelhis (Eversmann). Ook in 1980 werd de soort weer in Nederland aange-
troffen. Op 11. VI ving J. Wolschrijn een volkomen gaaf exemplaar te Heerde. In totaal zijn nu
sinds 1975 zes exemplaren uit ons land bekend, elk jaar weer op een andere vindplaats. Dit
maakt de veronderstelling dat we met een migrant te doen hebben wel erg aannemelijk.

16. Udea ferrugalis (Hübner). Vrij laat in het seizoen was er een duidelijke immigratie van
deze in de regel zo zeldzame Pyralide. Op 24. VIII werd het eerste exemplaar in de val te Me¬
lissant aangetroffen. Daarna volgde een doorlopende rij van waarnemingen van 30. VIII tot
en met 29. IX. Deze periode komt vrijwel overeen met de ervaringen op de Britse eilanden

ENTOMOI.OGISCHE BERICHTEN. DEEL 42, 1 .III. 1982

37

(Bretherton & Chalrners-Hunt, 1981: 48). De dagtotalen waren echter steeds klein. Het maxi¬
mum viel op 21. IX met 10 exemplaren.

Vindplaatsen. Lbg.: Stein. Z.H.: Melissant, Dirksland, Oostvoorne. N.H.: Castricum, Zwa¬
nenwater. Gld.: Beusichem, Wageningen, Heerde. Dr.; Diever. Fr.: Ried. Gr.: Schiermonnik¬
oog.

Totaal aantal exemplaren: 73 (waarvan 46 van Melissant!), belangrijk meer dan sinds 1970
het geval geweest is.

17. Nomophila noctiiella {Denis & Schil'fermüller). De eerste werd 31. VII te Melissant aan¬
getroffen. In augustus werd de vlinder op acht dagen genoteerd, in september op negen en in
oktober op zes. De aantallen waren steeds zeer laag, meest niet meer dan één. De slotdatum
was 28.x te Stein.

Vindplaatsen. Lbg.: Kunderberg, Stein. Zl.: Middelburg. Z.H.: Melissant, Oostvoorne.
N.H.: Zwanenwater. Gld.: Bergharen, Heerde. Ov.: Abdij Sion. Fr.: Ried.

Totaal aantal exemplaren: 37, minder dan in 1979, maar belangrijk beter dan de zeven daar¬
aan voorafgaande jaren.

18. Palpita unionalis (Hübner). Van deze zeer zeldzame immigrant werd 17. X een exem¬
plaar in de val te Kortgene aangetroffen (J. van Vuure). Vanaf de eerste vangsten in 1957 is de
vlinder in op twee na alle jaren tot en met 1969 hier gezien, daarna nog slechts in 1972 en in
1979, beide keren ook maar één exemplaar.

19. Plutella xylostella (Linnaeus). De eerste Koolmot werd 25. V te Simpelveld genoteerd,
gevolgd door drie te Eygelshoven op 30. V. Van 1-18. VI volgden waarnemingen op acht ver¬
schillende dagen, meest in heel klein aantal uitgezonderd 16 op 13. VI te Melissant. In juli bleef
de vlinder aanvankelijk ook zeer schaars, maar dat veranderde drastisch tegen het eind van de
maand. Op 27 en 28. VII waren in de val te Melissant 42 exemplaren aanwezig, op 29. VII weer
34. Zeer opvallend was de aanwezigheid van een enorme zwerm op 30. VII op een kleine heide
op Vlieland. Steekproeven gaven een aantal van zeker 30 per m^. Het heitje zelf heeft een op¬
pervlakte van ongeveer 800 m in het vierkant. Natuurlijk is het niet juist nu maar aan te nemen
dat op elk van die 640.000 m’ 30 exemplaren zaten, maar in elk geval moet er een massale
zwerm neergestreken zijn (J. Küchlein). Overigens is dit niet de eerste keer dat dit hier te lan¬
de waargenomen is (zie trekverslagen 1964 en 1969). De vraag ligt voor de hand, waarom zo’n
zwerm nu juist op een heide neerstrijkt. In elk geval niet om zich daar voort te planten, want
de rups leeft uitsluitend op Cruciferen.

De sterke toename bleef niet tot Vlieland beperkt. Op 3. VII werden in de val te Melissant
145 exemplaren aangetroffen, bij het Zwanenwater 25, te Wageningen 44, op l.VIII te Melis¬
sant 300, te Ouddorp 50, te Oostvoorne 200, op 2. VIII te Melissant bijna 500, te Oostvoorne
ongeveer 100. Daarna nam het aantal sterk af met een paar uitzonderingen: op 9. VIII te Melis¬
sant ruim 100, 15. VIII te Borssele 45, 21. IX te Ried (Fr.) 73. Het laatste exemplaar werd 16. X
te Oostvoorne gezien (Elfferich).

Totaal aantal exemplaren: 2500 plus duizenden op 30. VIL

Onze gegevens stemmen fraai met de Britse overeen: eind VII in miljoenen op Spurn point
(aan de kust van Z. O. -Yorkshire) en op de Orkaden, 27. VII veel op één van de reeds ge¬
noemde booreilanden (Bretherton & Chalmers-Hunt, 1981: 48, 49; Young, 1981).

De soorten die nog in de beginjaren van deze eeuw tot de migranten gerekend moesten wor¬
den, maar nu als echte indigenen beschouwd kunnen worden, zullen afzonderlijk besproken
worden. Ook de ontvangen mededelingen over andere inheemse soorten komen nog aan bod.

SUMMARY

In the report on migrating Lepidoptera in the Netherlands in 1980 the following particulars
are mentioned.

1. Pieris brassicae. A small migration along the north coast of Friesland on 18 May in east¬
ern direction.

38

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEL 42, 1 . III . 1982

2. Colias hyale. A very early one on 20 May, seven in July and August.

3. Colias croceus. Only one in Dutch Limburg on 24 August.

4. Vanessa atalanta. The first on 31 March, very scarce till July, then gradually somewhat
better, much better in August and the greater part of September. Total number 3100.

5. Cynthia cardiii. A few in May, distinctly better in June, decreasing in July, locally very
common in August, then decreasing and scarce in October. Total number 15500, a record.

6. Acherontia atropos. Only two specimens in the autumn.

7. Macroglossum stellatarum. Still less, one specimen!

8. Agrotis ipsilon. One in April, a few in June, but from the beginning of July till the end of
October on nearly all days mentioned in small numbers. Total number 182.

9. Peridrorna saucia. Five specimens in the autumn.

10. Catocala fraxini. One in September, the first after 1969!

11. Autographa confiisa. A few of the first generation, mostly in Limburg (possibly indige¬
nous here), from mid July till the first days of October observed in many places outside this
province. Total number 175.

12. Autographa gamma. The first on May 5, scarce till the end of July, then suddenly in¬
creasing in numbers at about the same time as in the British Isles. Total number 18500, much
better than in the two proceeding years.

13. Autographa bractea. Two in different localities on 2 August.

14. Rhodometra sacraria. One on 7 August.

15. Sclerocona acutellus. One specimen on 11 June in the prov. of Gelderland. This is the
fifth taken in the Netherlands.

16. Udea ferrugalis. Observed from 24 August till 29 September, agreeing with the British
records, but in much smaller numbers, the total number of which was 73.

17. Nomophila noctuella. Observed from 31 July till 28 October, but in small numbers, 37 in
all.

18. Palpita unionalis. One on 17 October.

19. Plutella xylostella. First observation on 25 May, last on 16 October, much more numer¬
ous than in preceding years. On 30 July an enormous swarm was present on a heath in the wad¬
den island of Vlieland (prov. of Friesland), again agreeing with the British observations.

LITERATUUR

Bretherton, R. F. & J. M. Chalmers-Hunt, 1981. The immigration of Lepidoptera to the Brit¬
ish Isles in 1980, with an account of the invasion of the Painted lady: Cynthia car-
dui. — Entomologist's Rec. J. Var. 93: 47-54, 103-1 1 1.

Lempke,B. J., 1965. Trekvlinders in 1964. — Ent. Ber. , Amst. 25: 163-177.

1971 . Trekvlinders in 1969. — Ent. Ber. , Amst. 31:11 1-122.

Young, M. R., 1981. Insects and oil platforms. — Entomologist's Rec. J. Var. 93: 13.

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEl42, 1 .III. 1982

39

Waarnemingen bij het uitkomen van een kweek van de hommelmot Aphomia

sociella (Linnaeus) (Lep.: Pyralidae)

door

A. GOUTBEEK

ABSTRACT. — Observations on the emergence of a brood of the wax moth, Aphomia so¬
ciella (Linnaeus) (Lep.: Pyralidae). A crowd of very active caterpillars was found in an old
bumble bee nest. The reared moths were very active. The males, which were somewhat smaller
than the females, started to emerge a few days earlier than the females.

In het najaar van 1979 ontdekte mijn zoon in een houten vogelkastje een hommelnest, dat
vast gesponnen zat aan de wanden van het kastje. Bij nader onderzoek bleek dat het geen
hommelnest meer was, maar dat het geheel uit spinsel bestond. Dit zat vol met rupsjes, die zich
steeds watervlug en schichtig in het spinsel verscholen. Het gehele spinsel van 8x8x4 cm is
voorzichtig uitgesneden en in een glazen pot opgeborgen.

Het daarop volgende voorjaar kwamen hieruit de eerste vlinders te voorschijn. Na determi¬
natie bleek het de hommelmot, Aphomia sociella (Linnaeus), te zijn. De vlinders waren al
even vlug als de rupsen. Bij de minste verstoring schoten ze als sprinkhanen door de fles. In
rust zaten ze op takjes, met de vleugels om het lichaam gevouwen en leken dan zijtakjes of
verlengstukjes daarvan, waardoor ze moeilijk te ontdekken waren.

De eerste vlinders kwamen op 21 maart te voorschijn, terwijl de laatste, de 274ste, zich 3
weken later op 11 april ontpopte. Dat het sociaal levende insekten zijn blijkt wel uit het grote
aantal exemplaren in ± 250 cm^ spinsel, met daarin nog het materiaal van het hommelnest.

n

maart april

Fig. 1. Aphomia sociella. Histogram van de tijd van uitkomen. Zwart is 6 , grijs is 9 .

40

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEl42, l.III. 1982

n

30

29

28

27

26

25

24

23

22

21

20

19

18

17

16

15

14

13

12

11

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

mm

Fig. 2. Aphomia sociella. Histogram van de spanwijdte in mm. Zwart is (5, grijs is 9 .

Het bevreemdde me dat ik de eerste vijf dagen alleen maar 26 6 oogstte. Het eerste 9 ontpop¬
te zieh pas op 25 maart. Dit gaf mij aanleiding het verloop verder te volgen. Het resultaat daar¬
van is te zien in fig. 1. Daaruit blijkt, dat de meeste mannetjes uitkwamen vóór de piek van de
wijfjes. De verleiding is groot hierin een meehanisme te zien dat de kans op het optreden van
inteelt vermindert.

Ook is een histogram gemaakt van de grootte van de vlinders (zie fig. 2). Daaruit blijkt, dat
de spanwijdte van de mannetjes varieert van 24-33 mm en van de wijfjes van 28-36 mm. Ge¬
middeld zijn de laatste groter. Ook is vergeleken of de grootte in verband kan staan met het
tijdstip van uitkomen, maar dat bleek niet het geval te zijn. Zowel de grote als de kleine man¬
netjes kwamen over de gehele drie weken te voorschijn evenals de wijfjes.

Ruitenborghstraat 27, 7721 BB Dalfsen.

PERSONALIA

Op 21 oktober 1981 promoveerde ons lid R. de Boer tot doctor in de Wiskunde en Natuur¬
wetenschappen op een proefschrift getiteld „Partial hybrid sterility between populations of the
spider mite Tetranychus urticae Koch”. Promotor was prof. dr. W. Helle, coreferent prof. dr.
F. Bianchi.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEL 42, 1 .III. 1982

41

New taxa and data of western Palaearctic Nephrotoma (Diptera: Tipulidae)

by

PJOTR OOSTERBROEK

Instituut voor Taxonomische Zoölogie, (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRACT. — Two new taxa of Nephrotoma are described and discussed: N. cretensis
from Crete and N. guestfalica hartigiana from Sardinia. N. staryi is proposed as a new name for
the preoccupied N. schaeuffelei Alexander, 1978 nec Mannheims, 1964. In addition, species
new to Ireland, Portugal, Morocco, and Turkey are mentioned.

INTRODUCTION

Oosterbroek (1978=1980) revised the western Palaearctic species of Nephrotoma. Since then,
interesting new material could be studied, as well as type-material not available for the revi¬
sion. The material is preserved in the Zoologisch Museum, Amsterdam (ZMA), unless stated
otherwise.

Nephrotoma cretensis spec. nov.

Type-material. Holotype: 6 , Kreta, 500 m, Kotsifiana, 20. V. 1977, 23° 45’ E - 35° 24’ N, Dr.
H. Malicky. Paratypes: 26 <3, 16 $, labelled as the holotype; 2 $, Kreta, 350 m, Moni Venui,
23. V. 1977, 24° 35’ E-35° 17’ N, Dr. H. Malicky; 1 d, 1 9, Kreta, 23. V. 1977, Kreuzung Voli-
ones - Moni Venui, 130 m, 24° 34’ E - 35° 17’ N, Lichtfang, Dr. H. Malicky; 1 d, Kreta, 280 m,
Fassastal W Chliaro, 23° 53’ E - 35 ° 24’ N, 18-20. V. 1977, Dr. H. Malicky; 1 d, 1 9, Kreta,
20. V. 1977. Kakopetros, 440 m, 23° 45’ E - 35° 24’ N, Dr. H. Malicky; 1 c3, 1 9, Crête, Kares,
12. V. 1977, Ruedi leg.; 1 9, Crête, Spili, 14. V. 1979, Ruedi leg. (specimens collected by Ma¬
licky preserved in alcohol).

Description. Size and colouration as in N. beckeri (see Oosterbroek, 1978), but differing in
the following characters. Scutellum entirely dark brown (in beckeri light brown with a small,
dark brown spot on anterior part). Hind margins of female tergites broadly brown (twice as
broad as in beckeri). Extension of male tergite nine as in fig. 3A {beckeri 3B). Outer dististyle
as long as in beckeri but twice as narrow. Posterior crest of inner dististyle apically rounded
(tipped in beckeri). Compressor apodeme of the aedeagus simple and distinctly bilobate (in
beckeri the apodeme is more complex, cf. Oosterbroek, 1978, fig. 43). Intromittent organ
shorter than in beckeri {cretensis: 7.57-8.95 mm, beckeri: 12.54-14.39; position of break-up in
cretensis 55-61%, in beckeri 44-48%, 6 males measured in cretensis, 5 in beckeri). Lateral ap¬
pendages of adminiculum (fig. 1) directed posteriorly with several minor ridges on dorsal part
(appendage triangular in beckeri). Dorsal margin of female sternite 8 (fig. 2A) not evenly
curved as in beckeri (2B). Hypovalvae shortened as if the apical tip is broken off (fig. 2A) but
less reduced than in beckeri (2B).

Discussion. N. cretensis is considered the sisterspecies of beckeri. Several synapomorphous
characters can be listed for this species pair, e.g.: shape of central part of adminiculum, shape
of medial appendage between male sternites 8 and 9, shape of inner dististyle. The species pair
belongs to the flavescens subgroup (phylogeny in Oosterbroek, 1980, cladogram 2B). The fe¬
male hypovalvae of cretensis are similar to the shortened, apically serrate hypovalvae of most
members of this subgroup. Comparison of beckeri and cretensis reveals that the hypovalvae of
beckeri are reduced further than in cretensis and do not represent the intermediate state be¬
tween normal and apically serrate hypovalvae, as originally mentioned by Oosterbroek, 1980
(cladogram 2B, character 16). Hence, the phylogenetic position of the beckeri-cretensis lineage
must be reconsidered. Both species are in agreement with the characters 13-15 and 17-19, list¬
ed by Oosterbroek 1980 for the phylogeny of the flavescens subgroup. This means that three

42

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL42, 1 .III. 1982

Fig. 1: Adminiculum of N. cretensis, lateroposterior view. 2: Female sternite ^and hypovalva,
outside view, A: N. cretensis, B; N. heckeri. 3: Extension of male tergite 9, dorsal view, A: N.

cretensis, B: N. heckeri.

positions are open for this lineage, viz. (1) the original position. (2) the sistergroup position of
the guestfalica-quadrifaria pair, and (3) the sistergroup position of the flavescens-lempkei spe¬
cies group.

Nephrotoma guestfalica hartigiana subsp. nov.

Type-material. Holotype: c?, Sardegne Centrale, parte centrale, Alai R. Mannu, 9. V. 1977,
coll. Hartig. Paratypes: 1 d, 1 9, Sardegna Merid, Musei, 120 m, 24. V. 1974, coll. F. Hartig; 1
6 , Sardinia, Domusnovas Tiny, 7 VI. 1974, coll. F. Hartig. Types in ZMA.

Description. Size and colouration as in the nominal subspecies (see Oosterbroek, 1978), dif¬
fering in the following characters. 1) Tibia brown, distinctly darker than femur (in g. guestfalica
both light brown). 2) Medial incision of posterior extension of male tergite nine (fig. 5A) less
excavated than in g. guestfalica (5B). 3) Posterior crest of inner dististyle short and rounded
(fig. 6B). 4). Outer dististyle (fig. 4A) basally less broad than in g. guestfalica (4B).

Discussion. In the subspecies g. surcoufi (Pierre) from North West Africa the above listed
characters are as follows. 1) As in g. guestfalica. 2) As in g. hartigiana. 3) Crest entirely re¬
duced (fig. 6C). 4) Intermediate between g. guestfalica en g. hartigiana. The shape of the pos¬
terior crest of the inner dististyle (fig. 6) suggests a sistergroup relation between g. hartigiana
and g. surcoufi. However, it is questionable whether the different states of this character can be
interpreted as a transformation series. Reduction of the crest is found in several taxa of the
flavescens subgroup to which guestfalica belongs, and is known to occur frequently in tipulids,
especially within isolated populations (e.g. in T. (L.) sardolivida Mannheims & Theowald from
Sardinia, Mannheims & Theowald, 1951-1980, fig. 259; in T. (5.) lundbladi Mannheims from
Madeira, o.c., fig. 312).

Nephrotoma staryi nom. nov.

The name schaeuffelei is used by Mannheims, 1964, for a Nephrotoma species from Iran and

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .III. 1982

43

Fig. 4: Left outer dististyle, outside view. A: N. g. hartigiana. B: N. g. guestfalica. 5: Medial
incision of extension of male tergite 9, dorsal view. A: N. g. harîigiana. B: N. g. guestfalica. 6:
Upper half of left inner dististyle, outside view, A: N.g. guestfalica, B: N.g. hartigiana, C: N.g.

surcoufi.

by Alexander, 1978, for a Nephrotoma species from Ethiopia. As a new name for the latter I
would like to propose staryi, in honour of Dr. J. Stary, who drew our attention to this homo¬
nymy.

Nephrotoma croceiventris (Strobl, 1909)

N. croceiventris was taken out of synonymy with pratensis by Oosterbroek, 1979a, based on
the original description of croceiventris. Through the kindness of Prof. Dr. G. Morge,
Eberswalde, the female holotype of croceiventris, preserved at Admont, Austria, could be stu¬
died. It is labelled as follows: Provincia de Madrid. J. Lauffer/rectangular green label/ Eloloty-
pus 9 des Mannhs 49./ Pales croceiventris Strobl Mannheims det. 1949/ P. cast. v. croceiventris
m. 9 . Spanien (final label on separate pin).

Examination of the holotype confirmed that croceiventris and pratensis are two different spe¬
cies and that croceiventris Strobl is identical with croceiventris croceiventris Strobl sensu Oos¬
terbroek, 1979a.

Records of species, new to certain countries or regions, are as follows:

Ireland

N. submaculosa Edwards: Corraun district, Co. Mayo.

N. q. quadrifaria (Meigen): Westport, Co. Clare.

N. c. crocata (Linnaeus): Maryborough (= Port Laoise), Queen’s County (= Co. Leix); Pow-
erscourt and Blessington, Co. Wicklow. The material of these three species is preserved in the
Natural History Museum, Dublin.

Portugal

N. flavipalpis (Meigen): Monchique, M. Picota.

Morocco

N. submaculosa Edwards: Azrou, Middle Atlas; Ketama and Dardara, Rif Mts. The material
of Azrou and Ketama is preserved in the British Museum (Natural History).

44

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEl42, 1 .III. 1982

N. sullingtonensis Edwards: Bab Berret, Rif Mts.

Italy

N. siihmaculosa Edwards: Aritzo and Belvi (new for Sardinia).

N. cornicina (Linnaeus): Mti Peloritani (new for Sicily).

Turkey

N. acideata (Loew): Macka; Amasya; near Van.

A. theowaldi Oosterbroek: several localities along the western slopes of the Taurus mountains
in southern Turkey. The species was described from western Turkey.

N. nasiita Oosterbroek: Bursa, Uludag (NW Turkey); Aksehir (C Turkey). The species was
described from eastern Turkey, near Van Gölü.

N. beckeri (Mannheims): Apart from Cyprus, this species was known from the Turkish main¬
land after the holotype male only, collected by Holtz in 1895 in the Taurus Cilic. It was collect¬
ed at Namrun, Taurus Cilic, again in 1979 by Holzshuh and Ressl.

ACKNOWLEDGEMENTS

I wish to thank the following persons for the opportunity to study their material, most of
which gratefully presented to the Zoologisch Museum, Amsterdam: Prof. Dr. H. Aspöck, Dr.
P. S. Cranston, Dr. C. Dufour, Mr. C. Holzshuh, Prof. Dr. Gf. F. Hartig, Prof. Dr. G. Morge,
Dr. J. P. O'Connor, Mr. H. v. Oorschot, Mr. R. Rausch, Mr. F. Ressl, and Mr. J. Timmer.

REFERENCES

Alexander, C. P., 1978. New or little-known African Tipulidae in the Staatlichen Museum für
Naturkunde in Stuttgart. — Stuttg. Beitr. Naturk. (A) 304: 1-9.

Mannheims, B., 1964. Tipuliden aus Iran (Dipt.). Ergebnisse der entomologischen Reisen Wil¬
li Richter, Stuttgart, im Iran 1951-1956 nr. 44. — Stuttg. Beitr. Naturk. (A) 126: 1-
7.

Mannheims, B. & Br. Theowald, 1951-1980. Tipulidae. A: Westpalaearktische Arten. — Flie¬
gen pal. Reg. 3,5: 1-538.

Oosterbroek, P., 1978-1980. The western Palaearctic species of Nephrotoma Meigen, 1803
(Diptera, Tipulidae), Part 1 (1978). — Beaufortia 27: 1-137. Part 2 (1979a). —
Beaufortia 28: 57-111. Part 3 (1979b). — Beaufortia 28: 157-203. Part 4, including a
key to species (1979c). — Beaufortia 29: 129-197. Part 5, Phylogeny and Biogeogra¬
phy (1980). — Beaufortia 29: 311-394.

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

PROVISIONAL ATLAS OF THE INVERTEBRATES OF EUROPE, MAPS 1-27, J.
Heath & J. Leclercq, eds, 1981. Institute of Terrestrial Ecology, Cambridge & Faculté des
Sciences Agronomiques, Gembloux, Belgique. ISBN 0-904282-58-9. Prijs niet vermeld.

De eerste 27 kaarten waarop de gegevens van alle Europese landen verwerkt zijn, bevatten
die van 12 Lepidoptera, 12 Hymenoptera en 4 Nematoden. Duidelijk is wel, dat we nog ver af
zijn van kaarten zonder de aanduiding „provisional”. Gegevens uit de Oosteuropese landen
zijn er nauwelijks (Bulgarije maakt een opvallende uitzondering), maar zelfs voor Noord-
Duitsland blijken vooral verschillende vlinders nog slecht in kaart gebracht te zijn. Een goede
indruk van de verspreiding in Europa geven deze kaarten dan ook nog niet.

Hier al vast drie correcties op de kaarten van de Lepidoptera voor zover het de Nederlandse
fauna betreft. Bij Lasiommata maera (Linnaeus) (kaart 4) ontbreken de vangsten in Noord-
Brabant in de vorige eeuw. Bij Melitaea cinxia (Linnaeus) (kaart 7) is aangegeven dat ze „van¬
af 1950” in Noord-Nederland is aangetroffen. Dit moet zijn „voor 1950” (omstreeks 1850). Bij
Eriogaster catax (Linnaeus) (kaart 11) is de enige Nederlandse vangst eveneens aangegeven als
„vanaf 1950”, terwijl ook deze omstreeks een eeuw eerder plaats vond. — B. J. Lempke.

ENTOMOLOGISC HE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .III. 1982

45

Hydraena britteni Joy new for the Netherlands (Coleoptera: Hydraenidae)^

by

J. G. M. CUPPEN and H. P. J. J. CUPPEN

ABSTRACT. — A description of sampling-localities of Hydraena britteni Joy, which is new
for the Netherlands, is given. Some notes on the ecology of the species are made and a distribu¬
tion-map of the species in the Netherlands is given.

INTRODUCTION. — The genus Hydraena comprises a large number of species of a strik¬
ingly uniform shape. On account of morphological characteristics and differences in the adea-
gophore the genus is split up into subgenera. Hydraena britteni belongs to the subgenus Hy¬
draena S.S., which is characterized by the elytra possessing more than six punctured striae be¬
tween suture and shoulder, the metasternum carrying two shining ridges and the adeagophore
possessing two parameres (Tiberghien, 1976). In this subgenus the species are distinguishable
in the male sex by means of the adeagophore and/or secundary sexual characteristics; identifi¬
cation of females is difficult by lack of distinct characters and therefore not always certain.

In Central Europe fourteen species belong to this subgenus (Lohse, 1971). Of these fourteen
species four occur in the Netherlands (Brakman, 1966), viz. Hydraena palustris Erichson, Hy¬
draena riparia Kugelan, Hydraena nigrita Germar, and Hydraena pygmaea Waterhouse.
According to Tiberghien (1976) H. pygmaea, however, belongs to the subgenus Hadrenya.
H. palustris can easily be distinguished from the other species by the almost parallel sides of the
first half of the pronotum and by its light-brown colour. H. nigrita possesses shorter elytra
(width maximally 7/10 of its length) as the other species. H. riparia and H. britteni resemble
each other very much. In the keys of the Hydraenidae which are commonly used in the Nether¬
lands (Everts, 1903; Drost & Schreijer, 1976) H. britteni is not mentioned. Horion (1935), with
reference to Everts (1922 p. 302) mentioned the species for the Netherlands, but Everts re¬
corded the species only from Germany and France and not from the Netherlands.

By examining a great number of specimens resembling H. riparia from different localities, it
appeared that we had collected specimens of H. britteni from twenty-eight localities.

Differential characteristics of H. britteni and H. riparia. — Males and females in the genus
Hydraena can easily be distinguished. The females have seven visible sterna and the males only
six. Differences between H. riparia and H. britteni are the following (according to Derenne,
1952):

H. riparia

— Punctation of the pronotum strong and
uniform

— Sides of the pronotum form a distinct
angle in the middle

— Sides of the pronotum from the middle
to the base strongly drawn back and
slightly concave

— Back angle of pronotum sharp and
straight

— 9 : apical segment of the palpus maxilla-
ris 1.9 times as long as the penultimate

H. britteni

— Punctation of the pronotum stronger at
the sides than in the middle

— Sides of the pronotum form an obtuse
angle in the middle

— Sides of the pronotum from the middle
to the base drawn back in a straight line

— Back angle of pronotum distinct but ob¬
tuse

— 9 : apical segment of the palpus maxilla-
ris 1.75 times as long as the penultimate

*) Mededeling: EIS-Nederland, no. 14

46

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEl42, 1 .III. 1982

JFMAMJJASOND

Fig. 1. Frequency-distribution of collecting dates of H. britteni in the Netherlands (23 collec¬
tions).

— 6 : apical segment of the palpus maxilla- — 6 : apical segment of the palpus maxilla-

ris with a small bulge in the middle of ris with a big bulge near the apex

the segment — 6 ; adeagophore

— S : adeagophore

Good drawings of the differences in the palpus maxillaris of the males of both species and the
adeagophores, which are very characteristic, are given by Lohse (1971). Identification of fe¬
males is only possible by a specialist, as the differences are very small.

Sampling localities of H. britteni. — Because a description of the sampling localities would
be rather lengthy, this is not given in the present paper. A full description of the localities, and
tables with physical and floristic data will be published elsewhere.

Habitat and phenology of H. britteni. — With respect to the localities it can be concluded
that H. britteni is a species which is confined to small waters with a depth up to 50 cm. The
maximum depth is not important as most specimens have been caught by trampling down the
borders of the drains or brooklets and by collecting the animals by hand, which float near the
watersurface. In the deeper parts of the drains no specimens have been caught. Landin (1976)
has also found this species mainly at the water’s edge.

Most specimens of H. britteni have been sampled in late winter and early spring (fig. 1) after
the melting of the snow when the danger of freezing of the water during longer periods is not
probable. In summer there have been only two records of the species from permanent waters.
According to Landin (1976) H. britteni has a maximum abundance during spring, a minimum
during summer and a lower maximum during late summer and autumn. His maximum in spring
is in April and May and ours in March. Our findings are not in contradiction as his collections
have been made in Sweden, where spring is later. This type of variation in abundance usually
corresponds with an univoltine life-cycle: breeding during late spring, larvae developing and
pupating during summer and hibernating of the adults.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .III. 1982

47

Fig. 2. Sampling localities of Hydraena britteni in the Netherlands plotted in the 10 x 10 km

UTM-grid.

In the Netherlands H. britteni has been collected in a large number of localities, which have
in common that they are temporary, stagnant waters. Within this water-type the species seems
to prefer weekly acid waters with a peaty bottom, which is covered by coarse organic materials
such as leaves of trees (mainly Alnus, Salix and Quercus) or litter of Phragmites, Phalaris, Ca-
lamagrostis and Carex. Such habitats are alder-brooks, drains in oak-woods, Carex- and Ca-
/flmagrosto-marshes and swampy ditches with a vegetation of Phragmites, Phalaris, Calama-
grostis or Carex. The data above affirm the statements of Hebauer (1980), that H. britteni is an
acidophilous species.

Distribution of H. britteni. — According to Horion (1949) the species has a distribution-area

48

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEl42, 1 .III. 1982

which comprises North- and Central-Europe: Great-Britain, Ireland (Balfour-Browne, 1958),
France, Belgium (Derenne, 1952), Germany, Denmark, Scandinavia, Czechoslovakia
(Hrbàcek, 1951) and Russia.

In the Netherlands the species is distributed over the Southern and Eastern parts of the coun¬
try (fig. 2). However it may be expected, that the species can be found in many places in the
pleistoeene parts of the Netherlands and perhaps also in the dunes.

The main reasons that the species has not been found earlier in the Netherlands are:

— the species is very small and easily overlooked;

— the best sampling-time is March; in summer, when most people collect beetles, the proper
habitats have fallen dry;

— the identification of the species is difficult and often in the literature used, the species is not
mentioned.

Thanks are due to Dr. G. van der Velde and Drs. J. van Tol for critical remarks.

REFERENCES

Balfour-Browne, F., 1958. British Water Beetles, 3: 1-210, 87 figs., 67 maps, Ray Society, Lon¬
don.

Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggende gebied. — Mono-
grn. Ned. ent. Ver. 2: 1-219.

Derenne, E., 1952. Les Hydraena de Belgique. — Bull. Ann. Soc. ent. Belgique 8H: 195-218.
Drost, B. & M. Schreijer, 1976. Waterkevertabel: 1-222, 420 figs. — Nederlandse Jeugdbond
voor Natuurstudie.

Everts, E., 1903. Coleoptera Neerlandica 1: 1-676, 62 figs., Martinus Nijhoff, Den Haag.

- , 1922. Coleoptera Neerlandica 3: 1-667, 19 figs., Martinus Nijhoff, Den Haag.

Hebauer, F., 1980. Beitrag zur Faunistik und Ökologie der Elminthidae und Hydraenidae in
Ostbayern (Coleoptera). — Mitt. Münch, ent. Ges. 69: 29-80.

Horion, A., 1935. Nachtrag zur Fauna Germanica: Die Käfer des Deutschen Reiches: 1-370, 16
figs., Goecke, Krefeld.

- , 1949. Faunistik der Mittel-Europäischen Käfer 2: 1-388, Klostermann, Frankfurt am

Main.

Hrbacek, J., 1951. Revue des espèces du genre Hydraena Kug. sur le territoire de la républi¬
que Tchécoslovaque. (Col. Hydroph.). — Cas. csl. Spol. ent. 48: 201-226, 2 ta¬
bles. (in Czech).

Landin, J., 1976. Seasonal patterns in abundance of waterbeetles belonging to the Hydrophi-
loidea (Coleoptera). — Freshwat. Biol. 6: 89-106, 14 figs., 2 tables.

Lohse, G. A., 1971. Familie: Hydraenidae. — Die Käfer Mitteleuropas (H. Freude, K. W.

Harde & G. A. Lohse eds.) 3: 95-125, Goecke & Evers, Krefeld.

Tiberghien, G., 1976. Ecologie des Helodidae, Elminthidae et Hydraenidae d’un cours d’eau des
Pyrenees atlantiques: Le Fissurage: 1-444, 102 figs., Toulouse (Thesis).

Vakgroep Waterzuivering, Sektie Hydrobiologie, Landbouwhogeschool Wageningen, Biotech-
nion, De Dreyen 12, 6703 BC Wageningen.

Samenwerkingsorgaan Oost-Veluwe, postbus 748, 7300 AS Apeldoorn.

CORRECTIES

blz. 6, regel 13 van onderen, 17. VII moet zijn 27. VII

blz. 8, regel 13 van boven, 6 9 9 vervalt; regel 15 van boven, na 9 c? (3 toevoegen: 6 9 9 ; regel
1 1 van onderen, 1980 moet zijn: 1981

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 april 1982 No. 4

Adres van de Redactie:

B, J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

R. de JONG, Een bilaterale gynandromorf van Thymelicus lineola (Ochsenheimer) (Lepido-
ptera: Hesperiidae): 49; B. J. van VONDEL, Rabocerus gabrieli (Gerhardt), nieuw voor de
fauna van Nederland (Col.: Salpingidae): 52; H. P. J. J. GUPPEN, Hydrochus ignicollis Mot-
schulsky, nieuw voor Nederland (Coleoptera: Hydraenidae): 54; C. van ACHTERBERG,
Two species of Macrocentrus Curtis unknown from Austria (Hymenoptera: Braconidae): 56;
B. P. M. KREBS, Note on the distribution of Dixella autumnalis (Meigen) in the Netherlands
(Diptera: Dixidae): 62; KORTE MEDEDELING: KLAAS VEENSTRA, Temnostoma vespi-
forme uit N.W.-Overijssel: 53; LITERATUUR: 61; PERSONALIA: 64.

Een bilaterale gynandromorf van Thymelicus lineola (Oph^i^’êimer)

(Lepidoptera: Hesperiidae)

door

R. de JONG

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie^ Leiden

MAY " 6 1982

1/sraries

ABSTRACT. — A bilateral gynandromorph of Thymelicus lineola (Ochs.) is described. Ex¬
ternally the division seems complete, the left half being male, the right half female. The genita¬
lia are, however, mainly female with at the left side some remnants of parts of the male genita¬
lia.

Bij het herrangschikken van materiaal van Thymelicus lineola (Ochsenheimer) in het Rijks¬
museum van Natuurlijke Historie, Leiden, viel mijn oog op een fraaie gynandromorf van deze
soort. Het exemplaar werd op 11. VIL 1953 te Wolvega verzameld door G. Dijkstra. Zoals eni¬
ge jaren terug op een lentevergadering werd opgemerkt door Wiebes (1976), komen gynandro-
morfen bij insekten, hoewel bepaald geen gewone verschijningen, toch ook weer niet zo zelden
voor, dat de kans op aantreffen vrijwel nihil is: er zijn ongetwijfeld al meer dan 1000 gevallen
bekend.

Natuurlijk vallen gynandromorfen vooral op, als er een sexuele dimorfie is. Bij T. lineola en
verwanten heeft het mannetje een androconiaalstreep op de voorvleugel. In het onderhavige
exemplaar is deze te zien in de linker voorvleugel, zij het weinig opvallend. Voorts is bij T. li¬
neola het vrouwtje vaak, maar lang niet altijd, groter dan het mannetje. In de gynandromorf
valt dit verschil wel erg sterk op. Opmerkelijk is daarbij, dat niet alleen de rechter vleugels,
antenne en palp groter zijn dan dezelfde organen aan de linkerzijde, maar zelfs het abdomen
deelt in deze dimorfie, duidelijk zichtbaar in de foto. Men vraagt zich af hoe een dergelijke
vlinder vliegt: als de vleugels links en rechts even snel slaan, moet het dier haast wel rondjes
naar links gaan vliegen.

De tweedeling is niet beperkt tot het uiterlijk, ook de genitaliën, uiteraard onderhevig aan
sexuele dimorfie, ontkwamen er niet aan. Maar zo fraai als de deling in het uiterlijk is, zo ge-

50

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

Fig. 1. Gynandromorf van Thymelicus lineola, links mannelijk, rechts vrouwelijk.

ring blijkt de invloed op de genitaliën te zijn (figs. 2, 3). In grote trekken zijn deze vrouwelijk,
slechts aan de linkerzijde is wat mannelijke invloed te bespeuren. Hier vinden we een versmald
tergiet van het zevende segment en een vergroot en misvormd tergiet van het achtste segment.
Distaai daarvan, in wat als de versmolten 9e en 10e segmenten wordt beschouwd, bevindt zich
rechts een normaal gevormde papilla analis met lange apophysis posterior. Links, in wat het
mannelijk deel zou moeten zijn, vinden we een stukje van een papilla analis en een volledige
apophysis posterior, beide vrouwelijk, en daarnaast nog twee sclerieten, waarvan de grootste
ongetwijfeld de linker helft van de uncus voorstelt en het kleinste waarschijnlijk de gnathos.
Gezien de plaats zou men het scleriet ventraal van het uncus-restant ook als een restant van
een valve van het mannetje kunnen opvatten. Het scleriet is echter dicht bezet met fijne, krom¬
me dorentjes, zoals de rechter papilla analis, terwijl de valven normaal een gladde oppervlak-
te-struktuur hebben.

Nu is het niet zo opmerkelijk, dat in de genitaliën de tweedeling niet zo volledig is, aange¬
zien de uitwendige organen bij de twee sexen niet op dezelfde segmenten betrekking hebben:
bij de vrouwtjes ligt de genitaalopening in het achtste segment en het negende en tiende seg¬
ment worden vertegenwoordigd door de papillae anales, die rond ovipositor en anus liggen; bij
de mannetjes vormt het achtste segment een ring, het vinculum, met dorsaal het tegumen,
waaraan uncus en gnathos bevestigd zijn, terwijl de valven lateraal aan het vinculum zitten.
Wel is het opmerkelijk dat de invloed van het mannetje zo gering is. Van valven en aedeagus is
in ’t geheel niets terug te vinden, terwijl het vrouwelijke karakter zo sterk is, dat technisch ge¬
zien normaal functioneren mogelijk lijkt. Een omgekeerde situatie, waarbij de genitaliën voor¬
namelijk mannelijk zijn met enige vrouwelijke inbreng, werd door Kuijten (1973) beschreven
voor een gynandromorf van de stippelmot Yponomeuta cagnageilus (Hübner). Dergelijke ab¬
normaliteiten kunnen soms een aanwijzing geven omtrent het onstaan van verschillende orga¬
nen. Het is alleen jammer, dat aan ingedroogd en daarna in KOH opgekookt materiaal weinig
meer te zien is van inwendige organen, zoals testes en ovaria, om nog maar te zwijgen over
histologisch-cytologisch onderzoek. Het zou daarom aanbeveling verdienen, als mensen die bij
het vangen al merken een gynandromorf te hebben, proberen deze zo lang in leven te houden
tot iemand met kennis en mikroskoop in staat is het dier nader te onderzoeken.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

51

Figs. 2, 3. Genitalia van gynandroiiiorf van Thymelicus lineola. 2, ventro-lateraal van links ge'-
zien. 3, dorso-lateraal van rechts gezien, g = gnathos (d); pa = papilla analis (9); u = uncus
(d); VII, VIII = zevende en achtste abdominale segment.

LITERATUUR

Kuijten, P. J., 1973. A gynandromorph of the small ermine moth, Yponomeuta cagnagellus
(Hb.) (Lepidoptera, Yponomeutidae). — Ent. Ber., Amst. 33: 221-222.

Wiebes, J. T., 1976. Gynandromorfie bij insekten. -—Jaarboekje NEV 1974-1976: 90-97.

Postbus 9517, 2300 RA Leiden.

52

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

Rabocerus gabrieli (Gerhardt), nieuw voor de fauna van Nederland

(CoL: Salpingidae)

door

B. J. van VONDEL

ABSTRACT. — Rabocerus gabrieli (Gerhardt), new to the fauna of the Netherlands (Col.:
Salpingidae). The new record is based upon a single specimen collected in the province of Lim¬
burg.

Bij het bekijken van materiaal van enige minder vaak door mij bestudeerde families in mijn
collectie stuitte ik op een exemplaar van Rabocerus gabrieli (Gerhardt), verzameld door H.
van der Werf te Schin op Geul op 18. X. 1975. De soort was reeds in 1978 door mij gedetermi¬
neerd, doch ik had mij niet verder verdiept in verspreiding, biologie e.d. Bij nader onderzoek
blijkt zij echter nog niet eerder uit Nederland gemeld te zijn en ook verder in Noord- en Mid-
den-Europa wordt zij als zeldzaam beschouwd. Horion (1956: 41) meldt de tot dan bekende
verspreiding. Op bijgaand kaartje heb ik ingetekend waar dit verspreidingsgebied Nederland
het dichtst nadert. Het gebied heeft een uitloper naar België (Hautes Fagnes), waarvan de
punt nu dan tot in Nederland doorloopt. Over de biologie zegt Horion (l.c.) o.a. dat de kevers
leven op of onder de schors van oude of afstervende loofbomen zoals Berk, Beuk, Eik, Els,
Esdoorn, Iep en Linde. Over de nauwverwante Rabocerus foveolatus (Ljungh) zegt Reitter
(1911: 417): „Schmarotzt bei verschiedenen im dürren Holze bohrenden Insekten”. Van het
hier besproken exemplaar heb ik niet kunnen achterhalen onder welke omstandigheden het ge¬
vangen is, waarschijnlijk is het van planten gesleept, doch wellicht parasiteert het eveneens op
in dood hout borende insekten.

Fig. 1. Rabocerus gabrieli (Gerhardt), schaal ie mm.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

53

Fig. 2. Verspreidingsgrens van Rabocerus gabrieli (Gerhardt).

Gezien de, zeker op het eerste gezicht, grote gelijkenis met soorten van het genus Salpingus
lijkt het mij niet uitgesloten, dat in de Nederlandse collecties exemplaren van Rabocerus ga¬
brieli en R. foveolatus (ook nog niet uit Nederland bekend, doch in Noord- en Midden-Europa
minder zeldzaam) onder de namen Salpingus castaneus (Panzer), S. ater (Paykull) of S. reyi
Abeille voorkomen.

LITERATUUR

Horion, A., 1956. Faunistik der deutschen Käfer 5, Heteromera — Ent. Arb. Mus. Georg
Frey: I-VIII, 1-336.

Reitter, E., 1911. Fauna Germanica, Die Käfer des Deutschen Reiches 3: 1-436, pi. 81-128,
Lutz’ Verlag, Stuttgart.

Roestuin 78, 3343 CV Hendrik Ido Ambacht

TWEE VANGSTEN VAN TEMNOSTOMA VESPIFORME (LINNAEUS) UIT N.W.-
OVERIJSSEL (DIPTERA, SYRPHIDAE). Deze fraaie zweefvlieg wordt in het nieuwe boek
van Van der Goot (De Zweefvliegen van Noordwest-Europa en van Europees Rusland, in het
bijzonder van de Benelux, uitg. K.N.N.V.) vermeld als bekend uit Limburg en Twente, en van
één vangst uit de Weerribben bij Kalenberg (d, 25. VI. 1973). Tijdens zomerkampen van de
A.C.J.N. in de Wieden heb ik hem echter ook twee keer gevangen. De gevangen exemplaren
bevinden zich nu in mijn privé collectie. Het eerste exemplaar, een $ , is gevangen in de „Lan¬
den achter het Singel” bij Zwartsluis, op 6. VIL 1979. Het andere exemplaar, een d, komt uit
het bos bij het Kadoelermeer bij Vollenhove en is gevangen op 6. VIL 1981.

De „Landen achter het Singel” zijn in 1973 en 1974 door de N.J.N. (vrij oppervlakkig) geïn¬
ventariseerd, maar T. vespiforme is toen niet waargenomen (Barendregt, Ent. Ber., Amst. 40:
164).

Klaas Veenstra, Zwolseweg 68, 7412 AP Deventer.

54

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

Hydrochus ignkollis Motschulsky, nieuw voor Nederland (Coleoptera:

Hydraenidae)

door

H. P. J. J. GUPPEN

ABSTRACT. — Hydrochus ignicollis Motschulsky, new for the Netherlands (Coleoptera:
Hydraenidae). In this paper a description is given of two localities of H. ignicollis, which was
not recorded before from the Netherlands. Some differential morphological characters are
mentioned, to distinguish H. ignicollis from H. elongatus.

INLEIDING

Volgens Brakman (1966) komen in Nederland vier soorten van het geslacht Hydrochus voor,
namelijk Hydrochus angustatus Germar, Hydrochus elongatus (Schalier), Hydrochus carinatus
Germar en Hydrochus brevis (Herbst).

De taxonomie en de verspreiding van de bovengenoemde en een aantal andere Europese
Hydrochus-sooïtQn zijn recent herzien door de Engelsman Angus (1976). Een onverwacht re¬
sultaat hierbij was de ontdekking, dat de door Motschulsky beschreven soort H. ignicollis geen
synoniem is van H. elongatus, zoals Zaitzev (1946) vermeldt, doch een zelfstandige soort.
Hierdoor is de verspreiding van ieder van beide soorten in Europa onduidelijk. Angus (1976)
vermeldt H. ignicollis voor Ierland, Engeland, Finland, Duitsland en Rusland. Het voorkomen
in Nederland, dat aansluit op dit bekende verspreidingsgebied, was daarom te verwachten.

VERSCHILLEN TUSSEN H. ELONGATUS EN H. IGNICOLLIS

Van de overige Nederlandse Hydrochus-^ooritn verschillen H. elongatus en H. ignicollis als
volgt; de vierde tussenruimte (tussen de derde en vierde stippelrij) van de dekschilden is op de
achterste helft en de derde en vijfde tussenruimte alleen op de voorste helft kielvormig verhe¬
ven.

Verschillen tussen de beide soorten zijn de volgende (zie Angus, 1976):

H. elongatus

— Vierde tussenruimte van de dekschilden
vlak voor de basis met een korte duide¬
lijk verheven kiel.

— Afstand tussen de vergrote apicale pun¬
ten van de dekschilden en de normale
stippelrijen meer dan tweemaal de
breedte van een gewone stip.

— 6 : linker parameer met een tand op de
binnenzijde van het apicale verbrede
gedeelte.

— S : buis van de penis op éénderde onder
de apex sterk vernauwd.

H. ignicollis

— Vierde tussenruimte van de dekschilden
voor de basis hoogstens met een spoor
van een kiel.

■ — Afstand tussen de vergrote apicale pun¬
ten van de dekschilden en de normale
stippelrijen minder dan tweemaal de
breedte van een gewone stip.

■ — S : linker parameer aan de binnenzijde
van het apicale verbrede gedeelte een¬
voudig concaaf.

— ó: buis van de penis minder vernauwd;
vernauwing meer naar het midden gele¬
gen.

BESCHRIJVING VAN DE VINDPLAATSEN VAN H. IGNICOLLIS

Drie mannetjes en één wijfje van /f. ignicollis werden op 9. IV. 1981 gevangen in een poel op
de Leuvenheimsche Heide bij Leuvenheim (gemeente Brummen). Deze poel ligt in een laagte
op de overgang van een relatief voedselarme veldpodzolbodem naar een relatief voedselrijkere

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

55

bodemsoort. Naast neerslag ontvangt de poel, getuige het massale voorkomen van watervio-
lier, gedurende de natte periode van het jaar waarschijnlijk ook kwelwater. De vegetatie langs
de randen van de poel, bestaande uit Grauwe wilg, Gagel en Vuilboom met een ondergroei
van onder andere Kale jonker, Egelboterbloem, Moeraswalstro, Hennegras en Scherpe zegge
duidt op een mesotroof-eutroof karakter.

In faunistisch opzicht komt het bovengenoemde karakter tot uiting door het voorkomen van
bloedzuigers, waterslakken en waterpissebedden in combinatie met een aantal veelal zeldzame
acidofiele soorten insekten, zoals de waterkevers Hydroporus scalesianus Stephens, Hydropo-
rus umbrosus (Gyllenhal), Hygrotus decoratus (Gyllenhal), Agabus neglectus Erickson, Eno-
chrus affinis (Thunberg), Hydraena palustris Erickson, Hydrochus carinatus, Hydrochus brevis
en Hydrochus elongatus, de kokerjuffer Trichostegia minor (Curtis) en de vedermug Telmato-
pelopia nemorum (Goetghebuer).

Bij het nakijken van mijn kevercollectie bleek, dat een onder H. elongatus gerangschikt
vrouwtje eveneens tot H. ignicollis behoort. Dit exemplaar werd op 24. IV. 1978 in een binnen¬
dijks kolkje gelegen ten oosten van de Oude Waal in de Ooypolder bij Nijmegen gevangen
door de studenten E. Peeters en K. van Kessel tijdens hun doctoraalonderzoek aan het Labo¬
ratorium voor Aquatische Oecologie (K.U. Nijmegen). Het water van het kolkje is eutroof en
fluctueert met de waterstanden van de Oude Waal mee. Dominerende plantesoorten op de
vindplaats zijn Rietgras, Mattenbies, Grote egelskop en Puntkroos. De bodem is bedekt met
een vrij dikke sapropeliumlaag, die rijk is aan grof organisch materiaal, dat afkomstig is van de
bovengenoemde moeras- en waterplanten.

Op de vindplaats komt een groot aantal begeleidende waterkeversoorten voor. Tot de voor
dit milieutype meer karakteristieke soorten behoren Hydroporus erythrocephalus (Linnaeus),
Hydroporus angustatus Sturm, Hydroporus dorsalis (Fabricius), Spercheus emarginatus (Schal¬
ier), Hydrochus carinatus, Hydraena riparia Kugelann en Hydraena testacea Curtis.

Tot slot wil ik dr. G. van der Velde bedanken voor zijn kritische opmerkingen.

LITERATUUR

Angus, R. B., 1976. A re-evaluation of the taxonomy and distribution of some European spe¬
cies of Hydrochus Leach (Col., Hydrophilidae). — Entomologist’s mon. Mag. 112:
117-201.

Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggende gebied. — Mono¬
grafieën Ned. ent. Vereen. 2: 1-219.

Kessel, K. van en E. Peeters, 1981. Abiotische faktoren, vegetatie en makrofauna van een bin¬
nendijkse kolk gelegen bij de Oude Waal (kolk 6) in 1978. Doctoraalverslag Labora¬
torium voor Aquatische Oecologie, K.U. Nijmegen (ongepubliceerd).

Zaitzev, T. A., 1946. A review of the Caucasian species of water beetles of the subfamilies
Helophorinae and Hydrochinae (Coleoptera, Hydrophilidae). — Trudy zool. Inst.
Tbilisi 6: 251-270 (Russisch).

Samenwerkingsorgaan Oost-Veluwe, Postbus 748, 7300 AS Apeldoorn.

56

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

Two species of Macrocentrus Curtis unknown from Austria (Hymenoptera: .

Braconidae)

by

C. van ACHTERBERG
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — Two species of Macrocentrus are reported from Austria, viz., M. bicolo-

ripes spec. nov. and M. flavus Snellen van Vollenhoven. M. flavus is redescribed, and a neo¬
type is designated. The species is reported to be a solitary endoparasite of Acrobasis spec. (Py-
ralidae) from southern France. M. bicoloripes is most closely related to M. hungaricus Mar¬
shall, 1893, of which M. tsunekii Watanabe, 1940 and M. mongoliens Papp, 1967 are new
synonyms.

INTRODUCTION

Among specimens collected in the Austrian part of the Neusiedler See area two remarkable
species of Macrocentrus were discovered. One of the species proved to be new, the other the
enigmatic Macrocentrus flavus Snellen van Vollenhoven, 1878. Macrocentrus flavus was de¬
scribed from Golgau (Poland), the type-series is lost, and the interpretation of the species was
impossible without additional material. However, the Austrian specimen fits the description
and the illustrations well and is here designated as neotype. Shortly after finishing the redes¬
cription of M. flavus I received specimens of this species reared as solitary parasite of Acroba¬
sis spec. (Lepidoptera, Pyralidae) collected at the Mont Ventoux, South France, from Quercus
spec.

Macrocentrus turanicus Telenga, 1950, described from Central Asia, may be a junior syno¬
nym of M. flavus; unfortunately the type of M. turanicus was not available for study. M. tura¬
nicus was reared from Pyralidae and Tortricidae. This paper is part of a revision of the Macro-
centrinae, and a key to the Palaearctic spp. of the Macrocentrinae will be published in the near
future. For the technical terms used, see Van Achterberg (1979: 242-249).

Macrocentrus flavus Snellen van Vollenhoven (figs. 1-15).

Snellen van Vollenhoven, 1878: 54, pi. 34, figs. 3, 3a-c.

Neotype, 9 , length of body 6.5 mm, of fore wing 5.7 mm.

Head. — Antennal segments 53, length of 3rd segment 1.4 times 4th segment, length of 3rd
and 4th segments 6.4 and 4.6 times their width, respectively, the penultimate segment 2.2 times
its width, apical segment with spine (fig. 5); length of maxillary palp 1.8 times height of head;
length of eye in dorsal view 7.1 times temple; temple directly narrowed posteriorly (fig. 4);
POL : 0 ocellus : OOL = 22 : 16 : 16; frons smooth, slightly depressed; vertex smooth, convex,
depressed near stemmaticum; face rather flat, finely punctate; clypeus convex, punctulate, its
apical margin straight (fig. 12); length of malar space 0.7 times basal width of mandible; mandi¬
ble strongly twisted apically, 2nd tooth much shorter than 1st tooth (fig. 11), both teeth acute.

Mesosoma. — Length of mesosoma 1.5 times its height; pronope absent; side of pronotum
finely crenulate medially, rest smooth (fig. 1); prepectal carina complete (but weak behind fore
coxae); epicnemial area smootlj; precoxal sulcus posteriorly only superficially impressed, finely
punctate; rest of mesopleuron punctulate (fig. 1); pleural sulcus largely smooth; episternal
scrobe deep; metapleural flange wide and truncate apically; metapleuron finely punctate, ven-
trally rugose; notauli distinct, anteriorly narrowly, and posteriorly wider crenulate (fig. 13);
mesoscutal lobes smooth, largely glabrous, middle lobe truncate anteriorly and more convex
than lateral lobes; scutellar sulcus with one medial and 6 lateral carinae; scutellum rather flat,
smooth; side of scutellum smooth; metanotum with undivided medial carina in anterior half;
surface of propodeum densely and finely transversely rugose (figs. 1, 13); medial carina of pro-
podeum indistinct, and only present anteriorly.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

57

Figs. 1"15. Macrocenïrus flavus Snellen van Vollenhoven, neotype. 1, habitus, lateral aspect; 2,
apex of subbasal cel! of fore wing; 3, wings; 4, head, dorsal aspect; 5, apex of antenna; 6, hind
leg; 7, ovipositor; 8, hind trochantellus; 9, fore leg; 10, inner hind claw; 11, mandible, latero-
ventral aspect; 12, head, anterior aspect; 13, mesosoma, dorsal aspect; 14, lst-3rd metasomal
tergites, dorsal aspect; 15, apex of ovipositor. 1, 3, 6, 7, 9; scale-line (= 1 x); 2, 4, 12-14: 2 X;

5,8, 10, 11, 15:5 x.

58

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

Wings. — Fore wing: 1st discal cell subsessile anteriorly (fig. 3); subbasal cell partly glabrous
apically (fig. 2) and with an obsolete yellowish-brown patch; r: 3-SR : SRI = 12 : 25 : 62;
1-SR-f-M straight; SRI slightly sinuate; cu-a straight; 1-CUl not distinctly widened (fig. 3);
1-CUl : 2-CUl = 3 : 14; 2-SR : 3-SR : r-m = 17 : 25 : 7; 2A basally sclerotized. Hind wing:
SC-t-Rl slightly bent; SR weakly curved (fig. 3); marginal cell subparallel-sided apically.

Legs. — Hind coxa finely punctulate; tarsal claws with acute submedial lobe and apical tooth
slender and curved (fig. 10), setose; length of femur, tibia, and basitarsus of hind leg 7.5, 12.6
and 7.8 times its width, respectively; length of hind tibial spurs 0.3 and 0.4 times hind basitar¬
sus; fore femur curved, slender (fig. 9); fore tibial spur short, 0.2 times fore basitarsus; fore,
middle and hind trochantellus with 4, 4, and 3 teeth, respectively (fig. 8).

Metasoma. — Length of 1st tergite 2.1 times its apical width, its surface finely longitudinally
aciculate, medio-basally rather flat, rest convex, and dorsal carinae indistinctly developed in
front of the spiracles; laterope very deep; 2nd tergite distinctly aciculate, but apical quarter
smooth (fig. 14); 3rd tergite anteriorly finely aciculate, rest smooth; rest of metasoma smooth,
and rather compressed; ovipositor somewhat upcurved, its apex rather slender, with obtuse
notch (fig. 15); length of ovipositor sheath 1.40 times fore wing.

Colour. — Brownish-yellow; stemmaticum (but yellowish medio-posteriorly), and apices of
3rd and following antennal segments, dark brown, wing veins and ovipositor sheath brown;
pterostigma and parastigma yellow; wing membrane subhyaline.

Neotype (here designated) in Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden: “Austria,
Burgenl., Weiden am See, 14.VIIL1979, Th. Peter”. Additional specimens in the same insti¬
tute: 1 9,1 6 , France, Mont Ventoux, Vaucluse, solitary endoparasite of Acrobasis spec, on
Quercus, P. du Merle.

Variation. — Antennal segments 52-53, length of body 5. 9-6. 5 mm, of fore wing 5. 0-5. 7 mm,
length of ovipositor sheath 1.40-1.61 times fore wing.

Note. — - Macrocentrus flavus resembles M. bicolor Curtis, 1833 but can be separated from
that species as follows:

1. Head and metasoma largely black; hind tibia darkened apically; margins of pterostigma
slightly infuscated; vein SR of hind wing virtually straight; propodeum irregularly and part¬
ly coarsely rugose; 2nd tergite aciculate apically; clypeus weakly concave ventrally; precox-

al sulcus more or less impressed . . . . . . . . bicolor Curtis, 1833

Solitary parasite of Tortricidae and Oecophoridae. Syn.: Rogas limbator Ratzeburg,
1848; Macrocentrus gracilipes Telenga, 1935.

— Head, metasoma, hind tibia, and pterostigma completely yellowish; vein SR of hind wing
rather curved (fig. 3); propodeum regularly and finely transversely rugose (figs. 1, 13); 2nd
tergite smooth apically (fig. 14); clypeus straight ventrally (fig. 12); precoxal sulcus not im¬
pressed (except shortly posteriorly) . . . . . . . flavus Snellen van Vollenhoven, 1878

Solitary parasite ofPyralidae. Syn.: ‘I Macrocentrus turanicus T&l&ngdi, 1950.

Macrocentrus bicoloripes spec. nov. (figs. 16-31)

Holotype, 9 , length of body 6.2 mm, of fore wing 5.5 mm.

Head. — Antennal segments 48, length of 3rd segment 1.4 times 4th segment, length of 3rd
and 4th segment 6.0 and 4.4 times their width, respectively, penultimate segment 1.8 times its
width, apical segment with spine (fig. 21); length of maxillary palp 1.5 times height of head;
length of eye in dorsal view 1.6 times temple; temple punctulate and subparallel-sided behind
eyes (fig. 30); POL : 0 ocellus : OOL = 11 : 4 : 6; frons flat (except for a shallow medial
groove and depressions behind antennal sockets), smooth; vertex punctulate, rather flat; face
rather flat, finely punctate; clypeus convex, sparsely finely punctulate, its apical margin rather
concave (fig. 27); length of malar space 0.8 times basal width of mandible; mandible strongly
twisted apically, both teeth acute apically, 2nd tooth rather slender, much shorter than 1st
tooth (fig. 24).

Mesosoma. — Length of mesosoma 1.5 times its height; pronope medium-sized; side of pro-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

59

Figs. 16-31. Macrocentrus bicoloripes spec, nov., holotype. 16, habitus, lateral aspect; 17, ovi¬
positor; 18, inner hind claw; 19, apex of subbasal cell of fore wing; 20, wings; 21, apex of anten¬
na; 22, hind trochantellus; 23, apex of ovipositor; 24, mandible, latero-ventral aspect; 25, hind
leg; 26, fore leg; 27, head, anterior aspect; 28, fore tibial spur; 29, mesosoma, dorsal aspect;
30, head, dorsal aspect; 31, lst-3rd metasomal tergites, dorsal aspect. 16, 17, 20, 25, 26: scale¬
line (= 1 X); 19,24,27-31:2 X; 18,21-23:5 x.

60

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.IV.1982

notum medially and posteriorly rugose-crenulate (fig. 16), rest punctulate; prepectal carina
complete, strong (also behind fore coxae); epicnemial area finely punctate dorsally, crenulate
ventrally; precoxal sulcus coarsely punctate-rugose (fig. 16); rest of mesopleuron sparsely
punctate; pleural sulcus crenulate; episternal scrobe rather shallow; metapleural flange large,
rounded apically; metapleuron coarsely rugose, but dorsally punctate; notauli narrowly crenu¬
late anteriorly, wider posteriorly (fig. 29); mesoscutal lobes largely setose (but middle oflateral
lobes largely glabrous), punctulate, middle lobe truncate anteriorly and somewhat more con¬
vex than lateral lobes (fig. 16); scutellar sulcus deep, with 9 longitudinal carinae; scutellum
rather flat and densely punctulate; side of scutellum rugose; metanotum with long, undivided,
medial carina (fig. 29); surface of propodeum coarsely, irregularly rugose (figs. 16, 29); medial
carina of propodeum absent.

Wings. — Fore wing: 1st discal cell shortly petiolate (fig. 20); subbasal cell completely setose
and with no pigmented stripe (fig. 19); r : 3-SR : SRI = 11 : 18 : 72; 1-SR+M distinctly curved;
SRI straight; cu-a inclivous (fig. 19); 1-CUl slightly widened; 1-CUl : 2-CUl = 1 : 17; 2-SR :
3-SR : r-m = 11:9:5; 2A unsclerotized, as faint brownish stripe. Hind wing: SC-l-Rl gradual¬
ly curved; SR slightly curved (fig. 20); marginal cell parallel-sided apically.

Legs. — Hind coxa punctulate, with some micro-striae apico-dorsally; tarsal claws slender,
without lobe, setose (fig. 18); length of femur, tibia, and basitarsus of hind leg 8.1, 15.5 and
11.6 times their width, respectively; length of hind tibial spurs 0.40 and 0.45 times hind basitar¬
sus; fore tibial spur 0.3 times fore basitarsus, specialized (fig. 28); fore, middle and hind tro-
chantellus with 5, 4 and 4 teeth in a curved comb, respectively (fig. 22); fore femur curved (fig.
26).

Metasoma. — Length of 1st tergite 1.7 times its apical width, surface largely smooth, with
some rugae submedially (fig. 31), deeply concave medio-basally, rest convex, dorsal carinae
weakly developed in front of spiracles; laterope large and deep; 2nd tergite with some striae in
anterior half, rest smooth (fig. 31); 3rd and following tergites smooth, somewhat compressed;
ovipositor straight, with a shallow subapical notch (fig. 23); length of ovipositor sheath 1.64
times fore wing.

Colour. — Brownish-red; antenna, palpi, mandibles and their bases, stemmaticum, meta¬
pleuron, propodeum, mesosternum, mesopleuron (ventral half), apices of alle coxae, all tro¬
chanters and trochantelli (but apically reddish), apices of fore and middle femora, apical 0.4 of
hind femur, hind tibia, middle tibia (except base), all tarsi, middle and hind spurs, metasoma,
and ovipositor sheath black; wing membrane slightly infuscated; wing veins, parastigma, and
margins of pterostigma, brown; rest of pterostigma brownish-yellow.

Holotype in Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden: “Austria, Burgenl., Winden am
See, 6. VI. 1980, Th. Peter”.

Note. — Macrocentrus bicoloripes is one of the most distinctive species among the Palaearc-
tic Macrocentrinae, both in colour (legs!) and sculpture. It is closely related to M. hungaricus
Marshall, 1893 but can be separated from that species as follows:

1, Precoxal sulcus coarsely and densely rugose-punctate (fig. 16); metasoma behind 3rd ter¬
gite, trochanters, apex of hind femur, and hind tibia, black; length of maxillary palp about

1 .5 times height of head (fig. 16) ; pronope present . . . . . bicoloripes spec. nov.

Biology unknown.

— Precoxal sulcus punctulate or finely punctate; metasoma behind 3rd tergite, trochanters,
hind femur and tibia, yellowish; length of maxillary palp about equal to height of head; pro¬
nope absent. . . . . . . hungaricus Marshall, 1893

Parasite of Tineidae. Syn.: Macrocentrus tsunekii Watanabe, 1940 (syn. nov.);
M. macrocephalus Telenga, 1950; M. mongolicus Papp, 1967 (syn. nov.) (types
examined).

ACKNOWLEDGEMENTS

I wish to express my sincere thanks to Dr. E. Haeselbarth (München), Dr. P. du Merle

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

61

(Avignon), Dr. J. Papp (Budapest), Ing. Th. Peter (Wien), Drs. M. Suwa and C. Watanabe
(Sapporo) and Drs. C. J. Zwakhals (Arkel) for the gift of specimens or loan of types. Mr. T.
Huddleston (London) provided critical remarks on the English text.

REFERENCES

Achterberg, C. van, 1979. A revision of the subfamily Zelinae auct. (Hym., Braconidae). —
Tijdschr. Ent. 122: 241-479, figs. 1-900.

Snellen van Vollenhoven, S. C., [1875-1880]. Pinacographia. Illustrations of more than 1000
species of North-West- European Ichneumonidae sensu Linneano: I-XI + 1-68, pis 1-
45, Nijhoff, ’s-Gravenhage.

Postbus 9517, 2300 RA Leiden.

KÜCHLEIN, J. H., F. LEFFEF & R. H. KLEINPASTE, 1980. TABELLEN EN VER-
SPREIDINGSATLAS VAN DE NEDERLANDSE MICROLEPIDOPTERA, 1. Pyralidae
(eerste gedeelte): 1-77, 149 fign, 99 verspreidingskaarten. Pudoc, Postbus 4, Wageningen.
Prijs ƒ 5,—.

Dit is het eerste stuk van wat moet uitgroeien tot een modern overzicht van de uit Nederland
bekende soorten, die vroeger samengevat werden als „microlepidoptera”. In dit gedeelte wor¬
den drie subfamilies van de Pyralidae behandeld, namelijk de Galleriinae, de Crambinae en de
Phycitinae. Er zijn tabellen voor het bepalen van de subfamilies, waarna die voor het determi¬
neren van de soorten volgen, dit alles toegelicht door 149 zeer fraaie tekeningen. Daarna wor¬
den de 99 soorten besproken, die uit Nederland van deze subfamilies bekend zijn. Van elke
soort wordt de levenswijze en de vliegtijd aangegeven benevens de verspreiding in ons land,
toegelicht met een verspreidingskaart volgens het ElS-systeem. Voor een globaal overzicht
zijn deze kaarten voldoende, maar de werkelijke vindplaatsen zijn er zelden uit te destilleren.

Van de Galleriinae verscheen van de eerste auteur overigens reeds in 1978 een uitvoeriger
behandeling (in het Engels) in Zoologische Bijdragen no. 24 (Bijdragen tot de faunistiek van
Nederland VI), uitgegeven door het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden.

Het zal ongetwijfeld heel wat jaren duren voor de serie compleet is, maar elke volgende afle¬
vering is dan weer een stap verder in de goede richting. Ik wens de auteurs veel succes. —
B. J. Lempke.

AN IDENTIFICATION GUIDE TO THE BRITISH PUGS, LEPIDOPTERA GEOME-
TRIDAE, 1981. pp. 1-42, pi. I-XVI, index. British entomological and natural History Society,
c/o The Alpine Club, 74 South Audley Street, London, Wl. Prijs (gebrocheerd) £ 6,25.

Tot de „pugs” behoren alle soorten van de genera Eupithecia, Chloroclysta, Gymnoscelis en
Anticollix. Wij praten onder elkaar over Eupi’s en dan weten we, dat we het over de moeilijk-
ste groep van de macrolepidoptera hebben, die vooral beginners heel wat hoofdbrekens be¬
zorgt. Trouwens als de vlinders wat afgevlogen zijn, heeft ook een ervaren lepidopteroloog er
niet zelden moeite mee en moet dan een genitaalpreparaat maken om zekerheid te hebben.
Maar al die moeilijkheden maken wel, dat ze een bijzonder intrigerende groep vormen. Daar
komt bij, dat de rupsen als regel heel fraai getekende dieren zijn.

Deze Engelse publikatie (de vijfde over de groep na Petersen (1909), Dietze (1913), Juul
(1948) en Weigt (1976-1979) is samengesteld door een aantal niet met name genoemde leden
van de bovengenoemde vereniging. Na een determinatietabel van de imagines volgt de bespre¬
king van de soorten: beschrijving van vlinder en rups met vermelding van de biologie en ver¬
spreiding op de Britse eilanden. De platen geven voortreffelijke kleurenfoto’s van de vlinders
en afbeeldingen van de genitaliën van cÏ en 9 . Alleen al om de foto’s is het boekje ook voor
iemand die moeite heeft met de taal het aanschaffen meer dan waard. Wie deze foto’s naast die
van Juul legt, ziet de enorme vooruitgang in de techniek van het maken en reproduceren er¬
van. — B. J. Lempke.

62

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

Note on the distribution of Dixella autumnalis (Meigen) in the south-west

Netherlands (Diptera: Dixidae)

by

B. P. M. KREBS

Delta Institute for Hydrobiological Research, Yerseke*

ABSTRACT. — A survey of the distribution of larvae of Dixella autumnalis (Meigen) in the
south-west Netherlands is reported. Some chemical, physical and biological parameters are
presented. The species appears to prefer small, unpolluted or slightly polluted waters, with a
dense (sub)emergent vegetation. The larvae showed a tolerance for chlorinities up to 3.4%o.

INTRODUCTION

Data about the distribution of Dixidae in the Netherlands are scarse. One of the reasons is
that the species of this family are difficult to identify. The publication of the key by Disney
(1975) remedied this problem.

In the second half of the 1970s much work was done on the occurrence of macrofauna in
brackish inland waters in the south-western part of the Netherlands. This area is characterized
by a large number of aquatic biotopes such as creeks, so-called „inlagen” (shallow impound¬
ments behind the seadikes caused by the historical removal of soil for the construction of the
dike), ditches, ponds and pools. These biotopes differ in physical dimensions and in chlorinity,
ranging from fresh to euhaline. Also the structure and the density of the higher vegetation dif¬
fer.

It is interesting to note that in this part of the country only Dixella autumnalis was found,
while elsewhere in the Netherlands other species of Dixidae occur as well.

Fig. 1. Localities where Dixella autumnalis (Meigen) was found in the south-western part of the
Netherlands. For explanation of the numbers see Table 1.

* Communication nr. 220

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

63

Locality

Type

Sampling

Depth (m)

date

I . Vlietepolder

Little marsh

12.iX.78

1.50

2 . Valweel

Creek

23. X.78

1.25

3 . Poelbos

nr.

6

Cattle drinking
pool out of use

1. VIII. 78

1.25

4 . Poelbos

nr.

11

Cattle drinking
pool out of use

12. X.79

< i.OO

5 . Poelbos

nr.

24

Cattle drinking
pool out of use

1.IV.80

<1.00

6 . Poelbos

nr.

27

Cattle drinking

pool out of use

8. X.78

1.00

7 . Poelbos

nr.

29

Cattle drinking
pool out of use

8. IX. 79

0.75

8 . Poelbos

nr.

16

Pond

20. IX. 80

1.00

9. Brilletjesweel

Large pool

11. X.78

2.00

10. Olzendepolder

Small ditch

5. VIII. 77

0.30

1 1 . Hedgerow -reserve

Cattle drinking

28. IX. 76

0.80

Nisse

pool

12. Canisvliet

Creek

21. IV. 78

1.00

13. Noordhofpolder

Ditch

1.VIÎ.77

0.90

14. Moerschans

Ditch

10.111.78

0.40

15. Schuddenbeurs

Ditch

24.11.77

0.25

16. Plompetoren

Cattle drinking
pool out of use

20. IX. 78

1.00

cr°

/oo pH

Isolation

Vegetation

0.21

7.65

+

Sphagnum spp.

Phragmites australis

1.60

8.3

“

Ceratophyllum submersum

Phragmites australis

0.25

+

Ceratophyllum submersum

Scirpus maritimus

0.11

+

Ceratophyllum submersum

Scirpus maritimus

0.34

--

+

Phragmites australis

2.30

—

+

Phragmites australis

Scirpus maritimus

0.32

—

+

Phragmites australis

0.33

+

Ceratophyllum submersum

Myriophyllum spicatum

Phragmites australis

Scirpus maritimus

0.04

8.2

+

Phragmites australis

1.06

8.7

-

Dense vegetation

0.07

—

+

Poor vegetation

1.00

--

-

Phragmites australis

3.4

8.4

-

Polluted ditch; poor vegetation

0.01

8.4

+

Phragmites australis

0.18

8.0

-

Poor vegetation

0.02

--

+

Dense vegetation, (sub- and emergent)

Table 1. Some physical, chemical and biological data from Dixella autumnalis localities.

RESULTS

D. autumnalis larvae (sampled with a shovelnet, mesh size 0.6 mm) were found at 16 locali¬
ties in the Delta region (fig. 1). Abiotic and biotic factors are summarized in table 1. The spe¬
cies was found in various biotopes like ditches, small and larger ponds, cattle drinking pools,
swamps and creeks. All localities had a clayish bottom. The locality Poelbos (nrs. 3, 4, 5, 6, 7,
8) consists of a newly planted forest in which old cattle drinking pools have been maintained.
Before plantation the area was made up of grassland surrounded by brackish ditches. Drinking
pools had been dug to provide the cattle with fresh rainwater.

The depth of most waters studied was less than 1.50 m. The chlorinity ranged between 0.01
and 3.4%o. At most of the localities (70%) the chlorinity was less than 0.5%o.

Generally the species was recorded in pools with a dense vegetation of (sub)emergent plants.
The most abundant species were Ceratophyllum submersum L., Myriophyllum spicatum L.,
Ranunculus aquatilus L., Phragmites australis (Cav.) Trin. ex. Steud. and Scirpus maritimus L.
At some localities the plants were not identified. In all cases only total vegetation density was
assessed.

The following macrofauna-species commonly occurred in localities where D. autumnalis was
found: Plea leachi MacGregor et Kirkaldy, Corixa punctata (Illiger), Notonecta viridis Del-
court, Sigara striata (Linnaeus) (Heteroptera); Laccophilus minutus (Linnaeus), Hygrotus in-
aequalis (Fabricius), Agabus bipustulatus (Linnaeus) (Coleoptera); Pentapedilum uncinatum^
Goetghebuer, Cricotopus sylvestris (Fabricius), Acricotopus lucens (Zetterstedt) (Chironomi-
dae); Ischnura elegans van der Linden (Odonata); Cloeon dipterum (Linnaeus) (Ephemeropte-
ra) and Asellus aquaticus (Linnaeus) (Crustacea). In more brackish localities the crustaceans
Palaemonetes varions (Leach) and Gammarus duebeni Lilljeborg were also common.

DISCUSSION

Disney (1975) mentions swamps of rushes, reed, grass or sedges along lake shores, ponds,
canals, ditches, river margins, dune slacks and fen swamps as larval habitats. Nicholson (1977)
reports the occurrence of larvae of D. autumnalis in an old gravel pit with an emergent vegeta¬
tion of reed grasses, Carex spp. and Iris pseudacorus L. and a subemergent vegetation of E/o-
dea spp. The localities where D. autumnalis was found in the south-west Netherlands show sim¬
ilar features. All locations, with the exception of the numbers 11, 13 and 15, had a dense vege¬
tation. The ditch in the Noordhofpolder (nr. 13) was cleared before the sampling programme.

64

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IV. 1982

Eleven of the sixteen localities where D. autumnalis was found are isolated watersystems. A
very small part of the great number of sampled, not isolated waters, such as ditches, were pop¬
ulated with D. autumnalis. In general the ditches in this part of the country are eutrophic, ow¬
ing to leaching of nutrients from arable land and to local sewage input. In the isolated cattle
drinking pools only a few Dixellas were found.

The larvae prefer waters with a chlorinity below 0.5%o CT. Eleven of the sixteen sampling
stations with Dixella autumnalis larvae had a chlorinity below this value. The larvae are able to
tolerate slightly brackish waters (oligohalinicum), as shown by the chloride concentration of
3.4%o in the ditch at station nr. 13. However, considerable seasonal fluctuations in chemical
parameters occur in brackish ditches as a result of rainfall, evaporation and seepage (Parma &
Krebs, 1977). In 1977 the median chlorinity of this station was 2.1%o (0.51-3.4; n = 18). It is
therefore not surprising that accompanying macrofauna consisted of brackish species {Palae-
monetes varians and Gammarus duebeni) and typical freshwater species like Plea leachi and
Nepa rubra Linnaeus.

The accompanying macrofauna described by Nicholson (1977) {Asellus spp., Ischnura el-
egans, Cloeon dipterum, Caenis moesta Bengtsson, C. robusta Eaton, Coleoptera and Hemip-
tera) is comparable with that of the Dutch locations. A differentiation between the sampled
pools could be made of the basis of direct organic load (cattle dung). Some of the species found
in the Dutch pools are characteristic for unpolluted or slightly polluted habitats {Plea leachi,
Cloeon dipterum and Pentapedilum uncinatum); the other species are common, also in more
polluted pools.

The observations show that Dixella autumnalis occurs in clean or slightly polluted water with
a clay bottom and a dense (sub)emergent vegetation. The larvae can tolerate chlorinities up to
3.4%o. The larvae may be useful for the biological assessment of the water quality.

ACKNOWLEDGEMENTS

I would like to thank Dr. Disney for checking the identification of the larvae.

REFERENCES

Disney, R. H. L., 1975. A Key to British Dixidae. — Freshwater Biol. Assoc. Sei. Publ. 31; 1-
78.

Nicholson, P. A., 1977. Some observations on Dixella autumnalis (Meigen) (Dipt., Dixidae).
— Entomol. mon. Mag. 113: 62.

Parma, S. and B. P. M. Krebs, 1977. The distribution of chironomid larvae in relation to chlori¬
de concentrations in a brackish water region in the Netherlands. — Hydrobiologia
52: 117-126.

Vierstraat 28, 4401 EA Yerseke, the Netherlands.

PERSONALIA

Op 12 december jl. is, op de leeftijd van bijna 87 jaar, ons lid F. J. Kuiper overleden. Sinds
1943 was hij gewoon lid van onze vereniging. Zijn belangstelling gold speciaal fysiologie van
insekten en toegepaste entomologie.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 mei 1982 No. 5

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

E. A. GOMAA and H. R. BOLLAND, Eupalopsis vandergeesti a new eupalopsellid mite
from the Netherlands (Prostigmata: Eupalopsellidae): 65; B. J. LEMPKE, Theria rupicapraria
(Denis & Schiffermüller) en T. primaria (Haworth) in Nederland (Lep.: Geometridae): 68;
BEN BRUGGE, De volwassen dieren van Pharongomyia picta (Meigen, 1824) voor het eerst
in Nederland gevonden (Diptera: Oestridae): 73; JEAN BELLE, Odonata collected in the Ca¬
nary Islands: 75; ALEXANDER KLINK, Rheopelopia ornata (Meigen): Description of the
metamorphosis and ecology of a river inhabiting Tanypodinae-larva, new to the Dutch fauna
(Diptera: Chironomidae): 78; KORTE MEDEDELINGEN: A. W. P. MAASSEN, Catephia
alchymista: 74; Aankondiging Tweede Europese Entomologencongres: 74; LITERATUUR:
77; PERSONALIA: 80.

Eupalopsis vandergeesti a new eupalopsellid mite from the Netherlands
N (Prostigmata: Eupalopsellidae)

^ , 0 )

/

by

E. A. GOMAA and H. R. BOLLAND

ABSTRACT. — Eupalopsis vandergeesti collected on plum {Prunus domestica L.) and apple
{Malus communis Lam.) is described as a new species belonging to the family Eupalopsellidae.
In the description the nomenclature used of the dorsal plates and setae was that of Summers
(1960a, b). Summers & Chaudri (1965) and Gonzalez (1965).

INTRODUCTION

On leaves and stems of plum and apple-trees in the orchard of the Laboratory of Experi¬
mental Entomology, University of Amsterdam, an Eupalopsellid mite was found in association
with the spider mite Tetranychus urticae Koch and a not identified species of scale insects.

This mite, belonging to the genus Eupalopsis , appeared to be a new species and is described
below.

Eupalopsis vandergeesti sp. n.

This species is related to Eupalopsis acus Summers, 1960b, but differs in having two pairs of
eyes, and a different chaetotaxy on the tarsi, especially on tarsi I & IL

Female: (fig. 1, 2 and 3). — Relatively small mite, reddish in colour, with a somewhat elon¬
gate body. The chelicerae protrude prominently, their basal fixed digits are partly fused form¬
ing a stylophore; both, fixed and movable digits (needle-like stylets) tend to converge anterior¬
ly. Palps usually long (112 ji), and slender, tibial daw wcll-dcvdopcd; palptarsus (20 p) longer
than palptibia (16 p) and carried as in usual claw-thumb arrangement. Setae on palp segments
as follows: femur 2, genu 1, tibia 2, tarsus 6 including one small slender sensory rod on the out¬
side.

66

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

Figs. 1-6. Eupalopsis vandergeesti, female - 1. dorsum; 2. legs; 3. genital aperture; male - 4.

dorsum; 5. legs; 6. genital aperture.

Idiosoma. — Elongate oval and longer than legs. Two pairs of lens-like eyes. Dorsum partly
covered with five unpaired dorsal plates and one small paired humeral plate; propodosoma
covered with propodosomal plate which is triangular in outline and has a concave edge; two
small humeral plates in normal position; metapodosoma covered with a relatively large hexa¬
gonal metapodosomal plate; opisthosoma covered with two plates and a terminal end-plate
(suranal). All dorsal plates very faint and delicate, areas between dorsal plates and body edges
finely striated, the striation invades propodosomal and metapodosomal plates. Dorsal setae 12
pairs, three pairs (ae, be, ce) on propodosomal plate, one pair (he) humerais, three pairs (a, la,
b) on metapodosomal plate, two pairs (Im, c) on the first opisthosomal plate, one pair (li) on
the second opisthosomal plate, and two pairs (le, e) on the suranal plate. All dorsal setae are
very finely denticulate, measuring 14-34 p, the vertical seta (ae) the shortest, the intercalary
pair (li) the longest; the dorsal setae of the opisthosoma are noticeably longer and more robust
than the propodosomal ones. Venter with three pairs of simple long flagelliform setae, first pair
between coxae I, the second pair (the longest) between coxae III and the third pair between

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .V. 1982

67

coxae IV. Genital and anal openings contiguous and subterminal; no genital plate around geni¬
talia; the anogenital covers with four pairs of genital setae, the anterior pair simple and short,
the posterior three pairs relatively long and very minutely serrated. Anogenital area with three
pairs of paragenital simple setae. Legs shorter than body, legs I & IV longer than II & III; em-
podium with two pairs of capitate raylets. Tarsi I-IV each with a clavi-form sensory rod, but
those of I & II longer than those of III & IV. Tibiae I-IV each with a thin, long, slender and
curved sensory rod but that of tibia I the longest. Setae on leg segments: femora: 4-4-2-1, gen¬
ua: 2-1-1-1, tibiae: 6-6-6-6, and tarsi: 9-9-1 -1 .

Measurements. — Body length (from bases of vertical setae (ae) to posterior end of idioso-
ma) = 285 p; greatest width = 152 p; gnathosoma (from bases of vertical setae to anterior end
of pedipalps) = 160 p, pedipalp = 112 p, palptibia = 16 p; palptarsus = 20 p; dorsal setae: ae =
14, be = 22, ce = 26, he = 32, a = b — c = 16, la = 18, Im = 20, li = 34, le = 26 and e = 24 p.

Legs: I-IV = 180, 145, 156 and 164 p.

Male: (fig. 4, 5 and 6). — Resembles female in gnathosoma, propodosoma, and legs. Body
pointed posteriorly, smaller than female; legs somewhat shorter. Idiosoma covered with five
dorsal plates each with a number of dorsal setae like in the female; all dorsal plates delicate and
smooth. All dorsal setae similar in shape and distribution to those of the female but mostly
shorter, vertical setae (ae) the shortest and the intercalaries (li) the longest. Anogenital
aperture in terminal position, with a curved genital plate on which two paires of simple genital
setae are located; one pair of short simple setae on anal covers. The distal end of opisthosoma
bears three pairs of short and thick setae like spines. The aedeagus is a tube extending back¬
wards from the neck of the dropshaped vesicle. Male solenidion W 6 appear on all tarsi, but
tarsi I & II with two sensory rods each, and tarsi III & IV each with one smaller sensory rod.
Tibiae I-IV each with one thin and long sensory rod but that of tibia I the longest. Genua I, III
and IV each with a spine K seta but that of genu I the shortest. Femur I with a spine K. Legs
chaetotaxy: femora: 4-4-2-1, genua: 3-1-1-1, tibiae: 6-6-6-6, and tarsi: 11-9-7-7.

Measurements. — Body length = 240 p, greatest width = 120 p, gnathosoma = 142 p, palp
= 106 p, palptibia = 18 p, palptarsus = 20 p. Dorsal setae: ae = 15, be = 22, ce = he = 26, a =
20, b = 22, c = 16, la = Im = 20, li = 30, le = 22 and e = 16 p.

Material examined. — Holotype (9) and paratypes (2 9 and 1 d), Amsterdam, the Nether¬
lands, 25. VI. 1981, leg. E. A. Gomaa and H. R. Bolland, ex. Prunus domestka and 1 paratype
(d), Amsterdam, I 1981, leg. Mrs Hetty Franken-Regeer, ex. Malus communis deposited in
the collection of the Faculty of Agriculture, Cairo University, Giza, Egypt. Other specimens
are deposited in the collection of the Zoological Museum, Amsterdam and in the collection of
the Laboratory of Experimental Entomology, University of Amsterdam.

Acknowledgements. — The authors thank Mrs Hetty Franken-Regeer for collecting and
preparing samples.

REFERENCES

Gonzalez, R. H., 1965. A taxonomic study of the genera Mediolata; Zetzellia; and Agistemus
(Acarina: Stigmaeidae). — Univ. Calif. Pubis Em. 41: 1-46.

Summers, F. M., 1960a. Several stigmaeid mites formerly included in Mediolata redescribed in
Zetzellia Oud. and Agistemus, new genus. — Proc. ent. Soc. Wash. 62: 233-247.

- , 1960b. Eupalopsis and Eupalopsellid mites (Acarina: Stigmaeidae, Eupalopsellidae).

— Florida Ent. 43 (3): 119-138.

— - , & W. M. Chaudri, 1965. New species of the genus Cryptognathus Krammer (Acarina:

Cryptognathidae). — Hilgardia 36 (7): 313-326.

Gomaa, E. A., Department of Agricultural Zoology, Faculty of Agriculture, University of Cai¬
ro, Giza, Egypt.

Bolland, H. R., Laboratory of Experimental Entomology, University of Amsterdam, Kruis-
laan 302, 1098 SM Amsterdam, the Netherlands.

68

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

Theria rupicapraria (Denis & Schiffermüller) en T. primaria (Haworth) in

Nederland (Lep.: Geometridae)

door

B. J. LEMPKE

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRACT. — Theria rupicapraria (Denis & Schiffermüller) and T. primaria (Haworth) in
the Netherlands (Lep.: Geometridae). Both species belong to the Dutch fauna. T. rupicapraria
is restricted to the eastern part of the country, T. primaria also occurs in the north-east and in
the western part and is even known from the dune area along the coast of the North Sea.

Het gebeurt de laatste jaren nogal eens dat taxa, die jarenlang als vormen van één soort be¬
schouwd zijn, bij nader onderzoek toch goede soorten blijken te zijn. Een nieuw voorbeeld
daarvan is Theria rupicapraria en haar donkere vorm, bekend als f. ibicaria. Herrich-Schäffer
beeldde die in 1851 af op pl. 83, fig. 511, één van de platen behorend bij vol. 3 van zijn grote
werk over de Europese Lepidoptera en waarin de Geometridae behandeld worden. Bij deze
figuur staat alleen „Ibicaria"", zonder genusnaam. Pas het volgende jaar, in het supplement op
vol. 3 (in vol. 6: 71) vermeldt Herrich-Schäffer ibicaria als soort behorend tot het genus Hiber¬
nia en afkomstig uit Frankrijk. Toen werd de naam dus geldig (data volgens Hemming, 1937).
Overigens voegde hij er wel aan toe, dat Lederer ibicaria slechts voor een „var.” van rupica¬
praria hield, die in Frankrijk altijd in de afgebeelde donkere vorm zou voorkomen (wat niet
waar is, zie Dufay, verderop). Lederers mening betreffende het soortrecht van ibicaria werd al
spoedig algemeen gedeeld en voor zover de naam nog vermeld werd was dit steeds als een vari¬
ant van rupicapraria.

In 1977 echter verscheen een publikatie van Kuhna, waarin hij onomstotelijk aantoonde, dat
we wel degelijk met een goede soort te maken hebben. Het was hem opgevallen, dat hij in het
Bergische land (in Rijnland) op of bij Meidoorn uitsluitend de donkere vorm aantrof, maar bij
Wellersberg in de Jura op of bij Sleedoorn alleen de lichte. Bij vergelijking van flinke series
bleken er bovendien niet alleen verschillen in de kleur te zijn, maar ook in de tekening. Op de
voorvleugels van de mannetjes van de lichte vorm (de echte rupicapraria) is de buitenste
dwarslijn in de onderhelft binnenwaarts gebogen, zodat het middenveld daar duidelijk ver¬
smald is. Bovendien staan in deze lijn op de aderen kleine donkere puntjes. Bij het donkere
taxon daarentegen, dat ook veel eenkleuriger is, loopt de tweede dwarslijn over de hele lengte
vrijwel evenwijdig met de achterrand, waardoor het middenveld naar onderen toe niet of nau¬
welijks versmald is. Ook de donkere puntjes op de aderen ontbreken. De tekening is door de
donkere kleur minder scherp en de binnenste dwarslijn is vaak slechts zwak zichtbaar of ont¬
breekt zelfs geheel. Ook de vorm van de discale vlek is verschillend, bij rupicapraria meer
streepvormig, bij het donkere taxon duidelijk breder, veel meer een echte vlek.

Het lag voor de hand, dat Kuhna toen genitaalpreparaten ging maken. Ook hierbij bleken
tussen de mannetjes van beide taxa duidelijke verschillen te bestaan, die door hem ook goed
afgebeeld werden. Ze zijn in praktisch alle onderdelen te vinden; uncus, scaphium, valven, ful-
tura, inferior, aedeagus, zodat er geen twijfel mogelijk is aan het soortrecht van het donkere
taxon.

Kuhna had zijn ontdekking gepubliceerd als korte mededeling in een provinciaal Duits tijd¬
schrift, dat maar eens per jaar verschijnt. Toch kwam er in 1978 reeds een reactie op in Dene¬
marken. Fibiger & Schnack deelden mee, dat ook daar beide soorten voorkomen. Zij gaven
foto’s van de genitaliën, nu ook van de wijfjes, waarbij eveneens verschillen in de bouw ervan
aanwezig zijn. Bovendien hadden zij contact opgenomen met dr. D. S. Fletcher (British Mu¬
seum, Nat. Hist.) die hun meedeelde, dat op de Britse eilanden alleen het donkere taxon voor¬
komt en dat dit al in 1809 door Haworth (p. 305) beschreven was als Geometra primaria. Daar¬
mee stond de correcte soortnaam voor dit taxon dus vast.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

69

Fig. 1,2: Theria rupicapraria. 1: d, Wilp, 20.11.1962; 2: 9, Doetinchem, 4.111.1925. Fig. 3,4:
Theria primaria. 3: (3, Wilp, 20. IL 1962; 4: 9, Oosterbeek, 2. II. 1862. 6 2,6x, 9 4x. Foto’s J.

Huisenga.

In 1979 vermeldde Dufay het voorkomen van beide soorten in Frankrijk. Volgens de erbij
gegeven verspreidingskaart zijn ze vooral bekend uit Noord-Frankrijk en het westen en oosten
van Midden-Frankrijk. De auteur geeft bovendien uitstekende foto’s van de mannetjes en
fraaie tekeningen van hun genitaliën. Behalve uit Frankrijk vermeldde hij de soort ook nog van
Hertogenwald in België. Uit dat land werden de twee soorten opgegeven door Heek en De
Laever, beiden in 1979. De eerste vond bij Charleroi alleen rupicapraria, in Entre Sambre et
Meuse beide en bij Baronville in het zuidoosten van Namen alleen primaria. De Laever verza¬
melde rupsen op Sleedoorn bij Seraing en bij Esneux (ten zuiden van Luik). De eerste lever¬
den primaria, de laatste rupicapraria. Ook hier dus aanwijzingen, dat niet altijd beide soorten
in dezelfde terreinen te vinden zijn.

Over uiterlijke verschillen tussen de wijfjes van rupicapraria en primaria was intussen nog
niets gepubliceerd. Dit werd echter goedgemaakt door Rezbanyai (1980), die in zijn artikel
over het voorkomen van beide in Zwitserland met een paar eenvoudige tekeningen aangaf,
hoe ze te onderscheiden zijn. T. rupicapraria heeft een smal donker bandje over de korte voor¬
vleugels, primaria een veel breder. In de collectie van het Instituut voor Taxonomische Zoölo¬
gie te Amsterdam bevond zich een vrij grote serie wijfjes, merendeels buiten verzameld, of
afkomstig van kweken waarvan geen mannetjes aanwezig waren. Het was ondoenlijk van al
deze exemplaren genitaalpreparaten te maken. Maar nu, met behulp van de door Rezbanyai
verstrekte gegevens, was het heel makkelijk ze bij de juiste soort in te delen. Bij de wijfjes van
beide soorten kan de donkere vulling van de middenband soms geheel ontbreken, zodat alleen
de twee dwarslijnen overblijven. Rezbanyai gaf ook fraaie tekeningen van de genitaliën der
wijfjes, die veel duidelijker zijn dan de eerder geciteerde Deense foto's. Er blijken duidelijke
verschillen in ostium, bursa en signum te zijn.

70

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

Wat nog geheel ontbreekt zijn foto’s en beschrijvingen van de eerste stadia. Buckler (1897,
pl. CXXV, fig. 1, la) beeldt twee Engelse rupsen af, dus van T. primaria. Ze zijn helder groen,
op elke ring aan de twee zijkanten van de rug een donkere stip en behalve de vier eerste en de
paar laatste ringen op elk segment een donker dwarsbandje. Er is geen beschrijvende tekst.
Alleen wordt vermeld, dat de rupsen op 25. V en 11. VI. 1860 gevonden waren, terwijl de vlin¬
ders 31.1.1861 uitkwamen. Bovendien wordt opgegeven, dat 19. V. 1864 rupsen op Dophei
(„heath”) en Bosbes gevonden werden. Vandaar dat deze voedselplanten in de Engelse litera¬
tuur vermeld worden. Maar Buckler zegt niet wanneer de vlinders uit deze rupsen verschenen.
Het is daarom op zijn minst niet zeker of de determinatie wel goed was.

Het is me niet gelukt van alle vindplaatsen, die ik in 1953 (p. 277) en 1970 (p. 230) van rupi-
capraria vermeldde, opnieuw materiaal onder ogen te krijgen. De verspreiding van beide soor¬
ten in Nederland zoals ik die nu ken, is daardoor minder volledig dan ik gewenst had. Wat ik
met zekerheid heb kunnen vaststellen, volgt hieronder.

Fig. 5. Kaart van de vindplaatsen van Theria rupicapraria.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

71

Theria rupicapraria

De vlinder is nu alleen bekend uit het oosten en zuidoosten van het land. De rups leeft hier
zowel op Meidoorn als op Sleedoorn. De soort is plaatselijk zeker niet zeldzaam. De vliegtijd
valt vooral in februari en maart. De uiterste data van gevangen exemplaren zijn nu: 4. 1-19. IV.
Vindplaatsen (zie ook fig. 5): Ov.: Olst, Diepenveen, Colmschate; Gld.: Heerde, Apeldoorn,
Twello, Wilp, Bennekom, Warnsveld, Doetinchem, Doesburg, Babberich, Herwen, Nijme¬
gen, Slijk-Ewijk; N.B.: Gassel, Cuyck, Oeffelt, Deurne; Lbg.: Geijsteren, Venlo, Stein,
Rijckholt, Simpelveld.

Theria primaria

Het Nederlandse areaal van deze soort is duidelijk uitgebreider dan dat van rupicapraria. De
vlinder is ook in het noordoosten aangetroffen, op een enkele plaats in het westen en zelfs in

72

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .V. 1982

het Duindistrict. De rups leeft bij ons in elk geval op Meidoorn, maar gezien de ervaring in het
buitenland zal zij ook wel op Sleedoorn te vinden zijn. De vliegtijd ligt iets vroeger dan bij de
vorige soort. Vangsten op goede avonden in januari zijn geen uitzondering en zelfs is er één uit
december bekend (Apeldoorn, 14. XII. 1887, De Vos tot Nederveen Cappel). De uiterste data
van buiten waargenomen exemplaren zijn nu: 14.XII-27.III. T. primaria lijkt dus ook eerder te
verdwijnen.

De mij nu bekende vindplaatsen zijn (zie ook fig. 6): Gr.: Glimmen, Haren; Ov.: Raalte,
Diepenveen, Colmschate; Gld.: Wapenveld, Heerde, Vaassen, Wiessel, Apeldoorn, Twello,
Wilp, Arnhem, Oosterbeek, Bennekom, Lunteren, Ruurlo, Aalten, Doetinchem, Doesburg,
Nijmegen, Slijk-Ewijk; Utr.: Soest; Z.H.: Loosduinen; N.B.: Bergen op Zoom, Breda, Ginne-
ken, Vessem, Cuyck, Maashees; Lbg.: Geijsteren, Tegelen, Montfort, Schinveld, Heerler-
baan, Kerkrade.

Op bijna de helft van de vindplaatsen van mpricapraria is dus ook primaria aangetroffen. Of
die op de andere helft inderdaad ontbreekt, is echter lang niet zeker. Niet overal is even inten¬
sief verzameld.

In de Catalogus-delen van 1953 en 1970 zijn verschillende vormen van rupicapraria vermeld.
Er moet nu natuurlijk aangegeven worden tot welke van de twee soorten ze behoren. F. pallida
en f. fasciata behoren tot rupicapraria, maar ook het heel donkere 9 van f. nigrescensl Het
smalle dwarsbandje is nog net zichtbaar, maar bovendien zijn er mannetjes van dezelfde ab
ovo kweek. Tot primaria behoort alleen f. illataria evenals de buiten verzamelde kleine manne¬
tjes.

Tot slot dank ik weer alle verzamelaars van wie ik het materiaal heb kunnen doorkijken.

LITERATUUR

Buckler, W., 1897. The larvae of the British Butterflies and Moths 7: I-XV, 1-176, 1-30, pi.
CVI-CXXVII, Ray Society, London.

Dufay, C., 1979. Un Géométride nouveau pour la France: Theria primaria (Haworth, 1809)
(= ibicaria Herrich-Schäffer, 1852, nova syn.). — AlexanorW: 12-18, 5 figs.

Fibiger, M. & K. Schnack, 1978. Theria primaria (Haworth, 1809) ibicaria (H. S. 1852) fundet
i Danmark. — Lepidoptera, Kbh [2] 3 (5): 135-140, figs.

Haworth, A. H., 1809. Lepidoptera Britannica (2): 137-376, J. Murray, London.

Heck, J., 1979. Nouvelle espèce de Géométride pour la Belgique. — Lambillionea 79 (l-2)-2.
Hemming, F., 1937. Hübner, A bibliographical account of the entomological works of Jacob
Hübner. . . 1 : 1-XXXIV, 1-605, Royal entomological Society of London.
Herrich-Schäffer, G. A. W., 1844-1856. Systematische Bearbeitung der Schmetterlinge von Eu¬
ropa 3, Die Spanner: 1-183, pl. 1-91, G. J. Mans, Regensburg.

- , 1852. Systematische Bearbeitung der Schmetterlinge von Europa 6, Nachtrag zum drit¬
ten Bande: 62-80, G. J. Manz, Regensburg.

Kuhna, P., 1977. Über den systematischen Status von Theria ibicaria H. Schäff. (Lepidoptera,
Geometridae). — Jahresber. naturw. Ver. Wuppertal 30: 129-132, fig. 1-6.

Laever, E. De, 1979. Theria primaria Haworth & Th. rupicapraria Herrich-Schäffer (Geome¬
tridae) en Belgique. — Bull. Cere. Lep. Belg. 8: 92-93.

Lempke, B. J., 1953. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera XL — Tijdschr. Ent. 95:
197-319, fig. 53-56.

- , 1970. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera (zestiende supplement). —

Tijdschr. Ent. 113: 125-252, fig. 87-104, pl. 1-9.

Rezbanyai, L., 1980. Theria primaria Haworth 1809 (= rupicapraria f. ibicaria Herrich-Schäf¬
fer, 1852) eine neu erkannte Spannerart auch in der Schweiz und im Vorarlberg in

Österreich nachgewiesen. — Mitt. ent. Ges. Basel \2\ 30: 33-44, 5 figs., kaart.

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

73

De volwassen dieren van Pharongomyia picta (Melgen, 1824) voor het eerst
in Nederland gevonden (Diptera: Oestridae)

door

BEN BRUGGE

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRACT. — The first records of adult Pharongomyia picta (Meigen) in the Netherlands
are mentioned.

Op 9 juli 1976 verzamelde ik in de Boswachterij Ugchelen (Gld.) een vrouwtje van bovenge¬
noemde soort. Het dier ging op het groene nylondoek zitten van een tent die we net opgezet
hadden in een half open bos met onderbegroeiing van Zomereik bij „de Kooiberg”. Hoewel ik
direct zag iets vreemds gevangen te hebben meende ik met een parasietvlieg (Tachinidae) van
doen te hebben. Pas afgelopen voorjaar bij het nalopen van mijn verzameling herkende ik het
dier als een Oestride. Met de tabel van Kabos (1960) determineerde ik het als Oestris ovis Lin¬
naeus, 1758. Doch vergelijking met materiaal in de collectie van het I. T. Z. bracht aan het
licht dat het iets anders was. In het eerste supplement op de Nieuwe Naamlijst van Van der
Wulp & de Meijere (1907) wordt als tweede soort voor Nederland van de Oestridae vermeld
Pharongomyia picta (Meigen). Deze was niet opgenomen in de tabel van Kabos. Via het deel
van „Lindner” over de Oestridae (Grunin, 1966) kwam ik ook tot de conclusie dat dit het dier
was dat ik verzameld had.

De soort was tot nu toe alleen als larve uit Nederland bekend (de Meijere, 1907, Jansen,
1961). De laatste auteur vermeldt dat Ph. picta veel op het Edelhert parasiteert. In het gebied
waar ik dit exemplaar verzamelde komen alleen Reeën voor en geen Edelherten. Grunin
(1966) vermeldt dat Ph. picta ook wel bij reeën voorkomt zodat dit ook hier het geval geweest
zal zijn.

Het volwassen dier legt levende larven op of bij de neusgaten van de gastheer. De larven
nestelen zich dan in de keel en omgeving en veroorzaken een behoorlijke pijn.

In het voorjaar worden ze door hun gastheer uitgeniesd en verpoppen zich in de grond. De
gastheer zelf is er dan vaak vrij slecht aan toe, doch alleen jonge dieren sterven wel eens aan
de gevolgen.

Ook het door Vestergaard (1981) als Oestrus ovis Linnaeus vermelde exemplaar van Terlet
blijkt tot deze soort te behoren. Dus inmiddels zijn er nu twee volwassen exemplaren bekend
uit Nederland. Er is uit ons land nog een derde Oestride bekend die ook bij de reeën leeft,
maar hiervan zijn tot nu toe weer alleen de larven gevonden: Procephenemyia stimulatrix
(Clark, 1815) (Jansen, 1961), Het volwassen dier heeft een hommelachtig uiterlijk en doet ook
aan de Grote narcisvlieg Merodon equestris equestris (Fabricius, 1794) (Diptera, Syrphidae)
denken door het geel-zwart gekleurde borststuk. Mogelijk komt er in Nederland nog een vier¬
de soort voor van de Oestridae: Cephenemyia auribarbis (Meigen, 1824), (Grunin, 1966). Deze
soort komt uitsluitend bij het Edelhert voor en is alleen te verwachten indien men destijds
geïnfecteerde dieren geïmporteerd heeft en de horzel zich heeft kunnen handhaven.

LITERATUUR

Grunin, K. J., 1966-1969. Oestridae. — Fliegen palaearkt. Reg. 64a: 1-97.

Jansen, J. Jr., 1961. Enige opmerkingen over de horzels van de Nederlandse herkauwers. —
Ent. Ber., Amst. 21: 165-167.

Kabos, W. J., 1960. Tweevleugelige insekten — Diptera. VI, De Nederlandse dazen (Tabani-
dae) en horzels (Oestridae). — Wet. Meded. K. naiuurh. Veren. 38: 1-16. Hoog¬
woud.

74

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .V. 1982

Meijere, J. C. H. de, 1907. Eerste supplement op de nieuwe naamlijst van Nederlandsche
Diptera. — Tijdschr. Ent. 50: 151-195.

Vestergaard, D. A., 1981. Aantekeningen over Diptera in Nederland. — Ent. Ber., Amst. 41:
180-182.

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

CATEPHIA ALCHYMISTA (DENIS & SCHIFFERMÜLLER) (LEP.: NOCTUIDAE).
Op de bekende vindplaats te Echt vonden de heren Aben en Sentjens op 20 mei 1981 twee
exemplaren van deze al weer jaren zeldzame vlinder. Voor het laatst noteerde ik de soort in
1974 en wel 17 exemplaren te Echt en één te Linne {Ent. Ber., Amst. 35: 103), maar de goede
jaren (met tientallen vlinders) waren toen al lang voorbij.

Het is toch wel verheugend, dat alchymista zich heeft weten te handhaven, ofschoon op de
vindplaats zeer veel eiken gerooid zijn (al zal dat niet de enige reden van de sterke achteruit¬
gang zijn).

A. W. P. Maassen, Julianastraat 2, 6065 AM Montfort.

AANKONDIGING VAN HET TWEEDE EUROPESE ENTOMOLOGEN

CONGRES

Nadat met veel succes in 1978 het eerste Europese Entomologen Congres werd gehouden te
Reading, Engeland, volgt nu hier de eerste aankondiging van het tweede congres, dat gehou¬
den zal worden te Kiel, Duitsland, en wel van 27 september tot 2 oktober 1982. Het congres
wordt verzorgd door de „Deutsche Gesellschaft für allgemeine und angewandte Entomologie”.

Het congres biedt mogelijkheden tot voordrachten (van maximaal 15 minuten, inclusief dis¬
cussie) en poster-plaatsing, en wel in 18 secties: functionele morfologie, taxonomie en evolutie¬
biologie, biogeografie, oecologie en populatiebiologie, gedrag en feromonen, sociale insekten,
fysiologie en biochemie, parasieten en parasitoiden, Europese bos-oecosystemen, Europese
landbouw-oecosystemen en landbouwinsekten, resistentie en neveneffecten van landbouwche-
micaliën op soorten en oecosystemen, voorraadsbeschadigers, resistentie van planten tegen in¬
sekten, moderne methoden van biologische plaagbestrijding, medische entomologie, biologi¬
sche plaagbestrijding en geïntegreerde oogstbescherming, natuurbescherming van soorten en
oecosystemen, en „overige”.

De kosten van deelname bedragen DM 100, — , voor studenten DM 50, — . Dit bedrag dient
uiterlijk 15 juni 1982 gestort te zijn op de rekening van de Deutsche Gesellschaft für allgemei¬
ne und angewandte Entomologie, 608 920 bij de Sparda-Bank Hamburg EG (voor rekening
BLZ 206 905 00). Voor onderkomen kan men desgewenst gebruik maken van appartementen
in het vakantiecentrum Holm dat op 25 km van Kiel aan de Oostzee ligt. Het vervoer naar het
congres is bij de congresprijs inbegrepen; de kosten van overnachting (incl. ontbijt) variëren
van DM 26, — tot 67, — per persoon per nacht.

Opgaven hiervoor dienen te worden gericht aan het Ferienzentrum Holm Verw. — GmbH,
2306 Schönberg/HOLM, BR Duitsland. Na 1 oktober sluit het vakantiecentrum, en kunnen de
appartementen niet langer worden gehuurd. Voor belangstellenden ligt uitvoeriger documen¬
tatie ter inzage in de bibliotheek. Door de late bekendmaking van het congres is het niet meer
mogelijk om tijdig bij de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting een eventuele deelnamesubsidie
aan te vragen. In overleg met het bestuur van de UES delen we mee dat aanvragen, uitsluitend,
voor dit congres, een speciale behandeling zullen krijgen: eventuele aanvragen moeten worden
gericht aan de secretaris van de UES, per adres bibliotheek NEV, en moeten daar uiterlijk 18
mei binnen zijn. Overigens verwijzen wij naar p. 73 van het Jaarboekje; het daarin genoemde
formulier is bij de bibliotheek verkrijgbaar. — Red.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

75

Odooata collected in the Canary Islands

by

JEAN BELLE

ABSTRACT. — Odonatologica! results of an excursion to the Canary Islands are placed on
record. Ischnura saharensis Aguesse is new to the Canary Islands. Two Aeshnid species are
new to Gran Canaria. A summary, in a tabular form, of the distributional data of the Odonata
recorded from the Canary Islands is added.

INTRODUCTION

In February 1981 I went to the Canary Islands for dragonfly collecting. Four islands of the
archipelago were visited but collecting was confined to the extreme southern tip of the island of
Gran Canaria when I detected there a number of artificial ponds of relatively recent construc¬
tion in a rather saline environment (Campo Golf “Maspalomas”). Most of these ponds were
seriously polluted and unsuited as breeding places but three ponds, one with clear water and
two with turbid water, proved to be rather good dragonfly localities. From this area odonate
material could be assembled during the period from 15 to 24 February.

CONSPECTUS OF MATERIAL COLLECTED

1. Ischnura saharensis Aguesse, 1958: 5 6 (adult and semi-adult), 1 9 (semi-adult, hetero-
chromatic), 1 9 (newly hatched, isochromatic) and its exuviae, the exuviae of a d. Many other
specimens were seen.

The imagines fit fairly well the detailed description given by Lieftinck (1966) for examples
from Morocco. The species is new to the fauna of the Canary Islands.

2. Crocothemis erythraea (Brullé, 1832): 4 6 (adult). Many more males were observed. The
species was seen in copula and depositing its eggs in the pond with clear water.

The present males exhibit some geographical variation. If compared with the European rep¬
resentatives of this species they are somewhat larger (abd. + app. 26-29 mm, hind wing 31-33
mm) whereas the basal spots on the hind wings are much smaller but no difference in the struc¬
ture of the prophallus is found.

C. erythraea was recorded from Fuerteventura by Brauer (1900), from La Palma by Navas
(1906), from Gomera by Valle (1935), and from Gran Canaria and Teneriffe by Gardner
(1960). The reference papers refer to the latest captures.

3. Anax parthenope Selys, 1839: 7 <3 (adult and semi-adult), 1 9 (adult), 2 exuviae of ma¬
ture larvae (cî and 9) and several exuviae of immature larvae. Several other males were ob¬
served flying along the shores of the ponds. Two females ovipositing in tandem were seen, one
of which was captured.

Measurements: S abd. + app. 50-53 mm, hind wing 46-48 mm; 9 abd. -t- app. 49 mm, caud.
app. 4.8 mm, hind wing 48.5 mm.

This is the first record of the species from Gran Canaria. It was recorded from Lanzarote and
Fuerteventura by Brauer (1900), and from Teneriffe by Navas (1906).

4. Hemianax ephippiger (Burmeisler, 1839): 1 6 (adult).

This African species was hitherto recorded from Teneriffe only (Navas, 1906). The present
male was netted when it was flying along the shores of a pond. No female was observed.

ADDITIONAL RECORDS

Besides the species collected by myself and listed above, the following ones were reported
from the diverse islands of the archipelago:

76

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .V. 1982

Tabular view of the Odonata recorded from the Canary Islands

r

O

*-3

r

Q

»

3

Q

P

3

B

(D

P

3

p

3

H

O

<

P

Hi

5

(C

3

P

(6

C

P

Coenagrionidae

1. Ischnura saharensis

X

2. I, senegalensis

X

Aeshnidae

3. Anœc imperator

X

X

X

4, .4, parthenope

X

X

X

X

5. Hemianax ephippiger

X

X

Libellulidae

6 . Crocothemis erythraea

X

X

X

X

X

7. Orthetrum ahrysostigma

X

X

X

X

X

X

8. Sympetrum fonscolombei

X

X

X

X

X

X

9. 5, nigrifemur

X

X

10, Trithemis arteriosa

X

X

X

11. Zygonyx torrida

X

X

X

5. Ischnura senegalensis Rambur, 1842. Recorded from Gran Canaria by Valle (1955).

The Zygoptera formerly collected in Gran Canaria by Lindberg and known to be in the col¬
lection of the Zoological Museum of the University at Helsinki could not be located. Mr. Vesa
Varis of the same institution kindly sent me for study ten of the Ischnura examples (females
only!) from the Azores referred to senegalensis by Valle (1940). These females, however,
proved to belong to another species as judged by the very small vulvar spine. This misidentifi-
cation arouses grave doubt about the correctness of Valle’s determination of the Ischnura spe¬
cies from Gran Canaria.

6. Anax imperator Leach, 1815. Recorded (under Anax formosus Vander Linden) from Go-
mera by Brauer (1900), from Gran Canaria by Valle (1935), and from Teneriffe by Gardner
(1960).

7. Orthetrum chrysostigma (Burmeister, 1839). Recorded from Fuerteventura and Hierro by
Brauer (1900), from Teneriffe, La Palma and Gomera by Valle (1935), and from Gran Canaria
by Gardner (1960).

8. Sympetrum fonscolombei (Selys, 1840). Recorded from Lanzarote (islet of Roque del
Este), Fuerteventura (islet of Lobos) and Gomera by Brauer (1900), from La Palma by Lief-
tinck (1949), and from Gran Canaria and Teneriffe by Gardner ( 1960).

9. S. nigrifemur (Selys, 1884). Recorded (under S. striolatiim nigrifemur) from Gran Ca¬
naria by Valle (1935), and from Teneriffe by Lieftinck ( 1949).

10. Trithemis arteriosa (Burmeister, 1839). Recorded from Gomera by Navas (1906), from
Teneriffe by Lieftinck (1949), and from Gran Canaria by Gardner (1960).

11. Zygonyx torrida (Kirby, 1889). Recorded (under Pseudomacromia torrida) from Gran
Canaria and Teneriffe by Navas ( 1906), and from Gomera by Valle (1935).

Remark. — Two uncertain records from the Canary Islands, viz. Libellula depressa Linnaeus

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

77

and Palpopleura lucia (Drury) (under Palpopleura marginata Fabricius), by McLachlan (1883)
are disregarded in the synopsis.

CONCLUSIONS

Gran Canada has the best breeding possibilities for dragonflies of all Canary Islands, among
others owing to the many cisterns and large water reservoirs caused by weirs in the ravines or
“barrancos”. All dragonfly species reported from the other Canary Islands also occur in this
island. An analysis of the accompanying distributional table shows that 11 species are known
from the Canary Islands and that they are grouped as follows: Lanzarote 2, Fuerteventura 4,
Gran Canaria 1 1 , Teneriffe 9, La Palma 3, Gomera 6, and Hierro 1 .

REFERENCES

Brauer, F., 1900. Über die von Prof. O. Simony auf den Canaren gefundenen Neuroptera und
Pseudoneuroptera (Odonata, Corrodentia et Ephemeridae). — Sber. K. Akad.
Wiss. Wien., Math.-Nat. Classe 109(1): 464-477.

Gardner, A. E., 1960. Odonata, Saltatoria and Dictyoptera collected by Mr. E. S. A. Baynes
in the Canary Islands, 1957 to 1959. — Entomologist 93: 128-131.

Lieftinck, M. A., 1949. On a small collection of Odonata from Teneriffe and La Palma. —
Tijdschr. Ent. 91: 6.

- , 1966. A survey of the dragonfly fauna of Morocco (Odonata). — Bull. Inst. r. Sei. nat.

Belg. 42 (35): 1-63.

McLachlan, R., 1883. The Neuroptera of Madeira and the Canary Islands. — Jour. Linn. Soc.
{Zool.) 16: 149-183.

Navas, L., 1906. Catalogo descriptivo de los Insectos Neurópteros de las Isias Canarias. —
Revta R. A. Cienc. exact, fis. nat. Madr. 4 (6): 1-24, figs. 1-7.

Valle, K. J., 1935. Iter entomologicum ad Insulas Canadensis anno 1931 a Richard Frey et
Ragnar Stora factum. No. 5. Die Odonaten der Kanarischen Inseln. — Comment.
biol.b{5): 1-7.

— - , 1940. Iter entomologicum et botanicum ad insulas Madeiram et Azores anno 1938 a

Richard Frey, Ragnar Storâ et Carl Cedercreutz factum. No. 5. Odonaten von den
Azoren und Madeira. — Comment, biol. 8 (5): 1-7.

- , 1955. Zygopteren (Odonata) von den Kanarischen Inseln. — Ann. ent. fenn. 21: 182.

Onder de Beumkes 35, 6883 HC Velp, the Netherlands.

RECENT ADVANCES IN ENTOMOLOGY IN INDIA, 1981 T. N. Ananthakrishnan, ed.
pp. 161. Geen ISBN-nummer. Uitgegeven door het Entomology Research Institute, Loyola
College, Madres-600 034 en door S. Viswanathan Publ., McNichols Road, Chetput, Madras
600-031, India. Prijs (gebrocheerd) $ 20.00.

Behalve een inleiding door de samensteller van deze bundel, vindt men hierin een veertien¬
tal publikaties die de stand van het onderzoek in bepaalde, praktijkgerichte, velden van de en¬
tomologie in India bestrijken. De besproken onderwerpen hebben betrekking op de biochemie
van het zenuwstelsel, endocrinologie, bodembiologie, populatie-biologie, cecidologie, toege¬
paste entomologie in bosbouw en suikerriet, bestrijdingstechnieken (geïntegreerde, hormona¬
le, biologische en genetische), vectorenbestrijding, pathologie en pest 'denonderzoek. De
meeste bijdragen zijn voorzien van een goed verzorgde literatuurlijst, . . .oor ^ - contacten
heeft of wil leggen met de praktische entomologie is dit een aanbevelenswaardig, zij het te
hoog geprijsd, boekje. Minder pragmatisch werkende entomologen zullen zich door de titel
wat misleid voelen. — W. N. Ellis.

78

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, l.V,1982

Rheopelopia ornata (Meigen): Description of the metamorphosis and ecology
of a river inhabiting Tanypodinae-larva, new to the Dutch fauna (Diptera:

Chironomidae)

by

ALEXANDER KLINK
Hydrobiologisch adviesburo, Wageningen

ABSTRACT. — Larvae and pupae of Rheopelopia ornata (Meigen) were collected in the
rivers Rijn and Waal, while at their banks some imagines could be obtained. The morphology
of the larva is described and some characteristics of the pupa and imago are given. The larval
gut-contents has been studied and notes are made on the ecology of the larva and pupa.

Unknown Tanypodinae-larvae were collected from cobbles in the rivers Rijn and Waal in
May 1981. At some of these sampling stations pupae and imagines were collected and identi¬
fied as Rheopelopia ornata. The conspecificity of larva and pupa was confirmed by four pupae
where the larval skin was still attached to their abdomen.

DESCRIPTION

Larva (fourth instar n = 20). — Living larva whitish-yellow with a yellow head. Preserved in
alcohol (70%) the head however turns white. Length of body: 6.6 mm (4. 6-8.0 mm). Head in¬
dex I.C. (max. head width)/(max. head length) x 100 = 59 (53-63). Head length = 0.774 mm
(0.648-0.824 mm). Head width = 0.459 mm (0.405-0.486 mm). Antennal ratio A.R. (length of
the basal antennal segment)/(total length of segments 2-5) = 3.75 ± 0.25. Length of anten¬
na = 0.342 mm (0.306-0.369 mm). The annular organ is situated on 70% ± 4% of the length of
the first antennal segment. The seta arising from the end of the first antennal segment is as long
as the total of the segments 2-5 (fig. 5). The length of the maxillary palpus is 0.060 mm (fig. 3).
The mandibel is brown apically with a small internal toothlet (fig. 2). The outer area of the
mandibel bears two ridges medially. The glossa is concave and bears five teeth (fig. 1). The
paraglossae are divided apically (fig. 1). The combs of the hypopharynx are formed by 25 teeth
on either side. The inner teeth are reasonably large, the outer teeth are only visible under high
magnification (750 x) (fig. 1). The anal gills are long and slender, one third of the length of the
posterior prolegs. Posterior prolegs with four brown claws at the inner side of the prolegs.
Sometimes a fifth light-brown claw is present. The remainder of the claws are yellow (fig. 4).

Pupa and exuvium (n = 10). — The thoracic horn is flat. The outer side is devoid of spin-
ules, scales etc. The sieve plate is absent and the respiratory-chamber fills the horn completely
(fig. 6). The horn reminds rather an Orthocladiinae-horn, than that of a Tanypodinae.

On the mesothorax a lot of small cones are visible on the dorsal side. These cones are dimin¬
ishing in length towards the horns, while an additional pair of much bigger cones is present in
the median-anal part of the mesothorax (fig. 6).

The abdominal segments are covered with small spines, only visible at a magnification of
400 X or more. The segments I-VII bear two short lateral setae on each side. Segment VIII has
five very long lateral, filamentous setae, being almost twice the length of the segment (fig. 7,
8). The anal segment has two pairs of lateral, filamentous setae, the basal one in the middle of
the segment. The segment converges into a chitinous spine. At the inner side of the anal lobe,
near the spine, an additional blunt cone is present (fig. 8).

Tergite I has medially, a cigar-shaped yellow patch. The tergites II-VII have a brown oral
edge which is broadened medially to form a brown triangular patch (fig. 7).

Imago (male n = 2). — Antennal ratio (length ultimate segment)/(total length preceding
segments) = 2.2. The maxillary palps are pale.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

79

Figs. 1-8. Rheopelopia ornaîa (Meigen), larva 1-5, pupa 6-8: 1, glossa, paraglossae and hypo-
pharynx; 2, mandible; 3, maxillary palpus; 4, claws on posterior proleg; 5, antenna; 6, meso-
thorax and thoracic horn in lateral view; 7, segment I-IV in dorsal view; 8, anal and pre-anal

segment, dorsal view.

Ante-pronotum, pre-episternum and postnotum are brown. Scutal stripes are yellow-orange.
The two lateral stripes have a brown frontal and lateral fringe. The scutum and scutellum are
whitish.

The wings have a white ground-colour with a dark crossband on two-thirds of the wing. This
band diverts distally along the veins M and Cul. Figure of the female wing in Goetghebuer
(1936). The cross-veins are distinctly darkened.

All the femora have a narrow darkened band just before the distal end. The tibia and tarsi
are unicolorous yellow. The third segment of the mid-tarsus has a distal group of strongly de-

80

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.V.1982

veloped setae. The claws of all legs are strongly curved and in between two large pulvilli are
present.

The abdomen has a white ground-colour. Segment I is entirely whitish. Segments II-VI have
a brown basal band, about as wide as one-third of the length of the segment. Segment VII is
almost entirely brown on the dorsal side and segment VIII has a wide brown dorsal band cover¬
ing the oral half of the segment.

The gonocoxites of the hypopygium bear a basal lobe with a slender lateral outgrowth. Fig¬
ures in Fittkau (1962) and Finder (1978).

ECOLOGY OF THE LARVA AND PUPA

The larvae and pupae of Rheopelopia ornata have been collected on large cobbles exposed to
the current of the river. The major part of these cobbles is covered with sponges and Bryozoa.
Larvae and pupae occur among these colonies, but the larvae also move around in the sedi¬
mented sludge layer on top of the cobbles.

Because no chironomid fragments were found in the guts of 25 larvae, the larvae of Rheope¬
lopia ornata do not seem to predate on chironomid-larvae like most Tanypodinae do. In most
of the guts however, many chaetae of Naididae and Tubificidae (Oligochaeta) were discovered
among sludge particles and fragments of diatom-scales. Probably the latter items are the food
of the Oligochaeta.

A number of pre-pupal larvae and pupae was found in the sludge tubes of Dicrotendipes ner-
vosus (Staeger). In this aspect Rheopelopia ornata differs from other Tanypodinae-pupae,
which are moving freely in the water. This, combined with the remarkable deviation of the tho¬
racic horn, may be seen as an adaptation to the strong current. Normally Tanypodinae-pupae
are suspended on the water surface in order to take oxygen from the air. In the habitat of
Rheopelopia ornata this is obviously impossible. The thoracic horn can be thought to be adapt¬
ed to obtain oxygen from the water only. In this respect there is a similarity with the pupae of
Orthocladiinae and Chironominae. The fact that the pupae are found in the tubes of other
Chironomidae also confirms the hypothesis of an apneustic oxygen supply.

The larvae collected in May were all in their final instar, in August and September third and
fourth instar larvae have been found. Imagines have so far only been collected from May to
August.

ACKNOWLEDGEMENT

I am indebted to Dr. H. Möller Pillot for his stimulating comments on the manuscript.

LITERATURE

Fittkau, E. J., 1962. Die Tanypodinae (Diptera, Chironomidae).' — Abh. Larvalsyst. Insekten

6: 1-453.

i /

Goetghebuer, M., 1936. Tendipedidae (Chironomidae). a) Subfamilie Pelopiinae (Tanypodi¬
nae). — Fliegen pal. Reg. 13b: 1-50. ,

Finder, L. C. V., 1978. A key to the adult males of the british Chironomidae (Diptera). The
non biting midges. — Frshwat. Biol. Ass. Publ. 37: 1 — 169, fig. 189.

Riemsdijkstraat 17, 6701 BC Wageningen.

PERSONALIA

Begin van dit jaar is overleden Prof. Dr. H. Sanders, te Oirsbeek. Hij was sedert 1945 lid
van onze vereniging. Zijn belangstelling gold de Formicidae.

o,

^ \

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 juni 1982 No. 6

Adres van de Redactie:

B, J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

OTTO BRINKKEMPER, Zeldzame zweefvliegen in Zaandam (Diptera: Syrphidae): 81; G.
van ROSSEM, H. C. BURGER en L. J. W. de GOFFAU, Bijzondere aantastingen door in-
sekten in 1981: 84; R. de JONG, Notes on the genus Acerbas De Nicéville (Lepidoptera: Hes-
periidae): 88; C. van ACHTERBERG, The fossil species of the subfamily Blacinae described
by C. T. Brues (Hym.: Braconidae): 91; KORTE MEDEDELING: Correctie: 96; LITERA-\
TUUR: ‘87, 90, 96.

Zeldzame zweefvliegen in Zaandam (Diptera: Syrphidae):

cXf

a..

A

CA \
I ;

door

OTTO BRINKKEMPER

ABSTRACT. — Rare hoverflies in Zaandam (Diptera: Syrphidae). Rare and interesting
syrphids, encountered in two recreational areas at Zaandam, the Netherlands, are listèd.

Sinds juni 1979 heb ik me beziggehouden met de inventarisatie van zweefvliegen in twee
Zaandamse stadsparken, namelijk het Vijfhoekpark en de Heemtuin van het Burgemeester In
’t Veldpark. In de Heemtuin heb ik 92 dagen gevangen, voornamelijk ’s middags van 2 tot 4
uur. In het Vijfhoekpark ben ik aanzienlijk minder geweest, namelijk 33 maal.

De Heemtuin is ongeveer één ha groot en werd aangelegd in 1955. Van het vroege voorjaar
tot ver in de herfst is er altijd wel een flink aantal planten in bloei, van Wilgen tot Sleedoorn in
april tot Klimop in november. Planten waar ik veel zweefvliegen op heb waargenomen zijn
vooral Grijskruid, Moerasspirea, Fluitekruid, Dagkoekoeksbloem en veel composieten. In to¬
taal heb ik hier 74 soorten Syrphiden gevangen.

Van het Vijfhoekpark heb ik alleen het westelijke deel bezocht. Dit is aangelegd in 1959, het
is ruim 10 ha groot. In het voorjaar is hier vrij veel te vangen op Sleedoorn, Paardebloem en
Boterbloemen. Na juni ben ik er niet zo vaak meer geweest, omdat er dan nog maar heel wei¬
nig bloemen in bloei staan en hierdoor zijn er ook weinig zweefvliegen. In het Vijfhoekpark
heb ik in totaal 55 soorten geyangen.

Hier volgt een overzicht van de soorten die ik het vermelden waard vind. Een aantal ervan is
nieuw voor Noord-Holland ten noorden van het Noordzeekanaal. Hierbij ben ik uitgegaan van
de soorten die in de loop der jaren zijn gepubliceerd door Van der Goot (1955, 1957, 1958,
1967, 1980).

Epistrophe melanostomoides (Strobl). — 10. V 1 8 en 31. V. 1980 1 9 in het Vijfhoekpark;
1. VI. 1981 1 9 in de Heemtuin. De soort is in het kustgebied een enkele maal in bosgebieden
waargenomen. Ten noorden van het Noordzeekanaal was ze nog niet gevangen. Van der Goot
(1978) vermeldt een vangst uit het Sloterplaspark in Amsterdam. Hij heeft ook mijn determi¬
naties bevestigd.

82

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

Metasyrphus lapponicus (Zettersïedt). — 2. VI. 1981, 1 eo 19. VI. 1981, 1 9, beide in de
Heemtuin. In het hele land misschien een dertigtal vindplaatsen. In het Heilooër bos ving Van
der Goot 1 <? , de enige andere vindplaats van Noord-Hollaod ten noorden van het Noordzee-
kanaal. Deze soort lijkt veel op Metasyrphus iuniger (Meigen), waardoor hij misschien wel
eens over het hoofd gezien wordt.

Scaeva selenitica (Meigen). — 26. VI. 1980, 9, 16. VI. 1981, d, beide in de Heemtuin. Deze
soort is mogelijk beperkt tot dennenbossen. In de Heemtuin staan echter maar een tiental den¬
nen bijeen in een hoek. In het polderland achter de duinen is deze soort zeldzaam, wat zou
kunnen komen doordat er, in tegenstelling tot in de duinen, zo weinig dennen staan.

Dasysyrphus hilaris (Zetterstedt). — 2. VI. 1981, 9, Heemtuin. De soort wordt in de tabel
van Barendregt (1978) en van Van der Goot (1981) als verspreid voorkomend in bossen opge¬
noemd. Het lijkt me dat deze Dasysyrphus voor het kustgebied zeldzaam genoemd moet wor¬
den. In de collectie van het I.T.Z., Amsterdam, is hij alleen maar uit Heiloo aanwezig voor
wat het kustgebied betreft. Volgens sommige auteurs is deze soort conspecifiek met D. venus-
tus (Meigen), die algemener is en ook in Zaandam beduidend meer voorkomt.

Melangyna ericarum Collin. — 2. VI. 1980, cJ, Heemtuin. Van der Goot heeft deze soort op¬
genomen in zijn zweefvliegentabel met als voorkomen: Kustgebied, zeldzaam. Het betreft hier
één vangst van een S op 19. V. 1980 te Hillegom. Het is opvallend dat deze nieuwe soort van de
fauna in 1980 op twee vindplaatsen gevangen blijkt te zijn.

Melangyna umbellatarum (Fabricius). — 14. V, 6 en 27.VL1980, 9, 26 en 27. V, 19. VI (alle
9) en 26. VIII. 1981 (d), alle in de Heemtuin; 9.V (cJ) en 31. V. 1980 (9) in het Vijfhoekpark.
De soort is hier talrijker dan elders in het kustgebied. In de collectie van het I.T.Z., Amster¬
dam bevinden zich uit Heemstede, Amsterdam en Heiloo telkens twee exemplaren. Het aantal
in Zaandam wijst in de richting van een meer verspreid voorkomen. Maar dan zou de soort
toch ook op andere plaatsen in het kustgebied meer moeten voorkomen. Het betreft hier in
ieder geval een voor het kustgebied ongewoon grote populatie.

Melangyna guttata (Fallén). — 21.IX.1979, 9, 21.VIII, 24.VIII (beide (5), 25.VIII.1981 {6
en 9), alle in de Heemtuin. Deze soort heb ik alleen gevangen op Grijskruid {Berteroa incana
L.). Uit het kustgebied zijn vier vindplaatsen bekend: Amsterdam, Rotterdam, Oostvoorne en
Wieringerwerf (Barendregt, 1978, Van der Goot, 1980).

Melangyna triangulifera (Zetterstedt). — 10.VII.1979, d, Heemtuin. Ook van deze soort
waren vier vindplaatsen uit het kustgebied bekend, namelijk Amsterdam, Heiloo, Den Haag
en Rotterdam (Van der Goot, 1978). Ook Melangyna cincta (Fallén) heb ik in de Heemtuin
gevangen, zodat het totaal aantal soorten van dit genus maar liefst vijf is in de Heemtuin, een
unieke situatie voor het kustgebied!

Didea intermedia Loew. — 27. VI. 1980, 9 , Heemtuin. De soort is wel bekend van de duinen,
maar niet van het kustgebied. Ook deze Didea zou in dennenbossen voorkomen. Het zou kun¬
nen zijn, dat Scaeva selenitica en Didea intermedia, nadat in de duinen een behoorlijke popula¬
tie is opgebouwd, trekneigingen gaan vertonen (zoals Volucella zonaria (Poda)), en zo in de
Heemtuin terecht zijn gekomen.

Meliscaeva auricollis (Meigen). — Op 1. IX. 1981 ving ik een 6 van de typische vorm van de
soort. Deze is aanmerkelijk zeldzamer dan var. maculicornis (Zetterstedt), die in Zaandam
ook veel meer voorkomt. De typische vorm is bovendien nog niet vermeld van Noord-Holland
ten noorden van het Noordzeekanaal.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VI. 1982

83

Sphaerophoria rueppeliii (Wiedemann). — 21. VIII. 1981 (2 (5), Heemtuin. De soort komt
voor op ruderale terreinen. Van der Goot (1978) ving tientallen exemplaren in het Sloterplas-
park. Ook in de Twiskepolder bij Oostzaan ving ik een 9 op 13. IX. 1981. Dit is een uitbreiding
van de vliegperiode, omdat geen waarnemingen van na begin september bekend waren.
S. rueppeliii was nog niet vermeld van Noord-Holland ten noorden van het Noordzeekanaal.

Sphaerophoria batava Goeldlin de Tiefenau. — 6. VIII. 1980, (3, 10. VI. 1981, 3, beide in de
Heemtuin. Ook deze soort is nog niet eerder gevangen in Noord-Holland ten noorden van het
Noordzeekanaal. Vele auteurs beschouwen haar als een synoniem van S. ïaeniata (Meigen),
die overigens ook niet in Noord-Holland ten noorden van het Noordzeekanaal was waargeno¬
men.

Pipiza luteitarsis Zetterstedt. — 19. V. 1980, 3, Heemtuin; 27. IV en 6. V. 1980 telkens 1 3 in
het Vijfhoekpark. In de collectie van het I.T.Z., Amsterdam, zijn slechts 4 3 en 6 9 aanwezig.
Eén mannetje hiervan is in het kustgebied gevangen (Hillegom). Ook deze soort was nog niet
gevangen in Noord-Holland ten noorden van het Noordzeekanaal.

Heringia heringi (Zetterstedt). — 2. V. 1981 1 3, Vijfhoekpark. Ten noorden van het Noord¬
zeekanaal was de soort alleen uit het Heilooër bos bekend. Het is opvallend hoeveel overeen¬
komst er is tussen de Syrphiden-fauna van dit bos en die van de Heemtuin, terwijl het hier toch
zeer verschillende gebieden betreft.

Cheilosia impressa Loew. — Eind augustus en begin september 1981 een vijftiental exempla¬
ren in de Heemtuin. In het Amsterdamse bos is de soort ook verzameld (Veltman, 1979). In
Noord-Holland ten noorden van het Noordzeekanaal was C. impressa nog niet gevangen.

Ten slotte wilde ik Ben Brugge bedanken voor de geboden hulp bij het determineren.

LITERATUUR

Barendregt, A., 1978. Zweefvliegentabel: 1-83, Jeugdbondsuitgeverij, ’s Graveland.

Goot, V. S. van der, 1955. De zweefvliegen rond Alkmaar en enkele verspreide waarnemingen
in Noord-Holland. — Ent. Ber., Amst. 15: 476-485.

- - , 1957. Aanvullingen op „Waarnemingen van zweefvliegen in Noord-Holland ten noor¬
den van Amsterdam”. — Ent. Ber., Amst. 17; 76.

- -, 1958. De zweefvliegen van Noord-Holland. — Natura 55: 57-62.

- , 1967. Syrphideninventarisatie van het Heilooër bos. — Ent. Ber., Amst. 27: 135-137.

- , 1978. Zweefvliegen (Syrphidae) en enkele andere Diptera van het Sloterplaspark te

Amsterdam. ^ — Ent. Ber., Amst. 38: 33-36.

- , 1980. Enkele aanvullingen en verbeteringen van de zweefvliegenwaarnemingen in

Noord-Holland ten noorden van het Noordzeekanaal en Amsterdam (Diptera,
Syrphidae). — Ent. Ber., Amst. 40: 95-95 -f 116.

- , 1981. De zweefvliegen van Noordwest-Europa en Europees Rusland, in het bijzonder

van de Benelux: 1-275, K.N.N.V., Amsterdam/Hoogwoud.

Veltman, A., 1979. Zweefvliegen van het Amsterdamse Bos (Dipt., Syrphidae). — Ent. Ber.,
Amst. 39: 136-139.

Govert ’t Hoenstr. 6, 1502 WN Zaandam.

84

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

Bijzondere aantastingen door insekten in 1981

door

G. van ROSSEM, H. C. BURGER en L. J. W. de GOFFAU
Plantenziektenkundige Dienst, Wageningen.

ABSTRACT. — Interesting infestations of insects in 1981. White grubs {Melolontha and
Phyllopertha) occurred in a tree nursery and caused damage to young trees. Larvae of the gar¬
den chafer {Phyllopertha horticola (Linnaeus)) were notably common in private lawns and
campings, bringing on the deterioration of the grass.

Cinara cedri Mimeur, an aphid up to now occurring in the Mediterranean area on cedar {Ce~
drus) was found on Cedrus atlantica Man. cv. “Glauca” in a private garden at Wageningen.

An unknown Diaspidiotus was imported from Japan with Ilex crenata Thunberg.

The termite Nasutitermes corniger Motschulsky was found in a Dracaena species from Costa
Rica. There is some risk that this species might settle in our country, especially as it may occur
at altitudes of 1500 m in its native country.

HYMENOPTERA

Pamphiliinae; spinselbladwespen

Te Gortel (Gld.) bevonden zich op rozen bladrollen afkomstig van bladwesplarven van de
soort Pamphilius inanitus (Villers). De larven leven in kokertjes van rozebladeren. In elk ko¬
kertje bevindt zich slechts één larve. Aangezien deze aan één blad als voedsel niet genoeg
heeft zijn de kokertjes samengesteld uit meerdere bladeren (zie fig. 1). In het oudste en smal¬
ste deel van de kokertjes kan men de uitwerpselen vinden. Er treedt één generatie per jaar op.
In mei-juni worden de eieren op de bladeren afgezet. De vreterij van de bastaardrupsen duurt
tot in augustus. Als de larven volgroeid zijn laten ze zich vallen en kruipen in de grond. Zij

Bladrollen van Pamphilius inanitus (Villers). Foto W. J. Groenestein

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

85

omgeven zich daar met aan elkaar gekleefde gronddeeltjes. Pas in het voorjaar vindt de
eigenlijke verpopping plaats. De soort is in Nederland niet algemeen.

Tenthredinidae; Blennocampinae

In een verzameling van Crassuiaceae te ’s-Gravenhage traden bastaardrupsen van Athalia
circularis (Klug) (= A. Imeolata Lepeletier) schadelijk op in dunbladige Sedum-sooxitn (o.a.
Sedum cepaea L.). De bastaardrupsen verborgen zich overdag onder de rozetten of in dichtbe-
bladerde planten. Schade ontstond vooral in de nazomer en de herfst. Behalve op Sedum kan
deze soort ook wel voorkomen op Ajuga, Capsella, Lycopus, Melampyrum, Plantago, Veroni¬
ca en Scutellaria. Van bovengenoemde soort komt doorgaans één generatie per jaar voor. Een
enkele keer komt het tot twee generaties. De verpopping en tevens overwintering geschiedt in
een cocon in de grond.

COLEOPTERA

Scarabaeidae; engerlingen van Melolontha en Phyllopertha

Dat de meikever nog niet is uitgestorven hebben wij oök dit jaar weer kunnen vaststellen. Er
deden zich enkele gevallen voor van schadelijk optreden door de larven. Al sinds 1979 werd op
een perceel te Aarle-Rixtel (N.Br.) slechte groei geconstateerd bij bomen van Picea abies (L.)
Karsten (Fijnspar). Na onderzoek bleek tenslotte de hoofdschuldige de meikever te zijn. De
larven veroorzaakten door hun vreterij ernstige schade aan de wortels van de Fijnspar, zodanig
dat pleksgewijs bomen volledig afstierven. Op het betreffende perceel werd tevens een kever
gevangen die behoorde tot de soort Melolontha melolontha Linnaeus, een van de twee in Ne¬
derland voorkomende soorten. Ook in een kwekerij werd belangrijke schade ondervonden van
meikeverlarven. Bij verschillende boomsoorten, zoals Fagus sylvatica L., Chaenomeles, Malus,
Prunus en Cornus werd aan de bast van stambasis en wortels gevreten. In die gevallen waarbij
de bast rondom was weggevreten, verdroogde het bovengrondse deel.

Opvallend veel inzendingen kwamen binnen van insektelarven die schade veroorzaakten aan
de grasmat zowel in particuliere gazons als in sportvelden. Ook op kampeerterreinen had men
met dit euvel te kampen. In de meeste gevallen waren larven van Phyllopertha horticola (Lin¬
naeus), de rozekever, schuldig aan de slechte toestand van de grasmat. Deze keversoort heeft
een éénjarige generatie.

In enkele gevallen was sprake van junikeverlarven, Amphimallon solstitialis (Linnaeus).
Ook gebeurde het, dat beide soorten tussen de graswortels aangetroffen werden. De levenscy¬
clus van de junikever neemt 2-3 jaar in beslag. Het gevolg van het optreden van bovengenoem¬
de engerlingen is allereerst dat men het gras ziet vergelen. In ernstige gevallen kan de grasmat
zelfs geheel los komen te liggen, doordat het gras van de wortels beroofd wordt. Gedurende de
winter trekken de larven dieper de grond in, zodat men in deze periode weinig van hun aanwe¬
zigheid bemerkt. Vroeg in het voorjaar komen de engerlingen weer naar boven en zetten hun
vreterij nog korte tijd aan de wortels voort.

Een bestrijding met insekticiden van deze engerlingen in een gazon is praktisch niet moge¬
lijk, aangezien het zeer moeilijk is om het middel in voldoende mate door de grasmat te doen
doordringen. Het enige dat men kan doen is in het groeiseizoen regelmatig sproeien met water,
vooral in droge perioden en voorts eventueel rollen van het gras. Hierdoor wordt de grasmat
vochtig gehouden en op de grond gedrukt, zodat wanneer de vreterij van de larven ophoudt,
herstel van het gras mogelijk is.

Curculionidae

In een kwekerij te Andel vond men snuitkevers in ßcöMCörncfl-stammen. Het afsterven van
de stammetjes werd aan deze keversoort geweten. Na determinatie bleek zij te behoren tot de
soort Yuccaborus frontalis (Leconte). Deze is evenals Beaucarnea inheems in Midden-Ameri-
ka. De larven ontwikkelen zich in Liliaceae, gewoonlijk echter alleen in dode of stervende

86

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VI. 1982

plantedelen. Er moet dus al iets aan de hand zijn met de planten alvorens ze aangetast worden
door deze keversoort (Vaurie, 1970).

HEMIPTERA

Cicadellidae

Cicaden van de soort Empoasca vitis (Goethe) (= E. flavescens (Fabricius)) veroorzaakten
belangrijke schade aan het loof van aardappelen in een aardappelmoeheids-proefveld te Pa¬
penvoort (Dr.), die bestond uit het omkrullen en bruin worden van de bladeren. Merkwaardig
was, dat de cultuurvelden in de direkte omgeving van het proefveld niet waren aangetast. Mis¬
schien is dit te verklaren doordat dit andere aardappelrassen betrof. Schade aan aardappelen
door deze cicade wordt in de literatuur wel vermeld, maar is in ons land zeker geen gewoon
verschijnsel.

Psylloidea; bladvlooien

Bij een exporteur te Aalsmeer werden op Laurus nobilis L. gallen gevonden van de bladvlo
Trioza alacris Flor. In het Middellandse Zeegebied vormt deze bladrollen aan de bladeren,
waarin zich de larven ontwikkelen. In gebieden met een gematigd klimaat komen deze blad¬
vlooien in kassen voor, ook in Nederland zijn zij reeds eerder gevonden. Zie ook Balachowsky
& Mesnil, pag. 1540.

Aphidoidea; bladluizen

Een grote ceder {Cedrus atlantica Man. cv. “Glauca”) van 13 m hoog, in een particuliere tuin
te Wageningen, was zwaar besmet met bladluizen die bleken te behoren tot de soort Cinara
cedri Mimeur. Deze bladluis, die leeft op de takken van Cedrus, was tot 1974 alleen bekend
van Marocco en Turkije. Daarna is de soort ook opgetreden in Italië, Spanje en Zuid-Frank-
rijk. Noordelijker in Europa is C. cedri tot dusver niet gevonden. Het thans plotseling massaal
voorkomen op een ceder in Wageningen is dus een opmerkelijk verschijnsel, dat wij niet zon¬
der meer kunnen verklaren. Het is overigens te betwijfelen of deze bladluis zich in ons kli-
maatsgebied zal kunnen handhaven na een strenge winter. Schade aan de boom door deze
bladluis verwachten wij niet. Zie Covassi & Binazzi, 1974; Binazzi, 1978.

