■-'.15 T \j*f ,:\ï
ÆI0m
ami
■ii-isss^/'
[fel
mm
■:W
Uy'-S* • I \,^ SIg
v8ÉÉ&1
LfSÂ
lyS
ims
»
&f»s;îÿ
Ä* Ä« «
Entomologische Berichten
UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
TWINTIGSTE DEEL
AMSTERDAM
1 januari — 31 december I960
DRUK
FIRMA PONSEN & LOOI JEN WAGENINGEN
•7
575, 70fc41'Z-
ecu
g\\ ao
HuD
\ I . V p. \ X
INHOUD
A ARTSEN, B. VAN, Opmerkingen over in 1959 waargenomen Macrole-
pidoptera ........ . .............................. . . . ........ . . ................... . 213
ANKERSMIT, G. W., Over de regulering van de jaarcyclus bij enkele
keversoorten (Col.) 255
ASSEM, J. VAN DEN, A description of male and larvae of Tripteroides
(Mimeteomyia) microlepis .(Edwards), (Diptera, Culicidae) . 13
BAKKER, K., Een analyse van de voedselconcurrentie tussen larven van
Drosophila melanogaster . .................................................... 244
BENTINCK, . G.- A., Coleophora lutipennella Z. en C. flavipennelia H.-S. 75
- , Bijzondere Lepidoptera en enige nieuwe soorten voor de Nederland¬ se fauna ........................................................................ 190
BETREM, J. G.. Formica truncorum F. niet inheems ........................ 130
BOER LEFFEF, W. J., De wijfjes van Operophtera fagata Scharfenberg
(Lep., Geom.) ............................................................... 108
- , Biotoop-vastheid van. Alsophila acefaria Schiff. (Lep., Geom.) ...... 1 41
- — — -, Nieuwe vindplaatsen van Cerastis leucographa Schiff. ............... 262
BOUWER, R., Enkele cole opter ol ogisch e notities .............................. 15
BRAKMAN, P. J., Zeeuwse wantsenvangsten II .......... r. ..................... 21
BRUGGEN, A. C. VAN, Additional notes on the synonymy of the family
names in Diptera . . . . . . . . . 114
- , Notitie betreffende trek van Belenois aurota in Zuid Afrika (Lep.,
Pieridae) ....................... t .i. ...................... . 158
BUND, C. F. VAN DE, zie bij G. .van Rossem .............................. 123
BURGER, H. C, zie bij G. van Rossem- ....................................... 123
COBBEN, R. EL, De eerste vondsten in Nederland van een met Sedum
en een met Carex geassocieerde wants (Heteroptera: Miridae) ... 195
DIAKONOFF, A., Opmerkingen over het genus Gryptaspasjna (Lep.,
Olethreutinae) ............. . . . . . . . ...... - 17
DOCTERS VAN LEEUWEN, W. M., De in Nederland voorkomende door
Hymenoptera gevormde gallen 48
DOESBURG Sr., P, H. VAN, Cheilosia caemlescens (Meigen) (Dipt.,
Syrphida.e) ..................................................................... 68
— — , Redescription of Eumerus hungaricus Szilâdy ........................... 144
DOMENICHINI, G., Descrizione di un nuovo Tetrastichus malese (Hym.,
Eulophidae) parassita di Xyleborus spp. (Col^ßcolytidae) ......... 256
EYNDHOVEN, G. L. VAN, Pater Schmitz overleden ........................ 233
FISCHER, F. C. J., Enkele belangwekkende Trichoptera, waaronder twee
nieuwe soorten voor.- onze: fauna .......................................... 1
■ - , In memoriam Dr. W. Beyerinck ........................................... 81
IV
FRANSSEN, C. J. H. and W. F. MANTEL, The flax thrips: Thrips lini
Lad. or Thrips linarius Uzel? ............................................. 30
GOOT, V. S. VAN DER, Zweef vliegvangsten in de Italiaanse Alpen
(Dipt, Syrphidae) ......................................................... 105
HILLE RIS LAMBERS, D., Some notes on morph determination in Aphids 110 KALSHOVEN, L. G. E., Data on the occurrence of Glyptotermes and Neo-
termes species in Java and Sumatra ....................................... 34
- , Two new cases of synonymy in Indomalayan Platypodidae and
Scolytidae . . . . . . . 63
- , A form of commensalism occurring in Xyleborus species? (Studies
on the biology of Indonesian Scolytoidea, Nr. 6) ..................... 118
- , Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in Java ...... 259
KRUSEMAN, G., Over regionale convergentie bij hommels (Hym., Bomb.) 241 KUYTEN, P., Darmafsluiting veroorzaakt door het eten van kevers ...... 143
LAMBECK, H. J. P., Syrphidae aus der Umgebung von Matrei in Osttirol
gefangen in der Periode vom 20. VII. 1958 bis zum 6. VIII. 1958 ... 135
LEMPKE, B. J,, Colias australis Verity en Colias chrysotheme Esper ...... 8
- , Trekviinders in 1959 ...................................................... 163
LITH, J. P. VAN, Opmerkingen over Chrysididae (4) ..................... 209
LUCAS, J. A. W., Melanisme bij vlinders ....................................... 55
- , Lepidoptera in 1959 . . 219
- , On some varieties of Macrolepidoptera ................................. 229
- , Syrphidae in 1959 ............................................................ 230
LUKKIEN, J., Enkele goede vangsten in Zuid-Limburg ..................... 208
MANTEL, W. P., zie Franssen, C. J. H. .......................................... 30
NIEUWENHUIS, E. J., Over Adolias dirtea F. (Lep., Nymphal.) ......... 29
- , A new subspecies of Danaus albatus Zinken (Lep., Danaidae) ...... 67
- , Euploea algea melanopa Röber 1887 (Lep., Danaidae) ............... 217
NIJVELD, W., In memoriam Dr. H. F. Barnes (1902 — 1960) ............ 157
- , Nieuwe galmuggen voor de Nederlandse fauna (III) ............... 184
PEERDEMAN, M. P., Bijdrage tot de kennis van de vlinderfauna van Oost
Zeeuws-Vlaanderen ......................................................... 26
ROEPKE, W., In memoriam: Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (16
maart 1880—25 februari I960) .......................................... 103
ROSSEM, G. VAN, H. C. BURGER en C. F. VAN DE BUND, Verslag
over het optreden van enige schadelijke insecten in het jaar 1959 ... 123
SIMON THOMAS, R. T., Secundair optredende insecten op cacao ......... 77
SMIT, F. G. A. M., A check-list of insect-stamps .............................. 90
- , Contribution à l’étude de la faune d’Afghanistan 26, Siphonaptera-
Fleas ........................................................................ 146
VECHT, J. VAN DER, Notes on Aculeate Hymenoptera described in the
period 1758—1810 ......................................................... 4
VEGTER, K., Megachile lapponica Thoms, en andere behangersbijen in
1959 in Zuidoost-Drenthe ................................................... 154
WIEBES, J. T., De wolfspinnen van Meyendel (Araneae, Lycosidae en
Pisauridae) I. Levenscycli ................................................... 56
V
- -, Idem, IL Vicariantie ...................................................... 69
- , Idem, III. Habitats .... ..................................................... 83
WILDE, J. DE, Symposium Insecten hormonen ................................. I6l
WLSSELINGH, T. H. VAN, Macrolepid optera in 1959 ..................... 193
KORTE MEDEDELINGEN
BOER LEFFEF, W, J., Het kweken van Macrothylacia rubi L. ............... 74
- , Rupsen van Ectropis bistortata Goeze schadelijk op Larix (Lep.,
Geom.) ........................................................................ 117
- , Overliggende poppen van Mimas tiliae L. .............................. 122
■ - , Voedselplanten van enkele mpsesoorten ................................. 153
- , Enkele opmerkingen over de copulatie bij Lepidoptera ............... 160
BOOT, J. P. G., Araschma levana L. (Lep., Nymphalidae) .................. 264
ELFFERICH, N. W., Gonepteryx rhamni L. in Rotterdam .................. 107
- , Lymantria monacha L. kan geluid maken ! .............................. 134
ERNST, G. J., Colebopsis tmncata Spin. (Hym., Formkidae) ............... 255
FLINT, G. J., Papilio machaon L» ................................................ 64
KIRIAKOFF, S. G., De subgenusnaam Eutabanus Kabos (Dipt., Tabanidae) 188 KLEINHOUT Jr., J., Het aanvreten van bloemen door wespen ............ 120
- , Het fourageren van parasieten van. bladwespen ........................ 129
KRUSEMAN, G., Formica exsecta Nyl. .......................................... 40
- , Vangapparaten ............................................................... 208
LEMPKE, B. J., Maculinea alcon Schiff. (Lep.) . . . 3
- , Papilio machaon L. ......................................................... 16
■ — — , Verzoek ........................................................................ 40
- , Voedselplant van de graanmol, Nemapogon grand. lus I. (z: Tinea
granella L.) .................................................................. 54
- , Vervetten ..................................................................... 62
- , De correcte spelling van het woord diapauze ........................... 80
- , Een prachtige afwijking van Acherontia atropos L. .................. 100
- - , De donkere vorm van Apatele tridens Schiff. (Lep., Noctuidae) ... 117
• - , Achiya flavicornis L. in het Amsterdamse Bos (Lep., Thyatiridae) 143
- , Acherontia atropos L. in 1959 ............................................. 263
MANTEL, W. P , Een interessante Thysanopteren-vangst in december 1959 100
OORD, W., Papilio machaon L. ................................................... 117
PEERDEMAN, M. P., De vliegtijd van Maniola jurtina L. .................. 66
■ - , Lycaena phlaeas I, , f. fasciata Strecker, nieuw voor onze fauna ...... 76
SOUTENDIJK, W. FL, Autographa gamma L. en de groene kikvors ...... 33
WAGEN AAR, C. G., Bapta temerata Schiff. (Lep., Geom.) ............... 29
STICHEL, WOLFGANG, Psallus tenebricosus Stichel 1958 (Hem. Het.) 134
BOEKBESPREKINGEN EN LITERATUUR
BARENDRECHT, G. : Pflugfelder, O., Entwicklungsphysiologie der Insek¬ ten.. 2e Aufl. .................................................................. 264
BESSELING, A. J, : Die Larven der Hydrachnellae, ihre parasitische Ent¬ wicklung und ihre Systematik ............................................. 160
VI
BETREM, J. G.: Boven, J. A. K, van, Mieren (Formicidae), Angeldragende
Aculeaten IV, Vliesvleugelige Insekten, Hymenoptera ............... 79
BRAKMAN, P. J.: Hoffman, Adolphe, Coléoptères Curculionides ......... 113
BLÖTE, H. C.: Southwood, R. T. E. & D. Leston, Land and water bugs
of the British Isles ......................................................... 47
DIAKONOFF, A.: Zimmerman, Elwood C, Insects of Hawaii. Vol. 8
Lepidoptera: Pyraloidea ...................................................... 16
EYNDHOVEN, G. L. VAN: Acarologia, Tijdschrift over mijten ......... 89
HEIJNSBERGEN, S. VAN: Linsen, E. F., Beetles of the British Isles I en II 25
JONG, C. DE: Willemse, C, Notes on the genus Salomona .................. 80
KRUSEMAN, G.: Stichel, W., Illustrierte Bestimmungstabellen der Wan¬ zen Vol. 3, Heft 3, 5, 7, 8, 25 .......................................... 129
- , Pomeisl, W. E., Catalogus Faunae Austriae. Teil XII b, Plecoptera ... 100
KUENEN, D. J.: Melville Du Porte, E., Manual of Insect Morphology ... 82
LAAN, P. A. VAN DER: Wigglesworth, V. B., Physiologie der Insekten 232
- , Wilson, G. Fox, Horticultural Pests. Detection and Control. New Ed. 264
LEMPKE, B. J. : Goot, Volkert van der, Wapenvliegen-tabel .................. 3
- - : Kabos, W. J., Tweevleugelige Insekten. Diptera, V. De Neder¬ landse Boorvliegen (Trypetidae) en Prachtvliegen (Otiidae) ...... 12
- : Kiriakoff, S. G., Inleiding tot de systematiek der Schubvleugeligen
(Lepidoptera) . . . . . . 107
■ - : Kabos, W. J., Tweevleugelige Insekten. Diptera VI. De Neder¬ landse dazen (Tabanidae) en horzels (Oestridae) ..................... 188
- : Evers, Hans, Die Kleinschmetterlinge Hamburgs, Schleswig Hol¬ steins und des nördlichen Niedersachsens. Teil I: Zünsler (Pyralidae) 194
- : Goot, Volkert van der, Roof- en Blaaskopvliegen-tabel ............ 258
REIJNE, A: Morrison, H. & A. V. Renk, A selected bibliography of the
Coccidea . . . . 19
- : Borchsenius, N. S., Fauna USSR, Homoptera, Tom. IX (Coccidae) 19
- : Schmutterer, H., W. Kloft und M. Lüdicke. Coccoidea, Schildläuse,
in Sorauer-Handbuch der Pflanzenkrankheiten ........................ 20
- : Schmutterer, H., Schildläuse oder Coccoidea, I. Deckelschildläuse
oder Diaspididae, Deel 45 van Die Tierwelt Deutschlands ......... 20
- : Dinther, J. B. M. van, Insect pests of cultivated plants in Surinam 231
THEOWALD: Gevers, E., Speurtochten in de microwereld .................. 212
- : Melville du Porte, E. Manual of insect morphology ............... 240
MEDEDELINGEN VAN BESTUUR EN REDACTIE
Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen 80 jaar ! .............................. 41
Correctie ................................................................................ 47
A. C. Nonnekens 80 jaar ! ......................................................... 65
Bestuurswisseling en twee gelukwensen . . . 101
B. J. Lempke gehuldigd ............................................................ 101
Bibliotheek ............................................................................ 102
Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. Supplement VII ............ 159
D. Hille Ris Lambers geëerd ...................................................... I4l
VII
VERGADERINGS VERSLAGEN
Verslag van de 5e Lentevergadering te Utrecht, op 12 april 1959 ...... 41
Verslag van de ll4e Zomerbij eenkomst te Heeze . . 65
Verslag van de 19e Herfstvergadering te Amsterdam, op 14 nov. 1959 121
Verslag van de 92e Wintervergadering te Utrecht, op 28 februari I960 189
Verslag van de 6e Lentevergadering te Utrecht, op 24 april I960 . 234
Afdeling Noord-Holland en Utrecht . . . 162
Afdeling Zuid-Holland . . . . . . . . . 243
■
iT/C 7âé7fZ
é'é’ /
jr/?^€c-fs
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
Deel 20 1 januari I960 No 1
Adres der Redactie :
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 — Nederland
INHOUD: F. C. J. Fischer : Enkele belangwekkende Trichoptera, waaronder twee nieuwe soorten voor onze fauna (p. 1). — J. van der Vecht: Notes on Aculeate Hymenoptera described in the period 1758 — 1810 (p. 4). — - B. J. Lempke : Colias australis Verity en Colias chrysotheme Esper (p. 8). ■ — J. van den Assem: A description of male and larva of Tripteroides (Mimeteomyia) microlepis (Edwards), (Diptera, Culicidae) (p. 13). — R. Bouwer: Enkele coleopterologische Notities (p. 15). — A. Diakonoff : Opmerkingen over het genus Cryptaspasma (Lepidoptera, Olethreutinae) (p. 17). — Literatuur (p. 3 en 12 : B. J. Lempke ; p. 3 : G. Kruseman ; p. 16 : A. Diakonoff ; p. 19 : A. Reyne). -Korte mededelingen (p. 3, 16: B. J. Lempke; p. 16: Aanbieding).
Enkele belangwekkende Trichoptera, waaronder twee nieuwe soorten voor onze fauna
door
F. C. J. FISCHER
De lijst van Nederlandse Trichoptera blijkt nog steeds voor uitbreiding vatbaar. Hier volgen de belangrijkste vangsten van de laatste paar jaren; de gebruikte nummers zijn die van het „Verzeichnis” van 1934. De nieuwe soorten kregen een a-nummer en een nieuw volgnummer.
3. Rhyocophiia septentrionis Mc Lachlan. De vele vangsten van deze soort langs kleine beken, alle in Z.-Limburg, bewijzen dat mej. de Vos gelijk had met haar mededeling: „in Süd- Limburg häufig”, al heeft het dan tot 1956 geduurd vóór de eerste imago-vangst gemeld kon worden. Inmiddels is de soort op een zevental plaatsen verzameld door Br. Arnoud en ik heb er ook hier en daar enige gevangen.
7. Agapetus fuscipes Curtis. Dat deze soort veel in Z.-Limburg voorkomt, heb ik nog niet vermeld. Mijn mededeling van 1949, dat er daar slechts een verwante soort voorkomt, is dus inmiddels gelogenstraft. Mej. de Vos heeft de larven in Z.-Limburg gevonden en zowel Br. Arnoud als ik hebben op iedere in aanmerking komende vindplaats (bronnen) de imagines aangetroffen. Broeder Arnoud ving ze reeds op 9 februari (1957) te Eys. Op deze dag copuleerden ze al. Het zal wel de vroegste inlandse soort zijn. Ik ving deze soort ook aan de Piasmolen (1958).
9a (173). Ptilocolepus granulatus Pictet, f. n. sp.: Plasmolen 1958, 1 9 , in het brongebied van de beek. Het exemplaar werd eerst na thuiskomst tussen een aantal Beraea mourus Curtis ontdekt en ik bezocht een week later de vindplaats opnieuw, echter zonder resultaat. Er zullen er dus in ieder geval niet veel zijn.
M. ia», wm
SMITHSONIAN
INSTITUTION
JAN 2 6 ®8t
2 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
Alle andere in het brongebied gevangen soorten werden de volgende week weer teruggevonden.
28. Cyrnus insolutus Mc Lachlan. De eerste Nederlandse imago werd door mij gevangen op Terschelling, Dodemanskisten, in 1957. Tot heden waren slechts larven uit Nederland vermeld door mej. de Vos.
29. Cyrnus jlavidus Mc Lachlan. 1 $, Molenven bij Weerselo (leg. Knoop).
70. Adicella reducta Mc Lachlan. Behalve langs de Geul, waar deze soort tussen
Mechelen en Epen veel voorkomt, en in het brongebied bij Ootmarsum, waar ik indertijd enkele exemplaren ving, blijkt zij nu ook op de oorspronkelijke vindplaats, Piasmolen, waar van der Weele haar meer dan 50 jaren geleden ving (1 $ ), nog steeds voor te komen. Zowel tijdens de zomerbij eenkomst 1958 als een week later ving ik een vrij groot aantal exemplaren.
73. Oecetis lacustris Pictet. Daar de waddeneilanden een faunistisch interessant gebied vormen, vermeld ik van deze — overigens niet zeldzame — soort, dat ik in 1957 op Terschelling de eerste imagines ving, nadat reeds in 1930 de larven van deze vindplaats door mej. de Vos waren vermeld.
89. IJmnophilus subcentralis Brauer. Molenven bij Weerselo (leg. Knoop).
98. Limnophilus politus Mc Lachlan. Molenven (leg. Knoop).
100. IJmnophilus nigriceps Zetterstedt. Molenven (leg. Knoop).
107. Limnophilus extricatus Mc Lachlan. Molenven (leg. Knoop).
117. Stenophylax nigricornis Pictet. De eerste imago’s uit Nederland: Eys- Wittem (Br. Arnoud), 1 $ gevangen en 1 3 gekweekt. De larven werden reeds eerder door mej. de Vos vermeld.
125. Halesus interpunctatus Zetterstedt. Molenven bij Weerselo (leg. Knoop).
130c (172). Drusus trifidus Mc Lachlan, f. n. sp. Eys-Wittem (Br. Arnoud). Nog interessanter dan de in 1956 vermelde D. annulatus Stephens is deze aan¬ winst voor onze fauna. Niet alleen gaat het hier om een montane soort uit Midden-Europa, zoals bij alle soorten van dit genus, maar dit is bovendien een der zeldzame soorten, die men zelfs op de oude, bekende vindplaatsen maar weinig vangt.
132. Parachiona picicornis Pictet. Tot nu toe alleen bekend van Venlo, waar V. D. Brandt een vrij groot aantal exemplaren verzamelde. De soort is daar trots herhaalde pogingen nooit teruggevonden en ik was er al van overtuigd, dat zij voor onze fauna verloren was gegaan, toen Br. Arnoud mij materiaal uit Z.- Limburg, zelfs van twee vindplaatsen, toestuurde: Eys-Wittem en Kerkrade.
135. Lithax obscurus Hagen. Holset. De eerste Nederlandse imagines gevangen en gekweekt door Br. Arnoud; de larven waren reeds in 1930 door mej. DE Vos vermeld. De geschiedenis van de vangsten en een foto van het kokertje heeft Br. Arnoud in 1957 gepubliceerd.
138. Silo nigricornis Pictet. Sinds de in 1948 vermelde vangsten, ving ik deze soort op een excursie met Dr. J. Wilcke te Eys-Wittem, waar ook Br. Arnoud haar vond. Bovendien stuurde hij nog materiaal van Holset en Slenaken.
Literatuur
Arnoud, Broeder, 1957, Mededeling vergaderingen 4 en 11 sept. 1957. Natuurhist. Maindbl, 46 (9—10) : 112—113, fig. 1— -2.
ENKELE BELANGWEKKENDE TRICHOPTERA
3
Fischer, F. C. J., 1934, Verzeichnis der in den Niederlanden und dem Nachbargebiete vorkommenden Trichoptera. Tijdschr. Entom. 77 : 177 — 201.
- , 1948, Aanvullingen op de lijst der Nederlandsche. Trichoptera (2e supplement
op het Verzeichnis” van 1934). Natuurhist. Maandbl. 37 (4 — 5): 47 — 50.
- , 1949, Trichoptera van Ootmarsum. Tijdschr. Entom. 91 : X.
- - , 1956, Trichoptera uit Zuid-Limburg. Natuurhist. Maandbl. 45 (5 — 6) :
67—68.
Vos, A. P. C. DE, 1930, Über die Verbreitung der aquatilen Insektenlarven in den Nieder¬ landen. Intern. Revue Hydrohiol. Hydrogr. 24 (5 — 6) : 485 — 506.
Summary
Some rare caddis flies are mentioned from new localities, two species ( Ptiloco - lepus granulatus Pictet and Dr u sus tr ij id us Me Lachlan) are new for the Nether¬ lands and a few others were caught for the first time in the adult stage. Adicella redusta Me Lachlan was rediscovered in the same locality where it was found more than 50 years ago.
Rotterdam, Lumeystraat 7c.
Goot, Volkert van der, Wapenvliegen-tabel. Uitgave van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie; 11 pagina's, 14 figuren, 1959. Prijs 60 cent (plus 10 cent voor porto en verpakking).
Een van de mooiste N J.N.-uitgaven, die ik gezien heb en een, die zeker gelijkwaardig is aan de Wetenschappelijke Mededelingen van de K.N.N.V. Bovendien is het formaat zowel als de wijze van uitvoering van beide uitgaven identiek, zodat ze elkaar prachtig aanvullen.
De schrijver bespreekt eerst de kenmerken waarnaar de Wapenvliegen of Stratiomyidae te identificeren zijn en behandelt dan in de vorm van een determinatietabel alle uit Nederland bekende soorten. Zeer belangrijk is, dat bij elke soort opgegeven wordt waar hij tot nog toe in ons land aangetroffen is, zodat we met deze tabel een voortreffelijk modern overzicht van de familie bezitten.
Ons lid N. J. A. Visser, die tevens voor een aantrekkelijke omslag zorgde, tekende de uitstekend geslaagde figuren.
Een ieder, die zich voor deze vliegenfamilie interesseert, of die de Nederlandse entomo¬ logische literatuur zo volledig mogelijk wil bezitten, moet zich de tabel beslist aanschaffen. Bestellen bij K. van Horn, van Woustraat 14 1 III, Amsterdam-Z 2. Betaling na ontvangst van nota. — Lpk.
Stichel, W., Illustrierte Bestimmungstabellen. II, Europa. Vol. 4, Heft 11, Liste der palaearktischen Arten. Van deze naamlijst verschenen p. 321 — 352, waarmee de lijst tot Dy s der eus gevorderd is.
Maculinea alcon Schiff. (Lep.). De heer C. G. Wagenaar schreef me, dat hij in 1959 bij Wassenaar een $ van Mac. alcon ving, dat geheel overeenkomt met de heidevorm. Hiervoor zijn twee mogelijkheden: of we hebben met een zwerfster uit het oosten van het land te doen, of subsp. arenaria produceert een enkele maal exemplaren, die overeenstem¬ men (uiterlijk althans) met subsp. ericae. De laatste oplossing lijkt me wel de meest voor de hand liggende, vooral met het oog op het grote hiaat tussen beide biotopen. — Lpk.
[Nadat deze K.m. gezet was, zag ik een tweede duin- $ van Prof. van Wisselingh, waarover hij zelf nog wel zal berichten, en dat de hierboven gegeven verklaring zeer twijfel¬ achtig maakt.]
4
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
Notes on Aculeate Hymenoptera described in the period 1758-1810
by
J. VAN DER VECHT
(Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden)
Part IV
F. A POMPILID ORIGINALLY DESCRIBED IN THE GENUS ICHNEUMON.
Ichneumon bifasciatus Geoffroy, in Fourcroy, 1785, p. 405 = ’’Ichneumon noir à deux bandes sur les ailes”, Geoffroy, 1762 = Sphex bifasciatus Fabricius, 1793, p. 212, no. 58.
Apparently it has been overlooked that Fabricius (1793), in his description of Sphex bifasciala , refers to ’’Ichneumon niger alis fascia duplici transversa nigra. Geoff. Ins. 2. 337. 37.” This species was named Ichneumon bifasciatus by Geoffroy in 1785, and the name used by Fabricius is perhaps only a new combination, not that of a new species. Fabricius wrote ’’Habitat in agro Parisino Dorn. Bose.” and may have received from Bose authentic material under the name bifasciatus.
However this is, Sphex bifasciatus Fabricius, if regarded as a new species, is a primary homonym of the older Sphex bifasciatus O. F. Müller, 1776, and therefore in any case invalid. On the other hand Ichneumon bifasciatus Geoffroy, 1785, which is an objective synonym of Geoffroy’s Ichneumon no. 37, is an
available name. In Dalla Torre’s catalogue, vol. 3, p. 861, it is listed as an
unidentified Ichneumonid, but this author seems not to have noticed that Fabricius identified Geoffroy’s Ichneumon no. 37 as a species of Sphex in 1793 and transferred it to Pompilus in 1798. If we accept that Fabricius correctly identified Ichneumon no. 37 of Geoffroy, thereby acknowledging the probability that he saw material (perhaps authentic) from the type locality, Ichneumon bifasciatus Geoffroy, which is the same species, is a Pompilid of the genus Dipogon Fox ( Deuteraginia Sustera), and must bear the name Dipogon bifasciatus (Geoffroy), 1785.
At this moment I am unable to establish the identity of this species with
complete certainty. Berland (1925, p. 226) wrote: ”A [ genia ] bifasciata F.
— A. hircana Dahlbom, 1829 et auteurs; non bifasciata Dahlbom, Dalla Torre, etc.”, adding in a footnote: ”Cest cette espèce que les auteurs depuis longtemps appellent A. hircana, pour avoir méconnu le type de Fabricius. Tout ce qui a été dit au sujet de hircana s’applique donc à bifasciata , tant au point de vue systé¬ matique que éthologique”. Haupt (1926) distinguished Deuteragenia bifasciata Fabr., 1793, from D. hircana Fabr., 1798. Wahis (1955) lists Pompilus bifasci¬ atus van der Linden, 1827, in the synonymy of Dipogon hire anus Fabr., and probably has accepted that the species described under this name by van der Linden is the same as Sphex bifasciatus Fabr., 1793.
NOTES ON ACULEATE HYMENOPTERA
5
G. On two wasps described by Fabricius as Vespa conica.
Vespa conica Fabricius, 1775, p. 372.
”V(espa) nigra, thorace antice ferrugineo, abdomine conico, flavo: segmento secundo et sexto basi nigris. — Habitat in America.
Antennae nigrae, primo articulo subtus flavo. Caput nigrum, labio flavo. Thorax niger, antice scutelloque ferrugineis. Abdomen petiolatum, petiolo nigro; secundum segmentum maximum, basi nigrum, apice flavum: reliqua flava, excepto sexto basi atro. Pedes fer- ruginei.”
In 1781, Fabricius (p. 469, no. 65) repeated part of this description, with a reference to the original, and added: ’’Habitat in America meridionali, in Italia. D. Allioni.”
I have been unable to find any further references to this species in Fabricius ’s later works. In the ’’Mantissa Insectorum” (1787) which contains only short diagnoses of one or two lines of the previously described species, we find on p. 293, under Vespa conica (no. 69) the description of an entirely different wasp:
’V(espa) ferruginea nigro maculata, abdominis segmento secundo fascia atra.
Habitat in China.
Nimis affinis V. petiolatae attamen distincta videtur. Corpus totum ferrugineum maculis aliquot nigris. Petiolus elongatus, ferrugineus basi apiceque parum nigricans.”
The further fate of these two species, V. conica F., 1775, and V. conica F., 1787, is remarkable. Gmelin (1790) appears to have been the only author who noticed the difference between the two diagnoses. He listed V . conica F. with a reference to Fabr. 1781, and created the name conoidea for Fabricius’s second species ( V . conoidea Gmel., p. 2753, no. 52). Olivier (1791), Fabricius (1793, 1804), de Saussure (1852), Smith (1857), and Bingham (1897) all refer to Vespa conica F., 1787, and ignore the existence of the earlier species.
Dalla Torre’s treatment of the case in his ’’Catalogus Hymenopterorum”, vol. 9 (1894) is worth special attention. Vespa conica Fabr. 1775 is placed at the head of the series of references under "Eumenes conica ’, p. 22, and the usual absence of the habitat of the species under the various references effectively masks the fact that the first two citations refer to an American or European species, and not to the wasp which lives in "As.: India, China, Philippines.” Vespa conoidea Gmel. is not overlooked by this author, but is listed as a doubtful species of Vespa on p. 141, where the name conoidea is ascribed to Fabricius, 1787 !
My incomplete knowledge of the American Eumenidae does not permit me to conclude from the diagnose whether V. conica Fabr. 1775 is indeed an American species, or whether it was based on an incorrectly labelled specimen of a European Eumenes . For the moment V . conica F., 1775, may stand as a doubtful species in the genus Eumenes, and the Asiatic Eumenes conicus (Fabr., 1787) must bear the name Eumenes conoideus (Gmel., 1790).
H. New names of Sphex and Vespa species in W. Turton’s edition of the ’’Systema Naturae”, 1802.
Turton’s work has been overlooked by Dalla Torre. The Hymenoptera cover the pages 408 — 580 of vol. Ill; the author lists the previously described
6
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
species, with short diagnoses similar to those in Gmelin’s edition of the same work, but he does not describe any new species. However, some new names are proposed in connection with cases of homonymy, created by the lumping together of various previously described genera. For example, all species placed by Fabricius in the genera Mellinus, Philanthus, Crabro, Bembex , and Masaris, are recorded here under the generic name Vespa.
According to the Index Animalium of Sherborn, Turton’s work contains 7 new specific names in Sphex, and 15 in Vespa, but these numbers have proved to be incorrect. This is hardly astonishing, for the new names are not indicated as such, and literature references are generally lacking. Only by careful comparison of Turton’s diagnoses with those of his predecessors, especially Gmelin and Fabricius, have I been able to determine the status of the names used in this work. In a few cases it is hard to say whether* a name has been misspelt or emended.
The new names, including some possible emendations, are as follows:
Sphex argentea Turton, 1802, p. 485. — Lapsus or emendation for Spbex argentata Fabr. 1787, an oriental species of Sphex L.
Sphex bicolorata Turton, 1802, p. 493. — Objective synonym of Sphex bicolor Fabr., 1775, an Australian Pompilid.
Sphex ephippica Turton, 1802, p. 495. — Lapsus or emendation for Sphex ephippia Linn., 1767, a Swedish species of Sphecodes.
Sphex nigrita Turton, 1802, p. 484. — Lapsus or emendation for Sphex (Evania) ni grata Gmelin, 1790, p. 2723, no. 21, an unidentified European
Evaniid.
Sphex tricolor ata Turton, 1802, p. 492. — Objective synonym of Sphex
tricolor Fabr., 1793, p. 215, no. 71, not Sphex tricolor Schrank, 1781. The correct name of Fabricius ’s species, which is the type of the genus Tachytes Panzer (see Pate, 1937, p. 64), is Tachytes tricolorata (Turton). This name replaces Tachytes tingitanus Pate, 1937, proposed by Pate upon the discovery that Sphex tricolor Fabr. is an invalid homonym (l.c., p. 64).
Vespa melanops Turton, 1802, p. 534. — Objective synonym of Vespa
( Crabro ) melanostoma Gmelin 1790, p. 2766, no. 137, an unidentified species. The reason for the change of name is not clear.
Vespa quinquelineata Turton, 1802, p. 529. — Turton proposed this
name for Crabro quinquecinctus Fabr., 1787, p. 295, no. 11, which upon being transferred to the genus Vespa became a secondary homonym of Vespa quinquecincta Fabr. 1787, p. 288, no. 24 (= Rygchium quinquecinctum (Fabr.), a Chinese species). He overlooked, however, that Gmelin had already renamed Crabro quinquecinctus Fabr. for the same reason, calling it Vespa ( Crabro ) cingulata (see Gmelin, 1790, p. 2762, no. 108). Both replacement names may now be regarded as invalid, junior, objective synonyms of Crabro quinquecinctus Fabr., which was described from Kiel and which itself is a subjective synonym of Cerceris arenaria (Linn.). It should be noted that Dalla Torre (vol. VIII, p. 451) erroneously cited Fabricius’s species as ”? Crabro cingulatus Fabricius, Mant. Insect. I. 1787, p. 295 n. 11.”
Vespa triline at a Turton, 1802, p. 527. — This name was proposed for
NOTES ON ACULEATE HYMENOPTERA
7
Mellinus tricinctus Fabr., 1793, p. 287, no. 5 (from Italy), which upon being transferred to the genus Vespa became a secondary homonym of Vespa tricincta Fabr., 1775, p. 363, a junior synonym of the American Sphecid Sphecius specio- sus (Drury). Mellinus tricinctus Fabr. is a synonym of Nysson spin os us (Forster), 1771 (see Dahlbom, 1843-5, Hym. Europ., p. XXIII).
The following species, recorded as new by Sherborn, are actually only new combinations. Turtqn’s names are given here each with a reference to the original description.
Sphex minuta Tinton, 1802, p. 484 = Evania minuta Fabr. 1793, p. 194 (Gallia). Sphex sessilis Turton, 1802, p. 484 =? Evania sessilis Fabr., 1793, p. 194 (Gallia). Vespa alhilabris Turton, 1802, p. 533 = Crabro alb 'dabris Fabr., 1793, p. 302 (Halae Saxonum ) .
Vespa apiformis Turton, 1802, p. 536 = Masaris apiformis Fabr., 1793, p. 284 (Italia). Vespa aurita Turton, 1802, p. 528 = Philanthus auritus Fabr., 1794, p. 459 (Italia). Vespa laeta Turton, 1802, p. 529 = Philanthus laetus Fabr., 1793, p. 291 (Hispania). Vespa lugubris Turton, 1802, p. 533 =. Crabro lugubris Fabr., 1793, p. 302 (Halae Saxonum) .
Vespa lunata Turton, 1802, p. 537 Bembex lunata Fabr., 1793, p. 249 (Tranquebar). Vespa mucronata Turton, 1802, p. 532 =■ Crabro mucronatus Fabr., 1793, p. 300 (Germania).
Vespa ornata Turton, 1802, p. 529 = Philanthus ornatus Fabr., 1793, p. 290 (Germania). Vespa peltata Turton, 1802, p. 531 “ Crabro peltatus Fabr., 1793, p. 297 (Europa). Vespa quadrimaculata Turton, 1802, p. 530 = Crabro quadrimaculatus Fabr., 1793, p. 294 (Dania).
Vespa quinquemaculata Turton, 1802, p. 529 = Philanthus quinquemaculatus Fabr., 1793, p. 292 (Dania).
Vespa trispinosa Turton, 1802, p. 533 = Apis trispinosa Fabr., 1787, p. 303, no. 60 = Crabro trispinosus Fabr., 1793, p. 301 (Halae Saxonum).
Vespa vespiformis Turton, 1802, p. 536 — Masaris vespiformis Fabr., 1793, p. 283 (Barbaria).
Finally it may be mentioned that the following names are evidently misspelt in Turton’s work: Vespa f assoira, p. 530 — Vespa fossoria (L.) Grnel. ; Vespa, argurostoma, p. 534 :::: Vespa ar gyro stoma Gmelin; Vespa macensis , p. 515 = Vespa macaensis Fabr.
Literature
(See also parts I — III, Ent. Ber. 19 : 65, 127 and 211).
Berland, L., 1925. Hyménoptères Vespiformes, I. — - Faune de France, no. 10. Paris. Bingham, C. T., 1897. Fauna of British India, including Ceylon and Burma. Hymenoptera, vol. 1. — London.
Geoffroy, E. L., 1762. Histoire abrégée des Insectes, vol. 2. — Paris.
- , 1785. In A. F. de Fourcroy: Entomologia Parisiensis, vol. 2. Paris.
Haupt, H., 1926. Monographie der Psammocharidae (Pompilidae) von Mittel-, Nord- und Osteuropa, vol. I. — Deutsch . ent . Zeitschr. 1926, Beiheft.
Olivier, A. G., 1791. Encyclopédie Méthodique, Dictionnaire des Insectes 6, 704 pp. • — Paris.
Pate Y. S. L., 1937. The generic names of the Sphecoid wasps and their type species (Hy¬ menoptera Aculeata). — Mem. Am. ent. Soc., no. 9, 103 pp.
Smith, F., 1857. Catalogue of Hymenopterous Insects in the collection of the British Mu¬ seum, part 5. — London.
Turton, W., 1802. A general system of Nature, etc., translated from Gmelin’s last edition, etc., vol. 3. — London.
Wahis, R., 1955. Catalogue systématique et synonymique des Hyménoptères Pompilides de Belgique. — Bull. Inst. Sei. Nat . Belg. Brussels, 31 (63): 1 — 20.
8
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
Colias australis Verity en Colias chrysotheme Esper
door
B. J. LEMPKE
1. Colias australis Verity
Hoewel de vlinder pas in 1947 als een goede soort herkend werd, is hij toch reeds onder twee verschillende namen in de literatuur vermeld, nl. als Colias australis Verity en als Colias calida Verity. Zie hiervoor Cat. Ned. Macrolep. 11 : (879) (1953) en suppl. 2 : (75) (1954). Deze nomenclatuurkwestie is nu echter definitief opgelost, doordat de Duitse lepidopteroloog Dr. E. Reis singer, die zich al jaren intensief met Colias loyale en zijn dubbelganger bezig houdt, het door Riley uitgekozen neotype van australis zonder enig voorbehoud als een vertegenwoordiger van de nieuwe soort kon determineren. In een der Duitse tijdschriften zal binnenkort door hem een uitvoerig artikel over deze kwestie gepubliceerd worden.
Tot nog toe was van de nieuwe soort uit ons land slechts één enkel exemplaar bekend, dat in 1947 te Kerkrade werd gevangen. Ik heb deze vangst uitvoerig besproken in deel 11 van de Catalogus (p. (879) — (882), 1953) en daar ook aangegeven, hoe Colias australis is te onderscheiden van Colias hyale L.
Het spreekt wel haast vanzelf, dat ik sedertdien elke collectie, die ik onder ogen kreeg, extra op deze soort controleerde, maar vele jaren zonder enig succes. Tot ik nu ineens geluk had en betrekkelijk kort achter elkaar in drie verschillende collecties een paar exemplaren van Colias australis aantrof.
Het eerste vond ik in de verzame¬ ling van de heer N. van der Vliet.
Het is een $ , dat in juli 1931 te VHertogenbosch werd gevangen. Op de hierbij gereproduceerde foto, die de bezitter zo vriendelijk was te laten vervaardigen, is het verschil met Co¬ lias hyale L. uitstekend te zien. De rondere vorm van de achterrand van de voorvleugels is onmiskenbaar en zelfs op de ongekleurde foto valt de grotere en dieper getinte middenvlek van de achtervleugels duidelijk op.
Om volkomen zekerheid te hebben, zond ik het dier aan Dr. E. Reis- singer. Reeds na enkele dagen ont¬ ving ik een enthousiaste brief: het
Foto Picolor, Nijmegen
Fig. 1. Boven: Colias australis Verity, 9, ’s-Hertogenbosch, juli 1931. Onder: Colias hyale L., 9, Nuenen, 12. IX. 1947.
COLIAS AUSTRALIS VERITY EN COLIAS CHRYSOTHEME ESPER
9
was de eerste Nederlandse australis die Dr. Reissinger onder ogen gekregen had!
De tweede ontdekking deed ik in de collectie van de heer A. Vlug. Hierin vond ik tussen een niet eens 20 heel grote serie van Colias hyale maar liefst twee exemplaren van Colias australis , een $ en een $ , beide gevangen te Tiel op 14 augustus 1947. Ook de2e vlinders gingen voor alle zekerheid naar Dr. Reis¬ singer, die mijn determinatie weer bevestigde. Op de hierbij gereproduceerde foto is eveneens duidelijk de buitenwaarts gebogen achterrand van de voorvleugels en de meer afstekende middenvlek van de achtervleugels te zien. De dieper gele grondkleur van het $ valt op de ongekleurde afbeelding daarentegen niet op.
Tenslotte vond ik bij een kort bezoek aan de heer Neijts te Nuenen in zijn prachtige serie van Colias hyale nog een $ van Colias australis, dat in 1947 aldaar gevangen was. Ook deze determinatie werd door Dr. Reis singer be¬ vestigd.
In totaal kennen we nu dus vijf in Nederland gevangen exemplaren van Colias australis, één van 1931 en vier van 1947. Van 1931 als trekvlinderjaar is niets bekend, maar 1947 met zijn extreem warme en droge zomer was het beste Nederlandse Colias- jaar, waarover we tot nog toe gegevens bezitten. Het zal dus zaak zijn vooral in goede vliegjaren van Colias hyale te letten op zijn dubbelganger Colias australis. Dat deze laatste bij ons inheems zou zijn, lijkt me uitgesloten. De rups leeft op Hippocrepis comosa L., die slechts van één vind¬ plaats in Nederland bekend is (in het Fluviatiele District). Dit is echter niet de enige voedselplant, zoals blijkt uit een recente waarneming van Dr. Reissinger. Hij zag te Kauf beuren een $ eieren leggen op Coronilla varia L. (Kroonkruid) en kweekte de rupsen uit enkele der meegenomen eieren met succes op deze plant. Nu hoort Coronilla bij ons ook weer vooral in het Fluviatiele District thuis, maar dit is zeker niet ons beste gebied voor Colias. Tot het tegendeel blijkt, houd ik australis dan ook voor een zeldzame immigrant.
II. Colias chrysotheme Esper.
De eerste mededeling, dat een exemplaar van deze soort in Nederland gevangen was, vinden we in Natuurhist. Maandbl. Maastricht 18 : 92 (1929), waar Dr. C. Franssen schrijft: ,,In augustus 1917, in welke maand Colias edusa [crocea] zeer talrijk aanwezig was, ving ik naast talrijke exemplaren dezer soort, een mannetje van Colias chrysotheme. Het diertje, een typisch exemplaar, werd buitgemaakt te Melick, nabij Roermond. Ik gaf het cadeau aan het museum van het Missiehuis te Steyl, alwaar het zich nog bevindt”.
De insectenverzamelingen van het Missiehuis stonden toen onder toezicht van Broeder Berchmanns, die zelf ook veel belangstelling ervoor had. Het bewuste exemplaar werd door de heer Bentinck gedemonstreerd op de wintervergadering onzer vereniging, die in 1929 te Wageningen werd gehouden ( Tijdschr . Entom. 73 : XXV, 193O). Ik heb het exemplaar nooit gezien. Drie maal ben ik naar het museum te Steyl gegaan (in 1937, 1939 en 1950) en heb toen met de broe¬ der, die na het overlijden van Br. Berchmanns met de verzorging van de daar aanwezige verzamelingen belast was, tevergeefs ernaar gezocht. Wel trof ik in de uitstekend onderhouden collectie-LATiERS, die zich eveneens in dit museum bevindt, een paar buitenlandse exemplaren van chrysotheme aan. Ten-
10
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
&44/a* mm*ê4
ÂbuLÿ- / f/ß
Ù.CW £4/ 'e mskm. 0-*t éi
Foto E. Reissinger
Fig. 2. Links boven: Colias australis Verity, $ , Tiel, 14.VIII.1947. Rechts boven: C. australis Verity, $ , zelfde vindplaats en datum. Onder: Colias chrysotheme Esper, $ , Melick, I8.VIII.1917. Alle exemplaren natuurlijke grootte.
slotte ben ik wel een beetje gaan twijfelen aan de juistheid van de determinatie, zoals blijkt uit de bespreking van de soort in Cat. Nederl. Macrolep., Suppl. 2 : (76), 1954. Niet zozeer omdat er geen voor de hand liggende verklaring voor deze vangst is, als wel, omdat de heer Bentinck als voornaamste verschilpunt tussen chrysotheme en crocea opgeeft het niet of wel aanwezig zijn van de androconiënvlek op de bovenzijde van de achtervleugels der mannetjes. En bij de enorme variabiliteit van crocea blijkt zelfs dit kenmerk niet standvastig te zijn. Overigens bezorgde deze passage in de Catalogus me al heel gauw een brief van Prof. Roepke met de mededeling, dat het bewuste exemplaar wel degelijk een chrysotheme geweest was. Maar met dat al was het spoorloos verdwenen en niemand kon ook maar enige aanwijzing geven, waar het zich misschien bevond.
Men zal zich ongetwijfeld mijn verrassing kunnen voorstellen, toen Dr. Reis-
COLIAS AUSTRALIS VERITY EN COLIAS CHRYSOTHEME ESPER
11
singer me in een van zijn brieven schreef: „In meiner Sammlung steht ein $ von Col. chrysotheme Esp. mit folgendem handgeschriebenem Etikett:
Type van Nederland ! !
Gevangen door
Gebr. Caspar en Max Franssen 18 Aug. 1917 te Melick bij Roermond
Können Sie mir sagen, ob hierüber etwas veröffentlicht wurde und ob über das (oder ein weiteres) Vorkommen von chrysotheme in Holland etwas bekannt ist ? Ich hörte oder las noch nie etwas davon. Ich besitze nur noch 1 nördliches Tier aus Livland (Kamara, 8. VIII. 1927), sonst nur Tiere aus den bekannten südlichen Lokalitäten und einige der ssp. sibirica Gr. Grsh.”
Uit verdere correspondentie bleek, dat Dr. Reis singer het exemplaar via de Firma Reitter verkregen had en dat hij nog meer Colias- materiaal in zijn col¬ lectie had, dat blijkens een aangehecht etiket uit het Missiehuis te Steyl afkomstig is. Naar mijn mening is de verklaring de volgende. Het museum van het Missie¬ huis moet veel vlindermateriaal bezitten of althans bezeten hebben, voor een groot deel afkomstig van missionarissen, die er hun opleiding genoten hadden. Er zullen echter niet velen zijn, die hier ooit iets van te zien gekregen hebben. Ik vermoed, dat een deel van dit materiaal verkocht is en dat op de een of
Foto E. Reissinger
Fig. 3. Onderzijden van de in fig. 2 afgebeelde exemplaren.
12
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
andere ongelukkige manier het enige in Nederland gevangen exemplaar van Collas chrysotheme daartussen is geraakt. Vandaar ook, dat het al in 1937 on¬ vindbaar was. In elk geval weten we nu zeker, dat de determinatie juist geweest is. Dat de opgave betrouwbaar was, is boven elke twijfel verheven. Een afdoende verklaring voor de vangst hier te lande is niet te geven. Maar we weten nu langzamerhand wel, dat we ook bij vangsten van Lepidoptera niet alles kunnen verklaren. Dr. Reis singer was zo vriendelijk op mijn verzoek een foto van de vlinder te maken, die hierbij gereproduceerd wordt.
Summary
1. Collas australis Verity. Up till now only one specimen was known from the Netherlands. This was taken in Dutch Limburg in 1947. In this article four other specimens are mentioned, a $ taken at ’s-Hertogenbosch (the capital of North Brabant) in 1931, a $ and $ taken at Tiel (north-east of this town) in 1947, and a , 9 , taken in North-Brabant, again in 1947.
2. Collas chrysotheme Esper. One specimen was mentioned from Melick near Roermond in Dutch Limburg, taken in 1917. I have never been able to detect this specimen in a Dutch collection, but it appears to be in the possession of the well-known Collas specialist Dr. E. Reis singer at Kauf beuren- Allgäu, who bought it from Reitter. Very probably the specimen was sold with other mate¬ rial by the museum of the Mission House at Steyl (to which it was presented by the captor). The capture is absolutely reliable.
Amsterdam-Z 2, Oude IJselstraat 12 III.
Kabos, W. J., Tweevleugelige insekten — Diptera, V, de Nederlandse Boorvliegen (Trypetidae) en Prachtvliegen (Otitiidae). Wetenschappelijke Mededeling no. 33 van de K.N.N.V., 1959. Prijs voor leden van K.N.N.V. en N.E.V. ƒ 1,55.
In deze als altijd keurig verzorgde publicatie van de Kon. Ned. Natuurhist. Ver. behan¬ delt de auteur twee van de fraaist getekende families der Diptera. Na een korte inleiding worden wenken gegeven over het verzamelen, kweken en prepareren der vliegjes. Daarna volgt een tabel voor het bepalen van de geslachten en dan een volledige lijst van alle uit ons land bekende Boorvliegen en Prachtvliegen. Deze lijst maakt het mogelijk de dieren tot op de soort te determineren, terwijl naast een vrij uitvoerige beschrijving ook steeds de nu bekende verspreiding in ons land wordt vermeld. Daardoor zijn dus al weer twee insec¬ tenfamilies faunistisch geheel bijgewerkt, wat ongetwijfeld een van de grote verdiensten van deze publicaties is.
De W.M. is geïllustreerd met 44 figuren op kunstdrukpapier van voor de determinatie belangrijke details, waarbij 32 van vleugels met hun sierlijke tekening van banden en vlekjes. Wederom een belangrijke aanwinst voor onze entomologische literatuur.
De publicatie wordt toegezonden na storting van het bedrag op postrekening 13028 van het bureau van de K.N.N.V. te Hoogwoud. — Lpk.
TRIPTEROIDES (MYMETEOMYIA) MICROLEPIS (EDWARDS)
13
A description of male and larva of Tripteroides (Mimeteomyia) microlepis (Edwards), (Diptera, Culicidae)
by
J. VAN DEN ASSEM
(Publ. Health Dept., Div. of Malariology, Neth. New Guinea )
Tripteroides (M.) microlepis was described by Edwards (1927), from a single female specimen collected in the Nassau- Mountains (Central New Guinea Highlands). Lee (1946) contributed to Edwards’ description from material — all females, collected while biting in daytime — originating from the Cyclop Mountains (Hollandia district), collected in mountain forest in altitudes between 950 and 1500 metres. Males and larvae of this species remained unknown for the time being.
Larvae of this species were collected in August 1958 from pitchers of climbing Nepenthes in mossy forest near Enarotali (03.56 S, 136.21 E; Wissel-lakes district) and near Homejo (03.42 S, 136.41 E; Kemaboe valley), both localities in the Western Central Highlands, at about 2000 metres.
T. microlepis larvae, which were present abundantly, were found associated with those of Tripteroides (Rachisoura) flabelligera Bonne-Wepster and Tripte¬ roides (Rachisoura) cuttsi spec, nov., both to be described in a separate paper dealing with the subgenus Rachisoura (Van den Assem, 1959).
Specimens to be described below were bred from larvae; in addition female specimens of T. microlepis were col¬ lected while biting in daytime. They were present in fair numbers and proved to be anoyant biters in the forest.
The microlepis specimens from Enarotali and Homejo agree rather well with those from the Cyclops as described by Lee (1946, p. 270); they differ however from Ed¬ wards’ original description (1927, p. 353) on some points. I am obliged to Mr. P. F. Mattingly (British Museum) who was so kind to compare specimens from Enarotali with the type of microlepis, lodged in the British Museum. He noted that the best differences seemed to be the absence, in the type, of a posterior pronotal bristle, the presence of five spiracular bristles and the much better developed posterolateral triangles on the tergites. Two specimens from the Cyclops in the British Museum have a distinct posterior pronotal bristle in combination with five spiraculars however, which makes it unlikely that more than one species is involved in the specimens from Nassau Mountains (Ed¬ wards), Cyclops (Lee) and Enarotali-Homejo. As one should of course allow for a much greater variability within the species than can be told of from a single female specimen (and preferably not describe a species from a single specimen at all), it was felt the best way to consider the material to be dealt with in this paper as belonging to the species microlepis.
Female. Specimens before me agree fairly well with the description by Lee. The palpi are very short, not exceeding the clypeus by one time the length of the
Fig. 1. Lobe of ninth tergite of male ter- minalia.
14
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
latter. The thoracic integument is dark; the mesonotal scaling dark brown, the individual scales are small. Pleura are largely covered with white scales. Dorso- central bristles are present. In all specimens are a well developed posterior pro- notal bristle, 2 — 4 dark spiracular bristles and 2 pairs of prescutellar bristles. On the abdomen is a very indefinate pattern of light scales laterally on the tergites.
Male. Similar to the female in most respects. Palpi are slender, dark brown scaled, 0.8 the length of the proboscis. Lobes of the ninth tergites are long and narrow, well separated, with 4 — 6 setae on the distal margin as illustrated in fig. 1.
Larva. Head with clypeal spines fairly long and slender. Antennal shaft hair single. Head hair A 4-branched, B 3 -branched, behind the level of A, C 4- branched, close to the anterior border of head capsule, d single. No modified hairs present on thorax; stellate tufts 3 — 6-branched (most 5 — 6) and very indistinctly frayed. Lateral comb on 8th abdominal segment comprises a row of
6 — 9 pointed teeth. Si¬ phon cone-shaped, index about 2 (in one specimen distinctly less) ; pecten of 4 — 5 teeth in a row from about l/5 basally towards 2/s apically, teeth may be smooth or multi dentate. Ventral hairs single, except for the two basal ones which are bifid. Dorsal hairs short, bifid. Saddle with a row of rather few but very strongly developed spines at the distal mar¬ gin; saddle hair long and single. Dorsal subcaudal tuft 2 — 3-branched; ven¬ tral subcaudal single; ventral tuft relatively
small, 3-branched; these Fig. 2. Larva of Tripteroides microlepis\ A. terminal segments; pajrs are pare Qr jn_
B. Enlarged comb tooth; C. enlarged pecten spine. . , r .
conspicuously frayed.
Anal gills very long and sausage-shaped. (Terminal segments illustrated in fig. 2.).
Type material is deposited in the Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Lei¬ den, the Netherlands; the source is Enarotali (Wissel lakes), bred from Nepen¬ thes pitchers, collected in mossy forest at about 2000 m., August 1958.
References
Assem J,. van den, 1959, Tijdsch. Ent. 102 : 35.
Edwards, F. W., 1927, Nova Guinea (Zoologie) 15 : 353.
Lee, D. J„ 1946, Proc. Linn. Soc. N.S.W. 70 : 270.
COLEOPTEROLOGISCHE NOTITIES
15
Enkele coleopterologische Notities
door
R. BOUWER
Agonum livens Gylh., Bekendelle, 3. VIII. 1956, 1 exemplaar, L. Hartsuyker leg. Deze soort is in ons land weinig verzameld.
Br y o char is cingulatus Mnnh., Ahlde (Westfalen), 23. IV. 1954, 1 exemplaar. In Duitsland niet algemeen, in Nederland tamelijk verbreid en zeer zeldzaam.
Br y o char is inclinans Grav., Bentheim (Westfalen), 5.VIII.1958, 1 exemplaar. Als de vorige, in Nederland weinig aangetroffen.
Philonthus nitidus F., Ommen, 23.VII.1956, twee exemplaren. In de Bijdrage tot de kennis der Nederlandse kevers, IV, wordt de soort voor het eerst door P. van der Wiel als inlands opgegeven (Dwing, elo, 1. VII. 1942; Post leg.). Eveneens door A. C. Nonnekens bij Gorssel gevangen (17.VIII.1956, 1 ex.; Ent. Ber. 17 : 1957). De kever komt voornamelijk in bergstreken voor.
Euplectus jalsus Bedel ( intermedins Rtt, non Wolk), Den Haag, 12.X.1957. Van deze soort zeefde ik 12 exemplaren uit boommolm uit het Haagse bos. De kever staat als uiterst zeldzaam te boek (Everts).
Liodes rubiginosa Schm. a.c. dilaticollis FL, Terschelling, 22. VIII. 1956, 1 exem¬ plaar. Lokaal, niet algemeen.
Scaphosoma boleti Panz., Den Haag, 8. II. 1958. Van deze zeldzame soort zeefde ik twee exemplaren uit bladaarde uit het Haagse bos.
Teredus cylindricus Oliv., Faun. nov. spec. Den Haag (Haagse bos), 6.III. 1 954, één exemplaar. Deze Colydiide is in heel Europa zeldzaam. Ik noem hier de volgende vindplaatsen. Engeland: Berks, Notts, Sherwood Forest; Duitsland: Rijnland, Westfalen (Bückeburg en Arnsberg), Hessen, Baden, Frankenland, Beieren, Kassel, Thüringen; Oostenrijk: Karinthië; Zwitserland: Kt. Tessino (in Teserete werden door de heer van der Wiel 4 exemplaren achter schors van een boomstomp van een Tamme kastanje verzameld). T. cylindricus is een para¬ siet van schorskevers; wordt ook achter beukeschors gevonden.
Scaphidema metallic um F. a.c. bicolor Redt., Rijswijk (Z-H), 30. IV. 1958. 1 exemplaar. Niet algemeen.
Allecula morio F., Winterswijk, 16. VIII. 1958, één $ ; R. de Jong leg. Ver¬ breid, voornamelijk in het oosten des lands; niet algemeen.
Phloeotrya vaudoueri Muls., Winterswijk, 28. VIII. 1958, één $ , R. de Jong leg. De kever werd in gezelschap van Hyliota planata L. en Silvanus unidentatus F. achter eikeschors aangetroffen. P. vaudoueri is niet algemeen.
Xyleborus eurygraphus Ratz., Voorburg, 20.IV. 1958, één $ . Deze Scolytide, die in het Middellandse-Zeegebied thuis hoort, waar hij op allerlei dennesoorten leeft, werd in een sinaasappel gevonden. Reeds eerder door wijlen Dr. van der Weele in een mandarij n-sinaasappel te Den Haag aangetroffen (Col. Neerl. 3 : 647).
Sommige der bovengenoemde kevers werden door de heer van der Wiel gedetermineerd, of anders de determinatie gecontroleerd, waarvoor mijn hartelijke dank.
16
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
Zusammenfassung
Zwölf nicht allgemeine Käfer, wovon zwei aus Westfalen, sowie auch eine neue Art für unsere Fauna ( Teredus cylindricus Oliv.), werden genannt.
Rijswijk (Z-H), Galjoenstraat 41.
Zimmerman, Elwood C., Insects of Hawaii. Volume 8. Lepidoptera: Pyraloidea. Uni¬ versity of Hawaii Press, Honolulu, 1958. XII -f- 456 pp., 347 illustrations in text. Price $ 8.00.
Hardly was the publication announced of the seventh volume of this handbook (in Ent. Ber. 19: 191), when the eigth volume appeared.
The series has a sub-title which amply explains its scope; it runs as follows: ”A Manual of the Insects of the Hawaiian Islands, including an Enumeration of the Species and Notes on their Origin, Distribution, Hosts, Parasites, etc.”
The eighth volume is entirely in accordance wdth the preceding. After a ’’Checklist”, a ’’Summary of nomenclatorial changes”, which again is extensive, the author treats, in the special part, the families Pyralidae, Pterophoridae and Alucitidae, followed by an extensive list of literature.
This volume is also richly illustrated with excellent enlarged photographs of the adults and the genitalia. Keys to genera and species; short remarks on distribution, food plants and parasites comprise the special part.
A novelty is the use of the family name Alucitidae for the group, usually known under the name Orneodidae Meyrick 1895. This is in accordance with a recent decision of the International Commission on Zoological Nomenclature. This use is unavoidable after the validation by the Commission of LiNNé’s generic name Alucita with the type of the genus pentadactyla , the common European species. The validation of this and other generic names of Linnaeus is excellent and puts an end to much confusion. However, the necessity to reject the well-established family name Orneodidae is regretful in a way.
In spite of this quite modern change of the family name, the genus Orneodes is treated in the present handbook together with Pterophoridae which is a rather old-fashioned practice. The relation of Orneodes with Pterophoridae is based on superficial resemblance only and is not in agreement with the characters of interniai structure, as e.g., the genitalia. I would prefer the arrangement of this isolated and peculiar family (Alucitidae) somewhere in the vicinity of the superfamily Gelechioidea.
There is only a single representative of the family in Hawaii, one of the immense, compound genus Orneodes.
Further interesting news is to be found under the heading Pterophoridae, where the author introduces (the long-needed !) revolutionary changes in the generic nomenclature, proposing not less than four new genera — out of the five genera known to occur in Hawaii !
With great interest we are looking forward to the appearance of the following, ninth volume, entirely dedicated to the Microlepidoptera proper. — A. Diakonoff.
Papilio machaon L. Nog een opmerking over het veel zeldzamer voorkomen van de Koninginnepage. De heer J. Roose te Koudekerke op Walcheren schreef me dezer dagen: ,,' Vroeger kwam de rups hier tamelijk veelvuldig voor. De laatste drie jaar zien we er geen een meer, in geen enkel tuintje. Hoe is dit verschijnsel te verklaren ?” Ja, wisten we dat maar ! We weten niet eens, onder welke ecologische omstandigheden deze soort het beste floreert en in die richting zal toch wel de oplossing van de puzzle gezocht moeten wor¬ den. — Lpk.
OPMERKINGEN OVER CRYPTOSPASMA
17
Opmerkingen over het genus Cryptaspasma. (Lepidoptera, Olethreutinae)
door
A. DIAKONOFF
( Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden)
Trachtend de subfamilie Olethreutinae van de familie Tortricidae van tropisch Azië te reviseren, was ik begonnen met de moeilijkste groepen, in verwachting dat zij het meest de moeite van bewerking zouden lonen. Dit is inderdaad het geval gebleken, bijv. met de genera Lobesia en Bactra , waar ik al eerder het een en ander over heb mogen melden.
Thans heb ik de groep soorten aangevat, die onder de genusnamen ,, Cryp - taspasma ” en „Acharneodes” , ook wel „ Eucosma ” en andere, beschreven waren. Al gauw heeft dit onderzoek mij verder dan tropisch- Azië gevoerd., De groep is nl. over de tropen van de gehele wereld verspreid en om een duidelijk beeld van de onderlinge samenhang van onderdelen te krijgen, is men genoodzaakt zo veel mogelijk vertegenwoordigers van verschillende gebieden in de revisie te betrek¬ ken. Dit onderzoek bleek aardige resultaten op te leveren, waarbij enkele algemene problemen zich voordeden, zodat het misschien de moeite waard is, er op deze plaats iets van te vertellen.
Het genus Cryptaspasma Walsingham 1900 werd voor een Indische soort opge¬ richt, doch als genotype werd een Zuidamerikaan.se soort aangegeven, wat enige verwikkelingen met zich meebracht. Naar mijn mening vertegenwoordigt de groep één enkel zeer gespecialiseerd genus, dat gemakkelijk in vijf subgenera te verde¬ len is op grond van de genitaalkenmerken van de mannetjes. Bij de wijfjes vertonen deze organen wel specifieke, doch geen duidelijke subgenerieke ver¬ schillen. Ook wat hun verspreiding betreft blijken de vijf subgenera karakteristiek te zijn. Zij zijn nauw aan elkaar verwant en vertegenwoordigen voorts een interes¬ sante fylogenetische reeks.
Deze vijf subgenera zien er oppervlakkig nogal verschillend uit, maar nauw¬ keuriger studie wijst op een nauwe onderlinge verwantschap. Zij allen, op één na, hebben gemeen een korte lobvormige uncus met een lang penseel van borstels, wat een uniek kenmerk is; bovendien bezitten zij allen (op één soort na), niet minder karakteristiek geknotte borstels op verschillende plaatsen van de binnen¬ kant van de valva.
Zoals gezegd, vormt het geslacht een vrij gespecialiseerde groep, die een zeer geïsoleerde indruk maakte, althans wat de genitaalkenmerken betreft. Een onver¬ wachte uitkomst was nu, dat het meest gespecialiseerde subgenus verwant schijnt te zijn aan het mij zo vertrouwde genus Bactra , niettegenstaande een volkomen andere habitus, grootte en kleur. Mijn collega Obraztsov sprak dit vermoeden het eerst tegen mij uit en ik geloof nu, dat hij gelijk heeft.
Gaan wij uit van deze vermeende verwantschap met Bactra , dan is het genus als volgt in subgenera onder te verdelen.
1. Anaphorodes Diak. is het minst gespecialiseerd en is het verst van Bactra
18
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
verwijderd; het bewoont Zuid-Amerika (Brazilië, Peru, Colombia); het heeft een weinig gemodificeerde valva met een geheel normale pulvinus.
2. Microcorses Wals. is er nauw aan verwant; de pulvinus heeft een merkwaardige ontwikkeling ondergaan en vormt een vrije behaarde lob aan de basis van de valva; het subgenus komt in Japan voor.
3. Cryptdspasma Wals. vertoont een verdere ontwikkeling; de pulvinus is als in het vorige subgenus, de valva echter is niet meer sterk gesclerotiseerd, doch enigszins week en licht gezwollen. Dit ondergeslacht komt in Zuid-Amerika voor,
4. Allobrdchygonid Fern, is het grootste ondergeslacht, ook met de wijdste ver¬ spreiding: tropisch Azië, Japan, Australië en Nieuw-Zeeland. Het is met Cryp- tdspdsmd verwant, maar vertoont veel grotere specialisatie: de valva is sterk gezwollen; de genitaliën zijn naar verhouding zeer klein en kunnen aan een zeer lang intersegmentaal membraan tussen het 9e en het 8e segment geheel in het 7e segment worden teruggetrokken; de pulvinus heeft een verrassende metamor¬ fose ondergaan en is een half membraneuse ovale plaat geworden, als een deurtje scharnierend langs de rand van de valva, met één enkele grote doorn op de top. Dit subgenus heeft ook vaak grote haarkwasten (coremata) aan de zijden van de segmenten 5 tot 8, die bij andere subgenera alleen om segment 8 voorkomen. Tevens hebben de mannetjes van sommige soorten een gemodificeerd dorsum aan de achtervleugel, vermoedelijk een geurorgaan.
5. Tenslotte Metdspdsmd Diak., nauw aan de voorgaande verwant, met nog klei¬ nere genitalia en tevens met sporen van decadentie ener- en van verdere modifi¬ catie anderzijds. Een pulvinus ontbreekt namelijk geheel, terwijl de cucullus een neiging tot splitsing in tweeën vertoont. Deze vorm nu is de sleutel tot de ver¬ wantschap met Bactrd. De ventrale kop van de cucullus, die een palissade van geknotte borstels draagt, is m.i. homoloog met de valvula in het laatstgenoemde subgenus, die gekroond is met een dergelijke palissade. Alléén Metaspdsmd heeft duidelijke socii, die bij andere subgenera slechts door enkele borstels vertegen¬ woordigd zijn. Dit subgenus komt in tropisch Afrika en in Madagascar voor en telt weinig soorten.
Daar de meeste soorten een uiterst eenvormig uiterlijk hebben en purperachtig- bruin of aardkleurig zijn, werden zij gemakkelijk met elkaar verward. Een nauw¬ keurige studie van de genitalia wijst echter uit, dat er heel wat soorten te onder¬ scheiden zijn.
Een punt van groot theoretisch belang bij deze groep is de staat van ontwik¬ keling van de cubitale pecten in de achtervleugel, in het bijzonder bij het sub¬ genus Allobrdchygonid. De aanwezigheid van deze kam, eigenlijk een serie fijne haren langs de cubitale nerf aan de bovenkant, is een rotsvast kenmerk geweest ter scheiding van de zogenaamde familie ,,Eucosmidae” of ,,01ethreutidae” van de eigenlijke Tortricidae, die de kam niet hebben; deze scheiding werd o.a. door Meyrick gepropageerd en is nog steeds onderwerp van veel controverse. De meeste moderne onderzoekers nl. zijn tot de klassieke opvatting teruggevallen, dat beide groepen subfamilies zijn.
Bij Allobrdchygonid nu is de cubitale pecten nu eens sterker, dan weer zwakker ontwikkeld, terwijl de soort dngulicostdnd Wals., uit Japan, voor een volledige verrassing zorgt: hier heeft het wijfje een complete kam, terwijl deze bij het
OPMERKINGEN OVER CRYPTOSPASMA
19
mannetje totaal ontbreekt ! Dit is een bewijs voor de juistheid van bovengenoemde klassieke opvatting.
Summary
The circumtropical genus Cryptaspasma Wals. is revised. It comprises five subgenera, viz., Anaphorodes Diak. (South America), Microcorses Wals. (Asia), Cryptaspasma Wals. (South America), Allohrachygonia Fern. (Asia, Australia, New Zealand), and Metaspasma Diak. (Africa).
The genus represents a natural group of species, the males of which are characterized by genitalia, modified along the same lines, but to diverse degrees. Anaphorodes is least, Metaspasma, most modified.
Nieuwe literatuur over schildluizen
Tn de laatste jaren zijn er enige belangrijke samenvattende werken verschenen over de schildluizen (superfam. Coccoidea), die hieronder in het kort besproken worden. Daar de literatuur over deze insecten, waarmee men in de toegepaste entomologie vaak te maken heeft, sterk versplinterd is, en men steeds zeer veel tijd verliest met het naslaan daarvan, is het verschijnen van grotere samenvattingen zeer toe te juichen.
1) Morrison, H., & A. V. Renk (1957), A selected bibliography of the Coccoidea. U.S. Dept, of Agric., Agric. Research Service, Mise. Publ. Nr. 734.
Deze bibliografie bevat 222 biz. en ongeveer 3000 titels, voorn, over de systematiek der schildluizen van 1 jan. 1758 t/m 1 dec. 1955. De laatste algemene bibliografie over cocciden dateert van 1868, en de laatste catalogus van 1903 .(met supplementen t/m nov. 1914). Wanneer men een soort in handen krijgt, die zich niet met één der samenvattende werken (zoals die voor bepaalde landen bestaan) laat determineren, is men dus genoodzaakt om naast de genoemde catalogus (van Mrs. M. E. FernaldJ meer dan 40 delen van het Zoological Record door te zoeken om de literatuur over het geslacht in kwestie volledig te verzamelen.
De bibliografie van Morrison & Renk is dus een zeer belangrijke aanwinst voor de schildluis-literatuur. De titels zijn alfabetisch gerangschikt volgens de namen der auteurs; titels in het Russisch, Pools, Japans e.d. talen, die men buiten het land zelf zelden verstaat, zijn in het Engels vertaald.
2) Borchsenius, N. S. (1957). Fauna USSR, Homoptera, Tom. IX (Coccidae). Zool. Inst. Acad. v. Wet. USSR, nieuwe serie, Nr. 66.
Dit deel van de grote „Fauna USSR”, dat 494 blz. en 474 fig. bevat, behandelt de fam. Coccidae (= Lecaniidae). Dit is een zeer moeilijke familie, waarin veel verwarring heerst, zelfs wat de Europese soorten betreft (vergl. bijv. Schmutterer, Z. angew. Ent . 36 : 62 — 83). Steinweden (1929, Arm. ent. Soc. America 22 : 197 — 245) heeft het eerst ge¬ poogd orde in de chaos dezer familie te scheppen door 32 van de 60 of meer beschreven genera kritisch te onderzoeken, en daarvoor een diagnose en determinatie-tabel te geven. Ferris, onder wiens leiding deze studie gemaakt werd, is zelf bij de bewerking van zijn grote schildluis- atlas helaas niet aan de Lecaniidae toegekomen.
Borchsenius beschrijft 37 geslachten, waarvan door hemzelf in vroeger jaren 12 opge¬ steld werden. In het geheel worden 195 soorten beschreven; de geslachten Lecanopsis Targ., Luzulaspis Cklh, Eriopeltis Sign., Pulvinaria Targ., Rhizopulvinaria Borchs. en Euleeanium Ckll. bevatten in deze monografie 10 — 20 soorten of zelfs meer ( Pulvinaria 22, Euleca- nium 24).
De inleiding geeft een uitvoerig overzicht (blz. 11 — 37) over de morfologie met 77
20
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.1.1960
duidelijke figuren, verder een korter overzicht over de fylogenie, metamorfose, levenswijze, geografische verspreiding, landbouwkundige betekenis en een uitvoerige literatuurlijst (blz. 58—85).
Verder geeft het boek determinatietabellen voor de onderfamilies, geslachten en soorten, en een uitvoerige beschrijving van alle genera en species. Het werk eindigt met een alfabe¬ tisch register op de voedselplanten (blz. 473 — 482), een lijst van parasieten e.a. vijanden, en een register op de soorten en geslachten. Het boek is in het Russisch geschreven, maar de Latijnse namen, de figuren en literatuur zijn voor ieder begrijpelijk.
3) Schmutterer, H., (1957), met medewerking van W. Kloft en M. Lüdicke, Coccoidea, Schildläuse. In SORAUER-Handbuch der Pflanzenkrankheiten, Bd. V, Lfg. 4, 5te Aufl.
Voor de praktij k-mensen is deze verhandeling in het bekende handboek van Sorauer (V: 403 — 520, fig. 195 — 257) van veel belang, omdat alle schadelijke cocciden, ook die der tropen, behandeld zijn. Voor elke soort wordt de literatuur opgegeven en volgt een korte beschrijving, soms met vermelding van vijanden en bestrijdingswijze, of biologie. Hoewel men in de Review of applied Entomology, serie A (1913 — heden), vrijwel alle recente literatuur over voor land- en tuinbouw schadelijke schildluizen kan opsporen, is het toch prettig over deze nieuwe samenvatting te kunnen beschikken.
4) Schmutterer, H., (1959). Schildläuse oder Coccoidea, I Deckelschildläuse oder Diaspididae, Deel 45 van ..Die Tierwelt Deutschlands” (onder redactie van Fr. Dahl e.a.).
Deze verhandeling bevat 260 blz., 134 tekstfiguren en 6 platen met foto’s; de afbeeldingen zijn bijna alle origineel en zeer goed.
Het algemene gedeelte (blz. 1 — 44) behandelt de in- en uitwendige bouw, postembryonale ontwikkeling, biologie, geografische verspreiding, verzamelen, prepareren en kweken. Het bijzondere gedeelte bevat determinatie-tabellen voor de onderafdelingen tot op de soorten, die uitvoerig beschreven worden; synoniemen, literatuur, verspreiding en biologie worden vermeld; van bijna alle soorten worden afbeeldingen gegeven.
In Duitsland zijn thans 59 Diaspidinae (echte schildluizen of schilferluizen) bekend.
De meeste daarvan leven in kassen; ongeveer 20 soorten komen in de vrije natuur voor.
Wij beschikken voor determinatie van de West- en Zuideuropese Diaspididae reeds over verschillende werken, nl. de grote monografie van Balachowsky (1948/54), die alle soorten van Europa en N.-Afrika behandelt, de verhandeling van Zahradnik (1952) voor Tsjechoslowakije, en van Lupo (1938/54) voor Italië. Wat Oost-Europa betreft, moeten het werk van Koroneos (1934) voor Griekenland, en de determinatie-tabellen van Borchsenius (1950) voor het uitgestrekte Russische gebied genoemd worden.
Wat de overige schil dluis-families aangaat (die niet tot de gemakkelijkste behoren !), zijn we veel minder goed voorzien. Naast de oudere werken van Leonardi (1920) en Gomez-Menor (1937), die alle bekende cocciden van Italië en Spanje behandelen, is men voor determinatie van Pseudococcidae en Lecaniidae grotendeels aangewezen op de mono¬ grafieën van Borchsenius (1949) voor de eerste familie en voor de laatste familie op het bovengenoemde werk van 1959- Het is te hopen, dat Balachowsky en Schmutterer tijd zullen vinden om ook de niet-diaspine schildluizen van Europa en Duitsland te behandelen; Schmutterer heeft reeds veel gepubliceerd over de Duitse Lecaniidae. *) — A. Reyne.
*) De bovengenoemde werken van Balachowsky, Borchsenius en Zahradnik werden reeds besproken in Ent om. Ber. 13 : 190, 333 en 15: 231.
Aangeboden. Kruseman, De Insekten, 2 delen, ƒ8; Balthasar, Chrysidoidea (Fauna C.S.R.), ƒ 12; Sichel, Etudes homénoptérologiques, ƒ 5; Cockerell, Bees of the family Hylaetidae from the Ethiopian region (1942), ƒ 2; idem Bees from Erithrea (gen. Allodape ) (1935), ƒ 1.
G. van der Zanden, N. Brabantlaan 21, Eindhoven.
■ 7ö a<-<-ci a,
£ 6 Î
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
Deel 20 1 februari I960 No 2
Adres der Redactie :
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 * — Nederland
INHOUD : P. J. Brakman : Zeeuwse Wantsenvangsten II (p. 21). — M. P. Peerdeman : Bijdrage tot de kennis van de vlinderfauna van oost Zeeuws-Vlaanderen (p. 26). — E. J. Nieuwenhuis: Over Adolias dirtea F. (Lep., Nymphal.) (p. 29). — C. J. H. Franssen and W. P. Mantel : The Flax Thrips: Thrips lini Lad. or Thrips linarius Uzel ? (p. 30). — L. G. E. Kalshoven : Data on the occurrence of Glyptotermes and Neotermes species in Java and Sumatra (p. 34). — Literatuur (p. 25: S. van Heijnsbergen, G. Kruseman). — Korte mededelingen (p. 29: C. G. Wagenaar; p. 33: W. H. Soutendijk; p. 40: G. Kruse¬ man, B. J. Lempke).
Zeeuwse Wantsenvangsten II
door
P. J. BRAKMAN
23. Deraeocoris ( Camptobrochis ) punctulatus (Fn.), Oostkapelle, 10. X. 1954, één $ onder Cakile in de duinen.
24. Bryocorïs pteridis (En.), Oostkapelle, 13.VI.1953, de f. macroptera in groot aantal op wij fj esvaren. Deze zeldzame vorm was hier minstens zo algemeen als de f. brachyptera.
25. Conoslethus frisk us Wgn. De in mijn eerste wantsenbijdrage (1952) ver¬ melde C. salinus ]. Sb. blijkt tot de nieuwe door Wagner (1952) beschreven soort frisicus te behoren. Mijn materiaal werd door de auteur gerevideerd. Waar¬ schijnlijk behoren de door Reclaire (1932) in zijn Naamlijst (en de vervolgen daarop) vermelde exemplaren van salinus eveneens tot frisicus en is het twijfel¬ achtig of salinus wel in ons land voorkomt. De nieuwe soort is aan de Zeeuwse buitenwateren niet zeldzaam en komt vooral op f uncus Gerardi Loisl. voor, zowel aan de Ooster- als aan de Westerschelde.
26. Orthonotus rufifrons (Fn.), Oostkapelle, 24.VII.1953, één $ en twee $ $ gesleept op een bospad.
27. Plagiognathus litoralis Wgn. is aan de Zeeuwse kusten niet zeldzaam op Artemisia maritima L.
28. Chlamydatus saltitans (Fn.), Vrouwenpolder, 26.VI.1954, de f. macroptera in aantal onder op de grond uitgespreide grasstengels op een zilt terrein; Borssele (de Kaloot), 27. VI. 1954, een $ macr. en een $ brach., eveneens onder zout- minnende grassen.
29. Sthenarus rotermundi (Sch.), Nieuw- en St. Joosland, 20.VII.1950, in groot aantal op abeel.
30. Dicyphus pallidus fH.-S.), Oostkapelle, 24. VII. 1953, in aantal op Melan- dryum dioecum Sim., tezamen met D. globulifer (Fn.) en D. errans (W.).
Uiüi. wm,
SMITHSONIAN ccn „ . INSTITUTION FEB 2 4 Igßf)
22
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960
31. Orthocephalus coriaceus (F.), ( mutabilis Fn.), Nisse, VII. 1953, 1955 en 1956, in klein aantal op Centaur ea nigra L. op warme dijkhellingen.
32. Haïtiens apterus (L.), Nisse, 9.VIII.1953, een brachypteer $ gesleept op een zonnige dijkhelling.
33. Fieberocapsus flaveolus (Rt.) werd in een tweetal Zeeuws-Vlaamse moe¬ rasjes op de bodem, aan de voet van ] uncus en grassen gevonden: Hoek, VII- VIII. 1954 in klein aantal; Hoofdplaat, 9. VIII. 1959, ruim 40 exemplaren, ver¬ schillende paren in copula. Laatstgenoemde vindplaats bezocht ik een week later nog eens en kon toen met moeite nog 1 $ vinden. Alle gevangen exemplaren behoren tot de f. brachyptera. Gravestein (1952) meldde deze soort voor het eerst uit ons land van Texel. Zij zal bij deugdelijk onderzoek van moerassige biotopen wel niet zo zeldzaam blijken te zijn. Stichel (1957) meldt dat deze soort op Delphaciden jaagt.
34. Megaloceroea recticornis (G.). Een verrassing was de vangst van deze grote Miride in het polderland van Zuid-Beveland. Zij komt daar voor op enkele op het zuiden liggende dijkhellingen op hoge grassen: Nisse, 18. VII. 1953, één 9 ; idem, 29-VII.1953, één $ ; Borssele, 6.VIII.1955, één 9 ; idem, 21. VIII. 1956, één 9 . Tot voor kort was deze soort alleen uit Z. -Limburg bekend, waar ik haar o.a. op de bekende helling bij Bernden in aantal ving (4.VII.1951). Zij werd echter de laatste tijd ook bij Wageningen gevonden (Cobben, 1953). De Zeeuw¬ se vondsten zijn niet zo verwonderlijk als men let op de verspreiding in Engeland, waar deze soort eveneens en uitsluitend in de kuststreken voorkomt (Butler, 1923).
35. Trigonotylus psammaecolor Rt. komt in Zeeland aan de kust overal voor waar helm groeit. Ik vond haar op Walcheren, Noord- en Zuid-Beveland en aan de Zeeuws-Vlaamse kust. De imaginale periode van deze soort duurt niet veel langer dan veertien dagen en valt van eind juni tot midden juli.
36. Teratocoris lineatus Wgn. Deze door E. Wagner (1952a) beschreven soort, die ook in ons land op Texel werd gevonden (Gravestein, 1952), bleek voor te komen op Juncus maritimus Lam. op een zilt terrein aan de Braakman bij Hoek. Imagines werden gevonden vanaf half juni tot half juli van de jaren 1954 tot en met 1957. De $ $ van deze soort zijn zeer spoedig verdwenen, in juli vangt men bijna uitsluitend $ 9 .
37. Phytocoris dimidiatus Kbm., Oostkapelle, 2 5. VI. 19 58 in klein aantal op lage eiken in de duinen.
38. Phytocoris reuteri Sd. vond ik enkele malen in aantal in verwaarloosde (niet-bespoten) boomgaarden op appelbomen, die sterk met bladluizen en mijten waren bezet: Nieuw- en St. Joosland, 7. VIII. 1949; Nisse, 5. VIII. 1954 en 28. VIII. 1954.
39- Adelphocoris seticornis (F.) komt in enkele moerasjes in Zeeuws-Vlaan- deren voor: Hoek, 10.VII.1954 en 17.VIII.1954; Hoofdplaat, 19.VII.1959, op beide vindplaatsen in aantal op Vicia en Lathyrus. Behalve de nominaatvorm werden gevonden de f. plagifera Rt., f. pallidipennis Rt. en f. femoralis Wgn. De laatstgenoemde vorm was nog niet uit ons land gemeld.
40. Stenotus binotatus (F.) is niet zeldzaam op enkele plaatsen op Zuid-Beve¬ land (’s-Heer Arendskerke, Nisse) en in Zeeuws-Vlaanderen (Hoek, IJzendijke). Op Walcheren kon ik haar tot dusverre niet vinden. De soort heeft kennelijk
ZEEUWSE WANTSENVANGSTEN
23
een voorkeur voor beschutte en grazige plekken aan dijkhellingen en in beboste moerasjes.
41. Polymerus ( Poeciloscytus ) palustris Rt, Hoofdplaat, VI-VII.1959, drie $ $ en vijf $ $ op Galium palustre L. in een beschut moerasje.
42. T emnostethus gracilis Hv., Nisse, 5. VIII. 1954, in klein aantal op appel¬ bomen.
43. Tetraphleps hi eus pis (H. -S.), Oostkapelle, IX. 1953 in groot aantal op Larix.
44. Loricula eie gant ula (Bär.), Nisse, 22.VII.1956, vier Ç $ op appel.
45. Nabis hoops Schi., Hoek, 17 en 22. VIII. 1954, telkens 1 exemplaar der f. brachyptera op vochtig terrein onder Juncus en grassen, tezamen met Fiehero- capsus flaveolus (Rt.). Gravestein (1955) meldt de soort van Terschelling, terwijl Cobben (1958) vindplaatsen uit Limburg en Gelderland geeft.
46. Salda mülleri (Gml.) (faun. nov. spec.). Hoofdplaat, in een sterk met wilgen begroeid moerasje, op open plekken tussen de struiken. De soort werd in aantal verzameld van 24. V. 1959 tot 28. VI. 1959. Op 21. VI werden de meeste exemplaren gevangen (15). Larven werden slechts weinig gevonden. De dieren houden zich meestal verscholen op de bodem en leven solitair. Slechts bij zeer warm weer zag ik ze rondspringen. Het vangen van een grote serie kostte veel moeite, men dient de vegetatie op de bodem van het moeras zeer zorgvuldig af te zoeken. Het merendeel der gevangen exemplaren behoort tot de f. brachyptera, slechts 2 macroptere $ , $ werden gevonden. De heer Cobben, die het gehele materiaal onderzocht, zal t.z.t. over de verwantschap van deze soort met S. morio Zett. publiceren.
47. Saldula palustris (Dgl. & Sc.) is op zilte terreinen in Zeeland algemeen, in tegenstelling tot S. pallipes (F.), die veel zeldzamer is. Mijn materiaal van beide soorten werd door de heer Ed. Wagner gerevideerd. Cobben (1957) noemt reeds een reeks vindplaatsen uit ons land voor palustris, alle van de kust.
48. Acalypta gracilis (Fb.), Cadzand, 4. VIII. 1953, twee exemplaren in droog mos in de duinen.
49. Tingis ampliata (H.-S.), Borssele, 14. VI. 1953, acht exemplaren op Cirsium arvense Scop.
50. Catoplatus fahricii (Stal), Hoek, 2. VI. 1957, vier exemplaren op Chrysan¬ themum Leucanthemum L.
51. Physatochila dumetorum (H.-S.), Nisse, 4. IX. 1957, in klein aantal op meidoorn.
52. Monanthia symphyti (Vak), Hoek, VI-VIII, in groot aantal op smeerwortel.
53. Berytinus clavipes (F.), Nisse, 17. VIL 1959, ruim 60 exemplaren op een droge dijkhelling aan de voet van grassen. Bij deze vangst bevonden zich 2 $ $ en 18 $ Ç van de f. macroptera. Het verschil in halsschildvorm tussen de f. brachyptera en de f. macroptera, in geen enkel handboek duidelijk vermeld, is dermate groot, dat men aanvankelijk denkt met twee soorten te doen te hebben. Bij de f. brach, is het halsschild op de bovenzijde vlak, de zijranden bijna evenwijdig; bij de f. macr. is het halsschild op de bovenzijde bultig gewelfd, de zijden naar de basis sterk verbreed. Laatstgenoemde vorm schijnt zeldzaam te zijn, o.a. Saunders (1892) zegt deze vorm nooit te hebben gezien. Het verschil in ontwikkeling van de membraan is bij beide vormen niet zeer opvallend. Het is daarom misschien beter te spreken van de macroptere en de submacroptere vorm.
24
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960
Deze soort was tot dusverre uitsluitend van Z. -Limburg en Nijmegen gemeld.
54. Berytinus signoreti (Fb.), Domburg, 11. VIII. 1953, één exemplaar op een duinhelling aan graswortels.
55. Cym'us melanocephalus Fb., Oostkapelle, VII-VIII.1953 in groot aantal op J uncus in vochtig duinterrein; Nisse, 5. VII. 1953, één exemplaar op Scirpus aan de rand van een plasje. Deze nog maar kort in ons land bekende soort blijkt dus niet alleen in Limburg voor te komen.
56. Drymus reyii Dgl. & Sc. ( picinus Rey) is op enkele plaatsen niet zeldzaam, vooral op vochtig terrein: Oostkapelle, Vrouwenpolder en Nisse. Een enkele maal vond ik deze soort samen met D. brunneus (R. Sb.) en D. sylvaticus (F.) overwinterend in veenmos rond een bospoeltje. De soort is kortgeleden door Wagner (1954) van D. sylvaticus afgesplitst, m.i. terecht. Ook bij gemengd voorkomen levert de determinatie geen moeilijkheden op. Cobben (1958) schijnt enige twijfel te koesteren aangaande de specifieke waarde van reyii.
57. Taphropeltus contractus (FL-S.), Ritthem, 27. IV. 1952, vier exemplaren op de muren van fort Rammekens, aan plantenwortels.
58. Coreus scapha F., Nieuwvliet, 3. VIII. 1953, in groot aantal met larven op Cynoglossum in de duinen.
59. Chlorochroa pinicola (Ms.). Deze in ons land niet gewone soort blijkt in aantal voor te komen op aangeplante Pinus Mugo Turra in de waterleidingduinen bij Oranjezon (gern. Vrouwenpolder). De dieren zitten in de toppen van deze manshoge dennestruiken. De grootste vangsten werden in de herfst gedaan (o.a. IX-X.1952 in groot aantal), doch ook op 24. V. 1953 werd de soort op deze vindplaats aangetroffen. In het buitenland blijken de larven van deze wants soms van beperkte betekenis te zijn voor de bestrijding van eieren en rupsen van Bupalus piniarius L. (Jahn, 1942). Deze auteur vond een zekere correlatie tussen het massaal optreden van de spanner en de wants in West-Slowakije. De imagines leven ook volgens haar in de boomkruinen en zijn dus moeilijk bereikbaar. Haar kweekproeven wezen uit, dat larven, gevoed met rupsen en dennenaaiden, langer bleven leven dan die, uitsluitend met naalden gevoed. Het dieet is dus waar¬ schijnlijk gemengd. De zeldzaamheid van deze wants in ons land is dus misschien slechts schijnbaar. Men zal moeten zoeken in de kruinen van dennebomen, wat in mijn geval geen moeilijkheden opleverde.
60. Jalla dumosa (L.), Hoek, 22.VIII.1954, een $ op de bodem in een droogstaand moerasje, onder gras.
61. Cydnus nigritus (F.), Zoutelande, 17. V. 1953, één exemplaar op het strand
Zusammenfassung
Faunistische und oekologische Notizen über Wanzenarten aus den südwest¬ lichen Teilen Hollands (Provinz Zeeland). Neu für die holländische Fauna wird Saida müller i (Gml.) verzeichnet. Diese Art wurde in einem stark mit Weiden bewachsenen Sumpfgebiet an der Scheldemündung, auf offenen Stellen am Boden gefunden. In diesem Sumpfgebiet wurde auch in Anzahl Fieberocapsus flaveolus (Rt.) gefangen. Die nirgendwo deutlich erwähnten Halsschildunterschiede zwischen f. brach, und f. macr. des Berytinus clavipes (F.) werden kurz beschrie-
ZEEUWSE WANTSENVANGSTEN
25
ben. Die seltene f. macr. von Bryocoris pteridis (Fn.) wurde in grosser Zahl auf Athyriutn fïlix femina Roth, gefunden.
Literatuur
Brakman, P. J., 1952» Zeeuwse Wantsen vangsten I. — Ent . Berichten 14 : 129 — 131.
Butler, E. A., 1923, A biology of the British Hemiptera-Heteroptera. — London.
Cobben, R. H., 1953» Bemerkungen zur Lebensweise einiger holländischen Wanzen (Hemiptera-Heteroptera). — Tijdschr . Ent. 96 : 169 — 198.
- » 1957, Beitr. z. Kenntnis der Uferwanzen (Hem. Het. Fam. Saldidae) —
Ent. Berichten 17 : 245 — 257.
- » 1958, Biotaxonomische Einzelheiten über niederländische Wanzen (Hemip-
tera, Heteroptera) . — Tijdschr. Ent. 101 : 1 — 46.
Gravestein, W. H.» 1952, Negen nieuwe wantsen voor de Nederlandse fauna (Hem., Heteropt.). — Tijdschr. Ent. 95 : CXIV— CXIX.
- , 1955, Oecologische gegevens omtrent Nabis boops Schioedte (Hemiptera-
Heteroptera). — Ent. Berichten 15 : 395 — 397.
Jahn, Else, 1942» Chlorochroa pinicola M. R., Beitrag z. Morphologie und Lebensweise. — Zehs ehr. angew . Ent. 29 : 164 — 175.
Reclaire» A., 1932, Naamlijst der in Nederland en het omliggend gebied waargenomen wantsen (hemiptera-heteroptera) . — Tijdschr. Ent. 75 : 59 — 258.
Saunders, E., 1892, The Hemiptera Heteroptera of the British Islands. — London.
Stichel, W., 1957, Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen» II Europa, 2 : 540 — 541.
Wagner, Ed., 1952, Conostethus frisicus nov. spec.» eine neue Miriden-Art von der deut¬ schen Nordseeküste (Hemipt., Heteropt.). — Schrift, naturw. V er. Schleswig- Holstein 26 : 5 — 8.
- , 1952a» Teratocoris lineatus nov. spec., eine neue Miridenart (Hem. Het.) ■ —
Ent. Berichten 14 : 158 — 160.
- , 1954, Dry mus picinus Rey, eine bisher übersehene Lygaeidenart (Hem. Het.)
— Schrift, naturw. Ver. Schleswig-Holstein 27 : 34 — 35.
Nieuw- en St. Joosland (Walcheren), Wilhelminastraat 21.
Linssen, E. F., Beetles of the British Isles I en II, Frederick Warne & Co., Ltd., Londen, 1959- Prijs 30 sh.
Twee nieuwe deeltjes in de bekende ,, Wayside and Woodland Series”, ditmaal over Coleoptera, waarbij de schrijver ook de Strepsiptera rekent. De boekjes zijn keurig verzorgd met vele uitstekende afbeeldingen in zwart en wit en een 63-tal gekleurde platen, die ik over 't algemeen niet erg geslaagd vind, zowel wat kleur als vorm der afgebeelde dieren betreft. De nomenclatuur is zeer modem; over de juistheid der gebruikte namen kan ik niet oor¬ delen» maar wat ik de schrijver zeer kwalijk neem is het feit, dat hij van de geslachts¬ namen en de synoniemen geen enkele auteursnaam vermeldt. Verder kort hij alle auteurs¬ namen zo drastisch af, dat zij nagenoeg onherkenbaar worden, zodat de lijst achterin zeker niet overbodig is.
Alle in Engeland voorkomende geslachten worden genoemd en de meeste afzonderlijk behandeld, zij het uiteraard vaak zeer kort. Van de meeste behandelde soorten worden uitvoerige biologische gegevens vermeld. Aan het eind van elk deel bevindt zich een uit¬ voerige literatuur-opgave en een lijst van vaktermen. — S. van Heijnsbergen.
Stichel, W., Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen, II, Europa. Vol. 3» Heft 5, p. 129 — 160. In deze aflevering wordt een begin gemaakt met de Reduviinae.
Vol. 3, Heft 6, p. 161 — 192. Hiermee is dit belangrijke werk gevorderd tot Himacerus. — Kr.
26
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960
Bijdrage tot de kennis van de vlinderfauna van oost Zeeuws-Vlaanderen
door
M. P. PEERDEMAN
In de tweede helft van juli 1959 onderzocht ik met de heer J. W. M. Heijke de in aanmerking komende gedeelten van oost Zeeuws-Vlaanderen. Van dit gedeelte van Nederland was entomologisch nog niets bekend. Dit is niet zo wonderlijk, want het gebied is landschappelijk onaantrekkelijk. Veel anders dan weilanden en akkers vindt men er niet.
Niettemin had het Groot Eiland bij Hulst de belangstelling van vooraanstaande entomologen en ook van mij, zodat ik het er toch op gewaagd heb die streek eens te gaan onderzoeken.
Onderzocht is dus het Groot Eiland, het boscomplex ,,’t Jagertje” bij Hulst, de bosjes en de terreinen in de Clinge Polder, de watertjes de Kriekeput en de Weekjes bij de grens en de terreinen van de Waterleiding Mij. Zeeuws-Vlaan¬ deren. Voorts werd het gebied op de brommers doorkruist, waarbij werden onder¬ zocht klavervelden, greppels, heggen, bermen en enkele kreken. Het had in de streek sinds drie maanden niet meer geregend, dus het land was enorm droog.
Wij kampeerden achter een boerderij te Clinge, waar ook de lamp was opge¬ hangen. Dit was wel de gunstigste plaats, omdat daar een stukje bos in de nabijheid was.
Gedurende de eerste week hadden wij iedere dag zon en was de vangst overdag, wat het aantal exemplaren betrof, bevredigend. Het aantal soorten was echter laag. In de tweede week begon het te regenen en hadden wij slechts drie dagen zon.
De lichtvangst bleef, zowel wat het aantal soorten als wat het aantal exemplaren betreft, beneden de verwachting.
Oorzaak de droogte? Ervaringen van lichtvangers in andere droge gedeelten van het land zullen misschien aanwijzingen kunnen geven, of het hier al of niet een plaatselijk verschijnsel betreft.
Ondanks deze sombere inleiding valt het aantal waargenomen soorten nog wel mee. Er werden gezien 174 soorten macro’s en 89 soorten micro’s. Van de micro’s konden 61 soorten in korte tijd door mij met zekerheid worden gedetermineerd. Het aantal macro’s is dus even hoog ongeveer als te Odoorn, waar ik 170 soorten ving. In Zeeuws-Vlaanderen, dat zoveel zuidelijker ligt, had ik er echter meer verwacht, zoiets als te Someren waar ik 231 soorten waarnam.
Ik laat hierna een lijst volgen van soorten, die vermeldenswaard zijn met een aanduiding van de mate van voorkomen. Onder ,, gewoon” versta ik 5 stuks of meer per dag en waar een getal genoemd wordt, wordt daarmede aangegeven hoeveel stuks er in het geheel gezien zijn.
1. Thymelicus lineola Ochsenhei- 3. Papilio machaon L., 1 (Groot
mer, gewoon Eiland)
2. Thymelicus sylvestris Poda, 4. Aricia agestis Schiff., gewoon
gewoon
VLINDERFAUNA VAN OOSTELIJK ZEEUWS- VLAANDEREN
27
5. Argynnis paphia L., 1 (Groot
Eiland)
6. Pyronia tit bonus L., gewoon
7. Hyloicus pinas tri L., 1 (Hulst)
8. Harp y ia jure ul a Clerek, 2
9. Gluphisia crenata Esper, 2
10. Drymonia querna F., 1
11. Pheosia gnoma F., 2
12. Lasiocampa quercus L., gewoon
13. Drepana binaria Hufn., 1
14. Cilix glaucata Scop., 2
15. Tethea or Schiff., gewoon ló. Roeselia albula Schiff., 1
17. Eilema griseola Hb., gewoon
18. Pelosia muscerda Hufn., 1
19. Phragmatobia juli ginos a L.,
gewoon
20. Simyra albovenosa Goeze, 1
21. Cryphia raptricula Schiff., 1
22. Cryphia perla F., 1
23. Agrotis ypsilon Hufn., 11
24. Agrotis nestigialis Hufn., 2
25. Agrotis put a Hb., 2
26. Amatbes sexstrigata Hw., 1
27. Actinotia polyodon CL, 3
28. Mythimna albipuncta F., 2
29. Hade na bi cruris Hufn., 3
30. Nonagria geminipuncta Hw., 18
31. Ar eno stola pygmina Hb., 1
32. Ar eno stol a fluxa Hb., 1
33. Ar eno stola phragmitidis Hb.,
gewoon
34. Zenobia subtusa F., gewoon
35. Zenobia retusa L., 3
36. Hoplodrina blanda Schiff., 1
37. Amphipoea fucosa Freyer, 2
38. Hydraecia mie ace a Esp., 6
39. Talpopbila matura Hufn., 1
40. Euplexia lucipara L., 1
41. Miana Ut er o sa Hw., 3
42. Apamea ypsilon Schiff., 1
43. Eustrotia uncula Clerek, 1
44. Earias clorana L., 6
45. Plus ia festucae L., 1
46. Abrostola triplas ia L., 3
47. Abrostola tripartita Hufn., 3
48. Paras co tia fuliginaria L., 2
49. Zanclognatba tarsipennalis Tr., 1
50. Sten ba biselata Hufn., 4
51. Scopula immutata L., 5
52. Scopula nigropunctata Hufn., 1
53. Ortbolitha ebenopodiata L., 3
54. Chesias rufata F., 3
55. Anaitis ef formata Guenée, 7
56. Calocalpe ?mdulata F., 1
57. Lygris te stat a L., 2
58. Xanthorho'é s padie ear ia Schiff.,
gewoon
59- Xanthorho'é ferrugata Clerek, gewoon
60. Ortbonama vittata Bkh., 1
61. Ecliptopera silaceata Schiff., 2
62. Epirrboë alternata Müller, 3
63. Perizoma alcbemillata L., 5
64. Perizoma bij as data Hw., 1
65. Perizoma albulata Schiff., 1
66. Hy drei ia flammeolaria Hufn., 3
67. Euch o e ca nebulata Scop., 4
68. Eupithecia linariata F., 1
69. Eupithecia ab sint hi at a Clerek, 2
70. Eupithecia succenturiata L., 3
71. Eupithecia tantillaria Boisduval, 3
72. Antic ollix spars at a Tr., 2
73. Abraxas sylvata Scop., gewoon
74. Ourapteryx sambucaria F., 1
75. Ennomos alniaria F., 8
76. Selenia bilunaria Esp., gewoon
77. Crocallis elinguaria L., 1
78. Opisthograptis luteolata L.,
gewoon
79. Epione repandaria Hufn., 3
80. Semiothisa alternaria Hb., gewoon
81. Semiothisa liturata Clerek, 2
82. Semiothisa clathrata L., 4
83. Peribatodes gemmaria Brahm,
gewoon
84. Serraca punctinalis Scopol i, 1
28
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.11.1960
Ten gerieve van hen die belangstellen in de micro’s, volgt hier nog een lijst van Micro -lepidoptera, haast alle te Clinge op licht gevangen.
1. Crambus perlellus Scop., 1
2. Crambus contaminellus Hübn., 2
3. Crambus falsellus Schiff., gewoon
4. Crambus selasellus Hübn., 1
5. Crambus tristellus Schiff., gewoon
6. Crambus culmellus Linn., gewoon
7. Chilo phragmitellus Hübn., 1
8. Acentropus niveus Oliv., 2
9. Laodamïa jus ca Haw., 2
10. Nephopteryx hostilis Steph., 2
11. Phycita spissicella Fab., 1
12. Acrobasis tumidella Zinck.
{zelleri Rag.), 1
13. Euzophera pin guis Haw., 1
14. Herculia glaucinalis Linn., 1
15. Hypsopygia costalis Fab., 2
16. Pyralis farinai is Linn., 5
17. Nymphula stratiotata Linn., 1
18. Meso graphe forficalis Linn.,
gewoon
19. Evergestis pallidata Hufn.
(. straminalis Hb.), 6
20. Sylepta ruralis Scop., gewoon
21. Nomophila noctuella Schiff., 50
22. Eurrhypara hortulata Linn.
(, urticata L.), 2
23. Udea nivealis Fab.
( prunalis Schiff.), 1
24. Udea martialis Guen.
(ferru galis Hb.), 4
25. Pyrausta lancealis Schiff., 2
26. Pyrausta coronata Hufn.
( sambucalis Schiff.), 1
27. Pyrausta nubilalis Hübn., 5
28. Pyrausta verbascalis Schiff., 5
29. Pyrausta aurata Scop., gewoon
30. Acl er is variegana Schiff., gewoon
31. Acleris aspersana Hb., 1
32. Acleris holmiana L., 3
33. Tortrix paleana Hb., 3
34. Cacaecia spectrana Tr.
(i costana H.-S.), gewoon
35. Parapandemis ( Pandemis )
rib e an a Hb., 3
36. Adoxophyes reticulana Hb., 1
37. Cnephasia longana Hw., gewoon
38. Phalonia smeathmanniana F., 1
39. Euxanthis hamana L., 1
40. Evetria resinella L. (de gallen)
41. Ancylis derasana Hb., 2
42. Gypsonoma aceriana Dup., 1
43. Notocelia uddmanniana L., 3
44. Eue osma cana Hw., 1
45. Eue osma expallidana Hw., 1
46. Bactra lanceolana Hb., 1
47. Endothenia antiquana Hb., 1
48. Apotomis semifasciana Hw., 1
49. Argyroploce salie ella L., 1
50. Argyroploce rufana Sc., 1
51. Laspeyresia pomonella L., 5
52. Platyptilia pallidactyla Haw.
(( ochrodactyla auct.), 4
53. Pterophorus monodactylus
Linn., 1
54. Carcina quer cana F., 3
55. Gelechia virgella Thnbg., 2
56. Argyresthia conjugella Z., 2
57. Yponomeuta vigintipunctatus
Retz., 5
58. Yponomeuta malinellus Z.,
gewoon
59. Cerostoma scabrella L., 8
60. Cerostoma xylostella L., 6
61. Plut ella maculipennis Curt., 19
Summary
List of the principal Macrolepidoptera and a list of Microlepidoptera taken in the eastern part of Zeeuws-Vlaanderen (prov. of Sealand) in the second half of July 1959.
Amsterdam-W. 1, Westlandgracht 175 II.
OVER ADOLIAS DIRTEA F.
29
Over Adolias dirtea F. (Lep., Nymphal.)
door
E. J. NIEUWENHUIS
Op onze 9 le Wintervergadering besprak ik de bekende Nymphalide Adolias dirtea F. uit Z.O.-Azië.
Oorspronkelijk werden van deze soort een aantal subspecies beschreven, die alle geografisch gescheiden voorkwamen. Het is Toxopeus geweest, die op de 100ste Zomervergadering van onze Vereniging, welke op 3 juli 1948 te Norg werd gehouden, de kwestie der subspecies van, een andere kant heeft bezien: hij constateerde voor W. Java 3 subspecies, die in dit gebied gemengd voorkomen. Aan de hand van materiaal uit Meulaboh (westkust van N. Sumatra) heb ik de situatie op Sumatra nagegaan, zonder tot een definitief resultaat te komen, hoewel ik ervan overtuigd blijf, dat ook op dit eiland meer dan één vorm voorkomt.
Gelukkiger was ik met mijn pogingen ten aanzien van het eiland Billiton, mede dank zij de hulp van de heer Cardinaal, die vele jaren op dit eiland heeft doorgebracht en daar intensief heeft verzameld en gekweekt. Tot 1913 werd aangenomen, dat aldaar de stamvorm dirtea F. vloog met een variabel $ , waarvan de donkere extreme vorm door Snellen in 1870 als f. immaculata werd beschreven. In 1913 heeft Fruhstorfer Adolias dirtea F. van Billiton als subsp. silawa afgesplitst, waarbij dan Immaculata Sn. als vrouwelijke vorm werd ge¬ handhaafd. Uit het van Cardinaal ontvangen materiaal en uit diens kweek- p roeven blijkt duidelijk, dat op Billiton 3 vormen vliegen, die vroeger samen als dirtea F. resp. dirtea silawa Frhst. werden beschouwd. In de eerste plaats kwam naar voren, dat bij het donkere $ een $ behoort, dat belangrijk van het gang¬ bare dirtea-ty pe afwijkt. Ook de rups en de voedselplant verschillen van die van dirtea . De beide resterende vormen van Billiton zijn van het gewone dirtea- type, echter als $ en $ duidelijk verschillend. Het is een goed voorbeeld van een species duplex. Aangezien het type van, de subsp. silawa Frhst. momenteel niet te achterhalen is, moet het geven van een naam aan de derde vorm nog achter¬ wege blijven.
Deze materie blijft verder in onderzoek, zodat ik hoop t.z.t. op deze voorlopige mededeling een andere te kunnen laten volgen, die de nomenclatuur regelt.
Summary
Preliminary note on Adolias dirtea , mainly with regard to the island of Bil¬ liton. At that locality it was found that the dark coloured $ , described as fa. Immaculata by Snellen, belongs to a $ which strongly deviates from the usual dirtea form. Two other forms are of the normal type, so that there exist three forms in all. Nomenclatural problems will be discussed later.
Rotterdam, Bentincklaan 37 A.
Bapta temerata Schiff. (Lep., Geom.) . Ook in Wassenaar is deze soort, die tot voor kort in de duinstreek onbekend was, thans gesignaleerd. Ik nam 4 exemplaren in 1959 waar op uiteenlopende plaatsen in het Wassenaarse gebied, die overdag tegen boomstam¬ men zaten. De dieren waren prachtig vers.
C. G. Wagenaar, van Zuylen van Nijeveltstraat 233? Wassenaar.
30
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960
The Flax Thrips: Thrips lini Lad. or Thrips linarius Uzel?
by
C. J. H. FRANSSEN and W. P. MANTEL
Institute for Phytopathological Research ( I.P.O. ), Wageningen. The Netherlands
In the Netherlands and surrounding countries a disease occurs in flax which is called ’’kwade koppen” (bad heads). Until recently it was assumed to be caused exclusively by the adults of the flax thrips which are referred to in the literature as either Thrips Uni Lad. or Thrips linarius Uzel; we have not found other names for this insect. However, in two recent publications it is stated that the ’’bad heads” can also be brought about by the larvae of the long-winged generation of Thrips angusticeps Uzel and by the adults of this generation. Under the present circumstances the larvae of this species play a much greater role in the Netherlands than the adults of the flax thrips, as far as the above- mentioned phenomenon is concerned (Franssen, 1955; Franssen & Huisman, 1958).
The nomenclature of Thrips angusticeps , described in 1895 by Uzel, has never presented any difficulties. However, which should be the right name for the flax thrips ? In flax, apart from the two species mentioned, numerous other Thysanoptera are found; this has been reported by nearly all research workers engaged in the study of flax insects. It was also known to Priesner (1928) who in his well-known handbook states: ,,Der Name Flachsfliege” ebenso wie ,, Thrips linarius ’ ist vielfach nur ein Sammelname, der von Phytopathologen und Flachsbauern für verschiedene, auf Linum usitatissimum vorkommende Thysanopteren- Arten gebraucht wurde”. (The name flax thrips, like Thrips linarius , is more of a collective name which was used by Phytopathologists and flax farmers for various Thysanoptera-species found on Linum usitatissimum) . Doeksen (1938) found 13 species in flax, Ermolaev (1940) 7, von Oettin- gen (1941) 13 and Morison (1943) 18; the present writers so far have found 25 species in flax.
It should be pointed out that in the Netherlands only adults of Thrips angusti¬ ceps Uzel, of the flax thrips and of the oat thrips ( Stenothrips graminum Uzel) occur frequently in flax. All other species are nearly always by far in the minority. The larvae occurring in flax in the Netherlands almost exclusively belong to the species Thrips angusticeps Uzel and (or) to the flax thrips. It is possible that the position in France is somewhat different from that in the Netherlands; however, on the whole they will agree.
Ladureau (1877) at the time also studied the bad heads in flax in France. He came to the conclusion that it was caused by a thrips which he called Thrips j Uni. Apparently Ladureau thought he had observed only one species which, however, could not have been the case, as will be shown. His descriptions and illustrations of the adults and of the larvae are so incomplete and inaccurate that they could apply to practically any dark coloured thrips. That Ladureau was j very inaccurate is apparent from the fact that the species described by him would
THE FLAX THRIPS
31
have antennae consisting of five segments, while the antennae of the representa¬ tives of the genus Thrips always consist of seven segments. Thysanoptera with antennae consisting of five segments do not occur in flax in Central Europe, at least when monstrosities are left out of consideration.
Fortunately Ladureau described some phenological and biological properties of the larvae which he observed in flax and from these descriptions it can be concluded with certainty that they all, or at least the majority, belong to the species Thrips angusticeps Uzel: „II est très intéressant de noter que ce n’est que vers le 15 mai, à l’époque où les lins sont encore très jeunes et tendres, que les
oeufs éclosent, par suite de la chaleur de la température printanière” . „ayant
remarqué une grande quantité de larves toutes jeunes au milieu d’insectes parfaits sur le point de périr, vers la fin du juin ou le commencement de juillet”.
According to Ladureau his Thrips Uni produced two generations a year, the larvae of which appear in mid May and towards the end of June or in the beginning of July. This is entirely in agreement with the biology and the phenology of Thrips angusticeps Uzel in the southwest of our country. There the flax thrips has only one generation a year, the larvae of which generally appear in flax not before mid June. There is no reason to assume that the mode of life and the phenology of the two species in Northern France would differ considerably from those in the southwest of our country.
From the investigations of Franssen & Huisman (1958) it can be concluded that the larvae found in the middle of May by Ladureau may have belonged exclusively to the species Thrips angusticeps Uzel. The larvae which he found in the flax by the end of June and in July presumably have been a mixed population of Thrips angusticeps Uzel and the flax thrips, the most important component of this mixed population being undoubtedly Thrips angusticeps Uzel.
It is conspicuous that Ladureau does not include brachypterous thrips, for the shortwinged specimens of Thrips angusticeps are found in flax fields in the Netherlands until the beginning of June, although they are rare. The larvae which Ladureau found in flax in mid May must have been the direct offspring of the short- winged form of Thrips angusticeps. Apparently Ladureau has overlooked the short- winged adults because from mid May onwards they are far less numerous than the long-winged specimens.
To which species did the adult winged specimens described by Ladureau belong ? From the time of appearance of the bad heads various species of Thysanoptera may occur in flax. About mid May especially large numbers of adult flax thrips and of oat thrips ( Stenothrips graminum Uzel) occur in flax; 10 to 12 days later one can find the macropterous form of Thrips angusticeps Uzel. Together with the three above-mentioned species specimens of the genus Limothrips may also occur fairly frequently. For several years large numbers of adult thrips were collected in the southwestern part of our country from flax fields from mid May until the harvest. Apart from the brachypterous form of Thrips angusticeps the thrips populations appeared to consist of about 74% Thrips angusticeps Uzel, 16% flax thrips, 9% Stenothrips graminum Uzel and only 1% belonged to other species. Thrips angusticeps Uzel therefore greatly
32
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.11.1960
out numbers the other species. Presumably this is also' the case in France as is apparent from the biological and phenological data concerning the larvae mentioned by Ladureau, and from a paper published by Bonnemaison & Bournier (1955). Consequently there is abundant evidence that the majority of the larvae described by Ladureau belongs to the species Thrips angusticeps Uzel and possibly most of the adult specimens observed and described by him.
Uzel (1895), on page 279 of his famous handbook, refers to Thrips Uni Lad. and makes the following remark: „Die angeführten Kennzeichen beziehen sich auf die Thysanopteren überhaupt” (The characters mentioned apply on the whole to Thysanoptera) . For this reason Uzel does not recognize the name Uni Lad. and in our opinion rightly, particularly when it is considered that many species of Thysanoptera may occur in flax, only three of which can be very numerous. In the same monograph, however, Uzel describes the females of a species as Thrips Unaria which he reports to have found in flax flowers in July and August. From his excellent description it is apparent that the species referred to in the Netherlands as ’’vlastrips” (flax thrips) is identical with Thrips linaria Uzel. Confusion with other species of the genus Thrips or with Stenothrips graminum Uzel is excluded. Uzel found only females in flax and this is in agreement with the observations by Doeksen (1938) and with our findings. The males of flax thrips do not migrate to the flax together. They are rarely found in flax and if so then only in flax fields bordering plots on which flax had been grown the previous year.
Uzel (1895) was the first to describe a species of thrips from flax recognizable from the description and the name linaria must therefore be considered as the only correct one for the flax thrips. Uzel apparently was of the opinion that the word Thrips is feminine; however, the word is masculine. In the „Handbuch für Pflanzenkrankheiten III (1913)” by Sorauer and Reh, page 228, linaria Uzel is therefore given as linarius Uzel.
We think we have shown that the flax thrips should be known as Thrips linarius Uzel and that the name Uni must be a synonym. In the Netherlands, as has already been mentioned, Thrips angusticeps Uzel and Stenothrips graminum Uzel can occur frequently in flax, in addition to Thrips linarius Uzel. These two species have also been described by Uzel in 1895 as easily recognizable species: Uzel also knew the brachypterous and macropterous forms and the males of Thrips angusticeps Uzel.
Priesner in 1928 was of the opinion that linarius and angusticeps can be easily confused and on page 364 of his standard work he even states: „Doch ist dieses Merkmal sowohl wie die Beborstung des Prothorax-Hinterrandes bei angusticeps keineswegs konstant, sodass heute durchaus noch nicht sichergestellt ist ob T . linarius von T . angusticeps wirklich spezifisch verschieden ist. Sicher ist, dass beide Arten gesellig an Flachs {Linum) Vorkommen” (Yet this character and also the chaetotaxy of the posterior margin of the prothorax is by no means constant in angusticeps , so that so far it has not been established definitely whether T . linarius is really distinguishable from T. angusticeps. It is certain that both species occur together in flax {Linum)). Speyer (1934) was the first to distinguish the species of the genus Thrips by the intermarginal hairs on
THE FLAX THRIPS
33
the underside of the segments of the abdomen, an important and constant character; on the basis of this character linarius and angusticeps are also easily distinguishable. For the differences between the two species we refer to the paper of Frans sen & Huisman (1958) on the biology and control of Thrips angusticeps Uzel.
Literature
Bonnemaison, L. et A. Bournier, 1958, Note préliminaire sur les Thrips nuisibles au lin.
Académie d’agriculture de France. Extrait du procès-verbal de la Séance du 26 novembre : 1 — 4.
Doeksen, J., 1936, Lijst van Nederlandse Thysanoptera. Zool. Mededelingen 19 : 79 — 86.
- , 1938, Kwade koppen van het vlas ( Linum usitatissimum L.), veroorzaakt door
Thrips Uni Lad. Tijdschr. Plantenziekten 44 : 1 — 44.
- , 1941, Bijdrage tot de vergelijkende morphologie der Thysanoptera. Medede¬ lingen van de Landbouwhogeschool te Wageningen (Nederland) : 1 — 114.
Ermolaev, M. F., 1940, The biology of Thrips linarius Uzel and control measures against it (in Russian). Bull. Plant Prot. : 23 — 34 (Leningrad).
Franssen, C. J. H., 1955, De betekenis van de vroege akkertrips ( Thrips angusticeps Uzel) voor het vlas en haar bestrijding in dit gewas. Tijdschr. Plantenziekten 61 : 191—201.
Franssen, C. J. H. & P. Huisman, 1958, De levenswijze en de bestrijdingsmogelijkheden van de vroege akkertrips ( Thrips angusticeps Uzel). Mededelingen van het I.P. O. no. 183 : 1 — 103 en Verslagen Landbouwkundig Onderzoek no. 64.10: 1—103.
Ladureau, M. A., 1877, Etudes sur les maladies du lin. Le Thrips Uni. Association Fran¬ çaise pour l’avancement des sciences. Compte rendu de la 6e session : 951 — 965 (Le Havre).
Morison, G. D., 1943, Notes on Thysanoptera found on flax ( Linum usitatissinum L.) on the British Isles. Ann. appl. Biol. 30 : 251 — 259.
Oettingen, H. von, 1941, Beiträge zur Biologie einiger Thysanopterenarten. Arb. Morph. Taxon. Ent. 8 (1) : 49 — 54 (Berlin-Dahlem).
Priesner, H., 1928, Die Thysanopteren Europas : 1 — 755 (Wien).
Speyer E. R., 1934, Some common species of the genus Thrips. Ann. appl. Biol. 21 : 120 — 152.
Uzel, H., 1895, Monographie der Ordnung Thysanoptera : 1 — 472 (Königgratz) .
Autographa gamma L. en de groene kikvors. In mijn tuin heb ik een vijvertje, waaarin zo van allerhanden aanwezig is, o.a. woont er sinds twee jaar Rana esculenta L. Overdag huist het dier in kruipende thijm, die op de rand groeit en waarin het zo goed als niet op¬ valt. Tegen de avond neemt het plaats op een boven het water vooruitstekende steen, waar¬ naast een Phlox in volle bloei staat. Deze Phlox wordt zeer druk bezocht door gamma's en wanneer die de bloemen aan de steenkant bezoeken, worden ze met een enorme sprong door de kikker weggevangen. Avond aan avond kijken wij naar dit schouwspel, waarbij tien¬ tallen gammas verdwijnen. Voor zover wij hebben kunnen nagaan mist de kikker nooit zijn prooi, ook al is de sprong nog zo hoog of moeilijk. Soms verdwijnen kikker en prooi in het water door een zeer ingewikkelde sprong, maar . raak is het altijd.
Tevens wil ik vermelden, dat vier padden ( Bufo vulgaris Laur.) ’s avonds onder mijn kwiklamp soms een betere vlinderbuit hebben dan ikzelf.
W. H. Soutendijk, Wiessel.
34
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.11.1960
Data on the occurrence of Glyptotermes and Neotermes species in Java and Sumatra
by
L. G. E. KALSHOVEN
Blaricum, the Netherlands
One of the main causes which led to the collecting of the data presented in this paper, was the interest taken by American scientists in the intestinal protozoan fauna of certain termite genera. In 1931 Miss Jane Collier of Harvard Universi¬ ty Medical School paid a flying visit to Java in order to collect material in behalf of Professor L. R. Cleveland, whose publications on the function of the protozoa are so well known. As I was engaged at the time in studies of Neotermes species living in the trunks of teak trees, I was able to provide colonies of N. tectonae and N. dalbergiae. Afterwards a dozen vials containing stages of N. tectonae taken from young and old colonies and prepared by me with the prescribed fixatives were sent to Boston.
In 1934 it was announced that Dr. Harold Kirby of Berkeley, California, would visit Java in the course of a world tour for collecting material of termite- protozoa. In order also to have material available from outside Java, I called in the assistance of the Forest Service. In response to this request some suitable infested timber material was obtained, which had been collected in felling areas along the Kateman and Simpang Kiri rivers in the swamp forests of S. Sumatra, as well as a few samples from Banka, the large island situated off the coast of S.E. Sumatra. The visit of Dr. Kirby was postponed for a year, but in 1935 again similar material was obtained by request from Kateman. Some samples sent from other places did not contain the species wanted. A short search for Kalotermitidae was made by myself in the teak plantations and the original low-land forest near Band jar, W. Java, VI. 193 5, and native personnel succeeded in obtaining some more samples afterwards. Parts of trunks of teak and sonokling — Tectona grandis and Dalhergia latijolia — inhabited by N. dalbergiae could be ordered from the same locality, and similar parts of teak, harbouring N. tectonae were provided by the field laboratory near Gedangan, district of Semarang, C. Java. During Dr. Kirby’s visit to Bogor in July 1935, we jointly made one-day col¬ lection trips to Tapos on the N. slope of Mount Gedé at 800 m, and to Angke in the mangrove belt near Tandjong Priok harbour on the N. coast of W. Java.
In Kirby’s papers, since published before his untimely death, and dealing with the various groups of Flagellates found in the material he had investigated, several samples from Java and Sumatra are mentioned under the host-termites, indicated by collection numbers and localities. As appears from a paper of S. L. Light (1937), the one time specialist on oriental termites, the species collected by Miss Collier were identified by him. These identifications and those of the later acquired material have been checked and completed by the eminent termite-specialist Professor A. E. Emerson of Chicago (see Kirby 1941, p. 3). Duplicates of some of the original samples are still kept in my collection.
GLYPTOTERMES AND NEOTERMES IN JAVA AND SUMATRA
35
My present notes give some additional data, mainly concerning the host timbers in which the termites were found, and in a few cases, on the size and composition of the original colonies. The notes also contain particulars supplementary to those on Neoterm es dalbergiae and N. tectonae published in my thesis (1930) and those on the Kalotermitidae in Kemner’s „Systematische und Biologische Studien über die Termiten Javas” (1934). In the latter paper the first representatives of the genus Glyptotermes met with in Java were described, as well as a new Neotermes in addition to the two already known in the country.
The Kalotermitid genera dealt with here include species which apparently may start their colonies in dead parts and wounds of living woody plants • — mostly dead branches of standing trees of various kinds — and which often extend their nests eventually into sound wood and bark tissues of the host. Therefore the study of them, besides having some interest from an ecological viewpoint, is also of importance for agriculture as well as forestry, as they may develop into potential pests — or already have done so — of woody crops, fruit trees and forest plantations, and may cause losses to timber production (see in this connection Harris ’’Termites and Forestry”, 1955).
Acknowledgements. Dr. W. V. Harris has been kind enough to check my identifications of several of my remaining samples, and I am equally grateful to him for the interest he has taken in my preparation of this paper.
My working on this study has been made possible thanks to the grant conferred on me by the Netherlands Organization for the Advancement of Pure Science (Z.W.O.).
Special part
Glyptotermes brevicaudatus Hav. 1898. W. Java: in young teak tree ( Tectona grandis ) broken in a gale at 4 m from its base, the colony being found in the dead stunted top, one meter below the fracture, Bandjar, 19. VII. 1930; one colony in a high dead teak-stump and another in a broken top of a teak-tree probably killed by root disease, Bandjar, 12. VI. 1935 (the last mentioned under nrs 4533 and 4540 in Kirby 1942a, p. 123 and 1944, p. 196).
Kirby’s mentioning of the species is the first record of its occurrence in Java. Haviland collected it in Borneo, and Holmgren (1914) listed it from E. and C. Sumatra on account of the collection of alates at light near the coast and at 1200 m altitude.
The wood which harboured the colony detected in 1930, was slightly rotten and also showed traces of earlier infestation by ambrosia beetles and the larvae of longicorn beetles. The termites were using some of the old Scolytid galleries for passage ways and they had excavated a flat vertical chamber concentrically with the annual rings. The galleries in use were partially filled with a cake of light-brown faecal matter. There were many first instar larvae present. However the colony was not collected completely at the time and only a small sample of it, including one soldier, is now in my collection.
The colony in the teak stump, collected in 1935, had its nest in the lower part of it, while a colony of Neotermes dalbergiae was found at a higher level.
36
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960
Several other teak trees, killed by root disease in the same plantations in Band jar were searched for Glyptotermes colonies in 1935, but no others were detected besides the two listed.
G. caudomunitus Kemn. 1932, 1934. Java: two samples from dead bendo (Artocarpus elastica) Bandjar, VI. 1935; one of these samples being of fair size and including young alates and soldiers (nr. 4566 in Kirby 1941 p. 39, 1942a p. 121 and 1942b p. 198), the other samples consisting of larvae and nymphae only and therefore identified as ’’Glyptotermes sp., probably G. caudomunitus” (nr. 4560 in Kirby 1941 p.57, 1942a p. 121, and 1942b p. 198).
The single colony on which Kemner based his description, was found in an old fallen branch at Depok, probably in the small forest reserve which was often visited by collectors of insects. In this colony there were both large and small soldiers; the Bandjar colony has only soldiers of one size.
Glyptotermes sp.*) Judging from the shape of the soldier frons the species has affinities with G. dilatatus Bugn. & Pop. 1910 (see key to the oriental Glyptoter¬ mes species in Holmgren’s Termitenstudien IV, 1913, p. 49). In Kirby’s papers it is mentioned as ’’Glyptotermes n.sp.”. W. Java: three samples collected in the Bandjar forests, one of them in a dead lamé tree ( Alstonia scholaris), the hosts of the other two not being noted, VI. 1935 (nrs. 4559, 4567 and 4571 in Kirby 1941 p. 33 and 66, and 1942b p. 191).
Sample nr. 4571 originally consisted of one of the parents, 37 soldiers, 17 neotenic individuals and a large number of larvae and nymphs.
G. dilatatus was first found living in the frame of termite-infested tea bushes in Ceylon, and since has been mentioned in several reports on this damage.
Glyptotermes sp.*), related to the preceding species. S. Sumatra: parts of three colonies found in some billets in a large consignment from the felling area Kateman and mainly harbouring colonies of Neotermes tectonae (see below), VIII. 1934; two colonies collected from similar material and same locality, VII. 1935 (mentioned as ’’Glyptotermes sp.”, nrs. 4538 and 4562 in Kirby 1941 p. 39 and 1942b p. 191).
G. niger Kemn. 1934. W. Java: two colonies, one of them with young alates, found in dead branches of old Ficus elastica trees, at Tapos, 21. VII. 1935 (nr. 4543 and 4545 in Kirby 1941 p. 48 and 1942b p. 212).
Kemner found his type-colony in a rotten trunk and gives a few details about the nest (1934 p. 181).
G. montanus Kemn. 1934. W. Java: to the localities mentioned by Kemner — Mount Salak at 700 m and Tjibodas on Mount Gedé at 1400 m — has been added Telaga Warna, a small forest-bordered lake on Mount Gedé at some 1200 m, on the same N. slope as the Tjibodas Gardens (nr. t. 324 Collier in Kirby 1938 p. 16, 1942a p. 116, 1942b p. 185, 204).
*) The descriptions of both these new species of Glyptotermes will appear, I am informed, in a forthcoming paper of A. E. Emmerson and Kumar Krishna.
GLYPTOTERMES AND NEOTERMES IN JAVA AND SUMATRA
37
Kemner found one of his colonies in a tree, part of which was still alive and he mentions a few details on the nest (1934 p. 181).
Neotermes dalbergiae (Kalsh.) 1930. Particulars about this species published in my thesis almost exclusively concern its taxonomy and give very few other details. These data may be supplemented here.
New material. W. Java: two colonies found in living teak trees in 10-year old plantations, Bandjar, VII. 1930; samples of three colonies from teak in similar plantations, Bandjar, VI. 1935 (two of them mentioned under nrs. 4532 and 4570 in Kirby 1942a p. 108 and 1942b p. 191); one colony from nangka tree ( Artocarpus Integra) and one from bendo tree (A. elastica ), Bandjar, VI. 1935 (mentioned under nrs. 4541 and 4568 in Kirby 1941 p. 47 and 1942a p. 108); one alate taken at light, 27.V.1934, and one colony found in a dead limb of a Ficus elastica tree, VII. 193 5, both at Tapos.
Distribution in Java. Frequency of occur re nee. This species was found for the first time in the districts of Kedu and Banyumas in the southern part of Central Java in 1926, in teak trees ( Tectona grandis ) as well as in trees of the not less valuable sonokling or angsono timber. ( Dalbergia latifolia) and in a single instance in nangka ( Artocarpus integra ). As additional reports about the damage were received a survey was made of its occurrence in some wide-spread plots of cultivations in the forest range of Banyumas, and this was carried out, at my instigation, by the Forest Entomological Assistant, F. Verbeek, in May 1927. From his report it became evident that traces of infestation, part of them old, some fresh, could be found all over the area, affecting a varying number of trees in teak stands of 20 — 60 years. The per¬ centage was estimated at 5 — 35 in different parts of plots of 25 — 40 years, and up to 60% in one plot, 60 years old. The cavities caused by the termites were frequently found in the various assortments of hewn and sawn timber in the timber yards. There were only a few stands of sonokling, and here the infestation as far as could be observed, was also often found, sporadically or up to some 15%. The new injurious Neotermes sp. was mentioned in a few lines in an official annual report for 1927 (Anonymous 1928).
During an inspection in 1930 of teak plantations, suspected to be infested, in the Bandjar area — situated in the plains of the East Priangan District, and bordering Banyumas on the West side — a moderate infestation was found in an isolated 30 year old plot of teak and in 10 — 14 year old plantations forming the first planted compartments of a series, started on newly cleared terrain, originally covered with natural mixed forest.
A further extension of the known area of distribution resulted from the discovery of the species at Tapos on Mount Gedé in 1934/1935.
Observations on the nests. The presence of a nest of dalbergiae could be detected by the uneven and swollen places on the trunks of the trees in a similar way as in tectonae, but the rough places and the cracks in the bark were much less marked than those found in teak trees inhabited by the latter species. In the Dalbergia trunks particularly the affected parts were scarcely bulging.
In a few nests which could be investigated superficially after the felling of
38
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.11.1960
the trees, the colonies appeared to have their largest concentrations just below the thickened part. Narrow passages — deceptively like the tunnels of the shot- hole borer Xyleborus destruens — were found leading upwards for considerable distances.
In the infested part of a Dalbergia trunk a few horizontal passages were noticed right under the bark, cutting through the outer layer of sap wood. There was also a short row of holes piercing the bark and connecting one of the galleries with the open air. Similar holes have been described for the nests of tectonae (Kalshoven 1930, 1959). Flat chambers were found excavated under a portion of the trunk where the bark was dry, presumably a result of the tunnelling activities of the termites. A part of these superficial cavities was filled with dry kino, the red-coloured liquid which is produced by the sapwood of Dalbergia trees as reaction to wounds.
A 14-year old teak tree in the Bandjar plantations had broken at a height of 7 meter, just where the trunk appeared to be badly damaged by a colony of dalbergiae. Many galleries were to be seen under tse bark, and the course of woodvessels in the cambial zone showed that the trunk had been trying to bridge the interruptions in the sap-stream. This breaking of teak trees at the place where the cavities made by a Neotermes nest are, is a feature rather often met with in the plantations infested by N. tectonae in C. Java.
Composition of the colonies. Very few observations are available about the size of the colonies and the number of individuals in various stages. A large colony collected from a Dalbergia trunk in Banyumas, May 1926, but not fully complete, included 496 larvae of the 5th instar, 84 nymphs with small wing pads and 7 with large wing pads, 3 soldier nymphs, 3 soldiers and 2 young alates, therefore some 600 individuals in total. A note on the numbers collected from infested teak in Bandjar, in 1935, mentions 1035 larvae and nymphs, 19 soldiers and 6 imagines, apparently the populations of three colonies combined. These few figures and the amplitude of the nests indicate that dalbergiae colonies probably reach sizes similar to those of tectonae.
Notes on the alates. In the field young alates were found to be already present in numbers at the end of May in a colony collected from a teak tree in Banyumas, therefore rather early in the season as compared with tectonae.
In the laboratory at Bogor a billet of Dalbergia, containing Neotermes and cut in Banyumas in March 1927, was kept in a cage under moist conditions. From this billet small numbers of alates appeared mainly in the period 30 October/ 15 January. In all some 80 specimens were counted; out of these 23 in November, 33 in December and 13 in January, with some stragglers making their appearance at an even later date. These alates could be trapped with small pieces of dry branches provided with a slit leading to a hole made in the surface and covered with celluloid. The alates would enter these chambers most cautiously, soon shedding their wings and after some time beginning to enlarge the hole by removing small bits of wood, which were pushed outside in part through the entrance hole.
In a few cases observed the entrance of a specimen was first resisted by the one already occupying the room, but later tolerated.
GLYPTOTERMES AND NEOTERMES IN JAVA AND SUMATRA
39
The successful rearing of initial colonies was not achieved as in the case of N. tectonae under the same laboratory conditions (Kalshoven 1930).
Hosts. From the data presented it follows that 5 hosts of dalbergiae have become known so far, three of which have already been mentioned before (Kalshoven 1930 p. 37). This is still far less than the number of hosts observed for tectonae (see below).
N. sonneratiae Kemn. 1932/1934. Java: single colonies in dead specimens of kapok ( Ceiba pentandra) (nr. 4575 in Kirby 1941 p. 47), in kapidada ( Sonneratia acida) (nr. 4574 in Kirby 1942b p. 183, 192) and in kendaka (ac¬ cording to the botanical works the vernacular name of Avicennia officinalis but the timber did not show the rings and was very hard in contrast to what appears to be characteristic of this species), a young colony in a dead limb of buta-buta ( Excoecaria agallocha or Cerbera manghas ), all in the mangrove swamps of Angke, VIT. 193 5.
Kemner found the species in a still living tree of Sonneratia acida and gives Hibiscus tileaceus as another probable host.
N. tectonae Damm. 1913. New material. E. and C. Java: colony apparently taken from teak, at Djember, district of Besuki, VIII. 1931 (nr. t. 311 Collier in Kirby 1942a p. 105); in teak tree at Bentjuluk in the forest range of Banyuwangi, collected by a forest ranger, VIII. 1934; colonies in infested billets of teak trunks sent from the field station Gedangan near Telawa, VI. 1935 (nr. 4542 in Kirby 1942a p. 105, 1942b p. 192). W. Java: parts of colonies in two branches of teak, collected by a senior forest ranger in a plantation near Tangerang, VIII. 1935. S. Sumatra: 10 colonies in dead branches taken by personnel of the Forest Service from trees of punah (T etrameristra glabra ), meranti ( Shorea leprosula ) and geronggang ( Cratoxylon cuneatum or glaucum), in felling area near Kateman, VIII. 1934; four colonies collected from similar timbers in the same locality, V.1935 (two of them mentioned under nrs. 4528 and 4529 in Kirby 1942a p. 105; his number 4561, according to my notes, however, originating from Telawa, C. Java and not from Kateman). Banka: in unidentified sample of wood, collected in Koba and submitted by the Forest Service, VIII. 1934.
Distribution. When I prepared my thesis on the bionomics of N. tec¬ tonae (published in 1930) the species was already known from the main area of teak forests, reaching from Krawang in West Java to Bodjonegoro in the eastern part. The additional records now show that the species also occurs in still more western localities as well as in the most eastern districts of Java, facing the coast of Bali. Most likely it will be found therefore all over the plains and low hills of those parts of the long-stretched island which have a comparatively dry climate, but it has not been met with so far in the southern half of W. and C. Java, which is characterized by a higher rain-fall and which has been found to be the habitat of N. dalbergiae .
The occurrence of the species in Sumatra, already suspected in 1930, has now been confirmed. Among the Kateman material there were two exceptionally large colonies of 2265 and 2690 individuals respectively, the others being of very different sizes from a score of specimens to some 750.
40
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. II. I960
The identity of the specimens from Banka has still to be substantiated, as the soldiers in the single proper sample at hand have a rather elongated head. But this appears to be a doubtful characteristic for separating species, as the ratio between the length and width of the soldier’s head shows considerable variation in different colonies all from the same host — teak — in the main area of distribution in Java (Kalshoven 1930). The Banka colony in question consisted of some 1100 specimens originally.
Hosts. During the investigations in Java before 1930, well established colonies of tectonae were found in a dozen host trees of different botanical affinities, in addition to teak, and small or initial colonies in another dozen hosts. It is not surprising therefore that in Sumatra some further hosts have been observed which appear to be suitable for a full development of the colonies. The occurrence of the teak trunk termite in T etrameristra was mentioned in an annual plant pests report (Kalshoven 1936).
It may be expected that further investigations will disclose still more host timbers of the species.
References
Anonymous, 1928, Verslag v. d. Dienst v. h. Boschwezen in Nederl. Indië over het jaar 1927.
Harris, W. V., 1955, Empire For. Review 3 4 (2) : 1 — 7.
Holmgren, N., 1913, Kl. Sv. Vetensk. Akad. Handl. 50 (2).
- , 1914, Zool. Jahrb. 36 : 229-
Kalshoven, L. G. E., 1930. De biologie van de djatitermiet ( Kalotermes tectonae Damm.)
in verband met zijn bestrijding (Bionomics of Kalotermes tectonae as a base for its control), Thesis. Wageningen (also issued as Meded. Inst. v. Planten¬ ziekten no. 76).
Kalshoven, L. G. E. 1936, in P. van der goot, Meded. Inst. v. Plantenziekten , nr. 87.
Kemner, N. A., 1934, Kl. Sv. Vetensk. Akad. Handl. 13 (4): 1 — 241.
Kirby, H., 1938, Univ. Calif. Public. Zoology 43 : 1 — 40.
- , 1941, Id., 45 : 1—92.
- , 1942a, Id., 45 : 93— 166.
- , 1942b. Id., 45 : 167—246.
- , 1944, Id., 49 : 185—282.
Light, S. F., 1937, The Pan-Pacific Entom., 13 : 15 — 24.
Formica exsectaNyl. Bij Wierden in het Vossenbos werd door mij op 9 juni 1959 een nest van F. exs eet a gevonden. Dit is de eerste vondst van deze boreo-alpine soort in het subcentreurope district.
G. Kruseman, Zoölogisch Museum, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O.
Verzoek. Zo spoedig mogelijk opgaven van afwijkende data van Lasiocampidae, Drepa- nidae, Cymatophoridae en Nolidae en alle U bekende vindplaatsen van Habrosyne pyri- toides Hufn., Thyatira batis L. en Tethea or Schiff. Bij voorbaat dank.
B. J. Lempke, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam-Z. 2.
7 ö(o ^9<p_
E& I _ L ws »
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
Deel 20 1 maart I960 No 3
Adres der Redactie :
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 - — Nederland
INHOUD : Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen 80 jaar (p. Al). — G. L. van Eynd- hoven : Verslag van de 5e Lentevergadering te Utrecht (p. 41). — W. M. Docters van Leeuwen : De in Nederland voorkomende door Hymenoptera gevormde gallen (p. 48). — J. A. W. Lucas : Melanisme bij Vlinders (p. 55). — — J. T. Wiebes : De Wolfspinnen van Meijendel (p. 56). — L. G. E. Kalshoven : Two new cases of synonymy in Indpmalayan Platypodidae and Scolytidae (p. 63). — Literatuur (p. 47 : H. C. Blote). — Korte mede¬ delingen (p. 47 : Correctie ; p. 54, 62 : B. J. Lempke ; p. 62 : Aanbieding ; p. 64 : G. J. Flint).
Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen 80 jaar!
Op 16 maart a.s. hoopt Prof. Docters van Leeuwen zijn tachtigste verjaar¬ dag te vieren. De Redactie spreekt ongetwijfeld uit naam van alle leden, wanneer zij hem nog vele voorspoedige jaren toewenst. Zij hoopt tevens, dat zijn in dit nummer verschenen artikel niet zijn laatste bijdrage tot de kennis der Neder¬ landse gallen zal zijn !
Verslag van de 5 e Lentevergadering te Utrecht
door
G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris
De Vijfde Lentevergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging werd gehouden op zondag 12 april 1959 in Restaurant „Esplanade” te Utrecht, onder voorzitterschap van de President, Dr. G. Barendrecht. Aanwezig waren:
De Leden van Verdienste Ir. G. A. Graaf Bentinck, J. J. de Vos tot Nedexveen Cappel en P. van der Wiel, het Erelid Prof. Dr. W. K. J. Roepke, en de Gewone Leden Dr. G. Barendrecht, Dr. J. G. Betrem, P. Chrysanthus, Ir. R. H. Cobben, Dr. A. Diakonoff, G. L. van Eyndhoven, W. H. Gravestein, J. H. de Gunst, G. den Hoed, H. Janssen, C. A. W. Jeekel, Dr. C. de Jong, Dr. W. J. Kabos, Dr. L. G. E. Kalshoven, Dr. G. Kruseman, Dr. P. A. van der Laan, B. J. Lempke, Dr. M. A. Lieftinck, N. Loggen, Dr. F. E. Loosjes, J. A. W. Lucas, W. P. Mantel, E. J. Nieuwenhuis, C. Ottenheijm, P. Poot, Dr. A. Reyne, G. J. Slob, Br. Dr. Theowald, Dr. J. van der Vecht, Br. Virgilius, N. C. van der Vliet, J. T. Wiebes, H. Wiering, Prof. Dr. J. de Wilde, Prof. Ir. T. H. van Wisselingh en voorts 8 introducés.
Nadat de Voorzitter de aanwezigen welkom heeft geheten, gaat hij over tot het
Verslag Nederlandsche Entomologische Vereeniging 1958/59
In het verstreken verenigingsjaar werd de Lentevergadering gehouden op 20 april 1958 in het Jaarbeursrestaurant te Utrecht, de Zomerbij eenkomst op 7 en 8 juni te Plasmolen bij Mook onder erevoorzitterschap van de heer W. C. Boelens, de Herfstvergadering, waarbij
IMS.
SMITHSONIAN ,, institution MAR 1 1 jRGO
42
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960
wij de gast waren van Teyler’s Stichting te Haarlem, op 22 november 1958, de Winter¬ vergadering in „Esplanade” te Utrecht op 22 februari 1959.
Wij verloren niet minder dan drie van onze ereleden door het overlijden van de heren Dr. Karl Jordan (97 jaar!), Prof. Dr. G. F. Ferris en Dr. Eugen Wehrli, terwijl van onze gewone leden de heer J. R, Plantenga met zijn echtgenote door een noodlottig ongeval om het leven kwam.
Voor het lidmaatschap bedankten de heren Kooi, P. de Leeuw, Peeters, Schepman,
J. Teunissen, Veldhuis Kroeze, Wildervanck de Bl6court, alsmede het studentlid Marijke Jansen.
Daartegenover staat een aantal van 20 nieuwe leden, t.w.: Dr. P. N. Aarsen, B. van Aartsen, J. N. Derksen, P. L. Duinker, A. Goutbeek, J. Hulsebos, Dr. Jac. Jansen, Mevr. M. P. Kleiman-Evers, H. R. Koelman, P. Kuyten, C. van Lettow, W. P. Mantel, J. W. P. Molleman, Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek, J. E. de Oude, Mr. F. C. F. Sterrenburg, K. Vegter, Mej. H. Vos, C. G. Wagenaar, J. B. Wol-
SCHRIJN.
Als nieuwe studentleden traden toe: W. N. Ellis, V. van Laar, P. Neijenhuijs,
K. W. R. Zwart, J. Zwier.
Als nieuwe adspirantleden noteerden wij: R. de Jong, W. Kuijken, J. van der Lijn, H. OVERBEEK.
Zo komen wij tot de volgende telling:
|
Leden van Verdienste |
3 |
|
Ereleden |
15 |
|
Begunstigers |
13 |
|
Corresponderende leden |
4 |
|
Buitenlandse leden |
23 |
|
Gewone leden |
320 |
|
Studentleden |
28 |
|
Adspirantleden |
4 410 |
Daar de heren Bentinck, Roepke, De Vos tot Nederveen Cappel en Van der Wiel in 2 rubrieken zijn vermeld, is dit aantal feitelijk 406.
Op de Lentevergadering werden de heren Dr. J. G. Betrem en F. C. J. Fischer tot bestuurslid gekozen, in de plaats van resp. Prof. Dr. D. J. Kuenen en Ir. G. A. Graaf Bentinck.
Diezelfde vergadering benoemde Pater Dr. H. Schmitz S. J. tot erelid ter gelegenheid van zijn 80e verjaardag en op grond van zijn talrijke, zeer belangrijke entomologische geschriften.
Op 17 oktober 1958 vierde de heer C. J. M. Willemse zijn 70e verjaardag. Bij deze gelegenheid werd hem een Koninklijke onderscheiding deelachtig.
Op 23 maart jl. brachten President, Secretaris en Bibliothecaris de gelukwensen over van de Vereniging aan haar Oud-President Prof. Dr. L. F. de Beaufort ter gelegenheid van zijn 80e verjaardag en overhandigden hem namens de N.E.V. een passende feestgave.
Van het Tijdschrift voor Entomologie verscheen deel 101. Van de Entomologische Be¬ richten kwamen uit deel 18 afl. 5 — 12 en deel 19 afl. 1 — 4. Van Entomologia Experimentalis et Applicata werd gepubliceerd deel 1, afl. 3 — 4 en deel 2, afl. 1.
Deze jongste van onze publicaties verwierf reeds in het eerste jaar een verrassend groot aantal abonnementen, wat overigens zeer nodig bleek, omdat de werkelijke kosten de raming bleken te overtreffen. Er bestaat evenwel gegronde hoop, dat het voor de vierde jaargang beoogde evenwicht tussen inkomsten en uitgaven, zij het op een hoger niveau, zo ongeveer zal worden bereikt.
Voor de leden der Nederlandsche Entomologische Vereeniging is de abonnementsprijs van dit tijdschrift vastgesteld op ƒ 25, — per jaar, mits besteld via het Secretariaat.
Tot de redactie van E.E.A. trad toe Prof. Dr. L. E. Chadwick, Urbana (Ill.).
VERSLAG VAN DE 5E LENTEVERGADERING
43
De Afdelingen Noord-Holland & Utrecht en Zuid-Holland hielden hun gebruikelijke bij¬ eenkomsten, die zeer goed bezocht waren.
De Afdeling voor Toegepaste Entomologie hield een viertal vergaderingen met zeer goede opkomst van leden en belangstellenden. Het programma was zeer aantrekkelijk; er waren twee bijeenkomsten te Wageningen, één te Pernis en één te ’s-Gravenhage. Deze laatste bleef wel erg „laag bij de grond*', omdat door het zeer slechte weer de vliegtuigdemonstratie voor de insectenbestrijding vanuit de lucht niet kon doorgaan.
Als Secretaris van deze afdeling volgde Dr. F. J. Oppenoorth te Utrecht Dr. D. Dres¬ den op.
Het Bestuur van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting vergaderde twee keer.
Op 9 april bracht Uw President het voorgeschreven bezoek aan de Bibliotheek, waar hem wederom belangrijke en waardevolle aanwinsten werden getoond.
Dc Voorzitter geeft hierna het woord aan de Penningmeester, de heer C. M. C. Brouerius van Nidek voor zijn
Verslag van de Penningmeester over het Boekjaar 1958
Mijne Heren,
Hieronder vermeld ik de cijfers van de Balans en de Verlies- en Winstrekening:
BALANS BOEKJAAR 1958
Activa:
Effecten in volle eigendom . ƒ 32.295, —
Effecten in blote eigendom . „ 15.473,72
Inschrijving grootboek in volle eigendom . „ 6.936, —
Inschrijving grootboek in blote eigendom . „ 13.770, —
Girorekening . }J 2.432,01
Amsterdamsche Bank N.V . „ 1.430,45
Uyttenboogaart-Eliasen Stichting . ,, 12.000, —
Debiteuren . . . . . „ 1.245,66
Nadelig saldo 1958 . „ 1.162,82
ƒ 86.745,66
Passiva:
Kapitaal . ƒ25.059,16
Fonds Hartogh Heys van de Lier . „ 6.936, —
Fonds Hacke-Oudemans . „ 200, —
Reserve koersverlies . „8.418,43
Dr. J. Th. Oudemans Stichting . 381,59
Fonds Aankoop boeken voor de Bibliotheek . „ 5.641,99
Legaat Dr. Reuvens . 35 13.770,- — •
Nalatenschap Dr. Veth . „ 15.473,72
Crediteuren . „7.387,43
Entomologia Experimentalis et Applicata . . „ 1.777,34
Fonds Hommels Kruseman . M 1.700, — -
ƒ 86.745,66
VERLIES- EN WINSTREKENING BOEKJAAR 1958
Verlies:
Entomologische Berichten . ƒ 6.968,21
Tijdschrift voor Entomologie . „ 6.526,42
Bibliotheek . 14.798,10
Onkosten . 1.828,77
ƒ30.121,50
44
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.111.1960
Winst:
Subsidie Uyttenboogaart Stichting . ƒ 22.700, —
Contributies . . . „ 4.224,50
Rente . . 2.034,18
Verlies . . ,, 1.162,82
ƒ 30.121,50
Ik wil niet nalaten een woord van dank te richten tot de heer B. H. Hendrikse van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting voor zijn grote hulp en aan de heren van de Kascom¬ missie voor hun prettige wijze van controle.
Hierna wordt het Verslag van de Kascommissie, bestaande uit de heren E. J. Nieuwenhuis en H. Landsman, door eerstgenoemde uitgebracht. Beide heren verklaren alles geheel in orde te hebben bevonden. Zij hebben grote bewon¬ dering voor de ijver en de nauwgezette wijze, waarop de ingewikkelde en om¬ vangrijke administratie door de Penningmeester is gevoerd.
Onder applaus van de aanwezigen wordt daarop de Penningmeester voor zijn beheer gedechargeerd en de Voorzitter bedankt de heer Brouerius van Nidek nog eens namens alle leden voor het vele werk, dat hij ook in 1958 wederom ten behoeve van een goede gang van zaken in de Vereniging heeft willen doen.
Vervolgens wordt behandeld de
BEGROTING 1959
Inkomsten:
Contributies . ƒ 4.200, —
Boekenfonds . „ 400, —
Rente . „ 2000, —
Abonnementen T.v.E. (inch die van bibl.), restitutie overdr. T.v.E. en E.B. „ 4.000, —
Subsidie Rijk . ,, 1.000, —
Tekort . „ 22.900, —
ƒ 34.500,—
ƒ 2.000,— „ 7.500,— „ 8.000,— „ 17.000,—
ƒ 34.500,—
Voor het tekort zal een subsidie worden aangevraagd bij de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting.
De Voorzitter stelt nu aan de orde het benoemen van de Kascommissie voor het nazien der boeken over het jaar 1959- Gekozen worden de heren H. Lands¬ man en J. P. van Lith.
Vervolgens krijgt de heer G. Kruseman het woord voor zijn Verslag van de Bibliothecaris over 1958/59
De Bibliotheek bleef zich op dezelfde voet ontwikkelen als vorige jaren.
Het catalogiseren van de nieuwe aanwinsten is bij en het inschrijven van de oude (thans alleen nog een deel van de boekerij A. C. Oudemans) zal dit jaar gereedkomen.
Uitgaven:
Algemene onkosten . . .
Entomologische Berichten Tijdschrift voor Entomologie Bibliotheek .
VERSLAG VAN DE 5E LF.NTEVERGADERING
45
Het gebruik van de Bibliotheek is nog steeds stijgende.
De belangrijkste aanwinst was allereerst de aankoop van de Neue Folge van het Archiv für Naturgeschichte. In Nederland ontbreken nu alleen nog de delen 1922 — 1932. In onze eigen boekerij missen wij nu nog de delen 1912 — 1932, doch de delen 1912 — 1921 zijn elders in het land wel te vinden. Deze aankoop was mogelijk door de zeer gewaardeerde steun van de Bibliotheek-commissie van het Nederlands Natuur- en Geneeskundig Congres.
De tweede belangrijke aankoop was het 8e deel van Romanov: Mémoires sur les Lépi¬ doptères. Hiervoor zijn wij de heer J. H. Küchlein dank verschuldigd, die dit werk in de catalogus van de firma Asher onder de naam Ragonot ontdekte. Zijn activiteit was niet geheel vrij van eigenbelang, daar dit werk geheel over Microlepidoptera gaat en uiterst zeldzaam is.
Schenkingen werden ontvangen van: G. L. van Eyndhoven, G. Houtman, Dr. L. G. E. Kalshoven, Dr. G. Kruseman, Dr. P. A. van der Laan,j Laboratorium Biociden-onderzoek T.N.O., F. W. Langer“, Dr. M. A. Lieftinck, C. J. Louwerens, E. M. Walker, e.a.
Hopelijk is geen der schenkers vergeten; hoewel ieder jaar wordt getracht niemand onvermeld te laten, wijst de praktijk uit, dat dit zeer moeilijk is.
Enige belangrijke aanwinsten laat ik hieronder nog volgen: .
Acarologia
Acta Entomologica Sinica
Fauna Republicii Populäre Romine, de insectendelen
J. H. Comstock, The Spider Book, 1948
T. W. KirkpatrIick, Insect Life in the Tropics, 1957
C. H. Lindroth, The faunal connections between Eur. and N. Amer., 1957 E. G. Mercet, Fauna Ibérica, Himenópteros
H. Ross, Evolution and Classification of the Mountain Caddisflies, 1956 T. H. Savory, The Spiders and allied orders of the British Isles, 1945 C, B. Williams, Insect Migration
Ten besluite mag hier niet een woord van dank ontbreken jegens Mevr. De Nobel en de heer Baars, die ook in het afgelopen jaar met de van hen bekende toewijding de belan¬ gen der Bibliotheek hebben verzorgd en vele leden, die met halve gegevens kwamen, met raad en daad terzijde hebben gestaan om het verlangde toch te vinden.
De Voorzitter richt een woord van dank tot de heer Kruseman voor zijn uiteenzetting en voor het vele werk, dat hij wederom in het belang onzer zo rijke Bibliotheek heeft verricht.
Vervolgens verleent hij het woord aan de heer W. H. Gravestein, die uitbrengt het
Jaarverslag van de Commissie voor Natuurbescherming
In het tweede jaar van het bestaan onzer commissie kunnen wij constateren, dat op initiatief van de leden der N.E.V. weinig naar voren werd gebracht.
Slechts één enkele opgave van een belangrijk terreintje werd ons toegezonden. Dit was echter te klein om onder de aandacht van officiële instanties te brengen.
Van de zijde van het Staatsbosbeheer zelf mochten wij daarentegen zeer waardevolle opgaven en ook verzoeken ontvangen, die wij dan ook gaarne onder de aandacht onzer leden zullen brengen.
Ook ontvingen wij overdrukken van de mededelingen no. 28 en 44 van het R.I.V.O.N., die betrekking hebben op de onderzoekingen van de heer W. 'J. Boer Leffef, waarvoor hierbij onze hartelijke dank.
Op 8 december 1958 kwam de commissie bijeen. Zij besprak de mogelijkheden van voorlichting van het Staatsbosbeheer omtrent de verschillende wensen, die entomologen in het algemeen kunnen koesteren over het instandhouden en ook kunstmatig vormen van be¬ langrijke biocoenosen van zeldzame insekten.
Van de hand van Dr. M. F. Mörzer Bruyns ontvingen wij een grote lijst van terreinen, die belangrijk zijn voor entomologisch onderzoek. De commissie achtte het van groot belang
46
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960
deze terreinen aan haar leden bekend te maken, tevens ter aanbeveling voor excursies naar die streken. Alvorens de namen dezer terreinen echter officieel in de Ent. Ber. te publi¬ ceren, vroegen wij aan de heer Mörzer Bruyns of hiertegen van de kant van het Staats¬ bosbeheer bezwaar bestond.
Van deze zijde bestond inderdaad geen bezwaar, hoewel de heer Mörzer Bruyns het niet denkbeeldig achtte, dat er enig gevaar in zou schuilen, indien het terreinen zou be¬ treffen, welke tevens de enige nog bekende biotopen van zeer zeldzame soorten zouden zijn. Dit is inmiddels met het Bestuur besproken. De lijst is gepubliceerd in Ent. Ber. 19 : 125— 126 (1959).
De Voorzitter bedankt de leden der Commissie voor hun activiteiten tot behoud van entomologisch belangrijke terreinen.
Het volgende punt is de vaststelling van de plaats waar de volgende Lente- vergadering zal worden gekozen. Unaniem wordt besloten wederom naar Utrecht te gaan.
Aan de orde is nu de verkiezing van een bestuurslid in verband met het perio¬ diek aftreden van de heer J. G. Betrem, die vorig jaar tussentijds in het Bestuur is gekozen en zich nu herkiesbaar heeft gesteld. Daar geen andere candidaten aan het Bestuur zijn opgegeven, is de heer Betrem bij enkele candidaatstelling herkozen.
Hierop volgt de verkiezing van een lid van de Commissie van Redactie in verband met het periodiek aftreden van de heer B. J. Lempke. De heer Lempkf is bereid de Entomologische Berichten gedurende een nieuwe periode te blijven verzorgen en alle aanwezigen hebben met vreugde gezien, dat hij zich herkiesbaar heeft willen stellen.
De Commissie van Redactie, en met name de redacteur van het Tijdschrift voor Entomologie, gevoelt behoefte aan enige uitbreiding om de grote hoeveel¬ heid werk naar behoren te kunnen verzetten. Het Bestuur heeft daarom als nieuw lid der Commissie van Redactie candidaat gesteld de heer Br. Dr. Theowald. Andere candidaten zijn niet genoemd, zodat Br. Theowald in genoemde Com¬ missie wordt opgenomen.
Aangezien niemand verder het woord verlangt inzake huishoudelijke aange¬ legenheden, gaat de vergadering over tot de
Wetenschappelijke Mededelingen
waarbij de volgende sprekers het woord voeren:
*A. Diakonoff: Opmerkingen over het genus Cryptospasma (Lep., Olethreutinae)
(Deze voordracht werd reeds gepubliceerd in Ent. Ber. 20, afl. 1, 1 jan. I960).
P. Chrysanthus: Demonstratie van enige spinnen uit het genus Argyopa, afkomstig van zuidelijk Nieuw Guinea.
*J. A. W. Lucas: Melanisme bij Vlinders.
J. de Wilde: Causerie met kleuren-diapositieven over zijn reis naar de Ivoorkust, ge¬ durende de maand januari 1959.
Aan het Institut d’Etudes et de Recherches Tropicales te Adiopodoumé, op 30 km van Abidjan gelegen, is o.m. een Centre Néerlandais verbonden, dat wordt geëxploiteerd van¬ wege de Landbouwhogeschool. Dit uniek gelegen station verschaft stage aan Wageningse afgestudeerden, die er komen werken voor hun promotie. De vele cultuurgewassen van de Ivoorkust (o.m. Banaan, Ananas, Cacao, Koffie, Oliepalm, Cocospalm en Katoen) hebben te lijden van een groot aantal insectenplagen, de meeste van cosmopolitische aard. Het station te Adiopodoumé leent zich dan ook uitstekend voor toegepast-entomologisch onder-
VERSLAG VAN DE 5E LENTEVERGADERING
47
zoek. Sedert 1956 is voortdurend een promovendus van het Laboratorium voor Entomologie te Wageningen aan de Ivoorkust werkzaam.
Spreker behandelde de meest opvallende insectensoorten rondom het Centre Néerlandais, vertelde van de fabelachtig rijke nachtelijke vangsten met de lichtbak, en vertoonde vraat- beelden van Zygaeniden op Cocos, Hispinae. op Oliepalm, sprinkhanen op Citrus, wantsen op Cacao. De aantasting van de koffiebessenkever ( Stephanoderes hampei) werd aan de hand van levend materiaal gedemonstreerd.
Tevens werd een collectie Dagvlinders en Bidsprinkhanen getoond; alleen reeds van de laatste groep komen in de omgeving van Abidjan ruim 35 soorten voor.
J. van der Vecht : Geografische variatie van Eumenes arcuatus (Fabricius) en verwante metsel wespen in het Indo- Australisch gebied (de inhoud van deze voordracht is ge¬ publiceerd in Zoologische V er handelingen, no. 41, 6 aug. 1959.
*B. J. Lempke: Trekvlinders in 1958.
De met gemerkte voordrachent zijn of worden in de Entomologische Berichten gepubliceerd.
Nadat niemand verder het woord verlangt, sluit de Voorzitter de bijeen¬ komst onder dankzegging aan de sprekers en aan allen, die verder tot haar welslagen hebben bijgedragen.
Amsterdam, Zoölogisch Museum, Zeeburgerdijk 21.
Southwood, R. T. E. & D. Leston, Land and water Bugs of the British Isles. Frederick Warne & Co, London & New York, z.j. [1959], 30/ — .
Een practisch en wetenschappelijk alleszins verantwoord boekje over wantsen, dat de beginnen verzamelaar kan helpen en voor de meergevorderde een bron van informatie zal blijven.
Het boekje is overvloedig geïllustreerd, merendeels met, veelal gekleurde, habitustekenin- gen, bij moeilijke groepen ook met onderdelen ter vergelijking. De tekeningen zijn goed, de gekleurde hadden wellicht soms iets groter kunnen zijn zonder hogere kosten, want ze staan dikwijls vrij ruim op de plaat.
Het boekje geeft geen synoniemen, wat wel eens lastig is bij het gebruik van oudere lite¬ ratuur. Er ontbreken nogal wat soorten, die niet in Engeland maar bij ons en in de om¬ geving in Westeuropa voorkomen, waardoor we bij het gebruik hier te lande wel eens geen resultaat zullen krijgen. Soorten, die als toevallig in Engeland ingevoerd worden beschouwd, zijn summier aan het eind der families vermeld.
De inleiding zegt o.m.: ,,This is the first time that any faunal guide has included chro¬ mosome numbers”. Dat verwondert mij niet. Ik heb in andere fauna’s die chromosoom- aantallen, eerlijk gezegd, nooit gemist, en kan mij moeilijk voorstellen dat iemand ze zal gebruiken bijvoorbeeld om zijn determinaties te controleren, terwijl de geneticus, die ze eventueel nodig heeft, ze in een fauna niet zal zoeken. Ik kan mij nog eerder voorstellen, dat men de chemische formule van de pigmenten of een spectraalanalyse van de kleuren zou vermelden. Ook de mededeling ,,The keys are artificial” spreekt vanzelf.
Wel mis ik in het algemeen opgaven van de verspreiding der soorten buiten de Britse eilanden; het boekje zou hierdoor voor gebruikers op het vasteland ongetwijfeld in waarde zijn gestegen. Ook opgaven van de typische vindplaatsen zouden zeer gewenst zijn; het ver¬ dere systematische onderzoek zal toch wel voor een groot deel moeten steunen op een onder¬ zoek van topotypische series, daar van vele Westeuropese soorten het onderzoek van de typen onmogelijk, of door hun conserveringstoestand onbevredigend zal zijn.
Vooral voor de beginnende hemipteroloog en voor de entomologen met algemene be¬ langstelling kan ik het boekje echter van harte aanbevelen. — H. C. Blote.
Correction. Page 32, line 17 from bottom, read instead of Uni: Uni auct. div. non Lad.
48
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960
De in Nederland voorkomende door Hymenoptera gevormde gallen
door
W. M. DOCTERS VAN LEEUWEN
(With a summary: a list of gall-causing Hymenoptera in the Netherlands)
In 1939 verscheen een dergelijke lijst in de Entomologische Berichten en in 1950 gaf ik enkele aanvullingen daarop. Sedert zijn nieuwe soorten gevonden en vele namen zijn bovendien zodanig gewijzigd, dat het wenselijk voorkomt, een nieuwe lijst samen te stellen. Er zijn nu 91 dergelijke gallen uit ons land bekend.
Achter de naam van de galvormer staat tussen haakjes het nummer, waaronder de gal in de tweede druk van het Gallenboek en het eerste supplement daarop is opgenomen. Daar vindt men een beschrijving van de gal.
Achter de namen zijn de vindplaatsen van de gallen opgegeven. Deze geven slechts aan, van welke plaatsen een gal in mijn gallenherbarium is ver¬ tegenwoordigd. Men zal bij twee generaties van eenzelfde soort soms vreemde verschillen opmerken. Bij de agame generatie van Cynips quercus-folii, die de bekende knikkervormige bladgallen op de eik vormt, staat: algemeen. Van deze soort bevindt zich dus materiaal van vele vindplaatsen in het herbarium. Achter de naam van de bigame generatie van deze soort staan slechts drie vindplaatsen opgegeven, ofschoon de gal van deze generatie even algemeen moet zijn als die van de agame. Bij Cynips longiventris, ook een algemene soort, staat achter de naam van de bigame generatie slechts één vindplaats. Er zouden meer dergelijke voorbeelden kunnen worden aangehaald.
Het bewijst, hoe fragmentarisch onze kennis van de verbreiding van de gallen in ons land nog is. Er is nog veel te weinig verzameld, vooral van soorten, die niet gemakkelijk opgemerkt worden. Eventuele verzamelaars kunnen zien van welke soorten meer materiaal welkom is.
Bij de soorten, waarbij generatiewisseling voorkomt, is onder één nummer eerst de agame wij fj esgeneratie en daaronder de bigame $ ; $ vermeld.
In een recente publikatie over galwespen, die gallen op eiken vormen, hebben Pfützenreiter & Weidner vele veranderingen in de namen van de wespen aangebracht. Ik heb deze in de hieronder volgende lijst overgenomen, in de hoop daardoor eraan mede te werken, dat er meer eenheid in de namen van deze dieren verkregen wordt.
Door galwespen gevormde gallen
Op Acer pseudo-platanus L.
1. Pediaspis aceris Forst., forma sorhi Tischb. $ $ (27), Mill, Klimmen. Pediaspis aceris Forst. 9 $ (28), Epen, Wijnandsrade, Bisse, Gerendal, Schin op Geul.
Op Centauren pratensis Thuill.
2. Isocolus ( Aylax ) jaceae Schck. (208), Terneuzen, Leersum.
DOOR HYMENOPTERA GEVORMDE GALLEN
49
Op Glechoma hederacea L.
3. Liposthenes {Ay lax) glechomae L. (421), algemeen.
Op Hieracium -soorten
4. Aulacidea hieracii Bché. (434, 435), op Hieracium lachenalia C. C. GmeL, tamelijk algemeen; op H. laevigatum Willd., algemeen; op H. murorum L., Epen; op H. sab and um L., Epen, St. Pietersberg; op H. umbellatum L., algemeen.
5. Aulacidea pilosellae Kffr. (442), op Hieracium pilosella L., Makkinga, Nuth. Op Hypochaeris radicata L.
6. Aylax hypochoeridis Kffr. (466), algemeen in de duinen, overigens zeld¬ zamer.
Op Pap aver -soorten
7. Aylax minor Htg. (602), op Papaver dubium L., Rhenen.
8. Aylax papaveris Perris (601), op Papaver dubium L., algemeen; (604), op P. rhoeas L., Doetinchem.
Op Potentilla- soorten
9. Diaslrophus mayri Reinh. (707), op Potentilla argentea L., Hilversum, ’s-Gra- veland, Malden.
10. Xestophanes brevitarsis Thoms. (709), op Potentilla erecta (L.) Räusche!, niet zeldzaam.
11. Xestophanes poientillae Vill. (712), op Potentilla reptans L., vrij algemeen.
12. Cynipide (710), op Potentilla intermedia L., Malden.
Op Quercus-soorten. De meeste gallen komen voor op Quercus petraea (Mat- tuschka) Liebl. en Q. robur L. Slechts als de waardplant een andere eikesoort is, wordt dit opgegeven.
13. Andricus callidoma Htg. 9,9 (794), overal, doch nergens algemeen. Andricus callidoma Htg., forma cirratus Adl. 9 $ (809), Leersum, Slag¬ haren.
14. Andricus clementinae Gir. 9 9 (798), de bigame generatie is onbekend, Baarn.
15. Andricus conglomeratus Gir. 9,9 (791), bigame generatie onbekend, deze waarschijnlijk in knopgallen van Quercus cerris L., Baarn, Dieren.
16. Andricus corruptrix Schlchtd. 9 , 9 (788), Leersum, Wilp.
Andricus corruptrix Schlchtd., forma larshemi D.v.L. & D.-M. 9 $ (766A), op Quercus cerris L., Leersum, Wageningen, Wilp.
17. Andricus corticis Htg. 9,9 (771), Haarlem, Baarn, Doorn, Leersum, Slag¬ haren, Lhee, Wilp.
Andricus corticis Htg., forma gemmatus Adl. >9 $ (774), Leersum.
18. Andricus curvator Htg., forma collaris Htg. 9 9 (800), Voorschoten, Am¬ sterdam, Bussum, Bilthoven, Leersum, Nijmegen.
Andricus curvator Htg. 9 $ (817, 832), algemeen.
19. Andricus foecundatrix Htg. i) 9 9 (786), algemeen; (848), op Quercus turn er i Willd., Aalbeek.
*) Vroeger Andricus gemmae L.
50
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960
Andricus foecundatrix Htg., forma pilosus Adl. $ $ (810), Leersum.
20. Andricus glandulae Schck. 9,9 (795), Hoog Laren, Leersum, Piasmolen, Epen, Meerssen.
Andricus glandulae Schck., forma xanthopsis Schlchtd. 9 $ (814), Leersum.
21. Andricus inflator Htg., forma globuli Htg. 9 9 (801), vrij algemeen. Andricus inflator Htg. ,9 $ (778), algemeen.
22. Andricus kollari Htg. 9,9 (789), algemeen; (849), op Quercus toza L., Wageningen; (1317), op Quercus glandulifera Bl., Wageningen.
Andricus kollari Htg., forma circulans Mayr 9 $ (7 66), op Quercus cerris L., Delft, Leersum, Wageningen, Wilp.
23. Andricus lignicola Htg. 9,9 (790), Amsterdam (gekweekt), ’s-Graveland, Leersum, Wageningen, Velp, Wilp, St. Pietersberg.
Andricus lignicola Htg., forma vanheurni D.v.L. & D.-M. 9 $ (1316),
op Quercus cerris L., Amsterdam (gekweekt).
24. Andricus marginalis Adl. 9 9 (827), volgens Adler (1880 — 81) geen
bigame generatie, Heemstede, Meppen.
25. Andricus nudus Adl., forma malpi ghii Adl. 9 9 (796), Vogelenzang,
Bilthoven, Bellingwolde.
Andricus nudus Adl. 9 $ (813), Den Haag, Leersum,, Slagharen.
26. Andricus ostreus Gir. 9.9 (840), algemeen.
Andricus ostreus Gir., forma fur une ulus Kffr. 9 $ (775), Haarlem, Wa¬ geningen, Leersum.
27. Andricus paradoxus Radosk. 2) 9 9 (793), volgens Adler (1880 — 81)
geen bigame generatie, Baarn, Hilversum, Bilthoven, Leersum, Slagharen.
28. Andricus quadrilineatus Htg. 9 9 ( 807), geen bigame generatie, vrij alge¬ meen.
29. Andricus quercus-calicis Burgsd. 9,9 (803), Amsterdam, Baarn, Leersum, de Steeg, Voorthuizen, ’t Loo, Wilp.
Andricus quercus-calicis Burgsd., forma cerri Beij. 9 $ (767), op Quercus cerris L., Leersum, de Steeg, Wilp.
30. Andricus quercus-radicis F. ,9.9 (770), overal.
Andricus quercus-radicis F., forma trilineatus Htg. 9 $ (781, 819), Hil¬ versum, Voorschoten, Bussum, Leersum, Piasmolen, Denekamp.
31. Andricus quercus-ramuli L., forma autumnalis Htg. 9 9 (802), Bilthoven, Huis ter Heide, Baarn, Leersum, Amerongen.
Andricus quercus-ramuli L. 9 $ (805), Amsterdam, Vogelenzang, Bussum, Hilversum, Bergen.
32. Andricus rhizomae Htg. 9 9 (772), Wageningen, opgave van W. M.
Beijerinck, 1882.
Andricus rhizomae Htg., forma testaceipes Htg., var. noduli Kffr. 9 $ (820), Bilthoven, Sleen, Epen.
33. Andricus seminationis Gir. 9 9 (808, 830), volgens Adler (1880 — 81) geen bigame generatie, Bilthoven, Baarn, Hulshorst, Leersum, Venray, Mechelen, Nuth.
2) Vroeger Andricus albopunctatus Schlchtd.
DOOR HYMENOPTERA GEVORMDE GALLEN
51
34. Andricus solitarius Fonsc. 9 9 (797), Hilversum, Bilthoven, Leersum,
Nijmegen, Piasmolen, Epen, Canne.
Andricus solitarius Fonsc., forma filigranatus Dettm. $ $ (812), Leersum, SJagharen.
35. Andricus testaceipes Htg., forma sieboldii Htg. $, $ (773), Santpoort, Hil¬ versum, Schagerbrug, Leersum, Epe.
Andricus testaceipes Htg. 9 $ (818), Hilversum, Plasmolen, Denekamp.
36. Biorrhiza pallida OL, forma aptera Bose. $ $ (769), Leersum, Wilp, Nij¬ megen, Mill.
Biorrhiza pallida Ol. $ $ (787), algemeen.
37. Cynipide (799), in de knop verborgen gal, Baarn, Slagharen.
38. Cynips agama Htg. . $,$ (847), de bigame generatie is onbekend, Piasmolen, Epen.
39. Cynips disticha Htg. $i ? (845), Hoog Laren, Leersum, Plasmolen, Epen, Meerssen.
Cynips disticha Htg., forma indistincta Nibl. $ $ (829), Leersum.
40. Cynips divisa Htg. $ $ (846), algemeen.
Cynips divisa Htg., forma verrucosa Schlchtd. $ $ (811, 828), Bussum,
Baarn, Leersum.
41. Cynips longiventris Htg. $ ? (844), algemeen.
Cynips longiventris Htg., forma substituta Kins. $ $ (785), de Grebbe.
42. Cynips quercus-folii L. 9,9 (842), algemeen.
Cynips quercus-folii L., forma taschenbergi Schlchtd. $ $ (784), Huis ter Heide, Leersum, de Grebbe.