Coccoidea; schildluizen

Op Ilex crenata Thunberg, geïmporteerd uit Japan, bevonden zich schildluizen, behorend tot
het genus Diaspidiotus, die niet overeenstemden met één van de uit Japan bekende soorten.
Dr. D. J. Williams (Commonwealth Institute of Entomology, London) berichtte ons dat het
een ook hem onbekende Diaspidiotus betrof. Het lijkt ons dat er belangrijke risico’s zijn ver¬
bonden aan import van deze schildluis in ons land, aangezien de soort niet bekend is en wij dus
ook niets weten over de mogelijke voedselplanten, behalve Ilex, en over het klimaatsgebied
waar hij kan leven.

ISOPTERA

In een partij Dracaena species, geïmporteerd uit Costa Rica, bevonden zich termieten beho¬
rend tot de Nasutitermitinae. Dr. S. Bacchus (Centre for Overseas Pest Research, London)
determineerde deze als Nasutiîermes corniger Motschulsky. Deze soort, die zijn verspreidings¬
gebied heeft in Midden- en Zuid-Amerika, tast zowel hout en houtachtige delen van levende
planten aan, als het hout van huizen en gebouwen. Deze termiet komt ook in het middelge¬
bergte voor, in ieder geval tot ± 1500 m (Becker, 1954). Behalve voor kascultures achten wij
deze import zeker ook riskant in verband met de mogelijkheid van vestiging in het hout van
bouwwerken.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

87

MYRIAPODA

Chilopoda, duizendpoten

In een huis te Hoorn werd de duizendpoot Scutigera coleoptrata Linnaeus gevonden. Deze
soort is waarschijnlijk inheems in de landen rond de Middellandse Zee en op de Kanaaleilan¬
den. Zij komt echter in een groot deel van Europa en Azië voor in huizen en gebouwen. In
Noord-Amerika komt deze duizendpoot algemeen voor en staat daar bekend als housecentipe-
de. S. coleoptrata is ook vermeld uit gebouwen in Aberdeen, Edinburgh en Essex.

LITERATUUR

Balachowsky, A. & L. Mesnil, 1935-1936. Les Insectes nuisibles aux Plantes cultivées. I et II: I-
XII, 1-1137, 1141-1920, figs., Paris.

Becker, G., 1954. Einige Beobachtungen über holzzerstörende Insekten (Termiten und Käfer)
in Guatemala. — Z. angew. Ent. 35: 339-373.

Binazzi, A., 1978. Contributi alla conoszenza degli Afidi delle Conifere. 1. Le specie dei Genn.

Cinara Gurt., Schizolachnus Mordv., Cedrobium Remaud. ed Eulachnus D. Gu.
presenti in Italia. — Redia 61 : 291-400.

Covassi, M. & A. Binazzi, 1974. Note corologiche e morfologiche sulla Cinara cedri Mim. in
Italia. — ReJ/fl 55: 331-341, Tav. MV.

Vaurie, P., 1970. Weevils of the Tribe Sipalini (Cure., Rhynchophorinae). Part 1. The Genera
Rhinostomus and Yuccaborus. — Am. Mus. Novit. 2419: 1-57.

Postbus 9102, 6700 HC Wageningen

INSECT LIFE HISTORY PATTERNS — habitat and geographic variation. R. F. Denno &
H. Dingle, eds, 1981. pp X, 225, 62 figs, index ca. 8 kolommen. Springer Verlag Berlin etc.
ISBN 3-540-9059 1-X. prijs (gebonden) DM 64,—.

Een strategie is, in biologische zin tenminste, een pakket van methoden om zoveel mogelijk
te maken van te weinig. Zoveel mogelijk overlevingskans, voedsel vinden, en vooral, nage¬
slacht garanderen. De methoden die worden toegepast (eigenlijk moet ik zeggen: die door de
selectie worden bevoordeeld, en dus steeds duidelijker op zullen treden bij een bepaalde soort)
zijn bijvoorbeeld het besteden van veel tijd en energie aan het onderhouden van een voedsel-
territorium, of het leggen van veel eieren, die altijd wel een paar nakomelingen opleveren.
Voor iedere strategie is er wel een alternatief (geen tijd besteden aan een territorium, maar
zwerver worden; weinig eieren leggen doch die omhullen met een uitgebreide broedzorg).
Waar zo’n strategie de hele levensloop en -indeling van een dier beïnvloedt spreekt men ook
wel van ‘iife history”.

Wegens hun relatieve korte leven en grote aantallen, leveren vaak insekten het materiaal
voor onderzoek in deze richting. Onvermijdelijk gaat het onderzoek vaak in een nogal techni¬
sche, min of meer statistische richting, en dan kost het wat inspanning om achter de grafieken
dieren te zien.

Het bovengenoemde boek is het resultaat van een symposium dat in 1979 werd gehouden in
de Verenigde Staten. Het bestaat in grote trekken uit drie onderdelen. In het eerste wordt de
nadruk gelegd op de wisselwerking tussen de variabiliteit van voedselplanten en de “life histo¬
ries” van hieraan gebonden insekten (o.m. schildluizen en cicaden). Het tweede deel bevat bij¬
dragen omtrent de variabiliteit van “life histories” zelf — zowel in geografisch als in oecolo-
gisch verband. Het derde tenslotte omvat vier artikelen die gaan over soorten in levensge-
meenschappen-in-opbouw: eilanden, nieuwe voedselplanten, herstel van door klimaats-
omstandigheden uitgestorven eilandachtige populaties.

In totaal zijn er 12 artikelen, niet alle even prachtig, maar samen toch een aantrekkelijk
overzicht gevend van wat er in dit gebied zoal aan onderzoek wordt gedaan. — W. N. Ellis.

88

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

Notes on the genus Acerbas De Nicéviîle (Lepidoptera: Hesperiidae)

by

R. DE JONG

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — Two new taxa of the genus Acerbas are described, viz., A. anthea luzona
from Luzon, and A. latefascia from Sulawesi. As a consequence Evans’ (1949) key to the spe¬
cies is no longer adequate and a new, simple key is given.

The genus Acerbas De Nicéviîle is a group of only five species (Evans, 1949) distributed
from Burma to Java, Sulawesi and the Philippines. The species are generally rare and fly in the
lowland forests. Their separation is not particularly difficult, but the discovery of two new taxa
not only extends the known distribution area of one of the species considerably, but also makes
the key by Evans (1946) unreliable for identification. Therefore a new, simplified key is pro¬
vided here after the description of the two new taxa.

I am indebted to Mr. C. G. Treadaway (Frankfurt am Main) for his continuous support of
the study of the Hesperiidae of the Philippines.

Acerbas anthea luzona subspecies nova, figs. 1, 2

Description. — Female. Length of forewing 18.8 mm. Forewing with well-developed spots in
spaces 2, 3, and 6-8. Hindwing with white area extending to tornus. Dark brown submarginal
border of hindwing starting at vein lb; on upperside this border continuous to dark area above
vein 4, on underside broken into spots in space lb just entering space 2, at the end of vein 3,
from upper part of space 3 to midway space 7, indented along veins 6 and 7.

Material. — Holotype, 9, Luzon, Quezon, Atimonan, 28. IV. 1969, T. Nuyda. From the
Treadaway Collection, deposited in the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden.

Remarks. — Similar to ssp. javanica Snellen in the extension of the white area in spaces 2
and 3 to the termen on the underside of the hindwing, but differs from this as well as from the
other known subspecies (ssp. anthea Hewitson, Burma to Kalimantan; ssp. pista Evans, Thai¬
land) in the white tornus on the upper and underside of the hindwing. The species was not yet
known from the Philippines, the nearest locality being Kalimantan.

The only other Acerbas species with a white tornus of the hindwing is A. azona Hewitson
from Sulawesi. This species has the white area more restricted, especially on the underside of
the hindwing where it does not extend beyond vein 6, while in A. anthea it reaches the costa.

Acerbas latefascia species nova, figs. 3, 4

Description. — Female. Length forewing 22 mm. Upperside dark brown, forewing with
small spots in spaces 2 (almost halfway the origin of vein 3 and the spot in space 3) and 3, and a
small upper cell spot, no apical spots; hindwing with a broad white area from vein 6 to dorsum,
twice as wide as the dark border along termen. Underside similar; forewing from dorsum to
vein 2 a little paler with a vague whitish area in space lb under the spot in space 2; hindwing
with broad white band running from dorsum to end of vein 8, inner edge straight, outer edge
parallel to termen, but dark border broadening in space lb. Bases of forewing upper and un¬
derside, of hindwing underside, basal part of tegulae, palps, head, and underside of thorax in¬
cluding legs, with green reflection.

Material. — Holotype, 9, Minahasa (N. Sulawesi), 1937-’41, P. Zondervan. Deposited in
the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden.

Remarks. — The new species differs from A. duris Mabille in the reduced spotting of the
forewing, in the spot in space 2 not being directly under the cell spot, in the stronger green

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

89

Figs. 1-4. Upper- (left) and undersides of Acerbas species. 1-2, A. anthea luzona ssp. n., holo-

type. 3-4, A. late fascia sp. n., holotype.

reflection of the head, thorax and wing bases, and particularly in the broad white band of the
hindwing which on the upperside is twice as broad as the dark border instead of being as wide,
while the inner edge of the band on the underside reaches the costa at the end of vein 8 instead
of much more basad. With Evans (1949: 336-338) the new species keys to A. martini Distant &
Fryer. The latter has, however, two cell spots, and vein 2 of the forewing rises further distad
than in A. latefascia (and the other Acerbas species, for that matter). If not for the position of
the spot in space 2 of the forewing and the direction of the inner edge of the white band on the
underside of the hindwing, A. latefascia could be considered a subspecies of A. duris. Discov¬
ery of the male would greatly help in establishing the exact relationship.

Key to the species of Acerbas

1.

2.

3.

4.

Forewing without cell spots . . . . . . 2

Forewing with a single upper cell spot . . . . . 5

Forewing with two cell spots . . . . . . . . . . . 7

Upperside hindwing white at tornus . . . . . 3

Upperside hindwing dark brown at tornus . . . . . . . . . . 4

Length of forewing more than 24 mm. Sulawesi . A. azona Hewitson

Length of forewing less than 19 mm. Luzon . . . . A. anthea luzona ssp. n.

Underside hindwing dark terminal border unbroken. Thailand ........ A. anthea pista Evans

Underside hmdwing dark terminal border deeply indented in space 2 (d) or in spaces 2 and

3 ( 9 ). Burma to Kalimantan . . A. anthea anthea

Underside hindwing dark terminal border broken by extension of the white band reaching

90

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

the termen in space 3 (in 9 often also in space 2) . J ava ............ A. anthea javanica Snellen

5. Underside forewing with suffused yellow costal spot. Underside hindwing with yellow co¬
louring at upper end of white band. Length of forewing â 18.4-20.5 mm. Philippines ............

........................................................................................ A. duris duris Mabille

Underside forewing without yellow costal spot. Underside hindwing without yellow colour¬
ing at upper end of white band ............................................................................ 6

6. Forewing, apical spots well marked. Hindwing, white band as wide as dark border. Length
of forewing S 17 mm. Kalimantan ............................................ A. duris dorka Evans

Forewing, apical spots absent. Hindwing, white band twice as wide as dark border. Length
forewing 9 22 mm. Sulawesi........................................................ A. latefascia sp. n.

7. Forewing vein 2 rising much nearer to base than the origin of vein 3; spot in space 2 under
the cell spot and origin of vein 3. Kalimantan......................................... A, seita Evans

Forewing vein 2 rising mid base and origin of vein 3; spot in space 2 well beyond origin of
vein 3. Burma to Kalimantan ............................................ A. martini Distant & Fryer

Note. ““ After completion of the manuscript I received a photograph of an apparently new

Acerbas species or subspecies from Sulawesi from Major A. Bedford Russel, who intends to

describe it before long.

LITERATURE CITED

Evans, W. H,, 1949. A. Catalogue of the Hesperiidae of Europe, Asia and Australia in the Brit¬
ish Museum (Natural History): I-XIX, 1-502, pis. 1-53, British Museum, London.

P.O. Box 9517, 2300 RA Leiden

SEMIOCHEMICALS: THEIR ROLE IN PEST CONTROL, 1981. D. A. Nordlund, R. L.
Jones & W. J. Lewis, eds. pp. XIX, 306, index 20 kolommen. ISBN 0-471-05803-3. J. Wiley &
Sons, New York. Prijs (gebonden) £ 25.20.

Door de snelle ontwikkelingen op het gebied van de chemische analysemethoden zijn een
groot aantal chemische verbindingen bekend geworden, die van belang zijn voor de communi¬
catie tussen individuen van dezelfde soort, dan wel een signaalfunctie vervullen bij relaties tus¬
sen individuen van verschillende soorten. Dergelijke chemische verbindingen worden samen¬
gevat onder de term „semiochemicals'”. In dit boek zijn artikelen opgenomen, die gepresen¬
teerd zijn tijdens een tweetal symposia over het mogelijk belang van semiochemicals bij de
bestrijding van insektenplagen, nl. de „1978 Meeting” van de Entomological Society of Ameri¬
ca en het Symposium „Behavioral Chemicals: Role and Employment in Plant Protection”, dat
werd gehouden tijdens het 9de internationale congres voor „Plant Protection”.

Het werk geeft een goed overzicht van de verschillende groepen van semiochemicals, die
een rol spelen bij de „chemische oecologie”. Het is in een 5-tal secties onderverdeeld: een in¬
leiding met onder meer een bespreking van de in gebruik zijnde namen voor de verschillende
groepen van semiochemicals, secties over rol en belang van allelochemicals, over rol en belang
van feromonen, een sectie over chemie en evolutie van semiochemicals en tenslotte een samen¬
vattende sectie, waarin de mogelijkheden worden besproken voor toepassing van de verschil¬
lende typen verbindingen bij bestrijding van plaaginsekten.

De artikelen zijn van goede kwaliteit, maar het boek is geen volledig overzicht van dit vak¬
gebied, doch veeleer een verzameling van symposium-presentaties. Toch heeft dit boek een
grote verdienste, daar het één van de eerste werken is, waarin een overzicht wordt gegeven
van het gehele gebied van semiochemicals. Werken tot nu toe gepubliceerd bleven over het
algemeen beperkt tot de sexattractantia. — L. P. S. van der Geest

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

91

The fossil species of the subfamily Blacinae described by C. T. Brues

(Hym.: Braconidae)

by

C. van ACHTERBERG
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — The fossil species from Baltic Amber belonging to the Blacinae (Hym.:
Braconidae) described by C. T. Brues are revised. The types from the Königsberg Amber Col¬
lection and from the Fritsch Collection are considered to be lost. A neotype is designated for
Eubazus (Calyptus) crassicornis (Brues) comb, nov., and together with Eubazus (Calyptus)
gracilicornis (Brues) comb. nov. it is redescribed. Blacus facialis (Brues), Orgilus ashmeadii
(Brues), O. grandior (Brues) and O. longicornis (Brues) are new combinations. The fossil ge¬
nus Electroblacus Brues, 1933 is treated as subgenus of the genus Blacus Nees.

From 1923 till 1939 C. T. Brues described 10 species from Baltic Amber, which were assign¬
ed to the subfamily Blacinae. The fossil species were not included in my revision of the Blacini
(Van Achterberg, 1976), because the types were largely unavailable for study. Six years later
the situation has not become better and it seems best to nothing to publish my limited notes.

The large Baltic Amber Collection of the Königsberg University is no longer present at Kali¬
ningrad (USSR, formerly Germany, Königsberg) and is considered to be completely lost (Sta-
rÿ, 1973: 1). The late Dr. E. Königsmann (Berlin) kindly informed me that at least a part of
this collection is present at the Geologisch-Paläontologisches Institut und Museum at Götting¬
en (West Germany). Owing to a grant by the Uyttenboogaart-Eliasen Stichting 1 was able to
visit the institute at Göttingen in October 1975. Examination of the remnants of the Königs¬
berg Amber Collection revealed that the identified part of the fossil Braconidae has been com¬
pletely destroyed by fire. In the last days of the second world war the Königsberg Amber Col¬
lection was stored in a salt-mine about 40 km from Göttingen, together with petrol, which was
set on fire by the allied troops for strategic reasons. The inescapable conclusion is that the 73
types of fossil Braconidae in the Königsberg Collection are lost.

However, Brues described another 10 species from types in the Fritsch Collection. This pri¬
vate collection could not be traced, neither in Göttingen, nor in Warsaw or Berlin and is also
considered to be lost. There remains one species {Blacus gracilicornis Brues, 1939) which could
be studied, since its type is housed in the Museum for Comparative Zoology at Cambridge,
U.S.A. In the following part two species are redescribed and figured, and the remaining spe¬
cies are revised solely on the basis of the original descriptions. The age of the fossils from Baltic
Amber is between 35 and 37.5 million years; it is surprising to note the close resemblance of
many species (among them the two species redescribed below) with existing Braconidae. For
terms used, see Van Achterberg, 1979 (p. 242-249).

Blacus andreei Brues

Blacus andréei Brues, 1933: 83 (key), 85; Shenefelt, 1969: 16.

Unfortunately Brues has not figured this species and supplied no data on the structure of the
propodeum and the 1st metasomal tergite. Judging from the number of antennal segments, the
length of the ovipositor, the shape of the ovipositor sheath and of the pterostigma, and the an-
tefurcal vein m-cu of fore wing, it may be a quite ordinary member of the subgenus Ganychorus
Haliday of the genus Blacus Nees. There is in the Museum for Comparative Zoology a piece of
Baltic Amber, containing some males, which probably also belong to this subgenus.

92

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

Orgilus ashmeadii (Brues) comb. nov.

Neoblacus ashmeadiiBmcs, 1933: 87, fig. 49; Shenefelt, 1969: 116.

Neoblacus ashmeadii is certainly not congeneric with the type-species of the subgenus Neo~
blacus Ashmead (figs. 447-453 in Van Achterberg, 1976). Because of the distinctly enlarged
hind coxae (fig. 49 in Brues, 1933), the gently sloping, not distinctly areolated propodeum, the
smooth mesopleuron, and the rather robust 1st tergite, this species fits best in the. genus Orgilus
Nees (Orgilinae), despite the absence of the vein 1-SR+M of the fore wing.

I

, Pygostolus clavatus Brues

Brues, 1933: 88-89; Shenefelt, 1969: 122.

Because the holotype is lost and not figured, its generic position is uncertain and is provision¬
ally retained in the genus Pygostolus Haliday (Euphorinae).

Eubazus (Calyptus) crassicornis (Brues) comb. nov. (figs. 4-6).

Blacus crassicornis Brues, 1933: 82 (key), 83; Shenefelt, 1969: 18.

The eight type-specimens are lost, and I designate a $ (“Blacus sp. no. 2”) in the Museum
for Comparative Zoology as neotype. The main difference between the Blacini and the Bra-
chistini is the presence in the Blacini of the dorsope on the Iste tergite; these are absent in the
Braehistini. Because it is not possible to verify the presence of a dorsope in the examined fossil
specimens, an additional character has been used, viz., the position of vein 2-SR of the fore
wing. In the Blacini the vein points towards a spot about halfway on the vein 1-Rl (metacarp)
of the fore wing (but the Neotropical genus Blacozona Van Achterberg is borderline in this as
in other aspects), and in the Braehistini the vein 2-SR points to a spot near the apex of the pte-
rostigma (fig. 5).

Redescription of the neotype of E., crassicornis: Length of body 2.4 mm, of fore wing 2.2
mm.

Head. — Antennal segments 18 (but apical segment composed of two parts; according to the
original description 17-18 segments), 3rd segment 1.2 times 4th segment, length of 3rd and 4th
segments 3.6 and 3.0 times their width, respectively, subapical segment quadrate, moniliform
(fig. 4); length of maxillary palp about equal to height of head; eye in dorsal view about 1.7
times temple; occipital carina meeting hypostomal carina far above base of mandible; length of
malar space about 0.7 times basal width of mandible; malar suture distinct; mandible robust,
not twisted apically.

Mesosoma. — Length of mesosoma 1.3 times its height; pronotal side largely reticulate; pre-
pectal carina complete; precoxal sulcus absent, except for a shallow depression; pleural sulcus
medium-sized and distinctly crenulate; metapleural flange absent; metapleuron reticulate (but
medially smooth); notauli present, crenulate; mesoscutum densely, short setose; dorsal part of
propodeum shorter than posterior part, areolate and spaced reticulate; propodeal spiracle
small; propodeal tubercle absent.

Wings. — Fore wing: First discal cell broadly truncate anteriorly; marginal cell comparative¬
ly wide (fig. 5); 3-SR+SRl distinctly curved basally (fig. 5); 2-Rl present, short; 1-CUl : 2-
CUl = 1:6; CUlb absent, resulting in an open 1st subdiscal cell; remnants of 2A and a are
present. Hind wing: M-I-CU about 2.5 times 1-M.

Legs. — Hind coxa rugose dorsally; tarsal claws simple, slender, rather small, without lobe;
length of femur, tibia, and basitarsus of hind leg 3.4, ca. 7 and 6 times their width, respectively;
inner hind tibial spurs slightly shorter than half of its basitarsus.

Metasoma. — First tergite rather robust, its dorsal carinae distinct, converging; laterope lar¬
ge, deep; 2nd tergite smooth, without distinct sharp lateral crease; 4th segment exposed (fig.
4); length of ovipositor sheath 0.66 times fore wing; ovipositor straight, but apex curved down¬
wards; hypopygium medium-sized; metasoma largely short setose.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

93

!

Figs. 1-3, Eubazus {Calypïus) gracilicornis (Brues), holotype. 1, habitus, lateral aspect; 2, hind
leg; 3, wings. Figs. 4-6, Eubazus (C.) crassicornis (Brues), neotype. 4, habitus, lateral aspect,

5, wings; 6, hind leg.

94

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VI. 1982

Colour. — Blackish; pterostigma brown; legs yellowish; coxae and hind femur infuscated.
Neotype deposited in the Museum of Comparative Zoology, Cambridge, U.S. A.

Note. Eubazus crassicornis is closely related to the recent E. flavipes (Haliday, 1835), be¬
cause of the untwisted mandible, the broadly sessile 1st discal cell of fore wing and the monili-
form subapical antennal segments. However, flavipes differs by the slender marginal cell of
fore wing, the long ovipositor sheath (about 1.1 times fore wing), the number of antennal seg¬
ments (22-25) and the (sub)equal 3rd and 4th antennal segments,

Blacus facialis (Brues) comb. nov.

Electroblacus facialis Brues, 1933: 86, fig. 47; Shenefelt, 1969: 33.

Brues (1933: 85-86) erected the genus Electroblacus for facialis because of the large head,
which is “very much wider than the thorax, the very long vertex, the temples greatly widened,
while the lengthened face is strongly receding so as to be almost horizontal”. However, all
these characters (as shown by Brues in his fig. 47) are more or less equally present in the genus
Blacus Nees and judging from the wing venation, moniliform antenna and sculpture of propo-
deum it may be closely related to the subgenus Blacus. In my key to the (sub)genera of the
Blacini (Van Achterberg, 1976: 174-176) it can be inserted as follows:

7a. Antennal segments of 9 16; precoxal sulcus absent; propodeum without tubercles

. subgenus Electroblacus Brues stat. nov.

— Antennal segments of 9 17; precoxal sulcus at least medially present; propodeum often

with tubercles . . . . . . . . subgenus Blacus Nees.

Blacus facialis is the only known species of the subgenus Electroblacus.

Blacus fritschii Brues
Brues, 1933: 84-85; Shenefelt, 1969: 20.

Because the type (in the Fritsch Collection) is considered to be lost and the type has not been
figured by Brues, its generic position is uncertain; for the moment it is retained in the genus

Blacus.

Eubazus (Calyptus) gracilicornis (Brues) comb. nov. (figs. 1-3)

Blacus gracilicornis Brues, 1939: 256; Shenefelt, 1969: 20.

Study of the holotype (kindly loaned by Prof. Carpenter) revealed that it belongs to the ge¬
nus Eubazus and is closely related to Eubazus macrurus (Thomson, 1892) of which the type-
series was kindly loaned by Dr, R. Danielsson. Both species have the mandibles distinctly
twisted apically and the subapical antennal segments slender. However, macrurus has the ovi¬
positor sheath longer (about 1.3 times fore wing), vein 2-Rl of fore wing shortly developed, 1st
discal cell of fore wing distinctly sessile anteriorly and number of antennal segments 19.

Redescription of holotype, 9 : length of body 2.2 mm, of fore wing 1.9 mm.

Head. — Antennal segments 17, 3rd antennal segment as long as 4th segment, length of 3rd
and 4th segments both 4.5 times their width, penultimate segment 1.5 times its width; length of
maxillary palp about equal to height of head; POL : 0 ocellus : OOL = ca. 4 : 3 : 6; occipital
Carina complete, meeting hypostomal carina far above base of mandible; clypeus less trans¬
verse than that of crassicornis; malar suture present; length of malar space about 0.7 times ba¬
sal width of mandible; mandible distinctly twisted apically.

Mesosoma. — Length of mesosoma 1.3 times its height; pronotal sides reticulate, but me¬
dially largely smooth; prepectal carina complete; precoxal sulcus absent, except for a shallow
depression; pleural sulcus wide, distinctly crenulate; metapleural flange small, truncate apical¬
ly; metapleuron reticulate, medially partly smooth (fig. 1); notauli complete, rather widely
crenulate; dorsal part of propodeum shorter than posterior part, both reticulate and areolate;

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VL 1982

95

medial carina short; propodeal spiracle small; propodeal tubercle absent.

Wings. — Fore wing: First discal cell subpetiolate anteriorly (fig. 3); marginal cell compara¬
tively wide (fig. 3); 3-SR+SRl slightly curved basally; 2-Rl absent; 1-CUl : 2-CUl = 3 : 13;
CUlb absent; remnants of 2A and a are present. Hind wing: M+CU about 2 times 1-M.

Legs. — Hind coxa largely smooth dorsally; tarsal claws simple, stout, without lobe; length
of femur, tibia and basitarsus of hind leg about 3.6, 7.8 and 5 times their width, respectively;
inner hind tibial spur about 1/3 length of hind basitarsus.

Metasoma. — First tergite rather stout; 2nd tergite smooth, without distinct lateral crease;
4th tergite distinctly exposed (fig. 1); metasoma rather glabrous dorsally; length of ovipositor
sheath 0.92 times fore wing; ovipositor straight, with apex curved downwards; hypopygium me¬
dium-sized.

Colour. — Dark reddish-brown,

Holotype in the Museum for Comparative Zoology, Cambridge, U.S.A.: “No. 9400, Blacus
gracilicornis Brues, Holotype, Baltic Amber”.

Orgilus grandior (Brues) comb. nov.

Blacus grandior'QxuQ^, 1933: 83-84; Shenefelt, 1969: 20.

This species was not figured by Brues, but his notes about the propodeum (“quite smooth”)
and the 1st metasomal tergite (“without any longitudinal ridges”) indicate that it does not be¬
long to the Blacini, and may fit best in the genus Orgilus Nees.

Orgilus longicornis (Brues) comb. nov.

Neoblacus longicornis Brues, 1933: 87-88, fig. 48; Shenefelt, 1969: 116.

As shown in the figure given by Brues the hind coxa is distinctly enlarged and vein 1-SR+M
of fore wing is absent. This indicates that it is related to Orgilus ashmeadii (Brues); the species
is placed also provisionally in the genus Orgilus Nees.

Blacus multiarticulatiformis Shenefelt

Blacus multiarticulatus Brues, 1923: 330, 1933: 82, 84, fig. 46; Shenefelt, 1969: 22 (nec Ratze-
burg, 1852).

Blacus multiarticulatiformis Shenefelt, 1969: 22.

Peculiar species because of the high number of antennal segments, viz., 24 (according to the
key) -—28 (according to the description) in each sex.

The fossil species retained or placed in the genus Blacus can be separated as follows:

1. Ovipositor sheath about as long as body; antennal segments 24-28

............................................................................... multiarticulatiformis Shenefelt.

— Ovipositor sheath a little longer than half length of metasoma or shorter; antennal segments

16-23 . . . . . . . . 2.

2. Antennal segments 16; length of body 1.5-1. 7 mm ................................ facialis (Brues).

— Antennal segments 21-23; length of body 2. 0-2. 7 mm . . . . . . 3.

3. Antennal segments of 9 21; ovipositor a little longer than half of metasoma, its sheath slen¬
der; pterostigma triangular and rather narrow; vein m-cu of fore wing distinctly antefurcal
• . . . . . . . . . . . . . andreei Brues.

— ■ Antennal segments of 9 23; ovipositor very short, extending scarcely beyond tip of metaso¬
ma, its sheath curved and very weakly clavate; pterostigma broad; vein m-cu of fore wing
interstitial with vein 2-SR . . . . fritschii Brues.

96

ACKNOWLEDGEMENTS

I wish to express my sincere thanks to Prof. Dr. F. M. Carpenter (Cambridge, U.S.A.) for
the long-lasting loan of the fossils, Drs. S. Ritzkowski and H. Jahnke (Göttingen) for the kindly
provided help and information, Dr. R. Danielsson (Lund) for the loan of types. Dr. G. Biernat
(Warsaw) for information about collections in Poland, and the board of the Uyttenboogaart-
Eliasen Stichting (Amsterdam) for financial support.

LITERATURE

Achterberg, C. van, 1976. A revision of the tribus Blacini (Hym., Braconidae, Helconinae). —

Tijdschr. Ent. 118: 159-322, figs. 1-476.

- - , 1979. A revision of the subfamily Zelinae auct. (Hym., Braconidae). — Tijdschr.

Ent. 122: 241-479, figs. 1-900.

Brues, C. T., 1923. Some new fossil parasitic Hymenoptera from Baltic amber. — Proc. am.
Acad. Arts Sei. 58: 327-346.

- , 1933. The parasitic Hymenoptera of the Baltic Amber, part 1. — Bernstein-Forsch.

3: 4-178, figs. 1-88.

- - , 1939. New Oligocène Braconidae and Bethylidae from Baltic Amber. — Ann. ent.

Soc. Am. 32: 251-263.

Shenefelt, R. D., 1969. Braconidae 1. — Hym. Cat. {nov. ed.) 4: 1-176.

- , 1970. Braconidae 2. — Hym. Cat. (nov. ed.) 5: 177-306.

Stary, P., 1973. A revision of fossil Aphidiidae (Hym.). — Annotnes Zool. Bot. Bratislava.
87: 1-22, figs. 1-15.

Postbus 9517, 2300 RA Leiden.

FIBIGER, M. & P. SVENDSEN, 1981. DANSKE NATSOMMERFUGLE: 1-272, 278
tekstfiguren, 6 kleurenplaten met 119 figuren. Scandinavian Science Press Ltd, Christians¬
holms Parallelvej 2, 2930 Klampemborg, Danmark. Prijs (gebonden) Dkr. 249. ISBN
87-87491-38-9.

Het boek is een vervolg en aanvulling op de drie bekende werken van dr. Skat Hoffmeyer:
De Danske Spindere (1948, tweede druk 1960), De Danske Ugler (1949, tweede druk 1962) en
De Danske Maalere (1952, tweede druk 1966), een indeling van de nachtvlinders (Deens: Nat-
sommerfugle) zoals die ook bij Seitz te vinden is.

Hoffmeyer overleed in 1979 op 87-jarige leeftijd. Zijn portret staat op de eerste pagina van
het nieuwe boek als herinnering aan een man wiens boeken een enorme stimulans geweest zijn
voor de Deense amateurs om zich met enthousiasme te wijden aan de studie van de vlinderfau-
na van hun land. Het resultaat daarvan is dat tal van nieuwe gegevens bekend geworden zijn,
zowel wat de verspreiding en biologie van de soorten als wat nieuwe aanwinsten voor de Deen¬
se fauna betreft, zodat een aanvulling op Hoffmeyers boeken zeer welkom is.

De beide auteurs hebben dit alles verwerkt in een uitstekend verzorgd boek. De talrijke
tekstfiguren geven afbeeldingen van de nieuwe soorten, rupsen en veel verspreidingskaarten.
De mooie kleurenplaten geven afbeeldingen van interessante Deense exemplaren en tekenin¬
gen van rupsen. Het boek wordt besloten met een literatuurlijst van bijna 18 pagina’s en een
index.

Overigens is dit het eerste deel van een geheel nieuwe serie, genaamd Dansk Faunistisk Bi¬
bliothek. De drie volgende delen zullen in elk geval weer insekten tot onderwerp hebben. —

B. J. Lempke.

CORRECTIE

Op p. 35, regel 24 van onderen staat, dat in 1980 in het duingebied slechts 57 exemplaren van
Issoria lathonia waren waargenomen. Dit moet zijn: 157.

•IS'. lü\o\k‘)X

■Ml

:yiM

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 juli 1982 No. 7

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

M. SCHILTHUIZEN, Interessante Coleoptera van het eiland Voorne (II): 97; A. van FRAN-
KENHUYZEN, Een bijzondere vangst van Synanthedon tipuliformis (Clerck) (Lep.:
Sesiidae): 101; H. J. VLUG, Een geval van gynandromorfie bij Dilophus febrilis (Linnaeus)
(Diptera: Bibionidae): 102; ERIK J. van NIEUKERKEN, New and rare Nepticulidae in the
Netherlands (Lepidoptera): 104; LITERATUUR: 100, 103, 112.

Interessante Coleoptera van het eiland Voorne (II)

door

M. SCHILTHUIZEN

LBRARtP®

ABSTRACT. — Interesting Coleoptera from the island of Voorne (II). A number of rare
and less common Coleoptera is discussed, for the greater part collected between 111.1981 and
XI. 1981, in the dunes of the island of Voorne (prov. of Zuid-Holland). Epuraea melanocephala
Marsham is recorded for the first time from the Netherlands; artificial introduction is a possible
explanation.

INLEIDING

Sedert mijn vorige verslag over de Coleoptera van Voorne (Schilthuizen, 1982), heb ik een
aanzienlijk aantal nieuwe soorten op Voorne gevonden zodat in totaal nu (XL 1981) ongeveer
520 soorten genoteerd werden. Uit de nieuwe vangsten selecteerde ik de meest interessante,
die hieronder behandeld worden.

CARABIDAE

Nothiophilus substriatus Waterhouse. — Zowel Keer (1930) als Venema (1969) noemen
N. substriatus een weinig zeldzame soort, die* vooral in dennenbossen te vinden is. Ik ving er
vele exemplaren van met behulp van vangbekertjes op het Groene Strand bij Oostvoorne (o.a.
28. III, 30. IV en 5. IX. 1981). Turin (1977) geeft de soort in Zuid-Holland alleen aan voor Den
Haag en het noordelijke deel van deze provincie.

Panagaeus bipustulatus (Fabricius). — In de duinen van Voorne duidelijk algemener dan de
als niet zeldzaam bekend staande soort P. cruxmajor (Linnaeus). Ik bezit zeven exemplaren
van bipustulatus, die gevangen werden op 17. V. 1979, 10. V. 1980, 7. III, 15. V, 29. V en
6.VL1981, en verder nog één exemplaar van 29. V. 1939, gevangen door de heer Dekker. Uit
zijn collectie heb ik tevens een cruxmajor van Rockanje, verzameld in 1937.

P. bipustulatus komt vooral voor op zonnige plekjes in de binnenduinen. Venema (1969)
vermeldt de soort ook van een met Voorne vergelijkbaar duinterrein: Meyendel bij Den Haag.

Badister sodalis (Duftschmidt). — Een tamelijk zeldzame soort, die ik op 3. III. 1981 ving in

98

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

het Overbos en de Mildenburg bij Oostvoorne en op 30. IV. 1981 bij het Waterbos bij Rockan-

je-

Stenolophus teutonus (Schrank). — Deze weinig algemene loopkever geeft Turin (1977) nog
niet voor Voorne en Goeree aan. Ik ving de soort in aantal onder stenen en dood gras op het
Groene Strand bij Oostvoorne, op 28. V, 29. VIII en 19. IX. 1981.

Amara ovata (Fabricius). — Deze soort lijkt mij veel minder gewoon dan in de meeste litera¬
tuur wordt gezegd (Keer, 1930 en Venema, 1969): „Algemeen”. Turin (1977) geeft hem niet
aan voor het Westland, de Zuidhollandse eilanden en bijna geheel Zeeland. Op 30. IV. 1981
ving ik een 9 op het Groene Strand bij Oostvoorne.

Amara tibialis (Paykull). — Deze kleinste Amara-soovt (4,5 mm) kan vrij zeldzaam genoemd
worden, maar komt op het Groene Strand bij Oostvoorne tamelijk algemeen voor. Ik ving
exemplaren op 5. IV, 21. IV, 10. VII en 22. X. 1981. Turin (1977) geeft geen vindplaatsen op
Voorne en Goeree op.

Amara aulica (Panzer). — Van deze weinig algemene soort bezit ik een 6, dat ik op

21. IV. 1981 met behulp van vangbekertjes op het Groene Strand ving. Turin (1977) geeft 54
„records” op, maar vermeldt haar niet van Voorne. Over A. aulica zegt Keer (1930): „Soms
op distels zittend”. Deze gewoonte nam ik echter waar bij de verwante (algemenere) soort
Amara convexiuscula (Marsham).

Agonum moestum (Duftschmidt). — Een algemene loopkever: Turin (1977) geeft maar liefst
348 „records” op, vermeldt hem echter niet van het Westland, Voorne, Goeree, de Hoekse
Waard en Schouwen-Duiveland. Ik ving een exemplaar bij het Quackjeswater (tussen Rockan-
je en Hellevoetsluis).

DYTISCIDAE

Agabus uliginosus (Linnaeus). — Zeldzame soort, die vooral in duin- en heideplassen voor¬
komt (Keer, 1930). Het schaarse materiaal in de collectie van het Instituut voor Taxonomische
Zoölogie, Amsterdam, omvat exemplaren van de vindplaatsen Vlieland, Schiermonnikoog en
Roermond. Ik ving van deze waterkever een 6 op 6. VI. 1981 in een poeltje bij het Brede Wa¬
ter.

Rhantus punctatus (Fourcroy). — Een vrij zeldzame waterkever, waarvan ik op
28. VIII. 1981 een â op licht ving bij het landgoed de Mildenburg bij Oostvoorne.

LEIODIDAE

Nargus anisotomoides (Spence). — Op 3. X. 1981 een exemplaar uit schimmelend hooi in de
binnenduinen. Brakman (1966) vermeldt anisotomoides nog niet voor Zuid-Holland.

Leiodes ciliaris (Schmidt). — Een zeldzame soort, die enigszins lijkt op de algemene soort
L. dubia (Kugelann), maar onmiddellijk aan de afstaande haartjes op de dekschildrand te her¬
kennen is. Het dier leeft in de duinen tussen helm en gras (Reitter, 1909). Keer (1930) geeft
hem aan voor de volgende vindplaatsen: Den Haag, Terschelling, Hoek van Holland, Wijk aan
Zee, Rotterdam en Nunspeet. Brakman noemt nog Zeeland. Op 7. VIII. 1981 ving ik een
exemplaar op licht in de Mildenburg bij Oostvoorne.

Agathidium rotundatum Gyllenhal. — Eveneens een zeldzaamheid, waarvan Keer (1930)
zegt: „Loosduinen, Doorn, Oisterwijk, Bürgst bij Breda, Mook, Roermond, Steyl en vele
plaatsen in Gelderland”. Ik vond een exemplaar op 22. VIII. 1981 tussen wat zand en mos in het
natuurreservaat de Kleine Beer.

STAPHYLINIDAE

Metopsia retusa (Stephens) {gallica (Koch)). — Een fraai gevormde en ook tamelijk zeldza¬
me kortschildkever, die ik op 3. X. 1981 kon bemachtigen door een berg takken, mos en gras in
het natuurreservaat de Kleine Beer te onderzoeken. In de collectie in Amsterdam zag ik enke-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

99

Ie exemplaren uit de duinstreek, te weten: Castricum, Den Haag en Katwijk.

Sunius melanocephalus (Fabricius). — Zeldzaam, Keer (1930) noemt als vindplaatsen: Rot¬
terdam, Leiden, Bodegraven, Utrecht, Haarlem, Amsterdam, Vlissingen, en verder Gelder¬
land en Limburg. Op 26. IX. 1981 vond ik een exemplaar in wat oud gras bij de Tenellaplas bij
Oostvoorne.

Staphylinus compressas Marsham. — Van deze vrij zeldzame soort bezit ik twee exemplaren
die ik ving op 26. VI en 15. VUL 1981 in de binnenduinen bij Oostvoorne. Het museummate¬
riaal in Amsterdam bestaat wat Zuid-Holland betreft uit exemplaren van Den Haag en Scheve-
ningen.

Quedius semiobscurus (Marsham) {rufipes (Gravenhorst)). — Zeldzaam. Eén exemplaar op
3.x. 1981 gevonden onder gemaaid gras bij de Tenellaplas. Mij zijn wat Zuid-Holland en Zee¬
land betreft slechts vangsten van Loosduinen en Zierikzee bekend.

Mycetoporus piceolus Rey. — Zeldzaam, 4. III. 1981, Groene Strand, 1 cJ. Was reeds bekend
van Voorne. Determinatie door de heer C. J. M. Berger.

Oxypoda exoleta Erichson. — Zeldzaam, 29. VIII. 1981, Groene Strand, 1 exemplaar. Was
reeds van Voorne bekend.

Aleochara brevipennis Gravenhorst. — Een vrij zeldzame soort, waarvan ik een exemplaar
vond onder een steen op het Groene Strand bij het Oostvoornse Meer. Het schaarse materiaal
in Amsterdam bestaat uit 12 exemplaren, voornamelijk uit Noord-Brabant afkomstig. Brak¬
man (1966) noemt nog Zuid-Holland, Noord-Holland, Gelderland en Limburg. Determinatie
door de heer C. J. M. Berger.

MALACHIIDAE

Anthocomus rufus (Herbst) (coccineus (Schalier)). — Keer (1930) zegt van deze „malachiet-
kever”: „Verbreid door het gehele land; bij Laag-Soeren, Ankeveen, Stratum en Oisterwijk,
VIII, IX, in groot aantal gevangen”. In het natuurreservaat de Kleine Beer trof ik de soort in
aantal aan. De kevers zaten op de bloemen van Eupatorium cannabinum L. (Leverkruid);
22.VIII en5.IX.1981.

HETEROCERIDAE

Heterocerus hispidulus Kiesenwetter. — Vrij algemene, maar moeilijk te vangen kever, daar
hij zich ingraaft in de oevers van allerlei duin- en heideplassen. Ik kreeg enkele exemplaren op
9. VIL 1981 op licht aan de oever van de Tenellaplas bij Oostvoorne.

NITIDULIDAE

Epuraea melanocephala (Marsham). — Fauna nov. spec. Op 14. VII. 1981 vond ik een exem¬
plaar van deze voor onze fauna nieuwe soort op bloeiende Linaria vulgaris Mill. (Vlasleeuwe-
bek), op een zonnige plek langs het zgn. Locomotiefpad in de binnenduinen bij Oostvoorne.

De heer C. J. M. Berger, die de vangst determineerde, deelde mee dat volgens Horion
(1960: 119) E. melanocephala in het grootste deel van België schijnt voor te komen, maar in
het noordwesten van Duitsland (Westfalen, Rheinland) ontbreekt, en ook het Atlantische kli-
maatbereik vermijdt. Nieuwe vangsten op Voorne zullen moeten uitwijzen of de soort werke¬
lijk in dit gebied voorkomt, of dat het hier een verdwaald exemplaar betreft.

ANOBIIDAE

Ptilinus pectinicornis (Linnaeus). — Keer (1930) zegt van deze kever: „aan oude naald- en
loofbomen; verbreid en op sommige plaatsen niet zeldzaam”. Een 6 trof ik aan op 29. V. 1981
in de binnenduinen bij Rockanje, zittend op de stam van een dode den.

100

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

MORDELLIDAE

Mordellistena pumila (Gyllenhal). — De Mordellidae vormen een familie die vooral in de
warmere streken vertegenwoordigd is (Keer, 1930). Batten (1976) noemt M. pumila minder
warmteminnend dan de andere soorten, zodat het niet verwonderlijk is dat de soort ook in de
zeeprovincies te vinden is. Hij noemt uit de duinstreek de vindplaatsen Noordwijk, Den Haag,
Wassenaar en de omgeving van Haarlem. Hieraan kan ik toevoegen mijn vangsten van pumila
bij Oostvoorne: 17. V. 1980 een exemplaar op Fluitekruid en 7. II. 1981 een exemplaar in ver¬
molmd hout.

LITERATUUR

Batten, R., 1976. De Nederlandse soorten van de keverfamilie Mordellidae. — Zool. Bijdr.
19: 1-37, figs. 1-43.

Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggend gebied. — Mono¬
grafieën ned. ent. Vereen. 2: 1-X, 1-219.

Horion, A., 1960. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer 1: I- VIII, 1-346, A. Feyel, Überlin¬
gen-Bodensee.

Keer, P. M., 1930. Calwers Keverboek 1: 1-784, 2: 785-1330, W. J. Thieme & Cie., Zutphen.

Reitter, Edm., 1909. Fauna Germanica. Die Käfer des Deutschen Reiches 2: 1-390, pl. 41-79,
K. G. Lutz’ Verlag, Stuttgart.

Schilthuizen, M., 1982. Interessante Coleoptera van Voorne. — Ent. Ber.,Amst. 42: 1-4.

Turin, H., 1977. Atlas of the Carabid beetles of the Netherlands: 1-228, krt. 1-372, North-Hol-
land Publishing Company, Amsterdam.

Venema, P., 1969. Loopkevertabel. — 1-35, figs. 1-50, Nederl. Jeugdbond voor Natuurstudie,
Amsterdam.

Schiedamseweg 91, 3121 JG Schiedam.

INVENTARISATIEATLAS VOOR FLORA EN FAUNA VAN NEDERLAND, 1981.
Door de Topografische Dienst te Delft werd onlangs een atlas samengesteld en geproduceerd
ten behoeve van de inventarisatieactiviteiten zoals die in ons land worden verricht, met name
door Aoristen, ornithologen en de medewerkers van de EIS. Een en ander geschiedde in op¬
dracht van het Staatsbosbeheer, Inspectie Natuurbehoud (Natuurwetenschappelijk Archief).
De atlas bestaat uit een complete set afdrukken van de topografische kaart van Nederland
1 : 50.000; terwille van de hanteerbaarheid is de bladmaat echter iets teruggebracht (de royale
bladspiegel meet ca. 30 x 35 cm), zodat de uiteindelijke kaartschaal 1 : 80.000 bedraagt. De
kaarten zijn monochromatisch uitgevoerd, in een attractieve bruine tint. Het oorspronkelijke
kilometernet (het zgn. Amersfoortcoördinatenstelsel) is met de bijbehorende nummering be¬
waard gebleven. Daarnaast is op de kaarten in een groene kleur een net van uurhokken (5x5
km hokken, zoals gebruikelijk in ornithologie en Aoristiek) aangebracht, met de daarbij horen¬
de nummering. Middels deze twee systemen is het eenvoudig mogelijk om vindplaatsen overal
in Nederland met de daartoe tot voor kort meest gebruikelijke methoden weer te geven. Met
gebruikmaking van een bijgevoegd transparantje is het mogelijk om (middels het Amersfoort-
stelsel) te werken met een nauwkeurigheid van 100 m. Het afwijkende UTM-systeem, dat door
de EIS wordt gehanteerd, kon om financiële redenen niet op de kaarten worden aangebracht.
Het zou de leesbaarheid waarschijnlijk ook niet ten goede zijn gekomen. Deze bijzonder han¬
dige en attractieve atlas is voor de luttele prijs van ƒ 30, — te verkrijgen door storting op giro
54430, ten name van het Staatsbosbeheer Utrecht. — W, N. Ellis.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

101

Een bijzondere vangst van Synanthedon tipuliformis (Clerck)

(Lep.: Sesiidae)

door

A. van FRANKENHUYZEN
Plantenziektenkundige Dienst, Wageningen

ABSTRACT. — A particular find of Synanthedon tipuliformis (Clerck) (Lep.: Sesiidae).
During observations in 1977 and 1980 on the Currant clearwing moth in a glasshouse an inter¬
esting form of the moth was observed. Its abdomen has a bright yellow colour instead of black,
ringed with three or four yellow lines. Its tuft is blueish-black as normal (fig. 2).

Fig. 1, 2. Synanthedon tipuliformis. 1. cJ , normale vorm; 2. 9 , vorm met geel abdomen.

Synanthedon tipuliformis komt in Nederland algemeen voor. Hij wordt hier te lande wel
Aalbes-sesia of Besseglasvlinder genoemd. De rupsen ervan leven in het merg van Ribes-soor-
ten. In Nederland is dat vooral Rode bes, hoewel ze ook in Zwarte en Witte bes worden aange¬
troffen. In de literatuur worden naast bes ook Framboos {Kubus idaeus L.) en Hazelaar {Cory-
lus avellana L.) als waardplanten genoemd. De soort richt nogal wat schade aan zowel op bed¬
rijven waar de bessenteelt wordt beoefend ais ook in particuliere tuinen, doordat aangetaste
takken en zelfs gehele struiken afsterven.

In een kas te Wijdenes (NH) waar in de loop van een achttal jaren de populatie van S. tipuli¬
formis zeer talrijk was geworden, zijn in verband met het onderzoek naar een effectieve be-
strijdingsmethode de laatste jaren door mij vluchtwaarnemingen verricht. Bij die waarneming¬
en werden op 31 mei 1979 en op 13 mei 1981 tussen de honderden gewone Besseglasvlinders
ook enige in kleur afwijkende exemplaren gesignaleerd en gevangen. Hun achterlijf was in
plaats van blauw-zwart met gele ringen helemaal geel, de staartpluim echter had de normale
blauw-zwarte kleur. Later werden nog enkele van dergelijke exemplaren gevangen. Deze zijn
door de heer B. J. Lempke nader onderzocht en bleken een nog onbekende vorm van Synan¬
thedon tipuliformis te zijn (fig. 2).

Doordat de populatie in de kas zich jaren achtereen ongestoord kon vermeerderen, hebben
er ongetwijfeld ook paringen plaatsgevonden van mannetjes met wijfjes afkomstig van één en
hetzelfde ouderpaar, hetgeen de sterk afwijkende vorm van het nageslacht tot gevolg gehad
kan hebben, een vorm die waarschijnlijk wel recessief zal zijn. Eén van de hierboven vermelde
afwijkende exemplaren is in de collectie van de afdeling Entomologie van het Zoölogisch Mu¬
seum van de Universiteit van Amsterdam geplaatst.

Postbus 9102, 6700 HC Wageningen.

102

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VII. 1982

Een geval van gynandromorfie bij Dilophus febrilis (Linnaeus) (Diptera:

Bibionidae)

door

H. J. VLUG

Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek (I. P. O.), Wageningen

ABSTRACT. — A gynandromorph of Dilophus febrilis is described and figured. Two speci¬
mens were discovered among 40,000 specimens collected in a suction trap in Nagele (Noord
Oost Polder, the Netherlands). In both specimens the left half appeared to be female whereas
the right one is male.

In het kader van het onderzoek naar de biologie en bestrijdingsmogelijkheden van de rouw-
vlieg Dilophus febrilis werden rouwvliegen geteld, afkomstig uit een 12 meter hoge zuigval te
Nagele (Noord Oost Polder). Deze zuigval dient voor het waarnemen van bladluisvluchten ten
behoeve van het onderzoek van het I. P. O. over de verspreiding van virusziekten in pootaard-
appelen. Naast de bladluizen vangt een dergelijke val ook andere insekten. Het bleek een ge¬
schikte methode om hiermee vluchtgegevens van rouwvliegen te verzamelen. De heer A. van
Harten (I. P. O.) was zo vriendelijk het zuigvalmateriaal hiervoor af te staan.

In de vangsten van voorjaar 1980 werden tussen de 40.000 exemplaren van D. febrilis twee
gynandromorfen ontdekt. Het verschijnsel van gynandromorfie is bij Diptera niet erg alge¬
meen maar wordt regelmatig waargenomen bij Drosophila-sooxitn. In zijn overzicht over gy-

Fig. 1. Gynandromorf exemplaar van Dilophus febrilis', links vrouwelijke helft, rechts

mannelijke helft.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VIL 1982

103

nandromorfie bij insekten geeft Wiebes (1976) een verklaring over het ontstaan van deze af¬
wijkingen. Het lijkt aannemelijk dat in dit geval bij de eerste deling van de bevruchte eicel een
X-chromosoom verloren is gegaan. Voor zover nagegaan kan worden in de literatuur is er
slechts één vermelding van een gynandromorfe Bibionide (Zetterstedt, 1850), waarbij niet kon
worden vastgesteld om welke soort het ging.

Dit geval is een vermelding waard omdat er bij D. febrilis een sterk sexueel verschil is.
Ogen, vleugels en thoracale structuren zijn de meest opvallende secundaire geslachtskenmer¬
ken. De vrouwtjes hebben kleine ogen, grote donkere vleugels en sterke doornrijen op het
pronotum en mesoscutum; de mannetjes hebben grote ogen die bijna de gehele kop innemen,
kleine heldere vleugels en minder sterke doornrijen. De beide gynandromorfe exemplaren ver¬
tonen dezelfde kenmerken (fig. 1):

Linkerhelft vrouwelijk:

Antenne vrouwelijk
Klein oog

Grote donkere vleugel
Forse poten

Rechterhelft mannelijk

Antenne mannelijk
Groot oog

Kleine heldere vleugel
Iets slankere poten

Op het pronotum en het mesoscutum is een mengeling te zien van de vrouwelijke en manne¬
lijke doornrijen. Op het achterlijf zijn dorsaal en ventraal kleine structuurverschillen.

Geslachtskenmerken. Het uitwendig vrouwelijk geslachtsapparaat is compleet, de rechter
vaginale plaat is echter sterk vergroot. Op het 9e achterlijfssegment bevindt zich ventraal een
normaal ontwikkelde en een gedeeltelijk ontwikkelde valva. Inwendig bevat het achterlijf twee
spermatheca’s en een spermaduct.

LITERATUUR

Zetterstedt, J. W., 1850. Diptera Scandinaviae disposita et descripta 9: 3367-3710, Lund.

Wiebes, J. T., 1976. Gynandromorfie bij insecten. — Jaarboek ned. ent. Veren. 1974-1976:
90-97.

Postbus 42, 6700 AA Wageningen.

THE AMERICAN COCKROACH, W. J. Bell & K. G. Adiyodi, eds, 1981. pp. XVII, 529.
± 1770 references (!), index 8 kolommen. Chapman & Hall ltd, London etc. ISBN 0-412-
16140-0. prijs (gebonden) £ 35, — .

Naast Drosophila's, en treksprinkhanen horen kakkerlakken tot de laboratoriumratten onder
de insekten. Het is haast zorgelijk te zien hoe smal de taxonomische basis is van wat merkwaar¬
dig genoeg de „algemene” entomologie wordt genoemd. Maar van één zo’n soort is dan ook
een heleboel te zeggen. Met inbegrip van een inleiding (van L. M. Roth) zijn er in dit boek
zestien hoofdstukken, van de hand van verschillende specialisten, met betrekking tot verschil¬
lende aspecten van Periplaneta americana. Zonder de auteurs allen met naam te willen noemen
geef ik in trefwoorden de onderwerpen van de hoofdstukken: integument, circulatie systeem,
voeding en vertering, ademhaling, osmoregulatie en excretie, vetlichaam en metabolisme, ze¬
nuwstelsel, zintuigen, ritmiek, spieren en spier-activiteit, neurosecretie en hormonen, repro¬
ductie, feromonen en gedrag, embryonale en post-embryonale ontwikkeling en regeneratie.

Het boek is voorbeeldig verzorgd. Doordat de literatuur in één lijst van referenties is samen¬
gebracht is veel overbodige overlap voorkomen. Slechts van de index zou ik me iets meer heb¬
ben voorgesteld — hoewel de indeling van het boek zo helder is dat het misschien niet uitge-
breider hoeft te zijn. — W. N. Ellis.

104

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

New and rare Nepticulidae in the Netherlands (Lepidoptera)

by

ERIK J. van NIEUKERKEN

Department of Animal Systematics and Zoogeography, Vrije Universiteit, Amsterdam

ABSTRACT. ■ — Eleven species of Nepticulidae are recorded from the Netherlands for the
first time. Eight of these have been collected as larvae during recent field work: Ectoedemia
hannoverella (Glitz), E. mediofasciella (Haworth), E. spinosella (Joannis), E. arcuatella (Her-
rich-Schäffer), Trifurcula cryptella (Stainton), Stigmelia aeneofasciella (Herrich-Schäffer),
S. poterii (Stainton), and S. crataegella Klimesch. On the basis of old collection material
E. longicaudella Klimesch, E. bradfordi Emmet and S. svenssoni (Johansson) can be added to
the list. A single specimen of E. bradfordi appears to be only the second one known. Some
notes on rare species are given. S. regiella (Frey) is recorded for the first time from Belgium,

INTRODUCTION

In 1978 our department started with research on systematics of the leafmining moth family
Nepticulidae. The main aims of this research are to study the phylogeny of the family on a
world-basis, but mainly of the Holarctic fauna; moreover to study aspects of spéciation and
host-race formation in some groups. The problems are tackled by three approaches: the mor¬
phological, the ecological and the biochemical (electrophoresis of allozymes). To obtain the
material needed we undertake many fieldtrips, mainly in the Netherlands. We normally collect
the larvae as these are much easier to find than adults. As a by-product we, of course, acquire
considerable faunistical knowledge, which we hope will result in a survey of the distribution. To
date, we have already collected eight species which were previously unknown from the Nether¬
lands. They are discussed here.

The author with the cooperation of students began to revise the Dutch collections and sever¬
al changes in the faunistic list resulted from this work. In this paper the previously unrecorded
species and some rare species are treated.

In the treatment the new localities are given under the species headings, arranged under the
provinces. The locality-data are provided with the UTM-codes for 1 x 1 km squares. Unless
otherwise stated, the specimens were collected by the author in cooperation with the other staf-
members and students of our department. Only a part of this material is conserved in the col¬
lection, as much is used in experiments. Material will be deposited in one or more of the major
Dutch musea. Examples of mines from most localities are kept in our collection.

No extensive descriptions are given because, except for E. longicaudella and E. hannoverel¬
la, all species are fully described by Emmet (1976a).

The following abbreviations are used:
f. n. sp. — New record to the Netherlands
RMNH — Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden
VU — Biologisch Laboratorium, Vrije Universiteit, Amsterdam
ZMA — Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ACKNOWLEDGEMENTS

I am very much indebted to my colleagues and students for their assistance with the field¬
work and their continuous encouragement. Prof. Dr. C. Wilkinson made valuable comments
on the manuscript and corrected the English text, for which I am very grateful. I wish to thank
Mr. C. van Groeningen for the preparation of the photographs. The following persons kindly
supplied me with material or locality data: A. van Frankenhuyzen (Wageningen), W. Hogenes
(ZMA) and R. de Jong (RMNH).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

105

!•

Figs. 1-4. 1,2. Ectoedemia hannoverella (Glitz); 3,4. E. turbidella (Zeiler). 1,3. male genitalia,
ventral aspect, right valva and aedeagus removed; 2,4. Aedeagus, ventral aspect. Scale line

represents 0.1 mm.

SYSTEMATIC TREATMENT
Bohemannia pulverosella (Stainton) comb. nov.

Scoliaula pulverosella (Stainton); Borkowski, 1975
Ectoedemia pulverosella (Stainton); Emmet, 1976a; Lempke, 1976
Noord-Holland: Texel, De Koog, FU 2084, mines 16. VIT 1969 (coli. van Frankenhuyzen);
10. VIL 1979, 1 larva; Hilversum, FT 4688 19. VIT 1979, mines. Zuid-Holland: Wassenaar,
Duinrell, ET 9477, larvae 12.VII.1979 (1 9 V.1980), 6.VII.1980; Rockanje, ET 7248,
8.VII.1980, 1 mine. Zeeland; Renesse, ET 5230, larvae 8. VIL 1980 (3 9 9 IV-V.1981), larvae
30.VL1981; Haamstede, ET 5028, larvae 8.VIL1980 (3 9 9 IV-V.1981), idem, ET 5129, lar¬
vae 30. VL 1981.

This species was included in Lempke’s checklist (1976) on the basis of van Frankenhuyzen &
Houtman (1972), but no localities have been published. Van Frankenhuyzen showed us the or¬
chard from which his mines originated, but we could only collect one larva. Since then we have
collected the species in a number of orchards, mainly along the dunes. Near Haamstede and
Renesse it is abundant, but elsewhere it seems to be a very scarce species. The larvae can be
found in apple leaves from the last week of June until the first week of July, mainly in old or¬
chards without chemical treatment. R. A. Johansson (pers. comm.) suggested that this species
is parthenogenetic in western Europe, as males are only known from eastern Europe. The ge¬
neric name Bohemannia Stainton, 1859, has been wrongly rejected as a junior homonym of
Bohemania, therefore it must be retained and replace the junior name Scoliaula Meyrick,
1895.

‘‘"Ectoedemia'’’ bradfordi Emmet, f. n. sp.

Gelderland: Hatert, 21. VI. 1931, Lycklama à Nijeholt, 1 6 (gen. slide VU 115; wing slide
VU 379), coll. ZMA.

This is a very remarkable addition to the Dutch fauna, since this species was only known
from the holotype male, which was found in Kent, England (Emmet, 1974). The Dutch speci¬
men was found amongst unidentified specimens in ZMA. The externals and genitalia corre-

106

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

spond with Emmet’s description very well. Since only two specimens of this species have so far
been found it is unlikely to be a miner in leaves, otherwise it could hardly have escaped atten¬
tion. The holotype was found on Sorbus torminalis Crantz, a tree which does not occur in the
Netherlands. Near Hatert there are mainly heaths and woods consisting of Quercus and Betula
with Sorbus aucuparia L. as a common undergrowth tree. If Sorbus is the foodplant, it is likely
to be a shoot, bark or bud-miner, but other foodplants are still possible.

Collectors of Microlepidoptera are asked to look out for Nepticulidae which are beaten or
collected at light during the summer months. The systematic position of E. bradfordi is still un¬
certain, but in my opinion it does not belong to Ectoedemia in the present sense. It is probably
closer to Bohemannia, but a definite recombination will be given in a later, revisionary publica¬
tion.

Ectoedemia longicaudella Klimesch, f. n. sp.

Gelderland: Nijmegen, Lycklama à Nijeholt, 14. VII. 1926, 1 â; 21. VII. 1929, 1 6;
11. VII. 1932, 1 6 (ZMA); 11. VII. 1932, 1 6 (RMNH, coll. Bentinck) (genitalial slides respecti¬
vely VU 254,255,256,830).

When examining the material under E. atrifrontella (Stainton) in the Dutch collections, all
male specimens collected in Nijmegen were in fact E. longicaudella, a species which was con-

Figs. 5-9. Mines of Nepticulidae. 5. Ectoedemia hannoverella (Glitz) on Populus x canadensis;
6. Trifurcula cryptella (Stainton) on Lotus corniculatus; 7. E. mediofasciella (Haworth) on Be¬
tula pubescens; 8. E. spinosella (de Joannis) on Prunus spinosa; 9. Stigmella regiella (Herrich-

Schäffer) on Crataegus laevigata.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

107

fused with aîrifrontella until 1953, when Klimesch clarified the situation. Both species are ex¬
ternally very similar, but the thorax is generally brown in longicaudella as opposed to the white
thorax in aîrifrontella. The male genitalia are figured by Klimesch (1953). The main differences
lie in the longer transtillae of longicaudella and its smooth margins on the ventral aedeagal pro¬
jections as opposed to the serrated margins in aîrifrontella.

Although E. longicaudella has never been bred, it is thought to be a barkminer of decidious
Quercus as is E. aîrifrontella, — it is generally collected in stands of oaks. Nijmegen seems to
be the most western locality of E. longicaudella which is also known from Hungary, Yugosla¬
via, Italy, Austria, Poland and Sweden.

Ectoedemia hannoverella (Glitz), f. n. sp.

Overijssel: De Lutte, Kribbenbrug, LC 6599/LD 6500; Denekamp, Singraven, LD 6105.
Gelderland: Winterswijk, LC 4157, LC 4459, LC 4558, LC 4662. Noord-Brabant: Ulvenhout,
FT 2612; Chaamse Bosch, FT 2610. Limburg: Thorn, klooster Bethaniën, FS 9972; Bunde,
Bunderbos, FS 9243/9344. Many adults bred from De Lutte, Winterswijk and Bunde. ZMA:
Geulle, 9. VIL 1977, 1 9 , G. A. Langohr.

In October 1978 we collected the first Dutch mines of this species in large numbers near Win¬
terswijk. The foodplant is Populus nigra L. and its hybrids (P. canadensis Moench). As in
E. turbidella (Zeller) and E. argyropeza (Zeller) the larva feeds during the early stages in the
petiole and only during the last stage in the lamina (fig. 5). When the leaves discolour, the part
around the mine stays green. This makes collecting very easy, as the fallen leaves with the con¬
spicuous green islands can be picked up easily. The adults fly in May and we have reared them
outdoors between 15 May and 5 June. Externally E. hannoverella is almost indistinguishable
from E. turbidella, although the females can be separated by the blunt ovipositor as opposed to
thè pointed ovipositor in E. turbidella. The male genitalia are diagnostic, especially in the
shape of the valves and the relative length and shape of the projections on the aedeagus (figs.
1-4).

This species seems rather common in the east and the south of the Netherlands, where it was
mainly found in the lowland valleys of rivers and streams. Attempts to find the species in the
west of our country proved ineffective. Abroad it occurs in central Europe with Denmark as
the northern limit and Belgium and France together with Holland form the western limit.

Ectoedemia intimella (Zeller)

Overijssel: Ootmarssum, Agelerbroek, LD 5806, larvae 15. X. 1980 (2 66, 4 9 9
8-15. V. 1981), Zuid-Holland: Rockanje, Voornes Duin, near Breede Water, ET 7250, larvae
l.XI.1979(5 (3(5 17.VI-4.VIL1980).

This species was first recorded from the Netherlands by Langohr (1977) who captured three
specimens in Schinveld (now in ZMA). We collected the larvae on Salix cinerea L. in moder¬
ately wet marshlands. Although the localities are very far apart, the species is possibly more
widespread. It is perhaps overlooked because the larva normally is not visible before the mid¬
dle of October, for it feeds in the midrib during its early stages. Its main foodplants are Salix
caprea L. and S. cinerea, but it has also been mentioned from several other Salix species.

Ectoedemia medio fas della (Haworth), f. n. sp.

Zuid-Holland: Rockanje, Voornes Duin, near Breede Water, ET 7149/7250, 1 larva and
mines, 26.IX.1979 (1 9, 20-21. V. 1980); idem, ET 7250, mines 29.VIIL1981; Oostvoorne,
Voornes Duin, ET 7351/7352, 1 larva and mines, 29.VIIL1981; Overijssel: Dalfsen, Hessum,
LD 1721, 2 larvae and mines, 12. IX. 1981; Ommen, Vilsteren, LD 2120, mines, 12. IX. 1980;
Den Ham, Eerder Achterbroek, LD 2918, mines, 13. IX. 1980; Mariënberg, Beerzerveld, LD
3219, mines, 13. IX. 1981.

108

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

When collecting mines from Betula pubescens Ehrh. in the dune reserve of Voorne I hap¬
pened to find some vacated mines of this species. Although a little late in the season for this
species, I was lucky enough to find one larva in a second spot which produced the above men¬
tioned female. In 1981 during some scattered collecting the species seemed to be not uncom¬
mon in moist vegetation of Betula both in Voorne and the region of Ommen.

The mines of this species are very characteristic with the contorted gallery widening into a
large blotch (fig. 7). However, the adults are hardly separable from E. argentipedella, a com¬
mon species in the Netherlands. The species occurs in northern and central Europe and might
be expected throughout the Netherlands, but presumably very scarce, as is the situation in
Great-Britain (Emmet, 1976a). The best period to collect the larvae is August.

Ectoedemia spinosella (Joannis), f. n. sp.

Limburg: Gulpen, GS 0333, 10.IX.1979, larvae (7 dcî, 7 9 9, 7-20. VI. 1980), 2.IX.1981,
few larvae; Wijlre, Wrakelberg, GS 0437, 12.IX.1979, larvae (1 c3, 2 9 9, 11-30. VI. 1980);
Wijlre, Stokhem, GS 0235, 9. X. 1979, larvae (2 9 9, 25.V-4.VI.1980); 2.IX.1981, 50 larvae.

This species had been found during field work in the southern part of Limburg. E. spinosella
lives here on Prunus spinosa L. shrub, mainly growing on southern chalk slopes. In one locality
it occurred together with the common Stigmella plagicolella (Stainton) and the rare S. pruneto-
rum (Stainton). The species seems to be confined to warm places as we failed to find it in other
localities where P. spinosa was abundant, The mine is depicted in fig. 8. It is likely that Lim¬
burg is the northern limit of its distribution. E. spinosella is also known from southern England,
France, Austria and Italy. The larvae can be found from the end of July until October, but the
most favourable period is the end of August and the first week of September.

Ectoedemia arcuatella (Herrich-Schäffer), f. n. sp.

Limburg: Wijlre, Stokhem, GS 0235, 2. IX. 1981, 14 larvae.

The larvae of this species were found for the first time, a few meters from one of the locali¬
ties of the previous species. It was feeding here on Fragaria vesca L. growing in a thicket of
Corylus avellana L., Cornus sanguinea L., Rhamnus catharticus L., and Clematis vitalba L.
next to a chalk grassland. Although the adults will not emerge before June 1982, the identifica¬
tion of this species is certain for there is only one blotch mine-making nepticulid on Fragaria.
Because of its distribution and ecology E. arcuatella was expected to occur in Limburg.
Borkowski recently (1975) considered this species and E. rubivora (Wocke) as two forms of
the same species for reasons which are unclear. Both species differ in many aspects as Emmet
(1973) had already shown.

Trifurcula cryptella (Stainton), f. n. sp.

Limburg: Kunrade, Kunderberg, GS 0839, 7 larvae, 5. IX and 8. X. 1979 (1 (3, 2 9 9,
23.V-9.VL1980); idem, GS 0739, larvae, 14.VIL1980 (7 (3c3, 12 9 9, 11-27.IV.1981); Sibbe,
Gerendal, GS 0035, larvae, 15.VIL1980 (5 9 9, 14-22. IV. 1981); Maastricht, St. Pietersberg,

S. part, FS 8833, 3 mines, 16.VIL1981.

This species has been collected in calcareous grasslands, but only where the vegetation was
comparatively high and dense. The vegetation consisted mainly of Brachypodium pinnatum
(L.) P.B., Arrhenaterum elatius (L.) P.B. ex J. et C. Presl., Origanum vulgare L., Centaurea
scabiosa L., Agrimonia eupatoria L., Sanquisorba minor Scop., Leontodon hispidus L. and the
foodplant Lotus corniculatus L. In the grassland reserves nearby we searched in vain for the
larvae. T. cryptella seems to prefer the taller vegetation, possibly because it induces Lotus to
make larger leaves, or simply because it likes shadow. Emmet (1976a) reports a preference for
a woodland biotope. The mine is figured in fig. 6. As in Great Britain, this species turns out to
be univoltine — as July larvae produce adults the following year. The few larvae I collected in

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VIL 1982

109

September and October could be the offspring of a small second generation. The adults are
presumably on the wing during May and June. Our specimens which emerged in April were
brought indoors on the second of that month. In spite of extensive attempts we failed to find
the species outside Limburg. This species could have been expected to occur in the Nether¬
lands, because of its wide distribution in Europe.

Stigmella aeneofasciella (Herrich-Schäffer), f. n. sp.

Limburg: Kunrade, Kunderberg, GS 0739/0839, larvae, 8. X. 1979, 14.VIL1980, 23. VI. 1981;
Bemelen, Bemelerberg, FS 9437, larvae 9. X. 1979; Cadier & Keer, Schiepersberg, FS
9534/9535, larvae, 11.X.1979, 11. VI. 1981; Maastricht, St. Pietersberg, S. part, FS 8833, lar¬
vae, 16.VIL1981. More than 50 adults bred from all localities.

The mines of this species appeared to be abundant on Agrimonia eupatoria in similar habitats
to T. cryptella. It often occurs on the same plants as Stigmella aurelia (Fabricius) (=5. nitens
(Fologne)), which is much more widespread. The identification of the mines is not difficult be¬
cause S. aeneofasciella makes a blotch in contrast with the linear mine of S. cf aurelia. The
mine of S. aeneofasciella could be confused with that of Ectoedemia agrimoniae (Frey), a spe¬
cies not yet recorded from the Netherlands, but the latter usually pupates inside the mine. The
adult is very characteristic, having on the forewing a broad brassy, subbasal, fascia and a sec¬
ond, golden, postmedial, fascia. There are two or three, partly overlapping generations. The
species has a wide distribution throughout Europe.

Stigmella cf poterii (Stainton)?, f. n. sp.

Limburg: Wijlre, Wrakelberg, GS 0437, 12. IX. 1979, 7 larvae on Sanguisorba minor; Kun¬
rade, Kunderberg, GS 0739, 8. X. 1979, 2 mines on S. minor.

In 1979 we collected several larvae on chalk grassland, which could belong to this species,
but we failed to rear adults. As also other species might occur on Sanguisorba minor, the spe¬
cies cannot be added with certainty to the Dutch list, although the mines correspond with the
existing descriptions (Hering, 1957; Emmet, 1976a) very well. Recently several authors
(Borkowski, 1975; Karsholt & Nielsen, 1976) have synonymised this species with the Potentilla
feeding S. comari (Wocke), S. occultella (Heinemann), S. serella (Stainton) and some other
species. Although these species seem to have similar genitalia, I am rather hesitant to accept
the synonymy of S. poterii with this group, because of their very different habitats: S. poterii
lives in hot, dry, grasslands, and the others mainly in marshy areas. The synonymy of S. coma¬
ri, S. occultella, S. serella and possibly also S. tengstroemi (Nolcken) and S. diffinis (Wocke)
however, seems justified. Experimental research, including rearing and biochemical methods,
is needed for clarifying the status of these forms. S. poterii is only known with certainty from
England.

Stigmella speciosa (Frey)

In RMNH: Rotterdam, Snellen, 27. V. 1877, 1 9; 21. VI. 1877, 1 9; 21. VII. 1879, 1 9;
28. VI. 1901, 1 6 . Mines from the following localities: Gelderland: Hulshorst, near station, FU
8403; Noord-Holland: Ankeveen, Spiegelpolder, FT 4094; Zuid-Holland: Wassenaar, Meijen-
del, ET 9377, Oostvoorne, dunes, ET 7552/7351; Noord-Brabant: Ulvenhoutse Bosch, FT
2313; Chaamse Bosch, FT 2709; Limburg: Thorn, Bethanienklooster, FS 9972; Valkenburg,
FS 9938; Oud-Valkenburg, Schaelsberg, GS 0038; Sibbe, Biebos, FS 9937; Kunrade, Kunder¬
berg, GS 0739. Only 3 (3 c? bred from Limburg.

Although this species was included by Lempke (1976) on the basis of van Frankenhuyzen &
Houtman (1972), no localities have been published previously. Nevertheless, the species was
already known by Snellen (1882), but he misidentified it as S. aceris (Frey). His description

HO

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN , DEEL 42, 1 -VU. 1982

entirely fits S. speciosa, and he also found it on Acer pseudoplatanus L., the usual foodplant,
whereas S. aceris feeds on Acer campestre L.

S. speciosa seems to be widespread in the Netherlands, but generally scarce except in Lim¬
burg. The life cycle is not very clearly demarcated into generations as larvae can be found over
a long period (June-November), without clear peaks. Emmet (1976a) regards it as mainly uni-
voltine with a small proportion of adults emerging in August. We also reared one male adult in
August.

Stigmella svenssoni (Johansson), f. n. sp.

Gelderland: Hulshorst; 27. VI. 1944, L. Vâri, 1 9 (ZMA, gen. slide V.924).

Since Johansson (1971) showed dearly that what had been called S. ruficapitella (Haworth)
in reality consisted of at least four species, the occurrence of some of these species in the
Netherlands might well be expected. Gielis & Hull (1975) recorded S. roborella (Johansson)
for the first time, which according to our experience is by far the commonest species of this
group. S. ruficapitella sensu stricto is much less common, but S. svenssoni had not been found
until it was discovered when checking the specimens under S. viscerella (Stainton) in the
Amsterdam collection. Also outside the Netherlands this species seems to be scarce, and has
only been recorded from Sweden, England, Italy and Hungary, Emmet (1976b) imputes its ap¬
parent scarcity to an unusual life cycle, which is possibly univoltine, with the majority of larvae
feeding in August. We hope that further collecting during that month will yield more specimens
of S. svenssoni from the Netherlands.

Stigmella regiella (Herrich-Schäffer)

Overijssel: Oldenzaal, Tankenberg, LC 6098/6099; Denekamp, near Kampbrug, LD 6502;
Gelderland: Winterswijk, LC 5060, LC 4157, LC 4257, l!C 4859; Limburg: Oud-Valkenburg,
Schaelsberg GS 0038/0138, Sibbe, Biebos, FS 9937; Sibbe, Gerendal, GS 0035; Kunrade, Kun-
derberg, GS 0739; Epen, Bovenste Bosch, GS 0426; Epen, Heimansgroeve, GS 0627; Cadier
& Keer, Schiepersberg, FS 9534/9634; St. Geertruid, Eijsderbosch, FS 9430; Rijckholt, Rijck-
holterbosch, FS 9331. Adults bred from Winterswijk, Sibbe, Cadier, Oldenzaal, Denekamp.

This species which had been previously only mentioned once from a single mine near Epen
(Vâri, 1944) is in fact rather common in the eastern and southern part of the Netherlands. It
could be found mainly on Crataegus laevigata (Poir.) DC. and C. monogyna Jacq. growing in
woods. In hedges and other open habitats it is apparently much less common. From the western
part of the Netherlands we have no certain records, although we have a couple of mines which
could be credited with this species. In some cases it is very difficult to distinguish the mine from
that of S. hybnerella (Hübner), a very common species. Fresh mines, however, are generally
easy to recognise by the reddish frass and the gallery which follows the leaf margin (fig. 9). We
also found the species in Belgium, Comblain-au-Pont, Roches Noires, on 10. X. 1979 (adults in
VI. 1980). Lhomme (1963) does not mention the species, so possibly it is a new record for Bel¬
gium. Emmet (1976a) states that the species is univoltine, but in Holland it is, at least partly,
bivoltine. We have collected the larvae as early as June 16th and in July, which gave rise to
adults in July and August.

Stigmella crataegella Klimesch, f. n. sp.

Limburg: Wijlre, Stokhem, GS 0235, mines, 10. IX. 1979; Kunrade, Kunderberg, GS 0739,
mines, 10. IX. 1979; 6 larvae, 14.VIL1980 (1 9, 10.IV.1981); Sibbe, Gerendal, GS 0035, larvae
15.VIL1980 and 16.VIL1981; Cadier & Keer, Schiepersberg, FS 9534/9634, 7 larvae,
15. VII. 1980 (2 (3c3, 2 9 9, 8-13. IV. 1981); Maastricht, St. Pietersberg, FS 8833, mines,
2.IX.1981.

This is the sixth species which seems to be restricted to the chalkhills of Limburg. It has been

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VII. 1982

111

Fig. 10. Mine of Stigmella crataegella Klimesch on Crataegus monogyna.

found mainly in open sunny places, where it feeds on Crataegus monogyna. Vacated mines (fig.
10) are difficult to distinguish from those of S. perpygmaeella (Doubleday), but tenanted mines
do not give problems as the larva is bright green opposed to the yellow larva of S. perpygmaeel¬
la. S. crataegella is univoltine and feeds usually in the first half of July. In 1980 many larvae
were feeding on 15th July, but in 1981 only one larva could be found on the same date in the
same localities. Although we have collected widely on Crataegus we have never found this spe¬
cies outside Limburg. S. crataegella is common in the British Isles, France (Léraut, 1977), Aus¬
tria, Hungary, Italy and southern Sweden.

REFERENCES

Borkowski, A., 1975. Studien an Nepticuliden (Lepidoptera). Teil VI. Die Verbreitung der
Nepticuliden in Polen. — Polskie Pismo ent. 45; 487-535.

Emmet, A. M., 1973. Notes on some of the British Nepticulidae II. — Entomologist's Rec. J.
Var. 85: 77-80, 176-180, 278-283.

— - , 1974. Ectoedemia bradfordi sp. nov. (Lep., Nepticulidae), a hitherto undescribed spe¬

cies occurring in Kent. — Entomologist’s Gaz. 25: 269-273.

- , 1976a. Nepticulidae. — The moths and butterflies of Great Britain and Ireland (J.

Heath, ed.) 1; 171-267.

- , 1976b. The status in Britain of Stigmella samiatella (Zeller, 1839) and S. svenssoni (Jo¬
hansson, 1971) (Lep., Nepticulidae). — Entomologist’s Rec. J. Var. 88:315-318.
Frankenhuyzen, A. van & G. Houtman, 1972. Bladmineerders op bomen en struiken. — Wet.
Meded. K. ned. natuurh. Veren. 94: 1-60.

Gielis, C. & M. Huil, 1975. Vlindervangsten in de Eendenkooi te Vlaardingen. — Ent. Ber.,
Amst. 35: 125-134.

Hering, E. M., 1957. Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa, 1 and 2: 1-1185, 3: 1-
221, Junk, the Hague.

112

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .VIL 1982

Johansson, R. A., 1971. Notes on Nepticulidae (Lepidoptera) I. A revision of the Nepticula
ruficapitella group. — Ent. scand. 2; 241-262.

Karsholt, O. & E. S. Nielsen, 1976. Systematisk fortegnelse over Danmarks sommerfugle , 1-
128, Scandinavian Science Press, Klampenborg.

Klimesch, J., 1953. Die europäischen Trifurcula - und Ectoedemia - Arten (Lep., Nepticuli¬
dae). — Z. Wien. ent. Ges. 38: 160-170, 191-196.

Langohr, G. R., 1977. Nieuwe en minder gewone Lepidoptera voor de Nederlandse fauna. —
Ent. Ber. , Amst. 37: 133-137.

Lempke, B. J. 1976. Naamlijst van de Nederlandse Lepidoptera. — Biblthk. K. ned. natuurh.
Veren. 21: 1-100.

Léraut, P., 1977. Quatre Lépidoptères a ajouter à la faune de France (Gracillariidae, Nepticu¬
lidae). — Bull. Soc. Lépidopt. fr. 1:91-92.

Lhomme, L., [1963]. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique, 2 (2), Microlépi¬
doptères: 1164-1210.

Snellen, P. C. T., 1882. De vlinders van Nederland, Microlepidoptera 2: I-XIII, 962-1009, Brill,
Leiden.

Vâri, L., 1944. Nederlandse Lepidoptera (4e faunistische mededeling). — Ent. Ber., Amst. 11:
213-216.

Postbus 7161, 1007 MC Amsterdam.

THE PESTS OF CROPS IN INDONESIA, by L. G. E. Kalshoven revised by P. A. van der
Laan with cooperation of G. H. L. Rothschild, 1981. XIX + 701 pp, 16 colorplates, 493
black/white illustrations, Hostplant/pestindex 13 pp. General index 49 pp. P. T. Ichtiar-van
Hoeve, Jalan Majapahit 6 Jakarta, Indonesia/Elsevier, Amsterdam. Distributed by Van Ton¬
geren, P.O. Box 8111, 1005 AC, Amsterdam. Price (bound) U.S. $ 65.00; Dutch FI. 160.00.

Much applied entomological research was conducted during the colonial period in Indonesia.
The results obtained were mainly published in various Dutch reports and journals. In this peri¬
od chemical control was still in its infancy. The research efforts were therefore largely concen¬
trated on the identification and description of pests, the type of damage, population devel¬
opment and epidemiology, hostplants, parasitoids and predators.

Insect control was mainly based on cultural methods and where possible on the introduction
of parasitoids and predators. Thanks to efforts of the late Dr. L. G. E. Kalshoven all the avail¬
able information was compiled in one single publication: „De plagen van de cultuur-gewassen
in Indonesië” issued in Dutch in 1950/51. Soon it was obvious that the information contained in
this book would have to be made available to a much wider public and especially to the present
and future generations of Indonesian entomologists.

However, it was not until a capable editor was found and funds became available that an
English version could be prepared. It was a wise decision not to prepare a mere translation of
Kalshoven’s book, but to revise the text critically, to omit what is at present no longer relevant
and to add new data available, nothwithstanding the work involved.

In the present revision the text was reduced from 1065 to 701 pp., more than half of the
original illustrations have been maintained, whereas 114 new figures were added. Additional
information a.o. includes recent data on plant and leaf hoppers in rice and on lepidopterous
-stemborers. The bibliography consists of 305 references of which about 50% refers to literature
after 1950. An extensive pest/hostplant and general index facilitates the use of this book. De¬
tails of control measures are not given as these are constantly subject to revision. Although the
original text had to be revised to a considerable degree the character of Kalshoven’s work was
preserved. The number of printing errors is minimal, the publication of this book is well pre¬
sented. The present revision can be considered as very successful and will remain a sound basis
for applied entomological research in Indonesia and South East Asia for years to come. Thanks
to the efforts of the editor, this book is available at a reasonable price. — G. G. M. Schulten

qS. 7ö(&‘e‘ï^

iA

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkort^ (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 augustus 1982 No. 8

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

B. de JONG, Nieuwe soorten van spinnen voor de Nederlandse fauna (Aranea): 113; B. J.
LEMPKE, Interessante waarnemingen en vangsten van Lepidoptera in 1980: 116; J. KRIK¬
KEN, The genus Heteroclitopus Péringuey in Kenya (Coleoptera: Scarabaeidae): 120;

C. van ACHTERBERG, A new genus of the Rogadinae-Lysitermini from Kazakhstan (Hym.:
Braconidae): 125; KORTE MEDEDELINGEN: Aangeboden: 115; B. J. LEMPKE, Vliegtijd
van vlindermannetjes: 128; LITERATUUR: 119.

Nieuwe soorten van spinnen voor de Nederlandse fauna (Aranea)

door

B. de JONG

ABSTRACT. — New species of spiders for the fauna of the Netherlands (Aranea). Spider
species from my collection that have not been recorded before from the Netherlands are listed.
A few species I found in the collections of the Amsterdam Institute for Taxonomic Zoology,
where I have deposited my complete collection of Dutch spiders.

Het verschijnen van de Novus Catalogus Aranearum (Van Helsdingen, 1981) is aanleiding
tot dit artikeltje. In het voorwoord zegt de auteur, dat hem bekend is „dat er nog een flink
aantal nog niet voor ons land genoemde soorten in collecties aanwezig zijn ”. Hij verdient niet
alleen dank voor het vele minutieuze werk, dat hij in zijn catalogus gestoken heeft, maar, wat
mijzelf betreft, ook voor de controle op mijn determinaties, die in het verleden en in het heden
wel eens de toets van kritiek niet konden doorstaan.

Het valt op, dat het merendeel van de nieuwe soorten gevonden werd in het materiaal van
vóór 1951, terwijl toch in de laatste twee decennia vele nieuwe araneologen aan het werk zijn
gegaan. Ook bleek een aantal intussen als nieuw opgegeven soorten in mijn oude materiaal
aanwezig te zijn. Het valt wel te betreuren, dat mijn vindplaatsgegevens niet zo uitvoerig zijn
als tegenwoordig als eis (EIS) wordt gesteld.

Al het genoemde materiaal bevindt zich in het Instituut voor Taxonomische Zoölogie te Am¬
sterdam, waaraan ik mijn collectie heb geschonken.

CLUBIONIDAE

Clubiona juvenis Simon. — Deze bleek voor te komen in materiaal, dat in de jaren
1923/1926 door Amsterdamse biologen bij een inventarisatie van het Naardermeer werd verza¬
meld. 2 6 6 ad. en 7 9 9 ad. werden op 10. VI. 1924 verkregen uit zeefsel van rietbossen langs
de Hoofdvaart. Jammer genoeg kreeg ik dit monster pas onder ogen nadat ik de hoofdmassa
van het materiaal had gedetermineerd. Hierdoor is het niet vermeld in Van Helsdingen (1978).

114

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

LYCOSIDAE

Arctosa cinerea (Fabricius). — Een S ad. bevond zich bij enkele andere soorten in een buis¬
je met spinnen dat ik kreeg van de heer F. de Graaf, helaas met de vage aanduiding „ten Noor¬
den van Arnhem” en verder 1948. Het betreft hier een soort, die volgens Wiebes (1959) in ons
land zou kunnen worden gevonden. Ze komt voor „op zandige hellingen aan de oevers van
rivieren en op stranden, waar ze een holletje uitgraaft”. Voor wat de vondst van De Graaf aan¬
gaat zou die dus ergens langs de oever van de IJssel kunnen zijn gedaan.

THERIDIIDAE

Achaearanea simulans (Thorell). — Volgens Locket & Millidge (1974) verschilt het aantal
stekels op de poten significant van dat bij A. tepidariorum (C. L. Koch). Het onderscheid op
grond van de vulva schijnt ook goed te maken te zijn. Bij de (5 <5 verschillen de palpen onder¬
ling niet. A. simulans is een winterharde soort, die dus ook ver van behuizing kan worden ge¬
vonden. Tot nu toe zijn geen vindplaatsen voor ons land vermeld en het zou aanbeveling ver¬
dienen om de exemplaren van „tepidariorum”, die buiten kassen gevangen zijn, nog eens goed
te bekijken. Ik heb exemplaren van A. simulans uit Diemen, Amstelveen, Kortenhoef, Wan-
neperveen. Kotten en Denekamp. alle 9 9 ad., en 1 d ad. en 3 9 9 ad. uit Oosterhesselen. De
vangsten liggen tussen ll.V en 25. VIII en werden gedaan in resp. een kajuitjacht, tegen een
buitenmuur, op lage wilgenbosjes, in een els, in een eendenkooi, onder de dakgoot van een
boerderij, in het bos „Bek en Delle” (Winterswijk) en bij het Nonneven bij Kotten en tenslotte
in het Borgerbos. Van Oosterhesselen ontbreekt nadere aanduiding.

Theonoe minutissima (O. P. -Cambridge). Een 9 ad. van deze slechts 1 mm grote spin vond
ik op 28. IV. 1943 bij Epen (Z.L.) in strooisel in een naaldbos.

ARANEIDAE

Theridiosoma gemmosum (L. Koch). — Het eerste exemplaar dat ik onder ogen kreeg, een
9 ad., bevond zich in een buisje met spinnen, die door mevr. Smit-Nadort in Noord-Brabant
verzameld waren. Nadere informatie over de exacte vindplaats was, na zoveel jaren, erg moei¬
lijk te verkrijgen. Het zou hoofdzakelijk gaan om, enerzijds, een gebied tussen Gilze en Baarle
Nassau, anderzijds een populierenbos bij St. Oedenrode, en dan op 1 1 .VIII of 16. VIII. 1942.

Daarna vond ik in het Amsterdamse Naardermeer-materiaal een 9 inad., toch goed herken¬
baar aan de merkwaardige lichaamsvorm. Het was verzameld uit zeefsel van rietbossen langs
de Hoofdvaart op 10. VI. 1924, evenals Clubiona juvenis\ wel niet letterlijk, maar toch zoiets als
„twee vliegen in één klap”.

Tenslotte ving ik 2 9 9 ad. en 1 9 inad. tussen biezen op de grond lopend aan de oever van
het grote ven op het landgoed De Vennen bij Nunspeet op 31.V.1981. Ik zag ook nog flarden
van een webje tussen die biezen, vlak boven het water, waar zich hoogst waarschijnlijk één
exemplaar uit had laten vallen. Er zijn ook exemplaren gevangen, 3 cJ (3 ad. en 3 9 9 ad., in
het reservaat De Bruuk ten Z.O. van Groesbeek door Van Helsdingen en J. Prinsen.

ERIGONIDAE

Erigone capra Simon. — 2 S S ad. uit Oosterhesselen op 21. VIII. 1944. Helaas ook hier geen
nadere gegevens over de vindplaats. De soort is hygrobiont.

Hylyphantes nigritus (Simon). — De heer A. E. Koot vond 2 9 9 ad. van de hier genoemde
soort, één tussen Hoog Soeren en Kootwijk op 22. VII. 1940 en één in het Sprengenbos bij
Apeldoorn, ook in VII. 1940. Pas 2 jaar later verzamelde ik zelf in VL1942 een 9 ad. in de
omgeving van Piasmolen bij Mook.

Trichoncus saxicola (O. P. -Cambridge). — Een 9 ad. werd gevangen op 21.11.1943 bij An-
keveen tijdens het zeven van strooisel door D. Piet.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

115

Walckenaera furcillata (Menge). — Weer twee vangsten van adulte 9 9 in het Sprengenbos
bij Apeldoorn door A. Koot in VII. 1940. Verder ving ik zelf een 9 ad. op 10. VI. 1942 in Baarn
op het terrein van Groeneveld.

LINYPHIIDAE

Macrargus carpenteri (O. P. -Cambridge). — Een 9 ad. ving ik in mos op het Cadettenkamp
bij Breda op 1. IV. 1940, en A. Koot vond een 9 ad. bij Cauwelaer in de buurt van Breda op
1.V.1940. Later bleek de soort algemeen voor te komen in de boswachterij Cranendonck bij
Soerendonk in de maanden november tot mei, in beide geslachten. Verder heb ik een 9 ad. uit
een dennenbos op De Vennen bij Nunspeet van 28. V. 1981. Vroeger werd deze soort be¬
schouwd als een ondersoort van M. rufus (Wider).

Osïearius melanopygius (O. P. -Cambridge). — Een 6 ad. werd aangetroffen in een vangpot
in een heide-achtig terrein vlakbij de boswachterij Cranendonck op 6. X. 1974. Deze soort heeft
een merkwaardige verspreiding in de tropen van de oude en de nieuwe wereld, op het zuidelijk
halfrond en met een uitloper naar de atlantische kusten van West-Europa.

Pityohyphanïes phrygianus (C. L. Koch). — Nadat ik een in België door A. Tennissen verza¬
meld 9 ad. had gekregen was ik op deze soort gespitst. Op 10. V. 1978 ving ik bij Eperheide
(Z.L.) op de dorre takken van een spar in het bos De Molt een 9 inad., door de merkwaardige
kieurtekening echter toch goed te herkennen. De heer Van Helsdingen deelde mij mee, dat
hem het voorkomen in ons land al bekend was.

LITERATUUR

Helsdingen, P. J. van, 1978. De Nederlandse Clubionidae en hun verspreiding. — Zool. Bijdr.
25: 1-42.

- — , 1980. Novus catalogus aranearum, hucusque in Hollandia inventarum: I-VII, 1-145,

Leiden.

Locket, G. H., A. F. Millidge & P. Merrett, 1974. British spiders 3: I-IX, 1-314, figs. 1-75,
maps 1-612. Ray Society, London.

Wiebes, J. T,, 1959. The Lycosidae and Pisauridae (Araneae) of the Netherlands. — Zool.
Verh., Leiden. Al: 1-78.

Kapelweg 41 A, 5521 JH Eersel

AANGEBODEN. — Bod gevraagd op de eerste 10 delen van „Die Käfer Mitteleuropas”
van H. Freude, W. Harde & G. A. Lohse. Losse delen worden niet verkocht. Indien u binnen
een week geen bericht ontvangt is de set verkocht. Brieven aan: mevrouw H. L. Hellinga-Hor-
ning, Arendhof 1, 5672 VT Nuenen.

i

116

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

Interessante waarnemingen en vangsten van Lepidoptera in 1980

door

B. J. LEMPKE

Însîiîuuî voor Taxonomische Zoologie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRACT. — Interesting observations and catches of Lepidoptera in 1980. The most stri¬
king captures were: one Cupido minimus (Fuessly) in the south of Dutch Limburg, 10 speci¬
mens of Euxoa lidia (Cramer) in heathy districts in Gelderland (not seen since 1920!), and two
of Cryphia algae (Fabricius) in the south of Dutch Limburg (not seen since 1954). Mythimna
albipuncta (Denis & Schiffermüller) can maintain itself only with difficulty in the Netherlands.
Chrysodeixis chalcites (Esper) is clearly extending its range, but so far there is no proof that the
caterpillar can overwinter here safely in the open air.

Een aantal jaren geleden begonnen enkele medewerkers, die assisteren bij het verzamelen
van gegevens over trekvlinders, ook hun ervaringen over inheemse soorten te vermelden,
vooral wat de dagvlinders betrof. Het was best interessant naast alle sombere geluiden over
onze fauna ook eens wat optimistischer klanken te horen en daarom vermeldde ik die gegevens
voor het eigenlijk verslag over de migranten. Het gevolg was echter wel, dat de informatie
over de inheemse soorten ging toenemen. Over het jaar 1979 was die zo omvangrijk geworden,
dat ik al deze gegevens in een afzonderlijke rubriek achter het trekverslag plaatste. Bovendien
stonden in de verslagen ook al jaren soorten die via herhaalde immigraties er in de loop van
deze eeuw in geslaagd waren hier vaste voet te krijgen, al is die „vaste voet” soms tamelijk
wankel.

In het verslag over 1980 heb ik nu de knoop doorgehakt en alle gegevens die geen betrekking
hebben op migranten, weggelaten. Alle mededelingen, ook die over de voormalige migranten,
heb ik nu samengevoegd tot een afzonderlijk overzicht, dat hieronder volgt.

PAPILIONIDAE

Papilio machaon Linnaeus. Het areaal van de vlinder is hier al jaren zeer beperkt. Op d’Ob-
servant (Sint Pietersberg) werden van 12-27. V in totaal 15 exemplaren geteld (J. Moonen).
Van de zomergeneratie werden er van 13-23. VIII slechts drie gezien, alle weer in het zuiden
van Limburg (Ulestraten, Schaesberg en Simpelveld).

PIERIDAE

Anthocharis cardamines (Linnaeus). Na een periode van achteruitgang gaat het de laatste
jaren weer goed met de Oranjetip, vooral in het oosten en zuiden. Te Nijeveen (ten noorden
van Meppel) vloog de vlinder in groot aantal (A. de Jonge), ook bij Eldrik (bij Laag-Keppel)
(Ch. Naves) en bij Breugel en omgeving (L. van Deventer). Verder kwamen meldingen binnen
van Friesland, Twente, de Veluwe, de Achterhoek, westelijk Noord-Brabant en Limburg.

Gonepieryx rhamni (Linnaeus). Op 14. VIII werden te Oostvoorne op Eupatorium ongeveer
30 Citroenvlinders geteld (A. van Oosten). Maar geheel anders waren de ervaringen in de
Achterhoek. In de omgeving van Drempt vloog de vlinder in het voorjaar in vrij groot aantal,
maar de nieuwe generatie was biezonder zwak: het maximum per dag was maar drie exempla¬
ren (Ch. Naves, op 15. VIII). Een zeer laat 6 werd 20. XI bij Winterswijk gezien (W. Poppe).

LYCAENIDAE

Cupido minimus (Fuessly). Een exemplaar van deze rariteit werd 18. V op d’Observant ge-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

117

vangen (J. Moonen). Ik ken slechts twee andere vangsten na 1948: Schin op Geul, 8. VI. 1951
(J. Diederen) en Wijlre, 28. V. 1967 (G. Langohr).

Callophrys rubi (Linnaeus) vloog in april zeer talrijk in de omgeving van Havelte (A. de
Jonge).

NYMPHALIDAE

MelUcta athalia (Rottemburg). Deze soort is de laatste jaren sterk achteruit gegaan. Vermel¬
denswaard is daarom het talrijk voorkomen in de buurt van Gortel (A. Veldhuyzen).

Aglais uriicae (Linnaeus). De eerste nieuwe generatie werd nauwelijks opgemerkt. De twee¬
de was opvallend laat, nog altijd een gevolg van de ongunstige maanden ervoor. Pas in septem¬
ber begon ze te verschijnen, maar was toen al snel op veel plaatsen talrijk aanwezig.

Nymphalis polychloros (Linnaeus). Nog steeds een zeldzame vlinder, maar een paar exem¬
plaren werden toch weer op Buddleja gezien: op 29. VII te Ulestraten, op 1 en 2. VIII te Rotter¬
dam, op 5. VIII te Amsterdam en op 6. VIII te Valkenisse.

Inachis io (Linnaeus). Op 5. VI werden duizenden half volwassen rupsen bij Middelharnis
aangetroffen. Op 10. VIII werden daar 150 vlinders op Leverkruid geteld en waren er honder¬
den op Akkerdistel aan het Sas te Dirksland (P. Vroegindeweij). Vooral in de tweede helft van
VIII was de vlinder plaatselijk zeer talrijk: 800 geteld op de dam langs het Keteldiep op
16. VIII (G. Gerritse), talrijk op Zulte in het Lauwersmeer (W. Oord), bij Amsterdam, Rotter¬
dam enz.

Polygonia c-a!bum (Linnaeus). Alleen gemeld van een paar plaatsen in het zuiden: Vessem,
12. IV en 3.x (mevr. H. Gehéniau), Ulestraten (J. Moonen) en Sittard („ieder jaar in de tuin,
maar minder dan vroeger”, K. Penners).

Araschnia levana (Linnaeus). Het Landkaartje werd van tal van plaatsen gemeld: Friesland,
Drenthe, Overijssel, Gelderland, eindelijk ook weer uit Utrecht (Rhenen en Zeist). Nog op¬
vallender zijn vangsten uit Noord-Holland: beide generaties bij Nederhorst den Berg (A. van
Tuijl) en vooral Zaandam (twee op 7. VIII in het Burg. In ’t Veldpark, R. Nijntjes). Ook op
enkele plaatsen in oostelijk Zeeuws-Vlaanderen: Groot-Eiland, Hulst en Axel (G. Wilmink).
In Noord-Brabant gemeld van Wouw, landgoed De Pannenberg bij Rijsbergen (vooral de
tweede generatie talrijk, A. Franssen) en Vessem.

Argynnis paphia (Linnaeus). Van deze nu ook zeer zeldzame vlinder werd 19. VIII een
exemplaar te Maasbracht gezien (J. Sentjens).

SATYRIDAE

Pararge aegeria (Linnaeus). De vlinder komt vooral voor in bosachtig terrein op zandgrond,
waar hij zich graag in halfschaduw ophoudt. Opvallend is daarom het voorkomen in Middel¬
burg. De heer J. Wedts de Swart had hem ook in vorige jaren in zijn tuin gezien, maar in 1980
was aegeria van 13. IV tot in X regelmatig present. Een oude vindplaats op Walcheren is Dom¬
burg. Zou in het bosgebied daar misschien een flinke populatie voorkomen?

Coenonympha pamphilus (Linnaeus). Op 2. IX zaten op de berm van een polderweg bij Mid¬
delharnis om 19 uur honderden over een lengte van 60 m met dichtgeklapte vleugels tegen
grashalmen of op de schermen van Pastinaak (P. Vroegindewij).

SATURNIIDAE

Saturnia pavonia (Linnaeus). De rupsen van de Nachtpauwoog variëren sterk in de mate van
voorkomen. Soms zijn ze heel gewoon op heidevelden, dan weer zijn ze verscheidene jaren
achter elkaar nauwelijks te vinden. In 1980 waren ze zeer talrijk op de heide bij Havelte (A. de
Jonge). Een interessante vindplaats van de soort is Graauw in oostelijk Zeeuws-Vlaanderen
(E. Vermandel).

118

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

GEOMETRIDAE

Agriopis leucophaearia (Denis & Schiffermüller). In het vroege voorjaar zeer talrijk op de
Kallenkoter heide (bij Steenwijk). Vooral in de eikehakhoutbossen waren de vlinders bij dui¬
zenden te vinden, terwijl A. marginaha (Fabricius) buitengewoon talrijk was in de omgeving
van Havelte (A. de Jonge).

Erannis defoliaria (Clerck). Na eind december wordt de vlinder zelden meer waargenomen.
Vermeldenswaard is daarom de vangst van een ó op 8. II te Son en Breugel (L. van Deventer).

Bupalus piniaria (Linnaeus). In 1980 werden weer migraties van enkele kleine groepjes op¬
gemerkt. Öp 6. VI werden acht exemplaren in de val te Oosthuizen aangetroffen (W. van
Rooyen) en in de tweede week van juni werden er 20 in de val te Kortgene gevonden (J. van
Vuure).

SPHINGIDAE

Hyles gallii (Rottemburg). Een zeer onregelmatig voorkomende vlinder en dan nog bij voor¬
keur op de zandgronden. Opmerkelijk is daarom de vangst van een exemplaar te Beusichem
op 3. VII (M. Melchior).

NOCTUIDAE

Euxoa lidia (Cramer). De laatst bekende vangsten dateren van 1920. Biezonder interessant
is daarom de vangst van een aantal exemplaren op twee verschillende plaatsen op de Veluwe.
In de periode van 25.VII-2.VIII werden bij Heerde niet minder dan negen lidia's op licht aan¬
getroffen (J. Wolschrijn), terwijl lichtvangst bij Speuld op 26. VII een tiende opleverde (A. van
Tuijl). Men kan zich afvragen of deze aan heidegebieden gebonden vlinder steeds op de Velu¬
we aanwezig is geweest, maar dan wel in een kleine populatie die nooit in de tussenliggende
periode opgemerkt werd.

Agrotis puta (Hübner). Vangsten in het oosten van het land komen weinig voor. Op 13. VIII
werd een graaf 9 op licht aangetroffen te Schaarsbergen (K. Alders).

Acronicta alni (Linnaeus). Eveneens een zeldzaamheid, zeker in Gelderland. In VIII vond
een fruitkweker een rups te Westervoort op Appel. Hij gaf die aan de heer B. Rietman te
Twello, die er een fraaie dia van maakte en de rups verder opkweekte. De pop kwam
23.V.1981 uit.

Cryphia algae (Fabricius). De laatste vangsten dateerden van 1954. In 1980 werden twee
exemplaren in de lichtval te Stein aangetroffen op 4 en 14. VIII (Pater A. Munsters).

Ipimorpha retusa (Linnaeus). Vangsten in oktober zijn grote uitzonderingen. Op 7.X trof de
heer W. van Rooyen een exemplaar aan in de val te Oosthuizen.

Lithacodia deceptoria (Scopoli). Pas omstreeks 1950 slaagde de vlinder er in vaste voet in
Nederland te krijgen, het eerst natuurlijk in het zuiden. Maar geleidelijk schoof zijn areaal hier
steeds verder noordwaarts op. In 1980 vloog deceptoria zeer talrijk bij Havelte. De vlinders
waren op de vindplaats bij honderden aanwezig (A. de Jonge).

Tenslotte dan de gegevens van de soorten, die tot nog toe in het trekverslag vermeld werden
als voormalige migranten.

Mythimna albipuncta (Denis & Schiffermüller). De vlinder werd uitsluitend vermeld uit Lim¬
burg. Na de explosie in de veertiger jaren is de soort sterk achteruit gegaan. Ze wordt nog wel
elk jaar waargenomen, maar zelfs in Limburg zijn de aantallen klein. Te Ubach over Worms
werden in totaal slechts vijf exemplaren gezien, verdeeld over beide generaties, op 9 en 18. VI,
27. VII en 8. VIII (J. Pöschkens). Verder werd er nog één gemeld van Geulle (28. IX, D. Cupe-
do) en drie van Vlodrop op 29. IX (C. Ottenheijm).

Mythimna l-album (Linnaeus). Van de eerste generatie werden tussen 9. VI en 24. VII zes
exemplaren gezien en wel te Ubach over Worms, Beusichem en Drempt. De tweede generatie

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, l.Vin.l982

119

vloog voor zover bekend van 8. IX tot 6.X. Hiervan werden drie exemplaren op 26 en 27. IX te
Geulle gezien en 71 te Beusichem. Dat de soort hier in elk geval vaste voet gekregen heeft
staat wel vast. Maar de vraag is natuurlijk waarom nu juist deze omgeving zo gunstig voor de
soort is. Het jaartotaal bedraagt 80 exemplaren, een vrij redelijk aantal, dat gunstig afsteekt
tegen de twee voorafgaande jaren.

Hoplodrina ambigua (Denis & Schiffermüller). Uitsluitend waargenomen in de zuidelijke
helft van het land, zeker in twee generaties, waartussen echter geen duidelijke grens te vinden
is. Op 28. V kwam een vlinder uit een op Noord-Beveland gevonden pop (J. van Vuure), ter¬
wijl reeds op 30. V twee exemplaren door pater Munsters te Stein op licht gevangen werden. Er
komt dan een goed aaneensluitende rij data tot 18. VI. Daarna volgen wat verspreide data in
eind VI en VII, waarna weer een redelijk op elkaar volgende rij volgt van 1.VIII-28.IX. Het
aantal per datum was echter steeds beneden 10.

Vindplaatsen. Lbg.: Simpelveld, Stein. Zl.; Kortgene. Z.H.: Melissant, Ouddorp, Oostvoor-
ne, Brielle. Gdl.: Nijmegen.

Aantal waargenomen exemplaren: 83, veel minder dan de zes voorafgaande jaren.

Chrysodeixis chalcites (Esper). Reeds op 13. VI werd er één op Liguster te Maassluis aange¬
troffen (A. van Oosten). Pas op 28. VII volgde de eerste te Leidschendam, daar tot op 2.X ge¬
volgd door 15 andere. Te Berkel, als altijd de rijkste vindplaats, werd de vlinder gezien van
5.VIII-28.IX, in totaal 140 exemplaren. Het aantal vindplaatsen buiten het Westland begint
echter te groeien en de soort wordt ook steeds verder van dat gebied waargenomen. Geogra¬
fisch gerangschikt luidt de lijst (indien niet anders vermeid telkens één exemplaar): Rozenburg
25. IX, Brielle 23 en 28. IX, Middelharnis 20. IX in de tuin tussen lage planten. Melissant tel¬
kens op 21-24. IX, 9.x en 16. X, Rotterdam twee op l.X, Alblasserdam 14. VII en 22. IX, Voor¬
schoten 14. VII, De Zilk 28. IX, Naarden 9. IX, Oldebroek 25. X een half volwassen rups op
overjarige Chrysanten in de tuin, vlinder binnen uit op 22. XI, Wellerlooi 9. XII een rups in een
tomatenkas, die 18. XII de vlinder leverde.

Totaal aantal: 176. Over de aantallen in de kassen is uiteraard niets bekend. Er blijven wel
een paar problemen: a. waarom vinden de meeste ontsnappingen uit de kassen juist in VIII en
IX plaats? b. zijn alle bovengenoemde vondsten vlinders uit de kassen of hun nakomelingen of
zijn er ook nieuwe migranten bij? c. kan de rups ook buiten bij ons de winter doorkomen? (in
elk geval wel de zomer en de herfst).

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

PIFON — iets voor u? De Amerikaanse entomoloog Ross Arnett verzoekt ons het volgende
aan u bekend te maken. Sedert 1977 is hij de beheerder en opbouwer van een „databank”, een
gecomputeriseerde kaartenbak, met adressen en andere zakelijke informatie omtrent personen
met een belangstelling of activiteit in de natuurlijke historie. De databank bevat ook gegevens
van niet- Amerikanen. Deze databank, die slechts informatie bevat die door de geregistreerden
zelf is verschaft, is op twee manieren te raadplegen. Tegen minimale vergoeding kan men een
lijst krijgen van personen, adressen etc. die aan een zekere groep werken, in een bepaald ge¬
bied actief zijn, etc. Daarnaast worden door Arnett ook lijsten gepubliceerd.

Allen die belangstelling hebben voor dit project, kunnen rechtstreeks contact met hem opne¬
men, op het hieronder gegeven adres. Personen, die zich kosteloos willen laten opnemen in
Arnetts bestand kunnen dit doen door het verstrekken van de volgende gegevens: Naam, voor¬
letters, titulatuur; adres, telefoonnummer, postcode; taxonomische groep waarin men belang¬
stelling heeft (zo mogelijk familie), aard van de belangstelling (bijv. gedrag), en gebied waarin
men het meest geïnteresseerd is (West-Europa, etc.); evt. nadere bijzonderheden in max. 25
woorden; aan taxonomen nog de speciale vraag of ze bereid zijn voor anderen te determine¬
ren; last but not least: handtekening en datum.

Eventuele aanmeldingen of inlichtingen bij: Dr. Ross H. Arnett, jr., Oxycopis pond re¬
search station, 90 Wallace Road, Kinderhook, NY 12106 USA.

120

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

The genus Heteroclitopus Péringuey in Kenya (Coleoptera: Scarabaeidae)

by

J. KRIKKEN

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — Two new species of Heteroclitopus Péringuey are described from Kenya. A
third species is reported from Kenya, and its lectotype is designated. A tentative key to the 12
known species is given.

INTRODUCTION

Heteroclitopus Péringuey, 1901, is a rare Afrotropical scarab genus, up till now consisting of
10 described species (Ferreira, 1973). Most of the species are based on very few specimens,
and it is therefore surprising that my colleague C. Smeenk brought back from Kenya 11 speci¬
mens belonging to three different species. They were all collected in the same place, during the
same night, a rainy night swarming with termites. These circumstances may be relevant, be¬
cause it has been suggested by Péringuey (1901) that Heteroclitopus may well be termitophil-
ous, and indeed certain termitophiles swarm with their hosts. Whether termitophilous or not,
the peculiar hind tarsi and the reduced labial palpi are indicative of special habits. The collect¬
ing locality was Leopard Rock in the Meru National Park, a savanna region at the northeastern
foot of Mt. Kenya. Müller (1941, 1942) described some Heteroclitopus from Ethiopia and So¬
malia; other records have been published for Tanzania (see key below). Until now there were,
to my knowledge, no records for Kenya. During all my own collecting activities in Kenya I nev¬
er saw any Heteroclitopus. Two of the three species collected by Smeenk are new to science;
the other belongs to H. zavattarii Müller (1941). The type-material of H. zavattarii and its al¬
leged subspecies jubensis Müller (1942) is discussed, the two novelties are described, and these
three species are inserted in a tentative key to all the species of Heteroclitopus. This key is
based on types, on other material, on the last complete synopsis by Janssens (1939), and on the
well-illustrated descriptions of Ferreira’s species (1969). A full-scale revision is beyond the pre¬
sent scope of my work on laparostict scarabs. For further references, see Ferreira’s catalogue
(1973). It should be noted that the relationships between Heteroclitopus and some more closely
related genera (Stiptopodius Harold, Pinacotarsus Harold) need a critical re-evaluation, espe¬
cially with respect to the characters of the hind tarsi.

THE KENYAN SPECIES
Heteroclitopus smeenki sp. nov. (figs. 1, 4, 7, 10, 13)

Holotype (male). — Approximate length 10.5 mm. Black, largely shiny. Pilosity reddish-
brown. Cephalic contours, fig. 1. Clypeal denticles and remainder of anterior margin strongly
reflexed; clypeal and genal surfaces crowdedly punctate, medially almost scabrous; many punc¬
tures with long, fine, erect seta; remainder of head abundantly minutely punctate; no indica¬
tion of clypeofrontal elevation. Eyes with ca. 7 facet rows across their widest point. Pronotal
contours, fig. 4; pronotal suface evenly convex, basally with slightly impressed midline; prono¬
tal base feebly marginate; posterior section of lateral border strongly sinuate; almost entire
pronotum with dense, very distinct, braided striolation, toward base passing into dense puncta-
tion; pronotal apex, slightly behind border, with narrow fringe of suberect, long setae over a
strip as wide as head. Elytral striae well-defined, narrow, minutely punctate (x 50), punctures
separated by many times their diameter; interstriae distinctly convex, subopaque due to micro¬
reticulation (x 50), with irregular punctation, the sparse larger punctures with erect seta.

Antenna brown, club light-brown. Lateral surface of propectus with posteriorly progressive-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

121

Figs. 1-9. Heteroditopus from Mem NP, Kenya. Contours of: 1-3, head; 4-6, pronotum; 7-9,
parameres. — ^ 1, 4, 7, ƒ/. smeenki, holotype; 2, 5, 8, H. meruensis, holotype; 3, 6, 9, H. zavat-
tarii. Dashed line (fig. 4), outer limits of dense pilosity. Scale lines are 0.5 mm.

ly dense cover of long setae (trichome?); postprosternum distinctly carinate. Anterior lobe of
metasternum densely punctate-setose, punctures of posterior parts finer, setae shorter, lateral
wings almost glabrous, impunctate. Abdominal sternites glabrous, with vague, fine, scattered
punctation; derm opaque, shagreened. Pygidium minutely punctate (x 50), opaque; anal mar¬
gin thickened. Fore tibia, fig. 10. Middle and hind tibiae (fig. 13) strongly complanate-dilated.
Hind tarsus (fig. 13) consisting of a single strongly dilated segment, with double fringe of
densely set long setae (trichome?) along distal margin. Underside of fore femur finely, densely

122

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

Figs. 10-15. Heteroclitopus from Mem NP, Kenya. Contours of: 10-12, underside of fore tibia;
13-15, underside of hind tibia and tarsus. — 10, 13, H. smeenki, holotype; 11, 14, H. meruen-

sis, holotype; 12, 15, H. zavattarii. — Dashed line, outer limits of dense pilosity. Scale lines are

0.5 mm.

punctate-setose; underside of middle and hind femora and tibiae minutely, densely punctate,
long setae largely confined to external sides. Phallus, fig. 7.

Identification. — Heteroclitopus smeenki is a large species with a peculiar transverse striola-
tion on the pronotal disc; other Heteroclitopus have a punctate or ocellate-punctate pronotum.
Other characteristic features are the fringe of erect setae behind the anterior pronotal border,
the shape of the hind tibiae and their first (and only) tarsal segments, and the details of the hind
tibial and tarsal pilosity.

Material examined. — - Holotype only, from Kenya: Mem National Park: Leopard Rock, 11-
XI-1979, C. Smeenk, at light, deciduous low orthophyll savanna (Leiden museum).

Heteroclitopus meruensis sp. nov. (figs. 2, 5, 8, 11, 14)

Holotype (male). — Approximate length 10 mm. Black, shiny. Pilosity reddish-brown. Ce¬
phalic contours, fig. 2. Clypeal denticles and remainder of anterior margin feebly reflexed; en¬
tire cephalic surface distinctly, simply punctate, punctures with indistinct stubbles and some se-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, l.Vni.l982

123

tae; clypeofrontal elevation distinct, feebly arcuate. Eyes with ca. 7 facet rows across their
widest point. Pronotal contours, fig. 5; pronotal surface evenly convex; basally with slightly im¬
pressed midline; pronotal base feebly marginate; posterior section of lateral border moderately
sinuate; entire pronotum with dense, very distinct, evenly distributed punctation; punctures
isodiametric, 12 ± 2/0.25 sq. mm, their diameters 0.08-0.11 mm (both measured on pronotal
centre); most punctures with erect setae, their length scarcely exceeding punctural diameter.
Elytral striae well-defined, rather wide (ca. 0.15 of interstriai width), with geminate punctures
separated by 4-7 times their diameter; interstriae distinctly convex, with abundant, scattered,
double punctation, the larger juxtastrial punctures with erect seta.

Antenna brown, club light-brown. Lateral surface of propectus evenly, densely, coarsely
punctate-setose. Anterior lobe of metasternum densely punctate-setose; posterior part of
metasternal disc finely, abundantly punctate, glabrous; metasternal wings densely punctate-se¬
tose, lateral punctures subannulate. Lateral surface of abdominal sternites distinctly punctate-
setose, setae long, semierect; derm shiny. Pygidium glabrous, densely covered with very dis¬
tinct, isodiametric punctures, their diameters ca. 0.1 mm, densities 34 ± 2 sq. mm; anal margin
thickened. Fore tibia, fig. 11. Middle and hind tibiae (fig. 14) complanate-dilated, their under¬
sides very finely punctate. Hind tarsi with 2 segments left (fig. 14), segment 1 externally dense¬
ly setose (trichome?). Underside of fore and middle femora with distinct double punctation and
sparse longer setae; underside of hind femur glabrous, with fine punctation only. Phallus,
fig. 8.

Identification. — Heteroditopus meruensis has a distinct, very evenly distributed, simple pro¬
notal punctation. There is a single distinct, feebly arcuate, clypeofrontal ridge. The first tarsal
segment is elongated, while the second segment is present. In the two other species recorded
here there is not even an articulation point on the apex of the first hind tarsal segment, so that
those species seem really to have one-segmented hind tarsi; like meruensis, other species (e.g.
boucomonii) must in the intact state have more than one hind tarsal segment.

Material examined. — Holotype only, from Kenya: Meru National Park: Leopard Rock, 11-
XI-1979, C. Smeenk, at light, deciduous low orthophyll savanna (Leiden museum).

Heteroditopus zavattarii Müller (figs. 3, 6, 9, 12, 15)

Material examined. — 12 specimens. Lectotype 6 of H. zavattarii, here designated, labelled
“Miss. E. Zavattarii/nei Borana A.O.I./Nogezeli/III. 1937”, length 8 mm. (Trieste museum);
paralectotype cf. 9 in same museum, labelled “El Banno/1.5.1939”, “Miss. E. Zavattari/Sa-
gan-Omo A.O.I.”, length 8 mm. Holotype â of H. zavattarii subsp. jubensis Müller, labelled
“Somalia It./Bidi-Scionde/Basso Giuba/Patrizi 1923”, length 7.5 mm (Genoa museum). Fur¬
thermore 9 d 9 specimens from Kenya: Meru National Park: Leopard Rock, ll-XI-1979,
C. Smeenk, at light, deciduous low orthophyll savanna (Leiden museum).

Notes. — A comparison of the specimens mentioned above left very little ground for main¬
taining ƒƒ. zavattarii subsp. jubensis Müller, 1942; the differences with the nominate form are
minimal, and pertain to the pilosity only. Therefore jubensis is here considered a mere junior
synonym of zavattarii.

KEY TO THE SPECIES OF HETEROCLITOPUS

1. Elytral interstriae more or less convex, or even costiform....................... . . 2

— - Elytral interstriae flat . . . . . . . . . 9

2. Elytra distinctly, densely setose . . . . . . . . . 3

— Elytra glabrous or indistinctly setose . . 6

3. Interstriae with seriate punctures on either side, medially smooth . 4

— Interstriae medially also punctate . . . . . . . 5

4. Tarsal segment 1 of hind legs narrow, elongate, length/width ratio ca. 2. — Zaire ................

burgeoni Boucomont, 1926

124

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

— Tarsal segment 1 of hind legs about as broad as tibia, length/width ratio 1. — Natal, Zim¬
babwe . . . . . . . remipes Peringuey , 1901

5. Pronotum with very large ocellate punctures (less than 20 such punctures over midline).

Hind tarsal segment 1 with length/width ratio ca. 2. — Tanzania . herteli Ferreira, 1969

— Pronotum with small ocellate punctures (more than 20 such punctures over midline). Hind

tarsal segment 1 with length/width ratio ca. 3. — Ethiopia, Somalia, Kenya . .

. . . zflvflrtflni Müller, 1941 (= jubensis Müller, 1942)

6. Pronotum with dense, simple, rather fine punctation. — Kenya . . meruensis sp. nov,

— Pronotum with dense, double punctation (= two size-classes mixed). — Ivory Coast, Liber¬
ia.... . . . . . . . boucomonti Paulian, 1949

— Pronotum largely with fine, more or less transverse striolation. Kenya .. smeenki sp. nov.

— Pronotum with very large ocellate punctures . . . . 7

7. Elytral striae much narrower than interstriae. — Guinea . . freyi Ferreira, 1969

— Elytral striae almost as wide as costiform interstriae . . . . . . . . 8

8. Larger, ca. 8 mm long. Clypeal and vertigial punctation coarse, on clypeus more or less

confluent. —Tanzania................... . . . . foveatus Boucomont, 1923

— Smaller, ca. 5 mm long. Head uniformly finely punctate, punctures not confluent. — Zaire

. . . . . . . . collarti Janssens, 1939

9. Elytra distinctly setose. Pronotal base immarginate. Hind tarsal segment 1 very broad, fan¬
shaped. — Zambesi . . . . . . gilleti Boucomont, 1923

— Elytra glabrous. Pronotum marginate along all sides. Hind tarsal segment 1 trapeziform. —

Zaire . . . punctulatus Boucomont, 1928

ACKNOWLEDGEMENTS

The Museo Civico di Storia Naturale, Trieste, and the Museo Civico di Storia Naturale “Gia¬
como Doria”, Genoa (G. Alberti and R. Poggi, respectively) kindly sent type-specimens on
loan. The Heteroclitopus that led to the preparation of this paper were in a collection of scarabs
made by my colleague C. Smeenk in Kenya in 1979, and I thank him for taking an active inter¬
est in my scarab studies.

REFERENCES

Ferreira, M. C., 1969. Contribuiçao para o conhocimento dos Escarabldeos de Africa. Descri-
çao de duas espécies novas do genero Heteroclitopus Peringuey (Tribo Pinotini). —
Novos Taxa ent. 70: 3-4, 2 pis.

— — - , 1973. Os Escarabldeos de Africa (sul do Saara). 1. — Rev. Ent. Moçamb. 11 (1968-

69), 1088 pp., 71 maps, 288 pis., 44 tables.

Janssens, A., 1939. Coprini. — Explor. Parc natn. Albert, Miss. G. F. de Witte 29, 104 pp., 88
figs., 4 pis.

Müller, G., 1941. Nuovi Coleotteri dell’Africa orientale. — Atti Mus. civ. stor. nat. Trieste 14:
319-352.

— - -, 1942. Nuovi Coleotteri delP Africa orientale (Seconda serie). — Atti Mus. civ. stor.

nat. Trieste 15: 63-86.

Péringuey, L., 1901. Descriptive catalogue of the Coleoptera of South Africa (Lucanidae and
Scarabaeidae). [Laparosticti.] — Trans. S. Afr. philos. Soc. 12 (1900): 13-507, 8
pis.

P. O. Box 9517, 2300 RA Leiden, the Netherlands.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VUL 1982

125

A new genus of the Rogadinae-Lysitermini from Kazakhstan (Hym.:

Braconidae)

by

C. van ACHTERBERG
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — Tritermus gen. nov. is described from Kazakhstan; type-species and only

known species is Tritermus tobiasi spec. nov. Prolysitermus Tobias, 1971, is synonymized with
Lysitermus Foerster, 1862.

INTRODUCTION

In 1971 Tobias erected a new genus, Prolysitermus, for a new species of the Lysitermini
(Braconidae, Rogadinae) with the 1st and 2nd metasomal tergites movably joined to each oth¬
er. Another species with both tergites immovably joined was placed by Tobias in the genus Ly¬
sitermus Tobias, 1862. During my visit in 1979 to the Zoological Museum of the Humboldt Uni¬
versity at Berlin I was able to examine the types of the type-species of Lysitermus, L. pallidus
Foerster, 1862, which proved to be congeneric with Prolysitermus Tobias, 1971. The result is
that Prolysitermus becomes a new synonym of Lysitermus Foerster, 1862, and that the genus
named Lysitermus by Tobias has to be renamed. In this paper this taxon is described and illus¬
trated; Dr. V. 1. Tobias (Leningrad) kindly lent me the only known specimen, where upon the
description is based.

Biological data on the Lysitermini are scarce; the few data available indicate that the Lysiter¬
mini are ectoparasites of caterpillars of Psychidae and Xyloryctidae.

Tribe Lysitermini Tobias, 1968

Diagnosis. — Occipital and prepectal carinae present; clypeus dorsally convex and trans¬
verse, ventrally depressed; scapus distinctly longer than pedicellus (fig. 1); vein M-I-CU of hind
wing equal to vein 1-M or shorter, exceptionally (in Lysitermus) somewhat longer; dorsal cari¬
nae of 1st tergite of metasomal united basally, forming a semicircular carina (fig. 10); lst-3rd
metasomal tergites heavily sclerotized and coarsely sculptured; spiracle of 3rd tergite in its no-
tum.

Key to the Palaearctic genera of the Lysitermini

1. Vein 2-SR of fore wing largely sclerotized; metanotum more or less acutely protruding dor-
sally; posterior corners of 3rd tergite of metasoma more or less protruding ........................

. . . . . . . . . . . . . . Acanthormius Ashmead, 1906

— Vein 2-SR of fore wing largely absent, at most as an unsclerotized trace (fig. 2); metanotum

not protruding dorsally (fig. 1); 3rd tergite truncate posteriorly (fig. 11) . 2

2. First tergite immovably connected to 2nd tergite (fig. 1); vein CUlb of fore wing absent

(fig. 5), resulting in an open 1st subdiscal cell; dorsope medium-sized and visible dorsally
(fig. 10) . . . . . . . . . Tritermus gen. nov.

— First tergite movably connected to 2nd tergite; vein CUlb of fore wing present, resulting in

a closed 1st subdiscal cell; dorsope absent, or only visible laterally and small . . .

. . . . . . . . . Lysitermus Foerster, 1862.

126

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.VÎII.1982

(N

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

127

Triiermus gen. nov.

Lysitermus sensu Tobias, 1971: 20 (key) & 1976: 24 (key).

Type-species: Triiermus tobiasi spec. nov.

Etymology: from „tri” (three) and „termos” (Greek for „boundary”) because the carapace
consists of three parts.

Diagnosis. — - Scapus rather robust (fig. 1); pedicellus about half length of scapus; occipital
Carina connected to hypostomal carina; eyes comparatively small (fig. 9); metanotum rather
flat, not protruding; scutellar sulcus superficially impressed; medial carina of propodeum short
(fig. 8); episternal scrobe deep; vein 2-SR of fore wing largely absent; vein CUlb absent, re¬
sulting in an open 1st subdiscal cell of fore wing (fig. 5); vein M+CU of hind wing shorter than
vein 1-M; pterostigma slender (fig. 2); vein r leaving pterostigma in front of middle; vein m-cu
of fore wing converging posteriorly to vein 1-M; vein CUlb of fore wing at about same level as
vein 2-CUl (fig. 2); first tergite immovably connected to 2nd tergite; dorsope medium-sized,
deep, dorsally visible (fig. 10); apex of 3rd tergite narrowly lamelliform, simple and truncate
(fig. 11).

Distribution. — Palaearctic: one species.

Triiermus tobiasi spec. nov. (figs. 1-11)

Lysiiermus paUidus sensu Tobias, 1971: 68 & 1976: 49.

Holotype, 6 , length of both body and fore wing 1.7 mm.

Head. — Antennal segments 19, length of 3rd segment equal to 4th segment, both 3.4 times
as long as the maximum width, penultimate segment 3.2 times its width (fig. 4), and apical seg¬
ment with no spine; maxillary and labial palp with 6 and 4 segments, respectively; length of
maxillary palp 0.7 times height of head; hypostomal carina joins occipital carina about 0.9
times width of mandibular base above mandible; occipital carina complete; eye not emargin-
ate; length of eye in dorsal view 1.1 times temple; temple coriaceous, rather dull, roundly nar¬
rowed posteriorly (fig. 7); POL : 0 ocellus : OOL = 26 : 7 : 21; frons slightly convex and super¬
ficially coriaceous; vertex coriaceous; face strongly convex, shiny and (except medio-ventrally)
coriaceous; clypeus largely smooth; apical margin of clypeus not differentiated; epistomal su¬
ture complete; labrum rather flat and glabrous; malar suture absent; mandible twisted apically,
2nd tooth obtuse and much shorter than acute Ist tooth; length of malar space 1.7 times basal
width of mandible.

Mesosoma. — Length of mesosoma 1.3 times its height; pronope absent; mesosternal groove
smooth and deep; side of pronotum coriaceous-rugose (fig. 1); prepectal carina complete, not
reaching anterior margin of mesopleuron; epicnemial area rugose; precoxal sulcus in anterior
half of mesopleuron deeply impressed and with some rugae, posteriorly absent (fig. 1); pleural
sulcus smooth; metapleural flange rather small (fig. 1); metapleuron rugose; notauli not dis¬
tinctly impressed, but notaulic area with some rugae and setae, rest of mesoscutum glabrous,
rather flat and shiny coriaceous, except latero-posteriorly; mesoscutum without medio-longi-
tudinal depression; scutellum rather convex and rather dull coriaceous; metanotum with short,
weak carina medially (fig. 8); posterior surface of propodeum not differentiated and with long
areola; surface of propodeum rugose; propodeal spiracle small and round.

Wings. — Fore wing: r : 3-SR : SRI : r-m = 5 : 20 : 41 : 7; 1-SR+M straight; r somewhat
longer than width of pterostigma; SRI straight basally, curved subapically (fig. 2); cu-a minute;
1-CUl : 2-CUl = 1:9; parastigma scarcely developed; m-cu postfurcal and posteriorly con-

Figs. 1-11. Triiermus tobiasi gen. et spec, nov., holotype. 1, habitus, lateral aspect; 2, wings;
3, outer middle claw; 4, apex of antenna; 5, detail of 1st subdiscal cell of fore wing; 6, hind leg;
7, head, dorsal aspect; 8, mesosoma, dorsal aspect; 9, head, frontal aspect; 10, 1st tergite, dor¬
sal aspect; 11, apex of 3rd tergite, dorsal aspect. 1, 2, 6: scale-line (= 1 x), 3-5: 2 x, 7-11:

1.4 X

128

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. VIII. 1982

verging to 1-M. Hind wing: cu-a short; m-cu present (fig. 2); M+CU : 1-M = 14 : 17.

Legs. — Hind coxa smooth; tarsal claws minute and slender, setose and with no lobe (fig. 3);
length of hind femur 5.0 times its width, [hind tibia and tarsus missing].

Metasoma. — Length of 1st tergite 0.7 times its apical width; carapace (consisting of 3 basal
segments) longitudinally striate, with interspaces weakly transversely sculptured (fig. 10); 1st
tergite flat basally; 4th and following tergites completely retracted; carapace with some scat¬
tered setae.

Colour. — Dark reddish-brown; pterostigma, wing veins, palpi, legs, pronotum and 1st
metasomal tergite, (light) brown; wing membrane hyaline.

Holotype in the Zoological Museum, Leningrad: the locality-label is in Russian, its transla¬
tion is as follows: „Hills Salyk, Saur Range [= East Kazakhstan], 2000 m, meadow with differ¬
ent grasses, Tobias, 6. VI. 1961”; „Lysitermus pallidus Forst., det Tobias, 1962”.

Note. It is a pleasure to me to name this species after Dr. V. 1. Tobias (Leningrad), who
has provided very important material for my generic revision of the Braconidae.

REFERENCES

Tobias, V. L, 1971. Obzor naezdnikov-Brakonid (Hym., Braconidae) fauny SSSR. — Trudy
vses. ent. Obshch. 54: 156-268, figs. 1-112. (Translation in English: 1975, A review
of the Braconidae (Hym.) of the USSR: 1-164, figs. 1-112, Amerind. Publ. Co.,
New Delhi).

- , 1976. Brakonidy Kavkaza (Hym., Braconidae). — Opred. Faune SSSR 110: 1-287, pis

1-67.

Postbus 9517, 2300 RA Leiden, the Netherlands.

HET EERDER BEGINNEN VAN DE VLIEGTIJD VAN VLINDERMANNETJES. In
zijn verslag van een kweek van Aphomia sociella (Linnaeus) {Ent. Ber., Amst. 42: 39, 1982)
vermeldt de heer Goutbeek, dat de mannetjes eerder begonnen uit te komen dan de wijfjes.
Hetzelfde merkte Th. A. Wohlfart op bij het kweken van een serie van Iphiclides podalirius
(Linnaeus) {Nachr.Bl. bayer Ent. 30: 114-118, 1981). Waarschijnlijk is dit bij veel, zo niet alle
vlindersoorten het geval, maar het is moeilijk te bewijzen zonder flinke broedsels op te kweken
of regelmatig veel vlinders te vangen en ze op de sekse te controleren. Eigenlijk is het buiten
alleen goed te zien bij dagvlindersoorten die duidelijk sexueel dimorf zijn. Fraaie voorbeelden
zijn de witjes in het voorjaar. De mannetjes vliegen soms al een paar weken voor de eerste
wijfjes verschijnen. In de zomer is het waar te nemen bij sommige Satyriden {Hipparchia senie¬
le (Linnaeus), Pyronia tithonus (Linnaeus), Maniola jurtina (Linnaeus) en bij de Lycaenide Po-
lyommatus icarus (Rottemburg)).

Bij de ook makkelijk te controleren Gonepteryx rhamni (Linnaeus) overwinteren beide sek¬
sen en vindt copulatie pas in het voorjaar plaats. Hier is dus niet van belang welke sekse het
eerst uitkomt, maar welke het eerst uit de diapauze ontwaakt. Ook in dit geval lijkt dat weer
het mannetje te zijn. Praktisch alle vroege meldingen waarbij ook de sekse vermeld wordt,
hebben namelijk betrekking op mannetjes.

De heer Goutbeek spreekt het vermoeden uit dat het uitkomen van mannetjes voor de eer¬
ste wijfjes verschijnen een middel zou kunnen zijn om de kans op inteelt te verminderen. Er
zou nog aan een ander voordeel voor de soort te denken zijn, namelijk dat het uitgekomen 9
snel een partner kan vinden.

Overigens lijkt het me niet waarschijnlijk, dat het verschijnsel beperkt is tot de Lepidoptera.

B. J. Lempke, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 september 1982 No. 9

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

J. T. de JONGE, Hinderlijke of schadelijke insekten in en om gebouwen in 1981: 129; C. van
ACHTERBERG, Notes on some type-species described by Fabricius of the subfamilies Braco-
ninae, Rogadinae, Microgastrinae and Agathidinae (Hymenoptera: Braconidae): 133; A. DIA
& L. BOTOSANEANU, Un cas de gynandromorphisme chez un trichoptère hydroptilide du
Liban (Trichoptera: Hydroptilidae): 140; G. G. M. SCHULTEN & H. R. FEIJEN, A new spe¬
cies of Trichogramma (Hymenoptera: Trichogrammatidae) from Malawi, parasitizing eggs of
Chilo diffusilineus (de Joannis): 142; KORTE MEDEDELING: M. C. R. FRANSSEN, Ly-
mantria dispar (Linnaeus): 139; LITERATUUR: 132.

Hinderlijke of schadelijke insekten in en om gebouwen in 1981

door

J.T. de JONGE

Ministerie van Volksgezondheid en Milieuhygiëne Afdeling Bestrijding van Ongedierte

ABSTRACT. — Annoying or injurious insects in and near buildings in 1981. Large numbers
of the American cockroach, Periplaneta americana (Linnaeus) were found on a dumping
ground. Each year we get more complaints on the brown house moth, Hofmannophila pseudo-
spretella (Stainton), being harmful especially on woollen carpets. Two beetle species namely
Trox scaber (Linnaeus) and Ptinus clavipes Panzer were found in the direct surroundings of
birds’ nests. Two weevil species coming from moist wood were found in buildings, namely Pent-
arthrum huttoni Wollaston and Pselactus spadix (Herbst).

INLEIDING

Evenals voorgaande jaren kwam in 1981 een groot aantal klachten binnen over hinderlijke
of schadelijke insekten en mijten. Van een aantal soorten worden de omstandigheden beschre¬
ven waarbij ze werden gevonden. Bovendien worden enkele interessante bijzonderheden aan¬
gaande leefwijze en schade van deze soorten vermeld.

DICTYOPTERA

De Amerikaanse kakkerlak Periplaneta americana (Linnaeus) is al een aantal malen in ge¬
bouwen in Nederland aangetroffen. Dit jaar werd echter voor de eerste keer deze soort aange¬
troffen op een stortplaats waar voornamelijk grof vuil wordt gestort. Onder stukken zwerfvuil
werden op sommige plaatsen 50-80 kakkerlakken aangetroffen. Van de Duitse kakkerlak,
Blattella germanica (Linnaeus), die ook op deze stortplaats voorkomt, was al eerder bekend
dat enorme aantallen daarvan op dergelijke plaatsen kunnen voorkomen. De enige doeltref¬
fende bestrijding van kakkerlakken op stortplaatsen is het gestorte vuil afdekken met een ten¬
minste 30 centimeter dikke laag zand.

130

• ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

'V Ijfl

LEPIDOPTERA

De zadenmot Hofmannophila pseudospretella (Stainton) is bekend door de schade die aange¬
richt wordt aan zowel plantaardige als dierlijke produkten. Mourier en Winding (1975) vermel¬
den dat een hoge relatieve luchtvochtigheid voor de ontwikkeling noodzakelijk is en menen het
teruglopen van het aantal klachten over de zadenmot in Denemarken te kunnen toeschrijven
aan de drogere omstandigheden in woningen. In Nederland neemt het aantal meldingen over
de zadenmot de laatste jaren toe, waarbij vrijwel altijd wordt vermeld dat er schade is ontstaan
aan de wollen vloerbedekking (zie overzicht 1974-1981).

Aantal inzendingen (monsters) van de zadenmot per jaar.

1974- 3

1975- 3

1976- 3

1977- 7

1978- 14

1979- 18

1980- 49

1981- 93

Niet alleen absoluut, maar ook ten opzichte van het totale aantal klachten neemt het aantal
meldingen over de zadenmot toe (Balkstra, 1981).

De graanmol Siïotroga cerealella (Olivier) wordt in Nederland weinig gevonden in opgesla¬
gen voorraden en omdat de larve zich ontwikkelt in de korrel van verschillende graansoorten
treffen we deze soort vrijwel nooit in woningen aan. Dit jaar bereikte ons echter een klacht
waarbij de motten in vrij grote aantallen in een woning voorkwamen. De oorzaak bleek te lig¬
gen in een boeket droogbloemen waarin ook granen waren verwerkt. Na het verwijderen van
het boeket was ook de overlast verdwenen.

DIPTERA

De galmuggesoort Giraudiella inclusa (Frauenfeld) werd aangetroffen in riet dat als wand¬
decoratie in een slaapkamer was verwerkt. In het riet vond men de gallen van deze soort. Van
buitenaf is de gal nauwelijks te zien, alleen bij een sterke aantasting is de halm iets gezwollen.
De soort komt waarschijnlijk algemeen in Nederland voor maar is moeilijk te ontdekken (Doc-
ters van Leeuwen, 1957). In de door ons onderzochte gallen werd steeds één larve aangetrof¬
fen en voorts nog enige sluipwespen welke niet nader werden gedetermineerd.

De fruitvliegesoort Drosophila busckii Coquillett drong in een bepaalde straat in Harderwijk
in grote aantallen meerdere woningen binnen. De soort komt in Nederland zeer algemeen
voor. De ontwikkeling had in dit geval waarschijnlijk plaats gevonden in een voorraad inge¬
kuilde mais die in de nabijheid van een eendenfarm was gelegen.

Ieder jaar in augustus/september bereiken ons een aantal klachten uit voornamelijk agra¬
rische bedrijven over het voorkomen van de blinde bij Eristalis lenax (Linnaeus), of ook wel
over het larvale stadium, de zgn. rattestaart-larve. Dit jaar kregen we voor het eerst een aantal
vliegen toegezonden van de verwante soort Myathropa florea (Linnaeus). Plaats van herkomst
was Maren-Kessel. Ze werden aangetroffen in een stal waar ze op warme dagen tegen de ra¬
men gingen zitten. De leefwijze is vergelijkbaar met die van E. tenax (Sack, 1932).

COLEOPTERA

De grootste inzending van dit jaar betrof ongetwijfeld een larve van de neushoornkever
Oryctes nasicornis (Linnaeus) (lengte 59 mm). Deze larven ontwikkelen zich in mest, voeden
zich met bladaarde, rottende bladeren en planten, wortelvezels, rottend hout, halfvergaan riet
en in zaagsel dat men bij houtzagerijen kan aantreffen. In dit geval werden de larven gevonden
bij een stortgat van een papierfabriek op de Veluwe. Dat deze soort ook op andere plaatsen in
Nederland voorkomt blijkt o.a. uit een mededeling van Van Rossem e.a., 1977.

Kevers behorende tot de soort Trox scaher (Linnaeus) werden toegestuurd vanuit een wo¬
ning in Sint Oedenrode. Deze soort ontwikkelt zich in oude gedroogde dierlijke stoffen zoals
aas, beenderen en in uitwerpselen van vogels. De kevers werden gevonden in een toilet en wa-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .IX. 1982

131

ren afkomstig uit het ventilatiekanaal waarin duiven nestelden. Volgens Everts (1903) is deze
soort zeer verbreid. Voor de afdeling Bestrijding van Ongedierte was het echter de eerste keer
dat zij werd ontvangen.

Vanuit Vlaardingen werd de keversoort Ptinus clavipes Panzer toegezonden. In een bad wer¬
den al een aantal maanden kevers gevonden, die afkomstig bleken te zijn uit het ventilatieka¬
naal. Daarin heeft waarschijnlijk een dode vogel gelegen. Deze keversoort is over de hele we¬
reld verspreid en werd ook al eerder in Nederland aangetroffen. Het was echter de eerste keer
dat de afdeling hiermee werd geconfronteerd. Als bijzonderheid valt nog te vermelden dat de¬
ze soort twee vrouwelijke vormen heeft, f. clavipes Panzer en f. mobilis Moore (Moore, 1957).
Daarnaast beschrijft Woodroffe (1958) de bijzondere reproductiewijze van de soort. De
vrouwtjes van de vorm mobilis reproduceren parthenogenetisch. Hiervoor is echter wel de sti¬
mulus van de paring nodig en ook de overdracht van levensvatbaar sperma, hoewel dit verder
geen rol speelt voor het nakomelingschap.

In een broodjeszaak in Arnhem werden exemplaren van de keversoort Carpophilus margi-
nellus Motschulsky aangetroffen. Gemeld werd van deze kevers dat ze „uit de muur” kwamen.
Dit moet een waarnemingsfout zijn geweest. Aangenomen moet worden dat de kevers afkom¬
stig zijn uit een gistende partij voedingsmiddelen. Ook kan de soort afkomstig zijn uit gedroog¬
de en soms overrijpe vruchten. Brakman (1966) vermeldt dat zij één keer eerder in Nederland
is aangetroffen in Noord-Brabant. Het is overigens een in de wereld wijdverbreide soort.

Een tweetal soorten behorende tot de familie Lathridiidae werden gedetermineerd. Het ble¬
ken te zijn Aridius nodifer (Westwood) (= Coninomus nodifer) afkomstig uit een woning in
Almere en Corticaria pubescens (Gyllenhal) uit een oude boerderij in Rhenen. A. nodifer
(Westwood) werd eerder reeds aangetroffen in een flatwoning in Bergen op Zoom in 1975 en
pp de zolder van een woning in Wageningen in 1976. Ook Van Rossem (1954) rapporteert over
deze soort. Van C. pubescens is bekend dat ze voorkomt onder dorre bladeren, oud stro, mos
en in dood riet. Het ligt daarom voor de hand om te veronderstellen dat de rieten dakbedek¬
king van de oude boerderij de oorzaak is van het uitbundig voorkomen van deze kevers.