43. Neuroterus fumipennis Htg. $ $ (837), vrij algemeen.
Neuroterus fumipennis Htg., forma tricolor Htg. 9 $ (834), vrij algemeen.
44. Neuroterus laeviusculus Schck. 9 9 (838), algemeen.
Neuroterus laeviusculus Schck., forma albipes Schck. 9 $ (825), algemeen.
45. Neuroterus laeviusculus Schck., var. reflexus Kffr. 9'9 (839), niet alge¬ meen, vooral in Z. Limburg.
Neuroterus laeviusculus Schck., var. reflexus Kffr., forma albipes Schck., var. reflexus Kffr. 9 $ (82 6), niet van 44b te onderscheiden.
46. Neuroterus numismalis Fourc. 919 (835), algemeen.
Neuroterus numismalis Fourc., forma vesicatrix Schlchtd. 9 $ (831), moei¬ lijk te vinden, Baarn, Leersum, Venray, Mechelen, Nuth.
47. Neuroterus petioliventris Htg.i), forma burgundus Schlchtd.2) 9 i 9 (815), algemeen.
Neuroterus petioliventris Htg. 9 $ (792), algemeen.
48. Neuroterus quercus-baccarum L., forma lenticularis Ol. 9 1 9 (838), algemeen. Neuroterus quercus-baccarum L. 9 $ (808, 833), algemeen.
49. Synergus evanescens Mayr 9 $ (804), zonder bigame generatie, Rijsenburg, Leersum, Velp.
50. Trigonaspis megaptera Panz., forma renum Htg. 9 9 (841), algemeen. Trigonaspis megaptera Panz. 9 $ (782), algemeen.
*) Vroeger Neuroterus aprilinus Gir.
2) Vroeger forma schlechtendali Mayr
52
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960
51. Trigonaspis synaspïs Htg. $,$ (843), Warmond, Huis ter Heide, de Greb¬ be, Doornspijk, Garderen, Venray, Epen.
Trigonaspis synaspis Htg., forma megapteropsis De Vriese $ $ (783), niet van no. 50b te onderscheiden.
Op Rosa- soorten.
52. Diplolepis i) centifoliae Htg. (904A), op Rosa tomentosa Sm., St. Pieters- berg.
53. Diplolepis e giant eriae Htg. (904), op Ros a agrestis Savi, R. canina L., R. dumetorum Thuill., R. pimpinellifolia L., R. rubi ginosa L., R. tomentosa Sm., R. villosa L., algemeen, vooral op Rosa canina L.
54. Diplolepis mayri Schlchtd. (900, 901), op Rosa canina L., R. micrantha Sm., R. rubi ginosa L., R. tomentosa Sm. Algemeen, vooral op Rosa rubi ginosa L. in de duinen. In Terwinselen gevonden op de gekweekte roos „Kirsten Poulsen”.
55. Diplolepis rosae L. (899), op Rosa agrestis Savi, R. canina L., R. dumeto¬ rum Thuill., R. glauca Pourr., R. micrantha Sm., R. moyesii H. et W., R. pimpinellifolia L., R. rubiginosa L., R. tomentosa Sm., algemeen, vooral op Rosa canina L.
56. Diplolepis rosarum Gir. (903), op Rosa canina L. en R. rubiginosa L., niet algemeen en op R. moyesïi H. et W. in Leersum.
57. Diplolepis species (902), takgal op Rosa pimpinellifolia L., Katwijk.
58. Diplolepis spinosissimae Gir. (905), op Rosa canina L., R. dumetorum Thuill., R. pimpinellifolia L., R. rubiginosa L., algemeen.
Op R//£#j-soorten
59. Diastrophus rubi Htg. (911), op Rubus caesius L. en R. spec, div., niet algemeen.
Op Taraxacum- soorten
60. Gillettia ( Aylax ) taraxaci Asm. (1139), op Taraxacum erythro spermum Andrz., Wassenaar.
61. Cynipide (1138), op Taraxacum species, Den Haag, Petten.
Op Tragopogon pratensis L.
62. Aulacidea tragopogonis Thoms. (1173), Den Haag, Oostvoorne, Gorssel.
Door Isthmosomiden gevormde gallen
63. Isthmosoma hieronymi Hed. (354), op Festuca ovina L., Wassenaar, Bilt- hoven, Baarn, Oldenbroek, Speulde, Eibergen, Valkenswaard.
64. Isthomosoma hordei Harr. (63, 64), op Agropyron repens (L.) P.B., Heilo, Bilthoven, St. Pietersberg; op A. junceum (L.) P.B., Katwijk, Terschelling, Ameland.
65. Isthmosoma hyalipenne Walk., forma maritima Hed. (60), op Agropyron junceum (L.) P.B., algemeen in de duinen, vooral dicht bij zee; op A. lit¬ torale Dum., Kadzand.
) Vroeger Rho dites.
DOOR HYMENOPTERA GEVORMDE GALLEN
53
66. Isthmosoma hyalipenne Walk., forma typica Hed. (59), op Agropyron repens (L.) P.B., algemeen.
67. Isthmosoma orchidearum Westw. (204), op Catleya in kassen.
68. Isthmosoma poicola Hed. (666), op Poa nemoralis L., Plasmolen.
69. Isthmosoma ruschkai Hed. (355), op Festuca ovina L., Berge ijk.
70. Isthmosoma species (358), op Festuca ruhra L., Vlieland, Ameland, Ter¬ schelling.
71. Isthmosoma species (359), op Festuca ruhra L., Ameland, Terschelling.
Door bladwespen gevormde gallen
72. Blennocampa pusilla Klug. (908), op Rosa canina L., algemeen; op R. rubi- ginosa L., Hillegom, Leersum; op R. tomentosa Sm., Winterswijk; ook op gekweekte rozen, Leersum.
73. Tenthredinide (747), op Prunus spinosa L., misschien meer dan een soort, Overveen, de Grebbe, Doetinchem, Denekamp.
Op Salix- soorten
74. Euura amerinae L. (940), op Salix alba L., Slagharen.
75. Euura atra Jr. (941), op Salix alba L., Vaessen; (954), op S. aurita L., Bergeijk; (1002), op S. repens L., algemeen.
76. Euura saliceti Fall. (967), op Salix aurita L., Bilthoven; op S. cinerea L.,
Eindhoven, Ambij.
77. Euura testaceipes Zadd. (942), op Salix alba L., S. alba L. X fragilis L., S. fragil is L. en S. amygdalina L., niet zeldzaam.
78. Euura venusta Zadd. (969), op Salix aurita L., Baarn, Bilthoven, Leersum, Oisterwijk; op S. aurita L. X repens L., Hoogeveen.
79. Pontania bridgmanii Cam. (973), op Salix aurita L., S. caprea L., S. cinerea L. en de bastaarden daartussen, algemeen.
80. Pontania collectanea Forst. (1008), op Salix repens L., algemeen.
81. Pontania dolichurus Thoms. (994), op Salix purpurea L., Haarlem, Vogelen¬ zang, Baarn, Denekamp.
82. Pontania jörgenseni Ensl. (975), op Salix aurita L., Steenwijk, Winterswijk; op S. caprea L., Doetinchem.
83. Pontania leucaspis Tischb. (980), op Salix caprea L. en 5*. cinerea L., Leer¬ sum, Texel, Oostvoorne, Woudenberg, Hatert, Horst.
84. Pontania leucosticta Htg. (979), op Salix aurita, S. caprea L., S. cinerea L. en de bastaarden daartussen, algemeen.
85. Pontania pedunculi Htg. (974), op Salix aurita L., S. caprea L., 5’. cinerea L. en de bastaarden daarvan, algemeen.
86. Pontania proxima Lep. (943), op Salix alba L., S. alba L. X fragilis L., S. fragilis L., algemeen; (1010), op 5’. viminalis L., Dalfsen.
87. Pontania puella Thoms. (945), op Salix alba L. X fragilis L., Delft, Schier¬ monnikoog, op S. amygdalina L., Dalfsen; (987), op S. pentandra L., Dalfsen.
88. Pontania scotaspis Forst. (1011), op Salix viminalis L., Dalfsen.
89. Pontania triandrae Bens. (9 44), op Salix amygdalina L., algemeen.
54
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEl 20, 1. II 1.1960
90. Pontania vesicator Br. (993), op Salix purpurea L., Denekamp, Werkendam. Winterswijk, Lobith, Bensdorp, Swalmen, de Klonk.
91. Pontania viminalis L. (983), op Salix elaeagnos Scop., Bellingwolde; (995), op Salix purpurea L., algemeen.
Summary
A list of gall-causing Hymenoptera in the Netherlands. A list of galls caused by Hymenoptera was published in this periodical in 1939, while an additional list was published in 1950. Since that time some new species of gall-causers have become known and many names have been altered, so that it seems useful to compose a new list.
Behind the names of the gall-causer a number is printed between brackets; this is the number under which the gall is described in my book of the galls of the Netherlands and its first supplement. Of most species it is mentioned where the material of my herbarium was originally collected. It shows clearly how fragmentary our knowledge of the distribution of the galls still is.
Literatuur
Adler, H. 1880 — 81, Ueber den Generationswechsel der Eichengallwespen. Ztschr. Zoologie, 35 : 151.
Benson, R. B., 1954, British sawfly galls of the genus Nematus ( Pontania ) on Salix. Journ. soc. Brit. Ent., 4 : 206.
Docters van Leeuwen, W. M., 1939, De in Nederland door Hymenoptera gevormde gallen. Ent. Ber., 10 : 175.
- , 1950, De in Nederland door Hymenoptera gevormde gallen. Ent. Ber. 13 : 22.
- , 1957, Gallenboek, Nederlandse door dieren en planten veroorzaakte gallen,
tweede druk, Zutphen.
- - - , 1959, Eerste supplement op het Gallenboek, nieuwe Nederlandse gallen.
Ent. Ber., 19 : 113.
Docters van Leeuwen, W. M. & J. M. Dekhuijzen-Maasland, 1958, The bigamie gene¬ rations of Andricus corruptrix Schlechtendal and Andricus lignicolus Hartig, part II. Tijdschr. Ent., 101 : 101.
Pfützenreiter, Fr. & H. Weidner, 1958, Die Eichengallen im Naturschutzgebiet Favorite¬ park in Leopoldsburg und ihre Bewohner. Veröffentl. d. Landesstelle f. Na¬ turschutz u. Landschaftspflege, Baden- Württenberg, Ludwigsburg.
Voedselplant van de graanmot, Nemapogon granellus L. ( Tinea granella L.). In Entom. Nachrichtenblatt 11 : 42 — 59 (1959) geeft O. Wettstein een overzicht van in¬ secten, die hij in Oostenrijk kweekte uit stukken berkestam, welke in een kweekkast gezet waren om de parasieten van de berkeschorskever Scolytus ratze burgi Janson in handen te kunnen krijgen. In totaal verschenen niet minder dan 67 insectensoorten. Een van de minst verwachte was Nemapogon granellus , bekend als een schadelijke Tineide in granen, waarvan de korrels aan elkaar gesponnen worden door de rupsen. Hier bleken de larven talrijk te leven in de berkeschors, een milieu, dat uitstekend geschikt voor ze was, daar de vlinders in groot aantal verschenen en de soort zich in de kweekkast in dit substraat enige generaties achter elkaar handhaafde. We moeten er eens op letten, of ook bij ons deze soort een schorsbewoner kan zijn. — Lpk.
MELANISME BIJ VLINDERS
55
Melanisme bij Vlinders
door
J. A. W. LUCAS
Naar aanleiding van opmerkingen over melanisme bij vlinders op de laatste wintervergadering heb ik eens onderzocht bij welke soorten ik een toename van melanisme heb kunnen constateren of waarbij het althans een tegenwoordig veel voorkomend verschijnsel is. Als zodanig treden op de voorgrond de Lymantriidae (. Dasychira pudibunda, Lymantria monacha en L. dispar ), het genus Tethea ( T . duplaris, T. or en T. ocularis ), de eerste groepen van de Noctuidae ( Colocasia coryli, Craniophora ligustrï, Apatele rumicis, A. psï, A. tridens, A. aceris, A. auric oma, A. menyanthides, A. megacephala, A. leporma, Euxoa nigricans, E. tritici, Agrotis segetum, A. clavis, A. vestigial is) , het genus Polia (P. nebulosa en P. advena ), het genus Erannis ( E . leucophaearia, E. marginaria en E. defoli- aria ), de subfamilie Bistonini ( Phigalia pedana, Lycia hirtaria, Biston stratarius en B. betularius) en de subfamilie Boarmiini ( Peribatodes gemmaria, Deileptenia ribeata, Alcis repandata, Boarmia roboraria, Serraca punctinalis en Ectropis bis tort at ai) .
Opvallend is, dat het hier groepen betreft, die, naar mijn ervaring, in het al¬ gemeen vaak tegen bomen zitten. Dit is vooral duidelijk bij de Lymantriidae, Colocasia, Apatele en de drie groepen Geometridae. Dit vormt m.i. een bevesti¬ ging te meer voor de door Kettlewell c.s. verkregen resultaten, dat het ver¬ dwijnen van korstmossen op de bomen in industriegebieden invloed uitoefent op de waarde van schutkleuren, waarna dan selectie door vogels zal optreden. Het veel tragere en latere verschijnen in de duinen is dan denkbaar als veroorzaakt door de veel grotere zeldzaamheid van dikke bomen in dit gebied (samen met de veel geringere industrialisatie).
Wat de op de mededeling volgende discussie betreft mogen de volgende punten hier nog vermeld worden:
1. Om een juist inzicht te verkrijgen van de aantallen, die de dag op bomen (trachten) door (te) brengen, zou tijdens de vroege morgenuren geteld moeten worden. De meeste vogels fourageren immers juist ’s ochtends vroeg.
2. Ook indien aan het gezegde sub 1 voldaan wordt, blijft voorzichtigheid geboden, daar het immers zeer moeilijk na te gaan zal zijn hoeveel men over het hoofd ziet. Ook ervaren „stammenzoekers” zien lang niet alles (zoals door enkele frappante voorbeelden werd aangetoond).
3. De selectietheorie behoeft niet de enige oorzaak te zijn. Problemen als domi¬ nantie, polymerie e.d. zullen zeker in staat zijn het verschijnsel te versterken.
4. Bekend is het verschijnsel, dat dieren vaak een ondergrond zoeken, die in overeenstemming is met hun kleur.
Summary
Discussion of the increasing melanism in Lepidoptera. A number of species is mentioned in which this phenomenon is observed in the Netherlands. The writer considers the disappearance of lichens on the trunks of trees as one of the principal causes.
Rotterdam 16, Prinses Julianalaan 72.
56
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960
De Wolfspinnen van Meijendel
(Araneae, Lycosidae en Pisauridae)
I. Levenscycli
door
J. T. WIEBES
(Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden)
Mededeling van het Meijendel-comité, Nieuwe Serie, no. 18
Wanneer men van de in Meijendel i) in de vangblikken verzamelde wolfspin- nen (Lycosidae en Pisauridae) de aantallen van de verschillende ontwikkelings¬ stadia grafisch uitzet tegen de tijd van het jaar waarin ze werden gevangen, zoals dit ook is gedaan voor de loopkevers (den Boer, 1958 a, b), kan men trachten uit deze histogrammen de levenscycli voor de betreffende soorten te reconstrueren. Voor wolfspinnen is dit aan de ene kant gemakkelijker dan voor kevers, doordat bijna alle stadia zo actief zijn dat ze in onze vangblikken vallen, terwijl bij de loopkevers vrijwel alleen gegevens over de imagines beschikbaar waren. Aan de andere kant brengen deze nauwkeurige gegevens ook aparte moeilijkheden met zich mee doordat, zoals zal blijken, voor enkele soorten de spreiding van de verschillende stadia in de tijd zeer groot is, hetgeen de reconstructie van de cyclus moeilijk maakt.
Spinnen zijn van gescheiden geslacht, en voor de voortplanting is een be¬ vruchting nodig. Bij de wolfspinnen gebeurt deze bevruchting in een vrij korte en meestal nauw begrensde copulatie-periode van enkele weken, die in de blikvangsten kenbaar is aan het grote aantal mannetjes dat wordt gevangen. Deze interpretatie van de manne- tjes-top is afkomstig van Tretzel (1954, p. 646), die ook met vang¬ blikken werkte. Tijdens de copula¬ tie-periode is namelijk de activiteit van de dieren vrij groot, vooral de mannetjes zwerven door het terrein op zoek naar de vrouwtjes. Na de copulatie sterven de mannetjes waarschijnlijk spoedig, de vrouw¬ tjes gaan na enige tijd een cocon van spinsel vervaardigen waarin zij haar eieren leggen. Deze cocon dra¬ gen ze overal met zich mee, bij de Lycosidae vastgehecht aan het ach¬ terlijf (fig. 1), bij Pisaura aan de kaken (fig. 2). Na ongeveer een maand komen de jonge spinnetjes („pulli”) uit de cocon. Nog enige
*) Hoewel de naam Meijendel eigenlijk alleen betrekking heeft op een klein stuk van het duingebied tussen Den Haag en Wassenaar, en de vangblikken niet in dat stuk staan, wordt deze term toch maar gebruikt voor het hele gebied. Voor de opzet van het Meijendel- onderzoek zie den Boer, 1956.
Fig. 1. Lycoside, vrouwtje met cocon (naar Ehlers 1939, fig. 28) (Lycosid spider with
egg- cocoon).
Fig. 2. Pisauride, vrouwtje met cocon (naar Savory 1945, PI. 29) (Pisaurid spider with egg-cocoon) .
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
57
tijd blijven ze bij de moeder, op haar lichaam meerijdend tijdens haar toch¬ ten, en daarna verspreiden ze zich op eigen gelegenheid door het terrein. Ze maken enige vervellingen door, overwinteren en vervellen nog eens of meer dan eens, waarna ze volwassen zijn. Het stadium waarin ze bijna vol¬ wassen zijn (een aanduiding van de copulatie-organen is dan al te zien) is in de grafieken onderscheiden als „subadult”. Het vrouwtje sterft enige tijd nadat de jongen haar verlaten hebben, waarschijnlijk altijd voor de eerstvol¬ gende winter. De mogelijkheid dat een vrouwtje overwintert en nogmaals deelneemt aan een copulatie, wordt door de meeste arachnologen ontkend.
De levenscyclus verloopt niet altijd zo eenvoudig als hier nu is geschetst. Bij de wolfspinnen van Meijendel kon ik drie typen van levenscycli onder¬ scheiden, die hier kort zullen worden besproken en toegelicht aan de hand van grafieken en histogrammen voor enkele soorten.
De eenvoudigste cyclus (type I) vinden we bij de Pardosa- soorten, betrek¬ kelijk kleine wolf spinnen van ongeveer een halve centimeter die, vaak in grote aantallen, over de bodem en de lage begroeiing zwerven zonder ergens een vaste woonplaats te hebben. In fig. 3 vindt men de gegevens over het vangjaar 1953 — ’54 uitgezet voor Pardosa monticola (CL). Dit is de algemeen¬ ste Pardosa in Meijendel, in één jaar werden 1797 exemplaren verzameld. De cyclus duurt één jaar, de voortplantingstijd valt, te zien aan de vangsten van mannetjes, in het voorjaar tussen half april en begin juni.
Het aantal dieren van een soort, dat men in de vangblikken verzamelt, is zowel afhankelijk van het aantal dat in het terrein aanwezig is als* van de activiteit van de dieren, zoals reeds eerder (den Boer, 1956) is uiteengezet. Dit feit noopt tot enige schroom bij het interpreteren van toppen in de grafieken en de histogrammen; toch kan men tussen deze twee oorzaken vaak een duidelijk onderscheid maken. Overal waar een stijging in het aantal, dat van een bepaald stadium is gevangen, gepaard gaat met een verdwijnen of afnemen in aantal van een vroeger stadium, is de meest voor de hand liggen¬ de verklaring dat er een vervelling heeft plaats gehad; een verhoogde activi¬ teit kan hier mogelijk mee samenvallen, maar dient niet als de voornaamste oorzaak voor de grotere vangst te worden beschouwd. Valt een verandering in het aantal dieren dat men vangt altijd samen met een verandering in een bepaalde weer-factor, dan is het waarschijnlijk dat men met een verandering in de activiteit van de dieren te doen heeft. Een eenvoudige correlatie met meteorologische gegevens is echter in de meeste gevallen niet te vinden. Ik kom hier aan het eind van dit artikel nog op terug.
In de eerste weken nadat de vangblikken waren ingegraven, vonden we een vrij groot aantal jonge dieren van P. monticola. Dit aantal nam in de volgende weken geleidelijk af, totdat er na 17 mei geen juvenielen meer werden verza¬ meld. Het aantal subadulten nam eerst toe, daarna sterk af. Samenvallend met de afname van de subadulten vonden we een sterke stijging in het aantal vol¬ wassen individuen. Het is duidelijk dat we hieruit het volwassen worden van de dieren kunnen aflezen: juvenielen — > subadulten — > adulten. De vangsten van de verschillende stadia werden vrij zeker bepaald door de aantallen van
58
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960
de betreffende stadia die in het terrein aanwezig waren, slechts bij de adulten- grafieken is er reden te veronderstellen, dat er ook een grote activiteit optrad. De volwassen mannetjes en vrouwtjes copuleren en al spoedig vingen we vrouwtjes met eicocons, op 25 mei al drie, op 17 juni nog eens drie. Na 1 juli waren de mannetjes waarschijnlijk alle gestorven, er werden althans verder in het jaar geen mannetjes meer in de blikken aangetroffen. Op 22 juli vonden we de eerste jonge spinnetjes van de nieuwe generatie. Dit aantal nam in de volgende perioden nog iets toe. Het feit dat de aantallen in vergelijking met het aantal juvenielen, dat in het voorjaar werd gevangen, erg klein zijn doet vermoeden, dat de dieren in dit stadium niet zeer actief zijn. Het aantal volwassen vrouwtjes nam in de loop van de zomer geleidelijk af, totdat er na half oktober geen enkele meer werd gevangen.
Het valt op dat het aantal dieren, dat in het voorjaar van 1954 is gevangen (11. III), geringer is dan het aantal dat op 8. III in 1953 is verzameld. Dit geldt niet alleen voor P. monticola, maar ook voor bijna alle andere soorten. Mogelijk is de koude winter 1953 — 54, die vooral in februari veel strenger was dan in 1952 — ’53, hiervan oorzaak.
De histogrammen voor de andere Pardosa-soortzn zien er in grote trekken uit als die voor P. monticola. Het aantal subadulten dat in de herfst werd gevangen, was relatief iets groter, hetgeen betekent dat er meer dieren in het subadulte stadium overwinterden dan bij P. monticola het geval was. De voortplantingstijd ligt bij de meeste soorten dan ook een paar weken vroeger.
Van P. lugubris (Walck.) en P. nigriceps (Thor.) werden nog vrij laat in het jaar, respectievelijk op 14 oktober en 1 oktober, vrouwtjes met cocons verzameld. De cocon van P. lugubris was vrij klein (diameter 2,5 mm, normaal is 3,5 — 4,0 mm; alcohol materiaal) en bevatte slechts zes nog zeer weinig gedifferentieerde eieren (normaal is 25 — 30). De cocons van P. nigriceps waren 3 en 3,75 mm in diameter en bevatten respectievelijk zes en tien kleine spinnetjes. Deze grote spreiding in de tijd waarin vrouwtjes met cocons worden aangetroffen (P. lugubris 25. V — 14.X, P. nigriceps 17. V — l.X), kan verschillende oorzaken hebben. Tambs-Lyche (1939, pp- 55, 56) oppert de volgende mogelijkheden:
1. De dieren die in de herfst met een cocon worden gevangen, behoren tot een tweede generatie.
2. Deze dieren zijn door een of andere oorzaak zeer laat volwassen geworden.
3. Het zijn dieren die hun eerste cocon hebben verloren en nu nog eens eieren hebben gelegd.
4. Het kleine aantal eieren in herfstcocons is misschien door bijzondere omstan¬ digheden lokaal bepaald.
Tambs-Lyche houdt 1 of 2 voor de meest waarschijnlijke verklaring. Bij 3 merkt hij op dat hem van gèèn spinnesoort bekend is dat ze tweemaal eieren legt. Toch heeft Menge in 1877 (pp. 538, 539) al beschreven hoe een vrouwtje van Troc hosa terricola, dat hij op 11 juni verzameld had terwijl het een eicocon droeg, op 26 juli een tweede legsel maakte, dat slechts half zo groot was als het eerste. Hoewel dit verschijnsel misschien niet veel voorkomt, is het dus kennelijk wel eens geconstateerd. Ik acht dan ook geen reden aanwezig om een bijzondere oorzaak te bedenken voor de late abnormale cocons van P. lugubris en P. nigri-
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
59
<S
MA M3 3 A S 0 ND 3 F M
Fig. 3, 4, 5. Fenologische krommen en histogrammen voor de mannetjes, vrouwtjes, sub- ad uiten en juvenielen van: fig. 3. Pardosa monticola (CL), fig. 4. Trochosa terricola Thor.,
fig. 5. Alopecosa fabrilis (CL).
De aantallen zijn gecorrigeerd op een vangweek van 7 dagen. 3 — , cocons. (Phenological curves and histograms for three species of Lycosidae. Division of absciss
in weeks).
60
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.111.1960
ceps, maar ik houd het voorlopig op de verklaring dat soms een vrouwtje voor de tweede maal een eicocon vervaardigt. Bouwman-Buis (1938, p. 175) vond van Pisaura mirabilis ook herfstnesten. Zij vermoedt dat P. mirabilis soms twee legsels in één jaar heeft. Of er van een dergelijk laat legsel nog iets terecht komt is zeer de vraag.
Het hier beschreven LEVENSCYCLUS-TYPE I (éénjarig, copulatie-periode in het voorjaar, overwintering als juveniel of — minder — als subadult) vindt men in Meijendel bij Pardosa monticola (CL), P. lugubris (Walck.), P. nigriceps (Thor.), P. pullata (CL), Aulonia albimana (Walck.), Alopecosa cuneata (CL) i), en Pisaura mirabilis (CL).
Levenscyclus-type II wordt geïllustreerd door fig. 4, waarin de gegevens voor Troc hosa terri cola Thor. zijn uitgezet. T. terricola is in zeer grote aantallen in de blikken gevangen, de totale vangst van maart 1953 — februari 1954 bedraagt 2722 exemplaren ! De levenswijze van T. terricola verschilt sterk van die van de Pardosa- soorten: T. terricola heeft een schuilplaats onder stenen of tussen mos¬ kussens, die ze slechts tijdelijk verlaat om haar prooi te gaan zoeken.
Bij vergelijking van fig. 4 met fig. 3 vallen direct enige verschillen op:
1. In de adulten-grafieken vindt men, behalve de top in het voorjaar, ook een top in het najaar.
2. Een groot aantal subadulte dieren werd gevangen in de zomer, vlak voor de herfsttop van de adulten.
Het is, gezien de mannetjes-grafiek, duidelijk dat er een copulatie-periode in in het voorjaar valt, evenals dit bij type I het geval was. Tijdens deze periode vonden we ook juvenielen en subadulten. Na de copulatie-periode was er een sterke afname in het aantal vrouwtjes dat werd gevangen, waarschijnlijk is dit de periode waarin de vrouwtjes de eicocon vervaardigen, gedurende welke tijd ze haar holletjes volgens Becker (1882, p. 111) zelden verlaten. In juli trad er een sterke stijging op in de aantallen, zowel voor de vrouwtjes (verhoogde activiteit ?) als voor de subadulten. Vermoedelijk is dit stukje van de subadulten- grafiek een echte populatiedichtheids-grafiek, een gevolg dus van het vervellen van jonge dieren tot subadult. Gelijk met de afname van het aantal subadulten in eind juli tot begin augustus zien we eerst een afname van het aantal vrouwtjes (sterfte van oude individuen?), daarna een toename van het aantal volwassen dieren, vermoedelijk dus ook weer volgend op een vervelling van subadult tot adult.
Na half september nam het aantal volwassen dieren weer af, eind november werden er geen meer gevangen. Deze afname is waarschijnlijk een afname in de activiteit van de dieren, tegen de winter kruipen ze weg onder mos of stenen om pas in het volgend voorjaar weer te voorschijn te komen.
Er treedt bij T. terricola een zeer grote spreiding op in de tijd, zodat er ook dieren zijn die het volwassen stadium vóór de winter niet halen en overwinteren als subadult of als juveniel. Van dergelijke individuen zijn mogelijk de pulli afkomstig die op 2 2. VII en 2. IX werden verzameld. Het kan natuurlijk ook zijn, dat de pulli uit een tweede legsel afkomstig zijn.
x) De dieren, die behoren tot het geslacht Alopecosa, zijn bijna alle gedetermineerd door de heer G. L. Spoek.
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
61
Of de volwassen dieren al in de herfst copuleren of daarmee wachten tot het volgende voorjaar is mij niet bekend; Tretzel (1954, pp. 654, 655) vermeldt, dat van een aantal soorten bekend is dat ze copuleren en eieren leggen in wat hij de „Nebenkopulationszeit” noemt.
LEVENSCYCLUS-TYPE II (éénjarig, copulatie-periode in het voorjaar, mis- 9 schien al beginnend in het najaar en onderbroken door de winter, overwintering in alle stadia) vindt men in Meijendel bij Trochosa terricola Thor., Alopecosa accentuata (Latr.), Ar dosa perita (Latr.), en waarschijnlijk ook bij A. lutetiana (Simon) i).
In levenscyclus-type III vinden we ook een onderbreking van de copulatie- periode door de winter, hier is echter het grootste deel van de mannetjes in het najaar gevangen ( Alopecosa fabrilis (CL), fig. 5).
Het geringe aantal onvolwassen dieren dat van deze soort werd verzameld (vier subadulten en dertien juvenielen), laat een nauwkeurige reconstructie van de cyclus niet toe. Het zou, gezien de grootte die deze spinnen bereiken (exem¬ plaren van 12 of 13 mm zijn niet zeldzaam), wel mogelijk kunnen zijn dat A. fabrilis twee ja ren nodig heeft voor de ontwikkeling tot adult.
Ook Tretzel (1954, p. 655) vond bij Erlangen (Duitsland) volwassen exem¬ plaren van A. fabrilis zowel in het voorjaar als in de herfst, het grootste aantal in september en oktober, Dahl (1927, p. 22) geeft echter voor Noord-Duitsland op: „Reife Tiere von Mai bis Juli, zuweilen noch im Herbst vereinzelte”, Palmgren (1939, p. 22) heeft uit Finland volwassen individuen uit juni, juli, augustus en september. Dit doet vermoeden dat in noordelijke gebieden de dieren een copulatie-tijd in de zomer hebben, in Noord-Duitsland zou het levenscyclus- type meer overeenkomen met ons type II met de belangrijkste copulatie-periode in het voorjaar, in Zuid-Duitsland en bij ons halen de meeste dieren het vol¬ wassen stadium voor de winter.
LEVEN SC Y CLU S - TYPE III (één- of tweejarig ?, copulatie-periode in het najaar, misschien voortdurend tot in het voorjaar en onderbroken door de winter, overwintering als adult of, minder, ook als subadult ?) vindt men in Meijendel alleen bij Alopecosa fabrilis (CL).
Men kan proberen, door vergelijking van de weekvangsten met meteorologische gegevens over de vangweek, na te gaan of er een weerfactor is waarvan de veranderingen gecorreleerd zijn met veranderingen in de vangst-grafieken. Vindt men een dergelijke correlatie, dan is het waarschijnlijk dat deze veranderingen in de vangst een gevolg zijn van veranderingen in de activiteit van de dieren.
De meteorologische gegevens die ons hiertoe ter beschikking staan, zijn af¬ komstig van een waarnemingspost van het K.N.M.I. op het vliegveld Valkenburg. Ze zijn tabellarisch bewerkt door de heer G.-J. de Bruyn.
Een eenvoudige correlatie tussen weekvangsten en weersveranderingen is bij de wolfspinnen in de meeste gevallen niet duidelijk. Slechts een enkele maal, bijvoorbeeld bij de vrouwtjes-grafiek van P. monticola (fig. 3) op l.VII, vindt men een top in de grafiek die misschien het gevolg is van een hoge gemiddelde
*) — Trie ca lutetiana Wiebes 1956.
62
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. III. I960
dagtemperatuur (i.c. 21° C) of een groot aantal zonne-uren per dag (i.c. 9) in de vangweek vôôr 1 juli.
Bij de mannetjes-grafiek van P. iugubrïs lopen de toppen in de vangst (op 3.V, 25. V en 9. VI) en de dalen (op 9.V en 3. VI) parallel met schommelingen in de gemiddelde dagtemperatuur, ook de adulten-grafieken van P. nigriceps hebben topjes op 3.V, 17-25. V, 23. VI en l.VII, maar ook op l.VIII tijdens „ een dal in de temperatuur-grafiek ! P. pullata vertoont ook, behalve toppen op 25. IV, 17.V en 23.VI, die gelijk lopen met stijgingen in de gemiddelde dag¬ temperatuur, dit topje op 5. VIII waarvoor ik in de weergegevens geen verklaring zie.
De activiteit van Alopecosa cuneata en A. accentuata is misschien afhankelijk van het aantal zonne-uren per dag: voor A. cuneata vinden we een stijging in het aantal mannetjes van 15. III tot 28. III, gelijk met een toename in het gemid¬ deld aantal zonne-uren per dag, en een dal in de mannetjes-grafiek op 4. IV en een top op 11. IV, samenvallend met respectievelijk een klein en een groot aantal zonne-uren, voor A. accentuata vindt men toppen in de vrouwtjes-grafiek op 25.V en l.VIII, waaraan vangweken met een zeer groot aantal zonne-uren vooraf gingen.
Gemiddelde dagelijkse neerslag, aantal regenuren overdag en het verzadigings- deficit van de lucht geven geen correlatie te zien met de vangst van wolfspinnen in Meijendel.
(Een literatuurlijst en een samenvatting in het Engels volgen na het derde artikel van deze reeks.)
Vervetten. Vrijwel ieder begint vlinders te verzamelen omdat hij ze mooi vindt. Pas later komt dan de belangstelling voor de problemen, die de studie van deze orde met zich brengt. De trots van een verzamelaar is dan ook een collectie, die er zo mooi mogelijk uitziet.
Een van de moeilijkheden, die zich hierbij voordoen, is het vervetten, een verschijnsel, dat bij tal van soorten kan optreden. Natuurlijk zijn er verschillende middelen om het euvel te bestrijden: pijpaarde, wasbenzine, dichlooraethyleen. Maar niet zelden heeft het uiterlijk van de exemplaren er toch zichtbaar van te lijden. Het zou dus een uitkomst zijn als er een middel bestond, dat het vervetten voorkwam.
In een van de laatste nummers van Zeit sehr, der Wiener ent. Ges. (44 : 66, 15 mei 1959) vond ik een zeer interessant artikel van Dr. W. Hayek. Deze arts spoot alle diklijvige soorten en alle, van welke hij uit ervaring wist, dat ze de neiging hebben om te vervetten, zodra ze uit het cyaankaliglas kwamen of hoogstens een dag daarna, door middel van een fijn spuitje (een ,,Pravazspritze”) in met zuivere benzine (wondbenzine, schrijft hij). De injectie wordt zijwaarts van onderen gegeven vooraan en achteraan het abdomen. De hoe¬ veelheid varieert al naar de dikte van het lijf van een tiende cc tot 3 cc (bij Acherontia atro- pos). Het resultaat is, dat sindsdien geen enkele vlinder meer bij hem vervet.
De chemische kant van wat er nu eigenlijk gebeurt, is nog niet helemaal opgelost. Wie zich ervoor interesseert, leze het artikel zelf maar na. Voor ons is de practische kant van het meeste belang. Schaf dus zo'n spuitje aan en volkomen zuivere benzine en de ergernis van vervettende Nonagrid s, Sesiidae, Hepialidae etcetera behoort tot het verleden — Lpk.
Te koop. Snellen, Nederlandsche Macrolepidoptera, gebonden, f. 7,50; Oudemans, Nederlandsche Insecten, idem, f. 25; Ter Haar, Handleiding voor den vlinderverzamelaar, idem, f. 2,50. Te bevragen bij het Zoölogisch Museum, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O. Binnen een week geen antwoord, dan verkocht.
TWO NEW CASES OF SYNONYMY
63
Two new cases of synonymy in Indomalayan Platypodidae
and Scolytidae
by
L. G. E. KALSHOYEN Blaricum, the Netherlands
Platypus vet hi Strohmeyer 1919 = P. suffodiens Samps, var. malayensis Schedl 1936, n. syn.
The Leiden Museum has two male specimens and one female of P. vethi Strohm., bearing the author’s label, and collected in Preanger — the well-wooded, mountainous Priangan District of W. Java — by P. P. Sijthoff. They proved to be identical with specimens of the samples ”P1. 18” and ”P1. 18a” in my col¬ lection which had been named ”P. suffodiens var. major ’ by Sampson in 1924, no description having followed, and P. spretus by Schedl (1941, p. 354). Originally Schedl (1936, p. 34) had described the species as P. suffodiens var. malayensis var. n., using specimens collected in Malaya, but he changed the name into P. spretus afterwards (1939, p. 360).
I have seen specimens of both sexes kept in the Zoological Museum at Bogor, which were collected on Mount Patuha, 1500 m, IX. 1926 and Mount Tangkuban Prahu, 1400 — 1500 m, X.1929, by F. C. Drescher, both mountains again being situated in the Priangan District.
Some notes on the host trees of P. vethi will be published in a forthcoming paper on the biology of Indonesian Platypodid species.
Xylehorus mutilatus Blandford 1894 = X. banjoewangi Schedl 1939, n. syn.
A peculiar thick-set specimen of Xyleborus from Malaya, labelled X. mutilatus and presented for my collection by my colleague F. G. Browne, appeared to me to be identical with X. at er Eggers 1923, from Batoe Island (off the West Coast of Central Sumatra), the type of which is kept in the Leiden Museum. It also looked rather similar to my specimens of X. banjoewangi Schedl from East Java, though some differences were found. As Eggers in his description did not point out the characters by which to separate his ater n. sp. from mutilatus, and Schedl in describing banjoewangi did not refer to both these species, I submitted the Malayan and an East Java specimen to the British Museum (Natural History) with the request to have them compared with Blandford’s type. The examination was done most conscientiously by Mr. R. T. Thompson who came to the interest¬ ing result that X. ater and X. mutilatus had been mixed in the London collection and that X. banjoewangi is identical with X. mutilatus.
X. mutilatus Bldf. is originally described from Japan. In the British Museum the species is also present, Mr. Thompson informs me, from Njau-Limon, S. of Mount Bougainville, 300 ft., leg. L. E. Cheesman (mentioned by Schedl 1940 under X. banjoewangi ), the locality being situated near the North Coast of Central
1) This contribution is supplementary to that published in the Entomologische Berichten 19 : 93, 1959, and has also been completed in the scheme of studies which could be undertaken thanks to a grant received from the Netherlands Organization for the Advan¬ cement of Pure Research (Z.W.O.).
64
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.111.1960
New Guinea, and from the Nilgiri Hills, India, leg. H. L. Andrewes. The male was described from my material by Schedl (1951) as X. banjoewangi, masc. nov. The names of the locality and the host-plants are misspelled in his paper and should be read: Besoeki (the eastern district of Java), Tjoeralele blok Gn. Bajoer (a forest compartment), in the stalks of rattan palms of the kinds pendjalin glatik and p. woeloeh (which may be species of Calamus ). In the literature X. mutilatus is reported from all over Japan (Honshu, Kiushu, Hokkaido) as well as from Korea and Formosa by Murayama (1934), and from Fiji by Lever (1940), who states that his specimen had been identified in London.
X. ater Egg., according to Mr. Thompson’s information, is represented in the London collection from Sarawak, W. Borneo, leg. G. E. Bryant, Martapura, S.E. Borneo, leg. Doherty, and Selangor Kepong, Malaya, leg. F. G. Browne, 1948. Browne’s description (1955) of the male of mutilatus apparently must be referred to X. ater, and the record of X. mutilatus from Malaya by Beeson (1941) most probably also refers to this species.
The differences between X. ater and X. mutilatus, as explained in Mr. Thomp¬ son’s letter are cited here with his kind consent, as they form a welcome completion to the descriptions of Blandford, Eggers and Schedl.
’’The striae on the declivity on the elytra are marked by rows of shallow, ovate punctures in both species. The difference in appearance is due to the size of the tubercles on the interstriae, from which arise the setae of the pubescence. In X. ater, they are very small (only visible under high magnification) so that there is no clear demarcation of the striae. In X. mutilatus, however, they are larger and there is a distinct smooth line marking the course of the striae and making the rows of punctures more evident. A further character by which these species differ is afforded by the surface of the disc and base of the pronotum, which is finely microreticulate in X. mutilatus but quite smooth in X. ater. The bi-coloured thorax is present in the specimen from New Guinea, but not in the type.”
The latter feature can also be seen in the East Java specimens.
References
Beeson, C. F. C, 1941, Ecology and Control of the Forest Insects of India and neigh¬ bouring Lands.
Browne, F. G., 1955, Sarawak Mus. Jrn., 6 : 353.
Lever, R. J. A. W., 1940, Agric. Jrn. Fiji, 11 : 38.
Murayama, J., 1934, Jrn. Soc. Trop. Agric. Taiwan, 6 : 505.
Schedl, K. E., 1936, Jrn. Fed. Mal. St. Mus. 18 : 1.
- , 1939, Id., (3) : 327.
- , 1940, Ann. Mag. Nat. Hist., 11 (5) : 435.
- - , 1941, Entom. Ber. 10 : 354.
- , 1951, Tijds. Entom., 93 : 85.
Strohmeyer, H., Entom. Bl., 9 : 161.
Papilio machaon L. In verband met het ongekende weer van de zomer van 1959 heb ik in mijn omgeving extra goed naar machaon uitgekeken. Vele wortelbedden in volks¬ tuinen werden op rupsen geïnspecteerd. Ook heb ik vele kinderen opgewekt om „wortel- rupsen” te gaan zoeken. Het resultaat was nihil. Sedert 1955, dus reeds voor het 4e jaar, ontbreekt in deze omgeving de vlinder.
G. J. Flint, Raalte.
595, 7oc-(-?a
& (o I
M yisc qX %
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
|
Deel 20 |
1 april I960 |
No 4 |
|
Adres der Redactie : |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12In, Amsterdam -Zuid 2 |
» — Nederland |
INHOUD : A. C. Nonnekens 80 jaar (p. 65). — G. L. van Eyndhoven : Verslag van de 114e Zomerbij eenkomst (p. 65). — E. J. Nieuwenhuis : A new subspecies of Danaus al- batus Zinken (Lepidoptera, Danaidae) (p. 67). — P. H. van Doesburg Sr. : Cheilosia cae- rulescens (Meigen) (Dipt., Syrphidae) (p. 68). — J. T. Wiebes : De Wolfspinnen van Meijendel (Araneae, Lycosidae en Pisauridae) (p. 69). — G. A. Bentinck : Coleophora lu- tipennella Z. en C. flavipennella H.-S. (p. 75). — R. T. Simon Thomas : Secundair op¬ tredende insecten op cacao (p. 77). — Literatuur (p. 79 . J. C. Betrem ; p. 80 : C. de Jong). ■ - Korte mededelingen (p. 66, 76 : M. P. Peerdeman ; p. 74 : W. J. Boer Leffef, Aanbieding ; p., 80 : B. J. Lempke).
À. C. Nonnekens 80 jaar !
Door de bescheidenheid van de heer Nonnekens is het de Redactie slechts langs een omweg gelukt er achter te komen, dat hij 18 februari j.l. zijn tachtigste verjaardag gevierd heeft. Onze gelukwensen bereiken hem dan ook wel wat laat, maar zijn daarom niet minder welgemeend.
Wie hem op de vergadering van 9 maart van de Afdeling Noord-Holland en Utrecht heeft horen spreken en de minuscule kevertjes heeft gezien, die hij daarbij demonstreerde, zal zich nauwelijks kunnen realiseren, dat hier een coleopteroloog aan het woord was, die de acht kruisjes al achter de rug had.
Wij wensen de heer Nonnekens nog vele jaren van intensieve jacht in het Amsterdamse Bos en hopen, dat hij vooral niet zal verzuimen een overzicht te publiceren van alle daar door hem waargenomen soorten met eventuele biezon- derheden. Hij is ongetwijfeld de enige, die een dergelijke faunistische publicatie zou kunnen samenstellen.
Verslag van de 114e Zomerbijeenkomst
door
G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris
De 114e Zomerbijeenkomst werd gehouden te Heeze in Noord Brabant in Hotel Barendsma. De deelname was zeer goed. Behalve hen, die vrijwel altijd op de zomerexcursie aanwezig zijn, mochten wij ook enige leden begroeten, die hiertoe niet altijd in de gelegenheid zijn, terwijl ook uit Eindhoven en omgeving verschillende leden zich aansloten.
Het weer werkte nogal mede. Uiteraard ving niet iedereen zoveel zeldzame of ,, goede” soorten als hij wel zou willen, maar voor zover mij bekend heeft ieder toch wel weer iets bemachtigd, dat voor zijn collectie waardevol was. Vele resul¬ taten zullen wij wel op de wintervergadering vernemen.
mm »
Hifi.., **•
1 . I MAYilÏÏiöjl «»‘mi *m
66
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960
Tot erepresident van deze bijeenkomst was vorig jaar aangewezen de heer Chr. J. M. Berger uit Eindhoven. Zeer tot ons leedwezen moesten wij vernemen, dat de heer Berger kort voor de bijeenkomst ongesteld was geworden. Wij kon¬ den toen niet anders doen dan hem door enkele goede vrienden de groeten en beste wensen van de leden te laten overbrengen. Gelukkig is na enige tijd weer volledig herstel ingetreden.
Een woord van dank moge uitgaan jegens allen — leden, niet-leden en inwo¬ ners van Eleeze — die ons op enigerlei wijze hebben geholpen met het huisvesten, het aanwijzen van goede vangterreinen, het ter beschikking stellen van hun privé- domein, etc. Ik geloof niemand tekort te doen, wanneer ik hier met name noem ons lid H. B. Haanstra, die steeds in de weer was om een ieder zo goed moge¬ lijke kansen te geven. Dit alles heeft ons zeer geholpen.
Ik wil ook gaarne de heer S. J. Baron van Tuyll van Serooskerken bedan¬ ken voor de welwillendheid waarmede hij ons in de gelegenheid heeft gesteld om op zijn gebied te vangen.
Tijdens een korte vergadering werd besloten de volgende zomerbij eenkomst in Twente te houden onder erevoorzitterschap van de heer W. C. Boelens. De plaats zal al naar de mogelijkheden worden vastgesteld.
In verband met de komende wintervergadering zal ik omtrent de vangsten niet in details treden.
De heer G. den Hoed, die zich op het ogenblik zeer ijverig met de Neder¬ landse sluipwespen bezighoudt, had in ieder geval allerlei aardige soorten ge¬ vangen.
Wij hebben nu ook iemand, die zich weer eens ernstig met de Thysanoptera bezighoudt, nl. de heer W. P. Mantel. Hij was van mening, dat hij in Heeze aardige vondsten had gedaan. Uiteraard moeten deze kleine diertjes eerst worden geprepareerd voordat er met zekerheid iets van te zeggen is, maar wij mogen dus hopen op een der komende vergaderingen een mededeling van hem te horen.
De heer J. H. Woudstra was zeer in zijn nopjes met de wants Micracanthia imitator L., die uit ons land nog slechts bekend was van Lochern en Winterswijk (Fokker, 1896) en van Horn (L.) (Cobben, 1956 en 1957).
Amsterdam, Zoölogisch Museum, Zeeburgerdijk 21.
De vliegtijd van Maniola jurtina L. In verband met de vraag, of deze soort een tweede generatie kan voortbrengen, heb ik in het mooie seizoen van 1959 weer bijzonder opgelet.
Ik zag de eerste jurtina s nu op 24 mei te Amsterdam, namelijk 4 verse $ $ , dat is dus 17 dagen eerd-er dan in 1958. De soort was echter ook weer eerder weg, want ik zag op 8 augustus de laatste afgevlogen dieren te Amsterdam. Daarna heb ik geen jurtina s meer gezien, hoewel ik er geregeld naar gezocht heb. Het weer was gunstig en jurtina had nu toch wel goede omstandigheden voor een tweede generatie. Dira megera L. bijvoorbeeld reageerde prompt op het gunstige weer met een talrijke derde generatie.
Ik meen nu te mogen aannemen, dat M. jurtina L. hier te lande nooit een tweede gene¬ ratie voortbrengt. Het is, dunkt mij, een dier dat zeer warmteminnend is, dat begint te vliegen als de temperatuur goed is en verdwijnt als de enige generatie is uitgeput. Hoe later in het voorjaar hij dus verschijnt, des te later vliegt hij in het najaar.
M. P. Peerdeman, Westlandgracht 175 II, Amsterdam-W.
NEW SUBSPECIES OF DANAUS ALBATUS ZINKEN
67
A new subspecies of Danaus albatus Zinken (Lepidoptera,
Danaidae)
by
E. J. NIEUWENHUIS
In 1831 Zinken described Danaus albatus from a $ from West Java ( Nova Acta Le op. Carol., pt. 15 : 181, pi. 16, fig. 16). Subsequently several subspecies were described from other islands in the Indonesian archipelago, namely: from Sumbawa (subsp. philo Grose Smith, 1895), from North and South-Celebes (subsp. kükenthali Pagenst., 1896 and subsp. suleivattan Frühst., 1896, respect¬ ively), from West Sumatra (subsp. adustata Frühst., 1907) and from Bali (subsp. baliensis Kalis, 1933).
It could be expected that this species would also occur on other is¬ lands, the most likely, in my opinion, the other Lesser Sunda islands.
This assumption proved correct when Mr. A. M.
R. Wegner, Director of the Museum Zoologicum Bogoriense, visited the island of Flores in April 1958. He sent me some butterflies from there for revision and amongst them I found a good series of a subspecies of Danaus albatus.
The $ is smaller than specimens from Java,
Sumatra and Celebes: length of the forewing 36 mm, as against an average of 44 mm. in Javanese specimens. The dark brown ground¬ colour (very near Séguy 701) is lighter than in the Sumatran and Java¬ nese subspecies, even lighter than in subsp. gilva, which Fruhstorfer described from East Java. The white markings are like those of subsp. albata , the white colour being only a little duller. The underside is very pale brown, especially along the termen, while under
Foto: Rijksmuseum van Natuurlijke Historie Danus albatus wegneri nov. subsp., $ holotype (top) and $ allotype (bottom).
68
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960
certain light-conditions a striking light grey tinge is noticeable. Th $ agrees with the male, with the exception of course that the androconial scales in the anal angle of the hindwings are lacking.
D. a. philo Grose Smith agrees in size with the subsp. from Flores, but as the patches in cell 3 of the forewing are reduced and the marginal spots are lacking, the specimens from Sumbawa make a darker impression than those from Flores.
Danaus albatus is an insect of the mountains. In Flores, too, Wegner captured this butterfly at an altitude of 1300 — 1500 m near Rana Mese in the western part of the island, where it was not rare.
I name this subspecies wegneri nov. subsp. after the collector, who has done so much valuable entomological work in Indonesia.
Male holotype, Rana Mese, Flores, 9th April 1958, in my collection (Natuur¬ historisch Museum, Rotterdam) . Several paratypes of the same batch in the collection of the Museum Zoologicum Bogoriense at Bogor (Indonesia) and in my collection.
Female allotype, Rana Mese, 3rd April 1958, in my collection; 3 paratypes from the same place, dated 3rd, 3rd and 4th April 1958 in the collection of the Museum Zoologicum Bogoriense.
Rotterdam-4, Bentincklaan 37 A.
Cheilosia caerulescens (Meigen) (Dipt., Syrphidae)
door
P. H. VAN DOESBURG Sr.
Te Esneux, een plaatsje aan de Ourthe ten zuiden van Luik, ving ik 12 juni 1959 een $ van bovengenoemde soort, die nieuw is voor de Belgische fauna. Sack geeft als vindplaats Centraal Europa en de Alpen. Daar de Belgische vindplaats niet zo ver van ons Zuid-Limburg ligt, bestaat de kans, dat deze soort vroeg of laat ook daar gevonden wordt. Van de larve is bekend, dat ze leeft in de stengels van Sonchus oleraceus L.
De beroking van de vleugel-dwarsaderen is maar heel zwak bij dit exemplaar, lang zo donker niet als Sack’s tekening van de vleugel zou doen verwachten; maar Becker (1894, Revision Gatt. Chilosia : 37 6) zegt reeds, dat deze vlekken onduidelijk of zelfs afwezig kunnen zijn bij pas uitgekomen exemplaren.
Summary
A $ of Cheilosia caerulescens (Meigen) was taken at Esneux on June 12th 1959. The species was not yet known from Belgium.
Baarn, Cantonlaan 1.
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
69
De Wolfspinnen van Meijendel (Araneae, Lycosidae en Pisauridae)
II. Vicariantie door
J. T. WIEBES
( Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden)
Mededeling van het Meijendel-comité, Nieuwe Serie, no. 18
In plaats van de aantallen wolfspinnen te bezien naar de tijd van het jaar waar¬ in ze zijn verzameld, zoals in het vorige artikel is gedaan, kunnen we deze aan¬ tallen ook rangschikken naar het biotoop waarin ze zijn gevangen. We kunnen dan zien in welk biotoop de verschillende soorten in de grootste aantallen zijn gevangen en we leren dus op deze manier de habitats (in Meijendel !) van de soorten kennen.
Als maat voor het voorkomen van een soort in een biotoop gebruiken we de a b u n d a n t i e, dit is het aantal individuen van de soort dat in het biotoop is gevangen betrokken op het totale aantal wolfspinnen dat in dat biotoop is ge¬ vangen. De abundantie wordt uitgedrukt in percenten.
Men kan de biotopen, waarin onze vangblikken zijn ingegraven, rangschikken in een reeks van de meest open terreinen zonder begroeiing tot de meest be¬ boste terreinen. Deze reeks wordt verkregen door de percentuele abundanties van de soorten in de biotopen onderling te vergelijken. Het blijkt bij deze ver¬ gelijking dat men groepen kan onderscheiden van biotopen met een ongeveer gelijke samenstelling van de wolfspinnen-vangst in de blikken, althans wat de percentuele abundanties van de soorten betreft. Deze groepen van biotopen vor¬ men de terreintypen.
In figuur 6 ziet men voor de verschillende soorten de percentuele abundanties uitgezet tegen deze reeks van terreintypen. De reeks bevat tien terreintypen: A — G, waarbinnen een geleidelijke overgang te vinden is van de open tot de beboste terreinen, en a — c, die als het ware zijtakjes vormen van de lineaire reeks A— G.
De terreintypen A — G en a — c zijn als volgt te karakteriseren (cf. den Boer, 1956):
A : kaal zand in het gebied bij de Natte Sprang.
B : zand, gedeeltelijk met helm {Ammophila arenaria) begroeid (Bierlap).
C : nagenoeg kaal zand met wat helm ( Ammophila arenaria) in de Zeeduinen. D : vlakten, begroeid met helm ( Ammophila arenaria) of mossen, korstmossen, korte grassen e.d., soms met hier en daar een kruipwilgbosje ( Salix repens) of een duindoornbosje ( Hippophaë rhamnoides ), in de Zeeduinen, het ge¬ bied bij de Natte Sprang, de Elleboogsprang, en de Bierlap. a : vlakten met duinriet ( Calamagrostis epigeios) en soms verspreide berken {Betula sp.), kruipwilgbosjes {Salix repens ), in het gebied bij de Natte Sprang en in de Bierlap.
b : vlak terrein met verspreide berken {Betula sp.) en meidoorns {Crataegus
70
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960
30
lA|B|C|DMb|E|TrTGl
|
. |
||
|
m |
10-]
JdrQjJd=ElfL12
1a|B|C|DU| blELl c |FlG|
Fig. 6. Percentuele abundanties van wolfspinnen in Meijendel (relative abundances (= numbers caught of one species relative to the total catch of Lycosidae in that biotope) of wolf spiders in Meijendel). A — G, a — c = terreintypen, omschrijving in tekst (groups of biotopes, description see text). 1 j= Pardosa monticola (Cl.); 2 = P. lugubris (Walck.); 3. = P. pullata (Cl.); 4 — P. nigriceps (Thor.); 5 = Arctosa perita (Latr.); 6 — A. lutetiana (Simon); 7 == Trochosa terricola Thor.; 8 = Alopecosa cuneata (Cl.); 9 = A. accentuata (Latr.); 10 = A. fabrilis (Cl.); 11 = Aulonia albimana (Walck.); 12 = Pisaura mirabilis (Cl.); 13 = Xerolycosa miniata (C.L.K.); 14 = Trochosa ruricola
(de Geer).
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
71
monogyna ), begroeid met duinriet ( Calamagrostis epigeios ) en St. Janskruid (Hyper/cum perforatum') in de Bierlap.
E : kleine open vlakten in bossen, en bosranden („Rozenbos” bij Elleboog¬ sprang, Bierlap).
c : dichte berkenbosjes ( Betula sp.) in het „Rozenbos” en het „Ronde Bos” bij de Elleboogsprang.
F : bossen van berken ( Betula sp.), duindoorns ( Hippophaë rhamnoides ), en ratelpopulieren ( Populus tremula) met een over het algemeen rijk gevari¬ eerde ondergroei (Zeeduinen, „Rozenbos” bij Elleboogsprang, Bierlap).
G : een bos van ratelpopulieren ( Populus tremula) met veel hop ( Humulus lupulus) en kamperfoelie {Lonk era periclymenum) in de Bierlap, en een bosje bestaande uit een aantal zwarte populieren ( Populus nigra) bij de Natte Sprang.
Aan de conclusies over de habitats van de soorten in Meijendel wil ik het derde en laatste artikel van deze reeks wijden. In dit tweede artikel komt het probleem van de vicariantie ter sprake.
Als verwante soorten niet tegelijkertijd in grote aantallen in één biotoop voor¬ komen, maar elkaar min of meer uitsluiten, spreken we van het vicariëren van deze soorten. Van dit verschijnsel meen ik bij enkele soorten van wolfspinnen voorbeelden te hebben gevonden.
In fig. 6 valt de vicariantie tussen verschillende soorten van één geslacht on¬ middellijk op. Een volledige vicariantie („intragenerische Sonderung” van Tretzel, 1955, p. 50), waarbij twee verwante soorten nooit bij elkaar in één biotoop worden aangetroffen, vindt men bij de wolfspinnen van Meijendel niet, wèl een onvolkomen vicariantie waarbij men slechts relatieve verschillen ziet in de verspreiding van de soorten. Men kan zich een dergelijke vicariantie ontstaan en onderhouden denken door interspecifieke concurrentie, de vicariantie zal duide¬ lijker zijn naarmate de vicariërende soorten nauwer verwant zijn, omdat immers verwante soorten wat veel factoren betreft ongeveer dezelfde eisen aan hun milieu zullen stellen en elkaar dus kunnen beconcurreren.
Men kan zich verschillende soorten van vicariantie als gevolg van deze concur¬ rentie voorstellen.
I. Er zijn soorten die in Meijendel een kleiner aantal biotopen bewonen dan ze zouden doen als sommige verwante soorten niet ook in Meijendel voorkwamen. Dit vindt men bij de Pardosa-soortm P. monticola (CL), P. lugubris (Walck.) en P. pullata (CL). Nu is het niet waarschijnlijk, dat bijvoorbeeld P. lugubris àlle biotopen in Meijendel zou bevolken als de andere Pardosa’ s er niet waren. Ik stel me voor dat alleen in de ,,rand”-biotopen van een soort, i.c. in de terrein- typen B, a, b, en E, concurrentie voorkomt, deze terreinen zouden door één van de soorten sterker bezet worden als de andere er niet waren.
Ook de Arctosa-soorten onderling en Alopecosa cuneata (CL) tegenover A. accentuata (Latr.) vertonen een dergelijke vicariantie. De betrekkelijke uitsluiting van Pardosa lugubris (Walck.) door T roch osa terricola Thor. lijkt ook van dit type te zijn.
II. Het kan ook voorkomen dat van twee verwante soorten de terreinen waarin
72
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960
ze de hoogste abundanties bereiken dezelfde zijn, terwijl de ene soort een grotere verspreiding heeft („euryvalent” is) dan de andere (de „stenovalente”). Te ver¬ wachten is dat de concurrentie tussen deze twee soorten in die voorkeursbiotopen hevig is. Tretzel (1955, p. 62) veronderstelt dat de „stenovalente” soort de „eury valente” voor een deel verdringt uit het voorkeursbiotoop, waardoor de laatste gedwongen wordt zich in eigenlijk minder optimale biotopen op te houden. Als dit juist is, zou men hier dus een voorbeeld hebben van een soort (de „eury- valente”) die, in tegenstelling tot I, een groter aantal biotopen bezet dan ze zou doen als de andere („stenovalente”) soort er niet ook was.
In Meijendel zou men deze relatie menen te kunnen vinden tussen Pardo sa pullata (Cl.) en P. nigriceps (Thor.), hoewel één van Tretzel’ s premissen, n.l. dat de „stenovalente” soort (P. pullata ) in het voorkeursbiotoop een grotere abun- dantie zou hebben dan de „eury valente” (P. nicriceps ) daar heeft, hier niet te zien is. Nu blijkt dat P. pullata alleen verzameld is in de Bierlap, P. nigriceps daarentegen is verspreid over bijna alle biotopen van Meijendel. In fig. 7 is een biotopen- reeks opgesteld voor de twee soorten in die biotopen in de Bierlap waar P. pullata voorkomt. We zien hieruit dat de optima voor de twee soorten eigen¬ lijk naast elkaar liggen: dat voor P. nigriceps in biotoop 13, dat voor P. pullata in biotoop 16.
III. Behalve de kleine horizontale vicariantie tussen P. nigriceps en P. pullata is er ook nog een verticale. Als men in de Bierlap naar wolfspinnen zoekt, bijvoorbeeld in biotoop 16 (een vlak terrein met verspreide berken en dicht begroeid met duinriet dat soms door regen en wind iets plat ligt), dan vindt men P. pullata tus¬ sen het gras niet gemakkelijk. P. nigriceps daarentegen ziet men al, wanneer men rechtop blijft staan, over het duinriet rennen. Dat P. nigriceps óók op de grond voorkomt bewijzen de blikvangsten. Kennelijk bewoont ze echter ook een hoger stratum (cf. Dahl, 1908, p. 422: „Mehr als andere Arten der Gattung kommt diese Art nicht nur zwischen sondern auch auf den Pflanzen vor”).
IV. Ook Alopecosa fabrilis (Cl.) en A. accentuata (Latr.) komen in hetzelfde terreintype voor, maar hier vinden we een ander vicariantie-type, n.l. een s e i - zoens-vicariantie („jahreszeitliche Sonderung” van Tretzel, 1955, p. 69). Uit fig. 8 blijkt dat de copulatie-perioden van deze soorten in verschillende seizoenen vallen, voor A. accentuata in het voorjaar, voor A. fabrilis voornamelijk in de herfst. Dit betekent dat de grote activiteit van volwassen individuen voor de twee soorten in de tijd niet samenvalt, zodat de soorten elkaar waarschijnlijk niet hinderen.
V. Naast een tijd-vicariantie naar de seizoenen treft men soms ook een dag-nacht- vicariantie aan („tageszeitliche Sonderung” van Tretzel, l.c.). Deze vorm van vicariantie vindt men in Meijendel niet tussen wolfspinnen onderling, want deze spinnen zijn voornamelijk overdag actief. Van Trochosa terricola wordt wel opge¬ geven dat ze ook ’s nachts actief is, maar mijn gegevens wijzen niet op een dag- nacht-vicariantie van T. terricola met één van de andere wolfspinnen. Misschien vindt men dit type wel tussen Lycosidae en Gnaphosidae; de Gnaphosidae hebben een levenswijze die vergelijkbaar is met die van sommige wolfspinnen, doch ze vangen ’s nachts hun prooi.
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
73
30
20
10
10
|
— r~ |
P nigriceps j j |
||||||
|
P pullata. |
|||||||
|
n |
17 |
13 |
16 |
13 |
11 |
MANDDAhSONDDFfl
Fig. 7. Percentuele abundanties van Pardosa nigriceps (Thor.) en P. pullata (Cl.) in de biotopen waar P. pullata voorkomt (relative abundances of P. nigriceps and P. pullata in the biotopes where P. pullata occurs). 12, 17, 13, enz. zijn de aparte biotopen (the numbers
indicate the separate biotopes).
Fig. 8. Fenologische histogrammen voor de mannetjes van Alopecosa accentuata (Latr.) en A. fabrilis (Cl.) (phenological histograms for the males of A. accentuata and A. fabrilis).
74
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960
Alle conclusies, die hier zijn getrokken over vicariantie tussen wolf spinnen, zijn slechts van beperkte waarde. Veel diergroepen (andere spinnen, loopkevers), waarvan de vertegenwoordigers in Meijendel op veel punten in hun levenswijze overeen komen met de wolfspinnen en die dus waarschijnlijk invloed uitoefenen op de wolfspinnen-stand, zijn niet in de vergelijkingen betrokken. Pas als we veel meer gegevens hebben en als we de levenswijzen van de soorten beter kennen, zullen we in staat zijn de onderlinge betrekkingen tussen de dieren van Meijendel nauwkeurig te beschrijven.
(Een literatuurlijst en een samenvatting in het Engels volgen na het derde artikel van deze reeks.)
Het kweken van Macrothylacia rubi L. Vijf maal heb ik geprobeerd rupsen van deze soort buiten te overwinteren en het totale resultaat daarvan is één enkel $ geweest.
De afgelopen winter waagde ik nog eens een poging met 76 uit het ei opgekweekte rup¬ sen. Uitgaande van de veronderstelling, dat de duur van de diapauze omgekeerd evenredig is met het aantal imagines, dat tenslotte verschijnt, leek me de beste oplossing de duur van de overwintering zoveel mogelijk te bekorten.
De op het balcon met wilg ( Salix caprea L.) gekweekte rupsen kregen eind oktober een paar flinke heipollen en een laag los mos en werden verder met wilde roos gevoerd, daar alle wilgen inmiddels bruin of kaal geworden waren. Na een paar koude dagen in no¬ vember zag ik geen enkele rups meer. In de tweede decade van december werd de kooi binnen gehaald. Bij verwijdering van de moslaag bleken alle rupsen in diapauze te zijn. Ze lagen op één hoop bij elkaar, net of ze zich aan elkaar wilden warmen.
De hele kluit rupsen dompelde ik in een flinke bak lauw water en liet ze daar onge¬ veer drie minuten in drijven. Daarna liet ik ze uitlekken op een krant. Aan de levendige kruipbewegingen was te zien, dat ze door deze behandeling klaar wakker geworden waren. Ik verdeelde de dieren nu over twee ruime kooien met geperforeerde bodem, waarop een laag zacht papier gelegd was. Op de rupsen ging een laagje propjes van hetzelfde materiaal en daarover kwam nog weer een laag mos van ongeveer 6 cm.
Beide kasten plaatste ik op een laag tafeltje op ± 80 cm van de kachel en besproeide alles om de paar dagen met lauw water. Na 10 dagen verdween de laatste kruipende rups onder het mos. Bij voorzichtige inspectie na een dag of zes bleken alle dieren zich te heb¬ ben ingesponnen op drie na, die dood gegaan waren. Lange bruine bijna rechtop staande spinsels, met de top iets boven de moslaag uit. Beide kooien liet ik nu bij de kachel staan, terwijl ik ze regelmatig vochtig hield.
In de tweede decade van januari verschenen de eerste vlinders. Toen de kweek in de loop van februari ten einde was, waren er 62 gave vlinders verschenen, wat kleiner dan normaal, ongeveer evenveel wijfjes als mannetjes. Vier vlinders hadden gekreukelde vleugels, drie rupsen waren verdroogd evenals de vier overige poppen. Al met al dus een zeer be¬ vredigend resultaat, dat ook bij een makkelijker te kweken soort zeker niet slecht genoemd zou worden !
W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R.I.V.O.N.).
Te koop. Coupin, L’Amateur de Papillons, 1895, f. 1; Roepke, Rhopalocera Javanica, I en II, geb., f. 7,50; Weismann, Studien zur Descendenztheorie, 1870, geb., f.1; Christeller, Die Miszbildungen der Schmetterlinge, 1917, geb., f. 2,50; Snellen van Vollenhoven, Gedaanteverwisselingen en levenswijze der Insecten, 1870, geb., f. 1; idem, De gelede dieren, I en II, 1868, geb., f. 5.
Te bevragen bij de Bibliotheek, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O. Na een week geen ant¬ woord, dan verkocht.
COLEOPHORA LUTIPENNELLA Z. EN C. FLAVIPENNELLA H.-S.
75
Coleophora lutipennella Z. en C. flavipennella H.-S.
door
G. A. BENTINCK
Over deze beide Coleophora- species is veel gepubliceerd, doch jammer genoeg zijn juist hierdoor ook enige fouten gemaakt, en wel door herhaalde omwisseling der beide namen. Ik wil thans trachten weer te geven hoe dit alles geschied is, en tevens de fouten te herstellen.
In Snellen’s Microlepidoptera II van 1882, pag. 814, staat alleen lutipennella Z. genoemd en de andere (juist de algemene soort) flavipennella H.-S. niet. Snellen geeft ook zeer terecht op, dat lutipennella grove beschubbing op de voorvleugels heeft; en deze is de zeldzame soort. Jaren lang heeft men derhalve de gewone soort flavipennella in alle Nederlandse collecties onder lutipennella geplaatst, zonder te beseffen dat deze exemplaren waarschijnlijk alle de gewone flavipennella met fijne beschubbing waren. Ik verwees destijds hiernaar in Tijd sehr. Entom. 86 : XV (1943). Dit werd nogmaals volkomen juist vermeld door Doets in Entom. Ber. 12 : 87, 1946.
Maar later bleek, dat F. N. Pierce de gehele zaak ondersteboven gegooid had door beide namen te verwisselen (zie. The Entomologist 73 : 171, 1940), zodat volgens hem lutipennella onze gewone soort met fijne schubben zou zijn en fla¬ vipennella de zeldzame met grove schubben. Zie Tijdschr. Entom. 94 : 331 (1951) en Entom. Ber. 17 : 128, alwaar de zeldzame soort als vangst vermeld wordt.
Ik ben de heer E. Jäckh uit Bremen zeer dankbaar, dat hij mij op de dwaling van Pierce wees, die volkomen in strijd is met de prioriteitsrechten der oude auteurs; en wel volgens deze citaten, die duidelijk aantonen dat de eerst vermelde nomenclatuur de juiste is.
1. Zeller, 1849, Linnaea Entom. 4 : 398: lutipennella Z.: „von den vorher¬
gehenden Arten (auch flavipennella) durch ihre hellgelben grobschuppigen Vor¬ derflügel . ”
2. Herrich-Schäffer, 1853 — 55, Syst. Bearb. 5 : 234 — 235, flavipennella H.-S. ,,...... mit deutlich breiteren Flügeln, die Farbe bleich rhotgrau, viel bräun¬ licher grau als bei jener [lutipennella)-, glatter......”. En lutipennella Z.: „Diese
Art hat unter den Verwandten das lichteste Ledergelb und merklich rauhe ocker¬ gelbe Schuppen . ”.
3. Heinemann, 1877, Schmetterlinge Deutschlands u. d. Schweiz 2 : 536 — 537, lutipennella Z.: „Vfl. grobstaubig” ; en flavipennella H.-S.: „VfL ziemlich glatt”.
4. Spuler, 1910, Schmetterl. Eur. 2 : 391 — 392. lutipennella Z.: „VfL grob¬ schuppig” en flavipennella H.-S.: „VfL glatt”.
5. Hering, 1931, Minenstudien X, No. 10. Hier geeft hij de afbeeldingen der genitaliën van beide soorten en legt ze eveneens vast.
6. Eckstein, 1933, Die Kleinschmetterlinge Deutschlands 3 : 148 — 149. Ook hij beschrijft beide soorten op gelijke wijze.
Over dit alles bekommert zich Pierce (in zijn bekend werk The Genitalia of the Tineina, 1935) in ’t geheel niet, en beschrijft beide soorten met de verwis¬ selde namen, daarin gevolgd door de andere Britse schrijvers. Niet alleen doet hij dit met deze twee soorten, maar opvallend nog met meerdere Coleophora s.
76
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960
Dit is zeer te betreuren, want dit doet enige schade aan zijn overigens voortreffe¬ lijke werk.
Alle bekende schrijvers van het Europese Continent beroepen zich op Hering’s beschrijvingen en genitaliën-onderzoek en erkennen volledig het prioriteitsrecht der oorspronkelijke auteurs. Aldus b.v. Benander uit Zweden, Hackman uit Finland, ook Toll in zijn bekend werk over de Poolse Coleophora s. In zijn Engelse Summary schrijft deze over beide soorten ((Eupistidae of Poland: 240, 1953): ,, According to Prof. Hering’s investigations two species are found on oaks, living in pipe-shaped cases. One of them is E. lutipennella Z., the other one E. flavipennella H.-S. It must be stated here that the species called by Ger¬ man investigators E. flavipennella H.-S. is called by English investigators (Pierce) E . lutipennella Z. In this work I decided to use Hering’s nomenclature, as he was the first to point out the difference in the structure of the genital organs of the species. Also Benander goes this way.”
Dit alles is m.i. duidelijk een bewijs, dat de beide bedoelde species hun namen dragen moeten volgens de prioriteitsrechten, bevestigd door later genitaliënonder- zoek.
Deze beide soorten heten derhalve als volgt:
Coleophora lutipennella Z. met grove schubben (zeldzaam) en Coleophora fla¬ vipennella H.-S. met fijne schubben (gewoon).
Summary
Discussion of the nomenclature of Coleophora hitipennella Z. and C. flavipen¬ nella H.-S. The former is rare in the Netherlands, the latter common.
Amerongen, Kasteel.
Lycaena phlaeas L., f. fasciata Strecker, nieuw voor onze fauna.
1. Lycaena phlaeas L., 8, Amsterdam 17.VIII.1959; 2. L. phlaeas L., f. fasciata Strecker,
8, Kaag, 2.VIII.1959
Deze vorm, waarbij de discaalvlekken op de voorvleugel door zwart verbonden zijn, is op 2 augustus 1959 gevangen te Kaag bij de Kagerplassen door J. P. A. Bakker, wonende Legmeerplein 47 III te Amsterdam. De vorm was nog niet eerder in ons land gevangen en daarom vermeld ik met toestemming van Bakker deze vangst. Het exemplaar bevindt zich in zijn collectie.
M. P. Peerdeman, Amsterdam-W, Westlandgracht 175 II.
INSECTEN OP CACAO
77
Secundair optredende insecten op cacao
door
R. T. SIMON THOMAS
Dienst van Economische Zaken, Hollandia, Nederlands Nieuw Guinea
In de Landbouwproeftuin „Wosi” bij Manokwari werden vele kevers ingeza¬ meld op dode of bijna dode cacaobomen (Theobroma cacao L.).
Op slecht staande bomen werden allereerst twee soorten Scolytidae gevonden: Xylohorus discolor Bldf., var. po slice strialus Egg., welke gaatjes boort in de blad- oksels van jonge twijgen, en Xylohorus similis Fern, die aangetroffen werd in de takken van bomen die op het oog nog gezond leken.
Zijn de cacaobomen bijna of geheel dood, dan worden vele soorten kevers aan¬ getroffen. Een lijst van de keversoorten verzameld op de dode cacaobomen te Wosi in maart 1959 volgt hieronder.
Anthribidae : Ac or y nu s litigiosus Pasc.
F eu eus vir gat u s Ford.
Phloxe ob tus gigas F,
Plinth er ta luctuosa Pasc.
Xylopsocus cap u ein u s Fabr.
Xylothrips religiosus Fabr. één ongedetermineerde soort Clyzomedus fastidiosus Boisd.
Coptops illicata Pasc.
Exocentrus hispidulus Pasc.
Pterolophia duplicata Pasc.
Rondibilis spinosula Pasc.
Dryocoetes ?coffeae Egg.
Dryocoeles sp.
Xylohorus exiguus Walk.
Xylohorus jornicatus Eichh.
Xylohorus ?perforans Wol.
Xylohorus quadrispinosulus Egg.
Xylohorus semigranosus Bldf. $ $ + ? $ .
Een nader onderzoek naar de doodsoorzaak van de cacaobomen wees uit, dat 38% van de kloons M4 en M6i), gebruikt voor een generatieve toetsproef, dood gingen of al dood waren als gevolg van een aantasting, door Phytophthora palmi- ■vora Butl. Deze schimmel is een omnivore tropische soort (Westcott, 1950) die ook onder de synoniemen Phytophthora faheri Maubl. en Ph. theohromae Cole¬ man bekend is en vele verschijningsvormen heeft (C.P.V.-handboek). In de cacao te Wosi uitte Phytophthora palmivora Butl. zich in de vorm van stamkanker en bruinrot (in de kolven).
De generatieve toetsproef wordt uitgevoerd op gele, lateritische leemgrond. In natte toestand is de bebouwbaarheid slecht en de grond is weinig doorlatend en erg kleverig. Aangezien het terrein vrij vlak ligt is de afwatering zeer onvoldoen¬ de (v. D. Voort & Wentholt, 1943) en vormen zich tijdens regens plassen,
Bostrychidae
Brenthidae Ceram bycidae
Scolytidae
*) kloonnummers van de cacao te Wosi.
78
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960
die soms dagen blijven staan. Fysische bepalingen van deze grondsoort onlangs uitgevoerd op het laboratorium van het Agrarisch Proefstation te Hollandia be¬ vestigden deze gegevens volkomen.
De gemiddelde regenval is 2718 mm per jaar. De natte tijd begint in november, zoals uit de grafiek te zien is en duurt tot eind mei, waarna de regenval geleide¬ lijk afneemt tot een minimum in oktober.
De bovenomschreven factoren bodem en regenval vormen samen een milieu, dat optimaal is voor de groei van Phytophthora palmivora Butl.
Tot slot moge ik mijn grote dank betuigen aan A. Johnston, Bangkok, Thai¬ land, voor de determinatie van Phytophthora palmivora Butl.; aan Dr. E. F. Gilmour, Waterdale, Engeland, van de Cerambycidae; aan Dr. L. G. E. Kals- hoven, Blaricum, Nederland, van de Bostrychidae en de Scolytidae; en aan Dr. Wolfrum, Duitsland, van de Arthribidae.
Summary
Mortality in the cocoa of the Agriculture Experiment Garden ,,Wosi” near Manokwari was caused by Phytophthora palmivora Butl. The fungus found fa¬ vourable conditions due to the high humidity caused by heavy rains and stickiness of the loamsoil. The ill cocoatrees were attacked by some Scolytidae. On dead trees were found many Bostrychidae, Cerambicidae, Scolytidae and Anthribidae.
Literatuur
C.P.V. te Bogor, 1953, Handleiding voor de Cacaocultuur en Cacaobereiding.
Simon Thomas, R. T., 1959, Verslag dienstreis naar Manokwari en Biak (niet gepubliceerd). Voort, Ir. M. van der & F. A. Wentholt, 1943, Contribution no. 6. Chou Noozi Siken- zyoo (Alg. Agr. Proefstation) Bogor (Djawa) p. 1 — 38.
Westcott, C, 1950, Plant Disease Handbook. New York, Nostrand Comp.
LITERATUUR
79
Boven, J. A. K. van, Mieren (Formicidae), Angeldragende Aculeaten VI, Vliesvleu- gelige Insekten, Hymenoptera. Wetenschappelijke Mededeling no. 30 van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging, januari 1959, 32 bladzijden, 60 figuren.
Het is zeer toe te juichen, dat in zo snelle opeenvolging verschillende min of meer uit¬ voerige bewerkingen van Hymenopterengroepen in de serie van de wetenschappelijke mede¬ delingen van de K.N.N.V. verschijnen.
De behandeling van de mieren, die hierbij aan het publiek aangeboden wordt, is wederom uitstekend. Na een korte inleiding, die in een kort bestek veel wetenswaardigs vermeldt, volgt een hoofdstuk over de uitwendige structuur. De auteur is, doordat hij heel beknopt veel wil geven, soms wel zijn doel voorbij geschoten b.v. wanneer hij vermeldt, dat het epinotum een paar poten draagt. Hierna komt een hoofdstukje over verzamelen en bewaren. Na een kort systematisch overzicht volgen de determineer-tabellen, die een groot deel van het boekje innemen, en dan komt een korte fenologische en biologische beschrijving van de soorten, 47 in getal. Het boekje sluit met een naamlijst der soorten en een literatuurlijst.
De tabellen zijn zeer duidelijk. Dit laatste kan n.l. niet gezegd worden van onze laatste bewerking van de mieren van Stärcke, die, hoewel uitstekend, moeilijk bruikbaar is. In tegenstelling met Stärcke’s tabellen, die alleen de werksters behandelen, is het met de nieuwe tabellen ook mogelijk koninginnen en mannetjes te determineren. De tabellen zijn zeer kort gehouden om het boekje niet te omvangrijk en te kostbaar te maken. Meestal zijn onder ieder nummer slechts een of twee kenmerken genoemd. Dit heeft hier en daar tot moeilijkheden geleid. Zo zijn F. nigricans en F. rufa niet voldoende te scheiden door de kenmerken genoemd in de tabel; de nadere bespreking van deze soorten maakt evenwel, dat vergissing niet mogelijk is.
De verkorte behandeling geeft ook nog een andere moeilijkheid: er kon niet vermeld worden, dat over bepaalde soort-omgrenzingen en naamgevingen andere meningen heersen dan welke door de schrijver gevolgd zijn. Zo is niet genoemd de mening, die Wilsson in zijn Revisie van de soorten der wereld van het genus Lasius uitvoerig toelicht, dat L. mixtus en L. affinis extreme vormen van L. umbratus zijn. Verder splitst Wilson een soort van L. mnbratus af, n.l. L. rabaudi Wilson 1955, die alleen als wijfje te onderscheiden is. Deze soort is door hem ook vermeld uit Nederland en wel van Den Dolder en Roermond. Ongetwijfeld heeft Dr. van Boven gegronde redenen om van een andere mening te zijn, maar een korte vermelding hiervan zou wel op zijn plaats geweest zijn.
F. polyctena en F. piniphila zijn behandeld als „ecologische” vormen van F. rufa. Dit is volgens recensent zeker niet juist, daar F. piniphila {— F. rufa) -nesten tussen de nesten van F. polyctena kunnen voorkomen. Deze vormen zijn dus ecologisch niet verschillend, maar wel is hun biologie anders. M. laevinodus heeft zijn oude naam gehouden, het voor¬ beeld van de Engelsen, die deze soort F. rubra L. noemen, is niet gevolgd. Het boekje is er echter ondanks deze kleine tekortkomingen niet minder bruikbaar om, daar het hier om discutabele details gaat.
Het determineren wordt ten zeerste vergemakkelijkt door de over het algemeen uitstekende tekeningen.
De bespreking van de soorten afzonderlijk, die op de tabellen volgt, geeft tal van verdere bijzonderheden, waaronder vele biologische gegevens, o.a. over nestbouw en tijd wanneer mannetjes en wijfjes uit het nest komen. De jarenlange ervaring van de schrijver maakt deze zeer waardevol.
De literatuuropgave aan het eind van de mededeling had, vooral wat de systematische boeken betreft, wel wat uitvoeriger kunnen zijn, maar hier zal het streven naar zo groot mogelijke kortheid ook een rol gespeeld hebben.
Ik hoop, dat velen dit kleine boekje zullen aanschaffen, want zij kunnen er veel aan hebben om hun vangsten met zekerheid thuis te brengen. ■ — Betrem.
80
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IV. I960
Willemse, C., Notes on the Genus Salomona. Nadat de auteur ons het vorige jaar ver¬ blijdde met de publicatie van zijn „Synopsis of the Acridoidea of the Indo-malayan and adjacent regions” (zie: Ent. Ber. 18 : 48, 1958) heeft hij thans een andere speciale studie het licht doen zien, nl. „Notes on the Genus Salomona Blanchard (Orthoptera, Tettigoni- idae, subf. Agraecinae)”, in de serie: Publicaties van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg, reeks XI, 118 pags., 50 figs., 53 pin, 1958 — 59-
Hiermede is voorlopig een studie beëindigd, waaraan de heer Willemse reeds vele jaren geleden is begonnen, doch welke door zeer vele moeilijkheden slechts langzaam vorderde. De beschrijvingen waren vaak niet onderling vergelijkbaar, typen niet ter beschikking of verloren gegaan. Veel van deze moeilijkheden zijn overwonnen, maar een aantal vraag¬ punten is desondanks overgebleven, wat de auteur zelf het meest betreurt.
Door de determinatietabellen samen te stellen aan de hand van kenmerken, die binnen de soort weinig aan variatie onderhevig zijn, doch die vaak niet met het systematisch ver¬ band der soorten samengaan, is het mogelijk gebleken dit zeer moeilijke genus ook voor de minder ingewijden beter toegankelijk te maken. Slechts in enkele gevallen wordt aan de onderlinge relatie der soorten enige speculatie gewijd, m.i. terecht, daar het materiaal, dat Willemse heeft kunnen bestuderen, relatief klein was. Hij brengt dit zelf naar voren in zijn inleiding. Het in de tabellen gebruikte cijfersysteem is voor de beginner waarschijnlijk wat moeilijk, doch wanneer men de stof iets beheerst, kan men de soorten spoedig op naam brengen.
De soortbeschrijvingen zijn, juist omdat de onderlinge relatie vaak niet duidelijk is uit te maken, alfabetisch gerangschikt. Het zijn afzonderlijke helbeschrijvingen volgens een vast patroon, geïllustreerd met voortreffelijke foto’s van details. Van bijna alle soorten werden deze foto's gemaakt van de type-exemplaren, waardoor deze studie van een bijzondere waar¬ de is geworden.
De uitvoering is, zoals we dit gewend zijn, verzorgd door de firma Goffin te Maastricht, mooie druk en uitstekende clichée. Het is daarom jammer, dat in de Engelse tekst een aantal fouten zijn ingeslopen en dat bij de correctie verscheidene drukfouten aan de aandacht zijn ontsnapt. Helaas kan ik mij, wat de naamgeving der nieuwe soorten betreft, niet altijd met de vorm van de Latijnse uitgang verenigen, bv. Salomona karnya had moeten zijn S. karnyi , volgens de gebruikelijke regels, daar Karny een man was. Een ander geval geeft aanleiding tot discussie, nl. S. aroensis Will. Thomson benoemde een Cetonide: Lomaptera arouensis. Als Fransman noemde hij het dier naar Is. Arou. Hiermede zou men aroensis afgeleid den¬ ken van Aro of Aroa. Deze laatste naam bestaat. Dit werkt veiwarrend. Ondanks deze op¬ merkingen wil ik besluiten met het gezegde: waar gewerkt wordt, worden fouten gemaakt, doch hierbij wil ik sterk de nadruk leggen op het eerste deel van deze zegswijze, omdat hier weer een belangrijke bijdrage tot de kennis van een nog zo onbekend gebied van de Orthoptera werd geleverd !
De uitgave geschiedde met steun van de Nederl. Organisatie voor Zuiver Wetenschappe¬ lijk Onderzoek en van de Uyttenboogaart-Eliasen-Stichting. C. de Jong.
De correcte spelling van het woord diapauze. Het valt mij telkens weer op, dat dit woord in Nederlandse publicaties bijna altijd onjuist gespeld wordt. De basis voor onze huidige spelling is de in 1954 verschenen Woordenlijst van de Nederlandse taal. Hierin ontbreekt het bewuste woord, maar wel vinden we pauze en menopauze. Dit laatste woord is van even onverdachte wetenschappelijke standing als het woord diapauze. Er kan geen enkel logisch motief aangevoerd worden, waarom nu juist het woord, dat een pauze in de normale levensverrichtingen aangeeft, met een s geschreven zou moeten worden. Dat het in de Engelse, Franse en Duitse taal wel gedaan wordt, is volkomen in de haak, want in deze talen wordt ons woord pauze ook met een s geschreven. — Lpk.