Uit een balk van een woning te Raalte kwamen kevers die bleken te behoren tot de soort
Serropalpus barbatus (Schalier). De kever legt eieren op stervende of pasgevelde naaldbomen.
De soort is eerder aangetroffen in Apeldoorn (Van Rossem, 1952). In de betreffende balk za¬
ten een tiental uitvliegopeningen die we! enige gelijkenis vertonen met de uitvliegopeningen
van de gewone houtwesp Sirex juvencus Linnaeus.

In een fabrieksgebouw in Leeuwarden werden snuitkevers gevonden die behoren tot Pent-
arthrum huitoni Wollaston. De larven en de kevers leven in vochtig hout, in vermolmde bal¬
ken, in oude vochtige houten voorwerpen en in oude houten schuttingen. Vaak gaat de aantas¬
ting gepaard met houtaantastende schimmels.

Een andere soort behorende tot de familie Curculionidae werd toegezonden vanuit Zierik-
zee. Pselactus spadix (Herbst) (= Codiosoma spadix) werd aangetroffen in een voormalig pak¬
huis. Van de soort is bekend dat ze vooral voorkomt in vochtig naaldhout. Het verspreidings¬
gebied is in hoofdzaak de kust van Europa en Azië. Everts (1903) vermeldt de soort ook. Hij
had ze aangetroffen in perkoenpalen, die werden gebruikt voor zeeweringen in de buurt van
Termunten en Zierikzee.

LITERATUUR

Balkstra, A., 1981. Top 20 van de Afdeling Bestrijding van Ongedierte. Meest voorkomende
insecten en mijten in 1980. — Rat Muis 29 (3, 4): 37-42.

Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggend gebied: 1-219.

Monographieën ned. ent. Vereen. 2: I-X, 1-219.

Docters van Leeuwen, W. M., 1957. Gallenboek, 2e druk: 1-332. Thieme, Zutphen.

Everts, Ed., 1903. Coleoptera Neerlandica 2: 1-IV, 1-796. Martinus Nijhoff, ’s-Gravenhage.
Moore, B. P., 1957. The identity of Ptinus latro auct (Coleoptera, Ptinidae). — Proc. R. ent.
Soc. Lond. (B)26: 199-202.

132

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

Mourier, H. & O. Winding, 1975. Advisory Work. — Danish Pest Infestation Lab. ann. Rep.
1974: 945.

Rossem, G. van, 1952. Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten van het jaar
1951. ^ Tijdschr. Ent. 95: LXXXIV^LXXXIX.

“ — 1954. Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten in het jaar 1953. —
Ent. Ber.,Amst. 15:246-252.

Rossem, G. van, C. F. van de Bund & H. C. Burger, 1977. Bijzondere aantastingen door in¬
secten in 1976. — Ent. Ber.,Amst. 37: 97-98.

Sack, P., 1932. Syrphidae. — Fliegen pal. Reg. 31: 1-451.

Woodroffe, G. E., 1958. The mode of reproduction of Ptinus clavipes Panzer form rnobilis
Moore (= P. latro auct.) (Coleoptera: Ptinidae). Proc. R. ent. Soc. Lond. (A) 33
(1-3): 25-30.

Postbus 350, 6700 AJ Wageningen,

THE GENETICS AND BIOLOGY OF DROSOPHILA. M. Ashburner, H. L. Carson and
J. N. Thompson jr. (eds), 1981. Vol 3a, XVI ± 500 pp. Author index 21 columns. Subject in¬
dex 26 columns, Index of Drosophilid taxa 8 columns, Index of non-Drosophilid taxa 5
columns, ISBN 0-12-064945-4. Academie Press Ine. (London) Ltd. Price (bound) £ 40.00.

Earlier issues of this series were discussed in Ent. Ber., Amst. 37 (5): 71; 37 (7): 108; 38 (10):
159; 39 (12): 191 and 40 (10): 160. The following topics are dealt with in the present volume.
The Drosophilidae: A taxonomic overview (Wheeler); Geographical survey of Drosophilidae:
Nearctic species (Wheeler); Drosophilidae of the Neotropical Region (Val, Vilela and Mar¬
ques); Drosophilidae of the Palearctic Region (Biichli and Rocha Pité); Composition and bio¬
geography of the Afrotropical Drosophilid fauna (Tsacas, Lachaise and David); Oriental spe¬
cies including New Guinea (Okada); Species of Australia and New Zealand (Bock and Par¬
sons): Drosphilidae of Pacific Oceania (Hardy and Kaneshiro); Domesticated and widespread
species (Parson and Stanly); Entomophagous and other bizarre Drosophilidae (Ashburner).

The oldest known fossils of Drosophilids date from the Upper Eocene (50 million years
B.P.), but the higher Diptera may have begun evolving on the protocontinent Pangaea. The
origin of the Drosophilids is placed in the Paleotropical regions at the end of the Cretaceous.
Presently just over 2500 valid species are known but the faunistic data on the respective bio-
geografic regions is still very incomplete: The fauna of the Hawaian islands only represents
about one quarter of the known species. This volume starts with a complete catalogue of the
genera, subgenera, species and subspecies. In the following chapters a brief description is given
of the geological history and geographical features of the six major geografie regions including
a short history of the study of Drosophila per region. Then the origin and composition, the en¬
demic and introduced fauna and their relationship with other faunas is discussed. The last chap¬
ter provides the available information on Drosophilids with a complete different biology than
normally expected from “fruit flies”. So there are species which live as commensals of crabs,
other species live in the “spittle” of cercopids, there are predators on other insect species while
some South and Central American species even develop at cost of eggs and early embryos of
treefrogs. The present volume is not only recommended to Drosophila workers and evolution¬
ary biologists but also to the interested “general” entomologist. G. G. M. Schulten.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .IX. 1982

133

Notes 00 some type-species described by Fabricius of the subfamilies
Braconinae, Rogadinae, Microgastrinae and Agathidinae (Hymenoptera:

Braconidae)

by

C. van ACHTERBERG
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — A study is reported of type-specimens of species described by Fabricius,
and examined as far as the species concerned are types of genera. The following new synonyms
were established: Microgaster Latreille, 1804 is a senior synonym of Microplitis Foerster, 1862;
Rogas Nees, 1818 is a senior synonym of Pelecystoma Wesmael, 1838, and its type-species Ich¬
neumon testaceus Fabricius, 1798 (nec Gmelin, 1790) is a synonym of Rogas luteus Nees, 1834;
Bracon lanceolator Fabricius, 1804 is a senior synonym of B. nigriceps Brullé, 1846; Ichneumon
initiator Fabricius, 1793 is a senior synonym of Atanycolus flaviceps Ivanov, 1896; Ichneumon
minutator Fabricius, 1798 is a senior synonym of Bracon abscissor Nees, 1834; and Vipio La¬
treille, 1804 has to be synonymized with Cremnops Foerster, 1862.

Lectotypes are selected for Ichneumon calculator Fabricius, 1798; I. deprimator Fabricius,
1798; I. flavator Fabricius, 1793; I. minutator Fabricius, 1798; I. urinator Fabricius, 1798; Bra¬
con armator Fabricius, 1804; and B. lanceolator Fabricius, 1804. The lectotype of Ichneumon
deprimator Fabricius is redescribed and illustrated. A neotype is designated for Ichneumon stic-
ticus Fabricius, 1798.

Owing to the kindness of Dr. B. Petersen (Copenhagen) I have been able to study the type-
species of genera described by Fabricius. Several of the types examined belong to species in¬
correctly interpreted up to the present. For the terminology used, see Van Achterberg, 1979:
242-249.

Ichneumon armator Fabricius

Fabricius, 1804: 107.

Spinaria armator; ShenQÏelt, 1975: 1257.

Type-species of Spinaria Brullé, 1846 (designation by Viereck, 1914). In the Copenhagen
part of the Fabricius Collection are two syntypes, both in good condition. The 9 with the
following labels is here designated as lectotype: "Type”, "Sumatra, Daldorff, Mus. T. Lund,
Bracon armator Fabr.”, "Lectotypus Bracon armator F., K.-J. Hedqvist, det. 1962” (unpub¬
lished). The paralectotype has the antennae missing. The type-species agrees with the common
interpretation of the genus Spinaria Brullé.

Ichneumon calculator Fabricius

Fabricius, 1798: 225.

Agathis calculator; Shenefelt, 1970: 323.

Type-species of Bassus Fabricius, 1804 (designation by Curtis, 1825) and Microdus Nees,
1814 (designation by Haliday, 1840). Of the type-series received by Fabricius from Italy only
one male is left in the Kiel part of the Fabricius Collection. This specimen is here designated as
lectotype; it bears an old label "calculator/3960”, and it agrees well with the general interpreta¬
tion of this species.

134

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

135

Ichneumon deprimator V^ibncxm (figs. 1-9)

Fabricius, 1798: 227.

Microgaster deprimator\ Shenefelt, 1973: 702-703.

Type-species of Microgaster Latreille, 1804 (designation by Latreille, 1810). In the Fabricius
Collection (Kiel part) are three male syntypes, belonging to Microplitis Foerster, 1862. One
male is here designated as lectotype and redescribed.

Lectotype, 6 , length of body 4.5 mm, of fore wing 4.0 mm.

Head. — Remaining antennal segments 11, length of 3rd segment 1.1 times 4th segment,
length of 3rd and 4th segments 2.2 and 2.0 times their width, respectively, length of 11th seg¬
ment 2 times its width, shortly setose; maxillary palp with 5 segments, its length 0.8 times of
head; labial palp with 3 segments; dorsal length of eye 1.5 times temple (fig. 2); temple rugu-
lose, dull, and gradually narrowed posteriorly; POL; 0 ocellus: OOL — 17 : 5 : 14; frons rather
concave, rather coarsely and densely rugulose, dull; vertex and face rather coarsely rugulose,
rather convex; clypeus punctulate-coriaceous, its ventral margin not differentiated, concave
(fig. 4); length of malar space 1.8 times basal width of mandible; malar suture shallowly im¬
pressed.

Mesosoma. — Length of mesosoma 1.3 times its height; side of pronotum crenulate-rugose
medially and posteriorly (fig. 1); prepectal carina completely absent; epicnemial area rugulose-
crenulate; precoxal sulcus present in anterior three-quarters of mesopleuron (fig. 1); mesopleu-
ron below the precoxal sulcus coriaceous-rugulose, rest smooth; pleural sulcus coarsely crenu-
late; metapleuron coarsely reticulate, its anterior part small (fig. 1), and with a large elliptical
depression above the metapleural pit; metapleural flange and posterior flange of propleuron
absent; notauli completely indicated, shallow, and rugulose (fig. 7); mesoscutal lobes coria¬
ceous and dull medially, laterally largely smooth and punctate, without distinct medial carina,
but posterior part destroyed by pin; scutellar sulcus wide and rather deep, with 3 longitudinal
carinae; scutellum medially almost smooth, only somewhat punctulate, laterally rugulose and
moderately convex, without lateral carina, and medio-posteriorly broadly rugose (fig. 7); meta-
notum medially with U-shaped carina and slightly protruding posteriorly; surface of propo-
deum very coarsely reticulate, its medial carina complete; posterior part of propodeum differ¬
entiated from antero-dorsal part of propodeum, distinctly longer than antero-dorsal part (fig.
1); antepropodeal depression wide, but not widened near middle of propodeum (fig. 7).

Wings. — Fore wing: length of vein 1-SR about 1/5 of vein 1-M; r : 3-SR : SRI =7:2: 42;
vein cu-a long, postfurcal and somewhat inclivous (fig. 3); 1-CUl : 2-CUl = 4 : 10; 2-SR : 3-SR
: r-m = 6:2:4; vein 1-Rl (metacarp) shorter than pterostigma (fig. 3); vein 2A unsclerotized.
Hind wing: vein cu-a long, slightly curved, almost straight (fig. 1).

Legs. — Hind leg missing; middle coxa smooth; (hind coxa of paralectotypes about as long as
1st tergite); tarsal claws simple, widened basally, not pectinate (fig. 5); femur, tibia and ba-
sitarsus of middle leg 4.2, 7.2 and 3.2 times their width, respectively; length of both middle
spurs 0.9 times their basitarsus.

Metasoma. — Length of Ist tergite 1.3 times its apical width (and 1.2 times its maximum
width), its surface densely rugulose and rather shiny (fig. 8), with a rather convex, smooth
medio-apical knob, flat, but medially somewhat depressed; 2nd tergite smooth, medio-
apically slightly elevated, without differentiated area; 2nd suture smooth, rather shallow,
curved towards 1st tergite medially (fig. 8); 3rd tergite smooth, 1.5 times medial length of 2nd
tergite.

Colour. — Black; legs (as far as present, and except for coxae and trochanters), tegulum

Figs. 1-9. Microgaster deprimator (Fabricius), lectotype. 1, habitus, lateral aspect; 2, head,
dorsal aspect; 3, wings; 4, head, frontal aspect; 5, outer middle claw; 6, fore leg; 7, mesoscu-
tum, dorsal aspect; 8, lst-3rd tergites, dorsal aspect; 9, middle leg. 1, 3, 6, 9: scale-line

(1 x);2,4,7,8: 1.2 x;5: 5 X.

136

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

(humeral plate largely dark), and palpi, reddish-yellow; wing membrane slightly infuscated,
without cloud below pterostigma; pterostigma dark brown, but basal third yellowish; hind leg
missing, but according to the original description completely reddish (“Pedes omnes rufi”).

Lectotype in Kiel part of Fabricius Collection, Copenhagen: “deprimator”. The locality is
Halle (East Germany) and the types were donated by Hübner. In the same collection are two
males, without labels and conspecific, obviously belonging to the same series as the lectotype
because of similar pins and mounting and therefore labelled as paralectotypes.

Ichneumon deprimator Fabricius belongs to Microplitis Foerster, and in Nixon’s key (1970: 4-
10) this species runs to M. sordipes Nees, because of the smooth middle of the scutellum. How¬
ever, M. sordipes differs by the dark pterostigma, the longer vein 1-Rl of fore wing (subequal
to length of pterostigma), dark cloud below the pterostigma, 2nd tergite with weak lateral de¬
pressions, mesoscutum with a medial carina, scapus brownish, and tegulum brown (not red¬
dish!).

Since the generic position of /. deprimator has been incorrectly understood, Microplitis
Foerster, 1862 becomes a junior synonym of Microgaster Latreille, 1804 and Microgaster auct.
sensu stricto has to be renamed as Lissogaster Bengtsson, 1926. The name Liganira Walker in
Tennent, 1859 is unavailable, since it was published in 1859 as a nomen nudum. When the type-
species was described in 1860 by Walker he described Liganira as a synonym of Microgaster,
thereby making the name Liganira unavailable. The correct name for Microgaster deprimator
auct. is Lissogaster australis (Thomson, 1895) comb. nov.

Ichneumon desertor Fabricius

Fabricius, 1775: 334.

Vipio desectus\S\\e.nQÏQ\i, 1978: 1845-1847.

Type-species of Vipio Latreille, 1804 as designated by Foerster in 1862. However, Ichneu¬
mon desertor Fabricius is not a separate species, since Fabricius cited in his first description on¬
ly the original description of Ichneumon desertor Linnaeus, 1758, together with the reference to
Linnaeus’ description. Therefore there cannot be any doubt that there is no separate species
named Ichneumon desertor Fabricius. This fact was overlooked by Bradley (1919: 59) when he
stated that “the type of Vipio Latreille is Ichneumon desertor Fabricius, not of Linnaeus”. At
present in the Fabricius Collection there are specimens under desertor which are not conspecif¬
ic (or congeneric) with 1. desertor Linnaeus and this indicates only that Fabricius had difficul¬
ties in interpreting /. desertor Linnaeus. Because nomenclatorily Ichneumon desertor Fabricius
is actually /. desertor Linnaeus, 1758, the genus Vipio Latreille, 1804 has to be transferred from
the Braconinae to the Agathidinae and becomes there a new senior synonym of Cremnops
Foerster, 1862. Viereck (1914: 156) recognized that the name Vipio Latreille was incorrectly
used and proposed the (unnecessary) replacement name Zavipio. The oldest available name
for the genus Vipio auct. in the Braconinae is Isomecus Kriechbaumer, 1895. The valid name
for Vipio desertor auct. is Isomecus pectoralis (Brullé), of which the type could not be found in
the Paris Museum, Vipio desectus Bradley, 1919 is an unnecessary replacement name for Ich¬
neumon desertor Fabricius, 1775 sensu auct., since there exist several older names for this tax¬
on.

Ichneumon flavator Fabricius

Fabricius, 1793: 161.

Cyanopterus flavator; Shenefelt, 1978: 1678-1679.

Type-species of Cyanopterus Haliday, 1835 (by monotypy). In the Fabricius Collection (Kiel
part) are five specimens, of which only one fits the original description; this 9 (with the old
handwritten label “flavator”) is here designated as lectotype. The lectotype agrees with the
general interpretation of this species. Other types may have been returned to Mr. Desfon¬
taines, but are probably lost.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

137

Ichneumon initiator Fabricius

Fabricius, 1793: 161.

Atanycolus initiator; Shenefelt, 1978: 1443-1445.

In 1840 Haliday (in Westwood) mentioned initiator as type-species of Coeloides Wesmael,
1838. However, /. initiator was misidentified by Wesmael and the true initiator completely dis¬
agrees with the original diagnosis of the genus Coeloides Wesmael. To solve the discrepancy
between the original diagnosis of the genus Coeloides Wesmael and the type-designation by
Haliday I have requested the International Commission on Zoological Nomenclature to sup¬
press all designations for the genus Coeloides and to designate Coeloides scolyticida Wesmael,
1838 (- initiator sQnsu Wesmael, 1838 (nec Fabricius, 1793)) as type-species.

In the Kiel part of the Fabricius Collection under initiator there is one 9 , obviously the holo-
type of ƒ. initiator Fabricius. It belongs to the genus Atanycolus and runs in existing keys to
Atanycolus flaviceps Ivanov, 1896. Since Atanycolus initiator (Fabricius) is a new senior syno¬
nym of A. flaviceps, the correct name for /I. initiator auct. is A. genalis (Thomson, 1892).

Bracon lanceolator Fabricius

Fabricius, 1804: 106.

Lasiophorus lanceolator; ShQnQÏQll, 1978; 1692.

Type-species of Lasiophorus Haliday, 1838 (by monotypy). In the Copenhagen part of the
Fabricius Collection are 3 9-syntypes. Here I designate the 9 with “Type”, “Essequibo [ —
Guyana], smidt, Mus: de Sehestedt, Bracon lanceolator Fabr.” as lectotype. It is in an excel¬
lent condition (as are both paralectotypes), it agrees with the general interpretation of the ge¬
nus, and the species is a senior synonym of Bracon nigriceps Brullé, 1846 syn. nov. The speci¬
mens referred to by Fabricius (1804: 106) as “variât forte sexu absque cornu frontali” belong
(as could be expected) to another genus and are only concolorous.

Ichneumon minutator Fabricius

Fabricius, 1798: 225.

Bracon minutator; 1978: 1511-1514.

Type-species of Bracon Fabricius, 1804; designated by the International Commission on
Zoological Nomenclature in 1945 (Opinion 162). In the Fabricius Collection (Kiel part) are
four females, of which three cannot be types of I. minutator, because they differ from the
original description by the completely dark femora. The remaining female (with the old label
“minutator”) agrees with the original description and is here designated as lectotype. It belongs
to Bracon abscissor Nees, 1834 (syn. nov.). The next available name for Bracon minutator
auct. seems to be Bracon trucidator Marshall, 1888.

Ichneumon sticticus Fabricius

Fabricius, 1798: 229.

Pygostolus sticticus; ShtntÏQil, 1969: 123-124.

Type-species of Pygostolus Haliday, 1833 by monotypy. The type is lost according to Zimsen
(1964: 369). The specimen of Prio(no)poda stictica auct. (referred to under testaceus) in the
Fabricius Collection cannot be the type of Ichneumon sticticus Fabricius, 1798, because it dif¬
fers from the original description (e.g., by the colour of the body, the width of the ovipositor
and the shape of the metasoma). Because 7. sticticus is the type-species of the genus Priopoda
Holmgren, 1855 in the Ichneumonidae and of the genus Pygostolus Haliday, 1833 in the Braco-
nidae, a choice has to be made. In the original description Fabricius mentions one crucial char¬
acter, viz., the ovate metasoma (“abdomen ovatum”); a feature unknown of Priopoda sticticus
auct. and typical for the genus Pygostolus Haliday.

138

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

The conclusion is inescapable that the designation of the type-species of Priopoda Holmgren,
1855 by Viereck (1914) is based on a misidentification of Ichneumon sticticus Fabricius and fur¬
ther action should be undertaken by the specialists working on Ichneumonidae. To fix the ge¬
nus Pygostolus I designate here (in connection with my revision of the genera of Braconidae) a
neotype of Ichneumon sticticus Fabricius, a 9 deposited in the Rijksmuseum van Natuurlijke
Historie, Leiden: “Nederland, Heerde (Gld.), 11. VI. 1976, J. B. Wolschrijn”. The neotype of
Pygostolus sticticus (Fabricius) agrees with the common interpretation of the species.

Ichneumon testaceus Fabricius

Fabricius, 1798: 228 (nec Gmelin, 1790).

Rogas testaceus; ShQUQfQlt, 1975: 1254.

Type-species of Rogas Nees, 1818; designation by Curtis, 1834. In the Kiel part of the Fab¬
ricius Collection are under "testaceus" two specimens. One female belongs to the Ichneumoni¬
dae with the metasoma distinctly compressed apically. This feature contradicts the original de¬
scription (“ . . . abdomine ovato deprqsso . . . ”) and therefore cannot be a type-specimen of
ƒ. testaceus. It bears the labels “a”, “testaceus” (old handwriting), “Prionopoda 9 stictica F.,
Holm., det. J. F. Perkins, 1958”. The other specimen is heavily damaged; head and metasoma
indicate a synonymy with Rogas luteus Nees, 1834. This specimen agrees perfectly with the
original description of /. testaceus, e.g., the metasoma is depressed. Actually the second speci¬
men is the real type as indicated by a label in Dr. Perkins’ handwriting “Type of
Ichneumon testaceus F., 1798 nec Gmelin, 1790 = Pelecystoma luteus Nees, 1834”. I have la¬
belled this specimen as holotype of /. testaceus, because there is no evidence that Fabricius had
more than one specimen. Because of the synonymy of I. testaceus with Rogas luteus Nees, the
genus Rogas Nees, 1818 becomes a senior synonym of the genus Pelecystoma Wesmael, 1838.
The next available name for Rogas auct. is Aleiodes Wesmael, 1838. Bracon testaceus Spinola,
1808 is nomenclatorily a junior synonym of /. testaceus Fabricius, since Spinola refers to it in
the original description. Actually it is a misidentification of Aleiodes circumscriptus (Nees,
1834).

Ichneumon urinator Fabricius

Fabricius, 1798: 224.

Bracon «rinator; Shenefelt, 1978: 1650-1653.

Type-species of Rostrobracon Tobias, 1957 by monotypy. In the Kiel part of the Fabricius
Collection one male type-specimen is present, with the old label “urinator”. It is here desig¬
nated as lectotype, because Fabricius got this species from Hübner in Halle (now East Ger¬
many) and it is likely that he returned some specimens and retained one specimen for his own
collection. The fate of the Hübner material is uncertain and is most likely lost. The lectotype of
urinator agrees with the generally accepted interpretation of this species. It is rather long se¬
tose, has a somewhat humped mesoscutum, 1st tergite with no dorso-lateral carinae, and the
mesoscutum is rather steep and very low anteriorly. The labo-maxilary complex (“rostrum”) is
rather short (0.4 times height of head), the length of the eye is 1.4 times its width, and the ma¬
lar space is 0.7 times the basal width of the mandible.

REFERENCES

Achterberg, C. van, 1979. A revision of the subfamily Zelinae auct. (Hym., Braconidae). —
Tijdschr. Ent. 122: 241-479, figs. 1-900.

Bradley, J. C., 1919. The synonymy and types of certain genera of Hymenoptera, especially of
those discussed by the Rev. F. D. Morice and Mr. Jno. Hartly Durrant in connec¬
tion with the long-forgotten “Erlangen List” of Panzer and Jurine. — Trans. R. ent.
Soc. Lond. 1919: 50-75.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

139

Curtis, J., 1824-1840. British Entomology, London.

Fabricius, J. C., 1775. Systema entomologiae: 1-832, Korte, Fiensburgi et Lipsiae.

1793. Entomologia systematical: 1-519, Proft, Hafniae.

1798, Supplementum Entomologiae Systematicae: 1: 572, Proft et Storch, Hafniae.

1804. Systema Piezatorum: 1-439, Reichard, Brunsvigae.

Foerster, A., 1862. Synopsis der Familien und Gattungen der Braconen. — Verh. naturh. Ver.
preus. Rheinl. 19: 225-288.

Gmelin,J.F., 1790. Caroli a Linné Systema Naturae {cd. 13)4: 1517-2224, Beer, Lipsiae.
Haliday, A. H., 1840. Braconides. — An introduction to the modern classification of insects.

Synopsis of the genera of British insects (J. O. Westwood, ed.) 2: 61-65, Longmann,
London.

Latreille, P. A., 1810. Considérations générales sur l'ordre naturel des animaux composant les
classes des crustacés, des arachnides, et des insectes: 1-444, Scholl, Paris.

Nixon, G. E. J., 1970. A revision of the N.W. European species of Microplitis Förster (Hym.,
Braconidae). — Bull. Br. Mus. nat. Hist. Entomology 25 {1): 1-30, figs. 1-29.
Shenefelt, R. D., 1969. Braconidae, pt. 1. — Hym. Cat. (nov. ed.) 4: 1-175.

1970. Braconidae, pt. 3. — Hym. Cat. (nov. ed.) 5: 307-427.

1973. Braconidae, pt. 5. — Hym. Cat. (nov. ed.) 9: 669-812.

1975. Braconidae, pt. 8. — Hym. Cat. (nov. ed.) 12: 1115-1262.

1978. Braconidae, pt. 10. — Hym. Cat. (nov. ed.) 15: 1425-1872.

Viereck, H. L., 1914. Type species of the genera of ichneumon flies. — Bull. U.S. nat. Mus.
83: 1-186.

Zimsen,E., 1964. The type material of J . C. Fabricius: 1-656, Munksgaard, Copenhagen.

Postbus 9517, 2300 RA Leiden, The Netherlands.

LYMANTRIA DISPAR (LINNAEUS) (LEP.: LYMANTRIIDAE). Op 29 mei 1981 ging
ik weer eens een kijkje nemen in het natuurreservaat „de Groote Peel” bij Ospel. Sinds 1975
was ik er niet meer geweest. In dat jaar wemelde het er van de rupsen, vooral bij de ingang van
het reservaat. Lymantria dispar, Euproctis chrysorrhoea (Linnaeus) en Malacosoma neustria
(Linnaeus) waren er toen zeer talrijk en schadelijk. In het reservaat zelf was Leucoma salicis
(Linnaeus) schadelijk op wilg. Nu, zes jaar later, was er niets meer van dit alles. Ik vond geen
chrysorrhoea, neustria of salicis en slechts vier rupsen van dispar. Twee daarvan waren bepara-
siteerd, de andere twee leverden een fraai paartje. Het hoeft geen betoog dat de bomen en
struiken in het reservaat er fris en groen uitzagen. Rupsenvrij waren ze echter niet. Kennelijk
had Euproctis similis (Fuessly) de opengevallen plaatsen opgevuld, want deze was nu heel ge¬
woon, vooral op wilg. E. similis heeft trouwens een goed jaar achter de rug: in het reservaat
„Hatertse en Overasseltse Vennen” bij Nijmegen vloog de vlinder heel goed in juli.

Op 26 december 1981 heb ik de bossen van Lierop weer opgezocht om te kijken hoe het daar
met L. dispar stond. Ik vond nu bijzonder veel dode rupsen en lege poppen aan de bomen,
alsmede veel eilegsels, die echter zonder uitzondering lege eitjes bevatten. Het hele beeld deed
me sterk denken aan de situatie die Van Frankenhuyzen (Ned. Boschb. Tijdschr. 53: 344-347
(1981)) beschreef voor een bosgebied bij Venray. Ook hier was dispar een plaag, totdat in
1980 de kolonie gedecimeerd werd door een virusinfectie. Het lijkt erop dat dit ook bij Lierop
gebeurd is, maar dan een jaar later. Wat er in „de Groote Peel” is voorgevallen, is nog ondui¬
delijk, maar misschien weten verzamelaars in het oosten van Brabant er meer van.

M. C. R. Franssen, Parklaan 20, 6074 CL Melick.

140

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .IX. 1982

Un cas de gynandromorphisme chez un trichoptère hydroptilide du Liban

(Trichoptera: Hydroptilidae)

par

A. DIA & L. BOTOSANEANU

ABSTRACT. — Description of a gynandromorphous specimen of Hydroptila angustata Mo-
sely from Libanon. This is possibly the second known case of a gynandromorphous hydroptilid.
Its genitalia are a true mosaic of 6 and 9 elements, most of them being normally developed.

Les exemplaires gynandromorphes de trichoptères signalés dans la bibliographie sont peu
nombreux. Il est possible que le seul exemplaire gynandromorphe connu pour les Hydroptili¬
dae, soit celui décrit par Nielsen (1948) sous le nom de Hydroptila simplex n. sp., et qui se ca¬
ractérise par une extrême simplification de la partie 6 des genitalia (appendices inférieurs et
appareil phallique disparus), tandis que l’autre sexe est représenté essentiellement par deux
sacs internes, qui devraient être la spermathèque et la bursa copulatrix (Unzicker, 1968).

Lors de l’étude d’une importante collection de trichoptères du Liban, nous avons trouvé dans
un échantillon réalisé le 22. VIL 1980 à la lumière artificielle sur les bords du Nahr Damour à
500 m en aval de son confluent avec Nahr el Hammam (au sud de Beyrouth), un remarquable
gynandromorphe d’une espèce qui est certainement Hydroptila angustata Mosely. Cette espèce
avait été décrite d’Egypte (Mosely, 1939), mais elle est assez largement répandue au Proche
Orient, bien qu’elle ait parfois été mentionnée sous le nom de l’espèce voisine H. simulans Mo¬
sely. 2 â â et plusieurs 9 9 , en tous points normaux, de H. angustata, étaient présents dans le
même échantillon.

L’exemplaire en question a l’aile antérieure longue de 2,6 mm. Sur la tête, les «scent-caps»
normalement développés, abrittent à l’intérieur chacun un filament dévaginable, blanchâtre,
sans soies noires: organes du 6 , ces filaments disperseurs de phéromones semblent être impar¬
faitement développés. Il y a une frappante différence de longueur entre les deux antennes: cel¬
le droite, nettement plus longue, a 32 articles; celle gauche en a 25 seulement (pour le 6 de H.
angustata, le chiffre normal est 29).

L’armature génitale de cet exemplaire est une vraie mosaïque d’éléments d et 9 . La «dent»
du Vile sternite abdominal est présente. A partir du IXe segment, on remarque la présence de
deux axes distincts de symétrie, dont l’un pour la partie essentiellement 9 et l’autre pour celle
â. Les éléments les plus importants de l’armature â sont parfaitement distincts et apparem¬
ment non modifiés: «plaque dorsale» (Xe segment), appendices inférieurs (leur aspect, typique
de l’espèce, est déformé dans fig. 1 par suite de l’angle sous lequel cette figure a été réalisée),
appareil phallique. En dessous de ce dernier, il y a une plaque nettement bilobée, rentrant dans
le «plan de symétrie 9», mais qui est peut-être la «lower penis-cover». Un peu en avant de
cette pièce, une rangée de fortes soies sinueuses appartient de toute évidence au IXe sternite
9 . En position plus proximale encore il y a une forte formation sclérotisée bilobée et asymétri¬
que: avec un peu de peine on pourrait y voir la plaque chitineuse de IXe sternite 9 , mais ayant
perdu son aspect originaire de champignon, et dédoublée. A l’intérieur de l’abdomen on distin¬
gue le squelette vaginal chitineux, ainsi que deux paires de longs bâtonnets, les apodèmes du
Ville et IXe segments de la 9 . Les proéminences latérales du IXe segment, qui sont assez
longues chez le <S de H. angustata, sont ici absentes.

On serait tenté de faire un rapprochement entre cet exemplaire et un autre exemplaire gy¬
nandromorphe décrit par Schmid (1956: 88) et appartenant au limnephilide Anomalopteryx
alacerrima Schmid; l’armature génitale de ce dernier est décrite comme «bizarre mélange de
pièces malformées des deux sexes». Mais, dans notre hydroptilide, ce qui frappe c’est préci¬
sément le fait que la plupart des éléments du puzzle sont normalement développés.

Le travail du premier auteur a été subventionné par le C.N.R.S. du Liban.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .IX. 1982

141

Fig. 1. Extrémité de l’abdomen d’un gynandromorphe de Hydroptila angustata Mosely, en vue

plus OU moins ventrale.

BIBLIOGRAPHIE

Mosely, M. E., 1939. Trichoptera collected by J. Omer Cooper, Esq., in Egypt. — Ann. Mag.
nat. Hist. [11] 3: 43--48.

Nielsen, A., 1948. Trichoptera, Caddis-Flies. With description of a new species of Hydroptila.

In: K. Berg, Biological studies on the River Susaa — Fol. Limn. Scand. 4: 123-144.
Schmid, F., 1956. La sous-famille des Drusinae (Trichoptera, limnephilidae). — Mém. Inst. R.
Sc. nat. Belg. [2] 55: 1-92. pi. I-XVIII.

Unzicker, J. D., 1968. The comparative morphology and evolution of the internal female re¬
productive system of Trichoptera. — Illinois biol. Mon. 40: 1-72.

Département de Biologie, Université Libanaise, Hadeth-Beyrouth, Liban.

Instituut voor Taxonomische Zoölogie, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

142

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

A new species of Trkhogramina (Hymenoptera: Trkhogrammatidae) from
Malawi, parasitizing eggs of Chilo diffusilinens (de Joannis)

by

G. G. M. SCHULTEN & H. R. FEIJEN

ABSTRACT. — A new species of Trichogramma belonging to the minuturn group viz Tri-
chogramma mwanzai, is described from Malawi (Central Africa). This new species was found
to parasitize up to 7% of the eggs of Chilo diffusilineus (de Joannis) present in the rice fields of
southern and central Malawi.

INTRODUCTION

During an inventory of rice pests in Malawi an undescribed Trichogramma species was
reared from eggs of Chilo diffusilineus (de Joannis) (Lepidoptera: Pyralidae; Crambinae). This
new species belongs to the minuturn group (cf. Nagarkatti & Nagaraja, 1977). The terminology
used in describing the genitalia follows Nagarkatti & Nagaraja, 1971. The new species is named
after dr. N. P. Mwanza, formerly principal at Chancellor College (University of Malawi):

Trichogramma mwanzai sp.n.

Adults small, 0.59-0.68 mm long; total width across the head 0.20-0.22 mm.

Male: reared from eggs of C. diffusilineus at 25° C and 70% R.H. yellowish-brown but head,
pronotum, mesoscutum and hind coxae somewhat darker brown. Longest of marginal setae of
forewing about one-fourth width of wing (fig. 1). Antennal flagellum unsegmented with short
hairs, the longest of which is of equal length as the maximum width of the antenna (fig. 2).

Genitalia (fig. 3-6): The dorsal expansion of gonobase is more or less triangular with ta¬
pering apex which extends to level of chelate structures (fig. 3). Aedeagus slightly longer than
apodemes (fig. 4), both together clearly shorter than hind tibia. Large chelate structures (fig.
5) located far below level of gonoforceps. Small but conspicuous protuberances below the base
of chelate structures. Median ventral projection (fig. 6) very distinct and long with two chitin-
ous ridges extending anteriorly to about one-third of entire length of genitalia.

Female: Pigmentation and wing trichation as in male. Ovipositor somewhat longer than hind
tibia (fig. 7).

Distribution. This species was reared from eggs of C. diffusilineus collected in the rice fields
in the Lake Chilwa area and near Salima between 1971 and 1975.

Holotype. Male from Likangala rice scheme. Lake Chilwa, Malawi ex egg of C. diffusilineus
on rice, March 1974, on a slide, at the Institute of Taxonomic Zoology (Zoologisch Museum),
Entomology Department, University of Amsterdam.

Seven slides each with 1-9 paratypes and females. Paratypes in Amsterdam, the Common¬
wealth Institute of Biological Control, Bangalore, India, and the Institute di Entomologia
Agraria “F. Silvestri” Portici, Italy. '

Remarks. This species resembles T. brevicapillum Pinto, Plainer and Oatman, 1978, be¬
cause of its short antennal hairs but is completely different as to other characters.

PARASITISM

During the period of research T. mwanzai was only found as a parasitoid of eggs of C. diffu¬
silineus. It did not parasitize the egg of diopsids, sciomyzids, Chilo pariellus (Swinhoe), Tho-
peutis sp., nor eggs of various other moths, beetles, chrysopids, bugs and leafhoppers occurring
in the area of investigation.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

143

Figs. 1-7. Trichogramma mwanzai sp. n. 1, forewing. 2, antenna of male. 3, male genitalia; cs-
chelate structure; cr-chitinous ridge; degb-dorsal expansion of gonobase; gf-gonoforceps; mvp-
median ventral projection; p-protuberance. 4, aedeagus, ap-apodeme. 5, enlarged view of che¬
late structure. 6, enlarged view of median ventral projection. 7, relative lengths of aedeagus,

hind tibia and ovipositor.

144 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. IX. 1982

Table 1 . Parasitism of 73 full egg clutches (9213 eggs) of C. diffusilineus .

Parasitoid

No. of

clutches

parasitized

No. of eggs
parasitized

Parasitized
eggs (in %)

Parasitoids hatched
d 9 ?*

% 99

oviposition

rate

Telenomus

Spec e

29

2488

27.0

1196 401 app. 750

74.9

1.00

T. mwanzai

8

668

7.3

178 49 " 310

78.4

1.00

T. pinneyi

1

3

0.03

2 1

66.7

1.00

H not sexed

The eggs of C. diffusilineus are black and flat. They are laid in clusters with an average of
131 eggs. In total 83 clusters were found, 10 of which had already hatched. Three egg parasit-
oids were found: a Telenomus species (Hym.; Scelionidae), Trichogramma pinneyi Schulten &
Feijen and T. mwanzai (Table 1). The Telenomus species was originally identified as T. ullyetti
Nixon (cf Feijen & Schulten 1981). However, it possibly is a related but as yet undescribed
species. Telenomus proved to be the main egg parasitoid of C. diffusilineus , parasitizing 27.0%
of its eggs. T. mwanzai came second with 13%, while T. pinneyi only parasitized eggs of
C. diffusilineus on one occasion (0.03%). The percentage of females in T. mwanzai was 78.4%
(n=227) and the oviposition rate was one egg per host egg.

ACKNOWLEDGEMENTS

Dr. Sudha Nagarkatti and dr. G. Viggiani are thanked for their interest shown in the identifi¬
cation of the specimens.

The research of the second author received financial support from WOTRO (Netherlands
Foundation for the Advancement of Tropical Research).

REFERENCES

Feijen, H. R. & G. G. M. Schulten, 1981. Egg parasitoids of rice pests in Malawi, East Africa.
— Int. Rice Res. Newsl. l.R.R.N. 6(3) 17-18.

Nagarkatti, S. & H. Nagaraja, 1971. Redescriptions of some known species of Trichogramma
(Hym. Trichogrammatidae) showing the importance of the male genitalia as a diag¬
nostic character. — Bull. ent. Res. 61: 13-31.

- , 1977. Biosystematics of Trichogramma and Trichogrammatoidea species. — A. Rev.

Ent. 22: 151-176.

Pinto, J. D., G. R. Platner and E. R. Oatman, 1978. Clarification of the identity of several
common species of North American Trichogramma (Hymenoptera: Trichogram¬
matidae). — Ann. ent. Soc. Am. 71: 169-180.

Royal Tropical Institute. Department of Agricultural Research, Mauritskade 63, 1092 AD
Amsterdam.

Faculdade de Biologia, Universidade Eduardo Mondlane CP 257, Maputo, Moçambique.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 oktober 1982 No. 10

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Piantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

H. W. van der WOLF, Aantekeningen over Coleophoridae (Lepidoptera): 145; J. KRIKKEN,
New genus-group names in the family Cetoniidae (Coleoptera): 148; ALEXANDER KLINK,
Description of Mochlonyx triangularis n. sp. and a key to the larvae, pupae and imagines of the
palearctic species of Mochlonyx Loew (Diptera: Chaoboridae): 150; J. P. DUFFELS, Brachy-
lobopyga decorata n. gen., n. sp. from Sulawesi, a new taxon of the subtribe Cosmopsaltriaria
(Homoptera, Cicadoidea: Cicadidae): 156; KORTE MEDEDELINGEN: BEN BRUGGE,
Mimumesa sibiricana: 147; B. J. LEMPKE, Plutella xylostella: 155; M. FRANSSEN, Theria
primaria en T. rupicapraria: 160; LITERATUUR: 149; PERSONALIA: 155.

Aantekeningen over Coleophoridae (Lepidoptera)

door

H. W. van der WOLF

ABSTRACT. — Notes on Coleophoridae (Lepidoptera). The record of Coleophora hydro-
lapathella M. Hering frorn Holland by Toll (1962) could not be traced back to any material or
publication, but an investigation in the field proved that cases of the species were common on
stems of Great Water Dock {Rumex hydrolapathum Hudson) in the Province of Noord-Bra-
bant in the autumn of 1980. From a total of 120 cases collected from mid February till early
June 1981 100 adults emerged indoors between the 10th of June and the 8th of July, but only
from cases collected after early April. Some observations on the appearance and position of the
cases on the host-plant and other biological details are presented.

C. squalorella Zeller is recorded from the Netherlands for the first time, from the South East
of the country in 1969.

Coleophora hydrolapathella M. Hering. De soort werd in 1921 door M. Hering beschreven.
De vlinders had hij gekweekt uit zakjes die hij in de buurt van Berlijn op Waterzuring {Rumex
hydrolapathum (Hudson)) gevonden had. De Poolse Coleophoridae-specialist Toll gaf in 1962
naast West-Duitsland ook Holland op als behorende tot het verspreidingsgebied. Lempke nam
op grond hiervan de soort op in zijn Naamlijst van de Nederlandse Lepidoptera, met als toe¬
lichting (op p. 98) dat er zich in de collectie-Toll in het museum te Kraków geen Nederlandse
exemplaren bevinden. In 1975 schreef Lempke dat hij geen enkel exemplaar had kunnen vin¬
den in de Nederlandse verzamelingen, terwijl de soort ook nergens vermeld wordt in publika-
ties over de Nederlandse fauna. Hij gaf een overzicht van de kweekervaringen van Hering en
riep de Nederlandse verzamelaars op naar de soort uit te kijken.

Het raadsel van de vermelding door Toll is inmiddels niet opgelost, maar C. hydrolapathella
is wel degelijk een Nederlandse soort. Na de oproep van Lempke zocht ik enkele winters tus¬
sen de zaden van Waterzuring naar de rood-bruine zakjes, maar zonder resultaat. Nu is de om¬
geving van mijn woonplaats Eindhoven niet zo waterrijk, en ik meende dan ook dat ik meer

CO

146

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, LX. 1982

succes ZOU hebben in de echt natte gedeelten van ons land, vandaar dat ik collega-entomologen
verzocht voor mij in hun omgeving stengels van Waterzuring te verzamelen. Op een goede
ochtend in september 1980 was het zover. Dré Teunissen, de coleopteroloog uit Vlijmen, .liet
mij wat stengels van Waterzuring zien die hij, teleurgesteld omdat hij geen zakjes gevonden
had, in een vaas in de woonkamer gezet had. Tussen de zaden zag ik plotseling iets dat leek op
een Cofeop/iora-zak; het bleek een kleine, verlaten zak, grijs-geel van kleur en doorzichtig.
Hierdoor aangemoedigd zocht ik verder en toen zag ik twee of drie rood-bruine zakken die aan
lange spinseldraden aan de stengels hingen, en een zevental zakken die parallel aan de stengels
vastgesponnen zaten, prachtig gecamoufleerd tussen de ribben van de stengel, en in dezelfde
rood-bruine kleur als de stengel.

De rest laat zich raden. Weer thuisgekomen zocht ik de i?Mmex-planten af die ik de jaren
daarvoor ook al bekeken had, en bijna elke stengel droeg wel enkele zakken. Na een uur zoe¬
ken kwam ik tot de conclusie dat ik honderden zakken kon verzamelen.

Hering waarschuwde al voor het te vroeg verzamelen van de zakken. De beste resultaten
had hij met zakken die hij eind mei verzameld had. Ik besloot dan ook de planten voorlopig
met rust te laten. Toch was ik nieuwsgierig om te weten hoe de zakken zich in het voorjaar
zouden gedragen. Half februari begon ik met tussenpozen van twee weken partijtjes van vijf
zakken binnenshuis te halen. Dit hield ik vol tot begin juni. Toen werd het moeilijk overjarige
stengels te vinden. De onderkant van de stengel rot door, waarna de stengel omvalt. Soms
wordt de oude stengel omhooggehouden door de inmiddels hoogopgeschoten jonge plant. In
totaal verzamelde ik zo’n 120 zakken, die ik in ruime, glazen potten bewaarde. Dagelijks werd
voorzichtig gesproeid met een fijne plantenspuit. Tussen 10 juni en 8 juli 1981 kwamen een
honderdtal vlinders uit de pop.

Slechts zakken die verzameld waren op en na 5 april leverden de vlinders. De zakken die ik
in het voorjaar verzamelde zaten altijd vastgesponnen aan de stengels, bij voorkeur vlak onder
of boven een vertakking, soms onder aan de stengel, soms tegen de takjes van de bloeiwijze,
nooit op de zaden. De stengels brak ik tot ongeveer 10 cm lange stokjes, die ik dan, met de
zakken erop, in glazen potten bewaarde. Ongeveer de helft van de zakken bleef vastgesponnen
aan de stengeldelen, de andere helft ging aan de wandel in de potten, waarschijnlijk onder in¬
vloed van de hogere temperatuur binnenshuis, ofwel door het sproeien. Een enkele zak, verza¬
meld in april, liep eind juni nog, spon zich toen vast, en leverde op 8 juli de vlinder. Van de
vele honderden zakken die ik in de natuur gezien heb, heb ik er nooit één zien lopen. Dat dit
wel gebeurt blijkt uit het feit dat ik éénmaal een zak vastgesponnen vond op een jong zuring-
blad. Dit blad vertoonde geen spoor van vraat.

Toen ik midden augustus van vakantie terugkeerde, spoedde ik mij naar de i^Mmex-planten.
Ik vond tientallen kleine zakjes op de zaden. Medio september vond ik zakjes van dezelfde
grootte als die ik in het voorjaar verzameld had. De meeste hadden zich vast gesponnen, niet
op de zaden maar tegen de stengel. Op het moment dat ik dit schrijf (januari 1982) heb ik al¬
weer honderden zakken geteld op het tiental planten in de directe omgeving van mijn woning.

Tot nog toe ken ik slechts vindplaatsen uit Noord-Brabant: Vlijmen, Lieshout, Breugel, Son,
Best en Oirschot. Ik vermoed dat de soort in heel Nederland verbreid is. Patzak (1974) noemt
behalve Nederland, West-Duitsland, de D.D.R. en Hongarije, Karlsholt & Schmidt Nielsen
(1976: 27) vermelden de soort uit Denemarken, terwijl de soort onlangs ook uit Engeland be¬
kend geworden is (Peet, 1978: 15-16).

Coleophora squaiorella Zeiler. In de verzameling Langohr van het Zoölogisch Museum te
Amsterdam, trof ik een vrouwelijk exemplaar aan van deze soort, gevangen op 5 augustus
1969 te Bocholtz, Zuid Limburg (gen. prep. nr. 1357). Deze Coleophoride is goed te herken¬
nen aan de drie duidelijke donkere vlekken op de gele voorvleugels. Een goede afbeelding
geeft Spuler, 1901-1910, Taf. 90, fig. 7. De rups bewoont volgens Patzak een zaadzak, die be¬
dekt is met bruinachtige samengesponnen bloesemdeeltjes van de voedselplant Chenopodium.
De rups verlaat voor de overwintering de zak en verpopt in de grond in een kokon. Patzak

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

147

geeft als verspreiding van de soort Noord-, Midden- en Zuidoost-Europa. De vlinder wordt in
de recente naamlijsten niet opgegeven van Denemarken, de Britse eilanden. Frankrijk of Bel¬
gië.

LITERATUUR

Hering, M., 1921. Coleophora hydrolapathella Mart. Hering, spec. nov. — Tijdschr. Ent. 64:
179-185, pl. ll,fig. 1-8.

Karlsholt, O. & E. Schmidt Nielsen, 1976. Systematisk fortegnelse over Danmarks sommerfug-
le: 1-128, Science Press Ltd, Klampenborg, Denmark.

Lempke, B. J., 1975. Coleophora hydrolapathella M. Hering. (Lep. Coleophoridae). — Ent.
Ber., Amst. 35: 174.

- , 1976. Naamlijst van de Nederlandse Lepidoptera. — Bibl. k. ned. natuurh. Veren. 21:

1-100.

Patzak, H., 1974. Beiträge zur Insektenfauna der D.D.R.: Lepidoptera-Coleophoridae. —
Beitr. Ent. 24: 153-278.

Peet, T. N. D., 1978. Coleophora hydrolapathella Hering. (Lep. Coleophoridae). — Entomo¬
logist’s Rec. J. Var. 90: 15-16.

Spuler, A., 1901-1910. Die Schmetterlinge Europas 3: Taf. 1-91, E. Schweizerbartsche Verlags¬
buchhandlung, Stuttgart.

Toll, S., 1962. Materialen zur Kenntnis der palaearktischen Coleophoriden. — Acta zool. cra-
cov. 7: 577-720.

Broodberglaan 20, 5628 EJ Eindhoven, the Netherlands.

MIMUMESA SIBIRICANA BOHART NOG STEEDS OP TEXEL EN ENIGE OPMER¬
KINGEN OVER TWEE TEXELSE GRAAFWESPEN (HYMENOPTERA: SPHECIDAE).
De vondst van een exemplaar van bovenvermelde soort, verzameld op Texel, in de collectie
van het Instituut voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam door R. L. Veenendaal {Ent.
Ber., Amst. 41: 156, 1981) was voor mij aanleiding om te trachten de soort terug te vinden op
Texel. Door het dichtgroeien van de Geul (in het zuiden van Texel) leek de kans om de soort
daar weer te vinden vrij klein. Vlak achter de Geul bevindt zich echter een nieuw terrein dat
zich op een overeenkomstige wijze ontwikkelt. Dit zijn de Horspolders, twee kunstmatig aan¬
gelegde zoetwaterplassen, die nu in beheer zijn bij het Staatsbosbeheer. Vooral de tweede plas
heeft langs de noordzijde een brede overgangszone met o.a. Scirpus maritimus L. Op 31 augus¬
tus lukte het om een 9 van M. sibiricana hier te verzamelen, samen met de cicade Paramesus
obtusifrons (Staâl) (Homoptera: Cicadellidae), de prooi van deze graafwesp. Meer exemplaren
werden er niet gevangen, ook later niet bij een tweede bezoek. Op twee andere plaatsen met
veel Scirpus maritimus, namelijk de Zuid-Slufter in het duingebied en de Zandkes langs de
Waddendijk noordelijk van Oudeschild, werd eveneens tevergeefs naar M. sibiricana uitge¬
zien. Hetgeen niet zo verwonderlijk was omdat het voor de soort al vrij laat was in het vliegsei-
zqen, dat zeker voor de Waddeneilanden enkele weken vroeger zal eindigen dan in Zeeuws-
Vlaanderen, waar het klimaat gunstiger is.

Twee andere graafwespen waar ik naar uitgekeken heb op Texel, Bembex rostrata (Lin¬
naeus) en Philanthus triangulum Fabricius, die voor het laatst in 1955 resp. 1949 waren gevon¬
den en die niet van de andere waddeneilanden bekend zijn, heb ik niet gevonden.

Ben Brugge, Pl. Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

148

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

New genus-group names in the family Cetoniidae (Coleoptera)

by

J. KRIKKEN

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — For four junior genus-group homonyms in the family Cetoniidae (Coleo¬
ptera) new names are proposed.

A survey of genus-group names applied in the beetle family Cetoniidae has yielded some ju¬
nior homonyms needing a replacement. These replacements are here proposed because I wish
to avoid using invalid names in forthcoming papers, and because I wish to prevent other work¬
ers from applying these invalid names. They concern genus-group taxa likely to be maintained
and for which no synonyms are available. For four homonyms I propose a new name and give
the old name with the reference and the type-species, the senior homonym, with the reference
and an indication of the group in which it was proposed, and, finally, the biogeographical re¬
gion in which the cetoniid taxon occurs. The cetoniid names denote full genera, except one,
Oxyperatex. It should be noted that some of the junior homonyms have more than one senior
homonym (cf. Weave, 1939-1940), only the oldest being cited here. There are more junior ge¬
nus-group homonyms, but for these synonyms seem to be available.

Astraeella, new name (feminine) for Astraea Mohnike, 1873: 166, type-sp. Cetonia francolina
Burmeister (Miksic, 1981); non Bolten, 1798: 79 (Mollusca, Gastropoda). - Oriental.

Cyclophorellus, new name (masculine) for Cyclophorus Kraatz, 1880: 152, type-sp. Cyclo-
phorus cincticollis Kraatz (monotypy); non Montfort, 1810: 290 (Mollusca, Gastropoda). - Af-
rotropical.

Hemiaspidius, new name (masculine) for Hemiaspis Fairmaire, 1901: 156, type-sp. Hemias-
pis sanguinosa Fairmaire (monotypy); non Fitzinger, 1861: 410 (Reptilia, Serpentes). - Mada¬
gascan.

Oxyperatex, new name (feminine) for Oxyperas J. Thomson, 1880: 278, type-sp. Protaetia
spectabilis Schaum (original designation); non Mörch, 1853: 4 (Mollusca, Lamellibranchiata). -
Oriental. (Subgenus of Protaetia Burmeister.)

ACKNOWLEDGEMENT

M. E. Bacchus, British Museum (Natural History), London, kindly read the draft of this pa¬
per.

REFERENCES

Bolten, J. F., 1798. Museum Boltenianum sive catalogus cimeliorum, 2: I-VIII, 1-199, Trappii,
Hamburg!.

Fairmaire, L., 1901. Matériaux pour la faune coléopterique de la région malgache (lie note).

Revue Ent. 20: 101-248.

Fitzinger, L. J. 1861. Die Ausbeute der österreichischen Naturforscher an Säugethieren und
Reptilien während der Weltumsegelung Sr. Majestät Fregatte Novara. — Sber.
Akad. Wiss. Wien [Math, -naturw. Classe] 42 (1860): 383-416.

Kraatz, G., 1880. Käfer aus dem Aschanti-Gebiete nach Familien aufgezählt und beschrieben.
1. Cetonidae. — Dt. ent. Z. 24: 145-159, 1 pl.

Miksic, R., 1981. Revision der Gattung Astraea Mohn. (Coleoptera, Scarabaeidae, Cetonii-
nae). — Ent. Abh. Mus. Tierk. Dresden 44:203-233, 8 figs.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

149

Mohnike, O., 1873. Die Cetoniden der Philippinischen Inseln. — Arch. Naturg. 39:109-247, 6
pis.

Montfort, D. de, 1810. Conchyliologie systématique, et classification méthodique des coquilles,
2: 1-676, figs, Schoell, Paris.

Mörch, O. A. L., 1853. Catalogus conchyliorum quae reliquit D. Alphonso d’Aquirra & Gadea
Cornes de Yoldi, 2: 1-74 + (2), Hafniae.

Neave, S. A., 1939-1940. Nomenclator zoologicus, 1-4. Zoological Society of London. With

further supplements.

Thomson, J., 1880. Diagnoses de genres nouveaux de la famille des Cétonides. — Naturaliste

2: 268-269, 277-278.

P. O. Box 9517, Leiden, Netherlands.

STERILE INSECT TECHNIQUE AND RADIATION IN INSECT CONTROL, 1982. 494
pp. ISBN 92-0-010082-1. International Atomic Energy Agency, Vienna. Prijs: 820 Oostenrijk¬
se schillingen.

De Sterile Insect Technique (SIT) is een methode ter bestrijding van veldpopulaties van een
schadelijk insekt door de tussenkomst van gesteriliseerde individuen van dit insekt, zodanig dat
de confrontatie van fertiele vrouwelijke dieren uit de veldpopulatie met steriele mannetjes
leidt tot een afname van de reproduktie, met uiteindelijke eliminatie van de veldpopulatie als
einddoel. In de meest gangbare vorm van SIT wordt het insekt gekweekt in het laboratorium,
gesteriliseerd d.m.v. straling of chemosterilantia en losgelaten in de veldpopulatie. De veldpo¬
pulatie wordt een aantal generaties lang overspoeld met een veelvoud van steriele dieren,
waarbij uiteindelijk de kans dat een vrouwtje uit de veldpopulatie nog kan paren met een man¬
netje uit diezelfde populatie nihil is. De successen van deze methode t.a.v. de „screwworm” in
de Verenigde Staten van Amerika zijn algemeen bekend.

Het thans besproken boek betreft een bundeling van voordrachten gehouden tijdens het in¬
ternationale symposium over SIT, dat plaatsvond in Neuherberg in de zomer van 1981, georga¬
niseerd door de International Atomic Energy Agency (IAEA) en de Food and Agriculture Or¬
ganization van de Verenigde Naties (FAO). Het betreft de voortgang van het onderzoek over
SIT bij een aantal organismen: screwworm, tsetse, steekmuggen, fruitvliegen, fruitmot en vele
andere. In voorgaande jaren zijn reeds veel dergelijke symposia gehouden en zijn soortgelijke
boeken als het huidige door de IAEA uitgebracht. In het thans besproken werk zijn de diverse
bijdragen onder een aantal koppen gerangschikt: Huidige status SIT, Overzicht SIT-onderzoek
en toepassingsmogelijkheden tegen plagen van medisch, landbouwkundig en veterinair belang,
massakweek van tsetse-vliegen, genetische benaderingen van SIT t.a.v. verschillende insekten,
kwaliteitscontrole t.a.v. fruitvlieg-kweken, computer simulaties, en genetische aspecten t.a.v.
de massakweek van verschillende insekten. Ook een overzicht van poster presentaties is opge¬
nomen. Het is een leesbaar boek en zonder twijfel onmisbaar voor hen die op het terrein van
de genetische bestrijding van insektenplagen werkzaam zijn. Het betreft evenwel duidelijk
vakliteratuur. Het boek bevat 44 bijdragen, de meeste in de Engelse taal gesteld, 4 in het
Spaans en 1 in het Frans. Het boek ziet er zeer verzorgd uit, heeft een slappe kaft en is gedrukt
middels foto-offset lithografie. — W. P. J. Overmeer

150

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, l.X,1982

Description of Mochlonyx triangularis n. sp. and a key to the larvae, pupae
and imagines of the palearctic species of Mochlonyx Loew
(Diptera: Chaoboridae)

by

ALEXANDER KLINK
Hydrobiologisch adviesburo, Wageningen

ABSTRACT. — Larvae and pupae of the genus Mochlonyx Loew were collected in the
Netherlands and reared to the adult stage. A description is given of the male, female and pupa
of Mochlonyx triangularis n. sp. based on this material. A key is included to the males, females,
pupae and larvae of the Palearctic species.

The five known species of Mochlonyx occur in Europe and North America. M. culiciformis
Degeer is Holarctic, M. martinii Edwards occurs in the Palearctic while M. cinctipes Coquillett
and M. fuliginosus Felt are restricted to the Nearctic (Edwards, 1932). The imagines of M. tri¬
angularis n . sp., reared from three pupae by Dr H. Möller Pillot in the spring of 1981, are quite
simular to M. cinctipes according to the description of Cook (1956). They differ however in
lacking the mottled appearance of the wings. M. triangularis differs from the known pupae in
form and length of the setae on the tergites III and IV.

Mochlonyx triangularis spec. nov. (figures 10, 12, 15, 18,21).

Material. — 2 males (holotype and paratype) and 1 female reared from 3 pupae; 3 exuvia; 2
fourth instar- and 4 third instar larvae, which are probably conspecific. All collected by Dr
Möller Pillot in a small fen in the municipality of Meppen, Drenthe, The Netherlands on
8. VI. 1981 (Dutch E, 1. S. co-ordinates 12x30). The material is preserved in alcohol 70% and
stored in the collection of the author.

Derivatio nominis. — The specific name, triangularis alludes to the triangular anal point of
the male hypopygium (fig. 21).

Description. — Male (holotype and paratype). Length 5.0 mm.

Antenna white with 13 segments which have dark-brown rings. The ultimate segment darker
than the preceding one, pedistals grey-brown.

Head posteriorly grey-brown with brown hairs that reflect whitely. The scutum is light-
brown, scattered with brown dots and white reflecting hairs. The scutal stripes are light-brown.
The scutellum is greyish and covered with brown pedistals of the light coloured hairs. The post-
notum is light-brown and divided by a “V”-formed patch of brown dots on a grey background.
The abdominal segments have a white groundcolour. The tergites have numerous grey and
black spots. Colour of each segment is turning darker distally, sometimes forming a narrow
black band near the distal edge. The sternites are white with a few (4-8) black spots.

The hypopygium bears a weakly chitinized, triangular, anal point, which is less than half as
long as the appendices. These dark appendices are bent dorsally in a right angle (fig. 21)

The first tarsal segment of all legs is ’A of the length of the second segment. The last tarsal
segment is darker than the remainder of the leg and of the same length as the fourth segment.
The basal part of the last tarsal segment bears a rubbing patch. Each claw has two additional
claws, one on the base and one in the middle.

The wings are whitish-grey with numerous yellow hairs along the veins and costa. The M-R
cross-vein is situated more distally than the M-Cu at a distance equal to the length of M-Cu.

ENTOMOLOGISCHE BERSCHTEN, DEEL 42, LX. 1982

151

Figs. 1, 2, 6, 9. Mochlonyx marünii Edwards, larva 1, 2, 6, pupa 9: 1, maxilla; 2, maxilla and
plate between maxillary joint and labium; 6a, syphon; 6b, lamellate setae on syphon in detail;
9, spines on postero-lateral angles of segment VIII. Figs. 3-5, 7, 8. Mochlonyx culiciformis
complex, larva: 3, maxilla; 4, labium, maxilla and plate between maxillary joint and labium; 5,
syphon; 7, head of fourth instar larva in dorsal view; 8, head of third instar larva in dorsal view.
Fig. 10. Mochlonyx triangularis n. sp., pupa: spines on the postero-lateral angles of segment
VIII. Fig. 11. Mochlonyx culiciformis Degeer, pupa: spines on the postero-lateral angles of

segment VIII. Scale lines = 0. 1 mm.

152

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

Female. Length 4.2 mm.

The female differs from the male in the following characters. The antenna has 13 brown seg¬
ments with a white basal band. The pedistal is light-brown. The cerci are parallel-sided apically
and the 10th tergite is distinctly bilobed (fig. 18). In contrast with the male there is no rubbing
patch on the fifth tarsal segment and each claw lacks the middle additional claw. The M-R and
M-Cu cross-veins are in one line.

Pupa and exuvium.

The thoracic horn is covered with thick scales which give the horn its brown colour. Distal
halves of the tergites with 3-4 prominent setae, which are labelled as follows: OL = outer-
lateral; ML = middle-lateral; IL = inner-lateral; UL = upper-lateral; LL = lower-lateral; LM
= lateral-median; M = median. Tergites II-V each have a different setation. Tergites VI-VIII
bear the setae on corresponding places.

Tergite II: OL branched; ML branched; IL single; M single.

Tergite III: UL single, more than twice as long as segment IV; LL short and single; M single
(fig. 12).

Tergite IV: OL branched; ML single, more than twice as long as segment IV; IL branched (fig.
12).

Tergite V: OL branched; ML single and very long; M branched.

Tergite VI: UL branched; LL single; IL bifid; M branched.

Tergite VII: UL bifid; LL bifid; IL branched; M branched.

Tergite VIII: UL bifid; LL bifid; IL branched; M branched.

Segment VIII bears a pair of chitinous spines in each postero-lateral angle. The spines are
blunt or sometimes bifid (fig. 10, 11). The swimming plates are chitinous, subcircular and have
a costa running in proximo-distal direction. The costa bears a branched seta in the middle and a
single one near the distal edge.

Larva.

No proof of the conspecifity of the two fourth-instar and the four third-instar larvae could be
obtained. The larvae found at the type locality are identical to the larvae of Mochlonyx culici-
formis Degeer.

KEYS TO THE MALES, FEMALES, PUPAE AND LARVAE OF THE GENUS

MOCHLONYXm THE PALEARCTIC REGION.

Males:

1 . The hypopygium has a well developed anal point and two dark appendices . 2

- The hypopygium has no anal point. The appendices are very small and hardly coloured (fig.

23) . . . . . . . . . . M. martinii Edwards

2. The anal point is parallel-sided and more than half as long as the appendices (fig. 22)

. . . . . . M. culiciformis Degeer

- The anal point is triangular and less than half as long as the appendices (fig. 21)

. . . . . . . . . . . . . M. triangularis n. sp.

Females:

1. The fifth tarsal segment of the first leg is 0. 8-1.0 x the length of the fourth tarsal segment ... 2

- The fifth tarsal segment of the first leg is 0.5-0. 7 x the length of the fourth tarsal segment

. . . . . . . . M. martinii Edwards

2. The cerci on the distal end of the abdomen are ending in a broad plate. Tergite X with an

indistinct median incision (fig. 20) . . . . . . M. culiciformis Degeer

- The cerci on the distal end of the abdomen are parallel-sided apically. Tergite X bilobed by

a very deep incision . . . . . . . . . . M. triangularis n. sp.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

153

Figs. 12-14. Tergites III and IV of the pupa: Mochlonyx triangularis n. sp. (12), Mochlonyx
martinii Edwards (13), Mochlonyx culiciformis Degeer (14). Figs. 15-17. Thoracic horn of the
pupa: Mochlonyx triangularis n. sp. (15), Mochlonyx martinii Edwards (16), Mochlonyx culici¬
formis Degeer (17). Figs. 18-20. Distal part of female abdomen: Mochlonyx triangularis n. sp.
(18), Mochlonyx martinii Edwards (19), Mochlonyx culiciformis Degeer (20). Scale lines = 0.1

mm.

154

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

Figs. 21-23. Male hypopygium in dorsal view (a) and in lateral view (b): Mochlonyx triangularis
n. sp. holotype (21), Mochlonyx culiciformis Degeer (22), Mochlonyx martinii Edwards (23).

Scale lines = 0.1 mm.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

155

Pupae:

1. The M-setae on tergite III are branched. The UL-setae on tergite III and the ML-setae on

tergite IV are not longer than 1.5 times the length of segment IV (figs. 13, 14) . . . 2

- The M-setae on tergite III are single. The UL-setae on tergite III and the ML-setae on ter¬
gite IV are at least twice as long as segment IV (fig. 12)........ . . M. triangularis n. sp.

2. The IL-setae on tergite IV are much shorter than the M-setae on tergite III (fig. 13). The

thoracic horn is gradually tapering distally (fig. 16). In top view the stigma is circular. The
spines on the postero-lateral angles of segment VIII are slender with a long sharp point (fig.
9) (exceptionally one or two spines can be bifid) . . . M. martinii Edwards

- The IL-seate on tergite IV are of the same length as the M-setae on tergite III (fig. 14). The

thoracic horn tapers abruptly distally (fig. 17). In top view the stigma is oblong. The spines
on the postero-lateral angles of segment VIII are stout, bifid or ending in some small
notches (fig. 11) . . . . . . . . . . . M. culiciformis Degeer

Larvae:

1. The frontoclypeus bears four median setae on distinct pedistals (fig. 7) . fourth instar 2

- The frontoclypeus bears only two median setae (fig. 8) . . . . second and third instar 2

2. The syphon possesses three lamellate setae distally (fig. 6). The maxillary palpus is reduced

(fig. 1) and the plate between the maxillary joint and the labium is covered with lamellae for
% of its length (fig. 2)... . . M. martinii Edwards

- The syphon possesses three very tiny setae of normal shape distally (fig. 5). The maxillary
palpus is well developed (fig. 3) and the plate between the maxillary joint and the labium is

covered with lamellae for I/2 of its length (fig. 4) . . . . M. culiciformis complex

(most probably including M. triangularis n. sp. as well)

ACKNOWLEDGEMENT

I am enormously indebted to Dr Möller Pillot thanks to whose great efforts I was able to

make a study on this genus.

LITERATURE

Cook, E. F., 1956. The nearctic Chaoborinae (Diptera: Culicidae). — Univ. Minnesota agr.
exp. Stat. techn. Bull. 218: 1-102.

Edwards, F. W., 1932. Diptera, family Culicidae. — Gen. Insect. 194: 1-258.

Riemsdijkstraat 17, 6701 BC Wageningen.

PLUTELLA XYLOSTELLA (LINNAEUS) OP HEIDEVELDEN (LEP.: YPONOMEU-
TIDAE). In diverse jaren zijn bij ons concentraties van xylostella op heidevelden waargeno¬
men. Zie o.a. trekverslag-1980 {Ent. Ber., Amst. 42: 37, 1982). Het is niet aan te nemen dat
het verschijnsel tot Nederland beperkt is. Tot nog toe echter had ik geen meldingen ervan in de
buitenlandse literatuur aangetroffen. In Atalanta-Münnerstadt 13 (2): 95, 1982, deelt K. Mik¬
kola evenwel mee, dat het in juni 1981 in de zuidwestelijkste punt van het Finse vasteland we¬
melde van xylostella op Calluna.

Blijft natuurlijk de vraag waarom juist dergelijke terreinen door een zwerm geprefereerd
worden om neer te strijken. Mogelijk trekt het uitgestrekte wijde vlak ze aan, waar een rust¬
plaats is voor elk individu.

B. J. Lempke, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

PERSONALIA

Op 7 juni overleed, op een leeftijd van 55 jaar, de heer H. J. van der Krift te Breda. Hij was
sinds 1963 gewoon lid van onze vereniging. Zijn belangstelling gold de Coleoptera.

156

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, LX. 1982

Brachylobopyga decorata n. gen., n. sp. from Sulawesi, a new taxon of the
subtribe Cosmopsaltriaria (Homoptera, Cicadoidea: Cicadidae)

by

J. P. DUFFELS

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum)

ABSTRACT. — Brachylobopyga decorata n. gen., n. sp. is described from Sulawesi. Its
phylogenetic relationships and distribution corroborate the hypothesized historic biogeography
of the subtribe Cosmopsaltriaria, which is briefly summarized.

INTRODUCTION

During my studies of the subtribe Cosmopsaltriaria (Duffels, 1977, 1982) I set apart an ap¬
parently new species from Sulawesi which presumably belonged to the subtribe but could not
be included in one of the existing genera, neither in Cosmopsaltria Stal, 1866, nor in one of the
genera resulting from the tripartition of Diceropyga Stal, 1870: Diceropyga sensu Duffels,
1977, Dilobopyga Duffels, 1977, and Aceropyga Duffels, 1977.

Recent, more thorough, examination of the new species led to the conclusion that it indeed
belongs to the Cosmopsaltriaria and represents a new genus.

The new genus is characterized by broad and truncate lateral processes of the pygofer, a very
short postclypeus, a very narrow pygofer and a long strongly chitinized, apically flattened ae-
deagus. The new species has a very characteristic marking on head, thorax and abdomen.

DESCRIPTION
Brachylobopyga n. gen.

Type-species: B. decorata n. sp.

Diagnosis. — Postclypeus very short and weakly produced. Width of head including eyes
narrower than width of pronotum. Lateral margins of pronotum ampliated without tooth.
Mesonotum narrower than width of head. Male operculum fairly broad and long, more than
twice as long as broad. Tegmina and wings hyaline with brown spots. Male abdomen 1.4 times
as long as head and thorax together. Pygofer very slender, more than twice as long as broad;
lateral sides parallel. Lateral processes of the pygofer broad and truncate, running parallel and
not extending beyond the anal valves. Epimeral triangle fairly long. Basal lobes of the pygofer
very long. Claspers well developed. A ring at the bases of the claspers, representing the uncus,
is not recognized in this genus. Aedeagus fairly long, strongly chitinized and flattened apically.

Brachylobopyga decorata n. sp.

Ground-colour of the body yellowish- to orange-brown. Coverage with white wax is found on
the pronotum where the anterior oblique fissures meet the anterior margin of the pronotum, on
the mesonotum along the midline, along the anterior half of the paramedian fasciae and in the
proximolateral corners, on the abdomen a narrow wax triangle in the middle of abd. segm. 3
widens distad so that about two-thirds of the tergites of abd. segm. 4-7 are covered with wax.

Head. — Head above with entirely black supra-antennal plates, which are connected by a
more or less interrupted brownish fascia along the anterior margin of the postclypeus. Vertex
with a very characteristic black figure enclosing the ocelli (fig. 2) and a pair of small oval spots
medioproximally of the eye. Underside of the postclypeus, anteclypeus, mandibular plates and
genae yellowish brown with exception of a medial black-brown oval spot on the postclypeus at
one third from the anterior margin and a narrow black area along the medial margin of the

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

157

Figs. 1-7. Brachylobopyga decorata, 1, 3-7 paratypes, 2, holotype. 1, timbal covering; 2, body
in dorsal view; 3, male abdomen with operculum in ventro-lateral view; 4, pygofer in ventral
view; 5, pygofer in lateral view; 6, apex of aedeagus in lateral view; 7, claspers in ventrolateral
view; Ip, lateral process of pygofer; bl , basal lobe of pygofer; cl , clasper.

mandibular plate near the clypeal suture. The post- and anteclypeus are sometimes not distinct¬
ly demarcated in the middle of the clypeal suture. The dark-brown to black apex of the yellow-
brown rostrum reaches just beyond the hind coxae.

158

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

Fig. 8. Brachylobopyga decorata,ho\olypQ.

Pronotum. — Marking on pronotum black (fig. 2). A pair of paramedian, transverse, spots,
which are sometimes connected, are situated immediately behind the anterior margin. In front
of the pronotum collar there is a bowl-shaped figure of two diverging fasciae reaching to the
posterior ends of the anterior oblique fissures; the posterior ends of these fasciae are just not
connected. A narrow dark line runs distally along the posterior half of the anterior oblique fis¬
sure. The posterior oblique fissures are black. The rather broad, black colouration of the am¬
bient fissure is restricted to the lateral bend and does not extend mediad of the black posterior
oblique fissures. The anterior halves of the areas between the anterior and posterior oblique
fissures are variably marked with black.

Mesonotum (fig. 2) with a median fascia, which is obscure or completely lacking in the ante¬
rior one third, and then slightly widens to two-thirds of its length, where it narrows again to the
cruciform elevation. The slightly convergent paramedian fasciae reach from the anterior mar¬
gin of the mesonotum to half-way the mesonotum disk; the fasciae are rather broad at the ante¬
rior margin, narrow suddenly, and widen again gradually. The two rather large black spots in
front of the cruciform elevation are somewhat pointed in medioproximal direction. The ante¬
rior angles of the cruciform elevation are black also. The lateral part of the mesonotum bears
an elongate spot on the posterior one third and occasionally either one, or two or more spots on
the anterior part of the mesonotum.

Legs yellowish-brown. Underridge of the fore femora with two or three brown spines: a long
spine strongly appressed against the femur at half its length, a somewhat shorter erected spine
more distally and often a very small spine not far from the distal end. All femora yellowish-
brown with exception of a dark line along the distal part of the underridge. Fore tibiae with a
mainly dark-brown apical half, from where a dark line on the posterior side extends to the base
of the tibia. Apical one third or one fourth of middle tibiae black-brown. Hind tibiae un¬
marked. Tarsi of fore and middle legs dark-brown, tarsi of hind legs ochraceous.

Tegmina and wings. — Hyaline. Venation light-brown turning to dark-brown apically. Teg-
mina with distinct infuscations at the basal veins of the second and third apical areas and in
some specimens with very light infuscations at the basal veins of the fifth and seventh apical
areas.

Operculum (fig, 3). — The operculum is straw-coloured with exception of a black spot at its
base and reaches the sixth to seventh abdominal segment. The surface of the operculum is
fairly convex and rugose. The operculum is widest close to its base and tapers rather strongly to
the narrow rounded apex. The medial margin is weakly convex but distinctly outcurved basally,
the outcurved parts of both opercula overlapping. The lateral margin of the operculum is weak¬
ly sinuate.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

159

Abdomen. — Yellowish-brown. Timbal coverings as in fig. Î. Segm. 3 may bear a pair of
rather large light-brownish paramedian marks, and segm. 4 and 5 bear a pair of small, brown
sublateral marks. These marks on the segm. 3, 4 and 5 are not caused by pigmentation of the
integument but are patches of minute black hairs. The dark-brown to black marking described
hereafter is a pigment colouration of the integument: A narrow dark line along the medial two-
thirds of the anterior margin of segm. 3, a pair of small lateral spots at the anterior margin of
segm. 4 and mostly a pair of large lateral spots on segm. 6 and 7 (the lateral spots on segm. 6
and 7 are very obscure in the holotype). A pair of paramedian marks is situated against the
anterior margin of the 8th tergite; these marks are mostly narrowly connected along this mar¬
gin. The underside of the abdomen has a dark-brown colouration on the anterior half of ster-
nite 7 and a more or less round, medioproximal spot on sternite 8.

Male genitalia (figs. 4-7). — The distal margin of the broad, truncate, lateral lobe of the py-
gofer is slightly sinuated. The basal lobes of the pygofer are sharply pointed distad and reach to
about half-way the length of the clasper. Shape of the clasper as in fig. 7. The aedeagus (fig. 6)
is rather long, strongly cbitinized and flattened towards its apex. The lower margin of the flat¬
tened apical part is provided with a series of small spines. Clasper black. Lateral sides of the
pygofer black to black-brown, except for a small yellowish spot near the distal margin and a
large yellowish area in the middle of the pygofer (both yellowish areas are demarcated by a
dashed line in fig. 5). The basal lobes of the pygofer and the basal half of the interior of the
pygofer are yellowish.

Measurements. — Length of body: 25.7-30.2 mm; width of head: 8. 4-9. 3 mm; width of pro-
notum: 8.6-10.1 mm; width of mesonotum: 7. 6-8. 7 mm; length of tegminum: 36.0-41.5 mm.

Types: Holotype: “S. Celebes/Bua-Kraeng/5000' Febr. 1896/F. Fruhstorfer” (print; black
cadre), “Distant coll. 1911-383” (print) S British Museum (Nat. Hist.), London (BM). Para-
types: with same locality label as holotype: 4 <S Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwe¬
tenschappen, Brussel (BIN), 3 6 BM; with same locality label but in addition: 1911, 6, 1 6
Staatliches Museum für Tierkunde, Dresden (SMD), 1911, 6, Diceropyga von alien Celebes-
Arten durch Stirn u. Opère, abweichend. Ausgereift ?, 1 S SMD, 26, Distant coll. 1911-383,
insularis Walk., 1 6 BM.

The new taxon is found in Bua Kraeng, S. Sulawesi; Bua Kraeng refers to a mountain area
(± 1000 m) NW of Gunung Lompobattang (Bonthain Peak) in southern Sulawesi.

PHYLOGENY

Duffels (1982) considered Dilobopyga the sister-group of all other genera of the subtribe,
namely Cosmopsalîria, Diceropyga and Aceropyga. An apomorphy for Dilobopyga was found
in the broad lateral processes of the pygofer, which extend far beyond the anal valves and
slightly converge so that their apices nearly touch each other (Duffels, 1977). The other genera
of the subtribe have more or less spine-like lateral pygofer processes.

In the same publication the description of some new taxa was announced as a source of new
information for a proper analysis of the phylogeny of the subtribe. The present new genus is
one of these taxa, and some other new descriptions will follow. Considering the position of the
new genus Brachylobopyga in the phylogenetic reconstruction of the subtribe, it is an impor¬
tant point that this genus and Dilobopyga share the broad lateral processes of the pygofer,
which provide a synapomorphy for the monophyletic group constituted for the two genera.
Other characters which Dilobopyga and Brachylobopyga have in common are the long abdo¬
men and the relatively long male opercula. The truncate condition of the lateral processes of
the pygofer is a unique character of Brachylobopyga. This, genus is furthermore characterized
by some autapomorphies, which are not found in any other representative of the subtribe: a
very short postclypeus, a very-narrow pygofer, which is more than twice as long as broad and a
long, strongly chitinized, apically flattened aedeagus. The lacking of a distinct uncus, which is

160

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.X.1982

well developed in Cosmopsaltria, Diceropyga and Aceropyga, and weakly developed in Dilobo-
pyga might be of interest for a future, more detailed, phylogenetic reconstruction. For the time
being it is sufficient to conclude that the sister-genera Dilobopyga and Brachylobopyga form a
monophyletic group, which is considered the sister-group of the complex constituted by the
genera Cosmopsaltria, Diceropyga and Aceropyga.

BIOGEOGRAPHY

A historic biogeographic hypothesis for the Cosmopsaltriaria (Duffels, 1982) suggests that
the common ancestor of the subtribe was an immigrant from the Philippines which invaded into
Sulawesi and the Papuan area by two parallel Tertiary island arcs. The ancestor of Dilobopyga
should have invaded into Sulawesi by the Sulawesi arc-trench system, whereas the ancestor of
its sister-group, comprising Cosmopsaltria, Diceropyga and Aceropyga, distributed into the Pa¬
puan area via the Halmahera arc-trench system.

Dilobopyga is endemic in Sulawesi with one species, D. gemina (Distant), in the southern
Moluccas. Cosmopsaltria developed mainly in the so-called Inner Melanesian Arc (Central
New Guinea), whereas Diceropyga and Aceropyga are distributed along the Outer Melanesian
Arc (Moluccas, northern New Guinea, Bismarck Archipelago, Solomon Islands, New He¬
brides and Fiji Islands).

Brachylobopyga is the sister-genus of Dilobopyga. Both genera are found in Sulawesi. The
new phylogenetic and zoogeographic data suggest that the common ancestor of the two genera
invaded in Sulawesi.

ACKNOWLEDGEMENTS

I am very grateful to Dr. R. Emmrich (Dresden), Dr. W. J. Knight (London), the late Dr.
H. Synave (Brussel) and Mr. M. D. Webb (London) for the loan of specimens of the new tax¬
on. I am indebted to Mr. J. Zaagman for fig. 2 and to Mr. L. v. d. Laan for the photograph.

REFERENCES

Duffels, J. P., 1977. A revision of the genus Diceropyga Stâl, 1870 (Homoptera, Cicadidae). —
Monografieën ned. ent. Vereen. 8; 1-227.

- , 1982. Taxonomy, phylogeny and biogeography of the genus Cosmopsaltria with re¬
marks on the historic biogeography of the subtribe Cosmopsaltriaria (Homoptera:
Cicadidae). — Pacif. Insects Monogr. (in prep.).

THERIA PRIMARIA (HAWORTH) EN T. RUPICAPRARIA (DENIS & SCHIF¬
FERMÜLLER) (Lep.: Geometridae). In mijn collectie bevinden zich een achttal vlinders die
ik aanvankelijk (zoals vermoedelijk vele verzamelaars) had gedetermineerd als T. rupicapra-
ria. Na het lezen van het artikel van de heer Lempke {Ent. Ber., Amst. 42: 68-72) was ik er
echter van overtuigd, dat ik de andere soort, primaria, in bezit had. Bij zorgvuldige determina¬
tie bleek mijn indruk juist te zijn. De data zijn: 5-29. III. 1979, 12.11.1980, 29.1.1981 en
10.11.1982. In een kistje met overcomplete exemplaren trof ik nog een primaria aan plus een
wat afgevlogen rupicapraria van 29.111.1979. Alle exemplaren zijn mannetjes en alle zijn af¬
komstig van het terrein van de fakulteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen te Nijmegen.
Meidoorn, de voedselplant van de rupsen, is daar in ruime mate aanwezig.

M. Franssen, Parklaan 20, 6074 CL Melick.

'1S. loio H ^ X

Zié> ï

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42

1 november 1982

No. 11

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

B. J. LEMPKE, Opmerkingen over twee Nederlandse namen voor Lepidoptera: 161; G. R.
LANGOHR, Nieuwe en minder gewone Lepidoptera voor de Nederlandse fauna: 163; R. de
JONG, In memoriam J. C. Eisner: 168; D. KEITH McE. KEVAN, A new species of Desmo-
ptera 1. Bolivar, 1884 from West Irian (New Guinea) (Orthoptera: Pyrgomorphidea: Desmo-
pterini): 170; ERIK J. van NIEUKERKEN, A revised check list of the Nepticulidae occurring
in the Netherlands (Lepidoptera): 174; KORTE MEDEDELINGEN: G. van der ZANDEN,
Lasioglossum setulosus: 162; V. S. van der GOOT, Literatuurkaartsysteem Syrphidae: 167;
A. W. P. MAASSEN, Coenonympha tullia: 173; F. van STUIVENBERG, Bod gevraagd: 176;
LITERATUUR: 169; PERSONALIA: 169.

Opmerkingen over twee Nederlandse namen voor Lepidoptera

door

B.J. LEMPKE r

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRACT. — Remarks on two Dutch names for Lepidoptera. Discussed are a new and
quite superfluous name for the moths belonging to the family Sesiidae, and an impossible name
ior Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller).

Ambtenaren die landbouwers of tuinders moeten adviseren, zullen soms behoefte hebben
aan een Nederlandse naam voor belangrijke schadeveroorzakers. We mogen dan echter wel
verlangen dat ze zich er eerst van vergewissen of zo een naam al dan niet bestaat. Willen ze in
het laatste geval er zelf één introduceren, dan moet dit wel een naam zijn die voor de betref¬
fende soort zinvol is. Hier volgen twee voorbeelden die met deze voorwaarden in strijd zijn.

1. Wespvlinders of Glasvlinders? (Sesiidae). Vooral de grote Sesiiden zijn in Nederland
sinds jaar en dag met wespen vergeleken en terecht. Reeds Jan C. Sepp [1836] noemde Sesia
apiformis (Clerck) de Horzelgelijkende vlinder. Hij schrijft (p. 2-3): „In den eersten oogopslag
meenden wij veelal eene Wesp of Horzel te zien; dan bij nadere beschouwing bespeurden wij
onze dwaling. De Latijnsche naam van ons voorwerp, dat onder de zoogenaamde Basterd-Pijl-
staart-Vlinders behoort, is Sesia Crabroni-formis, en in navolging van dezen naam noemen wij
denzelven Den Horzelgelijkenden Vlinder”. Voor Sepp was een horzel dus hetzelfde als een
wesp. Zie ook Vestergaard, 1981: 115. De door Sepp gebruikte soortnaam crabroniformis (De¬
nis & Schiffermüller, 1775) is een synoniem van de toen vrijwel onbekende naam apiformis
(Clerck, 1759).

Snellen, die geen Nederlandse namen gebruikte, schreef toch wel na de diagnose van de fa¬
milie (1867: 103): „Wespachtige vlinders”. Ter Haar, die reeds bestaande Nederlandse namen
steeds vermeldde, schreef ([1899-1904]): „Sesiidae. Wespvlinders”. Hetzelfde vinden we in de
door P. M. Keer verzorgde tweede en derde druk van het boek ([1911], resp. [1924]).

162

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XL 1982

Dat zou zo gebleven zijn, als niet in de zeventiger jaren een enkele Sesiide schade veroor¬
zaakt had en onder de aandacht van de Plantenziektenkundige Dienst gekomen was. Sindsdien
heten ze Glasvlinders. Waarom? Heel eenvoudig: in de Duitse literatuur heten ze Glasfalter!
Een duidelijker voorbeeld van gebrek aan contact tussen de toegepaste en de algemene ento¬
mologie is moeilijk te vinden. Wanneer het gebruik van deze naam op de PD begon weet ik
niet, wel, dat hij voor het eerst in 1978 in dit tijdschrift in een artikel van Van Frankenhuyzen
verscheen. Het is nu al zover, dat doorgewinterde verzamelaars over Glasvlinders praten en
deze naam blijkens een citaat van Van IJzendoorn (1982) al tot de pers is doorgedrongen. Het
volkomen overbodige germanisme dreigt de goede Nederlandse naam dus geheel te verdrin¬
gen. Ik hoop daarom dat de PD van de dwalingen zijns weegs terugkeert en de Duitse naam
laat voor wat die is.

2. De Zaaduil {Agrotis segeïum (Denis & Schiffermüller)). Niet alleen Wageningen, ook
Gent weet weg met Duitse namen. In 1965 publiceerden Van Daele & Pelerents een artikel
over Aardrupsen (Agrotis sp.). Een van de beruchtste soorten in de tuinbouw is Agrotis sege-
tum. Er is geen Nederlandse naam voor. Engelse namen zijn in de regel onvertaalbaar. Maar
gelukkig is daar nog de Duitse literatuur. Daarin wordt de soort als Saateule vermeld. Dus
werd segeïum in het Belgische artikel de Zaaduil genoemd. Maar noch de rups, noch de vlinder
hebben iets met zaad te maken! Zijn de Duitsers er dan zo naast? Nee, want die Saat betekent
niet alleen het zaad, maar ook het gezaaide, het te velde staande koren. En de rups was be¬
rucht door de schade die ze daaraan veroorzaakte. De Duitse naam was dus correct. Maar voor
ons onbruikbaar. Moraal: vertaal niet zo maar een in het buitenland populaire naam.

LITERATUUR

Daele, E. van & C. Pelerents, 1965. Populatiestudie Der Aardrupsen en verwante soorten in
de Gentse tuinbouw. — Meded. LandbHogesch. OpzoekStns Gent3i): 1524-1541.
Frankenhuyzen, A. van, 1978. Synanthedon myopaeformis (Borkhausen) in Nederland
(Lepidoptera, Sesiidae). — Ent. Ber., Amst. 38: 119-123.

Haar, D. ter, [1899-1904], Onze Vlinders: I-L, 1-407, 47 pin. W. J. Thieme & Cie, Zutphen.

- , [1911]. Onze Vlinders, 2de uitgave (P. M. Keer ed.): 1-406, fig. 1-70, pl. I-VIII, 1-

87. W. J. Thieme & Cie, Zutphen.

Sepp, J. C., [1836-1843]. Nederlandsche Insekten 6: (1-10), 1-198, 1 + 50 pin. J. C. Sepp &
Zoon, Amsterdam.

Snellen, P. C. T., 1867. De vlinders van Nederland, Macrolepidoptera: I-XI, 1-763, pl. I-IV.
Martinus Nijhoff, ’s-Gravenhage.

Vestergaard, D. A., 1981. Waarnemingen van interessante Hymenoptera in Nederland. —
Ent. Ber., Amst. 4L 113-116.

IJzendoorn, A. L. J. van, 1982. Nieuws over natuur en milieu. — Natura 79 (2): 48-52. (p. 51,
Populieren).

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

LASIOGLOSSUM SETULOSUM STRAND NIET INLANDS (HYM.: HALICTIDAE).
In Ent. Ber., Amst. 23: 59 (1963) vermeldde ik van deze soort een 9 van Colmond als f. n. sp.
De determinatie was van wijlen dr. Noskiewicz, die zich met alle Apidae bezighield. Pf. A. W.
Ebmer, specialist voor de Halictidae, heeft een aantal soorten uit mijn collectie nagezien en
stelde vast dat het bewuste exemplaar Lasioglossum (Evylaeus) pauxillum (Schenck) is.

G. van der Zanden, Jongkindstraat 2, 5645 JV Eindhoven.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XL 1982

163

Nieuwe en minder gewone Lepidoptera voor de Nederlandse fauna

door

G. R. LANGOHR

ABSTRACT. — New and less common Lepidoptera for the Dutch fauna. Interesting re¬
cords mainly from the south of the Netherlands are discussed. New to the Dutch fauna are
Eriocrania salopiella (Stainton), Elachista chrysodysmella Zeller, E. cingillella (Herrich-Schäf-
fer), Biselachista sdrpi (Stainton), Stephensia brunnichella (Linnaeus), Scythris ericivorella Ra-
gonot and S. poîenüUella Zeller.

In deze bijdrage geef ik wederom een overzicht van mijn voornaamste vangsten en waarne¬
mingen, meestal betrekking hebbende op het zuidelijk deel van ons land. Nomenclatuur en
volgorde zijn volgens Lempke (1976).

Omdat het waarnemen en vinden van microlepidoptera veelal afhangt van de toestemming
tot het betreden van natuurterreinen, wil ik hierbij mijn dank uitspreken voor het verlenen van
een vergunning aan de heren: Ir. B. B. Glerum en zijn staf van de provincie Limburg, ir. Th.
A. J. Vette van de provincie Zeeland en ir. E. A. Latour van het Recreatieschap Oostelijk
Zuid-Limburg.

MICROPTERIGIDAE

Micropteryx aureatella (Scopoli). — Meer dan tachtig exemplaren sleepte ik uit bosbesse-
struiken te Vijlen op 17. V. 1981. Deze soort staat als vrij zeldzaam bekend en wordt meestal
slechts in een enkel exemplaar waargenomen. De meeste exemplaren liet ik weer vliegen om
de soort een kans te geven zich goed voort te planten.

ERIOCRANIIDAE

Eriocrania salopiella (Stainton). — Nieuw voor de Nederlandse fauna. Het eerste Neder¬
landse exemplaar vond ik op 14. IV. 1979 in het fraaie natuurreservaat „Het Gulpdal c.a.”,
overdag vliegend in de zonneschijn. Op 30. IV. 1979 klopte ik drie exemplaren van deze soort
uit struikgewas midden in het bosgebied van Schinveld. Tenslotte vond ik op 13. IV. 1980 weer
twee exemplaren op de eerste vindplaats Het Gulpdal, maar nu door afslepen van de vegetatie.

De zeer fraaie paarsgekleurde motjes leven als rups in een bladmijn in berkebladeren. De
soort is verbreid in Noord- en Midden-Europa en Engeland.

De vlinders werden gedetermineerd door de heer J. Heath, Institute of Terrestrial Ecology,
Abbots Ripton, Huntingdon, Engeland.

HELIOZELIDAE

Antispila pfeifferella (Hübner). — Op 24. V. 1979 vond ik één exemplaar op het natuurreser¬
vaat Kunderberg, gevolgd door vier exemplaren op 8. V. 1980 op het natuurreservaat Wrakel-
berg. Deze soort is tot nog toe alleen bekend van een paar plaatsen uit Zuid-Limburg. Mis¬
schien is ze wel meer te vinden als men naar de vrij goed kenbare bladmijnen in de bladeren
van Cornus sp. zoekt.

TINEIDAE

Infurcitinea ignicomella (Herrich-Schäffer). — Eén exemplaar klopte ik uit Juniperus-strul-
ken op 21. VI. 1981 te Soerendonk. Dit is voor zover mij bekend de vierde vindplaats in Neder¬
land.

Nemapogon ruricolella (Stainton). — Uit stronken verrot berkehout kweekte ik dertien
exemplaren van deze in heel Europa zeldzame soort. De vlinders kwamen uit van ll.V-
14. VUL 1980. Het verrotte hout had ik in de winter verzameld te Well en in de tuin bewaard.

164

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XI. 1982

LYONETIIDAE

Bucciilatrix maritima (Stainton). — Op 7. VI. 1981 vlogen op de drooggevallen slikken van
Flakkee duizenden exemplaren van dit kleine motje waarvan de rups op Aster tripolium L.
leeft. Als ik enkele meters met het vlindernetje over de lage planten sleepte telde ik regelmatig
meer dan vijftig exemplaren per sleep. Dit is een soort die de laatste jaren duidelijk veel alge¬
mener geworden is, misschien ook doordat het aantal verzamelaars ondertussen flink aan het
groeien is, maar dergelijk grote aantallen zullen toch wel geen regel zijn op de schorren.

GRACILLARIIDAE

Caloptilia cuculipennella (Hübner). — Eén exemplaar vond ik in het Savelsbos op
4. VII. 1981 op de stam van een Es zitten, de voedselplant van de rups. De soort moet vrij zeld¬
zaam zijn, want ik zag nog in geen enkele verzameling exemplaren ervan.

Phyllonorycter scabiosella (Douglas). — Van deze soort, die ik in 1969 nieuw voor de Neder¬
landse fauna vond te Eijs, verzamelde ik op 8. VI. 1980 drie exemplaren op de Wrakelberg.

ELACHISTIDAE

Stephensia briumichella (Linnaeus). — Nieuw voor de Nederlandse fauna. Eén exemplaar,
een 9, op 9. VI. 1980 in het natuurreservaat Wrakelberg. Dit is een van de weinige soorten van
de Elachistidae die niet op Gramineae mineert, maar op Satiireja vulgaris (L.) Fritsch (Borstel-
krans). Dientengevolge kan zij, gezien de verspreiding van de plant, alleen in Zuid-Limburg en
in de duinen voorkomen. De rups mineert in de blaadjes van de plant. Reeds enkele jaren had
ik tevergeefs naar bladmijnen van deze soort gezocht. Ook nu kon ik de bladmijnen niet vin¬
den op de planten die in de omgeving van de vindplaats stonden. De soort komt overal in de
omringende landen voor.

Elachista chrysodesmella Zeiler. — Nieuw voor de Nederlandse fauna. Dit is de tweede
soort die ik als nieuw voor de Nederlandse fauna vond in Nederlands mooiste kalkgraslandre-
servaat, de Wrakelberg. En dat in het eerste jaar dat ik van de Natuurbeschermingsconsulent
voor de prov. Limburg een vergunning verkreeg om het reservaat te mogen onderzoeken. Het
hoeft wel geen betoog hoe rijk aan insekten dit gebied is. Negen exemplaren vond ik op
8.VL1980 aan de beboste bovenrand ervan. Als voedselplant vond ik opgegeven: Brachypo-
diiim pinnatum (L.) P. B. (Gevinde kortsteel), Holcus sp. (Witbol), Poa trivialis L. (Ruw
beemdgras), en de niet inheemse Carex montana L. In hoeverre de andere Gramineae op het
reservaat voorkomen weet ik niet.

Elachista cingillella (Herrich-Schaffer). — Nieuw voor de Nederlandse fauna. Met mijn
sleepnet ving ik op 26. V. 1980 één paartje van deze soort te Budel langs een bosweg die flink
met grassen begroeid was. Ondanks intensief speuren bleef het die dag bij deze twee exempla¬
ren. De rupsen mineren volgens de literatuur in de blaadjes van Milium effusum L. (Bosgierst-
gras). De soort komt overal in het omringende gebied voor.

Biselachista scirpi (Stainton). — Nieuw voor de Nederlandse fauna. Op de schorren van Ril¬
land vond ik op 16. VL 1979 één mannetje door slepen over de voedselplant van de soort, Scir-
pus maritimus L. (Zeebies). Ook worden nog als voedselplant opgegeven: Juncus gerardii Lois.
(Ronde Rus) en J. compressus Jacq. (Platte Rus). Het vlindertje is gebonden aan zoutmoeras-
sen waar de voedselplanten groeien. Waarschijnlijk in Nederland op meer plaatsen langs de
kust te vinden. De soort is bekend van Denemarken, Zweden, Finland, België en Engeland.

OECOPHORIDAE

Esperia sulphurella (Fabricius). — Eén exemplaar vond ik op 3LV.1981 in het natuurreser¬
vaat Westhove (Walcheren), waarschijnlijk de eerste vondst in de provincie Zeeland en de
tweede in Nederland.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XI. 1982

165

GELECHÎIDAE

Metzneria aprilella (Herrich-Schäffer). — Vijf exemplaren kweekte ik uit zaadhoofdjes van
Centaurea scabiosa L. (Grootbloemcentaurie). Van deze zaadhoofdjes verzamelde ik in de
winter een klein monster op het natuurreservaat Wrakelberg. Dit is de tweede vindplaats in
Nederland. De vlinders kwamen uit de zaadhoofdjes te voorschijn op 21 en 28. VI. 1981 .

Gelechia sabinellus Zeiler. — Op 17. VIII. 1980 vond ik drie exemplaren te Soerendonk door
enkele struiken van de voedselplant van de soort {Juniperus) af te kloppen. Deze soort is lange
tijd zeldzaam geweest met weinig bekende vindplaatsen, maar de laatste tijd krijg ik nogal
eens exemplaren onder ogen die verzameld werden midden in de bebouwde kom en ze zullen
dus hoogstwaarschijnlijk afkomstig zijn van J uniperus-^ixuxkQn uit tuintjes. Zo zag ik in de ver¬
zameling van dr. A. Cox een kleine serie verzameld te Mook op 13 en 18. VIII. 1979.

SCYTHRIDIDAE

Scythris ericivorella Ragonot. — Nieuw voor de Nederlandse fauna. Reeds op 3. VII. 1977
verzamelde ik één exemplaar van deze soort te Eindhoven gevolgd door zestien stuks op
5. VIL 1977 te Lheebroek, op 7. VIL 1977 één te Helenaveen en op dezelfde dag drie exempla¬
ren in het natuurreservaat Groote Peel. Tenslotte vond ik de soort nog in het natuurreservaat
Meijnweg onder Vlodrop Station. Alle dieren werden overdag verzameld door over de voed¬
selplant van de soort — Erica tetralix L. (Dophei) — te slepen. Steeds vond ik haar op vochtig

Fig. 1-3. Scythris ericivorella. 1. genitalia 9; 2. genitalia â, lateraal aanzicht; 3. achtste abdo¬
minale segment â . Fig. 4-5. Scythris potentillella. 4. genitalia d, lateraal; 5. achtste sterniet 6 .

Foto’s J. Huisenga.

166

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XI. 1982

heideterrein met veel Erica. Over de verspreiding van de soort kon ik alleen vinden dat ze uit
Frankrijk bekend is.

Scythris potentillella Zeiler. — Nieuw voor de Nederlandse fauna. Drie exemplaren verza¬
melde ik op 31.V.1981 op een excursie samen met de heer A. Schreurs naar het natuurreser¬
vaat Westhove op Walcheren in de provincie Zeeland. Volgens de literatuur leven de rupsen
van Rumex acetosa L. (Veldzuring). Op de vindplaats stonden inderdaad veel zuringplanten.
De vlinder is bekend uit Duitsland, Frankrijk en Zweden.

Scythris laminella Herrich-Schäffer. — Deze soort, die in de meeste verzamelingen ont¬
breekt, komt hier in Zuid-Limburg regelmatig in flinke aantallen voor op de krijthellingen, zo
bv. te Eijs op 15. VIII. 1976 meer dan vijftig exemplaren, op de Kunderberg op 30. VI. 1976 en¬
kele tientallen, op het natuurreservaat Wrakelberg op 8. VI. 1980 zelfs enkele honderden. De
voedselplant van de soort is Hieracium sp. (Havikskruid).

Opmerking: De vrij eenkleurige zwartachtige Scythrididae zijn nogal lastig te determineren.
Toen ik nu toevallig in contact kwam met de heer Bengt Ä Bengtsson (Löttorp, Zweden), die
bezig is de familie te bewerken en mij ook Nederlands materiaal ter inzage vroeg, stuurden we
hem via het Instituut voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam materiaal zowel van mijzelf
als van het Museum toe. Hierbij bleken de twee bovengenoemde nieuwe soorten voor de fauna
te zitten.

Mogen de eenkleurige motjes veel op elkaar lijken, met behulp van de genitaliën zijn ze zon¬
der veel moeite te onderscheiden, zoals blijkt uit de foto’s die de heer J. Huisenga van mijn
preparaten maakte.

Fig. 6-9. Scythris laminella. 6. genitalia 9; 7. genitalia â, valven open geklapt; 8. achtste ster¬
niet â ; 9. achtste tergiet â . Foto’s J. Huisenga.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .XI. 1982

167

Het wijfje van S. ericivorella (fig. 1) heeft een sterk gesclerotiseerde ostiumplaat, driehoekig
van vorm. Bij het wijfje van S. lamineila (fig. 6) ontbreekt deze driehoekige plaat en is het
ostium omgeven door een zwak gesclerotiseerde afgeknotte kegel. Helaas had ik geen 9 van S.
potentillella ter beschikking.

De mannetjes zouden reeds te onderscheiden zijn zonder preparaten aan de vorm van het
achtste abdominale segment, maar door de kleinheid der dieren is het niet goed mogelijk om
de achterlijven te ontschubben en te bekijken. Het S van S. ericivorella (fig. 2 en 3) heeft een
enigszins spatelvormige uncus met een afgeknotte top voorzien van een tand. De valven heb¬
ben een uitholling in de cucullus. Het 6 van S. potentillella (fig. 4 en 5) heeft een spitse sterk
gebogen uncus, terwijl de valven breed sikkelvormig verlopen. Bij het 6 van S. lamineila (fig.
7, 8 en 9) is de uncus vrijwel kogelrond, terwijl de cucullus van de smalle valven in een aantal
puntvormig gegroepeerde sterke stekels eindigt.

TORTRICIDAE

Lozotaeniodes formosana (Geyer). — Van deze fraaie bladroller vond ik één exemplaar op
licht in het Meijnweggebied onder Vlodorp Station op 11. VII. 1981. Vermoedelijk is dit het
eerste exemplaar dat in de provincie Limburg gevonden werd en het tweede dat buiten de dui¬
nen werd aangetroffen: Lempke (1981) vermeldde de soort al van Diever. Deze vlinder die
nog niet uit Duitsland bekend is, vloog op slechts enkele tientallen meters van de Duitse grens,
zodat de soort in dat land waarschijnlijk ook zal voorkomen.

COCHYLIDAE

Phalonidia vectisana (Humpreys & Westwood). — Op 31. V. 1981 vonden de heer A.
Schreurs en ik bij een gezamenlijke excursie op de schorren bij Rilland vele tientallen exem¬
plaren in de schemering rondvliegend boven de voedselplant van de soort, Trichlochin mariti¬
ma L. (Strandzoutgras).

PTEROPHORIDAE

Pterophorus baliodactylus Zeiler. — Twaalf exemplaren vond ik op de Wrakelberg op
2. VIII. 1980. Dit is de derde vindplaats in de provincie Limburg en de vierde in Nederland.

LITERATUUR

Lempke, B. J., 1976. Naamlijst van de Nederlandse Lepidoptera. Bibl. k. ned. natuurh. Veren.
21: 1-100.

- , 1981. Lozotaeniodes formosana (Frölich) (Lep., Tortricidae). — Ent. Ber., Amst.

41: 30.

Pleistraat 20, 6369 AJ Simpelveld.

LITERATUURKAARTSYSTEEM SYRPHIDAE (DIPT.) NEDERLAND. Van dit kaart¬
systeem zijn fotokopie-exemplaren gedeponeerd in de musea te Amsterdam, Leiden, Maas¬
tricht, Enschede en Leeuwarden. Op de kaarten staan per soort alle literatuurvermeldingen
van 1898 tot april 1982. Het kaartsysteem is bestemd om te raadplegen als men over Syrphi-
densoorten gaat publiceren. Alle publikaties uit de literatuurlijst van het K.N.N.V.-Zweefvlie-
genboek (ruim 250) zijn verwerkt, ook die van de jeugdbonden. Een gering aantal kaartsyste¬
men (ruim 700 kaartkantjes per systeem) is voor partikulieren ter beschikking. Men kan een
exemplaar bestellen (tegen ƒ 10, — voor de fotokopiekosten plus kosten van het alfabet) bij
B. Brugge, tel. 020-5223258., Bij niet afhalen dient men ook de portokosten te verrekenen.

V. S. van der Goot, N. Ansiijnstraat 42, 1068 WN Amsterdam.

168

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XL 1982

In memoriam J. C. Eisner
28 april 1890-30 dec. 1981

door

R. de JONG

Hoewel Jacobus Curt Eisner lid van onze vereniging was sinds 1946, was hij mogelijk meer
bekend onder buitenlandse lepidopterologen dan bij de leden van de NEV. Juist door zijn we¬
reldwijde faam als specialist van het vlindergeslacht Parnassius (Apollovlinders) heeft hij ech¬
ter een belangrijke bijdrage geleverd tot de entomologie in Nederland. Hij werd geboren in
Zaborze in het toenmalige Opper-Silezië. Al op zeer jeugdige leeftijd hadden vlinders zijn be¬
langstelling, maar deze belangstelling kreeg pas een duidelijke richting toen hij in Berlijn in
kontakt kwam met de lepidopterologen, die daar aan het museum werkten of er regelmatig op
bezoek kwamen. Het was met name zijn ontmoeting met Felix Bryk in 1927, die zijn belang¬
stelling voor het geslacht Parnassius tot een levenslange obsessie maakte. In de twee daarop
volgende jaren publiceerde hij, ten dele samen met Bryk, al negen kleine artikelen over Par¬
nassius, wat enigszins het feit verdoezelde, dat hij een zeer drukke werkkring had en de vlin¬
ders slechts een hobby waren. Van 1930 tot 1939 gaf hij samen met Bryk het tijdschrift Parnas-
siana uit, dat uiteraard geheel gewijd was aan de studie van de Apollovlinders. Door de politie¬
ke ontwikkelingen gedwongen was Eisner intussen in 1936 naar Nederland gekomen, met zijn
toen reeds belangrijke verzameling, waarin ook de verzameling van Bryk met vele typen was
opgenomen. In verband met de oorlogsdreiging zocht Eisner in 1938 kontakt met het Rijksmu¬
seum van Natuurlijke Historie in Leiden om zijn collectie veilig te kunnen onderbrengen. Aan¬
vankelijk werd zij in bruikleen gegeven aan het museum, maar na de oorlog werd de collectie
geschonken onder voorwaarde dat hij er zelf aan kon blijven werken. Het belang van deze do¬
natie werd door de overheid erkend en als dank werd hem door H. M. de Koningin de zilveren
erepenning voor verdiensten jegens openbare verzamelingen toegekend. Over deze donatie
moet men niet te licht denken. Vlak na de oorlog, toen Eisner statenloos burger en geheel be¬
rooid was, werd hem vanuit Noord-Amerika een vorstelijk bedrag geboden voor de collectie.
Dankbaarheid jegens het museum echter en de mogelijkheid om in Nederland weer aan de slag
te komen deden hem besluiten van het aanbod af te zien. Zijn positie als directeur van de Ver¬
enigde Ertshandelmaatschappij (later werd hij commissaris bij deze firma) maakte het hem
mogelijk regelmatig in een auto van de zaak met chauffeur naar Leiden te reizen en dank zij
deze firma kon hij een ruime woning op een unieke plaats in Den Haag betrekken. Ieder, die
hier ooit op bezoek is geweest, moet wel de in mozaïek uitgevoerde Apollovlinder aan de in¬
gang van het terrein gezien hebben. Onder de velen die hier een gastvrij onthaal kregen, wa¬
ren talrijke buitenlanders, voor wie meestal een logeerkamer vrij was. Zijn sterke geheugen
stond altijd borg voor talloze anekdotes over personen en voorvallen uit een tijd, die de meeste
bezoekers slechts bij geruchten kenden. Want het waren vooral jonge lepidopterologen, die bij
hem aanklopten voor advies. Door zijn faam als Parnassius-spccïaWst werd hem ook gevraagd
de collecties van deze vlinders in de musea van Bonn en Londen te bewerken. Het uitgebreide
materiaal van het British Museum (Natural History) werd in grote kratten vervoerd door sche¬
pen van de firma waar Eisner werkzaam was. Op 12 april 1980 werden zijn verdiensten voor de
lepidopterologie gehonoreerd met een benoeming tot erelid van de Societas Europaea Lepi-
dopterologica.

Reeds voor zijn pensionering in 1955 begon Eisner een nieuwe serie artikelen onder de naam
Parnassiana Nova, waarvoor hij onderdak kreeg in de Zoölogische Mededelingen en Zoölogi¬
sche Verhandelingen, uitgegeven door het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie. In deze se¬
rie verschenen 58 nummers (er verschenen twee nummers 55!). Intussen breidde hij zijn verza¬
meling nog sterk uit door ruil en aankoop en tot aan zijn dood bleef hij naarstig zoeken naar
mogelijke aanvullingen. Daardoor kan Nederland nu bogen op het bezit van een werkelijk
unieke collectie Apollovlinders. Ook bleef Eisner tot op hoge leeftijd aktief in het veld: jaar in.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XI. 1982

169

jaar uit bezocht hij in zijn geliefde vakantieoord Pontresina dezelfde populaties van Apollo-
vlinders, waarvan hij het wel en wee levendig kon beschrijven.

Het is vrijwel ongemerkt gebleven, dat Eisner zich ook nog heeft bezig gehouden met ande¬
re dagvlinders. In de oorlogsjaren, toen hij niet bij zijn verzameling kon komen, bewerkte hij
het hem uit Leiden toegezonden materiaal van de dagvlindergeslachten Collas, Melitaea (s. 1.),
Argynnis (s. 1.) en Erebia. Hij publiceerde beschrijvingen van vele nieuwe vormen in Zoölogi¬
sche Mededelingen (1945, 1946) en Entomologische Berichten (1963, 1964). Zelf beschouwde
hij dit slechts als tijdverdrijf en hij zweeg er gewoonlijk over. Hij nam de titels ook niet op in
zijn „Autobibliography”, gepubliceerd in Nota lepid. 2 (1980): 127-135. Aanvullingen op deze
lijst van publikaties zullen worden opgenomen in Nota lepid. 5 (1982).

Het is ondoenlijk in kort bestek de vele facetten van deze veelzijdige man, die een voortref¬
felijk musicus en tot op hoge leeftijd verdienstelijk tennisspeler was, te belichten. Wel dient
nog vermeld te worden, dat hij zich steeds gesteund wist door zijn vrouw, die hij slechts zeven
weken overleefde. Ieder, die deze uitzonderlijke man gekend heeft, zal dit als een voorrecht
beschouwen en herinneringen aan ontmoetingen met hem koesteren.

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Postbus 9517, 2300 RA Leiden.

OOSTERBROEK, P., 1981. DE EUROPESE DIPTERA. Determineertabel, biologie en
literatuuroverzicht van de families van de muggen en de vliegen. Wet. Meded. K. nederl. na-
tuurh. Veren. nr. 148: 1-81, 177 afb.

De titel geeft goed weer wat aangeboden wordt. Het is van grote waarde dat nu de mogelijk¬
heid geboden wordt om met een moderne tabel welke vlieg of mug ook, van geheel Europa, op
familie te brengen. Dat zal wellicht amateur-entomologen stimuleren een nieuwe Dipterenfa¬
milie in hun studie te betrekken. Bij het gebruik van deze tabel is wel wat studie vereist. De
frequentie van vreemde woorden in de tabeltekst is hoog. Deze naamgeving is echter samenge¬
vat in een alfabetische lijst van technische termen en het opzoeken daarvan werkt snel. Vooral
ook omdat de verklarende tekeningen, die men doorgaans vlak bij de tabeltekst aantreft, dui¬
delijk en talrijk zijn.

Nog enkele opmerkingen ten behoeve van de kopers van dit boek. In de literatuurlijst ont¬
breekt: Meijere, J. C. H. de, 1944. Inleiding tot de kennis van de Nederlandsche Tweevleuge-
lige Insecten (Diptera). 1-72, 101 afb. Zutphen. Bij de vaktermen kan men onder arista bij¬
schrijven: „Pubescent is microscopisch behaard”. En convergente borstels zijn niet, zoals men
zou denken verschillend van, maar synoniem met naar binnen gerichte borstels. Tenslotte be¬
tekent zowel terminaal als apicaal „op of aan de top”.

De prijs bedraagt ƒ 7,00 voor leden van KNNV en NEV, voor anderen ƒ 8,50. Te bestellen
door het bedrag te storten op postgiro 13028 ten name van Bureau KNNV, B. Hoogenboom-
laan 24, 1718 BJ Hoogwoud met vermelding van het gewenste. — V. S. van der Goot.

PERSONALIA

Op 12 juli 1982 is ons lid M. H. A. Melchior te Beusichem overleden. Hoewel hij nog maar
slechts betrekkelijk korte tijd lid was van de Vereniging (vanaf 1973) was hij een actief bezoe¬
ker van de vergaderingen, met name ook de zomervergaderingen. Zijn belangstelling ging uit
naar de vlinders.

Ons lid C. J. H. Booij promoveerde op 4 juni 1982 aan de landbouwhogeschool te Wagenin-
gen tot doctor in de Landbouwwetenschappen op een proefschrift getiteld „Biosystematics of
the Muellerianella complex (Homoptera, Delphacidae), in western Europe — patterns of
variation, interrelations and spéciation”. Promotor was dr. ir. R. H. Cobben, co-promotor was
dr. ir. J. Sybenga.

170

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XL 1982

A new species of Desmoptera I. Bolivar, 1884 from West Irian (New Guinea)
(Orthoptera: Pyrgomorphidae: Desmopterini)

by

D. KEITH McE. KEVAN

Lyman Entomological Museum and Research Laboratory and Department of Entomology,

McGill University

ABSTRACT. — A new species of Desmoptera (Pyrgomorphidae), D. irianica, is described
from western New Guinea. It differs from other species of the genus in having relatively very
short wings and more pronounced granular tubercles on the pronotum and thoracic pleura.

The tribe Desmopterini of the family Pyrgomorphidae is restricted to the Philippines, Moluc¬
cas, New Guinea and associated islands, and northeastern Australia. The type-genus of the tri¬
be, Desmoptera I. Bolivar, 1884, as currently recognized, is absent only from the first of these
regions; it was revised by Kevan (1963), only one species, D. novaeguineae (Haan, 1842) being
hitherto found in New Guinea. A full bibliography for all species is given by Kevan (1977).

Desmoptera (Desmoptera) irianica, n. sp.

(figs. 1-4)

Through the good offices of Dr. F. M. H. Willemse, I have recently examined a specimen of
a second (new) species of the nominate subgenus from West Irian (New Guinea). Even al¬
though there is but a single example, and that a female (figs. 1, 2), it is sufficiently distinctive to
warrant its description without waiting indefinitely for the discovery of further material. Al¬
though not identical, the dorsal aspect of the female subgenital plate (fig. 3), and the sperma-
theca with its appendix and duct (fig. 4), are very similar to those of D. (D.) novaeguineae (see
Kevan, 1966; Kevan, Akbar & Chang, 1972), but the granular tubercles on the pronotum and
thoracic pleura are more pronounced and the wings considerably abbreviated. As a result of
the shortening of the wings, the tegmina, which do not extend beyond the ovipositor or hind
femora when at rest, appear relatively broad and truncated, the costal margin curving abruptly
into the apical margin (fig. 1). These features are thus no longer diagnostic for the subgenus
Platydesmoptera (cf. Kevan & Akbar, 1964; Kevan, 1966), but the more prominent posterior
apical point to the tegmen, the slightly narrower remigium of the hind wing, and the longer
terminal appendix of the spermatheca (Kevan, 1966) remain as features that distinguish the
nominate subgenus. One may only presume for the present that the male genitalic characters
will eventually be shown to uphold the distinctive between subgenera, a distinction which has,
indeed, already been questioned (Kevan, 1966). That the new species is not merely a short¬
winged form of D. (D.) novaeguineae, the only other known New Guinea species, is apparent
from the distinct, granular sculpturation of pronotum and thoracic pleura and the slight diffe¬
rences in the female subgenital plate. In size, also, the new species is considerably smaller,
which is emphasized by the shortness of the wings. The new species, in external morphology,
stands in the same relationship to other species of Desmoptera s. str., as do species of the short¬
winged genus Stenoxyphula Kevan, 1963, to those of Stenoxyphus Blanchard, 1853 (see Kevan,
1963). These genera are, however, distinguishable from each other on the basis of their phallic
structures (Kevan, 1966).

The only known specimen of the new species comes from the Paniai region near the western
end of the Snow Mountains, and within the general distributional range of D. novaeguineae
(see Kevan, 1969), as follows:

Holotype. — 9, West Irian, „Museum Leiden Nieuw Guinea Exp. K.N.A.G. 1939.
Dejateda en berg Barara 1 1 .IX. 1939” [Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden].

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XI. 1982

171

Figs. 1, 2. Desmoptera (Desmoptera) irianica, n. sp., 9 holotype. 1, dorsal; 2, from right.

Scale = 2 cm.

172

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XI. 1982

Figs. 3, 4. Desmopïera (Desmoptera) irianica, n. sp., 9 holotypes, concealed copulatory
structures. 3, subgenital plate, dorsal; 4, receptaculum seminis (spermatheca, appendix and

duct). Scale = 1 mm.

Diagnosis:

Agreeing in general form with the characteristics given by Kevan (1963, 1966) for the genus
and subgenus Desmoptera, but with wings not quite reaching the end of the abdomen or hind
femora when at rest, tegmina more abruptly truncated.

Description:

Head. — Conical, frontal profile concave, particularly below fastigium of the vertex (fig. 2);
latter dorsally subtriangular, as broad basally as long: dorsal impressions (foveolae) wide and
distinctly demarcated; median carinula faint; tubercles forming oblique row behind eye rather
weak.

Thorax. — Pronotum with numerous, generally dispersed granulations and small granular
tubercles, latter particularly evident along anterior margin and at lateral carinae of prozona of
pronotal disk, and especially along ventral margins of lateral pronotal lobes; anterior margin of
pronotal disk more or less straight, posterior margin forming an angle somewhat less than a
right-angle, with slightly concave margins; median transverse sulcus of pronotal disk very
slightly sinuous, crossing pronotum at about one-third of its length; posterior (typical) transver¬
se sulcus more or less straight, crossing pronotal disk somewhat before middle; median prono¬
tal Carina weak but expanded posteriorly in metazona to form a tapering ridge that is accentua¬
ted by a pair of lateral depressions in the disk; all pleura with strong scattered granular tuber¬
cles, particularly toward coxae; prosternai tubercle typical for genus; interspace between
mesosternal lobes about 1 Vi times as wide as long; metasternal interspace distinctly transverse.

Wings. — As illustrated (fig. 1), at rest falling a little short of apices of abdomen and hind
femora; tegmen only 4 times as long as greatest width, costal margin strongly arcuate near ba-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .XI. 1982

173

se, nearly straight thereafter, almost to apex where it bends abruptly backwards to form a
strongly truncated apical margin; hind wing distinctly shorter than tegmen.

Genitalia. — Ovipositor rather long and slender (fig. 2); subgenital plate, receptaculum se-
minis (spermatheca, appendix and duct) as illustrated in figs. 3 and 4.

Coloration. — More or less uniform brown, including all tibiae and tarsi and veins of hind
wings (membrane hyaline); though there is a very distinct general mottling, the granular tuber¬
cles are a little darker, and there is a slightly paler streak above the lower carina of the outer
face of the hind femur.

Measurements. — Length (fastigium to apex of ovipositor), 35.0; head (length, including
fastigium of vertex, x greatest width) 4.9 x 3.5; fastigium, 1.5 x 1.5; pronotum (mid-dorsal x
greatest width between interoposterior angles of lateral lobes), 8.0 x 6.4; hind femur
17.8 X 3.7; hind tibia, 15.1; tegmen, 21.5 x 5.8; hind wing 18.2 x 10.0 mm.

ACKNOWLEDGEMENTS

I have to thank Dr. Fer M. H. Willemse of Eijgelshoven, Netherlands, for drawing my atten¬
tion to this new species. The photographs (figs. 1 and 2) were supplied by Mr. Pierre Langlois
of the McGill University Department of Entomology, and figs. 3 and 4 by Dr. C.-C. Hsiung of
the Lyman Entomological Museum and Research Laboratory.

REFERENCES

Kevan, D. K. McE., 1963. A revision of the Desmopterini (Orthoptera: Acridoidea: Pyrgo-
morphidae) Part 1. Genera other than Desmopterella. — Nova Guinea 10 (Zook
19): 361-407, pi. XVIII-XXIII.

- , 1966. Further observations on Desmopterini, other than Desmopterella Ramme,

with descriptions of new species (Orth., Pyrgomorphidae). — Eos, Madrid 41: 573-
596. pi. X.

- , 1969. Further Records of Some Little-known Pyrgomorphidae and Trigonopterygi-

dae from Fiji, New Guinea and Borneo (Orthoptera: Acridoidea). — Entomologist
102: 68-69.

- , 1977. Ordo Orthoptera s. str. (= Saltatoria-Caelifera) Subordo Acridodea Infraor-

do Acridomorpha. Subfam. Acridoidea Fam. Pyrgomorphidae. — Orthopt. Cat.
16: IV + 663 -f (7) pp.

- , & S. S. Akbar, 1964. The Pyrgomorphidae (Orthoptera: Acridoidea): Their Syste-

matics; Tribal Divisions and Distribution. — Can. Ent. 96: 1505-1536.

- , - , & Y. -C. Chang, 1972. The concealed copulatory structures of the Pyrgo¬
morphidae (Orth. Acridoidea) Part IV. Tribes Desmopterini, Monistriini, Chlori-
zeinini, Poekilocerini and Phymateini. — Eos, Madrid 47: 137-234, pi. II-IX.

Macdonald Campus, McGill University, P. O. Box 800, Macdonald College P. O., 21,111 La-
keshore Road, Ste.-Anne-de-Bellevue, Québec, Canada H9X ICO.

COENONYMPHA TULLIA (MÜLLER) (LEP.: SATYRIDAE). De heer Jac. Storms te

Posterholt liet me een mooi exemplaar van deze soort zien, op 31 juli 1981 door hem te Mein-
weg (Herkenbosch) gevangen.

Deze soort werd nog niet eerder uit dit gebied gemeld.

A. W. P. Maassen, Julianastraat 2, 6065 AM Montfort.

174

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XL 1982

A revised check list of the Nepticulidae occurring in the Netherlands

(Lepidoptera)

by

ERIK J. van NIEUKERKEN

Department of Animal Systematics and Zoogeography, Vrije Universiteit, Amsterdam

ABSTRACT. — A revised check list of Dutch Nepticulidae is provided, together with some
nomenclatorial and systematic notes.

INTRODUCTION

To the leafmining family Nepticulidae belong the smallest of Lepidoptera, some only having
a wingspan of 3 mm. Because they are so small, study is difficult and they have largely been
neglected. The Dutch fauna is no exception. Snellen (1882) mentioned 43 species, from which
only 38 can now be accepted as Dutch species.

Until 1943 no more than three species were added to our fauna, but between 1943 and 1951
there was a revival of interest in this family particularly by C. Doets and L. Vari, who between
them found 20 new species for the Netherlands. Lempke (1976), who cited 72 Dutch species,
based his list on the old records and identifications in the Dutch collections. He had already
pointed out that more detailed examination of collections could bring about a considerable
change in the check list. Through our intensive field work and studies of collections we have
already been able to add eleven species to our fauna (Van Nieukerken, 1982). As also some
important nomenclatorial changes have to be made and a number of species has to be removed
from the Dutch list, I have decided to publish a revised check list. To date, we recognize 78
Dutch species, but this number can still increase, as some additional species could be expected
to occur here. Some of these are Ectoedemia agrimoniae (Frey), E. quinquella (Bedell), E. he-
ringi (Toll), Etainea sphendamni (Hering), Eedalmia headleyella (Stainton) and Johanssonia
acetosae (Stainton), which therefore deserve special attention.

Recently some authors proposed to bring together all genera, except Stigmella Schrank, into
one genus: Trifurcula Zeller. Although this action might have practical advantages, there is no
systematic argument (i.e. synapomorphic characters) which supports this view. However, a cla-
distic analysis of the nepticulid genera is currently being undertaken by us. The classification
following is largely the same as that used by Borkowski (1975) and Emmet (1976).

A REVISED CHECK LIST OF THE NEPTICULIDAE IN THE NETHERLANDS ')

E/amea Beirne, 1945-)
syn. Obrussa Braun, 1915, nec Saalmuller,
1891

E. decentella (Herrich-Schäffer, 1855)
comb. nov.

E. sericopeza (Zeller, 1839)

Bohemannia Stainton, 1859

B. q uadrimaculella (Boheman, 1851)

B. pulverosella (Stainton, 1849)-^)

Ectoedemia Busck, 1907
“E.” bradfordiEmmot, 1974'^)

E. atrifrontella {Stainton, 1851)

E. longicaudella Klimesch, 1953"^)

E. argyropeza {ZqWqx, 1839)

E. turbidella (Zeller, 1848)

E. hannoverella (Glitz, 1872)"^)

E. (Zeller, 1848)-^)

E. subbimaculelia (Haworth, 1828)

E. albif asciella (HcinQmann, 1871)

E. arcuatella (Herrich-Schäffer, 1855)*^)
E. rubivora {Vloekt, 1860)

E. angulifasciella {Stainton, 1849)

E. atricollis {Stainton, 1857)

E. spinosella {De ioannis, 1908)'^)

E. argentipedella {Zeller , 1839)

E. mediofasciella {Haworth, 1828)’^)

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XI. 1982

175

Fomoria Beirne, 1945
F. weaveri (Sïainton, 1855)

F. septembrella {SXdiinXon, 1849)

TrifurculaXtWtx, 1848
syn. Levarchama Beirne, 1945
T. immundeila (ZeWeï, 1839)

T. cryptella (Stainton, 1856)“^)

Schrank, 1802

syn. Nepticula Von Heyden, 1843 ('‘’)

S. aurelia (Fabricius, 1775)^)

= gei (Wocke, 1871)

= nitens (Pologne, 1862)

S. splendidissimella (Herrich-Schäffer, 1855)
= fragariella (Heyden, 1862)

S. aeneofasciella (Herrich-Schäffer, 1855)“*)
S. M/mar/flc (Wocke, 1879)

S. poïerii {Stainton, 1857)?“*)

S. comari {Wocke, 1862)^)

= occultella (Heinemann, 1871)

S. plagicolella {Stainton, 1854)

S. sorti (Stainton, 1861)^)

S. marginicolella (Stainton, 1853)

S. continuella (Stainton, 1856)

S. speciosa (Frey, 1857)-'')

= aceris sensu Snellen, 1882
S. myrïilella {Stainton, 1857)

S. salicis {Stainton, 1854)

S. obliquella (Heinemann, 1862)

= vimineticola auctd)

S. zelleriella (Snellen, 1874)**)

S. trimaculella (Haworth, 1828)

S. assimilella {ZeWcx , 1848)

S. tity relia {Stainton, 1854)

S. floslactella (Haworth, 1828)

S. carpinella {Heinemann, 1862)

S. perpy gmaeella {HoubXeday , 1859)

= pygmaeella (Haworth, 1828)

S. pomella (Vaughan, 1858)

S. M/miVora (Pologne, 1860)

S. viscerella {Stainton, 1853)

S. hemargyrella {KoWar, 1832)

S. svenssoni {Johansson, 1971)'*)

S. basigutiella {Heinemann, 1862)

S. atricapitella {Haworth, 1828)

S. ruficapitella {Haworth, 1828)

S. samiaïella {Zeiler, 1839)'**)

S. roborella {Johansson, 1971)

S. tiliae (Frey, 1856)

S. freyella (Heyden, 1858)

S. anomalella {Goeze, 1783)

S. ceniifoliella (Zeiler, 1848)

S. spinosissimae {Waters, 1828)'*)

S. malella {Stainton, 1854)

S. catharticella {Stainton, 1853)

S. hybnerella (Hübner, [1810-1813])

S. reg/c//a (Herrich-Schäffer, 1855)-^)

S. crataegella Klimesch, 1936-*)

S. oxyacanthella {Stainton, 1854)

= aeneella auct. *)

S. pyri (Glitz, 1865)

S. minusculella (Herrich-Schäffer, 1855)
S. ny landriella {Tengstr0m, 1848)

= aucupariae (Frey, 1857)'-)

S. prunetorum (Stainton, 1855)

S. betulicola (Stainton, 1856)

S. distinguenda sensu Klimesch, 1948
nee Heinemann'-'')

S. lute ella {Stainton, 1857)

S. glutinosae (Stainton, 1858)

S. alnetella {Stainton, 1856)

5. microtheriella {Stainton, 1854)

S. lapponica {Wocke, 1862)

S. confusdla {Wood, 1894)

NOTES

*) The following four species which appear in Lempke (1976) are removed from the Dutch list
as the existing records resulted from misidentifications:

Stigmella vimineiicola (Frey) prior to 1943 (Hering, 1943) was confused with S. obliquella.

S. lonicerarum (Frey). There is a mixture of mainly oak feeding Stigmella-species under
this name in the Dutch collections.

S. aceris (Frey). The only Dutch specimens are the four which were identified earlier as
S. (Van Nieukerken, 1982).

S. aeneella (Heinemann), was mainly confused with S. pomella and S. oxycanthella, but al¬
so other species were misplaced under aeneella. Johansson (pers. comm.) found that the
types belong to some othèr well known species. A lectotype will be selected in a forthcom¬
ing paper.

176

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1 .XI. 1982

2) See Wilkinson & Scoble (1978).

-^) Species treated by Van Nieukerken ( 1982).

'^) Species recorded by Van Nieukerken (1982) for the first time.

-‘’) See Wilkinson (1978).

^) Following Borkowski (1975) and Klimesch (1981), the forms on Agrimonia, Fragaria and
Geum are treated here as synonyms of S. aurelia and S. splendidissimella. Georgina Bryan
is currently researching the host races in this group.

^) S. comari could be a synonym of S. poterii; more research is needed.

^) Occurrence has to be confirmed; only known from empty mines.

^) This species is the subject of a separate paper, now in preparation.

^^’) S'. was accidentally omitted by Lempke (1976).

i‘) The identity of the Dutch material is uncertain.

•“) See Borkowski ( 1975) for this synonymy.

*3) Although the type of S. distinguenda (Heinemann) belongs to another species in this group,
and must therefore by synonymised, the species which was usually known under this name
is a separate species and occurs in the Netherlands. It will receive a new name and type
designation in a forthcoming publication.

REFERENCES

Borkowski, A., 1975. Studien an Nepticuliden (Lepidoptera). Teil VI. Die Verbreitung der
Nepticuliden in Polen. — Polskie Pismo ent. 45: 487-535.

Emmet, A. M., 1976. Nepticulidae. — The moths and butterflies of Great Britain and Ireland
(J. Heath, ed.) 1: 171-267.

Hering, E. M., 1943. Untersuchungen über die Weiden — Nepticulen I. — Z. Wien. ent. Ges.
28: 273-278.

Klimesch, J., 1981. Beiträge zur Kenntnis der Nepticulidae (Lep., Monotrysia) 1. Die Fut¬
terpflanzen der Nahrungsrassen der Stigmella aurelia (F.) in Oberösterreich. 2.
Stigmella tormentillella (H. S.) und verwandte Arten in den Ostalpen. — Z. Arb-
Gem. öst. Ent. 32: 113-128.

Lempke, B. J., 1976. Naamlijst van de Nederlandse Lepidoptera. — Biblthk. K. ned. natuurh.
Veren. 21: 1-100.

Nieukerken, E. J. van, 1982. New and rare Nepticulidae in the Netherlands (Lepidoptera). —
Ent. Ber. , Amst.

Snellen, P. C. T., 1882. De vlinders van Nederland, Microlepidoptera 2: I-XIII, 962-1009, Brill,
Leiden.

Wilkinson, C., 1978. On the Stigmella — Nepticula controversy (Lepidoptera). — Tijdschr.
Ent. 121: 13-22, 2 pis.

\

Postbus 7161, 1007 MC Amsterdam.

BOD GEVRAAGD op: Ed. Everts, Coleoptera Neerlandia, 3 din. -I- suppl.; P. Kuhnt,
Illustrierte Bestimmungstabellen der Käfer Deutschlands; H. C. Redeke, Hydrobiologie, uitg.
1948; Entomologische Berichten, jrg. 10 t/m 41, compl. gebonden; Entomologische Blätter
(für Käfer), 48 compl. jrg. w.o. 1936 t/m 1981, compl.

F. van Stuivenberg, Westerstraat 204, 7522 DG Enschede, tel. 053-336999.

S<ÎS,

E^l

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR ^

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 42 1 december 1982 No. 12

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

A. W. M. MOL, Sialis nigripes Pictet in Nederland (Megaloptera: Sialidae): 177; B. J.
LEMPKE, Trekvlinders in 1981 (tweeënveertigste jaarverslag) (Lepidoptera): 180; C. van
ACHTERBERG, Revisionary notes on Chelonus Jurine and Anomala Von Block (Hymeno-
ptera: Braconidae, Cheloninae): 185; R. de JONG, In memoriam W. L. Blom: 190; R. T.
SIMONTHOMAS, Notes on the nests and polymorphism of Polistes (Aphanilopterus) crinitus
multicolor (Olivier) in the Netherlands’ Antilles (Hym.: Vespidae, Polistinae): 191; KORTE
MEDEDELING: V. S. van der GOOT, Zweefvliegen van het Heilooër bos: 184; LITERA¬
TUUR: 179.

Sialis nigripes Pictet in Nederland (Megaloptera: Sialidae)

door

A. W. M. MOL

. , I b b ü Ai /

4/

A ■

'■ -1 ■ ■

3

J

P ■ " ^

ABSTRACT. — Sialis nigripes Picted in the Netherlands (Megaloptera’: '-Sialidae). Two
males were discovered among a series of S. fuliginosa from the south of the province of Lim¬
burg. It is the first record of S. nigripes in the Netherlands.

Van de kleine orde Megaloptera waren tot nu toe slechts twee soorten uit ons land bekend,
Sialis lutaria (Linnaeus) en S. fuliginosa Pictet. Bij het nakijken van gedroogd materiaal in de
kollektie van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden bleek echter dat onder de
naam S. fuliginosa twee soorten aanwezig waren. Het meeste materiaal betrof inderdaad die
soort, maar twee afwijkende exemplaren deden veel meer denken aan S. nigripes Pictet. Door
onderzoek van de genitalen, na behandeling met KOH, kon dit vermoeden worden bevestigd.
Beide dieren, (3<3, zijn afkomstig uit Zuid-Limburg, één van Bellet bij Epen, 6.VL1946 (leg.
J. van der Vecht), de andere van Mechelen, 1.VL1955 (leg. Br. Arnoud).

Adulten van S. lutaria, S. fuliginosa en S. nigripes zijn vrij eenvoudig te onderscheiden aan
de uitwendige bouw van het genitaalapparaat. Afbeeldingen daarvan zijn te vinden bij Kaiser
(1950), Vanhara (1970), Barnard (1977) en Aspöck c.s. (1980). Andere kenmerken, zoals de
kleur en vooral de adering van de voorvleugels, laten slechts een globaal onderscheid toe tus¬
sen S. lutaria enerzijds en S. fuiiginosal nigripes anderzijds. Vanhara (1970), die de variabiliteit
van de vleugeladering onderzocht, adviseerde zelfs helemaal geen andere kenmerken dan de
genitaalstruktuur te gebruiken.

Bij gedroogd materiaal is het epiproct der 6 â soms zo sterk naar binnen geklapt dat het
algemene beeld van de genitalen afwijkt van de genoemde afbeeldingen. Door echter te letten
op de vorm van dit epiproct in kombinatie met de vorm van sterniet IX, is het vrijwel steeds
mogelijk gedroogde d cÏ op naam te brengen zonder de genitalen op te weken. Bij 9 9 treden
tijdens het drogen echter vaak dusdanige vervormingen op, dat opweken en behandeling van
de laatste achterlijfssegmenten met KOH noodzakelijk is. Determineren van vers materiaal
vóór het opspannen of bewaren in alcohol verdient hier de voorkeur.

178

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

Larven kunnen op naam worden gebracht met Kaiser (1977) of Elliott c.s. (1979). In de be¬
kende tabel van Elliott (1977) wordt S. nigripes niet genoemd en zal men met deze soort uitko¬
men op de larve van S. fuUginosa. Er zijn mij op dit moment nog geen inlandse vondsten van
larven van S. nigripes bekend, maar bij kritisch doornemen van materiaal dat als S. fuUginosa
in de kollekties is opgenomen zal de soort wel te voorschijn komen. Verder geeft Kaiser (1961,
1977) nog beschrijvingen en afbeeldingen van de, veelal karakteristieke, legsels.

S. nigripes werd al in 1865 beschreven naar materiaal uit Spanje, maar is heel lang een wat
obscure, weinig bekende soort gebleven. Pas door het werk van Kaiser (1950), die S. nigripes
op vrij veel plaatsen in Denemarken aantrof, werd de aandacht meer op deze soort gericht.
Zoals vaak, wanneer een vergeten soort opnieuw ontdekt wordt, bleek ook hier dat de betref¬
fende soort veel minder zeldzaam was dan werd vermoed, toen men er bewust naar ging zoe¬
ken. Naast Spanje en Denemarken zijn op dit moment vondsten bekend uit Groot-Brittannië
en Ierland, West-Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk, Tsjecho-Slowakije en Joegoslavië
(Aspöck C.S., 1980). De aanwezigheid in Nederland is dus beslist niet onverwacht.

In Denemarken vliegt S. nigripes van half mei tot eind juni, met een piek in de tweede week
van juni. Dit is iets later dan S. fuUginosa, die weliswaar in dezelfde periode voorkomt, maar
zijn top in de laatste week van mei heeft. S. lutaria begint iets eerder, begin mei, maar vliegt
tot bijna eind juni, met een top in de laatste week van mei en de eerste week van juni (Kaiser,
1950). De Nederlandse gegevens wijzen er niet op dat de situatie hier anders zou zijn dan in
Denemarken, maar er is nog niet genoeg materiaal aanwezig om dit met zekerheid te kunnen
bevestigen.

De verspreiding van de drie soorten wordt sterk bepaald door de habitatvoorkeur van de lar¬
ven. S. lutaria leeft als larve in het sapropelium van langzaam stromend en vooral stilstaand
water. Vermoedelijk daardoor is deze soort veel algemener dan de andere twee, die als larve
uitsluitend stromend water bewonen. Door Kaiser (1950) werd een verschillende milieuvoor-
keur voor S. fuUginosa en S. nigripes verondersteld. S. fuUginosa zou koele bosbeken prefere¬
ren, terwijl S. nigripes deze beken zou mijden en grotere open waterlopen zou bewonen. Mac-
key & Ham (1979) konden echter vaststellen dat de drie soorten zowel als larve en als adult
gezamenlijk voorkwamen in en bij een vrij snelstromende rivier in het zuiden van Engeland.
Dit zou er op kunnen wijzen dat de oecologische scheiding tussen de soorten minder strikt is
dan Kaiser veronderstelde. Het feit dat van de Nederlandse vindplaatsen van S. nigripes ook
exemplaren van S. fuUginosa bekend zijn, zou er op kunnen wijzen dat ook in de Zuidlimburg-
se beken beide soorten naast elkaar voorkomen. Onderzoek naar de verspreiding van de lar¬
ven zou hier uitsluitsel kunnen brengen. Overigens kan S. nigripes ook buiten Zuid-Limburg in
ons land worden verwacht.

ADDENDUM. — Nadat de bovenstaande tekst al was gezet, werd ook de larve van S. nigri¬
pes gevonden. De heer F. F. Repko (Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Leersum) ontdekte
een exemplaar, samen met zes larven van S. lutaria, in een macrofaunamonster dat op
28. VII. 1982 was genomen in een beekje in de Hambroekermaten bij Tubbergen in Twente.
Gezien de plaatselijk sterk dominerende draadalgen was het water vermoedelijk licht veront¬
reinigd. De vrij rijke begeleidende rheofiele fauna en het feit dat het beekje nog vrij snel
stroomde terwijl veel andere beekjes in Twente op dat moment droogstonden, wijzen er echter
wel op dat geen nadelige fluctuaties zijn opgetreden in waterregime en -kwaliteit. Dit 40 cm
smalle beekje wijkt duidelijk af van de veel grotere beken en kleine rivieren die in de literatuur
worden genoemd als biotoop voor S. nigripes.

LITERATUUR

Aspöck, H., U. Aspöck & H. Hölzel, 1980. Die Neuropteren Europas 1: 1-495, 2: 1-355. Goec-
ke & Evers, Krefeld.

Barnard, P. C., 1977. Sialis nigripes Pictet (Megaloptera, Sialidae), an alder-fly new to Britain
and Ireland. — Entomologist’s Gaz. 28: 269-274.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

179

Elliott, J. M., 1977. A key to British freshwater Megaloptera and Neuroptera. — Freshw. Biol.
Ass. Scient. Publ. 35: 1-52. Ambleside.

Elliott, J. M., J. P. O’Connor & M. A. O’Conner, 1979. A key to the larvae of Sialidae (Insec-
ta: Megaloptera) occurring in the British Isles. — Freshw. Biol. 9: 511-514.

Kaiser, E. W., 1950. Sialis nigripes Ed. Piet., ny for Danmark, og udbredelsen af S. lutaria L.
og S. fuliginosa Piet, i Danmark. — Flora Fauna, Silkeborg 56: 17-36.

- , 1961. Studier over de danske Sialis-arter II (Megaloptera). Biologien hos S. fuligino¬
sa Piet. og S. nigripes Ed. Piet. — Flora Fauna, Silkeborg 67: 74-96.

- -, 1977. Aeg og larver af 6 Sialis-arter fra Skandinavien og Finland (Megaloptera, Sia¬
lidae). — Flora Fauna, Silkeborg 83: 65-79.

Mackey, A. P. & S. F. Ham, 1979. New records of Sialis (Megaloptera: Sialidae) from the ri¬
ver Coin, Gloucestershire. — Entomologist’s mon. Mag. 115: 46.

Vahhara, J., 1970. The taxonomy and faunistics of the Czechoslovakian species of the order
Megaloptera, — Acta ent. bohemoslov. 67: 133-141, pi. I-II, map.

Guldenvliesstraat 19, 5211 AM ’s-Hertogenbosch.

TH. HIEPE & R. RIBBECK, 1982. VETERINAERMEDIZINISCHE ARACNO-ENTO-
MOLOGIE. Deel 4 van het Lehrbuch der Parasitologie (Th. Hiepe, ed.). pp. 438; 190 figs.;
Sachregister 62 kolommen. VEB Gustav Fischer Verlag, Jena; (geen ISBN, bestelnummer is
533-315-9). Prijs (gebonden) M 65,00.

Dit is het laatste, en vanuit entomologisch standpunt enige interessante deel van het vierdeli¬
ge Lehrbuch der Parasitologie. (Deel 1, algemene parasitologie, is „bijna uitverkocht”; deel 2
gaat over protozoölogie en verschijnt in de loop van 1982; deel 3, helminthologie zal later ver¬
schijnen.)

Deel 4 is strikt taxonomisch gerangschikt. Na een korte inleiding over de systematiek van de
Arthropoda wordt de indeling van de Chelicerata besproken, dan de Arachnida, de Acari,
enz., tot op het niveau van de medisch-entomologisch belangrijke genera. Daarna worden de
in aanmerking komende (niet alleen Europese) soorten zeer kort besproken — vaak wordt vol¬
staan met noemen van de gastheersoort en een paar maten. Meestal wordt een genus (soms
een familie) afgesloten met een bespreking van de door de daarin horende soorten overge¬
brachte of veroorzaakte ziekten.

Het valt duidelijk niet mee om dit alles overzichtelijk te houden, maar een uitvoerige index
en inhoudsopgave ontsluiten de veelheid op goede wijze. Als regel per familie wordt een kort
literatuurlijstje gegeven. Daarbij is veel zorg besteed aan het aangeven van recente literatuur.
Minder gelukkig ben ik ermee dat de geciteerde literatuur haast uitsluitend medisch van aard
is, en niet taxonomisch — met de beperkte beschrijvingen die dit boek biedt is een betrouwba¬
re determinatie in veel gevallen niet mogelijk.

Ook de taxonomische inleidingen zijn wat onevenwichtig — aan de ene kant wordt vrij uit¬
voerig de morfologie en systematiek van de hogere taxonomische eenheden besproken (en in
dat opzicht is het boek min of meer „self-supporting”), maar het ontbreken van determineer-
sleutels maakt dat men het werk toch niet kan gebruiken zonder de ondersteuning van gespe¬
cialiseerde taxonomische literatuur.

Daar staat tegenover dat het boek zowel veterinair als humaan geneeskundig interessante
arthropoden behandelt, en daarbij ook ziekteverwekkers of -overbrengers meeneemt van min¬
der gebruikelijke huisdieren, als kamelen, olifanten, honingbijen en eenden. Daardoor is het
in veel opzichten een handige toegang tot de verwekker van een bepaald parasitologisch ziek¬
tebeeld, en de bestrijding daarvan. — W. N. Ellis.

180

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

Trekvlinders in 1981 (tweeënveertigste jaarverslag) (Lepidoptera)

door

B. J.LEMPKE

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRACT. — Migrant Lepidoptera in 1981 (forty-seeond report) (Lepidoptera). Report
of the migrants observed in the Netherlands in 1981. An abridged version in English is added at
the end of the paper.

De temperatuur was in januari vrijwel normaal. Slechts een enkele keer daalde de thermo¬
meter ’s nachts tot —5°. Wel viel er veel neerslag, niet zelden in de vorm van een dik pak
sneeuw. De eerste decade van februari was heel zacht met gevolg dat de allervroegste Geome-
triden, zoals Agriopis leucophaearia (Denis & Schiffermüller) en Apocheima pilosaria (Denis
& Schiffermüller), plaatselijk al volop aanwezig waren. Daarna echter daalde de temperatuur
sterk en kwam de thermometer nauwelijks boven het vriespunt, terwijl het ’s nachts 5-10°
vroor. Tegen het eind van de maand werd het echter wat zonniger en op 26.11 stonden dan ook
plotseling de kopjes van de oranje crocussen volop boven de grond. Maart was een bijzonder
natte maand. Op 9 en 10. III viel er meer regen dan anders in de hele maand. Maar de crocus¬
sen groeiden door en aan het eind van de eerste decade stonden alle kleuren massaal boven de
grond. Doch de bloemen bleven gesloten tot in de derde decade wat zon alles in volle bloei
deed staan.

Na een somber begin van april was het van 7-16. IV fraai zonnig lenteweer, maar daarna
draaide de wind naar het noorden en de derde decade werd dan ook onaangenaam koud. Het
begin van mei was niet veel beter, maar vanaf 6.V. werd het weer aangenamer (7.V tot 20°,
ll.V 24°). Later in de maand echter kwam de maximum temperatuur niet hoger dan 14 à 15°,
doch het slot maakte veel goed (31. V plaatselijk 25°). Ook juni startte heel goed, maar na de
15de veranderde dat grondig, daar de temperatuur meest 8 à 9° beneden normaal bleef. Juli
begon met een korte periode van fraai weer van 6-10. VII, waarin plaatselijk zelfs 31° gemeten
werd. Het grootste deel van de maand was echter zeer middelmatig met veel dagen waarin de
thermometer onder 20° bleef. Augustus had enkele korte perioden van mooi zomerweer (3-7
en 12- 15. VIII). Overigens was de maand wel opvallend droog, afgezien van enkele plaatselijke
zware regenbuien. De eerste decade van september bracht fraai herfstweer, op de 10de werd
het hier en daar zelfs 26°. Daarna werd het weer wisselvallig, dagen met regen afgewisseld
door korte zonnige perioden. Oktober werd de natste sinds 1932, terwijl de temperatuur na de
10de vaak nauwelijks boven 10° kwam. November was als zo vaak nogal wisselvallig, vrij zon¬
nig in de eerste decade en omstreeks de 20ste (toen in het zuiden zelfs 15°), maar overigens
met nogal wat regendagen. December was zeer koud. De 12de vroor het ’s nachts 5-10°, de
16de en 17de stond de thermometer te Leeuwarden om 8 uur op -19, te De Bilt op -13, maar
de 28ste begon het iets te dooien.

Kort samengevat kunnen we het hele seizoen eigenlijk afdoen met de term: middelmatig,
met enkele korte gunstige uitschieters. Uit het hieronder volgende verslag, waaraan 121 mede¬
werkers hun bijdrage leverden, blijkt wat zulk een seizoen aan gegevens over migranten heeft
opgeleverd.

1. Pieris rapae (Linnaeus). Op 11. VII lagen tientallen dode exemplaren op het Noordzee¬
strand bij het Badhotel op Vlieland, terwijl de vlinder daar twee dagen later opvallend alge¬
meen bleek voor te komen in een duinvallei achter de zeeduinen (D. Stienstra). Vooral het
aanspoelen van de dode exemplaren is een duidelijke aanwijzing, dat er migratie geweest is.

2. Colias hyale (Linnaeus). Op 9. VII werd een exemplaar bij Pannerden waargenomen, ter¬
wijl er in augustus slechts drie gezien werden: 3. VIII te Zoetermeer, 14. VIII in de Hamert en
30. VIII op de Bergse heide (de beide laatste vindplaatsen in Limburg). Met slechts vier mel¬
dingen is dit het vijfde magere jaar in successie.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

181

3. Colias croceus (Fourcroy). Slechts twee waargenomen exemplaren, beide in augustus:
15. VIII één op de Oosterscheldedijk tussen Colijnsplaat en Wissenkerke en 27. VIII een 9 te
Bussum. Het achtste achtereenvolgende jaar van opvallende schaarste.

4. Vanessa atalanta (Linnaeus). Op 27 maart, dus in de periode van duidelijke weersverbete-
ring, werd een exemplaar op wilgekatjes aangetroffen langs de Rotte bij Oud Verlaat, op 9. IV
een tweede bij Wissenkerke. In mei werd de vlinder wat meer gezien, op 10. V en wat regelma¬
tiger vanaf 19. V, maar steeds slechts één of twee per dag. Vanaf 30. V begint dan een vrijwel
ononderbroken reeks waarnemingen, die tot ver in oktober zou voortduren. Maar pas op 3. VII
werd een dagtotaal van meer dan 10 exemplaren bereikt (16 in totaal). Tot ver in juli werden
nog afgevlogen immigranten gezien, maar in de derde decade van de maand verschenen ook de
verse exemplaren van de hier geboren generatie. Daardoor begonnen ook de dagtotalen wat
op te lopen, hoewel ze pas in augustus duidelijk beter werden. Toch kwamen ze slechts twee
keer boven de 50 uit (53 op 13. VIII, 70 op 30. VIII). September werd duidelijk de beste
maand, vooral de eerste decade daarvan (top op 10. IX met een totaal van 302). Een sterke
concentratie bevond zich in die periode op de Korendijkse Slikken (Haringvliet bij Gouds¬
waard), waar op 5. VIII veel meer dan 100 exemplaren geteld werden. Zelfs nog op 22. IX wer¬
den te ’s-Graveland op Bladramenas 74 Atalanta’s geteld. De absolute top viel op 28. IX door
de waarneming van een sterke migratie (zie hierna) van ruim 700 exemplaren. 5.X leverde nog
een dagtotaal van 105 op, maar daarna werd de vlinder snel schaarser. De laatste waarneming
was op 14. XI met nog één te Chaam.

Totaal aantal waarnemingen: 6900, met uitzondering van 1976 (14.000) het hoogste aantal
sinds 1968.

Waarnemingen van migraties. Kleine migraties werden enige malen gesignaleerd. Op 10. IX
vlogen bij Bath vijf Atalanta’s in zuidelijke richting voort (P. Meininger), op 11. IX trokken
ongeveer 20 exemplaren in drie kwartier langs de Waddenzeedijk bij Lauwersoog (K. Vlaan¬
deren), op 10 en 17. IX werden bij Blokzijl van 13-16 uur om de 5 à 10 minuten 1 tot 3 exempla¬
ren gezien, die in zuidwestelijke richting voorttrokken (A. de Jonge) (en, hoewel net niet in
Nederland, op 14. IX te Postel (prov. Antwerpen, tussen Turnhout en Bergeijk) van 12-14 uur
ongeveer 40 exemplaren in westelijke richting ca. 2 m boven de grond, J. Schaerlaeke). De
sterkste migratie werd 28. IX te Waalre gezien. Van 11-15 uur vlogen in totaal een 500 Atalan¬
ta’s, steeds solitair en 1 à 2 meter boven de grond, pal zuidwaarts bij zonnig weer met een tem¬
peratuur van 19° en een zwakke zuidwestelijke wind (P. van Wely).

5. Cynthia cardui (Linnaeus). De eerste Distelvinder werd 5.V te Ubach over Worms gezien,
de tweede 26. V bij De Veenhoop (Fr.) en de derde 27. V te Sint Annaland (Zl.). In juni werd
cardui precies in de helft van het aantal dagen gemeld, steeds in één of twee per dag. Even
mager was de immigratie in juli, al rees het dagtotaal tegen het eind van de maand dan tot 3 à
4. In augustus en september werd de vlinder praktisch alle dagen gemeld en waren er enkele
dagen met een totaal van omstreeks 30 exemplaren (12-14. VIII, 18. VIII). Op laatstgenoemde
dag werden op het Leverkruid op de Kamspier (Ov.) niet minder dan 28 geteld. Ook 5 en 6. IX
waren goede dagen met 22 en 26 in totaal. De slotdatum was 5.X met samen 4 carduFs te Kort-
gene, Zeelst en Vessem.

Totaal aantal waarnemingen: 498, natuurlijk niet te vergelijken met het topjaar 1980, maar
voor deze soort toch wel een redelijk aantal.

6. Acherontia atropos (Linnaeus). Slechts drie exemplaren werden gemeld, het normale aan¬
tal van de laatste jaren, en alle in september. Op 19. IX werd er één in een bungalow te Zierik-
zee aangetroffen en 29. IX een tweede te Ouddorp. Van het derde, afkomstig van Capelle aan
den IJssel, is de juiste datum niet bekend.

7. Agrius convolvuli (Linnaeus). Ook van deze soort kwamen maar drie meldingen binnen,
in elk geval beter dan in 1980, toen de Windepijlstaart geheel ontbrak op de formulieren. Op
14. VIII werd de eerste te Burgh (Zl.) aangetroffen, zuigend op Phlox. Omstreeks de 15de
werd een dood exemplaar aange.troffen te ’t Harde en 7. IX werd de derde te Boxtel gevangen.

8. Macroglossum stellatarum (Linnaeus). Met slechts twee waarnemingen was de Kolibrie-
vlinder praktisch even schaars als in 1978 en 1980. Het eerste exemplaar zag br. F. Melkert op

182

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

3. VI te Egmond-Binnen vliegend op witte Damastbloem {Hesperia matronalis L.), terwijl de
paarse kleurvorm consequent vermeden werd. Het tweede vloog 13. VIII te Breukelen op
Buddle ja.

9. Lithosia quadra (Linnaeus). De laatste meldingen dateerden van 1973. Op 3. VIII werd nu
een exemplaar te Stein gevangen door pater Munsters.

10. Agrotis ipsilon (Hufnagel). Reeds op 12. III werd een exemplaar te Kortgene aangetrof¬
fen. Deze datum stemt goed overeen met de aankomst van de eerste golf immigranten op de
Britse eilanden (Bretherton & Chalmers-Hunt, 1982: 83). Daarna werd de vlinder op 4. IV te
Oosthuizen gevangen en van 10-18. IV vier maal weer te Kortgene, steeds in een enkel exem¬
plaar. Deze vangsten stemmen vrij goed overeen met de tweede golf Britse immigranten van
eind maart en begin april. In mei slechts drie maal een exemplaar in een val: 8 en 20. V te Me¬
lissant en 18. V te Diever, in juni alleen op 20. VI te Echt. In juli werd de vlinder op 5. VII te
Stein gevangen, tussen 8 en 16. VII op vier dagen te Oosthuizen en op 20. VII te Echt. Dit zul¬
len wel afstammelingen van de vroege immigranten geweest zijn. Ook augustus leverde maar
weinig waarnemingen op. Slechts op 8 dagen werd ipsilon op enkele plaatsen gezien en steeds
in zeer kleine aantallen. September werd wat beter met meldingen op de helft van het aantal
dagen, maar pas oktober leverde een vrijwel ononderbroken serie meldingen op. Doch ook in
deze maand bleven de aantallen klein: hoogste dagtotalen 7 op 2.X en 8 op 10. X. De laatste
dag van de maand werd tevens de slotdag.

De vindplaatsen lagen zoals altijd verspreid over bijna het hele land.

Totaal aantal waarnemingen: 165, iets minder dan in 1980.

11. Peridroma saucia (Hübner). Van de voorjaarsimmigranten werd geen enkel exemplaar
gezien. Alle vangsten stammen uit nazomer en herfst. Het eerste exemplaar werd pas 28. VIII
te Stein gevangen, gevolgd door een tweede op 25. IX te Kortgene. Van 1-12. X werden vier te
Oosthuizen in de val aangetroffen, terwijl l.XI de laatste te Egmond-Binnen op de stroop af¬
kwam. Met een totaal van zeven exemplaren was 1981 in elk geval beter dan de vier vooraf¬
gaande jaren.

12. Mythimna vitellina (Hübner). Van deze de meeste jaren ontbrekende immigrant werd
29. IX een exemplaar in de val te Oosthuizen aangetroffen.

13. Spodoptera exigua (Hübner). De laatste waarneming dateerde van 1970. Na 11 jaar trof
pater Munsters, ook op 29. IX, eindelijk weer eens een exemplaar aan in de val te Stein.

14. Catocala fraxini (Linnaeus). Bleef het in 1980 bij een waarneming van een onbereikbaar
exemplaar, nu ving de heer E. Vermandel op 5.X er één te Hulst.

15. Autographa gamma (Linnaeus). Pas op 7 mei werd de eerste te Maasbracht gezien. Maar
daarmee begon al dadelijk een vrijwel ononderbroken reeks waarnemingen die tot begin no¬
vember zou voortduren. Doch de dagtotalen bleven lange tijd heel laag. Tot 27. VII waren er
slechts vier dagen geweest met een totaal boven de tien (l.VI 23, 3. VI 18, 30. VI 19, 10. VII
22). Vanaf de laatste week van juli tot half augustus werden de aantallen beter met toppen op
6. VIII (74) en 13. VIII (78). Maar van 16.VIII-6.IX was de vlinder weer veel schaarser. Pas
daarna trad er een duidelijke en wat langer durende verbetering in. De top viel op 29. IX met
een totaal van 221, erg laat in het seizoen. Al in de loop van de eerste oktoberweek ging het
bergafwaarts en vanaf 9.X kwam geen enkele dag meer boven tien waarnemingen. De slotda-
tum was 14. XI, toen ’s middags nog een Gamma-uil te Alblasserdam werd gezien, vliegend in
de zon.

Totaal aantal waarnemingen: 3800. Een dergelijk laag aantal komt maar zelden voor (alleen
1978 met 3400 was nog slechter). Bovendien is het totaal nog niet de helft van dat van de Ata¬
lanta, wat in meer dan 40 jaar nog nooit voorgekomen is.

16. Autographa bractea (Denis & Schiffermüller). Evenals in 1980 werden ook nu weer twee
exemplaren van deze immigrant gevangen, dit keer te Wijlre, beide op 15. VII (K. Alders).

17. Rhodometra sacraria (Linnaeus). Dit is het vierde jaar in successie dat deze zeldzame
immigrant in Nederland werd waargenomen. Op 9. IX werd een prachtig vers exemplaar te
Hemrik (Fr.) gevangen (S. Sinnema), 9. IX het tweede te Melissant (K. Huisman). Op 13. IX
werden twee vlak bij elkaar te Chaam aangetroffen (G. van Pelt). Op 16. IX tenslotte vond de

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1.XÎI.1982

183

heer J. van Vuure de laatste te Oostkapelle. Deze data stemmen overeen met die van de eerste
(kleine) golf van 12 waargenomen immigranten op de Britse eilanden (Bretherton & Chalmers-
Hunt, 1982: 81). Een totaal van vijf is voor Nederland heel fraai.

18. Udea ferrugalis (Denis & Schiffermüller). Slechts twee exemplaren werden van deze Py-
ralide in een lichtval aangetroffen, beide op 8.VIÎ te Ried-Fr. (C. Gielis).

19. Nomophüa nocïuella (Hübner). Na twee vrij goede seizoenen viel de soort terug op een
mager totaal van drie exemplaren. Op 3. VIII en 7. IX werd telkens een exemplaar te Melissant
gevangen en 22. IX trof D. Vestergaard één op de Maasvlakte aan.

20. Piutella xylostella (Linnaeus). De eerste werd 10. V te Melissant in de val aangetroffen. ,
In totaal werd de vlinder op 11 dagen in mei gemeld. Aanvankelijk waren de aantallen zeer
klein, maar tegen het eind van deze maand en begin juni was er een duidelijke toename met
een top van 47 op l.VI, waarvan 35 te Melissant. Te Ried zaten er op 3.VÎ 13 in de val en vier
dagen later 10. Maar in de rest van juni was xylostella schaars. In juli moeten echter verschil¬
lende golven van immigranten ons land bereikt hebben, die toen vooral in het noorden van
Friesland opgemerkt werden, maar waarvan in de rest van het land geen spoor te merken was.
Hier volgen de aantallen, die Gielis in de val te Ried aantrof: 7. VII één, 8. VII 12, 9.VIÎ 531.
Daarna zakten de aantallen sterk in, maar op 19. VII bevatte de val er weer 133! Dan komt er
weer een sterke terugval, tot op 12. VIII het totaal op 61 springt (waarvan Melissant 30 en Ried
27) en de volgende dag zelfs op 357 (Melissant 120, Ouddorp 15, Heerde 20, Ried 195). Maar
dan is het met de spectaculaire aantallen gedaan. Wel werd xylostella in de rest van augustus,
vrijwel de hele maand september en nog enkele dagen in oktober regelmatig gemeld (te Ried
echter niet meer na 10. IX), maar de dagtotalen waren nu bijna steeds zeer klein. Slotdatum:
28.x met één exemplaar te Melissant.

In totaal werden 625 exemplaren gemeld uit vrijwel alle provincies, al zijn de vindplaatsen
natuurlijk beperkt tot die waar een waarnemer woont, die de soort kent.

Het geheel overziende vind ik, dat 1981 toch wel een interessant seizoen voor migranten ge¬
worden is. Issoria lathonia (Linnaeus) en Macdunnoughia confusa (Stephens) ontbreken in het
verslag. De eerste omdat geen enkel exemplaar buiten zijn normale habitat waargenomen is,
de laatste omdat ik er nu van overtuigd ben, dat deze soort hier inmiddels vaste voet gekregen
heeft. Ze komen daarom in het verslag over interessante waarnemingen in 1981 van inheemse
soorten.

SUMMARY

In the report on migrating Lepidoptera in the Netherlands in »1981 the following particulars
are mentioned:

1. Pieris rapae. On 11 July a large number of dead specimens was washed ashore on the Frie¬
sian island of Vlieland, a strong indication that migration had taken place.

2. Colias hyale. One in July and three in August, the fifth bad year in succession.

3. Colias croceus. Only two specimens, the eighth bad year.

4. Vanessa atalanta. One at the end of March, two on 9 April. From the end of May regular¬
ly, but in small numbers. Better in August, but most numerous in September. A strong migra¬
tion of more than 700 specimens was observed on the 28th of that month in the south, in the
prov. of Noord-Brabant, all flying separately in southern direction. The total number for 1981
was 6900, a very good figure.

5. Cynthia cardui. Three in May, very small numbers in June and July, better in August and
September, last specimens already on 5 October. Total number 498, although not to be
compared with 1980, reasonably good for the species.

6. Acherontia atropos. Only three specimens, all in September.

7. Agrius convolvuli. The same small number as with atropos, two in August, one in Septem¬
ber.

8. Macroglossum stellatarum.' Only two specimens, one in June, the other in August. This
corresponds very well with the low number observed in the British Isles (cf Bretheron & Chal-
mers-Hunt, 1982: 84).

184

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

9. Lithosia quadra. After an absence of eight years one in the south of Dutch Limburg on 3

July. ^

10. Agrotis ipsilon. One about mid March and a few in April, corresponding with the waves
of immigrants observed in the British Isles. Only in very small numbers in the four following
months, but on practically all days in October, though all daily totals less than 10. Total num¬
ber only 165.

11. Peridroma saucia. Seven specimens between 28 August and 1 November. At any rate
more than in the four preceding years.

12. Mythimna vitellina. One on 29 September.

13. Spodoptera exigua. On the same day as the preceding species one in the south of Dutch
Limburg, the first after 1970.

14. Catocala fraxini. One on 5 October in the prov. of Zeeland.

15. Autographa gamma. The first as late as 7 May. From that date continually present till the
first days of November, but almost always in small numbers with a few exceptions in August.
Only in the course of September a definite rise in the numbers could be registered and the top
was reached on the 29th with more than 200 specimens, exceptionally late in the year. In Octo¬
ber numbers rapidly diminished and the last gamma was seen on November 14. Total number
3800, extremely low, and not even half that of V. atalanta, which had never occurred before.

16. Autographa bractea. Two specimens on 15 July in the south of Dutch Limburg.

17. Rhodometra sacraria. Five specimens from 9 till 16 September, corresponding with the
first British wave. A total of five is very good for the Netherlands.

18. U dea ferrugalis . Only two specimens on 8 July in Friesland.

19. Nomophila noctuella. Only three specimens. One on 3 August, two in September.

20. Plutella xylostella. Observed from 7 May till 28 October, practically always in small num¬
bers, but with clear waves of immigrants at the end of May and the beginning of June, mid July
and the second week of August. Total number 625, a striking difference with 1980.

LITERATUUR

Bretherton, R. F. & J. M. Chalmers-Hunt, 1982. The Immigration of Lepidoptera to the
British Isles in 1981, including that of the Monarch Butterfly: Danaus plexippus L.
— Entomologist's Rec. J. Var. 94: 81-87, 103-111.

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

AANVULLINGEN OP DE LUST VAN ZWEEFVLIEGEN VAN HET HEILOOËR BOS
(DIPTERA: SYRPHIDAE), Van het Heilooër bos is een lijst van 84 zweefvliegsoorten gepu¬
bliceerd (Van der Goot, Ent. Ber., Amst. 27: 135-137, 1967). Hieraan kan ik nu toevoegen
Xanthandrus comtus (Harris) (1 ex.), Dasysyrphus friuliensis (Van der Goot) (1 ex.), Epis-
trophe grossulariae (Meigen) (1 ex.), Melangyna triangulifera (Zetterstedt) (4 ex.), M. umbel-
latarum (J. C. Fabricius) (1 ex.) en Eumerus tuberculatus Rondani (2 ex.). Tevens vermeldde
N. A. J. Visser {Ent. Ber., Amst. 19: 228, 1959) Xylota sylvarum (Linnaeus) (2 ex.) en Xylota
tarda Meigen (1 ex.). Met deze aanwinsten is de Syrphidenlijst van het Heilooër bos aange¬
groeid tot 92 soorten. Daarmee is dit slechts 70 ha grote bos de belangrijkste zweefvliegvind-
plaats van Noord-Holland ten noorden van het Noordzeekanaal. In dat gebied zijn in totaal
128 zweefvliegsoorten waargenomen. Het gebied als geheel is nogal soortenarm als we in aan¬
merking nemen dat in Nederland in totaal 287 zweefvliegsoorten zijn vastgesteld.

V. S. van der Goot, N. Anslijnstraat 42, 1068 WN Amsterdam.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

185

Revisionary notes on Chelonus Jurine and Anomala Von Block
(Hymenoptera: Braconidae, Cheloninae)

by

C. van ACHTERBERG
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — The genus Anomala Von Block, 1799 is synonymized with Chelonus Jurine
in Panzer, 1801. Its type-species, Anomala integra Von Block, 1799 is recognized as a valid
species of Chelonus. A neotype for Ichneumon oculator Fabricius, 1775 (type-species of Chelo¬
nus) is designated, described and illustrated. A lectotype is designated for Chelonus submuticus
Wesmael, 1835 and partly illustrated.

In 1799 Von Block published an overlooked paper entitled “Verzeichniss der
merkwürdigsten Insekten im Plauischen Grunde”, inserted in a series of papers about the
“Plauische Grund bei Dresden” edited by W. G. Becker. Owing to the kindness of Mr. T. Hud¬
dleston and Miss P. Gilbert (British Museum (Natural History), London) I could examine a
part of this paper, which is not available in the Netherlands.

Besides descriptions of several taxa (Diptera, Heteroptera, and among the Hymenoptera
three new species of Chrysididae {Chrysis episcopalis, C. carinata, and C. bistridentata) , it con¬
tains the description of the new genus Anomala, with the new species Anomala integra as the
only species included. Mr. Huddleston directed my attention to this genus because it seemed to
belong to the Braconidae. Unfortunately it proved to be a senior synonym of a very well known
genus of the Braconidae-Cheloninae, viz., Chelonus Jurine in Panzer, 1801. The Anoma¬
la Von Block, 1799 has been overlooked by hymenopterists since its description and the name
Anomala has been used for the well-known beetle-genus of the Rutilinae (Scarabaeoidea).
Therefore I have requested the suppression of the name Anomala Von Block, 1799 by the In¬
ternational Commission on Zoological Nomenclature.

There remains the identity of the type-species: Anomala integra Von Block, 1799, which is
well illustrated (fig. 17) and described (p. 19-20). Anomala integra is an obvious nomen obli-
tum, but since comparatively little has been published on this group and the taxonomy is con¬
fused, it seems wiser to retain the name for the moment. The type (if it had survived) should be
in the Vienna Museum. However, it could not be found and is probably destroyed by fire in
1848 (Dr. Max. Fischer, in litt.), and its identity should be based solely on the original descrip¬
tion. Considering the apically elliptical carapace, the colour of the legs and metasoma, and the
short marginal cell of the fore wing (vein 1-Rl (metacarp) distinctly shorter than distance from
wing apex to apex of marginal cell), it is in all probability a senior synonym of Chelonus ocula¬
tor sensu Herrich-Schäffer, 1838 (nee Fabricius, 1775 & Panzer, 1799). Because Herrich-
Schäffer (1838: fig. 154-14c) incorrectly attributes authorship of his “oculator” to Fabricius, it
is merely a misidentification and the name oculator cannot be used for this species. The correct
name for Ichneumon oculator sensu Herrich-Schäffer should be Chelonus integer (Von Block,
1799) if no older synonym exists of this very common species and if the generic name Anomala
Von Block is suppressed.

Another problem is the correct name for the real Ichneumon oculator of Fabricius (1775:
338). Unfortunately the type could not be found in the British Museum (Morley in Zimsen,
1964: 364) and seems to be lost. The type is a specimen from England in the Banks Collection;
probably a male because of the long antennae. Judging from the original description by Fabrici¬
us it is close to C. macrocerus Thomson, 1874 because of the probably yellowish parastigma
(“Alae hyalinae, puncto marginali flavo”) and the reddish legs. Chelonus oculator Fabricius
was synonymized with C. inanitus (Linnaeus, 1767) by Panzer (1799: 3) and Fabricius himself
(1804: 68). This synonymy is incorrect as proved by the examination of the holotype of C. ina¬
nitus (Linnaeus) (figs. 16, 19, 20, 24, 27, 30, 31, 34, 35) by Mr. T. Huddleston, who kindly

186

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

187

provided me his notes and figures. The holotype of inanitus is kept in the collection of the Lin-
nean Society, London, and is fairly well preserved; it bears the non-Linnean label “inanita 920
ex. descr.”. It differs from the description by the largely reddish hind tibia (probably “apice”
had been omitted by accident from “exceptis tibiis nigris”, as suggested by Marshall '(1885:
120)) and the postero-ventral edge of the carapace is distinctly emarginate (not visible from
above and therefore easily overlooked). The shape of the carapace and of the vein r of the fore
wing exclude the synonymy of inanitus with oculator as interpreted by Panzer, whom I consider
to be the first revisor of /. oculator Fabricius; he supplemented the description by a useful fig¬
ure (1799: 3, figs, b, c).

Because Ichneumon oculator is the type-species of the genus Chelonus and the original de¬
scription by Fabricius does allow assignment to other genera (e.g., Ascogaster) I designate here
for the purpose of nomenclatorial stability the specimen described below as neotype of Ichneu¬
mon ocwtoor Fabricius, 1775.

Ichneumon Fabricius (figs. 1-14)

Fabricius, 1775: 338 (no. 61)

Chelonus oculator; Shenefelt, 1973: 854.

Neotype, 9 , length of fore wing 4.3 mm, of body 5.7 mm

Head. — Antenna distinctly widened medially (fig. 1), ventro-apically with specialized sen¬
sory areas (depressed in dried specimen); antennal segments 25, length of 3rd segment 1.1
times 4th segment, length of 3rd and 4th segment 3.0 and 2.6 times their width, respectively,
16th segment quadrate (fig. 6), penultimate segment 1.5 times its width; length of maxillary
palp 0.6 times height of head; hypostomal carina remain removed from occipital carina; eye
densely setose; eye in dorsal view 1.2 times temple (fig. 12); temple slightly narrowed posteri¬
orly, its ventral half very coarsely rugose (fig. 1); POL : 0 ocellus : OOL = 9:2:8; frons and
vertex very coarsely rugose and rather flat (fig. 12); face flat, very coarsely reticulate; clypeus
rather flat and finely punctate; length of malar space equal to basal width of mandible.

Mesosoma. — Length of mesosoma 1.4 times its height; side of pronotum coarsely reticu¬
late, but ventrally more punctate and antero-ventrally smooth (fig. 1); prepectal carina very
wide, about reaching apex of fore coxa (fig. 1), lamelliform; meso- and metapleuron complete¬
ly coarsely reticulate-rugose; pleural sulcus widely crenulate; notauli not impressed, but its
area coarsely reticulate; lateral lobes of mesoscutum medially punctate and laterally reticulate
(fig. 13), middle lobe similar but with an additional medio-longitudinal coarsely crenulate
band; scutellar sulcus deep, with 6 carinae; scutellum smooth, except for the crenulate margin,
medio-posteriorly narrowly rugulose; metanotum with medial carina, medially obtusely pro¬
truding (figs. 1, 13); propodeum coarsely reticulate, its posterior part somewhat longer than
the antero-dorsal part; propodeal spiracle small, round; propodeal tubercle large, rather acute
(fig. 3).

Wings. — Fore wing: 1-SR+M absent; r almost straight, its basal half linear with 3-SR (fig.
5); r: 3-SR : SRI = 5 : 9 : 27; SRI curved; 1-CUl : 2-CUl = 8 : 18; 2-SR : 3-SR : r-m = 13 : 9 :
6; 2-Rl short (fig. 2); 2-SR completely sclerotized anteriorly. Hind wing: cu-a long, slightly re-
clivous; marginal cell subparallel-sided apically (fig. 2).

Legs. — Hind coxa dorsally punctate, laterally punctulate; tarsal claws slender, finely pecti-

Figs. 1-14, Chelonus oculator (Fabricius), 9, neotype. 1, habitus, lateral aspect; 2, wings; 3,
propodeal tubercle, dorso-lateral aspect; 4, apex of antenna; 5, detail of vein r of fore wing; 6,
16th antennal segment; 7, hind leg; 8, apex of metasoma, dorso-apical aspect; 9, head, frontal
aspect; 10, outer hind claw; 11, detail of lateral carina of mesoscutum, posterior part; 12, head,
dorsal aspect; 13, mesosoma, dorsal aspect; 14, metasoma, dorsal aspect. 1, 2, 7-9, 12: scale¬
line (= 1 x);3,5, 11:2 X; 4, 6, 10:5 X; 13, 14: 0.6 x.

188

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

189

nate basally, with no lobe (fig. 10); length of femur, tibia, and basitarsus of hind leg 3.1, 5.2,
6.0 times their width, respectively; length of hind tibial spurs 0.5 and 0.6 times hind basitarsus;
ventral row of setae at tarsi not distinctly visible at 80 x .

Metasoma. — Length of carapace (consisting of three basal segments) 1.6 times its maxi¬
mum width, basal half of surface coarsely longitudinally rugose (fig. 14), apically less pro¬
nounced, but completely sculptured apico-laterally (fig. 1); dorsal carinae distinct in basal 1/7
of carapace; carapace robust (fig. 14), medially lower than subapically (fig. 1), apically obtuse
and closed; ventro-apical edge of carapace broadly impressed (fig. 8); length of ovipositor
sheath 0.16 times fore wing, rather slender (fig. 1); hypopygium large, truncate apically.

Colour. — Black (including palpi and coxae); parastigma brown; pterostigma and wing veins
(but 1-M, M+CUl, 1-I-2A, and lA of fore wing yellowish), and tegulae, dark brown; femora
(except for the black bases), and tibiae (but apex of hind tibia slightly infuscated), reddish; pair
of basal patches near base of carapace, and basitarsi largely, whitish-yellow; rest of tarsi (in¬
cluding apices of basitarsi), (dark) brown; wing membrane (rather) evenly light brown, only
basally less distinct; below pterostigma similarly darkened as apical quarter of fore wing.

Neotype in Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden: “Naarden (Netherlands),
28.VIIL1975,B. V. Aartsen”.

Note. The selection of the neotype is in agreement with the current interpretation of ocula-
tor. The wide prepectal carina is not uncommon among the Chelonini, but among the species of
the inaniîus -groep (to which oculator belongs) I have examined it is the only species with this
character-state. The inclusion of Ichneumon atomos Rossi, 1790 in Chelonus (and its synonymy
with oculator or inanitus) is incorrect; because of the long ovipositor it should be transferred to
the genus Triaspis Haliday (Helconinae).

Chelonus submuticus Wesmael (figs. 15, 17, 18, 23, 26, 29, 33)

Wesmael, 1835: 218-219; Shenefelt, 1973: 869.

This species has been confused with integer as interpreted in this paper. Wesmael based this
species on 1 $ and 2 d of the typical form (with white patches at the base of the carapace) and
3 d of his var. 1. About the 9 he stated that the apex of the metasomal carapace is deeply
emarginate (“ano profundo emarginato”). In the Wesmael Collection this 9 (figs. 15, 17, 18,
23, 26, 29) could be found and is designated here as lectotype. There is another 9 without such
emargination of the carapace which cannot be a type; however it is conspecific, showing that
this depression varies considerably within the species. Additionally there is 1 d without white
patches (var. 1 of Wesmael) and 4 d with white patches (but in one specimen small). This
group of males may partly consist of paralectotypes, but which specimens they are is uncertain.
The lectotype of Chelonus submuticus Wesmael has the antenna not widened medially (fig.
18), the 16th segment is about 1.7 times its width, the carapace is medially about as high as
apically, and the marginal cell of the hind wing is slender. The lectotype is housed in the Ko¬
ninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen at Brussels.

Figs. 15, 17, 18, 23, 26, 29, 33, Chelonus submuticus Wesmael, 9, lectotype (but 33 from d,
Wesmael Coll.). Figs. 16, 19, 20, 24, 27, 30, 31, 34, 35, Chelonus integer (Von Block), 9 , Swe¬
den, Solna, Bergshamra (but 34 from d, France, Cheval Blanc). Figs. 21, 22, 25, 28, 32, 36,
37, Chelonus inanitus (Linnaeus), 9, Norway, Ringebu. 15, 16, 21: marginal cell of fore wing;
17, 19, 22: 16th antennal segment; 18, 20: antenna of 9; 23, 25: metasoma, dorsal aspect; 26-
28: apex of metasoma, dorso-apical aspect; 29, 30, 32: propodeal tubercle, dorso-lateral inner
aspect; 31, 37: apex of metasoma, lateral aspect (with ovipositor exerted, usually more or less
retracted); 33, 34: apex of antenna of d; 35, 36: apex of antenna of 9. 18, 20, 21, 23-28, 31,
37: scale-line (= 1 x); 15, 16, 29, 30, 32: 2 x ; 17, 19, 22, 33-36: 5 x .

190

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

ACKNOWLEDGEMENTS

I wish to express my sincere thanks to Mr. T. Huddleston and Miss P. Gilbert (both Dept, of
Entomology, British Museum (Natural History)), because without their help this paper could
not have been written. To Mr. B. van Aartsen (’t Harde), Dr. P. Dessart (Brussel), Dr. M.
Fischer (Wien), Mr. G. van Rossem (Ede), and Drs. C. J. Zwakhals (Arkel) I am grateful for
gift of specimens and/or loan of types.

LITERATURE

Block, H. L. von, 1799. Verzeichniss der merkwürdigsten Insekten im Plauischen Grunde.

— Der Plauische Grund bei Dresden. (W. G. Becker, ed.): 95-120, tab. 4.
Nürnberg.

Fabricius, J. C., 1775. Systema entomologiae: 1-832. Korte, Flensburgi et Lipsiae.

1804. Systema Piezatorum: 1-440 -f 1-30. Brunsvigae.

Herrich-Schäffer, G. A. W., 1838. Faunae Insectorum Germaniae initiae oder Deutschlands In¬
secten. Hymenoptera. Manz, Regensburg.

Linnaeus, C., 1767. Systema Naturae. Ed. 12: 1-1766. Salvii Holimae.

Marshall, T. A., 1885. Monograph of British Braconidae, 1. — Trans, ent. Soc. Lond. 1885: 1-
280, pis. 1-6.

Panzer, G. W. F., 1799. Faunae Insectorum Germaniae initia oder Deutschlands Insecten, Heft
6. Nürnberg.

Shenefelt, R. D., 1973. Braconidae 6. — Hym. Cat. (nov. ed.) 10: 813-935.

Wesmael, C., 1835. Monographie des Braconides de Belgique. — Nouv. Mém. Acad. sei. R.
Bruxelles 9: 1-252, 2 pis.

Zimsen, E., 1964. The type-material of J . C. Fabricius: 1-656. Munksgaard. Copenhagen.

Postbus 9517, 2300 RA Leiden, The Netherlands.

In memoriam W. L. Blom
3 nov. 1906-29 maart 1982

door

R. de JONG

Het plotselinge overlijden van Willem Lubertus Blom op 29 maart 1982 kwam als een schok
voor zijn vele vrienden. Sinds hij toetrad tot de NEV in 1943 was hij een trouw bezoeker van
de vergaderingen en hoewel fysiek niet sterk uit de kluiten gewassen, maakte zijn markante
persoonlijkheid het onmogelijk hem over het hoofd te zien. Als ik me de vele genoeglijke uren
met hem voor de geest haal, zie ik steeds een lachend gezicht voor me. Hij genoot intens van
het leven en wilde graag anderen laten meegenieten. Als lepidopteroloog verwierf hij tot ver in
het buitenland faam als kenner van de vlinderfauna van Iran, welk land hij negenmaal bezocht,
maar zijn verzamelaktiviteiten brachten hem nog verder, tot in N. Pakistan en Nepal. Een po¬
ging om in China te verzamelen mislukte. Hij was een uitstekend verzamelaar en met name het
materiaal, dat hij meebracht uit Iran, was een zeer belangrijke aanvulling op wat reeds in Ne¬
derlandse musea aanwezig was op het gebied van Palaearctische dagvlinders. Zijn collectie
werd aan het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden geschonken.

Hij was een voorbeeld voor velen. Mogen zijn kinderen zich gesterkt voelen door de grote
waardering en diepe gevoelens van vriendschap, die zovelen voor hem koesterden.

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Postbus 9517, 2300 RA Leiden.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

191

Notes on the nests and polymorphism of Polistes (Aphanilopterus) crinitus
multicolor (Olivier) in the Netherlands’ Antilles (Hym.: Vespidae, Polistinae)

by

R. T. SIMONTHOMAS
Pharmacological Laboratory, Amsterdam

ABSTRACT. — 13 nests of various ages of Polistes c. multicolor were studied on St. Martin
and Saba. It seemed that nests were started by swarming. Queens, intermediates and workers
could not be distinguished by differences in length of the thorax.

During a visit to St, Martin and Saba, Netherlands’ Antilles, specimens and some nests of
Polistes {Aphanilopterus) crinitus multicolor (Olivier, 1791) were collected. Identification was
done with a key by Richards (1978). Collections were made on St. Martin from 25.1. through
13.11.1982, and on Saba on 10.11.1982.

Most nests occurred on the underside of large stones protruding from steep hillsides. One
nest was found attached to a dendroid cactus Lemaireocereus cf. hystrix (Haworth). Another
nest hung on the underside of a large nest from the previous season. This indicates that, al¬
though the same locality is used at two consecutive seasons, the old nest is not used again.

The nests were of the gymnodomous, stelocyttarous type with one comb (O. W. & M. J.
Richards, 1951). The combs were always attached to the substratum with one perpendicular
pillar, and constructed of paper-like carton. The upperside of the comb made an angle of an
average of 131° with the pillar (table 1). The pillar was attached to one corner of the comb,
either just above one initial cell, or between two such cells (fig. 1 a, b). The way in which a
comb is begun determines its final shape. If it is started with two cells attached to the pillar it
becomes slender (fig. 1 b), while if only one cell is attached it becomes broad (fig. 1 a). The one

n

50*

2

40-

30*

20-

10

[1

5 mm

Figure 1. Diagram of the nest of Polistes c. multicolor. The pillar is attached to one corner of
the comb; either above one initial cell (a) or between two such cells (b). Figure 2. Histogram of
the length of the thorax measured from collar up to and including the metanotum of Polistes c.

multicolor.

192

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 42, 1. XII. 1982

Table 1. Data of thirteen nests of Polisîes c. multicolor collected from Saba and St. Martin,
Netherlands’ Antilles; the numbers represent the number of wasps present on the nests at the

moment of collection.

S A

B A

S

t . M

A R

T

I N

nest number

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

99

4

2

1

2

2

6

3

3

6

2

4

6

âà

2

1

cells with

eggs

10

8

16

3

10

12

5

13

39

8

11

18

with larvae

35

17

11

12

18

13

14

19

23

12

with pupae

13

7

7

1

3

9

6

5

4

total of cells

58

32

16

14

29

31

21

36

64

36

27

18

227

angle between
pillar and comb

?

155

135

125

?

150

125

115

?

125

120

?

generations

2

2

1

1

2

2

1

2

3

2

2

1

in the comb

large nest of the previous season mentioned above was built out on both sides of the pillar. The
edge formed a straight line, with the pillar in the middle.

Table 1 gives details about the nests, and the wasps that were present on them at the moment
of collecting. The wasps are not completely sampled, since the nests were collected at day-time
while many wasps were flying actively about.

It is striking that even some very small nests (e.g. numbers 4 and 12) were occupied by more
than one female. Such small nests contained 14 to 21 cells. The cells of these nests contained
one generation of eggs and young larvae which suggests that they have been started from
swarms. Larger nests, with a second generation of eggs or larvae, contained from 27 to 36 cells.
Two large nests with three generations of eggs and larvae had 58 and 64 cells. One nest of the
previous season consisted of no less than 227 cells.

The size of the female wasps was measured from the length of the thorax from the collar up
to and including the metanotum. In the material (349 specimens), wasps from the Rijksmu¬
seum van Natuurlijke Historie at Leiden and the Zoologisch Museum at Amsterdam were in¬
cluded, as well as the wasps recently collected by the author. It turns out that the above men¬
tioned measurements show a proximately normal distribution (fig. 2). This means that it is not
possible to discriminate queens, intermediates and workers by their size only. The collections
from the three islands of St. Eustatius, Saba and St. Martin were compared. No difference was
found between these populations.

REFERENCES

Richards, O. W., 1978. The social wasps of the Americas excluding the Vespinae: 1-580, Br.
Mus. nat. Hist., Lond.

Richards, O. W. & M. J. Richards, 1951. Observations on the social wasps of South America
(Hymenoptera Vespidae). — Trans. R. ent. Soc., Lond. 102: 1-169.

Polderweg 104, 1093 KP Amsterdam.

'o\

M ^

DEEL 43 1983

Entomologische Berichten

UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE
ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

DRUK:

GRAFISCH BEDRIJF PONSEN & LOOIJEN
WAGENINGEN

Samenstelling van de redactie:

Dr. J. P. Duffels

Dr. W. N. Ellis

B. J. Lempke

Dr. W. P. J. Overmeer

INHOUD

BARENDREGT, AAT, Syrphus nitidifrons Becker, 1921, from the Netherlands, with
description of the male, and a key to the European Syrphus species (Diptera:

Syrphidae) . . . . . . . 59

BATTEN, R., Teratology in the genus Mordellistena (Coleopt.: Mordellidae) . 15

- , A new Mordellistena from Asia Minor (Coleopt.: Mordellidae) . . . . 88

BEENEN, RON, Micropeplus staphylinoides (Marsham) weer waargenomen (Col.:

Micropeplidae) . . . . . . . . . . . 8

BELLE, JEAN, Some interesting Odonata Anisoptera from the Tarn, France . . 93

- , Macrothemis brevidens, a new species from Surinam (Odonata; Libellulidae) . 156

BOLLAND, H. R., A description of Neophyllobius aesculi n. sp. and its developmental

stages (Acari: Camerobiidae) . . . 42

BOOIJ, C. J. H. & A. DIAKONOFF, Cydia zebeana (Ratzeburg) (Lepidoptera: Tor-
tricidae), een opmerkelijke bladroller, nieuw voor de Nederlandse fauna, gevan¬
gen met sexlokstoffen . . . . . . . . 129

BOTOSANEANU, L., Hydroptila bajgirana sp. n. dTran et Cyrnus maroccanus sp. n.

du Maroc (Trichoptera) . . . . . . . . . . . 139

BREEMEN, A. M. M. van, Coleophora onosmella (Brahm), een fytofaag op Slange-

kruid (Lep.: Coleophoridae) . . . . . . . . 181

BRYAN, GEORGINA, Achrysocharoides species in the Netherlands (Hymenoptera:

Eulophidae) . . . . . . 172

BURGER, H. C., zie S. A. ULENBERG

GUPPEN, J. G. M. & H. P. J. J., Distribution and ecology of Agabus striolatus (Gyl-

lenhal) in the Netherlands (Coleoptera: Dytiscidae) . . 105

DIAKONOFF, A., A new species of Stathmopoda Herrich-Schäffer from the Seychel¬
les Islands (Lepidoptera: Stathmopodidae) . . . 117

- , zie C. J. H. BOOIJ

DOESBURG, P. H. van & S. S. SIWI, Two new species of Leptocorisa from Indonesia

(Heteroptera: Coreidae, Alydinae) . . . . . . 153

DROSOPOULOS, SAKIS, Some notes on the genera Muellerianella and Florodelphax
from Greece (Homoptera: Delphacidae) with a description of Florodelphax mou-

rikisi n. sp. from Ikaria island . . . . . . . . 72

DUFFELS, J. P., In memoriam Johan Marie Alexander van Groenendael 16.11.1896-

28.XIL1980. . . . . . . . . . . 9

FRANKENHUYZEN, A. van, Phyllonorycter platani (Staudinger, 1870) (Lep.: Gra-

cillariidae), een bladmineerder op Plataan in Nederland . . 19

FRANKENHUYZEN, A. van & J. M. FRERIKS, Callisto denticulella (Thunberg,

1794) in Nederland (Lep.: Gracillariidae) . . . 99

FEIJEN, H. R., zie G. G. M. SCHULTEN
FRERIKS, J. M., zie A. van FRANKENHUYZEN

GENNARDUS, Br. (L. F. BALVERS), Enkele waarnemingen aan verschillende kwe¬
ken van rupsen en vlinders na een vulkanische asregen op Java (Lepidoptera) . 69

GIELIS, C., Drie Vedermotten nieuw voor de Nederlandse fauna en twee die vervallen

van de lijst (Lepidoptera: Pterophoridae) . . . . . 1

- - , A Plume Moth new to the fauna of Spain (Lep.: Pterophoridae) ................ 103

GOFFAU, L. J. W. de, zie S. A. ULENBERG

GUTIERREZ, J. & W. HELLE, Eotetranychus rubiphilus espèce nouvelle pour la
France et l’Europe occidentale: redescription et caryotype (Acari: Tetranychi-

dae) . . . . . . . 109

HARTEN, A. van, zie P. STARŸ
HELLE, W., zie J. GUTIERREZ

JEEKEL, C. A. W., Pleuroporodesmus, a new aberrant genus of the family Paradoxo-

somatidae from Borneo (Diplopoda, Polydesmida) . 9

II

JONG, R. de & J. KIELLAND, A new Metiselia species from the montane forests of

Southern Tanzania (Lepidoptera: Hesperiidae) . 169

JONGE, J. T. de, Hinderlijke of schadelijke miljoenpoten en insekten in en om gebou¬
wen in 1982 . . . . . . 113

KIELLAND, J., zie R. de JONG

KLINK, ALEXANDER, Rheotanytarsus rhenanus n. sp. A common midge of the

lithorheophilic fauna in large lowland rivers (Diptera: Chironomidae) . 136

- , Description of the larva of Parapsectra styriaca (Reiss) (Diptera: Chironomidae) . . 177

KRIKKEN, J., An interesting case of camouflage in African dung-beetles of the genus

Drepanocerus (Coleoptera: Scarabaeidae) . 90

LEFEBER, V., De Aculeaten van ons Waddendistrict 1. De bijen (Hym.: Apoidea) .... 33

- , De Aculeaten van ons Waddendistrict IL De wespen (Hym.: Chrysidoidea, Sco-

lioidea, Pompiloidea, Vespoidea, Sphecoidea) . 81

- , De Aculeaten van ons Waddendistrict III (slot): Conclusies (Hymenoptera: Acu-

leata) . 149

LEMPKE, B. J., Interessante waarnemingen en vangsten van Lepidoptera in 1981 . 49

- , Trekvlinders in 1982 (drieënveertigste jaarverslag) (Lepidoptera) . 186

MARKUSSE, M. M., zie J. van SOELEN

MELKERT, Br. FRANS, Aantekeningen over de biologie van Issoria lathonia (Lin¬
naeus) (Lep.: Nymphalidae) . 97

MOL, A. W. M., Caenis lactea (Burmeister) in the Netherlands (Ephemeroptera: Cae-

nidae) . 119

- , Drie bladwespen nieuw voor de Nederlandse fauna (Hymenoptera: Tenthredini-

dae) . 145

ROOTBEEN, J. M. G. & C. J. ZWAKHALS, Eupithecia pulchellata Stephens (Lep.:
Geometridae) en haar parasiet Deuterolabobs pulchellatus (Bridgman) (Hym.:

Ichneumonidae) f. nov. spec, in Midden-Limburg . 17

SCHILTHUIZEN, M., Cyphaea curtula (Erichson): nieuw voor de Nederlandse fauna

(Coleoptera: Staphylinidae) . . . 40

- , Interessante Coleoptera van het eiland Voorne (III) . . . 65

SCHULTEN, G. G. M. & H. R. FEIJEN, A redescription of Tetrastichus diopsisi (Hy¬
menoptera: Eulophidae), a pupal parasitoid of Diopsis macrophthalma (Diptera:

Diopsidae), and data on its parasitism in Malawi . 76

SIWI, S. s., zie P. H. van DOESBURG

SOELEN, J. van & M. M. MARKUSSE, Notes on the distribution of some insect spe¬
cies living in the stems of Aster tripolium L. (Compositae) . . 124

STARY, P. and A. van HARTEN, Aphid parasitoids from Bangladesh (Hymenoptera:

Aphidiidae) . 29

THEISCHINGER, GÜNTHER, Über eine Aufsammlung von Savtshenkia Alexander,

1965, aus dem östlichen Mittelmeerraum (Diptera: Tipulidae) . 26

ULENBERG, S. A., H. C. BURGER, L. J. W. de GOFFAU & G. van ROSSEM,

Bijzondere aantastingen door insekten in 1982 . 164

VALLENDUUK, H. J., De zeldzame Hister hellus Truqui sinds 1944 weer in Neder¬
land waargenomen (Col.: Histeridae) . . . . . . . . 57

VEENENDAAL, R. L. Tachysphex unicolor (Panzer) new to the Dutch fauna (Hyme¬
noptera: Sphecidae) . 135

VIS, R., Recente dagvlinderwaarnemingen in Nederland (Lepidoptera: Rhopalocera) . . 161

ZWAKHALS, C. J., zie J. M. G. ROOTBEEN

KORTE MEDEDELINGEN

GOOT, V. S. van der. Nogmaals het Appense bos bij Klarenbeek (Dipt.: Syrphidae) ... 14

- , Enkele merkwaardige aspecten bij de Halvemaanzweefvlieg, Scaeva pyrastri

(Linnaeus) (Dipt.: Syrphidae) . 128

HEERKENS, J., Een nieuwe Nederlandse vindplaats van Aderus nigrinus (Germar)

(Col.: Aderidae) . 98

'is ' ( Ob Ißt Cl
:éf

itik

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1983

REGISTER

* voor een naam duidt een naam aan die nieuw is voor de wetenschap.

* before a name denotes a name new to science.

%

) 1'^! 'S ;

voor een naam geeft een soort of vorm aan die nieuw is voor de Nederlandse fauna,
before a name denotes a species or form new to the Netherlands fauna.

ARTHROPODA

ACARIDA

*aesculi, Neophyllobius 42
bakurianensis, Eotetranychus 109
carpini, Eotetranychus 109
carpini vitis, Eotetranychus 109
fremontii, Eotetranychus 111
gambelii, Eotetranychus 111
populi, Eotetranychus 109, 167
pruni, Eotetranychus 109
ranomafanae, Eotetranychus 111
rubiphilus, Eotetranychus 109 sqq
saxatilis, Neophyllobius 46
Schizotetranychus 109
smithi, Eotetranychus 111
tiliarum, Eotetranychus 109

MYRIAPODA

DIPLOPODA

Centrodesmus 12, 13
Cylindroiulus 114
Harpagomorpha 12

*Pleurodesmus 9 sqq
scandinavius, lulus 114

*serralatus, Pleuroporodesmus 10 sqq
simile, Craspedosoma 114

HEXAPODA

COLEOPTERA

alni, Agelastica 57
analis, Bolitobius 67
angustus, Dromius 65
augustus, Othius 66
argus, Henosepilachna 165
bajulus, Hylotrupes 115
bilineatus, Graptodytes 66
bipunctatus, Euastethus 66
britteni, Hydraena 179
cervus, Lucanus 75
coccineus, Anthocomus 116
corticinus, Trogophloeus 66
crenulatus, Georyssus 67

**curtula, Cyphaea 40
Cyptochirus 91
despectus, Trogophloeus 66
discretus, Hydroporus 66
domesticum, Xyloterus 68
dubia, Myllaena 67
fennicum, Lathrobium 66
gentilis, Gyrophaena 67
granularis, Graptodytes 66
heeri, Lesteva 66
helluo, Hister 57
incerta, Mordellistena 89
italicum, Omalium 66
joyi, Gyrophaena 67
joyides, Gyrophaena 67
kirbii, Catops 66
kochi, Mordellistena 89
*latitarsis, Mordellistena 88
longicornis, Mordellistena 89
melanocephalus, Othius 66
minima, Gyrophaena 67
nemoralis, Quedius 67
niger, Geotrupes 67
nigrinus, Aderus 98
nigripenne, Agathidium 66
obsoletus, Dicheirotrichus 65
obsoletus, Heterocerus 67
orichalcia, Chrysolina 68
palustris, Stenus 66
parva, Oligota 67
paykulli, Aphodius 68
plumbeum, Xestobium 115
quadratum, Lathrobium 66
rufa, Aegialia 68
rufipes, Nothiophilus 65
rufus, Anthocomus 116
salicariae, Lythraria 68
sicula, Lesteva 66
striola, Hydroporus 65
striolatus, Agabus 105 sqq
subnigritulus, Gabrius 66
subsquamosa, Mordellistena 89
substriatus, Stephanopachys 113, 116
subvillosus, Ptomaphagus 66
tabaci, Tricorynus 115
trogiformis, Drepanocerus 91
umbratilis, Philonthus 66
villosoviridescens, Agapanthia 124

194

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1983

villosus, Athous 67

DIPTERA

Aprostocetus 76
arcuatum, Chrysotoxum 61
Atherigona 79
attenuatus, Syrphus 63
autumnalis, Musea 113, 114
binotata, Krenopelopia 179
circularis, Diopsis 79
Cladotanytarsus 179
collaris, Diopsis 79
compositarum, Melangyna 14
conopsoides, Ceriana 14
corvina, Musea 115
eurtistylus, Rheotanytarsus 138
eurva, Diopsis 79
diseimanus, Platyeheirus 61
distinetissimus, Rheotanytarsus 138
eligans, Epistrophe 61
frutetorum, Parhelophilus 14
fusea, Mieropseetra 179
gleditsehiae, Dasineura 164
iehneumonea, Diopsis 79
Krenopseetra 179
laphriformis, Braehypalpus 61
lapponieus, Metasyrphus 14
latitarsis, Neocnemodon 14
lindrothi, Mieropseetra 179
lueens, Lipara 38
maerophthalma, Diopsis 76
museieola, Rheotanytarsus 138
nana, Parapseetra 179
nemorum, Telmatopelopia 179
Neozavrelia 179
nigrieauda, Rheotanytarsus 138
nigrieornis, Dasysyrphus 61
**nitidifrons, Syrphus 59 sqq
notata, Thaumatomyia 113, 114
Pachylophus 79
Parapseetra 179
Paratanytarsus 179
pentapoda, Rheotanytarsus 138
pentatoma, Zavrelia 179
photophilus, Rheotanytarsus 138
punetulatus, Parasyrphus 61
reissi, Rheotanytarsus 138
*rhenanus, Rheotanytarsus 136 sqq
Rheotanytarsus 179
ribesii, Syrphus 63
ringei, Rheotanytarsus 138
rudis. Pollenia 114
servillei, Diopsis 79
sexmaeulatus, Syrphus 61 sqq
staphylinoides, Mieropeplus 8

styriaea, Parapseetra 177 sqq
Tanytarsus 179
tarsalis, Parasyrphus 61
tenuipes, Diopsis 79
torvus, Syrphus 63
trieinetus, Dasysyrphus 61
tripolii, Melanogromyza 124, 126
uliginosa, Parapseetra 179
venustus, Dasysyrphus 61
vitripennis, Neoenemodon 14
vitripennis, Syrphus 61

EPHEMEROPTERA

horaria, Caenis 119, 121
**laetea, Caenis 119 sqq
luetuosa, Caenis 120 sqq
moesta, Caenis 122
noeturna, Caenis 119
robusta, Caenis 120
undosa, Caenis 119

HETEROPTERA

*ayamaruensis, Leptoeorisa 153, 155
luzoniea, Leptoeorisa 155
sakdapolrakae, Leptoeorisa 154
*timorensis, Leptoeorisa 153

HOMOPTERA

brevipennis, Muellerianella 72
eoeeinea, Graphoeephala 166
extrusa, Muellerianella 72
faimairei, Muellerianella 72
fennahi, Graphoeephala 164, 166
formosana, Greenidea 29, 30
leptosoma, Florodelphax 72, 75
melanops, Kelisia 75
*mourikisi, Florodelphax 72, 74
odinae, Toxoptera 32
paryphasma, Florodelphax 72
persieae, Myzus 32
pteridis, Ditropis 75
quereus. Kermes 166
seturiae, Histeroneura 32
stigmatia, lubsoda 75
trilineatus, Alatades 75

HYMENOPTERA

**aeerianus, Aehrysocharoides 173
affinis, Podalonia 84
alata, Lestiea 85, 87
albilabris, Sphecodes 36, 38
**alboannulata, Maerophya 145, 147

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1983

195

alboguttata, Nomada 37
albonotatus, Episyron 83, 86, 149
ssp. albisquamis 83, 86
ssp. dentisquamis 149
altercator, Dasypoda 36
altilis, Achrysocharoides 175
Alysson 150, 151
analis, Megachile 36
anceps, Arachnospila 83
Andrena 151
annulicornis, Apius 79
annulipes, Crossocems 85
Anthidium 151
apicata, Andrena 35, 38
ardens, Hedychridium 82
arenaria, Cerceris 85
argentata, Andrena 35, 38
argentata, Megachile 38
argentatus, Oxybelus 85, 87
Argogorytes 150, 151
arvensis, Mellinus 85
ater, Miscophus 84
attenuatum, Tripoxylon 85
atys, Achrysocharoides 173
auratus, Omalus 82
baccata, Nomada 37, 38
**baltica, Empria 145, 146
banksianus, Panurgus 35
barbilabris, Andrena 35
barbutellus, Psithyrus 37
biaccinctus, Omalus 82
bicolor, Chrysis 149
bicolor, Miscophus 84, 87
bipunctatus, Oxybelus 85
bluethgeni, Stenodynerus 83, 86
bohemicus, Psithyrus 37
bouwmani, Oxybelus 85
braconius, Colastes 24
brevicorne, Lasioglossum 35, 38
brevicornis, Hylaeus 35
brevistylus, Tetrastichus 79
butus, Achrysocharoides 175
byssina, Trachusa 36, 39
calceatum, Lasioglossum 35
campestris, Ammophila 84
campestris, Psithyrus 37
**carpini, Achrysocharoides 173
cavifrons, Ectemnius 85
centuncularis, Megachile 36
Chelostoma 150
**cilla, Achrysocharoides 173
cinereus, Pompilus 82
clarkella, Andrena 151
clavicerum, Tripoxylon 85
clavipes, Rhopalum 85
claviventris, Osmia 36

clypealis, Passaloecus 168
coerulescens, Osmia 36
Colletes 150
communis, Hylaeus 35
concolor, Miscophus 84
concolor, Psenulus 84
confusus, Hylaeus 35
confusus, Halictus 35
ssp. perkinsi 35
**congdoni, Metisella 169 sqq
consobrina, Arachnospila 33, 86
contemptus, Evagetes 150
continuus, Ectemnius 85
crabroneus, Mellinus 85
crassicornis, Evagetes 83
crassum, Sphecodes 36
cribrarius, Crabro 85
Crossocerus 151
cruciger, Epeolus 37, 39
ssp. marginatus 37, 39
ssp. similis 37, 39
cullumanus, Pyrobombus 37, 39
cunicularius, Colletes 34, 37, 38
cyanea, Chrysis 150
daviesanus, Colletes 35
dentisquama, Stenodynerus 83, 86
difformis, Hylaeus 35, 38
Diodontus 150
diopsisi, Eurytoma 79
diopsisi, Tetrastichus 76 sqq
dipterae, Pleurotropis 79
distinguendus, Megabombus 37
dubius, Evagetes 83
Dufourea 150, 151
Ectemnius 151
ecus, Tetrastichus 24
elongata, Coelioxys 36
elongatulus, Crossocerus 85
ephippius, Sphecodes 36
equestris, Mimesa 84
eremita, Passaloecus 84
ericetorum, Megachile 36
Eucera 151
Eumenes 150

eupitheciae, Ichneumon 18
Eupteromalus 79
europaea, Macropis 150
europaea, Mutilla 82
exaltata, Priocnemus 82
femorata, Tiphia 82
figulus, Tripoxylon 85
flavipes, Andrena 35
flavus, Lasius 113, 115
fodiens, Colletes 35
fulva, Andrena 35
fulvago, Andrena 35, 38

196

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1983

fulvicornis, Bethylus 81, 82, 149
fumipennis, Arachnospila 83, 86, 149
furcata, Anthophora 37, 39
fuscicornis, Bethylus 81, 82
fuscipennis, Psenulus 115
fuscipes, Andrena 151
fuscomarginata, Arachnospila 83
gazella, Ancistrocerus 83
geoffrellus, Sphecodes 36
germanica, Vespula 83
gerstaeckeri. Hedychrum 82
gibbus, Hylaeus 35
glacialis, Epeolus 37, 39, 149
gordius, Simpiesis 24
Gorytes 150, 151
gracilis, Passaloecus 84
greenideae, Archaphidus 29, 32
*greenideae, Trioxys 30, 32
haemorrhoa, Andrena 35
halophilus, Colletes 34, 35
Heriades 150
hirsuta, Podalonia 84
hortorum, Megabombus 37
humilis, Iridomyrmex 113, 115
humilis, Megabombus 37
hyalinatus, Hylaeus 35
hypnorum, Pyrobombus 37
ignita, Chrysis 82, 150
imitans, Crossocerus 85, 87, 149
implicatus, Evagetes 83
impunctatus, Colletes 35, 38, 149
indicus, Trioxys 32
inermis, Coelioxys 36
infuscatus, Anoplius 83
inornatus, Pemphredon 84
insidiosus, Diodontus 84, 87
insignitellae, Achrysocharoides 175
intermedium, Hedychrum 82
Iridomyrmex 113, 115
jonellus, Pyrobombus 37
labialis, Andrena 35
labiata, Andrena 35
lagopoda, Megachile 39
lapidarius, Pyrobombus 37
lapponica, Megachile 36
**latreillii, Achrysocharoides 173
leachella, Megachile 36, 38
lethifer, Pemphredon 84
leucomelana, Osmia 150
leucostoma, Crossocerus 85, 87
leucozonium, Lasioglossum 36
ligniseca, Megachile 36
littoralis, Evagetes 83
littoralis, Mimumesa 84, 86
longulus, Sphecodes 36
lucorum. Bombus 37

luffii, Podalonia 84, 86

lugubris, Pemphredon 84
luperus, Diodontus 84
Macropis 150
maculata, Ceropales 83
magnus, Bombus 37, 39
mandibularis, Coelioxys 36, 38
mandibularis, Oxybelus 85
marginatus, Colletes 35, 38
maritima, Megachile 36, 39
maritima, Osmia 36, 39, 149, 150
marshamella, Nomada 37
mediadentata, Chrysis 82
megacephalus, Crossocerus 85
melanocephalus, Odynerus 83, 86
Melitta 150, 151

michiganensis, Arachnospila 83, 86
minutus, Diodontus 84
monilicornis, Sphecodes 36
muscorum, Megabombus 37
mutinensis, Symmorphus 150
nephereus, Chrysocharis 24
nigerrimus, Anoplius 83
nigraenea, Andrena 35
nigriceps, Andrena 35
nigricornis, Ancistrocerus 83
nitidulus, Cleptes 82
nitidus, Tachysphex 84, 135
niveipes, Achrysocharoides 173
nobile, Hedrychum 82
Nomada 151

notatus, Cryptocheilus 82
Nysson 150, 151
obscuripennis, Tachysphex 84
Omalus 150
ornatula, Stelis 150
ovalis, Crossocerus 85
oviventris, Ancistrocerus 83
palmipes, Crossocerus 85
panzeri, Tachysphex 84, 87
parietinus, Ancistrocerus 83
parietus, Ancistrocerus 83
parvula, Priocnemis 82
pascuorum, Megabombus 37
Passaloecus 151
pectinicornis, Pnigalio 20, 24
pectinipes, Arachnospila 83
pectoralis, Halictus 35, 38
pedatoria, Eupelmella 79
pellucidus, Sphecodes 36
peltarius, Crabro 85
Pemphredon 151
phaleratus, Pterocheilus 83
pilosellus, Arachnospila 83
pinguis, Dryudella 84, 87
pini, Diprion 164

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1983

197

pompiliformis, Tachysphex 84
praecox, Andrena 35
prasinum, Lasioglossum 36
**pratorum, Loderus 145
pratorum, Pyrobombus 37
Priocnemis 151
proximus, Arachnospila 83
Psenulus 151

pseudabnormis, Arachnospila 83, 86, 150
pubescens, Ammophila 84
pubescens, Andrena 35
pubicornis, Chrysocharis 24
pulchellatus, Deuterolabobs 17
punctatissimum, Lasioglossum 36
punctatum, Anthidium 36
puncticeps, Sphecodes 36
pygmaeus, Lindenius 85
quadratus, Ancistrocerus 83
quadricinctus, Halictus 38
quadridentata, Coelioxys 36
quadrimaculatus, Crossocerus 85
quinquefasciata, Cerceris 85
reticulatus, Sphecodes 36
retusa, Anthophora 37
roseum, Hedychridium 81, 82, 149
rozenburgensis, Epeolus 149
ruderarius, Megabombus 37
ruderatus, Megabombus 37, 39
rufa, Arachnospila 83
rufa, Vespula 83
ruficrus, Andrena 35, 38
rufipes, Episyron 83
rufipes, Smicromyrme 82
rupestris, Psithyrus 37
sabulosa, Ammophila 84
sabulosa, Andrena 35
saxonica, Dilochovespula 84
schreberella, Achrysocharoides 174
scoticus, Ancistrocerus 83, 86
scutellaris, Lipolexis 30, 32
scutellatus, Crabro 85
semiauratus, Cleptes 82
semicyaneus, Cleptes 82, 86
sericeicornis, Sympiesis 24
sexcinctus, Ectemnius 85, 115
sexcinctus, Halictus 38
sexmaculatus, Aporinellus 149
sexstrigatum, Lasioglossum 36
sibiricana, Mimumesa 84, 86
similis, Colletes 35, 38
soroeensis, Pyrobombus 37, 39
Spilomena 150
spilotus, Hylaeus 35, 38
spinosus, Alysson 149
spinulosa, Osmia 149
spissa, Arachnospila 83

**splendens, Anysocharoides 174
f. B, *f. D, *f. E 174, 175
Stelis 150

stigma, Dryudella 84
Stigmus 150

styrius, Crossocerus 85, 87
subterranea, Lestica 85
subterraneus, Megabombus 37, 39
succinctus, Colletes 35
sylvestris, Dolichovespula 84
sylvestris, Fernaldaepsithyrus 37
tarsatus, Crossocerus 85
tenella, Parna 165
terrestris, Bombus 37
testaceipes, Holcothorax 24
tibialis, Andrena 35
triangulum, Philanthus 85
trifasciatus, Ancistrocerus 83
tristis, Diodontus 84
trivialis, Arachnospila 83
troglodytes, Spilomena 84
tumidus, Dienoplus 85
tumulorum, Halictus 35
unicolor, Euchroeus 81, 82
unicolor, Mimumesa 84
**unicolor, Tachysphex 135
uniglumis, Oxybelus 85, 115
variegatus, Epeolus 37
varius, Crossocerus 85
vectus, Coelioxys 36
versicolor, Megachile 36
vestalis, Psithyrus 37
veteranus, Megabombus 37
viaticus, Anoplius 83
villosulum, Lasioglossum 36
violacea, Xylocopa 37, 149
vulgaris, Vespula 83
wesmaeli, Arachnospila 83
wesmaeli, Crossocerus 85
wesmaeli, Pemphredon 84, 87
wilkella, Andrena 35
willughbiella, Megachile 36
xanthomelaena, Osmia 36, 39
zwoelferi, Achrysocharoides 175
var. quinqueguttella 175

LEPIDOPTERA

acteon, Thymelicus 161
acutellus, Sclerocona 190, 191
adippe, Fabriciana 163, 188, 191
aegeria, Pararge 52
affinitana, Phalonidia 124, 127
agamemnon, Graphium 69, 70
albipuncta, Mythimna 54
albovenosa, Simyra 54

198

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1983

ambigua, Hoplodrina 54
antiqua, Orgyia53
arceuthata, Eupithecia 18
argiolus, Celastrina 162
armigera, Helicoverpa 189, 191
atalanta, Vanessa 102, 187, 191
atropos, Acherontia 166, 188, 191
betulicola, Stigmella 173
bohemanni, Oxyptilus 1
bractea, Autographa 190, 191
brassicae, Pieris 102, 186, 191
britannica, Thera 7
c-album, Polygonia 51, 162
calodactyla, Platyptilia 2, 103
Camilla, Ladoga 51, 162
capnodactylus, Platyptilia 1, 2
cardamines, Anthocharis 162
cardui, Cynthia 102, 187, 191
cervinalis, Rheumaptera 53
chalcites, Chrysodeixis 54
comma, Hesperia 50, 161
confusa, Macdunnoughia 55
coniferana, Cydia 134
convolvuli, Agrius 188, 191
coridon, Polyommatus 188, 191
corylifoliella, Phyllonorycter 173
cosmophorana, Cydia 134
croceus, Colias 187, 191
f. helice 187
cunilda, Jamides 70
cydoniella, Phyllonorycter 173
deciduana, Laspeyresia 132, 133
decipiens, Metisella 171
Deilephila 69
dissoluta, Archanara 54
**distinctus, Leioptilus 1, 3
elpenor, Deilephila 53
f. daubi 53

emberizaepennella, Phyllonorycter 174
exigua, Spodoptera 189, 191
**farfarella, Platyptilia 1, 2, 103
ferrugalis, Udea 190, 191
filipendulae, Zygaena 49
forsterana, Lozotaenia 165
gamma, Autographa 189, 191
gilvago, Xanthia 54
*glyphanobola, Stathmopoda 117, 118
gonodactyla, Platyptilia 2
harrisella, Phyllonorycter 173
hecabe, Eurema 70
hyale, Colias 162, 186, 191
icarus, Polyommatus 51
ilicis, Satyrium 50
insignitella, Phyllonorycter 175
io, Inachis 51, 102
ipsilon, Agrotis 189, 191

iris, Apatura 162

1-album, Mythimna 54
lariciana, Cydia 133
lathonia, Issoria 52, 97, 163, 188, 191
lautella, Phyllonorycter 174
lemnata, Cataclysta 165
levana, Araschnia 51, 148, 162
libatrix, Scoliopteryx 55
libythea, Appias 70
lutealis, Udea 190, 191
machaon, Papilio 50, 162
maestingella, Phyllonorycter 173
malvae, Pyrgus 161
megera, Lasiommata 53
memnon, Papilio 69 sqq
millenniana, Cydia 129, 132, 133
muscerda, Pelosia 53
f. immaculata 53
nemoralis, Platyptilia 2
ni, Trichoplusia 189, 191
niobe, Fabriciana 52
nicellii, Phyllonorycter 174
noctuella, Nomophila 190, 192
Notodonta 69

nymphaeata, Nymphula 165
obstipata, Orthonama 190, 191
onosmella, Coleophora 181 sqq
orientalis, Metisella 171
**osmocopa, Opogona 164, 165
ostrina, Eublemma 148
oticaspis, Stathmopoda 118
pactolana, Laspeyresia 132
palaemon, Carterocephalus 161
paphia, Argynnis 163
Parornix 174
pavonia, Saturnia 53
peltigera, Heliothis 189, 191
Phyllonorycter 172
pilosella, Oxyptilus 50
pimpinellata, Eupithecia 18
platani, Phyllonorycter 19 sqq
podalirius, Iphiclides 186, 191
polychloros, Nymphalis 51
polytes, Papilio 69
pomona, Catopsilia 70
populifoliella, Phyllonorycter 175
pulchellata, Eupithecia 17
punctidactyla, Amblyptilia 1
puta, Agrotis 54
quadripunctaria, Euplagia 54
quercifoliella, Phyllonorycter 173
quercus, Quercusia 50
quinnata, Phyllonorycter 173
rapae, Artogeia 50
retiella, Epichnopteryx 50
rhamni, Gonepteryx 50, 51

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1983

199

rivulella, Parapoynx 144
mbi, Callophrys 50, 162
sacchari, Opogona 165
sacraria, Rhodometra 190, 191
salicicolella, Phyllonorycter 175
santacmciana, Laspeyresia 132, 133
saucia, Peridroma 189, 191
selene, Clossiana 52
semele, Hipparchia 53
sorbi, Phyllonorycter 173
stabilis, Orthosia 138
statices, Adscita 49
stellatarum, Macroglossum 188, 191
stratiotata, Parapoynx 165
syringaria, Apeira 53
terralis, Mutuuraia 144
tithonus, Pyronia 53, 163
tityrus, Heodes 50, 162
tremula, Pheosia 53
trifascieila, Phyllonorycter 175
trifolii, Zygaena 49
unionalis. Palpita 190, 192
urticae, Aglais 51, 162
f. ichnusioides 162
ulmifoliella, Phyllonorycter 173
variata, Thera 7
w-album, Satyrium 162
xylostella, Plutella 92, 190, 192
**zebeana, Cydia 129 sqq

ODONATA

bidentatus, Cordulegaster 93
boltoni, Cordulegaster 93
*brevidens, Macrothemis 156 sqq
calliste, Gynothemis 158
forcipatus, Onychogomphus 94
ssp. unguiculus 94
graslini, Gomphus 94
Gynothemis 158
heteronycha, Gynothemis 158
imperator, Anax 94
irene, Boyeria 94
f. brachycerca 94
musiva, Macrothemis 158
pulchellus, Gomphus 94
simillimus, Gomphus 94
splendens, Macromia 93
tessellata, Macrothemis 158
ssp. inequiunguis 158
uncatus, Onychogomphus 94
uniseta, Gynothemis 158
valida, Macrothemis 158
venipunctata, Gynothemis 158
vulgatissimus, Gomphus 94

ORTHOPTERA

cunii, Ephippiger 166

PLECOPTERA

dubitans, Nemoura 179

SIPHUNCULATA

humanus, Pediculus 114
ssp. corporis 114

TRICHOPTERA

angulata, Hydroptila 140
*bajgirana, Hydroptila 139
cintranus, Cyrnus 142
crenaticornis, Cyrnus 141
emarginata, Hydroptila 139
fennicus, Cyrnus 141
flavidus, Cyrnus 142
iniquus, Cyrnus 143
lusitanus, Cyrnus 143
*maroccanus, Cyrnus 139, 140
pullata, Beraea 179
Sagittarius, Cyrnus 143
sparsa, Hydroptila 140
trimaculatus, Cyrnus 142

PLANTAE

Aesculus hippocastanum 42
Alchemilla 53, 109
Alnus 106
Amaranthus 69
Amelanchier lamarckii 61
Anchusa 181
Annona muricata 69
Annona squamosa 70
Anthyllis vulneraria 34
Aster tripolium 34, 124 sqq
Betula 173
Brassica 32
Bryonia dioica 165
Buddleja 53
Cakile maritima 33
Calamagrostis canescens 106
Calluna vulgaris 34
Calystegia soldanella 33
Carex acuta 106
Carex acutiformis 106
Carex divulsa 72
Carex hudsonii 106
Carex riparia 106

200

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1983

Carex trinervis 33
Carpinus betulus 173
Chamaecyparis 165
Citrus 69
Citrus limon 32
Colocasia 69
Corylus avellana 174
Crataegus 99
Crataegus monogyna 173
Digitalis purpurea 17, 18
Echium vulgare 181 sqq
Elytrigia junceiformis 33
Empetrum nigrum 34
Erica tetralix 34
Eryngium maritimum 33
Eugenia aquae 69
Fagus sylvatica 173
Ficus lutea 118
Genista anglica 34
Gentianella amarella 34
Gerbera 191
Gleditschia 164
Glyceria maxima 106
Gnaphalium sylvaticum 4
Heracleum sphondilium 38
Hieracium pilosella 50
Holcus lanatus 6
Hottonia palustris 107
Iris pseudacorus 106
Juncus effusus 1 16
Larix 129
Larix decidua 132
Lathyrus latifolius 50
Lemna minor 107
Lonicera 172

Lonicera periclymenum 174, 175
Lysimachia vulgaris 68
Knautia arvensis 49
Koeleria cristata 33
Lotus corniculatus 39
Malus 99

Matricaria inodora 125
Molinia caerulea 72

Murraya paniculata 32
Nephelium lappaceum 69
Ononis repens 34
Persea gratissima 69
Petasites hybridus 3
Phragmites 116
Phragmites australis 106
Picris hieracioides 34
Pinus 164

Platanus x hybrida 19
Plumeria 164, 165
Populus 106, 108, 175
Potentilla 38
Prunus serotina 61
Psidium guajava 29, 32
Pycnostysanus azaleae 166
Pyrus 99

Pyrus communis 173, 175
Quercus 106
Quercus petraea 175
Quercus robur 174
Rhododendron 164, 166
Rosa pimpinellifolia 34
Rubus 39

Rubus caesius 34, 38
Rubus fruticosus 109
Rumex acetosella 49
Salix 38, 61, 106
Salix atrocinerea 175
Salix repens 175
Salix viminalis 175
Senecio vernalis 2
Senecio viscosus 2
Setaria pumila 72
Sonchus arvensis 125
Sorbus aucuparia 61, 173
Sorbus intermedia 175
Sparganium erectum 106
Stachys sylvatica 39
Trifolium pratense 175
Typha angustifolia 106
Ulmus 174

HI

HUT, ERIK van der, Araschnia levana (Linnaeus) in de Zaanstreek (Lep.: Nymphali-

dae) . . . . . . . . . . . 148

KRIKKEN, J. & H. C. PIJPERS, Lucanus cervus (Linnaeus) in Nederland (CoL: Lu-

canidae) . . . 75

LEMPKE, B. J., Thera variata (Denis & Schiffermüller) en T. britannica (Turner)

(Lep.: Geometridae) . . . . . . . . 7

- , De eerste stadia van Theria primaria (Haworth) en T. rupicapraria (Denis &

Schiffermüller) (Lep.: Geometridae) . . . . . 128

- , Eublemma ostrina (Hübner) (Lep.: Noctuidae) . 148

OORD, W., Plutella xylostella (Linnaeus) en de heide (Lep.: Yponomeutidae) . 92

PIJPERS, H. C., zie J. KRIKKEN

ROOTBEEN, J. M. G., Orthosia stabilis (Denis & Schiffermüller) (Lep.: Noctuidae) . . 138

VEENENDAAL, R. L., Passaloecus clypealis Faester in Nederland (Hymenoptera:

Sphecidae) . . . 168

WESTERNENG, R. , Waarnemingen van Lepidoptera boven zee . 102

LITERATUUR

ACHTERBERG, C. van, 1982. Familietabel van de Hymenoptera in Noordwest-Euro-

pa (B. J. Lempke) . 56

ATLAS provisoire des insectes de Belgique. Cartes 1646-1800, 1982 (B. J. Lempke) .... 96

BARAUD, J. , 1977. Coléoptères Scarabaeoidea de l’Europe Occidentale (J. Krikken) . . 123

BARENDREGT, AAT, 1982. Zweefvliegentabel (Theowald van Leeuwen) . 112

BELL, W. J., 1981. The laboratory cockroach (W. N. Ellis) . . 41

BIOSYSTEMATICS of social insects, 1982 (W. N. Ellis) . . . 143

BLAB, O. & O. Kudrna, 1982. Ökologie und Schutz von Tagfaltern und Widderchen

(B. J. Lempke) . . . 4

BUSVINE, J. R., 1983. Insects and hygiene (W. N. Ellis) . 192

CARTER, C. 1. & N. R. Maslen, 1982. Conifer Lachnids (W. N. Ellis) . 180

CARTER, D., 1982. Butterflies and moths in Britain and Europe (B. J. Lempke) . 71

DEKKERS, M. & H. van Hagen, 1983. Gekorven diertjes (W. N. Ellis) . 152

DOCTERS van LEEUWEN, W. M. , 1982. Gallenboek ( W. N. Ellis) . 96

FELTWELL, J., 1981. The Large white butterfly (R. de Jong) . . . 16

FERNÂNDEZ-RUBIO, F., 1982. Genitalias (andropigios y ginopigios) de las Zygae-

nas de Alava y su entorno ibérico (B. J. Lempke) . 176

FRANKENHUYZEN, A. van, G. Houtman & W. J. Kabos, 1982. Mineerders van bo¬
men, struiken en kruiden (B. J. Lempke) . . 14

FURMAN, D. P. & E. P. Catts, 1982. Manual of medical entomology (W. N. Ellis) .... 48

GOMEZ BUSTILLO, M. R. & M. Arroya Verela, 1981. Catalogo sistematico de los

Lepidopteros Ibericos 1. Macrolepidoptera (B. J. Lempke) . 41

GUILLOT, R., 1982. Elevage des papillons, de leurs œufs, chenilles et chrysalides (B.

J. Lempke) . . . . . . . . . . 144

HENDERICKX, H., 1982. Bijdrage tot de kennis van de biologie van Phalacropterix

graslinella (Lepidoptera, Psychidae) (B. J. Lempke) . 58

HERRERA, L., 1982. Catalogue of the Orthoptera of Spain (W. N. Ellis) . . . 159

HODKINSON, I. D. & M. K. Hughes, 1982. Insect herbivory (W. N. Ellis) . . 58

KAABER, S., 1982. De Danske svaermere og spindere, geografisk udbredelse og fluk-

tuationer 1850-1980 (B. J. Lempke) . 135

METHODS and results of E.I.S. mapping schemes in the Netherlands (W. N. Ellis) .... 48

NIESER, H., 1983. De Nederlandse water- en oppervlaktewantsen (Heteroptera: Ne-

pomorpha en Gerromorpha) (W. H. Gravestein) . . . . 118

NOTES faunistiques de Gembloux nr. 6, 1981 (B. J. Lempke) . . . 102

PAULIAN, R. & J. Baraud, 1982. Faune des Coléoptères de France II Lucanoidea et

Scarabaeoidea (J. Krikken) . . . 123

PROCEEDINGS of the third international symposium on Trichoptera (W. N. Ellis) .... 104

RAABE,M., 1982. Insect neurohormones (H. Schooneveld) . . . . 160

IV

ROZKOSNŸ, R., 1982. Biosystematic study of the European Stratiomyidae (Diptera)

(W. N. Ellis) . . 108

SOCIAL insects, vol. 2, 1981. Henry R. Hermann ed. (W. N. Ellis) . 25

SCHWERDTFEGER, F., 1983. Julius Theodor Christian Ratzeburg, 1801-1871 (W.

N. Ellis) . . . 160

TABELLEN en verspreidingsatlas van de Nederlandse Microlepidoptera 2, 1982 (B. J.

Lempke) . 144

THORP, R. W., D. S. Herning Jr. & L. L. Dunning, 1983. Bumble bees and cuckoo

bumble bees from California (Hymenoptera: Apidae) (W. N. Ellis) . 159

PERSONALIA

BOS, J. van den (gepromoveerd) . . . . 104

CARON-HERING, W. (overleden) . 48

LEEGWATER-van der LINDEN, M. E. (gepromoveerd) . . . 128

OOSTSTROOM, dr. S. J. van (overleden) . . . . . 18

WIEL-VOSS, G. C. van der (overleden) . 104

WILDE, prof. dr. J. de (overleden) . . . . . . . 192

MEDEDELINGEN VAN BESTUUR EN REDACTIE

Afdeling Noord-Holland en Utrecht . . . . . . . 4

Het zeventiende Internationale Entomologencongres . 8

Het vierde internationale symposium over Trichoptera . 28

Kalkgraslanden; beheren voor de toekomst . . . . . 39

Vierde Europese congres voor lepidopterologie . 56

Aangeboden . 64

Gevraagd . 64

Spaans-Portugees congres voor entomologie . 68

6th international congress of myriapodology . 159

•I;

v *‘

'*1 ,'

1 t-n,v

?». ■ i ■

^ Î

A<)f-:s -
A.UtlCfJi ‘ -

1-, : ,'

w y^MP li

I’ * V ■
■'\V

, «#.,

.•i- îl'p

mi ?, /j

M

C\V .^*'1'/^ '

AT’ t y- j

n ! 1-Â

v; '■ ■ i I ■ '

* p ■

.^. II 'r

I* 'll

i9M «I

1,1 r ,1

i >

I rr}:i/:'> r: ■! ^

*■>■ ..

! , I V

ea ü/t.'il'-
;ui iiv iijv

Äi. v'T ■ -

tiitf » ''j.' ? '• >

• r.**’ » '.•

^ :• V.

.Tv,'

..£ :

hi'*' •' . \ 1^' '

II'.-' I '-1

ihM-i (;uf '*

• , 1;.. i.) "

ia41fU,

I'»

...

1 • ^ * V|V. >■•--

'V'',/r. ■.(

il-f, »'V

.<7 - 'T ■

I' l' t •

dav’ îfM

;' 'r>,' ■|‘'U*'

: i .5?

',1

.«Lc.

')i ,; p. il», !/. ' .•!»l }tr Vîî: !\

' ' '!•, , ■,,.■'1. ,i( 'à

■'V

.! '7.i' I'v ' *'*

' 4) •-

t} , If. . 1 1 1

f^ohtri ...

“ .1^‘lhj fSOHUi.l' '

Vfi'idtfl . ysy ' . > • • ' -f' "I'

I^ WCtTip’rJJir I < »'H 1' ’*

i>4 (ktn >cii .■(v,i..;ai»ij|ii •*, jv ■

'^Ne.k

'tik. i'\ . .' ’ J - w

■V* •.il'.-('l »»> •(. • , ■■ ’*•■< I’p *’'

. Ï I 0(il£.c>* >

1 % >)> Ncilt»! 1. ■

. MT lUci^HviUt (O » N 't

' •)' ■ \ .in O' “ I .'■-’11, ^

(jHfmif Ilf' ■ •.'< :

,;vn Unuif iijKi- • I' I

. frlüfj V l<i.'hrii\i;t

C tt

: (iiin. i'ii'\i ..
tAiK: •; MiM-.' .•-

1 r1 Jif ti V t * I' !

! " . L-n |Uv « wi'ICT i A'^c. n*i ih: *
Çéefh'* ' '

V-

! in ‘

- 1' \v

< '■ bcü

r'.«

•V • ;

' ■ ' t‘.' ^ I

\\

T

■' A) ■■■■' ■ I

i‘"- ' ' »r-.M f

t • ' •

t V,

in

i'r'4

■fü4'

T'V.^

If DAC i

...V..: *i

\ - j

>*» ■ ■

iiwf i'' ' : i. , . . ■

ôt'u . .

^ ^

ft

k

f

-

k

«r

\

/

>?•

lu AI

t'

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 januari 1983 No. 1

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

C. GIELIS, Drie Vedermotten nieuw voor de Nederlandse fauna en twee die vervallen van de
lijst (Lepidoptera; Pterophoridae): 1; J. P. DUFFELS, In memoriam Johan Marie Alexander
van Groenendael 16.11. 1896-28. XII. 1980: 5; RON BEENEN, Micropeplus staphylinoides
(Marsham) weer waargenomen in Nederland (Col.: Micropeplidae): 8; C. A. W. JEEKEL,
Pleuroporodesmus, an aberrant new genus of the family Paradoxosomatidae from Borneo (Di-
plopoda, Polydesmida): 9; R. BATTEN, Teratology in the genus Mordellistena (Coleopt.:
Mordellidae): 15; KORTE MEDEDELINGEN: B. J. LEMPKE, Thera variata en T. britanni¬
ca: 7; Zeventiende Internationale Entomologencongres: 8; V. S. van der GOOT, Het Appense
bos: 14; Afdeling Noord-Holland en Utrecht: 4; LITERATUUR: 4, 14, 16.

Drie Vedermotten nieuw voor de Nederlandse;fauitafed^W#/ di^^^
vervallen van de lijst (Lepidoptera: PferojiRóriclaè)^^^'^^«^

door

C. GIELIS

V

h

■'V

ècfêlvvfïiâ

ABSTRACT. — Three Plume moths new for the Dutch fauna àTÎâ;^b.'5^èçiè| be

removed from the Dutch list (Lepidoptera: Pterophoridae). Platyptilia farfafella Zeller, 1867,
P. capnodactylus (Zeller, 1841) and Leioptilus distinctus (Herrich-Schäffer, 1855) are recorded
new to the Dutch fauna. Oxyptilus bohemanni Wallengren, 1859 and Amblyptilia pimctidactyla
(Haworth, 1811) must be struck off the Dutch list.

Tijdens de bewerking van het in Nederland verzamelde materiaal van de Pterophoridae ten
behoeve van het E. I. S. -project heb ik de verzamelingen van een aantal instituten en particu¬
lieren mogen inzien en de gegevens ervan verwerkt. In totaal zijn ongeveer 3500 vedermotten
door mij gezien en eventueel opnieuw gedetermineerd. Tijdens dit omvangrijke project ben ik
enkele malen tegen verrassingen aan gelopen die ik hieronder zal bespreken.

Oxyptilus bohemanni Wallengren, 1859. Uit recente Scandinavische literatuur (o.a. Van
Deurs, 1948) is duidelijk geworden dat deze soort als een variëteit van O. pilosellae (Zeiler,
1841) moet worden beschouwd. De controle van het genitaalpreparaat van het enige Neder¬
landse exemplaar (Overveen, 2. VIII. 1871; leg. Lodeesen), brengt geen duidelijke verschillen
aan het licht ten opzichte van O. pilosellae. Gezien deze gegevens moet O. bohemanni van de
lijst van Nederlandse soorten worden afgevoerd.

Amblyptilia punctidactyla (Haworth, 1811). Van alle exemplaren die onder deze naam ge¬
rangschikt waren, blijkt er geen enkele werkelijk tot deze soort te behoren. Gezien het ontbre¬
ken van de soort in de verzamelingen en het moeilijke onderscheid van verwante soorten,
waardoor literatuurgegevens niet als valide kunnen worden geaccepteerd, moet A. punctidac¬
tyla van de lijst van Nederlandse soorten worden afgevoerd.

2

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

Fig. 1. P/fl/yp/zV/ö /ör/örc//a. Derde achtervleugelveer.

Platyptilia farfarella Zeiler, 1867. Uit de literatuur (Bigot, 1963; Hannemann, 1977; Buszko,
1979) blijkt deze soort niet gewoon te zijn in het ons omringende gebied, maar wel verspreid
voor te komen. De soort is van zijn genusgenoten te onderscheiden door de geringere vleugel-
wijdte, 18-21 mm, en de zeer karakteristieke regelmatige rij zwarte schubben die langs de bin¬
nenrand van de derde achtervleugelveer van de wortel tot aan de schubbenborstel loopt (fig.
1). P. farfarella lijkt overigens wel op F. nemoralis (Zeiler, 1841), F. gonodactyla (Denis &
Schiffermüller, 1775) en F. calodactyla (Denis & Schiffermüller, 1775).

De soort is bekend uit Duitsland, Frankrijk, Italië, Hongarije, Polen en Japan. Bovendien
bezit ik een exemplaar uit Spanje, dat ik in een ander artikel zal bespreken. Het eerste Neder¬
landse exemplaar werd door de heer J. C. Koster op 11. VII. 1976 met behulp van een vang-
lamp te Simpelveld verzameld. Het bevindt zich in zijn collectie.

De rups van de eerste generatie leeft in de wortelstok van Senecio vernalis W. et K. (Voor-
jaarskruiskruid) (Hannemann, 1977), de verpopping vindt plaats nabij de wortelrozet. Lhom-
me (1935) meldt Senecio viscosus L. (Kleverig Kruiskruid) waarbij de rups in de stengel leeft.
Deze auteurs geven voor de tweede generatie aan dat de rups leeft van de bloemen en zaden,
waarbij de verpopping plaatsvindt in de bloemsteel. Van de genoemde voedselplanten komt V
viscosus in Nederland voor, terwijl S. vernalis een zeldzaam adventief is.

Fig. 2. Platyptilia capnodactylus. Schinveld, 11. VI. 1973, 6 . Foto C. Gielis.

Platyptilia capnodactylus (Zeiler, 1841). Het zien van Nederlandse exemplaren was een bij¬
zondere verrassing. Het uiterlijk van de soort is onmiskenbaar. De vleugelvorm doet denken
aan een plompe breedvleugelige F. gonodactyla. De grondkleur is bij het mannetje (fig. 2) ech¬
ter donker chocoladebruin, terwijl een witte streep de voorrandsdriehoek distaai begrenst. Het
vrouwtje is lichter, namelijk donker olijfbruin, met eenzelfde witte streep aan de buitenzijde

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

3

van de voorrandsdriehoek. Een verder kenmerk is de subapicale plaats van de schubbenborstel
van de derde achtervleugelveer. Deze schubbenborstel is groot en in het oogspringend. Door¬
dat de soort zo duidelijk getekend is, meen ik te kunnen volstaan met het afbeelden van een
mannelijk exemplaar.

Het tot nu toe bekende verspreidingsgebied omvat Noord- en Zuid-Duitsland, Denemarken,
Zweden, Polen, Tjechoslowakije, Hongarije, Joegoslavië en Turkije. De heer G. Langohr
heeft deze dieren verzameld te Schinveld op lLVLi973 en 2. VIL 1974 (dd), te Schinnen op
13. VIL 1973 (9) en te Vijlen op 28. VIL 1973 (9). Tegenwoordig bevinden de dieren zich in de
collectie van het Instituut voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam.

De rups van deze soort leeft minerend in de wortel van Peïasites hybridus (L.) G., M. et Sch.
{= P. officinalis Mönch) (Groot Hoefblad).

Leioptilus distinctus (Herrich-Schäffer, 1855). Bij het bekijken van het vedermottenmate-
riaal van de heer A. Cox trof ik onder Leioptilus scarodactylus (Hübner) een licht afwijkend,
maar helaas afgevlogen dier aan. Bij het maken van het genitaalpreparaat (fig. 3) bleek mij dat
het niet om deze soort ging, maar om een nieuv/e voor de fauna. In de bursa copulatrix bevond
zich een signum dat uit vele doorntjes bestond (fig. 4), wat past bij L. distinctus.

Indien het dier niet afgevlogen was geweest, zou de tekening een scherp wit begrensde voor-
randsvlek hebben getoond. Een redelijke afbeelding van de soort wordt gegeven door Buszko
(1979). De figuur van Hannemann (1977) is nauwelijks bruikbaar.

Fig. 3“4. Leioptilus distinctus. 3. genitaalapparaat van het 9 ; 4. detail van het signum.

4

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

Het verspreidingsgebied van de soort omvat Frankrijk, Duitsland, Denemarken, Zweden,
Finland, Polen, Tjechoslowakije, Oostenrijk en Roemenië. In de collectie van het Instituut
voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam bevindt zich een exemplaar uit België.

In de literatuur (Hannemann, 1977) wordt als vlieggebied open plekken in loofbossen ver¬
meld. Het Nederlandse exemplaar is op de Imbosch op 31. VII. 1975 verzameld, en bevindt zich
in de collectie-Cox.

Van deze soort leeft de rups in het bloemhoofdje van Gnaphalium sylvaticum L. (Bosdroog¬
bloem) en Artemisia absinthium L. (Absintalsum).

LITERATUUR

Bigot, L., 1963. Les Eucnaemidophorus, Platyptilia et Amblyptilia de la Faune Française
(Lep. Pterophoridae). — Alexanor 3: 253-265.

Buszko, J., 1979. Lepidoptera. Pterophoridae. — Klucze Oznacz. Owad. Pol. 27 (44): 9-140.
Hannemann, H-J., 1977. Kleinschmetterlinge oder Microlepidoptera III. Federmotten (Pte¬
rophoridae) Gespinstmotten (Yponomeutidae) Echte Motten (Tineidae). — Tierw.
Dtl. 63: 13-118.

Lhomme, L., 1935. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique: 174-202. Le Carriol.
Deurs, W. van, 1948. Sommerfugle VII, Fjeröl (Pterophoridae). — Danm. Fauna 52: 32-33.

Dongjumerweg 13, 881 1 HA Ried.

BLAB, O. & O. KUDRNA, 1982. ÖKOLOGIE UND SCHUTZ VON TAGFALTERN
UND WIDDERCHEN: 1-135, 14 fign. Kilda-Verlag, 4402 Greven 1, BRD. Prijs (gebro¬
cheerd) DM 14,80. ISBN 3-921427-39-8.

De meest in het oog vallende en bekendste vlinders zijn natuurlijk de dagvlinders en de
eveneens bij zonneschijn vliegende Zygaena’s. In de Bundesrepublik komen daarvan 200 soor¬
ten voor. Nagegaan wordt hoe het die 200 nu vergaat en welke maatregelen uit het oogpunt
van natuurbescherming genomen kunnen worden om een verder achteruit gaan van het be¬
stand zoveel mogelijk te voorkomen. Elke soort maakt deel uit van een bepaald ecosysteem,
waartoe niet alleen alle erin voorkomende dieren behoren, maar ook de planten. Het gaat er
daarom om te weten aan welke voorwaarden zo een systeem moet voldoen opdat een soort er
zich kan handhaven. Een eerste vereiste is dus de biologie van de vlinder zo nauwkeurig moge¬
lijk te kennen. Dat de rups op grassen leeft, is niet voldoende, we moeten ook weten op welke
soorten. Gegevens daarover zijn verkregen uit de literatuur, door gesprekken met deskundi¬
gen en uit eigen veldonderzoek.

Terecht wordt de hele beschermingsproblematiek bestudeerd vanuit de levensgemeenschap¬
pen waar de soorten voorkomen. Aan de karakterisering van een overzichtelijk aantal van der¬
gelijke gemeenschappen wordt veel aandacht besteed. Uitvoerig wordt ook ingegaan op de
factoren die een bedreiging voor de dieren vormen. De foto’s geven afbeeldingen van bioto¬
pen, al of niet beïnvloed door cultuurmaatregelen.

Voor degenen die zich met de in het boek besproken onderwerpen bezig houden is deze pu¬
blicatie stellig het lezen waard. Ze is verschenen als nr. 6 in de serie „Naturschutz actuell” on¬
der redactie van Wolfgang Erz. — B. J. Lempke.

AFDELING NOORD-HOLLAND EN UTRECHT. De bijeenkomsten van de afdeling zijn
dit seizoen nog op 12 januari en 16 maart, aanvang 20 uur, in de kantine van de afdeling ento¬
mologie van het Instituut voor Taxonomische Zoölogie, Plantage Middenlaan 64, te Amster¬
dam.

Ben Brugge, secretaris, tel. 020-5223258.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

5

In memoriam Johan Marie Alexander van Groenendael

16.11. 1896-28.XIL 1980

door

J. P. DUFFELS

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

Johan Marie Alexander van Groenendael was reeds sedert 1930 lid van de Nederlandse En¬
tomologische Vereniging, maar vrij weinig leden van de vereniging hebben hem gekend. Dit
vindt enerzijds zijn oorzaak in het feit dat hij gedurende 30 jaar als arts in de tropen gewerkt
heeft. Anderzijds was hij ook na zijn definitieve vestiging in Nederland in entomologische
kring een weinig op de voorgrond tredende figuur. De grote verdienste van Van Groenendael
voor de entomologie is gelegen in de unieke verzameling Palaearctische, maar vooral Indonesi¬
sche vlinders, die hij gedurende zijn lange werkzame leven bijeengebracht heeft.

Van Groenendael werd op 16 februari 1896 te Zwolle geboren. Hij volgde 5 klassen van het
gymnasium te ’s-Hertogenbosch, werd toen gemobiliseerd, en deed in 1917, tijdens zijn mili¬
taire dienst als reserve-officier bij de landmacht, staatsexamen Gymnasium A en B. In 1919
begon hij zijn medicijnenstudie in Utrecht, deed in 1921 kandidaatsexamen, in 1923 doctoraal
en in mei 1925 artsexamen. Van 1927 tot 1931 was Van Groenendael als particulier arts geves¬
tigd in Boxtel. Op 11 mei 1931 trouwde hij met Adriana Hendrika Krijger, arts. Kort daarna
vertrok hij als hadji-arts naar Indonesië. Eind 1931 vestigde hij zich daar te Soekaboemi, West
Java, waar hij en zijn echtgenote een praktijk als particulier arts uitoefenden tot zijn mobilisa¬
tie als reserve-officier van gezondheid bij het Koninklijk Nederlands Indisch leger in 1942. Van
Groenendaels belangstelling voor de vlinders was reeds in zijn gymnasium-tijd gewekt. Als
gymnasiast en later als student heeft hij veel verzameld o.a. in Digne, Frankrijk. Gedurende
zijn vestiging als huisarts in Nederland heeft hij zelf weinig verzameld, maar heeft hij wel Pa-
laearctisch materiaal gekocht, o.a. bij de firma Otto Bang-Haas te Dresden. Dit materiaal be¬
staat in hoofdzaak uit Papilionidae en Pieridae van Centraal Azië, waaronder soorten die in
vele museum-collecties ontbreken.

6

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .1. 1983

Bij zijn vertrek naar Indonesië liet hij zijn kollektie Palaearctische vlinders achter onder de
hoede van J. B. Corporaal, Zoölogisch Museum, Amsterdam, met de afspraak dat de kollektie
later permanent ter beschikking van het museum zou komen.

In Soekaboemi had Van Groenendael een aantal verzamelaars in dienst die in de omgeving
van deze plaats, o.a. ook ten zuiden van Soekaboemi in de Djampangs, voor hem verzamel¬
den. De kollektie vlinders van Soekaboemi getuigt van een grote aktiviteit. In de jaren 1931-
1942 werd bovendien zeer interessant materiaal van Celebes, Saleyer (= Salayar, eiland ten
zuiden van Celebes), Bali en Oost-Java aan de kollektie toegevoegd door de verzamelaar Ka¬
lis, die tegen een vaste maandelijkse vergoeding vlinders voor Van Groenendael verzamelde.
Tevens werd door aankoop een kollektie vlinders van Assam en Nieuw Guinea verworven.

Van 1942-1945 was Van Groenendael in Japanse krijgsgevangenschap te werk gesteld aan
de Burma-spoorweg. Daarna werkte hij van 1945-1946 in het Chuhalungkorn hospitaal te
Bangkok en in het vrouwen- en kinderkamp te Bangkok. Bij het uitbreken van de oorlog was
de toen reeds omvangrijke vlinderkollektie achtergebleven in Soekaboemi. De kollektie werd
gered door een vriend van Van Groenendael, de dierenarts Frits Waworoentoe, hoofd van ’s
Lands Plantentuin te Buitenzorg (Bogor), die de kollektie in Buitenzorg onder zijn hoede nam.
Na de oorlog werd de kollektie onbeschadigd teruggegeven.

Vanaf 1946 was Van Groenendael garnizoensarts te Bandoeng tot hij en zijn echtgenote in
mei 1948 met verlof naar Nederland gingen. Reeds in 1949 werd hij weer uitgezonden naar
Indonesië. Vanuit zijn standplaats Padang, West Sumatra, werd o.a. verzameld in de omgeving
van de Bungusbaai.

Na de overgang van het landsbestuur in handen van het Indonesische gouvernement werd
Van Groenendael op zijn verzoek overgeplaatst van Sumatra naar Flores. Hij en zijn echtge¬
note hebben daar van 1950-1954 gewerkt. Hij gaf de voorkeur aan Flores boven een comforta¬
bel leven in de grote stad, omdat dit ongerepte eiland voor een hartstochtelijk verzamelaar on¬
gekende perspectieven leek te bieden. Vanuit de standplaats Ruteng in het district Manggarai,
West Flores, werden te paard medische patrouilles uitgevoerd voor de Dinas Resehatan
(Dienst Volksgezondheid). Vergezeld van een tiental verplegers en enige tientallen dragers
waren de beide artsen vaak wekenlang op stap. Op Flores werd een grote kollektie Lepido-
ptera bijeengebracht, die in wetenschappelijk opzicht bijzonder belangrijk is, omdat enerzijds
weinig insekten van Flores in musea beschikbaar zijn en anderzijds de studie van de wordings¬
geschiedenis van de fauna van dit eiland juist bijzonder interessant is, omdat het ligt op de
scheidslijn tussen het Aziatische en het Australische continent. De avonden op Flores werden
besteed aan het vangen van nachtvlinders op een sterke acetyleenlamp. Liefst aan de rand van
een ravijn, met aan de overzijde tropisch regenwoud, werd het vanglaken gespannen. De ge¬
vangen vlinders werden in papillotten opgeborgen en in een metalen trommel per pakpaard of
drager vervoerd. Tijdens zijn verblijf op Flores had Van Groenendael regelmatig kontakt met
Prof. W. Roepke van de Landbouwhogeschool in Wageningen.

In verband met de onzekere politieke situatie vertrokken Van Groenendael en zijn echtge¬
note in 1954 naar Nederland. In de jaren tussen 1955 en 1961 werden nog enige reizen als had-
ji-arts of scheepsarts gemaakt.

Na definitieve terugkeer in Nederland kreeg Van Groenendael de gelegenheid om zijn Indo¬
nesische materiaal verder te prepareren, te determineren en te rangschikken. In de werkkamer
van zijn nieuwe huis in de Arnhemse bossen heeft hij dag in dag uit aan zijn dierbare vlinders
gewerkt. Uit zijn omvangrijke kollektie vlinders in papillotten zocht hij de meest interessante
exemplaren om te prepareren. Zo heeft hij in de loop der jaren verreweg het grootste deel van
de 300.000 opgezette vlinders in zijn verzameling zelf geprepareerd. Rond 1970 werden de
banden met het Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) te Amsterdam
weer wat nauwer aangehaald. Van Groenendael maakte duidelijk dat het nog steeds zijn be¬
doeling was dat de gehele kollektie te zijner tijd naar het museum in Amsterdam zou gaan.
Bezoekers werden ten huize van de familie Van Groenendael heel hartelijk en gastvrij ontvan¬
gen. De heer en mevr. Van Groenendael stonden zeer open voor kontakten, doordat beiden

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

7

belangstelling toonden in de meest uiteenlopende onderwerpen. Degenen die op bezoek kwa¬
men voelden zich daardoor snel op hun gemak. Entomologen liet Van Groenendael graag zijn
vorderingen in het prepareren en rangschikken van zijn kollektie zien.

De kollektie-Van Groenendael omvat ongeveer 800.000 vlinders, waarvan er ongeveer
300.000 geprepareerd zijn. De overige vlinders worden in papillotten bewaard en wachten op
verdere bewerking. Van Groenendael was geen publicist. Het is dan ook te verwachten dat
reviserend werk van specialisten in de verschillende vlinderfamilies nog veel interessante vond¬
sten zal opleveren. De kollektie overziend is het haast onvoorstelbaar dat zij in één mensenle¬
ven bijeengebracht werd. Bij testamentaire beschikking zal de kollektie ten geschenke worden
gegeven aan het Instituut voor Taxonomische Zoölogie van de Universiteit van Amsterdam.
Het belang van de schenking blijkt wel uit het feit dat met de kollektie van Van Groenendael
de vlinderverzameling van Zuid-Oost Azië van het ITZ ongeveer verdubbeld zal zijn.

Het echtpaar Van Groenendael heeft in 1978 de Van Groenendael-Krijgerstichting in het
leven geroepen die tot doel heeft de kollektie in stand te houden en het materiaal verder te
bewerken.

Toen de Van Groenendaels jong waren hadden ze een lievelingsliedje „Let’s grow old to¬
gether, let us weather it together, you and I”. Deze wens is in vervulling gegaan, zij hebben
een lang en veel bewogen leven gehad, in wederzijdse steun. Juist door deze verbondenheid
heeft mevr. Van Groenendael-Krijger in belangrijke mate bijgedragen aan de opbouw van de
vlinderkollektie, en daarmee aan de entomologische wetenschap.

In september 1979 ontvingen de heer en mevrouw Van Groenendael-Krijger als erkenning
van hun bijzondere steun aan de wetenschappelijke doelstellingen van het Instituut voor Taxo¬
nomische Zoölogie de legpenning „Natura peperit scientiam”.

Op 28 december 1980 overleed Van Groenendael ten zijnen huize, in de ouderdom van bijna
85 jaar. De schrijver sluit zich aan bij de velen die zich de ontmoetingen met deze bijzondere
man dankbaar zullen blijven herinneren.

DANKBETUIGING

I

Het schrijven van dit artikel is mogelijk gemaakt door de bereidwillige medewerking van
mevr. A. H. van Groenendael-Krijger die de benodigde informatie verschafte. De heer J. M.
van Groenendael, Heelsum, neef van de familie Van Groenendael, dank ik voor zijn hulp bij
het samenstellen van dit artikel.

THERA VARIATA (DENIS & SCHIFFERMÜLLER) EN T. BRITANNICA (TUR¬
NER) (LEP.: GEOMETRIDAE). De heer K. Alders liet me een serie Thera zien, gevangen
te Schaarsbergen, die hij met behulp van de in Ent. Ber., Amsî. 41: 163-165 (1981) gepubli¬
ceerde afbeeldingen gedetermineerd had en gesplitst in 16 variaia en 11 britannica. De deter¬
minatie was correct. Het ziet er dus naar uit dat ook op deze Veluwse vindplaats, net als bij
Heerde, T. variata in de meerderheid is, al is ze dan wel veel kleiner dan in de omgeving van
Heerde.

Van de heer E. Houkes zag ik nog een kleine serie van Slenaken. Al deze exemplaren be¬
hoorden tot T. britannica, een nieuwe bevestiging van het overheersen van deze soort in Zuid-
Limburg.

De heer 1. A. Kaijadoe berichtte me, dat hij in zijn collectie vier exemplaren van britannica
en zeven van variata heeft van Wissel (Veluwe, ten westen van Epe). Bovendien vier van bri¬
tannica van de Amsterdamse Waterleidingduinen ter hoogte van de ingang bij de „Oase” (bij
Aerdenhout). Hieruit blijkt dat deze soort dus ook in het duingebied voorkomt.

B. J. Lempke, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

8

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

Micropeplus staphylinoides (Marsham) weer waargenomen in Nederland

(CoL: Micropeplidae)

door

RONBEENEN

ABSTRACT. — Micropeplus staphylinoides recorded again for the Netherlands. (Col.: Mi¬
cropeplidae). Two records in the south of the province of Limburg are given of this species
which seems to be very rare in the Netherlands.

Op 10.XIL1977 verzamelde ik te Cadier en Keer een exemplaar van Micropeplus staphyli¬
noides in de groeve van het Schiepersbergcomplex. Het dier bevond zich in strooisel dat zich
opgehoopt had onderaan de krijtwanden. Vier jaren later (3.1.1982) vond ik bij een bezoek
aan hetzelfde terrein weer een exemplaar van deze soort in strooisel, ditmaal buiten de groeve,
nl. op de helling van de Koeberg. Deze vindplaats ligt in een bos dat in de vijftiger jaren aange¬
plant werd en dat nu tot het Elzenvogelkersverbond gerekend wordt (Haperen, 1974).

Het genus Micropeplus wordt in Nederland vertegenwoordigd door zes soorten. M. staphyli¬
noides is herkenbaar aan diep gestippelde dekschilden met twee ribbels tussen schouder en
naad en een kiel op het achterlijf die in een punt uitloopt. De determinatie werd geverifieerd
door de heer P. Poot, Maastricht.

Voor Nederland geeft Everts (1922: 161) slechts één vindplaats: Valkenburg (L.). Het enige
exemplaar in de collectie-Everts werd in 1911 te Valkenburg verzameld door Mac Gillavry
(pers. med. drs. J. Krikken, Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden). Sinds het ver¬
schijnen van deel 3 van de Coleoptera Neerlandica is er niets meer gepubliceerd over M. sta¬
phylinoides in Nederland. Horion (1963: 3) noemt uit Duitsland (Rheinprovinz) slechts twee
oude meldingen en uit België een vondst te Torgny in 1959.

LITERATUUR

Everts, E., 1922. Coleoptera Neerlandica 3: I-XVIII, 1-667. M. Nijhoff, ’s-Gravenhage.

Haperen, A. van, 1974. Enkele opmerkingen over de avifauna van het Schiepersberg-kom-
pleks. — Natuurh. Maandbl. 63: 156-160.

Horion, A., 1963. Faunistik der Mitteleuropäischen Käfer 9: I-XI, 1-412. A. Feyel, Überlingen.
Van Eysingalaan 299, 3527 VJ Utrecht.

HET ZEVENTIENDE INTERNATIONALE ENTOMOLOGENCONGRES. — In tegen¬
stelling tot het zestiende internationale entomologencongres, dat in Japan werd gehouden en
daardoor voor de meeste leden door de hoge reiskosten onbereikbaar was, zal het volgende
congres gehouden worden in een voor Nederlandse entomologen heel wat toegankelijker oord:
Hamburg. (Dit internationale congres is niet hetzelfde als het Europese entomologencongres,
dat juist in 1982 in Kiel is gehouden!) De datum is 20-26 augustus 1984.

Indien men aan dit congres denkt te willen deelnemen dient men zich zo spoedig mogelijk
voorlopig aan te melden bij de secretaris van het congres. Allen die zich voorlopig hebben op¬
gegeven krijgen in juni 1983 nadere details en een formulier voor definitieve opgave. Het adres
luidt: the Secretary, 17th Internal Congress of Entomology, Zoologisches Institut der Universi¬
tät, Abt. Angewandte Oekologie/Küstenforschung, — Biologiezentrum — , Olshausenstraße
40/60, D-2300 Kiel 1, B. R. Duitsland.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

9

Pleuroporodesmus, an aberrant new genus of the family
Paradoxosomatidae from Borneo (DIpIopoda, Polydesmida)

C. A. W. JEEKEL

Instituut voor Taxonomische Zoologie (Zoologisch Museum)

ABSTRACT. — Description of Pleuroporodesmus serralatus nov. gen., nov. spec., from
eastern Borneo. The new genus is compared with Centrodesmus Pocock, 1894, from Sumatra,
and for the two the new tribe Centrodesmini is erected. Both genera are known only in the
female sex.

INTRODUCTION

Already many years ago the author published a paper on the Paradoxosomatidae of Borneo
(Jeekel, 1963). Since then, no new information on the paradoxosomatid fauna of the island has
become available. Recently some samples from various localities in Borneo were received for
identification from Dr. B. G. Osella, Verona, Italy, and this material will be treated in a forth¬
coming paper.

In the collections which served as a basis for the 1963 paper there were some samples of a
taxonomically quite aberrant paradoxosomatid. These samples, however, did not contain male
specimens and for that reason no further attention was given to them. As a general rule the
description and naming of species of Paradoxosomatidae is to be discouraged in the case of ab¬
sence of male specimens, since it is almost impossible to properly characterize a paradoxoso¬
matid on the basis of external non-sexual characters alone and altogether impossible to estab¬
lish its taxonomic position.

In the present case, however, the material is characterized by some quite peculiar features,
and since it became obvious that the species is related to the little-known and taxonomically
enigmatic genus Centrodesmus Pocock, 1894, from Sumatra, a further delay of its description
does not seem justified. Obviously we are dealing here with a group of species in which males
are quite rare. Centrodesmus typicus Pocock, 1894, was based on a single female specimen, and
a second species of the same genus C. discrepans Silvestri, 1895, also from Sumatra, is likewise
known only in the female sex. The material of the species under report consists of two samples
from East Borneo obtained by two different collectors. Since four different expeditions to Su¬
matra and Borneo did not succeed in collecting any male specimen, one may doubt the discov¬
ery of males in the near future, if ever. In the interest of completing our knowledge of the Indo¬
nesian paradoxosomatid fauna to the possible extent the Borneo material is described here and
given a tentative place in the taxonomic system of the Paradoxosomatidae.

Pleuroporodesmus nov. gen.

Generic diagnosis. — Rather large sized Paradoxosomatidae with 20 somites. Head without
particulars. Antennae rather long and slender, the antennomeres subcylindrical, not much dif¬
fering in length.

Collum with large paranota which at their base are anteriorly expanded. Surface granular,
with a transverse row of granules along the anterior margin.

Somites weakly constricted; the waist narrow and without sculpture. Metatergites granular,
with a transverse row of tubercles along the caudal margin. Transverse furrow present from the
2nd to the 18th somite. Typical pleural keels absent; a few anterior somites have a distinct cre-
nulate ridge along the anterior margin of the sides.

Paranota strongly developed, wing-like, as wide at their base as the length of the metater¬
gites. Their margins laterally denticulate and anteriorly and posteriorly serrulate, without mar¬
ginal callus. Caudal edges acutely angular. Paranota mostly horizontal, but in some of the ante-

10

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

rior somites they are directed a little upward and are raised above the middorsal level. Pore
formula normal. Pores conspicuous, situated on the lower surface of the paranota near their
base, quite remote from the margin.

Sternites longer than wide. Cross impressions weakly impressed, furrow-like. No sternal
cones. Legs rather long.

Anal somite with short epiproct, bearing a number of relatively strong conical tubercles. Hy-
poproct with setiferous cones.

Female without particular epigynal structure. Male characters unknown.

Type-species. — Pleuroporodesmus serralatus nov. spec.

Distribution. — East Borneo.

Pleuroporodesmus serralatus nov. spec.

Material. — East Borneo: Blu-u, Mahakkam River, November 1898 (Borneo Exped., Coll.
Dr. A. W. Nieuwenhuis), $ holotype (Museum Leiden). East Borneo: without nearer location
(Coll. Dr. E. Mjöberg), 4 9,1 juv. 9 (19 somites) (Mus. Stockholm).

Description. — Colour: Dull brown; venter, sternites and the paraprocts and hypoproct yel¬
lowish brown. Labrum and lower part of clypeus, antennae, legs and a narrow marginal zone of
the paranota brownish yellow. Juvenile pale brownish.

Width: Holotype 5.9 mm; other adult 9 specimens 5. 8-6. 2 mm; juvenile 9 4.1 mm.

Head and antennae: Labral emargination rather deep and rather narrow. Clypeus rather
weakly impressed towards the labrum, its surface weakly convex, roughened by minute setifer¬
ous granules. Pubescence of headplate and lateral sclerites rather dense; the hairs rather short.
Lateral border of clypeus faintly concave, without notch near the labrum. Frons not demar¬
cated from clypeus or vertex, a little swollen. Antennal sockets separated by 1.1 times the
diameter of a socket or by 0.45 times the length of the 2nd antennomere. Postantennal groove
rather wide, moderately deep, the wall in front moderately prominent. No postantennal bean¬
shaped area. Vertex transversely widely and evenly convex; longitudinally rather strongly con¬
vex in the upper part, less convex in the lower part. Vertigial sulcus well impressed, running
downward to between the antennal sockets and dividing there into two branches which run to¬
wards the antennal sockets. Vertex finely subgranulose. Antennae rather long and slender,
slightly clavate with the 6th antennomere a little thicker than the others. Antennomeres 2 to 5
subcylindrical, with their apices slightly incrassate; the 6th subcylindrical, gradually widening
distad, but not inflated. Pubescence moderate in the basal antennomeres, becoming rather
dense in the distal ones. Relative length of antennomeres 2 to 6: 1.00, 0.90, 1.00, 0.90, 0.80.

Collum: (fig. 1) Much wider than the head, trapezoidal in dorsal outline. Anterior margin
weakly and evenly convex in the middle, a strong notch at the base of the paranota, then
strongly convex becoming gradually less convex laterally. Posterior border widely and evenly
concave, widely convex more laterally, the posterior border of the paranota widely concave
again. Margin of paranota thin, a fine marginal rim present only along the convex anterior bor¬
der. The lateral margin a little undulate, on account of some abortive lateral teeth, and with
one distinct tooth a little in front of the acuminate latero-posterior edge. Posterior margin of
paranota finely and irregularly serrulate. Surface finely and densely granular; along the ante¬
rior margin a transverse row of six tubercles, sometimes bearing a short hair, and about four
setae on the surface arising from minute tubercles. Surface longitudinally faintly convex ante¬
riorly and posteriorly, weakly concave in the middle; transversely flat in the middle, then
weakly convex, and finally strongly concave, with the paranota strongly raised above the mid¬
dorsal level. Sometimes a fine median furrow not reaching the anterior and posterior margins.

Somites: Constriction rather weak, waist quite narrow, smooth, not sharply demarcated
from the pro and metasomites. Prosomites minutely densely granular. Metatergites densely
granular. Along the posterior margin a transverse row of four plus four, or more generally five
plus five, tubercles sometimes bearing a short hair. Generally the middle tubercle is flattened.
The 19th somite has a row of six plus six tubercles along the posterior margin, and in addition a

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

11

Figs. 1-6. Pleuroporodesmus serralatus nov. gen., nov. spec. — 1: collum and somites 2 and 3,
left side, dorsal aspect, 9 holotype. 2: left side of 12th somite, dorsal aspect, 9 holotype. 3:
anterior aspect of right side of 5th somite, 9 holotype (p = pore). 4: right side of 18th to 20th
somites, dorsal aspect, 9 holotype. 5: collum and somites 2 and 3, left side, dorsal aspect, 9
(coll. Mjöberg). 6; left side of 12th somite, dorsal aspect, 9 (coll. Mjöberg).

transverse row of three plus three hairs in front of the transverse furrow. The latter row may be
visible on other somites, but mostly the hairs are rubbed off. Transverse furrow present from
the 2nd to the 18th (vaguely also on the 19th) somite, well impressed on most tergites and dis¬
appearing laterally at the base of the paranota. Sides subgranulose. No pleural keels, but the
3rd and 4th somites have a transverse low granular ridge along the anterior margin of the pleu¬
rae, which is particularly well developed in the 3rd somite and curves a little caudad towards
the ventral side.

Paranota (figs. 1-4): 2nd somite distinctly wider than the collum, the 3rd and 4th each a little
wider than the preceding. Paranota strongly developed, subsimilar in most somites. Paranota
up to about the 7th somite raised and projecting dorsad of the middorsal level. Anterior margin
shouldered at base, widely convex. Latero-anterior edge indistinct and mostly not defined, the
anterior margin passing over gradually into the lateral margin, which is more or less widely
rounded. Latero-posterior edge acuminate. Posterior margin widely concave. Lateral margin
with three larger teeth, which in some cases may bear a short seta. The anterior margin finely
rimmed, and in most somites bearing a series of about twenty fine teeth, the proximal close to
each other and the distance laterally becoming gradually a little wider up to the first larger
lateral tooth. Posterior margin similarly serrulate, with the teeth growing a little larger laterad.
No marginal calluses. The pores (fig. 3, p) situated on the lower surface of the paranota near

12

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.L1983

their base, about halfway the metasomite. Pores surrounded by a low crater-like peritreme.
Paranota of 19th somite small, but basically similar to those of the preceding somite.

Sternites and legs: Sternites of middle somites with distinct cross impressions which are not
wide, but furrowlike. Pubescence rather dense to moderate. Sternite of 4th somite as wide as
that of the next, medially impressed. Sternites a little longer than wide (ratio 1.1 : 1.0). Legs
rather long and slender. Femora straight, the tarsi faintly arched. Pubescence moderate on all
podomeres. Relative length of podomeres 2 to 6: 0.40, 1.00, 0.35, 0.35, 0.80. Epigynal struc¬
ture not developed. Each side of the anterior margin of the 3rd somite with a wide emargina-
tion, embracing the coxae of the 2nd pair of legs, separated medially by a low subtriangular
prominence pointing cephalad.

Anal somite: Dorsal profile rather strongly concave. Surface granulose-rugulose. Epiproct
short, very broad at base, with sides concavely converging. Dorsoventrally of moderate width,
the underside a little concave. Apex narrowly truncate, straight. Laterad of apex on each side
three rather strong cones. Lateral setae of anal ring on small tubercles. Paraprocts with rims of
moderate width and moderate height. Setae on low, almost abortive granules. Surface granu¬
löse. Hypoproct parabolically rounded, with two rather large setiferous cones projecting out¬
side the margin and equalling the middle of the posterior margin.

Male: unknown.

Remarks. — The material collected by Mjöberg differs in the outline of the paranota (figs. 5-
6) and on that account may belong to a different taxon, either species or subspecies. This
material is for that reason not regarded as paratypical.

DISCUSSION

In its general morphology Pleuroporodesmus combines a number of characters which are not
exceptional in the Paradoxosomatidae. The only unique characters found in this genus are the
pleural ridges in the 3rd and 4th somites, which as far as I am aware have never been noticed in
any paradoxosomatid genus, but which may not be of primary taxonomic significance, and the
structure of the margins of the paranota and the position of the repugnatorial pores.

As in other polydesmid families, the development of the paranota in the Paradoxosomatidae
is quite variable. Certain genera, for instance in the tribes Orthomorphini and Sulciferini, but
also in the Eustrongylosomatini, Tectoporini, etc., may have quite large lateral expansions of
the metatergites, often suggesting what is seen in Pleuroporodesmus .

In other genera, such as for instance in the tribes Eviulisomatini, Antichiropodini, etc. para¬
nota may be entirely absent. This condition is almost certainly a secondary one. Evidence for
this is found in the presence in most cases of longitudinal furrows on the lateral side above the
pores, which are obviously homologous with the premarginal furrows of the normally devel¬
oped paranota.

When paranota are present the pores are almost always situated in the lateral surface of the
margin, the marginal callus. One exception to this rule is found in the Indian genus Harpago-
morpha Jeekel (1980b: 169), in which the pores are located on the upper surface of the parano¬
ta, quite near the margin, but mesad of a narrow marginal callus. The other exception is found
in Pleuroporodesmus and in Centrodesmus Pocock (1894: 369), where the pores are situated on
the lower surface of the paranota not far from the margin. The extreme dislocation of the pores
as found in Pleuroporodesmus is quite unique, but basically not different from the condition
described for Centrodesmus.

There are several more indications that Pleuroporodesmus is related to Centrodesmus . In
Centrodesmus the shape of the collum appears to be similar to that in Pleuroporodesmus , hav¬
ing likewise the peculiar expansion of the anterior margin. The paranota of the subsequent so¬
mites in the two genera are quite different in shape. Whereas in Pleuroporodesmus the parano¬
ta have a broad base, emanating from the entire length of the metasomite, they are narrow in
Centrodesmus, their longitudinal diameter being much smaller than the length of the metaso¬
mite. Centrodesmus and Pleuroporodesmus share the thin margins of the paranota, lacking en-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

13

tirely a marginal callus. The marginal teeth are found in both genera, but the fine serration of
the anterior and posterior margins of the paranota appear to be absent in Centrodesmus . In
Pleuroporodesmus a number of anterior somites have the paranota raised above the middorsal
level and this tendency has been carried to an extreme in Centrodesmus, where all the paranota
are directed laterad and upward.

It may be remembered that the latter condition misled Attems (1937, 1938, 1953) and Loksa
(1960) to refer some Indochinese and Chinese species to Centrodesmus which are actually be¬
longing to the tribe Hylomini (Jeekel, 1964, 1968, 1980a). The superficial similarity in the
structure of the paranota of Centrodesmus and of certain Hylomini is an obvious example of
evolutionary convergence: the pores in the Hylomini are located in the margins of the parano¬
ta, and the tribe is clearly related to the Orthomorphini and the Sulciferini.

In order to emphasize the relationship between Pleuroporodesmus and Centrodesmus on the
one hand, and the isolated position of the two genera in the family on the other, it seems quite
legitimate to refer them to a separate tribe.

Centrodesmini nov. trib.

Diagnosis. — Paradoxosomatidae with twenty somites and a normal poreformula, character¬
ized mainly by the structure of paranota. These are strongly developed, and are lacking mar¬
ginal calluses such as found in all other paradoxosomatid genera. The pores are located on the
inferior surface of the paranota. Other characters may be derived from the diagnoses of the
two pertaining genera, and in combination with the yet unknown features of the male may
serve eventually to define the group more acurately.

Genera. — Centrodesmus Pocock, 1894 (two species in Central Sumatra), Pleuroporodesmus
nov. gen. (at least one species in eastern Borneo).

In the absence of the characters of the male, and particularly those of the male gonopods,
the discussion of the taxonomic status of this tribe in the family is largely speculative. There
seems to be no reason, either morphological or geographical, not to refer the tribe to the subfa¬
mily Paradoxosomatinae. The importance of the characters used for defining the group seems
to suggest an early phylogenetic origin. However, it does not appear justified to oppose the
group to the entire remainder of the subfamily. We must consider the possibility that the group
emanated at a later stage of paradoxosomatid evolution and branched off from one of the other
south-east Asian paradoxosomatine tribes.

REFERENCES

Attems, C., 1937. Polydesmoidea I, Earn. Strongylosomidae. — Tierreich 68: 1-XXII, 1-300.

- - - , 1938. Die von Dr. C. Dawydoff in französisch Indochina gesammelten Myriopoden.

— Mém. Mus. natn. Hist. nat. Paris [n.s.] 6: 187-353.

- — , 1953. Myriopoden von Indochina. Expedition von Dr. C. Dawydoff (1938-1939). —

Mém. Mus. natn. Hist. nat. Paris [n.s.. A] 5: 133-230.

Jeekel, C. A. W., 1963. Paradoxosomatidae from Borneo (Diplopoda, Polydesmida). —
Tijdschr. Ent., 106: 205-283.

- — , 1964. Two new species of Pratinus Attems, with taxonomic notes on the genus and a

redescription of its type-species (Diplopoda, Polydesmida). — Beaufortia, 11: 61-

73.

- , 1968. On the classification and geographical distribution of the family Paradoxoso¬
matidae (Diplopoda, Polydesmida): 1-162, thesis, Amsterdam.

- - — , 1980a. The generic allocation of some little-known Paradoxosomatidae from South-

East Asia (Diplopoda, Polydesmida). — Rev. suisse Zool. 87: 651-670.

- , 1980b. On some little known Paradoxosomatidae from India and Ceylon, with the

description of four new genera (Diplopoda, Polydesmida). — Beaufortia 30: 163-
178.

14

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

Loksa, I., 1960. Einige neue Diplopoden- und Chilopodenarten aus chinesischen Höhlen. —
Acta zool. hung. 6: 135-148.

Pocock, R. I., 1894. Chilopoda, Symphyla and Diplopoda from the Malay Archipelago. —

Zoologische Ergebnisse einer Reise in Niederländisch Ost-Indien (M. Weber, ed.) 3;
307-404, pl. 19-22.

Postbus 20125, 1000 HC Amsterdam.

NOGMAALS HET APPENSE BOS BIJ KLARENBEEK (DIPT., SYRPHIDAE). In een
beschrijving van enige vliegenvangplaatsen {Ent. Ber., Amst. 42: 5-10, 1982) noemde ik het
Appense bos als een vermoedelijk vrij belangrijke vindplaats. Dat dat wel juist was illustreer¬
den enige zweefvliegvangsten in 1981, te weten Parhelophilus frutetorum (J. C. Fabricius), 9,
7.VL1981; Neocnemodon latitarsis (Egger), d, 19. VIL 1981; Metasyrphus lapponicus (Zetter-
stedt), 2 (3(3, 9. VIL 1981; Melangyna compositarum (Verrall), c3, 30. V. 1981 en Ceriana co-
nopsoides (Linnaeus), (3, 7.VL198L Neocnemodon latitarsis komt op de Veluwe soms in aan¬
tal voor, maar de vangst in dit meer op zichzelf staande bos in de IJsselvlakte is zeer zeker ver¬
meldenswaard. Dit vliegje werd gevangen op een braamstruik in de bosrand tussen een aantal
(3(3 van N. vitripennis (Meigen). Alle andere vangsten werden gedaan langs het fietspad aan
de grote weg, die leidt naar het stationnetje Klarenbeek. Metasyrphus lapponicus zweefde on¬
der de bomen boven het fietspad. De andere soorten werden alle op schermbloemen gevangen.
Ceriana conopsoides is in de laatste honderd jaar in het gehele land gevangen, maar is overal
zeldzaam. Haar larven leven in uitvloeiend sap van boomwonden. Van Melangyna composita¬
rum zijn slechts enkele exemplaren uit Nederland vermeld. Parhelophilus frutetorum is buiten
Zuid-Limburg overal zeldzaam. Haar larven behoren tot de zogenaamde rotjes, die in wateren
leven.

V. S. van der Goot, N. Anslijnstraat 42, 1068 WN Amsterdam.

FRANKENHUYZEN, A. VAN, G. HOUTMAN & W. J. KABOS, 1982. MINEERDERS
VAN BOMEN, STRUIKEN EN KRUIDEN. Wetenschappelijke Mededelingen Koninklijke
Nederlandse Natuurhistorische Vereniging nr. 150: 1-96, fig. A-0, 1-161. Gebrocheerd, prijs
voor leden van KNNV en NEV ƒ 8,50, voor anderen ƒ 10, — .

De reeds lang uitverkochte WM's 89 (Kabos, Mineervliegjes) en 94 (Van Frankenhuyzen &
Houtman, Bladmineerders op bomen en struiken) zijn nu verenigd tot één nieuwe, nr. 150.
Waar nodig zijn de teksten herzien of bijgewerkt, zodat nu een handige publicatie ontstaan is
waarmee een belangrijk deel van de in Nederland voorkomende mijnen op naam te brengen is.

Slechts enkele opmerkingen. Zoals we van een moderne wetenschappelijke publicatie mo¬
gen verwachten staan de auteursnamen waar nodig tussen haakjes. Bij de Nepticulidae is dit
slechts ten dele gebeurd. Bij alle in de WM genoemde soorten van deze familie {Ectoedemia,
Stigmella) moet dit echter het geval zijn. De naam van de beroemde Zweedse dipteroloog is
niet Fallen, maar Fallén. De spelling de-meijerei (p. 58, 61) is niet meer geoorloofd. Het is nu
demeijerei. Het streepje mag alleen geschreven worden in namen als c-album, l-nigrum.

Bij de literatuurlijst moet zeker nog genoemd worden: Spencer, K. A., 1976. The Agromyzi-
dae (Diptera) of Fennoscandia and Denmark, Fauna Entomologica Scandinavica 5 (1 & 2), 606
pp, 922 fign. Met behulp van deze publicatie zijn zeer waarschijnlijk nog nieuwe soorten voor
de Nederlandse fauna te vinden.

De WM is te bestellen bij Bureau KNNV, B. Hoogenboomlaan 24, 1718 BJ Hoogwoud, giro
13028, met vermelding van het gewenste. — B. J. Lempke.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

15

Teratology in the genus Mordellistena (Coleopt.: MordellMae)

by

R. BATTEN

ABSTRACT. — Some interesting cases of teratology are noted.

Fig. 1. Head of Mordellistena pseudopumila Ermisch, S. France, Port Vendres.

On a foray io the south of France I caught at Port Vendres on 14. VI. 1954 a female Mordellis¬
tena pseudopumila Ermisch with four separate eyes. Two normal ones, at each side of the head
one, and two on top of the head (fig. 1).

According to Balazuc (1948: 127) there are more teratological Coleoptera with one extra eye
on top of the head. Nothing however seems to be reported about a complete duplication.

The head is only slightly heightened. The normal eyes have the usual features, the extra eyes
on top are small, very finely hairy and the ommatidia, partly irregulary distributed, smaller
(approximately 0.011 mm) than those of the normal eyes (0.015 mm).

Besides this very interesting case I have in my collection two other Mordellisteoas with tera¬
tological features.

A male Mordellistena grisea Mulsant from Greece, Sparti, 7. VII. 1978, leg. R. Batten, has a
second right paramere. Balazuc (1948: 114, 115) mentions the bipartition of the genitalia. He
writes: “L’étude des paramères montre que les deux composants sont énantiomorphes: c’est le
gauche qui a l’orientation normale”. This is conform the parameres of the specimen, as the left
paramere is not doubled.

A male Mordellistena pseudopumila Ermisch from France, Quillan (Aude), 17. VIL 1974,
leg. R. Batten has the short spurs of the posterior tibiae both bifurcated at apex. Balazuc
(1948: 249) only mentions the doubling of one spur and some cases of bifurcation of other ex¬
terna! parts.

Of these anomalies the exact cause is still unknown. It would be interesting to find the facts
which produce them. Moreover it is remarkable that all these anomalies occur in the same
genus.

REFERENCE

Balazuc, J., 1948. La tératologie des Coléoptères et expériences de transplantation sur Tene-
brio molitor L. —~Mém. Mus. naîn. Hist, nat., Paris 25: 1-293, figs.

Sprencklaan 3, 4333 HC Middelburg.

16

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.1.1983

FELTWELL, J., 1981. THE LARGE WHITE BUTTERFLY. Series Entomologica, vol.
18, pp. XXVI, 535; 50 figs, 10 plates, 79 tables, ca. 4000 refs. ISBN 90-6193-128-8. Dr. W.
Junk BV, The Hague. Price (bound) Dfl. 225. — (US $ 98. — ).

Insects can be studied from many different angles of vision. Taxonomists look for kinship
relationships between species or groups of species, ecologists and ethologists are interested in
aspects of the life of insects, applied entomologists direct their attention to frictions between
human and insect economies, etc. Consequently, in a book containing information on all think¬
able aspects of a single insect species, the different kinds of entomologists will each find
something of interest and a lot of irrelevant information. And if the book is as expensive as the
one reviewed here, very few entomologists may find the little information that interests them
important enough to purchase it. But this is the publisher’s concern. Let us consider the con¬
tents of the book.

The book contains information on all aspects of the Large White Butterfly, Pieris brassicae,
from a description in the 17th century to Protozoan control and the date when the “virus resis¬
tant Cambridge stock” was established. To this aim, the author (I would rather prefer the word
“compiler”) spent 4000 hours in 50 different libraries in seven countries, as we are told by Dr.
Miriam Rothschild who wrote the Preface. Out of 8000 references, 4000 were selected to pro¬
duce the book. Really a tremendous task. The highly diverse information is grouped into 18
chapters, starting with Nomenclature and ending with Integrated Control. For some chapters
(Nomenclature, Parasitic Control, Bacterial Control) the author found co-authors. Some of the
information is summarized in 79 tables. Tables often give the information in a practical, con¬
densed form, as in table 10.4 concerning the enzymes recorded in P. brassicae. In other cases,
e.g. table 7.1 (wing length in a few widely scattered populations and bred stocks) the use of the
table completely escapes me. Also the use of table 2.4 giving the distribution in England for
each county is doubtful, certainly for students outside England, and especially since also a map
of the distribution in Great Britain and Ireland is provided. A little overdone, making the book
more expensive than necessary. Actually, the whole chapter on distribution (p. 27-45) could
have been condensed to a single map depicting the world distribution with some annotations
where necessary. I wonder why this chapter was not followed by the chapter on migration, the
latter having been placed between the chapters Biochemistry and Senses.

The work would have gained much if comparisons had been made with other species. Even
the little information on interspecific relationships (p. 84-86), however, is partly false: on p. 85
it is stated that “There is much evidence that P. rapae has replaced the native Pieris species
{protodice, virginiensis) in North America”. The “evidence” is not mentioned, and probably
hard to find. Not only are there some four more native Pieris species in North America, but P.
rapae has certainly not ousted P. virginiensis, the latter using different foodplants and living in
a different habitat.

The use of a work as the present one depends, among other things, on the reliability of the
references. With so many references, errors are hard to avoid, but if I read (p. 22) that
Lempke’s “Catalogus”, which was published in many parts in Tijdschr. Entom. from 1936-
1970, is said to have been published in 1936 (Ent. Ber. 79: 238-315) and 1953 (Ent. Ber. 14:
239-305), and (p. 501) that the title of a Dutch report is spelled “Insektenbestriydiff in sprint-
kool” (recte: Insektenbestrijding in spruitkool), I can only hope that these are exceptions.

As much of the information concerns physiological and economic aspects, the book may be
more useful to physiologists and applied entomologists than to taxonomists. But I dare to doubt
the words of Miriam Rothschild that “the time has come when we are in desperate need of
many similar compilations” (p. VIII). I do see the use of compilations, but it depends on the
subject or theme chosen. Compilations on the senses of butterflies, hormones of butterflies,
parasitic control of injurious insects, or a taxonomic revision of the genus Pieris, for instance,
would be welcome. We are not in desperate need of compilations like the present one.

— R. de Jong.

EQI

Bit,

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43

1 februari 1983

No. 2

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

J. M. G. ROOTBEEN & C. J. ZWAKHALS, Eupithecia pulchellata Stephens (Lep.: Geome-
tridae) en haar parasiet Deuterolabobs pulchellatus (Bridgman) (Hym.: Ichneumonidae)
f. nov. spec, in Midden-Limburg: 17; A. van FRANKENHUYZEN, Phyllonorycter platani
(Staudinger, 1870) (Lep.: Gracillariidae), een bladmineerder op Plataan in Nederland: 19;
GÜNTHER THEISCHINGER, Über eine Aufsammlung von Savtshenkia Alexander, 1965,
aus dem östlichen Mittelmeerraum (Diptera: Tipulidae): 26; P. STARŸ and A. van HAR¬
TEN, Aphid parasitoids from Bangladesh (Hymenoptera: Aphidiidae): 29; KORTE MEDE¬
DELING: Symposium Trichoptera: 28; LITERATUUR: 25; PERSONALIA: 18.

Eupithecia pulchellata Stephens (Lep.: Geometridae) en haar parasiet
Deuterolabobs pulchellatus (Bridgman) (Hym.: Ichneumonidae) f. nov.

spec, in Midden-Limburg

door

J. M. G. ROOTBEEN & C. J. ZWAKHALS \

ABSTRACT. — Eupithecia pulchellata Stephens (Lep.: Geometridae) and its parasite Deu¬
terolabobs pulchellatus (Bridgman) (Hym.: Ichneumonidae) f. nov. spec, from the middle of
the Dutch province of Limburg. Hitherto E. pulchellata was known from only one locality in
the Netherlands, 100 km further southwards.

Volgens Lempke (1969) is het Nederlandse areaal van Eupithecia pulchellata zeer klein en
zou deze vlinder in ons land alleen voorkomen in het uiterste zuidoosten van Limburg. Schütze
(1952) vermeldt de soort o.a. uit het Roergebied in de Bondsrepubliek. Mede hierdoor zou een
eventueel voorkomen in Midden-Limburg dus niet bij voorbaat uitgesloten behoeven te
worden.

Reeds in 1974 was het opgevallen dat Vingerhoedskruid {Digitalis purpurea L.), de voedsel¬
plant van E. pulchellata, in de omgeving van Arcen voorkwam. Dit betrof toen slechts enkele
exemplaren in een greppel en hierop werden geen rupsen aangetroffen. In 1980 werd in dezelf¬
de omgeving een grotere concentratie Vingerhoedskruid ontdekt in een dennenbos. Wederom
werden de planten onderzocht op het voorkomen van rupsen en deze keer werd reeds spoedig
een exemplaar gevonden. Dit was door zijn uiterlijk, maar vooral ook door zijn typisch gedrag,
onmiskenbaar een E. pulchellata-rups. Deze leeft verborgen in de bloemen van Vingerhoeds¬
kruid en sluit de voorzijde hiervan geheel af door het onderste gedeelte van de kroon naar bo¬
ven en tevens naar binnen te halen en rondom vast te spinnen. Het zijn deze „gesloten” bloe¬
men waarop men dient te letten. Wanneer men dit beeld eenmaal kent, kan men de bewoonde
bloemen al op enkele meters afstand herkennen. Door systematisch verder zoeken werden in
totaal ongeveer 30 rupsen gevonden. Hierbij bleek dat, hoewel de voedselplant ter plaatse ver-

18

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. II. 1983

spreid door het gehele bos voorkwam, de rupsen zich bijna uitsluitend op één klein gedeelte
(ca 200 m^) bevonden.

Het opkweken ervan verliep zonder problemen en reeds op 24. VIL 1980 kwam de eerste
vlinder uit, wat mogelijk op een partiële tweede generatie duidt. De rest van de vlinderpoppen
leverde na de overwintering nog 11 vlinders, terwijl uit de andere een aantal sluipwespen ver¬
schenen.

De sluipwespen, 7 $ $ en 4 dd, zijn met Perkins (1960) gedetermineerd als Platylabobs pul-
chellatus (Bridgman, 1889) (Ichneumonidae). Bridgman beschreef de soort (als Ichneumon
pulchellatus) naar 9 9 en dd, die in Engeland uit E. pulchellata gekweekt waren. In 1975
heeft Heinrich de soort in een nieuw genus, Deuterolabobs, ondergebracht. Was de genus-in-
deling dus enigzins problematisch, de soortnaam is dat wellicht ook. Door Brischke is reeds in
1878 Ichneumon eupitheciae beschreven, eveneens gekweekt uit poppen van Eupithecia pul¬
chellata. De identieke gastheer en de uitgebreide beschrijving doen vermoeden dat hier dezelf¬
de soort wordt bedoeld. Uit typen-onderzoek zal moeten blijken of dit vermoeden juist is.