7oGq:yiz
B M
Xhs-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
Deel 20 1 mei I960 No 5
Adres der Redactie :
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 » — Nederland
INHOUD: F. C. J. Fischer : In memoriam Dr. W. Beijerinck (p. 81). — J. T. Wiebes : De Wolfspinnen van Meijendel (Araneae, Lycosidae en Pisauridae) (p. 83). — F. G. A. M. Smit: A checklist of insect-stamps (p. 90). — Literatuur (p. 82 : D. J. Koenen ; p. 89: G. L. van Eyndhoven ; p. 100: G. Kruseman) . Korte mededelingen (p. 100: W.
P. Mantel, B. J. Lempke).
In memoriam Dr. W. Beijerinck
door
F. C. J. FISCHER
Op 8 februari overleed ons lid Dr. W. Beyerinck in de ouderdom van 68 jaar. Zijn werkzaamheden lagen wel in hoofdzaak op botanisch terrein, maar toch had ook de entomologie zijn belangstelling en zelden heb ik een bioloog leren kennen, die zo enthousiast kon zijn bij een aardige waarneming of een interessante vondst als hij. Verschillende publikaties over insecten van diverse orden verschenen van zijn hand en door één dezer over een Schietmot van de Drentse heideplassen, verschenen in De Levende Natuur van 1934, kwam ik met hem in correspon¬ dentie en later in persoonlijk contact.
Vele malen ben ik daarna de gast geweest van deze grote natuurminnaar en zijn gastvrije echtgenote in het Biologisch Station te Wijster en na zijn pen¬ sionering in 1956 heb ik nog eenmaal gelegenheid gehad hem in het nieuwe, door hem gebouwde huis tegenover het Station te bezoeken.
De grote hoeveelheid zeldzame plantensoorten, die hij in de tuin bijeen had weten te brengen, maakten een verblijf daar voor iedere natuurliefhebber tot een genot, maar het zijn vooral de gesprekken met Beyerinck na afloop van de dagtaak, die bij mij een onuitwisbare indruk hebben achtergelaten. Zijn liefde voor het oorspronkelijke Drentse landschap, waarvan hij alle hoeken en gaatjes kende, kwam in al zijn woorden naar voren en de industrialisatie van dat gebied was hem een gruwel.
Hij werd in Utrecht geboren en na een kort verblijf in Indonesië, later in Freiburg-Br., kwam hij naar Den Haag, waar hij de H.B.S. bezocht. Hij stu¬ deerde van 1912 tot 1916 te Wageningen en promoveerde in 1927 cum laude op het proefschrift ,,Over verspreiding en periodiciteit van de Zoetwaterwieren in de Drentse heideplassen”. Inmiddels was hij assistent geweest voor microbiologie aan de T.H. te Delft en leider van een gemengd landbouwbedrijf te Wijster.
mm m
■ÄBMIÜf
82
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
De oprichting van het Biologisch Station te Wijster geschiedde in 1927, kort na zijn benoeming tot assistent aan het laboratorium voor plantenfysiologie. Bijna 30 jaar is hij de bezielende leider van dat instituut geweest, de laatste drie jaar als wetenschappelijk hoofdambtenaar, nadat het Station onderdeel ge¬ worden was van de Landbouwhogeschool te Wageningen. Velerlei belangrijke onderzoekingen zijn daar in die tijd verricht. Ik noem slechts zijn studie over subfossiele plantenresten in de terpen van Friesland en Groningen (1929 — 1931, 3 dln.), Sphagnum en Sphagnetum (1934), de monografie over Calluna (1940), de Zadenatlas (1947) en zijn hazelaar- en bramenstudies (1950, resp. 1956).
Hij bezocht onze vergaderingen slechts zelden, vooral omdat die meestal ver van zijn woonplaats gehouden worden, zodat contact met andere entomologen alleen dan plaats vond, wanneer ze bij hem op bezoek kwamen. Dan konden ze echter zeker zijn van een deskundige voorlichting op het gebied van te bezoeken terreinen en ook oriëntatie omtrent wat er te vinden was had hij mogelijk ge¬ maakt door het aanleggen van een verzameling van insekten, die in de omgeving waren gevangen.
Met innig medeleven denk ik aan zijn vrouw, die na een meer dan 40- jarige echtvereniging alleen achterblijft en ik hoop, dat de wetenschap, dat zovelen, die tijdens zijn leven vriendschap van hem ondervonden, nog vaak aan hem zullen terugdenken, haar een kleine steun moge zijn om dit zware verlies te dragen.
Hij ruste in vrede.
Melville DuPorte, E., Manual of Insect Morphology. 1959. Reinhold Publ. Corp., New York, Chapman & Hall, Ltd., London.
Insecten morfologie is een enigszins verwaarloosd aspect der entomologie. Er zijn massa’s amateurs- en beroeps-systematici, en fysiologie en oecologie worden op vele plaatsen bestu¬ deerd. Het is daarom zeker stimulerend, juist voor iemand die zich met die morfologie te weinig bezig houdt, het hierboven genoemde boek in handen te krijgen. Hij zal dan inzien, wat een belangrijke hoeveelheid kennis hem mankeert, die hij toch eigenlijk met veel nut zou kunnen gebruiken.
Het boek is een handleiding voor een practische cursus en lijkt mij als zodanig slechts bruikbaar, indien entomologie een hoofdvak of zelfs het enige vak van studie is. Hoewel de auteur nadrukkelijk zegt, dat hij niet verwacht dat elke student het hele boek zal doorwerken, zal het door zijn uitgebreidheid toch niet gauw als leerboek voor studenten zijn weg in Nederland vinden, maar als handleiding voor de docent en assistenten bij hun practica, ook van beperkte aard, is het zeker bruikbaar.
De tekeningen zijn gering in aantal. Het is dus geen leerboek en de lezer vindt er slechts duidelijke instructies wat te doen en hoe het te doen. Een leerboek algemene ento¬ mologie kan er zeker niet bij gemist worden.
Een ieder, die zich entomoloog wenst te noemen, moet dit boek maar eens inkijken. Te velen zullen ervaren, dat zij dan aan die algemene naam niet voldoen en enkelen zullen wellicht daardoor ertoe gebracht worden deze grote lacune aan te vullen. — D. J. Kuenen.
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
83
De Wolfspinnen van Meijendel (Araneae, Lycosidae en Pisauridae)
III. Habitats
door
J. T. WIEBES
(Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden)
Mededeling van het Meijendel-comité, Nieuwe Serie, no. 18
In dit laatste artikel over de wolfspinnen van Meijendel wordt voor elke soort het terreintype omschreven waarin de soort in Meijendel in de grootste abundantie is gevonden. De verdeling van de soorten over de terreintypen is in fig. 9 sche¬ matisch aangegeven. De gegevens uit Meijendel vergelijk ik in dit stuk telkens met wat in de literatuur over de verspreiding te vinden is, in het bijzonder met de gegevens van Tretzel (1952) uit Erlangen, die ook met behulp van vang- blikken zijn verkregen.
1. De soorten van het geslacht Pardosa C. L. Koch (= Lycosa Auct. ) . Dit zijn kleine vagante vormen, die vrij door het terrein zwerven zonder ergens een hol¬ letje of een vaste rustplaats te hebben.
P. monticola (Cl.) vindt men in Meijendel vooral in terreintype Dl), op zand¬ vlakten met een lage begroeiing van mossen en korstmossen, helm of duinriet, en hier en daar open plekken. In de vroege zomer ziet men de vrouwtjes van P. monticola soms op korte grassprietjes zitten met de cocon aan de spintepels bevestigd. Als men dichtbij komt springen de dieren uit de grasjes omlaag en lopen dan zeer snel tussen de begroeiing weg. Het voorkeursterrein in Meijendel komt vrij goed overeen met in de literatuur beschreven vindplaatsen. De soort heeft volgens Norgaard (1945, tabel IV) een zeer hoog temperatuurpreferen- dum (40 — 42° C) en ze weerstaat een grote uitdroging zeer lang. P. monticola is waarschijnlijk euryhygr, men vindt ze ook wel op vochtige plaatsen. Tretzel (1952, p. 10ó) geeft op dat P. monticola stenoek is, maar zijn conclusie berust op weinig vangsten. Volgens Dahl (1908, p. 433; 1927, p. 49) is de soort eury- oek. Ze is vooral op die plaatsen te vinden die niet voor de andere soorten in aanmerking komen.
P. lugubris (Walck.) is een soort die gebonden is aan loofbos. In Meijendel is ze in alle beboste terreinen gevonden, vooral veel in terreintype G, bestaande uit het zogenaamde ,,Hopbos” in de Bierlap en een bosje van zwarte populieren bij de Natte Sprang. Tretzel (1952, p. 105) geeft op, dat P. lugubris slechts daar hoge abundanties bereikt waar andere wolfspinnen (in de eerste plaats T roch osa terri cola) en andere grote terrestrische spinnen (Clubionidae) weinig voorkomen. Bij bosranden komt P. lugubris ook wel op open terreinen voor, maar volgens Dahl (1908, p. 421) alleen daar waar afgevallen bladeren liggen. Dit uitstralen in terrein vlak buiten de bosjes is ook in Meijendel duidelijk, men vindt enkele volwassen exemplaren in de open terreinen B en D dicht bij bosjes. Dat een dergelijk uitstapje vanuit bosjes in naburige open terreinen zich vrij ver kan uit-
*) Een opsomming van de terreintypen is gegeven in het vorige artikel.
84
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
o g.
3 g-
a §
^ p"
n> p
p p
o- g* d P P 3 CL, Cl. p P
P P
|
Hl o5' so |
IÜ |
> |
> |
Al |
> c |
> |
|
co |
Ui c: |
o |
O *TD" f§> |
o 3 |
c" f-r |
rU -U
— -» c p.
^ o'
e ?
5/1 H)
s*
p P-
sr «
£§■
g p
s-g
§§
p o
o 2
C
^ O- 00 « H
o c d n> TJ S
O
£ ^
Ht p
2- P-*
o "
"Ö rt.
5‘ 3. sir
ro T5 ä: n> n> p
<*»
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
85
strekken bewijst een vangst van één vrouwtje op de „Hoogvlakte” bij de Elle- boogsprang. Dit terrein ligt, vier meter 'hoger, op enkele tientallen meters van het „Rozenbos”.
P. pullata (CL) komt in Meijendel alleen in de Bierlap voor, in en vooral om een bos van ratelpopulieren. Elders in Nederland en, volgens literatuuropgaven, overal in Europa wordt P. pullata op vrij vochtige terreinen aangetroffen, in En¬ geland is ze de algemeenste soort van het genus en „almost ubiquitous” (Locket & Millidge, 1951, p. 262). Volgens Tretzejl (1952, p. 106) is P. pullata fotofiel en hygrofiel. De enige biotopen in Meijendel die zowel open als vochtig zijn en waarin onze blikken staan vindt men in de Bierlap. Het zal interes¬ sant zijn te zien of de soort zich, bij het vochtiger worden van de duinen, nu ook vestigt in andere terreinen, bijvoorbeeld in de omgeving van de Elleboogsprang.
P. nigriceps (Thor.) vindt men in de literatuur bijna uitsluitend vermeld voor heide-velden ( Calluna ). Dat de soort in Meijendel vrij algemeen voorkomt, vooral op vlakten met verspreide bomen en een vrij dichte en hoge begroeiing van duin- riet, doet vermoeden dat niet de Calluna essentieel is, doch eerder de omstandig¬ heden in een dergelijk heide-biotoop, die men echter ook elders aan kan treffen; misschien is de gelegenheid tot klimmen belangrijk (in het vorige artikel heb ik al vermeld hoe P. nigriceps , meer dan de andere Pardosa s, ook in de begroei¬ ing klimt). Ook in de duinen van Bloemendaal en in die van Oostvoorne is P. nigriceps gevonden. Verder is ze uit het oosten van ons land bekend waar ze wel alleen op heide voorkomt.
2. Van de soorten van het geslacht Trochosa C. L. Koch zijn er twee in Meijendel gevangen. Eén hiervan, T. ruricola (De Geer), is slechts in twee exemplaren ver¬ zameld in blik 23, in een laag berkenbosje in de Zeeduinen. Trochosa s maken een holletje in de grond of onder stenen waarin ze verblijven als ze niet op jacht zijn.
T. terri col a Thor. is de algemeenste wolf spin van Meijendel, ze is in zeer grote abundanties gevangen in alle beboste terreinen, vooral veel in de dichte berkenbosjes „Rozenbos” en „Ronde Bos” bij de Elleboogsprang. In alle biotopen van Meijendel is T. terri cola in de blikken gevallen, in de terreintypen A — D echter in betrekkelijk weinig individuen, voornamelijk volwassen dieren. In de eigenlijke habitat, de beboste terreinen a — c en E — G, vinden we de meeste die¬ ren, ook veel onvolwassen exemplaren. Daar heeft dus waarschijnlijk de voort¬ planting plaatsgevonden.
De soort is kennelijk euryoek, dit komt ook tot uiting in de literatuuropgaven, waarin zij voor zeer veel biotopen wordt vermeld.
3. Van de soorten van het geslacht Arctosa C. L. Koch treffen we in de duinen van Meijendel A. perita (Latr.) aan; de soort die door Simon is beschreven als Tricca lutetiajia , en die ook in een vorig artikel (Wiebes 1956) zo is genoemd, reken ik nu ook tot het geslacht Arctosa.
A. perita (Latr.) leeft in een holletje dat ze graaft in open en droge zand¬ vlakten. Ze is waarschijnlijk stenoek. In Meijendel vinden we de soort op de meest open zandvlakten, die slechts spaarzaam zijn begroeid met helm of duin-
86
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
riet (A. B, D). Wonderlijk is het ontbreken van A. perita in terreintype C, bestaande uit een kleine vlakte van nagenoeg kaal zand met wat helm in de Zee- duinen.
A. lutetiana (Simon) komt in Meijendel voor in niet te dichte bosjes van berk, populier, duindoorn en kruipwilg, ook in de betrekkelijk open terreinen met veel duinriet en verspreide bomen. Deze soort is in heel Europa erg zeldzaam. Tretzel (1956, in litt.) schreef mij, dat hij bij Erlangen in één van zijn vang- blikken een enkel exemplaar had gevangen in een dergelijk terreintype als de habitat van de soort in Meijendel. Ik heb reeds het vermoeden geuit (1956, p. 414), dat A. lutetiana evenals A. perita in een holletje leeft. Dit vermoeden ont¬ stond toen bleek, dat er zeer weinig vrouwtjes waren gevangen in de vangblikken tegen een vrij groot aantal mannetjes. Dit is een aanduiding voor de levenswijze: de vrouwtjes blijven waarschijnlijk in haar holletjes, de mannetjes zwerven in de copulatie-periode door het terrein op zoek naar vrouwtjes en vallen door deze activiteit in veel grotere aantallen in de blikken dan de vrouwtjes. Het is me echter nog steeds niet gelukt A. lutetiana levend in de duinen te vinden, zodat de levenswijze nog onbekend is.
4. Aulonia albimana (Walck.) is de kleinste wolfspin van Meijendel. Deze soort wordt in heel Europa aangetroffen, in Duitsland (Dahl, 1908, pp. 305, 306; Tret¬ zel, 1952, pp. 102, 103) vooral op warme beschutte plaatsen. Ze leeft onder mos of korstmos. In Meijendel vonden we Aulonia in alle terreintypen, het meest in de open vlakten in bossen en aan bosranden (E). Alleen op de allerkaalste ter¬ reinen die ver van bosjes af liggen en in de dichtste natste bossen vonden we ze niet, wel echter op de zeer voor de wind open liggende „Hoogvlakte”. Mis¬ schien is ook in Meijendel de beschutte ligging van de biotopen van belang en be¬ treffen de vondsten op de „Hoogvlakte” uitstralingen vanuit bosjes aan de rand daarvan, zoals we dit ook bij P. lugubris zagen.
5. De soorten van het geslacht Alopecosa Simon (= Tarentula auct.) maken een holletje in de grond, dat ze met spinsel bekleden. Vanuit dit holletje loeren ze op voorbijkomende insecten.
A. cuneata (Cl.) komt in Meijendel vooral voor op vlakten die dicht begroeid zijn met duinriet, het voorkeursbiotoop is terreintype D. Op kale zandvlakten treffen we A. cuneata niet of zeer weinig aan, in de zeer dichte bosjes ontbreekt ze. Overigens is A. cuneata in bijna alle biotopen gevangen. Deze betrekkelijke eurytopie komt overeen met wat in de literatuur over de verspreiding bekend is.
A. accentuât a (Latr.) vonden we vooral op zandvlakten die slechts spaarzaam met helm zijn begroeid (terreintype B). De soort is schijnbaar euryoek, de vang¬ sten op het kale zand van terreintype A en die in de terreinen die behalve met grassen ook met bomen en struiken begroeid zijn betreffen bijna uitsluitend man¬ netjes. Waarschijnlijk woont A. accentuata niet op deze terreinen, maar komen slechts de mannetjes op hun zwerftochten er af en toe terecht. Ook Dahl (1908, p. 349) legt de nadruk op deze schijnbare eurytopie.
A. fabrilis (CL), de grootste wolfspin van Meijendel, is vooral op de kaalste terreinen te vinden, haar voorkeursterrein is terreintype B (zand, gedeeltelijk met
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
87
helm begroeid, in de Bierlap). De soort is betrekkelijk stenoek, zoals ook Tret- ZEL (1952, p. 104) opgeeft, en in haar verspreiding nagenoeg beperkt tot de open, weinig begroeide vlakten. Daarbuiten vindt men slechts enkele mannetjes, in een bos van zwarte populieren bij de Natte Sprang en in een hoog gelegen berkenbos in de Bierlap bovendien een juveniel en een subadult vrouwtje.
6. Van Xerolycosa miniata (C.L.K.) is één exemplaar gevangen in blik 21, in een dicht met duinriet begroeid terrein in de Zeeduinen.
7. Pisaura mirabilis (Cl.) is, zoals reeds eerder werd opgemerkt, geen echte Lycoside, maar behoort tot de familie der Pisauridae. Van deze familie, die wel nauw verwant is met de Lycosidae, is zij in Meijendel de enige vertegenwoordigster. Vrouwtjes van P. mirabilis vinden we alleen op de begroeide terreinen, de vang¬ sten op de zandvlakten (terreintypen A — C) betreffen mannetjes of onvolwassen dieren. De vrouwtjes van Pisaura maken een klokvormig nest van spinsel in grassprieten of twijgen, waarin ze de cocon ophangen vóórdat de jongen uit¬ komen.
De blikgegevens van Meijendel geven niet veel aanwijzingen over het voor¬ keursterrein van P. mirabilis , in alle terreintypen is ze in ongeveer dezelfde abundanties gevangen. Nu is P. mirabilis niet echt een terrestrische soort zoals de meeste wolfspinnen, maar ze leeft voornamelijk in de kruidlaag. Blikvangsten geven dus geen zuiver beeld van de verspreiding. Tretzel (1952, pp. 100, 101) geeft op dat de soort euryoek is.
Hiermee zijn we aan het eind gekomen van een bespreking van de gegevens die zijn verkregen uit bewerking van de blikvangsten uit het vangjaar 1953 — ’54 van het Meijendel-onderzoek. Veel vragen over de levenswijze van de wolfspinnen van Meijendel moeten nog onbeantwoord blijven. Enkele hiervan zullen misschien opgelost kunnen worden nadat ook de blikvangsten uit andere vangjaren zullen zijn uitgewerkt, maar de meeste kunnen pas beanwoord worden na een experimen¬ teel oecologisch onderzoek. In deze drie artikelen hoop ik de basis voor een der¬ gelijk onderzoek te hebben gelegd.
Summary
This paper, together with two preceding publications (Ent. Ber. 20 : 56 — 62; 69 — 74), forms an account of an ecological research on some species of Lycosidae and Pisauridae. An interpretation is given of the data obtained in one year of weekly catches with ground traps in the dune area Meijendel near The Hague. Briefly stated, the results are the following.
Three types of life cycles can be distinguished, viz.,
Type I (fig. 3), life cycle of one year. Period of copulation in spring. Hiber¬ nation in juvenile and subadult stages.
Type II (fig. 4), life cycle of one year. Two periods of copulation: one in spring, and one, less obvious, in autumn. Probably these two periods of copulation represent only one period that is interrupted by winter. Hibernation in all stages.
88
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
Type III (fig. 5), life cycle probably of two years. Two periods of copulation: the most obvious one in autumn, the other, after a presumed interruption by winter, in spring. Hibernation in the adult stage, probably also in the subadult stage.
The following species of Lycosidae and Pisauridae were captured (cf. figs. 6,
9):
Pardosa monticola (CL). Life cycle type I. Abundant in open biotopes with short herbage. This species is, in biotopes with more vegetation, replaced by the next two species of Pardosa.
P. lugubris (Walck.). Life cycle type I. Abundant in all bushes of birch and poplar, but probably more or less ousted from some biotopes by T roch osa ter - r’îcola Thor.
P. pullata (CL). Life cycle type L Occurring in a restricted group of biotopes only, in and around a large bush of Pop ulus tremula.
P. nigriceps (Thor.). Life cycle type I. Often found climbing herbs and small shrubs. Very common on open plains with scattered trees and a high vegetation of Calamagrostis epigeios. This species is often recorded as being restricted to heaths of Calluna vulgaris. This plant, however, does not occur in the dune area of Meijdel.
Trochosa terricola Thor. Life cycle type II. Very abundant in all bushes.
T. ruricola (De Geer). Two specimens only have been found at the edge of the research area.
Arctosa perita (Latr.). Life cycle type II. Abundant on the most open and bare sandhills.
A. lutetiana (Simon). Probably life cycle type II. Not common in thin bushes, and on open plains with rich vegetation of Calamagrostis epigeios.
Aulonia albimana (Walck.). Life cycle type I. Found in all biotopes, especially in glades and along the borders of bushes.
Alopecosa cuneata (CL). Life cycle type I. Found in the same biotopes as P. mon¬ ticola , but less abundantly. On more open sandhills this species is replaced by the next two species of Alopecosa.
A. accentuata (Latr.). Life cycle type II. Common on open sandy plains. This species shows a seasonal vicariance with A. fabrilis (fig. 8).
A. fabrilis (CL). Life cycle type III. Found in the same biotopes as the preceding species.
Xerolycosa miniata (C.L.K.). Captured in one specimen only, in a trap situated in a rich vegetation of Calamagrostis epigeios.
Pisaura mirabilis (CL). Life cycle type I Abundant in all biotopes. This species is not really terrestrial in habits, and consequently it is not sampled adequately with ground traps.
Literatuur
Becker, L., 1882, ,,Les Arachnides de Belgique”. Ann. Mus. Roy . d’Hist. nat . Belg. 10 : 1— 246, 27 PL
Boer., P. J. den, 1956, ,,De vangblikken bij het Meijendelonderzoek”. Lev. Nat. 59 (3): 51 — 59, 4 figs. (Meded. Meijendelcom., N.S. 3).
- , 1958a, ,,Activiteitsperioden van loopkevers in Meijendel”. Ent. Ber. 18 (4):
80 — 89, 2 tab. (Meded. Meijendelcom., N.S. 10).
DE WOLFSPINNEN VAN MEIJENDEL
89
- ■, 1958b, „De loopkevers van Meijendel. II. Activiteitsperioden in 1953”. Lev.
Nat. 61 (4): 88 — 95, 12 figs., 2 tab. (Meded. Meijendelcom., N.S. 14). Bouwman-Buis, C. M., 1938, „Een aardige wolf spin. Ocyale mirabilis Cl., de merkwaar¬ dige hardlooper”. Lev. Nat. 43 (6): 171 — 176, 5 figs.
Dahl, F., 1908, „Die Lycosiden oder Wolfspinnen Deutschlands und ihre Stellung im Haushalt der Natur.” Nova Acta Acad. Caes. Leop. -Carol. 88 (3): 175 — 687, 86 figs., 1 krt.
Dahl, F. & -M., 1927, ,;,Lycosidae s. lat. (Wolfspinnen im weiteren Sinne)”. Tienv. Deutschi. 5 (2): 1 — 80, 192 figs.
Ehlers, M., 1939, „Untersuchungen über aktive Lokomotion bei Spinnen”. Zool. Jahrb. {Syst.) 72 (5/6): 373—497, 16 tab.
Locket, G. H. & A. F. Millidge, 1951, „British Spiders”, Vol. I. Publ. Ray Soc. 135 : 1—310, 142 figs.
Menge, A., 1877, „Preussische Spinnen. X”. Sehr. Naturf. Ges. Danzig (N.F.) 4 (2): 495—542, PL 82—87.
Norgaard, E., 1945, „0kologiske Undersogelser over nogle danske Jagtedderkopper”. Flora og Fauna 51 ( 1,/ 2 ) : 1 — 37, 24 figs., 7 tab.
Palmgren, P., 1939, „Die Spinnenfauna Finnlands. I. Lycosidae”. Acta Zool. Fenn. 85 : 1—86, 127 figs., 3 tab., 22 krt.
Savory, Th., 1945, „The Spiders and Allied Orders of the British Isles”. The Wayside and Woodland Series, London, pp. 1 — 224, 70 figs., 95 PL Tambs-Lyche, H., 1940, „Die Norwegischen Spinnen der Gattung Pardosa Koch”. Avb.
Norske Vidensk.-Acad. (I) 1939 (6): 1 — 59, 5 figs., 2 tab., 12 krt. Tretzel, E., 1952, „Zur Ökologie der Spinnen (Araneae). Autökologie der Arten im Raum von Erlangen”. Sitz.-Ber. Phys.-Med. Soc. Erlangen 75 : 36 — 131.
- , 1954, „Reife- und Fortpflanzungszeit bei Spinnen”. Z. Morph. Ökol. Tiere
42 (6/7), pp. 634— 691, 24 figs.
- , 1955, „Intragenerische Isolation und interspezifische Konkurrenz bei Spin¬ nen”. Ibid. 44 ( 1/2) : 43 — 162, 25 figs.
WiEBES, J. T., 1956, „ Tricca lutetiana Simon, a rare spider, new to the Dutch fauna (Ara¬ neae, Lycosidae).” Proc. Kon. Ned. Akad. Wetens ch. (C) 59 (3): 405 — 415, 2 figs. (Meded. Meijendelcom., N.S. 4).
Acarologia, Tijdschrift over Mijten. Acarologia is het enige tijdschrift ter wereld, dat geheel aan de mijten is gewijd. Nu er enige afleveringen zijn verschenen, is het zeker waard om hier te worden besproken en aanbevolen.
Het wordt gepubliceerd door ons corresponderend lid Prof. Dr. Marc Andr6, die reeds van diverse collegae kopij toegezonden heeft gekregen. Aldus is een kloek tijdschrift op 4° formaat ontstaan, dat bij zijn 3e aflevering reeds 375 pagina’s alsmede talrijke afbeeldingen bevatte. De inhoud is bedoeld om de gehele acarologie te bestrijken. Men vindt daarin zowel de gebruikelijke artikelen op het gebied van morfologie, systematiek e.d., als ook bespreking van economisch belangrijke mijten en pennevruchten van meer algemene aard.
Met het verschijnen van ’dit tijdschrift is een reeds lang gekoesterde wens van vele acarologen in vervulling gegaan. De kwaliteit der artikelen is zeer goed en zowel de vakman en de amateur als degenen die slechts af en toe met acarologische problemen wor¬ den geconfronteerd, vinden hier een concentratie van geschriften, die veel gezoek in aller¬ hande en vaak moeilijk verkrijgbare tijdschriften voorkomt.
De abonnementsprijs is Fr. frs. 4200. — per jaar. Het adres van Prof. Mare Andró is 8-bis Avenue Thiers, La Varenne (Seine), France. Het tijdschrift is in onze Bibliotheek aanwezig.
Ik hoop van harte, dat deze uitgave het succes zal hebben, dat ervan wordt verwacht. —
G. L. van Eyndhoven.
90
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
A checklist of insect-stamps
by
F. G. A. M. SMIT
Below are listed postage stamps, issued prior to I960, which show insects or ’homes’ of insects. Although a number of articles on insect-stamps have been published, none of these papers appears to contain a list of all the stamps which had been issued at the time. I would welcome a notification of any omissions or errors in the present list.
A few stamps are mentioned in the literature which are erroneously supposed to show an insect: (a) Wren (1955) states that the 1937 set (11 values) and the 1947 set (10 values) of French Equatorial Africa postage due stamps have the numeral of value super-imposed on a butterfly. This is not the case, for the symmetrical design (Wren’s ’’butterfly”) has nothing whatsoever in common with a lepidopteron. (b) According to the late Prof. T. Esaki (in Smith, 1955) there are on a Japan 1916 10 s. stamp two small stylized butterflies, one on each side of the frame surrounding the Japanese denomination at the bottom. I have carefully examined an unused copy of this expensive stamp and I came to the conclusion that the two symmetrical designs cannot possibly represent a butterfly, not even a stylized one. (c) Smith (1958) mentions that a Hungarian stamp of 1951 (40 fi.) shows children playing while an unrecognizable species of butterfly is flying overhead; according to Gibbons (Pt. II, 1958) the ’’butterfly” is a flying model aeroplane!
The bogus butterfly stamps of Herrn Island (3) and of Maluku Selatan (South Moluccas) (6) are not listed here (for particulars see Smith 1954, 1958), nor the early North American private proprietary stamps, referred to by Mont¬ gomery (1937). The 1958 Turkey set of five butterfly stamps is included, although Gibbons has not listed this set; the Hon. Miriam Rothschild kindly informed me that R. Genoud, of Geneva, emphatically told her that this set was validly issued as a charity series, while Spaziani Testa (1958) includes this set in his catalogue.
The names of the Families and of the insects concerned are arranged alpha¬ betically under each Order. Where a certain insect is depicted on more than one type of stamp, different designs are indicated by A, B, etc.
A total of 137 different insects (116 identifiable, 21 unidentifiable), as well as bee-hives and termitaria, have found their way into stamp designs. Since in a number of instances a design is used for more than one value, or a certain value may exist in distinct colour varieties (most other varieties, such as misprints, are not listed), the grand total of the stamps listed is 334.
Orthoptera
GRYLLIDAE
Gryllus campestris L. — Hungary 1954, 1 fo. 20 fi. (also imperforate, according to Spaziani Testa (1959)). Misdetermined as Gryllus desertus Pall, in Spaziani Testa (1958).
Unidentifiable species — Hungary 1958, 60 fi. Misdetermined as Cicada plebeia in Spaziani Testa (1958).
A CHECKLIST OF INSECT-STAMPS
91
MANTIDAE
Coptopteryx gayi Blanchard — Chile 1948, 60 c., 2 p. 60 c., 3 p. As Mantis gayi on stamp. Misdetermined by van Heerdt-Kolff (1953) as "Mantis religiosa L; var. Mantis Gayi”.
Mantis religiosa L. — France 1956, 12 f.
TETTIGONIID AE
Callimenus pancici Brunn — Yugoslavia 1954, 50 d. Trieste (Zone B) 1954, 50 d.
Isoptera
T ermitarium — - A. Somalia 1932, 1 L. 25 c., 1 L. 75 c., 2 L. (perforation 12); 1934, 1 L. 25 c. (perforation 14) overprinted ONORANZE AL DUCA DEGLI ABRUZZI; 1935, 1 L. 25 c, 1 L. 75 c., 2 L. (perforation 14); 1935, 2 L. (perforation 14) overprinted POSTA AEREA. Way & Standen (1951) menti¬ on Termes hellicosus Smith in their text, but without a direct reference to these stamps. Van Heerdt-Kolff (1953) states that most probably the hill was built by members of that species of termite. Monro & Arthur (1956) refer to Macro- t er mes hellicosus Smeathman. B. South West Africa 1931, ^2 d. (dn English), l/2 d. (in Afrikaans); 1931, !/2 d. overprinted OFFICIAL, l/2 d. overprinted OFFISIEEL.
Odonata
AESCHNIDAE
Aeschna juncea L. — Finland 1954, 25 m. + 5 m.
Unidentifiable species — Japan 1923, A. l/2 s., I1/? s., 2 s., 3 s., 4 s., 5 s., 8 s., B. 10 s., 20 s. (all imperforate and ungummed).
AGRIONIDAE
Agrion splendens Harris — Switzerland 1951, 10 c. + 10 c. As Calopteryx spl enden s in Spaziani Testa (1958).
Hemiptera
CICADIDAE
Lyristes pi ehe jus Scop. — France 1956, 12 f.
SCUTELLERIDAE
C allidea panaethiopica Kirk. — Portuguese Guinea 1953, 10 c.
Neuroptera
ASCALAPHIDAE
Ascalaphus lihelluloides Sch." — Switzerland 1954, 30 c. + 10 c.
Lepidoptera
AGARISTIDAE
Aegocera f er vida Wkr. — Mozambique 1953, 20 e.
Heraclia mozambica Mab. — Mozambique 1953, 6 e. As Xanthospilopteryx mo- zambica on stamp.
92
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
ARCTIIDAE
Amphicallia thelwalli Drc. — Mozambique 1953, 15 c. Monro & Arthur (1956) refer to A. tïgrïs Drc. Misprinted as A. thelwalei in Dartevelle (1954). Arctia caja L. — Switzerland 1954, 10 c. + 10 c.
Arctia flavia Fssl. — Switzerland 1955, 30 c. + 10 c. Smith (1958) gives author’s name incorrectly as LiNNé.
Arctia bebe L. — Hungary 1959, 30 fi.
BOMBYCIDAE
Bombyx mori L. — A. Italy 1953, 25 L. B. Lebanon 1930, 4p., 4l/2 p., 7y2 p., 10 p., 15 p., 25 p. A. Trieste (Zone A) 1953, 25 L. C. Trieste (Zone B) 1950, 20 d.; Van Heerdt-Kolff gives the date of this stamp incorrectly as 1951.
CASTNIIDAE
Castnia eudesmia Gray — Chile 1948, 60 c., 2 p. 60 c., 3 p. Warnecke (1952) remarks: ,,Die Abbildung in Seitz (Bd. VI, Taf. 8c, nicht e, wie im Text an¬ gegeben) deckt sich nicht restlos mit dem Markenbild.”
DANAIDAE
Danaus chrysippus L. — A. Mozambique 1953, 2 e. 30 c. Dartevelle (1954) and Spaziani Testa (1958) give the generic name as Danais, which is also used on the stamp. Spanish Guinea 1958, B. 10 c. + 5 c., C. 25 c. -f 10 c., D. 50 c. + 10 c.
GEOMETRIDAE
Abraxas grossulariata L. — Switzerland 1957, 20 c. + 10 c.
LASIOCAMPIDAE
Lasiocampa quercus L. — Switzerland 1952, 40 c. + 10 c.
LYCAENIDAE
Axiocerses harpax F. — Mozambique 1953, 30 c. Smith (1954) gives the generic name incorrectly as Axiocerces ; the specific name is misprinted harpase in Rao (1958).
Heodes virgaureae L. — Hungary 1959, 1 fo. As Lycaena virgaureae on stamp. Lysandra coridon Poda — Switzerland 1952, 30 c. + 10 c. Misdetermined in van Heerdt-Kolff (1953) as Lycaena Bellargus Rott.
Lysandra hylas Esp. — Hungary 1959, 40 fi.
Unidentifiable species — Turkey 1958, 50 k. As Lycaena euphemus in Spaziani Testa (1958).
LYMANTRIIDAE
Lymantria monacha L. — Switzerland 1953, 10 c. + 10 c.
A CHECKLIST OF INSECT-STAMPS
93
MORPHOIDAE
Morpho sp. — British Honduras 1953, 25 c. ’’Called only a ’Blue Butterfly’ [on the stamp], it is perhaps Morpho peleides hyacinthus Btlr., which occurs there” (Smith, 1954). Spaziani Testa (1958) gives the name as Morpho menelaus.
NOCTUIDAE
Cato cala electa Borkh. — Switzerland 1957, 40 c. + 10 c.
Cato cal a fraxini L. — Switzerland 1950, 20 c. + 10 c. Van Heerdt-Kolff (1953) gives date and value incorrectly as 1951, 40 c. 4- 10 c.
Egyholis vaillantina Stoll. — Mozambique 1953, 4 e. 50 c. The specific name is misprinted viallantina in Rao (1958).
Met opt a recti fas data Ménétriès — South Korea 1954, 10 h.
NY CTEMERID AE
Nyctemera leuconoe Hpffr. — Mozambique 1953, 7 e. 50 c.
NYMPHALIDAE
Apatura ilia Schifferm. — Switzerland 1956, 20 c. + 10 c. Misdetermined by Smith (1958) as A. iris L.
Apatura iris L. — Hungary 1959, 60 fi. As A. ilia on stamp.
Char axes azota Hew. — Mozambique 1953, 10 e.
Euxanthe wakefieldi Ward — Mozambique 1953, 20 c.
Junonia almana L. — - Turkey 1958, 150 k.
Kallima inachus Bsd. — Ryukyu Islands 1959, 13 c.
Nymph alis antiopa L. — Switzerland 1953, 20 c. -f 10 c. As Vanessa antiopa in Spaziani Testa (1958).
Nymph alis io L. — A. Switzerland 1955, 10 c. + 10 c. As Inachis io in Spaziani Testa (1958). B. Germany (East) 1959, 20 pf.
Sasaki a charonda Hew. — Japan 1956, 75 y.
Vanessa atalanta L. — A. Switzerland 1950, 10 c. + 10 c. As Pyrameis atalanta in Spaziani Testa (1958). B. Hungary 1959, 3 fo.
PAPILIONIDAE
Agehana maraho Mats. — China (Formosa) 1958, 40 c. As Papilio elivesi Leech in Spaziani Testa (1958).
Graphium ant heus evomharoides Eim. — Mozambique 1953, le. 50 c. On the stamp the generic name is given as Papilio.
Graphium podalirius L. — Switzerland 1951, 20 c. + 10 c. As Papilio podalirius in van Heerdt-Kolff (1953), Smith (1954) and Spaziani Testa (1958). Papilio antimachus Dru. — Spanish Guinea 1953, 10 c. + 5 c., 60 c. Smith (1954) gives the date incorrectly as 1935.
Papilio caiguanabus Poey. — Cuba 1958, 8 c. On this stamp, as well as on the other three butterfly items in this Cuban set, the word Mariposa is added to the name of the butterfly and would therefore appear to be the author’s name; however, Mariposa is simply the Spanish or Portuguese word for butterfly or moth.
94
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
Fapilio dardanus tibullus Kirby — Mozambique 1953, A. 50c.; B. Ie., 3e. Papilio demodocus Esp. — Mozambique 1953, 10 c.
Papilio machaon L. — A. Czechoslovakia 1955, 1 k. 40 h. B. Switzerland 1954, 40 c. + 10 c. C. Hungary 1959, 20 fi.
Papilio memnon L. — China (Formosa) 1958, $ 2.
Papilio phorcas ansorgei Roths. — Mozambique 1953, 2 e. 50 c. Subspecific name misprinted ansorger in Rao (1958).
Parnassius apollo apollo L. — Finland 1954, 15 m. + 3 m.
Parnassius apollo subsp. — Switzerland 1955, 40 c. H- 10 c. Smith (1958) remarks that ’’the illustration compares well with Seitz’s figure of P. apollo barlholomaeus Stich., of the Bavarian Alps.”
Troides brookiana brookiana Wallace — Sarawak 1950, 1 c. As Troides fOr- nithoptera ) brookeanus in Warnecke (1951a), Troides brookeana in Smith (1954), Trogonoptera brookiana in Monro & Arthur (1956) and as Troides ( Ornithoptera ) broockiana in Spaziani Testa (1958). Way & Standen give the date incorrectly as 1949-
PIERIDAE
Anlhocaris cardamines L. — Switzerland 1951, 30 c. + 10 c. As Euchloe car- damines in van Heerdt-Kolff (1953) and Spaziani Testa (1958).
Aporia crataegi L. — Roumania 1956, 10 b.
Colias crocea Fourcroy — Switzerland 1957, 10 c. + 10 c. As C. croceus in Smith (1958) and Spaziani Testa (1958).
Colias palaeno L. — Switzerland 1950, 40 c. + 10 c. ’’Probably race europomene O.” (Smith, 1954). Misdetermined as Gonepteryx rhamni L. in van Heerdt- Kolff (1953).
Eurema daira Gogt., dry-season form ebriola Poey — Cuba 1958, 14 c. As Teria [— Terias'] ebriola on stamp.
Eurema proterpia Fab. — Cuba 1958, 12 c. As Teria [ = Terias'] gunHachia [Poey}, a synonymic name, on stamp.
Gonepteryx rhamni L. — Turkey 1958, 25 k.
Nathalls iole Boisd. — Cuba 1958, 19 c. As Nathalls felicia [Poey], a synonymic name, on stamp.
Pieris brassicae L. — Switzerland 1956, 40 c. + 10 c.
Pieris napi L. — Turkey 1958, 75 k. As P. brassicae in Spaziani Testa (1958). Pieris sp. — Czechoslovakia 1952, 2 k., 3 k. Smith (1958) suggests that the the butterfly could be P. brassicae or P. napi.
Teracolus omphale Godt. — Mozambique 1953, 40 c. As Colothis omphale God. in Monro & Arthur (1956).
SATURNIIDAE
Argema mimosae Boisd. — Mozambique 1953, le. The generic name is mis¬ printed Aigenia on stamp, while Monro & Arthur (1956) misquote the name as Arge mi a.
Athletes ethra Westw. — Mozambique 1953, 2 e. Smith (1954) states that the specific name on the stamp is printed as ethra [the correct name}, ”an evident
A CHECKLIST OF INSECT-STAMPS
95
misspelling for ethica Westw.”, but my copy of the stamp gives clearly ” Athletes ethica Westw.” It seems highly improbable that the stamp was corrected; Spaziani Testa (1958), who copied the names as they appear on the stamps of this Mozambique set, gives the name as ethica . Smith (1954) notes that the moth resembles Seitz’s description of semialba Sonth. more closely.
Attacus atlas L. — A. China (Formosa) 1958, $ 1. B. Ryukyu Islands 1959, 3 c. Eudia pyri Schiffr. — A. France 1956, 12 f. B. Switzerland 1951, 40 c. + 10 c. Nudaurelia hers ilia dido M. + W. — Mozambique 1953, 80 c.
Pseudaphelia apo lli naris Boisd. — Mozambique 1953, 4 e. The specific name is misprinted p oilmans on the stamp, and Smith (1954) gives the name incorrectly as Pseudamphelia appollinaris.
SATYRIDAE
Melanargia galathea L. — Switzerland 1952, 20 c. + 10 c. As Agapetes galathea
in Monro & Arthur (1956).
SPHINGIDAE
Acherontia atropos L. — Hungary 1959, 2 fo.
Unidentifiable species - — Curaçao 1903, 10 c., 12y2 c., 15 c., 25 c., 30 c., 50 c.; 1908, 221/2 c. Netherlands Indies 1902, 10 c. (slate), 10 c. (slate-blue), 12l/2c, 15 c. (chocolate), 15 c. (dull brown, overprinted with two horizontal black bars across head), 17!/2c., 20 c. (greenish slate), 25 c., 30 c., 50 c.; 1905, 20 c. (olive); 1908, 22/2 c.; 1908, overprinted JAVA, 10 c., 12l/2 c., 15 c. (chocolate), 15 c. (dull brown, overprinted with two horizontal back bars across head), 17l/2 c, 20 c., 221/2 c., 25 c, 30 c., 50 c.; 1908, overprinted BUITEN BEZIT, 10 c., I2y2 c, 15 c. (chocolate), 15 c. (dull brown, overprinted with two hori¬ zontal black bars across head), 17l/2 c, 20 c., 22l/2 c., 25 c., 30 c., 50 c.; 1911, overprinted DIENST, 10 c, 12l/2 c., 15 c., 17l/2 c, 20 c., 22/^ c., 25 c., 30 c., 50 c.; 1905, surcharged 10 c. on 20 c. (greenish slate); 1917, surcharged 171/2 c. on 221/2 c. Surinam 1904, 12l/2 c.; 1906, 10 c.; 1907, 15 c., 20 c., 25 c., 30 c., 50 c.; 1908, 22l/2 c.
SYNTOMIDAE
Metarctia lateritia H. S. — Mozambique 1953, 5 e.
ZYGAENIDAE
Arniocera ericaia Btir. — Mozambique 1953, 3 e.
Erasmia pulchella Hope — China (Formosa) 1958, $ 1.40.
Zygaena carniolica Scop. — Switzerland 1956, 10 c. + 10 c.
Unidentifiable species (which also cannot be referred to Families) — A. China 1958, 4 f . B. Cuba 1958, 4 c. (lateral view of a butterfly in flight, in upper right hand corner — only visible through a magnifying glass; in the left hand corner is another winged insect). C. Hawaii 1890, 2 c.; 1893, 2 c. overprinted ’’Provisional GOVT. 1893”. D. Hungary 1924, 300 k. Smith (1955) would
96
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
’’consider this a dove, judging from illustrations, especially since the stamp is listed as depicting emblems of peace; however, I have not seen the original.” Actually, a dove is poised on a hand of the child shown on the stamp, while a lepidopteroid insect is clearly seen in the space below the arm. E. Manchuria (Manchukuo) 1940, 2 f. A Papilio-\ike butterfly, according to Esaki (in Smith, 1955). F. Netherlands 1950, 20 c. + 7 c. G. Turkey 1958, 20 k. H. Yugoslavia 1956, 70 d.
CARABIDAE
Coleoptera
Anthia nimrod F. — Portuguese Guinea 1953, 50 c.
Car abus intri cat us L. — Switzerland 1956, 30 c. .+ 10 c.
Colliuris dimidiata Chaud. — Portuguese Guinea 1953, 10 e. Incorrectly referred to Cicindelidae by Spaziani Testa (1958).
Craspedophorus brevicollis Dej. — Portuguese Guinea 1953, 30 c.
Procerus gigas Creutz. — - Yugoslavia 1954, 35 d. Trieste (Zone B) 1954, 35 d. Zabrus tenebrioides Goeze — Hungary 1954, 1 fo. (also imperforate).
CERAMBYCIDAE
Analept-es trifasciata Fab. — Portuguese Guinea 1953, 5 c.
Cerambyx cerdo L. — Hungary 1954, 50 fi. (also imperforate). As C. heros Scop, (a synonym of C. cerdo L.) in Spaziani Testa (1958).
Cordylomera nitidipennis Serv. — Portuguese Guinea 1953, 2 e.
Purpuricenus koehleri L. — Switzerland 1953, 30 c. + 10 c.
CETONIIDAE
Cetonia aurata L. — Switzerland 1957, 30 c. + 10 c.
Goliathus regius Klug — Togo 1955, 8 f.
CICINDELIDAE
Cicindela bruneti Gory — Portuguese Guinea 1953, 5 e. As C. brunet on stamp.
CHRY SOMELID AF
Leptinotarsa decemlineata Say — Roumania 1956, 55 b.
Platypria luctuosa Chap. — Portuguese Guinea 1953, 70 c.
COCCINELLIDAE
Coccinella septempunctata L. — Switzerland 1952, 10 c. -f 10 c.
CURCULIONIDAE
Cleonus punctiventris Germ. — Hungary 1954, 30 fi. (also imperforate). Mis- determined as Conorrhynchus mendicus Gyll. in Spaziani Testa (1958). Rhynchites bacchus L. — Hungary 1954, 80 fi. (also imperforate).
A CHECKLIST OF INSECT-STAMPS
97
DYNASTIDAE
Oryctes nasicornis L. — Hungary 1954, 1 fo. 50 fi. (also imperforate). EUCHIRIDAE
Cheirotonus macleayi jormosanus Ohaus — China (Formosa) 1958, $ 1.60. HYDROPHILIDAE
Hydrous piceus L. — Hungary 1954, 3 fo. (also imperforate).
LAMIIDAE
Batocera lineolata var. variecollis Schwarzer — China (Formosa) 1958, 10 c. Tragocepbala nobilis Fab. — Spanish Guinea 1953, 5 c. + 5 c., 15 c.
LUCANIDAE
Chiasognathus granti Steph. — Chile 1948, 60 c., 2 p. 60 c., 3 p. As C. grantii on stamp.
Lucanus cervus L. — A. Czechoslovakia 1955, 30 h. B. Hungary 1954, 2 fo. (also imperforate).
LYCIDAE
Lyons latissimus L. — Portuguese Guinea 1953, 3 e.
MELOLONTH1DAE
Melolontha melolontha L. — Roumania 1956, 1 L. 75 b. (lake and yellow-olive), 1 L. 75 b. (deep brown and olive-green).
Polyphylla fullo L. — Hungary 1954, 40 fi. (also imperforate).
PRIONIDAE
Acanihophorus maculatus Fab. — Portuguese Guinea 1953, 1 e. SCARABAEIDAE
Scarabaeus sacer Fab. — France 1956, 12 f. Misdetermined by Monro & Arthur (1956) as Ceratophyus typhoeus L., and by Spaziani Testa (1958) as Scarabeo stercorarw.
Unidentifiable species — Spain 1935, 15 c. Van Heerdt-Kolff (1953) calls the insect Geotrupes sylvaticus L. The stamp shows the underside of a cockroach¬ like insect lying on its side under a small rose bush; it is quite impossible to identify the insect, which is meant to be a Scarabaeid beetle. The stamp was issued on the occasion of the tercentenary of the death of the poet Lopes de Vega and its design is based on a bookplate from de Vega’s La Dorotea — this woodcut has the following inscription: ’’Audax dum Vegae irrumpit Scara¬ baeus in hortos, fragantis periit victus odore rosae.” (Büttner (1936), as quoted by van Heerdt-Kolff (1953)).
98
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
Hymenoptera
APIDAE
Apis mellifia L. — A. Hungary 1958, 1 fo. B Italy 1953, 25 L. C. Poland 1956, 40 gr. D. Russia 1951, 40 k. E. Switzerland 1950, 30 c. + 10 c. B. Trieste (Zone A), 1953, 25 L. F. Trieste (Zone B), 1950, 3 d. (red-brown); 1951, 3 d. (brown-red). G. Germany (East) 1959, 40 pf. H. Roumania 1959, 55 b. Bee-hives — A. Belgium 1950, If. 75 c. B. Bulgaria 1940, 15 s. C. Bulgaria 1941, 30 s. (orange), 30 s. (green). D. Bulgaria 1946, 4 L. (not the remaining three values of the set, as stated by Way & Standen, 1951). E. Finland 1947, 10 m. F. Hungary 1916, 10 fi. (Savings Bank stamp); 1919, 50 fi. surcharge on 10 fi. (of 1916) (Banat Backska issue); 1919, 10 fi. (Debreczin issue); 1919, 10 b. (Transylvania issue); 1919, 10 b., inscribed ’’Magyar Posta” (Transylvania issue); 1919, 10 on 10 fi. (Baranya issue). G. Hungary 1947, 40 f. H. New South Wales 1903, 9 d. (brown and ultramarine, perf. I2I/4 X 12l/2), 9 d. (brown and deep blue, perf. 12/j X 121/2)5 9 d. (brown and blue, perf. 11); 1907, 9 d. (brown and ultramarine, perf. 12 X 12l/2), 9 d. (same colour, perf. 11), 9 d. (yellowbrown and ultramarine, perf. 12 X 12!/2). I. Nicaragua 1891, lc., 2 c., 5 c, 10 c., 20 c, 50 c., 1 p., 2 p., 5 p., 10 p. (lithographed stamps of this design, overprinted TELEGRAFOS, have done postal duty, according to Stanley Gibbons (pt. Ill, 1957); 1891, same values but overprinted FRANQUEO OFI- CIAL. J. Nicaragua 1894, same values as 1891 set; 1894, same values but over¬ printed FRANQUEO OFICIAL. K. Queensland 1903, perf. 12l/2, 9 d. (QUEENSLAND in small letter-type), 9 d. (QUEENSLAND in larger letter- type); 1907, 9 d. (brown and ultramarine, perf. 12 X 12!/2), 9 d. (same colours, perf. 11), 9 d. (pale brown and blue, perf. 11); 1912, 9 d. (brown and blue, perf. 11). L. Roumania 1947, 12 L. M. Russia 1951, 40 k.
Bomb u s lue ovum L. — Finland 1954, 10 m. + 2 m.
Bombus lerrestris L. — Switzerland 1954, 20 c. + 10 c.
Unidentifiable species — A. Brazil 1950, 60 c. B. Netherlands 1950, 2 c. + 3 c.
FORMICIDAE
Unidentifiable species — Hungary 1958, 60 fi. Spaziani Testa (1958) calls this four-legged ant Lasius niger.
SIRICIDAE
Urocerus gigas L. — Switzerland 1955, 20 c. + 10 c.
VESPIDAE
Vespa crabro L. — Hungary 1954, 60 fi. (also imperforate). Misdetermined as Vespa germanica in Spaziani Testa (1958).
Diptera
CULÏCIDAE
Aedes aegypti L. — Panama 1949, 5 c. As Aeedes egity on stamp. Monro & Arthur remark that the wing-venation of the figured mosquito is incorrect. Anopheles albimanus Wied. (according to Monro & Arthur, 1956) — Haiti
A CHECKLIST OF INSECT- STAMPS
99
1949, 20 c. .+ 20 c., 30 c. + 30 c, 45 c. + 45 c, 80 c. + 80 c., 1 g. 25 c. + 1 g. 25 c, 1 g. 75 c. + 1 g. 75 c. Way & Standen give the date incorrectly as 1950.
Anopheles sp. — India 1955, 6 a. As Anopheles culicifacies Giles in Monro & Arthur (1956), as Anopheles maculipennis Meig. in Spaziani Testa (1958). Unidentifiable species — A. Mexico 1939, 1. c. As Anopheles albimanus Wied. in Monro & Arthur (1956). B. Italy 1955, 25 L. As Anopheles sup er p ictus Grassi in Monro & Arthur (1956).
MUSCIDAE
Glossina palpalis R.-D. — Cameroons 1954, 15 f.
References
[Anonymous?], Les insectes dans la Philatélie. Bull. mens. Maison T. Champion, Paris, No. 464 [not seen].
Büttner, H., 1936, Der Todbringende Rosenduft. Schweiz. Brief m. Z. 49 : 173 [not seen]. Carver, F. E., 1955, Philatelie Entomology, ƒ. biol. Unit Amer, topical Assoc. 5 (1 — 3) [not seen].
Dartevelle, E., 1954, Lépidoptères et timbres-postes. Lambillionea 54 : 39 — 41. Heerdt-Kolff, M. J. van, 1953, De dierenwereld op postzegels, [privately published]. Pt. 1 : 17—28.
Loibl, H., 1951, Die Schweizer Bundespost wirbt für die Entomologie. Z. Lepidopt. 1 (3): 185.
Monro, H. A. U., & A. P. Arthur, 1956, Check list of insects on postage stamps. [Mime¬ ographed, 9 pp.; issued free by the authors to participants of the 10th Inter¬ national Congress of Entomology, Montreal, 1956, visiting the exhibit ’’Phila¬ telic Entomology”.]
Montgomery, B. E., 1937, Insect stamps. Ent. News 48 : 184 — 186, 218 — 219.
Rao, A. S., 1958, Entomology and philately. Proc. 10th int. Congr. Ent., Montreal 1 : 419—421.
Smith, M. E., 1954, Philatelic Lepidoptera. Lep. News 8 : 13 — 16.
- -, 1955, More philatelic Lepidoptera. Lep. News 9 : 12.
- , 1958, Philatelic Lepidoptera: 1954 — 1957. Lep. News 11 : 221 — 224.
Spaziani Testa, G., 1955, Catalogo zoo-filatelico. Bologna. 343 pp.
- , 1958, Catalogo zoo-filatelico 1939 . Roma. (2nd Ed.). 284 pp.
Stanley Gibbons’ Postage Stamp Catalogue. Pt. I. British Commonwealth (6lst Ed., 1958), Pt. II. Europe and Colonies (52nd Ed., 1958), Pt. III. America, Asia and Africa (51st Ed., 1957).
Steinhaus, E. A., 1954, Insects on stamps. Wkly philat. Gossip 58 : 172 — 175 [not seen]. Tucker, D. W., 1959, Cuba 1958 Felipe Poey commemorative issue. Gibbons’ Stamp Monthly 32 : 92—93-
Warnecke, G., 1951a, Abbildung eines Schmetterlings auf einer Briefmarke. Z. Lepidopt.
1 : 122.
- , 1951b, Schmetterlinge auf Briefmarken. Z. Lepidopt. 1 : 184 — 185.
- , 1952, Noch eine Schmetterlingsbriefmarke. Z. Lepidopt. 2 : 93.
Way, W. D., & O. D. Standen, 1951, Zoology in postage stamps. London. Insects: 98 — 102.
Wren, G. R., 1955, A note on Lepidoptera on postage stamps. Lep. News 9 : 12.
4 Park Street, Tring, Herts., England.
100
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.V.1960
Catalogus Faunae Austriae. Teil Xllb, Plecoptera, bewerkt door W. E. Pomeisl. Gaarne vestig ik de aandacht op deze belangrijke serie catalogi over de Oostenrijkse fauna.
De lijst is overzichtelijk samengesteld en geeft de verspreiding in Oostenrijk aan. Boven¬ dien komt er een uitgebreide literatuurlijst in voor.
Voor hen, die met deze dieren te maken hebben, een onmisbaar werk — Kr.
Een interessante Thysanopteren-vangst in december 1959. Op 3 december 1959 trof ik te Wageningen in opslag van haver een groot aantal actieve en voedselopnemende tripsen aan. Twee der soorten, met name Thrips t abaci Lind, forma pulla Uzel en Frankliniella te- nuicornis Uzel, bevonden zich in de pas uitgekomen pluimen. Eerstgenoemde soort was ver¬ reweg in de meerderheid.
Behalve op de pluimen werden beide soorten ook gevonden in de bladscheden en daarin werden bovendien aangetroffen Anaphothrips obscurus Muller en Aptinothrips stylifera Trybom. Larven bleken niet op de haver aanwezig te zijn. Op 7 december werden de vier tripsen wederom gevonden, ofschoon de temperatuur slechts 1° C was.
Met uitzondering van Thrips t abaci, die zeer polyfaag is, zijn de drie andere soorten typi¬ sche gramineëen-bewoners.
Frankliniella tenuicornis blijkt nieuw voor de Nederlandse fauna te zijn.
W. P. Mantel, Hogeweg 4, Bennekom.
Een prachtige afwijking van Acherontia atropos L. Enige tijd geleden liet de heer W. de Vries mij een biezonder fraaie afwijking van Acherontia atropos zien, die zich ken¬ merkte door de verbrede en gedeeltelijk ineenvloeiende zwarte banden op de achtervleugels. Het is het eerste exemplaar, dat ik ooit van deze vorm gezien heb. Het behoort tot f. confluens Dannehl (Ent. Z. Frankfurt 39 : 87, 1925). De auteur zegt, dat deze vorm in Tirol „häufig” is, maar in ons land is hij in elk geval een rariteit.
Het exemplaar is een $ en werd 25 juli 1957 te Ede (Gdl.) gevangen. De heer de Vries was zo vriendelijk er een foto van te laten maken, die hierbij gereproduceerd wordt. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
|
Deel 20 |
1 juni I960 |
No 6 |
|
B. J. LEMPKE, |
Adres der Redactie : Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 |
■ — Nederland |
INHOUD: G. L. van Eyndhoven : Bestuurswisseling en twee gelukwensen (p. 101). — G. L. van Eyndhoven : B. J. Lempke gehuldigd (p. 101). — W. Roepke : In Memoriam: Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen (p. 103). — V. S. van der Goot: Zweefvliegen- vangsten in de Italiaanse Alpen (Diptera, Syrphidae) (p. 105). — W. J. Boer Leffef : De wijfjes van Operophtera fagata Scharfenberg (Lep., Geom.) (p. 108). — D. Hille Ris Lambers : Some notes on morph determination in Aphids (p. 110). — A. C. van Bruggen : Additional notes on the synonymy of the family names in Diptera (p. 114). — L. G. E. Kalshoven : A form of commensalism occurring in Xyleborus species? (p. 118). — Litera¬ tuur (p. 107: B. J. Lempke ; p. 113: P. J. Brakman). — Korte mededelingen (p. 102: Bibliotheek; p. 107: N. W. Elfferich; p. 117: B. j. Lempke, W. J. Boer Leffef, W. Oord).
Bestuurswisseling en twee gelukwensen
Vooruitlopend op het Verslag, dat t.z.t. zal worden gepubliceerd, deel ik de leden mede, dat op de 6e Lentevergadering van 24 april I960 te Utrecht de heer C. A. W. Jeekel tot bestuurslid is gekozen in de plaats van Dr. G. Kruseman, die statutair moest aftreden en niet herkiesbaar was. De heer Jeekel zal zich in het Bestuur belasten met de functie van Bibliothecaris.
Tijdens deze vergadering werd de heer Kruseman op voorstel van het Be¬ stuur benoemd tot Lid van Verdienste als erkenning voor al datgene wat hij in een lange reeks van jaren, veel langer dan zijn officieel mandaat als Bibliotheca¬ ris, in het belang van onze Bibliotheek heeft gedaan. Namens het Bestuur wil ik hem met deze benoeming van harte gelukwensen.
Op deze bijeenkomst werd ook de heer B. J. Lempke tot Lid van Verdienste benoemd. Hij heeft thans 25 jaar aan zijn Catalogus der Nederlandse Macro- lepidoptera gewerkt en heeft in die tijd een schare van medewerkers om zich heen verzameld, voor wie hij steeds een vraagbaak en een bron van inspiratie was. Uit dit alles is ook het unieke trekvlinderonderzoek, dat onder zijn leiding staat, voortgevloeid. Daarnaast heeft hij nog de tijd gevonden om het omvangrijke werk van de redactie der Entomologische Berichten op zich te nemen. Ook voor hem op deze plaats een hartelijke gelukwens.
Namens het Bestuur der N.E.V.
G. L. van Eyndhoven, Secretaris.
B. J. Lempke gehuldigd
Na zijn benoeming tot Lid van Verdienste door onze Lentevergadering, vide bovenstaande mededeling, stond de heer Lempke nog een andere huldiging te wachten.
INSTITUTION JUN
I 7
102'
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, l.V 1.1960
Op 6 mei jl. kwam in de Jacob Marisschool te Amsterdam, waar hij sedert jaren werkzaam is, een aantal belangstellenden tezamen, van wie ik wil noemen: Mr. A. DE Roos, Wethouder voor het Onderwijs te Amsterdam, Prof. Dr. J. Kok, Rector Magnificus van de Universiteit van Amsterdam, Prof. Dr. H. Engel, Directeur van het Zoölogisch Museum, de heren F. Deinum en G. Toren van de Onderwijs-Inspectie, de heer B. A. Aalderink, Hoofd van de Jacob Marisschool, Dr. G. Barendrecht, President van de Nederlandsche Entomologische Vereeni- ging, en voorts verschillende conservatoren en employés van het Zoölogisch Mu¬ seum, collegae bij het onderwijs en andere belangstellenden.
De wethouder sprak de jubilaris toe en memoreerde het feit, dat de heer Lempke thans 40 jaar lang het onderwijs in de Gemeente Amsterdam heeft ge¬ diend. Hij overhandigde hem een oorkonde, waarin dit bijzondere feit staat ver¬ meld.
Vervolgens schetste de Wethouder de grote verdiensten van de heer Lempke als „Onbezoldigd Assistent” van het Zoölogisch Museum. Gedurende 25 jaar heeft hij op dit instituut in alle bescheidenheid en geheel belangeloos met een onblusbare toewijding de vlindercollectie behartigd en deze tot de beste van Nederland gemaakt.
Dit alles was de autoriteiten niet onbekend gebleven en de Wethouder besloot zijn toespraak met de overhandiging van de Zilveren Museum Medaille der Ge¬ meente Amsterdam. Deze medaille wordt maar hoogst zelden uitgereikt. De enige keer dat zij aan een bioloog ter hand werd gesteld was aan de heer J. B. Corpo- raal.
Na een korte toespraak van Prof. Engel kreeg Dr. G. Kruseman het woord, die als Hoofd van de Entomologische Afdeling van het Zoölogisch Museum de prettige samenwerking schilderde, welke op het Museum al die 25 jaar lang had bestaan. De belangrijke resultaten, die de heer Lempke heeft bereikt, hebben vooral op de woensdagmiddagen het Museum tot een trefpunt van lepidoptero- logen gemaakt.
Nadat nog het woord was gevoerd door de heer Deinum en ook namens de Oudercommissie, gaf de heer Aalderink een beeld van de toewijding en de tact waarmede de heer Lempke zijn werk op school verricht. Hiermede heeft hij de achting verworven zowel van zijn collegae als van zijn leerlingen en hun ouders.
De heer Lempke sprak vervolgens een woord van dank en hierna bleven de aanwezigen nog enige tijd in gezellig samenzijn bijeen.
Het Bestuur wil op deze plaats namens de gehele Vereniging de heer Lempke van harte gelukwensen met deze beide heugelijke feiten en er tevens zijn vol¬ doening over uitspreken, dat het Gemeentebestuur van Amsterdam door het uit¬ reiken van deze medaille wederom blijk heeft willen geven van zijn erkenning van de entomologie als belangrijke tak van wetenschap.
Namens het Bestuur der N.E.V.
G. L. van Eyndhoven, Secretaris.
Bibliotheek. Ontvangen: Allee, W. C, & K. P. Schmidt, Ecological animal geography, 1951 (based on Tiergeographie auf oekologischer Grundlage, by the late Richard Hesse, 1937).
IN MEMORIAM
103
In Memoriam : Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen
16 maart 1880 — 25 februari I960
door
W. ROEPKE
Op 25 februari jl. overleed in de leeftijd van bijna 80 jaar, te zijnen huize te Leersum, de heer Willem Marius Docters van Leeuwen, oud-Directeur van ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg, oud-Hoogleraar aan de medische fakulteit der hogeschool te Batavia, oud-bijzonder Hoogleraar in de tropische plantkunde aan de Gemeente-Universiteit te Amsterdam, Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. De overledene was geboren te Batavia en volgde het middelbaar onder¬ wijs te Nijmegen, vervolgens studeerde hij biologie aan de Gemeentelijke Uni- versiteit te Amsterdam, waar Hugo de Vries een van zijn grote leermeesters werd, die hem voor de studie van de gallen wist te inspireren. Hier promoveerde hij in 1907 op een onderzoek betreffende de galwesp Isosoma (thans Isthmosoma ) van helm ( Ammophila arenaria ). Van 1906 — 1907 was hij voorts assistent bij Prof. Hubrecht te Utrecht, voor de histologie. Hier leerde hij zijn toekomstige echt¬ genote kennen, mejuffrouw J. Reijnvaan, eveneens biologe, die hem in Indië bij zijn onderzoekingen trouw ter zijde stond en met wie hij veel samen publi¬ ceerde.
In het najaar van 1907 vertrok hij naar Ned. Indië als assistent aan het toenma¬ lige Algemeen Proefstation te Salatiga. In 1909 al verwisselde hij deze betrekking met die van leraar in de biologie aan de H.B.S. te Semarang, om op het laatst, van 1914 — 1915, de functie van Directeur dezer instelling te bekleden. Van 1915 — 1918 was hij Directeur van de H.B.S. te Bandoeng. Uit zijn Semarangse tijd da¬ teert zijn grote vriendschap met Edw. Jacobson. In 1918 werd hij benoemd tot Directeur van ’s Lands Plantentuin te Buitenzorg, in 1926 werd hij Hoogleraar in de biologie aan de medische fakulteit der Hogeschool te Batavia. In 1932 legde hij beide funkties neer teneinde met pensioen naar Nederland te vertrekken. In Indië nam hij nog deel aan de Nieuw-Guinea Expeditie van 1926, ook verrichtte hij onderzoekingen op Krakatau, voorts vertoefde hij dikwijls in het Javaanse hooggebergte voor allerlei waarnemingen van biologische aard. In het moeder¬ land vestigde hij zich te Leersum. Van 1942 — 1950 was hij bijzonder Hoogleraar voor de tropische plantkunde aan de Gemeente Universiteit te Amsterdam.
Het werk van Docters van Leeuwen in Indië draagt de stempel der veelzijdig¬ heid, er domineren echter zijn talrijke onderzoekingen over de gallen uit ver¬ schillende delen van de archipel, vnl. natuurlijk van Java. Deze onderzoekingen kulmineerden in zijn grote standaardwerk van 1926 over de Zoocecidia of the Neth. Indies. Dit werk is van onschatbare waarde en onmisbaar voor iedereen, die zich met de gallen van Zuidoost- Azië wenst bezig te houden. Het is eigenlijk een soort beschrijvende en geïllustreerde opsomming, een soort catalogus in grote stijl dus, waarin de plant en haar misvormingen behoorlijk tot zijn recht komen, terwijl aan het insekt zelve gewoonlijk minder aandacht is geschonken. Hier zij op gemerkt, dat Docters van Leeuwen m.i. in de eerste plaats botanicus was, ge¬ tuige zijn uitgebreide en degelijke kennis van de Indische flora. Ook heeft hij
104
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960
een aantal botanische geschriften op zijn naam staan. Zijn kennis van insecten daarentegen was bescheiden en ging het meest elementaire nauwelijks te boven. Insekten bewerkt heeft hij feitelijk nooit en zo is het te begrijpen, dat het insekt als galveroorzaker minder zijn aandacht trok. Trouwens had hij zich hiermede bezig gehouden, dan ware dit aan het snelle verschijnen van zijn onderzoekingen stellig niet ten goede gekomen. Ook andere onderwerpen hadden zijn aandacht, bv. de verhouding van planten en mieren, de biologie van planten en dieren, vnl. insekten in het hoogste gebergte, zelfs interesseerden hem de zg. vleermuisbloe- men, zoals blijkt uit zijn inaugurale rede te Amsterdam. Hiernaast verrichtte hij veel snipperwerk, bv. over in hout borende Cicindeliden-larven ( Collyris ), over bastkevers ( Ozotopemon ), die door hun vreterij de dichotome vertakking der manggrove-luchtwortels (Rhizophora) veroorzaken, e.a. Ook op het gebied der toegepaste entomologie beproefde hij zijn krachten, vooral toen hij nog te Salatiga werkte. Zo signaleerde en beschreef hij een borend insekt, Squamura acutistriata Mell, door hem ten onrechte Arbela dea Swinh. geheten, dat in, Oost-Java in de cacao schadelijk optrad. Ook was hij begonnen met onderzoekingen over de intens schadelijke kapok-snuitkever, Alcides leeuwenïi Marsh., naar hem genoemd, maar dit werk kon geen voortgang vinden, toen hij Salatiga verliet.
In Nederland keerde hij weer tot zijn oude liefde, de gallen, terug. Het zal wel geen toeval geweest zijn, dat hij zich te Leersum vestigde, in de nabijheid van de Grebbe, het klassieke studieterrein van de grote Beijerinck. Hij observeerde niet alleen in het vrije veld, maar experimenteerde ook in zijn eigen tuin met het over¬ brengen van galwespen teneinde hun generatie-verwisseling te bevestigen of op te helderen. Het eindresultaat is ook hier weer een keurig verzorgd en rijk ge¬ ïllustreerd gallenboek, uitgegeven vanwege de Nederl. Natuurhistorische Ver¬ eniging, dat reeds een tweede oplaag heeft mogen beleven.
Als werker was Docters van Leeuwen ijverig, nauwgezet en doortastend, steeds streefde hij ernaar zijn publikaties, de grote zowel als de kleine, „af” en up to date te doen zijn. Met wanhoop vervulde hem de entomologische nomenklatuur, vooral die der Cynipiden, dikwijls wendde hij zich tot derden met verzoek om hulp ter zake, ik vrees echter, dat de verkregen inlichtingen hem meestal niet veel wijzer hebben gemaakt. Met de eerste specialisten der wereld stond hij in verbin¬ ding. Zijn belangstelling voor het „vak” bleef onverflauwd en levendig tot aan zijn dood toe, waarvan ik mij persoonlijk kon overtuigen bij een bezoek enkele weken voor zijn heengaan.
Als mens was hij gekenmerkt door grote eenvoud en bescheidenheid, als zo¬ danig bleef hij altijd zichzelf gelijk. Hij was behulpzaam, stond welwillend tegen¬ over iedereen en was toeschietelijk voor andermans ideeën. Doch ook wist hij van optreden, zonder aanzien des persoons. Enkele rekalcitrante heren onder zijn personeel te Buitenzorg, die dachten een loopje met hem te kunnen nemen, heb¬ ben dit tot hun schade moeten ondervinden. Bij zijn Amsterdamse studenten was hij buitengewoon populair. Velen, waaronder ook steller dezes, sinds 1908 in hechte vriendschap met hem verbonden, zullen hem met weemoed blijven ge¬ denken.
Zijn publicaties vindt men vermeld in de Catalogus van de bibliotheek der Ned. Entomol. Vereeniging.
ZWEEFVLIEGEN VAN DE ITALIAANSE ALPEN
105
Zweefvliegenvangsten in de Italiaanse Alpen (Diptera, Syrphidae)
door
V. S. VAN DER GOOT
In 1957 en 1958 bezocht ik met enkele andere biologen Tarvisio, in de uiterste noordoostpunt van Italië, bij het drielandenpunt Italië — Oostenrijk — Joego-Slavië. Enkele van de voornaamste vangplaatsen wil ik hierbij vermelden, opdat ook andere dipterologen van onze ervaringen kunnen profiteren.
Omstreeks eind juli bleek het hoogste punt van het kabelbaantje van Tarvisio, de „seggiovia”, uitstekende vangsten op te leveren. Zelfs voor niet-bergbeklim- mers is deze plek wel te bereiken, daar men in het dorp in kan stappen en na 10 minuten zitten op 1300 m hoogte arriveert waar men, na 100 meter lopen langs het pad naar Lussari, in het stuk komt waar wij vele soorten vingen. In flink aantal vlogen daar Zelima florum en de drie soorten van de Syrphus vittiger- groep: S. vittiger , S. lineola en S. annulatus. In enkele exemplaren waren te vin¬ den Zelima ignava Panz., Didea alneti Fall, en Cynorrhina fallax L. Vooral de laatste soort is een bergdier, dat men bovendien weinig vangt. Merkwaardigerwijze vloog in begin augustus 1958 geen van deze soorten meer, maar was de hele populatie vervangen door een groot aantal Eristalinae, waarvan het talrijk voor¬ komen van Eristalis pratorum vermeldenswaard is. Dit verschijnsel werd wel veroorzaakt, doordat 1958 een vroeg jaar was en alle vliegtijden daardoor ver¬ vroegd waren. Zo troffen we op 1 augustus 1957 op 1700 m hoogte, in het dennebos bij „Malga”, aan het pad van de seggiovia naar Lussari, vele exemplaren van Syrphus venustus en S. lunulatus aan. De exemplaren van S. venustus behoren tot een onbeschreven ondersoort (zie de samenvatting). In 1958 waren beide soorten in de eerste helft van augustus nergens te vinden. In Nederland vliegen ze in mei, enkele jaren tot half juni.
Left: Syrphus venustus Mg., $, typical form; Wageningen (Netherlands, prov. of Guelder- land), 29.VI.i952. Right: Syrphus venustus jriuliensis nov. subsp., 9, Tarvisio (Italy), I.VIII.I957. Part of third abdominal segment.
Een vangplaats, welke alleen in 1958 bezocht werd, was een hoog berggedeelte zuidwestelijk van Tarvisio, de Jof di Montasio. Hier, in de schaduw van een steile bergkam, lag in augustus nog sneeuw en langs het sneeuwveld was een
106
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VI.1960
prachtig bloemenkleed ontwikkeld. Zeer veel Syrphiden vlogen er op Saxifraga aizoides, een Steenbreeksoort met gele bloemetjes. Behalve Syrphus lapponicus en enkele gewone soorten vonden we hier vele exemplaren van Syrphus ? arcuatus Fall. Dit is niet de S. arcuatus van Noord-Europa, maar die welke voorkomt in Engeland en goed gekarakteriseerd is in het werkje van Coe. De heer Collin heeft de $ $ , die ik oorspronkelijk voor Syrphus latilun?datus Collin hield, voor me gedetermineerd. Eén van de twee soorten, bekend als S. arcuatus , zal wel anders moeten heten en waarschijnlijk zal de heer Collin hierover nog wel iets publiceren.
Talrijk kwamen bij Tarvisio voor Eristalis pratorum Mg., E. rupium F., Zelima f lorum F., C heilosia harhata Loew, Ch. canicularis Panz. en Lampetia cinerea F. Dit zijn voor ons Nederlanders echter zeer opmerkelijke dieren. Andere bijzondere soorten, die een vermelding verdienen, zijn Chamaesyrphus scaevoides Fall., Syrphus diaphanus Zett. en Rhingia ro strata L., gevangen tussen Tarvisio en Camporosso. De laatste soort vliegt, evenals de Nederlandse R. campestris, pas in augustus (tweede generatie?). Voorts Platychirus melanopsis Loew op 1800 m hoogte, Monte Lussari, en Xanthogramma citrofasciatum Deg. van Tarvisio. Tenslotte Chrysotoxum lessonae Gigl. Tos en Cheilosia personata Loew langs het pad van de Rifugio Grego naar de Jof di Montasio. De Rifugio Grego is eigen¬ dom van de Club Alpino Italiano. Eigenlijk zijn deze huisjes (met volledig pension) alleen voor leden toegankelijk, maar dank zij de organisatorische talenten van broeder Theowald had onze groep hier toegang en kon ze een week van de enorme gastvrijheid genieten. Het is dan ook op zijn plaats om dit artikel te besluiten met onze dank hiervoor te betuigen, wetende dat we alleen maar te kort konden schieten om voor dit alles in gelijke mate iets terug te geven. Het af¬ scheidsconcert, behalve in het Nederlands, Frans, Duits, Engels en Spaans ook in het Italiaans, heeft echter wel veel vergoed! Ik wil hier ook mijn dank betuigen aan de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting, die voor de excursie van 1957 een subsidie verleende.
Summary
The author gives an account of Syrphid flies from some places in the neigh¬ bourhood of Tarvisio, near the Austrian and Jugoslavian borders, in northeastern Italy. The total number of species is 91 (about 850 specimens). The species mentioned in this publication were found near Tarvisio, with the exception of Syrphus latilunulatus Collin and Rhingia campestris Mg. Syrphus arcuatus Fall, is the same species as mentioned by Coe, but different from S. arcuatus Fall, mentioned by Lundbeck.
A new subspecies of Syrphus venustus Mg. was found in the pine wood near ’’Malga”, on the way from the seggiovia of Tarvisio to Monte Lussari, just on the watershed between the basins of the rivers Po and Danube. All 11 specimens of Syrphus venustus found there show peculiar adbominal markings that do not occur in series of typical specimens from Holland and Finland in the author’s collection.
The abdominal lunules of Syrphus venustus friuliensis subspec. nov. are sinuate in the middle, along the anterior margin of the lunule. Consequently the lunule
ZWEEFVLIEGEN VAN DE ITALIAANSE ALPEN
107
is very narrow in the middle part, in some specimens the lunule is divided into two! Both the nominate subspecies and the new subspecies are figured in this paper. The $ type specimen is labelled: Seggiovia-Lussari, 30. VII. 1957. In the van Doesburg collection there is also a specimen from Carinthia, Austria. Mr. H. J. P. Lambeck took the same subspecies near the ’’Gross Venediger”, eastern Tirol, Austria.
The new subspecies is named after the Alpi Friuli.
Literatuur
Coe, R. L., 1953, Handbooks for the Identification of British Insects, Vol. X, part 1, Diptera Syrphidae, Royal Entomological Society of London.
Lundbeck, W., 1916, Diptera Danica V, Lonchopteridae — Syrphidae.
Amsterdam- W, Slotermeerlaan 157hs.
Kiriakoff, S. G., Inleiding tot de systematiek der Schubvleugeligen (Lepidoptera). Wetenschappelijke mededeling no. 35 van de Kon. Nederl. Natuurhist. Ver., januari I960.
Dr. Kiriakoff heeft al een eerbiedwaardige lijst van artikelen over de systematiek der Lepidoptera op zijn naam staan en de redactie van de Wetenschappelijke Mededelingen had dan ook geen betere keus kunnen doen, toen zij een auteur zocht om over dit onderwerp te schrijven.
Onze inzichten in de systematiek van deze insectengroep hebben zich de laatste tientallen jaren nogal gewijzigd. Waren we er door de veel gebruikte Catalogus van Staudinger- Rebel van doordrongen, dat er twee groepen vlinders bestaan, die prachtig van elkaar te scheiden zijn, de Macro’s en de Micro’s, tegenwoordig weten we wel, dat dit een volkomen onlogische indeling is, die geen wetenschappelijk ingesteld entomoloog meer zal verdedigen.
Natuurlijk zijn er verschillende stelsels bedacht om de vlinders in te delen en ook nu hebben we nog geen systematiek, waarmee iedereen het eens is. Maar ook zonder dat we zover zijn is het toch wel heel interessant een voor een ieder begrijpelijk overzicht te lezen van de verschillende opvattingen, die er sinds de tijd van Linnaeus over de indeling van de vlinders geheerst hebben. En het is vooral goed eens duidelijk uiteengezet te zien op welke kenmerken de systematici hun stelsels baseerden.
De auteur bespreekt eerst de structurele kenmerken (waarbij natuurlijk de gehoororganen een beurt krijgen), dan geeft hij een interessante schets over de geschiedenis van de vlinder- systematiek en tenslotte volgt een tabel voor het determineren van de families. Het ge¬ deelte daarvan, dat de Microlepidoptera behandelt, werd samengesteld door Dr. A. Diako- noff, waardoor de publicatie slechts aan waarde kon winnen. Een dubbele pagina met af¬ beeldingen van structuurdetails geeft een duidelijke toelichting van de gebruikte terminologie.
Deze weer zeer aanbevelenswaardige mededeling is voor leden van de Ent. Ver. verkrijg¬ baar voor f. 1,75, te storten op postrekening 13028 van het bureau van de K. N. N. V. te Hoogwoud. — Lpk.
Gonepteryx rhamni L. in Rotterdam. In 1959 deed ik maar enkele waarnemingen van de Citroenvlinder in Rotterdam, nl. op 28.11, 16.VII en 20. XI. Het waren alle drie man¬ netjes. Toch heb ik weer een bewijs, dat de vlinder zich hier voortplant ! Want op 27 mei vond ik na lang zoeken vier reeds uitgekomen eieren op vuilbomen in de Kralingerhout. Twee rupsjes in hun eerste stadium kon ik vinden, niet ver van hun eischalen.
N. W. Elfferich, Mathenesserdijk 95b, Rotterdam-7.
108
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960
De wijfjes van Operophtera fagata Scharfenberg (Lep., Geom.)
door
W. J. BOER LEFFEF R.I.V.O.N. Mededeling nr. 70
Vooruitlopend op de uiteindelijke resultaten van de thans op gang zijnde inventarisatie van Staatsnatuurreservaten in de Zuid-Oost Limburgse bosgebieden, waarmede in 1959 werd begonnen, werden begin november in het Elzetterbos (Gern. Wittern) enkele steekproeven genomen naar het voorkomen en de ver¬ spreiding van Oporinia christyi Prout.
Op 4 en 5 november werd onder gunstige omstandigheden — de avonden waren vrij zacht — - met de heer B. van A artsen het bosgedeelte aan de weg van Vijlen naar Camerig onder handen genomen met behulp van smeer, met auto-, menglicht- en pomplampen. (De aanval werd, om zo maar eens te zeggen, dus grootscheeps en met alle middelen en grote verwachtingen ingezet). Zoals gewoonlijk, waren de resultaten anders. Wij kregen geen enkele O. christyi te zien! Ook de tientallen aangesmeerde bomen leverden niets bijzonders op. Er zaten slechts enkele exemplaren van Conistra vaccinü L. en Eupsilia trans ver sa Hufn. op. Op het laken van de M.L.-lamp vonden wij een paar donkere vlekjes, afgevlogen Oporinia dilutata Schiff., enkele C. vacciniis en één Poecilocampa populi L. !
Om eens wat anders te proberen werd de auto een berkenlaantje ingereden en werden de grote lichten aangezet. Het was inmiddels gaan regenen. Al heel gauw zagen wij tientallen spanners in het door de autolampen fel verlichte laan¬ tje dwarrelen, welke met het net werden gevangen. Tot onze grote verwondering en verrassing bleken het bijna alle verse O. fagata $ te zijn! Inmiddels nam de regen eer toe dan af en werden de netten kletsnat. Verder vangen was met het oog op de beschadiging van de dieren niet meer verantwoord, zodat besloten werd voor die avond het vangen stop te zetten.
De volgende avond werd bij droog en helder weer de aanval met de Petro-Max 500 bougies pomplamp in hetzelfde bosperceel weer ingezet. Het resultaat over¬ trof onze stoutste verwachtingen! Het wemelde van fagata' s! Omdat bij een ter¬ loops nazien \an de buit van de vorige avond bleek, dat de dieren vrij variabel waren, besloten wij er een flink aantal verse exemplaren te vangen, hetgeen in verband met de enorme aantallen niet bezwaarlijk was.
Tegen ± negen uur werd de aanvlucht merkbaar minder, om kort daarna praktisch geheel op te houden. Met de lamp door de laantjes en de aangrenzende bosgedeelten lopend, zagen wij de vlinders overal en vooral aan berketakjes zitten. Een gering percentage hing aan bosbes, braam, eik of varens. De avondvlucht was blijkbaar geëindigd. Het begon wat dampig te worden. Aangezien de soort zo talrijk vloog, moest naar ons idee de kans om copula’s te vinden groot zijn. Na naarstig zoeken werden er in totaal 18 gevonden, wat hoogte boven de bodem betreft variërend van ± 30 cm. tot aan manshoogte toe. De $ $ zaten vooral aan berketwijgjes (n.l. 16 van de 18). In alle gevallen zat of hing het mannetje met de kop naar beneden onder aan het ? . De wijfjes varieerden behalve in
DE WIJFJES VAN OPEROPHTERA FAGATA
109
grootte, ook in de mate van vleugelstompj es. Het grootste percentage van de gevonden $ , Ç bleek nog vrij grote vleugels te hebben, enkele waren practisch vleugelloos en geleken veel op die van O. brum at a L. Zo te zien hadden de meeste vrij lichtgrijze vleugeltjes met een bijna zwarte middenband.
De resultaten van dit voorlopige onderzoek zijn in het kort:
Operophtera fagata Scharfenberg: talrijk in eerste decade van november 1959 in de Vijlenerbossen.
Biotoop: in het Elzetterbos in het Winter-Eiken-Berkenbos met veel berk, weinig beuk en eik, matige ondergroei van blauwe bosbes, braam spec., adelaars¬ varens en kruiden.
Voedsel van de rups: ter plaatse waarschijnlijk vooral berk, daarnaast wellicht ook beuk en eik (vergeh de veel polyfagere O. brumata L.).
Imago: variabel.
Avondvlucht: van schemering tot ± 9 uur, daarna copula en einde vlucht.
Copula : aan twijgjes van berk, minder aan eik, bosbes e.d. van d= 30 cm. boven de grond tot manshoog.
Vliegtijd: in 1959 hoofdvliegtijd de eerste decade van november. (Afwijkend van opgave in Cat.-LEMPKE).
Vindplaatsen: voorlopig: Elzetterbos en omgeving (in berkengedeel- ten!) en Bovenste Bos te Epen (weinig).
Opmerkingen : opvallend was, dat op de ± 500 meter van de vlieg- plaats opgestelde M.L.-lamp in een gelijksoortig bosgedeelte slechts enkele O. fagata' s werden aangetroffen.
Uit het feit, dat geen enkel exemplaar van Oporina christyi Prout werd gezien, kan de gevolgtrekking worden gemaakt, dat deze in 1959 hoogstwaarschijnlijk eerder vloog dan Lempke opgeeft en blijkbaar in de eerste decade van november reeds uitgevlogen was. Dit lijkt ook aannemelijker omdat er nog slechts enkele en totaal afgevlogen O. dilutatas werden opgemerkt, die anders tegelijk vliegen met O. christyi. Ook O. fagata was dit jaar minstens 10 dagen vroeger dan anders.
In het Savelsbos bij Gronsveld, waar gelijktijdig werd gevangen, is O . fagata niet waargenomen. Dit bostype verschilt dan ook sterk van dat van het Elzetter¬ bos. Het is geen Wintereiken-berkenbos, maar een eiken-haagbeukenbos, waarin slechts weinig berken voorkomen en in het geheel geen berkenbosjes. Het eiken- haagbeukenbos is in Nederland vermoedelijk als biotoop voor O. fagata ongeschikt.