D. pulchellatus is nog niet eerder uit Nederland vermeld. Uit Duitsland wordt hij o.a. door
Schütze (1952) genoemd. Deze beschouwt I. eupitheciae en /. pulchellatus als twee soorten en
zegt ƒ. eupitheciae ook uit E. pimpinellata (Hübner) en E. helveticaria arceuthata (Freyer) ge¬
kweekt te hebben.

Gestimuleerd door het succes in 1980 is in 1981 wederom op dezelfde plaats naar rupsen ge¬
zocht, maar er werden slechts twee exemplaren gevonden. Op andere groeiplaatsen van Vin¬
gerhoedskruid in de omgeving werden op 26. VI. 1981 nog vijf rupsen aangetroffen.

Wat vooral interessant lijkt, is dat zowel de vlinder als zijn parasiet zich kennelijk zeer actief
verspreiden en al aan een klein aantal voedselplanten genoeg hebben om zich (al is het wellicht
slechts tijdelijk) te kunnen vestigen.

LITERATUUR

Bridgman, J. B., 1889. Further additions to the Rev. T. A. Marshall’s Catalogue of British Ich¬
neumonidae. — Trans, ent. Soc. Lond. 1889: 409-439.

Brischke, C. G. A., 1878. Die Ichneumoniden der Provinzen West- und Ost-Preussen. —
Schrift, naturf. Ges. Danzig [2] 4 (3): 35-64.

Heinrich, G. H., 1975. Burmesische Ichneumoninae X. — Annls zool. Warsz. 32: 441-514.
Lempke, B. J., 1969. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera (vijftiende supplement).

— Tijdschr. Ent. 12: 15-79, fig. 73-86, pl. 1-8.

Perkins, J. F., 1960. Hymenoptera, Ichneumonoidae, Ichneumoninae 11. — Handbk. Ident.
Br. Ins. 7 (2) aii: 117-213, fig. 426-798.

Schütze, E., 1952. Eupithecien-Studien II (Geometridae). — Z. Lepid. 2: 177-187.

Nieuwborgstraat 107, 5922 VB Blerick.

Onderweg 19, 4241 XD Arkel.

PERSONALIA

Op 28 september jl. overleed op 76-jarige leeftijd ons lid Dr. S. J. van Ooststroom te Oegst-
geest. Sinds 1935 was hij lid van de vereniging. Hoewel hij vooral bekendheid heeft gekregen
door zijn botanische activiteiten, m.n. de bewerking van vele drukken van de door Heukels
opgezette Flora van Nederland, kenden wij hem binnen de kring van de entomologie vooral als
specialist van Syrphidae en Symphyta.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. II. 1983

19

Phyllonorycter platani (Staudinger, 1870) (Lep.: Gracillariidae), een
bladmineerder op Plataan in Nederland

door

A. van FRANKENHUYZEN

Planteziektenkundige Dienst, Wageningen, afdeling Boomkwekerij- en Fruitgewassen

ABSTRACT. — Phyllonorycter platani (Staudinger, 1870) a leaf miner on Platanus in the
Netherlands (Lep.: Gracillariidae). From 1965 the species was found in several nurseries on
Platanus x hybrida Brot. The number of mines varied between 1 and 90 per leaf. The species
has three flights. The species hibernates in the pupal stage in the mines of fallen leaves. After
transplantation trees remained unaffected, evidently because with the fallen leaves the hiber¬
nating specimens had been left behind. This suggests removing all fallen leaves before spring as
a control measure. After a cold winter population density was almost fully reduced. Regulation
of the population by parasites was not evident.

INLEIDING

In 1965 werd door B. E. J. Litjens — toenmalig ambtenaar van de Planteziektenkundige
Dienst die met inspecties van boomkwekerijen was belast — te Reuver (L.) op Platanus x hy¬
brida Brot, een aantasting door een mineermot aangetroffen (fig. 2), die door mij aan de vorm
van de mijn met behulp van Hering (1957) werd gedetermineerd als Lithocolletis platani (de
naam van het genus is later gewijzigd in Phyllonorycter). Uit in de herfst verzamelde bladeren
met mijnen zijn in januari 1966 enkele motjes gekweekt en opgezet. De soort bleek in het
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden en andere collecties te ontbreken. Kennelijk
was hier sprake van een voor de Nederlandse insektenfauna nog niet vermelde soort.

Uit literatuurgegevens bleek, dat de soort in Midden- en Zuid-Europa voorkomt en in Zuid-
Frankrijk zeer talrijk kan optreden (Balachowski & Mesnil, 1936). In Turkije wordt een ge¬
middeld aantal mijnen van 7 per blad als schadelijk beschouwd (Schimitschek, 1939). Grandi
(1933: 262-270, fig. LXXXIX-XVIC) en Prindpi (1953) hebben in Italië uitgebreid morfolo¬
gisch onderzoek aan deze soort verricht. In Joegoslavië maakte Bogavac (1959) melding van
een toegenomen aantasting rond Belgrado. Van eind maart tot eind september traden daar
vier generaties op.

VOORKOMEN IN NEDERLAND

Na de eerste vondst in 1965 is het insekt regelmatig in Nederland waargenomen. Pas later is
de soort in de Nederlandse literatuur vermeld (Van Frankenhuyzen & Houtman, 1972). In
1974 trad de mot in de gemeentekwekerij in Ede (GId.) zo talrijk op, dat voor schade werd
gevreesd (Van Frankenhuyzen, 1975). In 1977 veroorzaakte de mot op een boomkwekerij te
Hummelo (Gld.) een ongekend ernstige aantasting (fig. 1). Als gevolg van de strenge winter
van 1978/1979 was de soort daarna overal vrijwel verdwenen. In de daarop volgende jaren
bleek de populatie zich echter goed te herstellen. In 1981 trad de Plataanvouwmijnmot op ver¬
scheidene plaatsen in Nederland in zo opvallende mate op, dat het nuttig werd geacht in dat
jaar aan de hand van de karakteristieke mijnen een inventarisatie uit te voeren. Op ons ver¬
zoek hebben velen daaraan meegewerkt. Uit de talrijke waarnemingen bleek, dat de soort vrij¬
wel over het gehele land verspreid voorkomt. Alleen op de Zuidhollandse en Zeeuwse eilan¬
den, waar de plataan vrij schaars is aangeplant, zijn op de meeste van de onderzochte platanen
geen mijnen aangetroffen (fig. 7). Voorts kan worden aangenomen, dat de mot zich in plant¬
soenen en lanen waar de bestrating beperkt is, in het algemeen beter zal kunnen handhaven
dan in straatbeplantingen, omdat bij deze laatste de overwinteringsmogelijkheden in de regel
beperkter zullen zijn.

20

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. II. 1983

Fig. 1-4. Phyllonorycter platani. 1. hevig aangetast blad met blaasmÿnen aan de bovenzijde
(heavily attacked leaf with several blotch mines on the upper surface); 2. bovenzijde van een
blad met drie vouwmijnen (upper surface of a leaf with three tentiform mines); 3. volgroeide
rups, een zijden cocon spinnend (mature larva, spinning its silk cocoon); 4. uit de mijn naar
buiten stekende pophuid (pupal skin protruding from the mine). Fig. 5. Pnigalio pectinicornis,
parasiet van Phyllonorycter platani (natuurlijke grootte ca. 1,5 mm) (parasite of Phyllonorycter

platani (natural size 1.5 mm)).

BESCHRIJVING VAN DE ONTWIKKELINGSSTADIA EN VAN DE MIJN

De rups vervaardigt een voor het genus Phyllonorycter typerende vouwmijn. Principi (1953)
onderscheidt zes rupsstadia. Tijdens de eerste vier stadia zijn de rupsen pootloos, in de laatste
twee hebben zij drie paar borstpoten. Bogavac (1959) vermeldt, dat de verschillende stadia van
de rups kunnen worden onderscheiden aan de vorm en de grootte van het lichaam en aan de

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IL 1983

21

Fig. 6.- Imago van P. platani (naar aquarel Noordijk) (Adult of P. platani (after a water colour

painting of Noordijk)).

Fig. 7. Vindplaatsen van mijnen van F. platani in Nederland in 1981 (Distribution of mines of
F. platani in the Netherlands in 1981); talrijk: 50-90% van de bladeren aangetast (1-50 mijnen
per aangetast blad); (numerous: 50-90% of the leaves were attacked (1-50 mines per attacked
leaf)); niet talrijk: 25-50% van de bladeren aangetast (1 à 2 mijnen per aangetast blad); (limi¬
ted numbers: 25-50% of the leaves were attacked (1 à 2 mines per attacked leave)); sporadisch:
hier en daar een mijn (sporadic: only a few mines sparsed all over the tree).

22

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. II. 1983

1 2 3 4 5 6

^ o o (]

Fig. 8. Vormen van mijnen veroorzaakt door de zes verschillende rupsstadia (naar Bogavac)
(Types of mines caused by the six stages of caterpillars (after Bogavac)).

breedte van het kopkapsel, maar ook aan de vorm en grootte van de mijnen. De grootte van de
mijn stemt overeen met het ontwikkelingsstadium ervan (fig. 8).

Volgens eigen waarnemingen is de rups in volgroeide toestand 5 à 6 mm lang, vuilwit met
een geel-groen doorschijnende darminhoud. De rupsen van de zomer- en na j aarsgeneratie
moeten veel meer voedsel opnemen om zich normaal te kunnen ontwikkelen en maken dus
veel grotere mijnen dan die van de voorjaarsgeneratie. De volgroeide rups verpopt in de mijn
in een ellipsvormige cocon. Deze heeft een fijne structuur van lichtgele zijden draden en is
doorzichtig (fig. 3). De pop is bruin, circa 4 mm groot. Zij bevindt zich in de mijn. Als de vlin¬
der verschijnt, blijft de pophuid achter en steekt half uit de mijn naar buiten (fig. 4).

De mot is in zithouding circa 5 mm lang. De vleugelspanwijdte is 7-9 mm. De sprieten, de
poten en de palpen zijn wit, de kopharen (het kuifje) lichtgeel. De voorvleugels zijn glanzend
goudgeel met zilverwitte, door fijne zwarte randen begrensde bandjes. De lengtestreep vanuit
de wortel is smal en naar achteren niet verbreed. Aan de voorrand en de achterrand loopt een
streep. Deze twee strepen zijn naar elkaar toe gebogen, de lengtestreep insluitend. Aan de
vleugeltop bevinden zich één binnenwaarts gebogen brede witte streep en twee vrij verticaal
lopende dunne witte randstreepjes. Aan de uiterste vleugeltop bevindt zich een zwart vlekje
(fig. 6). De franje van de vleugeltop is meestal afgezet met violet gekleurde glanzende schub¬
ben. De achtervleugel is vuilwit. Het abdomen van het wijfje is wit, van het mannetje licht¬
grijs.

Het ei is enigszins ellipsvormig en circa 0,3 mm groot. De eieren worden als regel aan de
onderzijde van het jonge blad afgezet, veelal tegen de hoofdnerf of een zijnerf. Bij een grote
populatiedichtheid worden ze ook wel op de bovenzijde afgezet, waardoor mijnen ontstaan die
geen vouw vertonen en die als blaasmijnen kunnen worden aangeduid (fig. 1).

VLUCHTPERIODEN

Ten behoeve van vluchtwaarnemingen is in de herfst van 1974 een buitendepot met aange¬
taste bladeren aangelegd, dat in het voorjaar van 1975 een vlucht opleverde. De eerste vlinder
verscheen circa 1 mei, de laatste op 9 juni. Tussen 10 en 20 mei werd een vluchttop waargeno¬
men. De tweede en derde vlucht werd in het veld vastgesteld aan lege mijnen met naar buiten
stekende pophuiden (fig. 4). De conclusie uit deze waarnemingen is, dat in 1975 drie vluchten
zijn opgetreden (fig. 10).

In tegenstelling met de situatie in 1974 — toen in oktober nog talrijke vlinders aanwezig wa¬
ren — bleek de vlucht in 1975 reeds eind september te zijn afgelopen. Zowel in 1974 als 1975
werden in september nog veel eieren afgezet en kwamen tot in oktober er nog verscheidene
uit. Daardoor waren veel mijnen tijdens de bladval nog niet voltooid. Geconstateerd is dat de
hierin voorkomende jonge rupsen tijdens de winterperiode stierven.

OVERWINTERING

Op 14 november 1974 bleek in de gemeentekwekerij van Ede 18% van de rupsen in de mij¬
nen verpopt. Op grond hiervan werd aangenomen, dat de soort als pop in afgevallen blad zou
overwinteren. In oktober waren echter ook nog talrijke vlindertjes in het veld aanwezig, die
gaaf waren. Dit duidde erop, dat zij pas uitgevlogen waren. Ook werden op 20 november 1974

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. II. 1983

23

Fig. 9. Kweekresultaten in de winter van 1974/1975 in het laboratorium (Laboratory breeding

results in the winter of 1974/1975).

tussen de afgevallen bladeren enige tientallen eveneens gave motten aangetroffen. Deze beide
waarnemingen leidden er toe te veronderstellen, dat de soort ook als vlinder zou kunnen over¬
winteren, dan wel dat poppen bij gunstige temperaturen het gehele jaar kunnen uitkomen zon¬
der een diapauze door te maken.

Om te trachten dit na te gaan werden op 1 november en op 27 december 1974 een aantal
bladeren met mijnen verzameld, in het laboratorium gebracht en in kweekkooitjes gedaan. De
poppen in de mijnen in de bladeren, die op 1 november in het laboratorium waren gebracht,
bleken niet in diapauze te zijn, daar bij een temperatuur van circa 15 °C uit elke pop een vlin¬
der kwam (fig. 9). De vlinders uit de eerste serie verschenen van 19 november tot 31 decem¬
ber. Sommige gingen in deze periode zelfs tot paring over. De vlinders uit de tweede serie bla¬
deren, namelijk die op 27 december waren verzameld, verschenen tussen 12 en 14 januari
1975. Ook hiervan gingen sommige tot paring over (fig. 9). Een dertigtal motjes uit de eerste
serie kon in een koelkast bij circa 4 °C tot half maart in leven worden gehouden, waarna zij
vermoedelijk als gevolg van condenswater dood gingen.

Uit deze waarnemingen kan worden geconcludeerd, dat de pop in een warmer klimaat dan
het Nederlandse, bijvoorbeeld in het Mediterrane gebied, ook in de winter nog een vlinder kan
opleveren. Deze conclusie stemt overeen met de mededeling van Bogavac (1959), dat zelfs in
de winter nog vlinders uit de poppen te voorschijn komen als de temperatuur daarvoor gunstig
is. Het is evenwel blijkens zijn waarnemingen minder waarschijnlijk, dat de soort als vlinder
overwintert dan als pop.

MATE VAN AANTASTING

Van de platanen in de gemeentekwekerij te Ede waren zowel in het najaar van 1974 als van
1975 vrijwel alle bladeren aangetast (fig. 1 en 2). In de nazomer van 1977 bleek in Hummelo
bladval op te treden als gevolg van zeer ernstige aantasting. Om een indruk van de mate van
aantasting te verkrijgen is zowel te Ede (1974 en 1975) als te Hummelo (1977) in november
van een willekeurig genomen monster bladeren het aantal mijnen vastgesteld. In 1974 werden
te Ede 1 tot 35 mijnen per blad (gemiddeld 14), in 1975 1 tot 68 mijnen per blad (gemiddeld 23)
en in 1977 te Hummelo 5-90 (gemiddeld 55) mijnen per blad waargenomen. Deze aantallen
liggen belangrijk hoger dan ooit in het buitenland gepubliceerd is.

De groei van de platanen te Ede en Hummelo was — te oordelen aan de vertraagde groei —
door de aantasting wel geschaad. De bomen overleefden de calamiteit echter wonderwel.

INVLOED VAN HET WEER

De relatief warme zomer in 1975 heeft ongetwijfeld een gunstige invloed op de ontwikkeling

van P. platani gehad. Op de platanen in de gemeentekwekerij te Ede werd een ernstiger aan¬
tasting dan in het voorgaande jaar geconstateerd. Het totaal aantal mijnen was bijna twee maal
zo groot als in 1974. In 1976 nam de aantasting in die kwekerij te Ede sterk af. Geconstateerd
werd dat na een hitteperiode met temperaturen boven 30-35 °C de rupsjes niet tot verdere ont-

24

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IL 1983

Fig. 10. Vluchten van P. platani in 1975 (Flight periods of P. platani in 1975).

wikkeling kwamen. Onderzoek wees uit dat de meeste jonge rupsen dood waren. Bogavac ver¬
meldt, dat de eieren van P. platani bij een temperatuur van 40 °C worden gedood. De in ons
land opgetreden calamiteiten houden ongetwijfeld verband met onze doorgaans zachte win¬
ters. Die zijn vermoedelijk gunstig voor de overwintering van de poppen.

Bogavac stelde vast dat poppen, die 5 dagen of langer bij —11 °C waren bewaard, niet meer
uitkwamen. Aan de hand van dit gegeven is te verklaren, waarom het insekt kort na de strenge
winter van 1978/1979 in ons land vrijwel niet meer leek voor te komen. Te Hummelo bijvoor¬
beeld werd in 1979 zelfs geen enkele mijn meer gevonden. In 1980 zijn op enkele plaatsen in
het land echter weer een paar mijnen op platanen aangetroffen en in 1981 zelfs talrijke.

INVLOED VAN HET VERPLANTEN

Te Ede bleek, dat na het verplanten van een deel van de bomen in de herfst van 1974 naar de
dorpskern, deze daar in 1975 geheel vrij van aantasting bleven. De op de boomkwekerij ach¬
tergebleven bomen werden daarentegen zwaar aangetast. De verklaring ligt voor de hand: de
aantastingsbron, i.c. de afgevallen bladeren, was op de boomkwekerij achtergebleven en niet
aanwezig op de plaats waar de andere bomen werden uitgeplant.

De conclusie uit deze waarneming is, dat voor aantasting, groeiremming en verlies van de
sierwaarde van onze in parken en lanen en op pleinen voorkomende platanen als gevolg van
aantasting door de Plataanvouwmijnmot niet direct behoeft te worden gevreesd, of zij nu op de
kwekerij van herkomst van de jonge bomen wel of niet aangetast waren. In de boomkweke¬
rijen zal de instandhouding en massale uitbreiding van een éénmaal opgetreden plaag kunnen
worden tegengegaan door in het najaar de afgevallen bladeren kwantitatief te verzamelen en
te vernietigen. Ditzelfde geldt uiteraard ook, indien aantasting bij reeds uitgeplante exempla¬
ren zou optreden. Voorts moet een strenge winter als nadelig voor de soort worden be¬
schouwd.

PARASIETEN

Tijdens het kweken van de motten in het najaar van 1974 zijn tevens talrijke parasieten uit
de mijnen tevoorschijn gekomen. Zij behoorden voornamelijk tot de Chalcidoidea. Door M. J.
Gijswijt zijn de volgende tot de familie der Eulophidae behorende soorten gedetermineerd:
Tetrastichus ecus (Walker), Sympiesis gordius (Walker), Sympiesis sericeicornis (Nees), Pniga-
lio pectinicornis (Linnaeus) (fig. 5), Chrysocharis nephereus (Walker), Chrysocharis pubicornis
(Zetterstedt). Van de Encyrtidae was Holcothorax testaceipes (Ratzeburg) zeer gewoon. Van
de familie der Braconidae is slechts één soort gevonden, die door C. van Achterberg is gede¬
termineerd als Colastes braconius (Haliday). Parasieten hebben, voor zover was na te gaan,
geen belangrijke reducerende invloed op de populatie gehad.

LITERATUUR

Balachowsky, A. & L. Mesnil, 1936. Insectes nuisible aux plantes d’ornement et aux cultures
florales 5: 1506, 1507. Paris.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. II. 1983

25

Bogavac, M., 1959. Platanov Miner — Lithocolletis platana Stgr. — Plant Protection, Beograd:
51-61.

Frankenhuyzen, A. van, 1975. De plataanvouwmijnmot. — Jaarb. Plantenziektenk. Dienst
1975: 55-57.

Frankenhuyzen, A. van & G. Houtman, 1972. Bladmineerders op bomen en struiken. — Wet.
Med. K. ned. natuurh. Veren. 94: 1-60, fig.

Grandi, G., 1933. Morfologia et etoiogia di Insetti a regime specializzato. — Boll. 1st. Ent.
Univ. Bologna. 5: 143-305, fig. I-CXXIX.

Hering, E. M., 1957. Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa: 1-1185. Dr. W. Junk,
’s-Gravenhage.

Principi, M. M., 1953. Sviluppo pastembrionale ed etoiogia della Lithocolletis platanis Stgr. ■
Boll. Ist. Ent. Univ. Bologna 19: 171-250, fig. I-XXXIV.

Schimitschek, E., 1939. Beiträge zur Forstentomologie der Türkei. — Zeitschr. angew. Ent.

25:291-310.

Geertjesweg 15, 6706 EA Wageningen.

SOCIAL INSECTS, vol. 2, 1981. Henry R. Hermann, editor, pp XIII, 491; species index 40

kolommen, subject index 33 kolommen. Academie Press London etc. ISBN 0-12-342202-7.

Prijs (gebonden) $ 55,00.

Dit is het tweede deel van een serie die uit vier delen zal bestaan. Het eerste, waarin de na¬
druk viel op de principiële aspecten van socialiteit bij insekten, werd eerder al in EB bespro¬
ken. Het tweede deel gaat hierop door, bespreekt tevens presociale insekten en sociaal gedrag
bij andere arthropoden dan insekten. De geplande twee volgende delen zullen handelen over
eusociale insekten.

Het tweede deel bevat een vijftal artikelen, behoorlijk van omvang, en elk voorzien van een

zorgvuldige en uitvoerige literatuurlijst. Het eerste artikel is van Deligne, Quennedy en Blum,
(een Belg, een Fransman en Amerikaan!) en gaat over de vijanden en verdedigingsmechanis¬
men van termieten. Het is een fascinerend overzicht, waarin zowel de morfologie en anatomie
van de bewapening, als de samenstelling van de chemische middelen ruime aandacht krijgt.
Hermann en Blum, de twee personen die het meest betrokken zijn bij de serie als geheel,
schreven een bijdrage over verdedigingsmechanismen van de sociale Hymenoptera (zowel te¬
gen gewervelden als arthropoden). Het artikel heeft twee onderdelen — één gaat over een al¬
lerlei dat het best te beschrijven is met de term defensief gedrag, en een tweede dat bouw, pro¬
duct en aanwending van het gifapparaat bespreekt. Eickwort slaagt uitstekend in de wat on¬
dankbare taak een hoofdstuk te schrijven over presociale insekten — ondankbaar omdat het zo
slecht af te grenzen is. Socialiteit bij Arachnida wordt door Buskirk behandeld, en ook dat is
zeer lezenswaardig. Het enige artikel dat me tegenvalt is dat van Snelling, die de systematiek
van de sociale Hymenoptera behandelt. Het is een handig overzicht, maar had evengoed vijftig
jaar geleden kunnen zijn geschreven.

Het boek is prima verzorgd, en afgezien van het laatste hoofdstuk, geïllustreerd met figuren
die soms ware blikvangers zijn. Het is helaas te kostbaar om door particulieren te worden aan¬
geschaft, maar iedereen die ook maar vaag geïnteresseerd is in sociale insekten zal het in de
buurt willen hebben. — W. N. Ellis.

26

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. II. 1983

Über eine Aufsammlung von Savtshenkia Alexander, 1965, aus dem
östlichen Mittelmeerraum (Diptera: Tipulidae)

von

GÜNTHER THEISCHINGER

ABSTRACT. — Tipula {Savtshenkia) aster sp. n. is described from Thasos. Several other
Savtshenkia species are recorded from interesting localities in the eastern Mediterranean re¬
gion. The material is lodged at the Zoologisch Museum Amsterdam (ZMA).

EINLEITUNG

Univ.-Doz. Dr. H. Malicky (Lunz, Österreich) überließ mir kürzlich Tipuliden, die er an¬
läßlich ökologischer Untersuchungen und taxonomischer Studien anderer Insekten-Gruppen
1978-1980 im östlichen Mittelmeergebiet mitgesammelt hatte, zur Bearbeitung. Dafür sei ihm
herzlich gedankt!

Da das Material eine bisher unbekannte Savtshenkia-Specics enthält, wird diese Veröffent¬
lichung der Erstbeschreibung zum Anlaß genommen, auch die übrigen angefallenen, zwar we¬
nigen, aber zoogeografisch zum Teil hochinteressanten Daten über das Subgenus Savtshenkia
bekannt zu machen.

Tipula (Savtshenkia) rufina rufina Meigen, 1818

Material: Griechenland: 1 6 „Euböa. E Alexi (unterhalb von Paradision), 38°05'N/24°22'E,
180 m, 5. VI. 1979” und 1 S, „Insel Naxos, oberhalb Koronis, 37°08'N/25°32'E, 660 m, 26-
28.x. 1980”; beide H. Malicky.

Bekannte Verbreitung: West- und Südeuropa, Nordafrika, Kleinasien.

Tipula (Savtshenkia) cheethami Edwards, 1924

Material: 7 $, 2 9, von Bulgarien, „Witoscha-Nordhang, Dragalewska Bach, 42°40'N/
23°19'E, 1200 m, 24. VI. 1980”, H. Malicky.

Bekannte Verbreitung: Nordengland und Schottland, Gebirge Mittel- und Südeuropas.

Tipula (Savtshenkia) aspromontensis Theowald, 1973

Material: Griechenland: 1 <3, „E Chania, 39°25'N/23°06'E, 930 m, 13. X. 1980” und Id,
„Euböa, S Komiton, 38°04'N/24°32'E, 540 m, 10. X. 1980”, beide H. Malicky.

Beide Exemplare stimmen sehr gut miteinander und mit Beschreibung und bildlicher Dar¬
stellung von Theowald (1973) überein. Der Fund dieser bisher nur von Italien bekannten Spe¬
cies auf der Balkanhalbinsel ist zoogeographisch von hohem Interesse.

Tipula (Savtshenkia) aster sp. n. (Abb. 1-8)

Material: Holotypus 6 von Thasos, „ob Maries, 40°42'N/24°39'E, 460 m, 17. X. 1980”, H.

Malicky; in ZMA.

Männchen (Abb. 1-8): Kopfoberseite dunkel blaugrau, Schnauze gelb- bis dunkelbraun. Na¬
sus lang und dünn. Taster graubraun. Scapus ganz an der Basis grauschwarz, Rest gelb; Pedi-
cellus gelb; Geißelglieder (11) braungrau, das erste mehr als anderthalbmal so lang wie das
zweite. Pronotum hell graubraun. Thoraxrücken graubraun mit zwei langen und zwei kurzen,

undeutlichen, dunkelbraunen Längsstreifen. Postscutum mit dunkelbraunem, ovalem Fleck je-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.11. 1983

27

Abb. 1-8; Tipula {Savtshenkia) aster sp. n. d 1: linker id, von innen; 2: Hypopyg, lateral; 3:
linker id, von außen; 4: Adminiculum, caudal; 5: linker od, lateral; 6: Tergit 9, dorsal;

7: Sternit 8, ventral; 8: linker id, von hinten.

derseits über gesamte Länge. Mittelpartie der V-Naht aufgehellt (gelb). Scutellum dunkel
braun- bis graugelb; Mediotergit graubraun. Thoraxseiten gelb- bis graubraun. Flügel 12.5 mm
lang; Membran größtenteils weißlich bis glasklar mit reicher graubrauner Fleckung; Geäder
hell graugelb bis dunkel graubraun; Pterostigma graubraun. Halteren mit graugelbem Stiel und
weiß-graubraun geflecktem Knopf. Coxae größtenteils graubraun, distal graugelb; Trochante-
ren gelb, distal ein schwarzer Fleck; Femora und Tibien blaß bis intensiv graugelb, extrem dis¬
tal stark verdunkelt (schwarzgrau). Tarsen graugelb bis schwarzbraun; Klauen schwarzbraun,
mit Sekundärzähnchen. Abdomen überwiegend graugelb, Tergite 2-8 mit mehr oder weniger
scharf definierter, dunkler, graubrauner Seitenstrieme, Sternite braungefleckt bis gänzlich
dunkel graubraun, Abdomenende graugelb bis schwarz. Hypopyg (Abb. 2) stark differenziert.
Tergit 9 (Abb. 6) mit stark skierotisiertem Hinterrand, der zwischen den stark vorspringenden
Außenecken in vier Endlappen ausgezogen ist; die beiden inneren sind breit, etwa trapezför¬
mig und durch einen schmalen Zwischenraum getrennt; je ein halbkreisförmiger Ausschnitt
trennt den Innenendlappen vom schmalen fingerförmigen, apikal sternartig bedornten Außen¬
endlappen, und diesen von der Außenecke. Basistylus abgerundet und undifferenziert. Od

28

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IL 1983

(Abb. 5) daumenförmig mit stark skierotisierter und verdunkelter Innenleiste an der Basis. Id
(Abb. 1, 3, 8) unregelmäßig, etwa ohrmuschelförmig, mit stark entwickeltem, zugespitztem
Vorderteil, schwach entwickeltem, basal gezahntem Hinterteil und ebenfalls kleinem, unauf¬
fälligem Unterteil. Sternit 8 (Abb. 7) in zwei großflächige, etwa dreieckige Seitenlappen aus¬
gezogen, dazwischen breit V-förmig bis bogig ausgeschnitten. Adminiculum (Abb. 4) mit
großen Außenlappen und kleinen, nach hinten in eine scharfe Spitze auslaufenden Innenlap¬
pen.

Weibchen: Unbekannt.

Verwandtschaft und Diagnose: Tipula {Savtshenkia) aster sp. n. zeigt Merkmale mehrerer
von Theowald (1979) unterschiedener Artengruppen. Gerechtfertigt erscheint jedoch nur eine
Einordnung in die obsoleta-GmppQ . Innerhalb dieser dürfte sie T. (^.j aspromontensis Theo¬
wald am nächsten stehen, ist jedoch in den Details des Hypopyg leicht von dieser und jeder
anderen Savtshenkia- Kxi zu unterscheiden.

Name: Wegen des sternartigen Apex des aüßeren Fortsatzes von Tergit 9.

Tipula {Savtshenkia) odontostyla Savtshenko, 1961

Material: 1 d, 1 9, von Griechenland, „Insel Thasos, ob Prinos, 40°44'N/24°39'E, 780 m,
16.x. 1980”, H. Malicky.

Die Exemplare stimmen völlig mit den in der Literatur vorhandenen Abbildungen und Be¬
schreibungen überein. Das Auffinden dieser Art, bisher nur von der Krim-Halbinsel und vom
Kaukasus bekannt, in Griechenland ist zoogeographisch hochinteressant.

Tipula {Savtshenkia) jeekeli Mannheims & Theowald, 1959

Material: Griechenland: 12 d, 4 9, „Insel Naxos, oberhalb Koronis, 37°08'N/25°32'E, 640-
660 m, 26-28. X. 1980” und 1 (5, 2 9, „Insel Rhodos, zw. Psinthos und Archipolis, 36°17'N/
28°05'E, 90 m, 3. XI. 1980”, alle H. Malicky.

Alle Exemplare stimmen sehr gut miteinander und mit der Originalbeschreibung überein. T.
(^.j jeekeli war bisher von Sardinien, Griechenland, Mallorca und Südfrankreich, also aus
Südeuropa, bekannt.

Tipula {Savtshenkia) benesignata Mannheims, 1963

Material: Griechenland: 1 d, „E Chania, 39°25'N/23°06'E, 930 m, 13. X. 1980”, 1 d, „Eu¬
böa, oberhalb Stropones, 38°36'N/23°53'E, 960 m, 12. X. 1980” und 1 d, „Euböa, Ano Steni,
38°35'N/23°5rE, 550 m, 12.X.1980”, alle H. Malicky.

Bekannte Verbreitung: Gebirge Europas und Kaukasus.

LITERATUR

Theowald, B., 1973. Tipulidae (Westpalaearktische Arten). — Fliegen palaearkt. Reg. 300:
321-404.

20 Leawarra St., Engadine N.S.W. 2233, Australia.

HET VIERDE INTERNATIONALE SYMPOSIUM OVER TRICHOPTERA zal worden
gehouden van 11-16 juli 1983 op de Clemson University, South Carolina, U.S.A. Nadere infor¬
matie is te bekomen bij Hans Malicky, Biologische Station Lunz, A-3293 Lunz am See, Oos¬
tenrijk.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.ÎL1983

29

Aphid parasitoids from Bangladesh (Hymenoptera: Aphidiidae)

by

P. STARŸ

Institute of Entomology, Czechoslovak Academy of Science, Ceské Budëjovice

and

A. van HARTEN

Research Institute for Plant Protection, Wageningen

ABSTRACT. — Trioxys (Binodoxys) greenideae sp. n., a parasitoid of Greenidea formosana
(Maki) is described. The description of Archaphidus greenideae Stary & Schlinger, 1967 has
been complemented from material reared from Greenidea formosana. Host records of Trioxys
indicus Subba Rao & Sharma and Lipolexis scutellaris Mackauer, both widely distributed spe¬
cies over most of the Oriental region, are presented.

INTRODUCTION

The area of Bangladesh has remained completely unknown where it concerns parasitoids of
aphids. Hence even preliminary information is valuable for indicating faunal relations among
the particular areas of the Oriental region.

A. van Harten has collected some parasitoid material during his stay in Bangladesh in 1981
and the results of its elaboration are presented in this paper.

REVIEW OF SPECIES
Archaphidus greenideae Stary & Schlinger 1967

A. greenideae, the type-species of Archaphidus Stary & Schlinger, 1967 was described from a
single specimen reared from Greenidea ficicola Takahashi in Taiwan. However, as the descrip¬
tion was made on the basis of a mounted specimen, a number of important characters have re¬
mained undescribed in necessary detail. Using the opportunity of rearing another specimen
from Greenidea formosana (Maki) in Bangladesh, we have dissected and mounted it as a slide
with the aim to complement the original description in several important respects.

Female. — = Head (fig. 5). Eyes large. Gena equal to about 1/5 of eye-length. Tentorial index
(i.e. tentorio-ocular line over intertentorial line, relative length) 0.55. Maxillary palpi 4-seg-
mented, labial palpi 3-segmented.

Mesonotum (fig. 1) without notaulices, almost hairless. Propodeum (fig. 7) with divergent
carinae and two lateral areolae in the lower portion, sparsely haired. Forewing (fig. 3): ptero-
stigma 3 times as long as wide. Radial abscissa 1 equal to half of the abscissa 2. Interradial vein
somewhat shorter than half of radial abscissa 1. Hindwing (fig. 4).

Tergite 1 (fig. 8) more than 3 times as long as wide across spiracles, with two divergent cari-
eae in the basal portion, somewhat rugose in the central third; spiracular tubercles poorly
prominent, situated at the half of the tergite. Genitalia (figs. 1,6): ovipositor sheaths triangu¬
lar, slightly curved upwards, with indurated upper margin, curved, with numerous long hairs.
Ovipositor lanceolate at the apex.

Note. • — The shape of the ovipositor sheaths seems to represent an isolated type when com¬
pared with the other genera of the aphidiid parasitoids (cf. Stary, 1976).

Material. Greenidea formosana — - Bangladesh: Dacca, 17.11.1981, on Psidium guajava
L., 1 $ (A. van Harten).

30

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, LU. 1983

Figs. 1-8. Archaphidus greenideae Stary & Schlinger. 1, ovipositor sheath, detail; 2, mesono-
tum; 3, forewing; 4, hindwing; 5, head, frontal view; 6, genitalia; 7, propodeum; 8, tergite 1.
Abbreviations: Be: basal cell; Ir: Interradial vein; M: Median vein; Me: Median cell; Mt:
Metacarpus; Pt: Pterostigma; Ptc: Pterostigmal cell; R: Radial vein (abscissa 1,2); Rc: Radial

cell.

Lipolexis scutellaris Mackauer, 1962

Toxoptera odinae (van der Goot) — Dacca, 23.11.1981, on unidentified plant (A. van
Harten).

Without host data — Joydebpur, 23.11.1981, in a Malaise-trap (A. van Harten).

Trioxys (Binodoxys) greenideae sp. n.

It is easily distinguishable from all its Oriental congeners by the shape of the prongs of the
last abdominal sternite: they are relatively strong, straight, bearing 7 stout hairs on their dorsal
surface and 2 long simple bristles at the apex.

The name of the new species is derived from that of its host, Greenidea formosana.

Female. — Eyes large. Gena equal to 1/10 of the eye-length. Tentorial index 0.22. Antennae
11-segmented, thickened to the apex; Flagellar segment {— F) 1 (fig. 10) 3.5 times as long as
wide, with 3 rhinaria, the hairs slightly longer than half of segment diameter; F2 (fig. 11) about
1/7 shorter than with the same length of the hairs; F^ (fig. 12) 3 times as long as wide, wider
than Fj, maximum length of the hairs equal to half of segment diameter; preapical F segment

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.11. 1983

31

Figs. 9-17. Trioxys (Binodoxys) greenideae sp. n., $ paratype. 9, mesonotum; 10, Fp, 11, F2;
12, F5; 13, preapical F segment; 14, genitalia (inset — apex of the prongs, detail); 15, propo-

deum; 16, forewing; 17, tergite 1.

(fig. 13) twice as long as wide, the hairs distinctly shorter than half of segment diameter.

Mesonotum (fig. 9) with very sparse hairs. Propodeum (fig. 15) with central pentagonal
areola, the carinae often with irregular rugosities. Forewing (fig. 16): pterostigma 3 times as
long as wide; metacarpus short, equal to about 1/3 of pterostigma length. Radial vein about 3
times as long as the width of pterostigma.

Tergite 1 (fig, 17) almost 3 times as long as wide at spiracles; primary (= spiracular) tuber¬
cles situated somewhat before the half of the tergite, poorly prominent; secondary tubercles
also poorly prominent, situated about at the end of the second half of the tergite; the distance
between primary and secondary tubercles shorter than the width at spiracles; rugose in the bas¬
al half. Genitalia (fig. 14): prongs strong, straight, with 7 long, basally dilated, hairs on the up¬
per surface, and with 2 long and simple apical hairs.

Coloration: Head dark brown; clypeus brown; mouthparts yellowish brown, apex of mandi-

32

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. II. 1983

bles dark. Antennae: scape, pedicel, Fj and most of F2 yellow, the rest of flagellum brown.
Thorax yellow, sometimes with obscured spots on the lobes of mesonotum. Wings hyaline, ve¬
nation light brownish. Legs yellow, apices of tibiae and tarsi obscured. Abdomen brown; ter-
gite 1 yellow, tergites 2 and 3 yellow with dark lateral spots. Ovipositor sheaths dark brown,
prongs light brownish.

Body length about 1.7 mm.

Male. — Coloration similar to that of the female.

Mummy brownish yellow.

Material. — Greenidea formosana — Dacca, 17.11.1981, on Psidium guajava, holotype 9, 1
9 , 1 (3 paratypes (A. van Harten). Deposition: Coll. P. Stary (Czechosl. Acad. Sei.).

Trioxys (Binodoxys) indicus Subba Rao & Sharma, 1959

Hysteroneura setariae (Thomas) — Rajshahi, 19.11.1981, on Gramineae (A. van Harten).
Myzus persicae (Sulzer) — Joydebpur, 17.11.1981, on Brassica cv. (A. van Harten).

Toxoptera odinae (van der Goot) — Rajshahi, 19.11.1981, on Murraya paniculata (L.) Jack.
(A. van Harten).

Without host data — Dacca, 18.11.1981, on Citrus limon (Burm.). (A. van Harten).

DISTRIBUTION OF SPECIES

Despite of the relatively small quantity of parasitoid material, some zoogeographical conclu¬
sions may be drawn.

Lipolexis scutellaris and Trioxys indicus are widely distributed species over most of the
Oriental area; both species have a broad range of hosts.

Apparently, as can be derived from the parasitoid spectrum of those aphids in other areas of
the Oriental region, a peculiar parasitoid complex is associated with the Greenideid aphids. Of
those parasitoids, Trioxys (B.) greenideae is a new species, whereas Archaphidus greenideae
proved more widely distributed, viz. at least from Taiwan to Bangladesh.

More detailed information on the distribution and host ranges of the particular species as
well as on the fauna of the whole Oriental area can be obtained in Stary (1975), Stary & Ghosh
(in prep.), Stary & Schlinger (1967) and Takada (1968).

REFERENCES

Stary, P., 1975. A check list of the Far East Asian Aphidiidae (Hymenoptera). — Beitr. Ent.
25: 53-76.

- — , 1975. A check list of the Far East Asian Aphidiidae (Hymenoptera). Addendum. —

Beitr. Ent. 25: 52.

- , 1976. External female genitalia of the Aphidiidae (Hymenoptera). — Acta ent. bo-

hemoslov. 73: 102-112.

Stary, P. & A. K. Ghosh, (in preparation): Aphid parasitoids (Hymenoptera: Aphidiidae) of
India and allied countries.

Stary, P. & E.I. Schlinger, 1967. A review of the Far East Asian Aphidiidae (Hymenoptera).

Series entomologica 3: 204 pp. Dr. W. Junk, The Hague.

Takada, H., 1968. Aphidiidae of Japan (Hymenoptera). — Ins. Mats. 30: 67-124.

Na sadkach 702, 370 05 Ceske Budejovice, Czechoslovakia.

Binnenhaven 12, 6709 PD Wageningen, the Netherlands.

-5r'?rS-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 maart 1983 No. 3

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

V. LEFEBER, De Aculeaten van ons Waddendistrict 1. De bijen (Hym.: Apoidea): 33; M.
SCHILTHUIZEN, Cyphaea curtula (Erichson): nieuw voor de Nederlandse fauna (Coleo-
ptera; Staphylinidae): 40; H. R. BOLLAND, A description of Neophyllobius aesculi n. sp. and
its developmental stages (Acari: Camerobiidae): 42; KORTE MEDEDELING: Symposium

UR: 41, 48; PERSONALIA: 48.

dendistrict L De bijen (Hym.: Apoidea)

door

V. LEFEBER

ABSTRACT. — The Aculeata of the Dutch Wadden District 1. Bies (Hym.: Apoidea). A
survey is given of the Aculeata catches on the Dutch Frisian Islands including the dunes north
of Bergen over the last 100 years. These islands consist for the greater part of sanddunes, sal¬
tings and a few polders. As to the flora the dunes are very different from the other dunes along
the Dutch coast on account of their poverty of lime. The wind is very strong and spring begins
late.

De Aculeaten vormen een insektengroep die indicatief is voor de natuurhistorische waarde
van een terrein. Ook terreineigenaars beginnen zich daarom de laatste tijd voor deze groep te
interesseren. Vandaar de vele verzoeken tot inventarisatie die tegenwoordig gedaan worden.

De bijen (Apoidea) zijn vaak gespecialiseerd op bepaalde planten of plantengroepen bij het
verzamelen van de pollen; de wespen, vooral de graafwespen (Sphecoidea: Sphecidae) en de
metselwespen (Vespoidea: Eumenidae) zijn gespecialiseerd op een bepaald prooidier, meestal
één insektesoort of enkele soorten of de larven daarvan.

De wespen, het carnivore deel van de Aculeaten, zullen in het tweede deel van deze serie
behandeld worden. Het derde en laatste deel zal bestaan uit enkele samenvattende tabellen,
een vergelijking met andere delen van Nederland, een vergelijking met het onderzoek van de
Duitse waddeneilanden en tenslotte een literatuurlijst.

Het Waddendistrict leek me een zeer geschikt terrein om eens nader onder de loupe geno¬
men te worden. Volgens Van Soest (1977) omvat het Nederlandse Waddendistrict de Noord-
zee-eilanden en de duinstrook ten noorden van Bergen. De flora van dat district bestaat naast
de Strandflora en de duinflora ook nog uit een aantal soorten die de kust hebben bereikt via de
rivieren en bovendien, als heel belangrijk element, een heideflora met zowel Atlantische als
Boreale soorten.

Als voorbeelden van de Strandflora noemt Van Soest: Elytrigia junceiformis A. & D. Löve
(Biestarwegras), Cakile maritima Scop. (Zeeraket), Eryngium maritimum L. (Zeedistel) en
Calystegia soldanella (L.) R. & Sch. (Zeewinde).

Voorbeelden van duinflora: Carex trinervis Degl. (Drienervige zegge), Koeleria cristata (L.)

34

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

Pers. (Gewoon fakkelgras), Rosa pimpinellifolia L. (Duinroos) en Gentianella amarella (L.)
Börner (Slanke duingentiaan).

Rivieroevers: Ononis repens L. (Kruipend stalkruid), Anthyllis vulneraria L. (Wondklaver),
Rubus caesius L. (Dauwbraam) en Picris hieracioides L. (Echt bitterkruid).

Atlantische heideflora: Calluna vulgaris (L.) Huil. (Struikheide), Erica tetralix L. (Dop¬
heide), Genista anglica L. (Stekelbrem) enz.

Noordelijke heideflora: Empetrum nigrum L. (Kraaiheide) e.a.

Verzamelactiviteit. — Omdat er nooit een Aculeaten-verzamelaar op onze waddeneilanden
gewoond heeft, zijn we voor de soortenlijst aangewezen op de vangsten die daar tijdens excur¬
sies en vakanties in de loop der jaren gedaan zijn. Toch zal het de lezer opvallen dat het aantal
bekende eilandbewoners echt niet zo sterk afsteekt tegen het aantal van de noordelijke duin¬
strook. Daarbij moet men dan wel het volgende bedenken: alle vangsten met het etiket „Ber-
gen-NH” en ook die met „Verbrande Pan” zijn in deze lijst niet opgenomen. De grens tussen
het Waddendistrict en het Duindistrict loopt namelijk ergens door de Verbrande Pan, die weer
tot de gemeente Bergen behoort.

Vele van onze Nederlandse Aculeaten-verzamelaars hebben een of meer van de wadden¬
eilanden wel een enkele maal bezocht. Van hen zijn de volgende van het meeste belang ge¬
weest: B. Brugge (Texel), D. Geyskes en J. Doeksen (Terschelling), M. Gijswijt (Texel), C.
van Heyningen (Terschelling), Leidse Entomologen (Terschelling), V. Lefeber (noordelijk
duin), S. J. van Ooststroom (Terschelling e.a.), Ph. Pronk (Terschelling), H. Sanders (Ter¬
schelling), Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie (Terschelling), G. Stobbe (Vlieland en
Schiermonnikoog), J. van der Vecht (Texel en Terschelling), K. Vegter (Terschelling), P. M.
F. Verhoeff (Terschelling), H. Wiering (vooral noordelijk duin en Ameland) en G. van der
Zanden (noordelijk duin).

Verder zijn de gegevens verwerkt van praktisch alle Nederlandse collecties, maar er zijn ook
leemten. Het Rijksmuseum voor Natuurlijke Historie te Leiden bezit bv. een grote Halictidae-
collectie die ik niet gezien heb. Die gegevens zijn voor E.I.S. -Nederland opgenomen door A.
Pauly; ik kan er momenteel niet over beschikken. Ook zijn mijn Apidae-gegevens erg sum¬
mier; van diverse soorten Bombus en Psithyrus weet ik alleen door mededeling van G. Kruse-
man dat ze op de „waddeneilanden” zijn aangetroffen. Mijn gegevens over de Formicidae zijn
zo schaars, dat ik die groep praktisch buiten beschouwing gelaten heb.

Op de Oost- en Noordfriese eilanden, die ik in deze publicatie voor het gemak de „Duitse
wadden” noem, blijkt systematischer verzameld te zijn dan bij ons (Haeseler, 1976, 1978 en
1981). Daar zijn tientallen soorten meer waargenomen. Maar toch ontbreken daar weer diver¬
se soorten, die bij ons wel zijn waargenomen. De start van een gedegen onderzoek kan ik dan
ook van harte aanbevelen.

Tekens in de soortenlijst:

X = alleen waarnemingen vóór 1950
X = (ook) waarnemingen na 1949

? = exacte datum of vindplaats onbekend of oncontroleerbare literatuuropgave

NOTEN BIJ DE LIJST VAN APOIDEA VAN HET WADDENDISTRICT

1. C. cunicularius is de grootste van onze Zijdebijen. Het is een typische duinsoort, die
slechts sporadisch in het binnenland wordt waargenomen. Ze vliegt in het voorjaar op Wilg
(Salix). Zie verder noot 14 en Lefeber, 1979.

2. C. halophilus is iets kleiner dan C. cunicularius, maar gemiddeld groter dan de nauwver-
wante heisoort C. succinctus. Zij is beperkt tot de kusten van NW-Europa en vliegt van augus¬
tus tot in oktober, vooral op Zeeaster (Aster tripolium L.). Het nest bevindt zich op droge plek¬
jes langs, soms op de schorren; ook wel in de zeedijk of in de laatste duinenrij. Zie Lefeber,
1979.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

Tabel I De Bijen van het Waddendistrict

X

0

tuo

o

a

u

•H

•p

rH

m

TS

pH

a

0)

•H

os

e

APO IDEA

3

Q

fH

0^

fH

Q)

o

w

CÖ

rH

«

•H

h

0)

Q>

iH

0)

s

COLLET IDÂE

>

<

Colletés (in Nederland

8 spec . )

cunicularius (Linnaeus)

X

X

X

X

X

daviesanus Smith

-

-

X

X

-

fodiens (Fourcroy)

-

X

X

-

X

halophilus Verhoeff

-

-

X

-

impunctatus Nylander

-

X

-

-

X

marginatus Smith

-

-

X

X

X

similis Schenck

-

-

X

X

succinctus (Linnaeus)

X

X

-

X

-

Hylaeus (+ 20 spec.)

brevicornis (Nylander)

-

X

X

X

X

communis (Nylander)

-

“

-

-

-

confusus (Nylander)

X

-

-

X

difformis (Eversmann)

-

-

-

-

-

gibbus (Saunders)

X

-

X

X

X

hyalinatus (Smith)

-

X

-

X

-

pectoralis (Foerster)

X

-

-

X

spilotus (Foerster)

X

-

-

-

-

ANDREN I DAE

Andrena (81 spec.)

argentata Smith

X

X

X

X

-

apicata Smith

X

-

-

-

-

barbilabris (Kirby)

X

X

X

X

X

flavipes Panzer

_

-

-

X

_

fulva (Mueller)

-

X

-

X

-

fulvago (Christ)

-

X

-

-

-

haemorrhoa (Fabricius)

-

X

-

-

?

labialis (Kirby)

-

X

-

-

-

labiata Fabricius

-

X

-

-

-

nigriceps (Kirby)

-

-

-

7

-

nigroaenea (Kirby)

-

X

X

-

pubescens Olivier

X

X

-

-

-

ruficrus Nylander

X

-

-

-

-

praecox (Scopoli)

-

X

-

-

-

sabulosa (Scopoli)

X

-

-

-

tibialis (Kirby)

-

X

-

-

-

wilkella (Kirby)

-

X

-

-

-

Panurgus (2 spec.)

banksianus (Kirby)

-

X

-

-

X

HAL I CT I DAE

Halictus (9 spec.)

c. perkinsi Bluethgen

X

X

_

_

_

tumulorum (Linnaeus)

-

X

-

-

-

Lasioglossum (42 spec.)

albipes (Fabricius)

-

X

-

-

X

b. brevicorne (Schenck)

-

X

-

-

calceatum (Scopoli)

X

-

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

?

1

2

3

4

5

6

X

X

X

7

8

X

X

X

9

10

11

Schiermonnikoog

36

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

Tabel

De Bijen van het Waddendistrict

(vervolg)

Lasioglossum (vervolg)

leucozonium (Schranck)
prasinum (Smith)
punctatissimum (Schenck)
sexstrigatum (Schenck)
villosulum (Kirby)

Sphecodes (19 spec.)

albilabris (Kirby)
crassus Thomson
ephippius (Linnaeus)
geoffrellus (Kirby)
longulus Hagens
raonilicornis (Kirby)
pellucidus Smith
puncticeps Thomson
reticulatus Thomson

MELITTIDAE

Dasypoda

altercator (Harris)

MEGACHILIDAE
Coelioxys (8 spec.)

elongata Lepeletier
inermis (Kirby)
raandibularis Nylander
quadridentata (Linnaeus)

vectus Curtis

Megachile (12 spec.)

analis Nylander
centuncularis (Linnaeus)
circumcincta (Kirby)
ericetorum Lepeletier
lapponica Thomson
leachella Curtis
ligniseca (Kirby)
maritima (Kirby)
versicolor Smith
willughbiella (Kirby)

Osmia c.s. (21 spec.)

claviventris (Thomson)
coerulescens (Linnaeus)
maritima Friese
xanthomelaena (Kirby)

Trachusa

byssina Panzer

Anthidium (2 spec.)

punctatum Latreille

N. Duinstrook

Texel

Vlieland

Terschelling

Ameland

Schiermonnikoog

noot nr.

X

X

X

X

X

X

X

-

-

-

-

X

-

-

X

-

-

X

-

-

-

-

-

X

■

■

X

X

X

X

X

X

X

X

14

-

"

?

-

-

-

-

X

-

-

-

-

-

X

-

-

-

-

-

X

-

-

-

-

-

X

-

-

-

-

-

X

-

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

-

X

-

-

-

X

-

X

X

X

X

X

15

X

X

X

-

-

-

X

X

X

-

X

-

X

-

X

-

X

X

X

X

X

-

X

X

X

-

X

-

-

X

-

X

X

X

X.

X

X

16

-

=

X

-

~

X

X

X

X

X

X

17

X

X

-

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

-

-

X

X

-

X

X

-

X

X

X

18

X

X

19

-

-

-

?

-

-

20

X

X

-

-

-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.111.1983

37

Tabel I De Bijen van het Waddendistrict (slot)

ANTHOPHORIDAE
Anthophora (8 spec.)

furcata (Panzer)
retusa (Linnaeus)

Epeolus (4 spec.)

cruciger similis (Hoeppner)
c. marginatus Bischof f
glacialis Alfken
variegatus (Linnaeus)

Nomada (45 spec.!)

alboguttata Herrich-Schäf f er
baccata Smith
marsharamella (Kirby)

Xylocopa

violacea (Linnaeus)

APIDAE (onvolledig)

Bombus (3 spec.)

lucorum (Linnaeus)
magnus Vogt
terrestris (Linnaeus)

Pyrobombus (6 spec.)

cullumanus (Kirby)

hypnorum (Linnaeus)

jonellus (Kirby)

lapidarius (Linnaeus)

pratorum (Linnaeus)

soroeensis proteus (Gerstäcker)

Megabombus (11 spec.)

distinguendus (Morawitz)
hortorura (Linnaeus)
humilis (Illiger)
reuscorum (Linnaeus)
pascuorum (Scopoli)
ruderarius (Müller)
ruderatus (Fabricius)
subterraneus (Linnaeus)
veteranus (Fabricius)

Psithyrus (5 spec.)

barbutellus (Kirby)
bohemicus (Seidl)
campestris (Panzer)
rupestris (Fabricius)
vestalis (Fourcroy)

Fernaldaepsithyrus (2 spec.)
sylvestris (Lepeletier)

N. Duinstrook

Texel

Vlieland

i

i Terschelling

1

1

Ameland

1

Schiermonnikoog

noot nr.

X

X

21

X

X

X

X

X

X

-

-

-

X

X

-

22

-

X

-

-

-

X

23

X

X

?

X

X

X

-

-

-

?

X

-

-

-

-

-

X

X

X

X

X

X

X

-

-

X

-

-

24

X

X

X

X

X

25

X

-

X

-

-

-

X

-

X

X

X

-

X

X

"Wadd

X

enei 1

X

anden

X

X

“*■

26

X

X

X

X

X

X

X

-

X

X

X

-

-

X

X

X

X

X

X

X

X

X

-

~

X

-

X

-

X

X

X

X

X

-

-

X

-

_

-

-

27

X

-

-

_

-

-

28

X

X

X

X

X

-

X

X

X

-

-

X

-

“

X

-

-

-

X

?

X

-

X

"Wadd

enei 1

anden

38

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .III. 1983

3. C impunctatus is een kleine onopvallende soort, die echter erg zeldzaam is. Ze is alleen
bekend van onze waddeneilanden, Oost-Friesland, Borkum en de kust van Sleeswijk-Holstein.
Zie noot 22 en Van der Vecht, 1930.

4. C. marginatus is bij ons in de laatste decennia bijna uitsluitend waargenomen in de duin¬
streek. De soort vliegt in de voorzomer. Ik trof haar voornamelijk op Braam (Rubus); een en¬
kele keer op Bereklauw {Heracleum sphondylium L.).

5. C. similis is een erg zeldzame soort. In ons land ken ik buiten de waddeneilanden slechts
drie waarnemingen: Horn, Lerop en Eindhoven. Zie Van der Zanden, 1958. In Duitsland be¬
kend van Norden en Sleeswijk-Holstein; ook Eiffel en Keulse Bocht (Wagner, 1937); in België
van Westende en Virton; in Luxemburg diverse vindplaatsen. Zie Leclercq, 1979, carte 1488.

6. H. difformis. De vage schriftelijke opgave van Pijfers: „oostelijke waddeneilanden” is
niet gecontroleerd. Wel geeft Wagner (1937) de soort op van de omgeving van Emden; Hoop
(1973) meldt de soort voor Sleeswijk-Holstein. In ons land is de soort bekend van Haaren
(Noord-Brabant), Empel, Kortenhoef, Losser en Wesepe (Overijssel).

7. H. pectoralis zou men in het Waddendistrict niet direct verwachten. Ze hoort namelijk
thuis in de omgeving van plassen en vennen; ze nestelt in de verlaten gallen van Lipara lucens
Meigen (Sigaargal). Ik trof haar in de zomer wel op Potentilla. Haeseler (1978a en b, 1981)
meldt de soort niet van de Duitse waddeneilanden.

8. ƒƒ. spilotus is bij ons alleen waargenomen in de duinen tussen Vogelenzang en Schoorl.
De opgaven uit het oosten van Noord-Brabant en Midden-Limburg zijn niet gecontroleerd. De
soort wordt ook niet opgegeven van de Duitse wadden; wel uit Zuid-Europa en Zuid-Enge-
land.

9. A. argentata komt verspreid voor op al onze zandgronden; alleen in de duinstreek hier en
daar in grote kolonies. Ze vliegt in de nazomer en heeft soms een kleine voor j aarsgeneratie.
De parasitoide Nomada baccata Smith is in het Waddendistrict nooit waargenomen.

10. A. apicata batava wordt ook niet gemeld van de Duitse wadden. Het is een zeer vroege
soort die op Salix vliegt; ook in het binnenland op duinachtige terreinen. De nominaatvorm
komt voor in de middelgebergten van Midden-Europa; het dichtst bij onze grens bij Plom¬
bières, ten zuiden van Vijlen.

11. fulvago komt nog steeds voor in de Zandkuil op Texel, maar dat is dan ook de enige
vindplaats ten noorden van de lijn Bergen op Zoom-Putten-Nijmegen. Alleen in het zuidoos¬
ten nog enkele recente vondsten. De soort vliegt in de voorzomer op (vooral gele) Composie¬
ten.

12. A. ruficrus is bekend van Schoorl en Schiermonnikoog. De soort treedt zeer lokaal en
dan soms zeer massaal op en dan in het grensgebied tussen droge en natte heiterreinen. Het is
een van de allervroegste bijesoorten. Het nest wordt gemaakt in een horizontale bodem. De
soort vliegt voornamelijk op Salix. Ze is uit het Duindistrict nooit gemeld, ook niet bekend van
de Duitse wadden.

N.B. Met slechts 17 van de 81 Andrenasoon^n is het Waddendistrict erg arm.

13. L. brevicorne is een zeldzame soort. Texel, 1947, is de enige mij bekende vondst ten
noorden van de lijn Vogelenzang-Bussum-Montferland.

N.B. Mijn gegevens over de genera Lasioglossum en Halicïus zijn onvolledig. De gegevens
van de Leidse collectie zijn opgenomen door A. Pauly; daar kan ik momenteel niet over be¬
schikken.

14. S. albilabris is een grote opvallende soort, geheel zwart, met een glimmend helrood ach¬
terlijf. Zij is voedselparasiet bij Colletes cunicularius (zie noot 1) en misschien bij Halictus qua-
dricinctus (Fabricius) en H. sexcinctus (Fabricius). Ook in het binnenland is zij vroeger wel een
enkele maal waargenomen. Ze vliegt in het voorjaar op Salix en in het najaar, voornamelijk
mannetjes, op Composieten, vooral Distels {Carduus).

15. C. mandibularis . Ook deze Kegelbij is een typische duinsoort, al zijn er wel enkele
schaarse vondsten in het binnenland bekend. Ze is voedselparasiet bij Megachile leachella (zie
16). Ze vliegt in de zomer graag op Rubus caesius L. en andere planten.

16. M. leachella (= argentata auctt.) is grotendeels beperkt tot de duinstreek; ze nestelt in

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

39

los zand. Plaatseiijk grote kolonies. De soort vliegt graag op Thymus serpyllum L. en Rubus.
Zie Lefeber, 1979.

17. M. maritima is de grootste van onze Behangersbijen; de laatste decennia eigenlijk alleen
nog maar aangetroffen in de duinstreek. De soort vliegt in de zomer vooral op Rubus. In onze
oude literatuur wel verward met M. lagopoda (Linnaeus), die in ons land niet blijkt voor te
komen.

18. O. maritima is een van de allerzeldzaamste bijesoorten. Ze is bekend van Kijkduin bij
Den Helder tot de kust van Denemarken. Stobbe ving de soort in juni op Lotus corniculatus L.
Komt ook voor op de Mont Blanc!

19. O. xanthomelaena. In de rest van Nederland zijn een achttal vindplaatsen bekend, waar¬
van slechts vijf in de laatste decennia. Sanders ving de soort nog in 1954 in Midden-Limburg en
in 1968 op Terschelling.

N.B. Een groot deel van de Megachilidae-gegevens in deze lijst zijn mij ter beschikking ge¬
steld door G. van der Zanden. Daarvoor nog mijn dank.

20. T. byssiria. De opgaven van de Bosplaat en de Kroonpolders zijn de enige ten noorden
van de lijn Bergen op Zoom-Deventer-Winterswijk. De soort leeft in de omgeving van naald¬
bossen. Bij de nestbouw wordt hars gebruikt. Vliegt vooral op Lotus corniculatus.

21. A. furcata. Een merkwaardige soort: in Zuid-Limburg hier en daar gewoon op Bosan-
doorn (Stachys sylvatica L.). Op de zandgronden en op de rivierklei is ze ook hier en daar aan¬
wezig, eveneens op Bosandoorn, maar op enkele plaatsen in het duingebied waar ze voorkomt,
vliegt ze op Rubus.

22. E. {crucigerl) marginatus. Twijfelachtige soort of ondersoort, parasiteert bij Colletes
marginatus en vliegt dus vroeger dan E. c. cruciger Thomson. Deze zeldzaamheid is gemeld
van de Grie (Terschelling) (Geyskes, 1946), Oostkapelle (collectie-Van Lith) en Aayen (col-
lectie-Lefeber).

23. E. glacialis is een zeer zeldzame soort, voedselparasiet bij Colletes impunctatus (nr. 3);
alleen bekend van de waddeneilanden tot in Denemarken.

24. B. magnus is pas rond 1960 voor Nederland vastgesteld; ik ken nu een twintigtal vind¬
plaatsen, verspreid over het hele land.

25. P. cullumanus. Naast deze ken ik geen andere vindplaatsen dan twee in Zuid-Limburg.

26. P. soroeensis is in het hele land zeldzaam.

27. M. ruderatus is al veel langer van ons land bekend, maar ik ken slechts een dozijn ver¬
spreide vindplaatsen.

28. M. subterraneus is in het hele land zeldzaam.

Brusselsestraat 38, 6211 PG Maastricht.

KALKGRASLANDEN: BEHEREN VOOR DE TOEKOMST. Dit is de titel van een sym¬
posium dat op vrijdag 29 april 1983 gehouden zal worden in het Natuurhistorisch Museum te
Maastricht. Het onderwerp is de betekenis, het beheer en het herstel van kalkgraslanden in
Zuid-Limburg. In een zestal voordrachten door botanici en entomologen zal aandacht worden
besteed aan het belang van bufferzones en corridors voor het behoud van de specifieke kalk-
graslandflora en -fauna en aan de ontwikkelingsmogelijkheden voor kalkgraslanden.

Men kan zich opgeven door overmaking van de deelnamekosten (ƒ 25, — ) op rekening
45.25.96.300 van de Amro bank Maastricht t.n.v. het Natuurhistorisch Genootschap Limburg.
Verdere informatie verstrekt Drs. D. Th. de Graaf op het Museum (De Bosquetplein 6-7,
6211 KJ Maastricht).

40

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL43, 1. III. 1983

Cyphaea curtula (Erichson): nieuw voor de Nederlandse fauna

(Coleoptera: Staphylinidae)

door

M. SCHILTHUIZEN

ABSTRACT. — Cyphaea curtula (Erichson) new to the fauna of the Netherlands. A number
of specimens was found on a beach-stub in the Savelsbos near Gronsveld (southern part of the
province of Limburg).

Tijdens een excursie op 15. V. 1982 in het Savelsbos bij Gronsveld (Zuid-Limburg) vond ik
op een afgezaagde beukestam een groot aantal exemplaren van een kleine, gedrongen kort-
schildkever, die mij bij eerste indruk niet bekend voorkwam.

Toen ik onlangs een destijds gevangen exemplaar onder ogen kreeg, kwam ik bij determina¬
tie met de tabellen van Lohse (1974) op het genus Cyphaea Fauvel, in onze streken slechts ver¬
tegenwoordigd door één soort: C. curtula. Brakman (1966) blijkt de soort niet voor ons land te
vermelden. Ook bij raadpleging van latere literatuur kon ik geen aanwijzingen vinden dat
C curtula ooit eerder in Nederland is gevonden; daarom lijkt me, dat we deze soort als nieuw
voor onze fauna kunnen beschouwen.

Over de verspreiding zegt Lohse (1974): „Weit verbreitet, aber überall selten oder sehr sel¬
ten, vielfach nur alte Funde”. Gezien het feit, dat het dier in aantal werd gevonden, en boven¬
dien onder omstandigheden, die in de biologie van het dier passen (de soort leeft achter
schors), is het mogelijk dat Cyphaea curtula op meerdere plaatsen in Zuid-Limburg te vinden is
(bijvoorbeeld Bunde, eveneens in het Maasdal gelegen, waar soortgelijke oude hellingbossen
te vinden zijn).

2 trim.

1

0
n

Cyphaea curtula (Erichson), S .

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, LUI. 1983

41

LITERATUUR

Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggend gebied. — Mo-
nogr. ned. ent. Vereen. 2: Î-X, L219.

Lohse, G. A., 1974. Staphylinidae IL — Käfer Miiïeleuropas 5: 1-381.

Schiedamseweg 91, 3121 JG Schiedam.

BELL, W. J., 1981. THE LABORATORY COCKROACH. Experiments in cockroach
anatomy, physiology and behavior, pp. 161, index 5 kolommen. Chapman & Hall, London.
ISBN 0-412-23990-6. Prijs (slappe kaft, spiraalrug) £ 6.95.

Kortgeleden besprak ik het boek „The American cockroach”, verschenen bij dezelfde uitge¬
verij, en gepubliceerd onder het editorschap van dezelfde Bell, samen met K. G. Adiyodi.
Hoewel de twee boeken in uitvoering en prijs (het andere kost £ 35.00) hemelsbreed van el¬
kaar verschillen, vormen ze toch in veel opzichten een paar, vooral omdat kakkerlakken zo bij
uitstek bruikbaar zijn als iaboratoriuminsekt.

Het boek waarover het nu gaat mikt heel duidelijk op de practicumzaal. Dat blijkt uit de
attractieve vormgeving, de veie, vaak mooie, afbeeldingen, en de wijze van binden. In het
boek worden zes „topics” opgevoerd (taxonomie en determinatie, kweken, technieken, anato¬
mie, fysiologie en gedrag). Bij de laatste vier hoort een wisselend aantal „exercises”, die in
detail worden beschreven, en sterk in moeilijkheidsgraad uiteenlopen. Zo zijn er oefeningen
over de observatie van levende embryonen, hormonale controle van de groei, bloedstroom,
regeneratie, leergedrag in een doolhof, reflexmatig gedrag etc. Bij elke oefening worden gede¬
tailleerde vragen en opdrachten verstrekt naast een lijstje benodigdheden, aanwijzingen voor
de docent, en literatuur (verdeeld in algemene informatie en „research reports”). Het boek
besluit met een aantal appendices waarvan een aantal minder tot het boek lijkt bij te dragen,
omdat ze te elementair (statistiek) of redundant (verklaring van tijdschrift-afkortingen) zijn.
Afgezien daarvan lijkt het me dat dit boek goed aan zijn doel beantwoordt. — W. N. Ellis.

GOMEZ BUSTILLO, M. R. & M. ARROYA VERELA, 1981. CATALOGO SISTEMA-
TICO DE LOS LEPIDOPTEROS IBERICOS 1. MACROLEPIDOPTERA: 1-498, 39 kleu¬
renfoto’s. Institute National de Investigationes Agrarias, Madrid. (No. 30 in de reeks Mono-
grafias I. N. LA., ISSN 0210-3354), ISBN 84-7498-083-6. Gebrocheerd. Prijs ?

De catalogus begint met een tabellarisch overzicht van de orde Lepidoptera vanaf de Mi-
cropterigoidea tot en met de Noctuoidea. Begin- en eindpunt stemmen dus overeen met de al¬
gemene opvatting, maar de indeling daartussen wijkt nogal af van die van andere moderne ca¬
talogi. De vraag is, of eenstemmigheid daarover wel ooit bereikt zal worden. Jammer is in elk
geval, dat na zo een moderne start toch weer de indeling in micro- en macrolepidoptera van het
begin van deze eeuw gevolgd wordt, waardoor de logische opbouw uit elkaar gerukt wordt.

De publikatie is met grote zorg samengesteld. Na een lange inleiding begint op p. 35 de
eigenlijke catalogus. Aan het eind van elke familie wordt een selectie gegeven van de erover
bestaande literatuur. Bij elke soort is een opsomming van eventuele van het Iberische Schier¬
eiland vermelde of beschreven ondersoorten en vormen, deze laatste niet altijd volledig. Dit
alles verklaart de omvang van het werk. In totaal worden 1816 soorten macro's vermeld, maar
aan het eind staat een pagina addenda en ligt zelfs een inlegvel met nog nieuwere gegevens. De
kleurenfoto’s geven opnamen van vlinders en rupsen van diverse families. Het boek besluit met
een index van maar liefst 79 pagina’s, alleen namen van soorten en hogere taxa!

Al met al een welkome moderne inventarisatie van een belangrijk gedeelte van het rijke me¬
diterrane gebied. B. J. Lempke.

42

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

A description of Neophyîlobius aesculi n. sp. and its developmental

stages (Acari: Camerobiidae)

by

H. R. BOLLAND

Laboratorium voor Experimentele Entomologie, Amsterdam

ABSTRACT. — The stilt-legged mite Neophyîlobius aesculi n. sp. and its developmental
stages, all collected from horsechestnut in Amsterdam, are described. It is questioned whether
the lifecycle of Neophyîlobius includes two nymphal stages instead of one. N. aesculi has spin¬
ning abilities, and exhibits haplo-diploidy. The mitotic chromosome numbers are 2n = 22 and
n = 11.

The genus Neophyîlobius Berlese, belonging to the family Camerobiidae (Southcott, 1957;
Gerson, 1972), comprises at present 40 species. The study on the genus is hampered by. the fact
that these stilt-legged mites are usually found in very low numbers. Descriptions of new species
are often based on only one individual (16 of the total of 40 species are known only from the
holotype), in some cases just a few individuals were studied. Because of the scarcity of materi¬
al, the knowledge of the different developmental stages is fragmentary. Even the distinction
between the sexes is not always clear.

In 1977, I examined a series of leaf samples of Aesculus hippocastanum L. and found quite a
lot of adults, eggs and developmental stages of a new Neophyîlobius species. In addition to the
egg, larva, protonymph and adult, an additional stage was found which presumably represents
the deutonymph. In the present paper a description of this new species and a detailed charac¬
terization of the developmental stages are presented.

Neophyîlobius aesculi sp. n.

Female. — Shape of the female is slightly ovate in dorsal outline (figs. 4 and 7), being the
widest in front of coxae III. Length 340 pm, width 280 pm. The orange-reddish pigmentation of
the hemolymph, caused presumably by carotenoids, gives the mite a conspicuous colour. The
midgut is dorsally visible as a white, medial stripe in the hysterosoma. Eyes are present as two
separate pairs of ocelli situated laterally on the propodosoma. There are 6 pairs of dorso-cen-
tral setae (dcj 60 pm; dc2 70 pm; dc3 60 pm; dc4 65 pm; dc^ 60 pm; dc^ 35 pm) and 9 pairs of
dorso-laterals (dlj 60 pm; dl2 55 pm; dl3 55 pm; d^ 55 pm; dl«; 70 pm (fig. 5); dl^, 55 pm; dl^ 55
pm; dig 40 pm; dig 30 pm) all located on tubercles. One short, supra coxal seta (el) (cf. Robaux,
1975) is situated laterally of dL. There are 4 pairs of ventral setae, not inserted on tubercles: 1
pair close together between the palpal basis, 1 pair located near the mesal margin of coxae I, 1
pair in line with coxae III and 1 pair in line with coxae IV. In addition, there are two pairs of
setae in the genital area and 3 pairs of anals (fig. 8). Ventrally, close to the palpal basis, is a
pair of supra-coxal setae (e) (cf. Robaux, 1975) which are hardly discernible.

Legs much longer than the body: I 445 pm, II 385 pm. III 425 pm and IV 470 pm in length.
The leg setation is as follows: Coxa I 2, II 1, III 2, IV 2; Trochanter I 1, II L HU, IV 1; Femur
I 4, II 3, III2, IV 2; Genu I 1, II 1, III 1, IV 1; a minute solenidion is also present on I and IT
The seta on I (length 125 pm) reaches to the second row of setae on the tibia, the seta on II (75
pm) to the first and second row on the tibia, the seta on III (155 pm) to the end of the tibia and
that on IV (255 pm) up to the tarsal end; Tibia I 9, II 8, III 8, IV 7; moreover a subterminal
annulated rod-like solenidion is located on I (the longest), II, III and IV; Tarsus: two ventral
unpaired setae on second third of tarsi I, II, III and IV. Eight setae at the distal end of I, 8 on
II, 6 on III and IV (figs. 6). Two setae are bifid, the six others are simple. A subbasal striated
and rod-like solenidion on I and II only. The empodium is pad-like, provided with two rows of
8 capitate tenent hairs.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

43

Figs. 1"8. Neophyllobius aesculi n.sp. 1. deutonymph; la. genu I; lb. genu II; 2-8. female. 2.
peritremata and stylets; 3. pedipaip; 4. dorsum; 5. dorsolateral hair (dl^); 6. tarsal appendages;

7. venter; 8. genital area.

The pedipalps have 5 segments (fig. 3). The palpal femur bears 2 barbed lanceolate setae,
unequal in length. The palpal genu with one elongate, barbed seta; the palpal tibia with 3 hair¬
like setae and a blade-like dorsal seta. The palpal tarsus is flash-like, at the base of the small
part a striated rod-like solenidion is found. The palpal tarsus bears 4 other setae, of which two
blunt-tipped eupathidia are situated terminally.

44

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

Figs. 9-12. Neophyllobius aesculi n.sp., male. 9. pedipalp; 10. dorsum; 11. venter;

12. aedeagus.

The movable digits of the chelicerae are stylet-like, rather short and with a curved proximal
end (fig. 2). It is not clear whether the fixed digits are fused and form a stylophore. The gna-
thosoma is retractable. The peritremes consist of 2 arcs on each side (fig. 2). The posterior arcs
include 3 chambers each, which are laterally in open connection with the air. The anterior arcs
are two-chambered. A pair of ascending tracheal vessels meet at the medial connection be¬
tween the anterior arcs.

Male. ~ The shape of the body is similar to that of the female (figs. 10 and 11). Length 275
pm, width 250 pm. A simple, straight aedeagus (fig. 12), which is split distally, is clearly visible.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.01.1983

45

Figs. 13-16 Neophyiiobius aescuii n.sp. 13-14. protonymph. 13. venter; 14, dorsum; 15-16. Lar¬
va. 15. dorsum; 16. venter.

The tibia of the male is longer than that of the female. The dorso-centrals, especially dc^ (only
10' pm), are much shorter than in the female. DI5 is half as long as that of the female. Genital
setae are absent. Four pairs of anals (fig. 12), close together, (compared to the 3 pairs in the
female '(fig. 8), ‘are situated more posteriorly than in the female. The number of setae on the
trochanter, femur and genu is similar to that of the female. However, the length of the genual
seta of the male is shorter. A blunt-tipped, long “male” solenidion is situated subterminally on
tibia I. In addition, there is a minute nail-like, solenidion at the distal end. On tarsi I, II, III and

46

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

IV, more basal than in the female, a long, curved annulated rod-like solenidion is present. The
palpal setation of the male and female is similar (fig. 9). The palpal femur of the male is small¬
er; the annulated rod-like solenidion on the palpal tarsus is longer in comparison to that of the
female.

Deutonymph. — The deutonymph is very similar to the adult. The most conspicuous differ¬
ence is the form and length of the genual setae (fig. 1): the setae on genua I and II have still the
typical flagelliform shape of the juvenile stages (larva and protonymph).

Protonymph. — The size of the body (figs. 13 and 14) is slightly smaller than that of the fe¬
male (length: 210 jxm-310 pm, width 175 pm-275 pm). The leg setation is different from that of
the adult and the deutonymph. The setae on coxa IV and on trochanter IV are lacking. Femur I
3, II 2, III 1 and IV 1. Setae on genua I, II, III and IV flagelliform and surpasses the tarsus.
Tibia I 5, II 5, III 5, IV 3; the setae on the tibia are rather short. Tarsus I, II, III and IV with
only 1 ventral seta in the middle. The striated rod-like solenidion on the palpal tarsus is absent.

Larva. — The hexapod larva (figs. 15 and 16) is smaller than the protonymph. The first dor-
so-centrals (dcj), are lacking. Only 2 pairs of ventrals and 3 pairs of anal setae are present.
Coxa I 1, II 0 and III 0. Femur I 2, II 2 and III 1. Tibia I 3, II 3 and III 3, each with an addition¬
al rod-like solenidion.

Resting stage. — 3 Resting stages between larva and protonymph (“protochrysalis”), and 6
resting stages between protonymph and deutonymph (“deutochrysalis”) were studied. The
gross shape of the resting stage is similar to that of the active stage. The 6 deutochrysalids
showed clearly the characteristic form and length of the genual setae of both stages.

Egg. — The egg is dark red with a smooth surface. It is rounded, flattened and provided with
a hair on top. Eggs were found in all crevices of 2-year-old twigs of the horse-chestnut Aesculus
hippocastanum. Eggs are covered with a flat, very dense webbing, which covers the pit or crev¬
ice in which the egg is hidden. The white, dense webbing veils the red colour of the egg.

Eggs were squashed (orcein-squash technique, Helle & al., 1980) and different mitotic
prophases and metaphases were found in the embryonic tissue. It appears that there are eggs
with 2n = 22 and with n = 11 chromosomes, indicating a haplo-diploid sex-determination, like
in many other prostigmatic taxa (for instance in the spider mites, see Helle & al., 1981). In a
previous paper (Gutierrez & al., 1979) this number was erroneously ascribed to N. elegans
Berlese. The chromosomes are very small (1-2 pm) and are similar to the holokinetic chromo¬
somes of the Tetranychidae.

Type material. — Holotype (an adult female) 13 Paratypes (1 female, 1 male, 4 proto¬
nymphs, 6 chrysalids and 1 larva, labelled 1977/Bj and 1977/B2, in Instituut voor Taxonomische
Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam. 38 Paratypes (2 females, 4 males, 2 deuto-
nymphs, 19 protonymphs, 3 chrysalids and 8 larvae), in collection of the Laboratorium voor
Experimentele Entomologie.

DISCUSSION

N. aescuii differs from most other species by the leg chaetotaxy and by the number and shape
of the dorsal body setae. N. aescuii resembles N. saxatilis (Halbert, 1923) (c.f. van Eyndhoven,
1938). An examination of the type material of N. saxatilis revealed that this species differs from
N. aescuii by the shape of its idiosoma (length 320 pm, width 210 pm), by the length of the legs
(I is lacking, II 340 pm. III 380 pm, IV 435 pm) and by the length of the genual hairs (I 110 pm,
II mutilated. III 125 pm, IV 260 pm). The dorsal setae are also shorter in N. saxatilis; especial¬
ly dlj which is only 80 pm (135 pm in N. aescuii). The distance between dCj and dco in N. aescuii
is less than half as long as the distance between dc2 and dc3. In N. saxatilis the distance between
dCj and dc2 is nearly equal to that between dc2 and dc^. The most distal seta on femora I, II, III
and IV of N. aescuii reaches the genu. In V. aescuii, the length of the seta on genu III is much
shorter than that of N. saxatilis. Comparing the material of N. aescuii with that of N. saxatilis
collected by G. L. van Eyndhoven (1938), similar differences have been observed. However,
in my opinion, the Neophyllobius species collected by van Eyndhoven is different from the type

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .III. 1983 47

material of N. saxatilis, because of an aberrant setal formula on tibia IV,

In the descriptions I did not describe the integumentary striae. Although the striation pattern
might be of taxonomic significance, its practical value is doubtful. In the many individuals of N.
aesculi studied it appeared that the striation pattern is easily affected by slide préparation, so
that in only a few individuals the pattern could easily be studied.

The existance of a deutonymph, which can only be distinguished from the adult by the form
and length of the genual setae, is of importance for the recognition of this species. It is notice¬
able that the interpretation of the two specimens as deutonymphs is mainly based on the study
of deutochrysalid material. Teleiochrysalids, however, have not been found. Neither is direct
evidence from rearing experiments available.

The stilt-legged mites were kept under laboratory conditions on chestnut branches for a peri¬
od of several days. Regular observations lead to the following remarks on the behaviour of the
mite. It appears that the adults have a definite shelter, which is covered by a roof, such as a
chip or a scale. Only on branches with such shelters the stilt-legged mite was found. When at
rest, the adult sits with the body and the legs flat. The genual setae, however, are directed up¬
wards. When they are alarmed, the mite rises. The stilt-legged mite moves with “deliberation”,
even when disturbed. Except for the tactile function of the genual setae, they as well as the legs
may have an autotomie purpose in case of seizure (like legs of the harvest-spiders). It was ob¬
served that on chestnut the mites prey on eriophyid mites: they perforate a gall-mite with their
stylets whic' protrude downwards from the movable gnathosoma; the prey was then brought to
their shelters where it was consumed.

It was mentioned previously that the egg of N. aesculi is covered with a dense webbing. I
observed a female spinning a webbing on the surface of a freshly laid egg. However, it was not
clear, if the silk is produced by one or both of the most distal setae (or eupathidia, Robaux,
1975) on the palpal tarsus, as is the case in the spider mites.

ACKNOWLEDGEMENTS

I am grateful to Prof. W. Helle, Dr. M. K. P. Meyer and Dr. L. van der Hammen for com¬
ments, I am also indebted to Dr. J. P. O’Connor of the National Museum of Ireland and to Dr.
G. L. van Eyndhoven for the loan of the type material and an additional specimen of N. saxati¬
lis.

REFERENCES

Eyndhoven, G. L. van, 1938. Neophyllobius saxatilis Halbert, a New Mite for the Dutch Fau¬
na. — Ent. Ber. Amst. 10 (220): 25-28.

Gerson, U., 1972. A new species of Camerobia Southcott, with a redefinition of the family
Camerobiidae (Acari-Prostigmata). — Acarologia 13 (2): 502-508.

Gutierrez, J., H. R. Bolland & W. Helle, 1979. Karyotypes of the Tetranychidae and the sig¬
nificance for taxonomy. — Rec. Adv. Acarology 2: 399-404.

Halbert, J. N., 1923. Notes on Acari, with Description of New Species. — /: Linn. Zool. 35:
363-395.

Helle, W., H. R. Bolland & W. R. B. Heitmans, 1980. Chromosomes and types of parthenoge¬
nesis in the false spider mites (Acari: Tenuipalpidae). — Genetica 54: 45-80.

- — , 1981. A survey of chromosome complements in the Tetranychidae. — Internat. J. Aca-

rol. 7: 147-155.

Robaux, P., 1975. Observations sur quelques Actinedida ( = Prostigmates) du sol d’Amérique
du Nord. II Redescription de Neophyllobius farrieri De Léon 1958. (Acari- Ra-
phignathoidea- Camerobiidae). — Acarologia 17 (2): 248-256.

Southcott, R. V., 1957. Description of a new Australian Raphignathoid mite, with remarks on
the classification of the Trombidiformes (Acarina). — Proc. Linn. Soc. N.S.W.
81:306-312.

Kruislaan 302, 1098 SM Amsterdam.

48

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. III. 1983

FURMAN, D. P. & E. P. CATTS, 1982. MANUAL OF MEDICAL ENTOMOLOGY, 4th
edition, pp. VII, 207. Cambridge U. P. ISBN 0-521-29920-9. Prijs (groot formaat paperback)
£ 7,95.

Hoewel dit boek bij een primair Engelse uitgever verschijnt, en de titel iets internationaals
suggereert, is de geschiedenis van het boek Amerikaans — en de inhoud grotendeels ook. Eer¬
dere drukken behandelden in het tabellen-gedeelte (ca. negen tienden van het boek) slechts
medisch belangrijke arthropoden uit (het zuiden van) de Verenigde Staten. Thans is het veld in
zoverre verruimd dat geheel Noord Amerika bestreken wordt, terwijl de Culiciden-genera van
het hele westelijk halfrond zijn opgenomen, en de Triatominae-genera van de hele wereld.
Toch neemt dit slechts een gering deel weg van de wrevel die het naar mijn gevoel bij een mis¬
leide koper in Europa zal opwekken. Daar komt als belangrijk gemis nog bij dat het boek geen
enkele index heeft.

Toch zijn er aantrekkelijke kanten. Doordat het boek kennelijk bedoeld is ter ondersteuning
van practica in de medische entomologie, heeft men gekozen voor een billijke prijs. Daarenbo¬
ven is het werkelijk uitbundig geïllustreerd, waarbij de fraaie tekeningen, doordat ze rijkelijk
voorzien zijn van tekst, een goede ondersteuning geven van de tabellen.

Een paar heel korte hoofdstukjes voor en achterin behandelen verzamelen (aardige schetsen
van vangtenten e.d.), prepareren, kweken, ontleding van een steekmug, en herkennen van pa¬
thogenen in bloedpreparaten.

Dat het boek in Amerika populair genoeg was voor een vierde druk kan ik me wel indenken.
In het overige deel van het westelijk halfrond zal het toch slechts een handige ondersteuning
zijn bij het gebruik van de daar gebruikelijk determinatie- en practicumliteratuur. — W. N.
Ellis.

METHODS AND RESULTS OF E.I.S. MAPPING SCHEMES IN THE NETHER¬
LANDS (Nieuwsbrief European Invertebrate Survey - Nederland No. 10, 1981); J. van Tol &
P. J. van Helsdingen, eds. pp. 104. Verkrijgbaar bij het Rijksmuseum van Natuurlijke Histo¬
rie, Postbus 9517, 2300 RA Leiden. Prijs (gebrocheerd) ƒ 15,00.

Een tiende nieuwsbrief van de Nederlandse vleugel van het EIS, in zo korte tijd uitgebracht,
is een felicitatie waard, zeker waar de uitgave zo voortreffelijk verzorgd is. Men vindt hier een
18-tal artikelen bijeen. Voorzover ze een entomologisch thema behandelen noem ik kort even
de groepen: Dytiscidae, Chironomidae, Ixodidae, Sphingidae, Hylaeus, Odonata, Megachili-
dae, Helophorus, Ephemeroptera, Plecoptera, Cercyon, mestkevers, en Anasimyia.

Lezend in de verschillende bijdragen krijgt men sterk de indruk dat het ElS-werk in een
klein land als het onze overwegend oecologische resultaten oplevert. Toch bevreemdt het me
dat slechts een enkele auteur de Nederlandse vindplaatsen in een verband plaatst door ook een
kaartje van het hele soortsareaal te geven; vaak wordt zelfs in het geheel niets over het areaal
buiten onze grenzen gezegd. Niettemin is het duidelijk dat de inventariserende methode een
waardevolle indruk kan leveren voor het opsporen van milieus die bescherming verdienen. —
W. N. Ellis.

PERSONALIA

De redactie deelt tot haar leedwezen mee dat op 31 oktober 1982 is overleden mevrouw W.
Caron-Hering te Hilversum. Sinds 1974 was zij begunstiger van de N.E.V. Haar man, J. R.
Caron, overleed in 1973.

5M5.7ÛtH‘^a

iL\

£n-t.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR i /ß R A H I LS

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 april 1983 No. 4

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middeolaae 64, 1018 DH Amsterdam Nederland

B. J. LEMPKE, Interessante waarnemingen en vangsten van Lepidoptera in 1981: 49; H. J,
VALLENDUUK, De zeldzame Hister helluo Truqui sinds 1944 weer in Nederland waargeno¬
men (CoL: Histeridae): 57; AAT BARENDREGT, Syrphus nitidifrons Becker, 1921, from
the Netherlands, with description of the male, and a key to the European Syrphus species (Di-
ptera: Syrphidae): 59; KORTE MEDEDELINGEN: Europees Congres voor Lepidopterolo-
gie: 56; Ter overname, Gezocht: 64; LITERATUUR: 56, 58.

Interessante waarnemingen en vangsten van Lepidoptera in 1981

door

B.J. LEMPKE

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRACT. — Interesting observations and captures of Lepidoptera in 1981. A survey is
given of the principal notes received about the indigenous Lepidoptera belonging to the Dutch
fauna.

Elk seizoen, of het nu goed is of niet, levert waarnemingen op die waard zijn gememoreerd
te worden. Het hoeft daarbij niet altijd om zeldzaamheden te gaan. Ook de gewone soorten
zijn interessant. Vandaar dat ook verschillende daarvan in het onderstaande overzicht voorko¬
men.

ZYGAENIDAE

Adscita statices (Linnaeus). De vorm van de droge gronden, die gebonden is aan het voorko¬
men van Rumex acetosella L. (Schapezuring), blijkt op Schouwen regelmatig voor te komen.
Op 29. Vn werden twee exemplaren gezien in het reservaat „het Zeepe”, op l.VIII nog één
(J. Boot). Ook in Zeeuws-Viaanderen komt zij voor. Op 11. VII werd een exemplaar waarge¬
nomen bij Heikant (bij Hulst) (E. Vermandel). Een nieuwe vindplaats in een heel ander ge¬
bied is Pesse, een paar km ten noorden van Hoogeveen, vanwaar ik een exemplaar zag dat
gekweekt was uit een gevonden rups (M. Jansen).

Zygaena filipenduiae (Linnaeus). Op 13. VI werden een aantal rupsen gevonden bij Zonne-
maire (Schouwen), op 22. Vil was de vlinder er talrijk op de bloemen van Beemdkroon (Knau-
tia arvensis (L.) Coulter) en Jacobskruiskruid (J. Boot). Op 9.VÎIÎ was de vlinder bij tientallen
aanwezig langs het talud van de spoorlijn te Sittard (K. Penners).

Zygaena trifolü (Esper). Van deze vroeger pïaatselijk vaak zeer talrijk voorkomende soort is
het Nederlandse areaal nu ingekrompen tot slechts enkele vindplaatsen. Een prettige verras¬
sing was te vernemen dat zij nog altijd hier en daar in Zeeuws-Viaanderen voorkomt.

50

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

PSYCHIDAE

Epichnopteryx retiella (Newman). Het aantal bekende vindplaatsen van deze fraaie kleine
Psychide is beperkt tot een paar in het westen en zuidwesten. Dat de werkelijke verspreiding
echter groter is blijkt uit de vondst van een zakje aan de onderkant van een berkeblad in een
heidegebied met veel opslag van Berk en Populier in de omgeving van Havelte, waaruit later
een 6 gekweekt werd (G. Padding).

PTEROPHORIDAE

Oxyptilus pilosellae (Zeiler). Dit Vedermotje was in opvallend groot aantal aanwezig aan de
Blooise dijk bij Zonnemaire (Schouwen), waar de voedselplant van de rups (Hieracium pilosel-
la L. (Muizeoor)) algemeen voorkomt. „Deze plant staat echter ook in behoorlijk aantal in het
duin achter mijn woning te Haamstede, maar ik moest lang zoeken om daar een paar exempla¬
ren te vinden, hoewel ik er ieder jaar wel enkele zie” (J. Boot).

HESPERIIDAE

Hesperia comma (Linnaeus). De slechts lokaal voorkomende vlinder vloog vrij goed in de
duinen bij Egmond-Binnen. In totaal werden 19 exemplaren gezien (Br. F. Melkert). Bij Ha¬
velte was comma gewoon, maar werd slechts zeer plaatselijk waargenomen. Een dagtelling
kwam tot ongeveer 40 exemplaren (A. de Jonge).

PAPILIONIDAE

PapUio machaon Linnaeus. Alleen uit het midden en zuiden van Limburg werden berichten
over waarnemingen ontvangen. Op 10. V werd er één te Maastricht gezien. Op 12. V vlogen er
7 à 8 op d’Observant (Sint Pietersberg), een week later 6. Een 6 werd in elk geval op beide
dagen waargenomen, te herkennen aan de ontbrekende rechter achtervleugel. Op 29. V werd
een Koninginnepage gezien te Maria-Hoop. (Op Belgisch gebied, langs het Albertkanaal tus¬
sen Canne en Vroenhoven vloog de vlinder in het najaar „in groot aantal” volgens Br. Virgilius
Lefeber).

PIERIDAE

Artogeia rapae (Linnaeus). Een zeer vroege waarneming is die van een exemplaar op 31.111
teTerneuzen (E. Vermandel.).

Gonepteryx rhamni (Linnaeus). In de laatste week van juli werden te Hulst veel exemplaren
aangetroffen op rozerode bloemen van Lathyrus latifolius L., nu niet bepaald een bloem waar¬
op men vlinderbezoek zou verwachten. Heel late data waarop de Citroenvlinder nog wordt ge¬
zien, blijken toch nogal eens voor te komen. Ook in 1981 weer: 5. XI te Drempt, 15. XI te Put¬
ten.

LYCAENIDAE

Callophrys rubi (Linnaeus). Op 12. VI zeer algemeen in de omgeving van Havelte, meer dan
in andere jaren (G. Padding).

Quercusia quercus (Linnaeus). In 1981 zeer gewoon te Havelte en op de Kallenkoter heide
(A. de Jonge). Te Hapert (N.-B.) diverse exemplaren langs een zandpaadje bij een bosrand,
hoog om de toppen van de bomen (A. van Oosten).

Satyrium ilicis (Esper). Te Havelte gewoon, bijna altijd aangetroffen op bloeiende distels,
bij Hapert daarentegen slechts één exemplaar gezien. Voor de veranderde genusnaam zie
Clench, (1978), 1979.

Heodes tityrus (Poda). In de omgeving van Steenwijk maar vooral bij Havelte, zeer gewoon:
hoogste dagtelling 300 exemplaren (A. de Jonge). Ook in reservaat „De Wieden” bij Wapser-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

51

veen vloog de vlinder talrijk: op 4. VIII werden er tussen de 3 en 400 gezien (G. Padding).

Polyommatus icarus (Rottemburg). Ook deze Lycaenide was talrijk te Havelte. Op 5. VIII
werd er een exemplaar van de zeldzame f. obsoleïa Gillmer gevangen (G. Padding). Hierbij
ontbreken alle basale en submediane vlekken.

NYMPHALIDAE

Zowel van Aglais urtkae als van Inachis io (en ook van Gonepteryx rhamnï) werden de over¬
winterde exemplaren op diverse plaatsen voor het eerst in de derde decade van maart gezien,
in de periode dat de dagtemperatuur eindelijk tot 10° gestegen was.

Ladoga Camilla (Linnaeus). Op l.VIII werden vier exemplaren waargenomen in het Woold-
se veen (W. Poppe). Ook werd er één vermeld van Hapert.

Aglais urtkae (Linnaeus). De tweede generatie verscheen pas omstreeks half augustus, maar
was eind VIII en in IX op veel plaatsen weer zeer talrijk. Enkele waarnemers vonden de vlin¬
der toen zelfs gewoner dan in voorgaande jaren. Tegen het eind van IX nam het aantal echter
sterk af. Een paar late waarnemingen: 5.XÏ te Drempt (Ch. Naves), 3, XII één in de tuin te
Hulst (mevr. Vermandel). Op 3.X werd nog een klein nestje rupsen bij Woerden gevonden. 45
daarvan verpopten en leverden vanaf 24. X de vlinder (J. Stolk).

Nymphalis polychloros (Linnaeus). De vlinder blijft zeer schaars, maar is blijkbaar toch nog
steeds aanwezig. Enkele meldingen van 1981: te Oostkapelle werd 20. III een exemplaar gezien
(ds. C. van Tuijl van Serooskerken). B. van Aartsen zag er één te Valkenisse, terwijl te Oost-
Maarland in Zuid-Limburg een dood exemplaar op de weg gevonden werd (A. van Mastrigt).

Inachis io (Linnaeus). Ook 1981 is over het geheel genomen weer een gunstig jaar voor de
vlinder geworden. Een extreem vroege waarneming is die van een exemplaar op 31.1 te Zon-
nemaire. In juni kwamen in de polder de Stouwe bij Zuidveen (ten zuiden van Steenwijk) dui¬
zenden rupsen voor met gevolg dat de vlinder later in de hele omgeving van Steenwijk zeer
gewoon was. Op 4. VIII werden bij Sittard diverse grote nesten rupsen gevonden. Ongeveer
400 daarvan werden meegenomen, die later bijna alle de vlinder leverden (H. Penners). Van
diverse plaatsen werd de zomergeneratie, die in de loop van juli verscheen, als gewoon of zelfs
talrijk gemeld. Om er enkele te noemen: Leeuwarden, Wijnjewoude, Gaasterland, Putten,
Harderwijk, Drempt, Rhenen, reservaat De Braakman. In de tweede helft van VIII verdwe¬
nen de meeste vlinders. Ze gingen in diapauze. Dat bleek uit een fraaie waarneming van de
heer H. Bunjes. Op 4. IX was bij schitterend weer geen enkele Dagpauwoog te zien op de Es-
scheplaat (bij Strijen, in het Hollandsch Diep), maar in een rietwerkershut zaten enige honder¬
den in diepe rust tegen het rieten dak!

Van een echte tweede generatie is weinig gebleken. Wel werd 12. IX bij Woerden een nest
rupsen gevonden waarvan 80 werden meegenomen, die enkele dagen later verpopten. Toen
aan het eind van IX de vlinders uitkwamen waren enkele misvormd en veie waren klein (J.
Stolk). Laatste waarneming: 23. X één in het Amstelpark ïe Amsterdam (C. Zonneveld).

Polygonia c-album (Linnaeus). De vlinder is nog steeds beperkt tot de zuidelijke helft van
het land, maar lijkt zich daar uit te breiden. Zo werd hij nu van diverse plaatsen in Zeeland
vermeld. Terwijl de Gehakkelde aurelia er voor 1981 nog nooit werd waargenomen, werd hij
nu gezien te Clinge (23. VII) en Hulst (23.Vni en 30. IX (E. Vermanddl). Een andere vind¬
plaats was Geersdijk op Noord-Beveland, waar de vlinder ook al in 1980 was gezien (J. van
Vuure). Wat noordelijker werd c-album gemeld van Ouddorp (27. IX, W. Grinwis) en Brielle
(1 en 15. X, P. Rooij). In Noord-Brabant: Haagse Beemden bij Prinsenbeek (10. IV, K. Kuy-
pers), Chaam (diverse exemplaren in VII en IX) en Oisterwijk en omgeving (8. Vil, minstens
acht, J. van Raak), Vessem (20.111 en S.VIÏI, mevr. Gehéniau), Hapert en Bergeyk (A. van
Oosten). In midden-Limburg komt c-album in de omgeving van Melick geregeld voor, maar
steeds in klein aantal (M. Franssen). Hetzelfde geldt voor Neerbeek en de bosen van Geulle
(D. Cupedo). Verder gemeld van Sittard en Eys-Wittem (hier in VII zeker 15 exemplaren, J.
Stevens).

Araschnia levana (Linnaeus). Niettegenstaande het minder fraaie weer was ook in 1981 weer

52

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

een voortreffelijk jaar voor het Landkaartje. In Groningen zag J. van Oort op 10. V drie exem¬
plaren bij Heiligerlee. In Friesland is de vlinder verbreid over de hele Woudstreek. Meer wes¬
telijk werd hij nu ook gesignaleerd van Heerenveen en Munnikeburen. In Drenthe werd levana
gezien te Gees en Diever, terwijl bij Havelte beide generaties zeer gewoon waren, zowel in de
lage veengebieden als op de zandgronden. Op 8. IX werden de rupsen er bij honderden aange¬
troffen (A. de Jonge). In het N.W. van Overijssel is vooral het voorkomen bij Kalenberg en in
het reservaat De Wieden bij Wapserveen vermeldenswaard. In Flevoland werd levana gezien
bij het gemaal De Blocq van Kuffeler en bij Almere-Haven. Voor Gelderland nog een waarne¬
ming van 1980: Bruchem in de Bommelerwaard (D. Prins). De vlinder komt nu practisch op
alle geschikte terreinen op de Veluwe en in de Graafschap voor. Van diverse plaatsen (Erme-
lo, Kroondomeinen, Twello, Eldrik, Uienpas bij Hoog-Keppel) werden de vlinders of de rup¬
sen als zeer talrijk gemeld. In Maas en Waal werd levana gezien te Bergharen. In Utrecht werd
de vlinder gemeld van de Grebbeberg, Maarn, Den Dolder en Amersfoort. Ook in het westen
breidt de vlinder zijn areaal weer uit. Voor Noord-Holland zijn te melden: ’s-Graveland, An-
keveen, de Twiskepolder bij Oostzaan (beide generaties!), Kwadijk, Oosthuizen en Amster¬
dam (waar begin VIII enkele in het Loopveld langs de Kalfjeslaan vlogen, C. Zonneveld). In
Zuid-Holland werden op 4. IX enkele rupsen gevonden op de Esscheplaat. Uit Zeeland werden
alleen waarnemingen uit Zeeuws- Vlaanderen bekend: Hulst, Clinge en Graauw, beide genera¬
ties, soms 10 of meer exemplaren (E. Vermandel). In het reservaat De Braakman vloog levana
bij tientallen. De laatste jaren wordt de vlinder hier steeds gewoner (Riemslag). Voor Noord-
Brabant eerst twee aanvullingen voor 1980: Klundert en Dussen (in het Land van Altena) (D.
Prins). In 1981: Etten-Leur, Chaam, Baarle, Vessem, Hapert (de tweede generatie opvallend
veel), de Kornsche Boezem (3 km ten zuiden van Almkerk in het Land van Altena), de heem-
tuin te ’s-Hertogenbosch. Enkele berichten uit Limburg: Sittard, Sint Pietersberg, Eys-Wittem
(tweede generatie hier zeer talrijk).

Clossiana selene (Denis & Schiffermüller). In het Woldlake bos bij Steenwijk vloog de twee¬
de generatie vrij talrijk (Ch. Naves), terwijl deze in het reservaat De Wieden bij Wanneper-
veen zelfs zeer algemeen was. Op 4. VIII werd de populatie op 4 à 500 exemplaren geschat (A.
de Jonge, G. Padding).

Issoria lathonia (Linnaeus). Biezonder interessant is de ontdekking van de heer J. van Raak
te Chaam, dat zich in Nederland buiten de duinen nog een kleine populatie bevindt, namelijk
bij Baarle precies op de grens met België. De vlinder werd in alle maanden van juni tot en met
september waargenomen. In totaal werden er 17 exemplaren geteld. Ik hoop dat het mogelijk
zal zijn deze kolonie jaarlijks te controleren om te zien of ze zich kan handhaven.

Van de duinpopulatie zag Br. Melkert het eerste exemplaar op 26. IV, gevolgd door een
tweede op 7.V Deze generatie was ook in juni schaars en werd zelfs tot in juli gezien. Maar
vanaf 15. VII verschenen de verse exemplaren van de volgende generatie, die vooral in VIII
goed vloog en werd waargenomen van Voorne tot het Zwanenwater. Op 30. VIII telde C. Zon¬
neveld in de Amsterdamse Waterleidingduinen ruim 100 exemplaren! Ook begin IX was de
vlinder plaatselijk gewoon in het duin (4. IX 63 exemplaren bij Vogelenzang, 18 bij Egmond-
Binnen). Later in de maand minderden de aantallen, hoewel er nog op 27. IX bij Vogelenzang
24 gezien werden. En op LX telde Br. Melkert 13 meest verse vlinders, waarschijnlijk beho¬
rend tot een derde generatie. In totaal werden in de duinen 460 exemplaren geteld.

Fabriciana niobe (Linnaeus). Niettegenstaande de ongunstige zomer was de vlinder in rede¬
lijk aantal aanwezig in de Egmondse duinen. In totaal telde Br. Melkert er 42 exemplaren.

SATYRIDAE

Pararge aegeria (Linnaeus). De vlinder wordt practisch elk jaar in Middelburg gezien, maar
1981 werd wel een recordjaar. De eerste werd 2.V waargenomen, de laatste op l.IX. Vooral in
VIII was hij regelmatig in de tuin aanwezig (J. Wedts de Swart). In het overzicht over 1980
vroeg ik me af (1982: 1 17), of aegeria mogelijk in het bosgebied van Domburg zou voorkomen.
De heer Van Vuure schreef me daarop, dat de vlinder in de hele kop van Walcheren in het

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

53

geschikte biotoop voorkomt, van Veere via Vrouwenpolder en Oostkapelle tot Domburg. Van
hieruit zijn de Middelburgse exemplaren blijkbaar afkomstig. P. aegeria is ook geregeld aan¬
wezig in het reservaat De Braakman (Riemslag).

Lasiommata megera (Linnaeus). Half VIII opvallend talrijk op een opgespoten terrein bij
Leidschendam (G. Wilmink).

Pyronia tithonus (Linnaeus). Ontbreekt ook niet in oostelijk Zeeuws-Vlaanderen. In 1981
gewoon te Hulst (op 27.Vni 27 exemplaren geteld), Clinge en Graauw (E. Vermandel).

Hipparchia semele (Linnaeus). Zeer algemeen in de duinen van de Banjaard bij Wissenker¬
ke (Noord-Beveland) en die van Wassenaar, maar in het duingebied van Schouwen was de
vlinder opvallend schaars. Op de Kallenkoter heide bij Havelte was semele buitengewoon tal¬
rijk op een omgeploegd en met gras weer ingezaaid heideveld. Naar schatting vlogen er zeker
wel 8 à 900.

SATURNIIDAE

Saturnia pavonia (Linnaeus). In 1981 algemeen op de heiden en in de bosstreken van de Ve-
luwe (A. Veldhuyzen). Daarentegen was op de Melicker heide in midden-Limburg, waar de
soort in 1980 een uitstekend vliegjaar had, geen enkel exemplaar te zien (M. Franssen).

GEOMETRIDAE

Rheumaptera cervinalis (Scopoli). Tot nog toe bekend van Gelderland (Veluwe en Graaf¬
schap), enkele plaatsen in het oosten van Utrecht en Zuid-Limburg. Nu voor het eerst veel
noordelijker aangetroffen: 4-11. V acht exemplaren op licht te Ruinen (R. Westerneng).

Apeira syringaria (Linnaeus). Een soort waarvan het voorkomen vrijwel beperkt is tot bos¬
achtige terreinen. Opvallend is daarom de vangst van een exemplaar te Oosthuizen op 24. IX,
midden in het polderland, en bovendien nog van de in natura zeer schaarse tweede generatie
(W. van Rooijen). Een vangst in een faunistisch weinig bekend gebied is die van een exem¬
plaar te Hulst (E. Vermandel).

SPHINGIDAE

Deilephila elpenor (Linnaeus), f. daubi Niepelt. In 1979 vermeldde ik het eerste Nederlandse
exemplaar van deze uiterst zeldzame melanistische vorm. In 1981 vond de heer J. van Oort op
3. VI het tweede in zijn vangbak te Diever.

NOTODONTIDAE

Pheosia tremula (Clerck). Een merkwaardige ervaring had de heer H. Grinwis te Ouddorp
met deze soort. Normaal komen bij hem in de vliegtijd 4 à 5 exemplaren per avond op licht,
maar op 15. VIII (en alleen op deze avond!) telde hij er 164. Zo een zwerm doet denken aan
migratie. Voor zover ik weet is dat van tremula nooit vermeld, maar dat betekent niet dat het
nooit gebeurt.

LYMANTRIIDAE

Orgyia antiqua (Linnaeus). De rups staat bekend als polyfaag, maar het menu beperkt zich
in de regel toch tot Meidoorn, Roos of Hazelaar. De heer P. Vroegindeweij vond echter in zijn
tuin te Middelharnis een rups op Vrouwemantel (Alchemilla), waarmee hij hem ook verder
kweekte. Bovendien vond hij er verschillende op Buddleja (ook nog niet eerder vermeld) en
Braam.

ARCTIIDAE

Pelosia muscerda (Hufnagel), f. Immaculata Oudemans. Op 6. VIII werd te Diever een

54

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

exemplaar aangetroffen van de zeldzame vorm waarbij alle zwarte streepjes op de voorvleu¬
gels ontbreken (J. van Oort).

Euplagia quadripunctaria (Poda). Deze fraaie vlinder is meermalen in Zuid-Limburg aange¬
troffen. De laatste mij bekende vangst in dit gebied dateert van 1954. C. Felix (1981: 134) ver¬
meldde een vangst op 17. VIII. 1981, maar bij navraag bleek, dat dit net over de grens bij Eben
Emaal gebeurd was. Doch op 2. VIII van hetzelfde jaar ving de heer F. van Oosterhout een 9
op licht te Gulpen. De Zuidlimburgse vangsten zijn ongetwijfeld uitlopers van het Belgische
areaal.

NOCTUIDAE

Agrotis puta (Flübner). Langzaam maar zeker lijkt de vlinder zijn areaal uit te breiden. In
1981 weer twee nieuwe vindplaatsen in het binnenland: 19. V te Vreeswijk en 31. V te Doorn
(J.Snel).

Xanthia gilvago (Denis & Schiffermüller). Hoewel een flink aantal vindplaatsen in Neder¬
land bekend zijn, is de vlinder nu zeldzaam geworden, waarschijnlijk door de sterke achteruit¬
gang van de Iep. In 1981 werd op 28. IX één te Oosthuizen gevangen (W. van Rooijen) en op 7
en 13. VIII telkens één te Steenwijk (A. de Jonge).

Simyra albovenosa (Goeze). De fraaie rupsen kunnen plaatselijk soms zeer talrijk zijn. In
1981 was dat het geval te Kallenkote (ten oosten van Steenwijk), waar ze opvallend algemeen
waren op Riet en grassen (G. Padding). Het kweken van de rupsen levert geen moeilijkheden
op, wel het uitkomen van de vlinders in het voorjaar als de cocons binnenshuis bewaard zijn.

Archanara dissoluta (Treitschke). In Zeeland is dit zeker geen gewone verschijning. Op
6. VIII werd er één te Zoutelande (Walcheren) gevangen, waar ook op 6. IX. 1972 reeds één
was aangetroffen (J. van Oort). In het Twiske (bij Oostzaan) was de vlinder in 1981 zeer alge¬
meen, zoals practisch altijd in de lichtere f. arundineta Schmidt. Op 10. VIII werd evenwel een
exemplaar van de typische zwart-bruine vorm aangetroffen (R. de Vos).

Mythimna albipuncta (Denis & Schiffermüller). De soort zit hier momenteel op de rand van
haar bestaan. Van de eerste generatie werden alleen twee exemplaren op l.VI te Tegelen ge¬
zien (C. Ottenheijm). De tweede werd van wat meer plaatsen gemeld, maar alleen ten zuiden
van de grote rivieren en ook weer in zeer klein aantal, steeds één exemplaar per datum en in
totaal maar zes. Vindplaatsen: Lbg.: Melick, Vlodrop, Tegelen; N.B.: Helenaveen; Zl.: Kort-
gene.

Mythimna l-album (Linnaeus). Beide generaties werden op de normale tijd opgemerkt, de
eerste van 28.VI-22.VII, de tweede van 10.VIII-28.IX. Een geheel op zich zelf staande vangst
is die van een exemplaar op 2. XI te Stein door pater Munsters. Het kan een late nakomeling
van de tweede generatie geweest zijn, maar even goed een vertegenwoordiger van een heel
kleine derde.

In totaal werden 52 exemplaren vermeld, de meeste toch weer van Beusichem. De vind¬
plaatsen waren: Lbg.: Geulle, Stein, Maasbracht; Z. H.: Melissant; N. H.: Naarden (op 16 en
21. IX telkens één, A. van Tuyl); Gdl.: Varik (aan de Waal, ten Z.O. van Geldermalsen, één
op 9. VII, Melchior), Beusichem.

Hoplodrina ambigiia (Denis & Schiffermüller). Reeds op 7.V trof pater Munsters een exem¬
plaar aan in de val te Stein. Dit bleef overigens de enige vangst in mei. Op 2. VI begonnen de
waarnemingen op gang te komen, wel met hiaten en kleine aantallen. In VII werd de vlinder al
weer veel schaarser met in totaal zes vlinders op vijf data. Op 13. VIII begon een nieuwe gene¬
ratie te verschijnen die veel talrijker was, vooral in de laatste week van VIII en de eerste deca¬
de van IX. Topdata: 4. IX (48) en 6. IX (54). Slotdatum: LX met 3 in de val te Kortgene. In
totaal werden 579 exemplaren geteld, veel beter dan in de drie voorafgaande jaren.

Vindplaatsen: Lbg.: Stein, Maasbracht, Melick; Zl.: Kortgene, Haamstede; Z.H.: Melis¬
sant, Rockanje, Oostvoorne, Brielle, Schipluiden (ten Z.W. van Delft, één op 25. IX, Th.
Blokland); N.H.: Oosthuizen (één op 18. IX, W. van Rooijen).

Chrysodeixis chalcites (Esper). Op 21. IV vond de heer G. Padding op een in een bloemen-
zaak te Steenwijk gekochte Sumingia {„Gloxinia") een rups, die verder gevoerd werd met Wilg

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL43, 1. IV. 1983

55

en Populier (!). Ze verpopte op 7.V en op 19. V verscheen de vlinder. Buiten werd deze waar¬
genomen van 1.VIII-26.IX, spaarzam in VIII, het meest in de eerste helft van IX met een to¬
taal van 86 exemplaren. Hiervan stamden 60 van Berkel (C. de Veld) en 16 van Leidschendam
(Th. Blokland). Buiten deze twee centra werden er gevangen te Helenaveen (5. VIII, K. Al¬
ders), Kortgene (l.VIII en 3. IX, J. van Vuure), Melissant (1, 4 en 9. IX, K. Huisman), Brielle
(20. IX, P. Rooij) en Egmond-Binnen (23 en 26. IX, Br. F. Melkert, hier ook al 29. IX. 1980).

Over het voorkomen in de Westlandse kassen berichtte de heer J. Woets; „Mede namens
mijn collega Ramakers kan ik u zeggen, dat chalcites momenteel een gewone plaag is in de
groentegewassen tomaat, komkommer, paprika en aubergine”.

De heer C. Persoons (TNO, Delft) schreef me de resultaten van vangsten met het in 1981
bekend geworden feromoon van chalcites. Van 16-21. IX werden op het proefstation te Naald¬
wijk in één nacht met één val buiten de kas respectievelijk 27 en 34 exemplaren gevangen
waaruit bleek dat het feromoon werkte. Daarna werden proeven genomen op twee plaatsen te
Bergschenhoek, in een kas van 4500 m^ met tomaat en in een kas van 10.000 m^ met paprika.
In de grote kas werden 8 vallen geplaatst, in de kleinere 6, terwijl bij beide bovendien op 10 à
20 m afstand ervan één val buiten gezet werd. In de kleinere kas werden van 18.IX-4.XI 27
exemplaren gevangen en in de val erbuiten 21 plus 11 M. confusa. In de grote kas werden van
24.IX-4.XI 27 chalcites gevangen en 1 confusa en in de val erbuiten 13 chalcites en 2 confusa.

De heer Persoons deelde verder mee, dat chalcites ook ter sprake was gekomen op een con¬
gres over feromonen te Versailles. Volgens één van de deelnemers (Descoins, Frankrijk) ligt
de noordgrens van het gebied waar de soort nog inheems is bij Avignon, terwijl volgens een
andere deelnemer (Dunkelblum, Israel) ons najaarsklimaat al veel te guur is voor chalcites. Dit
alles plus het feit dat een echte voor j aarsgeneratie hier buiten de kassen nooit is waargenomen
(het enige vroege exemplaar van 13. VI. 1980 zal wel uit een kas ontsnapt zijn) maakt het duide¬
lijk, dat de soort zich hier te lande alleen staande kan houden dankzij de populaties in de kas¬
sen.

Macdunnoughia confusa (Stephens). Nu ongetwijfeld inheems in de gebieden waar de voor-
jaarsgeneratie wordt waargenomen (met zekerheid Limburg en de Achterhoek). Vandaar uit
verspreidt de soort zich dan waarschijnlijk over een groter of kleiner deel van het land. In 1981
werd deze generatie waargenomen van 28.IV-15.VI. Het eerste exemplaar van de tweede ge¬
neratie werd 7. VII te Stein gevangen. In VIII en IX werd confusa vrijwel alle dagen gemeld.
De slotdatum was 8.X, toen nog vier exemplaren te Maasbracht gevangen werden (A. Maas-
sen). Deze generatie werd niet alleen in het westen gezien, maar zelfs in Drenthe en Friesland.
Het jaartotaal bedroeg 190 (zonder de bovengenoemde aantallen in of bij de kassen), een ni¬
veau waarop confusa zich nu al vijf achtereenvolgende jaren heeft kunnen handhaven.

Uit het overzicht van de vorige soort blijkt dat confusa ook reageert op het (kunstmatige)
feromoon van chalcites, maar het is wel zeer onwaarschijnlijk dat zij dit ook zal doen op het
natuurlijke. Er zullen wel subtiele verschillen tussen bestaan.

Vindplaatsen in 1981: Lbg.: Gulpen, IJzeren, Valkenburg, Voerendaal, Meerssen, Geulle,
Elsloo, Stein, Sint Joost, Echt, Maasbracht, Vlodrop, Melick, Belfeld, Steyl, Tegelen, Weller-
looi, Nederweert; N.B.: Helenaveen, Asten, Nederwetten, Breugel; Z.H.: Brielle, Maassluis,
Rotterdam, Bergschenhoek, Alblasserdam; N.H.: Egmond-Binnen, Naarden; Utr.: Vrees¬
wijk, Doorn, Grebbeberg; Gdl.: Arnhem, Eerbeek, Hall, Twello, Heerde, Winterswijk,
Drempt, Tolkamer, Nijmegen, Beusichem; Ov.: Steenwijk; Dr.: Ruinen (12.IX-1.X, samen 7,
Westerneng); Fr.: Oosterwolde, 22. IX (A. van Randen).

Scoliopteryx libatrix (Linnaeus). Op 16. IX werden 6 overwinterende exemplaren aangetrof¬
fen in een kelder te Laag-Keppel, op 4.X waren het er al 12. Op beide data hadden ze gezel¬
schap van Hypena rostralis (Linnaeus), op 16. IX één, op 4.X twee. Vooral de aanwezigheid
van deze soort is interessant, omdat ze nu veel zeldzamer is dan vroeger het geval was.

56

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

LITERATUUR

Clench, H. K., (1978)1979. The names of certain holarctic hairstreak genera (Lycaenidae). —
J. Lep.Soc. 32 (4); 277-281.

Felix, C., 1981. Mededeling op vergadering van het Natuurhist. Genootsch. te Maastricht op
3.lX.mi. — Natuurh. Maandbi 70 (9): 134.

Lempke, B. J., 1979. Interessante vormen van Lepidoptera uit Nederland. — Ent. Ber., Amst.
39: 103-107, fig. M2.

- , 1982. Interessante waarnemingen en vangsten van Lepidoptera in 1980. — Ent.

Ber., Amst. 42: 116-119.

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

ACHTERBERG, C. VAN, 1982. FAMILIETABEL VAN DE HYMENOPTERA IN
NOORDWEST-EUROPA. Wet. Meded. K. Ned. natuurh. Veren, nr. 152: 1-27, 234 fig. Prijs
voor leden van KNNV en Ned. ent. Ver. ƒ 5,50, voor anderen ƒ 7,00.

Na een kort voorwoord volgt de inleiding, waarin gewezen wordt op de grote variatie in le¬
venswijze van het enorme aantal insektesoorten dat tot deze orde behoort. Alleen al in Neder¬
land wordt dit geschat op ruim 8000, meer dan tweemaal zoveel als dat van de Coleoptera.
Verreweg het grootste deel daarvan (ongeveer 7000 soorten) behoort tot de sluipwespen.

Na de inleiding komen het prepareren (met duidelijke aanwijzingen hoe de „micro’s” behan¬
deld moeten worden), etiketteren en verzamelen aan de orde en dan volgt het hoofdgedeelte
van de KM, de tabel om de 68 in het betreffende gebied voorkomende families (waarvan 65 in
Nederland) te determineren. Het werken met deze tabel zal beginners zeker niet makkelijk
vallen, maar de tekst wordt door een groot aantal voortreffelijke figuren verduidelijkt. Deze
zijn bijeen gebracht in een aparte bijlage, die steeds naast de tekst gelegd kan worden. Tot slot
volgen een literatuurlijst en een index van de wetenschappelijke en Nederlandse namen der in
de tabel genoemde families.

De gehele WM is kennelijk met grote zorg samengesteld en betekent weer een waardevolle
aanwinst voor de bekende serie. Toch nog een wens voor een eventuele herdruk: een lijst van
technische termen met verklaring en ondersteund door fig. 1 zou het gebruik van de tabel ver¬
gemakkelijken. In couplet 1 bv. moet de gebruiker o.a. kiezen uit het al of niet aanwezig zijn
van cenchri, maar wat dat zijn wordt niet vermeld.

De publicatie is te verkrijgen door storting van het bedrag op girorekening 13028 ten name
van Bureau KNNV, Hoogwoud, onder vermelding van het gewenste. — B. J. Lempke.

VIERDE EUROPESE CONGRES VOOR LEPIDOPTEROLOGIE. — Met toestemming
van het Hongaarse ministerie van Cultuur en van de Biologische Afdeling van de Hongaarse
Academie van Wetenschappen zal het vierde Europese Lepidopterologencongres in de lente
van 1984 te Boedapest worden gehouden. Dr. L. Gozmany, Natuurhistorisch Museum, Baross
utca 13, H-1088 Boedapest, treedt, in samenwerking met de beheerraad van de S.E.L. (Socie¬
tas Europaea Lepidopterologica), op als voorzitter van het plaatselijke organiserend comité.
Het is om organisatorische redenen van groot belang dat belangstellenden zich, al is het maar
voorlopig, laten inschrijven bij de congressecretaris: Dr. M. R. Gomez Bustillo, Torre de Ma¬
drid 5-12, Madrid 13, Spanje.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

57

De zeldzame Hister helluo Truqui sinds 1944 weer in Nederland

waargenomen (Col.: Histeridae)

door

H. J. VALLENDUUK

ABSTRACT. — The rare Hister helluo Truqui refound in the Netherlands since 1944 (Col.:
Histeridae). Some specimens were beaten from alder near Lelystad.

Histeridae (spiegelkevers) zijn predatoren van insektelarven. Ze bevinden zich in en onder
substraten waarin insektelarven voorkomen. Alle Histeridae zijn sterk gechitiniseerd en bezit¬
ten sterke graafpoten. Afhankelijk van de soort kunnen ze worden aangetroffen in rottende
materialen, uitwerpselen, vermolmd hout en kadavers, maar ook in nesten van vogels die in
holen broeden, en in zoogdiernesten. Onder schors komen kleinere en sterk afgeplatte, meest
langwerpige soorten voor.

De in ons land zeer zeldzame Hister helluo Truqui is de enige histeride die — overwegend in
de maand juni — op takken en bladeren van de els is waar te nemen. Hier maakt de soort jacht
op de larven van het elzehaantje, Agelastica alni L. In vrijwel alle publikaties wordt vermeld
dat helluo ook op andere substraten voorkomt. Er wordt dan echter niet altijd bij verteld van
welke maand de vondsten zijn. Zo meldt Everts (1903: 454) de soort van onder aardappelloof,
maar zonder datum. Brakman (1940) heeft eenmaal een helluo gevonden in een mierennest te
Oostkapelle in november 1939. Over de ontwikkeling van helluo en van vele andere histeriden
is overigens niets bekend.

Uit de collecties van de Nederlandse musea kunnen slechts spaarzame gegevens over H. hel¬
luo worden verkregen. De gevonden vangstdata bestrijken een periode van 26. V tot 4. VII en
betreffen 16 exemplaren verspreid over een twaalftal Nederlandse vindplaatsen. Het laatst zijn
twee exemplaren in juni 1944 door E. A. M. Speijer verzameld.

Uit onderstaande citeringen mag blijken dat helluo in de ons omringende landen zeker niet
algemeen is:

Auzat (1916): „Geheel Europa, zeldzaam”. Horion (1949: 360): „Blijkbaar in geheel Duits¬
land en Oostenrijk, overal slechts zeer sporadisch”. Witzgall (1971: 186): „Zeldzame soort”.
Kryzhanowskij & Reichardt (1976: 322): „Onvoldoende bestudeerd wegens het geringe aantal
waarnemingen. Wordt niet gevonden ten oosten van de Wolga”. Vienna (1980: 273): „Komt
voor in heel Europa en de Kaukasus, ook al is het geen gewone soort”. Mazur (1981: 131):
„Komt voor in heel Midden- en Zuid-Europa en de Kaukasus. Is in Polen erg lokaal en op wei¬
nig plaatsen waargenomen”. Uit Engeland zijn mij geen waarnemingen bekend.

Op 25. VI. 1981 zijn door mij in de omgeving van Lelystad negen exemplaren van helluo van
elzestruiken geklopt in een 16 jaar oud bos. Dit bevestigt het vermoeden van de heer P. Ka¬
naar, die ik in verband met deze waarneming raadpleegde, dat jonge elzen de voorkeur zouden
hebben. Hij heeft overigens zelf nog nooit een helluo in Nederland verzameld. In het licht van
de voorafgaande feiten is een waarneming van negen exemplaren zeer opmerkelijk. Het is mo¬
gelijk dat het geringe aantal waarnemingen van helluo mede veroorzaakt zou kunnen worden
doordat zij niet opvallen tussen de in grote aantallen aanwezige elzehaantjes.

Mededelingen omtrent recente vangsten, met gegevens over substraat en biotoop van in Ne¬
derland verzamelde Histeridae — en van H. helluo in het bijzonder — zijn zeer welkom. Alle
gegevens zijn tevens waardevol voor het E.I.S. -project waaraan door mij momenteel gewerkt
wordt.

LITERATUUR

Auzat, V., 1916. Histeridae gallo-rhénans. — Miscnea ent. 24 (3/4): 47-50.

58

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

Brakman, P., 1940. Drie voor de Nederlandse fauna nieuwe Coleoptera. — Ent. Ber., Amst.
10 (235): 275-276.

Everts, E., 1903. Coleoptera Neerlandica. De Nederlandsche schildvleugelige insecten 1: I-III,
1-796. Nijhoff, ’s-Gravenhage.

Horion, A., 1949. Faunistik der mitteleuropäischen Käfer, 2 Palpicornia-Staphylinoidea (ausser
Staphylinidae): I-XXXIII, 1-388, Frankfurt/M.

Kryzhanowskij, O. L. & A. Reichardt, 1976. Sphaeritidae, Histeridae, Synteliida. — Fauna
USSR 5 (4): 1-433. (Russisch).

Mazur, S., 1981. Histeridae gnilikowate. — Fauna polski 9: 1-206. (Pools).

Vienna, P., 1980. Coleoptera Histeridae. — Fauna Italia 16: 1-XI, 1-386.

Witzgall, K., 1971. Familienreihe Histeroidea. — Käfer Mitteleuropas (Freude, Harde & Loh-
se, eds.) 3: 156-189.

Kempenaar 06-06, 8231 VB Lelystad.

HODKINSON, I. D. & M. K. HUGHES, 1982. INSECT HERBIVORY. pp. 77, 222 refs.,
index 10 kolommen. Chapman & Hall, London. ISBN 0-412-23870-5. Prijs (ingenaaid) UK
£ 2.75. Een deeltje uit de serie „Outline studies in eocology”.

De relatie tussen insekten en hun voedselplanten is zozeer standaardvoorbeeld voor elke re¬
latie van eten en gegeten worden, dat we geneigd zijn te vergeten dat hier zo’n vierhonderd
miljoen jaar evolutie aan is voorafgegaan. Specialisering is daarvan maar één resultaat, maar
ook in de geraffineerde wijze waarop planten zich tegen hun belagers teweerstellen, en die
weer de verdediging van de voedselbron ontmantelen, wordt deze evolutie weerspiegeld. Ook
is een plant niet een enkelvoudige voedselbron, maar een heel menu, elke keuze met specifie¬
ke problemen van voedselopname, en niet te vergeten, -vertering.

In een bewonderenswaardig kort bestek, in een boekje dat slechts weinig kost, wordt dit fas¬
cinerende hoofdstuk van de evolutiebiologie voorgeschoteld. Na twee hoofdstukken met alge¬
mene aspecten wordt gesproken over aanpassingen van het insekt, herbivorie door insekten
aan niet-houtige resp. houtige gewassen, de invloed ervan op de plantengemeenschap, en de
betekenis ervan voor het oecosysteem. Hoewel het boekje erg geconcentreerd is geschreven is
het nergens moeilijk, eerder aantrekkelijk leesbaar. Iedereen die zich wel eens heeft afge¬
vraagd waarom in augustus geen enkel eikeblad gaaf is of waarom kardinaalsmutsen nog steeds
niet zijn uitgestorven mag dit boekje niet negeren. — W. N. Ellis.

HENDERICKX, H., 1982. BIJDRAGE TOT DE KENNIS VAN DE BIOLOGIE VAN
PHALACROPTERIX GRASLINELLA (LEPIDOPTERA, PSYCHIDAE). Entomobrochu-
re nr. 2: 1-45, 20 fign. Ver. voor Ent. van de K. Maatsch. voor Dierkunde, Antwerpen. Prijs
BFr. 120.

In juni 1979 werd op een vochtige heide ten noorden van Turnhout een zakje met een leven¬
de rups van graslinella gevonden. Deze soort staat bekend als één van moeilijkst te kweken
Psychiden. De auteur besloot daarom te trachten de rups verder te kweken onder omstandig¬
heden die zo nauwkeurig mogelijk de natuurlijke benaderden. Op deze wijze lukte het de rups
na overwintering tot een volwassen 9 op te kweken.

Eind mei 1980 werd weer een zakje gevonden, nu met een dood 9 dat reeds eieren gelegd
had. Hieruit verschenen half juni ruim 200 rupsjes, waarvan tenslotte in 1981 tien vlinders ge¬
kweekt konden worden. Wel een bewijs dat het kweken van graslinella zelfs onder ideale om¬
standigheden een moeilijke opgave is.

Behalve de kweek zelf bespreekt de auteur o.a. het uiterlijk van de rups en het zakje en de
verspreiding van de soort in Europa. Een literatuurlijst van 5 bladzijden besluit het boekje. Dit
is te verkrijgen door storting van het bedrag op postrekening Brussel 000-0106543-37 ten name
van Vereniging voor Entomologie, Diksmuidelaan 176, B-2600 Berghem, België. Voor dege¬
nen die ook de kweek willen proberen is de aanschaf ervan sterk aan te bevelen.

— B. J. Lempke.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

59

Syrphus nitidifrons Becker, 1921, from the Netherlands, with
description of the male, and a key to the European Syrphus species

(Diptera: Syrphidae)0

by

AATBARENDREGT

ABSTRACT. — Syrphus nitidifrons Becker, 1921, is described and figured in the male sex.
Apart from the type specimen from Spain, Syrphus nitidifrons is known from the Netherlands
and CSSR. The species has been taken in the central district of the Netherlands in spring
(April-June). A key to the European Syrphus species is given.

In 1975 I collected in the central region of the Netherlands a female hoverfly resembling Pa-
rasyrphus punctulatus (Verrall), but differing from it by its bright yellow face. In 1978 Mr. V.
S. van der Goot caught a female of the same unknown species. He supposed it to be a Melangy-
na species (Van der Goot, 1979). Some new specimens were taken in 1980, 1981 and 1982; in
the collections of Van Aartsen and Lucas also some specimens were present (from 1971, 1972,
1976 and 1977). In total 13 males and 15 females are known from 6 localities in the Nether¬
lands.

In co-operation with Dr. Vockeroth, we concluded that the species might be Syrphus nitidi-
frons Becker, 1921. This impression could be confirmed after comparison with the holotype
specimen in the Zool. Sammlung Humbold Universität, East Berlin, DDR. Except for the co¬
louration of the antenna, the description given by Becker (1921) of the female specimen is cor¬
rect. Since 1921 no specimen of this species has been reported.

DIAGNOSIS

Syrphus nitidifrons is separated from the other species in the genus Syrphus by the combina¬
tion of the following characters: three pairs of spots on the tergites, transverse brown bands on
the sternites, face yellow with a black mouth edge, frons black, and wings entirely covered with
microtrichiae. With respect to the other Syrphini the characters of the genus Syrphus can be
used (see: Vockeroth, 1969), adding the following characters: face and frons without microtri¬
chiae (“dusting”), both with long black hairs; frons a little swollen.

DESCRIPTION OF MALE

Head (fig. 1 & 2). — Eyes meeting at an angle of about 90°, with very sparse short hairs. Eye
suture short; eyes touching over a length equalling 1.5 x the distance separating front and hind
ocelle. Frons a little swollen, black with some metalic lustre; long black hairs present. Lunulae
brownish. Antenna black, with segments 2 and 3 brownish-yellow underneath; third segment
longer than wide (1.3-1. 5 x); arista narrowed beyond % of its length, black with very short
hairs. Face rather broad, somewhat swollen, twice the width of an eye, shining yellow without
any dusting; many black hairs present. Central prominence sometimes a bit darkened. Mouth
edge broadly black, with many black hairs. Vertical triangle longer than wide, black with black
hairs. Occiput covered with yellow hairs, except for a row of long black hairs.

Thorax. — Thoracic disc and pleura without distinct pollinose areas, moderately shining with
some greenish lustre. Hairs on thoracic disc erect and rather long, yellow-brown. Anterior de¬
pressed part of mesopleuron without hairs, posterior swollen part with many yellow hairs. Up¬
per and lower sternopleural hair patches narrowly joined posteriorly. Metasternum bare. Scu-
tellum yellow, its corners darkened; with long black hairs and laterally with some yellow hairs.

*) Mededeling EIS-Nederland nr. 18.

60

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

Fig. 1-10. Syrphus nitidifrons , morphological features of specimens from Boeschoten
(Garderen, NL, April 1981). Fig. 1-4: male. Fig. 1: profile head. Fig. 2: face. Fig. 3 and 4:
abdomen. Fig. 5-7: female. Fig. 5: profile head. Fig. 6: face. Fig. 7: abdomen. Fig. 8-10: male
terminalia. Fig. 8: lateral. Fig. 9: superior lobe. Fig. 10: axial system of penis.

Wing mostly clear, entirely trichose, veins brown, stigma light brown, posterior margin without
sclerotized strips. Squamulae whitish, posterior rim and hairs yellow; lower squama usually
with some fine hairs above. Hind coxa with tuft of hairs. Legs black and yellow: apical 0.4-0. 5
of front and mid femora yellow, hind tibia on basal 0.4 yellow and extreme tip brownish; front
and mid tarsi yellow, hind tarsus brownish. Femora with long hairs, those on front and mid fe¬
mora mainly black, those on hind femur mainly yellowish.

Abdomen (fig. 3 & 4). — Narrowly oval, weakly margined. Tergites black with paired yel¬
low spots. Tergite 1 black. Tergite 2 with yellow spots in the middle, sloping laterally and
usually just reaching the side-margin. Tergite 3 with rectangular lunulate spots near the front
margin, barely reaching the side-margin. Tergite 4 with similar spots (somewhat smaller) and
with hind margin yellow. Tergite 5 black with all margins yellow. Hairs on tergite 1 and on the
spots on tergites 2, 3 and 4 yellow (including those hairs on the side-margins), other hairs

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

61

black. Sternites yellow, each with transverse brown band in the middle; hairs yellow.

Genitalia (fig. 8-10). — Lingula long and narrow, grooved and curved. Lateral arm of hy-
pandrium long. Superior lobe rounded.

Body length (frons to tip of abdomen): 8. 6-9. 3 (9.0, n = 10) mm. Wing length: 7. 1-8.4 (7.7)
mm.

Female. — Differs from the male in the following features:

Head (fig. 5 & 6). — Frons shining black, 0.8 x the width of the eye; with two large impres¬
sions (± forming a transverse band), on which some microscopic hairs are present, without for¬
ming dust spots. Antenna with third segment more rounded, a little longer than wide. Face
bright yellow.

Thorax. — More shining black, with greenish lustre. Wings somewhat brownish.

Abdomen (fig. 7). — Tergite 5 black with broad yellow front-margin and obscure yellow
hind-margin. Tergites slightly more shining than in male.

Body length: 6. 9-9. 3 (8.8, n = 7) mm. Wing length: 6. 2-8. 3 (7.6) mm.

GENERIC ALLOCATION

It proved difficult to decide to which genus Syrphus nitidifrons should be referred. Several
suggestions were offered by workers in this field; unfortunately opinions differed widely. When
I finally opted for the genus Syrphus, it was on the strength of the following characters: depres¬
sed anterior portion of the mesopleuron bare, metasternum bare, posterior coxa with hair tuft,
the upper and lower sternopleural hair patches narrowly joined posteriorly, face somewhat
swollen and undusted, a few hairs on the upper surface of the lower squama, tergites weakly
margined, male terminalia resembling Syrphus vitripennis (Meigen). These characters are not
always present, e.g.\ some specimens show no trace of tergite margins, the lower squama may
be bare, hair tuft on coxa not always visible.

In my opinion its closest ally is Syrphus sexmaculatus (Zetterstedt), which has similar mar¬
kings on the tergites. S. sexmaculatus can be distinguished from S. nitidifrons as follows: frons
partly yellow, mouth edge yellow, side margins of tergites yellow, frons of female with dust
spots, etc. (see the key).

In general appearance S. nitidifrons might be taken for a Parasyrphus or a Melangyna: rather
narrow abdomen, face sometimes bright yellow, the squarish shape of the abdominal spots.
There are, in particular, resemblances with Parasyrphus tarsalis (Zetterstedt) and P. punctula-
tus (Verrall). For that reason I suggest that S. nitidifrons is at the interface of some genera. It is
most related to Syrphus, but there are also features of Parasyrphus, Melangyna and Epi-
strophe. We should accept that there is more variation within the genus Syrphus than has pre¬
viously been reported.

DISTRIBUTION AND BIOLOGY

Within the Netherlands Syrphus nitidifrons is known from a number of localities (fig. 11), all
of them within the Veluwe, a sandy region (its soil for the greater part oligotrophic and acid)
with many Pinus and Pseudotsuga forests.

The life cycle of S. nitidifrons is unknown, but its larvae are probably carnivorous like all
Syrphini. The adults were captured in spring (fig. 12) on some early flowering shrubs: Salix
spec. , Prunus serotina Ehrh. , Sorbus aucuparia L. and Amelanchier lamarckii F. G. Schroed.

It may be worth remarking that some other Dutch Syrphidae (although they are mostly rare¬
ly be found) also have an optimum on the Veluwe: Chrysotoxum arcuatum (Linnaeus), Platy-
cheirus discimanus Loew, Dasysyrphus nigricornis (Verrall) and Brachypalpus laphriformis
(Fallén). They also have their flight period in common, all five being found mainly in (April)-
May-(June), together with larger populations of e.g. Parasyrphus punctulatus (Verrall), Epi-
strophe eligans (Harris), Dasysyrphus venustus (Meigen) and D. tricinctus (Fallén).

62

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

1=« ?

Fig. 11. Syrphus nitidifrons , known distribution in the Netherlands. The region of the Veluwe

indicated by a hatched line.

The distribution of Syrphus nitidifrons outside the Netherlands is known poorly. The type
specimen comes from Spain (Gabes, east Pyrenees, 1100 meter, June). The two male speci¬
mens recorded by Kowarz (1885) as Syrphus sexmaculatus Zett., now present in the Verrall-
collection, Hope Museum, Oxford, G.B., appeared to be correct specimens of S. nitidifrons
(although they have faded slightly). The first was captured in May 1868 at Eger (now called
Cheb, western CSSR); the second is labelled May 1870, Asch (now called As, western CSSR).
These localitities have an altitude of 500-600 meters.

This indicates that Syrphus nitidifrons is present in western and central Europe. As some spe¬
cimens of Syrphus sexmaculatus from Sweden, which I have examined, appear to be correctly

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

63

Fig. 12. The flight-period of Syrphus niüdifrons in intervals of ten days.

identified, it seems likely to me that S. sexmaculatus is restricted to northern regions (Alaska,
Canada, Scandinavia, N.W. USSR), while S. nitidifrons inhabits the western and central region
of Europe (CSSR, the Netherlands, the Pyrenees). Further investigations may give clarifica¬
tion.

KEY TO THE EUROPEAN SYRPHUS SPECIES

In addition a key to the known European Syrphus species is given. It should be noted that
Syrphus pilisquamis Ringdahl, 1928 (see Nielsen, 1971) is a junior synonym of Syrphus attenua-
tus Hine, 1922, a species described from Alaska (Vockeroth, in press).

la. Wing with second basal cell bare on anterior half or more. Upper surface of hind femur

with short adpressed yellow hairs, sometimes mixed with some black hairs . 2

b. Wing entirely trichose. Upper surface of hind femur with short adpressed black hairs . 3

2a. Frons immediately above lunulae yellow. Tergites with paired yellow spots. Lateral mar¬
gins of tergites yellow. (Northern parts of Europe, Asia and N-America) .

. . . . . Syrphus sexmaculatus Zetterstedt

b. Frons immediately above lunulae black. Tergites mostly with entire yellow bands. Lateral
margins of tergites black. (Europe, Asia and N-America) ........ Syrphus vitripennis Meigen

3a. Eye with numerous hairs, in male long and dense, in female shorter. (Yellow bands on ter¬
gites 3 and 4 entire; hind femora black on basal % in both sexes). (Europe, Asia and N-

America) . . . . . . . . . . Syrphus torvus Osten Sacken

b. Eye with at most some very short scattered hairs . . . . . . 4

4a. Mouth edge black. Frons shining black. Hind tibia mainly black. Front femur with long

black hairs. (Tergites with spots). (Western and central Europe) . . . . . . .

. . . . . . . . . Syrphus nitidifrons Becker

b. Mouth edge yellow. Frons pollinose. Hind tibia yellow. Front femur with long white hairs . . .

. . . . . . . . . . . . . 5

5a. Lateral margins of tergites continuously yellow. Antenna usually clear orange with third
segment somewhat darkened above. Frons immediately above lunulae yellow. Front tarsus
yellow. Tergites with paired spots or entire bands. (Northern parts of Europe, Asia and N-

America) . . . . . Syrphus attenuatus Hine

b. Lateral margins of tergites yellow only at the ends of the bands (sometimes paired spots).
Antenna black above, orange below. Frons immediately above lunulae black. Frons tarsus
darkened. (Europe, Asia and N-America) ............................ Syrphus ribesii (Linnaeus)

ACKNOWLEDGMENTS

I am grateful to Mr Schuman (Zool. Sammlung Humbold Universität, East Berlin, DDR),
Mr M. C. Birch (Hope Collections, University Museum, Oxford), Mr B. Brugge (Zoologisch

64

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IV. 1983

Museum, Amsterdam), Mr B. van Aartsen (’t Harde, NL) and Mr J. A. W. Lucas (Rotterdam,
NL) for sending research specimens.

I thank Mr V. S. van der Goot (Amsterdam) and Mr L. Verlinden (Veltem-Beisem, Bel¬
gium) for their critical notes on the text and Mr J. R. Vockeroth (Ottawa, Canada) for advice
on the definitive generic allocation of the species and for drawing attention to the specimens
from Oxford.

LITERATURE

Becker, Th., 1921. Neue Dipteren meiner Sammlung. — Mitt. Zool. Mus. Berlin 10: 1-93.

Goot, V. S. van der, 1979, Een goede vliegenvangplaats: Apeldoorn, omgeving Echoput en
Aardhuis (Dipt., Syrphidae, Conopidae, Asilidae en Coenomyiidae). — Ent. Ber.,
Amst. 39: 153.

Kowarz, F., 1885. Beiträge zu einem Verzeichniss der Dipteren Böhmens, V. — Wien ent. Ztg.
4: 105-108, 133-136, 167-168.

Nielsen, T. R., 1971. Description of the female Syrphus pilisquamis Ringd., and a comparison
with female S. ribesii L. (Dipt., Syrph.). — Norsk ent. Tidsskr. 18: 41-44.

Sack, P., 1932. Syrphidae; in Lindner, Fliegen palaearkt. Reg. 31: 1-451.

Vockeroth, J. R., 1969. A revision of the genera of the Syrphini (Diptera: Syrphidae). —
Mem. ent. Soc. Can. 62: 1-176.

- - , (in press). Nomenclatorial notes on Nearctic Syrphidae, with keys to the species of

Didea, Epistrophe s.s. and Syrphus (Diptera, Syrphidae). — Can. Ent.

Chopinlaan 38, 3781 HB Voorthuizen.

TER OVERNAME AANGEBODEN: D’Abrera, B., 1971. Butterflies of the Australian
Region (ƒ 130,—); Barret, Ch. & A. N. Burns. Butterflies of Australia and New Guinea
(ƒ 20, — ); Beaufoy, S., 1947. Butterfly lives (ƒ 10, — ); Bethune-Baker, G., 1902. A revision of
the Amblypodia group of butterflies of the family Lycaenidae. Trans, zool. Soc. Lond. 17 (1)
(ƒ 60, — ); Common, L, 1964. Australian butterflies, Jacaranda pocket (ƒ 7,50), idem Austra¬
lian moths (f 7,50); Dickson, R., 1976, A Lepidopterist’s Handbook (ƒ 12,50); Docters van
Leeuwen, W. M., Gallenboek, 2e druk (ƒ 15, — ); Docters van Leeuwen, W. M., 1933. Biology
of plants and animals of Mount Pangrango-Gedeh in West Java. K.N.A.W. Verh. 3/ (f 40,—);
Elwis, H. J. & J. Edwards, 1897. A revision of the Oriental Hesperiidae. Trans, zool. Soc.
Lond. 14 (4) (ƒ 50,—); Fluiter, H. J. de, 1931. De bloedluis in Nederland (ƒ 10, — ); Hampson,
G. F., 1891. Illustrations of typical specimens of Lepidoptera Heterocera in the collections of
the BM part VIII (ƒ 100, — ); Higgins, L. G. & N. D. Riley, 1972. Elseviers vlindergids, Iste
editie (ƒ20, — ); Kruseman, G., 1940. De Insecten deel II (ƒ 10, — ); Lieftinck, M. A., 1954.
Handlist of Malaysian Odonata (ƒ 25, — ); Roepke, W., 1935-1942. Rhopalocera Javanica deel
1-4 (ƒ 100, — ■); idem alleen deel 1 (ƒ25,- — ); Schnack, F., 1931. Wondere leven der vlinders
(ƒ 10,—); Schröder, Chr., 1925-1928. Handbuch der Entomologie deel 1-3 (ƒ 450, — ); Senden,
L., 1941. Mooie vlinders (ƒ 10, — ).