Summary
Some remarks on the females of Operophtera fagata Scharfenberg. The species was very common in the extreme south-east corner of Dutch Limburg in the first week of November 1959. During copulation, which started at about 9 o'clock, the males sat or hung head downwards under the females. Most of the latter had rather large wing stumps, but a few were practically without them.
110
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960
Some notes on morph determination in Aphids
by
D. HILLE RIS LAMBERS
(Bladluisonderzoek T.N.O., Bennekom, Netherlands)
Lees’ (1959) paper on Me goura viciae Buckton seems to make it desirable to coordinate some published and unpublished data on determination of aphid morphs.
Lees has confirmed the findings by Uichanco and Morgan that in aphids already in embryones egg-cells are developing. So a viviparous mother-to-be is at the same time an expecting grandmother. A male egg generally develops from a female diploid egg by the latter loosing at its first division half its X-chromo- somes. Shibata found no difference in chromosome numbers in body cells be¬ tween the sexes in the far from primitive Myzocallis with which he worked, but it is likely that also in that species the genetic sex determination takes place be¬ fore there are a number of nuclei in the egg. Therefore one may conclude that the determination of sex in Aphididae takes place at the first division of the egg-cell, i.e., at least partly inside the grandmother. The sex of the first few offspring will be determined in the grandmother and this probably explains why in Lees’ experiments the birth of male larvae was preceded by the birth of females, as he did experiments only on mothers. Submitting expecting aphid viviparae to various external conditions might certainly also influence the male production in their direct offspring by suppression of male embryos, as Lees supposes, but it need not completely influence sex determination.
A female diploid parthenogenetic egg can develop either into an oviparous female, or into a viviparous female. Lees’ beautiful experimental work makes it clear that this switching mechanism works only via the mother in this sense, that at a certain temperature a short photoperiod continually acting from first instar larva on will make her produce only oviparous females, a long photoperiod will make an offspring of only viviparous females. This agrees with the findings of earlier workers. Lees further finds that change in photoperiod during the further development of a larva will turn a part of her progeny into morphs correspond¬ ing to that changed photoperiod. Unfortunately he does not quote de Fluiter (1950) in this context, who to my knowledge was the first to demonstrate that switching takes place in the mother by making gynoparae ( = producers of ovi¬ parous females) of Aphis jahae Scop, finally produce 20% of viviparae after changing (when they were teneral) the temperature to which they were exposed before.
From the above it is clear that at least in Aphididae determination of males, and the determination of oviparous females are two independent processes, the sex determination occurring before the other. The parthenogenetic eggs have first a choice between remaining female or becoming male eggs, partly during prenatal development of the mother. If they remain female it is decided later, during postnatal development of the mother, whether they will develop into an oviparous female or a viviparous female.
Lees has indeed found that different conditions are responsible for male pro¬ duction or oviparous female production in his species, and it is clear that when
MORPH DETERMINATION IN APHIDS
111
he writes on p. 95 ’’that the mechanisms of female and male determination must be entirely different” he means oviparous female determination and male deter¬ mination.
In Alegoura vkiae Buckton this is confirmed in nature. In the last 6 years I found that in nature the species regularly produced a certain number of males in midsummer, from the last week of June till the end of July, but no oviparous females before the end of September, when males are once more produced, now in larger numbers.
In the existing literature one finds that in Aphididae the eggs produced by oviparous females have to be fertilized for development and then develop into females. The mechanism is said to be, that the male produces only haploid functional sperm with half the X-chromosomes, the oviparous female only ha¬ ploid eggs with half the X-chromosomes and the fertilized eggs have therefore two sets of X-chromosomes and consequently are female. However, among mature and immature fundatrices of Glyphina schrankiana Börner, collected on Alnus incana near Innsbruck, I found a nearly adult male larva. It would seem therefore that a hibernated egg produces occasionally a male. Whether in such a case the diploid egg could loose an X-chromosome at its first division, or had after fertilization only one X-chromosome to begin with, is not clear. Morpholo¬ gical characters intermediate between those of oviparous females and viviparous females in specimens developing from hibernating eggs are know from several species and one could imagine that switching mechanisms can work also in the winter eggs, after they have become diploid.
In aphids sex determination in the generation preceding the mother generation is not a new discovery. Morgan (1909, p. 272) had already found in some Phylloxeridae on Carya, that males are produced by females that are often differ¬ ently built than those producing females. In such cases there are different andropa- rae and gynoparae. In Aphididae androparae were first found by myself in species which have greenish females, but red males, e.g., in Metopolophium dirhodum Wlk. The females that produce exclusively males can be easily recognized because the pink embryones are visible through the integumentum. Specimens with mixed pink and green embryones have not yet been found in nature. Sex determination clearly took place a generation before: simultaneously one finds apterous vivi¬ parous females of the same age with only green embryones inside.
It is well known, that not in all species the production of different aphid morphs is restricted to different mothers. This is clear also from Lees’ work. One vivi¬ parous female of Aphis farinosa Gmelin can produce oviparous females, males, apterous viviparous females and alate viviparous females, as has been known since long.
However, in the Eriosomatidae males and oviperous females are always produc¬ ed by the same mother which does never produce viviparous females and which therefore is termed a sexupara. Here the determination of the male egg would seem to be induced by the same factors as, and simultaneously with the determina¬ tion of the female eggs to future oviparous females.
Lees, after finding that the feeding of aphids on senescent host plants has no influence on the production of oviparae writes, that nutrition had no effect on
112
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VI.1960
the production of oviparae. If this statement is taken in its widest sense, and therefore nutrition translated as ingested plant sap, this statement is not proven. For we still do not know whether photoperiod acts on the aphid directly or via the plant. The very regular transfer of the aphids to food previously submitted to another photoperiod would seem to make this subject accessible, but recent research on the photoperiodic responses in plants has demonstrated that an irrevocable response can be caused after 24 hours, and besides that an agent is produced which is transported with about the same speed as carbohydrates. This makes the problem of the action of photoperiod, direct or via the plant, practical¬ ly insolvable unless one succeeds in rearing aphids on artificial media that have no photoperiodic response. On the other hand there is ample proof that action via the plant occurs. In subterraneous aphids the production of sexual or pre- sexual forms follow the same line as that on superterraneous parts of the plants. The influence of photoperiod on the aphids in a direct way is excluded and it is even doubtful whether temperature plays a role in some species living at a depth of 1/2 — 2 meters in the soil. In cases like these one would assume that nutrition determines the production of the sexual forms.
From the available literature one might conclude that production of the sexuals in all aphids is governed by day-length and/or temperature. There certainly are exceptions known. In the tropics near and on the equator some aphids periodically produce sexuals, about which only scanty data are available. In this case both day-length and temperature are rather constant, but periodic changes in humidity occur. The few European Aphididae that form their sexuals normally in early summer ( Aphis farinosa Gmelin, Dysaphis devecta Wlk., Lachniella costata Zett., Mindarus abietinus Wlk. and M. obliquus Choi.) have not yet been closer invest¬ igated but the production of sexuals takes place at long day-length. I have pointed out elsewhere that most Greenland aphids produce their sexual or pre- sexual forms at 24 hours of day light and near the local maximum of temperature. A species like Dactynotus obscurus Koch produces near Stockholm its sexuals in early August, but in the Netherlands in late September. In fact, one should be very careful not to generalize the findings on a few aphid species to aphids in general.
Though, as we have seen, photoperiod in subterraneously living aphids pre¬ sumably acts via the plant, we cannot exclude the possibility that in aphids living above ground it acts directly on the aphids. In this context it may be of interest that work by Todd and his collaborators (1948) has shown the presence in some quantity in many aphid species of a curious substance which they call protoaphin, and which through enzymic action is converted into a series of pig¬ ments which in many respects are related to hypericin, also in their photodynamic action. Hypericin is a colouring matter from Hypericum perforatum which makes a. o. white sheep oversensitive to direct sunlight, but which does not affect black sheep. Perhaps aphids are in this respect white sheep.
References
Bonnemaison, L., 1951, Contributions à l’étude des facteurs provoquant l’apparition des formes ailées et sexuées chez les Aphidinae. Thesis, Paris; pp. 1 — 380.
MORPH DETERMINATION IN APHIDS
113
Duewell, H., J. P. E. Human, A. W. Johnson, S. F. MacDonald and A. R. Todd, 1958, Nature 157 : 759.
Fluiter, H. J. de, 1950, Tijdschr. Plantenz. 56 (4): 265—285.
Lees, A. D., 1959, Journal Insect Physiology 3 : 92 — 117.
Morgan, T. H., 1909, Journal experimental Zoology 7 (2): 239 — 352.
Zeevaart, J. A. D., 1958, Med. Landbouwh. Wageningen 58 (3): 1 — 88.
Hoffmann, Adolphe, Coléoptères Curculionides, deel 1, 484 p., 304 fig., 1950; deel 2, 718 p., 438 fig., 1954; deel 3, 632 p., 642 fig., 1958. Faune de France, nummers 52, 59 en 62. Prijs resp. ƒ51,20, ƒ69,60 en ƒ 99,90.
Men kan zich afvragen of er in Frankrijk behoefte bestond aan een nieuwe Curculioniden- monografie, nu het bekende werk van Hustache nauwelijks ouder is dan ongeveer 30 jaar en aan veler verlangens voldoet. Hoffmann voert o.m. aan, dat het werk van Hustache in vele tijdschriftjaargangen verschenen is (meer dan 10), waardoor het voor determinatie- doeleinden bijzonder onpraktisch is, terwijl het ook bijna niet meer compleet te krijgen is. Vergelijkt men de nieuwe monografie met die van Hustache, dan blijkt echter duidelijk, dat Hoffmann een prestatie geleverd heeft die ver uitsteekt boven het werk van zijn voor¬ ganger. Het enorme aantal zeer goede tekeningen, de uitvoerige tabellen en de veel meer gedetailleerde beschrijvingen steken wel zeer gunstig af bij alle vroegere bewerkingen van deze uitgebreide familie.
Na de uitvoerige beschrijvingen, waarbij aan de variabiliteit zeer veel aandacht wordt be¬ steed, volgen steeds, indien bekend, de voedselplanten van larven en adulti. Daarna volgen van elke soort de uit Frankrijk bekende vindplaatsen, meestal beperkt tot de departementen, en tenslotte de globale verspreiding buiten Frankrijk. Het derde deel bevat o.a. een flink aantal goede tekeningen van door snuitkeverlarven veroorzaakte beschadigingen aan allerlei plantedelen, o.m. gallen en bladmijnen. Behalve de reeds bekende gallenverwekkers blijken er toch nog vele soorten te zijn waarvan deze bijzonderheid nog niet bekend was, zodat dit werk ook voor de Cecidologen nieuwe gezichtspunten kan openen.
Overgaande tot kritiek op enkele ondergeschikte punten, valt het in de eerste plaats op, dat Otiorrhynchus veterator Uyttenb. door Hoffmann gedegradeerd wordt tot een subspecies („une grande race géographique”) van de uitsluitend in de Pyreneeën voorkomende O. impressiventris Fairm. Een opvatting, die mij gezien in het licht der verspreiding, willekeurig en onhoudbaar voorkomt. Merkwaardig doet het ook aan, dat onze welbekende halobionte Polydrosus chrysomela Oliv, door de Fransen hardnekkig aan het genus Eusomus Germ, wordt toebedeeld. De meeste exemplaren van deze soort hebben inderdaad afgeronde schou¬ ders, zodat met de Franse tabellen op Eusomus uitkomt. Er bestaan echter wel degelijk exemplaren, o.a. in mijn eigen collectie, die precies zulke hoekige schouders hebben als alle Polydrosus-soozten. en die dus met de Franse werken ondetermineerbaar zouden zijn. Misschien zijn deze in Frankrijk niet bekend, Hoffmann noemt deze soort „assez rare”. De auteur heeft de vanouds bekende speciesnaam chrysomela Oliv, vervangen door salcicola Fairm., waardoor de verwarring nog groter is geworden.
De ervaring heeft geleerd, dat men met Franse faunistische gegevens wat voorzichtig dient te zijn. Teveel leest men in hun werken, ook in het thans besprokene: „presque toute la France”, hetgeen toch voor verschillende soorten en zeker in dit grote land onmogelijk juist kan zijn.
De eindconclusie is: een prachtig uitgevoerde monografie, waaraan slechts zeer weinig tekortkomingen kleven. In ieder geval de meest moderne snuitkeverbewerking van de laatste tijd en ook voor onze eigen fauna van groot belang. De prijs van dit werk geeft minder reden tot verheuging. Als de tendens tot steeds duurder wordende wetenschappelijke werken zich nog wat voortzet, zal het niet lang meer duren of deze zijn alleen nog maar te vinden in de bibliotheken van universiteiten en grote instellingen. Om de eenvoudige reden, dat de particulier ze niet meer betalen kan. — P. J. Brakman.
114
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VI.1960
Additional notes on the synonymy of the family names in Diptera
by
A. C. VAN BRUGGEN ( Division of Entomology, Pretoria, South Africa)
For long zoology has struggled with the heavy burden of synonymy in the names of families. This is partly due to the fact that the existing code of zoo¬ logical nomenclature does not lay down definite rules for the synonymy of these taxa, although it does so for the formation of the names of these units. However, the draft of the now code {Bull. Zool. Nomenclat. 14, pts. 1 — 9, 1957) makes provision for the synonymy of the family names more or less along the same lines as that for the names of genera and species. This will very probably meet with a number of difficulties, but in the end a certain stabilization of family names may result. In entomology the orders Diptera and Lepidoptera are well- known for the large number of synonyms in their family names. The difficulties that arise from this synonymy are a constant source of annoyance and trouble for students of the groups.
Sabrosky (1939) published the first account of the family nomenclature of the Diptera. He gives a list of the synonymy and draws attention to various relevant questions, e.g. the now already notorious case of the names given by Meigen in 1800 and 1803 (summarized by Sabrosky, 1952) i). The present author has found a number of synonyms not mentioned by Sabrosky; the names are listed here alphabetically with comments.
Some general remarks on family nomenclature in Diptera may first be presented. A number of names are based on genera ending in -my a or -my id. For grammatical reasons only the ones ending in -my id can be accepted. Myia is is a Latin transcription of the Greek word juvîa , meaning: fly. Some of the names have already been emended, e.g. Chyromya Robineau Desvoidy, 1830, Chyromyid Schiner emend., 1864. Accordingly the family names have to end in myiidae instead of in -myidae.
Other family names are based on genera ending on -cera, -cerus, etc. These have to be constructed along the lines given by Grensted (1948); thus, e.g. Acroceratidae, Blephariceratidae, Tetanoceratidae have to be rejected in favour of Acroceridae, Blephariceridae, Tetanoceridae.
Some family names have different spellings because of emendations of the generic names on which they are based, e.g. Asteiidae - Astiidae, Ogcodidae - Oncodidae, Trypaneidae - Trupaneidae. Most of these names are not discussed here, nor are those that are to be rejected on grammatical grounds. The lists and indexes of the International Trust for Zoological Nomenclature (see References) refer to Opinions and Directions on some Diptera families, e.g. Dolichopodidae and Stratiomyiidae. Much useful information was extracted from Neave’s nomenclator (1939 — 1940, 1950). No claim for completeness is made, especi-
A) The general opinion nowadays is that the names of Meigen’ s earlier paper must be rejected in favour of those in his paper of 1803. In the present paper recommendations are made along these lines.
FAMILY NAMES IN DIPTERA
115
ally since at the present time there is still some confusion about the delimitation
of the families (Acalyptrates, Muscoid flies).
List of names
Acanthomeridae zz Pantophthalmidae. According to Austen (1923) Acantho- mera Wiedemann, 1821 is a synonym of Pantophthalmus Thunberg, 1819.
Astheniidae zz Blephariceridae. Asthenia Westwood, 1842 is a junior homonym of Asthenia Huebner [1825] and of Asthenia Westwood, 1841, both in the order Lepidoptera. Blepharicera Macquart, 1843 is a nomen novum for Asthenia Westwood, 1842. Biepharocera is an (invalid?) emendation by Agassiz, 1846. Therefore the name Astheniidae is not available.
Ceroplatidae zz Platyuridae.
Chaetopsidae = Ulidiidae. Chaetopsidae should be rejected because it can cause confusion, since three genera could be involved: Chaetops Swainson, 1832 (Aves), Chaetopsia Gebien, 1925 (Coleoptera), and Chaetopsis Loew, 1868 (Diptera).
Chaoboridae zz Corethridae. According to Curran (1934) Corethra Meigen, 1803 is a synonym of Chaoborus Lichtenstein, 1800. For that reason Co¬ rethridae as a family name cannot be used.
Corethridae, see Chaoboridae.
Euphrosynidae zz Macroceridae. Euphrosynidae should be rejected since it is based on Euphrosyne Meigen, 1800.
Euribiidae zz Trypetidae. For the family Trypetidae the following names are known: Euribiidae, Tephritidae, Trupaneidae, Trypaneidae, Trypetidae. Euribiidae is to be rejected because it is based on a genus erected by Meigen in his 1800 paper. For further perusal of the name giving of the family the student is referred to Munro (1947).
Henopidae zz Acroceridae.
Hybotidae zz Empididae.
Leptidae zz Rhagionidae. The history of this case is as follows. Fabricius erected in 1775 a genus Rhagio and in the same year the genus Rhagium (Cole¬ optera). He considered the latter name a homonym of the former and made a nomen novum for Rhagio : Leptis Fabricius, 1805. According to the present rules of nomenclature this was unnecessary; therefore the use of the family name Leptidae is not recommended.
Limnobiidae zz Limoniidae. Limn obi a Meigen, 1818 is an invalid emendation of Limonia Meigen, 1803.
Liponeuridae zz Blephariceridae.
Loxoceridae zz Psilidae. Loxoceridae should be dropped owing to its unfrequent use.
Macroceridae, see Euphrosynidae.
Oncodidae zz Acroceridae. Sometimes also spelt Ogcodidae, based on Ogcodes Latreille, 1796, valid emendation of Blanchard, 1840: Oncodes. The emendation is valid because in Greek the letter ’’gamma” before a guttural is pronounced as ”n”, or conversely, ”n” (Greek letter ”nu”) before a guttural is written as ’’gamma” and must therefore be transliterated as ”n”.
116
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960
Orphnephilidae zz Thaumaleidae. According to Curran (1934) Orphnephila Haliday, 1832 is a synonym of Thaumalea Ruthe, 1831; therefore Or¬ phnephilidae is not available as a family name.
Oscinidae zz Chloropidae. For this case the student is referred to Opinion 348, 1955.
Phytomyzidae = Agromyzidae. The latter name should be conserved for the family on accounts of its more frequent use.
Platystomidae zz Otifidae (olim Ortalidae, vide e.g. Sabrosky, 1939, p. 610).
Platyuridae zz Ceroplatidae.
Rhyphidae zz Anisopodidae. Rhyphidae as a family name is not available since Rhyphus Latreille, 1804 is a synonym of Anisopus Meigen, 1803 (vide Curran, 1934).
Solvidae zz Xylomyiidae.
Stenoxenidae zz Chironomidae. Some authors, e.g. Curran (1934) classify the genus Steno xenus Coquillet, 1899 with the Ceratopogonidae.
Sylvicolidae zz Anisopodidae.
Titaniidae, see Oscinidae.
Trixoscelidae zz Chyromyiidae. The genus Trixoscelis Rondani, 1856 has been included in Geomyzidae, Helomyzidae, and Opomyzidae by various authors. There is some confusion about the orthography of the genus in question. Rondani erected the genus Trixoscelis from the Greek words (genit.
TQixog ) zz hair, bristle, and oxeTic, — haunch. This apparently wrongly constructed name was corrected by Czerny in 1927: Trichoscelis. Gram¬ matically this is the only possible Latin transcription of the combination of Greek w’ords. But Trichoscelis Rondani emend. Czerny is a junior hononym of Trichoscelis Dejaen, 1835 (Coleoptera) nec Amyot & Serville, 1843 (Hemiptera). Now there are two possibilities, either to introduce an alto¬ gether new name for the genus or to propose another emendation. In order not to add to the existing confusion Thrixoscelis could be used for he genus, although perhaps a linguistic monster. According to Greek spelling the ”th” in the relevant word has to be associated with”x”, or otherwise the ”t” with the ”ch".
The author will be indebted to anyone drawing his attention to mistakes,
omissions, and additional names. The writer is much obliged to his colleague
Dr. H. K. Munro for constant interest and criticism.
References
Austen, E. E., 1923, A revision of the family Pantophthalmidae (Diptera) with descriptions of new species and a new genus. — Proc. Zool. Soc. Lond. 2 : 551—598.
Curran, C. H., 1934, The families and genera of North American Diptera. — New York.
Grensted, L. W., 1948, A note on the family name Trichoceridae. — Ent. Monthl. Mag. 84 : 280—281.
Munro, H. K., 1947, African Trypetidae. — Mem. Et. Soc. S. Afr. 1 : 1 — 2.
Neave, S. A., 1939 — 1940, 1950, Nomenclator zoologicus. — London, vols. I — -V.
Nomenclature, International Trust for Zoological — Official index of rejected and invalid generic names in zoology, first instalment, 1958;
FAMILY NAMES IN DIPTERA
117
Official list of generic names in zoology, first instalment, 1958.
Official index of rejected and invalid family-group names in zoology, first instalment, 1958;
Official list of family-group names in zoology, first instalment, 1958. Sabrosky, C. W., 1939, A summary of family nomenclature in the order Diptera. — Verb. VII. Intern . Kongr. Entom. Berlin, 1938, 1 : 599 — 612.
- - , 1952, Meigen, 1800: a proposal for stability and uniformity. — Bull. Zool.
Nomencl. 6 : 131 — 141.
De donkere vorm van Apatele tridens Schiff. (Lep., Noctuida). In Ent. Ber. 19 : 71 — 74 (1959) vermeldde ik het eerste exemplaar hiervan, dat de heer Bogaard in 1958 te Hendrik-Ido- Ambacht gevangen had. Aan het slot van het artikel schreef ik, dat van een snelle uitbreiding van deze vorm op dat ogenblik nog niets bleek. Nu, nauwelijks een jaar later, ben ik er al van overtuigd, dat de donkere tridens zich even snel onder de soort ver¬ breidt als dat bij Apatele psi gebeurd moet zijn. Ik heb al exemplaren gezien uit Limburg, Noord-Brabant, Noord-Holland en Gelderland en bovendien nog van een andere vindplaats in Zuid-Holland. Soms kan ik zo .wel zien, of ik met een donkere psi of een donkere tridens te doen heb, maar vaak is het onmogelijk zonder genitaal-onderzoek met zekerheid de soort te determineren. Helaas kan dat alleen bij de mannetjes.
Het is natuurlijk zeer interessant, dat we nu precies weten, wanneer het eerste exemplaar in ons land werd aangetroffen en dat we de verspreiding van de vorm kunnen volgen. Ik zou het daarom biezonder op prijs stellen, als iedere verzamelaar zoveel mogelijk op deze donkere vormen wil letten. Probeer van donkere wijfjes eieren te krijgen, zodat we de beschikking krijgen over met zekerheid determineerbare donkere exemplaren van dat ge¬ slacht. Kweek ook alle rupsen op, die u van de twee soorten vindt, maar houd ze apart en schrijft later op het etiket niet alleen vindplaats en datum, maar ook de naam van de soort. Dat bespaart heel wat werk. — Lpk.
Rupsen van Ectropis bistortata Goeze schadelijk op larix (Lep., Geom.). In de bos- wachterij Grolloo werden in 1959 verschillende larix-percelen kaalgevreten door spanner- rupsen. De soort werd niet herkend. Uit een mij toegezonden partij poppen kwamen eind 1959 en begin I960 (door forceren) verscheidene imagines, welke tot de zo gewone Ectropis bistort at a bleken te behoren.
Voor zover ik weet is dit de eerste maal, dat deze soort in ons land schadelijk geworden is. In Duitsland was dit reeds jaren bekend. Hoewel de rups polyfaag is, zou toch eerder een schadelijk optreden in loofhout te verwachten zijn. Uit de poppen kwamen nogal wat parasieten. Afwachten dus, of de plaag zich in I960 zal herhalen.
W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R. I. V. O., N.).
Papilio machaon L. Ik kan mededelen, dat ik deze soort zeker in 4 à 5 jaar niet meer heb waargenomen. Mijn laatste exemplaar, dat ik kweekte, dateert uit 1953. En dat was er dan nog maar één!
Toen ik daarna het plan opvatte een flinke partij rupsen te kweken, was er geen enkele meer te vinden en dat is tot op heden zo gebleven. Ik woon betrekkelijk dicht bij landerijen, waar wortelen in overvloed verbouwd worden, dus aan gebrek aan de voedselplant kan het niet liggen. Er moeten stellig andere factoren in het spel zijn.
W. Oord, Potterstraat 16, Deventer.
118
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VI. I960
A form of commensalism occurring in Xyleborus species?
(Studies on the biology of Indonesian Scolytoidea, Nr. 6) *)
by
L. G. E. KALSHOVEN Blaricum, the Netherlands
When collecting pin-hole borers from a multiple infested log of Cinnamomum camp hora lying in the Tjibodas Gardens (W. Java, N. slope of Mount Gedé, 1500 m, August 1923) it struck me that in a few instances the entrance holes of two species of Xyleborus, differing somewhat in size, had been bored very close to each other. In one case the larger hole was even flanked by two small holes. There was no apparent reason why the mother beetles had selected such a small spot for boring into the log, which was a large one, and which for the rest showed a more or less equal infestation over most of its length.
On a later occasion, while investigating pieces of old stems of Eupatorium pallescens with a varied borer fauna, which had been gathered near Tapos (N.W. slope of Mount Gedé, 800 — 1000 m, July 1932), the same peculiarity was found of 2 or 3 entrance holes of slightly different sizes occurring just above one another.
In both cases the cutting open of the wood showed that the galleries in the wood were also very near to each other, possibly even having an open connection in one or two instances. The photographs of some of the holes in Eupatorium reproduced here may illustrate the peculiar feature better than words (fig. 1).
Now it is the rule rather than the exception that the sections of a host plant which is rendered in a condition favourable for infestation by pin-hole borers, may serve as a breeding medium for more than one and even for several species simultaneously, and that their galleries may be crowded and intertwined to some extent. However, in the cases just described the suggestion forced itself on me, that here the close vicinity of the holes was not accidental, but had to be explained in another way. It appeared likely that the larger Xyleborus species had first entered the wood and that the small species had followed-after, boring its entrance hole almost in contact with that of the first.
Now it was not clear what were the causes and consequences of this behaviour of the beetles. Originally I was inclined to suppose that the last coming species did not carry its own ambrosia fungus and depended on the pioneering species for supplying it, but Mr. F. G. Browne, with whom I corresponded about the matter, kindly pointed out that he had taken the alleged dependent species (X. justus , see below) living quite freely on its own. Mr. Browne further stated that he had noticed the crowded boring of entrance tunnels fairly often but had always put it down to exact conditions attracting two or more species to the same spot.
However, an obvious result of the behaviour of the beetles must be that the
*) The preparation of this paper has again been made possible thanks to a grant received from the Netherlands Organization for the Advancement of Pure Science (Z.W.O.).
The numbers 1 — 3 of the series appeared in the Entomologische Berichten 18 (1958); number 4 was published in the Tijdschrift voor Entomologie 101 1958 (first part) and 102 (second part); number 5 was published in the Entomologische Berichten 19 : 224 (1959)-
COMMENSALISM IN XYLEBORUS
119
4
3
2 b Photog. G. V. d. Berg, Zool. Lab., Amsterdam
Fig. 1. Strikingly adjacent entrance holes and cavities of Xyleborus species in sections of Eupatorium stems. 1. Two holes of different size. 2a. Three holes, one smaller than the other two (the 4th, separate hole on the shaded side is of X. tegalensis) . 2b. The same piece split in two to show the situation of the brood-chambers. 3 and 4. Two cavities of different species occurring side by side. 5. Split piece with three adjacent cavities belonging to at
least two different species.
last coming species forms its tunnel in wood tissues already infested by the am¬ brosia fungus of the first-coming species. Therefore the former species has the ambrosia growth to its disposition at an earlier date than when it has to bore an entirely separate hole and this, it seems to me, may be looked upon as an ad¬ vantage. The peculiar behaviour of the small species can then be considered as a tendency to commensalism.
In offering this suggestion, I may remind that some species of bark-boring Scolytids have been found using the entrance holes made by an allied species (see Schwerdtfeger, 1957), in this way circumventing the necessity of boring en¬ trance holes of their own through the bark.
Yet it must be admitted that the whole matter is still very speculative as there is nothing known about the particular fungus species living in association with
120
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VI.1960
these Xyleborus species, nor about the competition between the ambrosia fungi with each other and with other organisms with which the wood becomes infected at the moment the borers penetrate the tissues. It is to be regretted therefore, that there was no opportunity at the time to investigate the supposed interaction of the Xyleborus species in any further detail.
At the time the observations were made, several Xyleborus species were found for the first time and the identifications were received much later (see the intro¬ duction in Kalshoven 1958 and 1959). Moreover there was a large variety of species in both cases — some 14 in the Cinnamomum log and some 20 in the Eupatorium stems — including, besides the Xyleborus species, some Cryphalini, Thamnurgides species and Platypodidae, which made the whole picture rather complex. This, added to the fact that the original samples were rather small and that today the specimens are no more completely at my disposal, renders it im¬ possible for me to state with certainty what species were involved in the assumed relationship.
It seems likely however, that the small, later coming species was X. justus Schedl, which is 1.5 — 1.9 mm in size, and that the pioneer species associated with it were X. difficilis Egg. (1.8 — 2.0 mm), X. can cel l at us Egg. (2.9 — 3.2 mm) and X. javanus Egg. (2.3 — 2.8 mm). There are also indications in my notes that another small species, X. quadrispinosulus Egg., 1.55 — 1.75 mm in size, may have a similar tendency to commensalistic habits.
For further details on the plant hosts and habitat of these species the reader may be referred to my recent paper on the habits of Indonesian ambrosia-feeding Scolytids (Kalshoven 1959).
It is to be hoped that the whole matter, which still is for the present rather hypothetical, may be checked and investigated by other field entomologists.
Summary
Observations are mentioned which have led the author to the opinion that particular species of Xyleborus are inclined to make their entrance holes quite near to those of other species of the same genus, with the result that they bore right into tissues already occupied by the ambrosia fungus of the pioneering borer, which makes the food immediately available for the later coming species. Herein a tendency to commensalism is seen.
References
Kalshoven, L. G. E., 1958, Tijds. Entom. 101 : 157.
Kalshoven, L. G. E., 1959, Tijds. Entom. 102 : 135.
Schwerdtfeger, F., 1957, Zeits. ang. Entom. 40 : 495.
Het aanvreten van bloemen door wespen. Op de ,,Hoge Veluwe” werd waargenomen, J dat wespen ( Vespa spec.) op grote schaal in een tuin de bloembladen van pronkbonen aan- i vraten. Dit gebeurde op verschillende plaatsen bij de bloemen, ook aan de rand, het was dus niet een weg banen naar het centrum. Ik schreef hierover naar Pater Benno. Deze kende het verschijnsel niet, althans niet in deze vorm.
J. Kleinhout, Sinthenstraat 44, Deventer.
# ?oéW2>
Bbt 05* cf "o
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
|
Deel 20 |
■ - £ - - - - 1 ju/ïi I960 |
No. (rj |
|
B. J. LEMPKE, |
Adres der Redactie: Oude IJselstraat 12 111 , Amsterdam-Zuid 2 |
— Nederland |
INHOUD: G. L. van Eyndhoven : Verslag van de 19e Herfstvergadering (p. 121). — G. van Rossem, H. C. Burger en C. F. van de Bund : Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten in het jaar 1959 (p. 123). — J. G. Betrem : Formica truncorum F. niet inheems (p. 130). - — H. J. P. Lambeck : Syrphidae aus der Umgebung von Matrei in Osttirol gefangen in der Periode vom 20-VII-1958 bis zum 6-VIII-1958 (p. 135). - — Literatuur (p. 129 : G. Kruseman). Korte mededelingen (p. 122 : W. J. Boer Leffef ; p. 129 : J. Kleinhout Jr. ; p. 134 : Wolfgang Stichel, N. W. Elfferich).
Verslag van de 19e Herfstvergadering
door
G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris
De 19e Herfstvergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging werd gehouden op zaterdag 14 november 1959 in het Zoölogisch Laboratorium te Am¬ sterdam. Zij verheugde zich, evenals vorige jaren, wederom in een grote opkomst van leden en belangstellenden.
Voorzitter was de President, Dr. G. Barendrecht.
Aanwezig waren: de Leden van Verdienste J. J. de Vos tot Nederveen Cappel en P. van der Wiel, het Erelid Prof. Dr. W. K. J. Roepke, alsmede de Leden: Ir. G. W. Ankersmit, Dr. G. Barendrecht, Dr. A. F. H. Besemer, Dr. J. G. Betrem, Agrobiologiseh Laboratorium „Boekesteijn” der N.V. Philips-Duphar, S. de Boer, Dr. Ir. J. B. M. van Dinther, Dr. J. van der Drift, W. N. Ellis, G. L. van Eyndhoven, F. C. J. Fischer, B. Frieke, Dr. H. J. de Fluiter, W. H. Gravestein, D. Hille Ris Lambers, G. Houtman, C. A. W. Jeekel, Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek, Dr. C. de Jong, Dr. W. J. Kabos, Dr. L. G. E. Kalshoven, H. Kraan, Dr. G. Kruseman, J. H. Küchlein, Kunststoffeninstituut T.N.O., C. H. ter Laag, Laboratorium voor Entomologie der Landbouwhogeschool, B. J. Lempke, N. Loggen, Dr. F. E. Loosjes, W. P. Mantel, Dr. Ir. G. S. van Marie, J. Meitzer, F. Neijen- huijs, E. J. Nieuwenhuis, W. C. Nijveldt, H. van Oorschot, C. Ottenheijm, Plantenziekten- kundige Dienst, Proefstation voor de Fruitteelt in de Volle Grond, Chemische Fabriek en Handelsonderneming ,,Riwa”, G. van Rossem, L. E. van ’t Sant, H. R. Smissaert, Br. Vir- gilius, N. C. van der Vliet, P. de Vries, H. J. M. Wassink, Prof. Dr. J. de Wilde, Prof. Ir. T. H. van Wisselingh, J. B. Wolschrijn, K. W. R. Zwart, Zoölogisch Laboratorium der Rijksuniversiteit Utrecht. Voorts waren er 15 introducés.
Na het welkomstwoord van de Voorzitter verleent hij het woord aan de heer G. van Rossem, die namens de Plantenz i ektenkun d ige Dienst wederom zijn tra¬ ditionele voordracht houdt: Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten in het jaar 1958. De tekst hiervan vindt men elders in dit nummer af¬ gedrukt. Overeenkomstig de doelstelling onzer Vereeniging zijn ook de mijten hierin opgenomen.
I ^mnjTioN Jun gjggp
122
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIL I960
Na een geanimeerde discussie, die in dit jaar 1959 welhaast vanzelfsprekend vooral over de zogenaamde Tapijtkever gaat, bedankt de Voorzitter de heer van Rossem voor zijn interessant betoog. Zoals de Spreker zelf reeds heeft opgemerkt, was het de 14e maal dat hij sedert het overlijden van de heer T. A. C. Schoevers dit verslag gaf en daarmede de traditie voortzette, welke reeds jarenlang door de heer Schoevers was gehandhaafd. Het mag nog wel eens worden gezegd dat de zeer prettige wijze, waarop de heer Van Rossem zijn verslag geeft, voor een ieder begrijpelijk en toch goed gedocumenteerd, deze voordracht tot een der zeer gewaardeerde evenementen van onze Herfstvergaderingen maakt.
Na de lunch spreekt de heer J. de Wilde over het werk, dat op het Laborato¬ rium voor Entomologie der Landbouwhogeschool te Wageningen wordt verricht in een voordracht, getiteld: Voortplanting en metamorfose onder invloed van in- en uitwendige factoren.
Uit de discussie blijkt wel, dat deze uiteenzetting met aandacht is gevolgd. De Spreker heeft een grote verscheidenheid van waarnemingen, proeven en resul¬ taten de revue laten passeren. Ongetwijfeld is het voor vele aanwezigen een „zwaar” onderwerp geweest, doch de zeer prettige en duidelijke behandeling van de stof en de talrijke fraaie lichtbeelden hebben een ieder toch een goede indruk gegeven van het mooie werk, dat door de heer De Wilde en zijn medewerkers op het Laboratorium wordt verricht. Uit het applaus blijkt dan ook wel de waar¬ dering voor deze voordracht, waarvoor de Voorzitter de heer De Wilde namens alle aanwezigen hartelijk bedankt.
De heer De Wilde zal trachten van deze voordracht t.z.t. een samenvatting te geven, welke zich leent voor publicatie in de Entomologische Berichten.
Nadat hiermede de bijeenkomst officieel is geëindigd, verenigt een aantal leden zich nog elders in de stad om over een en ander na te praten en het persoonlijk contact te onderhouden onder het genot van enige — al dan niet geestrijke — vloeistof. Vervolgens wordt nog een gezamenlijke avondmaaltijd gehouden.
Schrijver dezes moge in zijn kwaliteit van Secretaris der Vereniging nog wel eens een opwekking plaatsen voor de daarbij niet aanwezige leden om vooral dit onderdeel van het programma niet uit het oog te verliezen. Het is voor een ge¬ animeerd verenigingsleven en voor het kennis nemen van eikaars persoonlijke resultaten en inzichten van niet te onderschatten belang.
Amsterdam-O., Zeeburgerdijk 21.
Overliggende poppen van Mimas tiliae L. Het grootste gedeelte van mijn geforceerde poppen, die ik in 1958 uit een eilegsel opgekweekt had, kwam in februari 1959 uit. Maar een achttal bleef liggen tot februari I960. Op de 29ste verscheen een volkomen normaal wijfje. (De poppen staan binnenshuis, maar in een onverwarmde ruimte). Overliggen van poppen is geen onbekend verschijnsel, maar van Mimas tiliae had ik het toch nog nooit meegemaakt. Merkwaardig is, dat de poppen, waarvan de rupsen toch alle onder dezelfde omstandigheden zijn opgekweekt, niet alle op dezelfde wijze reageerden op het forceren.
W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R. I. V. O. N.) .
ENIGE SCHADELIJKE INSECTEN IN 1959
123
Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten
in het jaar 1959
door
G. VAN ROSSEM, H. C. BURGER en C. F. VAN DE BUND ( Plantenziektenkundige Dienst, Wageningen)
Inleiding
Het jaar 1959 kenmerkte zich door langdurige droogte en abnormaal veel zon. De gevolgen hiervan bleven niet uit. Voor land-, tuin- en bosbouw is deze zomer in verschillende opzichten zeer ongunstig geweest. Vooral in de nazomer en herfst ontstond een stroom van klachten over insekten.
Een gevolg van enkele strenge nachtvorsten en later van de droogte was in de bosbouw het massaal afsterven van jong plantsoen, vooral van Picea , Pseudotsuga en P inus. Talrijke inzendingen werden ontvangen van stervende jonge coniferen, meestal secundair aangetast door bastkevers.
Vele klachten werden ontvangen over het hinderlijk optreden van Musea do¬ mes ti ca L. Meestal is de overlast van deze vlieg in en bij woningen het gevolg van onhygiënische toestanden in de directe omgeving. Anders is het gesteld met de nauwe verwant van M. domestica, Musea corvina F. Deze vliegen dringen in het najaar in zwermen bepaalde huizen binnen om aldaar te overwinteren. Zij ver¬ blijven gaarne op zolders en tussen spouwmuren. Ook werd het massaal optreden van Thaumatomyia notata Meig. opgemerkt.
In de landbouw heeft men vooral in aardappelen en bieten intensief moeten optreden tegen bladluizen. Door parasieten en predatoren (o.a. Coccinelliden) zijn de bladluispopulaties in het begin van juli teruggebracht, doch tegen het einde van de zomer ontstond een sterke toename doordat de predatoren de winter¬ kwartieren gingen betrekken.
In de nazomer trad de melige koolluis ( Brevicoryne brassicae L.) in hevige mate op in spruitkool.
Overal in het land werden in de eerste helft van oktober reusachtige aantallen vliegende bladluizen geconstateerd. De heer D. Hille Ris Lambers zal hierover t.z.t. publiceren.
In tegenstelling tot de landbouw kwamen in de fruitteelt betrekkelijk weinig bladluizen voor, hetgeen o.a. verband houdt met de ongunstige weersomstandig¬ heden tijdens het uitkomen van de wintereieren en met het sterk optreden van predatoren.
Wel werd in de fruitteelt veel schade ondervonden van het fruitspint ( Meta - tetranychus ulmi C. L. Koch).
In vele gewassen ontstond ook schade door de bonenspintmijt ( Tetranychus
urticae C. L. Koch).
Algemeen
Ongeveer op 24 september werd door het ANP een bericht overgenomen van een Limburgs dagblad over het optreden van de zg. tapijtkever in de mijnstreek.
Door dit bericht ontstond een ware perscampagne, waardoor onnodig alarm werd geslagen en veelal totaal verkeerde voorlichting werd gegeven over het op treden en de schade van Anthrenus- soorten.
124
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIL I960
In de pers werd de indruk gegeven, dat de tapijtkeverplaag plotseling is opge¬ komen, als gevolg van de warme zomer. Uit de inzendingen, die wij over een reeks van jaren hebben nagegaan, blijkt echter dat Anthrenus- soorten in Neder¬ land regelmatig optreden en wellicht vrij veel schade veroorzaken. Het aantal in¬ zendingen van Anthrenus- larven was tot aan de perscampagne even groot als in de voorafgaande jaren.
Wat betreft de verdelging der soorten kan in ruwe trekken worden gezegd, dat Anthrenus verbasci L. de meest algemeen optredende is. De zg. „Australian carpet beetle”, Anthrenocerus australis Hope bleek ongeveer 6% van het ingezonden materiaal te omvatten.
Door de pers werd voorts medegedeeld, dat de tapijtkever op het lieveheers¬ beestje zou lijken en in grote zwermen de huizen zou binnendringen. Toevalliger¬ wijze traden Coccinelliden, vooral Coccinella bipunctata L., bijzonder talrijk op, waarbij inderdaad deze kevertjes op vele plaatsen de huizen binnenvlogen om te overwinteren. Als gevolg hiervan werden honderden lieveheersbeestjes ingezon¬ den. Ook gaasvliegen en andere zonderlinge voorwerpen, zoals b.v. een wespekop, werden voor Anthrenen aangezien.
In inmaakpotten met snijbonen en sperciebonen onder zout, geplaatst in een droge kast te ’s-Hertogenbosch werden Fannia- larven gevonden. De bonen waren ten gevolge van deze vervuiling niet meer voor consumptie geschikt.
Merkwaardig is de resistentie van de Fannia- larven tegen het hoge zoutgehalte.
Aardappel
In een partij Egyptische aardappelen, die in mei te Rotterdam werd ingevoerd en aldaar in opslag werd gehouden, brak omstreeks half juli een ernstige aan¬ tasting van de aardappelmot ( Phthorimaea operculella Zeil.) uit.
De partij was bij aankomst licht besmet, maar tengevolge van het aanhoudende warme weer begonnen de motten zich massaal te vermeerderen. Onder normale omstandigheden is dit in ons land voor deze subtropische soort niet mogelijk.
Appel
In het begin van september werd op enige bedrijven in de gemeente Kapelle een bijzonder zware aantasting van de appeldamschijfmot ( Leucoptera scitella Zeil.) waargenomen. Sommige stammen en takken waren bedekt met spinsel, af¬ komstig van de kruipende rupsen; tevens bevonden zich daarop talrijke cocons.
Mede ten gevolge van fruitspintmijten (Metatetr any chus ulmi C. L. Koch) en de droogte waren de aangetaste bomen vrijwel kaal.
Biet
Een interessante, nog niet eerder waargenomen aantasting van bieten deed zich in mei voor in Drente en de Achterhoek. Het betrof rupsen van de blad¬ rollers Cnephasiella incertana Tr. en Cnephasia communana H.S.*), die de hart- blaadjes van jonge bieteplanten bijeensponnen. Het onderzoek ter plaatse wees uit, dat 30% van de planten was aangetast. Een ogenblik liet deze zaak zich ernstig aanzien, doch spoedig bleek, dat de krachtig groeiende planten de aantasting te boven konden komen. In verband met de spoedig volgende bestrijding van de bietevlieg werd een afzonderlijke bestrijding tenslotte niet nodig geoordeeld.
*) Determinatie van de heer J. H. Küchlein te Amsterdam.
ENIGE SCHADELIJKE INSECTEN IN 1959
125
Blauw spar ( Picea pun gens glaucd)
Op een blauwspar te Doesburg werd de bladroller Cymolomia hartigiana Ratz, gevonden. Deze bladroller mineert aanvankelijk in de naalden; later maakt de rups grote spinsels, van waaruit de naalden worden aangevreten. Deze spinsels zijn gemakkelijk herkenbaar door de grote hoeveelheid losse dorre naalden die eraan hangen. Wij slaagden erin de imagines op te kweken.
De vlindertjes vliegen van eind mei tot begin augustus. De overwintering vindt plaats als rups in de spinsels.
Cymolomia hartigiana is volgens Escherich een soort met een Noordeuropees verspreidingsgebied. In ons land werd deze bladroller volgens mededelingen van de heer Küchlein voor het eerst waargenomen te Nijmegen (1935). Andere vindplaatsen zijn Meerssen en Amerongen (Bentinck). In Duitsland is deze soort ook in Westfalen aangetroffen.
Lit.: Escherich, K., 1931, Die Forstinsekten Mitteleuropas III (2 Abt.), p. 303.
Cactus
In een zending cactussen uit Texas en wel op de soort Homalocephala texensis Britt, et Rose (boksdoorncactus) werd door de standplaats Boskoop een kever en een larve aangetroffen. De kever kon door de heer J. T. Wiebes, conservator van de Afd. Coleoptera van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, worden gedetermineerd als Moneilema Sa y (subgenus Collapteryx Newman). De soort kon niet nader worden vastgesteld. In Mexico veroorzaken deze kevers een plaag, doordat de larven de stengels doen verwelken van bepaalde soorten cactussen die als veevoeder worden gebruikt. De kevers zijn trage nachtdieren, die zich voeden met vruchten en jonge loten van cactussen.
Cypripedium
Te Aalsmeer werden op Cypripedium- planten, waarvan de herkomst niet meer kon worden vastgesteld, enige snuitkevertjes aangetroffen, die door Dr. L. G. E. Kalshoven werden gedetermineerd als Acythopeus aterrimus Water'h.
Op Dendrobium sp. zijn in 1936 door de PD. snuitkevers van het geslacht Acythopeus gevonden. Deze werden door Dr. D. L. Uyttenboogaart gedeter¬ mineerd. Hij wist de soort evenwel niet met zekerheid vast te stellen.
De larven van deze snuitkevers leven in de schijnknollen van epifytische or¬ chideeën. De kevers voeden zich door het oppervlakkig afknagen van jong blad, bloemstengels en knoppen.
Lit.: Kalshoven, L. G. E., De Plagen van de Cultuurgewassen in Indonesië, II, p. 835 (1951).
Verslag over de werkzaamheden van de Plantenziektenkundige Dienst in het jaar 1936, p. 32.
Douglas
In de boswachterij van het Staatsbosbeheer Appelscha-Zuid begon na 18 mei een groot aantal 3- tot 4-jarige douglas te kwijnen. Van een partij van 6000 stuks was naar schatting ongeveer 25% ziek. De planten bleken te zijn aangetast door
126
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960
de bastkever Pityogenes bidentatus Hrbst. Jonge bomen kunnen door de vreterij van deze insekten geheel te gronde gaan.
In het onderhavige geval was het moeilijk om uit te maken in hoeverre hier van primaire schade gesproken kon worden.
Granen
In de zomer van 1958 werd in de omgeving van Duiven en Zevenaar een merkwaardige nieuwe aantasting van gerst en tarwe door de galmug Haplodiplosis equestris Wagner geconstateerd. In het betreffende gebied werd tegen het ver¬ schijnen van de imagines samengewerkt door de PD., de Rijkslandbouwvoorlich- tingsdienst en de heer Nijveldt van het IPO.
Met behulp van vangkegels werd zowel te Wageningen (in een depot) als te Duiven de aanvang van de vlucht nauwkeurig geregistreerd. Een zeer grote vlucht vond plaats in het gebied van de aantasting. Daarna werden opvallend veel eieren gevonden, zowel op de voedselplanten als op grassen, onkruiden en andere veld¬ gewassen.
Door de RLVD. werd in overleg met de PD. een waarschuwing aan de boeren rondgezonden, tevens werd daarbij een voorlopig bestrijdingsadvies gegeven, hangende het voor 1959 geprojecteerde onderzoek over de bestrijding.
Schade op enige schaal ontstond dit jaar vrijwel niet, aangezien door de droogte geen rotting optrad. Sommige percelen leverden desondanks toch nog een mis¬ gewas op. Merkwaardig was het vormen van nieuwe scheuten door de zwaar aan¬ getaste planten.
Lit.: Rossem, G. van, e.a., Verslag over het optreden van enige schadelijke in¬ sekten in het jaar 1958, Ent. Ber. 19 : 91.
Gras
Aan graspollen, die wij uit Ottersum ontvingen, was een groeiremming te zien, die aanvankelijk door de inzender werd aangezien voor een virus. De stengels waren kort en gedrongen en stierven tenslotte af.
Het bleek, dat dit gras was aangetast door mijten van de soort Tarsonemus spi- rifex March. Deze mijten komen voor bij verscheidene grassoorten en voorts ook in haver. Bij het laatstgenoemde gewas veroorzaken zij galachtige verschijnselen, waarbij de halm dikwijls achterblijft. Schoevers rapporteerde in 1915 uitvoerig over het optreden van Tarsonemus spirifex bij haver.
Lit.: Schoevers, T. A. C, 1915, Een nieuwe havervijand. Tijdschr. Plantenz. 21 : 111.
Grasland
In september deed zich een bijzondere plaag voor in Drente, nabij het riviertje de Reest, alwaar in verschillende percelen grasland grote aantallen rupsen werden gevonden. Het betrof 'hier een Noctuide, verwant aan Apatele, nl. Simyra albove- nosa Goeze. Een overigens in ons land niet algemeen voorkomende vlinder, die in twee generaties (mei/ juni en wederom in augustus) vliegt.
De rupsen vindt men in juni en juli en in het najaar op riet, iris, lisdodde en harde grassoorten. In het bijzonder Glyceria aquatica en Carex worden aangetast. De rupsen leven steeds op zeer vochtige plaatsen, dikwijls zelfs boven water. Bij
ENIGE SCHADELIJKE INSECTEN IN 1959
127
de Reest trad de plaag op in een strook van ± 100 meter vanaf het riviertje, plaatselijk werden tot 200 rupsen per m2 aangetroffen. Dit merkwaardige feno¬ meen moet hoogstwaarschijnlijk worden toegeschreven aan het feit, dat in het riviertje vrijwel geen water meer aanwezig was, terwijl in normale jaren in deze tijd een groot gebied van de oeverlanden onder water komt te staan. Blijkbaar heb¬ ben de rupsen, die zeer vochtminnend zijn, zich dit jaar geconcentreerd in de on¬ middellijke nabijheid van het riviertje. Het aantal rupsen was plaatselijk zó groot, dat de vreterij aan het gras duidelijk zichtbaar werd.
Ernstiger was het feit, dat de koeien door het grote aantal harige rupsen, dat zich op het gras bevond, van allergische verschijnselen te lijden kregen. Men was voorts bang, dat dode rupsen in het hooi terecht zouden komen. Bij het hooien bleek echter het aantal rupsen in het hooi mee te vallen, vermoedelijk omdat zij zich bij verontrusting laten vallen.
Een bestrijding had in dit geval geen zin meer, aangezien de rupsen volwassen waren.
Lariks
In de boswachterij Grollo van het Staatsbosbeheer deed zich in augustus een lokale, doch zeer ernstige plaag van spanrupsen in larikspercelen voor. Na enige moeite gelukte het de spanrups te determineren als Ectropis bistortata Goeze (i crepuscularia Duponchel, 1829, nee Hb.)1). In totaal werden 45 ha lariks vol¬ komen kaalgevreten; ook de onderplanting van loofhout werd aangetast. In de boswachterij Schoonlo deed zich een minder ernstige aantasting van dezelfde rup¬ sen voor. Merkwaardig was het zeer lokale optreden van de spanrupsen in de boswachterij Grollo, alwaar vooral de droogste percelen werden aangetast. Er deden zich zeer scherpe overgangen voor van aangetast tot niet aangetast. Bos¬ arbeiders van het Staatsbosbeheer deelden mede op 4, 5 en 6 juni vluchten van vlinders in de aangetaste percelen te hebben opgemerkt. Hiervan werd echter geen speciale notitie genomen.
De betreffende soort is volgens Lempke gewoon in Nederland, het meest in bosachtige streken. Zij vliegt in 3 generaties, de eerste van begin februari tot eind mei, de tweede van half juni tot 'half augustus, de derde, die alleen in gunstige jaren optreedt en zeer partieel is, van begin september tot in de eerste helft van november.
Lit.: Lempke, B. J., 1952, Catalogus der Ned. Macrolepidoptera Dl. XI. Tij el¬ se hr. voor Ent. 95 : 248.
Schimitschek, E., 1957, B o ar mi a bistortata Goeze als Lärchenschädling. Zeit- schr. an ge tv. Ent. 40 : 37.
Nordstrom, F. et al., 1941, Svenska Fjärilar, p. 309, Nordisk Familje Förlags Aktiebolag Stockholm (zeer goede afbeelding, waarop onze determinatie geba¬ seerd is).
Ligustrum
In september ontvingen wij uit Diepenveen en Doetinchem materiaal van Li¬ gustrum met een bladaantasting. Het beeld deed sterk denken aan loodglans, doch
*) De mededeling van de heer Leffef op p. 117 behoeft dus enige correctie.
128
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960
bij nader onderzoek bleek, dat tripsen de oorzaak waren. Wij hadden hier te maken met de soort Dendrothrips ornatus Jabl.
In ons land is deze trips, voor zover wij weten, nog niet eerder gevonden. Zeker is hij tot dusver in Nederland nimmer schadelijk opgetreden. Uit andere landen in Europa is deze trips wel bekend. Zijn voorkomen wordt gemeld uit Engeland, Noorwegen, Polen, Bohemen, Oostenrijk, Hongarije en Roemenië. Omtrent schade in Europa is niets te vinden. In verschillende delen van de Verenigde Staten is D. ornatus zeer schadelijk aan Ligustrum. Als voedselplanten van deze soort worden vermeld: Ligustrum , Syringa, Tilia en Alnus. De overwintering vindt, zowel in de U.S.A. als in Europa, plaats onder de schors van bomen en tussen afgevallen blad.
Lit.: Schread, 1956, Thrips on Privet and other insects on ornamentals. Con¬ necticut agr. exp. Stat., New Haven, circ. 201.
Perzik
In perziken, afkomstig uit een particuliere tuin te Brunssum, werden larven van de Middellandse Zeevlieg ( Ceratitis capitata Wied.) gevonden. Een nadere con¬ trole ter plaatse leverde verder niets op.
Ook in Duitsland, op plaatsen waar de Middellandse zeevlieg in 1955 optrad, werd dit jaar opnieuw de aantasting ontdekt. Wij herinneren in dit verband aan het haardje, dat in 1955 te Tegelen in een particuliere tuin werd ontdekt door een ambtenaar van de Plantenziektenkun dige Dienst.
Lit.: Rossem, G. van, 1956, Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten in 1955, Ent. Ber. 16 : 97.
Rosa rubiginosa
Te Winschoten werden de knoppen van zaadstruiken van Rosa rubiginosa aan¬ getast door rupsen van de bladroller Notocelia roborana Lasp. Zekerheid werd verkregen door het opkweken van de vlindertjes.
De rupsen van deze soort vindt men in mei tussen samengesponnen bladeren en in knoppen van rozen. In sommige jaren kan deze bladroller aanzienlijke schade veroorzaken. De vlinders vliegen in juni, juli en augustus.
Stambonen
Er deden zich weer enige gevallen voor van Acanthoscelides obtectus Say, die door de warme zomer begunstigd is in zijn ontwikkeling. De vindplaatsen waren Emmererfscheiderveen, Nijmegen en tweemaal te Zeeland (N.Br.).
Voorraden
Te Amersfoort brak begin september een plaag uit van Necrobia rufipes Deg. en N. pil ij era Reitt. De kevertjes, afkomstig van in de haven liggende copra, zwermden over de stad uit, vermoedelijk hierbij begunstigd door het warme zo¬ merweer. Fabrieken van schoensmeer en tandpasta klaagden, dat zij de kevertjes in hun produkten kregen.
ENIGE SCHADELIJKE INSECTEN IN 1959
129
Voorraden
In een partij van 625 balen gepelde grondnoten uit Egypte troffen wij de vol¬ gende insekten aan:
Carpophilus dimidiatus F.
Tenebrioides mauretanicus L.
Tribolium ferrugineum F.
Deze kevertjes komen in allerlei voorraden voor. Vooral in eiwit- en vetrijke droge plantaardige goederen, zoals noten en grondnoten vindt men deze insekten regelmatig. Het is zeer waarschijnlijk dat de grondnoten vóór de verlading be¬ smet waren.
Wilg
Een rij wilgen langs de Blok¬ dijk te Blokker (N.H.) was zó zwaar aangetast door spinsel- motten ( Yponomeuta rorella Hb.*) dat de bomen door hun kaalheid een winters uiterlijk hadden. Stam en takken waren geheel bedekt met het zilverach¬ tig spinsel.
Door Yponomeuta rorella Hb. aan¬ getaste wilg te Blokker.
) determinatie van de heer J. H. Küchlein te Amsterdam.
Stichel, W., Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen, II, Europa. De Bibliotheek ontving vol. 3, heft 7 en 8 en vol. 4, heft 12 en 13. Hiermee is vol. 3 gevorderd tot Saldula en vol. 4 tot Nariscus. Het wekt steeds weer onze bewondering, dat dit belangrijke werk zo regelmatig verschijnt. — Kr.
Het fourageren van parasieten van bladwespen. Ik nam het opnemen van honingdauw door parasieten van Diprion waar. Ze zwermden op grote schaal door de ondergroei van een dennenbos na een plaag van de dennenbladwesp. Ik zag, dat ze de honingdauw tot zich namen.
De betekenis van de ondergroei als producent van honingdauw wordt door verschillende schrijvers genoemd. Het is echter niet met zekerheid te zeggen, dat dit voedsel voor de rijping van de eieren beslist noodzakelijk is.
J. Kleinhout Jr., Sinthenstraat 44, Deventer.
130
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960
Formica truncorum F. niet inheems
door
J. G. BETREM
Sedert 1889 is Formica truncorum steeds als inheems beschouwd. Wasmann vermeldt nl. in zijn stukje „Ein kleiner Beitrag zur niederländischen Ameisen¬ fauna”, dat hij zowel arbeidsters als een $ in Nederlands Limburg van F. trun- cicola Nyl. gevonden heeft. F. truncicola Nyl. is een jonger synoniem van F. truncorum F., zoals reeds jaren bekend is en nader is bevestigd door het onder¬ zoek van het type van Fabricius door Betrem.
In 1891 vermeldt Wasmann in zijn „Verzeichniss der Ameisen und Ameisen¬ gäste von Holländisch Limburg” de soort wederom. Zij zou volgens hem veel zeldzamer zijn dan F. rufa en F. pratensis (nu F. nigricans Em.). In april en september 1889 onderzocht hij een kolonie van de „Mischform” rufo-truncicola.
Op p. 57 van deze publicatie noemt hij dit taxon F. rufo-truncicola Forel. Ook in zijn „Ameisen von Luxemburg” (1909) schrijft hij dit taxon aan Forel toe. In de collectie- Wasmann vindt men echter het etiket rufo-truncicola Was¬ mann. Forel heeft deze vorm nooit beschreven. De naam rufo-truncicola moet dus aan Wasmann worden toegeschreven, hoewel het waarschijnlijk is, dat het een „in litteris” naam is van Forel.
Voor zover mij bekend vermeldt Wasmann dit taxon niet meer vóór 1905 in zijn artikel: „Ursprung und Entwicklung der Sklaverei bei den Ameisen”. In een noot schrijft hij het volgende: „Während 14 Jahren traf ich in der Umgebung von Exaten (Holl. Limburg), die ich auf viele Quadratkilometer genau durch¬ forscht habe, keine einzige truncicola- Kolonie, sondern nur einmal (5 km von Exaten entfernt) eine Kolonie der Mischrasse rufo-truncicola an. Eine entflügelte echte truncicola-YLömgm fand ich dagegen schon am 30. Mai 1885 unmittelbar bei Exaten auf Wegen laufend”.
Hieruit volgt, dat Wasmann als Nederlands materiaal slechts de arbeidsters van de typische kolonie van zijn rufo-truncicola en één koningin ter beschikking had.
Door de vriendelijkheid van Pater Dr. H. Schmitz, de conservator van de collectie van Wasmann, en Dr. E. M. Kruytzer, directeur van het Natuur¬ historisch Museum te Maastricht, waar de collectie van Wasmann wordt bewaard, kon ik de exemplaren, die Wasmann vermeldt, nader bestuderen.
De dieren, die Wasmann in april 1889 verzameld heeft, zijn nog in zijn verzameling aanwezig. Zij stammen uit Panheel, een dorp 8 à 9 km Z.W. van Roermond. Deze vindplaats wordt in latere publicaties in een geheel ander verband ook nog door Wasmann vermeld, als verzamelplaats van het taxon rufo-truncicola. Wij kunnen dus wel zeker zijn, dat dit de typen zijn van zijn nieuwe „Mischform”. Het materiaal bestaat uit 7 £ £ op minutiespelden, die gestoken zijn op een stukje merg. Tussen de opgave „4 — -89 Panheel” en „Ko¬ lonie” staat op het oorspronkelijk etiket nog een onleesbaar woord.
De dieren hebben een rode kop en thorax, de kleinere exemplaren zijn echter donkerder gekleurd, zij hebben een min of meer donkere vlek op de kop rondom de ocellen en op het pronotum. De ogen zijn volkomen kaal, evenals de kruin
FORMICA TRUNCORUM NIET INHEEMS
131
(vertex) achter de bij -ogen; ook de achterhoeken van de kop dragen geen lange haren. Het borststuk is van boven fijn en vrij sterk behaard. Ook op de onderkant van de kop vindt men haren.
De beharingskenmerken laten geen twijfel bestaan, dat wij hier te maken hebben met $ £ van F. rufa L. 1761 F. piniphila Schenck). Deze dieren hebben dus volkomen niets te maken met F. tuin c or um. Deze rode variëteit van F. rufa is door Bondroit in 1918 uit N. Frankrijk als F. gaullei beschreven. Het is geen aparte soort, maar een variëteit, die, zoals Wasmann reeds aangegeven heeft, niet altijd in dezelfde mate in hetzelfde nest voorkomt. In april 1889 vond hij 25—50% rode exemplaren, in september slechts 5%.
Het is nu de vraag, of de naam rufo-truncicola geldigheid heeft en of deze dan prioriteit heeft ten opzichte van de naam gaullei Bondroit 1918.
In 1891 (Verzeichniss) geeft Wasmann geen beschrijving van zijn rufo- truncicola. Dit is waarschijnlijk de reden, dat van Boven dit taxon niet opge¬ nomen heeft in zijn lijst van nieuwe taxa beschreven door Wasmann. Het was toen dus een „nomen nudum”.
De typische kolonie van rufo-truncicola wordt dan verder nog (zonder dat de naam genoemd wordt!) door Wasmann vermeld in zijn publicatie „Die zusam¬ mengesetzten Nester . ” (1891, 2e druk 1915).
In 1910 vermeldt Wasmann deze vorm zonder beschrijving opnieuw (p. 456). In 1915 (p. 118) komt hij op de kolonie van zijn nieuwe vorm uitvoerig terug en geeft hij ook een korte beschrijving van het taxon, zodat dit als in 1915 beschreven moet worden beschouwd. De naam gaullei Bondroit 1918 moet der¬ halve in de synonymie worden geplaatst.
Deze synonymie van de var. rufo-truncicola met gaullei is niet nieuw. Zij is reeds vermeld door Stärcke (1944), hoewel deze vermelding niet zeer duidelijk is. Dr. Yarrow, conservator aan het British Museum (Natural History), heeft de typische exemplaren van Wasmann bestudeerd en ze als rode aberratie van F. rufa herkend, zoals blijkt uit zijn etiketten onder deze exemplaren en uit een schriftelijke mededeling.
In de collectie van Wasmann staan nog andere exemplaren van deze variëteit, die afkomstig zijn uit Exaten en uit Derenbach in Luxemburg. Deze laatste ver¬ meldt hij in zijn publicaties op dezelfde plaatsen als de dieren uit Panheel. Op enkele andere exemplaren, die hij van anderen gekregen heeft, wil ik nog nader ingaan.
In de eerste plaats op twee g £ , waarvan de eerste het etiket draagt „rufo- truncicola, Stolberg, ll-IV-’50”, terwijl een verder woord onleesbaar is. Dit moeten exemplaren zijn van Förster, daar deze veel te Stolberg bij Aken ver¬ zamelde. De typische vindplaats van zijn F. polyctena is o.a. Stolberg. De naam rufo-truncicola zou dus van Förster kunnen zijn. De wijze van samenstelling van de naam doet echter sterk denken aan Forel. Het feit, dat de naam rufo- truncicola door Wasmann in 1891 en 1909 aan Forel toegeschreven wordt, maakt het niet onwaarschijnlijk, dat Forel deze exemplaren, die hij van Förster ontvangen zal hebben, aan Wasmann heeft toegestuurd naar aanleiding van zijn vondst in Panheel. De Stolberg-exemplaren behoren echter niet tot F. rufa, maar tot F. polyctena. Van deze soort is de rode vorm door Stärcke beschreven als var. bondroiti in 1943.
132
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VII.1960
Verder staan er in de collectie 2 £ $ en 2 $ $ met de etiketten „Untere Sackalp (Glarus), 600 m 10-6-17 (Kutter)” en „rufo-truncicola’ . Kutter ver¬ meldt deze exemplaren en beschrijft ze in 1919 uitvoerig als var. rufo-truncicola Wasmann. Ook in de collectie van Stärcke bevinden zich 3 £ 9 van boven¬ vermelde plaats, afkomstig van Kutter. Het zijn typische exemplaren van de var. gaullei Bondr. De , $ 9 zijn sterk vervuild, maar behoren vrij zeker tot F. rufa (=z piniphila) . De ogen zijn o.a. volkomen onbehaard; ze zijn normaal van kleur.
F. gaullei wordt door Stärcke (1943) nog vermeld van Hilversum, Hoog¬ halen en Odoorn en uit Duitsland van Gerolstein (exemplaren nog in de coll.- Stärcke). Exemplaren, die slechts een gedeeltelijk rode bovenkop hebben, vindt men dikwijls; exemplaren met practisch geheel rode bovenkop zijn echter zeer zeldzaam. Meestal komen naast sterk rufistische ook normaal gekleurde exem¬ plaren voor.
Het feit, dat dus de echte F. truncorum niet in de buurt van Exaten gevonden is, maakt het zeer onwaarschijnlijk, dat er aldaar een loslopende koningin gevan¬ gen zou zijn. Het bewuste , 9 staat nog steeds in de collectie van Wasmann onder het etiket truncicola. Het is op een speld gestoken en draagt het etiket
„30-5-85, Ex. auf . (onleesbaar)”. Het is een exemplaar van F. nigricans
var. stärckei (Sanders in litt.) Betrem nov. var. Het is met algehele instemming van Prof. H. Sanders te Roermond, dat ik deze nieuwe naam van hem overneem. Dit dier is een sterk rufistisch exemplaar van de gewone F. nigricans. Deze variëteit verdient een aparte bespreking, daar zij reeds tot zeer vele vergissingen en bespiegelingen aanleiding heeft gegeven, waarbij nog komt, dat ze in het geheel niet zeldzaam is. De type-exemplaren van deze variëteit staan in het museum te Leiden in de collectie van Stärcke en zijn gevonden bij Haelen door Professor Sanders. De koningin, die door Wasmann gevonden is, heeft een geheel rode kop en een grotendeels roodbruine thorax; het mesonotum, het scutellum en het metanotum zijn grotendeels bruinzwart, evenals de achterhoeken van het pronotum. Het achterlijf is dof en bruinzwart. De ogen zijn behaard, op de kop zijn geen lange haren aanwezig, terwijl ook de thorax praktisch onbe¬ haard is. Het scutellum is mat. Er staan nog enkele andere 9 9 van deze varië¬ teit in de collectie- Wasmann. In de eerste plaats onder het etiket rufo-truncicola een 9 uit Luxemburg, 6-09, en in de tweede plaats onder de naam truncicola- pratensis Forel een 9 met het etiket „29-5-84, Auf Wege laufend”, vermoedelijk uit Exaten. Zelf heb ik ook verscheidene exemplaren van deze variëteit gevonden.
Uit het bovenstaande volgt dus, dat F. truncorum niet in Nederland gevonden is. Het is niet geheel uitgesloten, dat zij in Nederland nog eens gevonden wordt, maar waarschijnlijk is dit niet. Uit België is deze soort niet bekend. Noch Bondroit, noch van Boven vermelden deze mier!
Uit de omgeving van Aken vermeldt Förster (1850), die deze streek goed onderzocht, de soort ook niet. In Duitsland is de vindplaats, die het dichtstbij gelegen is, Düsseldorf. Van deze plaats bevinden zich enkele exemplaren in de collectie- Wasmann. Ze zijn in 1881 door Hagens gevangen. Voor zover ik kan nagaan zijn ze in de literatuur nooit vermeld. Uit de Eifelstreek is deze soort wel bekend. In de collectie-WÄSMANN heb ik ze gevonden uit Laach (8-89) en van de Hummelberg bei Linz am Rhein (4-7-1902). Stärcke noemt ook nog
FORMICA TRUNCORUM NIET INHEEMS
133
als vindplaatsen: Brohdal, Ahrdal, Boppard en beneden Nahe. Bij de verder afgelegen plaatsen Lippspringen en in Luxemburg schijnt deze soort volgens Wasmann niet zeldzaam te zijn. Ln Duitsland is zij slechts zeer plaatselijk te vinden.
Zusammenfassung
Wasmann erwähnte im Jahre 1889 £ g und ein $ der Formica truncicola Nyl. 1846 (= iruncorum F. 1804) aus der niederländischen Provinz Limburg. 1891 erwähnt er diese Art aufs neue, sagt, daß sie sehr selten sei, und daß die Mischform rufo-truncicola dort auch vorkomme. Im Jahre 1905 gibt er mehr Einzelheiten (S. 125, Anmerkung). Hieraus geht hervor, daß ihm nur £ £ der Mischform dieser Art aus den Niederlanden bekannt sind. Später erwähnt er das Taxon rufo-truncicola noch mehrere Male.
Ursprünglich nennt er als Autor (1891, 1909) Forel. In seiner Sammlung wird dieser Name ihm selbst zugeschrieben. Vermutlich hat er den Namen von Forel übernommen, der ihm, wie es scheint, g £ unter diesem Namen zuge¬ schickt hat, die aus Stolberg bei Aachen stammten, und die möglicherweise von Förster an Forel geschickt worden waren. Nicht vor 1915 gibt Wasmann eine genügende Beschreibung, vorher war dieser Name nur ein ,, nomen nudum”.
Die Untersuchung der g g Wasmanns ergab, daß diese identisch sind mit der Varietät gaullei Bondroit 1918 der Formica ruf a L. 1761 (= piniphila Schenck). Dieser Name ist also ein Synonym der Varietät rufo-truncicola Was¬ mann 1915. Die von Forel an Wasmann geschickten £ £ gehören nicht zu diesem Taxon, sondern zur Varietät hondroiti Stärcke 1943 der F. polyctena Förster.
Das das Wasmann 1889 und 1891 erwähnt, gehört auch nicht zu F. truncorum, sondern ist eine stark rot gefärbte Varietät der F . nigricans Em. 1909 (— F . pratensis auct. nec Retzius). In der Sammlung-STÄRCKE im Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden, steht es als Varietät stärckei Sanders in litt. Mit freundlicher Genehmigung von Prof. H. Sanders, Roermond, wird dieser Name hier von mir als nov. var. übernommen. Dieses Tier ist gekennzeichnet durch eine grosse Ausbreitung der roten Farbe auf dem Kopf und dem Thorax.
Literatuur
Betrem, J. G., 1953, Enkele opmerkingen omtrent de soorten van de Formica rufa-groep (Hym.). Ent. Ber. 1 4: 322 — 326.
- , 1955, On some ant types of Fabricius. Ent. Ber. 15 : 291 — 293.
Bondroit, 1918/19, Les fourmis de France et de Belgique. Ann. Soc. ent. France, 1918, 88 : 1—174; Suppl. 1919, 89 : 299—305.
Boven, J. K. A. van, 1949, Varia myrmecologica 1945 — 1946. Natuurh. Maandbl. Limburg 38 (9): 90.
- , 1956, Synopsis der von P. Dr. Erich Wasmann S J. (1859 — 1931) als neu
beschriebenen Tierformen. Publ. v „ h. Natuurh. Genootsch. Limburg, reeks IX, p. 113—141.
Förster, A., 1850, Formicariae, Hymenopter. Studien Hft. 1, 74 pp.
Kutter, H., 1919, Formica rufa L. var. rufo-truncicola Wasm. Beiträge zur Ameisenfauna der Schweiz I. Mitt. Schweiz. Ent. Ges. 13 (l): 13 — 14.
Stärcke, A., 1944, Determineertabel voor de werksterskaste der Nederlandsche mieren. 2e druk. Natuurh. Maandbl. Limburg 33, overdruk, 26 pp.
134
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960
Wasmann, E., 1889, Ein kleiner Beitrag zur niederländischen Ameisenfauna. Tschr. Ent. 32 : 19.
- , 1891, Verzeichniss der Ameisen und Ameisengäste von Holländisch Limburg.
Tschr. Ent. 34 : 39 — 64.
- , 1891/1915, Die zusammengesetzten Nester und gemischten Kolonien der
Ameisen. 1. Aufl. 1891- 2. Aufl. 1915 in: Das Gesellschaftsleben der Amei¬ sen, p. 173.
- , 1905, Ursprung und Entwicklung der Sklaverei bei den Ameisen (146. Beitr.
z. Kenntn. d. Myrmekoph.). Biol. Centralbl. 25 (7): 195.
- — , 1909, Zur Kenntniss der Ameisen und Ameisengäste von Luxemburg, III.
Arch. trim. Inst. roy. gr.-Duc. Luxemburg, Sect. phys. nett. 4 (3 — 4): 1 — 103.
- , 1910, Nachträge zum sozialen Parasitismus und der Sklaverei bei den Ameisen
(177. Beitr. z. Kenntn. d. Myrmekoph.). Bio/. Centralbl. 30 (13): 456.
- , 1915, Ueber Ameisenkolonien mit Mendel’scher Mischung (208. Beitr. z.
Kenntn. d. Myrmekoph.). Biol. Centralbl. 35 (3): 118.
- , 1915, Luxemburger Ameisenkolonien mit Mendel’scher Mischung (209. Beitr.
z. Kenntn. d. Myrmekoph.). Festschr. Ver. Luxemb. Naturfr. p. 87 — 101. Yarrow, I. H., H., 1955, The British ants allied to Formica ruf a. Trans. Soc. brit. Ent. 12 : 1—48.
Psallus tenebricosus Stichel 1958 (Hem. Het.). Wagner hat im November 1958 im Ent. Nachr.-bl. Osten, u. Schweiz. Ent. 10 : 4l den Psallus obscurus Reuter 1902 wegen Homonymie umbenannt in Psallus vidali, hierfür infolge sich neuerdings ergebender Homo¬ nymie mit Psallus vidali Lindberg 1940 den Namen Psallus maroccanus (Mt. D. ent. Ges. 19 : 11, I960) eingeführt. Der Autor hat dabei übersehen, daß ich für Psallus obscurus im August 1958 (Wanzentabellen (2) 2 : 37) aus Gründen der Homonymie mit Psallus obscu¬ rus Kirschbaum 1856 den Namen Psallus tenebricosus aufgestellt habe. Es ergibt sich daher folgendes Bild:
Psallus tenebricosus Stichel 1958
= Psallus obscurus Reuter 1902 (homonym)
== Psallus vidali Wagner 1958 (homonym)
= Psallus maroccanus Wagner I960 (synonym)
Wolfgang Stichel, Berlin-Hermsdorf, Martin-Luther-Strasse 39.
Lymantria monacha L. kan geluid maken ! Ik heb dit jaar (1959) bij een monacha- kweek de mannetjes duidelijk geluid horen geven ! Misschien is het al lang bekend, maar voor mij was het volkomen nieuw. Ik had wat vlinders in een grote weckpot en toen ik er een paar uit wilde halen, hoorde ik een duidelijk knarsend gesjirp. Vermoedelijk was het geluid zo goed te horen, omdat het als het ware door de pot gericht werd en ik er precies boven was met het hoofd. Ik heb nog pogingen gedaan om de manier waarop het voort¬ gebracht werd waar te nemen, maar dat lukte niet best. Als ik een vlinder op een glas¬ plaat zette, en deze dan na een poosje snel omdraaide, was het geluid duidelijk te horen. Het achterlijf bewoog dan even heen en weer. Verder bewoog het dier zich niet. Als ik bij een dood dier het lichaam voorzichtig op dezelfde wijze bewoog, kon ik soms een zelfde geluid horen, maar dat kan natuurlijk ook toeval zijn. Het door de levende dieren voort¬ gebrachte geluid was voor iemand met zeer goede oren op een afstand van een halve meter te horen. Twee andere personen konden het ook goed horen. Het was het beste te ver¬ gelijken met dat van een veldsprinkhaan en hield slechts één à twee seconden aan. De toon was nogal hoog en knarsend. Weet U hoe het voortgebracht wordt?
N. W. Elfferich, Mathenesserdijk 96b, Rotterdam-7.
[Ik heb nooit iets gehoord of gelezen over het vermogen van L. monacha om geluid voort te kunnen brengen. Weet een van de lezers misschien iets hierover? — Lpk.]
SYRPHIDAE AUS DER UMGEBUNG VON MATREI
135
Syrphidae aus der Umgebung von Matrei in Osttirol gefangen in der Periode vom 20-VII-1958 bis mm 6-VIII-1958
von
H. J P. L AMBECK
Drei Wochen meiner Ferien habe ich in Matrei in Osttirol verbracht, südlich von dem Grossglockner und dem Grossvenediger. Matrei liegt im Querpunkt von drei Tälern, und zwar einem Ostwesttal (Hinterbichl) und zwei Nordsüdtälern (Prosegg, Matreier Tauernhaus und Lienz.). In der Zeit, wo ich da war, regnete es nur wenig. Nach den Einwohnern sei es eben ein besonders heisser und trocke¬ ner Sommer.
Es gibt bei Matrei in einer Höhe von etwa 960 bis 1100 m Wiesen, die mit vielen Doldenblüten bewachsen sind. Bei etwa 1100 m beginnt die Bewachsung mit Kiefern und niedrigen Sträuchern. Wenn man in eines der Nordsüdtäler hin¬ eingeht, erreicht man Prosegg, das etwa 50 m über dem Tauernbach, einem Ne¬ benarm der Isel, liegt. Die Bewachsung besteht u.a. aus Fichten, Doldenblüten und Disteln. Weiter ins Tal hinein erreicht man das Matreier Tauernhaus, das in einer Höhe von 1500 m liegt. Ringsumher sieht man Wiesen, etwas höher kommt man durch einen Gürtel (1600 — 1700 m) von Fichten, mit als Unterbewachsung u.a. Disteln.
In dem Ostwesttal liegt etwa 15 km von Matrei das Dorf Hinterbichl, von dem aus man die Rostocker Hütte erreichen kann.
Die Wanderung geht aufwärts durch ein nahezu unbewachsenes Gebiet mit Alpendisteln, Mönchskappen und dergleichen. Nur hie und da sieht man eine Gruppe von Kiefern. Unten im Tal strömt ein Bach (die Isel).
Artenübersicht der Syrphidae.
Einige Cheilosia- Arten, u.a. der vernalis-G ruppe, bleiben ausser Betracht. Die mit * markierten Arten werden näher besprochen.
|
Pipiza bimaculata Meigen |
M.T. |
|
Pipiza noetic ul a Linnaeus |
Ma. II |
|
Pipiza quadrimaculata Panzer |
Ma. I |
|
Heringia vire ns Fabricius |
Ma. I, II |
|
*Chry so gaster bre vie omis Loew |
M.T. |
|
*Chrysogaster chalybeata Meigen |
Pr. |
|
Cheilosia antiqua Meigen |
Ma. Ill |
|
Cheilosia barbata Loew |
Ma. I, II, III, |
|
Cheilosia canieularis Panzer |
Ma. I, II, III, |
|
Cheilosia illustrata Harris |
Ma. II, III |
|
* Cheilosia longula Zetterstedt |
Ma. I |
|
* Cheilosia melanura Becker |
Ma. L M.T. |
|
Cheilosia pagana Meigen |
Ma. I, II, Hb |
|
Cheilosia personata Loew |
Ma. I, II, III, |
|
Sphegina clunipes Fallen |
Pr. |
|
Rhingia campestris Meigen |
M.T, Hb. |
Hb.
Hb
Hb.
136
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIL I960
Paragus tibialis Fallen Platychirus albimanus Fabricius Platychirus angustatus Zetterstedt Platychirus clypeatus Meigen Platychirus manicatus Meigen * Platychirus melan opsis Loew * Platychirus scambus Staeger Platychirus scutatus Meigen Melanostoma mellinum Linnaeus Mel an o stoma seal are Fabricius Xanthandrus comtus Harris *Eriozona syrphoides Fallen Leucozona lucorum Linnaeus *Didea alneti Fallen Lasiopticus pyrastri Linnaeus Lasiopticus pyrastri, var. unicolor Curtis Lasiopticus seleniticus Meigen Ischyrosyrphus glaucius Linnaeus Syrphus albostriatus Fallen, var. confusus Egger *Syrphus annulipes Zetterstedt *Syrphus arcuatus Fallen (sensu Coe)
*Syrphus auricollis Meigen *Syrphus auricollis , var. maculicornis Zetterstedt Syrphus balteatus De Geer *Syrphus cinctellus Zetterstedt *Syrphus compositarum Verrall Syrphus corollae Fabricius Syrphus grossulariae Meigen Syrphus lapponicus Zetterstedt *Syrphus latilunulatus Collin Syrphus luniger Meigen *Syrphus lunulatus Meigen *Syrphus nitens Zetterstedt Syrphus torvus Osten-Sack *Syrphus triangulifer Zetterstedt *Syrphus venustus Meigen, subsp. friuliensis van der
Goot
Syrphus vitripennis Meigen Sphaerophoria menthastri Linnaeus Sphaerophoria scripta Linnaeus Sphaerophoria scripta , var. dispar Loew * Spat hi o gaster ambulans Fabricius,
var. coarctata Schummel Chrysotoxum arcuatum Linnaeus Chrysotoxum bicinctum Linnaeus Chrysotoxum fasciolatum De Geer
Pr.
M.T, Hb.
Ma. I Ma. I Ma. III Hb.
Ma. I Ma. II Ma. I Ma. I Ma. III Ma. II
Ma. I, II, M.T.
Ma. I, II Hb.
Ma. II Ma. II, III Ma. I Ma. III Ma. II, III Ma. II, III Ma. II, III Ma. I, II, III Ma. I Ma. I
Ma. I, II, III, Hb. Ma. I, II Ma. II
Ma. I, II, III, M.T.
Ma. I, II
Ma. II, III
Ma. II
Ma. I, III
Ma. I, II, III, Hb.
Ma. I
Ma. II, Hb.
Ma. I, II, Hb.
Ma. I Ma. I Ma. I
M.T.
Ma. I, II, M.T.
Ma. I, II, Hb.
Ma. I, II, III
SYRPHIDAE AUS DER UMGEBUNG VON MATREI
137
Chrysotoxum vernale Loew M.T.
*Chrysotoxum verfallt Collin Ma. Ill
|
V olucella bombylans Linnaeus, var. plumata Panzer |
M.T. |
|
|
V olucella inanis Linnaeus |
Ma. |
III |
|
V olucella pellucens Linnaeus |
Ma. |
I, II, III, M.T. |
|
Eristalis arbustorum Linnaeus |
Ma. |
I, Il |
|
Eristalis jugorum Egger |
Pr. |
|
|
Eristalis nemorum Linnaeus |
Ma. |
I, II, III |
|
Eristalis nemorum , var. sylvarum Meigen |
Ma. |
II, III |
|
Eristalis pertinax Scopoli |
Ma. |
II |
|
Eristalis pratorum Meigen |
Ma. |
II, III |
|
Eristalis rupium Fabricius |
Ma. |
I, II, III, M.T., Hb. |
|
Eristalis tenax Linnaeus |
Ma. |
I |
|
Myiatropa florea Linnaeus |
Ma. |
I, III |
|
Tu bi fera pendula Linnaeus |
Ma. |
I |
|
Tub if er a trivittata Fabricius |
Ma. |
I, II |
|
*Lampetia cinerea Fabricius |
Ma. |
I, II, III |
|
*Arctophila bombiformis Fallen |
Ma. |
I, M.T. Hb. |
|
*Cinxia borealis Fallen |
Ma. |
II |
|
*Cinxia lappona Linnaeus |
Ma. |
II, M.T., Hb. |
|
* Penthesilea berber in a Fabricius |
Ma. |
II |
|
Syritta pipiens Linnaeus |
Ma. |
I |
|
Zelima florum Fabricius |
Ma. |
I, II, III, M.T. |
|
* Zelima ignava Panzer |
Ma. |
II, III |
|
Zelima le nt a Meigen |
Ma. |
II |
|
Zelima segnis Linnaeus |
Ma. |
I, III |
|
*Spilomyia diophthalma Linnaeus |
Ma. |
II |
|
*T emnostoma vespiforme Linnaeus |
Ma. |
II |
Liste der Abkürzungen:
Ma. I, II, III: Matrei in Osttirol (1000 — 1300 m) bzw. am 20 — 25.VII.1958, 26— 31.VII.1958.
M.T.: Umgebung des Matreier Tauernhauses (1500 — 1700 m), 25.VII.1958. Hb.: Umgebung von Hinterbichl (1700 — 2200 m), 2. VIII. 1958.
Pr.: Prosegg (1200 m), 6. VIII. 1958.
Chrysogaster brevicornis Loew. Eine wenig glänzende Art, von der Schiner schreibt: „Oesterreich”. Ich fing 2 $ $ und 1 $ im Tauernlat (1700 m) am 25.VII.1958.
Chrysogaster chalybeata Meigen. Eine Art mit dunklen Flügelwurzeln. Schiner sagt: „Seltener als Chr. coemeteriorum Fabricius” [ = solstitialis Fallen], welche letztene Art „stellenweise häufig” ist.
Cheilosia longula Zetterstedt. War Schiner noch nicht bekannt aus Österreich. Es ist eine Art mit nackten Augen.
Cheilosia melanura Becker. Ebenfalls Schiner nicht bekannt. Nach Sack
138
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.VII.1960
(1930) nicht selten im Alpengebiet. Eine Art aus der Gruppe mit behaarten Augen, nacktem Gesicht und Schildchen mit Randborsten.
Platychirus melanopsis Loew. Eine Platychirus- Art mit vorspringendem Gesicht. Bei den $ $ ist das erste Fleckenpaar oft sehr klein. Bei einem- Exemplar aber, das ich fing, fehlte das erste Fleckenpaar. Nur unbestimmte, schimmernde Fleck¬ chen sind vorhanden. Auch habe ich ein Exemplar, das ein besonders grosses erstes Fleckenpaar besitzt. Ich fing 8 $ $ bei Hinterbichl, ganz nahe der Rostocker Hütte auf 2200 m. Die Tiere befanden sich bei einem, mit Schutt und Steinen besäten Pfad, worauf sie sich ab und zu setzten.
Platychirus scamhus Staeger. Schiner erwähnt diese Art noch nicht aus Öster¬ reich. Ich fing 2 $ $ in Matrei (1100 m) am 24.VII.1958.
Eriozona syrphoides Fallen. Eine einer Hummel gleichende Schwebefliege mit hellgelbem Gesicht. Schiner schreibt „Ziemlich selten auf unseren Alpen”.
Didea alneti Fallen. Diese Art unterscheidet sich von den anderen zwei Didea- Arten durch die blaugrünen Hinterleibsflecken. Schiner kannte sie nur aus dem Hochgebirge und bezeichnet sie als selten. Ich fing 9 Exemplare, alle aus Matrei. Bemerkenswert war, dass ich am 26. VII. 1958 nur 1 $ fing, danach drei Tage
1. Spilomyia diophthalma (L.), $; 2. Platychirus melanopsis Loew, Hinterleib des $ -, 3. Syrphus triangulifer Zett., Hinterleib des $ ; 4. Spathio gaster ambulans F., var. coarctata Schummel, Hinterleib des $ ; 5 idem.
SYRPHIDAE AUS DER UMGEBUNG VON MATREI
139
nichts, dann am 30. VII. 1958 7 Exemplare, weiter am 1. VIII. 1958 nur eines und danach nichts mehr. Die Art war also nicht selten.
Syrphus annulipes Zetterstedt. Schiner nur aus dem Hochgebirge bekannt. Ich fand 4 Exemplare, von denen drei auf etwa 1000 m herumflogen (Mittelgebirge), das 4. auf 1700 m.
Syrphus arcuatus Fallen. Ein $ und ein $ , beide von Matrei, am 1. VIII. 1958. Es ist die Art welche in England angetroffen wird und nicht die aus Nordeuropa (Coe 1953). Schiner erwähnt diese Art für Österreich nicht.
Syrphus auricollis Meigen. Schiner sagt: ,,Nach Rossi in Österreich, ich kenne ihn nicht”. Ich fing 2 $ $ am 30. VII und am 1. VIII. 1958. Von der Varietät maculicornis Zetterstedt fand ich 2 $ $ am 5.VIII.1958 und 2 $|$ am 24. und am 26. VII. 1958, alle in Matrei.
Syrphus cinctellus De Geer. Schiner bezeichnet diese Art als selten; ich fing aber 6 Exemplare bei Matrei.
Syrphus compositarum Verrall. Gleicht S. umbellatarum. Schiner erwähnt diese Art nicht. Ich fing 4 $ $ und 3 $ ' $ bei Matrei. Auch in andern Teilen Öster¬ reichs fing ich sie, und zwar bei Reutte (1000 m) 1 $, am 19.VII.1958, und beim Ofenpass (2000 m) 1 $ , am 11. VIII. 1958.
Syrphus latilunulatus Collin. Von dieser Art ist bei Schiner selbstverständlich noch nicht die Rede. Ich fing 2 $ $ am 26. VII und am 1. VIII. 1958.
Syrphus lunulatus Meigen. Schiner kennt sie nur aus dem Hochgebirge. Zwei meiner Exemplare aus Matrei flogen auf etwa 1000 m, das dritte auf etwa 1300 m.
Syrphus nitens Zetterstedt. Von dieser Art fand ich 2 $ ; $ bzw. am 21. VII und am 5.VIII.1958 bei Matrei, bzw. auf 1300 und 1000 m. Diese Exemplare weichen etwas von den Beschreibungen ab. Schiner nennt die Art nicht.
Syrphus triangulifer Zetterstedt. Eine sehr kleine Syrphus ; Hinterleib mit paral¬ lelen Seitenrändern. Das erste Fleckenpaar ist dreieckig, die anderen Paare sind viereckig. Ich fand 1 $ am 21. VII. 1958 bei Matrei auf etwa 1300 m. Schiner sagt: „Selten”.
Syrphus venustus Meigen, subsp. friuliensis van der Goot. Diese Subspecies un¬ terscheidet sich vom Typus dadurch dass die Flecken am Hinterleib tief einge¬ schnitten sind, zuweilen sogar entstehen zwei Flecken. Ich fing 3 ; $ ! $ bzw. in Hinterbichl (1700 m), am 1. VIII. 1958 und in Matrei (1000 m) am 30.VII.1958. Bei einem der Exemplare aus Hinterbichl sind die Flecken nur wenig eingeschnit¬ ten aber doch so sehr, dass ich das Tier zu dieser Unterart rechnen möchte. Bei dem Exemplar aus Matrei aber ist eine der Flecken in zwei Fleckchen geteilt.
Spathio gaster ambulans Fabricius, var. coarctata Schummel. Diese Varietät unter¬ scheidet sich von dem Typus durch schwarzbraunes Randmal, das beim Typus blassgelb ist. Schiner aber sagt in seiner Artbeschreibung, dass das Randmal schwarzbraun sei. Wahrscheinlich ist der Typus ihm also nicht bekannt. Sack (1930) betrachtet die Varietät als eine gute Art, aber später (1932) bezeichnet er sie als Varietät des Typus. Schiner kannte also wahrscheinlich nur die Varietät, ihm bekannt vom Schneeberg, von der Saualpe und vom Zirbitzkogel in Steiermark. Ich fand coarctata beim Matreier Tauernhaus (1700 m) auf einem sumpfigen Abhang, 4 i 9 I $ am 25. VII. 1958.
Chrysotoxum verralli Collin. Gleicht der Chr. octomaculatum Curtis sehr, un-
140
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VII. I960
terscheidet sich aber von dieser Art, weil die schwarzen Binden an der Vorder¬ seite von Segment 3 und 4 nicht durch den gelben Seitenrand unterbrochen wer¬ den. Schiner erwähnt diese Art selbstverständlich noch nicht, weil sie erst später von Collin beschrieben worden ist.
Lampetia cinerea Fabricius. Eine kleine Lamp etia- Art. Die $ $ haben auf dem Mesonotum eine schwarze Querbinde, die $ ; 9 haben weisse Haarbinden am Hinterleibe. Ich fand die Art in grosser Menge auf einer Wiese bei Matrei auf etwa 1000 m. Schiner sagt: „Ein einziges Mal, da aber in Anzahl”.
Arctophila bombiformis Fallen. Eine Art, die ausserordentlich einer Hummel gleicht. Ich fand sie, ebenso wie Schiner, („Nicht selten auf Disteln”) auf Disteln in der Nähe vom Tauernhaus (1700 m).
Cinxia borealis Fallen. Diese Art hat breitere Binden als die folgende, und sie sind ausserdem gelb. Schiner bemerkt, dass Rossi sie auch aus dem Mittel¬ gebirge kennt. Ich fing bei Matrei (1000 m) 1 $ , was deutlich zeigt, dass sie bestimmt auch im Mittelgebirge fliegt.
Cinxia lappona Linnaeus. Eine typische Gebirgsart; auf dem Hinterleib schmale, weisse Binden. Ich fing sie bei Hinterbichl auf 2100 m, auf Steinen sitzend, bei einem schmalen Bächlein, das durch eine Vegetation von Alpendisteln und Mönchskappen strömte. Auch beim Matreier Tauernhaus (1700 m) traf ich mehrere Exemplare an. Sogar in Matrei fand ich zwei Exemplare dieser Art. Sie kommt also auch im Mittelgebirge vor (nach Schiner nur im Hochgebirge).
Penthesilea berberina Fabricius. Diese hummelartige Schwebfliege traf ich auf einer Doldenblume. Schiner sagt: „Ziemlich selten”.
Zelima ignava Panzer. Diese Art ist der Z. segnis ähnlich, aber sie ist leicht davon zu unterscheiden durch das Fehlen grosser Dornen auf dem dritten Schen¬ kelpaar. Von Z. lenta ist sie verschieden durch die gelbschwarzen Beine (bei Z. lenta ganz schwarz). Ich traf sie in Bewegung auf Blättern an, in der Nähe einer sumpfigen Wiese, unter Kiefern. Auch ein Exemplar auf Bärenklau. Schiner sagt: „Neben Bächen, setzt sich gerne auf in der Nähe derselben von der Sonne beschienene Wege”.
Spilomyia diophthalma Linnaeus. Unterscheidet sich von seinem nächsten Ver¬ wandten S. saltuum Fabricius durch die dunkle vordere Hälfte des Flügels und das rotbraune Schildchen. Auch die Zeichnung des Hinterleibes ist anders. Von der Gattung Temnostoma unterscheidet Spilomyia sich durch die Zahn am Schen¬ kel des dritten Beines. Wie die folgende Art traf ich sie auf Doldenblüten auf etwa 1100 m. Schiner sagt: „Seltener als S. saltuum ”, (die er als selten angibt).
T emnostoma vespiforme Linnaeus. Diese sehr schöne Art ist einer Wespe sehr ähnlich {Ent. Ber. 18 : 119, Fig. 3, 1958). Nach Schiner ist sie „im Ganzen sel¬ ten”.
Zum Schluss danke ich die Herren V. S. van der Goot und Dr. P. Wareman freundlich für ihre Hilfe.
Literatur
Coe, R. L., 1953, Handbooks for the Identification of British Insects X, part I, Diptera
Syrphidae.
Sack, P., 1930, Tierwelt Deutschlands 4, Syrphidae, Conopidae.
- , 1932, in Lindner, Fliegen der Palaearktischen Region, Syrphidae.
Schiner, J. R., 1862 — 1864, Fauna Austriaca, Die Fliegen.
; '7ô(o^?z
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR '
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
Deel 20 1 augustus I960 No. 8
Adres der Redactie :
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 ■ — Nederland
INHOUD : G. L. van Eyndhoven : D. Hille Ris Lambers geëerd (p. 141). — W. J. Boer Leffef : Biotoop-vastheid van Alsophila aceraria Schiff. (Lep., Geom.) (p. 141). — P. Kuyten : Darmafsluiting veroorzaakt door het eten van kevers (p. 143). — P. H. van Doesburg Sr. : Redescription of Eumerus hungaricus Szilâdy (p. 144). — F. G. A. M. Smit : Contribution à l’étude de la fauna d’Afghanistan 26, Siphonaptera • — Fleas (p. 146). — K. Vegter : Megachile lapponica Thoms, en andere behangersbijen in 1959 in Zuidoost- Drenthe (p. 154). — W. Nijveldt : In memoriam Dr. H. F. Barnes (1902 — 1960) (p. 157). — A. C. van Bruggen : Notitie betreffende trek van Belenois aurota in Zuid-Afrika (Lepidoptera, Pieridae) (p. 158). Literatuur (p. 160 : A. J. Besseling). — Korte mede¬ delingen (p. 143 : B. J. Lempke ; p. 153, 160 : W. J. Boer Leffef ; p. 153 : Aanbieding ; p. 159 : Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera) .
D. Hille Ris Lambers geëerd
Ter gelegenheid van de opening van de 50e Landbouwweek in Wageningen is ons medelid D. Hille Ris Lambers een prijs ten deel gevallen van het Izak Korteweg en Anna Ida Overwater-fonds te Strijen. Het spreekt welhaast vanzelf, dat deze prijs hem werd toegekend wegens zijn zo belangrijke bladluis-studiën, waaraan land- en tuinbouw zowel in ons eigen land als daarbuiten zoveel te danken hebben.
Het is niet nodig op deze plaats uitvoerig uit te wijden over het grote belang van het werk van de heer Hille Ris Lambers. Hij heeft zich daarmede een grote faam verworven, die zich buiten onze grenzen tot in alle landen der wereld uit¬ strekt.
Wij verheugen ons over de erkenning, die zijn werk ditmaal door het toekennen van bovengenoemde prijs heeft verkregen en wensen hem daarmede van harte geluk.
Namens het Bestuur der N.E.V.
G. L. van Eyndhoven, Secretaris
Biotoop-vastheid van Alsophila aceraria Schiff. (Lep., Geom.)
door
W. J. BOER LEFFEF
R.I.V.O.N., Mededeling nr. 71
Op 2 november 1959 werd door de heer B. van Aartsen een klein aantal van deze soort waargenomen in het duingebied bij Heemskerk. De derde van de¬ zelfde maand vingen wij de soort in flink aantal op de autolampen op het-
■mn.
«M,
SSÄN AU£S5
142
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
zelfde terrein aan de binnenduinrand in de daar aanwezige eikenhakhoutvege- taties.
Volgens een door de heer Westerneng gepubliceerde lijst in Ent. Ber. (lit. 1952) van vangsten in dit gebied, was A. aceraria Schiff, er zeldzaam. Dit ver¬ schil in ervaring moet m.i. toegeschreven worden aan de methode van waar¬ neming. Hoewel ook in het algemeen van toepassing, is het vooral bij spanner- soorten, waarvan de wijfjes vleugelloos of kleinvleugelig zijn, in de practijk gebleken, dat de aantallen waargenomen dieren en de grootte van de vangsten af¬ hangen van de plaats waar de lichtbron (vanglamp) wordt geplaatst. Vangsten op licht, dat is cpgesteld buiten het biotoop waar de soort thuis is, waar èn de $ $ èn de $ $ aanwezig zijn, zijn niet representatief voor de in de geschikte biotopen aanwezige populaties. Het is in dergelijke gevallen slechts mogelijk een reëel beeld van de getalsterkte van de populatie te verkrijgen indien de lichtbron in het bio¬ toop van de soort wordt geplaatst. Buiten dit gebied worden de waarnemingen en vangsten snel minder naarmate de afstand biotoop — lichtbron groter wordt. Er zijn daar maar enkele exemplaren welke op licht komen. Dat zijn de verdwaalde exemplaren, de zwervers, die uit het eigenlijke vlieggebied zijn geraakt.
Zulke biotoopvaste soorten zijn o.a.: Erannis leucophaearia Schiff., E. aurantiaria Hb., E. marganiaria F., E. defoliaria Clerck, Phigalia pedaria F., Alsophila aescu- laria Schiff, en A. aceraria Schiff., dus alle spanners met niet-vliegende $ $ .
Een mooi voorbeeld van biotoop-vastheid geeft Aglia tau L. De mannetjes vliegen practisch alleen in het gebied waar de wijfjes zitten, hoogst zelden komt er een enkele daarbuiten. Ik heb dit meermalen met behulp van de pomplamp kunnen opmerken.
Deze /^-wijfjes zijn slechte vliegers. Vóór de copulatie heeft plaats gehad, vliegen ze zelfs helemaal niet. Het wil nog wel eens gebeuren, dat mannelijke exemplaren van genoemde en nog wel van andere soorten na het copuleren aan het zwerven gaan. Dergelijke individuen krijgt men, indien men laat in de nacht doorvangt, wel op het scherm. Een pomplamp, ook tamelijk ver buiten het bio¬ toop, is voor het inventariseren van biotopen uitermate geschikt, men is name¬ lijk onafhankelijk van een stroombron en kan naar willekeur in een bosgebied of in het duin etc. alle biotopen af zoeken.
A. aceraria ving ik b.v. in en bij Apeldoorn op de M.L.-lamp buiten de eiken- berkenbossen slechts weinig, met de pomplamp in een eiken-berkenbos (in het Hoenderlose Bos bij Hoenderlo) evenwel talrijk, doch zeer lokaal.
Dit voorkomen van A. aceraria in eikenbos bij Heemskerk en bij Hoenderlo is opmerkelijk, omdat in de ter plaatse ontwikkelde bostypes geen esdoorns ( Acer spp.) groeien. Het is wel bekend, dat de soort ook op eik kan leven.
Summary
It was observed that males of Alsophila aceraria Schiff, could only be obtained in fair numbers by placing the lamp right into the biotope where the species occurs. The same rule holds good for practically all species of Geometridae with wingless females.
Literatuur
Westerneng, R., 1952, Vijf jaren vlindervangst op de P.W.N. terreinen, Ent. Ber. 1 4 :
103—109, 116—122.
DARMAFSLUITING DOOR ETEN VAN KEVERS
143
Darmafsluiting veroorzaakt door het eten van kevers
door
P. KUYTEN
Professor Dr. L. D. Eerland, chirurg te Groningen, vroeger te Paree in Oost- Java, vertelde mij het volgende interessante verhaal uit zijn Javaanse tijd.
Als ijverig verzamelaar had professor Eerland verscheidene mensen uit de omgeving verzocht voor hem kevers te vangen. Tijdens avondlijke bezoeken aan dessa’s in de bedoelde streek zag hij de hele bevolking bezig, bij het licht van toortsen insecten te zoeken. Hij was bij voorbaat al verheugd over de kevers, die men daar zo behulpzaam voor hem aan het vangen was.
Het bleek echter, dat men op jacht was naar grote „meikevers” ( Lepidiota spec., waarschijnlijk stigma Fabr., Col., Scarabaeidae), die in lange bamboekokers bij tientallen verzameld werden. Als men voldoende kevers bij elkaar had, ging men ze boven een vuurtje roosteren, waarna men de „meikever-goreng” met smaak consumeerde.
In dezelfde periode, waarin deze avondlijke kevervangsten vielen, kwamen in het ziekenhuis uit de omtrek verscheidene patiënten met darmafsluitingen binnen. Bij operatie bleek de afsluiting in de dunne darm veroorzaakt te zijn door dikke ballen van 2 tot 4 centimeter doorsnee, bestaande uit stukjes insectenskelet, die kennelijk van Lepidiota afkomstig waren. De samenhang tussen het geziene in de dessa’s en deze ziekteverschijnselen was duidelijk. Zoals in ons land het over¬ vloedig gebruik en slecht kauwen van rauwe peentjes vooral bij kinderen een worteltjes-ileus ( zz darmafsluiting) kan veroorzaken, werd in de vermelde ge¬ vallen een Lepidiota- ileus veroorzaakt door het zich ophopen van grote hoeveel¬ heden onverteerbare chitineuze resten van de geconsumeerde kevers.
Ook in West-Europa kwam het eten van meikevers in oude tijden wel voor. Zo geeft Calwer’s Käferbuc'h zelfs een recept, afkomstig van een dame uit Duitsland. Bij de vermelde bereidingswijze was het ontstaan van darmafsluitingen echter niet mogelijk. In een bepaald stadium van de bereiding moest de lekkernij namelijk gezeefd worden.
Summary
The author mentions some cases of Lepidiota-ileus in Eastern-Java, Indonesia, as told to him by Professor Eerland, surgeon at Groningen, formerly in Eastern- Java. The patients had eaten large quantities of roasted beetles ( Lepidiota , Scarabae¬ idae), whose indigestible, chitinous remains accumulated in several places inside the gut and caused a total constipation, that had to be cured by operation.
Groningen, Korreweg 328.
Achlya flavicornis L. in het Amsterdamse Bos (Lep., Thyatiridae). Op 18 maart I960 ving de heer K. A. Straatman op het verlichte raam van zijn woning op het kampeer¬ terrein van het Amsterdamse Bos een prachtig gaaf exemplaar van flavicornis. Dit is een bevestiging van de reeds in Suppl. VII van de Catalogus vermelde vangst door de heer Peerdeman. We hoeven er niet meer aan te twijfelen, dat deze mooie voorj aarsvlinder een vaste bewoner van het bos is. — Lpk.
144
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
Redescription of Eumerus hungaricus Szilâdy
by
P. H. VAN DOESBURG Sr.
In July 1957 my friends V. van der Goot and Brother Theowald made an entomological trip to the North Apennines. In Castiglione dei Pepoli they took a large number of an Eumerus species which is evidently not mentioned in Sack’s well-known work ’’Syrphidae” in Lindner’s ’’Die Fliegen der Palaearktischen Region”. Mr. van der Goot kindly gave me a couple for identification.
The flies proved to be Eumerus hungaricus Szilâdy. SziLaDY (1940, Ann. Mus. nat. Hung. 33 : 68/69) described the species from $ $ from Gyon (Central Hungary) and Szaszky and the type-specimens were deposited in the Hungarian National Museum.
Since it is known that the whole Diptera collection of that Museum has been destroyed during the recent revolt it seems advisable to make neo-types for the species. This is also the opinion of Mr. v. D. Goot and of Mr. R. L. Coe, British Museum (Natural History). Moreover SziLaDY described the male only and his description is rather short, so I am giving here a more complete descrip¬ tion.
Eumerus hungaricus Szilâdy
Male. — Head: Eyes in front with an area of enlarged facets devoid of hairs; remainder of the surface with short, scattered, white hairs. The eyes are holoptic, touching for a distance almost equal to the length of the frontal triangle. Vertical triangle rather broad, dark metallic; ocellar triangle isosceles, the front ocellus remote; occiput above very broad, dark metallic, somewhat swollen and separated from the vertical triangle by a depression; anterior corner of the ver¬ tical triangle with a small spot of white pollen. Frontal triangle, face and cheeks wholly covered with thick, silvery-white pollen and hairs. Frontal triangle with a small, linear groove near the apex. Vertical pile tawny, but blackish over the ocellar triangle. Pile on face and cheeks long. Antennae blackish; third segment more or less reddish on the lower half, about twice as long as wide, the lower margin straight, the upper margin broadly rounded towards the tip. Arista slender, dark with narrowly reddish base.
Thorax and scutellum brassy, the mesonotum with purple and golden reflections, coarse punctures and three vittae of white pollen not quite reaching the posterior margin; the outer two vittae broadened along the anterior margin, the middle one quite inconspicuous. Scutellum semi-circular, its posterior margin serrate. Mesonotal and scutellar pile short, erect, tawny; pleural pile long, white.
Abdomen bluish black, its sides broadly brassy, the apex of the fourth segment yellowish white. First segment black, the sides greyish pollinose. Second segment with a broad and deep impression which is coarsely punctate, its anterior border, however, is mirror-smooth and shiny; the disc of the segment with two short, oblique, rather broad stripes, well separated at their base, directed to the hind corners of the segment. Third segment less coarsely punctate, its lunulas less oblique but longer, their ends bent a little upward, ending far from the lateral
REDESCRIPTION OF EUMERUS HUNGARICUS SZILaDY
145
margin. Lunulas of the fourth segment a little more oblique, straight. Hypopy- gium small, black, wholly covered by the apex of the fourth segment. Venter black. Abdominal pile short, depressed and black on the black coloured parts; short, erect and white on the lunulas; long and white on the broad sides of the second segment, on the apical fourth or fifth of the fourth segment and on the hypopygium. There is a fringe of very long, white hairs, directed outwardly, on the lateral margin of the fourth segment and the posterior half of the lateral margin of the third segment. There is a similar fringe on the ventral lateral margin directed inwardly.
Legs shiny greenish black, the front- and middle coxae, the knees, and some¬ times the extreme base of the tarsi, reddish. Hind femora (see SziLaDY, Lc. fig. 1) much enlarged, below with a tuft of dense, long, mostly white or yellowish hairs, apically with two rows of short spines. Apical two-thirds of hind tibiae much enlarged, with in front a brush of reddish and black hairs. Hind metatarsus also enlarged, laterally flattened, about as long as the remaining joints together. All femora and tibiae with moderately long, white pile.
Wings hyaline, slightly darkened by micro-pubescence, the veins black, stigma brownish yellow. Squamae and fringe white. H a 1 1 e r e s white with yellowish knob.
Female. — Eyes with scattered, quite short hairs. Face and frons about one fourth of the breadth of head. Frons a little narrowing towards the vertex, brassy, finely punctate, with a coarse, roundish impression above the base of the antennae, and with a transverse, white pollinose band halfway between antennae and vertex. Between this band and the face the orbits are narrowly bordered with white pollen. Facial pile shorter than in the male, and the pollen does not quite cover the ground-colour. Third joint of antennae broader and more reddish. Fourth abdo¬ minal segment without the pale apical area which is at most slightly more brassy. Hind femora with much shorter pile below and hind tibiae without brush. The lateral abdominal margins without the two fringes mentioned for the male.
Length, 6 — 9 mm.
Neo-holotype, male and neo-allotype, female, Castiglione dei Pepoli, Bologna, Italy, 600 — 800 m, 17-VII-1957, v. D. Goot & Theowald coll., in the author’s collection. Neo-paratypes, 56 males and 13 females, same habitat and collectors, 16/26-VII-1957, in the collection of Mr. v. D. Goot and in the author’s collection.
This species strongly resembles E. pulchellus Loew because of the long lateral fringes of the abdomen, but is easily distinguishable by the form and the pile of the hind legs, by the red coxae of the fore- and middle legs, by the yellowish white tip of the abdomen in the male, etc. On the whole, moreover, specimens of hun- garkus are larger, especially the males (8 — 9 mm). The author is indebted to Mr. V. V. D. Goot for the privilege of studying this interesting species.
Baarn, Cantonlaan 1.
146
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
Contribution à l’étude de la faune d’Afghanistan 26 Siphonaptera — Fleas
by
F. G. A. M. SMIT
British Museum (Natural History), The Zoological Museum, Tring, Herts.
From what is known about the flea-fauna of the neighbouring Soviet Republics, that of Afghanistan can be assumed to be very rich and varied; up to about a hundred species and subspecies may well be expected to occur there. Yet only a dozen species (six of which were new at the time) have so far been reported from that country (Jordan, 1944; Peus, 1957). The receipt of some new material from
Fig. 1. Outline map of Afghanistan, showing collecting localities mentioned in the text. 1. Kaftar Khaneh cave, near A'ibak (or Haibak), Mazar-Cherif Province; 2. Darreh Zang, sourth-west of Beltchiragh (or Belchirag), Maïmaneh Gouvernement; 3. Qades, south-east of Qal’eh Naou (or Kala Nau), Herat Province; 4. Col de Sabzzak (or Zarmast), 70 km north¬ east of Herat, Herat Province; 5. Moumlaï cave, Kouh-Pir, Farah Gouvernement; 6. Siaou cave, Kouh-Siah Ab, Farah Gouvernement; 7. Kouh-Dozd cave, near Dilaram, Farah Gou¬ vernement; 8. Qal'eh Bost (or Kala Bist), Qandahar (or Kandahar) Province; 9. Chamchir ghar, near Qandahar (or Kandahar), Qandahar Province; 10. Kabul (or Kaboul), Kabul Province; 11. Doab, Parvan Gouvernement; 12. Danaghori Plain (between the villages of Dahana and Ghori, about 15 km west of Pol-Khomri), Qataghan Province.
SIPHONAPTERA D AFGHANISTAN
147
Dr. K. Lindberg was therefore extremely welcome. Although his material contains no hitherto undescribed species, it adds another five forms to those recorded from the country, while the records of two subspecies of Rhinolophopsylla unipectinata are of zoogeographical interest.
I am most grateful to Dr. Lindberg for having preserved the fleas which he encountered during his collecting activities in Afghanistan, and for having pre¬ sented a number of duplicate specimens to the British Museum collection of fleas at Tring; the other material is in the Zoological Institute of the University at Lund, Sweden.
Some years ago Dr. Theresa Clay presented us with specimens of Ceratophyllus hirundinis from Afghanistan; the particulars of this record are also given below. The localities mentioned under the species listed are shown in Fig. 1.
A concise survey of the faunal exploration of Afghanistan is given in the introduction of the paper by Aellen (1959 : 353 — 354).
Pulex irritans L., 1758
1 $ , large cave of Moumlaï, Kouh-Pir, 26.IV.1958.
1 Ç, Kabul, 10. VI. 1959, Cams familiaris (domesticated).
2 $, between Qades and Qal’eh Naou, 30. VI. 1959, under a stone.
The so-called human flea had already been recorded from Afghanistan by Peus (1957: 604), the specimens having been obtained at various localities in the tent of the collector and in farmsteads at altitudes varying from 900 m to 3600 m.
Ctenocephalides felis felis (Bouché, 1835)
1 $ 5 $, Kabul, 10. VI. 1959, Cams familiaris (domesticated).
1 ?, Col de Sabzzak, 17.VI.1959, under a stone.
1 $ , Doab, 31. VII. 1959, under a stone.
9 $ 203 $, Kabul, 5. VIII. 1959, Felis catus (domesticated).
7 $ 7 $, Kabul, 16. VIII. 1959, Homo sapiens.
The sex- ratio of 9 $ to 203 $ in one batch from a cat in Kabul is quite remarkable and suggests that in Afghanistan the cat-flea’s period of egg-laying (which requires fairly constant feeding) occurs around August.
Ceratophyllus fringillae (Walker, 1856)
2 Ç , Darreh Zang, 22.V.1959, sieved from earth and dead leaves.
2 3 3 $ , Qades, 30. VI. 1959, from a bird’s nest.
A common bird-flea in Europe, occurring especially in the nests of Passer do- me Stic us and Sturnus vulgaris\ known also from Israel, and in the U.S.S.R. from Ciscaucasia, near the Aral Sea, Ustyurt and Tadzhikistan.
Ceratophyllus hirundinis (Curtis, 1826)
5 $ 8 $ , Danaghori Plain, V.1937, Deli chon urhica meridionals , T. Clay don. Already recorded by Smit (1957 : 73) but without particulars. A common
148
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
monoxenous parasite of the house-martin ( Delichon urbica) throughout Europe, western U.S.S.R., Kashmir and northern Africa.
Chiropteropsylla brockmani Rothschild, 1915
1 $ , 2 :$ , Kouh-Dozd cave, 21. IV. 1958, Asellia tridens murraiana.
2 $ 1 $ , Siaou cave, 23. IV. 1958, Asellia tridens murraiana\ 1 $ , ibid., but without host-data.
Fig. 2. Rhinolophopsylla unipectinata unipectinata (Taschenberg) (from Cadenazzo, Ticino, Switzerland). Sternum VIII, segment IX and aedeagal hamulus.
So far I had only seen the following few specimens of this species in the Tring collection: 1 £ 3 ; $ from British Somaliland, 1 $ from Egypt, 1 $ from Kenya and the female holotype of C. brockmani johnsoni Hubbard, 1956, from Iraq. The females are all very much alike, but there are some slight differences, perhaps at most of a subspecific nature, between the males from Somaliland, Kenya and Afghanistan. It is most unfortunate that we do not know the male of C. b. johnsoni (this subspecies should not have been described from only a single female), for it cannot be ascertained whether or not the material from Afghanistan belongs to this subspecies.
SIPHONAPTERA d’ AFGHANISTAN
149
Fig. 3. Rhinolophopsylla unipectinata turkestanica Ioff (from Kaftar Khaneh cave, Afghani¬ stan). Sternum VIII, segment IX and aedeagal hamulus.
Rhinolophopsylla unipectinata unipectinata (Taschenberg, 1880)
(Figs. 2, 4)
2 $ 1 $, Qal’eh Bost, 6.XII.1957, Rhinolophus ferrumequinum Irani (caught in an underground room of a fortress).
1 # 1 $ , Chamchir ghar, 14.IV. 1958, Miniopterus schreibersi pallidus.
This specific parasite of Rhinolophus was hitherto known from Switzerland, France, Belgium, Netherlands, Roumania, Czechoslovakia, Yugoslavia, Hungary, Spain., Italy, Greece, Bulgaria, Iraq, Crimea, Transcaucasia and Turkmenia (as far south-east as Takhta-Bazar, see Fig. 1). Dr. Lindberg also collected, on September 26, 1956, one female of this subspecies from Rhinolophus euryale in the cave of Soultan, Séït, near Ahlat, in Turkey.
Rhinolophopsylla unipectinata turkestanica Ioff, 1953 (Figs. 3, 5)
1 £ 2 $, Kaftar Khaneh cave, 17. V. 1959, from Rhinolophus sp.
This subspecies has been recorded from Tashkent (eastern Uzbekistan, see
150
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
Fig. 1) and west of it from the southern Kyzylkum sandy region (South Kazakh¬ stan oblast) (Ioff & Bondar’, 1956: 110 — 112). The original description of R. u . turkestanica is very brief, but was supplemented by Ioff & Bondar’ (1956), who also give figures of the male modified abdominal segments of this and the
Fig. 4. Rhinolophopsylla unipectinata unipectinata (Taschenberg). Terminalia of female from Cadenazzo, Ticino, Switzerland.
nominate subspecies. Good as these drawings are, they do not show full details of the various structures, so I take this opportunity to give new figures of the male terminal segments of both subspecies and to figure and compare also the female terminalia of both subspecies.
R. u. turkestanica (Figs. 3, 5) differs from the nominate subspecies (Figs. 2, 4)
SIPHONAPTERA d’ AFGHANISTAN
151
mainly by details of the modified abdominal segments, as shown by comparison below.
Fig. 5. Rhinolophopsylla unipectinata turkestanica Ioff. Terminalia of female from Kaftar
Khaneh cave, Afghanistan.
R. u. unipectinata Male (Fig. 2)
Sternum VIII : Ventro-posterior pro¬ jection rather short, with 2 or 3 long apical setae and a few shorter setae preapically.
R. u. turkestanica Male (Fig. 3)
Sternum VIII : Ventro-posterior pro¬ jection very long, almost half the length of the ventral margin of this sternum; with 4 long apical setae and several shorter ones preapically.
152
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
Clasper : Corpus of clasper long (so¬ metimes even longer than that shown in Fig. 2), distinctly projecting bey¬ ond the group of three acetabular se¬ tae; these setae have fairly blunt tips. Movable process short, about four times as long as broad in the middle. Sternum IX: Basal part of distal arm (the proximal arm is membranous in this species) markedly bent, not very broad; apical part broad. The bay between these two parts wide and open.
Aedeagal hamulus : Dorsal portion rather broad, the hyaline lower loboid extension shorter than the dorsal por¬ tion.
Female (Fig. 4)
Sternum VII : On each side a row of 4 — 5 setae; ventro-apical angle not much drawn out.
Ter gum VIII: The lower group of setae on the posterior margin often placed on a short projection and se¬ parated by a gap from the other mar¬ ginal and submarginal setae; below the projection the margin is concave.
Sternum VIII: Ventro-posterior angle rather sharp, though variable.
Anal ter gum: Anal stylet placed at nearly twice its length from the sen- silium.
Anal sternum: Ventrally with a dense group of setae.
Clasper: Corpus of clasper short, about one and a half times as long as high, hardly projecting beyond the group of three markedly obtuse ace¬ tabular setae. Movable process long and slender, about six times as long as broad in the middle.
Sternum IX: Basal part of distal arm bent at almost a right angle and much broader than in any of the other sub¬ species; apical part very narrow. The bay between these two parts very small and almost closed.
Aedeagal hamulus: Dorsal portion narrower, the hyaline lower loboid extension as long as the dorsal portion.
Female (Fig. 5)
Sternum VII: On each side a row of 5- — 6 setae which are a little farther removed from the posterior margin than in the nominate subspecies; ven¬ tro-posterior angle distinctly drawn out.
Ter gum VIII: The lower of the setae on the posterior margin not placed on a projection, nor widely separated from the others; below these setae the posterior margin is directed down¬ wards rather than forewards as is the case in the nominate subspecies. Sternum VIII: Ventro-posterior angle broadly rounded.
Anal ter gum: Distance of anal stylet from sensilium only a little greater than length of stylet.
Anal sternum: With fewer ventral se¬ tae than in nominate subspecies.
There are apparently no constant differences in the genital ducts or sperma- theca.
The records of both subspecies from Afghanistan indicate that the nominate subspecies reaches its most south-eastern point in the southern half of this coun¬ try, whereas R. u. turkestanica , whidh has a much more restricted range of distribution, probably does not go much farther south than about 35° N.
SIPHONAPTERA d’ AFGHANISTAN
153
The other species already recorded from Afghanistan are:
Xenopsylla astia Rothschild — (Peus, 1957 : 604)
Xenopsylla coriformis conform/s Wagner — (Jordan, 1944 : 360) lschnopsyllus octactenus (Kolenati) — (Peus, 1957 : 605)
Oropsylla silantiewi silantiewi (Wagner) — (Peus, 1957 : 605, fig. 1) Nosopsyllus afghanus Peus — (Peus, 1957 : 605, figs. 2 — 5)
Monopsyllus sciurorum asiaticus Ioff — (Jordan, 1944 : 360, fig. 1, as M. s.
cophinus Jordan; for synonymy see Ioff & Rostig a yev, 1950: 169)
C alio psy lia alticola Jordan — Jordan, 1944 : 360, fig. 2, as Citellophilus alticola\ referred to Callop sylla by Ioff & Rostigayev, 1950 : 170)
Frontopsylla mutata Jordan — (Jordan, 1944 : 362, figs. 3, 4)
Phaenopsylla musterst Jordan — (Jordan, 1944 : 363, figs. 5 — 8)
Amp hip sylla montium Jordan — (Jordan, 19 44 : 365, fig. 9 A, B) Mesopsylla eucta afghana Jordan — (Jordan, 1944 : 366, fig. 10 A).
Literature
Aellen, V., 1959, Contribution à l’étude de la faune d’Afghanistan 9- Chiroptères. Rev. suisse Zool. 66 (3): 353 — 386, fig. 1.
Ioff, I. G. & E. P. Bondar’, 1956, The fleas of Turkmenia, [in Russian]. Trud. protivo- chumn. Inst. Kavkaz. 1 : 29 — 118, figs. 1 — 38.
- , & B. A. Rostigayev, 1950, Fifth supplement to Wagner’s catalogue of
Palaearctic Aphaniptera. [in Russian]. Ektoparazity 2 : 166 — 187.
Jordan, K., 1944, Siphonaptera collected by Mr. J. L. Chaworth-Musters in north¬ eastern Afghanistan. Proc. zool. Soc. Lond. 11 4 (3): 360 — 367, figs. 1 — 10. Peus, F., 1957, Flöhe aus Afghanistan. Beitr. Ent. 7 (5 — 6): 604 — 608, figs. 1 — 5.
Smit, F. G. A. M., 1957, Siphonaptera. Handbks. Identif. Brit. Ins. 1 (16): 1 — 94, figs. 1—200.
Voedselplanten van enkele rupsesoorten. Wat in de handboeken staat over de voedsel¬ planten der rupsen, is soms erg vaag of voor ons gebied zelfs onjuist. Op de hieronder ge¬ noemde planten heb ik de rupsen zelf gevonden of ik heb ze er mee gekweekt.
Lasiocampa quercus L. Struikhei, stekelbrem ( Genista anglica ), kruipbrem ( Genista pi¬ losa ), alle wilgesoorten, alle bosbessoorten, eik, berk, lijsterbes, braam, framboos, alle rozesoorten, gagel, liguster, klimop, laurierskers, alle Prunus- soorten, meidoorn, hazelaar, appel, peer, kers, aardbei, aalbes, andijvie, aardappelschillen, sla, havikskruid.
Rhyparia purpurata L. Struikhei, brem, stekelbrem, kruipbrem, alle wilgesoorten, blauwe bosbes, duizendblad, weegbree (breed- en smalbladige), dovenetel, brandnetel, zuring, sneeuwbes, rozen ( canina en bastaarden), hennepnetel, vlasleeuwebek, havikskruid, walstro.
Macrothylacia rubi L. Struikhei, wilgesoorten, framboos, roos, berk, eik, Amerikaanse vogelkers, alle Prunus- soorten, appel, meidoorn, sla, andijvie, duizendblad, spiraea, gagel, havikskruid, viooltjes, riet, grassen (o.a. Poa annua').
Stauropus fagi L. Beuk, eik, berk, linde, hazelaar, els, esdoorn.
Saturnia pavonia L. Struikhei, brem, alle bosbessoorten, berk, beuk, eik, hazelaar, els, rozen, bramen, framboos, wilg, moerasspiraea, Prunus-soorten, appel, peer, kers, es, liguster, meidoorn, kamperfoelie.
W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R. I. V. O. N.).
Te koop. Roepke, De vlinders van Java (Dunlopalbum), f. 15; Oudemans, Nederl. In¬ secten, f. 20; Wilde, Die Pflanzen und Raupen Deutschlands I en II, I860, f. 2,50; Ver- Huell, Handboek voor liefhebbers en verzamelaars van vlinders, 1842, f. 1,50; Thijsse, De bloemen en haar vrienden, f. 2,50. Te bevragen bij de Bibliotheek, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O. Binnen een week geen antwoord, dan verkocht.
154
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
Megachile lapponica Thoms, en andere behangersbijen in 1959
in Zuidoost-Drenthe
door
K. VEGTER
In de wintervergadering van de Ned. Ent. Ver. op 22 februari 1959 demon¬ streerde Dr. J. van der Vecht een ? van Megachile lapponica Thoms, (fn. n. sp.), dat door mij op 12 juli 1958 te Noordbarge bij Emmen was gevangen.
Alfken (1924) kende M. lapponica Thoms, nog slechts uit Finland, maar volgens Stoeckhert (1954) is zij in de laatste tijd ook op verscheidene plaatsen in Saksen en Thüringen gevonden. Zij bezoekt in Saksen vooral Epilobium angu- sti folium en zou volgens Stoeckhert niet boreaal, maar boreaal-alpien zijn. Vroeger heeft men deze soort wel verward met M. alpicola Alfken (zie Schmiede¬ knecht, 1930 : 800 — 801).
Benno (1952) noemde M. lapponica reeds als een soort, die eventueel in Nederland gevonden zou kunnen worden. Ze behoort tot de centuncularis-gsozp van het geslacht Megachile , waartoe behalve centuncularis (L.) zelf, ook nog versicolor Smith en alpicola Alfk. gerekend worden. In deze groep is ze slanker dan de andere soorten, maar heeft verder het kegelvormig toegespitste achterlijf van centuncularis, het kale eindsegment van versicolor , de rode tarsen van alpicola en de tweekleurige buikschuier van de laatste twee.
In de zomer van 1959, die met zijn vele zonneschijn voor dit doel wel bijzonder gunstig was, heb ik speciaal op het voorkomen van Meg. lapponica in de om¬ geving van Emmen, sedert twee jaar mijn woonplaats, gelet. Het dier dat ik in 1958 heb buitgemaakt, had ik met een bladstuk zien verdwijnen in een nestgat in een oude paal aan de rand van een weiland. Ik wist daarom niet, naar welke bloem de voorkeur van het dier uitging. De eerste Megachile, die ik in 1959 ving, was meteen een lapponica : dat was op 7 juni, toen ik een $ op Kubus aantrof, ± 1 % km zuidwest van de vindplaats van het vorige jaar. Op 18 juni had ik het geluk twee $ $ te vangen, die kort achter elkaar te voorschijn kwamen uit een gat in een nestpaal aan de rand van het Noordbargerbos, nog weer twee km ver¬ der westelijk dan het $ van 7 juni. Ik had geen van beide naar binnen zien
vliegen, maar zag iets bewegen in de nestopening; ik had de indruk, dat deze
twee dieren uit hun geboortenest rechtstreeks in mijn vangbuis kropen.
De volgende dag, 19 juni, ving ik het eerste centuncularis- en ook het eerste //gtfirmz-mannetje van het seizoen. Op 20 juni ving ik vlak bij de plaats, waar ik
in 1958 de eerste vangst gedaan had, een $ van lapponica , alweer op Kubus.
De dag daarop kwam ik tegen de middag op het nieuwe, aan de rand van de Emmerdennen gelegen kampeerterrein van Emmen. Gemeentewerklieden hadden daar duchtig met bijl en zeis huisgehouden om voor het komende seizoen het terrein van ruigte en struikgewas te „zuiveren”. Gelukkig was het grootste deel van een uitgebreide groep planten van Epilobium angustifolium L. gespaard gebleven; de eerste exemplaren daarvan waren juist enkele dagen tevoren in bloei gekomen. Tussen de vele honingbijen en hommels zag ik opeens een bij in de voor een behangersbij kenmerkende houding met schuin naar boven gericht
MEGACHILE LAPPONICA THOMS. IN ZUIDOOST-DRENTHE
155
achterlijf voor een bloem staan en dadelijk daarop naar een bloem van een andere tros schieten. Na enkele mislukte pogingen had ik het dier in mijn vangbuis: het bleek een $ van lapponica te zijn. Een uur later ving ik op dezelfde plaats een tweede, en op dezelfde middag ook nog een derde exemplaar. Uit vrees, dat ik wellicht de hele populatie zou uitroeien, heb ik dit laatste dier zijn vrijheid her¬ geven.
De rijkste buit heb ik binnengehaald in de periode van 6 — 16 juli: Op 6 juli in het Noordbargerbos een $ lapponica op Rubus; op 9 juli op het kampeer¬ terrein te Emmen een $ op Epilobium ; op 10 juli op dezelfde plaats en bloem twee $ $ en twee $ 9 ; op 11 juli een $ te Westenesch, op 15 juli een $ te Sleen, een $ in Emmen en een $ te Oosterhesselen, alle op Epilobium.
In dezelfde periode van 11 dagen heb ik ook de meeste exemplaren van an¬ dere Megachile -soorten gevangen: drie $ $ en drie $ $ van centuncularis L. (vijf op Lotus , één op een composiet), één 9 van circumcincta K. (op Lotus), één $ van ligniseca K. (op Lotus), één $ en twee $ $ van versicolor Sm. (op Lotus), één Ç en drie $ $ van willoughbiella K. (op Lotus).
Daar ik de laatste helft van juli buiten Drenthe doorbracht en ik in augustus geen enkel exemplaar van lapponica meer heb zien vliegen, waren de dieren van 15 juli voor mij de laatste van het seizoen. Trouwens met de meeste andere be- hangersbijen was het toen ook afgelopen: van ligniseca zag ik op 1 augustus nog een $ ; van willoughbiella op 10 en 18 augustus een $ (op Campanula in mijn tuin); op 24 en 26 augustus resp. één en twee $ $ en op 31 augustus één $ van alpicola op Hieracium umbellatum L.
Als we nu de vangstresultaten overzien, doet zich het merkwaardige feit voor, dat een tot 1958 voor Nederland onbekende behangersbij in Zuidoost-Drenthe ver van zeldzaam blijkt te zijn: van lapponica alleen ving ik in 1959 (de weer vrijgelaten dieren niet meegerekend) 16 exemplaren tegen van alle andere Mega- chile- soorten, die hier voorkomen, samen 25 exemplaren, waarvan centuncularis L. en willoughbiella K. met resp. 7 en 6 gevangen exemplaren lapponica nog het meest nabij komen, maar in getal toch ver bij haar achterblijven. Ook het aantal lokaliteiten, waar ik lapponica in 1959 vond, was groter (nl. 7) dan bij centuncularis (3), ligniseca (3) of willoughbiella (2); de andere door mij vermelde soorten trof ik hier in 1959 ieder slechts op één vindplaats aan. Bij deze vergelijking van de talrijkheid wil ik rekening houden met de mogelijkheid, dat de droogte van de afgelopen zomer invloed gehad kan hebben op het resul¬ taat, bv. doordat distels daaronder misschien meer geleden hebben dan wilgen¬ roosjes. (In dit verband is het wel zeer merkwaardig, dat ik in 1959 in deze omgeving geen behangersbij op distels gevangen heb!) Ik mag wel zeggen, dat ik in de meeste gevallen op een plaats, waar een groot aantal exemplaren van Ep. angustifolium bij elkaar groeide, wel een exemplaar van M. lapponica vond, als ik de moeite nam bij zonnig weer minstens een half uur ernaar te zoeken. Ik herinner me maar één plaats, waar aan weerskanten van een zandweg lange rijen wilgenroosjes stonden, maar waar ik ondanks langer dan een uur zoeken geen exemplaar heb zien vliegen.
Vermeldenswaard lijkt mij wel de omstandigheid, dat ik bij het zoeken op Epilobium-bioemen geen enkele keer een andere behangersbij daarop aangetroffen
156 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
heb dan Meg. lap poni ca, terwijl volgens Bouwman (1924) en Benno (1952) ook willoughbiella en volgens Bouwman ook wel ligniseca daarop vliegt. Terwijl de $ $ van lapponica in het begin van de vliegtijd verschillende keren op braam gevangen werden, beperken voor zover ik heb kunnen constateren de $ i $ zich tot Ep. angustifolium.
Tot mijn spijt heb ik dit jaar geen enkele maal een $ met een bladstuk zien vliegen, zodat ik ook geen vermoeden heb, welke bladeren daarvoor gebruikt worden.
De mannetjes van lapponica , die ik ving, stemmen in grootte overeen met de maten, die Schmiedeknecht en Alfken daarvoor opgeven (lengte 10 mm), maar de wijfjes van het hier vliegende ras schijnen wel zeer groot te zijn: de door mij gevangen exemplaren variëren van 11,5 tot 13,5 mm, terwijl Schmiedeknecht opgeeft 11, Alfken tot 11,5 mm.
Tot slot nog een enkele opmerking naar aanleiding van het artikel van Benno (1952). Volgens deze auteur zouden willoughbiella en ligniseca elkaar min of meer vervangen: willoughbiella zou meer in de zand- en veenstreken voorkomen, ligniseca beperkt zijn tot de fluviatiele kleistreken. Voor de omgeving van Emmen althans gaat dit niet op: de twee soorten vliegen hier door elkaar. Verder kan ik het vermoeden van Benno, dat al picola en versicolor ook in Noord-Nederland zouden voorkomen, bevestigen.
Het zou me zeer verheugen, als deze mededeling aanleiding zou zijn om ook op andere plaatsen, in de eerste plaats in de aangrenzende Nederlandse provincies, maar ook in het naburig gedeelte van Noordwest-Duitsland, een onderzoek in te stellen naar het voorkomen van Meg. lapponica Thoms. Het lijkt haast on¬ aannemelijk, dat een bij, die in de omgeving van Emmen zo verbreid is, op andere plaatsen in Noord-Nederland geheel zou ontbreken. Daar dit mooie en toch zeker niet onopvallende dier echter niet eerder is opgemerkt, lijkt mij de kans vrij groot, dat ze pas in de laatste jaren hier talrijker geworden is en in dat geval zou het buitengewoon interessant zijn na te gaan, of het verspreidingsgebied zich nog verder uitbreidt en zo ja, met welke snelheid.
Zusammenfassung
Im Jahre 1958 wurde Megachile lapponica Thoms, zum ersten Male in den Niederlanden gefunden und zwar bei Emmen (Prov. Drenthe), nahe der nord¬ östlichen Landesgrenze. Im Jahre 1959 stellte sich heraus, dass in dieser Gegend das Tier eine nicht seltene Besucherin der Blüten von Epilobium angustifolium L. ist; die Männchen wurden auch an Kubus- Blüten gefunden.
Literatuur
Alfken, J. D., 1924, Megachile centuncularis L. und ihre Verwandten, Deutsche ent. Zeit- schr . 192 4 : 355—360.
Benno, P., 1952, De Nederlandse Behangersbijen, Ent. Ber. 14 : 161 — 165.
Bouwman, B. E., 1924, Onze Behangersbijen, Lev. Natuur 29 : 172 — 178. Schmiedeknecht, O., 1930, Die Hymenopteren Mitteleuropas. Zweite Auflage. Jena. Stoeckhert, F. K., 1954, Fauna Apoideorum Germaniae. Abhandl. Bayer. Akad. Wiss., Math. Natuurw. Kl., Neue Folge 65 : 1 — 87.
Emmen, Sophielaan 11.
IN MEMORIAM DR. H. F. BARNES
157
In memoriam Dr. H. F. Barnes (1902-1960)
Op 5 februari j.l. overleed te Harpen¬ den vrij plotseling de vermaarde Engelse gal- mugspecialist Dr. H. F. Barnes op 57-jari- ge leeftijd. Wegens zijn hoogstaande per¬ soonlijke kwaliteiten en om zijn gedegen kennis zal zijn heen¬ gaan door velen over de gehele wereld als een persoonlijk verlies worden gevoeld.
H. F. Barnes werd op 23 november 1902 geboren. Hij volgde Bedford School (1911 — 1921) en The Queen’s College te Oxford (1921—1924). Later behaalde hij de titels B.A. (Oxon)
1924, Ph.D. (Londen) 1928 en M.A. (Oxon) 1932.
In 1924 verstrekte het Ministry of Agriculture hem een driejarig Research Scholarship ter bestudering van economisch belangrijke galmuggen, waarbij speciaal aan de op granen levende soorten aandacht moest worden geschonken. Gedurende deze periode werkte hij onder de leiding van Dr. F. W. Edwards (British Museum), Prof. F. V. Theobald (S.E. Agricultural College, Wye) en Dr. E. P. Felt (New York State Museum). In 1927 werd hij als staflid aan het Rothamsted Experimental Station te Harpenden verbonden, welke functie hij tot zijn dood bekleedde. In 1958 werd hij wegens zijn grote verdiensten bevorderd tot Senior Principal Scientific Officer.
Gedurende zijn leven bracht hij een unieke en uitmuntend verzorgde collectie galmuggen uit de gehele wereld bijeen, welke thans meer dan 10.000 blijvende preparaten telt en als de meest volledige ter wereld kan worden beschouwd. Deze collectie en de uitgebreide kennis van Barnes waren machtige bronnen voor hen, die het voorrecht genoten onder zijn leiding aan bepaalde galmugproblemen te kunnen werken. Hij ontving zijn gasten vriendelijk en gastvrij, respecteerde ieders mening en schuwde geen openhartige discussie, een discussie waarbij zijn gevoel voor humor hem nooit in de steek liet. Als systematicus was Barnes
158
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
uiterst nauwgezet. Hij ging nooit overijld tot nieuwe soortbeschrijvingen over. Veldwerk en laboratoriumonderzoek gingen bij hem hand in hand.
Het is ondoenlijk in dit korte bestek een overzicht te geven van zijn talrijke publicaties, welke aan de zo lang verwaarloosde insectengroep zijn gewijd. Zij zijn grotendeels opgenomen in de literatuurlijsten van zijn monumentale mono¬ grafie in zeven delen, genaamd ,,Gall Midges of Economie Importance”. Helaas is het hem niet gegeven geweest het achtste en laatste deel, dat de inquilinen, predatoren en de op onkruiden levende soorten zou behandelen, te voltooien. Ik besluit met een woord van eerbied en dank aan de overledene en van mede¬ leven met zijn vrouw en kinderen. — W. Nijveldt.
Notitie betreffende trek van Belenois aurota in Zuid-Afrika (Lepidoptera, Pieridae)
door
A. C. VAN BRUGGEN
( Division of Entomology/ Af deling Entomologie, Pretoria)
Belenois ( Andphaeis ) aurota (F.) (syn. B. mesentina (Cr.), fam. Pieridae) bewoont een groot gebied in Afrika en Z.W.-Azië. Van deze soort zijn karakteris¬ tieke trekbewegingen over het gehele areaal bekend; het merendeel van de ge¬ publiceerde aantekeningen (cf. Williams, 1930, 1942; zie ook Swanepoel, 1953) heeft echter betrekking op waarnemingen van het continent van Afrika.
De auteur was verscheidene malen in staat om de trek van deze Pieride in Zuid-Afrika gade te slaan. Op 6 november 1957 trof hij Belenois aurota in groten getale aan langs de grote weg naar het noorden tussen Hammanskraal en Co- drington (Transvaal) over een afstand van ongeveer 6 km. De dichtheid was niet zeer groot, maar gezien de grote afstand moeten er toch zeer veel exemplaren in
Foto Dr. C. K. Brain.
Fig. 1. Belenois aurota (F.), $, links bovenzijde, rechts onderzijde.
TREK VAN BELENOIS AUROTA IN ZUID- AFRIKA
159
het spel geweest zijn. De algemene trekbeweging was min of meer van W. naar O.
Een werkelijk massale trek in de Transvaal kon in januari 1959 geconstateerd worden. Op 10 januari was Belenois aurota overal in Pretoria te zien. De alge¬ mene trekrichting was NO.; de trek was vooral sterk en opvallend om 13.00 uur boven de wijk Sunnyside. De vlinders vlogen over het algemeen zeer verspreid, van enkelingen tot 10 — 12 bijeen, onderling echter op afstanden van 2 — 6 m. Later in de middag waren het er nog maar enkele, om 16.00 uur hield het vrijwel op. Daarna zag ik er nog een paar en om 18.00 uur weer opvallend meer. Met het vallen van de avond om 18.45 uur was er geen merkbare trek meer te bespeuren. De dieren vlogen soms in paartjes, waarbij de sexen elkaar najaagden. De vlieg¬ hoogte varieerde zeer, maar was meestal een 25 m boven de grond, hoewel enkele op bloemen af daalden tot op ll/2 m. Hoge obstakels als gebouwen werden zonder moeite genomen; bij een 20 — 25 m hoog flatgebouw vlogen de laagvliegende exemplaren vrijwel loodrecht omhoog en gingen bij de dakrand onmiddellijk weer op horizontaal niveau over.
Op 11 en 12 januari konden nog sporadisch trekkende vlinders gezien worden. Op 13 januari trof ik ze nog aan op de grote weg naar het noorden ter hoogte van Hammanskraal. Gedurende deze dagen was er weinig of geen wind; als regel schijnt Belenois aurota tegen de wind in te trekken. De dagbladpers had reeds melding gemaakt van trekkende witjes in Johannesburg (ruim 50 km ten z. van Pretoria) voordat ze in Pretoria gezien werden.
De voedselplanten van Belenois aurota in Zuid-Afrika zijn meestal Capparida- ceae, n.l. Boscia albitrunca (Burch.) G. & B. („witgatboom”), Capparis oleoides Burch., Maerua triphylla (Thb.) Dur. & Schinz (zie o.a. van Son, 1949); exem¬ plaren in de collectie van de Division of Entomology/ Afdeling Entomologie in Pretoria werden gekweekt van Pappea capensis E. & Z., fam. Sapindaceae.
Summary
The author observed a mass migration of the Pierid Belenois aurota (F.) near Pretoria on 10 — 13 January, 1959. The flight direction was NE. Generally the butterflies flew at an estimated height of 25 m. High buildings were easily cleared. Large numbers occurred at 1.00 PM on January, 10; specimens were seen from morning until the night fell (6.45 PM.).
Geciteerde Literatuur
Son, G. van, 1949, The butterflies of Southern Africa, Pt. 1. Transv. Mus. Mem. 3 : 178 — 181. Pretoria.
Swanepoel, D. A., 1953, Butterflies of South Africa : 35. Cape Town.
Williams, C. B., 1930, The migration of butterflies : 91 — 98. Edinburgh & London.
- - , 1942, Summarized observations on special species (6) Glycestha aurota ( =
Belenois mesentina Cr.), in Williams, Cockbill, Gibbs & Downes, Studies in the migration of Lepidoptera, Trans. R. ent. Soc. Lond. 92 : 209 — 213.
Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. Supplement VII kan bij de Bibliotheek, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O., besteld worden. Het bevat de families van de Lasiocampi- dae tot en met de Nolidae, is geïllustreerd met 10 platen en kost voor leden f. 5 en voor niet-leden f. 12,50.
160
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. VIII. I960
Die Larven der Hydrachnellae, ihre parasitische Entwicklung und ihre Systematik. — Parasitologische Schriftenreihe, Heft 10, 1959. (In Bibliotheek N.E.V.).
Dit interessante geschrift is als het ware een verbeterde en door vele eigen waarnemingen aangevulde bewerking van de eerste samenvatting op dit gebied door Wesenberg-Lund in 1918.
De inleiding toont aan, hoe men bij het onderzoek van het parasitisme bij Hydrachnellae, behalve over tijd en geduld, ook over een laboratorium-outillage moet beschikken, om de vele moeilijkheden te overwinnen. Het geschrift bevestigt ook hoe weinig nog over dit onderwerp bekend is, om maar niet te spreken over Hydrachnellae uit andere werelddelen.
Het werk bestaat uit twee delen: een morfologisch-systematisch deel en een algemeen deel. Het eerste deel bevat zeven hoofdstukken. Hoofdstuk 2 geeft de algemene morfolo¬ gie der larven en bespreekt de verschillende typen, uitgaande van hetgeen reeds vroeger be¬ kend werd (Kramer). Hoofdstuk 4 geeft een determinatietabel voor de families en hoofd¬ stuk 5 een voor de genera en soorten, voor zover bekend en mogelijk. Behalve hetgeen Viets in 1936 over deze onderwerpen gaf, zijn de tabellen origineel en een hele vooruitgang, alhoewel een eerste begin. Hoofdstuk 6 geeft diagnosen van de families, genera en soorten. Hoofdstuk 7 behandelt de systematiek van families en genera op grond van de larven- morfologie.
Het algemene deel behandelt in 5 hoofdstukken de ontwikkeling, de ontwikkelingstypen, de gevolgen van de parasitaire levenswijze, alsmede de fylogenie.
Tot slot is er een samenvatting.
Punt 4 hiervan vermeldt enkele conclusies van belang voor de systematiek van de Hy¬ drachnellae, terwijl het laatste punt 10 eindigt met de zin: ,,Met uitzondering van Hydrovol- zia moeten de ( zoet- )watermij ten als fylogenetisch „einheitlich” gezien worden. Hiermede zullen verschillende onderzoekers het waarschijnlijk niet eens zijn. — A. J. Besseling.
Enkele opmerkingen over de copulatie bij Lepidoptera. Bij een uit het ei gekweekt paartje van Spilosoma lubricipeda L. ( menthastri Esp.), dat vervroegd was, begon de co¬ pulatie 9 maart om 20-16 en werd 12 maart om 19-27 beëindigd, duurde dus bijna drie
dagen. Dit lijkt mij toch wel biezonder lang!
Een pas uitgekomen wijfje van Per idea anceps Goeze, waarvan de pop eveneens ver- \ toegd was, copuleerde reeds, terwijl het nog bezig was de vleugels te rekken. Dit komt wel geregeld voor bij de grote spinners, zoals Lasiocampa quercus L. en Aglia tau L., maar bij een Notodontide had ik het nog nooit waargenomen.
In Ent. Ber. 13 : 115 (1950) beschrijft de heer Kooi het gedrag van een door hem
waargenomen wijfje van Conistra vaccinii L. op een boomstam in het voorjaar van 1950.
Het dier zat met half uitgespreide vleugels en opgericht abdomen. Hij vroeg zich af, wat deze houding betekende.
Ik kan hierop met zekerheid uit eigen ervaring antwoorden, dat het wijfje op deze manier het mannetje lokt. Verscheidene malen trof ik wijfjes van vaccinii aan bij het zoeken naar de wijfjes van Erannis- soorten en van Alsophila aescularia. Ze zaten dan op eikestammen en meest ongeveer 1,60 m van de grond. Tweemaal maakte ik met wat geduld en ten koste van koude voeten mee, dat een mannetje aanvloog, waarop vrijwel dadelijk de copulatie volgde. Enkele malen vond ik een paartje in copula, altijd in het voorjaar, nooit in het najaar. Het opkweken van een eilegsel van zo’n meegenomen paartje leverde echter weinig resultaat op, de 60 eruit voortkomende imagines waren vrijwel identiek!
W. J. Boer Leffef, Korteweg 53, Apeldoorn (Med. R. I. V. O. N.).
lOb^riZ
1^/S
I
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
Deel 20 1 september I960 No. 9
Adres der Redactie :
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 ■ — ■ Nederland
INHOUD : J. de Wilde : Symposium Insectenhormonen (p. 161). — B. J. Lempke : Trek- vlinders in 1959 (p. 163). — W. Nijveldt : Nieuwe galmuggen voor de Nederlandse fauna (III) (p. 184). — Literatuur (p. 188 : B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 162 : Afdeling Noord-Holland en Utrecht ; p. 183: Aanbieding ; p. 188 : S. G. Kiriakoff).
Symposium Insectenhormonen
In de collegezaal van de Kliniek voor Interne Geneeskunde van het Wilhel- minagasthuis te Amsterdam werd op 21 mei j.l. een internationaal symposium gehouden over Insectenhormonen. Het symposium was georganiseerd onder auspiciën van de Nederlandse Vereniging voor Endocrinologie, tezamen met de Nederlandse Dierkundige Vereniging en de Neder landsche Entomologische Vereeniging.
Sprekers waren: V. B. Wigglesworth, Cambridge.
H. A. Schneiderman, Ithaca.
P. Karlson, München.
J. de Wilde, Wageningen.
Het gehoor bestond uit medici en biologen. Onder de laatsten bevond zich een groot aantal toegepaste entomologen, een bewijs temeer van de groeiende relatie tussen experimentele en toegepaste entomologie.
De ochtendvergadering werd voorgezeten door Prof. Dr. S. E. de Jongh (Leiden), de middagvergadering door Prof. Dr. A. Querido (Leiden).
In zijn inleidende voordracht over de epidermis-cel als aangrijpingspunt van de werking van groeihormonen toonde Wigglesworth op karakteristieke, oncon¬ ventionele wijze de biezonder ingewikkelde aard van de groeireacties der epider- mis-cellen. Het gedrag der cellen bij regeneratie na verwonding was hierbij uit¬ gangspunt. Verbluffend was de ingewikkelde wijze, waarop iedere cel zich van een tracheole voorziet. Ook kwam naar voren, dat het patroon van de imaginale cuticula bij de wants Khodnius al in de larve is vastgelegd, hoewel het larvale patroon afwijkt van het imaginale. Hieruit bleek opnieuw, dat de larvale epider¬ mis-cel beide patronen potentieel in zich verenigt. Het juveniele hormoon, af¬ komstig van de corpora allata, onderdrukt het tot uiting komen van imaginale structuren.
Als tweede spreker hield H. Schneiderman een voordracht over het juveniele hormoon. Dit is zeer rijkelijk aanwezig in het abdomen van mannetjes van de Amerikaanse zijdevlinder Hyalophora cecropia. Het kan door aetherextractie
SMlTHSÜlMiAN
INSTITUTION
SEP^ 1»
f
4Li (tm-M
162
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
hieruit gewonnen worden. Een zeer gevoelige toetsingsmethode is uitgewerkt, die berust op het plaatselijke toedienen op de cuticula van vlinderpoppen, welke cuticula na de imaginale vervelling op de behandelde plaats pupaal blijft. Nu blijkt aetherextract uit allerlei dierlijke en plantaardige weefsels deze reactie te geven. Schneiderman’s meest recente vondst bleek te zijn, dat ook in verschillende microörganismen, o.m. Bacterium coli, dergelijke stoffen worden gevonden. De verspreiding over het plantenrijk is zeer grillig en vertoont geen samenhang met taxonomische groepen. De vraag is, of we in al deze gevallen inderdaad met een stof te doen hebben, die chemisch identiek is met het juveniele hormoon.
Tijdens de middagvergadering hield P. Karlson een voordracht over het hormoon van de prothoracale klier. Karlson is de man, die tezamen met Butenandt de kristallisering en gedeeltelijk chemische identificatie van het hormoon der prothoracale klieren (ecdyson) heeft weten uit te voeren. Hij be¬ sprak o.m. de samenhang tussen dit hormoon en verschillende enzymatische pro¬ cessen. Deze voordracht bracht ons verder een verrassende nieuwe vondst, n.l. de door Clever aangetoonde zwelling van bepaalde chromomeren bij Drosophila onder invloed van het ecdyson. Deze vondst suggereert, dat het hormoon zijn werking via de chromosomen uitoefent. Of daarnaast een effect op de mitochon- driën aanwezig is, is nog een open vraag.
Als vierde spreker gaf DE Wilde een overzicht over de milieufactoren waarvan bekend is, dat zij het endocriene systeem beïnvloeden. Hierbij kwam naar voren, dat vele oecologische factoren de ontwikkelingscyclus van insecten regelen door hun invloed op de neurosecretoire cellen. Deze hoogste centra van endocriene werkzaamheid worden waarschijnlijk op hun beurt weer door zenuwmechanismen gereguleerd. Naast de abiotische factoren fotoperiode en temperatuur werden als voornaamste biotische factoren voedsel, parasiet-gastheer relaties en sociale be¬ trekkingen besproken.
De voordrachten werden gevolgd door levendige discussies. Daags na het Symposium werd een bezoek gebracht aan het Laboratorium voor Entomologie te Wageningen, gevolgd door een excursie naar Oostelijk Flevoland.
Van entomologisch standpunt gezien was het Symposium een zeer ongewone bijeenkomst. Zij toonde op verheugende wijze aan, hoe verschillende richtingen der Entomologie steeds meer betekenis krijgen voor andere wetenschappen.
Tijdens de „social evening”, die aan het Symposium voorafging, alsmede bij het slotdiner was het bestuur der Nederlandsche Entomologische Vereeniging vertegenwoordigd. — J. de Wilde.
Afdeling Noord-Holland en Utrecht. Voor het seizoen I960 — 1961 zijn de vergaderingen vastgesteld op 28 september, 30 november, 25 januari en 8 maart, telkens om 8 uur ’s avonds in Hotel Krasnapolsky, Warmoesstraat, Amsterdam.
W. J. Kabos, Secretaris.
TREKVLINDERS IN 1959
163
Trekvlinders in 1959
door
B. J. LEMPKE (Twintigste jaarverslag)
De winter van 1958 — 1959 was over het algemeen vrij zacht. Vorst van be¬ tekenis kwam alleen voor omstreeks half januari, toen het in het oosten van het land plaatselijk tot ruim 10° vroor, en van 5 tot 15 februari. Eind februari was zeer zacht. Op vele plaatsen werd toen de hoogste temperatuur voor deze maand in de twintigste eeuw genoteerd, tot 18° C. toe. Bovendien was februari zeer droog. Maart daarentegen was met wisselvallig weer vrij nat met een gemiddelde temperatuur, die twee graden boven normaal lag. Vrijwel hetzelfde geldt voor april. Op de l4de werden op verschillende plaatsen in het oosten en zuiden van het land reeds temperaturen van 25° C. gemeten! Dit warme voorjaarsweer ge¬ combineerd met een iets boven normale regenval had natuurlijk een biezonder gunstige invloed op de ontwikkeling van de planten. In mei daarentegen begon reeds een droogteperiode, die in de loop van het jaar voor vele plaatsen op de zandgronden in het oosten en zuiden fataal zou worden. De maand was zeer zonnig, hoewel de gemiddelde temperatuur toch slechts 1° boven normaal lag. Maar de regenval bedroeg niet meer dan 30% van het gemiddelde. Voor juni en juli geldt vrijwel hetzelfde: zeer zonnig, iets te hoge temperatuur, ongeveer de helft van de normale regenval. Op 9 juli werd te Venlo een temperatuur van niet minder dan 36,6° C. gemeten. In augustus, anders dikwijls een maand, waarin de vakanties door te veel regen bedorven dreigen te worden, kwam geen ver¬ andering in het weerbeeld: te zonnig, te warm, te droog. September bracht voor land- en tuinbouw niet de minste verbetering, integendeel, in de hele maand viel slechts 4 mm regen! Hetzelfde gold vrijwel voor de gehele eerste oktober¬ helft. Pas de tweede helft bracht regen van betekenis. November was nog te droog, maar overigens vrijwel normaal. Op de 6de en 7de werden te Deelen en te De Bilt reeds nachtvorsten waargenomen van — 7°.
In het kort dus: een zeer droge en zonnige zomer en herfst. De temperatuur was vrijwel steeds boven normaal, zonder evenwel de records van 191 1 en 1947 te breken.
Dat de verwachtingen van de trekvlinderwaarnemers hoog gespannen waren, spreekt wel haast vanzelf. Naarmate het seizoen vorderde, bleek echter steeds duidelijker, dat 1959 geen herhaling van 1947 zou worden. Wel bereikten ver¬ schillende soorten aantallen, die zeer gunstig afstaken bij die van de laatste jaren, maar bij vergelijking van de cijfers van deze twee warme zomers blijkt 1959 toch bij diverse soorten ver ten achter te staan bij 1947. Opvallend is ook het vrijwel ontbreken van echte zeldzaamheden, dit in tegenstelling tot 1958.
Voor onze indigenen was het een ideaal seizoen voor uitzonderlijk vroege data en niet minder voor extra generaties. Van tal van soorten werden deze waarge¬ nomen, in de regel evenwel slechts in weinig exemplaren. Pieris rapae vloog in de omgeving van Bennekom (en stellig ook elders) echter in een vrij sterke vierde generatie. Van de Pol verzamelde er een prachtige serie van. Nymphalis io
164
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
had wel een tweede generatie, maar deze was zwak. Ik heb er slechts een enkel exemplaar van gezien. Van Eu pro ct is similis werd de tweede generatie op tal van plaatsen waargenomen.
Opvallend was de schaarste van de herfstgeneratie van Aglais urticae . Terwijl deze in 1958 zeer talrijk was geweest (zie Ent. Ber. 18 : 159, 1958) en het aantal vlinders, dat de winter veilig was doorgekomen, in het voorjaar van 1959 duide¬ lijk boven normaal was, zag men in vele delen van het land in de herfst vrijwel geen exemplaar op Sedum en andere najaarsbloeiers. Alleen Kuyten bericht, dat urticae omstreeks half augustus in de Hortus te Haren (Gr.) talrijk op Buddle ja vloog, maar ook daar betekende de herfstvlucht niet veel. Blijkbaar waren de ecologische omstandigheden in 1959 niet gunstig voor onze populaties. Dit was trouwens bij meer soorten duidelijk te merken.
Bruikbare gegevens werden door 160 medewerkers ingezonden, ongeveer het¬ zelfde aantal dus als in 1958. Hieruit kon het volgende overzicht worden samen¬ gesteld.
1. Graphium podalirius L. Op 7 september zag Leffef bij een bezoek aan het militaire kamp De Wittenberg bij Stroe om advies uit te brengen over de be¬ planting, een Koningspage op de enige Buddle ja, die er stond. „Uit de aard der zaak had ik geen net bij mij. Zowel de majoor als ik hebben geprobeerd het dier met pet en alpino te vangen, maar er was geen schijn van kans ”.
2, 3, 4. Pieris napi L., Pieris rapae L. en Pieris brassicae L. Van de Witjes is opvallend veel trek waargenomen, niet zelden in gemengde vluchten, terwijl meermalen ook de soort niet werd vermeld. Daarom geef ik alle vluchten van deze drie soorten in chronologische volgorde.
7 mei. Langs het Apeldoorns kanaal bij Zwolle werden in totaal 60 à 70 Witjes gezien die in 5 tot 6 tegelijk op een hoogte van 1 m alle in dezelfde richting trok¬ ken, met de wind mee (A. J. van der Noort).
27 juni. „Toen ik met de trein van Amersfoort komend (aankomst Amsterdam 10.15) in de buurt van Naarden-Bussum was, zag ik grote aantallen Witjes, waarvan de soort uiteraard niet met zekerheid vast te stellen was, de spoorlijn in vrijwel oostelijke richting volgen. Tot in de buurt van Amsterdam was dit goed waar te nemen”. (G. M. Roding) .
Begin juli. In het Staphorsterveld nam de heer L. Westra een trek van Koolwitjes waar. Hij bleef er een uur naar zitten kijken. In die tijd passeerden ongeveer 200 dieren. Ze vlogen alleen of met tweeën of drieën in zuidelijke rich¬ ting bij westenwind. Sommige streken op een blad of een bloem neer om na een korte pauze weer verder te gaan.
5 juli. a. Aan het Bloemendaalse Strand bij Zandvoort zag mijn dochter van 13 tot ongeveer 16 uur een Witjestrek. De vlinders vlogen alle afzonderlijk, met korte tussenpozen, vanuit zee landwaarts, dus in zuidoostelijke richting.
b. Mevr. M. C. Fehr-de Wal zag op dezelfde datum een enorm aantal Witjes aan beide zijden van de dijk langs het Veluwemeer. Van de verzamelde „verkeers¬ slachtoffers” stuurde zij mij een serie vleugels, die voor 2/3 tot P. rapae bleken te behoren en voor de rest tot P. napi. Hoewel dus geen echte trek werd waarge¬ nomen, wijst de sterke concentratie daar toch wel duidelijk op.
c. In de namiddag trok een zwakke trek van Witjes te Breda hoog boven de
TREKVLINDERS IN 1959
165
huizen in NNO-richting, alle afzonderijk vliegend, ongeveer 2 per 5 minuten (A. J. M. Fransen).
6 juli. Te Ouddorp werd een zwerm Koolwitjes van een paar honderd m lengte waargenomen door een kennis van de heer j. M. Koese, tandarts te Losser, die daar eveneens zijn vakantie doorbracht. De dieren kwamen over het water aan¬ vliegen in ZO-richting, bereikten het strand bij Ouddorp en verdwenen over de duinenrij. In deze zwerm zaten ook veel kleine insecten zoals kevertjes en met het passeren werden de mensen op het strand overvallen door steekvliegen. Jammer, dat hier geen entomoloog aanwezig was om dit alles nauwkeuriger waar te nemen !
8 juli. a. Op het kampeerterrein van het Amsterdamse Bos werd van 14.30 tot 16.30 een Witj estrek waargenomen, waarvan de vlinders in bijna westelijke rich¬ ting overvlogen, steeds in afzonderlijke exemplaren met tussenpozen van enkele minuten. De trek bestond uit P. rapae met enkele exemplaren van P. brassicae er tussen (K. Straatman).
b. Op dezelfde dag vlogen te Wassenaar zeer veel Witjes vanuit de zee land¬ inwaarts en wel napi zowel als rapae en brassicae (Wagenaar).
9 juli. Flint nam te Wijhe prachtig een migratie van rapae waar, die tussen 16.30 en 18 uur van oost naar west met wind mee dwars de IJsel overtrok. De vlinders vlogen met korte tussenpozen afzonderlijk of in kleine groepjes, met elkaar zeker enige honderden.
16 juli. Leffef zag aan de IJsel bij Terwolde een grote trek van rapae ge¬ mengd met brassicae , die hij op meer dan 10000 exemplaren schatte. De vlinder- wolk veranderde telkens van vorm, was nu eens korter en breder, dan weer langer en smaller. De dieren vlogen langs de rivier van ZW naar NO.
22 augustus. Te Hendrik-Ido- Ambacht vlogen op een weiland naast een boom¬ gaard zeker een paar duizend Witjes, waarvan 90% tot rapae behoorde. Bogaard schrijft: ,,Een uur heb ik er naar zitten kijken. Ze dansten van bloem tot bloem. Ik heb geen enkel teken van trek kunnen waarnemen”. Toch is aan deze sterke concentratie stellig wel migratie voorafgegaan. Zie voor deze datum ook nog bij de Engelse samenvatting.
23 augustus. Aan beide zijden van de Coolhaven te Rotterdam en boven het water een vrij sterke en regelmatige trek van rapae over een front van ± 100 m. Tussen 11.30 en 15 uur werden 395 exemplaren geteld. Ze vlogen van N naar Z (H. C. Bolk).
15 september. Leffef nam te Cadier en Keer een trek van Witjes waar. De dieren vlogen in open formatie, 1% tot 2 m boven de grond, van NO naar ZW, in totaal ongeveer 160 exemplaren.
Daar zowel rapae als brassicae tegenwoordig Koolwitjes genoemd worden, is uit de opgaven van niet-lepidopterologen niet meer op te maken, welke soort zij bedoelen. Maar het is zeker, dat de hoofdmassa van de trekkende Witjes uit rapae' s bestaan heeft. Daarop wijzen duidelijk de mededelingen van de meer des¬ kundige waarnemers. Hoewel ik zelf geen echte trek gezien heb, viel het mij wel op, dat rapae begin juli in de omgeving van Amsterdam zeer talrijk vloog, terwijl er bijna geen brassicae te zien was.
Interessant is nog een opmerking van C. J. Versteegh te Kerkdriel. Hij schrijft.
166
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. i960
dat in het voorjaar zeer veel Koolwitjes (en hij noemt daarop alle drie onze P/Vm-soorten ! ) over ruim 2000 uitgezette koolplanten vlogen. Toen hij later de rupsen ging zoeken om ze te doden, vond hij slechts op twee plaatsen een groepje brassicae s , van de twee andere soorten niets. Ook hier was het dus eenvoudig overvliegen geweest.
5. Pontia daplidice L. Slechts één exemplaar werd waargenomen, een afge¬ vlogen c? op 27 augustus te Chèvremont (Sogeler).
6. Leptidea sinapis L. Ook van deze soort slechts één enkele waarneming: 11 juli een exemplaar op de Weiterberg (Lukkien).
7. Colias hyale L. Van de eerste generatie werden slechts enkele vlinders gemeld. Op 12 mei werden te Wahlwiller en te Wijlre twee af gevlogen mannetjes gezien, terwijl 13 mei een exemplaar te Doorn werd gesignaleerd. 18 juni zag Bolland een af gevlogen J* te Driehuis en 21 juni werd een afgevlogen vlinder te Herkenbosch gevangen. Op 4 juli begint een serie data, waarin tot half oktober geen hiaten van betekenis voorkomen. Het allergrootste deel van de hyale' s werd in zuid- en midden-Limburg gezien, te Colmond op 6 augustus bijv. 70 stuks! Van half augustus tot half september komen ook vrij veel opgaven uit het midden van het land binnen, hoewel de aantallen meest slechts klein zijn. In het noor¬ den is hyale weinig gezien. Slechts één vlinder op 24 augustus op Terschelling en een heel mooie waarneming van 6 september: 32 stuks aan het Oude Mir- dumerklif (G. Dijkstra).
Er heeft ongetwijfeld een vrij zwakke herfstgeneratie gevlogen, maar er is geen grens met de zomergeneratie te vinden. Nog op 16 oktober werden een J1 en $ in copula te Stein aangetroffen (Pater Munsters). De slotdatum was 17. X.
Vindplaatsen. Geheel zuid- en midden-Limburg (28 vindplaatsen!). N.B.: Liessel, Deurne, Bergeijck, Drunen. Zl.: Zoutelande, Wissekerke (Nd. Beveland). Z.H.: Herkingen, Stellendam, Nieuw-Helvoet, Dubbeldam, Sliedrecht, Schelluinen, Rotterdam, Delft. N.H.: Schiphol, Halfweg, Amsterdam, Oosthuizen, Schellinkhout, Naarden. Utr.: Nederhorstdenberg, Soest, Spakenburg, Wijk bij Duurstede, Doorn, Remmerden. Gdl.: Hulshorst, Winterswijk, Aalten, Angerlo, Lobith, Geldermalsen. Ov.: Deventer, Kampen, Frankhuis bij Zwolle, Dalfsen. Fr.: Oude Mirdumerklif, West-Terschelling.
Totaal aantal waarnemingen: 628, wat zeer gunstig afsteekt tegen de 115 van 1958 (maar 6099 in 1947!).
8. Colias crocea Fourcroy. Reeds 14 juni werd een Oranje Lucernevlinder te Doorn gezien (de Kruyff). In juli volgen enige waarnemingen op de 15de, 17e en 22ste (Colmond, Zwijndrecht, Spijkenisse) en op 8 augustus begint een goed aaneensluitende serie data tot 3 oktober. Na deze datum werd nog slechts een zeer fraai $ door Pater Munsters op 3 november te Stein gezien. De aan¬ tallen per dag waren bijna steeds klein, zelden meer dan 6. Alleen 5 september schiet ver boven alles uit, doordat G. Dijkstra dan aan het Oude Mirdumerklif 40 exemplaren telt. Deze plek blijkt wel een unieke verzamelplaats van trekkers in Friesland te zijn. In vroegere verslagen zijn daarover ook al opmerkingen van de heer Herwarth te lezen.
Merkwaardigerwijs heeft de warme zomer in het geheel geen opvallend sterke
TREKVLINDERS IN 1959
167
vermeerdering van de vlinder in de herfst ten gevolge gehad zoals in 1947. Het heeft dan ook geen enkele zin een diagram van de vluchten te geven.
Van f. helice Hb. werd 31 juli een exemplaar te Wissekerke op Noord- Beveland gevangen (Wilmink).
Vindplaatsen. Lbg.: Gulpen, Chèvremont, Heerlen, Stein, Montfort. N.B.: Drunen. ZL: Biezelinge, Wissekerke, Walcheren. Z.H.: Melissant, Zwijn- drecht, Sliedrecht, Rotterdam. N.H.: Aerdenhout, Amsterdam. Utr.: Soest, Spaken¬ burg, Doorn, Remmerden. Gdl.: Aalten. Ov.: Kampen, Dalfsen. Fr.: Oude Mir- dumerklif.
Totaal aantal waarnemingen: 190, vrij matig dus (in 1958: 2037, in 1947: 4027!).
9. Vanessa atalanta L. Reeds tijdens het mooie weer van eind februari
werden de eerste Atalanta’s opgemerkt: 26.11 te Doorwerth (van der Wiel), 28.11 te Oostvoorne (Janssen) en Heemstede (Westmijze). Hierbij sluiten enkele maartwaarnemingen aan: 3. III te Amsterdam een afgevlogen exemplaar (Peerdeman), 8. III een te Oost-Knollendam (Mevr. Lof). Waarschijnlijk waren dit hier te lande overwinterde exemplaren. 31 maart zag Peerdeman weer een afgevlogen Atalanta te Amsterdam. Van 13 tot 25 april zag Mevr. Geh6niau te Vessem herhaaldelijk hetzelfde exemplaar vliegen. Daarnaast kwamen nog enkele aprilwaarnemingen binnen van Apeldoorn (14.IV), Cothen (15. IV) en Hendrik- Ido- Ambacht (2 5. IV, een prachtig exemplaar, vermoedelijk dus een pas uitge¬ komen immigrant uit Zuid-Europa). In mei werd de vlinder vrij geregeld gezien, maar steeds in slechts enkele exemplaren. Het hoogste dagtotaal was niet meer dan 5 (op de 9de en de 13de). Ook hierbij waren weer enkele waarnemingen van verse exemplaren: ll.V te Schelluinen, 26. V te Almelo.
Tegen het eind van de eerste juni- week begint het dagtotaal ineens snel te stijgen: 11 op 3. VI, 41 op 6. VI, 57 op 7. VI. Voorlopig blijft dit dan het maximum, al komen in juni verscheidene dagen van meer dan 40 stuks. Er zijn hierbij opvallend veel meldingen van verse dieren. Aan de andere kant worden af gevlogen exemplaren nog tot ver in juli gemeld.
Na een korte daling in het eind van juni stijgt het aantal weer snel: 55 op 4. VII, 67 op 5. VIL Geleidelijk lopen de totalen dan op, om op 18. VII een nieuwe top te bereiken van 91 stuks. Dan daalt de lijn weer iets, maar in de loop van augustus herstelt zich dat spoedig en omstreeks de helft van de maand begint de top van de tweede generatie zich al te vormen (138 op 15. VIII, 199 op de 23ste, 294 op de 28ste, 816 op 5 september, 689 nog op 13. IX. Maar dan loopt het aantal snel achteruit: 224 op 20. IX, en daarna steeds aantallen be¬ neden de honderd, behalve op 15 oktober toen we het weer tot 114 brachten. Dan echter wordt de Atalanta ineens veel schaarser. Telden we op 18.X nog 79 stuks, de 20ste was het al gedaald tot 20, de 25ste tot 15 en daarna worden nog slechts hier en daar enkele exemplaren gezien. De slotdatum was 21 november, toen Maassen te Montfort nog een zeer mooie Atalanta zag.
Tot zover het normale verloop. Daarnaast zijn op enkele plaatsen grote con¬ centraties waargenomen. Op 18 augustus wemelde het langs de hele Knardijk van de Atalanta’s, die zich daar te goed deden op de bloeiende speerdistels (Tolman). Bij elkaar waren het zeker 7500 exemplaren. De volgende dag was
168
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
het aantal niets geminderd. Op 2 september, toen de speerdistels uitgebloeid waren, werden wat minder vlinders gezien. 21 september werden over de hele lengte van de dijk nog slechts 8 exemplaren geteld, 2 oktober nog maar twee.
Een andere concentratie, stellig even indrukwekkend, zag Bogaard 5 september in een boomgaard te Hendrik-Ido- Ambacht. Daar waren toen zeker 1000 Atalan¬ ta’s op het afgevallen fruit afgekomen. Natuurlijk worden dergelijke toevallige waarnemingen bij het totaal geteld, doch slechts één keer. Ten slotte berusten alle trekwaarnemingen op toeval en het zou naar mijn mening volkomen onjuist zijn de enkele zeer hoge concentraties weg te laten.
Ook in 1959 werden verscheidene exemplaren op licht waargenomen. Op 6. VII, 26. VIII en 14. IX zag Bogaard bij elkaar 4 stuks op zijn lamp. 25. VIII werd te Glimmen één in de vanglamp van de P.D. gevonden (van de Pol), 3. IX één op licht te Dalfsen (Goutbeek), 7. IX om 22 uur en om 22.30 telkens één op de lamp (van Aartsen), 12. IX één te Zwartsluis (Harsevoord), 8.X en 10. X telkens één om 22 uur te Tjerkwerd (G. Mulder). Naar mijn mening te veel waarnemingen om alleen maar aan opgejaagde dieren te denken.
Trek. Ook van de Atalanta kwamen tal van meldingen van waargenomen trek binnen, alle tussen half augustus en half oktober en bijna steeds (maar niet altijd!) duidelijk betrekking hebbend op retourvluchten.
15 augustus. Westenschouwen. Tussen 13 en 15 uur vliegen regelmatig vlin¬ ders uit zee dwars over het strand recht naar de duinen, in totaal ongeveer 20 stuks (van de Vrie).
22 augustus. Callantsoog. 20, vliegrichting ZO. Enkele dagen later weer een paar groepjes van 10 tot 20 (H. Huishof).