Alleen schriftelijke bestellingen p/a J. P. Duffels, Instituut voor Taxonomische Zoölogie,
Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam. Indien u binnen twee weken geen bericht hebt
ontvangen, dan is het boek verkocht.

GEZOCHT IN PRIMA STAAT: D. Ter Haar, Onze Vlinders; P. C. T. Snellen, De vlinders
van Nederland. Prijsopgave aan G. ten Broek, J. H. Dunantstraat 35, 1561 BB Krommenie,
tel. 075-216027 (na 18 uur).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 mei 1983 No. 5

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

M. SCHILTHUIZEN, Interessante Coleoptera van, het eiland Voorne (III): 65; Br. GEN-
NARDUS (L. F. BALVERS), Enkele waarnemingen aan verschillende kweken van rupsen en
vlinders na een vulkanische asregen op Java (Lepidoptera): 69; SAKIS DROSOPOULOS,
Some notes on the genera Muellerianella and Florodelphax from Greece (Homoptera: Delpha-
cidae) with a description of Florodelphax mourikisi n. sp. from Ikaria island: 72; G. G. M.
SCHULTEN & H. R. FEIJEN, A redescription of Tetrastichus diopsisi (Hymenoptera: Eulo-
phidae), a pupal parasitoid of Diopsis macrophthalma (Diptera: Diopsidae), and data on its
parasitism in Malawi: 76; KORTE MEDEDELINGEN: Spaans-Portugees congres: 68; J.
KRIKKEN & H. C. PIJPERS, Lucanus cervus: 75; LITERATUUR: 71.

Interessante Coleoptera van het eiland Voorne (III)

door

M. SCHILTHUIZEN

ABSTRACT. Interesting Coleoptera from the island of Voorne (III). A number of rare
and interesting Coleoptera is discussed, resulting from faunistic research in the dunes and
woods of the island of Voorne (province of Zuid-Holland).

Inleiding

Intensief verzamelen in het uitgestrekte duingebied van Voorne leverde het afgelopen jaar
weer een groot aantal nieuwe vondsten op, waardoor het totaal momenteel (VIL 1982) om¬
streeks 700 aangetroffen soorten bedraagt. Uit de nieuwe vangsten werden de meest interes¬
sante geselecteerd, die hieronder worden behandeld, evenals een aantal vangsten van de heer
J. A. W, Lucas.

CARABIDAE

Nothiophilus rufipes Curtis. — In het Mildenburgbos bij Oostvoorne, 5. V. 1982, 1 exemplaar
over een paadje lopend. Van deze soort worden door Turin (1977) nauwelijks vindplaatsen in
Zuidwest-Nederland genoemd.

Dkheirotrichus obsoletus (Dejean). — - Oostvoorne, 27. VIII. 1960, op licht gevangen door de
heer J. A. W. Lucas. Deze soort is langs de kust verbreid, maar alleen in Zeeland niet zeld¬
zaam. Turin (1977) noemt hem niet van Voorne.

Dromius augustus Brullé. — Oostvoorne, 28.11.1959, leg. Lucas. Turin (1977) geeft van de
soort wat de kuststreek betreft geen vangsten zuidelijker dan Den Haag aan.

:■ vJ\\ 1 '

DYTISCIDAE

Hydroporus striola (Gyllenhal). — - Deze tamelijk zeldzame soort lijkt overal in de duinen

66

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

van Voorne te vinden te zijn in poeltjes en plassen, vooral in maart (determinatie B. J. van

Vondel).

Hydroporus discretus Fairmaire. — Op 21. III. 1982 ving ik 1 $ in een plasje op een achter-

duinse strandvlakte bij Oostvoorne. Brakman (1966) noemt deze waterkever slechts van de
provincie Limburg, maar de heer J. G. M. Guppen liet mij weten dat hij ook gevonden is in
Oost-Brabant, Zeeland, de Achterhoek en op de Veluwe (determinatie B. J. van Vondel).

Graptodytes bilineatus (Sturm). — Deze zeldzaamheid komt samen met de minder zeldzame
G. granularis (Linnaeus) voor in een duinbeek, die vanuit de binnenduinen naar het Oost-
voornse Meer stroomt. Ik ving beide soorten hier in grote aantallen met een verhouding van 1
granularis op 4 bilineatus. Brakman (1966) noemt voor G. bilineatus de provincies Gelderland,
Noord-Holland, Noord-Brabant en Limburg (determinatie J. G. M. Guppen).

LEIODIDAE

Ptomaphagus subvillosus (Goeze). — Tamelijk zeldzaam; Mildenburgbos, 1.V.1982, 1 d in
een vangpot met kaas.

Catops kirbii (Spence). — Een zeldzame soort, die ik in IV. en VL1982 in aantal kon van¬
gen. Ik ving 10 exemplaren met behulp van vangpotten met paardevlees, uitgezet in het Mil¬
denburgbos. Keer (1930) noemt voor ons land slechts zes vindplaatsen.

Agathidium nigripenne (Fabricius). — Enkele exemplaren achter schors van eikestammetjes
in het Mildenburgbos, 3. IV. 1982. Deze soort wordt weinig gevangen.

STAPHYLINIDAE

Omalium italicum Bernhauer. — 22. X. 1981, 1 exemplaar onder schimmelend plantenafval
in het Mildenburgbos. Keer (1930) zegt: „niet zeldzaam in de omstreken van Den Haag” en
noemt verder Breda en Valkenburg als vindplaatsen (determinatie G. J. M. Berger).

Lesteva heeri Fauvel (sicula (Ganglbauer)). — 6. III. en 20.111.1982 telkens 1 exemplaar on¬
der planken aan de zuidoever van het Oostvoornse Meer. Volgens Keer (1930) vrij zeldzaam.
Brakman (1963) echter noemt heeri „algemeen verbreid door het gehele land, op vochtige
plaatsen”.

Trogophloeus despectus (Baudi). — Zeldzaam. Keer (1930) noemt slechts Den Haag en Bre¬
da als vindplaatsen. Ik ving de soort tot nu toe drie maal op het Groene Strand: 5. IX. 1981, 1
exemplaar onder aanspoelsel; 22.11.1982, samen met T. corticinus (Gravenhorst) in aantal,
eveneens onder aanspoelsel; en 22. IV. 1982, 1 exemplaar in een vangpot.

Stenus palustris Erichson. — 27.111.1982, 1 exemplaar van deze zeldzaamheid uit plantenaf¬
val in de Kleine Beer.

Euastethus bipunctatus (Ljungh). — Vrij zeldzaam. Onder een plank op het Groene Strand
vond ik op 13. IV. 1982 1 exemplaar van deze soort.

Lathrobium fennicum Renkonen. — 19. IX. 1981 en 17. IV. 1982, beide malen een 6 langs de
Strandweg onder stenen. Brakman (1962) noemt deze vrij recent beschreven soort als nieuw
voor de Nederlandse fauna, na revisie van de collecties Berger, Van der Wiel en Brakman. Hij
tekent verder aan, dat hij van de nauw verwante L. quadratum (Paykull) geen materiaal uit
Zeeland zag (alles behoorde ioX fennicum) . Mijn vangsten op Voorne sluiten tot dusver hierbij
aan. Wellicht zal in de toekomst blijken dat quadratum eveneens op Voorne te vinden is, daar
Brakman (1966) deze soort wèl van Zuid-Holland vermeldt.

Othius augustus Stephens (melanocephalus (Gravenhorst)). — In de binnenduinen bij de Te-
nellaplas, 1 exemplaar in schimmelend hooi, 14.111.1982. Vrij zeldzaam.

Philonthus umbratilis (Gravenhorst). — 19. IX. 1981, 1 exemplaar op het Groene Strand.
Vrij zeldzaam.

Gabrius subnigritulus (Reitter). — Op het strand van Oostvoorne („Brielse Gat”) op 14. III
en 13. IV. 1982 in enkele exemplaren gevonden. Brakman (1966) noemt de soort niet van Zuid-
Holland.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

67

Quedius nemoralis Baudi. — 6. IV. 1982, 1 9 achter de schors van een populierestammetje in
de binnenduinen bij de Tenellaplas. Van der Wiel (1962) vermeldt de soort als nieuw voor de
Nederlandse fauna, en wel dankzij vangsten bij Oostkapelle en Vrouwenpolder. Brakman
(1966) geeft Q. nemoralis ook slechts van Zeeland aan.

Bolitobius analis (Paykull). — 25. X. 1980, „Grote Hoogte” bij het Brede Water, 1 exemplaar
in een vermolmde boomstam en 13. IV. 1982, Groene Strand, 1 exemplaar onder een plank.
Vrij zeldzaam.

Myllaena dubia (Gravenhorst). — 17. III. 1982, 1 exemplaar in plantenafval in de Kleine
Beer. Zeldzaam. Brakman (1966) geeft deze soort niet voor de provincie Zuid-Holland aan.

Oligota parva Kraatz. — 4.1.1982, 1 exemplaar in plantenafval van een kwekerij in de Heve-
ringen bij Oostvoorne. Keer (1930) zegt: „Amsterdam, XI, in paranoten”, en: „aan haven¬
plaatsen en onder aanspoelsel der zeekust; waarschijnlijk van overzee door de scheepvaart in¬
gevoerd”. Ook Brakman (1966) vermeldt O. parva als een ingevoerde, maar nog niet ingebur-
gerde soort. Lohse (1974) echter zegt: „Heute wohL überall eine der häufigeren Arten; scheint
sich erst in neuerer Zeit bei uns völlig eingebürgert zu haben. Fast ausschliesslich synanthrop,
vorzugsweise in Kompost”. Dit lijkt volledig met mijn vangst overeen te stemmen (determina¬
tie P. Poot).

Gyrophaena gentilis Erichson. — 26. VI. 1982, in aantal uit een plaatjeszwam in het Milden-
burgbos. Keer (1930) noemt de soort zeldzaam. Batten (1973) vindt gentilis op noord-Walche-
ren echter de meest algemene soort.

Gyrophaena joyi Wendeler. — 26. VI. 1982, in aantal uit een Zadelzwam in het Mildenburg-
bos, samen met de wat algemenere G. joyioides Wüsthoff. Brakman (1966) noemt de soort
slechts van de provincie Zuid-Holland, terwijl Batten (1973) als enige vindplaats in ons land
Rijckholt in Zuid-Limburg opgeeft. G. joyioides geeft Brakman behalve van Zuid-Holland ook
van de provincies Overijssel en Gelderland aan. Batten vermeldt dat zich onder de door hem
gevonden Gyrophaena’^ van Walcheren meer joyi dan joyioides bevond (22 resp. 7 exemplaren
van de in totaal 1980 dieren).

Gyrophaena minima Erichson. — Op 26. VI. 1982 vond ik van deze soort enkele exemplaren
samen met G. joyioides en G. joyi in een Zadelzwam in het Mildenburgbos. Keer (1930) meldt
slechts drie vindplaatsen van minima.

ELATERIDAE

Athous villosus (Fourcroy). — De heer J. A. W. Lucas ving op 21. VIII. 1981 1 exemplaar
van deze kniptor op licht bij het Mildenburgbos. A. villosus is een typisch nachtdier, en
waarschijnlijk daardoor nog weinig gevangen. Keer (1930) noemt onder meer Rotterdam en
Rhoon.

HYDROPHILIDAE

Georyssus crenulatus (Rossi). — 13.11 en 22.11.1982, enkele exemplaren onder aanspoelsel
op het Groene Strand. Deze soort is lokaal, maar kan op de vindplaats algemeen optreden.

HETEROCERIDAE

Heterocerus obsoletus Curtis. — 25. IV. 1982, 1 9 in een vangpot op het Groene Strand. Vrij
zeldzaam (Keer, 1930). Van Strien (1980) noemt als dichtstbijzijnde vindplaatsen: Den Haag,
Zierikzee en Den Bommel.

GEOTRUPIDAE

Geotrupes niger (Marsham). — 15. VIII. 1981 en VIII. 1978, in aantal uit mestgangetjes op
het Groene Strand. Pijpers (1981) zegt, dat G. niger in ons land zeer lokaal voorkomt, zowel
langs de kust als in het binnenland. Als laatst bekende waarneming in Nederland noemt hij
Nunspeet, 1969. De heer M. Hielkema liet mij echter weten, dat hij de soort regelmatig vangt

68

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

in de duinstreek. Geotrupes niger lijkt zich dus in de duinstreek redelijk te kunnen handhaven.
Ik bezit overigens nog 1 exemplaar van IJmuiden, VIII. 1979.

Aphodius paykulli Bedel. — 23.1. en 27. III. 1982, vele exemplaren in schapemest op het
Groene Strand, waaronder ook f. umbrosus Malsant. Vrij zeldzaam (Keer, 1930). Wellicht is
deze soort vooral in het koude jaargetijde actief, en daardoor relatief weinig gevangen.

Aegialia rufa (Fabricius). — Door de heer J. A. W. Lucas werd op 10. VII. 1962 deze zeldza¬
me soort bij Oostvoorne op licht gevangen.

CHRYSOMELIDAE

Chrysolina orichalcia (Müller, O. F.). — Oostvoorne, 17. VI. 1961, verzameld door de heer
J. A. W. Lucas. Volgens Keer (1930) tamelijk zeldzaam.

Lythraria salicariae (Paykull). — 5.V. en 13. VIL 1982, in groot aantal gesleept van Wederik
{Lysimachia vulgaris L.) in een duinvallei bij de Tenellaplas. Brakman (1966) noemt de soort
niet van Zuid-Holland.

SCOLYTIDAE

Xyloterus domesticum (Linnaeus). — 27.111.1982, 2 exemplaren, zittend op een abelestam in
het Mildenburgbos. Keer (1930) zegt: „Algemeen in het Haagse Bos” en noemt verder Arn¬
hem en Loosduinen als vindplaatsen. Opvallend bij deze soort is dat de imago’s reeds in maart
zwermen, hetgeen ook door Keer wordt vermeld.

LITERATUUR

Batten, R., 1973. Het voorkomen van Gyrophaena-soorten op Walcheren. — Ent. Ber., Amst.
33:61-65.

Brakman, P. J., 1962. Korte coleopterologische Notities V. — Ent. Ber., Amst. 22: 46-56.

- , 1963. Korte coleopterologische Notities VI. — Ent. Ber., Amst. 23: 202 — 214.

— - , 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggend gebied. — Monogr. Ned.

ent. Vereen. 2: 1-X, 1-219.

Keer, P. M., 1930. Calwers Keverboek 1: 1-784, 2: 785-1330, W. J. Thieme & Cie., Zutphen.
Lohse, G. A., 1974. Staphylinidae 11. — Käfer Mitteleuropas 5, Goecke & Evers, Krefeld.
Pijpers, H. C., 1981. Mestkevers: Verspreiding en Oecologie in Nederland. — Nieuwsbrief Eu¬
ropean Invertebrate Survey-Nederland, 10: 81-88.

Strien, A. J. van, 1980. De Nederlandse soorten van de keverfamilie Heteroceridae. — Zool.
Bijdr. 27: 10-42, figs. 1-30.

Turin, H., 1977. Atlas of the Carabid Beetles of the Netherlands: 1-228, krt. 1-372, North-Hol-
land Publishing Company, Amsterdam.

Wiel, P. van der, 1962. Bijdrage tot de kennis der Nederlandse Kevers, V. — Ent. Ber., Amst.
22: 169-178.

Schiedamseweg 91, 3121 JG Schiedam.

SPAANS-PORTUGEES CONGRES VOOR ENTOMOLOGIE. De Spaanse en Portugese
entomologische verenigingen zullen van 7-11 juni 1983 een gezamenlijk congres houden te
León. De deelnamesom bedraagt voor niet-leden van deze verenigingen 5500 pesetas. Inlich¬
tingen en aanmeldingen bij Dr. D. Jüan Antonio Régil Cueto, secretaria del 1er congresso
ibérico de Entomologia, Departamenta de Zoologia, Facultad de Biologia, León, Spanje.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

69

Enkele waarnemingen aan verschillende kweken van rupsen en vlinders
na een vulkanische asregen op Java (Lepidoptera)

door

Br. GENNARDUS (L. F. BALVERS)

ABSTRACT. — Some observations on a number of cultures of caterpillars and butterflies
after a rain of vulcanic ash in Java (Lepidoptera). Several cultures of caterpillars, fed with only
superficially cleaned leaves, all died within two days, except for a species of a very slow-gro¬
wing saturniid. The five very common species of butterflies observed, all showed a sharp de¬
cline in frequency about two weeks after the eruption. About a month later a slow recovery in
numbers was found.

Op 5 april 1982 kwam de Gunung Galungung, een als vrijwel dood bekend staande kleine
vulkaan, op ongeveer 150 km ten westen van mijn woonplaats Purwokerto, plotseling tot uit¬
barsting en is sinds die tijd voortdurend actief. Aanvankelijk hadden wij geen enkele hinder
van de uitbarstingen, maar bij de zware eruptie van 17/18 mei stond de wind toevallig „ver¬
keerd” en kregen wij een behoorlijke asregen, zodat er op de 19e een aslaag van ongeveer 0,5
cm lag.

Op die tijd had ik de volgende kweken van rupsen gaande: 5 stuks van Papilio memnon Lin¬
naeus in diverse stadia (op Citrus sp.), 3 rupsen van Papilio polytes Linnaeus, alle in het derde
stadium (eveneens op Citrus), 14 stuks Graphium agamemnon (Linnaeus) in eerste tot derde
stadium (op zuurzak, Annona muricata L.), 6 bijna volgroeide exemplaren van het genus Dei-
lephila (Sphingidae) (op keladi, Colocasia spec., een Aracee), ’n 70-tal exemplaren van een ab
ovo kweek van een Notodonta sp. in het derde of vierde stadium (op jambu air, Eugenia aquae
Burm.), en 5 rupsen van een saturniide op rambutan {Nephelium lappaceum L.) en advocaat
{Persea gratissima Gaertn.). Deze laatste zijn zeer langzame groeiers en trage eters; ze eten
alleen ’s nachts en dan nog was een blad van advocaat voldoende voor drie dagen!

Aangezien in de pers reeds herhaaldelijk was gemeld dat de as geen schadelijke gevolgen
voor de gezondheid meebracht was ik bij het voeren van de rupsen niet erg voorzichtig. De
geplukte bladeren werden geschud en afgeklopt tot er vrijwel geen as meer te zien was, en zo
in de diverse kweekpotten gestopt. Dit bleek fataal, want reeds na twee dagen waren alle rup¬
sen dood, behalve de saturniide.

De enige verklaring die ik kan vinden is de volgende: een dag of tien na het gebeuren sprak
ik met een vriend, amateurfotograaf, die zelf zijn kleurenfoto’s ontwikkelt. Hij vertelde me dat
hij bij het ontwikkelen van zijn laatste foto’s duidelijk kleurafwijkingen had gevonden, die al¬
leen maar veroorzaakt konden zijn door de aanwezigheid van zwavel in de ontwikkelaar. En
die vervuiling kan alleen veroorzaakt zijn door de asregen. Dat de saturniiden in leven bleven
zou verklaard kunnen worden door hun zeer geringe eetlust: de dosis zwavel die ze per dag
binnen kregen was te klein om dodelijk te zijn.

Op 25 mei vond ik in de tuin een groot aantal rupsjes van een arctiide op bayam {Amaran-
thus sp.), hoogstens twee dagen oud en nog alle in groepjes bij elkaar zittend aan de onderzijde
van de bladeren. Wel waren op verschillende plaatsen reeds gaten in de bladeren gevreten,
zodat minstens een deel van de rupsen een dosis as binnen had gekregen. Ik verzamelde een
hondertal en kweekte die verder, steeds met zorgvuldig gereinigde bladeren. Toch gingen bin¬
nen een week bijna alle rupsjes dood en uiteindelijk zijn er slechts drie aan verpopping toege¬
komen. Deze poppen waren bij het afsluiten van mijn waarnemingen, 12 juli 1982, nog niet
uitgekomen.

Na de ervaringen met de snel stervende rupsen deed ik ook wat waarnemingen buiten, in de
onmiddellijke omgeving van eigen huis en tuin, in de periode van 25 mei tot 10 juli. Na de asre¬
gen viel er op 18/19 en 26 mei enige lichte regen, en in de laatste week van juni tweemaal een

70

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL43, 1.V.1983

motregen van ongeveer een uur en enkele korte buien. Over de frequentie van enkele veel
voorkomende vlindersoorten kan het volgende worden gezegd.

Papilio memnon vertoonde vanaf eind mei een duidelijke daling. Tot 10 juli nam ik nooit
meer dan drie exemplaren per week waar, waaronder slechts eenmaal een wijfje. Normaliter
ziet men er wel 5 tot 10 per dag.

Graphium agamemnon verging het iets beter. Pas in de tweede week van juni begon een dui¬
delijke daling, en het herstel kwam sneller, namelijk vanaf 1 juli. Gedurende de maand juni
zag ik er nooit meer dan een per dag; tegen 10 juli waren dat er reeds vier à vijf per dag. Ik heb
geprobeerd wat buiten-waarnemingen te doen aan de rupsen van deze soort. In gewone tijden
zijn er op de voedselplant altijd wel rupsen in alle stadia te vinden. Nu zag ik tot aan 25 mei
nog rupsen; daarna tot 12 juni geen enkele meer. Dit was een pas uit het ei gekomen dier, dat,
zoals normaal bij deze soort, op een pas-ontwikkeld blad gevonden werd. De voedselplant is
een vrij snel groeiende boom, zodat er op de genoemde datum al bladeren waren die niet door
de asregen getroffen waren. Na de eerste vervelling begeven de rupsjes zich altijd naar de la¬
ger gelegen, dus oudere bladeren, en deze waren bestoven. Het gevolg was dan ook dat ik ge¬
durende de hele maand geen enkele rups zag die verder ontwikkeld was dan het begin van het
tweede stadium.

Catopsilia pomona (Fabricius) daalde scherp vanaf de tweede week van juni. Vanaf die tijd
tot het afsluiten van de waarnemingen zag ik nooit meer dan drie vlinders per dag. Vanaf 6 juli
begon er wat verbetering te komen, toen nam ik zes stuks waar; normaal ziet men er per dag
tientallen.

Van Eurema hecabe (Linnaeus) zag ik vanaf begin juni nooit meer dan een tweetal per dag,
in de derde en vierde week in totaal slechts drie stuks. In de laatste drie dagen van de waarne¬
mingen zag ik er telkens een vijftal per dag.

Jamides cunilda (Snellen) verdween na 8 juni totaal. Het eerste nieuwe exemplaar zag ik pas
op 5 juli, daarna weer meer dan vijf per dag. Alle individuen waren echter klein tot zeer klein.

; ■%

Papilio memnon, 6 . Dwergexemplaar uit een pop van een waarschijnlijk met vulkanische as
besmette rups; een normaal exemplaar ter vergelijking.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

71

De soort is altijd al wel variabel in grootte, maar nu waren alle waargenomen exemplaren be¬
neden het gemiddelde.

Twee incidentele waarnemingen wil ik nog melden. In de eerste week van juni kreeg ik een
in een tuin gevonden pop van P. memnon. Op 1 juli leverde die een vlinder (een mannetje) van
buitengewoon kleine afmeting: de vleugelspanning is slechts 6 cm, dat is minder dan de helft
van een normaal exemplaar (fig. 1)! Ik heb natuurlijk geen bewijs dat dit dwergexemplaar een
gevolg is van de asregen, maar gezien de waarnemingen aan J amides cunilda lijkt het toch wel
mogelijk.

Op 28 mei vond ik op een takje van een klein boompje sirkaya {Annona sqamosa L.) vlak bij
elkaar zeven rupsen van een kleine bladroller. Vier ervan hadden aan de rand van een blad een
normaal, dubbel gelaagd rolletje gemaakt. De drie andere leefden tussen twee aaneengespon-
nen horizontale bladeren. De eerste vier waren drie dagfen later dood, de andere drie leverden
ca. twee weken later een pop. Bij inspectie bleek dat deze slechts gegeten hadden van de on¬
derzijde van het bovenste blad, en dus zeker niet met as in aanraking waren gekomen.

Uit het totaal van deze beperkte waarnemingen blijkt naar mijn mening dat zelfs een relatief
zwakke asregen toch een grote invloed kan hebben op de flora en fauna. Het zou erg interes¬
sant zijn dit te bestuderen in een veel dichter bij de eruptie gelegen streek!

Naschrift. — Vlak na het uitwerken van mijn gegevens was er op 13 juli weer een zware uit¬
barsting. Deze gaf hier ter plaatse weliswaar niet zo’n dikke aslaag, maar de as was veel zwa-
velhoudender. Tot 19 juli heb ik slechts twee dagvlinders waargenomen, een exemplaar van
P. memnon en een wijfje van Appias libythea (Fabricius) (een pieride), die hier vrij zeld¬
zaam is.

Jalan Jendral Gatot Subroto 65, Purwokerto, Jateng, Indonesia.

CARTER, D., 1982. BUTTERFLIES AND MOTHS IN BRITAIN AND EUROPE:
1-192, 500 kleurenfoto’s. W. Heinemann Ltd, London. ISBN 434-10965-7. Prijs (gebonden)

£ 12,50.

In de inleiding van het boek worden een aantal algemene onderwerpen besproken, zoals de
bouw van de vlinder en zijn jeugdstadia, de indeling in families, de gedragingen van de dieren
enz., ingedeeld in korte goed leesbare hoofdstukjes en waar nodig toegelicht met foto’s. Vanaf
p. 30 volgen de kleurenfoto’s en beschrijvingen van ongeveer 300 vlindersoorten, 94 dagvlin¬
ders (de „butterflies”), de overige vertegenwoordigers van de grote groep die vroeger „Hete-
rocera” genoemd werd (de „moths”). Onder de behandelde soorten zijn ook een aantal niet-
Britse. De verdeling van de soorten is zo, dat een groot aantal families aan bod komt, zelfs uit
de groep van de „micro’s”. Zo krijgen de gebruikers een goede algemene indruk van de vor¬
menrijkdom van in hoofdzaak Westeuropese vlinders.

De soorten worden familiegewijs behandeld. Op de linker bladzij staan de foto’s van een
aantal collectie-exemplaren en is de tekst afgedrukt, terwijl op de rechter bladzij enkele van
deze soorten levend afgebeeld worden en dan in de regel wat vergroot. Ook worden bijzonder
fraaie foto’s van rupsen gegeven. Door het grote formaat van de pagina’s (21 x 29 cm) kon een
rijk fotomateriaal afgebeeld worden, vrijwel steeds in voortreffelijke kleuren.

Al met al is het een fraai en met zorg samengesteld boek, waarvan de intentie verder gaat
dan alleen maar een kijkboek te zijn. Belangstellende leken, jagers met de camera en begin¬
nende verzamelaars kunnen er zeker veel uit opsteken. Het werk is uitgegeven in samenwer¬
king met het Brits Museum (Nat. Hist.). — B. J. Lempke.

72

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

Some notes on the genera Muellerianelia and Florodelphax from Greece
(Homoptera: Delphacidae) with a description of Florodelphax mourikisi

n. sp. from Ikaria island

by

SAKIS DROSOPOULOS

Benaki Phytopathological Institute Kiphisia-Athens-Greece

ABSTRACT. — A species of Muellerianelia has been found in northwest Greece which is
morphologically similar to M. extrusa (Scott) but its food plant is not the same as that reported
from central Europe. In addition Florodelphax mourikisi n. sp. is described from Ikaria island.
The new species is externally very different from F. leptosoma (Flor, 1861) but male genital
segment, aedeagus, parameres and anal tube of both species are similar. The new species is
considered an insular species.

Notes on the genus Muellerianelia

In western Europe this genus comprises three species: M. fairmairei (Perris, 1857) feeding
on Holcus lanatus L., M. brevipennis (Boheman, 1847) feeding on Deschampsia caespitosa (L.)
P.B., and M. extrusa (Scott, 1871) feeding on Molinia caerulea (L.) Moench. M. extrusa was
considered a synonym of M. fairmairei until recently (Booij, 1981), but the two species can be
distinguished from each other by the orientation of the right spine of the aedeagus (fig. 4).

M. fairmairei is a more southern species than the other two and has been found on H. lana¬
tus in many localities in Greece. The other two delphacid species have not been found in
Greece although their food plants occur in this country. Recently, however, near loannina,
(northwest) Greece, a large number of a Muellerianelia species was collected on Carex divulsa
ssp. divulsa Stokes, while at the same locality M. fairmairei was present on H. lanatus. Several
attempts to rear the specimens collected from C. divulsa on H. lanatus in the laboratory failed.
Therefore, considering the known host preference specificity, the possibility existed that a new
species had been found at loannina. Further investigations at this locality revealed that this
population was relying not only on C. divulsa ssp, divulsa but also on grasses (e. g. Setaria pu-
mila (Poiret) Schultes). Samples collected from this grass could not be reared in the laboratory
on ƒƒ. lanatus but they did survive for a long time on S. pumila.

Morphological examination of the male genital segment, parameres and aedeagus showed
constant differences with M. fairmairei, also collected in Greece, especially in the orientation
of the right spine of the aedeagus, as is shown in fig. 1-9. Further, comparison of these speci¬
mens with specimens of M. extrusa donated by Dr. C. J. H. Booij revealed that in all charac¬
ters they are closely similar. However, there is some variation regarding the orientation of the
left and central spines of the aedeagus. Morphologically, therefore, the specimens from Greece
are closer to M. extrusa.

Above observations suggest that in Greece M. extrusa does not occur on M. caerulea, which
incidentally is very rare in Greece, but on several other food plants. In contrast to this M. fair¬
mairei and M. brevipennis are always found in association with their specific food plant. In ad¬
dition to this, Morris (1974) and Booij (1981) reported that M. extrusa has been found on other
food plants in western Europe. Therefore, M. extrusa could be considered as a complicated
species consisting of different biotypes which are morphologically very difficult to distinguish.
To what extent differentiation among these biotypes exists, should be examined biochemically.

Notes on the genus Florodelphax

The genus Florodelphax Vilbaste, 1968 is comprised of two species: F. leptosoma (Flor,

1861) and F. paryphasma (Flor, 1861) (Nast, 1972). Morphological characters of these species

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

73

Fig. 1-6. MuellerianeHa extrusa collected on Carex divulsa; 1, male genital segment from be¬
hind; 2, same in side view; 3, paramere; 4, aedeagus, right side; 5, the same, left side; 6, the
same, dorsal. 7, M. extrusa also from Greece, collected on Setaria pumiia, aedeagus right side.
8, aedeagus right side of M. extrusa from Holland. 9, the same of M. fairmairei collected in

Greece.

74

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

have been presented by Vilbaste (1971) and Ossiannilsson (1978). F. leptosoma has been found
in Greece in swampy places of mountainous areas where J uncus and Carex spp. are in associa¬
tion (Drosopoulos, 1981). However, on Ikaria island close to the sea and in a habitat where
J uncus acutus L. and Carex spp. were growing, an unusual delphacid very similar to Xanthodel-
phax stramineus (Stâl, 1858) was collected. This delphacid appeared to be a new species, which
is described below.

Fig. 10-16. Florodelphax mourikisi (10-13) and F. leptosoma (14-16); male genital segment
from behind; 11, 14, paramere; 12, 15, anal tube; 13, 16, aedeagus. (In all figures bars repre¬
sent 0.2 mm).

Florodelphax mourikisi n. sp.

F. mourikisi is closely related to F. leptosoma but can be distinguished from this species by
the shape of the body and the color of body and wings. The body of F. mourikisi is thinner and
slightly longer than in F. leptosoma. The body color of F. leptosoma is very dark and in brachy-
pterous specimens the fore wing is black with a whitish stripe at the edge, while body and wing
color of F. mourikisi are entirely yellowish.

The genital segment of F. mourikisi is wider, the parameres are more robust and longer
(therefore they extend more out of the phragma), the anal tube is somewhat smaller and its
spines are less curved as compared to F. leptosoma, (fig. 10-16). Finally the aedeagus of
F. mourikisi is more slender and its front part more acute than that of F. leptosoma.

Measurements of brachypterous specimens. — F. mourikisi body length 6 â S: 1. 9-2.1 mm,
3 9 9: 2. 3-2. 5 mm; head width 6 6 6: 0.7 mm, 3 9 9: 0.75-0.8 mm. F. leptosoma (originated
from Olympus Mt., loc. Stavros, 1100 m), body length 6 ââ: 1. 9-2.0 mm, 6 9 9: 2. 5-2. 6 mm;
head width 6 â â: 0. 7-0.9 mm, 6 9 9 : 0.75-0.9 mm.

Holotype: â brachypterous; paratypes: 5 d cî brachypterous and 4 9 9 brachypterous. Holo-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, LV.1983

75

type aod paratypes collected at Gialiskari - — ïkaria island, Greece, on 15. VIL 1981. Leg. 8.
Drosopoulos, in collection S. Drosopoulos of the Benaki Phytopathological Institute.

The new species seems to be ecologically and geographically separated from its close relative
F. kptosoma. Ecologically, it can be considered a coastal species being separated from F. iep-
tosoma which is not found in such habitats in Greece. Geographically, it is an insular species
probably endemic to Ikaria, because investigations in other islands close to Ikaria in similar
biotopes neither F. kptosoma nor F. mourikisi was found. However, Ikaria is a unique island
because many other delphacids (e.g. lubsoda stigmatica (Melichar, 1897), Kelisia melanops
Fieber, 1878, Alatades triiineaius Dlabola, 1957, Ditropis pteridis (Spinola, 1839)), which are
present on Ikaria, were not found on Naxos or Paros.

The new species is named after the director of the Benaki Phytopathological Institute Dr. P.
Mourikis, who has contributed greatly to the development of entomology in Greece.

ACKNOWLEDGEMENTS

I thank Drs. M. Asche (Marburg, W. Germany), J. Dlabola (Praha, Czechoslovakia) for
their comments on the material of the new Florodelphax species, Prof. F. E. Strong (F.A.O.
project, Greece) for editing the manuscript; Drs. F. M. Muller (Wageningen, The Nether¬
lands) and M. Damanakis for identifying some of the grass species; Dr. C. J. H. Booij (Wage¬
ningen, The Netherlands) for supplying material of M. extrusa; Miss V. Kapothanasi for valu¬
able assistance of mounting the material and typing the manuscript, and the authorities of the
Benaki Phytopathological Institute for supporting my hemipterological studies in Greece.

LITERATURE

Booij, C. J. H., 1981. Biosystematics of the Muellerianelia complex (Homoptera, Delphaci-
dae), Taxonomy, morphology and distribution. — Neth. J. Zool. 31 (3): 572-595.
Drosopoulos, S., 1977. Biosystematic studies on the Muellerianelia complex (Delphacidae,
Homoptera — Auchenorrhyecha). — Meded. Landbouwhogeschool Wageningen
77: 1-133.

— , 1982. Hemipterological studies in Greece. Part II Homoptera-Auchenorrhyncha.
On the family Delphacidae. — Marburger ent. Publ. 1 (6): 35-88.

Morris, M. G., 1974. Auchenorrhyncha (Hemiptera) of the Burren, with special reference to
species associations of the grasslands. Proc. R. Ir. Acad. 74 (B): 7-30.

Nast, J., 1972. Palaeartic Auchenorrhyncha (Homoptera), an annotated checklist: 1-550. Polish
Scientific Publishers Warsaw.

Ossianniisson, F., 1978. The Auchenorrhyncha (Homoptera) of Fennoscandia and Denmark.
— Fauna ent. Scand. 1 (1): 1-222.

Vilbaste, J., 1971. Die Zikaden Estlands 1. Tallinn: 1-284 (In Estonian).

LUCANUS CERVUS (LINNAEUS) IN NEDERLAND (COL.: LUCANIDAE). Enige ja-
ren geleden werd in dit tijdschrift (1980, deel 40: 24) door ons het verzoek gedaan informatie te
verstrekken over het vliegend hert. Inmiddels is over het voorkomen van Lucanus cervus in
Nederland een rapport verschenen in de Nieuwsbrief EIS-Nederlaod 12 (1982): 35-43, waarin
de verspreiding, biologie, kenmerken en natuurbeschermingsaspecten worden behandeld. Lu¬
canus is in totaal (ca. 1830-1980) op minstens 69 plaatsen in Nederland waargenomen, op min¬
stens 16 plaatsen nog na 1960. De waarnemingen zijn vooral geconcentreerd in de omgeving
van Apeldoorn, van Nijmegen, en ie Zuid-Limburg.

Overigens is zojuist over Lucanidae in het algemeen een aardig boekje verschenen in de se¬
rie „Die Neue Brehmbücherei”, no. 551, Het is van B. Klausnitzer, 1982, Hirschkäfer oder
Schröter (Lucanidae), 83 pp., 55 fig,, 1 pL, A. Ziemsen Verlag (Wittenberg Lutherstadt),
ISSN 0138-1423. Wij hebben er bij onze boekhandel ƒ 13,25 voor betaald.

J. Krikken & H. C. Pijpers, Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Postbus 9517, 2300 RA
Leiden.

76

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

A redescription of Tetrastichus diopsisi (Hymenoptera: Eulophidae), a
pupal parasitoid of Diopsis macrophthalma (Diptera: Diopsidae), and

data on its parasitism in Malawi

by

G. G. M. SCHULTEN & H. R. FEIJEN

ABSTRACT. — Tetrastichus diopsisi (Risbec) is redescribed and a lectotype and paralecto-
types are designated. Records concerning hosts of T. diopsisi are discussed. Data on parasitism
in Malawi in 1971-1975 are given.

During studies on the ecology and economic importance of the stalk-eyed fly Diopsis ma¬
crophthalma Dalman, a rice stem-borer in Malawi (Feijen 1979a, 1979b) a hymenopteran para¬
sitoid was regularly bred from Diopsis pupae; this parasitoid was identified as Tetrastichus di¬
opsisi (Risbec), an eulophid wasp which was originally placed in the genus Aprostocetus.

Thanks to the kindness of the “Office de la Recherche Scientifique et Technique Outre Mer”
(Orstom) in Bondy (France) slides with specimens studied and described by Risbec could be
examined. The specimens of Risbec were collected by Descamps in Cameroon in 1955 and
have been preserved dry in slides. One slide contains a male and female Tetrastichus and is
labelled Aprostocetus diopsisi Risbec; types 9 6 Descamps 144”. The two specimens are
shrivelled and broken and both are considered unsuitable to choose a lectotype from. In addi¬
tion there are two slides with in total about 200 specimens, labelled "'Aprostocetus diopsisi Ris¬
bec; ex Diopsis thoracica; Descamps, Garoua”.

It is very likely that the types and the specimens from above mentioned slides belong to the
same series (c.f. Risbec 1956a). A female specimen from one of these slides was chosen by us
as lectotype and mounted on a card point, while 100 female and 15 male specimens, mounted in
the same way were designated as paralectotypes. According to Descamps (1957) the specimens
were bred from Diopsis thoracica Westwood (= D. macrophthalma) pupae collected in rice
fields near Garoua (Cameroon) in May 1955.

In the original description Risbec (1956a) writes that the specimens were obtained from
“Larves de D. thoracica". This must be considered an error.

The lectoptype and most paralectotypes are preserved by Orstom in Bondy. Some paralecto¬
types and specimens collected in Malawi have been deposited in the Institute of Taxonomic
Zoology (Zoologisch Museum), Entomology Department, University of Amsterdam. To facili¬
tate the identification of T. diopsisi a redescription is given.

Redescription

Female. — Length 1. 1-2.2 mm; abdomen somewhat longer than thorax and head together
(fig. 1); head and abdomen often deformed due to desiccation.

Colour. — Head metallic green but mandibles, clypeal region and facial lines ochre (face in
some parelectotypes yellowish-green); antenna with scapus yellowish-white, flagella brown;
thorax metallic green, scapulae yellowish-white; gaster with terga 1-2 largely and tergum 3 an¬
teriorly ochre; side margins, especially of terga 1 and 3, greenish-brown (yellow area looks like
an irregular round spot), remainder of terga green, darker towards end of gaster; sterna 1-3
largely ochre, remainder of sterna green, darker towards end of gaster; front coxae yellowish-
white, middle coxae largely brown, hind coxae greenish-brown; legs yellowish-white, apical
tarsal segments dark, wings hyaline, venation yellowish-brown.

Structure. — Head transverse somewhat depressed anteriorly, vertex narrow, ocellar trian¬
gle elevated, distance between lateral ocelli 1.6- 1.7 times distance from lateral ocellus to eye
margin, occiput with row of bristles, some bristles in ocellar triangle and near eye margin, eye
somewhat oval, almost bare (fig. 2). Malar space about two thirds the length of eye, malar sul-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

77

Figs. 1-4. Scanning electron micrographs of Tetrastichus diopsisi (Risbec). 1, female paralecto-

type (wings removed); 2, head; 3, thorax; 4, head and thorax in profile.

eus straight, head frontally with deep depression, broadest in the middle, antenna inserted a
little above lower eye margin, clypeus margin with two rounded protrusions in the middle,
mandible with two sharp teeth, upper margin of mandible irregularly rounded below second

tooth.

Thorax (figs. 3, 4) 1.6 times as long as broad, pronotum rather narrow, hemispherical with
row of bristles before posterior margin, mid lobe of mesoscutum with two irregular rows of 3-8
adnotaular bristles, notaulices deep, scutellum with two submedian sutures and two pairs of
admarginal bristles, smooth propodeum with median carina, spiracles close to hind margin of
metanotum; 2 bristles laterally of spiracle, some bristles more posteriorly.

Antennal scapus of about equal length as length of eye, combined length of pedicellus and
flagellum about twice the breadth of head. Pedicellus 1.9-2. 2 times as long as broad and 0.7-0. 8
times as long as the first funicular segment, first segment 2. 4-2. 6 times as long as broad and
about 1.0-1. 2 times as long as the second segment; second twice as long as broad, slightly lon¬
ger than the third which is 1. 6-2.0 times as long as broad; clava slightly broader than funicle,
nearly 0. 8-1.0 times length of segments 2 plus 3, pointed apically, 2. 6-3. 6 times as long as broad

78

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

Figs. 5-8. Tetrastichus diopsisi (Risbec). 5, antenna, female; 6, forewing; 7, proximal part of

forewing; 8, antenna, male.

including the prominent terminal spine; many sensillae on each segment and on the clava; brist¬
les of flagella standing out rather strongly (figs. 4, 5).

Legs slender; spur of mid tibia about 0.4-0. 5 times the length of first tarsal segment, second
segment 0.7-0. 8 times the first, third segment 0.7-0. 8 times the second and fourth segment 1.1-
1.3 times the third.

Forewing 2.8 times as long as broad, not reaching tip of gaster. Costal cel 10-12.5 times as
long as broad with a row of dispersed hairs, which starts on the submarginal vein with 4-6 hairs,
then diverges and runs largely parallel to the vein until it approaches the edge; marginal vein
6.5-7 times length of stigmal vein, stigmal vein somewhat thinner proximally but gradually
thickening to form a small stigma; speculum small, wing beyond thickly pilose; longest margin¬
al fringe one-tenth of width of wing (fig. 6, 7). Hindwing rather blunt apically, longest marginal
fringe about half of width of wing. Gaster elongate, strongly narrowing towards apex, tips of
ovipositor sheaths clearly exposed. Terga with single row of bristles but apex of gaster with
many bristles, and a pair of pygostylar bristles about three times as long as next longest bristle.

Sculpture: head, thorax and abdomen shiny with reticulate pattern, propodeum strongly re¬
ticulate.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

79

Male. — Length of body 0.8-1, 4 mm, same colouration, structsre and sculpture as female
but adbomen shorter; antenna with five funicular segments with basally at one-third to one-
fourth of their length a row of 6-8 long bristles across the width forming an uncomplete ring
(fig. 8).

T. diopsisi belongs to the species group of viridimaculatus (cf. Domenichini, 1965).

Variation and alternative hosts of T. diopsisi

Risbec (1956a, b) has described some variations as to colour and structure in T. diopsisi and
names some hosts other than D. macrophthalma. Descamps (1957) gives a more extensive list
of alternative hosts. In the collection at our disposal are some slides with Tetrastichus species,
identified by Risbec as T. diopsisi which were bred from other Diopsid species as well as some
specimens which are considered to be colour variations of T. diopsisi. All specimens from these
slides have been mounted on card points by us and have been labelled according to the label on
the slide (in so far as legible).

Our study reveals that a relatively large number of T. diopsisi identifications made by Risbec
were incorrect. Those Tetrastichus specimens bred from pupae of D. tenuipes (= D. tenuipes
Westwood) {= D. apicalis Dalman complex) and D. ichneumonea (Linnaeus) (= certainly mis-
identified) and from larvae of D. collaris Westwood (one slide) are not T. diopsisi but closely
related Tetrastichus species. For further comments on the identification of Diopsidae by Des¬
camps the reader is referred to Feijen, 1978. The T. diopsisi var. 1 (from larvae of D. thoracica
— D. macrophthalma), the var. 2 (from pupae of Diopsis spec.), the var. 3 (from D. thoracica
= D. macrophthalma) and female specimens (two slides each with two females) bred from two
unidentified diptera pupae and labelled T. diopsisi var. are closely related Tetrastichus species
too. Among the slides studied, there is one slide with T. diopsisi spcimens which according to
the label were bred from D. collaris Westwood and one slide with specimens from larvae of D.
curva Bertoloni (misidentification for D. circularis Macquart) which are no doubt T. diopsisi.
Descamps (1957) mentioned T. diopsisi also as an occasional parasitoid of larvae of D. ma¬
crophthalma. As a larval parasitoid T. diopsisi could behave as an external or as an internal
parasitoid. This was never found in Malawi. As other additional hosts he recorded pupae of D.
servillei Macquart and Pachylophus sp. (Diptera; Chloropidae) and larvae of Atherigona sp.,
the rice seedling fly (Diptera; Anthomyiidae). The specimens bred from these hosts were not
present in the slides studied.

Other pupal parasitoids

Pupal parasitoids of D. macrophthalma mentioned by Descamps (1957) are Opius annulicor-
nis Granger (Braconidae), Eupelmella pedatoria Ferrière (Eupelmidae), Eurytoma diopsisi
Risbec (Eulophidae), Pleurotropis dipterae Risbec (Eulophidae) and Tetrastichus brevistylus
Masi. In Malawi, in one case only, seven T. diopsisi emerged from a pupa but also a 6 Eupte-
romalus species. Ten more T. diopsisi and five pteromaline pupae were also found in the same
pupa.

Parasitism

In Malawi the rate of parasitism of pupae of D. macrophthalma by T. diopsisi never reached
the high levels (on average 72%) mentioned by Descamps (1957) for the Cameroon. In the
four years that pupae were collected the average rate of parasitism of full pupae was 15.5%,
the highest rate of parasitism per year being 21.7% and per collecting day 50.0% (see also Ta¬
ble 1). This lower rate of parasitism might be due to the lower density of Diopsis pupae in the
rice fields of Malawi. The number of pupae found per year also dropped considerably in the
four years, although in later years more rice hills were examined. This was caused by an in¬
creasing rate of egg-parasitism by Trichogrammatidae (1971/72 43%, 1972/73 55%, 1973/74
73%, 1974/75 63%) and the subsequent decline of the D. macrophthalma population (Feijen &
Schulten, 1981). In the 1971/72 season the highest avarage number of pupae of D. macroph-

80

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.V.1983

Table 1. Rate of parasitism of pupae of D. macrophthalma — Malawi 1971-1975.

Rainy season

1971/72

1972/73

1973/74

1974/75

Total

No. of pupae collected

251

155

111

74

591

No . of empty pupae

183

105

59

51

398

% of empty pupae parasitized

3.8

9.5

8.5

9.8

6.8

No. of full pupae

68

50

52

23

193

% of full pupae parasitized

16.2

12.0

18 .4

21.7

15.5

Average no . of wasps per pupa

18.2

14.3

22.3

16.6

18.7

Average % of $?

85.3

100.0

87.9

93.2

89.1

îhalma per rice hill per collecting day was 5.5, which in the 1974/75 season had declined to 0.7.
On average 18.7 wasps hatched per pupa (range 1-52). Descamps found an average of 30 wasps
per pupa (3-73). The percentage $ $ varied between 73% and 100% and was on average
89.1%. In the Cameroon the average percentage of $ $ was 84%. No relation was found be¬
tween the percentage 9 9 and the density of Diopsis pupae, but the number of data obtained
was rather low. Of pupae collected in the field the longest time before wasps emerged was 25
days. A fresh pupa parasitized in the laboratory produced wasps after 23 days at 25 °C.

ACKNOWLEDGEMENTS

The authors are much indebted to Mr. C. Bakker, Laboratorium voor Elektronenmikrosko¬
pie, University of Amsterdam, for making the scanning electron micrographs and to Mr. M. J.
Gijswijt for critically reading the manuscript.

REFERENCES

Descamps, M., 1957. Recherches morphologiques et biologiques sur les Diopsidae du Nord-
Cameroun. — Minist, de la France d’ Outre Mer, Dir. Élev. For., Sect. Techn. Agr.
Trop., Bull. Sei. 7: 1-154.

Domenichini, G., 1965. I Tetrastichini (Hymenoptera: Eulophidae) paleartici e i loro ospiti. —
Boll. Zool. Agr. Bachicoltura [2] 6: 138-140.

Feijen, H. R., 1978. Diopsidae (Diptera: Acalyptratae) from Togo and Zaïre. — Stuttg. Beitr.
Naturk. [A] 318: 1-25.

— - , 1979a. Economie importance of rice stem-borer (Diopsis macrophthalma) in Ma¬

lawi. — Expi. Agric. 15: 177-186.

— - - , 1979b. Pests of rice on the Chilwa plain. — Lake Chilwa, studies of change in a tropi¬

cal ecosystem (M. Kalk et al. eds): 275-281 and 290, Junk, the Hague.

— — - & G. G. M. Schulten, 1981. Egg parasitoids (Hymenoptera: Trichogrammatidae) of

Diopsis macrophthalma (Diptera; Diopsidae) in Malawi, — Neth. J. Zool. 31: 381-
417.

Risbec, J., 1956a. Hyménoptères parasites du Cameroun. — Bull. Inst. fr. Afr. noire 18: 120-
125.

- - , 1956b. Les parasites des insectes borers du riz du Cameroun. — L’ Agron. Trop. 9:

235-247.

Royal Tropical Institute, Department of Agricultural Research, Mauritskade 63,

1092 AD Amsterdam.

c/o Schelpenkade 56, 2313 ZZ Leiden.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 juni 1983 No. 6

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

V. LEFEBER, De Aculeaten van ons Waddendistrict II. De wespen (Hym.: Chrysidoidea,
Scolioidea, Pompiloidea, Vespoidea, Sphecoidea): 81; R. BATTEN, A new Mordellistena
from Asia Minor (Coleopt.: Mordellidae): 88; J. KRIKKEN, An interesting case of camou¬
flage in African dung-beetles of the genus Drepanocerus (Coleoptera: Scarabaeidae): 90;
JEAN BELLE, Some interesting Odonata Anisoptera from the Tarn, France: 93; KORTE
MEDEDELING: W. OORD, Plutella xylostella: 92; LITERATUUR: 95, 96.

De Aculeaten van ons Waddendistrict IL De wespen (Hym.:
Chrysidoidea, Scolioidea, Pompiloidea, Vespoidea, Sphecoidea)

door

V. LEFEBER

ABSTRACT. — The Aculeata of the Dutch Waddendistrict II. The wasps (Hym.: Chrysi¬
doidea, Scolioidea, Pompiloidea, Vespoidea, Sphecoidea). The wasps known to occur in the
Dutch Wadden District are listed.

In het eerste deel van deze serie werden de bijen behandeld (Lefeber, 1983). In dit tweede
deel volgen nu de wespen, d.w.z. de Aculeaten die geen pollen verzamelen zoals de bijen,
maar die hun larven groot brengen met prooidieren. De Goudwespen (Chrysidoidea) treden
op als voedselparasiet, deels bij de bijen en deels bij de andere wespengroepen.

Noten bij de lijst van wespen van het Waddendistrict

29. B. fulvicornis: voor zover mij bekend een unicum voor Nederland gemeld door Geyskes
en Doeksen (1946).

30. B. fuscicornis is vaker waargenomen: Breda en de duinstreek tussen Scheveningen en

Overveen. ^

N.B. van de hele familie Bethylidae was tot voor kort nog maar een enkele andere soort be¬
kend, nl. B. cephaloies Foerster. Maar in de collectie van H. Sanders trof ik nog enkele andere
soorten aan, waarop ik nog eens hoop terug te komen. Wellicht bevinden zich nog meer van
deze micro-Aculeata in mierencollecties.

31. H. roseum is een zeldzame parasiet bij Astata. De meeste vindplaatsen liggen op zand-
terreinen langs Maas en Rijn. Alleen in Midden-Limburg was de soort tussen 1945 en 1960 niet
zeldzaam (collecties Sanders en Parren); daar kwam ook de var. capulaureum Trautmann
voor. De Texelse vondst is van 1926; het is de enige waarneming uit het Waddendistrict en de
hele duinstreek.

32. E. unicolor is een zeldzame goudwesp, vooral bekend uit de duinstreek. Ze is ook enige
malen gevangen in het Gooi, op de Veluwe en vooral in Midden-Limburg. Als gastheer van
deze parasiet wordt wel opgegeven de gewone Tachysphex nitidus (Spinola).

82

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI. 1983

Tabel II De Wespen van het Waddendistrict

bA

O

0

0

&0

X

0

G

•H

u

•H

G

•p

rH

G

CA

-a

rH

O

G

c

<D

•0

B

U

•H

&

JC

G

U

G

CHRYSIDOIDEA

3

Q

rH

Q>

(H

CD

Q

W

G

CD

•H

P

X

•H

U

Q>

x

0

CD

fH

0)

B

o

0

BETHYLIDAE

K

H

>

<

co

G

Bethylus

fulvicornis Curtis

»

»

X

_

_

29

fuscicornis (Jurine)

-

-

-

X

-

-

30

CHRYSIDIDAE

Omalus (10 spec.)

auratus (Linnaeus)

X

X

X

X

X

biaccinctus Buysson

X

-

-

”

-

-

Hedychridium (5 spec.)

ardens (Latreille)

X

X

X

X

X

X

roseum (Rossius)

-

X

-

“

-

“

31

Hedychrum (4 spec.)

g. gerstaeckeri Chevrier

-

-

-

-

-

X

i. intermedium Dahlbom

-

X

-

-

-

-

n. nobile Scopoli

“

X

“

“

-

-

Chrysis (15 spec.)

i. ignita (Linnaeus)

-

X

X

X

X

-

i. ignita forma B. Linsenmaier

-

-

-

X

-

-

i. mediadentata Linsenmaier

-

X

-

-

“

-

Euchroeus (2 spec.)

unicolor (Dahlbom)

-

7

X

X

X

X

32

Cleptes (4 spec.)

nitidulus (Fabricius)

-

X

-

-

semiauratus (Linnaeus)

-

-

-

X

-

-

semicyaneus Tournier

-

-

“

X

-

-

33

SCOLIOIDEA

TIPHIIDAE

Tiphia

femorata Fabricius

X

X

-

X

-

X

MUTILLIDAE

Mutilla

europaea Linnaeus

-

X

-

X

X

-

Smicromyrme

rufipes (Fabricius)

X

X

X

-

X

X

POMPILIDAE

Cryptocheilus (2 species)

notatus affinis (Van der
Linden)

-

X

-

-

-

-

Priocnemis (17 spec.)

exaltata (Fabricius)

-

X

-

-

-

"

parvula (Dahlbom)

“

-

“

“

X

Pompilus

c. cinereus (Fabricius)

X

X

X

X

X

X

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI. 1983

83

Tabel IÎ De Wespen van het V/addendistrict (vervolg !i.)

Arachnospila (15 spec.)

anceps (Wesmael)
consobrina (Dahlbom)
fumipennis (Zetterstedt)
fuscomarginata (Thomson)
michiganensis alvarabnormis
Wolf

pseudabdormis Wolf
rufa (Haupt)
trivialis (Dahlbom)
spissa (Schioedte)
wesmaeli (Thomson)
p.pectinipes (Linnaeus)
pilosellus (Wesmael)
proximus (Dahlbom)

Evagetes (8 spec.)

crassicornis (Shuckard)
dubius (van der Linden)
implicatus (Haupt)
littoralis (Wesmael)

Anoplius (6 spec.)

infuscatus (Van der Linden)
nigerrimus (Scopoli)
viaticus (Linnaeus)

Episyrott (2 spec.)

albonotatus albisquamis

(Priesner)

rufipes (Linnaeus)

Ceropales

maculata (Fabricius)

VESPOIDEA

EUMENIDAE
Odynerus (3 spec.)

melanocephalus (Gmelin)

Pterocheilus

phaleratus (Panzer)

Stenodynerus (3 spec.)

bluethgeni van der Vecht
dentisquama (Thomson)

Ancistrocerus (12 spec.)

gazella (Panzer)
nigricornis (Curtis)
oviventris (Wesmael)
parietinus (Linnaeus)
parietum (Linnaeus)
quadratus (Panzer)
scoticus (Curtis)
trifasciatus (Müller)

VE SPI DAE

Vespula (4 spec.)

germanica (Fabricius)
rufa (Linnaeus)
vulgaris (Linnaeus)

84

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI. 1983

Tabel II De Wespen van het Waddendistrict (vervolg 2)

bA

O

X

O

0

bù

X

0

3

•H

3

•p

pH

3

0)

“O

Ô

3

3

0)

’0

B

U

•rt

3

43

s

Ut

3

3

fH

tH

O

3

a>

a

0)

tu

P

•H

U

0

0

0)

pH

0)

B

O

O

Dolichovespula (5 spec.)

si

>

H

<

Kfi

3

saxonica (Fabricius)

„

_

„

X

sylvestris (Scopoli)

“

-

“

X

-

=

SPHECIDAE

Ammophila (3 spec.)

campestris Latreille

X

X

-

-

»

pubescens Curtis

-

-

X

X

X

”

sabulosa (Linnaeus)

X

X

X

X

X

X

Podalonia (3 spec.)

affinis (Kirby)

X

X

X

X

X

X

hirsuta (Scopoli)

X

X

X

X

X

-

luffii (E. Saunders)

-

X

X

X

?

43

Mimesa (4 spec.)

equestris (Fabricius)

X

X

X

X

-

-

Mimumesa (7 spec.)

littoralis (Bondroit)

-

-

-

X

-

44

sibiricana Bohart

-

X

-

-

-

-

45

unicolor (Van der Linden)

-

?

-

X

“

Psenulus (5 spec.)

concolor (Dahlbom)

X

-

-

-

-

-

Diodontus (4 spec.)

insidiosus Spooner

X

-

-

X

X

46

luperus Shuckard

-

X

X

-

-

-

minutus (Fabricius)

-

X

X

X

-

X

tristis (Van der Linden)

X

X

X

X

X

X

Pemphredon (12 spec.)

inornatus Say

X

-

X

X

X

lethifer (Shuckard)

-

X

X

-

-

X

lugubris (Fabricius)

-

X

-

-

-

X

wesmaeli (Morawitz)

X

“

“

"

-

47

Passaloecus (8 spec.)

eremita Kohl

_

-

X

-

-

-

gracilis (Curtis)

X

-

-

-

Spilomena

troglodytes (Van der Linden)

X

-

-

-

-

-

Dryudella (4 spec.)

pinguis (Dahlbom)

-

-

X

-

X

-

48

stigma (Panzer)

X

X

X

X

-

X

Tachysphex (7 spec.)

nitidus (Spinola)

X

-

-

«

-

obscuripennis (Schenck)

X

-

-

-

-

-

panzeri (Van der Linden)

X

-

-

-

-

-

49

pompiliformis (Panzer)

X

X

X

X

X

X

Miscophus (5 spec.)

ater Lepeletier

-

X

X

X

X

X

bicolor Jurine

-

-

-

-

-

X

50

concolor Dahlbom

X

X

-

-

X

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL43, 1. VI. 1983

85

Tabel II De Wespen van het Waddendistrict (slot)

às

O

O

0

bü

0

G

u

•H

G

sH

G

en

•o

rH

O

G

c

0)

13

S

•H

Æ

G

g

â

fH

O

<S

0)

0)

rH

•rt

•p

X

•H

U

O

0

0

O)

S

ü

0

2:

H

>

<

g

Trypoxylon (3 spec.)

attenuatum Smith

X

-

-

clavicerum Lepeletier

-

-

-

-

-

X

figulus (Linnaeus)

X

-

-

X

-

“

Oxybelus (8 spec.)

a. argentatus Curtis

X

X

-

, ^

X

X

51

a. bouwmani Verhoef f

X

-

-

-

-

-

bipunctatus Olivier

X

-

X

X

X

X

mandibularis Dahlbom

X

X

-

X

X

-

uniglumis (Linnaeus)

X

X

X

X

X

X

Lindenius (3 spec.)

pygmaeus armatus
(Van der Linden)

_

-

-

X

-

-

52

Rhopalum (3 spec.)

clavipes (Linnaeus)

X

X

-

-

X

Crossocerus (27 spec.)

annulipes (Lepeletier
& Brullé)

X

elongatulus (Van der Linden)

-

X

-

-

-

-

imitans (Kohl)

“

X

X

53

leucostoma (Linnaeus)

-

-

-

X

-

-

54

megacephalus (Rossi)

”

-

X

X

X

X

ovalis Lepeletier & Brullé

-

-

X

-

-

-

palmipes (Linnaeus)

-

-

X

X

X

-

quadrimaculatus (Fabricius)

X

X

X

X

-

_

styrius (Kohl)

-

-

-

X

-

X

55

tarsatus (Shuckard)

X

X

-

X

X

X

varius Lepeletier & Brullé

X

X

-

X

X

-

wesmaeli (Van der Linden)

X

X

X

X

X

X

Crabro (3 spec.)

cribrarius (Linnaeus)

X

X

X

X

-

-

peltarius (Schreber)

X

X

X

X

X

X

scutellatus (Scheven)

“

X

“

"

_

Ectemnius (11 spec.)

cavi frons (Thomson)

X

X

_

_

_

continuus (Fabricius)

X

X

-

X

X

-

sexcinctus (Fabricius)

X

-

-

-

-

X

Lestica (3 spec.)
subterranea (Fabricius)

X

alata (Panzer)

X

-

-

-

-

56

Mellinus (2 (3?) spec.)

arvensis (Linnaeus)

-,

X

X

X

X

X

crabroneus (Thunberg)

“

-

-

X

"

Dienoplus (2 spec.)

tumidus (Panzer)

-

X

-

-

-

-

Philanthus

triangulum (Fabricius)

-

X

-

-

-

-

Cerceris (8 spec.)

arenaria (Linnaeus)

X

-

X

X

-

quinquefasciata (Rossi)

-

-

-

X

-

86

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI. 1983

33. C. semicyaneus is een half-goudwespje dat voor de Nederlandse fauna nog niet eerder
vermeld werd. Verhoeff ving in de Rijsplak een 6 dat door Moczar als zodanig werd gedeter¬
mineerd, samen met de volgende vangsten: Ypenburg, 1 d, 23. VI. 1962; Meyendel, 1 6,
12. VI. 1963; Voorschoten, 1 S, 24. VI. 1964 en Clinge (Z.), 1 d en 1 9 , 14. VI. 1966. Linsen-
maier, 1959, meldt de soort van ZO-Europa tot in Oostenrijk. Onze exemplaren van Rijsplak
en Meyendel behoren tot de var. elegans.

34. A. consobrina is een typische duinbewoner die in het binnenland slechts tweemaal is
waargenomen, nl. bij Hulshorst en bij Budel, maar ook in de duinen is de soort verre van ge¬
woon. De Pompilidae provianderen met spinnen.

35. A. fumipennis . Deze zeldzaamheid is in ons land slechts driemaal waargenomen: Sche-
veningen en Burgh (Schouwen) in 1922 en Kroonpolders (Terschelling) in 1937.

36. A. michiganensis alvarabnormis is buiten de waddeneilanden alleen met zekerheid be¬
kend van Meyendel, Ayen en Horn. Alle vondsten na 1949.

37. A. pseudabnormis is een noordelijke soort die op ons noordelijk diluvium niet ongewoon
blijkt te zijn (Vegter, 1971). De enige tot nu toe vastgestelde oudere vangst is van Den Dolder:
een mannetje, 21. V. 1947, leg. Verhoeff, in RMNH, Leiden.

38. E. albonotatus dentisquamis. De typische vorm is bij ons alleen bekend van Voorschoten
en Midden-Limburg. Van de variëteit albisquamis , die door Van der Vecht werd aangetroffen
bij Hoorn (Terschelling), een S , 2. VI. 1951, ken ik geen andere Nederlandse vangst.

39. O. melanocephalus lijkt me de zeldzaamste van onze drie Odynems-soorten. Terwijl de
twee andere meestal in kolonies nestelen in steile leem- of kleiwanden, nestelt deze vaak soli¬
tair in een horizontale kleibodem. Het bekende uit kleiklompjes opgebouwde schoorsteentje
staat dan verticaal. Het hier bedoelde 6 van Petten, 11. VI. 1950, bevindt zich in de collectie
van H. Wiering. Odynerus proviandeert met kleine groene rupsjes.

40. S. bluethgeni {— dentisquama auct., nee Thomson) is een zeldzame soort, waarvan enke¬
le exemplaren gevangen zijn in de provincies Limburg, Noord-Brabant, Gelderland en
Utrecht. In de duinstreek is de soort alleen waargenomen bij Bergen (H. Wiering) en Schoorl
(Van der Zanden), en op Terschelling (Verhoeff).

41. S. dentisquama (= caroli Blüthgen) is nog zeldzamer. In het Waddendistrict ken ik de
volgende vondsten: Hoorn (Terschelling), 1 <5, 20. VI. 1952; Dodemanskisten, 6 cï en 8 9 , VIL
1967, alle in RMNH, Leiden; Schoorl, 1 (3, 3. VIL 1975 en Groet, 1 d, 6. VIL 1977, beide in
collectie-Van der Zanden. Verder zijn bekend: Hellendoorn, 1 d, 5.VL1922, leg. Lieftinck,
en De Bilt, 1 S uit de vorige eeuw, leg. Snellen van Vollenhoven, beide in RMNH, Leiden;
Ermelo, 1 9, 6. VIL 1936, leg. Lindemans in Natuurhistorisch Museum Rotterdam en tot slot
Wassenaar, 1 c3, 29. V. 1966, leg. H. Sanders, in Natuurhistorisch Museum Maastricht. De
merkwaardigste vangst hierbij is wel die van Schoorl, want Van der Zanden ving daar op de¬
zelfde datum ook een 9 van S. bluethgeni', beide det. Gusenleitner. Van de biologie van de
laatste twee soorten is me niets bekend.

42. A. scoticus. De weinige vangsten in het binnenland werden voornamelijk gedaan langs
onze grote rivieren. In de kuststrook is de soort gewoner, maar ook daar niet op het zand, lie¬
ver op kleistroken en dijken, tot zelfs in de bouwput van de Haringvlietdam door J. Petit in
1960. Verder is mij van de biologie van deze metselwesp niets bekend.

43. P. luffii is een typische duinsoort. In het binnenland is ze bij ons alleen bekend van de
Maasduintjes in Noord-Limburg. De soort nestelt in steilere zandhellingen en proviandeert
met spanrupsen (Geometridae). In Noord-Limburg, waar ze massaal voorkomt, bezoekt ze
graag Vuilboom (Frangula alnus Mill.), Kubus, Wilgeroosje {Chamaenerion angustifolium (L.)
(Scop.) en Thymus serpyllum L.

44. M. littoralis is een zeldzame soort. In de collectie-Verhoeff bevindt zich een paartje van
Hoorn, 21. VIL 1951. De meeste vindplaatsen liggen in de kustprovincies: Zeeland (6), Zuid-
Holland (5) en Friesland (3), maar de soort is ook aangetroffen in Drenthe (4), bij Nunspeet,
St. -Michielsgestel, Arcen en Schinveld. Van de biologie is weinig of niets bekend (Van Lith,
1948).

45. M. sibiricana is uitsluitend bekend van NW-Siberië, het Nederlandse Deltagebied en Te-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.VL1983

87

xel. Als enige van het genus Mimumesa heeft deze soort een rood abdomen. Langs de Wester-
schelde werden de nestplaatsen gevonden in de wegbermen langs de binnenzijde van de zee¬
dijk. Als prooidier werd vastgesteld de cicade Parameus obtusifrons (Stoul), die in Zeebies
{Scirpus maritimus L.) leeft. Zie Van Lith, 1948, Lefeber, 1976, Petit, 1979 en Veenendaal,
1981.

46. D. insidiosus voelt zich het best thuis in de duinen. Vooral tussen Goeree en Bergen is
de soort niet ongewoon; slechts een vijftal vondsten in het binnenland.

47. P. wesmaeli is een zeldzame soort, behorend tot de rugifer-groQp. De drie soorten daar¬
van zijn zelfs door specialisten als E. Valkeila en A. K. Merisuo zeer moeilijk van elkaar te
onderscheiden. In de collectie van H. Wiering bevindt zich een mannetje van Groet,
16. VL 1973. De soort wordt niet vermeld van de Duitse waddeneilanden.

48. D. pinguis, nauw verwant aan en sterk gelijkend op D. stigma (Panzer), is zeker in het
Duindistrict veel zeldzamer dan D. stigma. Ze vliegt midden in de zomer en proviandeert met
wantsen (Heteroptera).

49. T. panzeri is in onze duinstreek niet zeldzaam; in het binnenland alleen hier en daar
waargenomen op rivierduinen, vooral in Noord-Limburg. Zij proviandeert, evenals bijna alle
Tachysphex-s>ooriQn, met sprinkhaantjes (Cacantopidae en Acrididae). In Noord-Limburg be¬
zoekt de soort graag Frangula alnus.

50. M. bicolor is een zeldzame soort met een noordelijke verspreiding. Ik ken in ons land
slechts een tiental vindplaatsen die bijna alle op het noordelijk diluvium liggen. De vondsten
van Den Dolder, Renkum en Breda zijn al meer dan een halve eeuw oud. De soorten van het
genus Miscophus vangen kleine spinnetjes.

51. O. a. argentatus. De nominaatvorm is alleen bekend van de Atlantische duinstreek. In
ons binnenland komt de ssp. bouwmani Verhoeff voor; in Midden-Europa ssp. debeaumonti
Verhoeff; in Noord-Europa ssp. gerstaeckeri Verhoeff. De duinsoort is geheel zilvergrijs be¬
haard, zo sterk dat de bleekgele vlekkentekening nauwelijks meer zichtbaar is. Onze heide-
vorm bouwmani mist die zilvergrijze beharing. Bij debeaumonti is de vlekkentekening helder¬
geel. Daarom vraag ik me af of de theorie van Verhoeff, 1946, niet herzien moet worden, want
bij Laren N.-H. en Ayen (Noord-Limburg) zijn exemplaren gevangen die niet van debeaumon¬
ti te onderscheiden zijn. Zie Petit, 1981.

52. L. pygmaeus is in het Duindistrict slechts waargenomen bij Domburg. Op de zandgron¬
den in het oosten en zuiden is de soort gewoner, maar ze blijft de zeldzaamste van onze drie
Lindenius-sooxiQïi.

53. C. imitans komt bijna uitsluitend voor in de duinen tussen Europoort en Denemarken.
Ik ken buiten de duinen slechts twee meldingen: Lauwersmeer (collectie-G. Stobbe) en Gra-
them (collectie-H. Wiering). De soort is nauw verwant aan de gewone C. wesmaeli (Linden),
maar de clypeus is bij het S geheel geel, bij het 9 geel gevlekt.

54. C. leucostoma is pas rond 1970 voor Nederland vastgesteld en sindsdien op een tiental
plaatsen gevonden, alle op de noordelijke zandgronden. De soort was wel bekend van de Ar¬
dennen en de Europese middelgebergten. Ze schijnt in naaldhout te nestelen. Niet aangetrof¬
fen in het Duindistrict; ook niet op de Duitse waddeneilanden.

55. C. styrius: een dozijn vindplaatsen ten noorden van de lijn Scheveningen-Zeist-Ensche-
de en vier vondsten in Zuid-Limburg. Ik kweekte de soort eens uit een dorre wilgetak. Niet
bekend van de Duitse waddeneilanden.

56. L. alaia is de zeldzaamste van onze drie Lestica-soorten. In het Duindistrict is de soort

nooit waargenomen. Ook ten noorden van de lijn Amsterdam-Deventer-Winterswijk geen
waarnemingen, zelfs geen recente vondsten ten noorden van Breda-Udenhout-Venlo, maar
wel op Texel!

Brusselsestraat 38, 6211 PG Maastricht.

88

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI. 1983

A new Mordellistena from Asia Minor (Coleopt.: Mordellidae)

by

R. BATTEN

ABSTRACT. — Mordellistena latiiarsis n. sp. is described and illustrated.

INTRODUCTION

Reviewing and determining Mordellidae of the Hungarian National Museum at Budapest, I
found an unknown Mordellistena from Asia Minor, which is described below.

Mordellistena latitarsis n. sp., figs. 1-5

This mordellid has the usual features of the genus Mordellistena, understood in the sense of
Franciscolo (1967: 67), as the penultimate segments of anterior and middle tarsi are very mod¬
erately emarginate.

Description. — Only one female. Dimensions: length of body 4.2 mm (without pygidium);
length of elytra 2.9 mm, width at shoulders 1.1 mm; length of pygidium 1.3 mm; length of fifth
sternite 0.7 mm.

General shape elongate, sides sligthly convex.

Integument black; pubescence yellow-gray.

Head ovally, width/length (from point of mandibles to hind margin) ratio 1.15; finely and
densely punctate, shagreened, hind margin approximately ovally. Galea short with appendages
at the end. Eyes finely granulated, hairy, temporal margin and eye margin coincide (fig. 1).

Terminal segment of maxillary palp securiform, largest at 0.7 of length from base (fig. 2),
length/width ratio 1.5.

Antennal segment 4 longer than 3 but smaller than 5, segments 5-10 1.2 times as long as
broad, each segment moderately broadened at top, ultimate segment 1.5 times as long as seg¬
ment 10 (fig. 3).

Pronotum as long as broad, broadest before middle from base, anterior lobe protruding, bas¬
al lobe prominent, rounded; lateral border in dorsal view moderately convex, in lateral view
almost straight, basal angles slightly obtuse with a rounded edge; punctures shalowly im¬
pressed. Scutellum approximately semi-circular.

Elytral length/width ratio 2.6; sides of elytra moderately convex, broadest behind middle
(fig. 4), apices separately rounded; punctures dense, shagreened; pubescence yellow-gray,
densely covering integument. Elytra covering fourth tergite.

Underside with yellow-gray pubescence, the last two sternites infuscated. Metepisterna long
with the episterno-metepisternal suture almost straight, in middle as wide as at apex.

Pygidium approximately twice as long as the fifth sternite, elytra 2.2 times as long as pygidi¬
um; pygidium in dorsal view broad conical (fig. 4), in lateral view slightly bent downwards.

Hind tibia with three equally developed lateral ridges (apart from apical one) and the begin¬
ning of a fourth, all parallel to the apical one, first tarsal segment with 3 ridges and the begin¬
ning of a 4th, second one with 2 ridges; spurs black, inner one 1.25 as long as outer one.

Tarsus of middle leg longer than tibia.

The tarsal segments 2-4 of anterior and middle legs are broadened, the penultimate tarsal
segments of these legs are very moderately emarginate (fig. 5).

Ratio of tarsal segments of anterior leg 22.11.11.12.25, of middle leg 55.20.13.13.25 and of
posterior leg 62.35.30.46. These rates are measured in hundreds of millimeter.

Holotype female with labels: “Asia minor. Dr. Lendi”, “Bulgar Maden, 1906”, in the Hun¬
garian National Museum, Budapest.

M. latitarsis is one of the Mordellistena species, in which the fourth antennal segment is

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VL 1983

89

Figs. 1-5, Mordeilistena laîitarsis n. sp. Asia Minor, Bulgar Maden, Holotype; — 1, right eye
dextrolateral; 2, right maxillary palp; 3, left antenna; 4, elytra and pygidium; 5, right anterior
tars. Scale line: 0,1 mm figs. 2, 5; 0.25 mm figs. 1, 3; 1 mm fig. 4.

smaller and shorter than the fifth. On the basis of the yellow-grey pubescence and the chiti-
nized axis of the female eighth urosternite (Batten, 1977: 169, fig. 27) the species is attributed
to the micans group.

The new species is compared with two related species of the micans group, M. incerta Er-
misch and M. subsquamosa Schilsky. The material studied of the two species consisted of 1 $
paratypoid and 1 <5 of M. incerta from Mongolia, Chushirt bei Zszsrlsg, VI. 1964, leg. Muche
(Staatliches Museum für Tierkunde, Dresden) and 2 $ of M. subsquamosa from N.E. Irak,
Kurdistan, Rawanduz, 22. IV. 1979, leg. J. Macek (collection J. Horak, Prague).

M. incerta is very much alike the new species, but the tarsi are not broadened, neither in the
male nor in the female, and the pygidium is much narrower.

In M. subsquamosa the female tarsi of the anterior and middle legs are more or less broad¬
ened as in the new species, but they have a segmentlength ratio which is different from M. lati~
tarsis. Moreover M. subsquamosa is distinguished by a thin pubescence on the body and short
hairs, which are as long as or shorter than the distances between the implantations of the hairs.

Note. — Some of the larger species of the episternalis group also have broadened anterior
and middle tarsi in the larger females, viz. Mordeilistena longicornis Muls., M. kochi Erm. and
M. intersecta Muis.

ACKNOWLEDGEMENTS

For the loan of material I cordially thank Dr. Z. Kaszab of the Hungarian Natural Museum,
Budapest, Dr. R. Krause of the Staatliches Museum für Tierkunde, Dresden and Mr. J.
Horak, Prague.

REFERENCES

Batten, R. 1977. Two new Mordellidae (Coleoptera) from Southern Europe, and a key to the
Mordeilistena micans group. — Ent. Ber. , Amst. 37: 167-176, figs.

Franciscolo, M. E., 1967. Coleoptera: Mordellidae. — South African animal Life 13: 67-203,
figs.

90

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI. 1983

An interesting case of camouflage in African dung-beetles of the genus
Drepanocerus (Coleoptera: Scarabaeidae)

by

J. KRIKKEN

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — An unusual type of camouflage is reported: African dung-beetles of the ge¬
nus Drepanocerus Kirby resembling coarse elephant-dung particles. This resemblance is pro¬
duced by a general dung colour, by a body shaped like a twig fragment, and by remaining mo¬
tionless when disturbed.

During field work in Kenya I repeatedly encountered scarabs in elephant dung looking like
the coarse particles that make up the greater part of the dung mass, especially the poorly di¬
gested, fragmented twigs and other woody material. The resemblance of these scarabs to dung
particles is due to both the colour and the contours of the body, as well as to their behaviour.
They do not move when disturbed, keep their legs folded against their body, and are conse¬
quently extremely difficult to detect in the dung mass when one attempts to collect them by
hand. Most of the specimens were obtained by sifting large quantities of dung by means of
modified Winkler sieves. The scarabs seem to be active during the daytime and move around
on and under the dung surface. As such they are vulnerable to avian predators, e.g. francolins
(Phasianidae), which can be seen flying off from the dung heaps in large numbers as one drives
by car over elephant-inhabited country in Kenya (cf. also Davis, 1977). This elephant-dung
camouflage seems to have escaped the attention of scarabeologists, presumably because few of

Fig. 1. A specimen of Drepanocerus trogiformis (centre) among elephant dung debris and

specimens of Onthophagus and Aphodius.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VL 1983

91

Fig. 2. General appearance of Drepanocerus trogiformis\ dirt-covered male from Tsavo East,

Kenya.

them have actually seen the scarabs in their dung microhabitat. They are not common and their
distribution might be confined to that of the large pachyderm herbivores.

The scarab species concerned belongs to Drepanocerus Kirby, a genus of Oniticellini (Jans¬
sens, 1953). The species I saw in Kenya appears to be D. trogiformis (Roth). Recently Simonis
& Zunino (1980) revived for this and three other species the name Cyptochirus Lesne. For the
time being I keep these four species in Drepanocerus , waiting for a detailed phylogeny of the
Oniticellini to show the status of both Drepanocerus and Cyptochirus. Specimens of D. trogifor¬
mis were collected in Tsavo National Park (both East and West) and in the Masai Mara Game
Reserve. They are nearly the largest among Drepanocerus , their length ranging from 9 to 12
mm. The typical “dung colour” of these scarabs is produced by the dirty brownish colour of a
dense cover of scales and by the more or less brownish derm. Other species of Drepanocerus,
usually much smaller, also have scales, but to a lesser extent. Moreover, much dirt and dust
may adhere to both the scales and the scabrous microsculpture of the derm, thus sometimes
adjusting the cryptic coloration to local circumstances. The body shape of the large Drepanoce¬
rus species mentioned is elongate, with sinuous to zigzag contours, making them look like a
piece of twig. All these camouflage factors may have contributed to the reputed rarity of most
Drepanocerus species (cf., for instance, Balthasar, 1963). My own experience in Kenya shows
that this reputation is not generally true: sifting methods (like the one mentioned above) have
yielded large numbers of ca. 12 species near Voi in Tsavo East National Park alone (ca. 20
species are known from the whole of Africa, Ferreira, 1972). Formerly most species may fre¬
quently have been overlooked due to their more or less perfected camouflage, their small size,
or a combination of these.

Apart from the rather different case of arthropods resembling inedible bird droppings, I have

92

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .VI. 1983

found one other substantiated record somewhat comparable to the type of camouflage just de¬
scribed. According to Matthews (1974) members of the Australian scarab genus Amphistomus
Lansberge are invariably coated with soil and dung and frequently exhibit thanatosis, this ren¬
dering them very inconspicuous. Some other scarabs (e.g. Sisyphus) may look and behave simi¬
larly, but all the possible cases of camouflage among dung-beetles seem to be less “perfect”
compared to our case of the African Drepanocerus. Heikertinger (1954) vaguely suggests some
further possible examples of dung mimicry, and there is, of course, the more widespread, well-
known general dung coloration of dung-associated insects. All in all, our elephant dung camou¬
flage case seemed interesting enough to be reported upon.

ACKNOWLEDGEMENTS

For discussing the matter described in this paper I am indebted to my colleagues P. J. Kuij-
ten and L. van der Hammen.

REFERENCES

Balthasar, V., 1963. Monographie der Scarabaeidae und Aphodiidae der palaearktischen und
orientalischen Region (Coleoptera: Lamellicornia) . 2, 1-627, 226 figs., 16 pis. —
Czechoslov. Academy of Science, Prague.

Davis, A. L. V., 1977. The endocoprid dung beetles of Southern Africa (Coleoptera: Scarabaei¬
dae): (3), 1-140, 37 figs. — M. Sc. thesis, Rodes Univ., Grahamstown.

Ferreira, M. C., 1972. Os escarabideos de Africa (Sul do Saara). 1. — Revta Ent. Mogamb. 10
(1968-69): 1-1088, 507 figs., 288 pis., 44 tables.

Heikertinger, F., 1954. Das Rätsel der Mimikry und seine Lösung: I-VIII, 1-208. 114 figs., 9
pis. — Gustav Fischer, Jena.

Janssens, A., 1953. Oniticellini. — Explor. Parc natn. Upemba, Miss. G. F. Witte, 11, 1-118,
135 figs.

Matthews, E. G., 1974. A revision of the scarabaeine dung beetles of Australia 11. Tribe Scara-
baeini. — Austr. J. Zool. Suppl. 24, 1-211, 364 figs.

Simonis, A. & Zunino, M., 1980. II genere Cyptochirus Lesne (Coleoptera, Oniticellini). —
Boll. Mus. Zool. Univ. Torino, 4: 21-40, figs.

Postbus 9517, 2300 RA Leiden, the Netherlands.

PLUTELLA XYLOSTELLA (LINNAEUS) EN DE HEIDE (LEP.: YPONOMEUTI-
DAE). Naar aanleiding van de korte mededeling van de heer Lempke in Ent. Ber., Amst. 42:
155, 1982, vermeld ik, dat ik op 1 en 2 oktober van dat jaar op de Sprengenberg bij Haarle
deze vlindertjes eveneens uit heide opjoeg. Toen ik daar met het net voorzichtig over de jonge,
dus nog lage heide streek, vlogen deze geregeld op. Veel waren het echter niet, naar ruwe
schatting 2 à 3 per 100 m^. Maar of dat een maatstaf is voor de aansluitende velden over de
heuvelrug durf ik niet aan te nemen.

Op 22.x maakte ik in diezelfde streek een wandeling van een paar uren. Hoewel ik voortdu¬
rend met een stok over de heide streek, kwam geen enkele exemplaar meer te voorschijn. Wa¬
ren de vlindertjes die ik op 1 en 2.X aantrof, nu verdwenen of dood?

Tegenover mijn huis liggen uitgestrekte weiden langs de IJssel, maar hier heb ik nog nooit
een exemplaar gezien. Als het dan een kwestie van rustplaats mocht zijn, dan vraag je je wel
af: waarom wel op heiden en niet op weiden?

W. Oord, Rembrandtkade 44, 7412 HC Deventer.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI. 1983

93

Some interesting Odonata Anisoptera from the Tarn, France

by

JEAN BELLE

ABSTRACT. — The author reports on some Odonata collected at the river Tarn in France
and provides data on Macromia splendens (Pictet) and other noteworthy Anisoptera.

In the beginning of the summer of 1982, from June 29 to July 16, I made an excursion to the
valley of the river Tarn in France for dragonfly collecting. Twenty-two species were assembled
and of these the Anisoptera of special interest are discussed in this paper. The area visited is
situated between the towns of Millau and Albi, a picturesque part of this well-wooded valley
with the appropriate name “La Vallée de l’Amitié”. My special hope was placed on the large
stream-haunting dragonfly Macromia splendens (Pictet), a species which is considered a rarity
and which had already been reported from the Tarn (Dommanget, 1981). The results of this
excursion show that the Tarn is a rather unexplored river, at least with regard to collecting
Odonata.

First of all I succeeded in catching Macromia splendens, and surprisingly enough without
considerable effort. Because this dragonfly proved to be not rare at the Tarn! The species was
encountered at nearly every suitable place of the river. Many hunting males were observed,
sometimes two or three together. In total, eleven males were collected. With regard to the fe¬
males, only ovipositing ones were seen. They stayed a very short time above the water, tapping
the surface four to five times with the end of the abdomen (cf. Lieftinck, 1965), and then they
disappeared into the trees along the banks of the river. No female was collected.

In my opinion collecting cannot produce the extermination of this species (so-called over-col¬
lecting) because its habitats are distributed over many rivers with a total length of several hun¬
dreds of kilometers. Moreover the males are difficult to capture because of their swift mean¬
dering flight while the females can be caught only by pure chance. Nevertheless the habitats of
this Macromia are constant in danger of becoming destroyed. As to the Tarn, many habitats
have been annihilated by alterations of the river. In particular the weirs for the hydro electric
stations (Barrage de Jourdanie, etc.) make the river unsuitable as a breeding place for Macro¬
mia over many kilometers, and the constructions of recreation sites, in particular such as in
Lincou, spoil the habitats for Macromia over hundreds of meters by the lack of suitable bank
vegetation. But the greatest danger seems to me pollution of the rivers by effluent, especially
from the expending towns situated on the river concerned.

Cordulegaster was represented by two species. Of these, Cordulegaster boltoni (Donovan)
was common. It was found along all narrow tributaries and at the rivulets more remote from
the river. The specimens belong to the darkest representatives of the race boltoni.

More or less unexpected was the discovery of the second species Cordulegaster bidentatus
Selys. This peculiar dragonfly was found in a ditch along a road where water oozing from the
soil of the mountain-side created a very small stream. It is hardly to believe that a dragonfly of
such a great size breeds in such a minute stream which is not longer than 50 meters. On July 11,
at about 17.00 hrs, I detected a male of this species resting against a branch, about 1 meter
above the ditch. The insect was easily netted. The following day, at midday, I retraced my
steps to the same spot and saw another male. It was flying some meters above the road and it
rested afterwards against a bare branch of a tree. Unfortunately the stick of my collecting net
was too short to capture the specimen. On July 16 I was again on the same limited part of the
road. At midday I was so lucky to collect a female which was ovipositing in the bottom of the
ditch where the minute stream flowed. In the late afternoon, between 17.00 and 18.00 hrs, four
to five males were seen flying to and fro over a distance of 80 meters, 1 meter to 2 meters
above the road. Two of these males were captured in full flight. A female flying close along the
border of the road was also observed but escaped.

94

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.VL1983

The little stream in the ditch may temporarily disappear in longer periods of dryness. This
means that the larvae of Cordulegaster bidentatus are able to survive in the moist soil of the
ditch (cf. Selys & Hagen, 1858: footnote on page 602 (342 sep.)). Down in the valley to the
road where the species was found flying is a narrow tributary of the Tarn. I have spent many
hours at this stream to collect Cordulegaster specimens. More than twenty males of this genus
were secured but all proved to be boltoni. Apparently the two species bidentatus and boltoni do
not fly together.

Two Aeshnid species were seen and collected. Many males of the conspicuous dragonfly
Boyeria Irene (Fonscolombe) were flying close along the banks of the river and its tributaries.
Apparently they were searching for a female. One female ovipositing against the bank of the
river was collected. A mature female larva taken at the bank of the Tarn in the evening of the
3rd July emerged to adulthood in the early morning of the following day. Both females belong
to the form with short cerci (Navas’s brachycerca). In 1976 I collected at the streams of the
French Pyrenees and in Languedoc eight females with long cerci (5.5-7 mm long) and six fe¬
males with short cerci (2 mm long). This indicates that the two forms occur in similar numbers
(cf. Wenger, 1959). Males exhibit differences in the coloration of the wings. Fully mature
males have the tips of the wings brown; these tips are clear in not quite matured males. Boyeria
irene is also active at dusk (cf. Wenger, 1955). In almost darkness several males hunting above
the roads nearby the Tarn were collected together with hunting females of the normally diurnal
Aeshnid Anax imperator Leach.

Finally the Gomphidae which were represented by five species. Numerous specimens of
Gomphus graslini Rambur were found but predominantly males. On a certain spot of the Tarn
I took 43 males against only four females. Gomphus graslini has a long time been known from
France only but in 1970 Overbeek stated its occurrence in (southern) Spain for the first time.

The two Selysian species Gomphus pulchellus and Gomphus simillimus were also encoun¬
tered in numbers along the whole river, but again predominantly males. Only two females of
the first and three females of the second species were collected.

Gomphus vulgatissimus (Linnaeus) was poorly represented. Apparently because the Tarn
lies at the southern limits of the range of this species. Only two males and one female of this
species were seen; one of the males and the female could be collected.

I found also numerous males of Onychogomphus forcipatus (Linnaeus), the majority on
roads and paths close to the river. Females were extremely seldom discovered. Only two fe¬
males could be secured, one female during ovipositing in a narrow tributary (the Alrance) and
one newly hatched female on the river bank. Most of the specimens of this species belong dis¬
tinctly to the Mediterranean form forcipatus unguiculatus (Vander Linden) having the black
mid-lateral stripe of the pterothorax interrupted at mid-height, but some males have this stripe
only narrowed at mid-height and come close to the northern form forcipatus forcipatus. In the
female from the Alrance this stripe is almost absent. Many exuviae of this species were found
along the banks of the river.

It is somewhat surprising that the near relative of this species, Onychogomphus uncatus
(Charpentier), was not found in the valley of the Tarn. During my collecting trip of 1976 in
France the latter species was encountered in numbers at the streams and rivulets which have
their sources in the Pyrenees, and it was also collected by me in Gard at the Crieulon near
Quissac. The width of the black mid-lateral thoracic stripe is also notably variable in Onycho¬
gomphus uncatus.

REFERENCES

Dommanget, J.-L., 1981. Captures interessantes d’Odonates en France. — Some interesting
Odonata records from France. — Notul. odonatoL 1 (7): 120-121.

Lieftinck, M. A., 1965. Macromia splendens (Pictet, 1843) in Europe, with notes on its habits,
larva, and distribution (Odonata). — Tijdschr. Ent. 108 (2): 41-59, pi. 5.

Overbeek, H., 1970. A record of Gomphus graslini Rambur, 1842 (Odonata) from Spain. —
Ent. Ber. , Amst. 30(1): 16-17.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, L VL 1983

95

Selys Longchamps, E. de & H. A. Hagen, 1858. Monographie des Gomphines. — Mém. Soc.

r. Sei. Liège 11: 257-720 (VIII + 460 pp. sep.), 23 pis.. 5 tabs.

Wenger, O. P., 1955. 1st Boyeria irene Fonsc. ein Dämmerungsflieger? (Odonata-Aeschni-
dae). — Miti. Schweiz, ent. Ges. 28 (3): 279-280.

- , 1959. Die beiden 9 Formen von Boyeria irene (Odonata-Aeschnidae). — Mitt.

Schweiz, ent. Ges. 32 (2/3): 304-311.

Onder de Beumkes 35, 6883 HC Velp, the Netherlands.

CRAWFORD, C. S., 1981. BIOLOGY OF DESERT INVERTEBRATES, pp XVI, 314;
181 figs., ca 700 refs, index 44 kolommen. Springer Verlag, Berlin etc., ISBN 3-540-10807-6.
Prijs (gebonden) $ 40,50.

De tijd dat woestijnen werden beschreven als plaatsen waar je als bioloog beter weg kon
blijven is al lang achter de rug. Het blijkt dat gericht onderzoek en verzamelen een relatief
soorten- en individuenrijke fauna aan de dag brengt. De gevarieerdheid van aanpassingen die
men er aantreft, samenhangend met een langdurige evolutie onder omstandigheden van extre¬
me temperatuur, droogte, en instabiliteit maken woestijnen biologisch hoogst interessante ge¬
bieden. Een boek dat althans de oecologische aspecten hiervan samenbrengt kan alleen al
daarom een „warme” ontvangst verwachten.

Crawford’s boek begint met een korte inleiding over de verschillende typen woestijnen, over
desertificatie en ontstaan en uitbreiding van woestijnen in het geologisch verleden, en een
hoofdstuk over de verschillende evertebratengroepen in dit milieu. Deze hoofdstukken stellen
teleur — geen vlees en geen vis omdat ze niet veel meer geven dan oppervlakkig aanstippen.
Het tweede deel is veel interessanter: aanpassingen aan droogtemilieu’s (rhythmiek, water-ba-
lans, temperatuur-relaties en energie-budget). Een afzonderlijk deel is gewijd aan „life histo-
ry”-patronen (kortlevende uni- en multivoltinen, langlevende herbivoren, detritivoren en car¬
nivoren).

Het vierde deel is het meest omvangrijk. Het bespreekt samenstelling en dynamiek van
(evertebraten-) gemeenschappen in woestijnmilieus. De titels van de hoofdstukken illustreren
goed het relatieve belang van de onderscheiden milieus: bodemnematoden en micro-arthropo-
den, sociale bodem-arthropoden, tijdelijke bodembewoners, kortlevende vegetatie-gemeen-
schappen, permanent struikgewas bewonende gemeenschappen, en de evertebraten van kort¬
levende plasjes. Een vijfde deel tenslotte vat de voorgaanden samen. Vergeleken met het der¬
de deel had overigens het vierde weinig verrassingen in petto. Niet alleen is de informatie
tamelijk anecdotisch, maar heel vaak komt Crawford niet verder dan het opsommen van fami¬
lies, of genera die „iets doen” dat — gegeven het feit van hun voorkomen in dit milieu — van
hen mocht worden verwacht. Werkelijke patronen, die lijn brengen in de veelheid van dispara¬
te details zijn er maar weinig. Op p. 252 van het boek staat een van de weinige samenvattende
schema’s, een diagram van het woestijn oecosysteem. Het had ook van een Nederlands bos
kunnen zijn!

Hoewel de auteur literatuur verwerkt over alle woestijnen, is hij duidelijk het meest thuis in
de woestijnen van zuidelijk Noord Amerika en Mexico, en de Israelische Negev. De Sahara,
de Palaearctische koudewoestijnen, de Australische woestijn, en vooral Kalahari en Namib
worden relatief onderbedeeld.

Bijna al de 181 illustraties zijn foto’s, en de helft daarvan is overbodig (bijv. foto’s van een
„ongedetermineerde Notonectide”, een Vannessa cardui, een Hyles lineata-rups, vliegenma-
den op een rundercadaver. . . .). Die overbodigheid, en de nogal wijdlopige schrijftrant van
het boek, irriteren des te meer in het licht van de — zeker naar Springer-maatstaven gemeten
— zeer hoge prijs van het boek. Het biedt wat de titel belooft, maar is minder inspirerend dan
het onderwerp suggereert. — W. N. Ellis.

96

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI. 1983

DOCTERS VAN LEEUWEN, W. M., 1982. GALLENBOEK — Overzicht van door die¬
ren en planten veroorzaakte Nederlandse gallen. 3e druk, herzien en bewerkt o.l.v. A. A.
Wiebes-Rijks en G. Houtman; pp. 355; veel afbeeldingen, waaronder zestien kleurplaten; in¬
dex van algemene begrippen 6 kolommen, Nederlandse plantenamen 11, Nederlandse gallena-
men 2, galverwekkers op genusnaam 18, en op soortnaam eveneens 18 kolommen. Als num¬
mer 29 van de Bibliotheek van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging uit¬
gegeven door Thieme, Zutphen; ISBN 90-03-90610-6; prijs ƒ81,50 voor niet-leden, ƒ57,50
voor leden.

Velen zullen met belangstelling uitgekeken hebben naar het gereedkomen van de aangekon-
digde derde druk van het vertrouwde Gallenboek. Het resultaat zal hen geenszins teleurstel¬
len. De opzet van het boek is in wezen onveranderd gebleven, maar een hapgrage band en een
aantal mooie kleurenfoto’s betekenen al een groot verschil met de illustere maar sobere voor¬
ganger; belangrijker nog is dat zowel het aantal opgenomen gallen, als de omvang van de inlei¬
ding sterk is toegenomen. Met name is er een uitvoerige en zeer lezenswaardige algemene in¬
leiding over gallen en galvormers. Wezenlijker nog is eigenlijk dat zich achter de twee redac¬
teuren een schaar van specialisten op velerlei gebied verschuilt (entomologen en
fytopathologen) die deze verbreding met hun deskundigheid hebben mogelijk gemaakt. Ver¬
schillende onderdelen van de uitvoerige inleiding zijn dan ook van de hand van deze specialis¬
ten. Het moet voor de twee eindredacteurs een zware opgave geweest zijn deze inleidingen,
maar meer nog de verschillende bijdragen aan het tabellen-gedeelte tot een geheel samen te
voegen.

Natuurlijk vallen er kritische kanttekeningen te maken, en dat niet alleen wegens de vele
drukfouten. De algemene inleidende artikelen zijn voorbeeldig, maar de besprekingen van de
afzonderlijke insektengroepen zijn niet altijd even goed tot een geheel geïntegreerd (bijv. de
vreemde suggestie om Symphyta als Eurytomidae te prepareren, de parallelle bespreking van
„Faure” bij bladluizen en mijten). Erger vind ik het opvoeren van telkens dezelfde synonymie
bij de galmijten, de hier en daar optredende verwarrende aléatoire schrijfwijze als bij „ma-
cro(r)rhyncha”, en vooral de naar mijn smaak nodeloos gecompliceerde groepsaanduidingen
van het type „A.-Tylen.” of „Bls.-Aph.” De biologische informatie had m.i. gewonnen als de
gastheersoorten niet alfabetisch maar systematisch waren geordend.

Maar laat deze kritiek niemand van kopen van het boek afhouden! Gallen zijn bijzonder in¬
teressante en relatief makkelijk waarneembare verschijnselen, waarover in dit prachtige boek
veel nieuws te vinden is.

Een kleine kanttekening wil ik nog even maken: wanneer Hille Ris Lambers in zijn overi¬
gens uitstekende inleiding zegt dat men voor het determineren van Nederlandse bladluizen op
de Russische literatuur is aangewezen, noem ik de teleurgestelde lezer de tabellen van F. P.
Mueller in deel II/2 van E. Stresemanns Exkursionsfauna von Deutschland (1969), en O. E.
Heie, Aphidoidea of Fennoscandia and Denmark, waarvan tot nog toe in de Fauna entomolo-
gica scandinavica twee deeltjes verschenen zijn. — - W. N. Ellis

ATLAS PROVISOIRE DES INSECTES DE BELGIQUE, CARTES 1646-1800, 1982
(J. Leclercq & J. Verstraete eds). Faculté des Sciences Agronomiques de l’Etat, 5800, Gem-
bloux.

Dit deel bevat de verspreidingskaarten van 155 Hymenoptera, verspreid over verschillende
families. Het zijn de volgende: cartes 1646-1700: Ichneumoninae; 1701-1748: Nomada; 1749-
1756: Anthophora; 1757-1780: Osmia; 1781-1782a-f: acht Halictidae; 1783: de pas in België

ontdekte Andrena barbareae Panzer; 1784-1785: Mutillidae; 1786-1800: Chaiicodoma en Me-
gachile.

Prijs van deze aflevering: Bfr. 300. — B. J. Lempke.

Z l>' I

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 juli 1983 No. 7

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middeniaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

Br. FRANS MELKERT, Aantekeningen over de biologie van Issoria lathonia (Linnaeus)
(Lep.: Nymphalidae): 97; A. van FRANKENHUYZEN & J. M. FRERIKS, Callisto denticu-
lella (Thunberg, 1794) in Nederland (Lep.: Gracillariidae): 99; C. GIELIS, A plume moth new
to the fauna of Spain (Lep.: Pterophoridae): 103; J. G. M. GUPPEN & H. P. J. J. GUPPEN,
Distribution and ecology of Agabus striolatus (Gyllenhal) in the Netherlands (Goleoptera:
Dytiscidae): 105; J. GUTIERREZ & W. HELLE, Eotetranychus rubiphilus espèce nouvelle
pour la France et l’Europe occidentale: redescription et caryotype (Acari: Tetranychidae):
109; KORTE MEDEDELINGEN: J. HEERKENS, Aderus nigrinus: 98; R. WESTER-
NENG, Lepidoptera boven zee: 102; LITERATUUR: 102, 104, 108, 112; PERSONALIA:
104.

ABSTRAGT. — Notes on the biology of Issoria lathonia (Linnaeus) (Lepi: Nymphalidae).
Hibernation seems to take place at a young larval stage. Gaterpillars are protected against ants
by producing a repellant.

Op 31 augustus 1981 ving ik een 9 van Issoria lathonia in de Abdijtuin te Egmond-Binnen
om een overwinteringskweek te kunnen opzetten. (De vlinder komt hier regelmatig voor in het
speciaal voor vlinders aangelegde tuingedeelte, dat 8 bij 20 m groot is). Het 9 zette, nadat ik
haar buiten onder gaas had geplaatst, eieren af, vooral tegen de wand van de ronde kooi, maar
ook op stengels en bladeren van de bijgegeven voedselplant, het Driekleurig viooltje {Viola
tricolor L.), dat in die tuin tussen allerlei voor vlinders aantrekkelijke planten groeit.

Op 2 september waren twee 9 9 in de tuin eieren aan het afzetten op Driekleurig viooltje.
Daarvan werd één vlinder bij het reeds eerder gevangen exemplaar gezet en zodoende werden
nog meer eieren verkregen. De jonge rupsjes, die na ongeveer een week te voorschijn kwa¬
men, werden op verschillende plaatsen buiten gehouden; een klein gedeelte binnenshuis in een
onverwarmd vertrek voor het open raam, als de zon tenminste niet scheen.

De rupsjes, die in de tuin werden gekweekt, werden in conservenblikjes zonder deksel en
bodem gehouden. Deze blikjes werden over de violeplanten in de grond gedrukt, waarna er
nylongaas overheen werd gebonden. Enkele rupsen groeiden zeer snel en werden vlak voor de
verpopping in het onverwarmde vertrek bij de andere rupsen geplaatst. Na de verpopping van
16 rupsen in het late najaar, werden er 14 poppen weer buiten gezet onder een afdak aan de
noordzijde van een niet meer in gebruik zijnde volière. Geen enkele pop echter overleefde de
winter! De twee binnenshuis gehouden poppen kwamen op 24 en 27 november 1981 uit bij een
temperatuur die overdag ± 16° G was en 's nachts aanmerkelijk lager.

98

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIL 1983

Vanaf eind september tot en met 30 oktober werden buiten in de tuin, vooral bij zonnig
weer, regelmatig jonge rupsjes waargenomen, die evenals de opgesloten exemplaren nog
steeds actief waren en graag gingen zonnen op door mij neergelegde droge houtspaanders en
dor hout. Op deze wijze vond ik nog 28 rupsjes, die nagenoeg dezelfde grootte hadden als die
in de conservenblikjes, nl. ± 3-5 mm. Meestal deed ik de gevonden dieren bij de andere rupsen
in de blikjes. In het vroege voorjaar van 1982 bleken de meeste rupsen verdwenen of dood te
zijn. Twee overgebleven exemplaren, die buiten erg zonnig stonden, groeiden in de eerste helft
van maart al flink en stonden 19 maart voor hun laatste vervelling. Maar twee dagen later trof
ik ze dood en aangevreten aan. In het blikje bleek ook een oorworm te zitten, die daar
waarschijnlijk de oorzaak van was.

Andere overgebleven rupsen, die buiten onder neteldoek op het noorden van de vermelde
volière werden gekweekt, groeiden veel langzamer en leverden vier vlinders op, die uitkwa¬
men op 2, 5 en 6 juni 1982.

Inmiddels waren door mij in de duinen al op 29 april 1982 twee vlinders gezien en zag ik
bovendien op 14 en 15 mei eierleggende 9 9 in de tuin. Op 18 mei vond ik in de duinen op een
goede vliegplaats van de soort vijf eitjes op Viola tricolor en één ei vlak erbij op een verdorde
grasstengel. Twee eieren werden meegenomen en buiten onder gaas verder gekweekt. Door
het fraaie zonnige weer groeiden de rupsen erg snel en waren al op 8 en 10 juni verpopt; helaas
kwamen ze door onbekende oorzaak niet uit. Waarschijnlijk hebben ze te lijden gehad van de
regen.

Eind juni werden in de tuin weer verscheidene 9 9 eierleggend aangetroffen. De voorkeur
ging daarbij steeds uit naar zeer kleine plantjes, die soms zo vol eieren zaten, dat ik voor voed¬
selgebrek in een later stadium vreesde. Begin juli waren er al veel rupsen, die gemakkelijk en
snel van de ene plant naar de andere kropen. Ook in de duinen zal dat steeds het geval moeten
zijn, gezien de geringe hoeveelheid voedsel die een plant daar kan bieden.

Bij zonnig weer zochten ze, druk rondkruipend een warm plekje op het zand, liefst tegen een
steentje, een houtspaander of iets dergelijks om te zonnen. Ik kon hun gedragingen toen goed
waarnemen ten aanzien van mieren, die ook actief werden bij zonnig weer. Soms rende een
mier op een rups af, die zich dan niet verroerde. De mier had de rups nauwelijks aangeraakt of
zij (de mier) rende onmiddellijk weer weg, waarschijnlijk afgestoten door een voor haar
onaangename geur. In elk geval moesten de mieren niets hebben van de zich zonnende rupsen.

Op 27 juli en 1 augustus vond ik twee poppen tussen het in de buurt staande walstro. Deze
poppen waren gehuld in een soort luchtige cocon, maar zij kwamen helaas niet uit. Een in het
najaar gevonden pop tussen walstro bleek reeds dood bij de vondst.

Mijn voorlopige conclusie over de overwinteringskweek is, dat Issoria lathonia de winter
doorkomt als jonge rups en niet als pop. De pop zet zijn ontwikkeling nl. al bij geringe tempe¬
ratuurstijging voort en komt dan voor de winter nog uit, ofwel hij sterft.

Sint-Adelbertabdij, Abdijlaan 26, 1935 BH Egmond-Binnen.

EEN NIEUWE NEDERLANDSE VINDPLAATS VAN ADERUS NIGRINUS (GER-
MAR) (COL.: ADERIDAE). In juni 1978 vond ik bij toeval een vijftal exemplaren. De ke¬
vers zaten onder de dunne schors van dode Pm «5'- takken die midden op de Reghte Heide te
Goirle in de blakerende zon lagen. De dieren bevonden zich op de naar de grond gerichte kant
van de takken. Bij de grove sortering zette ik de kevers aanvankelijk bij het geslacht Ptinus,
waarop de vrouwelijke dieren bij eerste oogopslag sterk gelijken. Bij nadere beschouwing
kwamen de verschillen echter dadelijk aan het licht. Bij de twee mannetjes waren de verschil¬
len eveneens duidelijk, vooral in de bouw van het derde sprietlid en het eerste achtertarslid.
Over de exacte levenswijze schijnt nog veel onduidelijkheid te bestaan, vandaar de gedetail¬
leerde beschrijving van de omstandigheden waaronder ik de kevers vond. Wellicht kunnen an¬
dere coleopterologen hierover meer berichten.

J. Heerkens, Goirleseweg 80, 5026 PC Tilburg.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VII. 1983

99

Callisto denticulella (Thunberg, 1794) in Nederland
(Lep.: Gracillariidae)

door

A. van FRANKENHUYZEN
Piantenziektenkundige Dienst, Wageningen

&

J.M.FRERIKS

Proeßoomgaard „De Schuilenburg”, Kesieren

ABSTRACT. — Callisto denticulella (Thunberg, 1794) in the Netherlands (Lep.: Gradllarii-
dae). Indications of a partial second generation of Callistd denticulella in the Netherlands were
found in observations of a few mines with larvae in late summer and the fact that 0.5% of the
cocoons made in the summer and fall of 1978 appeared to be empty in January 1979. In 1980
the main flight appeared from May 15th until June 16th.

Callisto denticulella komt in Nederland algemeen voor. De rups wordt voornamelijk gevon¬
den op Malus, soms op Pyrus en een enkele keer op Crataegus. Op onbespoten appelbomen
kan de mot talrijk zijn. De levenswijze werd in 1974 door ons onderzocht (Van Frankenhuyzen
& Freriks, 1975). Voorts hebben wij gedurende een reeks van jaren de verspreiding van de

Fig. 1. Vindplaatsen van C. denticulella in Nederland (1960-1980). (Distribution of C. denti¬
culella in the Netherlands (1960-1980)).

100

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIL 1983

Fig. 2-4. Callisto denticulella. 2. Bovenzijde van een blad met blaasmijn. (Upperside of a leaf
showing the blotch mine). 3. Bladeren met omgeslagen bladrand. Op het rechterblad is de wit¬
te spinselrand duidelijk zichtbaar. (Leaves with turned up margins, at right the white spinning

threads). 4. Imago.

soort in Nederland nagegaan, waarbij medewerking werd verleend door de fruitteeltcorrespon-
denten van de Plantenziektenkundige Dienst en leden van de Chr. Jeugdbond van Natuur¬
vrienden (thans A.C.J.N.). Daarbij is gebleken dat de soort overal in het land voorkomt
(fig. 1). De inventarisatie was gemakkelijk en betrouwbaar uit te voeren doordat het werk van
de rups goed herkenbaar is.

De larve leeft aanvankelijk in een blaasmijn (fig. 2), gewoonlijk aan de bovenzijde van een
blad. Een enkele keer werd een mijn aan de onderzijde ervan aangetroffen. Zij is zilverglan-
zend met een roestkleurige weerschijn, meestal enigszins „opgeblazen”. Alleen de jonge rups
mineert. Al na enkele vervellingen wordt de mijn verlaten, waarna de verder vrijlevende rups
een schuilplaats maakt door een bladrand naar beneden om te klappen en met veel wit spinsel
vast te zetten (fig. 3). Deze schuilplaats wordt vervolgens van binnenuit geskeletteerd, d.w.z.
het bladmoes wordt tussen de nerven weggevreten. De rups verhuist drie of vier maal en maakt
daarbij elke keer een nieuwe schuilplaats.

Eckstein (1933) geeft aan, dat de motten in april-mei en wederom in juli-augustus aanwezig
zijn. Volgens deze auteur kan van dit insekt dus meer dan één generatie per seizoen optreden.
Soenen & Aerts (1953) vonden op 22 september 1953 nog enkele bewoonde mijnen. Volgens
Hering (1957) is er in Europa, inclusief Engeland, één generatie per jaar, wat volgens Vogel &
Isler (1957) ook in Zwitserland het geval is. Bij het in 1974 gedane onderzoek naar de levens-

Fig. 5. Vleugeltekening van C. (Wing markings).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VII. 1983

101

winter april mei juni juli aug. sept. winter

Fig. 6. Levenscyclus in 1974. (Life cycle in 1974).

wijze in Nederland werd uitgegaan van één io een boomgaard gevangen vlinderpaartje, waar¬
van uiteindelijk een veertiental rupsen tot aan de overwinteringsfase werd geobserveerd.

Over de vluchtperiode konden in 1974 geen waarnemingen worden gedaan wegens gebrek
aan depotmateriaal. Uit veldwaarnemingen aan mijnen en omgeslagen bladranden kon echter
worden afgeleid, dat de vlucht toen in mei en juni moest hebben plaatsgehad (fig. 6). Een paar
in de nazomer (september) aangetroffen mijnen met rupsen werden toen door ons toegeschre¬
ven aan enkele laat (in juli) verschenen vlinders van deze voorjaarsgeneratie. Latere waarne¬
mingen (in 1979) maken het echter waarschijnlijk dat deze iaat aanwezige rupsen nakomelin¬
gen waren van een kleine partiële tweede generatie. Eind 1978 deed zich namelijk een onver¬
wachte gelegenheid voor om cocons met poppen van C. denticulella te verzamelen. Deze
werden aangetroffen in jute vangbanden, die vanaf juni 1978 — voor andere doeleinden — om
stammen van onbespoten appelbomen waren bevestigd. Op deze bomen waren in die zomer
veel mijnen aanwezig. In januari 1979 werden de cocons uit de vangbanden verwijderd. Daar¬
bij werden er ook enkele (ongeveer 1 op de 200) cocons aangetroffen waaruit een lege pophuid
naar buiten stak. Dit wees er op, dat er in het voorgaande jaar een partiële tweede vlucht was
opgetreden. De waarneming aan overwinterende cocons werd één jaar later herhaald. Daarbij
bleek opnieuw dat er enkele cocons reeds in de nazomer vlinders hadden opgeleverd.

De in januari 1980 verzamelde cocons werden in een buitendepot geplaatst, zodat in het
daaropvolgende voorjaar vluchtwaarnemingen konden worden gedaan. Door de mottenvang¬
sten dagelijks te tellen werd een vluchtcurve (fig. 7) verkregen. De eerste mot verscheen op 15
mei, de laatste op 16 juni. Het viuchtverloop was zeer regelmatig en vertoonde geen pieken.
Het depot leverde na 16 juni geen motten meer op. In het veld werden echter in augustus-sep-
tember sporadisch wederom enkele mijnen met rupsen gevonden, die dus kennelijk afkomstig
moesten zijn van een uiterst geringe partiële tweede vlucht. Na de warme zomer en herfst van
1982 werden op appelbomen opnieuw enkele late mijnen aangetroffen.

LITERATUUR

Eckstein, K., 1933. Die Kleinschmetterlinge Deutschlands 5: 1-211. K. G. Lutz, Stuttgart, (biz.
159).

Fig. 7. Vlucht (1980), gebaseerd op in de winter verzamelde poppen. (Diagram of flight
(1980), based on pupae collected in the previous winter).

102

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VII. 1983

Frankenhuyzen, A. van & J. M. Freriks, 1975. De Appelroestmijnmot, Callisto denticulella.
— Levende Nat. 78: 249-253.

Hering, E. M., 1957. Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa 2: 651-1185. Junk,
’s-Gravenhage. (blz. 659).

Soenen, A. & R. Aerts, 1953. Contribution à l’étude des mineuses des arbres fruitiers: 14-17. —
Centre de Recherches de Gorsum.

Vogel, W. & R. Isler, 1957. Ornix guttea Haw., ein interessanter Kleinschmetterling an Apfel¬
blättern. — Schweiz. Zeitschr. Obst - Weinbau 66: 465-468.

Geertjesweg 15, 6703 BJ Wageningen.

Schuilenburg 3, 4041 BK Kesteren.

WAARNEMINGEN VAN LEPIDOPTERA BOVEN ZEE. Toen we op 20 juli 1982 over
het wad naar Borkum voeren, maakte mijn vrouw mij opmerkzaam op een vlinder die kenne¬
lijk van het vasteland onderweg was naar Schiermonnikoog. Het dier vloog bijna recht tegen
de vrij sterke noordoostelijke wind in (windkracht 5). Nu begon ik er natuurlijk op te letten of
er nog meer vlinders onderweg waren naar het eiland. Voor zover ik heb kunnen tellen waren
er ca. 40 Pieris brassicae (Linnaeus) en ca. 30 Inachis io (Linnaeus). In werkelijkheid zijn het
er natuurlijk veel meer geweest. Enkele vlinders gebruikten ons schip als rustpunt en vlogen na
een korte pauze weer verder.

De nacht werd op het wad doorgebracht en nadat de miezerige regen was opgehouden en de
zon doorkwam heb ik van 10 tot 11 uur, tot de Oude Westereems, nog eens 18 P. brassicae en
12 /. io geteld, nu op weg naar Rottumerplaat en Rottumeroog.

Dat deze trek naar de voor de kust liggende eilanden niet uitsluitend een Nederlandse aan¬
gelegenheid was, bleek de volgende dagen. Ook tussen de Oostfriese kust en de daarvoor lig¬
gende eilanden was de trek van dezelfde twee vlindersoorten aan de gang, steeds in noordelij¬
ke richting bij noordelijke winden. Zelfs tussen Wangerooge en Helgoland nam ik nog vlinders
waar. Op Helgoland trof ik trouwens ook Vanessa atalanta (Linnaeus) en Cynthia cardui (Lin¬
naeus) aan.

Begin augustus werden tussen diverse Deense eilanden (o.a. Fyn (Funen), Laaland en Aerö
verschillende vlinders over zee vliegend aangetroffen, maar nu in diverse richtingen. Het blijkt
dus wel, dat de zee beslist niet altijd vlinderloos is.

R. Westerneng, Torenakker 28, 7963 CC Ruinen.

NOTES FAUNISTIQUES DE GEMBLOUX nr. 6, 1981: 1-51. M. Leclercq & N. G. Olsuf-
vej. Nouveau catalogue des Tabanidae paléarctiques (Diptera). Faculté des Sciences Agrono¬
miques de l’Etat, 5800, Gembloux.

Deze publikatie bevat een systematische catalogus van de palearctische Tabanidae, in totaal
538 soorten. Bovendien een lijst van de genera en daartoe behorende soorten, beide in alfabe¬
tische volgorde en voorzien van codenummers voor statistisch gebruik, gevolgd door een bi¬
bliografie van ruim twee bladzijden.

Prijs van deze uitgave: Bfr. 80. — B. J. Lempke.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIL 1983

103

Fig. 1. Platypîilia farfarella Zeller. Gen. Prep. No. 929. Viella, Lerida, Hisp., 28.VIL1975,
Alt. 1400 m. (leg. C. Gielis). A. Ventral vue, B. Vinculum. C, Anellus. D. Aedeagus.

A Plume Moth new to the fauna of Spain (Lep,: Pterophoridae)

C. GIELIS

ABSTRACT. •=- A species of Plume Moth is recorded as new to the fauna of Spain, Platypti-
lia farfarella Zeller, 1867.

During the summer of 1975 I stayed for a period of six weeks in the northern provinces of
Spain where I collected a large number of microlepidoptera, mainly Plume moths. This re¬
sulted in a collection of about 500 specimens.

One of the localities visited was the Valle de Aran. Here, a few kilometres east of the city of
Viella, I picked up a plume moth which I presumed to be.F. calodactyla (Denis & Schiffermuel-
ler, 1775). Later on, when I took a second look at the genus Platypîilia I discovered that the
above mentioned specimen was somewhat smaller than the other calodactyla specimens. Under
the dissection microscope it showed an almost complete row of black cilial scales on the third
feather of the hind wing, reaching from the wingbase up to the scaletooth in the middle of the
feather. Due to these characters the specimen supposedly belonged to the species Platyptilia
farfarella. Examination of the genitalia (figs. 1-4) confirmed this supposition.

From the literature (Bigot, 1963; Hannemann, 1977; Buszko, 1979) it is clear that farfarella
has a wide distribution over Europe: Germany, France, Italy, Hungary, Poland, Japan, and I
myself recorded it as new for the Netherlands (Gielis, 1982, in the press). Agenjo (1977) does
not list the species. Material examined: 1 â, Viella, Lerida, Hisp., 28. VII. 1975, Alt. 1400 m
(leg. C. Gielis).

The locality where I collected the animal is in a subalpine region at 1400 metres altitude. For
a detailed description of the vegetation of these regions, see Polunin & Smythies (1973: 136-
150).

104

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.VÏI.1983

REFERENCES

Agenjo, R., 1977. Cataloge ordenador de los lepidópteros de Espana. — Graellsia 22: 1-28.
Bigot, L., 1963. Les Eucnaemidophorus, Platyptilia et Amblyptilia de la faune française (Lep.
Pterophoridae). — Alexanor 3: 253-265.

Buszko, J., 1979. Lepidoptera, Pterophoridae. — Klucze Oznacz. Owad. Pol. 27 (44): 53”68.
Gielis, C., 1983. Drie Vedermotten nieuw voor de Nederlandse fauna en twee die vervallen
van de lijst (ter perse).

Hannemann, H. J., 1977. Kleinschmetterlinge oder Microlepidoptera III. Federmotten (Ptero¬
phoridae) Gespinstmotten (Yponomeutidae) Echte Motten (Tineidae). — Tierw.

Dtl. 63: 38-50.

Polunin, O. & B. E. Smythies, 1973. Flowers of South-West Europe a field guide: I-XV, 1-480,
fign. London, Oxford Univ. Press.

Dongjumerweg 13, 8811 HA Ried.

PROCEEDINGS OF THE THIRD INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TRICHO-
PTERA, 1981. G. P. Moretti, ed.; pp. XXI, 472; 231 figs, 50 tables; name index 11 columns,
subject index 36 columns. Junk, Den Haag. ISBN 90-6193-130-4. Prijs (gebonden) ƒ 195, — .
(Series Entomologica 20.)

55 frichopterologen, begin augustus 1980 in symposium bijeen te Perugia, produceerden ge¬
zamenlijk niet minder dan 54 artikelen en posters. Daar staat wel tegenover, dat sommige au¬
teurs aanmerkelijk breder uit de verf komen dan andere — met name de editor (samen met
leerlingen) is goed voor niet minder dan 10 bijdragen. De artikelen geven een bont beeld van
de verscheidenheid aan onderzoeken die aan Trichoptera worden gedaan (des te bonter, om¬
dat de artikelen zijn opgenomen in alfabetische volgorde van de auteursnaam). Dank zij een
uitstekende subject index wordt deze warreligheid overigens wel weer wat gecompenseerd.

Natuurlijk varieert de kwaliteit en belangwekkendheid van de bijdragen aanzienlijk. Ik heb
de indruk dat er wel wat hardhandiger had kunnen worden geredigeerd — sommige bijdragen
zijn m.i. zelfs overbodig, of hadden kunnen worden ingekort, terwijl veel figuren tamelijk le¬
lijk zijn uitgevallen.

Boeken als dit hebben, hoe wisselend en heterogeen ze ook van inhoud zijn, het grote belang
dat ze een up to date ontsluiting bieden van wat er in een bepaald veld van onderzoek gaande
is. Daarom is het erg jammer dat hier de literatuurlijsten van veel van hun waarde ontdaan
zijn, doordat men de artikel-titels niet heeft afgedrukt. Het is een gelukkige omstandigheid dat
de beide vorige symposium-proceedings bij dezelfde uitgever verschenen zijn, en nog beschik¬
baar. Ze kosten respectievelijk ƒ 80, — en ƒ 1 15, — . W. N. Ellis.

PERSONALIA

Op 28 januari 1983 promoveerde ons lid J. van den Bos uit Heemstede aan de Landbouwho¬
geschool te Wageningen tot doctor in de landbouwwetenschappen op een proefschrift getiteld
„The isolating effect of greenhouses on arthropod pests: a case study on Clepsis spectrana
(Lepidoptera: Tortricidae)”. Promotor was prof. dr. J. de Wilde, coreferent was dr. ir. G. W.
Ankersmit.

De redactie maakt tot haar leedwezen het overlijden bekend van mevrouw G. C. van der
Wiel-Voss te Amsterdam. Zij overleed op 23 april 1983, bijna 90 jaar oud.

Sedert het overlijden in 1954 van haar echtgenoot, de bekende coleopteroloog P. van der
Wiel, was zij begunstigster van onze vereniging.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIL 1983

105

Distribution and ecology of Agabus striolatus (Gyllenhal) in the
Netherlands (Coleoptera: Dytiscidae)*)

by

J. G. M. CUPPEN & H. P. J. J. GUPPEN

ABSTRACT. — Remarks are made concerning the phenology and habitats of this rare spe¬
cies.

Introduction

Recently Van Nieukerken (1981) published a paper on the distribution and ecology of four
stream dwelling species of the genus Agabus, viz. A. guttatus (Paykull), A. biguttatus (Olivier),
A. paludosus (Fabricius) and A. didymus (Olivier), in the Netherlands. In an addition to this
the present paper contains a distribution map of Agabus striolatus and a discussion of the ecolo¬
gy of the species.

Agabus striolatus is easily recognized, even in the field, by its small size (7-7.5 mm) and the
parallel sides of pronotum and elytra. Under low magnification the elongate narrow reticula¬
tion of the pronotum and elytra is very distinct. This species can only be confused with the very
common Agabus bipustulatus (Linnaeus), but the latter is much larger (9-9.5 mm).

There are only three published records of A. striolatus in the Netherlands (Everts, 1903,
1922). Since A. striolatus is also rare elsewhere in Europe (Guignot, 1947; Zaitsev, 1953;
Schaeflein, 1971) the present paper fills a gap in our knowledge of this water beetle. The data
presented in this paper are mainly based on our own collections made during 1974-1981. The
distribution map has been complemented with data from other collections (see table 1).

Distribution. — A. striolatus has been found in the north of Europe, Poland and Russia
(Zaitsev, 1953), Germany (Schaeflein, 1971; Hebauer 1975), England (Balfour-Browne, 1950;
Foster, 1977), Belgium (Zimmermann, 1934) and France (Guignot, 1947).

In table 1 a chronological survey of the collected Dutch specimens of Agabus striolatus is
given. Since 1950 the species has been found in seventeen 10 x 10 km squares, before that only
in six squares. A. striolatus seems to be restricted to the central, eastern and southern parts of
the Netherlands (see fig. 1). According to Brakman’s list (1966), the species is new for the
provinces of Limburg, Utrecht, Noord-Holiand and Drenthe. The lack of records of A. striola¬
tus in the northern and western (Holocene) parts of our country is probably caused by under-
sampling ot the appropriate habitats in the proper time of the year. We suspect this, since many
localities are situated in comparable Holocene parts of the Netherlands such as the Betuwe.

Phenology. — From the collecting dates (see table 1) it can be concluded that adult A. strio¬
latus is mainly found in autumn, winter and spring with maximum abundance in March. Sum¬
mer reports are scarce. Our only record in July concerned a callow female. Balfour-Browne
(1950) and Hebauer (1975) also conclude that A. striolatus can be found mainly in winter and
spring.

Nothing seems to be known about the life-cycle of A. striolatus (Balfour-Browne, 1950) and
the larva is not included in the key of Galewski (1980). The record of a female in July indicates
that larvae of A. striolatus can be expected in late spring and early summer.

Description of the habitat. — The watertemperature at our samplingsites was generally very
low. Only twice watertemperatures above 10°C were recorded; eight times the beetle was even
collected from under the ice.

The water at the sampling-sites was always stagnant, except in one case. This concerned an
odd specimen in the upper-course of a slow flowing brooklet leaving an alder-brake.

') Mededeling: E. I. S. -Nederland, no. 20.

106

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VII. 1983

Table 1. Chronological survey of the collected specimens of Agabus striolatus (Gyllenhal) in
the Netherlands. Numbers in brackets are the number of collecting dates. Abbreviations:
ZMA = Zoölogisch Museum Amsterdam, RMNH = Rijksmuseum van Natuurlijke Historie
Leiden, BSW = Biologisch Station Wijster, EvN = E. van Nieukerken, HC = H. Cuppen, JC
= J. Cuppen. In the column EIS the matrix numbers from the EIS in the Netherlands are
given.

Locality

EIS

date

number

coll.

Breda

25-14

V.1901

1

ZMA

Oisterwijk

25-17

VII

1

RMNH

Oldenzaal

17-31

VIL 1906

1

RMNH

Amsterdam, Zeeburg

16-15

30. IV. 1916

1

ZMA

Ruurlo

19-28

VIL1917

1

RMNH

Roermond

29-22

21.111.1943

1

ZMA

Lheebroek, Onland

11-28

24. VUL 1960

1

BSW

Schijndel, De Steeg

24-19

07. IV. 1971

1

EvN

Sevenum, Heesbeemden

26-25

10.XL1974

1

JC

Sevenum, Heesbeemden

26-25

03. IV. 1977

1

HC

Zetten, Leigraafseweg

21-20

15. V. 1977

1

JC

Beesd, Tricht

21-17

12.XIL1977

1

JC

Maasbree, Aschbroek

27-25

22.1.1978

3

JC

Veenendaal, De Hel

20-19

08.111.1978

7

JC

Zetten, Leigraafseweg

21-20

29.111.1978

2

JC

Randwijk, Steenkuil

21-20

01. IV. 1978

2

JC

Valburg, Zeegstraat

21-21

01.IV.1978

1

JC

Venray, Spurkt

25-22

17.111.1979

1

JC

Teuge, Bottenhoekseweg

17-25

20.111.1979

1

HC

Twello, Kraaigraaf

17-25

28.111.1979

1

HC

Zetten, Leigraafseweg

21-20

05. IV. 1979

1

JC

Valburg, Zeegstraat

21-21

1980

15 (6)

JC

Renswoude

19-19

17.11.1980

1

JC

Hummelo, Zelhemseweg

20-27

02.111.1980

1

JC

Hall, Haarweg

19-26

1980-1981

36 (8)

HC

Hall, De Hoeve

19-26

31.111.1980

2

HC

Dodewaard, Parallelweg

21-20

01. IV. 1980

1

JC

Oeken, Slangenwal

19-26

23. IV. 1980

1

HC

Kortenhoef, Het Hol

18-16

13.VL1980

2

EvN

Leuvenheim

19-26

28.1.1981

3

HC

Appeltern, Nieuwe Schans

22-19

07.111.1981

1

JC

Wijhe, Bremmelerstraat

15-26

14.111.1981

1

JC

Apeldoorn, IJsseldijk

18-25

18.IIL1981

1

HC

The water at the localities was clear or brown-coloured due to humic acids. The pH ranged
between 4.9 and 7.4 (median at pH 6.7). The Ck-content ranged from 20.0 to 91.8 mg/1 (medi¬
an at 51.0 mg/1). The electric conductivity ranged from 255 to 920 mho (medain at 440 mho).
The water depth ranged from 1 to 50 cm. Generally the habitats dry up during summer. The
bottom of the localities consisted of coarse organic material such as leaves of trees (mainly Ai¬
nus, Salix, Quercus and Populus) or litter of Carex, Calamagrostis , Phragmites and Glyceria
maxima (Hartm.) Holmb. On bare mineral soils as clay or sand the species has only been col¬
lected twice.

The vegetation at the sampling-localities is dominated by helophytes such as Carex acuta L.,
Carex acutiformis Ehrh., Carex riparia Curt., Carex hudsonii A. Benn., Calamagrostis canes-
cens (Web.) Roth, Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. or Glyceria maxima, while Iris
pseudacorus L., Typha angustifolia L. and Sparganium erectum L. can be co-dominant. Hydro-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VI!. 1983

107

•3=» ?

Fig. 1. Sampling-localities of Agabus striolatus (Gyllenhal) in the Netherlands, plotted in the 10
X 10 km UTM-grid. Small dots: data before 1950, big dots: data after 1950.

phytes are rare; only Lemna minor L. and Hoitonia palustris L. have been found more than
once. In shaded drains the beetles can especially be found in the sparse vegetation (e.g. Carex-
tussocks).

Suitable habitats for A. striolatus are open spots in alder-brakes, drains in alder-brakes, oak-
woods and unmanured Populus-plântâtions, Carex-, Calamagrostis- and P/zragw/to-marshes
and swampy ditches.

The habitats of A. striolatus are seriously threatened by lowering of groundwater level by

agricultural drainage, industrial use and water-supply for household purposes.

Acknowledgement. — The authors are much indebted to Mr. E. J. van Nieukerken for per¬
mission to publish the data from the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden, the Zoo¬
logisch Museum, Amsterdam, Biologisch Station, Wijster, and his private collection. Further
thanks are due to Dr. G. van der Velde, Mr. J. van Tol and Mr. R. D. Hotchkis for critical
remarks.

REFERENCES

Balfour-Browne, F., 1950. British Water Beetles 2: 1-395, 90 figs., 56 maps, Ray Society, Lon¬
don.

Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nedeland en het omliggende gebied. — Mono-
grn. Ned. ent. Ver. 2: 1-219.

108

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VII. 1983

Everts, E., 1903. Coleoptera Neerlandica 1: 1-676, 62 figs., Nijhoff, Den Haag.

- , 1922. Coleoptera Neerlandica 3: 1-667, 19 figs., Nijhoff, Den Haag.

Foster, G., 1977. Black holes in Norfolk, a journey into the unknown. — The Balfour-Browne
Club Newsletter 6: 6-9.

Galewski, K., 1980. Third stage larvae of European species of Agabus Leach (Coleoptera, Dy-
tiscidae). — Pol. Pismo Ent. 50: 3-69, 98 figs.

Guignot, F., 1947. Coléoptères Hydrocanthares. — Faune Fr. 48: 1-286, 128 figs.

Hebauer, F., 1975. Agabus striolatus Gyll. — erstmals in Süddeutschland nachgewiesen!
(Coleoptera, Dytiscidae). — NachrBl. bayer. Ent. 24: 53-55, 2 figs.

Nieukerken, E. J. van, 1981. Distribution and ecology of stream dwelling Agabus species
(Coleoptera: Dytiscidae) in the Netherlands. — ■ Nieuwsbrief European Invertebrate
Survey-Nederland 10: 17-21, 4 figs.

Schaeflein, H., 1971. Familie: Dytiscidae, echte Schwimmkäfer. In: H. Freude, K. W. Harde
& G. A. Lohse (eds.). — - Käfer Mitteleuropas 3: 16-89.

Zaitsev, F. A., 1953. Nasekomye zhestkokrylye IV. Plavuntsovye i vertyachki. — Fauna SSSR
58: 1-376, 73 figs. (English Translation: Coleoptera, families Amphizoidea, Hygro-
biidae, Haliplidae, Dytiscidae, Gyrinidae 1-401, 74 figs., Jerusalem, 1972).

Zimmermann, A., 1934. Monographie der paläarktischen Dytiscidae. V. Colymbetinae. 78 pp.

Vakgroep Waterzuivering, sektie Hydrobiologie, Landbouwhogeschool, De Dreijen 12,

6703 BC Wageningen.

Samenwerkingsorgaan Oost-Veluwe, Postbus 748, 7300 AS Apeldoorn.

ROZKOSNŸ, R., 1982. A BIOSYSTEMATIC STUDY OF THE EUROPEAN STRA-
TIOMYIDAE (DIPTERA); vol. 1: Introduction, Beridinae, Sarginae, Stratiomyinae. Series
Entomologica, vol. 21; pp. VIII, 401; 74 plates, 60 distribution maps; index ca. 8 kolommen.
Dr. W. Junk, Den Haag; ISBN 90-6193-132-0; prijs (gebonden) ƒ 185,00.

Wapenvliegen zijn mooi, de larven zijn aquatisch, en de familie is niet al te soortenrijk.
Meer kun je niet wensen voor een „populaire” insektengroep. Rozkosny wil in twee stevige
banden de Europese (inclusief Rusland westelijk van de Ural, en Turkije) fauna van deze fami¬
lie weer eens samenvatten, en het ziet er naar uit dat hem dat uitstekend lukt.

Het werk ziet er uit als een gedegen, traditionele revisie, (waarom zoiets biosystematiek
moet heten is me een raadsel), met enkele plezierige extra’s voor de historisch, en speciaal de
faunistisch geïnteresseerde dipteroloog. Er is een historisch overzichtje van het systematisch
werk aan Stratiomyidae, natuurlijk zijn er wat paragrafen over morfologie (ook van eieren,
larven en poppen), biologie, oecologie, periodiciteit, verspreiding etc. Vanwege de faunisti-
sche aard van het boek is het een goede gedachte geweest om van elk Europees land een be¬
knopt overzichtje te geven van de inventarisatie van de Stratiomyidae (voor Nederland te be¬
ginnen met de lijst van Van der Wulp & de Meijere, 1898, en eindigend met Aat Barendregt,
1980).

De hoofdmoot van het boek bestaat uit beschrijvingen van de Europese soorten, met waar
nodig tabellen (ook weer voor de larven, voorzover bekend), waarbij uitvoerige aandacht
wordt gegeven aan synonymisering, type-onderzoek, en, alweer, faunistische gegevens. Er zijn
veel tekeningen, alle bijeen achterin het boek. Daar vindt men ook een van de andere goede
zaken uit dit boek, een complete set verspreidingskaarten.

Natuurlijk blijven er wensen over. De behandeling is wel erg klassiek, en iets meer aandacht
aan verwantschappen (en daarop gebaseerde biogeografie) zou het boek zeker verdiept heb¬
ben. Nederlandse faunisten zullen het betreuren dat de auteur weliswaar veel materiaal gezien
heeft, maar van de vele goede Nederlandse verzamelingen slechts een klein deel bestudeerd
heeft van de collectie van Kabos.

Rozkosny meldt voor Nederland 36 soorten wapenvliegen. Ik verwacht dat dit boek velen
zal stimuleren om dat getal snel te laten verouderen. — W. N. Ellis.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VII. 1983

109

Eotetranychus rubiphilus espèce nouvelle pour la France et l’Europe
occidentale: redescription et caryotype (Acari: Tetranychidae)

par

J. GUTIERREZ & W. HELEE

ABSTRACT. — Eotetranychus rubiphilus new to France and western Europe: redescription
and karyotype (Acari: Tetranychidae). Up to the present time, only three species of the genus
Eotetranychus were known from France: E. tiliarum, E. carpini vitis and E. pruni. This study
now reports a further two: E. populi and E. rubiphilus. The latter species was previously
known only from Georgia (U.S.S.R.) and is thus new to western Europe also. It is redescribed
and its karyotype studied from a strain collected on Rubus fruticosus in Normandy.

D’après la bibliographie, le genre Eotetranychus Oudemans n’est représenté en France que
par trois espèces:

— Eotetranychus tiliarum (Hermann), décrit à partir de spécimens récoltés sur tilleul à Stras¬
bourg en 1804 et retrouvés sur la même essence à Versailles, le 3. X. 1963 (réc.: J. G.); E. carpi¬
ni (Oudemans) identifié sur vigne par Rambier (1958) et considéré comme appartenant à la
sous-espèce E. carpini vitis (Oudemans) par Jeppson et al. (1975); E. pruni (Oudemans) signa¬
lé également par Rambier (1959) sur pommier et sur prunier, et dont nous avons examiné des
exemplaires prélevés sur prunier, et dont nous avons examiné des exemplaires prélevés sur
pommier à Domfront (Orne), en août 1981 (réc.: W.H.).

Ce nombre peut être porté à cinq par la récolte de E. populi (Koch), sur peuplier au Vésinet
(Yvelines), en octobre 1963 (réc.: J. G.) et récemment par la découverte d’une autre espèce sur
Rubus fruticosus L. à Domfront, en juin 1980 (réc.: W.H.).

Malgré un certain nombre de difficultés, nous avons estimé que le dernier taxon récolté en
Normandie était identifiable à Eotetranychus rubiphilus (Reck), précédemment connu sur deux
Rosaceae {Rubus sp. eiAlchemilla sp.) en Géorgie (U. R. S. S.).

Reck a décrit en 1948, sous le nom générique Schizotetranychus tout en les classant dans le
sous-genre Eotetranychus, deux Eotetranychus: E. rubiphilus et E. bakurianensis, puis a placé
ensuite en 1959, la seconde espèce en synonymie avec la première. Les descriptions originales
de Reck sont extrêmement sommaires, d’autre part, comme Font déjà remarqué Pritchard &
Baker (1955), la représentation de Faedéage de E. bakurianensis publiée en 1948 est figurée à
l’envers, c’est à dire avec la partie distale tournée vers le haut, au lieu d’être dirigée vers le bas.
Le contour de Faedéage de E. rubiphilus publié en 1959 est, en outre, plus massif que celui de
E. bakurianensis figuré en 1948.

Les exemplaires de Normandie ont, après rétablissement convenable de sa position, un ae-
déage identique à celui de la première publication et ils possèdent le même type de péritrème.
Les femelles ont un segment terminal du palpe présentant le même aspect et, selon les informa¬
tions complémentaires fournies en 1959, leurs pattes ont la même chétotaxie. , .

Nous avons jugé utile de redécrire E. rubiphilus, d’après les spécimens prélevés en France et
nous avons étudié le caryotype de cette même souche à partir d’un élevage entrepris à l’Uni¬
versité d’Amsterdam.

Redescription de Eotetranychus rubiphilus (Reck)

Schizotetranychus {Eotetranychus) rubiphilus Reck, 1948: 374
Eotetranychus rubiphilus (Reck), Pritchard & Baker, 1955: 214-215
Schizotetranychus bakurianensis Reck, Reck, 1959: 56
Mâle: (Fig. 1, 2, 3, 7, 8, 10). Pour les 9 exemplaires étudiés, la longueur du corps, y compris
le stylophore, est 250 p < L < 285 p, la largeur la plus grande 110 ji < 1 < 123|i. Le péritrème
est terminé par une simple ampoule. La partie distale de Faedéage est tournée vers le bas et se

110

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIL 1983

Figs. 1-11. Eotetr any chus rubiphilus (Reck). 1. tibia et tarse I mâle 2. empodium I mâle 3. tibia
et tarse II mâle 4. tibia et tarse I femelle 5. empiodium I femelle 6. tibia et tarse II femelle 7.
aedéage 8. terminaison du péritrème mâle 9. terminaison de péritrème femelle 10. tarse palpai-

re mâle 11. tarse palpaire femelle.

termine par une pointe fine dirigée vers l’arrière; la marge dorsale est sigmoïde, la marge ven¬
trale présente une pointe en angle droit. L’eupathidie filière distale du tarse palpaire est très
réduite. L’empodium I est constitué de deux griffes formées de trois soies courtes soudées, les
empodiums II, III et IV sont composés de trois paires de soies fines.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .VIL 1983

111

Chétotaxie des pattes I, II, III et IV, dans l’ordre coxa, trochanter, fémur, genou, tibia et

tarse:

I:

2,

1,

10,

5,

13,

20

II:

2,

1,

7,

5,

8,

16

IIL

1,

1,

4,

4,

6,

11

IV:

1,

1,

4,

4,

7,

11

Chétotaxie détaillée des tibias et tarses I et II:

Tibia I: 8 soies ordinaires, 1 soie bothridique et 4 solénidions
Tarse I: 12 soies ordinaires, 3 eupathidies et 5 solénidions
Tibia II: 8 soies ordinaires

Tarse II: 11 soies ordinaires, 3 eupathidies et 2 solénidions

Femelle: (fig. 4, 5, 6, 9, 11). — Pour les 10 exemplaires étudiés, la longueur du corps, y com¬
pris le stylophore, est 290 p < L < 385 p, la largeur la plus grande 146 p < 1 < 180 p. Les soies
dorsales sont fines et d’une longueur très supérieure à la distance qui les sépare l’une de l’autre.
Les stries dorsales hystérosomales sont transversales. L’aire génitale femelle est du type willa-
mettei (Pritchard & Baker, 1955).

L’eupathidie filière distale du tarse palpaire est deux fois et demi plus longue que large.
L’empodium de toutes les pattes est composé de trois paires de soies fines.

La chétotaxie des pattes est la même que celle des mâles, sauf pour le tibia et le tarse I, qui
n’ont que 10 et 19 soies respectivement.

Chétotaxie détaillée du tibia et du tarse 1:

Tibia I: 8 soies ordinaires, 1 soie bothridique et 1 solénidion
Tarse I: 12 soies ordinaires, 3 eupathidies et 4 solénidions

Habitat. — E. rubiphilus n’était signalé qu’en Géorgie, mais sa présence dans l’ouest de la
France laisse supposer que son aire de répartition s’étend probablement à toute l’Europe occi¬
dentale.

En Normandie, cette espèce vit à la face inférieure des feuilles de Rubus fruticosus et les
femelles tissent des toiles peu abondantes. Les mâles sont jaune clair, les femelles jaune verdâ¬
tre avec des taches plus sombres de chaque côté de l’hystérosoma. Les oeufs translucides ou
blanchâtres, sont munis d’une petite pointe apicale.

Fig. 12. Eoîeîranychus rubiphilus (Reck). Microphotographies des stades mitotiques de noyaux
d’oefs écrasés. A. métaphase 2 n = 10; B. métaphase n == 5. (Grossissement: x 2800).

Cytologie

Le nombre de chromosomes de E. rubiphilus a été déterminé à partir des oeufs, par la
méthode de l’écrasement à l’orceine, mise au point par Helle & Bolland (1967). Nous avons
trouvé des oeufs diploïdes à 2 n = 10 chromosomes et des oeufs haploïdes à n = 5 chromoso¬
mes (fig. 12).

Ce caryotype relativement peu fréquent chez les Tetranychidae a déjà été observé, pour le
genre Eotetr any chus, chez E. smithi Pritchard & Baker {— E. ranomafanae Gutierrez) (Helle,
Gutierrez & Bolland, 1970), ainsi que chez E. fremonti Tuttle & Baker, et E. gambelii Tuttle
& Baker (Helle, Bolland & Heitmans, 1981).

112

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIL 1983

REFERENCES

Helle, W. & H. R. Bolland, 1967. Karyotypes and sex-determination in spider mites (Tetrany-
chidae). — Genetica 38: 43-53.

Helle, W., H. R. Bolland & W. R. B. Heitmans, 1981, A survey of chromosome complements
in the Tetranychidae. — Int. J. Acarol. 7: 147-155.

Helle, W., J. Gutierrez & H. R. Bolland, 1970. On sex-determination and karyotypic evolu¬
tion in Tetranychidae. — Genetica 41(1): 21-32.

Jeppson, L. R., H. H. Keifer & E. W. Baker, 1975. Mites injurious to economic plants: 1-614,
Univ. Calif. Press.

Pritchard, A. E. & E. W. Baker, 1955. A revision of the spider mite family Tetranychidae. —
Mem. pacif. Coast ent. Soc. 2: 1-472.

Rambier, A., 1958. Les tétranyques nuisibles à la vigne en France continentale. — Rev. Zool.
agric. appl. (1-3): 1-20.

- , 1959. Les acariens nuisibles en cultures fruitières. — Journées Fruit. Maraich., Avig¬
non (Conf.): 59-64.

Reck, G. F., 1948. Le genre Schizotetranychus (Tetranychidae, Acari) d’après des récoltes de
Géorgie (en russe). — Soobsh. Akad. Nauk. Gruz. S. S. R. 9(6): 369-376.

- , 1959. Clef de détermination des tétranyques (en russe): 1-150. Akad. Nauk. Gruz.

S. S. R., Inst. Zool.

Centre ORSTOM, Bp. A5 Nouméa Cedex, Nouvelle-Calédonie.

Laboratory of Experimental Entomology, University of Amsterdam, Kruislaan 302, 1098 SM

Amsterdam, Pays-Bas.

BARENDREGT, AAT, 1982. ZWEEFVLIEGENTABEL, zevende druk, pp. 1-84, fig. 1-
157. Jeugdbondsuitgeverij, ’s-Graveland. Prijs ƒ 5,00.

De Zweefvliegen doen het nog steeds goed! Na de uitgebreide publicatie over Zweefvliegen
van Noordwest-Europa en Europees Rusland van V. S. van der Goot in de Bibliotheek van de
K.N.N.V., nr. 32, die vorig jaar verscheen, is er nu ook een nieuwe up-to-date bewerking van
de jeugdbondsuitgave. Hierin is, hoofdzakelijk voor de beginners die nog zonder binoculair
moeten werken, in tabelvorm ongeveer 75% van de Nederlandse Zweefvliegen opgenomen.
Alle gebruikte kenmerken zijn met blote oog of loupe te zien. Papiersoort en papierkleur ma¬
ken het mogelijk deze tabel in het veld te gebruiken. Een spatje regen doet de bladzijden niet
aan elkaar kleven en ook in de volle zon is de tekst op het gelige papier duidelijk leesbaar. Het
feit, dat er sinds 1954 elke vier of vijf jaar van deze tabel een nieuwe bijgewerkte druk moest
verschijnen, wijst erop dat de tabel bruikbaar is en ook gebruikt wordt. De vele jeugdbonders
(en anderen!) die er sinds 1954 mee gewerkt hebben, hebben samen gezorgd, dat de Zweef¬
vliegen wel de best bekende Diptera-groep in Nederland zijn. Voor iedere dipteroloog is het
belangrijk, dat in deze uitgave een tot voorjaar 1982 bijgewerkte lijst van Nederlandse Zweef¬
vliegen is opgenomen, met de nieuwste gegevens op het gebied van nomenclatuur en taxono¬
mie. Het blijkt de bedoeling te zijn deze lijst voor elke volgende druk opnieuw bij te werken.
Een zeer loffelijk streven!

U kunt de tabel ontvangen door ƒ 5,00 over te maken op gironummer 233040 t.n.v. Jeugd¬
bondsuitgeverij te ’s-Graveland onder vermelding van „Zweefvliegentabel”. — Theowald van
Leeuwen.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTE?i_

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43

1 augustus 1983

No. 8

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

J. T. de JONGE, Hinderlijke of schadelijke miljoenpoten en insekten in en om gebouwen in
1982: 113; A. DIAKONOFF, A new species of Stathmopoda Herrich-Schäffer from the Sey¬
chelles Islands (Lepidoptera: Stathmopodidae): 117; A. W. M. MOL, Caenis lactea (Burmeis-
ter) in the Netherlands (Ephemeroptera: Caenidae): 119; J. van SOELEN & M. M. MAR-
KUSSE, Notes on the distribution of some insect species living in the stems of Aster tripolium
L. (Compositae): 124; KORTE MEDEDELINGEN: V. S. van der GOOT, Scaeva pyrastri,
B. J. LEMPKE, Theria primaria en T. rupicapraria: 128; LITERATUUR: 118, 123; PERSO¬
NALIA: 128.

Hinderlijke of schadelijke miljoenpoten en insekten in en om gebouwen

in 1982

door

J. T. de JONGE

Hoofdinspectie Milieuhygiëne, Afdeling Bestrijding van Ongedierte

ABSTRACT. — Troublesome and noxious millipedes and insects in and around buildings in
1982. A large number of complaints concerning annoying and noxious insects and also of some
millipedes was recorded. The millipedes came into buildings after disturbance of the environ¬
ment. The year 1982 had a good summer and as a consequence many insect species were abun¬
dant. A typical example hereof is the great number of complaints concerning the fly species
Musea autumnalis Degeer and Thaumatomyia notata Meigen.

An unknown ant, Iridomyrmex sp., was found at Katwijk. It is certainly not the Argentine
ant Iridomyrmex humilis Mayr. The ant Lusius flavus Fabricius was found at Heemstede in a
house in the middle of the town.

In two small casks for pepper and salt imported from the U.S.A. Stephanopachys substriatus
(Paykull) (Col.: Bostrychidae) was found. This species was not recorded in the Netherlands
before.

Inleiding

In 1982 ontving de afdeling Bestrijding van Ongedierte 2676 meldingen over hinderlijke en
schadelijke insekten en mijten. Daarin zijn ook begrepen klachten over het optreden van dui¬
zendpoten, miljoenpoten en pissebedden. Vooral de omstandigheden, waaronder een aantal
van de vermelde soorten woningen binnenkomt, zijn interessant. Tevens zijn enkele soorten
genoemd die nieuw zijn voor de Nederlandse fauna.

DIPLOPODA

In december 1981 werd ons vanuit Nieuwegein een monster miljoenpoten toegestuurd. Deze
miljoenpoten kwamen voor in een eengezinswoning van een half jaar oud welke was gebouwd

114

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

in een omgeving waar in het verleden veel riet werd gesneden. De miljoenpoten kwamen voor
in vrijwel de gehele woning. Het betrof de soort Craspedosoma simile Verhoeff. Deze geleed-
potigen komen algemeen voor in natuurlijke terreinen, met name in rietvelden, waar zij zich
voeden met organische afvalstoffen. Waarschijnlijk zijn de miljoenpoten gaan trekken omdat
hun leefmilieu werd verstoord. In woningen zal de soort zeker niet kunnen overleven. De over¬
last duurde in dit geval dan ook slechts enkele weken.

Een andere miljoenpotensoort, te weten lulus scandinavius Latreille werd in grote aantallen
aangetroffen in een sportkantine in Vlaardingen. De hinder trad op in oktober. Rond het ge¬
bouw staat veel jong groen. In de afgelopen zomer is een laag aarde aangebracht. Waarschijn¬
lijk is door dit laatste de invasie van deze miljoenpoten te verklaren. De soort komt overigens
algemeen voor in Nederland, tot nu toe was echter een dergelijk hinderlijk optreden niet be¬
kend.

In april kreeg de afdeling een melding over het voorkomen van miljoenpoten in een woning
te Kerkrade. Het bleek dat het hier een soort behorende tot het genus Cylindroiuliis betrof. De
woning was recentelijk gebouwd en de reden van het massaal optreden is waarschijnlijk gele¬
gen in het feit dat deze dieren gewoonlijk voorkomen in ruige terreinen. Door de bouw is hun
leefwijze verstoord en kwamen ze de woning binnen. Van Rossem e.a. (1962) berichtten reeds
over een soortgelijk geval in 1961.

SIPHUNCULATA

In februari kwam vanuit Alkmaar een melding binnen betreffende zeer waarschijnlijk exem¬
plaren van de kleerluis Pedicidus humanis corporis Degeer. De exemplaren waren aangetrof¬
fen in een trui welke was gevonden in een park. De laatste jaren werd deze soort in ons land
slechts zeer sporadisch aangetroffen, dit in tegenstelling tot het grote aantal meldingen over
hoofdluis. Het blijkt echter dat de kleerluis in ons land nog niet geheel is „uitgestorven” aange¬
zien er nog een ander geval werd gemeld waarbij het sterke vermoeden bestond dat het ook
hier de kleerluis betrof. Helaas is de determinatie aan de hand van slechts enkele exemplaren
niet geheel zeker.

DIPTERA

In de praktijk van de ongediertebestrijding kennen we drie vliegesoorten die soms in massale
aantallen in of om woningen of gebouwen kunnen voorkomen. Dit zijn de grasvlieg Thaumato-
myia notata (Meigen) (Chloropidae), de klustervlieg Pollenia rudis rudis (Fabricius) (Callipho-
ridae) en de herfstvlieg Musea autumnalis Degeer {= M. corvina Fabricius) (Muscidae). De
afgelopen jaren kregen we de volgende aantallen meldingen van deze soorten binnen.

1972

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

Th. notata

0

0

0

3

14

1

8

3

1

7

11

P. rudis rudis

1

2

2

1

12

7

6

9

13

7

5

M. autumnalis

0

6

2

18

64

27

3

1

0

3

20

Wanneer men bovenstaande gegevens vergelijkt met het aantal zonne-uren en de gemiddel¬
de temperatuur in die periode, dan vindt men vooral voor M. autumnalis een frappante corre¬
latie. In goede zomers (1976 en 1982) en in het jaar daarna komen grote aantallen van deze
vliegesoort voor. P. rudis rudis parasiteert op regenwormen en daardoor lopen de aantallen
van deze soort waarschijnlijk niet synchroon met de warme zomers. Deze insektesoorten zoe¬
ken in het najaar een beschutte plaats om te overwinteren en oriënteren zich daarbij op hoge
punten (silhouetten) aan de horizon. Zo kwamen ze vroeger waarschijnlijk veelal terecht in
holle bomen, nu betreft het vaak kerktorens, flatgebouwen of anderszins. De afdeling krijgt
vaak twee golven van meldingen, ten eerste een aantal in het najaar als de insekten binnen¬
dringen en ten tweede in het voorjaar wanneer de insekten weer actief worden.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

115

Van Rossem e.a. (1961) meldden, dat in 1960, het jaar dus volgend op de warme zomer van
1959, grote aantallen van de vliegesoort Musea corvina Fabricius voorkwamen.

HYMENOPTERA

In januari 1982 kregen wij mieren toegestuurd vanuit Katwijk. Door H. C. Burger (Planten-
ziektenkundige Dienst, Wageningen) werd vastgesteld dat deze mieren behoren tot de subfa¬
milie Dolichoderinae; waarschijnlijk een Iridomyrmex soort. Dr. B. Bolton, British Museum of
Natural History, London bevestigde dat de mieren behoren tot het genus Iridomyrmex Mayr
en wel tot een ook hem onbekende soort. De in Katwijk gevonden Iridomyrmex-soovt is don¬
kerder van kleur en meer gedrongen van bouw dan I. humilis Mayr, de Argentijnse mier.

De mieren kwamen vooral voor in de keukens van een drietal wooneenheden van een flatge¬
bouw en bezorgden daar al ongeveer een half jaar veel overlast. Op 20 juni waren er nog
steeds mieren aanwezig, nu echter niet meer in de woningen maar buiten op de galerij en bene¬
den op het trottoir. In de zomerperiode zijn de mieren buiten bestreden. In de woningen wer¬
den daarna geen mieren meer gesignaleerd.

De mieresoort Lasius flavus (Fabricius) komt in Nederland algemeen voor op wei-, hei- en
zandgronden. Het is een typische cultuurvlieder. In juli kregen we echter een melding betref¬
fende deze soort die zich in een woning langs de buitenmuur ophield. Volgens de bewoners
liepen er ieder jaar mieren langs de plinten. Buiten in de tuin en ook bij de buren werden geen
mieren aangetroffen. De woning ligt midden in de bebouwde kom van Heemstede. Medio sep¬
tember werden geen mieren meer gevonden zonder dat overigens een bestrijding was uitge¬
voerd.

Vanuit Leunen (L.) bereikte ons op 9 juni de volgende klacht. In vuren schrootjes die waren
gebruikt om een terras te overdekken werd een aantasting veroorzaakt door insekten gecon¬
stateerd. Het bleek dat de aantasting vermoedelijk was veroorzaakt door de huisboktor Hylo-
trupes bajulus (Linnaeus). In het reeds in slechte staat verkerende hout werd eveneens een
exemplaar aangetroffen van de graafwespesoort Psenulus fuscipennis Dahlbom. Deze soort
nestelt in hout dat gebreken vertoont. Ze voedt zich met bladluizen en bladvlooien. Deze
soort, die behoort tot de subfamilie Pemphredoninae, komt in Nederland algemeen voor.

De graafwespesoort Ectemnius sexcinctus (Fabricius) werd ons in juli toegezonden vanuit
Enkhuizen en Mheer (Margraten). In Enkhuizen bevonden de graafwespen zich in biels die ter
verfraaiing in de tuin waren gelegd. In Mheer hadden de graafwespen zich gevestigd in het
hout van het vakwerk van de woning. De overlast (schade) duurde al enige jaren. De graafwes¬
pen zijn overigens niet oorzaak van de schade, zij vestigen zich in hout dat door rotting reeds in
een slechte staat verkeert.

Vanuit Helvoirt werd ons in juli nog een andere graafwespesoort toegestuurd. Het betrof
hier exemplaren van de soort Oxybelus uniglumis (Linnaeus). Deze soort nestelde in het zand
onder en tussen de tegels van een terras en zorgde ervoor dat de tegels niet zo recht bleven
liggen als de eigenaar wel graag had gewild.

COLEOPTERA

In juli kreeg de afdeling een melding over naar alle waarschijnlijkheid de soort Tricorynus
tabaci Guérin (= Catorama tabaci). Op allerlei plaatsen in een woning in Rijswijk (ZH) wer¬
den deze insekten aangetroffen. De overlast was slechts van korte duur, want na ongeveer een
maand werden in de woning geen kevers meer gesignaleerd. Van Rossem (1952) meldt deze
soort in het jaar 1951. Hij geeft als Nederlandse naam de Grote tabakskever en vraagt zich af
of de soort voor de Nederlandse fauna reeds was vermeld. Toentertijd werd de soort aange¬
troffen in een partij Havanna tabak. In ons geval was het helaas niet mogelijk om vast te stel¬
len van waaruit de kevers de woning waren binnengekomen.

Vanuit Molenhoek (Mook) bereikte ons in april een klacht over de keversoort Xestobium
plumbeum Illiger. De kevers waren afkomstig uit hout dat in de woning was opgeslagen om te

116

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

worden verbrand in de open haard. De vraag was of deze keversoort in staat zou zijn hout aan
te tasten dat in de woning was verwerkt. Uit de literatuur blijkt dat X. plumbeum Illiger zich
ontwikkelt in beuke- en dennehout. Everts (1922) meldt dat deze kevers tegen de winter wel
uit droge afgevallen beukebladeren kunnen komen. Soms zouden ze op braamstruiken worden
aangetroffen. Men neemt aan dat ze zich voornamelijk ontwikkelen in dor hout. Het is dan ook
onwaarschijnlijk dat de soort in woningen verwerkt hout zou kunnen aantasten.

In een houten peper-en-zoutstelletje, dat in de zomer van 1981 vanuit de Verenigde Staten
in ons land werd ingevoerd werd in oktober van dat jaar vraat geconstateerd. Nadat de nog
aanwezige schors was verwijderd kwamen twee larven en één kever tevoorschijn die bleken te
behoren tot de soort Stephanopachys siibstriatus (Paykull) (fam. Bostrichidae). Deze soort
komt overwegend voor in naaldhout (vooral Pinus) en zou een typische bewoner zijn van door
brand beschadigde bossen (Schurr-Michel 1951). S. substriatus wordt vermeld voor Zuid- en
Oost-Duitsland — volgens Kuhnt (1911) is de soort in die gebieden zeldzaam — Hongarije,
Syrië, Siberië en Noord-Amerika. Everts (1922) vermeldt de soort voor Oost-Duitsland. Ook
in 1982 zijn er weer enige larven en kevers uit het stelletje gekomen. Of de eieren reeds in de
vaatjes zijn gelegd voordat ze uit de V.S. werden geëxporteerd of dat de generatie van het af¬
gelopen jaar hieraan debet is, is niet na te gaan. Voor wat betreft de ontwikkelingsduur van
deze soort tasten we nl. in het duister.

De soort Anthocomus rufus (Herbst) (= A. coccineus Schalier) behorende tot de fam. Mely-
ridae werd in augustus aangetroffen in een woning te Noordeloos. Grote aantallen van deze
kevers kwamen voor in een slaapkamer. Volgens Freude e.a. (1979) kan deze soort zich in wo¬
ningen ontwikkelen (neiging tot synantropie). Het is echter niet duidelijk hoe dit zou moeten
geschieden. De kevers komen voor op Phragmites. Zij kunnen worden aangetroffen van augus¬
tus tot oktober. Everts (1922) meldt dat de eieren worden gelegd in de zaaddoosjes van J uncus
effusus L. (een russe-soort) en dat de soort in het gehele land algemeen voorkomt.

LITERATUUR

Everts, E., 1922. Coleoptera Neerlandica 3: 1-667. Martinus Nijhoff, ’s-Gravenhage.

Freude, H., K. W. Harde & G. A. Lohse, 1979. Die Käfer Mitteleuropas 6; 1-367. Goecke &
Evers, Krefeld.

Kuhnt, P., 1911. Illustrierte Bestimmungs-Tabellen der Käfer Deutschlands: 1-1138. E. Schwei-
zerbart’sche Verlagsbuchhandlung, Stuttgart.

Rossem, G. van, 1952. Verslag over het optreden van enige schadelijke insekten van het jaar

1951. — Tijdschr. Ent. 95: LXXXIV-LXXXIX.

Rossem, G. van, H. C. Burger & C. F. van de Bund, 1961. Verslag over het optreden van eni¬
ge schadelijke insekten in het jaar 1960. — Ent. Ber. , Amst. 21 ; 156-163.

- , 1962. Verslag over het optreden van enige schadelijke insekten in het jaar 1961. —

Ent. Ber. , Amst. 22: 123-130.

Schurr-Michel, E., 1951. Ein Bostrychide, Stephanopachys substriatus Payk. als Gerbrinden
Schädling. — Z. angew. Ent. 32: 285-288.

Postbus 350, 6700 AJ Wageningen.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

117

A new species of Stathmopoda Herrich-Schaffer from the Seychelles
Islands (Lepidoptera: Stathmopodidae)

by

A. DIAKONOFF

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — Description of Stathmopoda glyphanobola, bred from larva in a fig {Ficus
lutea Vahl.).

The small family Stathmopodidae is richly represented, especially in the tropics, by numer¬
ous species of chiefly one genus, Stathm.opoda. The species are notable for their diverse life
habits. The larvae of some are predators upon Coccidae, those of others are scavengers, or
vegetarians, living in various species of fig {Ficus). The present species belongs to the last cat¬
egory.

Fig. 1. Male genitalia of Stathmopoda giyphanobola sp. n., holotype, with, below, aedeagus.

118

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

The author is obliged to Professor Dr. J. T. Wiebes, Leiden, for entrusting him with the
identification and to Dr. F. Kasy, Naturhistorisches Museum Wien, Austria, for his advice.
The figures are made by Mr. A. C. M. van Dijk, the Hague, thanks to a grant by the Uytten-
boogaart-Eliasen Stichting, of Amsterdam. The type will be deposited in the Leiden Museum.

Stathmopoda glyphanobola spec. nov.

6 , 9 mm. Head with a thickened, rounded and prominent forehead, polished, bronze, with
violet reflections, face glossy whitish. Antenna greyish-silvery-bronze, with long, dark cilia.
Palpus slender, strongly curved, pale bronze, silvery at the inner side. Thorax glossy bronze,
with slight violet reflections. Posterior leg silvery-white, articulations broadly suffused with
bronze, tarsus bronze; femur at apex above with two long, slender bristles, tibia at apex above
with a small fan of shorter bristles. Abdomen fuscous-bronze.

Fore wing very narrow, glossy bronze with slight violet reflections. A rather broad bright
ochreous-yellow transverse band, from just before 'A of costa, slightly inwards-oblique and
outcurved (convex posteriorly), reaching from just below costa to less than halfway between
fold and dorsum; a slender, pale yellow, longitudinal strigula below and along fourth fifth of
costa, both ends pointed, posterior more acute. Cilia bronze.

Hind wing whitish, with a light violet gloss, becoming simipellucent towards base. Cilia
bronze.

Male genitalia (fig. 1). Tegumen and uncus twice strongly angulate (seen in profile), slightly
shorter than valva, uncus with a dense brush of bristles, directed downwards. Valva very
broad, costa rounded-prominent at base, concave beyond; cucullus strongly dilated posteriorly,
with a rather pointed, rising top and a rich transverse brush of bristles at base of cucullus; harpe
(ampulla) distinct and rather large: a digitoid, downcurved sclerite with a serrate process ante¬
riorly. Sacculus narrow, flat, without a free point. Aedeagus rather slender, spindle-shaped,
with an arrowhead-like apex (dorsal aspect).

Seychelles Islands, Coursin Island, 2. V. 1980, bred from a fig. Ficus lutea Vahl. (G. M.
Bathe), 1 S , holotype, genit. slide 10441.

Judging from the genitalia, a very distinct species, with uncertain affinity, possibly closest to
S. oticaspis Meyrick, but still with quite distinct genitalia.

P.O. Box 9517, 2300 RA Leiden, the Netherlands.

NIESER, H., 1983. DE NEDERLANDSE WATER- EN OPPERVLAKTEWANTSEN.
(HETEROPTERA: NEPOMORPHA EN GERROMORPHA). Wetenschappelijke Medede¬
lingen Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging nr. 155: 1-103, fig. A-O, 1-216.

Dit is de derde publicatie, die na de uitverkochte delen 64 en 77 een herziening en een grote
en zeer interessante uitbreiding geeft van de waterwantsentabel. Waar de vorige keer door
Nieser bij de echte waterwantsen de schaatsenrijders werden gevoegd, is dit werk nog eens
verder uitgebreid met een determinatietabel voor larven van het geslacht Gerris, met werkelijk
mooie tekeningen van J. P. v. d. Wittenboer. Ook zijn er veel prachtige habitustekeningen van
A. Mol bijgekomen, speciaal die van de Hebrus- en Microvelia-soorten.

Buiten het feit, dat Nieser vele Palaearctische soorten heeft opgenomen die nog niet van Ne¬
derland bekend zijn, geeft hij van bijna alle Europese soorten een bespreking en extra gege¬
vens over biologie en ontwikkeling van deze dieren.

Over deze doorwrochte uitgave van de KNNV kunnen we niet anders zeggen dan dat ze in
handen van een specialist op dit gebied geworden is tot een zeer prettige nieuwe leidraad voor
de liefhebber van de in en op het water levende Heteroptera, met een uitgebreide literatuurop¬
gave.

Bestellen door overmaking van ƒ 10, — (leden KNNV en NEV ƒ 8.25) op girorekening
13028 ten name van Bureau KNNV, Hoogwoud. — W. H. Gravestein.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. ¥111.1983

119

Caenis lactea (Burmeister) in the Netherlands (Ephemeroptera:

Caenidae)

by

A. W. M. MOL

ABSTRACT. — The presence of Caenis lactea in the Netherlands has been established and
some ecological data are given. In the distributional area of the species, the new records are
the westernmost, as known so far. Furthermore, the life cycle of Caenis luctuosa is constructed.
This species is abundant in the same lake where C lactea was found. Comparisons between the
life cycles of the two species were made as far as the limited number of observations of devel¬
opmental stages of C lactea allowed such.

Although Caenis lactea (Burmeister) has been recorded from many European countries (li¬
lies, 1967), no proper description or figure was ever published. Thus the identity of the species
was uncertain until 1974, when Jacob (1974) examined the type-series. It turned out that
C. lactea had to be the correct name for the species known until then as C. undosa Tiensuu or
C nocturna Bengtsson. Because of its dubious status before 1974, earlier accounts on the pres¬
ence of C lactea in the Netherlands by Snellen van Vollenhoven (1854), Harting (1867) -and
Dresscher (1954) are doubtful. The former two authors probably refer to C. horaria (Lin¬
naeus) or C robusta Eaton, both very common in the western parts of the Netherlands, where¬
as the animals mentioned by the latter, which were all larvae, were identified with the use of
the confusing key of Schoenemund (1930). Up till now no Caenis material from these authors
was found in the museum collections studied.

In 1978 the species was discovered in Lake Maarsseveen, about 2 km north of the city of
Utrecht. A total amount of 25 larvae was found on 9. VIII (4 specimens), 21. VIII (1), 22. VIII
(1), 28.VIII (3), 4.IX (3), 7. IX (7), 18.IX (2), 12.X (1) and 28.X (3), together with 24 adults
on 22. VIII (16 â, 5 9), 15. IX (1 6) and 19. IX (2 <3). Later some ephemeropteran material
was received from L. W. G. Higler (RIN, Leersum), collected on 28. IX. 1977 and containing
one larva of C lactea, whereas five further larvae were found by R. Geerlings, A. van der Lee
and T. Schouten on 15.VIIL1979, all from Lake Maarsseveen too. Finally some larvae were
discovered in the collection of the Zoological Museum in Amsterdam. This material contained
five specimens from the harbour of Vollenhove, found on 12. VII. 1939, and six from the littoral
zone of the Ijsselmeer at Kampernieuwstad, found on 11. VII. 1939 (2) and 4. VII. 1948 {4), all
collected by A. C. P. de Vos. The material from Lake Maarsseveen is kept in the collection of
the Research Institute for Nature Management at Leersum and in the author’s collection.
Some will be placed in the collection of the National Museum of Natural History in Leiden.

Both larvae and adults of C. lactea are easy to recognize. Larvae can be separated from oth¬
er Westeuropean species of Caenis by the shape of the terminal sternite. The side borders in
the distal half are straight or slightly convex and meet at a sharp angle (fig. 3a), while in other
species the sternite is shaped differently (figs. 3b-d). In half-grown and older larvae the ante¬
rior part of the pronotum of C lactea is narrower than the posterior part (fig. 1), whereas in
other species front and hind margin have the same width, or, even more commonly, the ante¬
rior margin is the wider. In very young animals the shape of the pronotum cannot be used as a
characteristic, except for C. robusta, where the front edges are very sharply pronounced. The
general appearance of the larvae of C lactea is rather spotted. The dorsal side of the head
shows two characteristic pale spots between the eyes and often a pale median stripe occurs.
There is a dark spot on each side of the pale median stripe on the pronotum and pale spots are
often present on the second pair of gills. The fila caudalia are banded. The legs are banded too
(fig. 2), in some specimens only dearly visible in the fore legs, whereas the coxae of middle

120

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

Fig. 1. Caenis lactea, head and prothorax of mature larva, dorsal view. Fig. 2. C. lactea, sec¬
ond left leg of larva. Fig. 3. Caenis, terminal larval sternite (lateral hairs and spines omitted):
a. C. lactea; b. C. luctuosa; c. C. horaria; d. C. robusta. Fig. 4. C. lactea, coxa of third left leg
adult. Fig. 5. C. lactea, male genitalia, ventral view. — All scale-lines are 0.2 mm.

and hind legs bear a small, but rather sharply bordered, characteristic dark spot. The length
of full grown male larvae is 4. 2-4. 7 mm, of female larvae 5. 8-6. 4 mm, the fila caudalia not
included.

At the adult stage, both sexes of C. lactea can be recognized by a dark spot on the outside of
the hind coxae (fig. 4). A similar spot is often present on the middle coxae too, but less pro¬
nounced. Males are further characterized by the dark V-shaped figure on the ventral side of
the penis (fig. 5). The pigmentation of the abdomen is variable; in some specimens all tergites
and sternites are grey, in others the pigmentation is reduced, sometimes leaving only tergites 4-
6 and 10 grey with the other tergites and all sternites white. The body length of the males is 3.8-
4.2 mm, of females 5. 1-5.4 mm.

Lake Maarsseveen, where C. lactea was discovered, is an artificial lake, about 1750 m long
and 400 m wide. It has a maximum depth of 32 m. The lake was dug between 1960 and 1966. It
has a sandy bottom and the water is clear and unpolluted. Biological and chemical information
is given by Ringelberg (1980).

In this lake, larvae of C. lactea were found on submerged vegetation and a few on artificial
substrates. No larvae were found on open bottom, although frequently samples have been tak¬
en by means of a Petersen grab. Neither were larvae found on stones in the area, exposed to
wave action. Although the species occurred as deep as 6 m, the larger number of animals was
found between 0.5 and 3 m. The number of C. lactea larvae found was very low. Only 25 speci¬
mens out of a total number of 2300 Caenis larvae, collected from March to December, be¬
longed to this species. The most abundant species was C. luctuosa (Burmeister) (about 75%),
followed by C. horaria (25%). A fourth species, C. robusta, was represented by only 3 sped-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

121

Fig. 6. Caenis luctuosa and C. lacîea, life cycle: a. Numbers and length of larval C. luctuosa
from Lake Maarsseveen during 1978; b. Proposed schematic cycle of C. luctuosa, based on 6a,
together with the data on which larvae of C. lactea were found.

mens. Despite of its low abundance, there are no indications that C. lactea might occur in
larger numbers elsewhere, as is the case with C. robusta. The latter was found to be very abun¬
dant in the Maarsseveense Zodden, a peat area being contiguous to Lake Maarsseveen, where
it was accompanied by C. horaria, a few C. luctuosa, but no C. lactea. Although large numbers
of Caenis are known from various parts of the Netherlands, C. lactea has thus far only been
found in two of the larger and deeper lakes, viz. in Lake Maarsseveen and, in 1939 and 1948, in
the Ijsselmeer. The assumption that the species may be typical for larger bodies of water is
supported by the fact that in other European countries it was also discovered in lakes.

C. lactea sensu Jacob (1974), mainly reported as C. undosa or C. nocturna, is widespread in
northern and central Europe. It is known from Norway (Dahlby, 1973), Sweden (Bengtsson,
1917), Finland (Tiensuu, 1939; Saaristo, 1966), Denmark (Jensen, 1961), West Germany and
Switzerland (Malzacher, 1973), D.D.R. (Jacob, 1974), Poland (Keffermüller, 1960), Czecho¬
slovakia (Landa, 1969), while the southernmost location is Lago di Mergozzo in northern Italy
(Grandi, 1966). As C. lactea is not known for Great Britain or Ireland, Lake Maarsseveen in
the Netherlands represents the most western point of its distribution, known at the moment.

Some remarks can be made on the life cycle of C. lactea, although the number of larvae
found is too small to make a proper reconstruction. The species was not found earlier than Au¬
gust 9th, although sampling was carried out from March onwards. After the first finding, the
species was present on nearly every sampling date, until October 28th. In August there were
some half grown animals, but from the last week of August onwards, almost all specimens were
mature or nearly mature. Because of the method used, in which the samples were put in a sieve
with mesh width 0.5 mm, before picking out the animals, the number of earliest larval stages is
probably underestimated. Very small larvae could have been present on June 25 or July 17,
when rather large samples have been taken without finding C. lactea. But, if present on these
dates, they must have been smaller than one millimeter, for animals of that length could rather

122

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

easily be detected, as was proven for C. luctuosa. Therefore, there must have been a vast in¬
crease in length of the larvae at the various stages, between mid July and mid August.

C. luctuosa (= C. moesta) is by far the most abundant Caenis in Lake Maarsseveen. Its life
cycle for 1978 is presented in fig. 6a. Half-grown larvae were found during winter and they
reached maturity in the second half of June and in July. Large numbers of adults were observed
during this period, swarming along the borders of the lake in the early morning. In August
there was a second generation, but, as the number of both larvae and adults was much lower
than in the previous period, it may be expected that only a small part of the offspring of the first
generation did reach maturity then. The larger part of this second generation probably formed
a second cohort, that overwintered about half grown (fig. 6b). Considering C. lactea, it is clear
that this species started to develop after the first generation of C. luctuosa, and together with,
or even later than, the partial second generation of this species (fig. 6b). Landa (1968) discov¬
ered that in southern Bohemia C. lactea used the period between the two generations of C. ho¬
raria and C. robusta to develop. Larvae of C. lactea were mainly found there from June till
August. This is slightly different from the situation in Lake Maarsseveen, where C. horaria in
1978 only had a poor second generation, in every respect comparable to C. luctuosa. C. robus¬
ta did hardly occur, but according to the data from the already mentioned contiguous Zodden,
this species probably had only one generation. These differences may be due to the warmer
summers in central Europe, causing a more rapid development by which the entire cycle, in¬
cluding the occurrence of C. lactea, shifts foreward and two generations of other species of
Caenis can fully develop. Nevertheless it is clear that, both in central Europe and in the Neth¬
erlands, there is a separation in time between C. lactea and related species occurring in the
same habitat.

Acknowledgements

I wish to thank Michiel Schreijer and Paul Vertegaal for their help during field work, and

Bert Higler for critical remarks on the English text.

REFERENCES

Bengtsson, S., 1917. Weitere Beiträge zur Kenntnis der nordischen Eintagsfliegen. — Ent.
Tidskr. 38: 174-194.

Dahlby, R., 1973. A check-list and synonyms of the Norwegian species of Ephemeroptera. —
Norsk ent. Tidsskr. 20: 249-252.

Dresscher, T. G. N., 1954. lets over de flora en fauna van de oeverzoom van het Ijsselmeer
tussen de monding van het Zwarte water en Harderwijk. — Veranderingen in de
ßora en fauna van de Zuiderzee (thans Ijsselmeer) na de afsluiting in 1932 (L. F. de
Beaufort ed.): 283-325.

Grandi, M., 1966. Contributi allo studio degli Efemerotteri Italiani XXVII. Efemerotteri del
Lago di Mergozzo (Caenis nocturna Bgts., Cloëon simile Etn.). — Boll. 1st. Ent.
Univ. BolognalH: 13-27.

Harting, P., 1867. Leerboek van de grondbeginselen der dierkunde, in haren geheelen omvang 3
(1): 146-147. H. C. A. Campagne, Tiel.

lilies, J., 1967. Ephemeroptera. — Limnofauna Europaea (J. lilies ed.): 212-219. Fischer Ver¬
lag, Stuttgart.

Jacob, U., 1974. Zur Kenntnis zweier Oxycypha-Arten Hermann Burmeisters (Ephemerop¬
tera, Caenidae). — Reichenbachia 15: 93-97.

Jensen, D. F., 1961. Ephemerelia notata Etn., Caenis undosa Ts. og Heptagenia longicauda
(Steph.) nye for Danmark. — Flora Fauna, Silkeborg 67: 97-104.

Keffermüller, M., 1960. Badania nad fauna jetek (Ephemeroptera) Wielkopolski. — Poznan
Towarz. Przy. Nauk{Biol.) 19(8): 1-57, pis. 1-11.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VUL 1983

123

Landa, V., 1968. Development cycles of central European Ephemeroptera and their interrela¬
tions. — Acta ent. bohemoslovaca 65: 276-284.

- , 1969. Jepice - Ephemeroptera. — Fauna CSSR 18: 1-347.

Malzacher, P., 1973. Eintagsfliegen des Bodenseegebietes (Insecta, Ephemeroptera). — Beitr.
naturk. Forsch. SüdwDtl. 32: 123-142.

Ringelberg, J., 1980. Limnological research in the Maarsseveen Lakes 1975-1980: 1-229. Univ.
Amsterdam.

Saaristo, M., 1966. Revision of the Finnish species of the genus Caenis Steph. (Ephemerop¬
tera). — Acta ent. fenn. 32: 68-87.

Schoenemund, E., 1930. Eintagsfliegen oder Ephemeroptera. — Tierwelt Dtl. 19: 1-106. Fisch¬
er Verlag, Jena.

Snellen van Vollenhoven, S. C., 1859. Ephemeriden of Haften. — De dieren van Nederland,
overzicht der gelede dieren: 302-305. A. C. Kruseman, Haarlem.

Tiensuu, L., 1939. A survey of the distribution of Mayflies (Ephemerida) in Finland. — Ann.
ent. fenn. 5: 97-124.

Guldenvliesstraat 19,5211 AM ’s-Hertogenbosch, the Netherlands.

PAULIAN, R. & J. BARAUD, 1982. FAUNE DES COLÉOPTÈRES DE FRANCE IL
LUCANOIDEA ET SCARAB AEOIDEA, 477 pp., 16 pis., 183 fig. — Paris, Lechevalier
(Encyclopédie Entomologique (A) 43). ISBN 2-7205-0502-1. Prijs (gebonden) NF. 465, — .

BARAUD, J., 1977. COLÉOPTÈRES SCARABAEOIDEA. FAUNE DE L’EUROPE
OCCIDENTALE. BELGIQUE-FRANCE-GRANDE-BRETAGNE-ITALIE-PÉNINSULE
IBÉRIQUE, 352 pp., 526 fig. — Pubis. Nouvelle Revue d’Entomologie, Toulouse 4. Prijs (in¬
genaaid) NF. 175, — .

Het eerstgenoemde werk is het tweede deel in deze nieuwe serie over Franse kevers. Het
eerste handelt over Cerambycidae en is geschreven door A. Villiers. De auteurs van deel II
staan bekend als uitstekende specialisten en vooral Paulian is een „oude rot” in de studie van
de Scarabaeoidea. Hun nieuwe boek is een aanzienlijke vooruitgang vergeleken bij de laatste
editie (1959) van het deel over Scarabaeoidea in de Faune de France, geschreven door Paulian.
Met dit nieuwe boek valt goed te determineren en de vele illustraties zijn duidelijk. De kennis
van de Scarabaeoidea van Frankrijk, Spanje en Italië is enorm toegenomen gedurende de laat¬
ste twee decennia. Er zijn veel soorten bijgekomen (inclusief veel nieuwbeschrijvingen van het
Iberisch schiereiland), de verschillen tussen nauw verwante soorten zijn beter onderzocht, en
er zijn veel nieuwe verspreidingsdetails bekend geworden. Een willekeurig voorbeeld van het
laatstgenoemde aspekt is het tamelijk gedetailleerde kaartje betreffende de verspreiding van 3
Coprâ-soorten in Zuid-Frankrijk. In totaal behandelen Paulian & Baraud ca. 275 soorten, ver¬
deeld over 73 genera. Van alle taxa geven ze na de sleutels korte beschrijvingen, gevolgd door
verspreidingsgegevens en biologische details. Veel aandacht wordt ook besteed aan de larven,
waarover de laatste jaren ook veel meer bekend is geworden. Helaas schort er nogal wat aan
de nomenclatuur. Zo moet bijv. Anomala Samouelle, 1819, non Block, 1799, toch echt Euchlo-
ra MacLeay, 1819, heten — dit soort onjuistheden zou na het werk van Silfverberg en anderen
(cf. Silfverberg, 1979, Enumeratio Coleopterorum Fennoscandiae et Daniae) niet meer mogen
voorkomen. En waarom Paulian & Baraud allerlei subgenera die buiten Europa niet of nauwe¬
lijks te handhaven zijn tot genera verheffen (bijv. Anoplotrupes Jekel, 1866) is me niet duide¬
lijk. Voor de echte liefhebber van „bladsprieten” is dit boek absoluut onmisbaar. Coleoptero-
logen die iets minder diep in de beurs willen tasten, en een goed praktisch determineerboek
voor een groter deel van Europa willen hebben, kunnen het misschien beter houden op het in
1977 door Baraud gepubliceerde overzicht. — J. Krikken.

124

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

Notes on the distribution of some insect species living in the sterns of

Aster tripolium L. (Compositae)

by

J. van SOHLEN & M. M. MARKUSSE

Delta Institute for Hydrobiological Research
(Communication Nr. 245)

ABSTRACT. — An inventarisation was made on the insect fauna living inside the flowering
stems of Aster tripolium. Three species of stem-mining insects were found: Agapanthia villoso-
viridescens (Degeer) (Coleoptera: Cerambycidae), Melanagromyza tripolii Spencer (Diptera:
Agromyzidae) and Phalonidia affinitana (Douglas) (Lepidoptera: Cochilidae). Of these three
species only P. affinitana caused obvious damage to the plants. Salinity appears to have a
strong influence on their distribution.

Introduction

The halophyte Aster tripolium L. occurs in saline and brackish tidal salt marshes, but also in
non-tidal marshy areas with a high salinity, for instance on the banks of ditches and creeks and
in areas subjected to seepage of salt water from beneath the sea dike. In the course of a re¬
search project on the population dynamics of A. tripolium (Compositae) the attack by several
insect species living inside the flowering stems was detected. In this paper an assessment will be
made of the distribution of the three most common stem-mining species in A. tripolium in the
south western part of the Netherlands and of the damage caused to the plant populations.

Materials and methods

From November 1980 to April 1981 samples of flowering stems of A. tripolium were col¬
lected monthly at a number of stations; each sample consisted of 30 stems. On each of the five
salt marshes (fig. 1) two stations were sampled, one above the Mean High Water Line
(MHWL) and one around this level.

From the data collected in the winter of 1980/1981, it appeared that salinity might have a
strong influence on the distribution and abundance of the insects. Therefore, an adjusted sam¬
pling programme was set up for the next year, which included both sampling on salt marshes as
well as on a number of non-tidal saline areas. In non-tidal saline areas only one station was
sampled.

The larvae were collected in the laboratory by cutting the stems longitudinally. A sample of
the larvae was sent to the Plant Protection Service at Wageningen for identification. Another
part of the stems was kept under field conditions for observations on the development of the
larvae.

Results and discussion

Three species of stem-mining insects were frequently found in the flowering stems of A. tri¬
polium. Occasionally individuals of Orchestia spp. (Crustacea), Hydrobia spp. (Mollusca), lar¬
vae of Hymenoptera and unidentified Vermes were found, but only in very small numbers. Se¬
vere frost does not seem to increase mortality of the larvae in the stems. The findings for each
of the three species of stem-mining insects will now be discussed separately.

Agapanthia villosoviridescens (Degeer) (Coleoptera: Cerambycidae). According to Brak¬
man (1966) this species occurs throughout the Netherlands except in the provinces of Gronin¬
gen and Friesland. During our sampling programme, the species has been found only in A. tri-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VUL 1983

125

Fig. 1. Sample sites of insect larvae. 1. Ritthem; 2. Ellewoutsdijk; 3. Waarde; 4. Hinkelen-
oord; 5. Saeftinge; 6. Stroodorpepolder; 7. Bergen op Zoom; 8. Middelplaten; 9. Veere; 10.
Kwisteoburg; 11. Wulpenbek; 12. Kakkersweel; 13. Wesïerschouwerise inlaag.

polium sterns in the eastern part of the Delta area, the highest numbers were found in the most
eastern part of the Western Scheldt (figs. 1,2).

The white larvae could be found in the marrow of the stems of A. tripolium from mid-July
until mid-May the next year. On the salt marsh of Hinkelenoord larvae of A. villosoviridescens
were also found in stems of Sonchus arvensis L. and Matricaria inodora L. (Compositae). We
found only one living larva per stem. It was observed in laboratory cultures that a greater num¬
ber of larvae in one culture kill each other until only one survives. This phenomenon was also
observed by Sorauer (1954). The larvae eat their way through the marrow of the stem, from its
base upwards and pupate there until about mid-May, Laboratory cultures showed a short pupa¬
tion stage ranging from a few days to a week. An obvious adverse effect of the larvae on the

126

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

Agapanthia villosoviridescens

Phalonidia affinitana

Western Scheldt Eastern

Scheldt

Western Scheldt

Eastern Scheldt

Lake Veere Polder areas
' - Non- tidal - ‘

Fig. 2. Insect larvae found in the stems of Aster tripolium sampled in the 13 sites specified in
figure 1. Averages of 30 flowering stems sampled monthly. Periods: November 1980- April

1981 and November 1981-April 1982.

plants could not be observed. As the larvae ate only the marrow, the strength of the stem was
not affected. No larvae were found in the samples from inland saline areas.

The stems of A. tripolium that are mined by A. villosoviridescens spread a strange smell
(Duffy, 1952, speaks of the smell of snuffed candles).

The consistent difference in size of the larvae of A. villosoviridescens is noteworthy: 2.5-3 cm
in the salt marshes of Hinkelenoord, Saeftinge and the marsh south of Bergen op Zoom, and 1-
1.5 cm only in the more westerly marshes near Waarde and the Stroodorpepolder. This differ¬
ence in length, which is maintained in all stages of the larvae and in the adult beetles (respec¬
tively ± 1.7 cm and 1.0-1. 2 cm long), may indicate the existence of two (eco)types of A. villo¬
soviridescens but it might also be that the increasing salinity — going westwards — has an ad¬
verse effect on the development of the A. villosoviridescens larvae.

Melanagromyza tripolii Spencer (Diptera: Agromyzidae). This fly, described in 1957, was
found in most of the study sites, both in tidal salt marshes and in non-tidal saline areas (figs. 2b,
e), but it occurred in higher numbers in the tidal marshes, especially in the upper parts. In con¬
trast with A. villosoviridescens higher numbers of M. tripolii were found in the, more saline,
western part of the Western Scheldt and in the Eastern Scheldt (figs. 2a, d). More than 50% of
the pupae were found in the same section of the stem, between 20 to 40 cm above the ground.
The pupae were reared in the laboratory to adult flies for identification.

In May the 4 mm long black flies appear in the field. M. tripolii was sometimes found with
larvae of P. affinitana and A. villosoviridescens. The latter belonged almost always to the
smaller type. The larvae eat the marrow of the stem, their damage to the plant was difficult to
identify. A number of M. tripolii flies in the culture flasks appeared to be parasitized by
Hymenoptera which could not yet be identified.

Kabos (1971) lists also Phytomyza tripolii De Meyere as a stem-mining species on A. tripoli¬
um. Adult flies of this species (about 1 mm long) were not found in the culture flasks.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

127

Phalonidia affiniiana (Douglas) (Lepidoptera: Cochilidae). Caterpillars of this species were
at first found in July in the base of the developing flowering stems, and the upper root of A. tri-
polium. Huggins (1958) mentions the existence of caterpillars in the upper root in late summer,
originally coming from the stem. Thus combining his results with ours it is possible that a part
of the population has its wintering place in the base of the plant and the other part of the popu¬
lation stays in the stem. The caterpillars in the stems could be found mainly from July to May
the next year.

In the tidal marshes caterpillars could only be found in the inflorescences till October, for the
inflorescences have decayed by then. However, also in the non-tidal areas where inflores¬
cences may last all winter no caterpillars were found. Our results suggest that the stem seems to
be the most common place to hibernate. In late summer and in autumn the caterpillars eat the
marrow. In winter they stay cocooned in the hollow stems.

These findings are in accordance with those of Swatschek (1958) who reported that larvae of
this species occur from August to June or July the next year in the inflorescences or in the stem
of A. tripolium. The young caterpillar mines the stem, pupates and the adult insect appears
from May to July (Kasy, cited in Razowski, 1970).

The distribution of the species showed a strong positive correlation with salinity (figs. 2c, f).
In the tidal salt marshes the species is mainly found on the upper marsh. At this site the species
was less abundant in the winter of 1981/1982. In non-tidal areas the species is hardly found
along Lake Veere (locations 8, 9 and 10), and found commonly in the polder areas. The species
was parasitized by wasps.

In July the affected stems were clearly recognizable in the field because of the brown col¬
oured dead top and branches, the stems break easily at the base and their marrow is coloured
pink to violet with mines and excrements.

Acknowledgements

The authors are indebted to Dr. A. H. L. Huiskes (Delta Instituut voor Hydrobiologisch On¬
derzoek, Yerseke) for his valuable advices and the translation of the text into English, to Mr.
B. P. M. Krebs (DIHO) for his comments on the text, to Mr. A. A. Bolsius (DIHO) for mak¬
ing the drawings, to Mrs. S. Brik (DIHO) for typing the text, to Mrs. L. J. W. de Goffau (Plant
Protection Service, Wageningen) who performed the identifications of the fauna and provided
some literature.

REFERENCES

Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en omliggend gebied. — Monografn
ned. ent. Vereen. 2: 1-X, 1-219.

Huggins, H. C., 1958. Notes on Microlepidoptera. — Entomologist’s Rec. J. Var. 70: 107-109.
Duffy, E. A. J., 1952. Coleoptera Cerambycidae. — Handbk. Ident. Br. Insects. 5 (12): 1-18.
Kabos, W. J., 1971. De Nederlandse mineervliegjes Agromyzidae. — Wet. Meded. K. ned. na-
tuurh. Veren. 89: 1-36, 45 fign.

Razowski, J., 1970. Cochylidae. — In: Amsel, H. G., F. Gregor and H. Reisser (eds.), Micro-
lep. Pal. 3: 1-XIV, 1-528, pi. 1-161 (p. 208-210).

Sorauer, P., 1954. Coleoptera. — Handbk. Pfl Krank. 5 (2): 1-599, 157 fign.

Spencer, K. A., 1957. Notes on the British species of Melanagromyza Hendel (Diptera: Agro¬
myzidae), with the description of four new species, and also of three new species
from Germany. — Proc. R. ent. Soc. Lond. (B) 26: 179-188.

Swatschek, B., 1958. Die Larvalsystematik der Wickler. — Abh. Larvalsyst. Insekten 3: 1-269,
276 fign.

Vierstraat 28, 4401 EA Yerseke, the Netherlands.

128

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. VIII. 1983

ENKELE MERKWAARDIGE ASPEKTEN BIJ DE HALVEMAANZWEEFVLIEG,
SCAEVA PYRASTRI (LINNAEUS) (DIPT.: SYRPHIDAE). In ons land is de genoemde
soort vrij talrijk, maar ze verschijnt in enig aantal pas omstreeks eind juli. Vóór die tijd zijn er
alleen losse waarnemingen. Maar ook de vroegste van deze vermeldingen zijn opvallend laat in
het seizoen. Die beginnen ongeveer eind mei. Uit deze gegevens zou men geneigd zijn af te
leiden dat de soort als larve, het gebruikelijke overwinteringsstadium, overwintert. Zo’n ver¬
onderstelling stuit echter op de resultaten van proeven genomen in landen van Centraal-Euro-
pa. Schneider {Mitt. Schweiz, ent. Ges. 20: 306-316, 1947) stelde vast dat de soort in Zwitser¬
land overwinterde als volwassen dier. Dusek en Laska {Folia Sc. nat. Univ. Purk. Brno, Biol.
43, 15 (1): 71-76, 1974) kweekten de soort in Tsjecho-Slowakije en vonden dat 39 larven een
overwintering met als laagste temperatuur — 13°C niet doorstonden. Zij stelden dat in Tsjecho-
Slowakije alleen een overwintering als vlieg mogelijk is. Bekijken we in het licht van deze ge¬
gevens nu de situatie in Nederland dan is een overwintering als larve vrijwel onmogelijk. Over¬
winteren als vlieg doet S. pyrastri in ons land ook niet, want waarnemingen van volwassen die¬
ren in maart (overwinterende vliegen op wilgekatjes, zoals bij de verwante soort Scaeva seleni-
tica (Meigen)) zijn in Nederland onbekend. Alles duidt er dus op dat in ons land geen enkel
stadium van S. pyrastri de winter doorkomt. Het is zeer waarschijnlijk dat de laat in het sei¬
zoen vliegende S. pyrastri tot de groep trekkers behoort, die ons land pas laat, in de zomer, in
aantal bereikt en dan tot een flinke bevolking kan aangroeien. Andere soorten met vergelijk¬
bare late vliegkurves in Nederland zijn Episyrphus balteatus (De Geer), Metasyrphus corollae
(J. C. Fabricius) en Eristalis tenax (Linnaeus).

V. S. van der Goot, N. Anslijnstraat 42, 1068 WN Amsterdam.

DE EERSTE STADIA VAN THERIA PRIMARIA (HAWORTH) EN T. RUPICAPRA-
RIA (DENIS & SCHIFFERMÜLLER) (LEP.: GEOMETRIDAE). Tot nog toe was er geen
vergelijkende beschrijving van de jeugdstadia van beide soorten. Daarin is nu voorzien door
een publicatie van de Deense auteur P. Skou (Biologiske iagttagelser over Thera primaria (Ha¬
worth, 1809) med beskrivelse af ungdomsstadierne. Ent. Meddr. 49 (2): 65-69, 1982) met uit¬
stekende foto’s (het tweede Deense woord betekent: waarnemingen). In alle stadia zijn de
twee soorten goed van elkaar te onderscheiden. Bij de eieren verschilt de rozet rondom de mi-
cropyle (11 segmenten bij primaria, 9 bij rupicapraria). De rups van primaria is groen met
meer of minder duidelijke H-vormige vlekken op de rug en zwarte tekening langs de zijkanten.
Die van rupicapraria is geelachtig of blauwachtig groen met witachtig gele lijnen op de rug en
langs de zijkanten, maar zonder de H-vormige vlekken. De bij Ter Haar-Keer afgebeelde rups
is, hoewel niet fraai, dus die van rupicapraria. Wie op Mei- of Sleedoorn rupsen gaat kloppen
(maar wie doet dat nog?), moet ze nu zonder moeite kunnen herkennen.

Bij de poppen is de cremaster verschillend. Deze bestaat uit twee in eikaars verlengde lig¬
gende haken. Bij primaria zijn die groter en liggen ze verder uit elkaar dan bij de andere soort.

De heer L. Vari berichtte me nog vanuit Pretoria (Zuid-Afrika) dat zich in zijn collectie
exemplaren van T. primaria uit Lunteren bevinden.

B. J. Lempke, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

PERSONALIA

Op 18 mei 1983 promoveerde ons lid mevr. M. E. Leegwater-Van der Linden aan de Uni-
versiteit van Amsterdam tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen op een proef¬
schrift getiteld „The rearing of the tsetse fly Glossina pallidipes Austen”. Promotor was prof.
dr. W. Helle, coreferent was prof. dr. J. J. Laarman.

U

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 september 1983 No. 9

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — Nederland

C. J. H. BOOIJ & A. DIAKONOFF, Cydia zebeana (Ratzeburg) (Lepidoptera: Tortricidae),
een opmerkelijke bladroller, nieuw voor de Nederlandse fauna, gevangen met sex-lokstoffen:
129; R. L. VEENENDAAL, Tachysphex unicolor (Panzer) new to the Dutch fauna (Hyme-
noptera: Sphecidae): 135; ALEXANDER KLINK, Rheotanytarsus rhenanus n. sp. A com¬
mon midge of the lithorheophilic fauna in large lowland rivers (Diptera: Chironomidae): 136;
L. BOTOSANEANU, Hydroptila bajgirana sp. n. dTran et Cyrnus maroccanus sp. n. du
Maroc (Trichoptera): 139; KORTE MEDEDELING: J. M. G. ROOTBEEN, Orthosia stabi-
lis: 138; LITERATUUR: 135, 143, 144.

Cydia zebeana (Ratzeburg) (Lepidoptera: Tortricidae), een opmerkelijke
bladroller, nieuw voor de Nederlandse fauna, gevangen met

sex-lokstoffen

door

C. J. H. BOOIJ

Instituut voor Onderzoek van Bestrijdingsmiddelen,

&

A. DIAKONOFF

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

ABSTRACT. — Cydia zebeana (Ratzeburg) (Lepidoptera, Tortricidae), a remarkable tor-
tricid, new for the Dutch fauna, caught by sex pheromones. Cydia zebeana was captured for
the first time in the Netherlands in 1982, using a sex pheromone trap baited with E8-12 : Ac +
ElO-12 : Ac (1 : 1). The morphological and biological differences between the two Larix
borers in Europe, C. zebeana and C. rnillenniana (Adamczewski), are described, their history,
distribution and nomendatorial problems are briefly reviewed. Attributing of the species group
name zebeana to Saxesen is incorrect.

Inleiding

Het is bekend dat bij de sex-biologie van veel nachtvlindersoorten geurstoffen een belang¬
rijke rol spelen. De vrouwtjes produceren soortspecifieke stoffen (sexferomonen), waardoor
de mannetjes worden aangetrokken. Door onderzoek van de afgelopen 10 jaar is voor veel in
de landbouw, tuinbouw, en fruitteelt schadelijke vlindersoorten de chemische structuur van
hun sexferomonen opgehelderd. Vele van deze stoffen bestaan uit mengsels van twee of meer
relatief eenvoudige componenten. Vaak bezitten verschillende vlindersoorten dezelfde compo¬
nenten, maar in verschillende mengverhouding. Doordat veel van deze feromoon-componen-
ten in het laboratorium gesynthetiseerd kunnen worden, is het mogelijk kunstmatige mepgsels

130

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

Figs. 1-4. Boorders van Larix, rechter voorvleugel en genitalia 6: 1 en 3, Cydia zebeana Rat¬
zeburg; 2 en 4, C. millenniana Adamczewski. (Figs. 1-2, naar Kuznetsov, in Medvedev, 1978;

figs. 3-4, naar Karpinski & Toll, 1962).

in het veld op hun aantrekkende werking op bepaalde soorten te beproeven.

In de zomer van 1982 werden door het Instituut voor Onderzoek van Bestrijdingsmiddelen
40 van dergelijke mengsels in het natuurgebied „Planken Wambuis” bij Ede beproefd. Van de
gebruikte stoffen was bekend dat ze vooral bladrollers (Tortricidae) aantrekken. Inderdaad
werden er enige tientallen soorten gevangen, waarvan nog geen lokstof bekend was. Daarbij
was een opvallende tortricide, die even aan een grijze stippelmot deed denken: donkergrijs
met grote zwarte stippen. Er is maar één soort in Europa die aan deze beschrijving beant¬
woordt, nl. Cydia zebeana (Ratzeburg), een vijand van de Larix, een nieuwe soort voor de
Nederlandse fauna.

Om een aantal redenen vonden wij het de moeite waard aan deze bijzondere vondst een kort
artikel te wijden: het is een aanwinst voor de fauna, ontdekt door een nieuwe vangmethode, en
een vijand voor de bosbouw, die tevens met zijn geschiedenis de voetangels en klemmen voor
de argeloze taxonoom fraai illustreert.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, l.IX. 1983

131

Figs. 5-6. Boorders van Larix, genitalia 9: 5, Cydia zebeana Ratzeburg; 6, C. millenniana

Adamczewski (naar Karpinski & Toll, 1962).

Oecologie van de LanT-boorders

Er komen in Midden-Europa twee nauwverwante borende Cydia-soorten op Larix voor.
Hun biologie en uiterlijk komen danig overeen en het hoeft ons niet te verwonderen dat zij van
het begin af aan, ruim 125 jaar geleden, verward zijn. Het is de verdienste van Adamczewski
(1967) geweest, hun geschiedenis te hebben ontrafeld. Laten wij. om niet in de verwarring van
zijn voorgangers te vervallen, eens vaststellen hoe de twee soorten van elkaar verschillen.

De zeldzamere soort heeft olijfgrijze, blauwachtig getinte voorvleugels met 4-5 grote ronde
of ovale zwarte vlekken, in een trapezium gerangschikt. Zij legt eieren op het wondweefsel van
dikkere takken. De rupsen maken onopvallende gangen onder de schors; zij zijn tweejarig en
verpoppen in de gangen. De pop is donkerbruin en mat. De vlinder vliegt in Polen (bij War¬
schau) in mei-juni. Voor het gemak noemen wij hem de „gevlekte hoorder”.

De minder zeldzame soort heeft dezelfde grondkleur, doch maar één, soms twee zwarte

132

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

vlekjes aan de rand van de spiegel. De eieren worden op tweejarige takken afgezet en de vraat
van de rupsen veroorzaakt gallen die rijk aan hars zijn. Ook deze rupsen zijn tweejarig. De
pop blijft in de gal en is glanzend bruin. De vlinders verschijnen minstens een week later dan
bij de vorige soort, in juni-juli. Dit is de „ongevlekte hoorder”.

De genitalia van de twee soorten zijn duidelijk verschillend: bij C. zebeana is de valva kor¬
ter, de cucullus breder, de ductus bullae veel groter en sterker (Figs. 3-6).

Geschiedenis en nomenclatuur

Wat zijn nu de namen van deze twee soorten? Het verhaal begint in 1840, toen de Silezische
boswachter Zebe materiaal van een hem onbekende larixboorder aan Prof. Ratzeburg, aan de
Hogere Bosbouwschool te Berlijn, ter determinatie zond. Deze benoemde de soort „Phalaena
Tortrix (Coccyx) zebeana'’’ en beeldde haar af. De grote Zeiler, de „vader van de Microlepi-
dopterologie” las de beschrijving enige jaren later, schreef aan Zebe en kreeg van hem ook
een exemplaar voor zijn collectie. Nu wilde het toeval dat de soort voor Ratzeburg de gevlekte
hoorder was en het exemplaar van Zeiler de ongevlekte. In 1851 heeft een andere autoriteit,
Herrich-Schäffer, in het vierde deel van zijn bekende monografie, de soort herbeschreven en
afgebeeld, naar twee exemplaren. De ene was van Zeiler, de ongevlekte. Hoewel deze niet
met de tekening van Ratzeburg overeenkwam, maar immers wel door Zeiler zelf geïdentifi¬
ceerd was, werd deze daarom door Herrich-Schäffer geaccepteerd als „Grapholitha zebeana
Ratzeburg”, de gallenmakende hoorder. Ook heeft hij het andere exemplaar (van Lederer ge¬
kregen), dat met zwarte vlekken, afgebeeld, doch kleiner en achteraan in zijn boek. Deze fi¬
guur is onopgemerkt gebleven en de naam zebeana voortaan algemeen geaccepteerd als die
van de gallenmakende hoorder (doch ongevlekt), de enige hoorder van de Larix.

Zoals gezegd, heeft de verwarring bijna 125 jaar geduurd, toen eindelijk Karpinski & Toll
samen (1963) de dubbele natuur van zebeana ontdekten. Zij maakten echter een nieuwe ver¬
gissing en identificeerden niet de ongevlekte, doch de gevlekte soort als nieuw en onbeschre¬
ven, en gaven haar de naam Laspeyresia st. cniciana (samentrekking van „santa cruciana”,
naar de naam van de vindplaats), terwijl de echte nieuwe, ongevlekte soort voor „zebeana Rat¬
zeburg” werd aangezien. De gevlekte soort en de c? $ genitalia van beide soorten werden afge¬
beeld.

Vier jaar later loste Adamczewski (1967) het raadsel door kweek en studie op. Laspeyresia
zebeana (Ratzeburg) was de gevlekte schorsboorder en de ongevlekte, gallenvormende hoor¬
der kreeg ook een naam: L. millenniana Adamczewski (gewijd aan het 1000-jarige jubileum
van de staat Polen in 1967). Hiermee was het probleem opgelost maar nog niet ten einde! Want
in 1969 verscheen nogmaals een verhandeling, deze keer van Steuer die wederom uitvoerig
aantoonde dat de larix-boorder uit twee soorten bestaat, de gevlekte Laspeyresia zebeana
(Ratzeburg) en de ongevlekte, die hij opnieuw beschrijft, nu onder de naam L. deciduana
sp.n. (naar Larix decidua)!

Voor de fauna van de USSR wordt er in 1968 slechts één naam vermeld: zebeana, die echter
niet aan Ratzeburg, doch aan Saxesen wordt toegeschreven (Danilevski & Kuznetsov 1968).
Dat is echter niet juist: al merkt Ratzeburg in zijn inleiding (p.V) op, dat hij alle gegevens over
„Fichtenwickler” aan Saxesen te danken heeft, onder de „Lärchenwickler” (p. 231) zegt hij:
„Von diesem schonen kleinen Wickler ist noch in keinem Buche etwas zu finden. Ich habe ihn
daher zu Ehre des Entdeckers . . .benannt”.

In 1978 worden ook in de USSR beide soorten onderscheiden en afgebeeld: Laspeyresia ze¬
beana Saxesen en L. millenniana Adamczewski (Kuznetsov, in Medvedev, 1978). Terloops
kan worden opgemerkt, dat alle bekende afbeeldingen en ook een preparaat van millenniana
aanwezig in het museum te Leiden, minder goed met fig. 567, 1 van Kuznetsov van deze soort
overeenstemmen, dan met zijn fig. 567, 3: dat van Laspeyresia pactolana Zeiler!

Bosbouwentomologen schijnen de taxonomische verwikkelingen ondertussen beu te zijn. In
het recente gezaghebbende handboek van Schwenke (1978) over schadelijke bosinsekten
wordt het bestaan van twee soorten genegeerd. De namen L. zebeana, L. millenniana, en

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

L. deciduana worden alle als synoniemen aangegeven en alleen de biologie van de ongevlekte
gallenvormende hoorder wordt beschreven. Zowel Adamczewski (1967) als Steuer (1969) wor¬
den aangehaald, maar zijn blijkbaar niet zo goed gelezen.

Literatuur over de twee soorten kan als volgt samengevat worden:

Phalaena Tortrix {Coccyx) zebeana Ratzeburg, 1840: 231, pi . XV fig. 6.

GraphoUtha zebeana: Herrich-Schäffer, 1851: 258 [partim], fig. 422.

Laspeyresia st. cruciana Karpinski & Toll, 1962: 23, figs. 1, 2, 4, 6.

Laspeyresia zebeana: Adamczewski, 1967: 367 et seq. Steuer, 1969: 389, figs. 2, 3?, 6, 8, 9c-
d (Blijkbaar is fig. 3, niet 4, zebeana $ ).

Laspeyresia (s.str.) zebeana Saxesen: Danilevski & Kuznetsov, 1968: 555, fig. 414 (?), nec
figs. 418, 119 [part.].

Laspeyresia zebeana Saxesen: Kuznetsov, in Medvedev, 1978: 650 (fig. 560, 6), 658 (det.
tabel (3), 659 (fig. 567, 2), 670 (det. tabel 9), 674 (fig. 579, 1).

Cydia (Cydia) millenniana (Adamczewski, 1967)

(ongevlekte larix-boorder)

GraphoUtha zebeana: Herrich-Schäffer, 1851 (nec Ratzeburg): 258 [partim], fig. 354.

Tortrix zebeana: Judeich & Nitsche, 1895: 1047, fig. 291, pi. 8 fig. 8.

Laspeyresia zebeana: Spuler, 1910: 290, pi. 86 fig. 61.

Enarmonia zebeana: L’Homme, 1946: 466.

Laspeyresia millenniana Adamczewski, 1967: 368 et. seq.

Laspeyresia (s.str.) zebeana: Danilevski & Kuznetsov, 1968 (nec Ratzeburg, 1840): 555,
figs. 418, 419 [partim].

Laspeyresia deciduana Steuer, 1969: 391, figs. 1, 4?, 5, 7, 9a-b (blijkbaar is fig. 4, niet 3,
„deciduana” 9).

Cydia deciduana: Bradley, in Kloet & Hincks, 1972: 26.

Laspeyresia millenniana: Kuznetsov, in Medvedev, 1978: 650 (fig. 560, 5), 658 (det. tabel
c3), 659 (fig. 567, 1), 670 (det. tabel 9), 674 (fig. 579, 2).

Cydia millenniana: Bradley, Tremewan & Smith, 1979: 266, pi. 41 fig. 16.

Verspreiding

Adamczewski (1967) geeft als verspreidingsgebied voor Cydia zebeana alleen Oostenrijk en
Polen op; nu worden het ook USSR (Danilevski & Kuznetsov, 1968) en Nederland.

Voor C millenniana vermeldt Adamczewski een veel groter areaal, nl. de Alpen (Zwitserse,
Oostenrijkse, Duitse en Franse), tot 1800 m hoogte; Zuid en Centraal Duitsland; Tsjechoslo-
wakije; Polen, zowel bergen als laagland. Onlangs is de soort ook uit Engeland gemeld: East
Anglia en Suffolk (Bradley, Tremewan & Smith, 1979). In het museum te Leiden is materiaal
aanwezig van „Silesia” (Constant, 1 (3) en „Saxonia” (Staudinger, 1 9). De soort is nog niet in
Nederland aangetroffen. Het is opvallend, dat terwijl C. zebeana nu Nederland heeft bereikt,
het juist C. millenniana is, die in Zuid Engeland vaste voet heeft gekregen!

Wat de gegevens uit de USSR betreft, deze zijn nog niet geheel duidelijk. Blijkbaar komen
beide soorten er voor, doch de grenzen van hun arealen zijn, vooral in Siberië, nog niet be¬
kend. Merkwaardig is voorts dat er een derde soort op Larix voorkomt, C. (C.) larkiana V.I.
Kuznetsov, die geheel andere kleur en tekening heeft, doch wat de 6 genitalia betreft, zeer op
millenniana lijkt.

134

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

Vangstgegevens

Alle gevangen exemplaren van Cydia zebeana waren afkomstig uit één sexferomoon-val,
met daarin een mengsel van trans-lO-dodeceen-l-ol acetaat (ElO-12 : Ac) en trans-8-dode-
ceen-l-ol acetaat (E8-12 : Ac) (1 : 1). Dit mengsel bleek helaas niet selectief, want ook Cydia
cosmophorana en C. coniferana werden in deze val gevangen. De val functioneerde van mei
tot augustus en werd wekelijks gecontroleerd. Zij was geplaatst in een aanplant van fijnspar,
met in de aangrenzende percelen larix, beuk, grove den en berk. Van C. zebeana werden in
totaal 14 mannetjes gevangen (op 15. VI: 9 ex., 25. VI: 3 ex., 5. VIII: 1 ex., 25. VIII: 1 ex.). Het
feit dat zowel in juni als in augustus exemplaren werden gevangen, duidt op een zwakke twee¬
de vliegperiode, mogelijk het gevolg van de uitzonderlijk mooie zomer van 1982. Wij hopen
het vluchtverloop in de komende jaren nauwkeuriger vast te stellen door het plaatsen van meer
vallen met de genoemde stof.

LITERATUUR

Adamczewski, S. F., 1967. Remarks on some larch-feeding Tortricids (Lepidoptera, Tortrici-
dae). — Annls zool. Warsz. 28: 367-371.

Bradley, J. D., D. S. Fletcher & P. E. S. Whalley, 1972. In G. S. Kloet & W. D. Hincks, A
check-list of British insects, part 2, Lepidoptera. — Handb. Identif. Brit. Ins. II (2)
(2nd ed.): I-VIII, 1-153.

Bradley, J. D., W. Tremewan & A. Smith, 1979. British tortricoid moths 2, Tortricidae:

Olethreutinae: I-VIII, 1-336, 54 figs., 43 pis, Ray Society, London.

Danilevski, A. S. & V. 1. Kuznetsov, 1968. Lepidoptera. — Fauna S.S.S.R. 5 (1): 1-636,
figs. 1-469.

Herrich-Schäffer, G. A. W., 1848-1851. Systematische Bearbeitung der Schmetterlinge von
Europa A: 1-288, Manz, Regensburg.

Karpinski, J. J. & S. Toll, 1962. Laspeyresia st. crusiana sp. nov. (Lepidoptera, Tortricidae),
zywiczanka swiçtokrzyska. — Sylwan 106: 23-28, fig. 1-6.

Kennel, J. von, in A. Spuler, 1903-1910. Die Schmetterlinge Europas 2: 1-523, Schweizerbart,
Stuttgart (p. 290, 1910).

Kuznetsov, V. L, in G.S. Medsedev, 1978. Lepidoptera 1. — Opred. Nasekomykh europejkoj
CastiSSSRA: 1-710 -h 1,585 figs.

L’Homme, L., 1935-1963. Catalogue des Lépidoptères de France et de Belgique 2: 1-1253, Le
Carriol, par Douelle (Lot) (private ed.), (p. 466, 1946).

Ratzeburg, J. T. C., 1840. Die Forst-Insecten 2. Die Falter:, I-(VIII), 1-252, vpl. I-XVI. Nico¬
lai, Berlin.

Swenke, A., 1978. Die Forstschädlinge Europas, 2. Schmetterlinge: 1-467, Paul Parey, Berlin.
Steuer, H., 1969. Lärchengallenwickler und Lärchenrindenwickler: 2 Arten. — Dt. ent. Z. [2],
16: 389-394, figs. 1-9.

C. J. H. Booij, Instituut voor Onderzoek van Bestrijdingsmiddelen, Marijkeweg 22, 6709 PG
Wageningen.

A. Diakonoff, Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Postbus 9517, 2300 RA Leiden.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

135

Tachysphex unicolor (Panzer) new to the Dutch fauna (Hymenoptera:

Sphecidae)

by

R. L. VEENENDAAL

Pharmacological Laboratory, University of Amsterdam

ABSTRACT. — Tachysphex unicolor (Panzer) a new species for the Dutch fauna
(Hymenoptera: Sphecidae).

Checking material named as Tachysphex nitidus (Spinola) from the Netherlands I found that
the specimens did not conform to the description of T. nitidus in two different keys (de Beau¬
mont, 1964; Pulawski, 1971). Some specimens were sent to dr. Pulawski (California Academy
of Sciences, San Francisco, U.S.A.) for further identification and information. According to
him the majority of the material is T. nitidus (Spinola), only one male from Limburg is T. uni¬
color (Panzer). Our difficulties in identifying the specimens, using these keys, may be explain¬
ed according to Pulawski (1972) by the fact that T. nitidus in his monograph (1971) actually is
T. unicolor, and T. ibericus should be called T. nitidus.

The male of Tachysphex unicolor (Panzer) was collected by dr. R. T. Simon Thomas at
Tienray (Province of Limburg, the Netherlands) on 14. VI. 1972. It means a new species for the
Dutch fauna.

LITERATURE

Beaumont, J. de, 1964. Hymenoptera: Sphecidae. — Insecta Helvetica Fauna 3: 1-168, Soc.
Ent. Suisse, La Concorde, Lausanne.

Pulawski, W., 1971. Les Tachysphex de la région paléarctique occidentale et centrale: 1-464.

Zaklad Zool. Syst., Polskie Akad. Nauk, Wroclaw.

- , 1972. Notes synonymiques sur quatre Sphecidae (Hym.) paléarctiques. — Polskie

Pismo ent. 42: 817-820.

Polderweg 104, 1093 KP Amsterdam.

KAABER, S., 1982. DE DANSKE SVAERMERE OG SPINDERE, GEOGRAFISK UD-
BREDELSE OG FLUKTUATIONER 1850-1980: 1-144. Dansk faunistik bibliotek, vol. 3.
ISBN 87-87491-03-6, ISSN 0108-1551. Scandinavian Science Press Ltd., Klampenborg, Dan¬
mark. Gebonden. Prijs D. Kr. 160.

Dit boek is geen traditionele publikatie over Deense vlinders met afbeeldingen ervan. Inte¬
gendeel, die ontbreken volkomen. De auteur behandelt uitsluitend de geschiedenis van de ver¬
spreiding der in de titel genoemde groepen, populair genoemd de Pijlstaarten en Spinners. In
de loop van 130 jaar is ook in Denemarken natuurlijk veel veranderd. Steden en dorpen heb¬
ben zich uitgebreid, habitats verdwenen en nieuwe ontstonden en ook het aantal verzamelaars
nam toe. Dit had weer tot gevolg, dat veel meer gegevens ter beschikking kwamen.

Van elk der 174 soorten wordt een verspreidingskaart gegeven en wordt de verspreiding en
de fluctuaties daarin plus de levenswijze besproken. De voor de kaarten gebruikte symbolen
geven aan: vondsten in de periode 1850-1949, vondsten vanaf 1950 en vondsten in beide perio¬
des. Elk van deze drie werd weer onderverdeeld om aan te geven of de vondst al of niet in de
habitat plaatsvond.

Aan het slot volgt nog een uitgebreide Engelse summary waarin o.a. habitat en verspreiding
van elke soort gegeven worden, zodat de publikatie ook waardevol is voor hen die de Deense
taal niet machtig zijn. — B. J. Lempke.

136

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .IX. 1983

Rheotanytarsus rhenanus n. sp. A common midge of the lithorheophilic
fauna in large lowland rivers (Diptera: Chironomidae)

by

ALEXANDER KLINK
Hydrobiological consultant, Wageningen

ABSTRACT. — Rheotanytarsus rhenanus n. sp. (Diptera: Chironomidae). A description is
given of the male imago, pupa and exuviae. A note is added on the distribution and the
ecology.

By sieving approximately 10,000 cubic meters of water from the river Rhine (municipality of
Wageningen, the Netherlands) with a drifting-net, I caught several thousands exuviae and
some conspecific larvae, pupae and imagines of a new Rheotanytarsus which is described in the
present paper. Also from the rivers Waal and Maas (the Netherlands) and the river Lahn (Ger¬
many) pupae were collected.

Types. — Holotype: River Rhine, Wageningen, 16. IV. 1982, A. Klink, male imago legs still
attached to pupal skin (collection of the author). Paratypes: same data as holotype, a male pu¬
pa and a male imago, still attached to the pupal skin (Instituut voor Taxonomische Zoölogie
(Zoölogisch Museum), Amsterdam). The types are preserved in alcohol (70%).

Rheotanytarsus rhenanus n. sp.

Description. — Terminology according to Saether (1980).

Male imago. Length 3. 5-4.0 mm.

Head and thorax. — Antennal ratio (length ultimate segment: total length preceding seg¬
ments) = 0.7. The groundcolor of head and thorax is light green. The median and lateral vit-
tae, pre-episternum, median an-episternum II, epimeron and the distal two-thirds of the scutel-
lum are light brown. The proximal one-third of the scutellum is yellowish. Distal part of the
lateral vittae with a darker triangular patch.

Legs. — Tibial combs are present on p2 and p3. On p2, both combs bearing a spine. On p3,
only on the outer comb a spine is present.

Wings. — Length 2. 1 mm.

Abdomen. — Light green and turning pale in alcohol (70%). Hypopygium (fig. 1): Anal ter¬
gal bands forming a dark V-shaped figure. Anal point long and almost parallel-sided with a
square tip. In lateral view (fig. 2), the anal point crests are weakly developed. The gonostyli
taper abruptly in their distal third. The ultimate part parallel-sided with a rounded tip. Superior
volsella with a distinct tip in the latero-anal part. On the dorso-lateral side, two distinct setae
are present, while on the dorsal surface an additional group of 3-5 setae is inplanted. In the
latero-oral angle a field of 4-20 microtrichia is discernable. The digitus is very small with a large
lateral seta. Both are covered completely by the superior volsella. The median volsella bears
four lobes in its distal part. The two median lobes are situated dorsally and ventrally. The
lateral lobes enclose this median pair (fig. 3). The inferior volsella has ventrally a longitudinal
ridge. Dorsally, the volsella has a rounded surface.

Pupa and exuviae. Length 4. 0-4. 4 mm.

Head and thorax. — Cephalic tubercles are developed very weakly. The rounded tip bears a
small seta. Thoracic horn 0.3 mm long and bare except for a few very small spines in the distal
part (fig. 5). A small rounded tubercle is present in front of the wing-sheaths. Distally, the
wing-sheats bear a distinct nose.

Abdomen. — The lateral muscle-stripes on the tergites and sternites are pale and hardly dis¬
cernable. Patches of dark brown spinules are present on tergites 2-6 (fig. 4). The patches are

Figs. 1-7. Rheotanytarsus rhenanus n. sp., 1-3 male imago, 4-7 pupa and exuviae: 1, male hypo-
pygium in dorsal view; 2, anal point in lateral view; 3, median volsella; 4, abdomen in dorsal
view; 5, thoracic horn; 6, segment 2 in dorsal view; 7, anal comb in dorsal view. Scale lines =

0.05 mm.

more or less rectangular on tergites 2-3 and subcircular on tergites 4-6. Beside these patches,
the tergites 2-6 are completely covered with fine shagreen (fig. 6). On segments 2-3 this sha¬
green extends laterally, as far as the median part of the pleurites. On tergite 7 the shagrenation
is confined to the oral half, while on tergite 8 only the latero-oral parts are covered with sha¬
green. The 9th tergite is devoid of shagrenation. The anal comb in the latero-anal angles of
segment 8 consists of only one dark brown tooth (fig. 7). Setation: L-seta = lateral seta of nor¬
mal shape. LS-seta = lateral filamentous seta (according to Säwedal, 1976). Segments 2-3, 2
LS-setae; segments 4-5, 3 L-setae; segments 6-7, 4 LS-setae; segment 8, 5 LS-setae. The entire
lateral part of the anal segment is fringed with a single row of 20-26 LS-setae. On the anal ter¬
gite, no additional LS-seta is present.

138

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

Discriminating characteristics between Rheotanytarsus rhenanus n. sp. and the other repre¬
sentatives of the genus Rheotanytarsus Bause (see Lehmann, 1970). — The male imago of
R. rhenanus is distinguished from distinctissimus Brundin, photophihis Goetghebuer and penta-
poda Kieffer by the median volsella not reaching beyond the tip of tiie superior volsella, from
ringei Lehmannn and curtistylus Goetghebuer by the light green ground colour of the thorax
and from nigricauda Fittkau, by the hyaline, not darkened, ana’ point and its crests. The differ¬
ences between the imagos of rhenanus and muscicola are slight. The latter however lacks the
latero-anal tip of the superior volsella and has a median volsella which bears only a single flat
plate instead of the four lobes present in rhenanus. Also the tip of the gonostylus is far more
slender in muscicola than in rhenanus.

The pupa and exuviae of R. rhenanus are distinguished from R1 distinctissimus, curtistylus,
muscicola and photophilus, by the arrangement of the spinule patches on the tergites 2-6, from
reissi by the anal point which consists of only one tooth, and from nigricauda by the thoracic
horn which bears some spines and by the absence of an additional LS-seta on the anal tergite.

Distribution and ecology. — The pupae and exuviae of R. rhenanus n. sp. have been col¬
lected from the rivers Rhine, Waal and Maas (the Netherlands) and the river Lahn (Germany).
Considering the great abundance in the lower parts of the river Rhine and the resemblance of
the adult to R. muscicola, it is not impossible that R. muscicola stated to be caught in great
abundance by Caspers (1980) in the river Rhine near Bonn (Germany) also belongs to R. rhe¬
nanus.

The larvae and pupae inhabit sludge tubes, as described by Walsche (1950). These tubes
have been found on stones which are exposed to the current. The larvae generally occur to¬
gether with R. photophilus; a difference in habitat preference has not yet been found. Interest¬
ing however is the large number of R. rhenanus caught in April, while the exuviae of only one
R. photophilus were present in the same sample. Therefore it is thought, that R. rhenanus flies
earlier than R. photophilus. This can be sustained by the observation of millions of R. photo¬
philus adults, swarming along the banks of the rivers, not earlier than May. Both species have
a second generation in late summer. In smaller running waters Rheotanytarsus-spccies other
than R. rhenanus have been collected, therefore I consider R. rhenanus a typical element of
the fauna in large rivers.

REFERENCES

Caspers, N., 1980. Die Makrozoobenthos-Gesellschaften des Rheins bei Bonn. — Decheniana
133:93-106.

Lehmann, J., 1970. Revision der europäischen Arten der Gattung Rheotanytarsus Bause
(Dipt. Chironomidae). — Zool. Anz. 185: 344-378.

Saether, O. A., 1980. Glossary of the chironomid morphology terminology (Diptera: Chirono¬
midae). — Ent. scand. Suppl. 14: 5-51.

Säwedal, L., 1876. Revision of the notescens-group of the genus Micropsectra Kieffer, 1909
(Diptera: Chironomidae). — Ent. scand. 7: 109-144.

Walsche, B. M., 1950. Observations on the biology and behaviour of larvae of the midge
Rheotanytarsus. — Journ. Quekett microsc. Club IV-3: 171-178.

Riemsdijkstraat 17, 6701 BC Wageningen.

ORTHOSIA STABILIS (DENIS & SCHIFFERMÜLLER) (LEP.: NOCTUIDAE). Op 23
november 1982 had ik samen met de heer F. van Oosterhout gesmeerd in de Vijlener bossen.
Groot was onze verbazing toen we tussen de vele exemplaren van Conistra rubiginosa (Scopo-
li) drie verse exemplaren ontdekten van Orthosia stabilis. De normale vliegtijd van deze soort
valt tussen februari en juni. Een wel zeer merkwaardige verschijning dus!

J. M. G. Rootbeen, Nieuwborgstraat 107, 5922 VB Blerick.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .IX. 1983

139

Hydroptila bajgirana sp. n. dlrao et Cyrnus maroccanus sp. n. du

Maroc (Trichoptera)

par

L. BOTOSANEANU

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum)

ABSTRACT. — Hydroptila bajgirana sp. n. from Iran and Cyrnus maroccanus sp.n. from
Morocco (Trichoptera). Description of a new Hydroptila of the sparsa-group from Iran (for¬
merly identified as H. emarginata Martynov) and of a new Cyrnus from Morocco — the first
known species of this small European & Western Siberian genus in North Africa.

Introduction

Une nouvelle espèce de Hydroptila d’Iran sera ici décrite; l’exemplaire en question avait été
déterminé par Schmid (1959a, b) comme H. emarginata Martynov, décrite de l’Ouzbékistan,
mais il s’agit d’une espèce distincte, bien que fort voisine de celle-ci. Je remercie Monsieur F.
Schmid (Ottawa) de m’avoir communiqué l’exemplaire et autorisé à décrire l’espèce. D’autre
part. Monsieur M. Dakki (Rabat) a eu la gentillesse de m’adresser un Cyrnus nouveau décou¬
vert au Maroc, en m’invitant de le décrire, ce que je fais ici. Je remercie M. Dakki, découvreur
de cette espèce qui est le premier représentant du genre connu d’Afrique.

Hydroptila bajgirana sp. n.

(H. emarginata: Schmid 1959a, b)

Envergure du S 5,8 ou 5,9 mm. Antennes (d) à 30 articles. Ailes antérieures brunes avec,
au milieu, un trait transversal-oblique blanc. Genitalia 6 (figs. 1-6). IXème segment latérale¬
ment assez court mais haut, bord proximal bien proéminent vers l’avant à sa partie moyenne et
inférieure, émarginations dorsale et ventrale du bord proximal assez profondes, régulières, res¬
semblantes; tergite prolongé vers l’arrière en ogive. En vue dorsale, le Xème segment forme
une plaque large, relativement courte, bord distal avec émargination triangulaire peu profonde
mais nette; les deux angles apicaux présentent chacun une entaille petite mais nette détermi¬
nant un lobe distal (dorsal) émoussé et un lobe proximal (ventral) pointu; en vue latérale le
segment est haut, le lobe dorsal se montrant nettement plus proéminent (conique) que l’autre,
qui est arrondi. Appendices inférieurs dépassant en longueur le Xème segment; en vue latérale
leur angle apical-supérieur est fort pointu, dirigé obliquement vers le haut et l’arrière, relié par
un trait net à un minuscule point noir situé juste à l’angle apical-inférieur de l’appendice; en
vue ventrale celui-ci est divisé en deux parties de longueur égale: celle distale étroite, celle
proximale beaucoup plus large, aux bords médian et latéral arrondis; sur le sclérite reliant les
deux gonopodes, au milieu, une paire de courtes épines. Phallus visiblement capité à l’extrémi¬
té, et avec crochet dirigé vers la droite; le paramère semble avoir une conformation assez ca¬
ractéristique.

L’unique â connu, holotype de la nouvelle espèce (gardé dans la Collection nationale cana¬
dienne des Insectes) a été capturé par F. Schmid en Iran («Bajgiran, Ostan 9; 5500 ft.;
3. VIT 1956. Au col du Karaul Dagh, petite source dans un ravin sec»: Schmid, 1959a: 377) et
déterminé comme H. emarginata Martynov, mais avec mention de différences, que montrent
d’ailleurs aussi les figures (Schmid, 1959a: PI. 3 figs. 1-2; 1959b: 692). Il s’agit d’une espèce
vraiment fort proche de celle de Martynov, qui est actuellement connue avec certitude seule¬
ment des environs de Tachkent (Martynov, 1927: 175-176, figs. 25-27) et de Samarkand (Mey,
1981:56).

Monsieur W. Meÿ (Stahnsdorf, R.D.A.) a bien voulu comparer à ma demande son exem¬
plaire avec les figures que je donne ici. Sa conclusion est la suivante: «Das, was ich als emargi-

140

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

Figs. 1-6. Hydropüla bajgirana sp. n., genitalia (3.1, vue latérale. 2, vue dorsale. 3 et 4, deux
autres aspects du Xème segment, vue latérale. 5, vue ventrale du gonopode droit, avec une
partie de la plaque commune des gonopodes. 6, vue ventrale des parties distales du phallus.

nata gedeutet habe, ist sehr ähnlich Ihrem Exemplar. Die Unterschiede sind jedoch beträcht¬
lich, so dass ich denke dass Ihre Art eine nova species ist.»

Les caractères génitaliens permettant de distinguer la nouvelle espèce de celle de l’Ouz¬
békistan sont: l’aspect du bord distal de la plaque du Xème segment, distinctement emarginé
au milieu; les appendices inférieurs plus longs que le Xème segment, avec un trait net reliant la
pointe acérée de l’angle distal — supérieur au minuscule point noir de l’angle distal — in¬
férieur; l’aspect ventral des appendices inférieurs; l’apex capité du phallus, avec son crochet
dirigé vers la droite. Il y a peut-être d’autres menues différences. La nouvelle espèce possède
aussi des caractères de H. sparsa Curtis ou de H. angulata Mosely. J’ai examiné aussi une 9 de
Hydroptila capturée en compagnie du 6 de H. bajgirana sp. n. et déterminée par F. Schmid
aussi comme H. emarginata\ mais je n’ai pas une certitude sur cette association, et je préfère ne
pas décrire cette 9 .

Cyrnus maroccanus sp. n.

Envergure d’un paratype S 13,5 mm; allotype 9 ca. 14 mm. Antennes: 4 premiers articles
d’aspect normal, plusieurs articles suivants faiblement en «dents de scie», la majeure partie de
l’antenne nettement en «dents de scie» («crenate»), et à la partie distale à nouveau 10-12 arti¬
cles faiblement «crenate». Palpes maxillaires avec article V assez court (proportions approxi¬
matives des articles: 1/1/3/2/4). Patte antérieure S : épéron proximal du tibia court (ca. 1/6 de la
longueur du tibia), le tarse dépasse légèrement en longueur le tibia (ca. 6 : 5). Le tibia de la
patte moyenne dépasse insensiblement en longueur le tarse. Ailes antérieures pâles (a'cool!)

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

141

Figs. 7-9. Cyrnus maroccanus sp. n. 7, palpe maxillaire. 8, aile antérieure, 6. 9, genitalia 9,
vue latérale, avec la plaque subgénitale aussi en vue ventrale.

avec d’indistinctes taches encore plus claires (fig. 8 en représente les plus nettes); l’aile se dila¬
te fort légèrement vers la partie apicale; parmi les particularités de sa nervation il faut signaler
la grande longueur des pedicelles des fourches apicales IIÏ et IV, la transversale R5-M1 qui
atteint R5 un peu après la racine de fll, la transversale arquée fermant la cellule médiane
(comparer, par exemple, avec fig. 5 dans Eidel, 1968). Filaments latéraux du Vème segment
abdominal très courts (comme chez C fennicus Klingstedt et C. crenaticornis Kolenati: Kling-
stedt, 1937: fig. 14),

Genitalia S (fig. 10-14). «Plaque dorsale» membraneuse approximativement rectangulaire,
nettement trilobée à la partie distaie; elle est ventralement renforcée par une paire de pièces
allongées, assez chitineuses, divergentes à l’apex, contiguës sur la ligne médiane. Appendices
supérieurs (vue latérale) ovoïdes et bien allongés, avec une branche secondaire (ventrale) bien
séparée de la partie principale de l’appendice; cette branche secondaire est assez robuste, ob¬
tuse ou tronquée à l’apex, pourvue à sa base d’un petit appendice dorsal annexe. IXème sterni-
te à bord postérieur avec une proéminence médiane faiblement développée, émoussée. En vue
latérale les appendices inférieurs sont moyennement allongés, bord dorsal et ventral à peu près
parallèles, bord distal bien arrondi; la face médiane en est fort concave, à bords renforcés et à
soies plus robustes que celles de la face latérale; ventralement leur aspect est caractéristique:
les bords médians des deux appendices convergent vers la ligne médiane jusqu’à 3/5 environ de
leur longueur pour devenir ensuite brusquement prèsque parallèles jusqu’au bord du sternite
IX. Phallus en tube cylindrique tronqué au bout; dans son endothèque on peut distinguer (fig.
14): fl) une longue épine impaire dirigée vers l’arrière; b) une paire d’épines distales à pointe
vers le bas et obliquement vers l’arrière; c) un épaississement assez chitineux, impaire, dorsal
par rapport à a. Ventralement par rapport au phallus et se dirigeant obliquement vers le bas et
l’arrière par rapport à celui-ci, un «cadre» fort sclérotisé, brun-foncé (fig. 13, 14d) relie le phal-

142

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

Figs. 10-14. Cynius maroccamis sp. n., genitalia S. 10, vue dorsale. 11, vue latérale (com-
plèxe phallique éliminé). 12, vue ventrale. 13, le «cadre» sclérotisé reliant le phallus aux gono-
podes, vue dorsale. 14, complexe phallique, vue latérale.

lus aux gonopodes; ce «cadre» finit en une paire de fortes pointes séparées par un sinus peu
profond.

Genitalia $ : fig. 9.

La nouvelle espèce a été capturée (Dakki, 1982: 147) en grand nombre d’exemplaires au
bord de deux lacs du Moyen Atlas (Dayet Ifrah, à 1600 m d’altitude, 16.4.1981, 29 6 4 9 ,
Dakki coll.; Dayet Iffer, à 1520 m ait., 16.4.1981, 11 <3 3 9, Dakki coll.); je cite prèsque ad
litteram des notes faites par M. Dakki dans une lettre qu’il m’a adressée: «Dans les deux lacs
les imagos ont été capturées près du bord, sous les pierres ou les branches d’arbres. Ces mêmes
matériaux immergés, hébergeaient les larves et les nymphes. Ces lacs sont très fréquentés par
le bétail et sont le siège d’une pollution organique. Le vent est assez fort en particulier en hi¬
ver, et les bords du D. Ifrah (plus exposé que D. Iffer) sont battus par des vagues». Des exem¬
plaires peu nombreux ont été capturés aussi sur deux cours d’eau, dont l’un toujours au Moyen
Atlas (Oued Guigou à Ait Hamza, 1540 m ait., 26.6.1981, 1 6 , Dakki coll.) et l’autre au Maroc
Central (Oued Korifla, 400 m ait., 25.5.1982, 1 â 1 9 , El Agbani coll.). Holotype â et allotype
9 ont été choisis parmi les exemplaires de Dayet Ifrah, et se trouvent au Musée de l’Institut
Scientifique de Rabat, avec de nombreux paratypes; plusieurs paratypes de Dayet Ifrah et 5
paratypes (3 et 2 9 de Dayet Iffer sont gardés dans les collections du Zoölogisch Museum Am¬
sterdam, tandis que quelques autres paratypes sont dans la collection M. Dakki.

Cyrniis Stephens est un petit genre, avec seulement 7 espèces actuellement bien connues,
toutes ouest-paléarctiques, le «centre de gravité» pour la plupart de ces espèces étant en Euro¬
pe Centrale et Septentrionale (Botosaneanu & Malicky, 1978). Les seules espèces bien con¬
nues qui peuplent aussi la Péninsule Ibérique, sont C. cinîramis MacLachlan et C. trimaculatiis
Curtis: il est intéressant de constater que C. maroccanus sp. n., seule espèce africaine connue à
ce jour, n’est certainement pas étroitement apparentée à ces deux espèces, mais bien à C. cre-
naticornis Kolenati et surtout à C. flavidus MacLachlan, espèce d’Europe Centrale, Septentrio¬
nale et Orientale, présente aussi en Sibérie. Les affinités entre C. flavidus et la nouvelle espèce

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. IX. 1983

143

se reconnaissent à de nombreux caractères des antennes, des palpes, des pattes, des ailes, des
genitalia 6 (comparer avec les documents de la bonne révision de Klingstedt, 1937). Il y a
d’autre part de très nombreux caractères distinctifs dont voici les plus saillants: pedicelles des
fin et IV dans l’aile antérieure longs; filaments du Vème segment abdominal courts; «plaque
dorsale» des genitalia â trilobée; appendices supérieurs ovoïdes et allongés; bord postérieur du
IXème sternite avec proéminence médiane; aspect ventral très caractéristique des appendices
inférieurs.

La découverte dans l’Atlas d’une espèce de Cyrnus pose d’intéressants problèmes de zoogéo¬
graphie historique: il est possible qu’il s’agisse d’une relicte. Il faut signaler aussi l’existence de
plusieurs «espèces» de Cyrnus de la Péninsule Ibérique, décrites par L. Navâs, espèces dont il
est impossible d’affirmer actuellement quelque chose de précis à cause des descriptions inintel¬
ligibles, qui n’ont jamais été retrouvées, et dont les types n’existent apparemment plus. II s’agit
de C. iniquus, C. Sagittarius, C. solutus; le type de C. lusitanus a pu, lui, être retrouvé, mais
comme c’est une $ son étude n’a pas pu fournir des renseignements utiles. Personnellement
j’ai échoué dans mes tentatives de retrouver ces types. Les malheureuses «espèces» de Navas
sont, néanmoins, à considérer comme des «épées de Damoclès» pour C. maroccanus sp. n.

NOTE. — Le travail était sous presse, quand je reçus du Dr. M. Gonzalez (Santiago de
Compostela) la nouvelle qu’il avait lui-aussi sous presse (dans la Nouvelle Revue d’ Entomolo¬
gie) la description d’un Cyrnus nouveau d’Espagne Orientale.

L’examination de la description et des figures communiquées par M. Gonzalez, m’a montré
qu’il s’agit d’une forme extrêmement voisine de C. maroccanus , dont elle se distingue seule¬
ment par de menues particularités, sauf pour le phallus, où les différences sont plus importan¬
tes.

BIBLIOGRAPHIE

Botosaneanu, L. & H. Malicky, 1978. Trichoptera. — Limnofauna Europaea, 2nd ed. (J. lilies
ed.): 333-359. G. Fischer & Swets & Zeitlinger, Stuttgart etc.

Dakki, M., 1982. Trichoptères du Maroc. — Bull. Inst. sei. Rabatt: 139-155.

Eidei, K., 1968. Ein Beitrag zur Kenntnis der Trichopterenfauna des Mindelsees. — Ber. na-

turf. Ges. Ereiburg Br. 58: 5-37.

Klingstedt, H., 1937. A taxonomical survey of the genus Cyrnus Steph. including the descrip¬
tion of a new species, with some remarks on the principles of taxonomy. — Acta
Soc. Fauna Flora fenn. 60: 573-598.

Martynov, A. V., 1927. Contributions to the aquatic entomofauna of Turkestan. 1. Trichoptera
annulipalpia. — Ann. Mus. Zool. Acad. Sei. URSS 28: 162-193, PI. VII-XI.

Meÿ, W., 1981. Die von R. Jung und A. Müller in Mittelasien gesammelten Köcherfliegen. —
Di. ent. Z. , N. F. 28 (1-3): 55-66.

Schmid, F., 1959a. Trichoptères d’Iran (suite). — Beitr. Ent. 9 (3/4): 376-412.

- , 1959b. Trichoptères d’Iran (suite). — Beitr. Ent. 9 (5/6): 683-698.

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

BIOSYSTEMATICS OF SOCIAL INSECTS, 1982, P. E. Howse & J. L. Clément eds. The
Systematics Association Special Volume No. 19. XIV, 346 pp. subject index 6 kolommen.
Published for the Association by Academic Press, London etc. ISBN 0-12-357180-4. Prijs
(gebonden) £ 28,20.

The Systematics Association heeft een respectabele reeks van publicaties („Publications” en
„Special Volumes” — wat ook het verschil zij), die startte in 1940 met het geschiedenis ma¬
kende „The New Systematics”. Ook onder de daarop volgende publicaties zijn ware toppers —

144

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .IX. 1983

en dat kan niet altijd zo zijn. Het boek dat ik nu te bespreken heb vind ik duur, en niet zo heel
goed.

Het bevat 26 bijdragen van nogal wisselende omvang, neerslag van een symposium over dit
onderwerp te Parijs. Zoals altijd in dergelijke gevallen is er een bont allerlei van bijdragen.
Vier hoofdthema’s zijn er wel te onderscheiden: enzym-polymorfie, biometrie, structuur en
productie van feromonen, en gedragsaspecten. De aard van de bijdragen wisselt aanzienlijk:
soms is het een overzicht van de stand van zaken waar eigen onderzoek niets mee te maken
heeft, soms wel onderzoeksrapportage en -samenvatting, soms de beschrijving van een tech¬
niek, of volstrekte algemeenheden. Sommige artikelen hebben met biosystematiek eenvoudig
niets te maken.

Tussen nogal wat oninteressants staan een paar bijdragen die naar mijn mening betere buren
hadden verdiend. Ik denk bijv. aan een artikel van Clement over enzym-polymorfie bij Euro¬
pese Reticulitermes, van Plateaux over de pallens-morf van Leptothorax nylandeh, en speciaal
een stuk van Pearson over de waarschijnlijkheid dat de microgynen van Myrmica rubra
waarschijnlijk een andere soort zijn dan, en tevens sociaal parasiet van, M. rubra. Ook de
meeste feromoon-gerichte artikelen maken een goede indruk. — W. N. Ellis.

TABELLEN EN VERSPREIDINGSATLAS VAN DE NEDERLANDSE MICROLEPI-
DOPTERA 2: 1-86, fig. 1-21 la, 1982. Vakgroep Dieroecologie, Landbouwhogeschool Wage-
ningen. Prijs (gebrocheerd) ƒ 21,75.

Het tweede nummer van de serie bevat twee bijdragen: het tweede en laatste deel van de
Pyralidae door J. H. Küchlein, en de Pterophoridae door C. Gielis. De opzet van de publikatie
is identiek aan die van de eerste aflevering (zie bespreking in Ent. Ber... Amst. 42: 61, 1982) en
de uitvoering maakt een even voortreffelijke indruk, ook wat de talrijke figuren betreft.

In totaal zijn nu 175 Pyraliden uit Nederland vermeld en 36 Pterophoriden. Een nieuwe aan¬
winst voor de fauna is Mutuuraia terralis (Treitschke) (p. 57). Ook Parapoynx rivulella (Du-
ponchel) is in de publikatie opgenomen. In Naamlijst Ned. Lep. schreef ik (1976: 9), dat het
bewuste exemplaar onvindbaar was, maar het bleek zich in de collectie-Bentick te bevinden in
een doos met allerlei los materiaal.

De aflevering, die natuurlijk onmisbaar is voor een ieder die geïnteresseerd is in de Neder¬
landse microlepidoptera, is te bestellen bij het Centraal Magazijn van de Landbouwhoge¬
school, De Dreijen 4, 6703 BC Wageningen. Verzendkosten zijn bij de prijs inbegrepen.
(N.B. Aflevering 1 is momenteel uitverkocht, maar wordt herdrukt.) — B. J. Lempke.

GUILLOT, R., 1982. ÉLEVAGE DES PAPILLONS, DE LEURS ŒUFS, CHENILLES
ET CHRYSALIDES: 1-165, 146 fign, 16 platen met kleurenfoto’s. Société nouvelle des édi¬
tions Boubée, Paris. ISBN 2-85004-034-7. Prijs (gebonden) Fr. 190.

Dit boek behandelt het kweken van alle stadia der vlinders en wat daarmee samenhangt. Al¬
lereerst wordt aangegeven hoe (5 en 9 van elkaar te onderscheiden zijn (ook in het pop-
stadium) en hoe het 9 verzorgd moet worden om eieren te verkrijgen. Dan komen de kweek-
ruimtes voor de rupsen aan de orde en het voedsel voor de dieren (ook op kunstmatige voe¬
dingsbodem en hoe deze bereid wordt). Vervolgens wordt het bewaren en uitkomen van de
poppen besproken. Ruime aandacht wordt besteed aan ziekten en predatoren. Daarop volgt
een lijst van diverse vlindersoorten met de voedselplanten van de rupsen (voor tropische soor¬
ten de vervangende). De 146 zwart-wit foto’s en tekeningen zorgen voor goede toelichting bij
de tekst. De kleurplaten geven meest fraaie foto’s van rupsen en soms van poppen. Het boek
besluit met een literatuurlijst van ruim 1 1 blz. en een goede alfabetische index.

De publicatie is mooi verzorgd en bevat veel nuttige wenken. Maar ze is niet goedkoop. —
B. J. Lempke.

\ù> f

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEri

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 oktober 1983 No. 10

Adres van de Redactie:

B. J, LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam Nederland

A. W. M. MOL, Drie bladwespen nieuw voor de Nederlandse fauna (Hymenoptera: Tenthre-
dinidae): 145; V. LEFEBER, De Aculeaten van ons Waddendistrict (slot): Conclusies (Hyme¬
noptera: Acuieata): 149; P. H. van DOESBURG & S. S. SIWI, Two new species of Leptoco-
risa from Indonesia (Heteroptera: Coreidae, Alydioae): 153; JEAN BELLE, Macrothemis
brevidens, a new species from Surinam (Odonata: Libellulidae): 156; KORTE MEDEDELIN¬
GEN: ERIK van der HUT, Araschnia levana; B. J. LEMPKE, Eublemma ostrina: 148; Con¬
gress of Myriapodology: 159; LITERATUUR: 152, 159, 160.

Drie bladwespen nieuw voor de Nederlandse

Tenthredinidae)

door

A. W. M. MOL

ABSTRACT. Three Sawflies new to the Dutch fauna (Hymenoptera: Tenthredinidae).
Loderus pratorum Fallén, Empria baltica Conde and Macrophya alboannulata Costa were
found in the Netherlands for the first time. M. alboannulata is recorded for Luxemburg also.

lo 1981 en 1982 werden drie soorten bladwespen gevangen die niet zijn vermeld in de naam¬
lijst van Van Ooststroom (1976). Ze worden daarom hier als nieuw voor de Nederlandse fauna
opgegeven.

Loderus pratorum (Fallén, 1808)

Tijdens een excursie met de heer J. van Tol (Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Lei¬
den), werd op 14. V. 1982 een bezoek gebracht aan de westoever van een onlangs afgesloten
Maasarm, 2 km ten noorden van Boxmeer. Bij het slepen door de oevervegetatie op zoek naar
imago’s van wateriesekten, werden terloops twee bladwespen* gevangen die tijdens het prepa¬
reren als Loderus pratorum konden worden herkend. Omdat de vindplaats hoogstwaarschijn¬
lijk gedoemd is te verdwijnen men was ter plaatse puin aan het storten en arbeiders gaven
de verzekering dat de hele Maasoever zou worden omgevormd tot een „keurig afgewerkte”
steenhelling — werd op 19. V, 1982 een tv/eede bezoek aan het terrein gebracht.

Bij dit tweede bezoek werd in eerste instantie weer aandacht besteed aan de vegetatie langs
het water, die voornamelijk bestond uit hoog opgaande grassen. Omdat dit geen resultaat ople¬
verde, werd het zoeken gericht op een ander type vegetatie, op enige afstand van het water.
Omdat de Maas zich in de loop van de tijd heeft ingesneden in de rivierkleiafzettingen, is plaat¬
selijk een steile oever ontstaan van vier of vijf meter hoogte. Vanwege het voortdurend afkal¬
ven, vooral bij hoge waterstanden, is dit een zeer dynamisch milieu, waar slechts een vegetatie
van piooiersoorteo kan standhouden. Op de vindplaats bij Boxmeer was Equisetum arvense L.
(Heermoes) ie dit milieu de meest abundante plantesoort, met daartussen enkele exemplaren

146

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

Fig. 1. Loderus pratorum. Penisvalve in zijaanzicht. Fig. 2. Empria baltica. Penisvalve in
zijaanzicht. Fig. 3. Macrophya. Rechter voorvleugel; 3A. M. alboannulata $; 3B. M. albicinc-

ta 9 . Alle maatstreepjes representeren 0,5 mm.

van Artemisia vulgaris L. (Bijvoet), Cirsium vulgare (Savi) Ten. (Speerdistel) en Euphorbia
esula L. (Heksenmelk). Hier, tussen en op de Heermoes, werden 21 exemplaren (19 d, 2 9)
van L. pratorum gevangen. Volgens Benson (1952) leven de larven van deze soort op Equise-
tum, wat de duidelijke milieuvoorkeur van de gevangen dieren begrijpelijk maakt.

Met behulp van de tabellen van Enslin (1913), Benson (1952) en Muche (1969a) is L. prato¬
rum eenvoudig herkenbaar aan uitwendige kenmerken. De bouw van de genitalen (fig. 1), die
werd vergeleken met figuren bij Benson en Muche, bevestigde bovendien de determinatie.

Samen met L. pratorum werden nog enkele andere soorten uit het tribus Dolerini gevonden:
Loderus eversmanni (Kirby) (18 <3,6 9), L. vestigalis (Klug) (6 3), Dolerus germanicus (Fa-
bricius) (22 3,9 9) en D. gonager (Fabricius) (1 3). Andere bladwespen zijn niet aangetrof¬
fen. De vier genoemde soorten zijn algemeen in Nederland en de eerste drie hebben met L.
pratorum gemeen dat de larven eveneens van Equisetum leven. Dit in tegenstelling tot de
meeste soorten der Dolerini, waarvan de larven voorkomen op grassen, zeggen en biezen.

Met de vondst van L. pratorum zijn alle Europese soorten van het geslacht Loderus uit ons
land bekend. Door Oudemans (1894) werden L. eversmanni (als L. palmatus Klug) en L. vesti¬
galis al opgegeven, terwijl L. genucinctus (Zaddach) door Tennissen (1970) is gemeld. Het feit
dat L. pratorum niet eerder in Nederland is gevonden, ondanks de gemakkelijke herkenbaar¬
heid, doet vermoeden dat de soort aanzienlijk minder algemeen is dan L. eversmanni of L. ves¬
tigalis.

Empria baltica Conde, 1940

Op 10. V. 1982 werd een 3 gevangen in het moeras „De Moerputten” ten westen van ’s-Her-
togenbosch.

Het op naam brengen van Empn'fl-soorten op grond van uitwendige kenmerken is niet altijd
even eenvoudig. Vermoedelijk zijn sommige kenmerken, zoals de vorm van de clypeus of de
aanwezigheid van venstervlekken op bepaalde tergieten, in werkelijkheid variabeler dan tot
uiting komt in de gebruikelijke determineertabellen, zoals die van Benson (1952) of Muche
(1969b). E. baltica is echter zonder problemen herkenbaar aan de bouw van de genitalen. De
penisvalven van het Nederlandse exemplaar (fig. 2) komen in vorm goed overeen met de af-

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .X. 1983

147

bedding in de oorspronkelijke publikatie van Conde (1940) en de figuren bij Benson (1952) en
Lindqvist (1968).

E. balïica is in Nederland vermoedelijk geen zeldzame soort. De larve leeft op Filipendula
ulmaria (L.) Maxim. (Moerasspirea), een plant die door heel Nederland algemeen voorkomt
op voedselrijke vochtige bodems.

Macrophya alboannulata Costa, 1859

Bij een onderzoek naar de soorten van het genus Macrophya die leven op Sambucus (Vlier),
kon Chevin (1975) vier typen larven onderscheiden. Er waren op dat moment echter maar drie
Macrophy a-sooriQn bekend met Vlier als voedselplant, M. albicincta (Schrank), M. crassula
(Klug) en M. ribis (Schrank). Nadat adulten waren uitgekweekt, bleek het probleem te liggen
bij M. albicincta, die uit twee duidelijk verschillende typen larven te voorschijn kwam. Een
nader onderzoek van deze adulten toonde echter aan dat ook zij in twee groepen konden wor¬
den verdeeld, corresponderend met de twee typen larven. Naast M. albicincta onderscheidde
Chevin daarom een tweede soort, M. alboannulata, die tot dan als een synoniem van M. albi¬
cincta werd beschouwd.

Van drie Macrophya'^ (1 S ,2 9) die ik in Nederland ving en die aanvankelijk voor M. albi¬
cincta werden gehouden, bleek één 9 in alle opzichten overeen te komen met de beschrijving
van M. alboannulata door Chevin. Het dier is gevangen langs de Essche Stroom bij het gehucht
Halder in de gemeente St. Michielsgestel op 12. V. 1981 .

Beide soorten kunnen worden onderscheiden naar de kleur van de trochanteren van de ach¬
terpoten, vrijwel wit bij alboannulata en grotendeels zwart bij albicincta. Andere verschillen
zijn meer sexe gebonden. Bij <5 van alboannulata zou het labrum steeds wit of vrijwel wit zijn,
bij albicincta steeds met veel zwart. Bij 9 van alboannulata is het scutellum meestal zwart en
bij albicincta met twee geelwitte vlekken die onderling versmolten kunnen zijn. Verder is in de
voorvleugels van 9 van alboannulata (fig. 3A) het deel van de subcosta tussen de uitmondin¬
gen van de basaal ader en cubitus (linker pijl) korter dan het deel van de cubitus dat bij de
eerste cubitaalcel hoort (rechter pijl). Bij 9 van albicincta zijn beide stukken ongeveer even
lang (fig. 3B). De S vertonen dit verschil niet. Ziet men beide soorten naast elkaar dan blijkt
dat de vleugels van alboannulata duidelijk sterker geel zijn getint dan bij albicincta.

Over de verspreiding van M. alboannulata is nog niet veel bekend. Naast Frankrijk (Chevin
1975) zijn er opgaven uit de D.D.R. (Muche 1977) en West-Duitsland (Liston 1982). Ook in
Luxemburg komt de soort voor; ik ving een 9 langs de rivier de Sûre bij Wallendorf op
26. V. 1982. Zowel in Frankrijk als in de D.D.R. bleek na herdeterminatie van het beschikbare
materiaal dat M. alboannulata algemener was dan M. albicincta. Ongetwijfeld is M. alboannu¬
lata ook in Nederland een algemene soort.

LITERATUUR

Benson, R. B., 1952. Hymenoptera 2. Symphyta section (b). — Handbk Identif. Br. Insects 6
(2b): 51-137.

Chevin, H., 1975. Remarques taxonomiques et biologiques sur les Macrophya (Hym. Tenthre-
dinidae) se développant sur Sambucus (Caprifoliaceae). — Annls Soc. ent. Fr. [2]
11:253-260.

Conde, O., 1940. Eine Revision der mir bekannten Empria-Arten (Hym. Tenthr.) und einige
Bemerkungen zum Wesen der systematischen Forschungsarbeit. — Dt. ent. Z.
1940: 162-180.

Enslin, E., 1913. Die Tenthredinoidea Mitteleuropas 11. — Dt. ent. Z. Beih. 1913: 99-202.
Lindqvist, E., 1968. Die Empria-Arten Finnlands (Hymenoptera, Symphyta). — Notul. ent.
48: 23-33.

148

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, LX. 1983

Liston, A. D., 1982. Einige interessante und für die Fauna Holsteins (BRD) neue Blattwespen
(Hymenoptera, Symphyta). — Ent. Nachr. Dresden 26: 73-74.

Muche, W. H., 1969a. Die Blattwespen Deutschlands II. Selandriinae. — Ent. Abh. Mus.
Tierk. Dresden 36, suppl. 2: 61-96.

- , 1969b. Die Blattwespen Deutschlands III. Blennocampinae. — Ent. Abh. Mus.

Tierk. Dresden 36, Suppl. 3; 97-155.

- , 1977. Nachtrag. — Ent. Abh. Mus. Tierk. Dresden 41 Suppl. : 20.

Ooststroom, S. J. van, 1976. De Nederlandse Symphyta (halm-, hout- en bladwespen). Naam¬
lijst. — Wet. Meded. K. ned. natuurh. Veren. 114: 1-24.

Oudemans, J. T., 1894. Naamlijst van Nederlandsche Tenthredinidae. — Tijdschr. Ent. 37: 89-
152.

Tennissen, J., 1970. Soorten en variëteiten van bladwespen, nieuw voor de Nederlandse fauna
(Hymenoptera, Symphyta). — Ent. Ber., Amst. 30: 164-166.

Guldenvliesstraat 19, 5211 AM ’s-Hertogenbosch.

ARASCHNIA LEVANA (LINNAEUS) IN DE ZAANSTREEK (LEP.: NYMPHALI-
DAE). In het goede vlinderjaar 1982 werd het Landkaartje door mijn broer en mij voor het
eerst in de Zaanstreek waargenomen en wel in het Jagersveld, een 150 ha groot gebied, gele¬
gen tussen de Coentunnelweg, de snelweg Amsterdam-Purmerend en de nieuwbouwwijk Het
Kalf (atlasblokken 25-1433 en 34). Vijf van de in totaal acht waarnemingen werden in de nabij¬
heid van boomgroepen gedaan, tweemaal bij een bosje van Grauwe wilg {Salix cinerea L.)
langs de Coentunnelweg, éénmaal langs een laan van aangeplante Schietwilgen (S. alba L.) en
tweemaal in een uit diverse soorten bestaand wilgenbroekbosje op natte veengrond, omringd
door een kruidenrijke rietruigte. De overige drie waarnemingen werden gedaan in de omvang¬
rijke ruige kruidenvegetaties.

In mei werden drie exemplaren van de eerste generatie gezien, op 24 juli drie van de tweede
en op 2 en 23. IX twee van de derde. Als voedselplanten voor de vlinders konden genoteerd
worden: Akkerdistel {Cirsium arvense (L.) Scop.), Engelwortel {Angelica sylvestris L.) en Ko-
ninginnekruid {Eupatorium cannabinum L.).

Erik van der Hut, Hegermeer 14, 1509 HG Zaanstad.

EUBLEMMA OSTRINA (HÜBNER) (LEP.: NOCTUIDAE). Tot nog toe was slechts één
exemplaar van deze kleine immigrant uit Nederland bekend, een 6 , dat 24. V. 1958 te Over-
veen door J. H. Küchlein werd gevangen {Ent. Ber., Amst. 19: 135, 1959). Tot mijn verrassing
trof ik in de collectie van wijlen de heer M. H. A. Melchior (nu in het Instituut voor Taxonomi-
sche Zoölogie te Amsterdam) een mooi gaaf 9 aan, dat 31 mei 1978 te Beusichem gevangen
was, waarschijnlijk op licht. Blijkbaar had hij er niet aan gedacht de soort op zijn lijst van trek-
waarnemingen voor dat jaar te vermelden. Opvallend is ook nu weer de vroege datum.

Op de Britse eilanden, bijna altijd een veel gunstiger gebied voor immigranten, werd in 1978
geen ostrina waargenomen, wel in 1977, toen er drie op verschillende plaatsen in het zuiden
van Engeland werden aangetroffen, alle in de eerste week van maart, blijkbaar meegekomen
met een warme luchtstroom uit west Spanje of van de Canarische eilanden (C. G. M. de
Worms, Entomologist’s Ree. J. Var. 90: 133, 1978).

B. J. Lempke, Plantage Middenlaan 64, 1058 DH Amsterdam.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

149

De Aculeaten van ons Waddendistrict III (slot): Conclusies

(Hymenoptera: Aculeata)

door

V. LEFEBER

ABSTRACT. — The Aculeata of our Wadden District III (final part): conclusions (Hyme¬
noptera: Aculeata). The numbers of Aculeata species occurring on the Wadden Islands are
given. The species richness of the Wadden District is compared with some other well-studied
parts of the Netherlands. Comments are made on some individual species.

Na de globale bespreking van de bijen in deel I van deze serie (Lefeber, 1983a) en van de
andere aculeaten in deel II (Lefeber, 1983b) volgen in dit derde deel enige meer algemene be¬
schouwingen over de aculeaten van het Waddendistrict.

In tabel 1 wordt de numerieke soortenrijkdom van de afzonderlijke eilanden vergeleken,
terwijl in tabel 2 het aantal soorten van het Waddendistrict in zijn geheel wordt vergeleken met
dat van enkele andere delen van Nederland. De soortenlijst van het Waddendistrict wordt ver¬
geleken met die van het Duindistrict en met die van de Duitse waddeneilanden.

Zowel Zeeuws- Vlaanderen als Vlieland en Schiermonnikoog zijn in het voorjaar te weinig
bezocht. In Zuid-Limburg en in mindere mate ook in Twente zijn meer bije- dan wespesoorten
aangetroffen.

Het is opmerkelijk dat 15 soorten bijen en 19 soorten wespen die bekend zijn uit ons Wad¬
dendistrict, gezien onze collectiegegevens, niet in het Duindistrict (tussen Bergen en Cadzand)
zijn aangetroffen. Een deel daarvan zijn duidelijk boreale of boreo-alpiene soorten, maar lang
niet alle. Xylocopa violacea en Hedychridium roseum bijv. zijn juist zuidelijke soorten die men
in het Waddendistrict eigenlijk niet verwachten zou.

Enkele soorten zijn in Nederland (bijna) uitsluitend in het Waddendistrict aangetroffen:
Colletes impunctates (noot 3 in Lefeber, 1983a), Epeolus glacialis (23, id.), Osmia maritima
(18, id.), Crossocerus imitans (noot 53 in Lefeber, 1983b), Arachnospila fumipennis (35, id.),
Episyron albonataïus dentisquamis (38, id.) en Bethylus fulvicornis (29, id.). De vier eerstge¬
noemde zijn zuiver boreale of boreo-alpiene soorten.

Ook zijn er enkele typische duinsoorten die van het Waddendistrict niet bekend zijn: Osmia
spinulosa Kirby, Epeolus rozenburgensis Van Lith, Alysson spinosus (Panzer), Aporinellus sex-
maculatus (Spinola) en Chrysis bicolor Lepeletier. Voor O. spinulosa zou de kalkarmoede, met
als gevolg daarvan het gebrek aan tuinslakkehuisjes, de verklaring kunnen zijn. De soort nes¬
telt nl. in die huisjes als ze door de slak verlaten zijn.

Tabel 1. Overzicht van de soortenrijkdom aan Aculeata per eiland.

bijen wespen totaal

Nederland

346

100%

359

100%

705

100%

Waddendistrict

110

32%

128

35%

238

34%

Noordelijk duin

49

14%

55

15%

104

15%

Texel

61

18%

70

19%

130

18%

Vlieland

30

9%

56

16%

86

12%

Terschelling

51

15%

79

22%

130

18%

Ameland

45

13%

49

14%

94

13%

Schiermonnikoog

38

11%

52

14%

90

13%

Rottum

—

—

2

—

2

—

150

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

Tabel 2. De soortenrijkdom aan Aculeata van het Waddendistrict, vergeleken met enkele
andere delen van Nederland.

bijen wespen totaal

Nederland

346

100%

359

100%

705

100%

Waddendistrict

110

32%

128

35%

238

34%

Duindistrict

168

48%

208

58%

376

53%

Veluwe

238

69%

265

74%

503

71%

Twente

171

49%

170

47%

341

48%

Zuid-Limburg

304

88%

267

74%

571

81%

Zeeuws-Vlaanderen

71

20%

98

27%

169

24%

Prov. Utrecht

220

63%

249

69%

469

66%

Gelderland

269

78%

288

80%

557

79%

Nog enkele opvallende aspecten in de Aculeaten-lijst

Zoals de soortenlijsten in deel I en II van deze serie laten zien komen op dit betrekkelijk
kleine oppervlak alle Nederlandse soorten voor van de genera Colletes en Diodontus. Vooral
voor Colletes is dat erg opvallend (Lefeber, 1979b).

Daar staat tegenover, dat er een 15-tal meersoortige genera zijn die in het Waddendistrict
nooit zijn waargenomen. Wat betreft de bijen ontbreken de genera: Melitta (4 soorten), Du-
fourea (4) en Chelostoma (4). Het genus Stelis (7 soorten), dat grotendeels parasiteert bij de
genera Chelostoma en Heriades, ontbreekt op de eilanden, maar is in het noordelijk duin verte¬
genwoordigd door S. ornatula Klug, zoals blijkt uit een van de reacties op deel I, die ik mocht
ontvangen van J. C. Koster te Camperduin. S. ornatula parasiteert bij Osmia leucomelana Kir¬
by, die in Rubus-stengeh nestelt. Haeseler (1982) oppert zelfs de veronderstelling, dat S. orna¬
tula zou parasiteren bij Osmia maritima. In de bijenlijst ontbreekt eveneens het genus Macro-
pis, maar de collectie van Koster bewijst, dat M. europaea Warncke in het Zwanenwater
(noordelijk duin) voorkomt. Deze gegevens zijn in de tabellen niet verwerkt.

Wat betreft de wespen ontbreken de volgende genera: Alysson (2), Gorytes (5), Argogorytes
(2), Nysson (7), Stigmus (2), Spilomena (4) en Eumenes (4). Uit de collectie-Koster blijkt,
dat het genus Symmorphus (7 soorten) in het Zwanenwater vertegenwoordigd is door
S. mutinensis.

Ook de lijst van spinnendoders levert vraagtekens op, want terwijl van onze acht Evagetes-
soorten alleen E. contemptus Tournier ontbreekt, zijn er van de 17 Priocnemis-s,ooxtQ\\ slechts
twee waargenomen. In het Duindistrict komen toch altijd nog vier soorten voor, op de Duitse
eilanden vier en op ons noordelijk diluvium 14. Het trage vliegtempo van de Priocnemis-soor-
ten zou hierbij misschien een rol kunnen spelen; het zou de overtocht onmogelijk kunnen
maken.

Hier is ook nog een correctie op zijn plaats: In Lefeber, 1983b in tabel II is „Evagetes (8
species)” drie regels te laag terecht gekomen; deze genusnaam behoort natuurlijk te staan bo¬
ven p. pectinipes (Linnaeus). Vier regels hoger staat „pseudabdormis” . . . men leze: pseudab-
normis.

Ook goudwespen zijn er weinig waargenomen; van het genus Chrysis niet meer dan één van
de 15 soorten, terwijl in het Duindistrict toch altijd nog een tiental soorten voorkomen. Daar
staat tegenover dat ook op ons noordelijk Diluvium weinig C/irysw-soorten voorkomen; slechts
C. ignita (Linnaeus) en C. cyanea Linnaeus zijn daar gewoon. De laatste soort is ook vermeld
van de Duitse eilanden. Van het genus Omalus komen slechts twee van de 10 soorten op de
lijst voor, terwijl het aantal in het Duindistrict vijf, op het noordelijk diluvium zes en op de
Duitse eilanden twee bedraagt. Deze armoede aan goudwespen is niet alleen te verklaren uit
het gebrek aan gastheren; de temperatuur speelt hier waarschijnlijk de grootste rol: goudwes¬
pen zijn over het algemeen nogal warmteminnend.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

151

Heel merkwaardig is ook, dat er zo weinig Andrena-soorten op de lijst voorkomen, slechts
17 van de 80, al moet daar voor het noordelijk duin nog een soort aan toegevoegd worden: A.
clarkella Kirby. De meeste Andrena's zijn voorjaarsdieren en bovendien van zuidelijke oor¬
sprong. Het gure en late voorjaar kan afschrikkend werken, zowel op de vestiging van Andre-
na’s, als op de verzamelactiviteit. Maar ook onze allergewoonste soort van de heide, A. fusci-
pes (Fabricius), ontbreekt op de lijst.

Bij het genus Nomada (grotendeels parasiet bij Andrena) is de armoede nog groter: slechts
drie van de 45 soorten.

Ook enkele Sphecidae-genera zijn opvallend schaars aanwezig: Passaloecus met 2 van de 8
soorten; Psenulus met één van de vijf; Pemphredon met vier van de 12; Crossocerus met 12 van
de 27 en Ectemnius met drie van de 11 soorten. De meeste van de ontbrekende soorten neste¬
len in dood hout of plantestengels. Door het verzamelen van dat materiaal in het voorjaar zou
deze lacune wellicht opgevuld kunnen worden, ook voor wat betreft de bijbehorende parasite¬
rende aculeaten.

Gelet op het ontbreken of de schaarse aanwezigheid van verscheidene bodembewonende ge¬
nera als Andrena, Nomada, Melitta, Dufourea, Eucera, Anthidium (één opgave), Alysson, Go-
rytes, Argogorytes, Nysson en Priocnemis lijkt mij de sterke wind een belangrijke factor. Of de
Waddenzee voor een deel van de aculeaten als een onneembare barrière fungeert is moeilijk
aan te nemen als men de soortenlijst voor eilanden als Borkum, Mellum en Amrum bekijkt.
Zoals reeds eerder opgemerkt zijn de Duitse Waddeneilanden blijkbaar beter onderzocht dan
de Nederlandse. Wagner, 1938; Haeseler, 1976, 1978a, b, 1981 melden in totaal 55 soorten
bijen en 48 soorten wespen die op onze eilanden tot nu toe niet zijn aangetroffen. Waarschijn¬
lijk zal het merendeel toch wel in ons Waddendistrict voorkomen. Daarom verdient voortzet¬
ting van het onderzoek zeker aanbeveling.

LITERATUUR

Alfken, D., 1891. Erster Beitrag zur Insekten-Fauna der Nordsee-Insel Juist. — Abh. naturw.
Ver. Bremen 12: 97-130.

Benno, P., 1950. De Nederlandse goudwespen en haar verspreiding. (Hym., Chrysididae,
Cleptidae). — Publ. natuurh. Gen. Limb. 3: 9-48.

Geyskes, D. C. & J. Doeksen, 1946. Nieuwe gegevens over de insektenfauna van Terschelling.
— Tijdschr. Ent. 90: 30-32.

Haeseler, V., 1976. Zur Aculeatenfauna der Nordfriesischen Insel Amrum — (Hymenoptera).
— Sehr, naturw. Ver. Schlesw. -Holst. 46: 59-78.

- —, 1978a. Die von F. und R. Struve in die Jahre 1932 bis 1942 auf Borkum gesammel¬
ten aculeaten Hymenopteren. — Oldenb. Jahrbuch 75/76: 183-202.

- , 1978b. Zur Fauna der aculeaten Hymenopteren der Nordseeinsel Mellum. Ein Bei¬
trag zur Besiedlung Küstennaher Inseln. — Zool. Jb. Syst. 105: 368-385.

■ - , 1981. Über weitere Hymenoptera Aculeata von der Nordfriesischen Insel Amrum.

— Sehr, naturw. Ver. Schlesw. -Holst. 51: 37-58.

— - — , 1982. Zur Bionomie der Küstendünen bewohnenden Biene Osmia maritima Friese

(Hymenoptera: Apidea: Megachilidae. — Zool. Jb. Syst. 109: 117-144.

Hoop, M., 1973. Zur Verbreitung der holsteinischen Goldwespen und Stechimmen (Chrysidi¬
dae und Aculeaten) (Vierte Ergänzung). — Sehr, naturw. Ver. Schlesw. -Holst. 43:
46-50.

Lefeber, V., 1976. Interessante vangsten van Hymenoptera- Aculeata in 1974 en 1975 in
Nederland en België. — Ent. Ber., Amst. 36: 148-153.

— — - 1978. Interessante vangsten van Hymenoptera-Aculeata in 1976 en 1977 in Neder¬

land en België. — Ent. Ber., Amst. 38: 134-138.

- - , 1979a. Een nest van de Lapse behangersbij (Megachile lapponica Thomson) en en¬
kele aantekeningen over onze Nederlandse Behangersbijen. — Natuurh. Maandbl.
68: 49-52.

152

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

- , 1979b. Onze Zijdebijtjes en hun parasieten. — Naïuurh. Maandbl. 68: 189-199.

- , 1979c. Verspreidingsatlas van 64 soorten Nederlandse Graafwespen (Hymenoptera:

Sphecidae p.p.). — Ned. faun. Med. Leiden!: 1-95.

- , 1983a. De Aculeaten van ons Waddendistrict I. De bijen (Hym.: Apoidea). — Ent.

Ber., Amst. 43: 33-39.

- - , 1983b. De Aculeaten van ons Waddendistrict II. De wespen (Hym.: Chrysidoidea,

Scolioidea, Pompiloidea, Vespoidea, Sphecoidea) — Ent. Ber., Amst. 43: 81-87.
Linsenmaier, W., 1959. Revision der Familie Chrysididae (Hymenoptera) mit besonderer
Berücksichtigung der europäischen Spezies. — Mitt. Schweiz, ent. Ges. 32: 1-240.
Lith, J. P. van, 1948. Le sous-genre Psen Mimumesa Malloch (Hym. Sphec.) (avec une liste
des Psenini capturés aux Pays-Bas). — Tijdschr. Ent. 91: 135-148.

Petit, J., 1979. Note sur Mimumesa sibiricana R. Bohart (Hym. Sphecidae). — Lambiilionea
79: 9-14.

- , 1981. Note sur Oxybelus argentatus Curtis (Hym. Sphec.). — Lambiilionea 81: 11-

17.

Pulawski, W., 1972. Notes synonymiques sur quatre Sphecidae (Hym.) paléarctiques. — Pols-
kie Pismo ent. 42 (4): 817-820.

Sanders, H., 1949. Hymenoptera Aculeata uit Midden-Limburg. I. Pompilidae of Spinnendo¬
ders. — Natuurh. Maandbl. 38: 63-61 .

Soest, J. L. van, 1977. Plantengeografische districten van Nederland. — in H. Heukels & S. J.

van Ooststroom, Flora van Nederland, 19e dr.: 1-913.

Stoeckhert, F. K., 1954. Fauna Apoideorum Germaniae. — Abh. bayer. Ak. Wiss. 65: 1-87.
Vecht, J. van der, 1930. Aantekeningen over Nederlandse Hymenoptera (Mutillidae, Psam-
mocharidae, Apidae). — Zool. Med. Leiden 13: 7-21.

Veenendaal, R. L., 1981. Een nieuwe vindplaats van Mimumesa sibiricana Bohart op Texel
(Hym. Sphec.). — Ent. Ber., Amst. 41: 156.

Vegter, K., 1971. Aculeaten in Drenthe (Hym.). — Ent. Ber., Amst. 31: 227-231.

Verhoeff, P. M. F., 1943. Opmerkingen over Hymenoptera aculeata. — Tijdschr. Ent. 86:
XLI.

- , 1946. Systematisches Verzeichnis der Niederländischen Oxybelus-Arten. —

Tijdschr. Ent. 89: 158-208.

Wagner, A. C. W., 1938. Die Stechimmen (Aculeaten) und Goldwespen (Chrysididen s.l.) des
westlichen Norddeutschland. — Verh. Ver. naturw. Heimatf. Hamburg 26 (1937):
94-153.

Zanden, G. van der, 1982. Tabel en verspreidingsatlas van de Nederlandse niet-parasitaire
Megachilidae (Hymenoptera: Apidae). — Ned. faun. Med. Leiden 3: 1-48.

Brusselsestraat 38, 6211 PG Maastricht.

DEKKERS, M. & H. VAN HAGEN, 1983. GEKORVEN DIERTJES: pp 72. Aldus Uitge¬
verij (Verbeek & Verbeek), ’s Hertogenbosch; ISBN 90-70545-02-0; gebonden; prijs niet

bekend.

Het aardige van de NEV (en haar bibliotheek) is dat er plaats is voor alle vormen van ento-
mologie-beoefening. Toch is het ook daar uiterst zelden dat belletrie en entomologie elkaar
vinden en doorgaans niet op een manier die aan beide recht doet. Gekorven diertjes raakt op
twee manieren aan de entomologie: korte opstelletjes van Midas Dekkers — badinerend, geïn¬
trigeerd en afstandelijk, soms een beetje pesterig — en prachtige heel kleine aquarelletjes van
Han van Hagen. Hier geen insekten op bloemetjes, maar zoals een entomoloog (in allerwijdste
zin) ze ziet: op een speld of kartonnetje, onder de vliegenmepper, in een doosje, in meest ro¬
mantische versie levend en vrijzittend op een vingertop. Voor entomologen die zich soms ver¬
bazen over insekten, of over entomologen, een uitstekend cadeautje! — W. N. Ellis

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, LX. 1983

153

Two new species of Leptocorisa from Indonesia (Heteroptera: Coreidae,

Alydinae)

by

P.H. van DOESBURG
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

&

S. S. SIWI

Central Research Institute for Agriculture, Bogor

ABSTRACT. — Descriptions are given of two new species: Leptocorisa timorensis from the
Isle of Timor, and L. ayamaruensis from Irian Barat.

While preparing a survey of the genus Leptocorisa of Indonesia (Siwi & Van Doesburg, in
prep.) the authors found in the material of the Leiden Museum two new species the description
of which is here presented.

Leptocorisa timorensis sp. nov. (figs. 1-5)

Head (fig. 1). — Paraclypei rather short with rounded apices. Rostrum pale, apex blackish,
just reaching apices of middle coxae. Antennal first segment pale, outer side darkened, apex
turning to dark brown; second segment: basal half pale, rest dark brown; third segment; basal
third pale, rest dark brown; segment four: extreme base brown, basal sixth white, rest reddish
brown. Head pale, dorsal side light brown, lateral dark line poorly represented by a dark
brown spot on antenniferous tubercle and a faint stroke behind the eye.

Thorax. — Upper side of pronotum light brown, in some specimens faintly tinged with
green. Calli near posterior corners of pronotal lobe well-developed, blackish-brown. Lateral
margins pale, propleural anterior part light brown, posterior part as lobe. Lateral dark line
weekly developed with an accentuated spot on pronotal collar. Puncturation of mesopleura
regular and rather fine. Fore wings darkened except for the white costal margin and veins on
exocorium; membrane pale with darkened basal corner. Hind wings pale with white costa and
slightly darkened veins. Legs pale to light brown with apices of tibiae and tarsi darkened.

Abdomen. — Tergites 2-6 orange-red, rest pale. Male ninth segment (fig. 3) with side mar¬
gins rather prominent; lateral rim of genital chambre basally sharply sinuated inwardly; poste¬
rior margin concavely sinuated at both sides of a rounded vertical medial lamella (fig. 5). Para-
meres (figs. 2-5) with a short and broad shaft and a rather long, apically broadly rounded and
flattened hook. Vertical thecal appendages of aedeagus (Ahmad, 1965: 7) symmetric, subapi-
cally broadened, apices laterally pointed. Female first gonocoxites short, medio-apical corner
about right-angled; connecting (medial) sides almost straight.

Measurements (in mm). — Holotype 6: total length including wings 14.8; total length of
body 13.8; length of pronotum 2.53; width of pronotum 2.42; width of pronotal collar 1.26;
width of head over eyes 1.53; interocular space 0.80; length of antennal segments: I 4.26, II
2.76, III 3.0, IV 4.72; length of rostrum 4.60. Allotype: total length including wings 14.3; total
length of body 13.9; length of pronotum 2.64; width of pronotum 2.42; width of pronotal collar
1.15; width of head over eyes 1.49; interocular space 0.79; length of antennal segments: I 3.80,
II 2.42, III 2.53, IV 4.02. Paratypes: total length including wings of 2 males, 14.3, 14.5; of 8
females, 14.0, 14.7, 13.9, 13.5, 14.9, 14.4, 14.3, 13.2.

Specimens studied. — Timor, Koepang [Kupang], Snellius exped., early in November, 1929,
holotype <3, allotype, 3 d, 5 9 paratypes; Niki niki & Kolbane, Central Timor, April-May,
1929, E. le Moult, 1 $, 1 ? paratypes; Soeai, Central Timor, March, 1929, E. le Moult, 1 9

154

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

Figs. 1-5, Lepïocorisa timorensis sp. nov. 1, female paratype, head, dorsal aspect; 2, male pa-
ratype, right paramere, fronto-medial aspect; 3-5, male holotype: 3, last segments, dorsal view;

4, parameres in situ, dorsal view; 5, the same, posterior view.

Figs. 6-9, Leptocorisa ayamaruensis sp. nov., male paratypes. 6, head, dorsal aspect; 7, right
paramere, anterior view; 8, last segments, dorsal aspect; 9, parameres in situ, posterior aspect.
Figs. 1, 3, 6, 8 and 2, 4, 5, 7, 9, are drawn to the same scales presented in the figs. 3 and 5

respectively (in mm).

paratype; Timor, February, Wienecke, 1 ? paratype; Timor, Macklot, 1 ? paratype. Holotype,
allotype, 11 paratypes in RMNH, Leiden; 1 d, 1 $ paratypes in CRIA, Bogor.

Notes. — Heinrich Macklot and Army surgeon G. F. Wienecke both collected for the Leiden
Museum in the Netherlands East Indies, the former between 1825 and 1832 as a member of the
“Natuurkundige Commissie”, the latter between 1861 and 1869.

Identification. — This species is close to L. sakdapolrakae Ahmad (not known from Timor),
and L. acuta (Thunberg) in general appearance but can easily be separated from these species

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

155

by the somewhat smaller size, the short and blunt paraclypei, the conspicuously enlarged dark
pronotal calli, and the genital characters as given in the description and figures.

Leptocorisa ayamaruensis sp. nov. (figs. 6-9)

Small and slender species (9.8-11.3 mm), general colour light reddish brown.

Head (fig. 6). — Paraclypei rather long and slender, apices pointed. Rostrum short, not sur¬
passing middle of middle coxae. Antennae, segment one darkened apically, second for 1/5,
third for about 1/2 or less blackened apically, fourth dark brown except for 1/5 white proximal
part.

Thorax. — Pronotum: side margin, connected margin around posterior corner and lateral
part of posterior margin, whitish; posterior part (lobe) densely and regularly punctured; hu¬
meral callosities small, only slightly darkened. Scutellum yellowish, sparsely furnished with
deep punctures. Fore wings with costal area pale, clavus rather deeply punctured in four rows,
light brown, posterior margin and apical corner of corium and base of membrane, dark brown
to blackish; apices of membrane just reaching (<3) or almost reaching (9) tip of abdomen.
Lateral dark line of head and pronotum only poorly developed. Legs: apices of tibiae and tarsi,
except for first segment, darkened.

Abdomen. — Sternites pale, subshining; tergites, except for the last three, tinged with red.
Ninth segment of male (fig. 8) ovoid in shape, genital opening postero-dorsal, oval, posterior
half narrowed by sinuate flanges of the lateral rim; posterior margin excavated at both sides of
a small, erect and rounded median lamella (fig. 9), which excavations correspond with the in¬
sertions of the parameres (fig. 7) whose long and slender hooks, in resting position, crosswise
point to above each other’s base (fig. 9). Aedeagus with the well-developed terminal append¬
age densely set with fine spiculets; vesica with a preapical kink.

Measurements. — Holotype 6: total length 10.2; length of pronotum 1.85; width of prono¬
tum 1.55; width of pronotal collar 0.90; width of head over eyes 1.15; interocular space 0.60;
length of antennal segments: I 3.0, II 1.79, III 2.02, IV — . Allotype: total length 11.3; length
of pronotum 1.89; width of pronotum 1.65; width of pronotal collar 0.96; width of head over
eyes 1.20; interocular space 0.65; length of antennal segments: I 3.0, II 1.84, III 2.07, IV 3.90.
Paratypes: total length of four males, 10.0, 10.7, 10.5, 9.8; of eight females, 11.0, 10.4, 11.1,
10.8, 10.2, 10.7, 11.0, 10.5.

Specimens studied. — Irian Barat, Ajamaroe [Ayamaru, Vogelkop peninsula. New Guinea],
11. VI. 1952, L. D. Brongersma & W. J. Roosdorp leg., holotype d, allotype, 4 6 and 6 9
paratypes; same data but 22. VI. 1952, on light, 2 9 paratypes. Holotype, allotype, 3 <5 and 7 9
paratypes in RMNH, Leiden; 1 6 and 1 9 paratypes in CRIA, Bogor.

Identification. — L. ayamaruensis is close to L. luzonica Ahmad but differs from it by the
smaller size, the paler colour, the form of the paraclypei and the genital characters as described
and depicted.

LITERATURE

Ahmad, L, 1956. The Leptocorisinae (Heteroptera: Alydidae) of the world. — Bull. Br. Mus.'
{nat. Hist.) Ent. Suppl. 5: 1-156, 475 figs.

Postbus 9517, 2300 RA Leiden.

Jl. Merdeka 99, Bogor, Indonesia.

156

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

Macrothemis brevidens, a new species from Surinam
(Odonata: Libellulidae)

by

JEAN BELLE

ABSTRACT. — Macrothemis brevidens spec. nov. is described from Surinam on the basis of
two males and one female. The new species belongs to the tessellata group, having the tooth on
the tarsal claws shorter than the tip of the claw itself. The validity of the genus Gynothemis

Calvert is briefly discussed.

Macrothemis brevidens spec. nov. (figures 1-9)

Material. — Surinam: Stondansi, 22. IX. 1962, 1 <3 (holotype); Benzdorp, 9. XL 1960, 1 3
(paratype); Benzdorp, 17.XL1960, 1 9 (allotype), all specimens’J. Belle leg.; in the author’s
collection.

Male (holotype). — Total length 31.5 mm; abdomen 22.5 mm (inch caud. app. 1.9 mm);
hind wing 23.5 mm; costal edge of pterostigma in fore wing 1.5 mm.

Labium yellowish brown with a median black band. Labrum largely yellow, its free borders
black. Clypeus and lower part of frons green. Upper part of frons and vertex black with metal¬
lic bluish reflection. Antennae black. Occiput black brown above, yellowish brown posteriorly.
Temporae yellowish brown.

Prothorax dark brown. Pterothorax dark brown with pale stripes, its colour pattern shaped
as shown in figure 8. Pale antehumeral stripes greenish white, the three pale lateral stripes light
green. Venter of pterothorax light green.

Legs black except for inner side of first femur which is green. Outer angle of third femur with
7 differentiated spines; these spines are short, stout, truncated, and directed proximad. Spines
on outer angle of second femur also differentiated; these spines are short and thick but not
truncated, and directed distad. Additional tooth of tarsal claws shorter than tip of claw itself.

Abdomen predominantly black brown to black. Sides of segments 1 and 2 largely light green.
Segments 3 to 7 with brownish yellow dorsal side-lines which become successively shorter on
the rear segments, being very small on segment 7. These stripes interrupted by the supplemen¬
tary transverse carina on segment 3 and by the submedian transverse furrow on segment 4.
Venter of terminal segments (except segment 10) with conspicuous brownish yellow longitudi¬
nal markings on either side. Abdomen slender at middle segments, in dorsal view becoming
broader at segments 7 to 9. Caudal appendages black, shaped as shown in accompanying fig¬
ures, the superiors as long as segments 9 and 10 together, the inferior as long as segment 9.
Accessory genitalia shaped as shown in figure 9. Genital hamule with long end hook curved
baekwards, its base angular on outer sides.

Wings hyaline but flavescent at bases, especially in subcostal and cubito-anal interspaces and
anal field of hind wings. Fore wings: lOVi (left) and llVi (right) antenodals; 7 (right) and 8
(left) postnodals; arculus slightly distad of second antenodal; six paranal cells before subtrian¬
gle; costal side of discoidal triangle about two-fifths the length of proximal side; subtriangle
free; a single cell between subtriangle and posterior margin of wing; trigonal interspace almost
parallel-sided, slightly widened distally, with two rows of cells but with three (left) and four
(right) small marginal eells. Hind wings: 8 antenodals in either hind wing; 7 (left) and 8 (right)
postnodals; arculus between second and third antenodals; three paranal cells before anal loop;
anal loop with a single row of eells on both sides of midrib and an extra cell in the “heel”. Cul
separated from hind angle of triangle. Trigonal interspace with two cells bordering triangle,
followed by a single row of cells; two rows of cells between anal loop and posterior margin of
wing.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

157

Figs 1-9: Macroîhemis brevidens spec. nov. 1, right pair of wings of male holotype; 2, the same

of female allotype; 3, inferior caudal appendage of male, ventral view; 4, tenth abdominal seg¬
ment and caudal appendages of male, dorsal view; 5, the same, left lateral view; 6, tarsal claw
from left third leg of male; 7, left third femur of male, left lateral view; 8, left side of pterotho-
rax of male holotype to show colour pattern; 9, accessory genitalia, left lateral view.

Female (allotype). — Total length 30 mm; abdomen 22 mm (incl. caud. app. 0.75 mm); hind
wing 24.5 mm; costal edge of pterostigma in fore wing 1.6 mm.

Similar to male holotype in stature and coloration but middle segments of abdomen stouter.
Hind femur with seven spines on outer angle, the ultimate distal spine about twice as long as
penultimate spine. Superior caudal appendages about three-quarters the length of abdominal
segment 9, more or less cylindrical and bluntly tipped. Lamina supra-analis well developed and

158

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

about two-thirds the length of superior caudal appendages. Superior surface of segment 10 and
that of lamina supra-analis without hairs. Vulvar lamina very short, with a small median exci¬
sion.

Wings coloured as in male holotype. Arculus distad of second antenodal, in hind wing
somewhat more distad than in fore wing. Fore wings: 12^2 (left) and 13^2 (right) antenodals; 7
(left) and 8 (right) postnodals; costal side of discoidal triangle about one-third the proximal
side; subtriangle free. Hind wings: 8 (left) and 9 (right) postnodals; anal loop with an extra cell
in the “heel”, consisting of 18 (right) and 20 (left) cells; trigonal interspace with two cells bor¬
dering triangle, followed by a single row of cells. Three rows of cells between anal loop and
posterior margin of wing.

Male paratype (hind wings broken off but glued onto the thorax). — Dimensions as in holo¬
type. Superficially very different from it owing to the clear wings. These are slightly flavescent
at extreme bases only. Venation of wings less dense than in holotype. Fore wings: 9V2 anteno¬
dal in either fore wing; 5 (left) and 6 (right) postnodals; arculus opposite (right) and slightly
proximad (left) of second antenodal; costal side of discoidal triangle half as long as proximal
side. Hind wings: 7 (right) and 8 (left) antenodals; 6 (left) and 7 (right) postnodals; arculus be¬
tween second and third antenodals. Labium largely black, with transverse central yellow spot
that is narrowed in middle. Third femora with 8 (right) and 9 (left) differentiated spines. Pale
dorsal side-lines on abdominal segments much better developed than in holotype.

Discussion. — The present species belongs to the tessellata group. This intrageneric group is
marked by having the tooth on the tarsal claws shorter than the tip of the claw itself. The other
members of the group are Macrothemis tessellata tessellata (Burmeister, 1839) from eastern
Brazil, M. tessellata inequiunguis Calvert, 1895 from Central-America, Colombia and
Ecuador, and M. valida Navas, 1916 known only from a single male taken at the Rio Pedro Tal
in Brazil. The male of M. brevidens is easily distinguished from these members in having longer
superior caudal appendages; these are one and a half times the length of the inferior caudal
appendage. The female of M. brevidens differs from M. tessellata in having the superior sur¬
face of the tenth abdominal segment and that of the lamina supra-analis bare; it is hairy in
M. The female of M. va/iT/a is still unknown.

Remark. — In 1909 Calvert erected the genus Gynothemis that, although similar in many
ways to Macrothemis Hagen, differs from it in that the tooth on the tarsal claws is shorter than
the tip of the claw itself while the male femora are armed like those of female Macrothemis.
But as often happens, with new material comes trouble as some of the new taxa fail to conform
the first definitions of genera. Here the discovery of aberrant species of Macrothemis and Gy¬
nothemis does raise doubts of the necessity for retaining Gynothemis. Of the four species re¬
ferred to Gynothemis, heteronycha (Calvert) has a femoral armature that can be compared in
conformation with that of Macrothemis musiva (Hagen) while Gynothemis calliste Ris is known
from the female sex only. In my opinion, the knowledge of the corresponding male is necessary
to determine the ultimate allocation of certain females into one of the two genera Macrothemis
and Gynothemis . The femoral spines of the males are not differentiated in the two Gynothemis
species venipunctata Calvert and uniseta Geijskes. To place the members of Gynothemis into a
species group (the venipunctata group) within the limits of the genus Macrothemis is a consid¬
ered and perhaps more satisfying alternative.

REFERENCES

Burmeister, F., 1839. Handbuch der Entomologie! (2): 847-862. Berlin.

Calvert, P. P., 1895. The Odonata of Baja California, Mexico. — Proc. Calif. Acad. Sei. (2) 4:
463-558.

Calvert, P. P., 1909. Contributions to a knowledge of the Odonata of the Neotropical Region,
exclusive of Mexico and Central America. — Ann. Carneg. Mus. 6: 73-280, pis.
1-9.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, LX. 1983

159

Navas, L., 1916. Neuroptera nova Americana. — Mem. pont. Acc. Romana 2 (2): 59-69.
Onder de Beumkes 35, 6883 HC Velp, the Netherlands.

6TH INTERNATIONAL CONGRESS OF MYRIAPODOLOGY. Dit congres zal, onder
auspiciën van het Centre International de Myriapodologie te Parijs, worden gehouden in Am¬
sterdam van 12 tot 17 april 1984. Evenals de voorgaande congressen is ook dit congres aan het
onderzoek van Diplopoda, Chilopoda, Pauropoda, Symphyla en Onychophora gewijd, en wel
in de breedst mogelijke zin: van systematiek en biogeografie tot cytologie en fysiologie.

Belangstellenden kunnen nadere inlichtingen verkrijgen bij dr. C. A. W. Jeekel, Instituut
voor Taxonomische Zoölogie, Postbus 20125, 1000 HC Amsterdam.

THORP, R. W., D. S. HORNING Jr. & L. L. DUNNING, 1983. BUMBLE BEES AND
CUCKOO BUMBLE BEES OF CALIFORNIA (HYMENOPTERA: APIDAE). — Bulletin
of California Insect Survey 23: VIII + 86 pp, 168 figuren en foto’s. University of California
Press. Prijs (ingenaaid) $ 19,- — .

In California vindt men 24 soorten van het geslacht Bombus (verdeeld over niet minder dan
9 subgenera), en 3 soorten Psithyms. In het onderhavige deeltje vindt men tabellen tot subge¬
nera en soorten. Per soort is er een indicatie van de globale verspreiding, een lijst met ver-
spreidingsgegevens, een verspreidingskaartje (binnen California en, ruwer, binnen Noord
Amerika), een lijstje van drachtplanten en overige biologische bijzonderheden. De kleurteke-
ning is schematisch getekend, veelal zijn er details afgebeeld van genitaliën en andere differen¬
tiërende kenmerken.

In de inleiding komen nog onderwerpen als mimicry, domesticatie, nestcommensalen en bio¬
geografie ter sprake. — W. N. Ellis

HERRERA, L., 1982. CATALOGUE OF THE ORTHOPTERA OF SPAIN. — Series en-
tomoiogica 22: I-VIII, 11-162; ca. 450 referenties, index 27 kolommen. ISBN 90-6193-131-2.
Dr. W. Junk uitg., Den Haag. Prijs (gebonden) ƒ 85, —

Voor de warmte-, en meestal ook wat droogteminnende sprinkhanen is Spanje, naast het
Balkanschiereiland, zeker het soortenrijkste gebied dat er in Europa te vinden is. In dit geo¬
grafisch beperkte gebied komen niet minder dan 345 soorten voor. Veel ervan zijn nog maar
relatief kort geleden beschreven, en zeer veel soorten zijn in hun voorkomen beperkt tot het
Iberisch schiereiland of zelfs een klein deel ervan. Ik moet hier overigens meteen aan toevoe¬
gen dat het bovengenoemde getal ook de soorten omvat van Balearen en Canarische eilanden,
twee gebieden die in hun biota sterk met het Iberisch schiereiland verwant zijn, al hebben ze
ook veel eigen elementen.

Na een catalogus van Boiivar die in 1897/9 werd gepubliceerd over de Iberische Orthoptera
(en, minder gericht, de Orthopterenfauna van Europa van Harz, eveneens in de Series ento-
mologica verschenen) is hier dan weer een samenvattend overzicht over de literatuur betref¬
fende de sprinkhanen van Spanje. (In de catalogus zijn slechts de Orthoptera in engere zin op¬
genomen.)

Voor iedere soort wordt de verspreiding (binnen Iberia gedetailleerd, daarbuiten meer glo¬
baal) alsmede de literatuur aangegeven. De literatuur is gegroepeerd in een aantal rubriekjes:
beschrijving, anatomie, biologie, genetica, fysiologie, oecologie, classificatie, verspreiding en
opsomming in een catalogus. Dat het boek eigenlijk in het Spaans geschreven is merk je alleen
aan de inleiding. De soorten worden behandeld binnen een geaccepteerd taxonomisch ver¬
band, dat niet bediscussieerd wordt. Dat, en het feit dat de auteur geen grote belangstelling
lijkt te hebben voor nomenclatuur, zal niet iedereen verheugen; de bruikbaarheid van het boek
zal er weinig onder lijden (er is trouwens een uitstekende index, op soorts- en genus-namen, en
zelfs op hogere eenheden). Het boek is plezierig sober verzorgd, en relatief goedkoop.

N. Eliis.

160

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.X.1983

SCHWERDTFEGER, F., 1983. JULIUS THEODOR CHRISTIAN RATZEBURG, 1801-
1871, Vater der Forstentomologie, Wegbereiter der angewandten Entomologie. — Monogr.
angew. Ent. 24; 1-103. P. Parey, Hamburg. ISBN (van het afzonderlijke deeltje) 3-490-10918-
X. Ingenaaid. Prijs niet opgegeven.

Met de twee loftuitingen in de ondertitel is de strekking van Ratzeburgs werk en verdiensten
wel goed samengevat. Voornamelijk het monumentale, driedelige boek „Die Forstinsekten”
(1837-1844), maar ook „Die Ichneumonen der Forstinsekten” (1844-1852), „Die Waldverderb-
niss” (1866-1868) en „Die Waldverderber” (1869) horen tot de klassieke boeken van de toege¬
paste en toegepast-taxonomische literatuur. Prachtig geïllustreerde werken zijn het, met een
weelde aan biologische observaties. Het is een goede zaak dat er aan deze verdienstelijke bos-
bouw-entomoloog, aan zijn leven en relaties een studie gewijd is.

Schwerdtfegers boekje geeft uiteraard een uitvoerige lijst van Ratzeburgs publikaties in
boekvorm, daarnaast een noodgedwongen niet helemaal complete lijst van zijn tijdschriftpubli-
katies, en een lijst van publikaties omtrent bosbouwentomologie van vóór Ratzeburgs tijd. Er
is een index van persoonsnamen. — W. N. Ellis.

RAABE, M., 1982. INSECT NEUROHORMONES, pp. XIV, 352, 91 fig., 48 tabellen.
Plenum, New York etc.; ISBN 0-306-40782-5. Prijs (gebonden) $ 42.50.

De schrijfster, één der pioniers op het gebied van onderzoek over neurosecretie van in het
bijzonder insekten, is er op bewonderenswaardige wijze in geslaagd de ontwikkelingen in de
neuroendocrinologie bij insekten samen te vatten. Dit is geen geringe taak indien men zich de
soortenrijkdom van insekten en de verscheidenheid aan zenuwstelsels en daarmee samenhan¬
gende hormooncentra realiseert. Raabe heeft zich als geen ander vóór haar beijverd om de
fundamentele eenheid in bouwplan en funktie van het endocriene systeem in de diverse soor¬
ten te presenteren. Het boek streeft naar volledigheid; 62 pagina’s literatuurverwijzingen ge¬
tuigen daarvan.

De neuroendocrinologie kent twee aspekten: a) de histologische benadering, waarbij de
struktuur van het endocriene systeem wordt onderzocht en b) de fysiologische benadering,
waarbij getracht wordt fysiologische funkties te vinden voor de onderscheiden neurohormo-
nen. Het is een grote verdienste van de schrijfster dat ze waar mogelijk naar een synthese tus¬
sen beide benaderingen heeft gezocht.

Het eerste hoofdstuk behandelt de architectuur en de cyclus van neurohormoon synthese,
axonaal transport en afgifte aan het bloed. Het tweede bespreekt de regulatie van de activiteit
van endocriene klieren van de tweede orde: de corpora allata en cardiaca en de prothoracale
klieren. De volgende hoofdstukken behandelen hetgeen tot 1980 bekend was over de betrok¬
kenheid van neurohormonen bij achtereenvolgens: diapauze, voortplanting, viscerale spieren,
morfologische en fysiologische kleurverandering, gedrag en ritmische verschijnselen, water¬
huishouding, metabolisme en processen in de curticula. Daarbij komen de technieken die wor¬
den gebruikt om hormoonwerking van weefselextracten vast te stellen uitgebreid aan de orde
alsmede de pogingen van velen om deze fysiologische activiteiten te relateren aan neuroendo-
criene cellen die de daarvoor verantwoordelijke hormonen synthetiseren. Helaas moet gezegd
worden dat de schrijfster bij de behandeling van de chemische effecten van hormonen niet op
haar best is. Het boek bevat in dit opzicht vele onnauwkeurigheden en weinig kritische inter¬
pretaties van experimenten. Echter, voor wie zich op de hoogte wil stellen van de stand van
zaken vormt het boek een goed uitgangspunt.

Een appendix waarin de laatste gegevens zijn opgenomen maakt het boek up-to-date. De
recente ontwikkelingen in de immunologische detectie en localisatie van neuropeptiden wor¬
den hier slechts aangetipt. Het is te voorzien dat met dit boek het tijdperk van het klassieke
neurosecretieonderzoek is afgesloten. De accenten worden verlegd, nu uit onderzoek van de
laatste jaren is gebleken dat vele beschreven neuroendocriene cellen feitelijk behoren tot een
veel ruimere categorie van peptide-producerende neuronen. — H. Schooneveld.

5 ‘ n ö (ê, 4 X

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 november 1983 No. 11

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam — - Nederland

R. VIS, Recente dagvlinderwaamemingen in Nederland (Lepidoptera: Rhopalocera): 161;

S. A. ULENBERG, H. C. BURGER, L. J. W. de GOFFAU & G. van KOSSEM, Bijzondere
aantastingen door iosekten in 1982: 164; R. de JONG & J. KIELLAND, A new Metiseila
species from the montane forests of Southern Tanzania (Lepidoptera: Hesperiidae): 169;
GEORGINA BRYAN, Achrysocharoides species in the Netherlands (Hymenoptera: Euio-
phidae): 172; KORTE MEDEDELINGEN: R. L. VEENENDAAL, Passaloecus clypealis in
Nederland: 168; LITERATUUR: 176.

ABSTRACT. Recent observations of butterflies in the Netherlands (Lepidoptera: Rho¬
palocera). Data, worth mentioning from the point of view of faunistic importance, distribution,
decline or increase of a number of interesting butterflies are presented.

Hieronder volgen enige recente dagvlinderwaamemingen in Nederland die uit een oogpunt
van faunistiek, verspreiding, achteruitgang of toename van de soort vermeldenswaard zijn. De
gegevens zijn gebaseerd op eigen collectiemateriaal en op persoonlijke waarnemingen in het
veld.

Carterocephalus palaemon (Pallas). — Vanaf 1958 ken ik de vlinder van de Kampina (Ois-
terwijk), waar hij langs wegbermen en op schraallanden langs de Beerze in mei een gewone
verschijning was. Door bemesting wijzigde zich de vegetatie van de weitjes, terwijl ook de ber¬
men in kwaliteit achteruit gingen. C. palaemon is sterk achteruit gegaan ter plaatse, doch ge¬
lukkig niet geheel verdwenen. In 1979 werd de soort in bescheiden aantal aangetroffen langs
de zandpaden op de hei, waar ze vooral op ingedroogde modderplekken zat. In 1980, 1981 en
1983 konden telkens een tiental exemplaren worden waargenomen. Op 6.VLÎ981 vond ik
palaemon te Udenhout in aantal in een vochtig loofbos op open, zonbeschenen plekken.

Thymelkus acteon (Rottemburg). — - In juli 1976 op de vüegplaats bij Cadier (L.) een kleine
populatie. De soort komt in Nederland uitsluitend voor in het Krijtdistrict en is daar nu zeld¬
zaam. De aanwezigheid van voldoende onbemeste kalkgraslandhellingen is voorwaarde voor
acteon om zich bij ons te kunnen handhaven.

Hesperia comma (Linnaeus). Regelmatig, doch steeds in een enkel exemplaar aangeïrof-
fen bij Terlet, voor het laatst op 30. VUL 1979.

Pyrgus malvae (Linnaeus). Ook deze soort is overal sterk achteruit gegaan tengevolge
van het verdwijnen van het geschikte biotoop. Op 17. V. 1981 bij Zegveld een exemplaar in de
wegberm.

162

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XL 1983

Papilio machaon Linnaeus. — Een overvliegend exemplaar in juli 1976 bij Gronsveld.

Colias hyale (Linnaeus). — Op 29. VIL 1976 één exemplaar bij Gronsveld.

Anthocharis cardamines (Linnaeus). — Behalve op de bekende vliegplaatsen ook in 1980 en
1981 gevonden in het Lingebos bij Spijk (nabij Gorinchem).

Callophrys rubi (Linnaeus). — In 1979 en 1980 in klein aantal op de Kampina. Tijdens een
inventarisatie van de vlinderfauna (Vestergaard, van der Made, Vis, 1962) in de jaren 1958 t/m
1960 van dit natuurmonument bleek rubi opvallend weinig voor te komen (slechts drie exem¬
plaren op 16. V. 1959). Daarmede vergeleken is de soort nu iets toegenomen. Op 23. V. 1983
bleek de vlinder zelfs in flink aantal aanwezig. Op de bloemschermen van Sorbus aucuparia L.
(Lijsterbes) telde ik tenminste 20 exemplaren op één boom. Zeer opmerkelijk was een concen¬
tratie van 75 tot 100 (!) groentjes op en tussen de naalden van een kleine Pinus sylvestris L.
(Grove den) midden op de hei. Bij nadere beschouwing bleken de lange naalden van de den
volledig onder de bladluis te zitten. C. rubi was afgekomen op het kleverige substraat (honing¬
dauw) dat door bladluizen wordt afgescheiden. Waargenomen kon worden hoe vlinders met de
roltong deze delicatesse beroerden.

Satyrium w-album (Knoch). — Op 19.VIL1976 een wijfje bij Vijlen en op 22 juli van dat
jaar een tweede wijfje te Gronsveld. Beide dieren waren aan het eind van hun vliegtijd en af¬
gevlogen. Nu op twee uiteenliggende plaatsen wijfjes zijn waargenomen is de soort in Zuid-
Limburg mogelijk nog inheems.

Heodes tityrus (Poda). — Een vlinder die de afgelopen 20 jaar plaatselijk ook sterk is achter¬
uit gegaan, waarschijnlijk door bemestingsinvloeden. In Noord-Brabant heb ik de laatste jaren
geen bruine vuurvlinders meer gezien. Op de Kampina kwam de soort in 1959 en 1960 wel re¬
gelmatig voor. Bij Terlet wordt tityrus nog regelmatig gezien. Op 30. VUL 1979 stelde ik daar
verse dieren van de derde generatie vast, zowel mannetjes als wijfjes. Op 30.VIIL1980 slechts
één mannetje, hetgeen te wijten was aan de weersomstandigheden op die dag.

Celastrina argiolus (Linnaeus). — Een van de soorten die zich goed heeft weten aan te pas¬
sen binnen verstedelijkte gebieden, waar ook enig groen (tuinen, parkjes) aanwezig is. Daar¬
door heeft argiolus ook in kleigebieden via de verstedelijking zijn areaal kunnen uitbreiden.
De vlinder tref ik elk jaar in twee generaties te Hendrik Ido Ambacht.

Ladoga Camilla (Linnaeus). — Op 2. VUL 1980 vloog Camilla in aantal in het eerder ge¬
noemde bos bij Udenhout. In 1978 zag ik de vlinder in het landgoed Valkenburg bij Ulven-
hout. In de geschikte biotopen — vochtig, licht loofbos met beschutte open plekken en een rij¬
ke kamperfoelie-opslag — is de soort nog wel te vinden.

Apatura iris (Linnaeus). — Op 19. VIL 1976 een sterk afgevlogen wijfje te Vijlen. De laatste
jaren wordt iris incidenteel weer waargenomen, zoals blijkt uit de notities (Lempke 1980, 1981,
en Poppe, 1981).

Aglais urticae (Linnaeus). — Op 23. VUL 1975 ving ik in het Amstelpark te Amsterdam een
prachtig vers exemplaar van de bekende doch zeldzame vorm ichnusioides de Selys. Op de ach¬
tervleugels (sterk verdonkerd) is de submarginale band sterk gereduceerd. Van de blauwe ma¬
nen zijn er zes aanwezig.

Polygonia c-album (Linnaeus). — In het Mastbos bij Breda schijnt de vlinder zeldzaam voor
te komen. Slechts één exemplaar zag ik daar op 5. IX. 1973. In Limburg is hij nog elk jaar te
vinden. Te Cadier was c-album in juli 1976 niet zeldzaam. In het westen blijft de vlinder steeds
schaars. Tijdens de fraaie dagen van begin september 1982 vloog een c-album in mijn tuin te
Hendrik Ido Ambacht.

Araschnia levana (Linnaeus). — Met deze soort gaat het de laatste jaren erg goed. Ook in
het Fluviatiele district kan het landkaartje zich handhaven. Vanaf 1980 volg ik de ontwikke¬
lingen van een kleine populatie in het Lingebos bij Spijk en tot op heden floreert de soort daar
uitstekend. Dat het hier om een aangelegd recreatiebos gaat, doet blijkbaar niet terzake. Ook
van de Biesbos zijn voldoende waarnemingen bekend — zowel de voorjaarsgeneratie levena
als de donkere zomervorm prorsa — om te veronderstellen, dat het dier zich daar kan handha¬
ven. Volgens Boot is levana in Zeeland nog steeds zeldzaam. Hoe de vlinder zich bij ons verder

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XL 1983

163

zal ontwikkelen, blijft de vraag. Oecologische faktoren zullen daarbij ongetwijfeld een grote
rol spelen.

Issoria laihonia (Linnaeus). — Tot halverwege de jaren zestig was de Duinparelmoervünder
in de Voorose duinen inheems en algemeen. De vlinder kwam voornamelijk voor in het duin-
doorn-ligusterstruweel en in het droge, open middenduingebied met stuifplekken. Mogelijk ten
gevolge van waterstaatkundige ingrepen, waardoor ook de kustlijn veranderde, hebben zich
wijzigingen voorgedaan in de vegetatie. De differentiatie nam af door verruiging van fijn ge¬
schakeerde vegetatie-elementen. Voor lathonia blijkbaar net te veel om zich daar nog thuis te
voelen. Na 1965 is de soort er niet meer waargenomen. In de Noordhollandse duinen is hij ech¬
ter oog steeds inheems en soms in flinke aantallen te vinden.

Het verdwijnen van de soort op Voorne lijkt dus verband te houden met biotoopverandering
en de daaruit voortvloeiende gewijzigde (micro)klimatologische omstandigheden. Niettemin
schijnt lathonia in 1981 weer op Voorne te zijn waargenomen (Lempke, 1983).

Fabriciana adippe (Denis & Schiffermüller). — In de ons omringende landen inheems, ook
zelfs in Zuid-Engeland. lo Nederland zeker niet, wordt slechts zo nu en dan waargenomen, tot
in Groningen en Friesland toe. Lang geleden schijnt adippe bij ons tijdelijk lokaal inheems te
zijn geweest. Dat de vlinder nu geen vast bestanddeel is van de fauna, is wellicht eerder te wij¬
ten aan klimaatsfaktoren dan aan de kwaliteit van het milieu. In zuidelijke gebieden kan men
de soort zelfs op ruderale terreinen aantreffen. Een gaaf mannetje kon op 12. VIL 1976 bij Ca-
dier worden verzameld.

Argynnis paphia (Linnaeus). Naar het zich laat aanzien, zullen onze en volgende genera¬
ties lepidopteroiogen nooit in Nederland het schouwspel mogen beleven zoals wijlen Klokman
uit de Achterhoek beschreef omstreeks 1920: ,,soms zaten 40 à 50 exemplaren {paphia, sehr.)
op één bloeiende braam of distel”. De Keizermantel is zonder twijfel een van de zeldzame dag¬
vlinders, waarvan nauwelijks recente opgaven bekend zijn. In de mooie zomer van 1976 zag ik
een beschadigd wijfje bij Gronsveld (18. Vil) en een dag later bij Vijlen een fraai mannetje.

Pyronia tithonus (Linnaeus). — Volgens Lempke (1957) is tiihonus een vrij algemeen voor¬
komende soort langs dijken en wegen van o.a. de Zuidhollandse eilanden. In mijn woongebied
komt de vlinder niet of nauwelijks voor. Op 30. VIL 1975 een mannetje in mijn tuin. In de dui¬
nen van Voorne is de soort zeer algemeen.

LITERATUUR

Lempke, B. J., 1957. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera, suppl. 4-5. — Tijdschr.
Ent 99: 155-216, 100: 428-487.

- - - - , 1980. Apatura iris (Linnaeus) in Gelderland (Lep., Nymphalidae). — Ent. Ber.,

Amst. 40: 13.

- - - , 1981. Apatura iris (Linnaeus) in de Achterhoek (Lep., Nymphalidae). — Ent. Ber.,

Amst. 41: 94.

— — - — , 1983. Interessante waarnemingen en vangsten van Lepidoptera in 1981. — Ent.
Ber. , Amst. 43: 49-56.

Poppe, W. 1981. Apatura iris (Linnaeus) in de Achterhoek (Lep., Nymphalidae). — Ent. Ber.,
Amst. 41: 53.

Vestergaard, D. A., J. G. van der Made & R. Vis, 1962. Bijdrage tot de kennis van de vlinder-
fauna van het natuurmonument Kampina en omstreken: 1-15, Rapport Rijks In¬
stituut voor Natuurbeheer.

Eemsteyn 13, 3342 XB Hendrik Ido Ambacht.

164

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1 .XL 1983

Bijzondere aantastingen door insekten in 1982

door

S. A. ULENBERG, H. C. BURGER, L. J. W. de GOFFAU & G. van ROSSEM
Plantenziektenkundige Dienst, Wageningen

ABSTRACT. — Interesting infestations of insects in 1982. The gall midge Dasineura gledit-
schiae Osten Sacken occurred in a municipal nursery at Arnhem. This — probably North Ame¬
rican — species seems to get a wider distribution in our country. The moth Opogona osmocopa
(Meyrick) was imported in Plumeria stems from Hawaii. The North American jassid Grapho-
cephala fennahi Young was found on Rhododendron at Doorwerth. In England, Switzerland
and France this species has been recorded years ago, respectively in 1933, 1971 and 1973.

DIPTERA

Cecidomyiidae: galmuggen

In juli trof A. van Frankenhuyzen in een gemeentekwekerij in Arnhem Dasineura gledit-
schiae Osten Sacken aan op Gleditschia (Christusdoorn) (fig. 1). Deze galmug werd al eerder
gesignaleerd in Boskoop en Rotterdam (Van Rossem et al., 1976, 1978). Het ziet ernaar uit,
dat deze — hoogstwaarschijnlijk uit Amerika geïmporteerde (Nijveldt et al., 1978) — soort in
ons land een groter verspreidingsgebied krijgt. Aangezien het vliegbereik van de galmug be¬
perkt is, lijkt het het meest waarschijnlijk, dat deze soort als overwinterende pop in de aard¬
kluit van nieuw aan te planten kweekmateriaal over ons land verspreid wordt. Het is niet be¬
kend, of D. gleditschiae nog andere waardplanten heeft (Nijveldt, mond. meded.).

Fig. 1: Gallen veroorzaakt door Dasineura gleditschiae Osten Sacken op Gleditschia

(Foto: A. van Frankenhuyzen).

HYMENOPTERA

Diprionidae

Van een golfterrein in Bosch en Duin (U.) kregen wij in oktober larven van Diprion pini
(Linnaeus). Deze larven kwamen massaal uit de Pinus-bomen die zich op de golflinks bevin¬
den.

Het is voor het eerst sinds jaren, dat deze schadelijkste soort van de Diprionidae werd inge¬
zonden. Tot de zestiger jaren was Diprion pini een ernstige schadeveroorzaker in onze bossen.
De behandeling van dit geval is overgedragen aan het Rijksinstituut voor Onderzoek in de
Bos- en Landschapsbouw „De Dorschkamp” in Wageningen.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XL 1983

165

Tenthredinidae; Fenusini

De bladeren van lei-ünden op het plein voor het gemeentehuis te Goirle vertoonden een op¬
vallende aantasting. Deze bleek overeen te komen met het beeld, dat Hering (1957) geeft bij
de bladwespsoort Parna tenella Klug. Onder invloed van de eiafzetting — meestal op jong blad
— krult de bladrand naar binnen om. Vóór het uitkomen van de larven zijn de bladranden al
sterk opgerold. Door het mineren van de larven (van eind mei tot juli) ontstaan grote wit door¬
zichtige blaasmijnen, waarin verspreid grof korrelige uitwerpselen te zien zijn. De verpopping
vindt in de grond plaats in een cocon. Volgens Enslin (1918) is er één generatie per jaar. Hoe¬
wel deze soort we! voor ons land bekend is (Van Ooststroom, 1976), hebben wij niet eerder
een dergelijke aantasting onder ogen gehad. Helaas waren de mijnen reeds verlaten op het
moment, dat wij het materiaal ontvingen.

COLEOPTERA

Coccineilidae: Epiiachninae

In mei werd in een particuliere tuin te Renkum Henosepilachna argus (Fourcroy) aangetrof¬
fen op Bryonia dioica (heggerank).

Deze soort komt voornamelijk voor op B. dioica en B. alba. In het Mediterrane gebied leeft
de kever o.a. op meloen, evenals Bryonia behorend tot de Cucurbitaceae. Zowel de kevers als
de larven zijn planteneters. H. argus komt hoofdzakelijk voor in Midden-Europa en het Medi¬
terrane gebied (Fürsch, 1967), maar is in warme jaren algemeen in Limburg en Gelderland
(De Gunst, 1978).

LEPIDOPTERA

Tieeidae

In een partij Plumeria (Asclepiadaceae) uit Hawaii, via de Verenigde Staten in ons land
geïmporteerd, werden in het hout borende rupsen aangetroffen. Deze bleken te behoren tot
Opogona osmocopa (Meyrick). Deze soort is oorspronkelijk beschreven uit Australië en is
sindsdien aangetroffen in Zuid-Afrika, Madagascar, India, Nieuw Zeeland en verschillende ei¬
landen in de Stille Oceaan, waaronder Hawaii. In de Verenigde Staten (Californie) wordt hij
sinds 1969 regelmatig gesignaleerd.

Hoewel de rupsen, evenals die van de zeer schadelijke verwante soort Opogona sacchari
(Bojer), hoorders zijn, wordt algemeen aangenomen, dat O. osmocopa niet van economisch
belang is, aangezien de larven waarschijnlijk uitsluitend van afstervend en dood plantenmate-
riaal leven. De rupsen zijn zeer polyfaag en zijn in een scala van plantesoorten aangetroffen.
De ontwikkelingsduur varieert, afhankelijk van de temperatuur, van 10 weken tot 4 maanden
(Davis, 1978).

Tortricidae: bladrollers

In een particuliere tuin te Ede werden zes Chamaecyparis bomen (Cupressaceae), die circa 5
jaar geleden geplant waren, zwaar aangetast door Lozoïaenia forsïerana (Fabricius). Toen de
bomen afstierven, werd dit aanvankelijk toegeschreven aan deze bladrollers. Bij nader onder¬
zoek bleek de slechte toestand van de grond de oorzaak van het afsterven te zijn. Dit geval is
een voorbeeld van het verschijnsel dat insektenaantastingen dikwijls secundair zijn, terwijl de
eigenlijke oorzaak de minder gunstige groei-omstandigheden zijn.

L. forsïerana is polyfaag, maar komt voornamelijk voor op klimop en naaldhout. Waar¬
schijnlijk heeft deze soort een groen blijvend gewas nodig om in te overwinteren, als in dit ge¬
val Chamaecyparis .

Pyralidae; Nymphuünae

Dit jaar ontvingen wij van de drie genera die in ons land de Nymphulinae vertegenwoordi¬
gen, de soorten Parapoynx stratiotata (Linnaeus) (Vaassen, XL 1981), Nymphula nymphaeata
(Linnaeus) en Cataclysia lemnata (Linnaeus) (beide Boskoop, IV. 1982). Van alle drie soorten
veroorzaakten de rupsen schade aan waterlelies. Genoemde soorten komen in het hele land

166

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XI. 1983

voor — behoudens Nymphula nymphaeata en Cataclysta lemnata in Zeeland en Parapoynx
stratiotata in het Waddendistrict — en zijn talrijk op de vliegplaatsen (Küchlein & Gielis,
1982).

Doordat de rupsen grote hoeveelheden waterplanten kunnen verwerken, kan hun optreden
in waterlelie-kwekerijen problemen geven.

Sphingidae; pijlstaartvlinders

In augustus werden in een aardappelveld in Horssen negen rupsen van Acherontia atropos
(Linnaeus) gevonden. Deze rupsen werden door Mw. B. K. Nübel (afdeling Dierfysiologie,

Wageningen) uitgekweekt.

Drie vlinders en een pop van Agrius convolvuli (Linnaeus) werden ons respectievelijk uit
Aalten, Wageningen, Winterswijk en Lienden in september en oktober ter determinatie aan¬
geboden.

Beide soorten zijn trekvlinders, die in warme droge zomers — zoals die van 1976 en 1982 —
in grotere aantallen in ons land aangetroffen worden dan in slechte zomers (zie de jaarlijkse
trekvlinderlijsten van B. J. Lempke 'mEnt. Ber. , Amst.).

HOMOPTERA

Auchenorrhyncha; cicaden

Door A. van Frankenhuyzen werd in Doorwerth (Gld.) de cicade Graphocephala fennahi
Young, 1977 (= G. coccinea auctt. Brit. nee (Forster, 1771)) gevonden op Rhododendron. De¬
ze is vergeleken met exemplaren van Engelse herkomst in de collectie van R. H. Cobben. De¬
ze opvallend gekleurde cicade is een Noordamerikaanse soort, die reeds vele jaren algemeen
voorkomt in Zuid- en Midden-Engeland, vooral op Rhododendron. Uit dit land was deze cica¬
de bekend sinds 1933 onder de naam Graphocephala coccinea (Forster) (China, 1935; Le
Quesne, 1965). Sinds 1971 komt hij voor in Zwitserland en sinds 1973 in Frankrijk (Viennot-
Bourgin, 1981). Volgens Cobben is hij ook in Nederland eerder gevonden, namelijk in Rotter¬
dam en Arnhem (Gravestein, 1976), zodat we kunnen aannemen dat de soort in ons land is
gevestigd.

Recent onderzoek naar de identiteit van de in Engeland geïmporteerde cicade wees uit, dat
hier geen sprake was van de tamelijk polyfage Amerikaanse soort Graphocephala coccinea
(Forster), maar van de eveneens in Noord-Amerika voorkomende G. fennahi Young, die zich
op Rhododendron ontwikkelt (Anonymus, 1977). De volwassen insekten worden gevonden
van eind juli tot half november. De eieren, die onder de opperhuid van de bloemknoppen over¬
winteren, komen in mei uit. Er treedt één generatie per jaar op, althans in Engeland. De direc¬
te schade aan Rhododendron schijnt onbetekenend te zijn (Morcos, 1953). Wèl is waar¬
schijnlijk geworden door onderzoek in Engeland en Frankrijk, dat de schimmel Pycnosïysanus
azaleae (Peck) Mason, die een aantasting van de bloemknoppen van Rhododendron veroor¬
zaakt, wordt overgebracht door G. fennahi. Mogelijk wordt de infectie geïnduceerd door de
ovipositiewonden, die door de cicaden in de bloemknoppen worden gemaakt (Howell & Wood,
1962; Viennot-Bourgin, 1981). Bovengenoemde schimmelziekte werd in november 1982 voor
het eerst in Nederland gevonden, in een botanische tuin te Rotterdam.

Coccoidea; schildluizen

De in ons land zeldzame schildluis Kermes quercus (Linnaeus) werd gevonden op een kwij¬
nende, ongeveer 40 jaar oude eik te Hummelo (Gld.) (Van Rossem et al., 1981).

ORTHOPTERA

Ephippigeridae; zadelsprinkhanen

In juli werd in een particuliere tuin in Eindhoven een zadelsprinkhaan gevonden van de
soort Ephippiger cunii Bolivar (fig. 2). Dit is een Zuideuropese soort die vrij algemeen is in de
Pyreneeën en Noord-Spanje. Het dier is waarschijnlijk door een toerist ons land binnenge¬
bracht.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XI. 1983

167

Fig. 2: Ephippiger cunii Bolivar (Foto: A. van Frankenhuyzen).

ACARINA

Tetranychidae; spintmijten

Op een rij populieren bij een school in Rotterdam kwamen op het hout zeer veel spintmijten
voor die bleken te behoren tot Eotetranychus populi (Koch). De determinatie werd bevestigd
door C. F. van de Bund (RIN, Arnhem). De soort is bekend uit Engeland, Duitsland, Rusland
en de Verenigde Staten. In ons land is het massale optreden van deze spintmijt een ongewoon
verschijnsel. E. populi ontwikkelt zich gedurende het voorjaar en de zomer onder spinsels aan
de onderzijde van de bladeren van populieren en wilgen. Tengevolge van de aantasting kunnen
de bladeren verkleuren en afsterven. In het najaar gaan de mijten naar de stam en de takken,
waar eveneens spinsels worden gemaakt. Onder deze spinsels overwinteren de volwassen wijf¬
jes (Jeppson et al., 1975; Pritchard & Baker, 1955).

Onder normale omstandigheden ondervinden de bomen van deze spintmijt geen schade van
enige betekenis. Het massale optreden moet waarschijnlijk worden toegeschreven aan bijzon¬
dere omstandigheden, zoals bijvoorbeeld in dit geval mogelijk een wat droge standplaats van
de populieren en de warme, droge zomer.

LITERATUUR

Anonymus, 1977. The British Insect Fauna. — Antenna 1 (2): 53.

China, M. A., 1935. A North American Jassid (Homoptera) in Surrey. — Entomologist’s mon.
Mag. IV. 211 -219.

Davis, D. R., 1978. The North American Moths of the Genera Phaeosis, Opogona, and Oino-
phila, with a discussion of their supergenetic affinities (Lepidoptera: Tineid). —
Smithsonian Contr. Zool. 282: 1-39.

Enslin, E., 1918. Die Tenthredinoidea Mitteleuropas. — D. ent. Z. , Berlin Beih. 1918: 1-790.
Fürsch, H., 1967. 62. Familie: Coccinellidae (Marienkäfer). — Käfer Mittelem . 1: 227-278.
Gravestein, W. H., 1976. Naamlijst van de in Nederland voorkomende Cicaden (Homoptera,
Auchenorrhyncha. — Ent. Ber., Amst. 36: 51-57.

Gunst, J. H. de, 1978. De Nederlandse Lieveheersbeestjes (Coleoptera - Coccinellidae). —
Wet. Meded. K. ned. natuurh. Veren. 125: 1-96.

Hering, E. M., 1957. Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa 1-3: 1-1185, 725 figs.
Junk, ’s -Gravenhage.

Howell, P. J. & R. K. S. Wood, 1962. Some factors affecting rhododendron bud blast and its
control. — Ann. appl. Biol. 50: 723-733.

Jeppson, L. R., H. Keifer & E. W. Baker, 1975. Mites injurious to Economic Plants: 1-614, 74
plates. University of California Press, Berkely.

168

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XL 1983

Küchlein, J. H. & C. Gielis, 1982. Tabellen en verspreidingsatlas van de Nederlandse Microlepi-
doptera - 2. Pyralidae (tweede gedeelte), Pterophoridae: 1-86. Landbouwhoge¬
school, Wageningen.

Morcos, G., 1953. The biology of some Hemiptera-Homoptera. — Buil. Soc. Fouad 1er Ent.

37; 405-439.

Nijveldt, W. & J. E. A. Caron, 1978. De Gleditschia-bladgalmug, een nieuwe plaag in de
boomkwekerijen. — Bedrijfsontwikkeling 9(5): 489-490.

Ooststroom, S. J, van, 1976. De Nederlandse Symphyta (Halm-, Hout- en Bladwespen) Naam¬
lijst. — Wet. Meded. K. ned. natuurh. Veren. 114: 1-24.

Pritchard, A. E. & E. W. Baker, 1955. A revision of the spider mite family Tetranychidae: 1-
472. The Pacific Coast Ent. Soc., San Francisco.

Quesne, W. J. Le, 1965. Hemiptera, Cicadomorpha (excluding Deltocephalinae and Typhlocy-
binae). — Handbk. Ident, brit. /«sects 2 (2a) : 1-64.

Rossem, G. van, H. C. Burger & C. F. van de Bund, 1976. Schadelijke Insekten in 1975. —
Ent. Ber., Amst. 36: 85-87.

Rossem, G. van, C. F. van de Bund, H. C. Burger & L. J. W. de Goffau, 1978. Entomologie.
Inventarisatie van insekten. — Jaarb. plantenziektenk. Dienst 1977: 24-31.

- , 1981. Bijzondere aantastingen door insekten in 1980. — Ent. Ber., Amst. 4L 84-87.

Viennot-Bourgin, G., 1981. Observation simultanée en France du bud blast du Rhododendron
et d’une cicadelle jouant le rôle de vecteur. — Agronomie 1 (2): Kl -92.

Postbus 9102, 6700 HC Wageningen.

PASSALOECUS CLYPEALIS FAESTER IN NEDERLAND (HYMENOPTERA: SPHE-
CIDAE). Op 13 juir 1981 werden 2 9 9 van deze voor mij onbekende soort verzameld in een
rietveldje te Amsterdam-Z.O. Aangezien de soort niet in de eollectie Nederlandse Sphecidae
van het Instituut voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam onder dit etiket voorkwam, werd
de Passaloecus-coWtciiQ nader onderzocht. Na enig zoeken werden tussen de verzameling Pas-
saloecus singularis Dahlbom de volgende exemplaren van P. clypealis aangetroffen: Hooidam-
men 8. VUL 1974, 1 9; Nunspeet, 6. VIL 1975, 1 9; 16.IX.1977, 1 9; Overveen, 23. VI. 1974, 1
9; 26. VI. 1974, 1 9; Pannerden, 7.VIL1977, 1 9 alle van B. van Aartsen; Speulde (Gld.)
20. VI. 1974, 1 6 van B. J. Lempke. Een bezoek aan de collectie van het Rijks Museum van
Natuurlijke Historie te Leiden leverde geen nieuwe Nederlandse exemplaren op.

De heer Lefeber vermeldt in zijn publikatie van 1974 {Ent. Ber., Amst. 34: 77) 3 9 9 op
5.Vni.l972 te Asperen, zijnde de eerste vangst van de soort in Nederland. Tevens wordt hier
vermeld dat de soort nestelt in rietstengels. Ondanks de 7 exemplaren uit de I.T.Z. collectie
blijft de vangst te Asperen (1972) voorlopig de oudste van Nederland.

Het zou interessant zijn te weten of deze soort werkelijk pas zo kort in Nederland is, of dat
de oplossing schuilt in het feit dat we liever droge voeten houden bij het verzamelen.

R. L. Veenendaal, Farmacologisch Laboratorium, Polderweg 104, 1093 KP Amsterdam.

V E R E N I G I N G s N I E U W s

Onder redaktie van de secretaris. Postbus 9517, 2300 RA Leiden

VERGADERSEIZOEN 1983-1984

Die zomer, waar maar geen einde aan leek te komen, is nu toch echt voorbij
en hoewel het op het moment, dat ik dit schrijf, fraai weer is, maken de
meldingen van verse doodshoofdvlinders en vooral van windepij Is taarten
niet alleen duidelijk, dat het blijkbaar een goed jaar voor deze soorten
is, maar ook dat we aan de ’Verkeerde” kant van de zomer zitten. Maar wat
heet verkeerd? Na het veld vol insekten nu de vergaderzaal vol entomolo¬
gen. Ons landelijk vergader pro gramma ziet er als volgt uit.

43e Herfs tvergadering - zaterdag, 26 november 1983 (zie onder)

116e Wintervergadering - zaterdag, 18 februari 1984 te Ede

29e Lentevergadering - zaterdag, 28 april 1984 te Amsterdam

139e Zomervergadering - 2-3 juni 1984, onder voorbehoud

Voorts zal geprobeerd worden opnieuw een werkweekend in de Ardennen te
houden, zo mogelijk in de eerste helft van juli.

43e HERFSTVERGADERING
26 nov. 1983

De Herfs tvergadering zal, zoals steeds in samenwerking met de Secie Toe¬
gepaste Entomologie georganiseerd, opnieuw gehouden worden in het Rijks¬
museum van Natuurlijke Historie te Leiden, ingang Doezastraat 2. Vanaf
het NS-hoof ds tation is het een wandeling van een goede 20 minuten, vanaf
het station Lammenschans een klein kwartiertje. U kunt vanaf het hoofd¬
station ook bus 40, 41, 42 of 60 nemen tot de Korevaars traat . Vlakbij de
bushalte vindt U de Raamsteeg, die U geheel doorloopt, langs de hoofd¬
ingang van het museum, tot de Doezastraat. Hier slaat U rechtsaf en de
ingang, die U moet hebben is dan direkt aan Uw rechterhand. Automobilisten
hebben een ruime keus in routes om het museum te bereiken en een veel ge¬
ringere keus in parkeermogeli jkheden .

Agenda

10.30 u
11.00 u
11.05 u

12.30 u
14.00 u

Ontvangst met koffie
Eventuele bestuursmededelingen

Opnieuw wordt U geconfronteerd met insekten, die een al dan niet
vermeende inbreuk doen op onze economie, aan U voorgesteld door '
mevr. drs . S.A. Ulenberg (Plantenziektenkundige Dienst, Wagenin-
gen) en de heer J.T. de Jonge (Dienst Bestrijding Ongedierte).
Lunchpauze

Film over vijgewespen, ingeleid door prof. dr. J.T. Wiebes.

De film is een Engelse versie van een Franse film, gemaakt door
Georges Michaloud en Alain Devez, getiteld ’’Pollination ecology
in tropical figs - a case of mutualism". Oecologische , etholo¬
gische, morfologische en evolutionaire aspekten van de symbiose
van twee soorten vijgen en hun wespjes (drie soorten), die voor
de bestuiving zorgen, worden behandeld.

1

14.40 U - J. van der Blom - Dominanties tri j d binnen de kolonie van Bombus
terrestris (aardhommel) . Verluchtigd met dia’s.

15.30 U - K. Brantjes - Bloembes tuiving als toegepaste entomologie. Met
filmbeelden en dia’s.

U zult met mij van mening zijn, dat het er weer erg aantrekkelijk uitziet.

We zien elkaar dus wel op 26 november.

R. de Jong
secretaris

BIBLIOTHEEK NEV VOQRTAAN ’s MAANDAGS GESLOTEN

Onze bibliotheek verheugt zich in een toenemend gebruik, dat zowel in het
aantal schriftelijke aanvragen van literatuur als in het aantal bezoekers
tot uiting komt. Op zichzelf is dit een ontwikkeling, waarmee we slechts
verheugd kunnen zijn. Er is hieraan echter een schaduwzijde verbonden. Door
het toenemend aantal bezoekers is het voor de dames van de bibliotheek steeds
moeilijken om hun administratieve bibliotheek-werkzaamheden zonder storende
onderbreking te verrichten.

Om aan dit probleem tegemoet te komen is het onvermijdelijk geworden de
bibliotheek gedurende een dag in de week voor bezoekers te sluiten.

De ervaring heeft geleerd, dat het aantal bezoekers tijdens de eerste week¬
dagen het geringst is. Om zo min mogelijk gebruikers te duperen zal de bi¬
bliotheek daarom op maandag de gehele dag voor alle bezoekers gesloten zijn.
Wel is het natuurlijk mogelijk om ook dan de leeszaal te bezoeken en/of het
fotokopieerapparaat te gebruiken, maar op bib liotheek-service kan dan geen
aanspraak worden gemaakt. Schriftelijke aanvragen kunt U vanzelfsprekend ten
alle tijde blijven inzenden. Misschien ten overvloede voeg ik hieraan toe,
dat telefonische aanvragen nimmer behandeld worden.

W.N. Ellis
bibliothecaris

AANGEBODEN

Collingwood, C.A., 1979. The Formicidae of Fennoscandia and Denmark (Fauna
Ent. Scand. 8). ƒ 30. — .

Zavadil, V. & J, Snoflak, 1947. Sphecidae Ceskoslov. Republ. ƒ 15,--.
Noskiewicz, J. & W. Pulawski, 1960. Sphecidae (Polski Ent. 67), ƒ 20, — .
Noskiewicz, J. , 1958. Chrysididae, Cleptidae (id. 55/56). ƒ 10, — .

Erzsebet, N.B., 1957. Sphecoidea (Fauna Hungarian 20). ƒ 10, — .

Förster, A., 1871. Monographie der Gattung Hylaeus. ƒ 20, — .

Kirchner, 0., 1911. Blumen und Insekten, ƒ 45, — .

Berland, L., 1928. Hym. Vespiformes II (Faune de France 19), Eumenidae, cs.
ƒ 25. — .

Berland, L. & F. Bernard, 1938. Idem III (F. de Fr. 34), Chrysididae, cs.
ƒ 35, — .

Nielsen, E.T., 1945. Moeurs des Bembex. ƒ 30, — .

Meade-Waldo, G. , 1923. Apidae, Prosopidinae (Gen. Insect. 181). ƒ 25, — .

Ann. Soc. ent. France, XCVIII, 1929 (incl. Joannis, J. de. Lépidoptères
Hétérocêres du Tonkin, p. 361-835, 4 pl.). ƒ 25, — .

Idem, XCVII, 1928 (incl. id. id., p. 241-368, 2 pl.). ƒ 15, — .

Porti voor koper.’

G. van der Zanden, Jongkinds traat 2, 5645 JV Eindhoven.

2

NIEUWE AANWINSTEN VOOR DE BIBLIOTHEEK, nr . 101

Australian Conference of Grassland Invertebrate Ecology, Proceedings. 2, 1979
(T. K. Crosby & R. P, Pöttinger, eds,).

Barthe, E., 1920/36. Tableaux analytiques illustrés des Coléoptères de la

faune franco-rhénane (France, Hollande, Belgique, région rhenane , Valais).
(Versehenen als bijlage bij Miscelanea entomologica . )

Bibliography of Palaearctic Lepidoptera, 1979-1980, 1982 (P. Gilbert, ed.).

Blackwelder, R.F.,. & R.M. Blackwelder, 1961. Directory of zoological taxon¬
omists of the world.

Brunet, R. , plm. 1900. Les maladies et insectes de la vigne.

Colloque OILB/GERDAT sur l’évaluation des pertes de récoltes et l’établisse¬
ment des seuils économiques pour les cultures de coton, riz et mais, 1982
(Entomophaga 27, hors serie).

Corn pest management, z.j. (B.D. Blair, R.I. Abrams, C.D. Bremer a.o.; Region
al Publns (North Central Region) 98).

Diez, J. Barquin, 1981. Las hormigas de Canarias. (Diss., La Laguna).

Directory of natural history and related societies in Britain and Ireland,
1983 (A. Meenan, compil.).

Ectoparasites. Fauna, biology and practical significance. 4, 1964 (V.N, Bek-
lemisev & V.E. Tiflov, eds; Proc. Study Fauna Flora USSR (2) (Zool.) 39).

Entomoparasi tes of insects, orchard pests in Lithuania, 1979 (P.A. Zajanckaus
kas a.o.; russisch).

Estudios afidologicos de las Islas Canarias y de la Macaronesia, 1977 (J.M.
Nieto Nafria e.a.).

Fauna of the Hortobagy National Park 1, 1981 (S. Mahunka, ed. ; Natural Hist,
natn. Parks Hungary Î).

Fernandez, J.M. 1963. Entomologia canariense. Nuevas notas sobre biogeografia
y la polilla de los alamos laguneros.

Friedrich, E. , 1982. L’élevage des papillons. Espèces européennes.

Gidajatov, D.A. , 1982. The Pentatomorpha of Azerbaidzan (russisch).

Grasse, P., 1982. Termi tologia, 1. Anatomie, physiologie et reproduction des
termites .

Harmful and useful ticks of Central Asia, 1982 (S.N. Alimuhamedov a.o.;
russisch) ,

Hymenoptera in the Lithuanian SSR, their biology and ecology, 1979 (V. Pat-
rauskas , ed.; Acta ent . lit. 4; russisch etc.).

Insect control recommendations, 1983 (W.S. Craig, a.o.; Mise. Ext. Publ. Mis¬
souri 3) .

Insects* life in Japan 3, 1975. H. Fukuda, K. Kubo, Y. Kuzuya, a.o.. Butter¬
flies .

Jaycox, E.R., 1981. Beekeeping in the Midwest (Circ. Univ. Ill. agric. Exp.
Stn . 1125 , rev. ) .

Linden, M.E. Leegwater-van der, 1983. The rearing of the tsetse fly Glossina
pallidipes Austen. (Diss., Amsterdam).

Maillot, E. & F. Lambert, 1905. Traité sur le ver à soie du mûrier et sur le
mûrier .

Metabolic aspects of lipid nutrition in insects, 1983 (T.E. Mittler & R. H.
Dadd, eds . ) .

Miller, D. , 1970. Biological control of weeds in New Zealand 1927-1948 (DSIR
Inf . Ser . 74) .

Olsson, T.I., 1982. Lateral movements versus stationarity - adaptive alter¬
natives in benthic invertebrates to the seasonal environment in a boreal
river (Diss., Umea) .

Oppenoorth, F.J., 1983. Insektenbes tri jding. Lessen over aanpassingsvermogen.
Rede, Amsterdam.

3

Orthopteran mating systems, sequential competition in a diverse group of in¬
sects, 1983 (D.T. Gwynne & G.K. Morris, eds).

Owen, D., 1980. Camouflage and mimicry.

Faux, P., 1902. Les lépidoptères du département du Nord.

Pedgley, D.E., 1982. Windborne pests and deseases. Meteorology of airborne
organisms .

Prats, C. & X. Espadaler, 1981. El formiguer del Museu de Zoologia, Barcelona.

Querci, 0., 1932. Contributo alle conoscenza della biologia dei Rhopaloceri
iberici (Publicaciones Junta Cienc. nat. Barcelona 14).

Recherches sur la baie d’Hudson et la baie James, 1982 (Receuil de travaux
présentés au Symposium sur ...; Naturaliste canadien 109 (3,4)).

Sandhall, A., & K. Ander, 1978. Grashopper, syrsor och deras slaktingar.
Naturguide i farg.

Sandhall, A., U. Norling & B.W. Svensson, 1977. Slandor. Naturguide i farg.

Sauer, F, 1982. Raupe und Schmetterlinge nach Farbfotos erkannt.

Schwerdtf eger , F. , 1983. Julius Theodor Christian Ratzeburg 1801-1871, Vater
der Forstentomologie, Wegbereiter der angewandten Entomologie (Monogr. an-
gew. Ent. 24).

Silva, M. Neide da, 1982, Catalogo de teses, CEPLAC : CEPEC/DIBID .

Social insects in the tropics, vol. 1, 1982 (Proc. int. Symp . lUSSI & Soc.
mexicana Ent., 1; P. Jaisson, ed.).

Spiller, D.M. & K.A.J. Wise, 1982. A catalogue (1860-1960) of New Zealand in¬
sects and their host plants (DSIR Bull. 231).

Taschner, F., 1980/1982. Mit dem Schmetterlingsnetz um die Welt, 1-2.

Vilarrubia, A. , 1936. Les zoocecidies des les plantes de Catalunya (Publica¬
ciones Junta Ciencias nat. Barcelona 11(10)).

Weiss, A., 1920. Contribucio al coneixement de la fauna lepidopterologica d'
Arago (Publicaciones Junta Ciencias nat. Barcelona 4(2)).

Nieuwe tijdschriften

Agricultural Guide. University of Missouri-Columbia Extension Division. V.S.;
entomologische deeltjes v.a. 1982.

IPM Practioner, Winters, V.S., v.a. vol. 1, 1979.

Picture sheets. University of Missouri, ongedateerd.

Publicaciones de la Junta de Ciencias naturales de Barcelona, Spanje, vols.

4, 11, en 14 (entomol.), 1917/24, 1924/37, 1932.

Trabajos del Museo de Ciencias naturales de Barcelona. (2) (Zoologia) , voort-
gezet als Trab. Mus. Zoologia Barcelona (2), vols. 1 en 2, 1947-1957.

4e Europese Lepidopterologische Congres, 24-27 april 1984 te Wageningen

Door omstandigheden kan dit congres niet, zoals de bedoeling was, in Budapest
plaatsvinden. Het zal nu in dezelfde tijd gehouden worden in het Internatio¬
naal Agrarisch Centrum in Wageningen. Leden van de Societas Europaea Lepidop¬
terologica (deze vereniging organiseert het congres) zijn hiervan reeds op
de hoogte gebracht. Verdere belangstellenden zijn welkom, maar zij dienen
zich wel vooraf aan te melden als deelnemer. Inlichtingen zijn te verkrijgen
bij de secretaris van de NEV, Postbus 9517, Leiden.

Ter informatie: deze congressen worden zowel door beroeps lepidopterologen als
door amateurs bezocht en trekken gemiddeld 120 deelnemers uit zo'n 20 landen.

4

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL43, LXI.1983

169

A new Metiselia species from the montane forests of Southern Tanzania

(Lepidoptera: Hesperiidae)

by

R. de JONG

Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden

&

J. KIELLAND

ABSTRACT. — East African montane forests are interesting biogeographically, because of
their isolation, which has led to various degrees of endemism. Metisella congdoni is described
as a new species endemic to montane forests of Southern Tanzania. It belongs to a group of
species which are predominantly restricted to the montane forests of East Africa.

The East African montane forest fauna is biogeographically of particular interest. At present
montane forests lie scattered over East Africa like an archipelago. It was once thought that
they formed a continuous area during the cooler glacial periods, and the lower limit of the mon¬
tane forest, which lies now at an altitude of about 1500 m, was supposed to have been down to
500 m (Moreau, 1966). However, this theory receives no support from recent investigations
and possibly the forests have in late Tertiary and Quaternary times never been more extensive
than at present (Hamilton, 1981). This would mean that the endemic species of the forests ori¬
ginated by isolation after dispersal across uninhabitable areas, and not by fragmentation of a
once continuous habitat. Some work has been done on the montane forest fauna (e.g.. King-
don, 1981; Rodgers & Homewood, 1982; Rodgers, Owen & Homewood, 1982; Stuart, 1981),
but the butterflies of this habitat have not yet been studied comprehensively. An interesting
group of species in this respect is the orientals group of the genus Metisella (Evans, 1937), the
species of which are more or less restricted to montane forests. As a preliminary to future
studies in this field we present the description of a new Metisella species from the montane for¬
ests of Southern Tanzania.

Metisella congdoni spec. nov.

External characters (figs. 1,2). — Male, female. Length of forewing 12.4-14.6 mm. Antenna
plain black or indistinctly checkered, underside of club orange-yellow with brown to black-

170

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XI. 1983

Figs 3-6. Male and female genitalia of Metisella congdoni spec. nov. 3, Dorsal view of uncus
and tegumen; 4-5, inner view of right (4) and left (5) valva; 6, lateral view of female genitalia;

7, ventral view of sterigma and antrum.

brown nudum. Upperside black with orange-yellow spots; basal third of forewing and greater
part of hindwing covered with orange-yellow scales, which may be condensed into a vague spot
on the costa of the forewing. Upperside of forewing with spots in spaces lb, 2, 3, cell, 10 and 11
conjoined into a very irregular band from vein 1 to costa (in one male the band is broken be¬
tween spot 2 and cell spot); spots in spaces 4-5 well developed, conjoined into a single, elon¬
gate spot close to termen; spots in spaces 6-8 (subapical spots) well developed, not separated
by dark veins; fringes black. Upperside of hindwing with well marked central spot (is combined

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XL 1983

171

median spots in spaces 4-5) and a more or less well marked median spot in space 2 (and in one
female a vague spot in space 7); submarginal spots at least in spaces 2, 3 and 6, usually a double
spot in space lb, sometimes more or less visible submarginal spots in spaces 4-5; fringes black,
may be indistinctly orange distally. Underside of forewing as upperside, spots a little more ex¬
tensive, apex brown (i.e. lighter than ground colour) of same shade as hindwing, basal orange-
yellow powdering restricted, only in cell and along costa. Underside of hindwing dark choco¬
late brown, with the orange-yellow spots of the upperside marked in light brown or rubiginous,
often dark-edged; in females ground colour and spots lighter, more yellowish; lower submar¬
ginal spot in space lb usually yellow; base of costa strikingly scaled orange-yellow (but the
scales are apparently easily lost by handling).

Male genitalia (figs, 3-5). — Tegumen more or less shouldered in dorsal view. Apex of uncus
truncate. Valvae slightly asymmetric; right valva with cucullus bent upwards, strongly spined in
apical part where it overlaps and reaches beyond costa, which is indistinct in basal half, well
marked triangular in distal half, with lower angle (where it joins the cucullus) 90°-100°, and
with apex upturned and finely spined; left valva with cucullus slenderer in apical part, more
strongly bent, and not reaching beyond the somewhat broader costal triangle.

Female genitalia (figs. 6, 7). Postvaginal plate slightly sclerotized, consisting of two con¬
cave plates the edges of which are sharp medially, leaving a narrow longitudinal gutter from
the ostium to the apical indentation. Ostium wide, flanked by elongate outgrowths of the light¬
ly sclerotized antrum that slightly narrows towards the ductus bursae and is a little bit longer
than the width of the ostium. No antevaginal sclerite. Ductus bursae lightly sclerotized near
antrum, then membranous and after a short distance expanding into an elongate bursa that is
bipartite by a central constriction. Tergite of 8th abdominal segment greatly membranous,
more strongly sclerotized towards the postvaginal plate. Papillae anales quadrate in lateral
view.

Material examined. — Holotype, d, Tanzania, Mufindi, Kireme, 5900', 17.VIL1982, T. C.
E. Congdon (Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden). Paratypes, 12 cJ, 6 $ ; 1 $ , Tan¬
zania, Mufindi, Chambinga Esc., 6100', 20.1.1982, T. C. E. Congdon (Rijksmuseum van Na¬
tuurlijke Historic, Leiden); 1 d, Tanzania, Mufindi, Luisenga, 5800', 18.11.1982, T. C. E.
Congdon (Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden); 6 â, 2 9, idem, 1750-1800 m^, 27-

29. 111. 1982, J. Kielland (Coll. Kielland); 1 d, 1 $, Tanzania, Mufindi, Luipanga Riv., 1750 m,
21.IIL1982, J. Kielland (Coll. Kielland); 1 $, Tanzania, Mufindi, Logoda, 1950 m,

23.111.1982, J. Kielland (Coll. Kielland); 4 d, 1 $, Tanzania, Tukuyu, Rungwe Mission, 1550-
1650 m, 11-16. XL 1982, J. Kielland (Coll. Kielland).

Note. — The species is named after Mr. T. C. E. Congdon, in honour of his investigations of
the montane fauna of Southern Tanzania.

Discussion. — The slightly shouldered tegumen, blunt-ended uncus, and asymmetric valves
are typical for the Metisella orientalis group of species. Externally the new specie« is easily dis¬
tinguished by the much enlarged spots of the forewing forming a very irregular, unbroken
band. M. decipiens also has a broad band on the forewing, but in this species the band includes
the median spots in spaces 4-8 and there is no cell spot. In the other species of the orientalis
group the spots do not form an unbroken band. In a few females of uncertain position in Coll.
Kielland, from South Pare Mts. (2 $) and West Usambara, Mazumbai (2 9), the spots also
touch. These localities are far from the Southern Tanzanian highlands where M. congdoni oc¬
curs, lying in the northeastern part of the country. Since males of M. orientalis (easily recog¬
nized by the rounded apex of uncus) are known from Mazumbai, it seems likely that the fe¬
males from this area belong to M. orientalis as well, and not to M. congdoni, although else¬
where females of M. orientalis always have the spots separate. Unfortunately we could not yet
find distinguishing characters in the female genitalia of the new species. It is possible that there
is a difference with M. orientalis in the proportions of ostium and antrum, but longer series are
needed for a more pertinent statement.

172

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XI. 1983

LITERATURE

Evans, W. H., 1937. A. Catalogue of the African Hesperiidae in the British Museum: I-XII, 1~
212, pis 1-30. British Museum (Natural History), London.

Hamilton, A. C., 1981. The quaternary history of African forests: its relevance to conserva¬
tion. — Afr. J. Ecol. 19: 1-6.

Kingdon, J., 1981. Where have the colonists come from? A zoogeographical examination of
some mammalian isolates in eastern Africa. — Afr. J. Ecol. 19: 115-124.

Moreau, R. E., 1966. The bird faunas of Africa and its islands: I-VIII, 1-424. Academic Press,
London and New York.

Rodgers, W. A., & K. M. Homewood, 1982. Species richness and endemism in the Usambara
mountain forests, Tanzania. — Biol. J. Linn. Soc. 18: 197-242.

Rodgers, W. A., C. F. Owen, & K. M. Homewood, 1982. Biogeography of East African forest
mammals. — J. Biogeogr. 9: 41-54.

Stuart, S. N., 1981. A comparison of the avifaunas of seven east African forest islands. — Afr.

J. Ecol. 19: 133-151.

P.O. Box 9517, 2300 RA Leiden.

4916 Boröy, Norway.

Achrysocharoides species in the Netherlands (Hymenoptera: Eulophidae)

by

GEORGINA BRYAN

Vakgroep Diersystematiek en Zoögeografie, Vrije Universiîeit, Amsterdam

ABSTRACT. — Six species are recorded for the first time from the Netherlands: Achryso¬
charoides acerianus (Askew), A. carpini Bryan, A. cilia (Walker), A. latreillii (Curtis), A.
splendens (Delucchi) and A. suprafolius (Askew). The occurrence of A. atys (Walker) is con¬
firmed. Three forms of A. splendens were also reared; two of these (from Ulmus and from Lo-
nicera) are described as new.

Introduction

The world-wide genus Achrysocharoides forms part of the Chrysocharis complex, within
which it is distinguished by the T-shaped frontal fork, densely pubescent eyes and a short post¬
marginal vein. Taxonomy of the eleven British species has been discussed in an earlier paper
(Bryan, 1980a), as has courtship and oviposition behaviour (Bryan, 1980b). Achrysocharoides
species parasitise leaf-mining larvae, principally of the genus Phyllonorycter Hübner (Lep.:
Gracillariidae). Unlike the majority of eulophid leaf-miner parasites they are not polyphagous
and only attack Phyllonorycter hosts on a single tree species, genus or family (Askew & Shaw,
1974); they are also commonly gregarious rather than solitary (Askew & Ruse, 1974; Bryan,
1983).

Over a three year period (1979-1982) Phyllonorycter mines were occasionally collected from
a handful of localities within the Netherlands. Amongst the relatively small number of parasites
reared (from mines tubed separately in small, corked, glass specimen tubes) were nine Achry¬
socharoides species, six of which represent new records for the Netherlands. Further, speci¬
mens reared for the first time from Ulmus and additional Dutch material from Lonicera make
possible the description of two more forms of A. splendens.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XL 1983

173

Faunistic records and descriptions
Achrysocharoides acerianus (Askew)

ex Phyllonorycter geniculella (Ragonot), Acer pseudoplatanus L.: 1 brood, 4 9 9,2 SS, Ne-
derhorst den Berg (N.H.) (7. VII. 1981).

New record for the Netherlands.

Achrysocharoides atys (Walker)

ex Phyllonorycter oxyacanthae (Frey), Crataegus monogyna Jacq.: 7 broods, 25 9 9,3 SS,
Nederhorst den Berg (N.H.) (8. VIL 1981).

ex Phyllonorycter cydoniella (Denis & Schiffermüller), Pyrus communis L.: 1 brood, 2 9 9,2

SS,Texd (N.H.) (10. VII. 1979).

ex Phyllonorycter sorti (Frey), Sorbus aucuparia L.: 1 brood, 2 9 9, 1 S , Nederhorst den
Berg (N.H.)(8.VII.1981).

Gijswijt (1964) was doubtful about his identification of A. atys, but the above records con¬
firm its presence in the Netherlands.

Achrysocharoides carpini Bryan

ex Phyllonorycter quinnata (Fourcroy), Carpinus betulus L.: 12 broods, 27 9 9 , Nederhorst
den Berg (N.H.) (14. X. 1980).

This parthenogenetic species has previously been recorded only from England and Switzer¬
land (Bryan, 1980a). It is probably, however, quite widespread and a brood was also reared
from the Ardennes, Belgium.

Achrysocharoides cilia (Walker)

ex Phyllonorycter maestingella (Müller), Fagus sylvatica L.: 6 broods, 12 9 9, 1 c3, Hilver¬
sum (N.H.)(14.VII.1981).

New record for the Netherlands.

Achrysocharoides latreillii (Curtis)

ex Phyllonorycter quercifoliella (Zeller) &/or P. harrisella (Linnaeus), Quercus robur L.: 1
brood, 2 9 9, Nederhorst den Berg (N.H.) (8. VII. 1981); 1 brood, 1 S, Hilversum (N.H.)
(14.VII.1981).

New record for the Netherlands.

Achrysocharoides niveipes (Thomson)

ex Phyllonorycter ulmifoliella (Hübner), Betula sp.: 2 broods, 1 9, 1 <3, Ede (Geld.)
(14.VII.1982)C. Alders.

A. niveipes has previously been recorded from the Netherlands as a parasite of Stigmella be-
tulicola (Stainton) (Lep.: Nepticulidae) (Gijswijt, 1964). This record is unlikely since no
Achrysocharoides were reared during an extensive four year study of nepticulid parasites and is
probably due to the inadvertant inclusion of a Phyllonorycter mine in the rearing container. It
has also erroneously been recorded as a parasite of Phyllonorycter corylifoliella (Hübner) (Van
Frankenhuyzen, 1975) due to misidentification (see remarks under A. suprafolius) . However,
in the Dr. J. T. Oudemans collection of chalcids in the Zoological Museum, Amsterdam, are
four female Achrysocharoides , collected in Lochern, 10. VIL 1896 by Oudemans and identified
by Schmiedeknecht in 1897 as niveipes. These specimens were reared from pupae that are de-

174

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XI. 1983

scribed as laying inside a curled leaf of Betula and this leaf-fold, also in the collection, is similar
in appearance to those made by Parornix (Lep.: Gracillariidae). Their identification as niveipes
appears to be correct, although the specimens are in rather poor condition, and one has dark
scapes. The male and female recorded above are also somewhat atypical in that the hind coxae
are metallic only at the base rather than predominantly.

Achrysocharoides splendens (Delucchi)

ex Phyllonorycter nicellii (Stainton), Corylus avellana L.: 7 broods, 4 $ 9, 10 dd, Winters¬
wijk (Geld.) (24. VII. 1981).

New record for the Netherlands.

Numbers of Achrysocharoides males and females have been reared that do not appear to fit
neatly into either A. splendens or A. cilia, but very closely resemble one or both species. These
were previously considered as Achrysocharoides forms near splendens! cilia (Bryan, 1980a). For
convenience, however, the forms recorded and described here are considered simply as forms
of A. splendens. Their specific status must remain in doubt awaiting further morphological and
biological data.

A. splendens Form B

ex Phyllonorycter lautella (Zeller), Quercus robur L.: 6 broods, 6 dd. Winterswijk (Geld.)
(16.X.1980); 10 broods, 15 9 9,5 dd, Hilversum (N.H.) (28.X.1980, 14. VII. 1981).

The Dutch material agrees with the description based on British specimens (Bryan, 1980a),
with similar variation in coxal colour and propodeal sculpture. In Britain at least, P. heegeriella
(Zeller) is an alternative host for this form, but few mines of this species were collected.

A. splendens Form D nov. form

ex Phyllonorycter schreberella (Fabricius), Ulmus sp.: 16 broods, 25 9 9, 10 dd, Nederhorst
den Berg (N.H.) (25. IX. 1980).

Description. 9. Thoracic dorsum generally strongly sculptured. Scutellar pits clearly visible
in most specimens. Hind coxae predominantly metallic or completely white. Scape white; pedi¬
cel white or occasionally pale brown. Antenna with distinct constriction between the claval seg¬
ments and not tapering strongly apically. Propodeum smooth and shining medially.

d. Thoracic dorsum strongly sculptured and scutellar pits present. Hind coxae predominant¬
ly metallic or completely white. Head about as wide as thorax; vertex greenish. Propodeum
weakly sculptured medially.

Other material examined. FRANCE: Dordogne, Ste. Foy, Monestier, 1 9 , ex F. schreberel¬
la, 28. VIII. 1979 (R. R. Askew). SWITZERLAND: Reinacherheide, 2 dd, ex F. schreberella,
24. IX. 1977 (S. E. Whitebread).

Form D is difficult to distinguish morphologically from Form B. It is described here as a sep¬
arate form since as Achrysocharoides species are relatively host-specific it is probably biolog¬
ically distinct. It does resemble Form B in having a small proportion of broods of mixed sex (3
from a total of 16). It is unusual in that most of the broods (14 out of 16) killed the host in the
pupal stage. This behaviour has been recorded only once before, in a brood of Form B; Achry¬
socharoides larvae normally leave the host in the fourth or fifth instar or in the prepupal stage
(Bryan, 1983).

A. splendens Form E nov. form

ex Phyllonorycter emberizaepenella (Bouché), Lonicera periclymenum L.: 2 broods, 2 9 9,1
d. Winterswijk (Geld.) 24. VIE 1981).

Description. 9 . Thoracic dorsum strongly sculptured. Scutellar pits present. Hind coxae pre¬
dominantly metallic or completely white. Scape and pedicel white or pale brown. Third funicle
segment tapering strongly apically. Propodeum smooth and shining.

d. Thoracic dorsum strongly sculptured, green with fiery reflections. Scutellar pits distinct.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XL 1983

175

Hind coxae almost completely white (slightly infuscate proximally). Pedicel white; first funicle
distinctly longer than pedicel. Head wider than thorax; vertex fiery. Propodeum smooth and
shining.

Other material examined. ENGLAND: Wiltshire, Savernake Forest, 1 $ , ex Phyllonorycter
îrifascielia (Haworth), Lonicera periclymenum, 11. VIII. 1976 (K. P. Bland),

The single English specimen was previously considered under A. splendens sensu strictu al¬
though it was thought to possibly represent a new species (Bryan, 1980a). The male described
above is more typical of A. cilia, while the females appear to be intermediate between A. cilia
and A. splendens.

Achrysocharoides suprafolius (Askew)

ex Phyllonorycter corylifoiiella (Hübner), Betula sp.: 2 broods, 6 9$, 2 dd, Castricum
(N.H.) (17.VII.1979); 1 brood, 1 9, 1<3, Hilversum (N.H.) (16.X.1979); 3 broods, 3 9 9,4
d (3, Hulshorst (Geld.) (4.X.1979).

ex P. corylifoiiella, Pyrus sp.: 1 brood, 4 9 9 , 1 d, Cadier en Keer (Limb.) (11. VI. 1981).

ex P. corylifoiiella, Sorbus intermedia Ehrh.: 5 broods, 9 9 9, 5 66, Weesp (N.H.)
(2.X.1979, 17.VII.1980).

Van Frankenhuyzen (1975) listed A. niveipes as an abundant parasite of P. corylifoiiella. The
specimens were, however, identified before A. suprafolius was described and on later examina¬
tion proved to belong to this species (M. J. Gijswijt, pers. comm.).

Achrysocharoides zwoelf eri (Delucchi)

ex Phyllonorycter salicicoleila (Sircom), Salix atrocinerea L.: 1 brood, 5 cîd, Texel (N.H.)
(10.VII.1979).

ex P. 1 salicicoleila, Salix viminalis L.: 1 brood, 1 <3, Nederhorst den Berg (N.H.)
(17.VII.1980).

A. zwoelf eri var. quinqueguttellae (Erdos)

ex Phyllonorycter quinquegutteila, Salix repens L.: 2 broods, 2 9 9, Texel (N.H.)
(10.VIL1979); 2 broods, 4. 9 9, Meijendel (Z.H.) (12. VII. 1979). Gijswijt (1964) recorded A.
zwoelf eri from P. quinquegutteila. The specimens I have reared agree with the description of
the variety quinqueguttellae (Erdos, 1961), differing most noticeably in the darker tarsal seg¬
ments from the typical form in which the legs are completely white. It is interesting to note that
this difference is obvious in specimens reared from P. salicicoleila and P. quinquegutteila from
the same locality on Texel.

Discussion

A possible record of A. altilis (Delucchi) from the Netherlands (Gijswijt, 1964) could not be
confirmed. It is known to be a parasite of Phyllonorycter populifoliella (Treitschke) on Populus
in Yugoslavia and Hungary (Boucek & Askew, 1968), but no Phyllonorycter mines were found
on poplar during this study. Of the two British species not recorded in the Netherlands, A. bu-
tus (Walker) probably occurs and rearing of Phyllonorycter mines from Quercus petraea (Mat-
tuschka) should produce specimens; A. insignitellae (Erdos) is less likely to be found, since its
host species, P. insignitella (Zeller) on Trifolium pratense L. is not recorded in the Netherlands
(Lempke, 1976).

All the species, although recorded from a single or at most a few localities, are probably
widespread and common. Only specimens of A. niveipes proved relatively difficult to obtain.
A. splendens Form E is apparently rare: a total of ninety mines producing only two Achryso¬
charoides broods, whilst Forms B and D may be common, at least locally, in the Netherlands.

176

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XI. 1983

Acknowledgements

I am grateful to several collectors who made available mines or reared material: Kees Al¬
ders, Dick Askew, K. P. Bland and S. E. Whitebread, and to my friend Florence for typing the

manuscript.

REFERENCES

Askew, R. R. & J. M. Ruse, 1974. Biology and taxonomy of species of the genus Enaysma
Delucchi (Hym., Eulophidae, Entedontinae) with special reference to the British
fauna. — Trans. R. ent. Soc. Lond. 125: 257-294.

Askew, R. R. & M. R. Shaw, 1974. An account of the Chalcidoidea (Flymenoptera) parasitis¬
ing leaf-mining insects of deciduous trees in Britain. — Biol. J. Linn. Soc. 6: 289-
335.

Boucek, Z. & R. R. Askew, 1968. Index of Palearctic Eulophidae (excl. Tetrastichinae). —
Index of entomophagous insects (V. Delucchi & G. Remaudiere, ed.): 1-254. Le
François, Paris.

Bryan, G., 1980a. The British species of Achrysocharoides (Hymenoptera, Eulophidae). —
Syst. Ent. 5: 245-262.

- , 1980b. Courtship behaviour, size differences between the sexes and oviposition in

some Achrysocharoides species. — Neth. J. Zool. 30: 611-621.

— - , 1983. Seasonal biological variation in some leaf-miner parasites in the genus Achry¬

socharoides (Hymenoptera, Eulophidae). — Ecol. Ent. 8 (in press).

Erdos, J., 1961. Fauna Eulophidarum Hungariae generibus speciebusque novis aucta
(Hymenoptera). — Annls. hist. nat. Mus. natn. hung. 53: 471-489.

Frankenhuyzen, A. van, 1975. Phyllonorycter corylifoliella (Hübner, 1793) (Lep. Gracillarii-
dae). — Ent. Ber., Amst. 35: 108-117.

Gijswijt, M. J., 1964. Dutch Chalcids. — Ent. Ber. Amst. 24: 30-34.

Lempke, B. J. 1976. Naamlijst van de Nederlandse Lepidoptera. — Biblthk. K. ned. natuurh.
Veren. 21: 1-100.

34 Mallowdale Close, Manchester, M15 5HP, England

FERNÀNDEZ-RUBIO, F., 1982. GENITALIAS (ANDROPIGIOS Y GINOPIGIOS) DE
LAS ZYGAENAS DE ALA VA Y SU ENTORNO IBÉRICO: (1-9), pi. 1-26, 1B-26B.

Agrupacion estudia y proteccion naturaleza de Alava, Vitoria, Espana.

Na de publikatie van de vier deeltjes met grote foto’s van de S genitaliën der Spaanse dag¬
vlinders verscheen nog een vijfde van de eveneens overdag vliegende Spaanse Zygaena’s, nu
ook met foto’s van de genitaliën der vrouwtjes. Hieraan is te zien dat ook deze organen voor¬
treffelijke kenmerken bezitten aan bursa en ductus bursae om de soorten te determineren.
Men ziet er zelden afbeeldingen van in artikelen over Zygaena’s omdat beide zeer dunvliezig
zijn, daardoor in opgekookte toestand niet of nauwelijks te zien zijn en moeilijk onbeschadigd
uitgeprepareerd kunnen worden.

De auteur heeft nu een methode ontwikkeld om ook van de 9 genitaliën goede preparaten
te kunnen maken. Daarbij wordt geen gebruik gemaakt van KOH, maar van verschillende en¬
zymen die een oplossende werking hebben. Bovendien worden methoden besproken om de
dunvliezige genitaliën te kleuren met methyleenblauw, gentiaanviolet en mercurochroom. De
foto’s laten duidelijk de goede resultaten zien. In de tekst wordt alleen een samenvatting van
de methode in een paar regels Engelse, Duitse en Franse tekst gegeven, maar de uitvoerige
beschrijving is uitsluitend in het Spaans. — B. J. Lempke.

m

75,

Ù i

ENTOMOLOGISCHE BERICHTE]>^

MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR

DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING

ISSN 0013-8827. Officiële afkorting (World List): Ent. Ber., Amst.

Deel 43 1 december 1983 No. 12

Adres van de Redactie:

B. J. LEMPKE, Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam Nederland

ALEXANDER KLINK, Description of the larva of Parapsectra styriaca (Reiss) (Diptera:
Chironomidae): 177; A. M. M. vao BREEMEN, Coieophora onosmella (Brahm), een fyto-
faag op Slangekruid (Lep.: Coleophoridae): 181; B. J. LEMPKE, Trekvlinders in 1982
(drieënveertigste jaarverslag) (Lepidoptera): 186; LITERATUUR: 180, 192; PERSONALIA:
192.

Description of the larva of Parapsectra styriaca (ReissJ-^DipteraL^

Chironomidae)

by

ALEXANDER KLINK
Hydrobiological consultant, Wägern.

ABSTRACT. — ■ The larva of Parapsectra styriaca (Reiss) (Diptera: Chironomidae) is de¬
scribed. A note is made on the habitat of the larvae and the place of the species within the ge¬
nus Parapsectra is discussed.

On 23. IV. 1977, H. Möller Pillot collected 3 pupae (2' male; 1 female) and a male imago of
Mkropsectra styriaca Reiss in a helokrene (spring covering a large area and thus creating a
marsh) near the municipality of Stipdonk (N-Brabant, the Netherlands). The material was sent
to F. Reiss, since the pupa was still unknown and did not fit in the genus Mkropsectra Kieffer,
Reiss (1982) transferred styriaca to the genus Parapsectra Reiss based on the similarity of the
pupal characteristics with the concept of the genus. On 13. ÏV. 1982, the author collected the
larvae and pupae in the same area where Möller Pillot had collected his material. The larvae
could be identified by their prepupal stage.

Description

Length 4. 0-5.0 mm. Living larva pale-red. Preserved in alcohol (70%) the larva turns pale-
yellow.

Labrum (fig. 1): SI toothed on the inner margin. SII with slender teeth on the apical part,
diminishing in length subapically. Sill long, simple and slender, SIV, a chaeta on a..pedestal.
Pecteo labralis with 20 teeth divided in 2 parts.

Epipharynx (fig. 2): 3 hand-shaped parts, the outer with 4 and the inner with 3 teeth. Chae-
tulae laterales are simple. Premandibula (fig. 3) with 2 distal teeth, partly covered by a thin
plate with many micro trichae.

Labium (fig. 4): Broad median tooth and 5 lateral teeth of diminishing size.

Mandibula (fig. 5): Dorsal tooth indistinct.

Antenna (fig. 6): Length, including lauterborn organs, 0.300 mm. Pedestal without apical
spur. First segment with a basal annular organ, a median antennal seta and the distal blade, in

178

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

Figs. 1-10. Parapsectra styriaca (Reiss), larva: 1, labrum; 2, pecten epipharyngis; 3, premandi-
bula; 4, labium; 5, mandibula; 6, antenna; 7, abdominal segment 1; 8, abdominal segments 2-6;
9, abdominal segment 7; 10, abdominal segments 8-9. Scale lines = 0.05 mm.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, LXIL1983

179

length subequal to the second segment. Second segment with a small style and 2 small lauter-
born organs on very large pedicels. Segments 3-5 small.

Thorax: Anterior parapods with subapical teeth on the small and medium-sized claws.

Abdomen: Segment 1; the 4 lateral setae (LS) are simple. LS 2 and LS 4 longer than LS 1
and LS 3 (fig. 7). Segment 2-6 (fig. 8); LS 4 bifid and plumose, anterior part slightly shorter
than posterior part. Segment 7 (fig. 9); LS 2 and LS 4 longer than LS 1 and LS 3. Segment 8
(fig. 10) with a dorsal hump on the anterior part. Posterior parapods with 45 claws. Anal tuber¬
cles with a constriction in the proximal part. The 2 setae between the tubercles are short
(fig. 10).

Taxonomic notes

Of the five known palaearctic species of Parapsectra, P. styriaca differs from the other spe¬
cies by the morphology of the male hypopygium, the absence of the digitus and furthermore by
the Krenopsectra-likt superior volsella and the large spoon-shaped setae on the median volsella
(see Reiss, 1969a-c, 1971; Sichert, 1979). The shagreenation on the abdominal tergits, the
lateral setation on the pleurits and the number of filamentous setae on the ana! tergits of the
pupa are also not in agreement with the known pupae of P. uliginosa Reiss and P. nana Reiss
(see Reiss, 1969b).

The larval antenna of P. styriaca is twice as long as the one of P. uliginosa. P. styriaca lacks
the apical spur on the antennal pedistal. Also the antennal blade is typically MicropsecîralKre-
nopsectra-Uke, in contrast with the very small blade of P. uliginosa (see Reiss, 1969b, c). These
arguments make it doubtful whether or not P. styriaca is indeed a member of the genus Parap¬
sectra. Since the knowledge of the genera closely related to Micropsectra Kieffer is still very
limited (especially so for the larvae and pupae), more evidence is needed to confirm the gener¬
ic status of P. styriaca. The larva shows a striking resemblance to the genus Micropsectra, in¬
cluding M. (Lundstroemia) fusca (Meigen). All these larvae are characterized by the great
number of claws on the posterior parapods (30 in M. fusca up to more than 100 in M. iindrothi
Goetghebuer (Klink, 1982)) compared to the genera Cladotanytarsus Kieffer; Neozavrelia
Goetghebuer; Paratany tarsus Thienemann & Bause; Rheotanytarsus Bause and Tanytarsus van
der Wulp which only bear 15 claws on their parapods. In this respect it will be very useful to
check up on this neglected apomorph character in the knov/n larvae of Krenopsecira Reiss and
Parapsectra.

Description of the habitat

The habitat in which P. styriaca was collected can be described as a ferruginous helokrene,
fed by groundwater welling up through a sand/peat association with a peat-layer on the surface.
The sample was taken in the moss-covered part of the helokrene with a depth of appr. 10 cm.
In winter the area is flooded by water, while in summer some parts dry up. The latter will be
the reason for finding Hydraena britteni Joy (Coleoptera: Hydraenidae) (Guppen & Guppen,
1982) and Telmatopelopia nemorum (Goetghebuer) (Diptera: Chironomidae) (Fittkau, 1962).

Other macro-invertebrates collected from the same sample: Nemoura dubitam Morton (Ple-
coptera: Nemouridae), Beraea pullata Curtis (Trichoptera: Beraeidae), Krenopelopia binotata
(Wiedemann),' and Zavrelia pentaioma Kieffer (Diptera: Chironomidae). They can be charac¬
terized as krenophilic. Also larvae of Neozavrelia Goetghebeur (Diptera: Chironomidae) were
collected. These might be restricted to fields with algae and mosses, overflowed in winter and
dried up in summer (Fittkau, 1954).

REFERENCES

Cuppen, J. G. M, & H. P. J. J. Cuppen, 1982. Hydraena britteni Joy new for the Netherlands
(Coleoptera; Hydraenidae). — Ent. Ber., Amst. 42: 45-48.

Fittkau, E. J., 1954. Die Gattung Neozavrelia Goetghebuer. — Dt. ent. Ztschr. 1: 161-179.

180

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEl43, 1. XII. 1983

- , 1962. Die Tanypodinae (Diptera, Chironomidae). — Abh. Larvalsyst. Insekten 6: 1-

453.

Klink, A. G., 1982. Het genus Micropsectra Kieffer (Diptera, Chironomidae). Een taxono-
mische-oekologische studie. ■— Medeklinker!'. 1-59 + figs.

Reiss, F., 1969a. Revision der Gattung Micropsectra Kieff., 1909 (Diptera, Chironomidae). —

Dt. ent. Ztschr. 16: 431-449.

- — , 1969b. Die neue, europäisch verbreitete Chironomidengattung Parapsectra mit ei¬
nem brachypteren Artvertreter aus Mooren (Diptera). Arch. HydrobioL 66:
192-211.

- , 1969c. Krenopsectra fallax gen. n. sp. n. (Diptera, Chironomidae) aus den Alpen

und Pyrenäen. — Ann. zool. fenn. 6: 435-442.

— — - , 1971, Parapsectra chionophila (Edw.), eine dritte Art der Gattung aus Europa. —

Gewäss. Abwäss. 50/51: 79-82.

- — , 1982. Beschreibung der Puppe von Parapsectra styriaca (Riess) nov. comb. (Di¬
ptera, Chironomidae). — Nachrichtenblatt Bayerischen Entomologen 6: 121-124.
Siebert, M., 1979. Description of Parapsectra wagneri sp. n. (Diptera: Chironomidae) from
Schlitz. — Aquatic Insects 1: 103-105.

Riemsdijkstraat 17, 6701 BC Wageningen.

CARTER, C. I. & N. R. MASTEN, 1982. CONIFER LACHNIDS. Forestry Commission
Bulletin 58: I-IV, 1-75. 31 figs., references 7 kolommen, systematische index 2 kolommen; in¬
genaaid. ISBN 0-11-710151-6. Prijs niet bekend. Een uitgave van Her Majesty’s Stationnary
Office, verkrijgbaar bij de Government Bookshops (o.m. 49 High Holborn, London WCIV
6HB).

De bladluizenfamilie van de Lachnidae heeft een sterke binding met coniferen; veel soorten
zijn bijna monofaag. Het zijn goed herkenbare bladluizen, vaak nogal groot, en niet alleen be¬
langrijk door hun massale aanvallen op gekweekte en wilde coniferen, maar ook door hun pro-
duktie van zo overvloedige honingdauw dat honingbijen hiervan de zogeheten dennenhoning

verzamelen.

Redenen genoeg dus voor een tabel. Het boekje van Carter en Maslen is geen systematische
monografie, maar een zeer zorgvuldige en praktische set tabellen voor het op naam brengen
van de Lachnidae op coniferen in de Britse Eilanden. Er is een zeer praktische tabel die uitgaat
van de aangetaste plant, en dan middels loupe-kenmerken naar een soortsdeterminatie voert.
Daarnaast is er een gedetailleerde, uitvoerig geïllustreerde meer technische tabel naar de mi¬
croscopische kenmerken.

Bijna de helft van het boekje wordt vervolgens gebruikt voor een uitvoerige beschrijving van
elk der 27 voorkomende soorten. Achtereenvolgens worden telkens synonymie, beschrijving,
gastheerplanten, levenscyclus, economisch belang en verspreiding besproken. (De ver¬
spreiding buiten Engeland komt er hierbij helaas een beetje bekaaid af.)

Een algemene inleiding tot bladluizen in het algemeen en Lachnidae in het bijzonder gaat
aan het geheel vooraf, evenals een paar bladzijden over de betekenis (commercieel en biolo¬
gisch) van de honingdauw.

Ik vond dit een aantrekkelijk uitgevoerd boekje, des te aanbevelenswaardiger omdat het om
interessante en feitelijk zeer opvallende insekten gaat. — W. N. Ellis.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL43, 1.XIL1983

181

Cokophora onosmella (Brahin), een fytofaag op Slangekruid

(Lep.: Coleophoridae)*

door

A. M. M. van BREEMEN
Vakgroep Oecologie, Rijksuniversiteit Leiden

ABSTRACT. — “ Cokophora onosmella (Brahm), a phytophagous insect on Echium vulgare
L. (Lep.: Coleophoridae). Some observations on Cokophora onosmella (Brahm), a phytopha¬
gous insect on Echium vulgare L. in the Netherlands, are given. A reconstruction of the life
cycle of this species is presented.

In het kader van het onderzoek naar de populatiebiologie van tweejarige planten dat aan de
vakgroep oecologie van de Universiteit van Leiden wordt gedaan, werden in het najaar van
1979 zaadstengels van Slangekruid {Echium vulgare L.) verzameld, om daaruit voor kiemproe-
ven zaden te vrinnen. Deze zaadstengels werden in een werkkamer te drogen gelegd. De vol¬
gende dag al bleken vele rupsen van zakjesdragers (Coleophoridae) de stengels te hebben ver¬
laten. Ze hingen massaal aan de boekenplanken en muren, Dr. A. Diakonoff (Leiden) deter¬
mineerde de 3~4 mm grote zakjesdragers, die de top van de kelkbladen als zakje benutten, ais
Cokophora onosmella (Brahm), een soort die regelmatig op Slangekruid wordt aangetroffen,
maar waarvan alleen grotere exemplaren bekend en in de verzameling van het museum aanwe¬
zig waren. Dit was aanleiding om te trachten de larven verder uit te kweken en het volgende
seizoen in het veld nader te bestuderen.

Gegevens over de soort blijken in de literatuur vrij beperkt te zijn. Benander (1939) geeft als
vliegtijd juni-juli en meldt dat de larve vanuit de bladrand in grote bruine vlekken in het blad
van Echium en Anchusa mineert. In juni wordt voor de verpopping het zakje aan planten en
stenen in de nabijheid van de voedselplanten bevestigd. Het is recht, rond en dik en witviltig
door een dichte beharing bestaande uit planteharen. Benander trekt de vergelijking met een
nog niet bloeiend wilgekatje.

Hering (1957) geeft weinig extra informatie: de laryen mineren van september tot mei. De
mijnen verdwijnen later vaak, zodat alleen nog inbochtingen aan de bladrand met smalle gemi-
oeerde randen overblijven. De verpopping vindt buiten de mijn plaats. Men vindt de zak met
de pop dikwijls tegen rasters of bomen (Snellen, 1882). De soort blijkt op vele planten, voorna¬
melijk Boraginaceae, te kunnen mineren. Aan de hand van hierna volgende waarnemingen in
het veld eo tijdens het kweken is getracht een reconstructie te maken van de levenscyclus van
Cokophora onosmella (fig. 1).

Veldwaarnemingen

In november 1979 zaten de Cokophora-lmven in hun kelkblaadjes nog op de oorspronkelij¬
ke plaats op de bloembodem (fig. 2) of tegen de dorre zaadstengels van het Slangekruid aan.
Half februari 1980 bleken er al zakjes op de rozetplanten te zitten, terwijl de eerste volgroeide
larven in zakjes van c. 12 mm begin april werden gevonden. De vlinders, die in juni vliegen,
waren meestal op de onderzijde van lagere bladeren van het Slangekruid te vinden. Half juni
werden de eerste oranje en gele eitjes in de bloeiwijze en bovenop de bladeren aangetroffen.
In september en oktober bleken de jonge rupsen in de zaden te zitten. Via een gaatje op het
aanhechtingsvlak zaad-bloembodem en vermoedelijk door de nerf van een kelkblad kruipen de
larven daarna in hun uiteindeïijke zakje, waarin ze de winter doorbrengen: het uiterste topje
van een kelkblad, dat afgeknipt wordt van de rest (fig. 3a, b en c).

Plaatselijk bleek tot zeker 20% van de zaadproduktie van het Slangekruid door Cokophora

Publikatie van het Meijendel-comité, nieuwe serie no. 67

182

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

Fig. 1. Reconstructie van de levenscyclus van Coleophora onosmella. a. kelkblad van Slange-
kruid {Echium vulgare), dws. dsn.; b. zaad, dws. dsn.; c. leeggegeten zaad. Voor nadere toe¬
lichting, zie tekst.

onosmella te worden vernietigd. De schade aan de rozetten door oudere larven leek beperkt te
zijn.

Het kweken

Half april werden de 3-4 mm grote rupsen, die de winter in een schuur hadden doorgebracht,
in een niet geklimatiseerde kas op Slangekruid-rozetten gezet. Nadat ze zich aan het blad had¬
den vastgesponnen, begonnen ze het bladmoes tussen boven- en onderepidermis uit te eten, zo
een beiderzijdse vlekmijn vormend (fig. 4a en b). De groeiende larven breidden hun zakje uit

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.XIL1983

183

Fig, 2. Cokophora-lmvc in een kelkblaadje van een verdorde Slangekruid-bloem. De bloem¬
kroon is reeds afgevallen.

door stukjes epidermis van het blad af te knippen en onder aan het eerste zakje vast te maken
(fig. 4c en d). Na ongeveer 4 v/eken toen de larven volgroeid en hun zakjes c. 12 mm lang wa¬
ren, klommen ze van het rozet af en sponnen het zakje vast tegen de wand van de kweekkooi,
tegen de bloeistengel of op de rand van de bloempot, waarin de plant gekweekt werd. In dit
stadium was soms het oorspronkelijke zakje (het puntje van een kelkblad) nog aan het achter¬
eind van het uiteindelijke zakje te zien (fig. 1). Ongeveer twee weken na de verpopping ver¬
schenen de eerste vlinders. Na de bevruchting begonnen ze de c. 0,5 mm grote eitjes te leggen,
voornamelijk in de bloeiwijze, maar ook op de lagere bladeren. In de kweek is geen voorkeur
gebleken voor de boven- of de onderkant van de bladeren.

De auteur wil dr. A. Diakonoff danken voor de determinatie van de soort en voor het kri¬
tisch doorlezen van de tekst. Voorts dankt zij C. Eizenga en J. Hertzberg voor de tekeningen '
en H. W. Jacobi en J. Simons voor de foto’s.

LITERATUUR

Benander,?., 1939. Die Coleophoriden Schwedens (Forts.).- — Opusc. ent. 4: 30-110.

Hering, E. M., 1957. Besiimmungstabellen der Blattminen von Europa: 1-1185, 725 fign.
’s-Graverihage, Junk.

Snellen, P. C. T., 1882. De vlinders van Nederland, Microlepidoptera: I-XIO, 1-1196, pl.
I-XIV, E. J. Brill, Leiden, (p. 825).

Postbus 9516, 2300 RA Leiden.

184

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

Fig. 3a. Links twee zakjes van Coleophora onosmella en rechts twee intacte kelkbladen van
Slangekruid; b. jonge rupsen in hun primaire zakjes; c. rups in primair zakje op rozetblad van

Slangekruid.

VERENÎGINGSNIFUWS december 1983

Onder redaktie van de secretaris, Postbus 9517, 2300 RA Leiden

NIEUWE AANWINSTEN VOOR DE BIBLIOTHEEK, nr . 102

Advances in odonatology 1, 1982. Proceedings of the 6th international sym¬
posium of odonatology (R.M. Gambles, ed.).

Biocontrol of medical and veterinary pests, 1981 (M. Laird, ed.).

Biological control of vectors of disease, 1982 (World Health Org. tech. Rep.
Ser. 679).

Biological control and insect pest management, 1979 (Priced Pub Ins, Calif.
4096) ,

Brantjes, N.B.M., 1976. Bloemengeur bij maneschijn. Oecologisch onderzoek met
nachtvlinderbloemen (Diss., Nijmegen).

Brunsting, A.M.H., 1983. Population ecology of Pterostichus oblongopunctatus
F.: life cycle, locomotion and density regulation (Diss., Amsterdam).

Check list of the Lepidoptera of America north of Mexico, including Greenland,
1983 (R.W. Hodges a.o., eds . ) .

Dekkers, M. & H. van Hagen, 1983. Gekorven diertjes.

Evolutionary morphology of invertebrates, 1983 (A.V. Ivanov, ed. ; Trudy zool.
Inst. 109; russisch).

Fauna entomologica scandinavica 12, 1983. M. Chvala, The Empidoidea (Diptera)
of Fennoscandia and Denmark. 2. General Part. The families Hybotidae, Ate-
lestidae and Microphoridae .

Fauna of New Zealand 1, 1982. L.A. Mound & A.K. Walker, Terebrantia (Insecta:
Thysanoptera) .

_____ 2, 1982. H.P. McColl, Osoriinae (Insecta: Coleoptera: Staphylinidae) .

- 3, 1982. B.A. Holloway, Anthribidae (Insecta: Coleoptera).

Fitzpatrick, T.J., 1911. Rafinesque: a sketch of his life with bibliography.
Revised and enlarged reprint (1982), prepared by C. Boewe,

Goodden, R. , 1978. Benningf ield ’ s butterflies. Paintings and drawings by
Gordon Benningf ield .

Harde, K.W. & F. Severa, 1982. Thieme’s kevergids (vertaling en bewerking van
"Der Kosmos Käferführer", door J. Huisenga) .

Heinze, K. , 1978. Leitfaden der Schädlingsbekämpfung. 2. Schädlinge und Krank¬
heiten im Obst- und Weinbau.

Inoue, H., S. Sugi, H. Kuroko a.o., 1982. Moths of Japan, 1-2.

Insects and ticks; pests of agriculture (russisch) . 2 , 1974. Coleoptera (O.L.
Kryzanovskij , ed.).

- 4j 1981. H5niienoptera (Z.P. Narcuka & V.A. Trjapicyn, eds).

Larsen, T., 1982. The butterflies of the Yemen Arab Republic. With a review
of species in the Charaxes viola-group from Arabia and East Africa by A.H.
B. Rydon (Biol. Skr. dansk. Vidensk. Selsk. 23 (3)).

Lepesme, P., 1947. Les insectes du palmier.

Manuel de prospection acridienne en zone tropicale sèche 1-2, 1982 (J. F. Du-
ranton, M. Launois, M.-H. Launois-Luong e.a.).

Mell, R., 1922. Biologie und Systematik der südchinesischen Sphingiden. Zu¬
gleich ein Versuch einer Biologie tropischer Lepidopteren überhaupt, (foto-
copie) .

Miksic, R. , 1983. Monographie der Cetoniinae der palaearktischen und orienta¬
lischen Region. 3. Systematischer Teil, Cetoniini 1. Teil.

Miedema, P., 1983. Consequenties van import van de exoot Liromyza trifolii in
Nederland en Engeland (afstudeerscriptie. Utrecht).

1

Navas, R.P.L., 1923. Entomologia de Catalunya. Neuroptera. 1. Neuropters propis.

New and rare insect species for the Lithuanian SSR, 1982.

New species of insects from Middle Asia, 1982 (G.S. Medvedev, ed. ; Trudy zool.
Inst. 110; russisch).

Periodika z oblasti biologicko-pol ’ nohospodarskych vied ich citacia a skratky,
1982 (lijst van biologische tijdschrifttitels en -afkortingen).

Proceedings of the 5th international symposium on insect-plant relationships,
1982 (J.H. Visser & A.K. Minks, eds) .

Redfern, M. , 1983. Insects on thistles. (Naturalists Handbook 4),

Register of natural science collections in North West England, 1981 (E.G. Han¬
cock & C.W. Pettitt, eds).

Role, the, of hyperparasitism in biological control: a symposium, 1981 (D. Ro¬
sen, ed.; Priced Publns, Calif. 4103).

Rozkosny, R. , 1983. A biosys tematic study of the European Stratiomyidae (Dip-
tera) . 2. Clitellariinae , Hermetiinae, Pachygas terinae and bibliography
(Series entomologica 25) .

Rubio, F. Fernandez, 1982. Genitalios (andropigios) de los ropaloceros de
Alava y su entorno iberico. 4-5, Satyridae, Zygaenidae. 1982.

Sendel, N., 1742. Historia succinorum, corpora aliéna involventium et naturae
opere fictiorum et caelatorum ex regiis augustorum cimeliis Dresdae aeri
insculptorum conscripta.

Spahr, U., 1981. Systematischer Katalog der Bernstein- und Kopalkäfer (Coleo¬
ptern). Stuttg. Beitr. Naturk. (B)80.

Studies on the population dynamics of the western pine beetle, Dendroctonus

brevicornis Le Conte (Coleoptera: Scolytidae) , 1970 (R.W. Stark & D.L. Dahl-
sten, eds; Priced Publns, Calif. 4042).

Study guide for agricultural pest control advisers on insects, mites, and
other invertebrates and their control in California, 1981 (Priced Publns,
Calif. 4044).

Tangelder, I.R.M. & J. Krikken, 1982. Termitophilous scarabs of the tribe
Cory thoderini : a taxonomic review (Coleoptera: Aphodiidae) (Zool. Verb.,
Leiden 1 94) .

Thewke , S.E. & W.R. Enns , 1970. The spider-mite complex (Acarina: Tetranycho-
idea) in Missouri; monograph nr. 1.

Verein für Insektenkunde Hannover (Gegr. 1907) e.V. 75 Jahre, 1982. (Herden¬
kingsboek . )

West, T.F. & G.A. Campbell, 1946. DDT, the synthetic insecticide.

Wulf, A., 1979. Die insektenpathogene Pilz Beauveria bassiana (Bals.) Vuill.
als Krankheitserreger des Kupferstechers Pityogenes chalcographus L. (Col.,
Scolytidae) (Diss., Göttingen).

Nieuwe tijdschriften

Boletin de Servicio de Defensa contra Plagas y Inspeccion f itopatologica .

Madrid, Spanje. 1, 1975 - ...

Colemania. New Delhi, India. 1, 1981 - ...

Neue entomologische Nachrichten. Jugendheim, BRD (voortzetting van Das Insekt
+ Entomologische Nachrichten). 1, 1982 - ...

NIEUWE AANWINSTEN VOOR DE BIBLIOTHEEK, nr. 103

Aerial application of insecticide against Pine Beauty Moth, 1982 (A.V. Holden
& D. Bevan, eds; Occ. Pap. For. Comm. 11).

Akai , H., 1976. Surface structure of insect. Pursuit of fine structure through
Bombyx life cycle, (tekst Japans).

Arthropoden-Phylogenie , 1980 (J. Bergstrom a.o.; Abh. naturw. Ver. Hamburg
(2)23).

2

Berlese, A., 1881-1923. Complete acarological works, varia 1-2 (L. van der
Hammen, ed . ) •

Bestimmungsliste entomophager Insekten, 1983 (E. Haselbarth, ed. ; Bull. SROP
6(1)).

Bibliography of entomology and agricultural zoology of Turkey (fauna, pest con
trol, pests of planta, methods), 1595-1978. 1982 (Bitki Koruma Dernegi
Yayinlari 1).

Biometeorology in integrated pest management, 1982 (J.L. Hatfield & I.J. Tho¬
mason, eds) .

Brown, V.K., 1983. Grasshoppers (Naturalists' Handbook 2).

Byers, G.W. , 1983. The crane fly genus Chionea in North America (Kansas Univ.
Quart . 52 (6) ) .

Cholesterol systems in insects and animals, 1982 (J. Dupont, ed.).

Colloque f ranco-^sovietique sur l'utilisation des entomophages , 1970 (Annls
Zool. Ëcol. anim. h.S.).

Control of Pine Beauty Moth by Fenitrothion in Scotland, 1978 (A.V. Holden &

D. Bevan, eds;0cc. Pap. For. Comm. 4).

Cuppen, H.P.J.J.; 1983. Een aanvullend onderzoek van de aquatische macrofauna
van de Beekbergsche Beek.

— ™ — j 1983. Een onderzoek naar de flora en fauna van een aantal vennen en
leemkuilen bij Hoog Soeren (Gern. Apeldoorn) .

Dal, B., 1982. The butterflies of northern Europe (translated by R. Littleboy)

Davis, B.N.K., 1983. Insects on nettles (Naturatlists ' Handbook 1).

Duffels, J.P., 1983. Taxonomy, phylogeny and biogeography of the genus Cos-
mopsaltriaria (Homoptera: Cicadidae). Pacif. Ins. Mon. 39.

Eliot, J.N. & A. Kawazoe, 1983, Blue butterflies of the Lycaenopsis group.

Fruit flies of economic importance, 1983 (R. Cavalloro, ed.).

Guennelon, G., 1966. Contribution a 1 'etude de la diapause embryonnaire chez
Archips rosana L. (Lepidoptera-Tortricidae) . Annls. Epiph. h.S.

Hafernik jr, J.E., 1982. Phenetics and ecology of hybridization in buckeye
butterflies (Lepidoptera : N3rmphalidae) . Univ. Calif. Publns. Ent. 96.

Halffter, G. & W.D. Edmonds, 1982. The nesting behavior of dung beetles (Sca-
rabaeinae). An ecological and evolutionary approach. Pub In Inst. Ecologia
Mexico 10.

Harmston, F.C. & W.F. Rapp, 1983. The Dolichopodidae of Nebraska. Novit. Ar-
throp . 1 (4) .

Heinze, K. , 1974. Leitfaden der Schädlingsbekämpfung. 1. Schädlinge und Krank¬
heiten der Gemüsebau.

lUCN invertebrate red data book, 1983 (S.M. Wells, R.M. Pyle & N.M. Collins,
comp . ) .

Jeker, T.B., 1981. Durch insektenfrass induzierte, resistenz-ähnliche Phäno¬
mene bei Pflanzen. Wechselwirkungen zwischen Grauerle, Ainus incana (L.)
end den Erlenblattkäf ern Agelastica alni L. und Melasoma aena L. sowie
zwischen Stumfblättrigem Ampfer, Rumex obtusifolius L. und Ampferblatt¬
käfer, Gasterophysa viridula Deg. (Diss . , Zürich).

Kimsey, L.S., 1982. Systematics of bees of the genus Eufriesea (Hymenoptera,
Apidae) . Univ. Calif. Publns Ent. 95.

Knutson, L.V., 1963. Biology and immature stages of snail-killing flies of
Europe (Diptera: Sciomyzidae) . (Diss., Cornell; fotocopie) .

Kozlov, M.A. & S.V. Kononova, 3983. Telenominy fauny SSSR (Hymenoptera, Sce-
lionidae, Telenominae) . Opred. Faune SSSR 136.

Leconte. Collected Leconte Papers on Entomology, 2 (1850-1854), 1983.

Lepidopteris ts ' Society commemorative volume (1945-1975), 1977 (R.O. Kendall,
H.K. Clench & Th. D. Sargent, comps & eds).

Lutte, la, biologique et intégrée contre les pucerons, 1981 (Colloque franco-
sovietique) .

3

Lutte, la, contre les sauterelles dans les divers pays, 1916.

Lutte, la, intégrée en vignoble et en verger, 1979 (Colloque franco-bulgare,
Bordeaux, INRA) .

Moenen, R.M. Bink-, 1983. Revision of the African whitefly (Alayrodidae) ,
mainly based on a collection from Tchad. Monogr. ned. ent. Veren. 10.

Novak, I. & K. Spitzer, 1982. Die gefährdete Welt der Insekten (Tsjechisch).

Proceedings of Australasian workshop on development and implementation of
IPM, 1982.

Recherches acridiennes a Madagascar, 1972. Annls Zool. Ecol. anim. h.S.

Robert, Y., 1980. Recherches sur la biologie et l’écologie des pucerons en
Bretagne; application à l'étude epidemiologiquedes viroses de la pomme de
terre. (Diss., Rennes).

Schmetterlinge Oberösterreichs, 3, Noctuidae 1, 1978 (K. Kusdas & E.R. Reichl,
eds ; bew. H. Foltin e.a.).

Smith, C., 1981. Field guide to Nepal’s butterflies. Nat. Hist. Mus. Bull.
Kathmandu 2.

Spencer, K.A., 1981. A revisionary study of the leaf-mining flies (Agromyzi-
dae) of California. Spec. Publns Div. Agr. Calif. Div. agr. Sc. 3273.

Toms, A.M. & M.H. Dahl, 1978. Ziekten en beschadigingen in de fruit- en moes¬
tuin (uit het Fngels vertaald en bewerkt door W.P.N. Vlasveld).

Wallwork, J.A. , 1982. Desert soil fauna.

Weid, L.H., 1959. Cynipid galis of the Eastern United States.

Wrage , H.-A., 1982. Ökologie der Stelzenmücken (Limoniidae) des Litorals und
angrenzender Gebiete im Nordseeküstenbereich (Diptera, Nematocera) . Faun.-
ökol. Mitt. Suppl. 3.

Ultrastructure and functioning of insect cells, 1982 (H. Akai, R.C. King &

S. Morohoshi, eds).

Yeo, P.F. & S.A. Corbet, 1983. Solitary wasps (Naturalists’ Handbook 3).

COURS EUROPEEN D ’ ACARQLOGIE , 17-30 Septembre 1984, Station biologique de
Paimpont (Université de Rennes)

Séminaire d’acarologie fondamentale et appliqué de haut niveau destiné a
un public d’étudiants, de chercheurs, de praticiens, de techniciens et d’ in¬
génieurs. Cycle de deux semaines de conférences et de travaux pratiques; aca-
rologie générale en première semaine et ateliers spécialisés en deuxième
semaine ;

- acarologie fondamentale

- acariens et tiques d’importance médicale et vétérinaire

- acariens des denrées conservées

- acariens phytoparasites et méthodes de lutte

- acariens du sol.

Renseignements et inscriptions:

Dr. F. Athias-Binche , Secrétariat Général de la S.A.L.F.,

Laboratoire Arago 66650
6650 Banyuls sur Mer
France

4

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

185

Fig. 4a. Minerende rups op een blad van het Slangekruid; b. idem, meer vergroot; c. rupsen

die met de aanbouw van het eerste zakje zijn begonnen; d. idem, meer vergroot.

186

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1.XIÎ.1983

Trek vlinders in 1982 (drieënveertigste jaarverslag) (Lepidoptera)

door

B. J. LEMPKE

Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum), Amsterdam

ABSTRACT. — Migrant Lepidoptera in 1982 (forty-third report) (Lepidoptera). Report on
the migrants observed in the Netherlands in 1982. An abridged version in English is added at
the end of the paper.

In januari was het weer sterk afwisselend, de eerste dagen zeer zacht, tot 8 °C toe, maar
vanaf de vijfde tot de 15de volgde een koudeperiode waarin de thermometer plaatselijk tot
-15° daalde. Daarna was het overdag zonnig met temperaturen van 5-10°. De laatste decade
echter was minder fraai. De eerste helft van februari was zacht, droog en zonnig, de tweede
kouder met ’s nachts en soms overdag vorst. Tegen het eind van de maand werd het zachter en
1 maart begon het te regenen. Heel opvallend stonden de gele crocussen al de volgende dag
massaal boven de grond, een week later gevolgd door de paarse. Toch bleef het een groot deel
van de maand zeer middelmatig weer met middagtemperaturen van meest 6 à 7°. De laatste
week evenwel was fraai. Op 27. III werd te Amsterdam een middagtemperatuur gemeten van
15°. Geen wonder dat toen in de gazons alle kleuren crocussen massaal in bloei stonden.

April begon goed (16° op 6. IV!), maar op 8. IV draaide de wind naar het noorden en begon
een periode van guur weer, zelfs als de zon scheen. De eerste decade van mei bleef de tempe¬
ratuur aan de lage kant, maar vooral in het midden van de maand werd het veel beter (25-28°
op 16. V!). Ook de eerste decade van juni was nog bijzonder fraai, maar na de tiende daalde de
temperatuur en viel er bovendien een overmaat aan regen. Juli maakte echter veel goed. Re¬
gen viel er nauwelijks en de temperatuur lag de meeste dagen boven de 25°, soms zelfs boven
de 30°. De eerste helft van augustus was al even fraai, maar daarna werd het weer wisselvalli¬
ger. De eerste twee decaden van september waren weer mooi, de temperatuur de meeste da¬
gen boven 20° en veel zonneschijn. Oktober was aanmerkelijk koeler, zelden boven 15° en
vooral in de eerste helft veel regen. November was weer zeer zacht en ook in december heeft
het nauwelijks gevroren.

Kort: een matig voorjaar, een heel mooie zomer en herfst. Bruikbare gegevens werden van
133 medewerkers ontvangen, waaruit het onderstaande verslag samengesteld kon worden.

1. Iphiclides podalirius (Linnaeus). Eén afgevlogen exemplaar werd op 6. VI op de Floriade
te Amsterdam gezien op bloeiende Gelderse roos (opgave van H. van Oorschot).

2. Pieris brassicae (Linnaeus). J. Stevens zag op 6 juni ongeveer 20 exemplaren op de Kun-
derberg in Zuid-Limburg, duidelijk trekkend in noordelijke richting.

3. Colias hyale (Linnaeus). Er werden geen meldingen van de eerste generatie ontvangen.
Vanaf half juli echter kwam. een onafgebroken reeks binnen die voortduurde tot begin oktober
met een top van eind juli tot half augustus. De meeste waarnemingen kwamen uiteraard uit
Zuid-Limburg, maar de vlinder werd. zelfs op één van de waddeneilanden gezien. Er is onge¬
twijfeld een kleine herfstgeneratie geweest, maar daarvan kreeg ik alleen berichten uit het zui¬
den van het land. Laatste waarnemingen: op 2‘.X vier exemplaren te Wittern., 4.X één te Vij¬
len.

Het totale aantal waargenomen exemplaren is moeilijk nauwkeurig op te geven. Er zijn
vooral in Zuid-Limburg noga! dubbeltellingen geweest, maar een totaal van 250 is zeker niet te
hoog, een aantal dat sinds 1973 niet meer bereikt was.

Vindplaatsen. Lbg.: verbreid in het Krijtdistrict, verder: Susteren, Echt, Maasbracht, Put-
broek, Montfort, Posterhoit; N.B.: Vlijmen, Heusden; ZL: Emmadorp (Hulst); ZH.; Berkel,
Alblasserdam; NH.: Schiphol, ’t Twiske (Oostzaan), Julianadorp; Gdl.: Harderwijk, Megche-
len (ten zuiden van Gendringen), Drempt, Zutphen; Ov.: Terwolde, Boskamp bij Olst; Dr.:
Dwingeloo; Fr.: Oudemirdumer klif, Oosterbierum, Schiermonnikoog.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

187

4. Colias croceus (Fourcroy). Tegen alle verwachtingen in was de Oranje lucernevlinder
veel schaarser dan de Gele. Het eerste exemplaar werd 7 juli gemeld van het reservaat de
Weerribben (in het noordwesten van Overijssel) (R. Westerneng), gevolgd door een tweede te
Wittern op 28. VII. Dit was een 9 van f. heiice Hübner. Het legde wel eieren, maar die ver¬
droogden (D. Vestergaard). In augustus werden een aantal exemplaren op verschillende plaat¬
sen in Limburg gezien en twee in Noord-Holland. September tenslotte leverde vier meldingen
op. Hierbij was weer een $ van Wittern dat ook eieren legde. Nu kwamen ze wel uit, maar de
rupsen stierven na de tweede vervelling. Kweken zo laat in het jaar lukt alleen bij voldoend
hoge temperatuur.

Vindplaatsen. Lbg.: Wittern, Wrakelberg, Heerlen, Roermond. Zl.: Emmadorp; NH.: Pur-
merend; Gdl.: Winterswijk; Ov.: De Weerribben; Fr.: Noord Bergum.

Het totaal aantal gemelde exemplaren bedroeg 25, in elk geval veel beter dan in de acht
voorafgaande jaren.

5. Vanessa atalanta (Linnaeus). Reeds op 3 maart werd de eerste te Rijswijk (ZH.) gezien,
gevolgd door zes andere in de laatste week van de maand. In april werd de vlinder op vier da¬
gen gemeld, met tussenpozen van een kleine week verdeeld over de maand. Begin mei start
dan een ononderbroken reeks van waarnemingen die zou voortduren tot ver in november.
Reeds eind mei werden dagelijks enige tientallen geteld en in de tweede helft van juni kwamen
sommige dagen al boven de 50. Eierleggende wijfjes werden al in mei gezien en reeds op
11. VII werden de eerste uit gevonden rupsen gekweekte vlinders gemeld. In de tweede helft
van de maand stegen de aantallen dan ook snel met toppen op 31. VII en l.VIII van 450. Daar¬
na nam het aantal duidelijk af, maar eind VIII kwam een nieuwe golf opzetten met een top van
ruim 800 op 2.X. Na de eerste oktoberweek trad echter een scherpe daling in, hoewel op gun¬
stige dagen in Amstelveen en omgeving op bloeiende Klimop soms nog meer dan 100 Atalan¬
ta’s geteld werden, op 24. X zelfs bijna 300 (C. Zonneveld). Ook in november werd de vlinder
nog op 12 dagen gemeld. Slotdata: 29. XI bij zonnig weer een traag vliegende vlinder tussen de
kale takken van een boomgaard te Geersdijk op Noord-Beveland (J. van Vuure) en 4. XII de
allerlaatste in de Biesbosch bij Werkendam (C. H. de Veld).

Het totaal aantal gemelde exemplaren bedroeg 20.000, een aantal dat alleen in 1958 en 1964
overschreden is.

Trek of daarop lijkende vluchten werden op 'diverse data gemeld. Het eerst op 20. VII, toen
een aantal in noordelijke richting vliegend over de Grevelingen werd gezien (P. Meininger).
Alle andere meldingen hebben betrekking op zuidwaartse vluchten, vooral eind IX en begin X.
Het opvallendst waren 33 exemplaren die 2.X in IV2 uur op de Hoge Veluwe geteld werden,
terwijl ze laag boven de grond zonder onderbreking zuidwaarts vlogen (A. Veldhuyzen).

6. Cynthia cardui (Linnaeus). Ook de Distelvlinder was al vrij vroeg present: op 25. IV werd
de eerste te Breskens gezien (T. Kramer). In mei werd hij op zes dagen gemeld en vanaf 29. V
begon de vrijwel hiatenloze rij data die voortduurde tot 8.X. De aantallen waren echter weken
lang meest zeer bescheiden. Pas eind VII trad daar verbetering in en liep het dagtotaal zeer
snel op tot boven 100. Dit was ongetwijfeld het gevolg van het verschijnen van de nakomelin¬
gen van de immigranten. De rupsen daarvan moeten plaatselijk talrijk aanwezig geweest zijn
(o.a. op 7. VII vastgesteld te Leidschendam, Th. Blokland). Het vrij hoge niveau werd met
sterke schommelingen gehandhaafd tot eind augustus. In de loop van de eerste helft van sep¬
tember begon cardui minder gewoon te worden en na de 20ste werden nog maar een enkele
maal 10 of 11 exemplaren per dag geteld. Het einde van de reeks werd gevormd door één op
6.x te Harderwijk en op 8.X te Nunspeet. Een late nakomer was er nog één op 22. X te Lot-
tum.

Dat ook de tweede hier geboren generatie nog getracht heeft zich voort te planten blijkt uit
de vondst van 10 rupsen op 24. X te Egmond-Binnen en zelfs nog twee kleine op 27. X. Twee
daarvan verpopten nog binnenshuis. Maar alle andere stierven volwassen en ook de poppen
leverden geen vlinders meer (Br. F. Melkert).

In totaal werden 3.750 exemplaren gemeld, geen record, maar voor cardui een heel goed
resultaat.

188

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL43, 1. XII. 1983

7. Issoria lathonia (Linnaeus). Eindelijk weer eens een aantal exemplaren die ver buiten
hun areaal werden opgemerkt. Op 20. VI werd er één te Deelen gezien, 19. VII een mooi $ in
het Bijenpark te Osdorp bij Amsterdam, 24. VII één op Rubus te Zoeterwoude, 1 en 3. VIII
telkens één te Amstelveen, 11. VIII te Tuk bij Steenwijk in de spoorvallei en 12. VIII te Eersel
(NB.). In totaal dus acht exemplaren.

7a. Fabriciana adippe (Denis & Schiffermüller). Een sterk afgevlogen exemplaar werd op
5. VIII aangetroffen te Beutenaken (ten noordwesten van Slenaken) (H. Peeters). Daar de
soort niet inheems is moet de vlinder als een migrant beschouwd worden.

8. Polyommatus coridon (Poda). Op dezelfde dag en plaats werd door bovengenoemde me¬
dewerker een mooi gaaf exemplaar gevangen. Overigens geldt voor deze soort hetzelfde als
voor adippe.

9. Acherontia atropos (Linnaeus). De vroegste melding betrof een Doodshoofdvlinder die
op 5. VII op de Slangenburg (bij Doetinchem) om bijenkasten vloog. In augustus werden er
twee waargenomen, in september één en in oktober zeven. Bovendien werden er nog twee
zonder datum opgegeven. Dit maakt een totaal van 13 vlinders.

Opvallend was het aantal gemelde rupsen, namelijk 21. Behalve de negen van Horssen (zie
Ulenberg e.a., 1983) werden er in augustus op andere plaatsen nog vier gevonden en verder
acht in september, de meeste daarvan in Friesland. Poppen werden veel minder gemeld,
slechts vier, waarvan de helft later nog de vlinder leverde. Hoewel 1982 dus geen topjaar voor
atropos was, steekt het gunstig af bij een lange reeks van voorafgaande jaren.

Vindplaatsen (alle stadia). Lbg.: Heer; NB.: Asten, Mierlo; Zl.: Terneuzen; ZH.: Melis¬
sant, Hendrik Ido Ambacht; NH.: Bergen, Texel; Gdl.: Beusichem, Horssen (in het Land van
Maas en Waal), Drempt, Slangenburg; Ov.: Broekland (gern. Raalte); Dr.: Smilde; Fr.: Balk,
De Lemmer, Joure, Sneek, Akmarijp, Heerenveen, Scherpenzeel, Nij Beets, Huins, Boer,
Harlingen; Gr.: Siddeburen.

10. Agrius convolvuli (Linnaeus). De eerste werd 10. VII te Haamstede gezien, vliegend op
Saponaria (Zeepkruid) (J. Boot). Daarop volgden eind juli nog twee te Helenaveen. In augus¬
tus werd de Windepijlstaart op acht dagen gemeld. September werd de beste maand. Toen
werd de vlinder bijna elke dag wel ergens gezien. In oktober was hij al veel schaarser met ge¬
volg dat hij nog maar op 9 dagen werd vermeld. De slotdatum was 7 november, toen een dood
exemplaar te Almere-Stad op straat werd gevonden.

Vondsten van rupsen werden vooral uit Friesland gemeld, verder één uit Limburg en één uit
Zeeland, half juli al de eerste te Workum, de andere eind augustus en september. Poppen wer¬
den gevonden te Goedereede op 16. X waaruit binnenshuis op 20. XI de vlinder verscheen en te
Lienden op 22. IX een dood exemplaar.

Vindplaatsen. Lbg.: 21, van Oost-Maarland tot en met Mook; NB.: Helenaveen, Vlijmen,
Bergen op Zoom; ZL: Koewacht, Hulst, Middelburg, Haamstede; ZH.: Goedereede, Melis¬
sant, Herkingen, Berkel, Rijswijk; NH.: Lijnden, Egmond-Binnen, Anna Paulowna, Texel;
Gdl.: Zetten, Lienden, Wageningen, Bennekom, Aalten, Winterswijk; Ov.: Olst; Fr.: 18 vind¬
plaatsen, van Blesse tot en met Oude Biltzijl.

In totaal werden 86 vlinders gemeld, 12 rupsen en 2 poppen, alleen overtroffen door 1945,
1950 (topjaar met 360 vlinders) en 1976.

11. Macroglossum stellatarum (Linnaeus). De eerste werd 3. VI te Wittern gezien (D. Ves-
tergaard). Daarna volgt een serie data van de laatste week van juni tot en met de eerste van
augustus. De vlinder werd toen van Limburg en Zeeland tot in Drenthe waargenomen. Eind

augustus begon een tweede vluchtperiode waarin stellatarum vrijwel zonder hiaten tot in de
eerste week van oktober gemeld werd. Daarna volgden nog vijf data, de laatste 27. X, toen C.
Ottenheijm nog een exemplaar te Steyl zag.

Rupsen werden alleen van Alblasserdam gemeld uit de eerste decade van augustus. Eén
daarvan leverde 10. IX de vlinder. De eerste serie meldingen had blijkbaar betrekking op im¬
migranten, de tweede op afstammelingen daarvan. Dit stemt overeen met de Engelse ervarin¬
gen, al waren de aantallen daar natuurlijk belangrijk hoger (Bretherton & Chalmers-Hunt,
1983).

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

189

De vindplaatsen liggen over een groot deel van het land verspreid, maar twee gebieden val¬
len het meest op: Limburg met 10 (op Nederweert en Stey! na alle in het zuiden) en Zeeland
met 11. Zuid- en Noord-Holland waren al minder (9, resp. 6). Opvallend is wel dat veel vind¬
plaatsen in het kustgebied liggen. Een van de vruchtbaarste was wel Middelharnis, waar vooral
op de Kamperfoelie in de tuin van 6.VIII-6.X niet minder dan 21 exemplaren geteld werden
(P. Vroegindeweij). Uit de andere provincies zijn weinig vindplaatsen bekend: NB.: 3 (Rosma¬
len, Empel, Vlijmen); Utr.; 1 (Rhenen); Gdl.: 3 (Arnhem, ’s Heerenberg, Winterswijk); Ov.:
2 (Steenwijk, Denekamp); Dr.: 1 (Dalen); Fr.: 4 (Wolvega, Joure, Leeuwarden, Rijperkerk).

In totaal werden 141 exemplaren gemeld, voor deze soort een goed seizoen.

12. Agrotis ipsilon (Hufnagel). De eerste immigrant werd 14. V te Melissant in de vanghak
aangetroffen, de tweede de volgende dag te Stein. Daarop volgen nog vier data in mei, 11 in
juni en 9 in juli, vooral in het zuiden en westen en telkens slechts een enkel exemplaar. Vanaf
29. VII komt dan een ononderbroken rij meldingen met nog een paar losse op 10, 17 en 29. X,
de laatste te Hulst (E. Vermandel). De aanvankelijk lage aantallen begonnen in de tweede
helft van augustus op te lopen om van 10-19. IX een maximum te bereiken (hoogste aantal 65
op de 10de). Daarna minderde het dagtotaal plotseling tot slechts enkele per datum. Totaal
aantal waargenomen exemplaren: 702, het hoogste na 1970.

De vindplaatsen liggen verspreid over een belangrijk deel van het land, maar opsomming
ervan heeft weinig zin, daar het slechts de woonplaatsen zijn van medewerkers die ook aan
lichtvangst doen.

13. Peridroma saucia (Hübner). Van de voorjaarsimmigranten werd geen enkele gemeld.
De vlinder werd slechts in de herfst tot diep in het najaar gezien (LIX-5.XI), wel op een flink
aantal data, maar altijd in een enkel exemplaar, zodat het totaal niet meer dan 25 bedroeg.
Intussen is dat voor deze soort heel redelijk. De meeste jaren blijven er ver onder.

Vindplaatsen: Lbg.: Simpelveld, Stein; ZL: Kortgene; ZH.: Melissant; NH.: Naarden, Oost-
huizen.

14. Helicoverpa armigera (Hübner). Van deze slechts sporadisch waargenomen immigrant
werden twee exemplaren gevangen, het eerste 29. IX te Oosthuizen (W. van Rooijen), het
tweede 2. XI te Hulst (E. Vermandel).

15. Heliothis peltigera (Denis & Schiffermüller). Een vrijwel even weinig waargenomen
soort, die sinds 1972 niet meer hier te lande gezien was. Drie exemplaren in 1982 was dan ook
heel fraai. Het waren vangsten bij het Zwanenwater (NH.) op 10. IX (J. Koster), te Melissant
op 17. IX (K. J. Huisman) en te Steenwijk op 20. IX (G. Padding).

16. Spodoptera exigua (Hübner). Van deze de meeste jaren ontbrekende uil werden nu acht
exemplaren gevangen. De eerste werd 13. VII in de vanghak te Kortgene aangetroffen (samen¬
vallend met de immigratie in Engeland!), de tweede 9. VIII te Melissant. Daarna werden nog
zes exemplaren van 2.IX-19.IX waargenomen, vier te Kortgene, de twee andere weer te Me¬
lissant. Ook dit stemt overeen met de vangsten op de Britse eilanden (Bretherton & Chalmers-
Hunt, 1983).

S. exigua is de laatste jaren berucht geworden bij de kwekers van o.a. Gerbera in kassen. Hij
staat daar bekend als de Floridamot omdat vermoed wordt, dat hij met plantgoed uit de VS
meegekomen is. De rups vreet de bloemknoppen aan waardoor aanzienlijke schade veroor¬
zaakt kan worden. Er is echter geen reden om aan te nemen dat de bovengenoemde acht vlin¬
ders uit kassen afkomstig zouden zijn.

17. Trichoplusia ni (Hübner). Twee exemplaren van deze rariteit. De eerste werd 12. VII in
de bak te Kortgene gevonden, de tweede 6.X te Melissant. Beide data vallen samen met die
van de twee grote invasies in Engeland.

18. Autographa gamma (Linnaeus). Pas op 5 mei werden de eerste exemplaren waargeno¬
men, drie te Oostkapelle en twee te Brielle. In de rest van mei en in de eerste helft van juni
bleven de aantallen laag om pas na de eerste decade van juli duidelijk beter te worden (154 op
14. VII, 400 op de 17de). Een sterke stijging, tot een totaal van meer dan 1.000 per dag, vond
begin augustus plaats. De dagtotalen bleven goed (herhaaldelijk omstreeks 500) tot half sep¬
tember, maar daarna werd de vlinder veel schaarser en na de eerste decade van oktober wer-

190

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

den nog slechts een enkele dag meer dan tien exemplaren geteld. Dat er nog laat rupsen ge¬
weest zijn blijkt uit de vondst van vijf poppen te Egmond-Binnen op 24 en 27. X. Eén daarvan
leverde 8. XI de vlinder, uit de andere kwamen sluipvliegen. En van 21-24. XI werd te Hulst
elke dag een zeer gave Gamma aangetroffen. De slotdatum was 12. XII, toen te Sittard buiten
nog een vlinder werd opgemerkt (M. Delnoye). Jaartotaal; 26.000.

19. Autographa bractea (Denis & Schiffermüller). Niet minder dan vijf exemplaren werden
van deze fraaie vlinder vermeld; 26. VI te Twekkelo, 17. VII in de Amsterdamse Waterleiding¬
duinen (Mosterdbos bij Zandvoort), 19. VII te Naarden en 23. VII te Epen en Susteren.

20. Rhodometra sacraria (Linnaeus). Op 10. VII werden twee mooie exemplaren aangetrof¬
fen, het ene in het Mosterdbos, het andere te Vinkeveen. Op 24. VIII werd een zeer vers S te
Spijkenisse gevonden, terwijl in september nog zeven exemplaren volgden; 6. IX bij het Zwa¬
nenwater, 8. IX te Melissant, 9. IX te Kortgene en op de Kallenkoter heide (ten oosten van
Steenwijk), 16. IX te Diever en 24 en 25. IX telkens één te Chaam. Samen dus 10 exemplaren,
na de 33 van 1966 het beste jaar voor Nederland.

21. Orthonama obstipata (Fabricius). Slechts twee exemplaren; 17. V te Ruinen en ll.X te
Kortgene.

22. Sclerocona acuïellus (Eversmann). De status voor onze fauna blijft twijfelachtig. Op

7. VII werd een vers exemplaar te Heerde gevangen (J. Wolschrijn).

23. Udea lutealis (Hübner). Van deze in Nederland heel weinig waargenomen Pyralide ving
B. van Aartsen op 17. VII een exemplaar te Colmont.

24. Udea ferrugalis (Hübner). Uitsluitend waargenomen in de herfst, van 4.IX-5.XI. In to¬
taal werden 16 exemplaren aangetroffen, de meeste in september. Vindplaatsen; Lbg.; Stein;
Zl.; Hulst, Kortgene; ZH.; Melissant, Rotterdam.

25. Nomophila noctuella (Denis & Schiffermüller). Eerste waarnemingen; 11. VII te Stein
en 13 en 21. VII te Kortgene. In VIII werd de vlinder op zeven data gemeld, in IX op 15, in X
op acht en in XI op vijf. De slotdatum was 7. XI, toen nog een noctuella op de Hoge Veluwe
werd gezien (R. Schouten). Het aantal per dag was steeds klein, meest één of twee, alleen op
29. IX zeven. In totaal werden 65 exemplaren gemeld, voor deze soort heel redelijk.

Vindplaatsen. Lbg.; Stein, Wellerlooi; NB.; Helenaveen, Soerendonk; Zl.; Kortgene; ZH.;
Melissant, Oostvoorne, Bierlap (Wassenaar); NH.; Naarden, Zwanenwater; Gdl.; Hoge Velu¬
we; Fr.; Ried.

26. Palpita unionalis (Hübner). Van deze opvallende witte Pyralide werden niet minder dan
25 exemplaren gemeld, een record (tot nog toe was dat in 1966 met acht!). De eerste werd
10. VII te Kortgene aangetroffen (J. van Vuure). Daarna volgde een serie data van 26. VIII-

8. x en tenslotte een nakomer op 22. X te Oosthuizen (W. van Rooijen). Deze gegevens stem¬
men weer goed met de Britse overeen, al is het totaal daar belangrijk hoger, namelijk onge¬
veer 80 (1. c.).

Vindplaatsen. Lbg.; Stein; ZL; Hulst, Kortgene; ZH.; Melissant; NH.: Oosthuizen, Zwa¬
nenwater, De rijkste waren Kortgene met 13 exemplaren en Melissant met 6.

27. Plutella xylostella (Linnaeus). Op 15. V werd het eerste exemplaar te Melissant aange¬
troffen. Daarna steeg het aantal bijna met de dag tot het op 4. VI al 329 bedroeg. Deze sterke
toename was echter zeer plaatselijk. In totaal werden in mei bijna 400 exemplaren gemeld, in
juni bijna 1.300. Maar vreemd genoeg werd de Koolmot daarna veel schaarser. Wel was hij
aanvankelijk bijna elke dag wel ergens present, maar de dagtotalen stelden in de regel weinig
voor. Het maandtotaal van juli was dan ook slechts 300, van augustus nog maar 40 en van sep¬
tember slechts 32. Begin oktober was xylostella in vrij veel exemplaren aanwezig op de heide te
Haarle (W. Oord), maar verder werd slechts hier en daar een enkele gezien. Na 5.X werd nog
één op de 16de te Melissant aangetroffen. Het jaartotaal bedroeg 1600.

Tot slot dank ik alle medewerkers en in het bijzonder de heer C. Felix, secretaris van de
vlinderstudiegroep te Maastricht en de heer G. Slob, beheerder van het Natuurhistorisch Mu¬
seum te Leeuwarden, die mij de bij hen binnengekomen meldingen toestuurden.

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

191

SUMMARY

In the report about the migrating Lepidoptera in the Netherlands in 1982 the following par¬
ticulars are mentioned.

1. IphicUdes podalirius. One at a plant exhibition in Amsterdam.

2. Pieris brassicae. On 6 June a small number in the south of Dutch Limburg migrating in
northern direction.

3. Colias hyale. Observed from mid July till the first week of October, dispersed in a great
part of the country. Total number 250.

4. Colias croceus. Only 25 specimens.

5. Vanessa atalanta. One on 3 March, six on four days at the end of April, a continuous row
of dates from early in May till far in November, one on 4 December. Total number 20,000,
only surpassed in 1958 and 1964.

6. Cynthia cardui. The first on 25 April, in May only on six days, a continuous row of dates
from the end of May till the beginning of October, at first in rather small numbers, but the first
Dutch born generation (August) much better. The second one in the course of September
much smaller. Total number 3750, very good for this species.

7. Issoria lathonia. 8 far outside their normal habitat, the dune area along the coast of the
North Sea.

7a. Fabriciana adippe. Not indigenous in the Netherlands. One on 5 August in the south of
Dutch Limburg.

8. Polyommatus coridon. Not indigenous. One in the same place and on the same date.

9. Acherontia atropos. 13 moths, 21 caterpillars, 4 chrysalids. Better than many preceding

years.

10. Agrius convolvuli. 86 moths, 12 caterpillars, 2 chrysalids. Only surpassed by 1945, 1950
and 1976. The first moth on 5 July, a few in August, but by far the greater part in September, a
few in October, the last on 7 November.

11. Macroglossum stellatarum. 141 moths, caterpillars in August. Immigrants from the first
week of June till the first week of August, descendants from the end of August till far in Octo¬
ber.

12. Agrotis ipsilon. Immigrants from mid May till the beginning of July, the next generation

from the end of July till the end of October, maximum about mid September. Total number of
moths 702, the highest after 1970.

13. Peridroma saucia. 25 moths, only seen from 1 September till 5 November.

14. Helicoverpa armigera. Two, the first on 29 September, the second on 2 November.

15. Heliothis peltigera. Three, all in September.

16. Spodoptera exigua. Eight, one in July, one in August and six in September, correspon¬
ding with the data of the British Isles.

17. Trichoplusia ni. Two, one in July, the other in October.

18. Autogramma gamma. The first on 5 May, low numbers till mid July, then gradually more
numerous, till in the beginning of August daily totals of more than 1000 were reached. After
mid September strongly diminishing, feebly present in October, a few in November and the last
on 12 December. Total number 26,000.

19. Autographa bracteo. Five, one at the end of June, the others in July.

20. Rhodometra sacraria. Ten, two in July, one in August and seven in September.

21. Orthonama obstipata. Two, one in May, the second in October.

22. Sclerocona acutellus. The status of this species in the Dutch fauna is not yet clear. One
on 7 July in the province of Gelderland.

23. Udea lutealis. In the Netherlands doubtless a rare immigrant. One on 17 July in the
south of Dutch Limburg.

24. Udea ferrugalis. Sixteen, eight in September, one in the first week of October and seven
in the first week of November.

192

ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 43, 1. XII. 1983

25. Nomophila noctuella. 65 specimens were caught between 11 July and 7 November, most

of them in September.

26. Palpita unionalis. 25, a record for the Netherlands. First on 10 July, followed by a series
of 23 from 26 August till 8 October, the 25th on October 22.

27. Plutella xylostella. Observed from 15 May till 16 October. Best month was June, but
thereafter the number strangely diminished. Total number only 1600.

LITERATUUR

Bretherton, R. F. & J. M. Chalmers-Hunt, 1983. The immigration of Lepidoptera to the Brit¬
ish Isles in 1982. — Entomologist's Rec. J. Var. 95: 89-94, 141-152.

Ulenberg, S. A., H. C. Burger, L. J. W. de Goffau & G. van Rossem, 1983. Bijzondere aan¬
tastingen door insekten in 1982. — Ent. Ber., Amst. 43: 164-168.

Plantage Middenlaan 64, 1018 DH Amsterdam.

BUSVINE, J. R., 1983. INSECTS AND HYGIENE. The biology and control of insect pests
of medical and domestic importance. 3e druk. pp. VIII, 568; 652 referenties; index 16 kolom¬
men. Chapman and Hall, London etc.; ISBN 0-412-25360-7 (Science Paperback). Prijs
f 12,50.

De eerste druk van dit boek stamt uit 1951. De derde druk verscheen voor het eerst in 1980,
maar men zond ons de onlangs verschenen paperback editie ter bespreking. Dat er van een
entomologisch boek meerdere drukken verschijnen is niet gewoon, maar dit is ook een tame¬
lijk ongewoon boek. Het geeft alles wat de ondertitel belooft, en nog veel meer: een lijst van
chemische preparaten, allerlei determinatietabellen (vooral voor de larven), mededelingen
over aard en ernst van de schade (in de Verenigde Saten sterven jaarlijks meer mensen door
steken van Hymenoptera dan door slangebeten), zeer veel biologische details, ook quantitatie-
ve gegevens over temperatuur-preferenties, levensduur etc. Ik vond dat het boek een beetje
rommelig in elkaar leek te zitten, maar „alles” staat erin.

Dit zijn de belangrijkste hoofdstukken: organisatie van preventie en bestrijding (vooral,
maar lang niet geheel, op Engeland gericht); niet-chemische bestrijdingsmethoden; chemische
middelen; bloedzuigende Diptera; huis- en vleesvliegen; parasieten; plagen in levensmiddelen;
plagen in afval en afvalwater; kleermotten en tapijtkevers; houtboorders; stekende, bijtende
en irriterende insekten, en hinderlijke insekten.

Deze goedkope editie maakt het boek nu ook toegankelijk voor allen die niet zozeer profes¬
sioneel, maar uit belangstelling of zijdelings in de slechte kanten van zes- en achtvoeters geïn¬
teresseerd zijn. Misschien met de „Elseviersgids voor nuttige en schadelijke dieren” ernaast
wegens de gemakkelijker determinaties, zullen zij bijzonder veel aan dit boek hebben. —
W. N. Ellis.

PERSONALIA

Op 5 oktober overleed, op een leeftijd van 67 jaar, prof. dr. J. de Wilde, sedert 1964 lid van
onze vereniging. Hij was een prominent insektenfysioloog. Op grond van zijn grote weten¬
schappelijke verdiensten benoemde de Nederlandse Entomologische Vereniging hem tot ere¬
lid.

"'I

I

Ü'

%'M"

I U V U U I

dvy a n

LIBRARIES SMITHSONIAN

t/i

INSTITUTION NOlinillSNI

</i

NVlNOSHllyMS

lavaan libraries Smithsonian institution NouniiiSNi nvinoshüins sa

(f)

ITITUTION NOIlDiUSNI

t/i

NViNOSHilws S3 1 ava a n

t/i

LIBRARIES

SMITHSONIAN

avaa n

LIBRAR

ES SMITHSONIAN
(/)

CO

INSTITUTION NOlinillSNI

in

STITUTION

O

2

Z

o

H

3

tn

NVINOSHIIIMS S3

CO

LIBRARIES

SMITHSONIAN IN!

Z

O

</)

z

NOliniliSNI NVINOSHilWS SBIdVdan LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTIO

z

CO

libraries SMITHSONIAN

UJ

INSTITUTION NOliniliSNI

CO

NVINOSHIIIMS

S3 I BVda

NOliniliSNI NVINOSHIIINS S3IBVBan

LIBRARIES

SMITHSONIAN INSTITUTIO

n LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOliniliSNI NVINOSHimS S3IdVda

* 0 /A

Z

<

z

o

CO

I

NOliniliSNI NVINOSHimS SBIBVaail LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTIO

SMITHSONIAN INSTITUTION NOliniliSNI NVINOSHIIIMS S3IBVaa

NOliniliSNI NViNOSHiitMS saiBvaaii libraries Smithsonian institutic

libraries SMITHSONIAN

CO

CO *

INSTITUTION NOliniliSNI

CO

NVINOSHIIIMS S3 I dVBa

CO