1 september. De Beer. 16 stuks, afzonderlijk vliegend zonder rusten langs de duinenrij, dan dwars door de duinen en verder over het slik, richting ZO. (J. van der Made).
Andere waarneming, dezelfde datum en plaats. Tussen 9 en 14 uur kwamen 40 stuks voorbij, constant ZO vliegend, maar één pal NNW (R. Vis).
6 september, a. Oude Mirdumerklif. Ongeveer 75 stuks kwamen recht op het klif af vanuit de Noordoost-polder (vlogen dus naar NW!). Zodra ze de wal bereikten, volgden ze zonder uitzondering de kustlijn in westelijke richting op de hoogte van het klif. Meest verse exemplaren, tempo 1 à 2 per minuut (G. Dijk¬ stra).
b. Weesp één, Hilversum twee, richting ZO, snelheid 20, resp. 23 km/u (F. Bink).
8 september. Wilp, trek van 160 stuks, richting ZW, met een snelheid van ruim 30 km/u ongeveer twee m boven de grond vliegend (Leffef).
9 september. Tussen Hoorn en Volendam, enige km uit de kust, 10 m hoog, enige exemplaren in Z richting vliegend (Wijsman). De volgende dag ten Z van Marken twee exemplaren evenwijdig aan de kust 2 m boven de waterspiegel vliegend.
15 september. Op de Knardijk bij het gemaal Rovinck 5 Atalanta’s zeer snel langs het water vliegend in de richting van Harderwijk, dus naar het ZO (A. van Beek).
TREKVLINDERS IN 1959
169
23 september. Tussen Lottum en Blerick 27 exemplaren binnen een uur (13 — 14 uur), richting ZW, vrij snel vliegend (Vlug).
28 september. Leidschendam, twee stuks laag vliegend over weiland, richting ZW (Th. van Blokland) .
14 oktober. Vaartocht Hollands Diep — Haringvliet. Tussen Moerdijk en Stellendam werden van 10.30 tot 15.30 regelmatig afzonderlijk in zuidelijke richting vliegende Atalanta’s gezien, 2 tot 5 m boven het wateroppervlak. Zie P. Nijhoff, De Levende Natuur 62 : 264, 1959. De auteur berekent, dat enige duizenden vlinders aan deze trek over een breed front deelgenomen moeten hebben.
Merken. 30 augustus werden te Leidschendam twee stuks gemerkt met wit op de rechter voorvleugel; niet terug gezien (Th. van Blokland).
Op 5 september was in Meijendel geen enkel exemplaar te zien, maar de vol¬ gende dag telde van Tol er 75. Hiervan werden er 69 gemerkt door een klein stukje uit de vleugelrand te knippen. Geen enkel werd terug gezien.
Totaal aantal waarnemingen: 22087, het hoogste aantal sinds in 1947 de Atalanta’s voor het eerst nauwkeurig geteld werden. (Tot nog toe was 1950 het hoogst met 13738. Ook zonder de Knardijk-concentratie zou 1959 dus een recordjaar geworden zijn!).
10. Vanessa cardui L. In mei werden slechts drie exemplaren gezien, twee op de llde te Zevenhuizen en te Zoetermeer (Th. van Blokland) en één op de 30ste. Op 12 dagen van juni werden Distelvlinders gemeld, steeds in weinig exemplaren (hoogste dagtotaal vier!). Ook in juli bleef de vlinder schaars. Alleen op de 23ste kwam het totaal op 18. Afgevlogen dieren werden nog tot 1 augustus gemeld, maar ook werden al verse gezien, voor het eerst op 23 juli.
De hele verdere zomer bleef cardui zeldzaam, in scherpe tegenstelling tot 1958. Geen enkele dag (met één enkele opvallende uitzondering) kwam het totaal tot 10 stuks. Toch is er ook in 1959 weer een zwakke tweede generatie geweest. Eind september en in oktober werden op verschillende plaatsen verse exemplaren opge¬ merkt. De slotdatum was 17 oktober, toen Vestergaard nog een Distelvlinder te Rotterdam zag, maar uit de drie noordelijke provincies heb ik na 15 september al geen enkele waarneming meer.
Trek. De enige dag met een hoger totaal was 30 september, toen Leffef bij Apeldoorn een migratie van cardui s waarnam van ongeveer 35 exemplaren, die in 23 minuten in ZO-richting voorbijtrokken met een snelheid van ±25 km/u. Wel een unieke waarneming in een jaar, dat de vlinder zo schaars was!
Totaal aantal waarnemingen: 407. Na het zeer hoge totaal van 1958 lijkt dat weinig, maar in feite is dit aantal zeker niet opvallend laag.
11. Issoria lathonia L. "Het eerste exemplaar in het binnenland werd 21 april te Almelo gezien (Pezie). Op 26 april werden 7 verse Paarlmoervlinders te Rijssen gesignaleerd. In mei kwamen daar slechts 3 bij: op de 14de één te Soest en op de 21ste twee afgevlogen dieren te Rijssen. Ook juni leverde niet meer dan drie meldingen op, op de 2de (Almelo), de 7de (Rotterdam) en de 20ste (Amsterdam). In juli komen eindelijk wat meer waarnemingen (32 stuks op 15 verschillende data). Augustus wordt weer iets beter, al is het hoogste dag¬ totaal toch slechts 13 (op de 15de). In september komt niet veel verandering:
170
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
waarnemingen op 19 verschillende data met maxima van 10 (op de 13de) en 18 (op de 20ste). Begin oktober wordt de vlinder nog op enkele plaatsen gezien, maar na de 6de volgt nog slechts één opgave van een lathonia te Stein op de 24ste.
Niettegenstaande de zeer warme zomer blijken de omstandigheden om on¬ verklaarbare redenen toch niet biezonder gunstig voor de soort geweest te zijn. Er is niet de minste overeenstemming met de resultaten van 1947 te ontdekken.
[In het duingebied daarentegen heeft de soort het veel beter gedaan. Van half april (eerste waarneming 11 april 6 verse exemplaren in de Amsterdamse Waterleidingduinen) tot begin september hebben we een vrijwel ononderbroken serie data met totalen van 78 op 7.VI, 80 op 14.VI, 129 op 21. VI. In juli en augustus blijkt de vlinder hier veel schaarser te zijn, maar op 6. IX worden weer 72 stuks geteld. Daarna daalt het aantal sterk. De slotdatum is in dit biotoop 15 oktober met 4 afgevlogen lathonia s in de Kennemerduinen. J
Vindplaatsen. Lbg.: Gronsveld, Cadier, Gulpen, Chèvremont, Stein, Melick, Colmond. N.B.: Vessem, Dreumel, Drunen. Zl.: Clinge, Wissekerke. Z.H.: Melissant, Middelharnis, Sliedrecht, Rotterdam, Delft. N.H.: Aalsmeer, Schiphol, Sloten, Amsterdam, Wormerveer, Beemster, Oosthuizen, Hoorn, Noord- Scharwoude, Wognum, Naarden. Utr.: Soest, Amersfoort, Doorn, Remmerden. Gdl. : Bennekom, Apeldoorn, Harderwijk, Nijmegen, Malden, Hatert. Ov.: Rijs- sen, Almelo, Steenwijkerwold. Dr.: Havelte, Oosterhesselen, Donderen. Fr.: Nije- trijne, Bakkeveen, Tietjerk.
Totaal aantal waarnemingen: 185, heel matig dus. (In 1947: 3131!)
[Het totaal van het betrekkelijk beperkte duingebied was 1025.}
12. Lysandra coridon Poda. Op 12 augustus ving van Aartsen te Cadier en Keer een J1. Sogeler ving op 15, 16, 17 en 18 augustus te Chèvremont in totaal 22 $ en 6 $ $ . Tenslotte ving Leffef op 12 september nog een afge- vlogen cf te Cadier en Keer, waardoor het jaartotaal 30 exemplaren werd, het hoogste dat tot nog toe genoteerd kon worden.
13. Acherontia atropos L. Begin juli werd een ontschubd exemplaar bij een bijenvolk in de Noordoost-polder bij Kuinre gevonden (Tolman) en 18 juli zat een Doodshoofdvlinder tegen een paal te Nieuw-Helvoet (Vroegindeweij). Op 1 augustus werd er één te Wilhelminadorp gevonden, 13 augustus één te Kapelle, 17 augustus één te Cothen, de 31ste één te Den Haag. In september en oktober werden verse exemplaren gezien of gekweekt uit gevonden poppen. De laatste atropos werd buiten aangetroffen te Schoondijke op 10 oktober.
Rupsen werden nogal gevonden in augustus en september, de laatste op 26. IX te Huissen-Gdl., terwijl eind augustus en in september en oktober ook een aantal poppen werden aangetroffen.
Vindplaatsen (alle stadia). Lbg.: Gulpen, Stein, Montfort, Roer¬ mond. N.B.: Sint Michielsgestel, Waalwijk. ZL: Schoondijke, Baarland, Goes, Wilhelminadorp, Kortgene, Domburg. Z.H.: Herkingen, Nieuw-Helvoet, Oost- voorne, Dubbeldam, Zevenhuizen, Den Haag. N.H.: Zaandam, Oost-Graftdijk, Beemster, Oosthuizen, Westwoud, Naarden. Utr.: Baarn, Hamersveld, Cothen. Gdl.: Huissen, Apeldoorn, Zuuk (Epe). Ov.: Vasse, Raalte, Schoonheeten, Zwart-
TREKVLINDERS IN 1959
171
sluis, Geldringen (Steenwijk). Noordoost-polder: bij Kuinre. Fr.: Oldeberkoop, Terschelling.
Totaal aantal waarnemingen: 22 vlinders, 20 rupsen, 17 pop¬ pen. Voor deze soort ongetwijfeld geen slecht jaar.
14. Herse convolvuli L. 4 juli werd het eerste exemplaar te Schelluinen gevangen (Slob), 8 juli volgde er één te Melissant, 29- VII weer één. te Oost- kapelle, terwijl 30 juli en 4 augustus telkens een afgevlogen Windepijlstaart te Marknesse werd gevangen. Dan volgen enige vangsten in september, meest mooie gave exemplaren, en een paar in oktober. Het laatste exemplaar werd buiten op 21.X te Hamersveld gevonden (Kuyten), terwijl 28 oktober nog een uit de pop kwam van een begin september te Gulpen aangetroffen rups. Bovendien werden nog enkele andere rupsen gevonden.
Vindplaatsen (alle stadia). Lbg.: Gulpen, Montfort. N.B.: Nuenen. ZL: Valkenisse, Koudekerke, Oostkapelle. Z.H.: Melissant, Goeree, Oostvoorne, Dordrecht, Rotterdam, Schelluinen. Utr.: Hamersveld. Ov.: Markelo. Noordoost- polder: Marknesse.
Totaal aantal waarnemingen: 17 vlinders en 4 rupsen, iets beter dan in 1958, maar toch een zwak seizoen voor deze soort.
15. Macroglossum stellatarum L. De eerste waarnemingen kwamen pas na half juni. De 18de zag Caron een Kolibrievlinder te Hilversum, de 29de werd er een gezien te Herkingen (Huisman) en een te Soest (Tolman). Na 4 juli begint een serie data, die alleen met enkele hiaten in augustus overigens vrijwel zonder onderbrekingen doorloopt tot 21 oktober. Er zijn duidelijk twee perioden van maxima, de eerste van 15 tot 26 juli, de tweede van 11 september tot 3 oktober. Zij markeren de top van de immigranten (die dus laat kwamen) en de daaruit voortgekomen generatie. De hoogste dagtotalen van buiten waargenomen vlinders waren 19 juli met 28 stuks en 15 september met 22.
Er zijn plaatselijk althans grote aantallen rupsen geweest. Rudy Kuiters ver¬ zamelde er op verschillende dagen tussen 26 juli en 13 augustus langs de Rijn tussen Rhenen en Wijk bij Duurstede 222, die van 21.VIII tot 21. IX 178 vlin¬ ders leverden. Terwijl een deel volkomen normaal was, waren er ook een aan¬ tal, die, hoewel ze er normaal uitzagen, niet in staat waren te vliegen. ,,Als ik ze de lucht in gooide, vielen ze als een blad naar beneden. Ik zette ze dan tegen een muur, waar ze dagen lang bleven zitten.” Blijkbaar een degeneratieverschijnsel van de in ons land geboren vlinders. 110 exemplaren werden gemerkt, waarvan geen enkel werd teruggezien.
Ook aan de Oosterringdijk ( Amsterdam- Watergraafsmeer) werden tussen eind juli en 1 1 augustus tientallen rupsen gevonden in alle stadia van zeer klein tot vol¬ wassen (Wolschrijn, Wagenaar). De eerste vlinders daarvan kwamen eind augustus te voorschijn.
Het is mogelijk, dat enkele van de late vlinders tot een tweede generatie be¬ hoord hebben, maar deze is dan in elk geval weer zwak geweest. Opnieuw blijkt, dat alleen een sterke immigratie een behoorlijke Nederlandse generatie kan op¬ leveren. De hier geboren vlinders zijn daartoe niet in staat, zelfs niet in een zomer als 1959!
Uit alle provincies kwamen waarnemingen binnen, zodat stellatarum wel over
172
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. i960
het hele land verbreid is geweest. Alleen van de waddeneilanden bezit ik geen gegevens.
Het viel mij op, dat de vlinder veel vroeger actief is dan de echte dagvlinders. Op 16 september zag ik er ’s morgens om 7.45 één prachtig voor de bloeiende Petunia’s op mijn veranda zweven. Maar nog vroeger was er een, die 14 oktober om 6.45 op kamperfoelie in een tuin te Harderwijk vloog (A. van Beek).
Totaal aantal waarnemingen: 514, een uitstekend jaar na zes slechte! (Maar 2037 in 1947).
16. Lithosia quadra L. Deze soort werd van 27 juni tot 13 augustus op ver¬ schillende plaatsen gezien, niet alleen op de Veluwe (waar hij ongetwijfeld in¬ heems is), maar ook op plaatsen, waarvan we tot nog toe geen enkele melding bezaten. Het aantal was overigens niet groot. Het maximum van één dag was slechts 7 (29 juni en 2 juli).
Vindplaatsen. Lbg.: Stein (1 op 2 juli). N.B.: Oisterwijk (J1 en $ op 10 juli). Z.H.: Hendrik-Ido- Ambacht (vers <ƒ op 13. VI), Leidschendam (1 cf op 16. VII). Utr.: Zeist (twee exemplaren op 11 en 12. VII). Gdh: Hoender- lo (19 exemplaren van 27. VI tot 2. VII), Wiessel (drie exemplaren op 13. VIII), Vierhouten (1 op 29- VII). Gr.: Glimmen (1 en 1 $ op 8 en 9. VII op de P.D.-lamp).
Totaal aantal waarnemingen: 33, vrij matig dus.
17. Agrotis ypsilon Hufnagel. De soort verscheen reeds vroeg in 1959. Tussen 17 en 29 april werden op 6 verschillende data even zoveel exemplaren ge¬ zien, waarvan 4 te Stein (Pater Munsters) en 2 te Oostvoorne (Vestergaard). Bijna al deze dieren waren afgevlogen. In mei werd ypsilon op 22 verschillende data gemeld, in totaal al 75 exemplaren, waarvan 14 op de 25ste. Ook van deze exemplaren was het gros afgevlogen tot zeer afgevlogen. Maar van twee wordt opgegeven, dat ze „goed” waren, en één werd zelfs gekwalificeerd als „vers”. Zoals we al in het vorige verslag gezien hebben, kunnen enkele rupsen onder gunstige omstandigheden de winter doorkomen, wat het voorkomen van verse vlinders in het voorjaar dus kan verklaren. In juni beginnen zulke exemplaren meer te verschijnen, al worden afgevlogen vlinders nog tot half juli gemeld. Het aantal begint nu ook geleidelijk aan te stijgen. Op 27. VI telt Leffef te Hoender- lo niet minder dan 83 stuks en op zijn lamp te Apeldoorn nog 15. Vrijwel zonder onderbreking volgen de data met waarnemingen elkaar nu op tot begin no¬ vember en vaak met heel goede aantallen: 43 op 7.VII, 89 op 18. VII. 95 op 6. VIII, 92 op 10. IX, 32 op 24.IX, 25 op 3.X. En daarna blijft het totaal alle dagen onder de 10. Op 3 november ziet van Wisselingh nog een ypsilon te Aerdenhout, terwijl Leffef de laatste 11 december te Apeldoorn op licht krijgt, waarmee een voortreffelijk seizoen werd besloten. Met uitzondering van Fries¬ land kreeg ik opgaven uit alle provincies.
Totaal aantal waarnemingen: 2842, het hoogste aantal, dat tot nu toe genoteerd kon worden.
18. Spaelotis ravida Brahm. Te Oosterhout, reeds enige jaren een vaste vindplaats voor deze soort, werden van 21 juni tot 27 juli 13 exemplaren ge¬ vangen (C. V. Lettow). Verder meldt J. v. D. Weerd een exemplaar, dat
TREKVLINDERS IN 1959
173
5 augustus te Rotterdam werd aangetroffen. Totaal dus 14 stuks, iets minder dan in 1958.
19. Peridroma saucia Hb. Het eerste exemplaar werd 24 juni te Stein ge¬ vangen, gevolgd door een tweede op 10 juli te Valkenisse op Walcheren. Augus¬ tus leverde vier stuks op, die op 3, 21 en 24. VIII te Nuenen, Melissant en Mont- fort op de lamp kwamen. Als altijd was september de beste maand voor de soort: 8 data met 23 saucia s. Daar kwamen nog enkele vangsten bij op 3 en 5 oktober, alle in het zuiden van het land.
Vindplaatsen. Lbg.: Gronsveld, Stein, Montfort. N. B.: Nuenen, Box¬ meer. Zl.: Valkenisse, Oostkapelle, Domburg. Z.H.: Melissant, Goeree, Oost- voorne, Rotterdam. N.H.: Amsterdam, Heemskerk. Ov.: Almelo.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 33, minder dan in 1958, een middelmatig resultaat.
20. Mythimna albipuncta F. Wat met deze soort gaande is, begrijp ik niet.
Slechts vier exemplaren werden door de waarnemers gemeld: 6 juli één te Rot¬ terdam, 4 augustus de tweede te Voorthuizen (beide door Minnaard) en 10 augustus vier op licht te Almelo (Pezie). (Het maximum is 225 in 1949).
Ten zuiden van de grote rivieren was de soort over het algemeen ook niet sterk vertegenwoordigd. Huisman zag te Melissant slechts twee stuks. Van Wisselingh ving te Epen tussen 10 juli en 17 augustus op licht en stroop maar 3 stuks. Alleen Maassen meldt de soort van Montfort als zeer talrijk.
21. Mythimna 1. album L. Deze soort heeft het heel wat beter gedaan dan de vorige, maar het gebied, waar hij werd waargenomen, was zeer beperkt: met uitzondering van één vindplaats in Noord-Brabant werd hij uitsluitend in het zui¬ den en midden van Limburg gezien.
Juni leverde drie meldingen op met in totaal vier exemplaren (op 5, 21 en 26. VI). In juli werd één afgevlogen vlinder op de 25ste te Heerlen gevangen (Maessens). De tweede generatie begon 19 augustus te verschijnen (eerste exem¬ plaar te Montfort) en bleef zonder onderbreking doorvliegen tot 27 september (laatste exemplaar te Brunssum, Maessens). Het dagtotaal was niet hoog (maxi¬ mum zeven op 6. IX en op 22. IX), maar doordat de vlinder op veel dagen werd waargenomen, was de totaaltelling zeer bevredigend.
Vindplaatsen. Lbg. : Gronsveld, Heerlerbaan, Heerlen, Brunssum, Stein, Montfort, Steyl, Tegelen, Blerick. N.B.: ’s-Hertogenbosch.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 81, een uitste¬ kend resultaat na de drie zeer magere jaren, die aan 1959 voorafgingen.
22. Chloridea peltigera Schiff. Eén exemplaar op 22 augustus te Oostvoorne (mededeling van Lucas).
23. Xylena exsoleta L. Op 23 maart werd een exemplaar op Texel op licht gevangen (F. Bink), terwijl Leffef 7 december een vers $ te Apeldoorn ving. Van deze rariteit voor onze fauna (het hoogste aantal in één seizoen is nog altijd slechts vier!) werden dus maar twee exemplaren opgemerkt.
24. Hoplodrina ambigu a Schiff. Ook deze soort herstelde zich op verrassen¬ de wijze. Van de eerste generatie werden van 23 mei tot 4 juni 13 stuks te Oost¬ voorne gezien (Vestergaard). De tweede daarentegen werd van 5 augustus tot 19 september op diverse plaatsen waargenomen, maar uitsluitend in het zuiden
174
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
van het land. Plaatselijk moet deze generatie zelfs talrijk geweest zijn, want op 22 augustus telde Huisman te Ouddorp niet minder dan 50 exemplaren. Die zelfde dag werden er te Oostvoorne 11 gezien. In Limburg echter werd ambigua steeds sporadisch gevangen.
Vindplaatsen. Lbg.: Brunssum, Stein, Montfort. Z. H.: Melissant, Goeree, Ouddorp, Oostvoorne.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 205, zodat 1959 tot de zeer goede jaren voor deze soort gerekend moet worden, al was het ver¬ spreidingsgebied dan blijkbaar ook klein.
25. Laphygma exigua Hb. Slechts twee exemplaren werden dit jaar gezien: het eerste, volkomen vers, op 9 augustus te Swalmen (Ottenheijm), het tweede, ook een gaaf exemplaar, 14 oktober te Zeist (Gorter).
26. Syngrapha interrogationis L. Deze soort is ongetwijfeld de verrassing van het seizoen-1959 geworden, daar niet minder dan vier exemplaren op even zoveel verschillende plaatsen werden gevangen. Het eerste ving Uilenbroek 31 juli te Katwijk aan Zee op licht, het tweede werd 1 augustus te Leiden ge¬ vangen (J. Kroon), het derde dezelfde avond te Oostvoorne (Vestergaard) en het vierde, een gaaf $ , 8 augustus door Gorter te Zeist.
Het is wel opvallend, dat op één uitzondering na alle nu bekende exemplaren in het kustgebied werden aangetroffen. Het schijnt, dat zich bij deze soort de laatste jaren een sterkere neiging tot trekken (of zwerven) heeft ontwikkeld, want ook in Engeland zijn nu verschillende malen enkele exemplaren ver van hun normale verspreidingsgebied gevangen.
27. Chrysaspidea bractea Schiff. Op 3 juli, ’s avonds om 11.20, was Bo¬ gaard zo fortuinlijk het tweede uit ons land bekende exemplaar op zijn vanglamp te Hendrik-Ido-Ambacht te zien verschijnen, ongetwijfeld een van de allerbeste vangsten van het seizoen.
28. Autographa confusa Stephens. Op 4 en 8 juli werd door Maassen tel¬ kens een vers exemplaar te Montfort gevangen. De volgende generatie verscheen pas weer in september. Op 7. IX ving Maessens een confusa te Brunssum, 25 en 26. IX werd weer telkens één te Montfort gevangen en 27. IX ving Vlug twee stuks te Zeist. Totaal dus 7 exemplaren, geen slecht resultaat na een onderbreking van twee jaar.
29. Autographa gamma L. Op 25 april werd de eerste Gamma-uil te Stein op licht gevangen (Pater Munsters) en al dadelijk begint daarmee de goed aan¬ eensluitende serie data, hoewel het dagtotaal aanvankelijk zeer laag bleef.
Al heel vroeg werden verse exemplaren gevonden, in april één te Almelo (Pezie), 7 mei een pas uitgekomen $ te Amsterdam (Ramaker), 13 mei één in de Beemster enz. Dit is verklaarbaar door de vondsten van overwinterde rupsen in het voorjaar: 18 maart 5 onder glas op bloemkool in de Beemster (P. DE Vries), 10. IV een rups op brandnetel te Ouderkerk-N.H., die 10. V de vlinder leverde (Degenhardt), 14.IV een halfwas rups te Apeldoorn (Leffef).
Begin juni begint het aantal gamma’s in ons land toe te nemen. Op de 6de hebben we al een dagtotaal van 58 stuks. Dan zakt het weer, maar 18. VI be¬ reiken we opnieuw dit getal. 2 2. VI wordt het 198 en de volgende dag zelfs 272. Op 4 juli schiet het omhoog tot 425, 9 juli tot 802 en 18. VII zelfs tot 1698.
TREKVLINDERS IN 1959
175
Afgezien van een paar sterke concentraties (minstens 2000 op 13 augustus langs de IJselmeerdijk bij Durgerdam, Wagenaar; zeker 35000 langs de Knardijk op 18. VIII, Tolman), blijft augustus ook verder voorlopig goed. Op de 20ste wor¬ den er 1144 geteld, op de 23ste 1073. Maar het vreemde is, dat daarna een daling inzet, die steeds sterker wordt en niet meer door een nieuwe stijging wordt ge¬ volgd, zoals we dat toch meermalen in de herfst hebben waargenomen. Op 5 september worden nog 657 gamma’s geteld, de 10de maar 382, de 13de 134. En daarna komt het dagtotaal geen enkele dag meer boven de 100. Oktober is ronduit slecht, vooral in de tweede helft, toen met uitzondering van de 23ste (11 stuks) geen enkele dag meer tot 10 stuks kwam. Toch werd de vlinder nog op
9 dagen in november gezien en zelfs nog op 4 in december. De slotdatum was dit jaar 23. XII, toen Peerdeman nog een gamma buiten zag vliegen.
Wat de concentratie op de Knardijk betreft, zowel op 18 als op 19. VIII was die enorm. Per 10 m telde Tolman gemiddeld 15 stuks, wat een totaal van 37500 zou opleveren. In de totaaltelling is eenmaal 35000 gerekend. Het was wel jam¬ mer, dat we niet elke dag een goede waarnemer op deze dijk hadden, die het verloop van de Atalanta- en Gamma-concentraties nauwkeurig had kunnen vol¬ gen.
Een op 15 juli te Rotterdam gevangen vrij gaaf $ legde eieren, waaruit van
10 tot 16. VIII 49 vlinders gekweekt werden (Elfferich). Het is natuurlijk moei¬ lijk uit te maken, of dit $ een late immigrante was of tot een in Nederland geboren generatie behoorde. Dezelfde waarnemer kweekte 17 oktober een $ uit een gevonden pop, dat na korte tijd 120 (onbevruchte) eieren legde. Dit wijst er dus op, dat ook in de herfst uitgekomen vlinders niet eerst overwinteren, maar zich onmiddellijk (kunnen) voortplanten.
Trek. Op 15 juli zag Leffef een migratie van Gamma-uilen, zeker een 1000 exemplaren, die snel en laag in westelijke richting over de heide vlogen. Trek van deze soort overdag is heel weinig waargenomen.
Merken. Op 9 juli merkte Th. van Blokland te Leidschendam 6 gamma’s door op de rechter voorvleugel een witte streep in de richting van de anderen aan te brengen. Geen enkele hiervan werd terug gezien. Zie ook bij de Sum¬ mary!
(Mag ik er nog eens aan herinneren, dat afgesproken is, dat in Nederland met oranje kleur gemerkt zou worden, zodat we bij een eventueel terug van¬ gen in elk geval kunnen zien, in welk land het dier gemerkt werd?).
Totaal aantal waarnemingen: 73714, een goed jaar dus, maar beslist geen recordjaar.
30. Nycterosea obstipata F. 9 juli werd een afgevlogen te Heerlerbaan
gevangen (Lukkien), op 8, 20 en 23 augustus ving Bogaard twee gave ç? <$ en een $ te Hendrik-Ido- Ambacht, 13 augustus kwam een exemplaar te Epen op licht (van Wisselingh), 23 september een <$ te Apeldoorn (Leffef) en 15 oktober het laatste exemplaar te Aalten (van Galen). Totaal dus 7 stuks, wat voor deze soort een goed jaar betekent.
31. Nomophila noctuella Schiff. Het eerste exemplaar werd 26 april in het Amsterdamse Bos op licht gevangen (Küchlein). In mei werd de soort op 10 verschillende data gemeld, steeds in kleine aantallen (hoogste dagtotaal 5 op de
176
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. i960
9de) en voor zover het erbij vermeid werd, steeds in afgevlogen exemplaren. Juni leverde betrekkelijk weinig waarnemingen op: slechts 6 data, verspreid over de hele maand, met een hoogste aantal van 6 op de 25ste. In de drie volgende maanden, juli, augustus en september, zijn er maar weinig dagen, dat geen enkel exemplaar gemeld werd. Blijkbaar was noctuella toen constant in het land aan¬ wezig. De dagtotalen beginnen nu ook geleidelijk aan wat op te lopen: 14 op 7. VII, 23 op 4. VIII, 35 op 7. VIII. Een week later vond plotseling een enorme invasie op Terschelling plaats. Op 13. VIII zag G. Dijkstra op de Landerumer- heide geen enkel exemplaar. Die avond kwam er één op de lamp af. Maar de volgende dag vlogen de noctuella s overal op de heide op. Op een korte wandeling werden er 70 geteld. Er waren er duizenden, volgens een zeer voorzichtige schat¬ ting minstens 7000. Na 13. VIII heeft de heer Dijkstra niet meer gelicht, omdat de nachten te koud waren met veel nevel. Het verdere verloop van deze invasie is dus niet bekend. Dat we hier met een migratie te doen hebben, behoeft niet betwijfeld te worden.
Op 22. VIII werden nog 73 stuks gemeld, waarvan alleen te Ouddorp al 50 (Huisman). Daarna verminderen de dagelijkse totalen sterk en zijn dagen van meer dan 10 uitzondering. Maar 25 september komen we plotseling weer tot 84 en 3 oktober tot 59. Op 14 oktober bereiken we zelfs een nieuwe top met 353 stuks. Op deze avond en nacht telde van Aartsen op het vangscherm te Heems¬ kerk niet minder dan 350 noctuella s. Merkwaardig genoeg was dit vrijwel de enige vlindersoort, die op het licht afkwam. Ongetwijfeld hebben we ook hier met een migratie te doen gehad.
De rest van oktober leverde nog verschillende waarnemingen op (o.a. nog 13 op de 16de), terwijl het laatste exemplaar 3 november werd aangetroffen, weer door van Aartsen te Heemskerk.
Vindplaatsen. Lbg. : Gronsveld, Stein, Wellerlooy. N.B.: Nuenen, ’s-Her- togenbosch. ZL: Clinge, Hulst, Wemeldinge, Valkenisse, Oostkapelle, Westka¬ pelle, Domburg. Z.H.: Melissant, Goeree, Ouddorp, Oostvoorne, Sliedrecht, Hen- dnk-Ido- Ambacht, Rotterdam, Nieuwkoop. N.H.: Amsterdam, Halfweg, Water¬ leidingduinen, Kennemerduinen, IJmuiden, Heemskerk, Hoorn, Hilversum. Utr.: Amerongen. Gld.: Nunspeet, Vaassen, Apeldoorn, Imbosch, Korenburgerveen, Winterswijk. Gr.: Groningen. Fr.: Tjerkwerd, Terschelling.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 8439, wat na¬ tuurlijk een record is.
32. Pyrausta martialis Guenée. Ook deze Pyralide zorgde voor een aange¬ name verrassing. Het eerste exemplaar was een afgevlogen dier, dat 9 juli te Oost¬ voorne gevangen werd. In de tweede helft van deze maand kwamen daar nog enkele meldingen bij op verschillende plaatsen in het westen van het land, steeds in klein aantal. Augustus bracht weinig verandering, op zijn hoogst drie stuks per dag en slechts op 7 data van de maand. September werd echter veel beter: waar¬ nemingen op 18 verschillende dagen, op de 8ste zelfs 21 stuks. Deze kwamen alle te Heemskerk op de lamp op een nogal eigenaardige manier: 5 om 21.15, tot 23.10 niets, toen 6 tegelijk, daarna weer niets tot 0.30, de overige verspreid na dat uur (van Aartsen). Dat wekt wel het idee van een aan de gang zijnde trek. Ongeveer hetzelfde gebeurde 2 5. IX, toen te Melissant 25 stuks op licht werden
TREK VLINDERS IN 1959
177
gevangen (Huisman). Met 4 exemplaren van Heemskerk werd dat een dagtotaal van 29, een tot nog toe in ons land ongekend aantal voor deze soort. Daarna daal¬ de het aantal echter, hoewel op 3 oktober toch nog 7 stuks geteld werden op twee verschillende plaatsen. De laatste waarneming dateert van 16 oktober te Rotterdam (Lucas).
De wijze van voorkomen lijkt dus wel wat op die van Colias crocea en van Peridroma saucia. Hopelijk zullen langzamerhand meer waarnemers de soort leren onderscheiden, zoals dat nu al met Nom. nöctuella het geval is, zodat we dan een beter inzicht krijgen in de betrekking van deze soort tot onze fauna.
Vindplaatsen. Lbg.: Stein. Zl.: Clinge, Valkenisse, Oostkapelle. Z.H.: Melissant, Goeree, Ouddorp, Oostvoorne, Rotterdam. N.H.: Amsterdam, Half¬ weg, Heemskerk, Hoorn, Bussum.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 162, natuurlijk een record.
33. Plutella maculipennis Curtis. Deze soort is beslist veel schaarser geweest dan in 1958. De eerste werd 22 april in de Beemster gezien (P. de Vries). Mei leverde slechts twee waarnemingen op, op de 9de en op de 17de. In juni werd de vlinder op niet meer dan 8 data gemeld, 1 à 2 per dag. Juli was de beste maand met 14 verschillende data, maar het hoogste dagtotaal was slechts 7 op de 20ste. Augustus was al weer veel minder: slechts 4 data met zeer lage aan¬ tallen. In september werd één maculipennis op de eerste te Hoorn gevangen en in oktober ook één op de derde te Oostvoorne.
Vindplaatsen. ZL: Clinge. Z.H.: Oostvoorne, Rotterdam. N.H.: Am¬ sterdam, Overveen, Hoorn. Gld.: Vaassen, Winterswijk.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 59-
Van de ook in het vorige verslag genoemde Tortrix vïrïdana L. werden te Hoorn weer opvallend veel exemplaren gevangen: 159 stuks tussen 23 juni en 6 juli. Ook te Schelluinen is de vlinder talrijk op de lamp gekomen volgens mede¬ deling van Slob. Dat de soort hier indigeen zou zijn is minsten^ even onwaar¬ schijnlijk als te Hoorn.
Conclusie. Een jaar, dat niet geheel aan de verwachtingen beantwoordde, maar dat toch wel veel interessante gegevens opgeleverd heeft.
Summary
The twentieth report on migrating Lepidoptera in Holland for the year 1959 contains the following particulars:
1. Graphium podalirius L. One specimen on September 7th in the province of Gelderland.
2, 3, 4. Pieris napi L., P. rapae L., P. brassicae L. Several flights of Whites were observed, one in the beginning of May, one in June, eight in July, one in August, and one in September. The greater part of them consisted of P. rapae , mixed with a few P. brassicae, but on one occasion P. napi was also found among them. One flight was in an eastern direction, three SE., one SW., two W., one NNE., and one NE.
178
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
[On August 22nd Dr. Korringa observed from a train a strong migration of many thousands of Whites west of Krefeld, between 8.15 and 8.30 a.m., flying parallel to the railway in a western direction.]
5. Pontia daplidice L. One specimen in the south of Dutch Limburg.
6. Leptidea sinapis L. One specimen, in the same district as the former species.
7. Colias hyale L. A few specimens of the first generation. The summer brood started on July 4th and the butterfly was present till October 17th. Total number 628, no doubt an excellent season for this species.
8. Colias crocea Fourcroy. First date June l4t'h, last November 3rd. Total number 190, certainly not much for such a hot season.
9. Vanessa atalanta L. A few specimens already by the end of February and in the beginning of March during exceptionally fine weather. Last specimen on November 21st. Total number 22087, the highest ever observed.
Between August 15th and October 14th several migrations were observed, one of even 160 specimens. Almost all were flying in a southward direction, but on September 6th a migration was observed which started in a northwestern direction and on reaching the north coast of the IJselmeer veered to a western direction.
10. Vanessa cardui L. Only a few in May, throughout the summer rather scarce; total number 407, not bad for this species. On September 30th a mi¬ gration of about 35 specimens was observed flying in south-eastern direction.
11. Issoria lathonia L. Observed from April 21st till October 24th. Notwith¬ standing the very sunny summer only 185 specimens were counted, a very mo¬ derate number, especially when compared with that of 1947: 3131.
12. Lysandra coridon Poda. Only observed in the south of Dutch Limburg. Total number 30 specimens, the highest ever obtained in the Netherlands.
13. Acherontia atropos L. 22 moths, 20 caterpillars and 17 chrysalids, certainly not a bad result.
14. Herse convolvuli L. A few in July, one in August, the others in the autumn. 17 moths and 4 caterpillars, a very mediocre result.
15. Macro glos sum stellatarum L. Observed between June 18 th and October 21st. Total number 514, an excellent result after six bad years in succession, but again much lower than the number of 1947 (2037).
16. Litho sia quadra L. 33 specimens, rather mediocre.
17. Agrotis ypsilon Hufn. Observed from April 17th till December 11th. Total number 2842, a very good season for this species.
18. Spaelotis ravida Brahm. 14 specimens, 13 of which in a locality, where it has been regularly found the last few years.
19. Peridroma saucia Hb. 33 specimens, most of them as usual in September.
20. Mythimna albipuncta F. Only 4 specimens.
21. Mythimna l. album L. 81 specimens, a very good result after three bad years.
22. Chloridea peltigera Schiff. One specimen.
23. Xylena exsoleta L. Only 2 specimens.
24. Hoplodrina ambigua Schiff. 205 specimens, but only in the south of the country, a very good number.
TREKVLINDERS IN 1959
179
25. Laphygma exigua Hb. Only 2 specimens, one in August, the other in Oc¬ tober.
26. Syngrapha interrogations L. The surprise of the season: 4 specimens of this extremely rare species, 3 of them in the western part of the country, the fourth in the centre.
27. Chrysaspidea bract ea Schiff. Again an extraordinarily good capture: on July 3rd the second specimen ever observed in the Netherlands was taken.
28. Autographa confusa Stephens. 7 specimens, not a bad result after two years of complete absence.
29- Autographa gamma L. A few caterpillars in the spring, which had suc¬ cessfully hibernated. Total number 73714, a good year for the species, though already rather early in the season (about September 15th) the moth became decidedly scarce.
On July 15th a migration of about 1000 specimens was observed by day, flying in a western direction.
On August 27th Mr. K. Janssens caught a specimen with a grey-white band on the right fore wing (from costa to inner margin) in the neighbourhood of Antwerp. On July 7th one of the Dutch collaborators had marked six Silver Y Moths, also on the right fore wing, but in a different way, viz. by putting a white line on the wing in the direction of the nervures. It is therefore impossible that the Antwerp specimen belongs to this series of six and I fear that the origin of this moth will again remain a mistery.
30. Nycterosea obstipata F. 7 specimens, for our country a good season.
31. Nomophila noctuella Schiff. Observed from April 26th till October 16th. On August 14th a sudden invasion took place on the island of Terschelling which was estimated on at least 7000 specimens. On October 14th 350 specimens were counted by one collector on his M.V.-lamp. Total number 8439, the highest ever observed in the Netherlands.
32. Pyrausta martialis Guenée. Observed from July 9th till October 16th. 162 specimens, again a number never obtained before.
33. Plutella maculipennis Curtis. Only 59 specimens, a strong contrast to the great numbers observed in 1958.
Summer and autumn were warm and dry. Several species were observed in higher numbers than usual, but in most instances these numbers were considerably lower than in 1947.
APPENDIX : 20 JAAR TREKVLINDERONDERZOEK
Toen wij beschikten over de gegevens van 10 jaar trekvlinderonderzoek, gaf ik een overzicht van de verzamelde waarnemingen. Nu we weer 10 jaar verder zijn, is het wel interessant, opnieuw in tabelvorm de waarnemingen van 20 jaar onderzoek te comprimeren. In de loop van deze periode zijn er tal van nieuwe waarnemers bij gekomen, die in de regel niet beschikken over de gegevens van vroegere jaren, zodat ook zij nu kennis kunnen nemen van de volledige serie resultaten.
In deze 20 jaar hebben we niet te klagen gehad over te weinig variatie in de
180
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
|
1959 j |
- |
- |
- |
628 |
I |
06 1 |
O cOi |
185 |
407 |
22087 |
22 |
r- |
1 |
NP I/O |
3 |
F |
1 |
r<0 rTi |
H |
2842 |
33 |
nf |
NO |
00 |
|
1958 |
.1 : ; |
1 |
1 |
115 |
1 |
2037 |
m |
42 |
12632 |
12128 |
On |
rO |
- |
68 |
i |
nf |
- |
20 |
1 |
1896 |
43 |
16 |
1 |
r- |
|
1957 |
1 |
! |
1 |
t r\ |
1 |
128 |
\T\ |
386 |
198 |
(■CN rC' r- |
CN |
cO |
1 |
34 |
7 r |
1 |
1 |
23 |
1 |
405 |
ON |
o |
CN |
r<0 |
|
1956 |
.1 |
nf |
CN |
Gn |
i |
45 |
CN |
52 |
261 |
1236 |
354 |
CN |
1 |
28 |
62 r |
1 |
1 |
r- m |
1 |
250 |
49 |
NF |
t r\ |
|
|
t/O t/O ON |
1 |
rTi |
r~' |
74 |
i |
66 |
CT> |
120 |
171 |
00 l-~ |
rO |
CN |
1 |
32 |
o rCi cT |
- |
1 |
167 |
- |
00 NT |
.1 |
CN |
ON CN |
|
|
1954 |
1 |
1 |
- |
m |
1 |
ON NO |
CN |
ON |
nf m CN) |
2030 |
- |
NF |
1 |
! 30 |
NT |
- |
1 |
101 |
1 |
47 |
CN |
111 |
44 |
|
|
1953 |
1 |
nf |
132 |
275 |
i |
330 |
ON |
522 |
400 |
3952 |
(N |
26 |
- |
nf |
cfN CN |
! |
1 |
28 |
1 |
NO |
- |
178 |
£TX I |
|
|
1952 |
- |
- |
- |
143 |
i |
m |
O |
228 |
3873 |
6894 |
12 |
NO |
- |
780 |
ui CN CN |
- |
! |
! |
CN |
- |
On nF |
CN |
||
|
1951 |
1 |
Cn |
t/o xn |
1 |
104 |
GN |
r<0 co (N |
CN t/o |
1939 |
00 |
CN |
1 |
30 |
r- NO r<N |
1 |
i |
107 |
1 |
r- |
1 |
OZl |
NO |
||
|
o GN |
- |
o |
00 t/o |
274 |
i |
480 |
nf |
494 |
562 |
13738 |
I/O |
359 |
1 |
NO v\ rCi |
I/O I/O |
1 |
i |
35 |
! |
t/O I/O |
O |
179 |
« |
|
|
On XT' ON |
1 |
1 |
ON |
624 |
1 |
398 |
- |
\r\ CN co |
1308 |
1790 |
23 |
O] |
1 |
125 |
3,104r |
1 |
i |
I/O |
i |
39 |
225 |
NO UN cT> |
||
|
00 nf Gn |
i |
1 |
o c<N CN |
1 |
37 |
1 |
NO NO rfN |
333 |
4233 |
I/O |
o |
1 |
146 |
Vh |
1 |
1 |
(TN |
1 |
22 |
I/O |
45 |
00 |
||
|
1947 |
CN |
NF |
231 |
6609 |
4027 |
3131 |
r- NO CN |
1613° |
NO CN |
r- (N |
- |
2037 |
- |
1 |
1 |
NO |
i |
139 |
1 |
52 |
CCO |
|||
|
1946 |
1 |
1 |
CN |
oTi ON |
1 |
740 |
- |
I/O CN CO |
tb N |
e |
VN |
I/O |
1 |
O XT' I/O |
veel r |
I/O |
1 |
CN |
i |
i/o rCO |
1 |
150 |
NO |
|
|
*r\ NF GN |
1 |
nf |
i r\ VC |
770 |
1 |
860 |
CN |
o ON VN |
tb |
tb |
37 |
76 |
1 |
I/O NO rO |
U4 |
1 |
i |
CN |
1 |
NO |
1 |
CN |
- |
|
|
1944 |
1 |
1 |
- |
265 |
1 |
nf |
- |
32 |
tb G |
8 |
00 |
00 |
1 |
190 |
1 |
1 |
i i |
CN |
1 |
t/O |
1 |
T— 1 |
- |
|
|
1943 |
- |
1 |
1 |
154 |
i |
128 |
1 |
153 |
6 |
tb |
1"- |
34 |
1 |
66 |
- |
On |
1 |
(NO |
1 |
25 |
1 |
- |
- |
|
|
1942 |
1 |
1 |
- |
o o CN |
i |
r- |
- |
00 |
n.g. |
z.g. |
- |
24 |
1 |
r- |
- |
1 |
i |
CN |
1 |
NO |
1 |
cCO |
- |
|
|
1941 1 |
1 |
1 |
- |
nf |
1 |
nf |
1 |
NO |
8 |
n.g. |
CN |
1 |
1 |
cT» |
- |
1 |
1 |
- |
1 |
- |
1 |
t/O |
1 |
|
|
o NF ON |
- |
! |
- |
nf |
1 |
1 |
1 |
nf |
n.g. |
8 |
I/o |
nF |
1 |
.1 |
1 |
! |
1 |
<N |
1 |
NO |
CN |
1 |
1 |
|
|
>N O |
h4 |
(M |
d |
|||||||||||||||||||||
|
>-4 1 ■ft* |
's s • *«» <-> |
daplidice L. |
<*> |
* j— i <u > * 'N, JS <-> » 'S |
crocea Fourci |
coridon Poda |
lathonia L. . |
h4 § 'S Ni |
atalanta L. . |
atropos L. . |
convolvuli |
nerii L. . |
steil at ar urn L |
euphorbiae |
li vor nie a Es |
h4 .Ci CO Ni |
h4 'S 1 CSN |
-i 75 -Si Ni f*">^ ■Cil |
ypsilon Hul |
saucia Hb. |
ravida Schiff. |
ni SS ÎS .•a, -S 'S |
. 1. album L. |
|
|
^4 |
e4 |
o |
O |
0 |
*4 |
- |
ui |
ci |
0 |
0 |
SÈ |
*4 |
à |
T |
c4 |
cd |
3 |
3 |
Tabel 1. Aantallen trekvlinders waargenomen in de periode 1940 — 1959- Maximum aantal vet gedrukt.
n.g. = niet gewoon; m. = middelmatig; g. = gewoon; z.g. = zeer gewoon; b.t. = buitengewoon talrijk; r. = rupsen.
*) maximum 9 in 1885; 2) maximum 3 in 1926.
181
Tabel 1. Numbers of migrating Lepidoptera observed in the Netherlands in the period 1940 — 1959.
n.g. = not common; m. = mediocre; g. = common; z.g. = very common; b.t. — extremely numerous; r. = caterpillars; veel r. = many catterpillars. 3) maximum 7 in 1938; 4) maximum 14 in 1938.
182
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. i960
meteorologische omstandigheden. Maar lang niet altijd is er een correlatie te vinden tussen de in een bepaald seizoen heersende ecologische omstandigheden en de mate van voorkomen van trekvlinders. Wel zijn er enige soorten, die dui¬ delijk gunstig reageren op warme zomers en herfsten (de Colias- soorten, Issoria lathonia, Macroglossum stellatarum en misschien een paar soorten, waarvan pas de laatste jaren gegevens verzameld worden), maar er zijn ook heel wat soorten, waarbij dit niet het geval is.
Nauwkeurige cijfers van waargenomen aantallen zijn alleen bekend van de Britse eilanden en van Nederland. In zijn prachtige boek „Insect Migration” heeft Dr. C. B. Williams reeds enkele grafieken afgebeeld, die duidelijk laten zien, dat de mate van voorkomen in beide gebieden voor verschillende soorten vrijwel parallel loopt (fig. 19, p. 62), dat er soorten zijn, die bij ons minder en andere, die bij ons meer worden waargenomen (fig. 46, p. 157 en fig. 47, p. 159). Dat Colias hyale en Issoria lathonia tot laatstgenoemde groep behoren, is te be¬ grijpen, omdat het areaal van hyale net nog ons land bereikt, terwijl lathonia in de duinen zelfs inheems is. Merkwaardiger is echter, dat onze getallen voor Vanessa atalanta en Autograf ha gamma dikwijls belangrijk hoger zijn dan de Britse. Een volledige vergelijking van alle Nederlandse en Britse cijfers zou echter te veel plaats kosten. Hiervoor moet naar de afzonderlijke verslagen van beide landen verwezen worden.
Evenmin als in 1950 is het thans mogelijk de mate van voorkomen op wis¬ kundige basis in zes verschillende groepen aan te geven, omdat de periode van 20 jaar nog te kort is. Een enkel hoog boven alles uitschietend jaar heeft nog een te grote invloed op de berekeningen.
Dat het aantal waarnemers in de loop van de jaren belangrijk gestegen is, heeft natuurlijk een gunstige invloed gehad op de behaalde resultaten. In het biezonder springt dit in het oog, wanneer wij letten op het aantal waarnemingen van actieve trek, zoals blijkt uit bijgevoegde tabel.
|
Pieris species . |
1940 |
1941 |
1942 1943 |
1944 |
1945 |
1946 |
1947 X |
1948 |
1949 |
|
Pi er is rapae L . |
— |
- |
X 1 - |
— |
— |
— |
— |
— |
— |
|
Pieris bras sic ae L. . |
X 1 |
cm |
- |
1 -J- |
m |
X |
|
1950 |
1951 |
1952 |
1953 |
1954 |
1955 |
1956 |
1957 |
1958 |
1959 |
|
|
Pieris species . |
X |
— |
- |
- |
- |
— |
_ |
B; |
X |
|
|
Pieris napi L . |
— |
— |
— |
— . |
— |
— |
— |
X |
X |
|
|
Pieris rapae L . |
X |
• X |
X |
X |
X |
x: |
— |
— |
X |
X |
|
Pieris brassicae L. . |
X |
X |
X |
- |
— |
X |
X |
- |
X |
X |
|
Colias crocea Frcr. . |
_ |
— |
— |
~ |
— |
— |
— |
— |
X |
— |
|
Vanessa atalanta L. . . . |
X |
- |
X |
X |
X |
X |
? |
X |
X |
|
|
Vanessa cardui L. . |
X |
- |
— |
— |
— |
- |
- |
- |
X |
X |
|
Issoria lathonia L. . |
— |
— |
— |
— |
— |
X |
— |
— |
||
|
Auto grap ha gamma L. . . |
— |
X |
— |
— |
— |
— |
— |
— |
X |
X |
Tabel II. Jaren, waarin vluchten van migranten werden waargenomen. (Years in which actual flights of migrants were observed).
TREKVLINDERS IN 1959
183
Kon in 1950 bij verschillende soorten nog wel een zekere correlatie in het voorkomen opgemerkt worden, die vrij goed met de Engelse ervaring overeen¬ stemde, nu we over een ervaring van 20 jaar beschikken, blijkt daar weinig meer van over te zijn. De gegevens van een klein gebied als ons land ten slotte is, zijn niet te gebruiken voor het opsporen van dergelijke verschijnselen. De migranten trekken blijkbaar langs bepaalde banen, die niet vast liggen. Dat is o.a. duidelijk bij Celerio livornica gebleken. Het kan dus voor een soort een uitstekend trek- seizoen zijn, zonder dat wij er hier veel van merken. Vergelijk bijv. bij Herse con¬ volvuli onze ervaring met de Britse in 1956.
Nog altijd blijkt 1947 het beste trekjaar geweest te zijn, vooral voor overdag vliegende soorten. Maar ook 1949 met zijn prachtige herfst leverde voor ver¬ schillende soorten uitstekende aantallen op. En natuurlijk de warme droge zomer van 1959, die nog zo goed in ons geheugen ligt. Overigens blijken de maximum aantallen voor verscheidene soorten nogal willekeurig over de afgelopen periode verdeeld te liggen. Een voorspelling hoe een seizoen zal worden, is dan ook een onmogelijkheid. Elk jaar weer brengt zijn eigen verrassingen. Maar dat is juist een van de grootste aantrekkelijkheden van dit onderzoek. En daarom beginnen we met onverminderd enthousiasme aan het volgende decennium!
Summary
The results of 20 years’ investigation of migrating Lepidoptera in the Nether¬ lands are shown in a table giving the numbers of observations in this period. In another table the years are shown in which actual migration was observed. This table especially clearly demonstrates the growing interest in the phenomenon.
The period is still too short to indicate the presence of the migrants by six different figures as was done in Great Britain. The influence of especially good years is still too great.
It has become practically impossible to find correlations for groups of species, very probably due to the fact that the Netherlands are too small for such work. Even in good years it is possible that the migration track does not or not fully touch our country.
It is surprising that in most years the numbers of Vanessa atalanta and Autogra- pha gamma observed in the Netherlands surpass, not seldom considerably, those of the British Isles.
The best year, especially for day-flying species, remains 1947. But 1949 and 1959 were also good years. For several species however the maximum numbers are rather arbitrarily dispersed over the period and it is not possible to explain this.
Amsterdam-Z 2, Oude IJselstraat 12III,
Te koop. Journal Linn. Soc. London, Zoology, vol. 1 — 29. Prijs f 1300. — . Te bevragen bij de Bibliotheek, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O.
184
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
Nieuwe galmuggen voor de Nederlandse fauna (III)
door
W. NIJVELDT
Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek, Wageningen
Alhoewel de droge zomer van 1959 de normale ontwikkeling van vele gal- mugsoorten aanzienlijk heeft belemmerd, konden er toch nog enige nieuwe soor¬ ten aan onze fauna worden toegevoegd. Zij zullen, met toevoeging van enkele be¬ knopte gegevens, hieronder worden vermeld.
Itonididae
Foto I.P. O.
Fig. 1. Salix sp. met uitvliegopeningen Rhabdophaga justini Barnes. ( Salix sp. with
exit holes of Rh. justini )
NIEUWE GALMUGGEN VOOR DE NEDERLANDSE FAUNA
185
Clinodiplosis cilicrus Kieffer. Berlikum, 16.IX.1959, L. E. van ’t Sant leg. De larven van deze soort werden gevonden in bloemhoofdjes van Centaurea sp. De bloemen waren niet merkbaar misvormd. Kieffer (13, 14) beschreef deze gal- mug uit Duitsland van Centaurea- en Cirsium- soorten.
Haplodiplosis equestris Wagner. Kekerdom, 18. VII. 1958, H. C. Burger leg. De larven verwekken zadelvormige gallen aan de stengels van diverse graan¬ gewassen, echter in het bijzonder bij tarwe en gerst (fig. 1). De soort trad in 1958 in verscheidene delen van Nederland min of meer talrijk op (Hulshof, 12). Het door de heer Burger geschonken materiaal bestond uit tarwestengels met volwassen larven. In 1959 verschenen de volwassen muggen. Wagner (32) be¬ schreef deze soort in 1871 als Diplosis equestris ; in 1898 werd zij door Kieffer bij het geslacht Clinodiplosis ondergebracht (15). RÜbsaamen (26) maakte deze soort in 1911 tot type van het nieuwe geslacht Haplodiplosis. Hij beschreef later de variëteit Haplodiplosis equestris , f. incerta (28).
De tarwestengelgalmug is gevonden in Duitsland (3, 29, 33), Polen (16, 17). Rusland (20, 21), Tsjecho-Slowakije (7), Italië (8, 31), Frankrijk (2, 22), Enge land (1, 6, 10, 23) en Oostenrijk (11).
Mycodiplosis sphaerothecae Rübsaamen. Alkmaar, 16.IX.1958, H. A. van Hoof leg. De larven werden gevonden op de bladeren van Mentha sp., alwaar ze zich voedden met de sporen van de schimmel Puccinia menthae Pers. De muggen verschenen in mei en juni 1959. Rübsaamen (24) vond de larven in Duitsland op hopbladeren, welke met de schimmel Sphaerotheca castagnei Lev. overdekt waren en beschreef de volwassen muggen als Diplosis sphaerothecae. In 1895 (25) bracht hij deze soort onder in het geslacht Mycodiplosis.
Rhabdophaga justini Barnes. Diessen, 13. IV. 1959, G. van Rossem leg. De larven van deze galmug werden aangetroffen in jonge twijgen van Salix sp. Ver¬ popping vindt plaats in een zg. poppewieg in de twijg; als de volwassen mug is uitgekomen, blijft een klein rond gaatje aan de buitenkant van de twijg zichtbaar (% 2)-
Barnes (4) beschreef deze galmug. Hij vond haar in Engeland op Salix pur¬ purea L.
In de „Naamlijst van Nederlandse Diptera”, afgesloten 1 april 1939 door Prof. Dr. J. C. H. de Meijere, treft men op pag. 139 de naam Rhabdophaga albipennis Winn. en op pag 140 de naam Helicomyia saliciperda Duf. aan. Winnertz vond de eerste soort omstreeks 1850 in een kweekglas, waarin hij rozet - gallen van Salix alba L. bewaarde. Hij nam aan, dat de muggen uit deze rozet- gallen kwamen en correspondeerde hierover met H. Loew, die de soort in een verhandeling over galmuggen opnam (18). Later beschreef Winnertz de soort zelf als Cecidomyia albipennis (34) met als bijschrift „Aus Weidenrosen von Salix albd' . Schiner (30) echter merkte op: „Ich möchte glauben dass sie (die Cec. albipennis ) zwischen den Schuppen der Rosetten lebt und die Galle nicht veranlasst”. F. Loew (19) maakte aan deze twijfel een einde door een kweek op te zetten van Cecidomyia ( Rhabdophaga ) rosaria. Ook hij vond in het kweekglas herhaaldelijk C. albipennis, maar hij kon de lege pophuidjes hiervan niet in de rozetgallen ontdekken. Op zekere dag echter zag hij hoe een mug zich uit het onder de rozetgal bevindende takeinde naar buiten werkte. Bij onderzoek van de
186
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. IX. I960
andere takjes vond hij daarna de lege pophuidjes van de reeds eerder uitgekomen C. albipennis allemaal terug.
In 1841 beschreef Dufour een galmug van Salix sp. als Lasioptera saliciperda (9). Deze soort bleek wat betreft morfologie en levenswijze geheel met C. al¬ bipennis overeen te komen.
Lasioptera saliciperda werd door Rübsaamen in 1915 (27) als type voor het nieuwe geslacht Helicomyia gebruikt. Barnes (5) gaf van deze galmug nadere bijzonderheden en schreef o.a.: „the wings are whitish, opalescent and reminiscent of Semudobia betulae ’.
Tijdens een tocht door de Biesbosch in 1959 zag ik op de takken van Salix alba L. grote aantallen witgevleugelde galmuggen bezig met eieren af te zetten in de zojuist verlaten uitvlieg-openingen. De morfologische kenmerken klopten met de beschrijvingen van Helicomyia saliciperda Duf. en Rhabdophaga albipennis Winn.
Gezien bovengenoemde gegevens en het feit, dat geen van de galmugsoorten, die rozetgallen op Salix species verwekken, in het bezit zijn van witte vleugels is het m.i. verantwoord om Rhabdophaga albipennis Winn. als synoniem van
Foto PD.
Fig. 2. Tarwestengels, aangetast door Haplodiplosis equestris Wagn. (Wheat stems,
infested by H. equestris')
NIEUWE GALMUGGEN VOOR DE NEDERLANDSE FAUNA
187
Helicomyid salkiperda Duf. te beschouwen en als zelfstandige soort van de naam¬ lijst af te voeren.
Summary
In this paper four gall midges are recorded to be new for the Netherlands. Notes are given on biology, locality, dates of collection and host plant.
Rhabdophaga albipennis Winnertz has been accepted as a synonym of Helico¬ myid sdliciperdd Dufour on account of their biological and morphological simil¬ arity.
References
1. Bagnall, R. S. & J. W. H. Harrison, 1918, A Preliminary Catalogue of British Ce-
cidomyidae (Diptera) with special reference to the gall midges of the North of England, Trans, ent. Soc. Lond. 65 : 346 — 426.
2. Balachowsky, A. & L. Mesnil, 1935 — 1936, Les insectes nuisibles aux plantes cul¬
tivées. Leurs moeurs, leur destruction. Paris, 2 vols.
3. Barnes, H. F., 1932, Notes on Cecidomyidae, Ann. Mag. nat. Hist. (10) 9 : 475 — 484.
4. - -, 1935, On the Gall Midges injurious to the Cultivation of Willows. II. The
so-called ’’shot hole” Gall Midges ( Rhabdophaga spp.), Ann. appl. Biol. 22 : 86—105.
5. - , 1951, Gall Midges of economic Importance, V: Gall Midges of Trees : 199,
Crosby Lockwood & Son Ltd., London.
6. - -, 1956, Gall Midges of Economic Importance, VII: Gall Midges of Cereal
Crops : 87, 88. Crosby Lockwood & Son Ltd., London.
7. Baudys, E., 1939, Report on adverse factors in the agricultural year 1937 — ’38 in the
area of Moravia-Silesia, Ochr. Rost. 15 : 12 — 19.
8. Cecconi, G., 1933, Un ditterocecidio del grano nuovo per ITtalia prodotto da Haplo-
diplosis equestris Wagn., Marcellia 28 : 8 — 13.
9. Dufour, L., 1841, Histoire des métamorphoses des Cécidomyies du Pin maritime et du
Peuplier, Ann. Sei. Nat. Zool. 16 : 257 — 263.
10. Enock, F., 1909, Clinodiplosis equestris Wagner, an insect new to Great Britain,
Entomologist 42 : 217 — 219.
11. Faber, W., 1959, Untersuchungen über ein katastrophales Auftreten der Sattelmücke in
Osttirol, Pflanzenschutz-Berichte 23 (5/6): 65 — 90.
12. Hulshof, A. J. A., 1959, Het optreden van de galmug Haplodiplosis equestris Wagner
in granen, 4e jaarboekje Stichting Nederlands Graancentrum : 13 — 22.
13. Kieffer, J. J., 1889, Ent. Nachr. 15 : 152.
14. — - -, 1894, Feuille jeun. Natural. 24 : 120 — 121.
15. - — -, 1898. Synopse Cecid. : 38.
16. Krasuki, A., 1929, Observations on the pests of cultivated plants in South-eastern
Poland in 1929, Mein. Inst. nat. polon. Econ. rur. 10 : 588 — 595.
17. - , 1931, Die Hessenfliege, Sattelmücke und Weizengailmücke in Südost-Polen,
Chor. ros. 1 : 72 — 75.
18. Loew, H., 1850, Programm, d. k. Fried. Wilh. Gym. zu Posen : 35.
19- Loew, F., 1874, Neue Beiträge zur Kenntniss der Cecidomyiden, Verh. K. K. Zool. bot. Ges. Wien : 4 — 6.
20. Lyubomudrov, L, 1926, A new injurious insect of the winter wheat; Clinodiplosis
equestris Wagn. in U.S.S.R., Prot. Pi. Ukr. 2 : 76 — 77.
21. - , 1931, Haplodiplosis equestris Wagn. on Winter Wheat in Podolia, Pi. Prot.
Leningr. 7 : 107 — 112.
22. Noury, E. M., 1936, A propos de la Diptérocécidie de Haplodiplosis equestris Wagn.,
Marcellia 29 : 3 — 6.
23. Ormerod, Eleanor A., 1890, Report of Observations of Injurious Insects and Common
Farm Pests during the year 1889, with Methods of Prevention and Remedy, 13th Report : 30 — 31, Simpkin, Marshall, Hamilton, Kent & Co., London.
188
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1 IX. I960
24. Rübsaamen, H. H., 1889, Ent. Nach r., Berlin, 15 : 381.
25. - . 1895, Ent. Nachr., Berlin, 21 : 186.
26. - , 1911, Ueber deutsche Gallmücken und Gallen, Zeitschr. wiss. Insektenbiol.
7 : 391.
27. - , 1915, Cecidomyidenstudien, IV. Revision der deutschen Oligotropharien und
Lasiopterarien nebst Beschreibung neuer Arten, S.B. Ges. naturf. Fr. Berl .: 485 — 567.
28. - , & H. Hedicke, 1925 — ’39, Die Cecidomyiden (Gallmücken) und ihre Cecidien,
Zoologica : 140. Stuttgart.
29- Schaffnit, E., 1921, Getreidefliegen, Ber. Auftr. Feinde und Krankh. Kultur Pfl. Rheinprov. 1918 und 1919 : 43 — 47.
30. Schiner, 1864, Fauna Austriaca, Diptera, II, Wien.
31. Venturi, F., 1939, Contributi alla conoscenza dell’Entomofauna delle Graminacee, VI,
Redia 26 : 27 — 70.
32. Wagner, B., 1871, Diplosis equestris n. sp., Sattelmücke, Stett. ent. Ztg. 32 : 4l4 — 423-
33. Wahl, C. v. & K. Muller, 1914, Ber. Hauptst. Pfl. Sch. Baden : 30. Eugen Ulmer,
Stuttgart.
34. Winnertz, J., 1853, Beitrag zu einer Monographie der Gallmücken, Linnaea Entomo¬
logie a 8 : 216.
Kabos, W. J., Tweevleugelige insekten — Diptera, VI. De Nederlandse dazen (Ta- banidae) en horzels (Oestridae). Wetenschappelijke Mededeling no. 38 van de Kon. Ned. Natuurhist. Ver., juni I960.
Deze 16 pagina’s tellende publicatie is weer een belangrijke bijdrage tot de kennis van de Nederlandse insekten. Aanwijzingen worden gegeven voor het verzamelen en prepareren van deze vliegen, vaak echte kwelgeesten van mensen en dieren en daardoor ook bij leken goed bekend. Tabellen maken het mogelijk alle dazen en horzels, die in ons land aange¬ troffen zijn, tot op de soort te determineren. Ter toelichting dienen 21 door de schrijver zelf getekende en uitstekend gereproduceerde figuren.
Van alle soorten wordt de nu bekende verspreiding in Nederland ppgegeven, zodat ook dez-e twee families faunistisch weer geheel bijgewerkt zijn. Het valt overigens wel op, dat onze kennis over dit onderdeel • slechts berust op het materiaal van vier (!) collecties, wel een bewijs, dat hier nog heel waf' leemten aangevuld kunnen worden. (Maar bevatten de collecties te Leiden en te Rotterdam in hét geheel geen materiaal vàn deze families?)
De prijs bedraagt voor leden vam N.E.V. en K.N.N.V. f. 1.75 en voor niet-leden f. 2,25. De W.M. wordt toegezonden na overschrijving van het bedrag op postrekening 13028 van het bureau van de K.N.N.V. te Hoogwoud. -P1- Lpk.
De subgenusnaam Éutabanus Kabös .(.Dipt., Tabanidae). Ik ontving zopas de weten¬ schappelijke mededeling Nr. 38 van de Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Ver¬ eniging, nl. De Nederlandse Dazen (Tabanidae) en Horzels (Oestridae), door Dr. W. J. Kabos. In dit anders uitstekend werkje vond ik echter een nomenclatorische fout die overi¬ gens veelal voorkomt, doch die niettemin een erge fout blijft.
Bij het geslacht Tabanus Linné, 1761, erkent de schrijver o.m. een ondergeslacht Éutabanus Kabos, waarin ook de typische soort van het geslacht Tabanus voorkomt, nl. Tabanus autum- nalis Linné, 1761. De International Code of Zoological Nomenclature zegt echter (Art. 14, section 1 (b)): ,, Nominate sub-genus. A genus that is divided into subgenera must always bear the same name as the subgenus with the oldest valid name, which, therefore, is termed the , nominate subgenus’”. De opstelling is niet onberispelijk, maar de inhoud is duidelijk genoeg. Het nominatief ondergeslacht moet bijgevolg heten Tabqnus en Éutabanus Kabos wordt er synoniem van.
S. G. Kiriakoff, Zoölogisch Museum, 14, Universiteitstraat, Gent.
70 (o^9 P-.
6/
I ?6ec/3
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
|
Deel 20 |
1 oktober I960 |
No. 10 |
|
B. J. LEMPKE, |
Adres der Redactie : Oude IJselstraar 12m, Amsterdam -Zuid 2 |
— Nederland |
INHOUD : L. G. van Eyndhoven : Verslag van de 92e Wintervergadering (p. 189). — G. A. Bentinck : Bijzondere Lepidoptera en enige nieuwe soorten voor de Nederlandse fauna (p. 190). — T. H. van Wisselingh : Macrolepidoptera in 1959 (p. 193). — R. H. Cobben : De eerste vondsten in Nederland van een met Sedum en een met Carex geasso¬ cieerde wants (Heteroptera : Miridae) (p. 195). — J. Lukkien : Enkele goede vangsten in Zuid-Limburg (p. 208). — J. P. van Lith : Opmerkingen over Chrysididae (4) (p. 209). ■ — Literatuur (p. 194 : B. J. Lempke ; p. 212 : Br. Dr. Theowald). — Korte mededelingen (p. 208 : G. Kruseman).
Verslag van de 92e Wintervergadering
door
G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris
De 92e Wintervergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging werd gehouden op zondag 28 februari I960 in Restaurant „Esplanade” te Utrecht, onder voorzitterschap van de President, Dr. G. Barendrecht. Evenals vorige jaren waren zeer veel leden aanwezig, nl. :
De Leden van Verdienste Ir. G. A. Graaf Bentinck, J. J. de Vos tot Nederveen Cappel en P. van der Wiel, alsmede de Gewone Leden B. van Aartsen, P. Aukema, G. Bank Jr., Dr. G. Barendrecht, A. J. Besseling, Dr. J. G. Betrem, S. de Boer, W. J. Boer Leffef, H. C. Bolk, Ir. R. H. Cobben, P. H. van Doesburg, G. Dijkstra Hzn., S. R. Dijkstra, N. W. Elfferich, Dr. H. H. Evenhuis, G. L. van Eyndhoven, F. C. J. Fischer, Dr. H. J. de Fluiter,
V. van der Goot, A. J. Gorter, W. H. Gravestein, J. H. de Gunst, G. Helmers Jr., D. Hille Ris Lambers, K. J. Huisman, J. A. Janse, C. A. W. Jeekel, Dr. C. de Jong, Dr. W. J. Kabos, Mr. I. A. Kaijadoe, H. Landsman, B. J. Lempke, C. van Lettow, Dr. M. A. Lieftinck, J. P. van Lith, J. A. W. Lucas, E. J. Nieuwenhuis, A. C. Nonnekens, H. van Oorschot, C. Ottenheijm, P. Poot, G. J. Slob, Br. Dr. Theowald, Dr. J. van der Vecht, K. Vegter, N. C. van der Vliet, A. Vlug, P. de Vries, H. J. Wesselson, H. Wiering, Prof. Dr. J. de Wilde, Prof. Ir. T. H. van Wisselingh, G. van der Zanden. Bovendien waren er 4 introducés.
Na het welkomstwoord van de Voorzitter moet hij de treurige mededeling doen, dat in de laatste weken ons 3 leden door de dood ontvallen zijn, allen op hoge leeftijd, nl. de heren Dr. W. Beijerinck, W. de Joncheere en Prof. Dr.
W. M. Docters van Leeuwen, de laatste slechts enkele dagen vóór zijn 80e verjaardag.
Hierna stelt hij aan de orde het vaststellen van de plaats waar de volgende
190
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
Wintervergadering zal worden gehouden. De keuze valt wederom op Utrecht.
Vervolgens wordt overgegaan tot de Wetenschappelijke Mededelingen, waarbij
de volgende sprekers het woord voeren:
*G. A. Bentinck : Bijzondere Lepidoptera en enige nieuwe soorten voor de Nederlandse fauna.
*J. P. van Lith : Opmerkingen over Chrysididae (Hym.).
*R. H. Cobben : De eerste vondsten van een met Sedum en een met Car ex geassocieerde wants (Heteroptera, Miridae).
*T. H. van Wisselingh : Macrolepidoptera in 1959-
Br. Theowald : Over Limnophila (Dipt., Limoniidae). Limnophila punctata Schrank is algemeen verspreid over geheel Europa. Zij is uit Nederland bekend van het Gooi, de Veluwe en Z. Limburg. Het blijkt nu dat in Z. Limburg nog een tweede nauwverwante en nog onbeschreven soort voorkomt, waarvan de vlieg- tijd iets later ligt. Uit de literatuur valt niet op te maken of deze soort zich ook in buitenlandse verzamelingen bevindt.
*J. A. W. Lucas : Lepidoptera in 1959, Syrphidae in 1959, On some varieties of Macro¬ lepidoptera.
*E. J. Nieuwenhuis : Euploea melanopa Röber 1887 (Lep., Danaidae).
N. C. van der Vliet : Over enkele vlinders.
*B. van Aartsen : Opmerkingen over in 1959 waargenomen Lepidoptera.
A. J. Gorter : Demonstratie van interessante Nederlandse Macrolepidoptera.
N. W. Elfferich : Demonstratie van 2 rupsen van Lycaena alcon, gekweekt in een gips- nest met Myrmica ruginodis.
G. J. van Eyndhoven : Over de spintmijten van de Gaspeldoorn ( Ulex europaeus en Ulex nanus ) (Acar., Tetran.).
*K. Vegter : Megachile lapponica Thoms, in Drenthe in 1959 (Hym.).
C. de Jong : Demonstratie van Coleoptera gevangen in Oberwesel (Midden-Rijn) in juli 1959. De belangrijkste soorten waren: op Umbelliferen Strangalia maculata Poda, Leptura testacea L., Lept. julva d. G., Lept. livida F., Stenura bifasciata MUIL, St. ?nelanoptera L., Stenopteryx rufus L., Clytanthus jiguratus Scop., Clyt. sartor F.; op houtopslag Hylotrupes bajulus L., Oryctes nasicornis L.; lopend op een weg Dor eus parallelopipedus L.
C. Ottenheijm : Sphinx ligustri (Lep.) leeft behalve op Ligustrum ook op Spiraea, Forsythia en Syringa. De rupsen verplaatsen zich weinig en hangen vaak aan het uiteinde der takken.
De met gemerkte bijdragen zijn of worden in de Entomologische Berichten ge¬ publiceerd.
Aangezien niemand verder het woord verlangt, wordt de bijeenkomst door de
Voorzitter, onder dankzegging aan de sprekers gesloten.
Amsterdam, Zeeburgerdijk 21.
Bijzondere Lepidoptera en enige nieuwe soorten voor de
Nederlandse fauna
door
G. A. BENTINCK
Op de 92e Wintervergadering van 28 februari I960 demonstreerde ik de vol¬ gende Lepidoptera, waaronder drie nieuwe soorten voor onze fauna:
I. Macrolepidoptera:
BIJZONDERE LEPIDOPTERA
191
1. Een exemplaar van Hadena cons pers a Schiff. (= Dianthoecia nana Rott.) op 31 mei 1959 te Amerongen gevangen. Deze soort is m.i. de laatste 20 jaren veel zeldzamer geworden, in tegenstelling met H. confusa Hfn. (= D. compta Schiff.), die veel meer voorkomt dan vroeger, toen zij beslist zeldzaam was.
2. Een exemplaar van Coenobia rufa Hw., op 10 juli 1959 eveneens te Ame¬ rongen gevangen.
3. Een exemplaar van Chrysoptera c-aureum Knoch., op 7 juli 1959 te Ame¬ rongen gevangen.
4. Een exemplaar van Emmelia trabe alt s Scop., op 5 juni 1959 te Heeze ge¬ vangen.
5. Een exemplaar van Semiothisa liturata CL, f. nigrofulvata Collins, op 8 juli 1959 te Amerongen gevangen.
6. Een exemplaar van Hor isme vitalbata Schiff., eveneens op 8 juli 1959 te Amerongen. Een merkwaardige vondst; reeds eerder aldaar gevangen, hoewel de voedselplant Clematis vitalba nergens in die omgeving te bekennen is.
7. Een exemplaar van Apamea sordida Schiff., enige exemplaren van Eustrotia olivana Schiff. (— argentula Hb.) en een van Schrankia costaestri galis Stph. in mei en juni 1959 te Amerongen, Heeze en Meerssen gevangen.
II. Microlepidoptera
1. Een exemplaar van Chilo phragmitellus Hb. op 31 mei 1959 te Ame¬ rongen gevangen. Toen ik dit exemplaar (overigens volstrekt geen zeldzame soort) zag, viel het mij op dat de palpen geheel afwijkend waren van phragmitel¬ lus. In plaats van zeer lange, rechte palpen met afdalend eindlid, zoals bij het geslacht Herminia , waren de palpen halfcirkelvormig opwaarts omgebogen, zoals bij het geslacht Zanclognatha. Ik nam het bewuste dier natuurlijk mee, in de mening dat het iets bijzonders zou zijn. Ik ontdekte verder geen verschil met C. phragmitellus. Ik vroeg aan Dr. Diakonoff om de genitaliën te onderzoeken. Het resultaat leverde echter niets nieuws op. Deze waren volkomen normaal, ge¬ lijk aan C. phragmitellus. Dr. Diakonoff hield dit exemplaar voor een mon¬ strum; vermoedelijk waren de palpen omgebogen (volgens zijn mening) doordat deze, bij het uitkomen uit de pop, tegen iets aangedrukt hadden, en daardoor omgebogen gedroogd waren.
2. Een exemplaar van Dioryctria schützeella Fuchs op 29 september 1959 te Amerongen, nieuw voor de Nederlandse fauna; en nog één op 8 aug. 1929 uit Overveen. Dit laatste exemplaar hield ik steeds voor een zeer klein exemplaar van D. abietella F. Maar door deze nieuwe vondst twijfelde ik aan de juiste determi¬ natie. Ik stelde mij in verbinding met de heer Jäckh in Bremen, die mij terstond mededeelde met welke soort ik hier te maken had, zijnde D. schützeella , een overigens zeer locale en zeldzame soort, weinig waargenomen en ontdekt bij Hamburg. Toevallig ving hij zijn eerste exemplaar ook verleden zomer bij Bremen.
3. Twee exemplaren van Argyroploce ustulana Hw.; één $ op 4 juli 1952 te Bemelen, en één op 14 juli 1939 te Meerssen gevangen, nieuw voor de Neder¬ landse fauna. Deze soort werd aanvankelijk voor dezelfde gehouden als A. fuli- gana Hb., van welke soort ik een exemplaar toevoeg ter vergelijking, met etiket: Ubbergen, 19. VI. 1920. De heer Jäckh is zo vriendelijk geweest mij hierop attent te maken en heeft de genitaliën onderzocht van voornoemde drie exemplaren (zie
192
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
hierover Bombus 2 (18/19): 70 — 71 met genitaliën-afbeeldingen).
4. Een exemplaar van Acalla shepherdana Stph. op 27 juli 1959 te Amerongen gevangen.
5. Een exemplaar van Epiblema grandaevana Z. op 21 juni 1958 in het Natuur¬ reservaat Molenven bij Saasveld gevangen; dit is het tweede exemplaar voor Ne¬ derland. Het eerste exemplaar ving ik enige jaren geleden te Meerssen, toen ik meldde dat het dier thuis hoorde in de Alpen en op de Duitse waddeneilanden. In Lambillionea , 1958, 58 (9 — 10): 73 vermeldt de heer Janmoulle ook deze soort als nieuw voor België, nl. een exemplaar op 31 mei 1958 te Essen bij Antwerpen gevangen.
6. Vier exemplaren van Polychrosis artemisiana Z. op 28 juni 1958, eveneens uit het Natuurreservaat onder 5 genoemd. Deze werden alle door de heer Knoop gevangen en aan mij welwillend afgestaan door de heer G. S. A. van der Meulen, voor wie ik een partij van ca. 300 Micro’s uit die streek determineerde.
7. Een exemplaar van Notocelia suffusana Z., op 5 juni 1959 te Heeze ge¬ vangen (vooral niet te verwisselen met de algemene N. rosaecolana Dbld.).
8. Een exemplaar der volgende drie soorten: Bryotropha basaltinella Z., Xy- stophora lucidella Stph. en X. lutulentella Z. in juli en aug. 1959 te Amerongen gevangen.
9. Een exemplaar van Syncopacma larsinella Gozm., op 19 juli 1873 te Arn¬ hem gevangen; (vermoedelijk uit de coll. v. Medenbach de Rooy). Deze soort is nieuw voor de Nederlandse fauna, en werd steeds als één soort beschouwd met S. vorticella Sc. Bij larsinella loopt de duidelijke witte band loodrecht op de voorrand uit, terwijl deze band bij vorticella even voor de voorrand duidelijk apicaal ombuigt. Bij beide soorten is de witte band op de onderzijde slechts sporadisch zichtbaar, waar deze tegen de voorrand uitloopt. Een derde soort S. taeniolella Z. onderscheidt zich duidelijk van beide eerstgenoemde twee, doordat de band aan de onderzijde overal duidelijk zichtbaar is. Zie hierover: L. A. Goz- MâNY in Ac ta zool. Ac ad. scient. Hun gar., 1957, 3 : 107 — 135; Niels L. Wolff in Ent. Medd., 1958, 28 : 224 — 281; E. Jäckh in Bombus, 1959, 2 : 64 — 66. De geslachtsnaam Anacampsis geldt thans voor populella CL, betulinella Vari, en temerella Z. (nee Tachyptilia ), dus voor een geheel ander geslacht.
10. Een exemplaar der volgende vier soorten: Recurvaria leucatella CL, Nothris marginella F., Depressaria angelicella Hb. en Nemophora pilella F. in mei, juni en juli 1959 te Amerongen en Heeze gevangen.
Summary
Review of Macro- and Microlepidoptera, mainly caught during 1959, dealing with rare or interesting species for the fauna of the Netherlands, and including three which had not been registrated in the Netherlands before.
Kasteel Amerongen.
MACROLEPIDOPTERA IN 1959
193
Macrolepidoptera in 1959
door
T. H. VAN WISSELINGH
Evenals vorige jaren wil ik U weer een en ander mededelen over mijn vangsten van Macrolepidoptera in het afgelopen jaar.
De klimatologische omstandigheden weken in 1959 zeer sterk van de normale af. Het aantal uren zonneschijn was belangrijk boven normaal, de regenval be¬ langrijk er beneden, terwijl lange perioden van droogte voorkwamen. Uiteraard hebben deze abnormale weersomstandigheden invloed uitgeoefend op het voor¬ komen van verschillende soorten vlinders.
Op de ter vergadering getoonde grafiek komen voor lijnen, welke aangeven het maximum en het minimum aantal soorten, dat ik in de periode 1946 t/m 1955 telkens op de eerste en de 15e van iedere maand had waargenomen en bovendien een lijn, welke het gemiddelde over deze 10 jaren aangeeft. In potlood is hier door heen getekend het verloop in 1959.
Uit de grafiek blijkt, dat de eerste helft van 1959 zeer gunstig was; het verloop volgt tot 1 augustus vrijwel de lijn van de maxima in de periode 1946 t/m 1955, op 15 juni lag de lijn er zelfs niet onbelangrijk boven, nl. 258 soorten in 1959 tegen 227 in 1952.
Ma 1 augustus doet de invloed van de droogte zich sterk gevoelen; de toename van het aantal waargenomen soorten werd toen veel geringer dan normaal. Aan het einde van het jaar werd weer juist het gemiddelde over de periode ’46 t/m ’55 bereikt (450 soorten).
Zoals uit de grafiek kan worden afgelezen, steeg het aantal waargenomen soorten na 1 augustus in de periode ’46 t/m ’55 met gmiddeld 73s in 1959 met slechts 33. De tweede helft van ’59 is derhalve zeer ongunstig geweest.
Ik zal thans een overzicht geven van de meest interessante Vangsten gedurende 195 9.
a. Zeldzame soorten:
Cosymbia annulata Schulze. Op 14 augustus een zeer klein exemplaar (vlucht 17 mm tegen ± 23 mm normaal) op licht te Epen (Z.L.).
Nycterosea obstipata F. op licht te Epen op 13 augustus.
Strymonidea w-alhum Knoch op 11 juli bij Rijkholt (Z. Limb.).
Maculinea alcon Schiff, op 4 juli in de duinen bij Vogelenzang een exemplaar, dat overeenkomt met subspecies ericae Lempke, die in ons land vooral wordt aangetroffen op vochtige heiden in het oosten van ons land. Het gevangen exem¬ plaar wijkt sterk af van subsp. arenaria Lempke, die ik destijds in de duinen bij Wassenaar ontdekte, waar de jonge rups leeft op Gentiana cruceata L. De vangst bij Vogelenzang is ook daarom interessant, omdat voor zover mij bekend aldaar geen gentiaan voorkomt.
Abraxas sylvata Sc. op licht te Aerdenhout op 6 juli. In de 14 jaar, dat ik te Aerdenhout vang, heb ik deze soort daar nooit aangetroffen.
Semiothisa signaria Hb. Op 27 juni ving ik enige exemplaren bij Hollandsche
194
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
Rading. In het oosten en zuiden van ons land komt deze soort meer voor. Uit N. -Holland was zij nog niet vermeld.
Asthena albulata Hufn. ( candidata Schiff.) op 24 juni op licht te Aerdenhout. Deze soort is alleen vermeld uit Limburg, N. -Brabant, Gelderland en Zeeland en daar op verschillende plaatsen niet zeldzaam.
b. Afwijkingen:
Biston stratarius Hfn. f. nigricans (met zwarte i.p.v. bruine banden) gevangen op licht te Aerdenhout op 24 maart.
C er astis rubric o sa F. met lichtbruine, weinig getekende voorvleugels.
Clostera curtula L. Op 7 mei op de lamp te Aerdenhout een prachtige vorm met effen donkerbruine voorvleugels, zodat de bruine vlek aan de voorvleugelpunt geheel wegvalt; de witte dwarslijnen steken tegen de donkere ondergrond sterk af.
Ematurga atomaria L. Op 6 juni bij Heeze een geheel zwart exemplaar zonder enige tekening; alleen de franje is zwart-wit gevlekt.
Arctia caja L. Een exemplaar met gereduceerde zwart-bruine vlekken op voor- en achtervleugels. Ter vergelijking toonde ik een normaal exemplaar, een met ver¬ sterkte zwart-bruine vlekken op de voorvleugels, zzodanig dat van de witte ban¬ den bijna niets over is en een exemplaar, waarbij het zwartbruin is vervangen door grijsbruin (e.l. 15. VIL 1924 te Nijmegen).
Anaitis plagiata L. Grondkleur donkerder grijs dan normaal, dwarslijnen zuiver zwart i.p.v. zwart-bruin, gevangen op licht te Epen, 12 juli 1959-
Summary
Enumeration of Macrolepidoptera which were of interest during the year 1959, either by rarity or by deviating characters, and also a short discussion of the cli- matologically very curious summer season which was extremely dry.
Evers, Hans, Die Kleinschmetterlinge Hamburgs, Schleswig-Holsteins und des nörd¬ lichen Niedersachsens. Teil 1 : Zünsler (Pyralidae). Overdruk uit Verb. Ver. naturtu. Heimatforsch. Hamburg 34 : 75 — 125, 15 juni I960.
Voor een juist begrip van het voorkomen van soorten in ons land is het stellig nood¬ zakelijk de verspreiding in de ons omringende gebieden te kennen. Daarom alleen al is het voor hen, die zich bezig houden met de studie van onze microlepidoptera, van belang ken¬ nis te nemen van deze publicatie. Zij zullen dan merken met een voortreffelijk stuk werk te doen te hebben, met grote zorg samengesteld en volkomen op de hoogte van de tijd wat systematiek en nomenclatuur betreft.
Met zekerheid zijn thans 150 soorten Pyraliden uit dit gebied bekend. Alle twijfel achtige soorten, waarvan geen materiaal meer aanwezig was, zijn eenvoudig geschrapt, een radicale oplossing, maar stellig de enige juiste.
Van elke soort wordt kort de ecologie behandeld, de bekende vindplaatsen worden ver¬ meld, verdeeld over de districten waarin het gebied is gesplitst (deze zijn op een bijge¬ voegde kaart te vinden), de in dit gebied bekende vliegtijd wordt nauwkeurig opgegeven en zo nodig wordt iets gezegd over de variabiliteit. Alleen hier met zekerheid vastgestelde voedselplanten van rupsen worden vermeld (en dat zijn er nog maar weinige!).
Wanneer we ook voor ons land over een moderne bewerking van deze familie beschikken, zal het stellig interessant zijn de gegevens van beide fauna’s met elkaar te vergelijken. - — Lpk.
EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND
195
De eerste vondsten in Nederland van een met Sedum en een met Carex geassocieerde wants (Heteroptera : Miridae)
door
R. H. COBBEN
(Laboratorium voor Entomologie, Landbouwhogeschool, W ageningen)
1. Chlamydatus evanescens (Bh.)
Vindplaatsen. Het voorkomen van deze kleine Miride in Nederland was zeker te verwachten, daar zij „rondom ons” gesignaleerd is in België, Duits¬ land, Scandinavië en Engeland. Zij staat bekend als exclusief 5W///?z-bewoonster en haar aanwezigheid laat zich dus vrij gemakkelijk vaststellen door Sedum acre en S. album te inspecteren. Wat betreft de natuurlijke standplaatsen van S. acre , heb ik dit de laatste 15 jaren dan ook regelmatig gedaan, vooral in Limburg, Gelderland en de zeeduinen, doch steeds zonder resultaat. Ik achtte de kans het wantsje in Nederland aan te treffen verkeken, maar, zoals het dikwijls in de insectenfaunistiek gebeurt, plotseling duikt een lang gezochte soort op onder de meest onverwachte omstandigheden. C. evanescens bleek massaal aanwezig te zijn in mijn eigen tuin te Wageningen, zomer 1959. In de lente van 1958 had ik in mijn tuin, die geheel uit zware klei bestaat, een heuvel opgeworpen van ca % m hoogte en op de steile zuidhelling hiervan enkele polletjes Sedum acre geplant. Deze plantjes waren afkomstig van een kleine Sedum- plek, groeiend langs een onze tuin begrenzend pad met een ruige, opgehoogde maar vlakke zandberm. De Sedum was in 1959 tot een plakkaat van ongeveer 1 m2 uitgegroeid. Bij inspectie op 6.VIII.1959 bleek dit Sedum-veldje te krioelen van imagines en larven van C. evanescens. De larven waren bijzonder talrijk in alle stadia. Volgens de litera¬ tuurgegevens komt de soort practisch altijd in de brachyptere vorm voor. In de hier beschreven populatie werden gedurende augustus 11 macroptere 9 9 aan¬ getroffen. Uit het feit, dat evanescens ook op de Sedum langs het landwegje bleek voor te komen, zij het in gering aantal, mogen we besluiten, dat de wants met het overplanten van de Sedum naar de kleiheuvel is overgebracht en daar door de gunstige ligging en de extreem droge en warme zomer tot massale ontwikke¬ ling is gekomen.
Aangemoedigd door bovengenoemde vondst concentreerde ik mijn aandacht nu meer op de in tuinen groeiende Sedum. Het tweede succes leverde de rots¬ tuin in het Arboretum van de Landbouwhogeschool (ca. 2 km van mijn eigen tuin verwijderd); na lang speuren werden slechts enkele brachyptere imagines gevonden in een uitgestrekt tapijt van Sedum boloniense Lois cv. compactum. Deze Sedum wordt gekweekt als rotsplant, doch komt ook in het wild voor op zandgrond langs rivieren en beken. C. evanescens ontbrak echter geheel op aangrenzende S. dasyphyllum. De derde vondst werd gedaan in een tuin op een paar honderd meter afstand van het Arboretum. Op 17 februari I960 trof ik de soort aldaar aan tussen Sedum album (det. D. Hille Ris Lambers), groeiend tegen een met bakstenen verstevigde verticale terraswand. Ofschoon de tempera¬ tuur slechts een paar graden boven nul was (plaatselijk nog een dun sneeuwdek
196
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
aanwezig en ’s nachts lichte tot matige vorst!), waren de dieren in de zon zeer actief en hadden reeds duidelijke paringsgezelschappen gevormd. De ovariën- ontwikkeling der $ $ was reeds ver op gang, terwijl enkele zelfs bijna leg- rijpe eieren bevatten.
Speurtochten in juni I960 brachten aan het licht, dat het Sedum- wants je in Wageningen en omstreken (Rhenen, Bennekom, Renkum) nagenoeg in geen enkele tuin op muurpeper en wit vetkruid ontbreekt. Steekproeven in tuinen langs de weg van Wageningen tot Arnhem leverden steeds succes op. De medewerking van collega’s-Hemipterologen elders in het land heeft geen nieuwe vindplaatsen aan het licht gebracht. De heer Brakman deelde mede, dat evanescens in Zee¬ land positief ontbreekt, daar Sedum reeds jarenlang zijn bijzondere aandacht heeft gehad. De heren Gravestein en Woudstra deelden uit eigener ervaring mede, dat het wants je ontbreekt in de omgeving van Zaandam, resp. in de zee-
duinen en op de wadden-eilanden. Broeder Arnoud (Heerlen)*) zocht tevergeefs naar de soort in de botanische tuin te Terwinselen. Toch verwacht ik, dat zij zeker in het oosten van het land op meerdere plaatsen in rotstuinen zal blijken voor te komen en in Zuid-Limburg wellicht ook op natuurlijke standplaatsen van Sedum.
Morfologie van imagines en larven in vergelijking met andere Chlamydatus-soorten. In ons land komen nu 4 Chlamydatus- soorten voor, te weten: pulicarius (Fn.), pullus (Rt), saltitans (Fn.) en evanescens (Bh.). De eerste 2 worden tot het subgenus Attus, de soort saltitans tot het subgen. Chlamydatus en de soort evanescens tot het subgen. Eurymerocoris gerekend. Uitvoerige diagnosen van de 4 inheemse soorten worden gegeven door Wagner (1952) en Stichel (1956).
Onze nieuwe aanwinst evanescens lijkt het meest op saltitans. Wagner en Stichel geven als voornaamste verschilkenmerk tussen beide aan, dat de rugzijde
Fig. 1. a, Chlamydatus evanescens, dak van bursa copulatrix, linkerhelft, dorsaal; b, Chla¬ mydatus saltitans, idem. Bij C. opacus, C. pullus en C. pulicarius ongeveer analoog.
*) Intussen heeft Broeder Arnoud de soort in Zuid-Limburg ontdekt (tuinen in Eys, Heerlen, Margraten, Simpelveld).
EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND
197
Fig. 2. Chlamydatus saltitans, larva V.
van evanescens mat en die van saltitans glanzend is. Dit verschil is echter geens¬ zins zo uitgesproken, zeker niet bij macroptere exemplaren van evanescens , die matig glanzen. De beharing van de kop geeft direct uitsluitsel; bij evanescens is zij opvallend dicht en halflang, afstaand behaard, bij saltitans nagenoeg kaal. Verder is evanescens geheel grauwzwart van kleur; saltitans daarentegen heeft een min of meer uitgebreide lichte tekening op kop en dekvleugels. De mannelijke genitaalstructuren van onze 4 inheemse soorten zijn slechts gradueel verschillend (zie afbeeldingen onder Fig. 119 in Wagner, 1952). Het onderzoek van de structuren van de bursa copulatrix van de 9 $ isoleert evanescens terstond van de overige soorten, doordat zij als enige soort duidelijk ontwikkelde gescleroti-
198
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
seerde ringen op de dorsale wand van de bursa copulatrix bezit (fig. la). Bij saltitans, pulicarius en pullus ontbreken deze ringen geheel of zijn als zeer zwakke aanduiding nauwelijks herkenbaar (fig. lb); slechts caudad ( saltitans ) of laterad ( pulicarius , pullus ) is er een zwak gesclerotiseerde brug aanwezig. De ringen ont¬ breken zelfs bij de in Noord-Fennoskandinavië voorkomende opacus, ofschoon deze met evanescens in eenzelfde subgenus geplaatst wordt. In het licht der fylo- genie zijn deze bevindingen vermeldenswaard. De theorieën omtrent de Miridae- fylogenie zijn weliswaar nog speculatief, afhankelijk van het onderdeel van de morfologie, waarop men de nadruk wenst te leggen (discussies hierover in Carvalho, 1952; Calvalho & Leston, 1952; Wagner, 1955 en 1959). Op grond van de inwendige genitaalverschillen der $ $ kwam Slater (1950) tot de conclusie, dat de subfamilie Phylinae, waarin Chlamydatus thuis hoort, een pri¬ mitieve groep vormt binnen de Miridae. Slater onderzocht uit deze groep 9 soorten, elk behorend tot een ander genus. Al deze soorten bezitten de gescleroti¬ seerde ring, waaronder ook de Amerikaanse Chlamydatus associatus Uhler. Doch
Fig. 3- Chlamydatus saltitans , larva V.
EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND
199
ook alle ruim 100 soorten uit de overige subfamilies, die hij onderzocht, bleken genoemde ringen te bezitten, die in vele gevallen zelfs van specifiek taxonomische betekenis zijn. Het ontbreken van de ringen bij het merendeel van onze Chlamy- datus- soorten zou als primitief kenmerk beschouwd kunnen worden. Bij de revisie van alle (ruim 20) bekende soorten zullen de bursa copulatrix-structuren mede in het onderzoek betrokken dienen te worden, om na te gaan of bovengenoemde subgenera-indeling gerechtvaardigd is.
De larven van C. pullus en pulicarius zijn mij nog onbekend, doch deze zullen zich waarschijnlijk van die van j -althans en evanescens onderscheiden door het bezit van donkere vlekken op de tibiae, een kenmerk waarop de imagines duide¬ lijk gesplitst kunnen worden. Inderdaad geven Puchkov & Puchkova (1956) genoemde vlekken weer in hun overigens niet gedetailleerde afbeelding van het laatste larvestadium van C. pullus. De larven van saltitans en evanescens zijn op¬ vallend verschillend. Voor larva V van saltitans (fig. 2) luiden de kenmerken: lichaam glanzend; kop en thorax tabakbruin, vertex en mediane naad licht; abdo¬ men lichtbruin tot oranjekleurig met bruine tot donkerbruine vlekken op de medi- aanstrook en een witte vlek in de latero-distale hoek van elk segment; spriet bruin, lid 1 apikaal en lid 4 uitgezonderd de basis licht; poten geheel bruin; beharing van lichaam zeer spaarzaam; krachtige donkere borstelharen geïmplanteerd als weer¬ gegeven in de afbeelding. Hiertegenover staan de kenmerken van de larva V van evanescens (fig. 3): lichaam mat, geheel wijnrood gekleurd, zonder lichte teke¬ ning; spriet en poten geelwit, sprietlid 2 en derde tarslid terminaal zwak donker; lichaam dicht lang lichtbruin behaard, sprieten en poten licht behaard. Zoals
200
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
reeds door Brown (1925) vermeld, zijn alle larvestadia van evanescens direct herkenbaar aan de wijnrode kleur, die fel afsteekt tegen de lichte ongetekende poten. Reeds in het eerste stadium zijn evanescens en saltitans door lichaamskleur en chaetotaxie duidelijk van elkaar te onderscheiden (Fig. 4 en 5).
Biologie en oecologie. C. evanescens wordt uitsluitend vermeld van Sedum acre en S. album en wel op zandige standplaatsen in droge weiden, in bermen, op muurtjes en op rotsen; een ondergrond bestaande uit grove kiezel of klei wordt gemeden (Kullenberg, 1946). De soort blijkt vooral een voorkeur te hebben voor onbeschaduwde plekken op de zonzijde, die naast Sedum begroeid zijn met een dunne moslaag. Hieruit volgt, dat de standplaats in mijn tuin: Sedum op volkomen kale klei, een gedwongen, normaliter ongunstig, verblijf is, waarin evanescens zich dank zij de extreem gunstige zomer goed heeft ontwikkeld. Een grote platte steen, half overgroeid door de muurpeper, suggereerde iets van een rotswand en bood blijkbaar een optimale enclave, aangezien de populatie hier het dichtste was. De S>edum heeft in 1959 overvloedig gebloeid en liet door de grote droogte snel het blad van de bloeistengels vallen, dat de klei-ondergrond geheel bedekte en een welkome schuilgelegenheid aan de larven bood, die in tegenstelling tot de imagines lichtschuw zijn. Bij warm weer zijn de imagines zeer actief en maken bij verstoring veelvuldig gebruik van hun uitstekend springvermogen. De femora der achterpoten van alle Chlamydatus-sooïten zijn sterk verdikt (spring- mechanisme volgens saltatoria- type), in tegenstelling tot het hemiptera-type van oeverwantsen, waarbij de coxae verdikt zijn en bijgevolg het coxa-femurgewricht werkzaam is bij de sprong. Zowel door hun habitus en kleur als door hun spring¬ vermogen doen de volwassen evanescens op het eerste gezicht aan Halticinae denken; de wegvluchtende larfjes zou men voor rode mijten kunnen houden. De waarnemingen van Kullenberg (1946) over de biologie van evanescens kan ik bevestigen. De soort zuigt aan alle delen van Sedum\ stengels, bladeren, bloem- delen en zelfs blootliggende wortels. Eieren worden ongeordend in de Sedum- bladeren afgezet. Het ei werd beschreven en afgebeeld door Kullenberg (1942). Volgens dezelfde auteur komen in Zweden 2 generaties voor; de imagines van de eerste verschijnen er in juni, die van de tweede generatie in augustus. Over¬ wintering heeft ook in Zweden plaats in het imaginale stadium. Mijn gegevens wijzen op een identieke cyclus; de aanwezigheid van larven in alle stadia in september, tegelijk met een groot aantal imagines, zou mogelijk kunnen duiden op een partiële derde generatie, die door de voorgaande generatie werd over¬ lapt. In mijn tuin verschenen de eerste ei-larven van de voor j aarsgeneratie in I960 op 14 mei ( Chlamydatus saltitans , levend op kale ruderale plekken, heeft eveneens twee generaties per jaar, doch overwintert in het eistadium; in het* zelfde voorjaar verschenen de eerste larven van deze soort ongeveer twee weken eerder dan die van evanescens'). De eerste nieuwe imagines werden gesignaleerd op 8 juni. Dit waren vnl. <ƒ $ en verrassenderwijze bevonden zich hieronder een aantal macroptere exemplaren. Een op 8 juli willekeurig genomen monster van 60 imagines bevatte ongeveer evenveel als $ $ ; nagenoeg de helft van de
dieren van beide sexen bleek langvleugelig te zijn. Blijkens de literatuurgegevens komt de soort practisch steeds in de brachyptere vorm voor en wordt slechts mei-
EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND
201
ding gemaakt van het zeldzaam optreden van macr. $ $ . De macroptere vorm van het J* was blijkbaar onbekend.
Het feit, dat evanescens alleen op lage kruipende Sedum-sootten voorkomt, is waarschijnlijk eerder een gevolg van de milieu-eisen die de wants stelt, dan van een nagenoeg monofage voedselpreferentie. Evenals alle overige Chlantydatus- soorten is evanescens een typisch gronddier. Ik heb er nauwlettend op toegezien of zij in mijn tuin aan de hoog ópschietende grootbladige Sedum spectabile Bor. zuigt, die temidden van de S . acre groeit. Dit was niet het geval, ook niet bij zeer hoge temperaturen, wanneer evanescens bij voorkeur aan de ópschietende toppen van S. acre zuigt. Toch brachten alle vijftien larven, die vanaf het eerste stadium uitsluitend bladstukken van S. spectabile aangeboden kregen, het tot imagines en continueerden zelfs hun cyclus met normale eiaf zetting in de blad¬ stukken; alles geschiedde in eenzelfde tijdsverloop als bij de parallelle kweek op S. acre. Larven, die rechtstreeks van muurpeper buiten op hele bladen van 5*. spec¬ tabile in een petrischaal werden gebracht, begonnen pas na een halve dag hierop continu te zuigen. S. acre , in een schaal geplaatst, werd als voedselbron geaccep¬ teerd, zonder dat hieraan een zoekperiode voorafging. Wanneer 15 larven één dag te hongeren waren gezet, dan gingen ze ook op S . spectabile- blad direct tot voeding over. Werd de rand van het blad in smalle korte stukjes geknipt en werden deze stukjes tegelijk met losse acre- blaadjes aangeboden, dan bleek uit de verdeling van de dieren in de schaal geen verschil in voedselpreferentie, ook niet bij niet-gèhongerde wantsen.
Deze elementaire proefjes maken het aannemelijk te veronderstellen, dat Cl evanescens binnen het genus Sedum alleen selecteert op vormen met een bepaalde uitwendige structuur (lage planten met kleine rolronde blaadjes). De heer D. Hille Ris Lambers was zo vriendelijk mij uit te nodigen zijn soortenrijke Sedum- collectie in zijn tuin te Bennekom te onderzoeken (begin juni I960). Hier bleek een bijzonder groot aantal larven aanwezig te zijn op S. acre en album ; vervolgens in geringere dichtheid op een xerofile vorm van reflexum , op anglicum , hispa- nicum , hybridum en monregalense. De wants bleek niet voor te komen op de soorten met vlakke en grotere bladeren, zoals alboroseum , dasyphyllum, ellacom- bianum, floriferum, maximum, middendorffianum, sarmentosum, stoloniferum en telephium .
De habitats, waarin evanescens voorkomt, wijzen erop, dat zij evenals haar genusgenoten een xerotherme soort is. Simon (1959) observeerde evanescens - wekelijks gedurende anderhalf jaar op een kleine monsterplaats, waar o.a. gelijk¬ tijdig een vochtminnende Collembola-soort ( Isotoma vivid is') voorkwam. Aan de hand van het feit, dat bij vochtig weer minder evanescens en veel L viridis ge¬ vonden werd, terwijl bij droog en warm weer de verhoudingen omgekeerd lagen, tracht hij de „biocoenotische regels” van Thienemann op hun geldigheid te toetsen. Hij geeft aantallen per oppervlakte-eenheid aan, maar vermeldt niet hoe en met welke nauwkeurigheid de monsters genomen werden en in welke tijden van het seizoen. Bij koud en nat weer is C. evanescens inactief en houdt zich schuil op de grond. Simon laat het voorkomen, alsof dan de populatie om die reden in individuen-aantal afneemt, daarbij de levenscyclus en fenologie van de wants volledig veronachtzamend (tijdens de paartijd bv. vormt evanescens dichtere gezelschappen en is de dichtheid in de populatie plaatselijk zeer verschillend !)_
202
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
Met veel omhaal komt Simon tot gewichtige conclusies, terwijl hij in feite niets anders aangetoond heeft, dan dat evanescens bij warm weer actief is, hetgeen in de entomologie niets nieuws is.
Geografische verspreiding. C. evanescens is bekend van 7 pro¬ vincies in het zuidelijke deel van Duitsland (Wagner 1952, Stichel 1956). Vindplaatsen uit de westelijke helft van Frankrijk en België ben ik in de litera¬ tuur niet tegengekomen. In Engeland blijkt zij beperkt te zijn tot drie aan elkaar grenzende graafschappen halverwege langs de westkust (Massee, 1955). Zetten wij het totale bekende verspreidingsgebied op een kaartje uit (fig. 6), dan blijkt dat het in twee duidelijk geïsoleerde arealen uiteenvalt en dus boreo-alpien tot boreo-montaan genoemd moet worden. De verspreiding van wilkinsonï werd door South wood (1957) als boreaal en die van saltïtans als Siberisch aangegeven.
Fig. 6. Geografische verspreiding der Europese Chlamydatus- soorten. C. pullus en pulicarius komen voor in het gehele door de overige soorten bezette areaal, maar bovendien nog verder naar het zuiden in de richting van de pijlen.
EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND
203
De laatste komt nog zuidelijker voor dan hij aangeeft. Het totaalbeeld van de verspreiding van alle Europese Chlamydatus- soorten blijkt uit fig. 6, waarbij pullus en pulicarius het gehele door de overige soorten in beslag genomen areaal bedekken, maar daarenboven nog in de richting van de pijlen naar het zuiden zijn doorgedrongen. Het zwaartepunt van de Chlamydatus- vertegenwoordiging ligt dus in het hoge noorden, het gebied rondom de poolcirkel en waarschijnlijk is de toendra-vegetatie het oorspronkelijke biotoop en verspreidingscentrum. Het voorkomen op spaarzaam, kort begroeide open plekken op de grond geldt tegen¬ woordig nog voor alle soorten; evanescens is blijkbaar de enige soort, die een voedselspecialisatie heeft ontwikkeld.
Hoe moet nu het plotselinge verschijnen van evanescens in Nederland ge¬ ïnterpreteerd worden? Er zijn twee mogelijkheden. Het kan zijn, dat zij met Sedum vanuit haar hoofdareaal hierheen geïmporteerd is. Maar waarom komt zij niet in het hele verspreidingsgebied van Sedum acre en S. album voor, dat zich niet door discontinuïteiten kenmerkt? Hegi (1923) typeert de verspreiding van S. acre als euro-siberisch en die van S. album als euro-aziatisch. Blijkbaar zijn micro-klimatologische factoren verantwoordelijk voor het geografisch versprei- dingspatroon van C. evanescens . De tweede mogelijkheid, nl. dat de soort in recente tijd haar areaal in noord -westelijke richting heeft uitgebreid, lijkt mij meer aannemelijk.
Uitgaande van de stelling, dat elke soort haar areaal tracht uit te breiden, moet vastgesteld worden, dat de mogelijkheden hiertoe in de laatste 20 jaar zeer gunstig zijn geweest door enkele extreem warme en droge zomers. Het optreden van een belangrijk percentage macroptere C. evanescens *) werkt de areaal-uitbreiding van deze soort langs natuurlijke weg sterk in de hand. De facto¬ ren, die van de andere kant op een uitbreiding van het areaal belemmerend en selectief werken, kunnen van microklimatologische aard zijn. C. evanescens moet, naar de aard van de geprefereerde habitats te oordelen, snelle en grote tempera¬ tuurwisselingen kunnen verdragen en misschien zijn deze wel noodzakelijk voor een optimale ontwikkeling van de soort. Mogelijk zijn het juist de kunstmatige biotopen, zoals reliëfrijke rotstuinen, die in oecologisch opzicht het beste overeen¬ komen met het autochthone milieu van evanescens en is het langs deze onnatuur¬ lijke posten, dat de soort de kans krijgt de leemte in haar areaal tussen noord en zuid op te vullen.
Dat bij een aantal wantsen de laatste tijden een verschuiving van de areaal- grens in dezelfde richting heeft plaats gevonden, daar zijn goed gedocumenteerde voorbeelden van aan te halen. Reagerend op de gememoreerde hogere zomer- temperaturen komen hiervoor vooral in aanmerking soorten met een mediterraan verspreidingstype. Voorbeelden hiervan zijn o.a. de Coreidae: Dicranocephalus médius M.R., D. agilis Scop., Stictopleurus abutilon Rossi en S. punctatonervosus Gze., de Lygaeide: Cymus m elan o cephalus ; de Miride: Adelphocoris ticinensis
*) Pterygopoiymorfisme bij wantsen vormt een ingewikkeld hoofdstuk op zichzelf. In het onderhavige geval is er zeker geen sprake geweest van langdurige hoge temperaturen (juni — juli I960), die verantwoordelijk gesteld zouden kunnen worden voor het optreden van de talrijke macroptere exemplaren. Ik ben geneigd een verklaring te zoeken in het feit. dat wij hier te doen hebben met randpopulaties; die mogelijk een andere genetische samen¬ stelling hebben dan centrale populaties.
204 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
M.D. Sommige van deze soorten zijn in het zuiden van ons land plaatselijk niet zeldzaam meer, terwijl zij voor 15 jaar niet of nauwelijks van ons land bekend waren. Het is hier niet de plaats, om dit punt voor alle Heteroptera na te gaan. Ik moge slechts volstaan met te wijzen op volkomen identieke verschijnselen, die in Engeland door Southwood (1957) zijn geregistreerd. Met verwijzing naar Lewis (1950, Recent climatic trend, Met . Mag., 79 : 189 — 197) stelt Southwood (p. 121) naar aanleiding van de geconstateerde areaaluitbreidingen: „This may possibly be correlated with the high average summer temperatures that have oc-
Fig. 7. Teratocoris, genitaalstructuren van het $ ; links: achterrand van genitaalsegment, linkerzijde; midden: linker paramere; rechts: rechter paramere: a: T. antennatus\ b: T.
paludum ; c: T. lineatus.
EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND
205
curred in England between 1940 and 1950, the highest for over 100 years; the next highest peak being in 1840”).
Ook De Worms (1958), die het opdringen van zuidelijke Lepidoptera naar het noorden toe uitvoerig analiseert, brengt dit in verband met het veranderende klimaat.
Fig. 8. a: Teratocoris paludum, larva V; b: Teratocoris antennatus , spriet van larva V.
206
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
2. Teratocoris paludum J.Sb.
Wageningen, grienden tussen havenkanaal en Grebbedijk, 31. VIII en 3. IX. 1959. Een aantal semibrachyptere $ $ , enkele macroptere <ƒ J1 en 1 larva V werden ’s avonds gesleept van een Carex-te rrein. De normaliter moerassige stand¬ plaats was nu kurkdroog; door intensieve begrazing waren van de Carex alleen nog stobben overgebleven. Begeleidende Hemiptera: Trigonotylus ruficornis Geoffr., Metalimnus formosus Boh. (tweede vindplaats in Nederland), Arthaldeus pascuellus Fall., Cic adula quadrinotatus F., C. flor ï J. Shlb., Mocuellus metrïus FF, Notus flavipennis Zett, Megamelus notula Germ, (afkomstig van aangrenzende G/yr éT/tf-begroeiing) . Volgens de literatuurberichten schijnt T. paludum aan Carex gebonden te zijn. Zij onderscheidt zich van de overige drie in ons land voor¬ komende Teratocor is -soorten o.a. door haar roodachtige tweede sprietlid. Hierdoor en mede door homogeen groene kleur van lichaam en dekvleugels lijkt de soort habitueel op de aanverwante algemene Trigonotylus ruficornis Geoffr. en kan in het veld bij het inspecteren van het sleepnet gemakkelijk met deze worden verwisseld. Beschrijving en tabellen van Teratocoris- soorten vindt men in Wagner (1952, p. 81 — 84) en Stichel (1957, p. 578 — 582). De parameren van paludum J. Sb. zijn afgebeeld door Jordan (1957); van lineatus E. Wgn., saun- dersi D.Sc. en viridis D.Sc. door Wagner (l.c.). Materiaal van antennatus Boh., paludum J. Sb. en lineatus E. Wgn., van Nederlandse herkomst, werd op ver¬ schillen in mannelijke genitaalstructuren getest (fig. 7). De larve van T. paludum (fig. 8a) is geheel grasgroen, ongetekend; het derde sprietlid is kort behaard. De larve van T. antennatus is variabel gekleurd en heeft minimaal een rose mediane lengteband over het lichaam (fig. 1 en 2, Taf. 2 in Kullenberg 1946); het derde sprietlid draagt afstaande haren (fig. 8b).
T. paludum is een soort met een Siberisch versprei dingstype, op onze breedte de zuidgrens van haar areaal bereikend. In Engeland ontbreekt zij, in Midden- Europa is zij tot in Tsjechoslowakije aangetroffen. Terwijl T. antennatus een uit¬ gestrekte Siberische tot Europese verspreiding heeft en zelfs tot in Marokko en Italië gevonden is, ligt het zwaartepunt van de Ter^öcöm-vertegenwoordiging in het noorden op Scandinavische breedten, waar alle 6 Europese soorten voorkomen. South wood (1957) laat het in zijn verbreid ingskaart je van T. viridis D.Sc. voorkomen, alsof deze boreale soort in ons land en in N.W. -Duitsland aange¬ troffen zou zijn, hetgeen op een vergissing berust.
Summary
In this paper an account is given of the first record for the Netherlands of two mirids. The first species is Chlamydatus evanescens, well known as living on low trailing Sedum-specits. Its morphology, biology and ecology is discussed in relation to that of the remaining Chlamydatus -species. Whereas the male genitalia show only gradual differences, the structures of the dorsal wall of the bursa copulatrix in the female will at once distinguish evanescens from opacus, saltitans, pullus, and pulicarius, the only species which the author has been able to investi¬ gate. It is suggested that a study of the internal female genitalia is neccessary for an accurate revision of all known Chlamydatus-species, as the known subgeneric
EERSTE WANTSENVONDSTEN IN NEDERLAND
207
division is based on artificial characters. The origin of the genus lies probably in the arctic region, as nearly all European species are distributed in that area. A type of tundra vegetation as original habitat corresponds with the preferred habitats of all recent European species. The occurrence of evanescens in the Netherlands is considered as a symptom of its increasing distribution-area; an identical trend has been shown for other Heteroptera during the past 20 years. C. evanescens is a species with a boreo-mountainous range and, in our country, it is found only in xerothermous sloping rockgardens. It is suggested that its dispersal follows these unnatural paths, which probably offer more suitable micro-climatic conditions than can be provided by the natural habitats of Sedum acre and album in our flat country. The species has been found on trailing species of Sedum , having small elliptical leaves. Plants with large, flat leaves are avoided, though the bug proved to be able to complete the total larval development on the leaves of S. spectabile in a petri-dish. In the beginning of the adult period of the second generation in 1959 a number of females of the rare macropterous form had developed. About fifty per cent of the adults of the spring generation in I960 had full wings, both males and females. As far as is known by the author the macropterous form of the male was unknown.
The second species, recorded in the present paper, is Terato cor is paludum , as¬ sociated with Carex. The morphology of adult and larva is compared with that of some other Teratocoris species.
Literatuur
Brown, J. M., 1925, On the nymph of Chlamydatus evanescens Boh. Ent. mon. Mag. 61 : 58—60.
Carvalho, J. C. M., 1952, On the major classification of the Miridae. An. Acad. BrasiL Gene. 24: 31 — 110.
Carvalho, J. C. M. & D. Leston, 1952, Classification of the British Miridae. Ent. mon. Mag. 88 : 231—251.
Hegi, G., 1923, Illustrierte Flora von Mittel-Europa. München. IV (2): 534 en 538. Jordan, K. H. C., 1957, Neufunde nordischer Heteropteren in der Oberlausitz. Deutsche ent. Zeitschr. N.F. 4 : 179 — 181.
Kullenberg, B., 1942, Die Eier der schwedischen Capsiden (Rhynchota) I. Arkiv f. Zool. 33A, Taf. VI, Fig. 16, 17.
- , 1946, Studien über die Biologie der Capsiden, Zool. Bidr., Uppsala 23 :
307—310.
Massee, A. M., 1955, The county distribution of the British Hemiptera-Heteroptera. Second edition. Ent. mon. Mag. 91 : 7 — 27.
Puchkov, V. G. & L. V. Puchkova, 1956, Eieren en larven van echte Hemiptera, schadelijk in de landbouw (in het Russisch). Trud. vsesoyuz ent. Obshch. 45 : 297. Simon, H. R., 1959, Prinzipien der Biocönotik, dargelegt an einer Isotoma tvV/i^/r-Population (Apterygota, Collembola). Mitt. deutsche ent. Ges., E.V. 18 : 101 — 103. Slater, J. A., 1950, An investigation of the female genitalia as taxonomic characters in the Miridae (Hemiptera). Iowa State Coll. Journ. Sei. 25 : 1 — 81.
Southwood, T. R. E., 1957, The zoogeography of the British Hemiptera Heteroptera.
Proc. S. London ent. not. Hist. Soc. 195 6 : 111 — 136.
Stichel, W., 1956, Illustrierte Bestimmungstabellen der Wanzen II. Europa. 11 — 12 : 349—354.
- , 1957, Idem. 19 : 578—582.
Wagner, E., 1952, Blindwanzen oder Miriden. Tierwelt Deutschlands, 4l : 81 — 84 ea
208
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
- , 1955, Bemerkungen zum System der Miridae (Hem. Het.). Deutsche ent.
Zeitschr., N.F. 2 : 230 — 242.
- , 1959, Bemerkungen zum System der Miridae II (Hem. Het.). Deutsche ent.
Zeitschr., N.F. 6 : 1 — 7.
Worms, C. G. M. de, 1958, The northward movement of certain species of European Lepidoptera and its relationship to climatic changes and other factors with special reference to the British Isles. Proc. Tenth Int. Congr. Ent. Montreal (1936), 1 : 737—740.
Enkele goede vangsten in Zuid-Limburg
door
J. LUKKIEN
Een van de eerste dagen van juni 1959 ging ik naar de bossen bij Wijlre om te zien of ik rupsen kon vinden van Earophila badiata. Dit lukte mij inderdaad. Een achttal rupsjes werden door mij bemachtigd. Tegelijk met deze ving ik bovendien nog een andere soort, eveneens acht stuks, van een rups, die bij deter¬ minatie Coenotephria derivata bleek te zijn. Van badiata kreeg ik acht popjes, van derivata eveneens. Na overwintering werd ik verblijd met acht badiata' s, terwijl er van derivata zeven zijn uitgekomen. Elierdoor aangemoedigd ben ik dit jaar weer op zoek gegaan in dezelfde bossen op dezelfde rozestruiken. Resultaat: vijf badiata-ruipsen, maar van derivata geen enkele, zodat de vraag rijst, of deze soort zich hier blijvend weet te handhaven.
Begin september 1959 was ik op jacht naar Eupithecia- rupsen op Artemisia vulgaris. Plotseling viel mijn oog op een rups van Cucullia absinthii. In drie dagen tijd wist ik langs een landweg bij Terwinselen er twaalf te bemachtigen. Hierbij viel mij vooral op, dat er van schutkleur bij deze rupsen geen sprake is. Enkele exemplaren vielen mij zelfs op bij het langs fietsen op enige meters af¬ stand. Met de kweek van deze dieren heb ik niet zoveel geluk gehad. Zeven stuks bleken bezet met sluipwespen. Van de resterende vijf is er één verdroogd. De overige vier zijn nog in leven, terwijl twee ervan momenteel — 9 juni — duide¬ lijk de kleuren vertonen van de komende vlinders.
Tenslotte wil ik nog een tweetal goede vangsten vermelden en wel van Rhyacia lucipeta op 6 juni 1959 te Heerlerbaan, terwijl op 2 juni I960 een exemplaar van Philereme transversata uit de pop verscheen. De rups had ik geklopt uit een meidoornstruik te Schin op Geul.
Summary
A number of Macrolepidoptera are mentioned, all taken in the south of Dutch Limburg, and interesting for their local occurrence or rarity.
Heerlerbaan, Pastoor Erensstraat 9.
Vangapparaten. Ik vestig de aandacht op het artikel van C. F. Nicholls, ,,The portable mechanical insect trap” in The Canadian Entomologist 92 (1), januari I960. — Kr.
OPMERKINGEN OVER CHRYSIDIDAE
209
Opmerkingen over Chrysididae (4)
door
J. P. VAN LITH
De verschijning van Linsenmaier’s „Revision der Familie Chrysididae” (1959) en de vondst van een voor onze Nederlandse fauna nieuwe soort, geven aanleiding tot enkele nieuwe aantekeningen betreffende de Nederlandse goud- wespen. De vele aanvullingen op de lijst van Nederlandse goudwespen sinds de publicatie van Benno (1950) en de wijzigingen in de nomenclatuur (Linsen- maier 1951 en 1959) maken het voorts wenselijk een volledige lijst te laten vol¬ gen van de binnen onze grenzen gevangen soorten en ondersoorten. Hierbij heb ik geheel de nomenclatuur van Linsenmaier gevolgd. Een aantal door Linsen- maier als afzonderlijke soorten of ondersoorten beschouwde vormen uit de ignita- groep zijn zeer moeilijk te onderscheiden; de determinaties zijn echter in veel gevallen door hemzelf verricht, waarvoor ik hem ook hier gaarne nog eens wil danken.
Holopyga ovata Dahlb. ( amoenula Dahlb.). Door Dahlbom werden als Holo- pyga amoenula twee exemplaren genoemd, die van Rhodos afkomstig waren. De dieren, die Linsenmaier van dit eiland heeft gezien, hebben een duidelijke, dub¬ bele bestippeling van het achterlijf. De in ons land het meest aangetroffen soort is niet amoenula Dahlb. doch ovata Dahlb., die in geheel Europa min of meer gewoon is en een regelmatige bestippeling van het achterlijf vertoont.
Holopyga inflammata Forst. ( gloriosa auct.). Aangezien gloriosa (Fabr.) be¬ schreven is naar een dier uit Noord-Afrika, beschouwt Linsenmaier als zodanig alleen de daarvoor in aanmerking komende exemplaren uit dit gebied, waarbij het metanotum niet rood is.
Het exemplaar, dat Benno noemde (een $ van Babberich, 17 juni 1942, op Aegopodium ), heeft de gehele thorax, van boven gezien, rood, terwijl het tweede gastrale sterniet veel meer verspreid is bestippeld dan bij ovata en is dus inflam¬ mata Forst. Er blijkt nog een tweede exemplaar van inflammata in ons land te zijn gevonden door R. Geurts, en wel in Echt, op 3 juni 1954, eveneens een 9 .
Hedychrum aureicolle niemeläi Lins. Deze vroeger met Hedychrum nobile (Scop.) verwarde goudwesp werd al lang geleden door P. Niemelä en P. M. F. Verhoeff als een daarvan verschillende vorm herkend en door Verhoeff (1950) ook voor Nederland gesignaleerd. Door de vroegtijdige dood van Niemelä heeft de naamgeving lang op zich laten wachten. Hedychrum aureicolle Mocsary s.str. wordt door Linsenmaier vermeld voor Klein-Azië, Palestina, Rhodos en Cyprus. De in vrijwel geheel Europa aangetroffen subspecies heeft Linsenmaier gewijd aan de hierboven eerstgenoemde ontdekker.
Chrysis ( Chrysogona ) gracillima (Fürst.). In Epen (Z.-Limb.) heb ik in juni 1959 verschillende 9 Ç waargenomen op of bij de paaltjes, waar ook Micro - dynerus nugdunensis (Sauss.) werd gevangen. Dit komt dus overeen met het be¬ richt van Friese, dat hij gracillima kweekte uit een nest van nugdunensis.
Bij Ulvenhout (N.-Brab.) ving ik begin juli 1959 weer een 9 , tegelijk met Microdynerus exilis (H.-Sch.). Deze waarneming, in aansluiting op vroegere
210
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
soortgelijke, geeft steeds meer voedsel aan de veronderstelling, dat ook exilis een gastheer van gracillima is.
Chrysis { Chrysis ) helleni Lins. De door Benno (1950) als Chrysis succincta var. chrysoprasina Hellén opgevoerde vorm, wordt nu door Linsenmaier als een afzonderlijke soort beschouwd, van bicolor Lep. ( succincta L. sensu Benno 1950) te onderscheiden door de langere wangen en de andere vorm van de vlekken op het tweede gastrale sterniet. De bestippeling is meer verspreid. Hoewel de door Benno als var. chrysoprasina aangeduide exemplaren ten dele wel tot een groene kleurvariëteit van bicolor Lep. zullen behoren, deelt Linsenmaier mij mede, een $ van helleni Lins, uit Den Dolder in zijn collectie te hebben.
Chrysis (Chrysis) rutilans Oliv., f. n. sp. Op 25 juni 1959 ving ik bij Epen (Z.-Limb.), op een weidepaaltje, een iets beschadigd $ van deze soort. Het dier is van de al eerder in Limburg (Echt) gevonden analis Spin. gemakkelijk te onderscheiden, doordat niet alleen de achterrand van het derde gastrale tergiet blauw is gekleurd, doch het gehele tergiet, met uitzondering van een goudkleurige vlek in het midden, vlak voor de rij grove stippels. In het palaearktische gebied komen nog twee aan rutilans nauw verwante soorten voor, namelijk Chrysis splendidula Rossi, te herkennen aan de smalle en glanzende achterrand van het tweede gastrale tergiet en Chrysis insperata Chevrier, waarvan het $ van dat van rutilans is te onderscheiden, doordat het vijfde lid van de sprieten langer is dan het vierde (zie Linsenmaier 1959).
Van Chrysis rutilans heeft Linsenmaier materiaal onderzocht uit Spanje, Zuid- Frankrijk, Zwitserland, Oostenrijk, Dalmatië en de Kaukasus. Een ondersoort, rutilans extranea Lins., komt voor in China en Japan. Chrysis splendidula is een meer zuidelijke soort, beperkt tot zuidelijk en warm Midden-Europa. Chrysis insperata daarentegen wordt veel meer noordelijk, tot in Zweden, aangetroffen, hoewel zij daar zeldzaam is. Vermoedelijk hebben veel van de vroegere opgaven in de literatuur over het voorkomen van rutilans in het noorden betrekking op insperata.
Chrysis {Chrysis') rutiliventris vanlithi Lins. De door Linsenmaier indertijd als ignita var. clarinicollis Lins, gedetermineerde dieren van De Beer (Rozenburg) (zie van Lith 1953) blijken te behoren tot de door hem nu als een nieuwe sub¬ species beschreven rutiliventris vanlithi. Deze ondersoort wordt vermeld voor Nederland, Engeland, Zweden en Zwitserland. Chrysis rutiliventris Ab. s.str. is in ons land nog niet gevonden, wel in Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk.
De veel op rutiliventris vanlithi gelijkende clarinicollis (Lins. 1951) wordt door Linsenmaier nu beschouwd als een subspecies van mediata Lins, met een, voor zover thans bekend, beperkt verspreidingsgebied: Spanje, Zuid-Frankrijk, Zwitserland (Wallis) en Noord-Afrika.
Chrysis {Chrysis) ignita impressa Schenck. Blüthgen heeft voor Linsenmaier enige typen van Schenck onderzocht, waaruit de conclusie is getrokken, dat ignita var. aurifera Lins. 1951 gelijk is aan ignita impressa Schck., zodat dus de naam aurifera een synoniem wordt. Wat Linsenmaier in 1951 ignita impressa noemde, duidt hij nu aan als ignita Form B.
OPMERKINGEN OVER CHRYSIDIDAE
211
Lijst van Nederlandse goudwespen
Familie Chrysididae
Subfamilie C 1 e p t i n a e Genus Cleptes Latr. semiauratus (L.) nitidulus (F.)
Subfamilie Chrysidinae Genus O malus Panz.
Subgenus Omalus s.str. auratu s (L.) viol ac eus (Scop.) bidentulus (Lep.) hiaccinctus (Buyss.) aeneus (F. ) pusillus (F.)
Subgenus Chrysellampus Sem. truncatus (Dahlb.)
Subgenus Notozus Forst. constrictus ( Forst. ) sanzii (Gog.)
Genus Holopyga Dahlb. ovata Dahlb. ( amoenula Dahlb.,
sensu Linsenmaier 1951) injlammata Forst. ( gloriosa auct.)
Genus Hedychrum Latr. nobile (Scop.) aureicolle niemeläi Lins. intermedium Dahlb. {rut Hans Dahlb.) g er stack er i Chevr.
Genus Hedychridium Ab.
Subgenus Hedychridium s.str. integrum (Dahlb.) ardens (Coq.) coriaceum (Dahlb.) roseum (Rossi)
Genus Euchroeus Latr.
Subgenus Ps>eudospinolia Lins. neglectus (Sh.)
Subgenus Spinolia Dahlb. uni col or (Dahlb.)
Genus C hr y sis L.
Subgenus Chrysogona Forst. gracillima (Forst.)
Subgenus C hr y sis s.str. austriaca F.
bi color Lep. {succincta L., sensu Benno 1950)
helleni Lins, {succincta var. chryso- prasina Hellén) rutilans Oliv. viridula L. analis Spin. ruddii Sh.
rutiliventris vanlithi Lins, {ignita var.
clarinicollis Lins. 1951) médiat a Lins.
ignita (L.) vorm A {ignita ignita L., sensu Linsenmaier 1951) ignita (L.) vorm B {ignita impressa Schck., sensu Linsenmaier 1951) ignita schenckiana Lins, {ignita an- gustula Schck., sensu Linsen- MAIER 1951)
ignita impressa Schck. {ignita var.
aurifera Lins. 1951) ignita mediadentata Lins. pseudobrevitarsis Lins. brev it arsis Thoms.
angustula Schck. {brevidens Tourn.) longula Ab.
Ion gui a sublongula Lins. fulgida L.
Immaculata Buyss. iris Chr.
indigotea Duf. et Perr. obtusidens Duf. et Perris {käufeli Zimm.) fasciata Oliv.
Subgenus T richrysis Licht. cyanea (L.)
212
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.X.1960
Summary
Chrysis ( Chrysogona ) gracillima (Forst.). In June and July 1959 this wasp was taken together with Microdynerus nugdunensis (Sauss.) and Microdynerus exilis (H.Sch.), which confirms earlier observations regarding the hosts of gracil- lima.
Chrysis (Chrys/s) rutilans Oliv., recorded by Linsenmaier from Spain, South France, Switzerland, Austria, Dalmatia and the Caucasus, has now been found in the Netherlands (June 1959, South Limburg, near the Belgian frontier).
Chrysis (Chrysis) ignita clarinicollis (sensu Linsenmaier 1959) does not occur in the Netherlands. The specimens recorded from De Beer (Rozenburg) belong to Chrysis (Chrysis) rutiliventris vanlithi Lins. 1959, according to the author of this subspecies.
From Linsenmaier’s new paper ’’Revision der Familie Chrysididae” some alterations in the nomenclature as used in previous publications on Dutch Chrysidi¬ dae, have resulted. In view of these alterations and of the additions to the list published by Benno in 1950, an up to date list of the species and subspecies which have been found in the Netherlands is given.
Literatuur
Benno, P., 1950, De Nederlandse goudwespen en haar verspreiding. Publ. Natuurhist. Gen. Limburg, Reeks III : 9 — 48.
Linsenmaier, W., 1951, Die europäischen Chrysididen. Mitt. Schweiz, ent . Ges. 24 : 1—110.
- , 1959, Revision der Familie Chrysididae, mit besonderer Berücksichtigung der
europäischen Spezies. Mitt. Schweiz, ent. Ges. 32 : 1 — 232.
Lith, J. P. van, 1953, Opmerkingen over enige Chrysididae. Ent. Ber. 14 : 225 — 227. Verhoeff, P. M. F., 1950, Taxonomie der niederländischen Hedychrum- Arten. Publi. Na¬ tuurhist. G en. Limburg , Reeks III : 3 — 8.
Rotterdam 6, Allard Piersonstraat 28c.
Gevers, E., Speurtochten in de microwereld. Uitg. De Sikkel, Antwerpen (voor Neder¬ land: A. M. C. Loot, v/h De Nederlanden, Johan Schipperstraat 15”, Amsterdam-Sloter- meer). Prijs ƒ 3,75.
In een boekje van 146 pagina’s wordt iets verteld over ontdekking, ontwikkeling en werking van het microscoop en over materiaal, dat microscopisch te bekijken is: cellen, wa¬ tervlooien, onderdelen van insecten, eencelligen, voortplantingsorganen van planten enz. Het is een heel populair boekje, maar vereist een behoorlijk uitgeruste microscoop met olie-immersie. Daarom lijkt het me alleen geschikt voor eerste- j aars studenten, die pas hun microscoop hebben aangeschaft en hiermee al direct eens iets meer willen zien dan datgene wat ze op de eerste practicum-middagen te zien krijgen. De hele inhoud lijkt me trouwens een greep uit onderwerpen die op een eerste-jaars practicum behandeld worden.
Het is een leuk boekje, maar ik zou niet weten, wie er buiten eerste-jaars studenten ge¬ bruik van zou willen of kunnen maken. Voor amateur-biologen is de aanschaf van een goed uitgerust microscoop nog altijd een te kostbare zaak. Degenen die uit hoofde van hun functie regelmatig een microscoop gebruiken, hebben de aanwijzingen uit dit boekje niet meer nodig. — Th.
> 9S. 70(
Z<o(
l n ^
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
|
Deel 20 |
1 november I960 |
No. 11 |
|
Adres der Redactie : * |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12m, Amsterdam -Zuid 2 |
— Nederland |
INHOUD: B. van Aartsen : Opmerkingen over in 1959 waargenomen Macrolepidoptera (p. 213). — E. J. Nieuwenhuis : Euploea algea rnelanopa Röber 1887 (Lepidoptera, Dana- idae) (p. 217). — J. A. W. Lucas : Lepidoptera in 1959 (p. 219). — J. A. W. Lucas : On some varieties of Macrolepidoptera (p. 229). — J. A. W. Lucas : Syrphidae in 1959 (p. 230). — Literatuur (p. 231 : A. Reyne ; p. 232 : P. A. van der Laan).
Opmerkingen over in 1959 waargenomen Macrolepidoptera
door
B. VAN AARTSEN
Na een lange pauze hield ik mij in 1959 weer intensief met het verzamelen van vlinders bezig en al dadelijk trof ik wel een zeer interessant seizoen. Van mijn waarnemingen lijken mij de volgende vermeldenswaard:
A. Afw ij kende vliegdata.
Euproctis similis Fuessly. De tweede generatie was algemeen.
Philudoria potatoria L. Op 29 september ving ik twee mannetjes op licht te Best, die ongetwijfeld tot een nog niet waargenomen tweede generatie behoorden. Drepana binaria Hufn. Op 2 5. IX een gaaf $ te Heemskerk.
Roe sei ia al bul a Schiff. Op 25 september één en op 2 oktober twee stuks te Heems¬ kerk, alle gaaf.
Spilosoma lutea Hufn. Op 23 augustus een gaaf $ te Halfweg, behorende tot een nog niet uit ons land vermelde tweede generatie.
Spilosoma urticae Esp. Een zeer vers $ op 13 oktober te Halfweg. Deze tweede generatie was nog niet uit ons land vermeld.
Agrotis vestigialis Hufn. Twee exemplaren op 3 oktober te Oostkapelle. Een tweede generatie?
Ochropleura plecta L. Vijf verse dieren op 28 september te Woerdense Verlaat. Diarsia rubi View eg. De tweede géneratie was algemeen. Op 28 september 12 exemplaren te Woerdense Verlaat.
Amathes xanthographa Schiff. Op 25 september te Heemskerk.
Mythimna pudorina Schiff. Op 2 oktober een gaaf exemplaar van een nog niet vermelde tweede generatie te Heemskerk.
Mythimna lit oralis Curtis. Ook van deze soort was nog geen tweede generatie uit Nederland bekend. Op 2 september werd een exemplaar te Valkenisse gevan-
214
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960
gen, op 8. IX een te Heemskerk en op 3 oktober zelfs twee stuks te Oostkapelle. De laatste twee waren afgevlogen.
Mamestra splendens Hb. Twee zeer verse exemplaren van de tweede generatie werden 18 augustus te Woerdense Verlaat gevangen.
Discestra trifolii Hufn. Eén exemplaar, dat iets afgevlogen was, op 4 oktober te Valkenisse, en een gaaf op 11 oktober te Halfweg. Derde generatie?
Caradrina morpheus Hufn. Van de nog niet vermelde tweede generatie werd 24 september één exemplaar te Best gevangen en 21 oktober liefst zes te Heems¬ kerk.
Earias clorana L. Op 2 oktober een zeer vers exemplaar te Heemskerk. Derde generatie ?
Chrysaspidea festucae L. Op 28 september twee exemplaren te Woerdense Ver¬ laat.
Polychrisia moneta F. Een gaaf exemplaar op 11 oktober te Halfweg.
Sterrha biselata Hufn. Op 3 oktober een gaaf exemplaar te Oostkapelle. Derde generatie ?
Sterrha aversata L. Op 1 oktober een gaaf exemplaar van de derde generatie te Huizen-N.H.
Sterrha inornata Hw. 16 september te Oostkapelle en 25 september te Heemskerk. Scopula imitaria Hb. Op 2 en 15 september telkens twee exemplaren van de nog niet uit ons land vermelde tweede generatie.
Scopula emutaria Hb. Op 2 september te Valkenisse 13 stuks. Tweede generatie ? Abraxas sylvata Scop. Een vers exemplaar van de nog niet vermelde tweede gene¬ ratie op 1 september te Oostkapelle.
Colotois pennaria L. Een vroeg exemplaar op 1 september te Heemskerk en een zeer laat, doch volkomen gaaf $ te Vogelenzang op 3 december.
Massaal optreden van enkele soorten.
Leucoma salicïs L. Deze soort kwam half juni massaal voor tussen Best en Liemp- de. In dit gebied staan enige duizenden populieren met een ondergroei van wilg, els, vuilboom, Prunus padus en kruidachtige planten. Vrijwel alle populieren, de wilgen, de elzen en de Prunus waren kaal gevreten door de rupsen van salicis. Op alle mogelijke plaatsen werden poppen aangetroffen, soms in massa bij en aan elkaar. Meer dan honderd in één klomp was geen zeldzaamheid. Van de rupsen waren vele nog zeer klein en konden door voedselgebrek ook niet meer volwassen worden. En tegelijk vlogen overdag de duizenden en duizenden vlinders. Het was als een winters landschap, de ontbladerde bomen en daartussen als sneeuw¬ vlokken de witte vlinders.
De enkele bewoners in dit gebied hadden uiteraard veel last van de rupsen, die bij massa’s de huizen binnen drongen om daar te verpoppen. Bij een eventuele herhaling van de plaag is de gemeente Best van plan het gebied vanuit een vlieg¬ tuig te laten bespuiten. Het is te hopen, dat het niet zover komt, want dat zou een ramp betekenen voor dit aan vlindersoorten zo rijke gebied.
Poecilocampa populi L. Deze soort was in november zeer algemeen in de duinen te Heemskerk. Dit blijkt wel duidelijk uit de volgende op licht waargenomen vlinders (alle mannetjes): 30 stuks op 2 november, 34 op de derde, 11 op de 15de, 109 op de 16de en 76 op de 20ste.
MACROLEPIDOPTERA IN 1959
215
Rhizedra lutosa Hb. Begin oktober was deze uil zeer algemeen op Walcheren. Ik kreeg er toen tientallen op de M.L.-lamp, doch toen ik ’s nachts om 2 uur van Oostkapelle naar Middelburg reed langs enkele binnenweggetjes, vlogen er hon¬ derden in het licht van mijn autolampen. Het was onmogelijk om er niet vele dood te rijden. Het opmerkelijke is echter, dat er nog vrijwel geen riet in de sloten staat, daar het zeewater deze vegetatie heeft doen verdwijnen.
Bijzondere vangsten in 195 9.
Melitaea diamina Lang. Ongeveer half juni kon ik een aantal dieren van deze soort vangen in de buurt van Eindhoven. De populatie, die hier vloog, was echter klein. Hopelijk kan zij op deze plaats stand houden.
Spialia sertoria Hoffmansegg. Van de nog maar één maal waargenomen tweede generatie ving ik zowel op 11 als op 12 augustus twee exemplaren te Cadier. Papilio machaon L. Een prachtig vers dier te Zoutelande op 2 september.
Sterrha emutaria Hb. Algemeen in de tweede generatie te Valkenisse. faspidia deceptoria Scop. In mei en juni in aantal gevangen te Cadier. Ongetwij¬ feld is dit fraaie diertje hier thans inheems. Een tweede generatie werd echter niet waargenomen.
Arctia villica L. Een tweetal exemplaren in mei op Walcheren.
Actinotia polyodon Cl. In mei in aantal in de duinen te Heemskerk.
Agrotis cinerea Schiff. Eveneens in mei in aantal te Heemskerk.
Paradiarsia glareosa Esp. Algemeen op Walcheren.
Athetis palustris Hb. Van deze zeldzame soort ving ik 31 mei een mooi gaaf exemplaar op licht te Heemskerk.
Cirrhia ocellaris Bkh. Vrij algemeen te Oirschot.
Aporophila australis Boisd. en
Eumichtis lichenea Hb. Van deze tot nog toe zeer zeldzame uilen, waarvan resp. vier en twee exemplaren uit Nederland bekend waren, kon ik een aantal dieren in Zeeland vangen. Mogelijk is het warme weer voor deze soorten zeer gunstig ge¬ weest.
Afw ij kende vormen.
Vanes sa cardui L. Op 2 oktober ving ik in mijn tuin te Halfweg een prachtig vers exemplaar van de zeer zeldzame f. rogeri E. B. Dit is de eerste vangst hier te lande. Ook buiten onze grenzen is de vorm nog slechts enkele malen waarge¬ nomen.
Thera juniper at a L. Van deze soort ving ik te Halfweg twee stuks van een licht kaneelbruine kleur.
Ectropis histortata Goeze. Een zeer klein exemplaar van Oostkapelle, waarbij de gehele vleugels licht bestoven zijn en de dwarslijnen door een donkerder be¬ stuiving zijn aangeduid. Van de vlekken tussen de uiteinden van de aderen zijn er nog slechts enkele over aan de achterrand van de achtervleugels.
Campaea margaritata L. Bij een exemplaar van Hoenderlo raken de witte dwars¬ lijnen op de voorvleugels elkaar even onder het midden, doch lopen dan niet verder door naar de binnenrand.
Operophtera fagata Scharfenberg. Van deze begin november zeer algemeen waar¬ genomen vlinder (zie ook Boer Leffef, Ent. Ber. 20 : 108, I960) ving ik enkele
216 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.XI.1960
opvallend afwijkende vormen. Een <ƒ, waarbij de tekening van de voorvleugels vrijwel is verdwenen. Een ander met een mooie donkere middenband op de voorvleugels (f. fasciata Petersen), tussen honderden dieren het enige exemplaar, ongetwijfeld dus zeldzaam. Nog opmerkelijker echter waren de reeds door Leffef vermelde bijna vleugelloze wijfjes. Ze werden in copulatie gevangen, zodat ver¬ gissen dus uitgesloten is.
Eupithecia succenturiata L. Een prachtig exemplaar van f. bistrigata Lempke te Oostkapelle. De vorm was nog slechts eens eerder gevangen, al in de vorige eeuw door Heylaerts.
Tethea ocularis L., f. f rank'd Boegl. Een prachtig exemplaar van deze zwarte vorm te Oostkapelle, een van de eerste vangsten in het duingebied.
Agrochola lychnidis Schiff., f. silesiaca Schultz. Deze zeer zeldzame zwartachtige vorm ving ik te Halfweg.
Rhizedra lutosa Hb. Een licht roodbruin exemplaar te Best.
Mesapamea secalis L. Een exemplaar met opvallend grijze bestuiving van costa en aderen van de voorvleugels.
Poecilocampa populi L. Een van Heemskerk, dat in plaats van zwart bruin getekend is.
Euplexia lucipara L. Van deze weinig variabele soort ving ik een sterk afwijkend exemplaar te Oostkapelle. De roodbruine grondkleur van de voorvleugels is meer grijsachtig. De tekening van het middenveld is normaal, maar die van het achter- randsveld is nagenoeg verdwenen. Van de niervlek is slechts de onderhelft als een witte vlek zichtbaar.
Cosmia pyralina Schiff. Een purperrood exemplaar van Oostkapelle, waarvan de witte voorrandsvlek van de voorvleugels is gereduceerd tot een wit lijntje. D/arsia rubi Vieweg. Een viertal vormen, waarbij de zeldzame f. fasciata Meves. De drie andere, waarbij een prachtige roodbruine uit Valkenisse, zijn niet in de Catalogus genoemd.
Apamea scolopacina Esp. Een mooie roodbruine vorm van Walcheren.
Peridea anceps Goeze, f. hasebroeki Loibl ( nigrescens Lempke). Een zeer fraai exemplaar van deze zwartachtige vorm uit Gronsveld, de tweede Nederlandse vindplaats.
Summary
Macrolepidoptera taken in the Netherlands in 1959, remarkable for their date of capture, their locality or showing striking varieties.
Halfweg-Zwanenburg, Esdoornplein 4.
EUPLOEA ALGEA MELANOPA ROBER
217
Euploea algea melanopa Röber 1887 (Lepidoptera, Danaïdae)
door
E. J. NIEUWENHUIS
Enige tijd geleden ontving ik van Dr. M. A. Lieftinck een collectie vlinders ter bewerking, die hij tijdens de expeditie Lieftinck-Bergman in 1948 op het eiland Misooi en in de omgeving van Sorong had bijeengebracht.
Onder deze verzameling bevond zich natuurlijk ook het gebruikelijk aantal donkerbruine Euploea s, voorzien van één androconiënstreep in cel lb van de voorvleugel. Dit zijn gewone vlinders in deze omgeving maar toch heeft het de¬ termineren vele nomenclatorische moeilijkheden opgeleverd, waarover het volgende kan worden medegedeeld.
Op grond van bovenbedoelde androconiënstreep kan men de mannetjes in drie groepen indelen t.w.
1. met een lange smalle androconiënstreep (18 mm), die onder de oorsprong van ader 2 begint.
2. met een kortere bredere streep (14 mm), die distaalwaarts van de oorsprong van ader 2 begint.
3. deze streep is nog korter (9 mm) doch even breed en ligt onder het mid¬ den van ader 2.
Dit is dus zeer eenvoudig, doch ik moet er wel op attent maken, dat de onder¬ kant der vleugels bij deze dieren een grote gelijkenis vertoont, zodat bij het ont¬ breken der androconiënstreep bij de vrouwelijke exemplaren de determinatie geen gemakkelijke zaak wordt en de oorzaak werd van de moeilijkheden, welke nu worden behandeld.
De vlinder bedoeld sub 1, dus die met de lange smalle androconiënstreep, stond tot voor kort bekend als Euploea lapeyrousi , door Boisduval in 1832 be¬ schreven in de ,, Voyage de EAstrolabe”. Het type was een vrouwtje, gevangen op Vanikoro, een der eilanden van de Santa-Cruz Archipel, welke ten noorden van de Nieuwe Hebriden ligt.
Men heeft daarna gezocht naar het bijbehorende mannetje en waar materiaal van het eiland Vanikoro niet gemakkelijk te verkrijgen is, hebben latere auteurs, blijkbaar misleid door de hierboven bedoelde overeenkomst van de onderzijde der vleugels, het mannetje van No. 1 aan het vrouwtje van lapeyrousi gekoppeld en daar dit mannetje tot een soort behoort met een uitgestrekt verbreidingsgebied, kon het niet anders of lapeyrousi werd in de loop der jaren van steeds meer plaatsen vermeld. Java, Borneo, Sumatra, Ambon, Bum en Nieuw-Guinea geeft Talbot (1943) op. Vanikoro is dus reeds vergeten.
Het 'heeft tot 1953 geduurd, vóór de fout door Hale Carpenter ontdekt werd. Deze auteur beschikte over mannetjes van Vanikoro en zag daardoor onmiddellijk, dat deze tot een andere soort ( hoisduvalii Luc.) behoorden dan het dier, dat tot dusver voor het mannetje van lapeyrousi doorging. Maar welke naam komt nu aan het onttroonde mannetje van lapeyrousi toe? Hale Carpenter (1953) heeft deze aangelegenheid zeer nauwkeurig behandeld en zijn conclusie was, dat het vroegere lapeyrousi-ma,nnet]e behoort tot de soort Euploea netscheri , door
218
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960
Snellen (1889) van West-Nieuw-Guinea beschreven en voortreffelijk af geheeld. Maar dit is helaas No. 2 van de bruine Euploea s hierboven bedoeld en het is wel tragisch, dat Hale Carpenter uit zijn zo zorgvuldig opgebouwde stellingen op het laatste ogenblik een verkeerde conclusie trekt.
Doch een verontschuldiging is hiervoor wel te vinden. Hale Carpenter had een speciale studie gemaakt van de Euploed s van de Pacific en van Australië, zodat hij, voor wat de westelijke soorten betreft, vertrouwde op de kennis van anderen nl. Corbet en Talbot, die in 1942 en 1943 het genus Euploea op ver¬ dienstelijke wijze hebben gereviseerd. Talbot, die nog in de oude samenstelling van lapeyrousi geloofde, schreef, dat Euploea melanopa Röb. gelijk was aan het mannetje van lapreyrousi , hetgeen toen volkomen waar was. Hij noemde melanopa Röb. dan ook een synoniem van lapeyrousi en het zou voor de hand liggen, bij het wegvallen van lapeyrousi de naam melanopa Röb. in ere te herstellen. Hale Carpenter heeft dit niet gedaan, want Talbot schreef verder, dat netscheri Sn. de oudste naam is voor de soort, die door Corbet — dus niet door Röber — melanopa werd genoemd. Corbet is hier in de war gebracht door Fruhstorfer, die in „Seitz”, p. 243, melanopa en netscheri volkomen ten onrechte tot één soort verenigt. Corbet’s melanopa is dus netscheri , maar niet de echte melanopa van Röber, welke laatste de naam wordt van het mannetje, dat vóór 1953 lapey¬ rousi werd genoemd. Melanopa is een subspecies van Euploea algea van Godart, zodat de volledige naam van No. 1 wordt Euploea algea melanopa Röber. Ik hoop gaarne, dat deze naam nu eindelijk als definitief voor deze soort kan wor¬ den beschouwd. De heer Howarth van het British Museum (Natural History) was het met mijn opvatting eens.
Wat nu de derde soort met de korte androconiënstreep betreft, verkeer ik nog enigszins in het onzekere. De genitaliën van de mannelijke dieren van No. 2 en 3 zijn gelijk en er is bij beide enige variatie in de lengte van de androconiënstreep, zodat er exemplaren zijn, die dicht bij elkaar komen. Voorlopig houd ik beide maar op netscheri Sn.
Tenslotte zij nog opgemerkt, dat Van Eecke (1915, p. 223) netscheri als een subspecies van Euploea pierretii C. & R. Felder (1865) beschouwt, hetgeen niet juist kan zijn. E. pierretii is nl. een subspecies van Euploea alcathoe Gdt. (1819), een soort zonder androconiënstreep.
Summary
The species which formerly masqueraded as the male of Euploea lapeyrousi Bsd. belongs to Euploea melanopa Röb. and not to Euploea netscheri Sn. as Hale Carpenter (1953) supposed.
Literatuur
Boisduval, J. B. A., 1832, Voyage de lAstrolabe, Lép.
Corbet, A. S., 1942, Ann. Mag. nat. Hist., ser. 11, 9 : 253 — 267.
Eecke, R. van, 1915, Zool. Mededeel., 1 : 205 — 227.
Fruhstorfer, H., 1910, in „Seitz”, Danaïdae, 9 : 191 — 284.
Hale Carpenter, G. D., 1953, Trans, zool. Soc. Lond., 28 (1).
Röber, J., 1887, Corr, Bl. ent. Ver. Iris, 1 : 190, pi. 8.
Snellen, P. C. T., 1889, Tijds. Entom., 32 : 377 — 400, pi. 8 — 10.
Talbot, G., 1943, Proc. Roy. ent. Soc. Lond., ser. B, 12 : 6 — 16.
Rotterdam, Bentincklaan 37a.
LEPIDOPTERA IN 1959
219
Lepidoptera in 1959
door
J. A. W. LUCAS
Extra generaties en vliegt ij den.
De winter 1958 — 1959 is zeer zacht geweest, hetgeen tot resultaat had, dat vele soorten zeer vroeg verschenen. Dit geldt uiteraard slechts voor die soorten, die als pop overwinteren. Daarnaast is 1959 echter gekenmerkt door de zeer lange en mooie zomer met hoge temperaturen, maar vooral ook door de droogte. De gunstige temperaturen hebben er voor gezorgd, dat ook de in andere stadia over¬ winterende dieren vroeg verschenen en zijn er, in combinatie met de zachte winter, voor verantwoordelijk dat van vele soorten een extra generatie verscheen, die in andere jaren niet of nauwelijks optreedt. Helaas was echter de herfstvangst niet gunstig, zodat vele der extra generaties niet geconstateerd konden worden; men kan slechts gissen tot welke extra waarnemingen een gunstige herfst aanleiding zou hebben gegeven. Een nadeel van 1959 is stellig de droogte geweest. Talrijke soorten leverden daardoor dwergen op, vaak in vrij aanzienlijke percentages. In hoeverre de droogte er voor verantwoordelijk is, dat enkele soorten in 1959 schaars waren, is niet uit te maken.
Hoewel men geneigd is in dit bijzondere jaar late vangsten tot een extra generatie te rekenen moet men toch zeer voorzichtig zijn. Enkele voorbeelden van m.i. late exemplaren zijn: Lasiocampa quercus ( + 7); Roes el ia albula (+ 23); Parastichtis suspecta ( + 5) en Rivula sericealis, gen. 2 (+ 4). De tussen haakjes gegeven getallen geven het aantal dagen aan dat de soort later was dan de door Lempke in de Catalogus gegeven data. Een ander punt, dat de interpretatie van de data bemoeilijkt, is, dat, evenals o.a. door Lempke aangegeven wordt, ik ver¬ moed dat bij vele soorten de eerste generatie in twee gescheiden groepen vliegt. Deze tweede vliegperiode ligt gewoonlijk ongeveer in het begin van juli. Wil men nu over de juiste situatie beslissen, dan zal het in vele gevallen noodzakelijk zijn over een doorlopende serie waarnemingen van één plaats te beschikken. Een dergelijke reeks is in 1959 op Oostvoorne verkregen, helaas met een onderbreking van 9 tot 29 juli. In dit verband moet ook gewezen worden op de mogelijkheid, dat zgn. derde generaties in werkelijkheid een tweede vliegperiode van de tweede generatie weerspiegelen, afstammelingen zijn van de tweede groep van de eerste generatie. Een ander punt, dat in dit geheel van problemen naar voren komt is de vraag, of wellicht allerlei soorten in verschillende stadia overwinteren (hetgeen de twee vliegtijden zou verklaren), zodat partiële generaties van het vorig jaar ver¬ antwoordelijk zijn voor de extra vliegtijd van de eerste generatie (het aantal die¬ ren van deze extra vliegtijd is gèwoonlijk veel kleiner dan de normale groep). Ik zou dan ook willen aansporen om in I960 zeer in het bijzonder er op te letten of dergelijke extra vliegtijden wellicht gaan optreden bij soorten, die in 1959 een meer of minder duidelijke extra generatie hebben geleverd.
Van de volgende soorten is iets over de v 1 i e g t ij d op te merken. Smerinthus o cell at a L. De soort verscheen van 29 april tot 6 juni, daarna van 4 juli tot 1 augustus. Deze tweede groep van ongeveer 21 exemplaren behoort
220
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960
mogelijk geheel tot de tweede generatie (met uitzondering wellicht van de dieren tussen 4 en 9 juli).
Laothoë populi L. De eerste generatie vloog van 29 april tot 13 juni; daarna was de soort weer van 4 juli tot 22 augustus aanwezig met ongeveer 27 dieren. Het bij de vorige soort gegevene geldt ook hier; de dieren van begin juli waren zeer vers.
Pergesa porcellus L. Gen. 1 vloog van 9 mei tot 27 juni en vermoedelijk weer op 7 en 9 juli. De tweede generatie vloog van 29 juli tot 30 augustus in ongeveer 64 exemplaren; voor deze soort wel bijzonder veel.
Cerura vinula L. vloog reeds op 3 april ( — 6).
Pheosia tremula Cl. Behalve op de ongunstige avond van 27 juni was de soort iedere dag aanwezig tussen 29 april en 5 september. De laatste dieren behoren mogelijk tot een derde generatie (bv. een gaaf $ op 31 aug.).
Clostera curtula L. Gen. 2 verscheen op 9 juli ( — 4).
Clostera anachoreta F. Op 27 augustus verscheen een dier, dat mogelijk tot een derde generatie behoort.
Leucoma salicis L. vloog reeds op 6 juni algemeen in de Kampina ( — 15). Euproctis similis Fuessl. was eveneens reeds op 6 juni aanwezig ( — 10). De tweede generatie vloog van 12 sept, tot 4 okt. (10 exemplaren).
Lasiocampa quercus L. vloog nog op 19 augustus ( + 7). De soort vliegt echter vaker zo laat; zo was de soort op 17 aug. 1946 vrij gewoon in Meyendel. Dendrolimus pini L. Op 6 juni 4 exemplaren waarvan al 3 af gevlogen waren (-23).
Drepana falcataria L. Gen. 2 vloog van 4 juli tot 22 aug. Daarna verscheen nog een exemplaar op 30 aug., dat mogelijk tot een derde gen. behoort.
Drepana binar ia Hufn. Gen. 2 vloog van 9 juli tot 22 augustus; daarna ver¬ scheen nog 1 dier op 30 aug. en 3 op 5 sept. Waarschijnlijk betreft het hier reeds de derde gen.
Cilix glaucald Scop. Gen. 2 vloog van 27 juni tot 5 aug. Daarna verscheen 1 dier op 13 aug. gevolgd door een groep van ongeveer 135 exemplaren tussen 19 aug. en 5 sept. Deze laatste groep behoort zeker tot de derde gen.
Tethea duplaris L. Gen. 1 vanaf 9 mei ( — 4), gen. 2 vanaf 13 aug. ( — 9). Tethea ocularis L. Gen. 1 vanaf 9 mei (; — 16). Een tweede gen. verscheen op 19 en 22 aug., totaal 2 ex.
Nola cucullatella L. In 1959 vloog een nog niet door Lempke vermelde tweede gen. op 30 aug. en 5 sept., samen 2 ex.
Roeselia albula Schiff, was begin juli gewoon, na eind juli telkens 1 exemplaar op 13, 19, 22, 29, 30, 31 aug. en 5 sept. Het is mogelijk, dat een enkel dier hiertussen tot een tweede gen. behoort.
Celama aerugula Hb. Na 1 aug. weer een exemplaar op 22 aug., dat mogelijk tot een tweede generatie behoort.
Eilema deplana L. vloog reeds op 6 juni ( — 14).
Coscinia cribraria L. vloog van 4 tot 9 juli, daarna weer een exemplaar op 31 aug. Mogelijk een tweede gen.
Phragmatobia fuliginosa L. Gen. 2 vanaf 4 juli ( — 3) tot 22 aug., daarna weer 3 op 30 en 1 op 31 aug. (derde gen.?).
LEPIDOPTERA IN 1959
221
S pilo soma lubricipeda L. ( menthastri Esp.) Gen. 1 van 29 april ( — 2) tot 9 juli; daarna weer 1 op 5 aug. (gen. 2; — 8).
S pilo soma urticae Esp. vloog van 4 juni tot 7 juli ( + 2).
Solenobia triquetrella F.v.R. Eind maart werden in Kerkrade een groot aantal cocons verzameld, die van 5 tot 10 april de $ $ leverden ( — 6).
Apatele tridens Schiff. Gen. 1 vloog van 9 mei ( — 7) tot 4 juni en daarna waarschijnlijk opnieuw van 4 tot 9 juli. Gen. 2 vanaf 29 juli ( — -11) tot 19 aug. Apatele aceris L. vloog vanaf 9 mei ( — 6).
Apatele megacephala F. vloog vanaf 9 mei ( — 4). Wanneer de tweede gen. begon is moeilijk uit te maken, waarschijnlijk echter tussen 9 en 29 juli.
Apatele leporina L. Gen. 1 vloog reeds op 9 mei ( — 8), gen. 2 waarschijnlijk op 13, zeker op 19 aug. ( — 10, mogelijk — 16) in telkens 1 exemplaar.
Agrotis ypsilon Hufn. De eerste dieren verschenen reeds in april (25 april) en vlogen tot 13 juni. Begin juli waren er opnieuw oude dieren, maar ook weer zeer verse exemplaren. Daarna was de soort tot begin okt. wel steeds aanwezig. Agrotis segetum Schiff. Gen. 1 vloog van 9 mei tot 13 juni, daarna weer op 7 en 9 juli. Vanaf 29 juli is een doorlopende serie waarnemingen tot 3 oktober; deze dieren behoren stelle alle tot een in 1959 talrijke tweede gen. ( — 6), nl. on¬ geveer 68 dieren tegen ongeveer 23 van de eerste gen.
Agrotis clavis Hufn. Op 22 aug. 2 exemplaren van een tweede gen., die Lempke alleen van 2 sept. 1925 opgeeft.
Agrotis exclamationis L. vloog vanaf 9 mei ( — 5) tot 9 juli en daarna de tweede gen. van 13 ( — 4) tot 30 aug.
Agrotis puta Hb. Reeds op 9 en 13 mei telkens 1 + ( — 14). De hoofdvliegtijd lag waarschijnlijk tussen 9 en 29 juli. Op 3 en 10 okt. verscheen de soort op¬ nieuw (een zestal exemplaren); stellig is dit een tweede gen. gewéést, waarop ook de kleinheid van de dieren wijst. Deze tweede gen. was nog onbekend. In de Catalogus geeft Lempke aan, dat de nakomelingen van de meidieren moge¬ lijk in de hoofdvliegtijd eveneens verschijnen; deze mogelijkheid moet nu wel zeer onwaarschijnlijk geacht worden.
Ochropleura plecta L. De eerste datum van de verschillende generaties wordt nu 25 april ( — 6) en 4 juli ( — 11). Uit 1958 ken ik een vrij vers exemplaar van 11 okt. (Rotterdam, M. den Boer). Moet wel tot een derde gen. behoren, welke nog niet door Lempke vermeld wordt.
Axylia putris L. Op 5 aug. werd een exemplaar waargenomen, dat wel tot de tweede gen. behoord moet hebben ( — 14).
Diarsia mendiea F. vloog reeds op 30 mei ( — 9).
Amathes c . nigrum L. werd voor het eerst op 9 mei waargenomen ( — 7). Noctua inter jecta Hb. vloog van 7 juli tot 22 augustus ( + 2), de top viel op 13 aug. met 8 ex.
Noctua sub se qua Schiff. Op Oostvoorne verschenen 3 exemplaren op de lamp nl. telkens 1 op 4 juli, 12 sept en 26 sept. ( + 11).
Noctua orbona Hufn. was wel heel erg te vroeg, nl. reeds op 23 mei ( — 38); desondanks vloog de soort nog door tot 26 sept.
Mythimna straminea Tr. In 1959 vloog een tweede gen., welke nog niet in de Cat. vermeld staat, nl. op 19 aug.
222
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XL I960
Mythimna pallens L. Gen. 2 vloog van 29 juli ( — 7) tot 12 sept, en was veel talrijker dan de slechts kort vliegende voor j aarsgeneratie.
Mythimna impur a Hb. vloog van 4 juni tot 9 juli. Daarna nog een exemplaar op 1 aug. en 2 op 31 aug. De voor j aarsgeneratie was veel talrijker dan de tweede gen.
Mythimna pudorina Schiff, verscheen voor de eerste maal op 4 juni ( — 11). Mythimna lit oralis Curtis. Op 4 juni ( — 13) verschenen 2 exemplaren, en daarna op 12 sept, weer een exemplaar. Dit behoort stellig tot een tweede gen., die door Lempke nog niet vermeld wordt.
Mythimna lythargyria Esp. was 3 dagen te vroeg (13 juni).
Meliana flammea Curtis verscheen op 13 mei ( — 4).
Heliophobus albicolon Hb. Gen. 1 vloog vanaf 9 mei ( — 4).
Tholera oespitis F. vloog vanaf 29 juli ( — 4).
Hada nana Hufn. Zowel de eerste als de tweede gen. was 8 dagen te vroeg (resp. 6 mei en 29 juli).
Ceramic a pisi L. Gen. 1 verscheen het eerst op 9 mei ( — 6).
Lacanobia trifolii Hufn. Gen. 1 verscheen reeds op 4 april ( — 27). Gen. 2 ver¬ scheen mogelijk reeds op 4 juli ( — 5). Ik acht het echter ook mogelijk, dat de dieren van begin juli een tweede groep van de eerste gen. vertegenwoordigen en dat de tweede gen. in werkelijkheid pas vanaf 5 aug. (29 juli?) vloog. Dit is meer in overeenstemming met de opmerking van Coldewey in de Catalogus, maar in tegenstelling tot Lempke’s data.
Lacanobia contigua F. Gen. 1 vloog vanaf 13 mei ( — 8).
Polia advena F. Vanaf 4 juni ( — 9). In het eveneens vroege jaar 1957 vloog de soort echter nog veel eerder, nl. op 14 mei en 1 juni.
Mamestra brassicae F. Tussen 29 april ( — 8) en 4 juni verscheen de soort met 7 exemplaren op 5 van de 8 data; daarna verscheen de soort weer op 9 juli (2 exemplaren) en tenslotte weer gewoner van 29 juli tot 19 sept. De dieren van 9 juli vormen waarschijnlijk weer een tussengroep, behorende tot de eerste gen., de dieren van na 29 juli behoren wel alle tot de tweede gen.
Parastichtis suspecta Hb. vloog nog op 22 aug. ( + 5).
CuculUa as ter is F. verscheen reeds op 4 juni ( — 30). Lempke vermeldt een exem¬ plaar van 31 mei, maar vermoedt, dat dit e.L zal zijn; dit is nu niet meer zo waarschijnlijk.
CuculUa umbratica L. was ook al zeer vroeg aanwezig en verscheen op 9, 13 en 23 mei om op 4 juni zijn hoogtepunt te hebben met 8 exemplaren. Wanneer de eerste gen. in de tweede overging is niet met zekerheid te bepalen; ik vermoed, dat de waarnemingen vanaf 29 juli ( — 9) tot de tweede gen. behoren (9 exem¬ plaren).
Pyrrhia umbra Hufn. Gen. 1 vloog vanaf 4 juni ( — 7) tot 9 juli; daarna ver¬ scheen weer een exemplaar op 19 aug. Dit moet wel tot een tweede gen. behoord hebben. Lempke kende deze alleen van 25 aug. (gekweekt).
Chilodes maritima Tauscher. Van deze soort verscheen alleen een ex. op 22 aug. op de lamp te Oostvoorne. Het verse ex. moet wel tot een tweede gen. behoord hebben, die in de Catalogus niet vermeld wordt.
LEPIDOPTERA IN 1959
223
Coenobia rufa Hw. Oostvoorne, 13 en 22 au g. telkens een ex. Vermoedelijk wel late exemplaren van de eerste gen. ( + 8 en +17).
Arenos tola extrema Hb. vloog al vanaf 13 mei ( — 15).
Arenostola phragmitidis Hb. Van deze soort zag ik een exemplaar van 8 okt. 1957 (Voorschoten, kapelaan Groenendijk), dat wel tot een tweede gen. moet behoren, welke extra gen. niet door Lempke vermeld wordt.
Arenostola elymi Tr. Op 13 aug. werd nog een exemplaar waargenomen, dat mogelijk tot een tweede gen. behoort. Het geringe aantal van in totaal 3 exem¬ plaren laat niet toe iets met zekerheid te zeggen (de andere 2 waren van 27 juni en 9 juli); de vroegste datum, die ik van de soort ken, is 6 juni 1958 ( — 9). Meristis trïgrammka Hufn. Reeds op 9 mei ( — 7).
Caradrina morpheus Hufn. Gen. 1 vloog van 9 mei ( — 3) tot 9 juli. Gen. 2 vloog van 31 aug. tot 3 okt. Van deze tweede gen., die in de Catalogus niet vermeld wordt, werden 11 ex. waargenomen.
Hoplodrina ambigu a Schiff. Gen. 1 vloog van 23 mei ( — 12) tot 4 juni met 13 exemplaren. De tweede gen. was veel gewoner (ongeveer 101 exemplaren) en vloog van 1 aug. tot 19 sept. ( + 7).
Hydraecia oculea L. vloog vanaf 4 juli ( — 13).
Hydraecia micacea Esp. Voor het eerst op 4 juli ( — 8).
Trigonophora meticulosa L. Gen. 1 vloog van 6 mei ( — 18) tot 13 juni, gen. 2 van 1 aug. tot 3 okt.
Apamea sublustris Esp. Vanaf 30 mei ( — 6).
Apamea crenata Hufn. Vanaf 9 mei ( — 4).
Jaspidia pygarga Hufn. Vanaf 9 mei ( — 11).
Earias clorana L. Vanaf 9 mei ( — 12). Ik bezit echter een exemplaar van Leiden, dat reeds op 2 mei verzameld werd ( — 19), bovendien een exemplaar van 4 sept. 1957, dat mogelijk tot een derde gen. behoort, welke gen. Lempke niet opgeeft. Chryaspidea festucae L. Op 2 okt. een exemplaar van een derde gen., welke niet door Lempke vermeld wordt.
Polychrisia mon et a F. Gen. 2 vloog vanaf 19 aug. ( — 6).
Chrysoptera c. aureum Knoch. Vanaf 24 juni ( — 18).
Abrostola triplasia L. Gen. 2 verscheen vermoedelijk al op 9 juli ( — 7) en gen. 3 op 29 aug. ( — 20).
Abrostola tripartita Hufn. Gen. 1 vanaf 6 mei ( — 10) en gen. 2 waarschijnlijk vanaf 5 aug. ( — 6). Begin juli vloog een aparte groep, die wel een tweede golf van gen. 1 zal betekenen.
Scoliopteryx libatrix L. 7 overwinteraars werden van 14 maart tot 13 mei waar¬ genomen, daarna verschenen er 3 op 7 juli en tenslotte 4 van 5 sept, tot 3 okt. Lygephila pastinum Tr. Vanaf 13 juni ( — 6). Op 22 aug. werd een exemplaar van gen. 2 waargenomen; in de Catalogus wordt deze tweede gen. alleen van 10 sept. 1947 vermeld.
Phytometra viridaria CL Alle door mij waargenomen dieren stammen uit het tijd¬ vak 5 tot 18 juli, dus precies tussen de twee door Lempke opgegeven vliegtijden. Rivula sericealis Scop. Gen. 2 vloog volgens mij vanaf 29 juli tot 3 okt. ( + 4), toen nog een af gevlogen exemplaar op de lamp te Oostvoorne af kwam. 10 okt.
224
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XL I960
verscheen te Rotterdam op een winkelraam weer een vers exemplaar, dat zeker tot een derde gen. behoord moet hebben; Lempke vermeldt deze nog niet. Laspeyria flexula Schiff. Vanaf 6 juni (—7).
Zanclognatha cribrumalis Hb. Vanaf 4 juni ( — 16).
Geometra papilionaria L. Vanaf 6 juni ( — 4).
Jodis lactearia L. Reeds 3 jaar neem ik de tweede gen. waar, ondanks de geringe kans, die ik als westerling bezit, nl. 5 aug. 1957, 16 aug. 1958 en 19 aug. 1959. Jodis put at a L. Op 29 juli 1959 verscheen er een exemplaar van deze soort op de lamp te Oostvoorne; deze tweede gen. wordt in de Catalogus niet vermeld. Sterrha rusticata Schiff. 1 exemplaar werd op 31 aug. gevangen; het behoort waarschijnlijk tot gen. 2 ( — 10).
Sterrha fuscovenosa Goeze. Vanaf 4 juni ( — 13).
Sterrha dimidiata Hufn. Vanaf 4 juni ( — 11).
Sterrha subsericeata Hw. Van de tweede gen. kende Lempke slechts 1 exemplaar van 3 sept. 1926; in 1959 werden 7 exemplaren van deze gen. verzameld tussen 19 en 30 aug.
Sterrha in or nat a Hw. Vanaf 6 juni ( — 22).
S copula ornât a Scop, vloog van 9 mei tot 6 juni, daarna verschenen er 2 exem¬ plaren op 7 juli, 2 op 5 aug. en tenslotte een doorlopende serie van 27 aug. tot 19 sept., die mogelijk een derde gen. aangeeft.
S copula rubiginata Hufn. Eerst op 31 mei en 4 juni, daarna van 4 juli tot 22 aug. en tenslotte 5 sept. De interpretatie is niet zeker. Mogelijk betreffen de de drie groepen 3 generaties. Mogelijk is echter ook, dat de tweede groep uiteen moet vallen in de groep 4 tot 9 juli, die dan een tweede golf van gen. 1 voor¬ stelt, terwijl gen. 2 dan uiteenvalt in de groep 29 juli tot 22 aug. en het dier van 5 sept., als nakomelingen van de 2 groepen van de eerste gen.
S copula marginepunctata Goeze. Vanaf 9 mei ( — 14).
S copula imitaria Hb. Gen. 1 vloog van 4 ( — 12) tot 9 juli, de niet in de Cata¬ logus vermelde tweede gen. vloog op 12 sept.
S copula emutaria Hb. Vanaf 4 juni ( — 31).
Rhodostrophia vibicaria Cl. Vanaf 4 juni ( — 9). J. Uilenbroek ving nog 2 exemplaren op 8 sept, te Katwijk, die tot een niet door Lempke vermelde tweede gen. moeten behoren.
Mesotype virgata Hufn. Gen. 1 vloog van 11 april tot 4 juni en m.i. opnieuw van 27 juni tot 9 juli. Gen. 2 vloog van 5 aug. tot 12 sept. ( + 3). Het in de Catalogus vermelde over de vliegtijden lijkt me niet juist. De dieren van begin juli behoren m.i. altijd tot gen. 1, nooit tot de tweede gen. Deze extra groep komt ieder jaar tevoorschijn. Gen. 2 is volgens mij zeer partieel; alleen in 1959 nam ik hem wat meer waar.
Lygris testata L. vanaf 27 juni ( — 6).
Lygris me II inat a F. Vanaf 4 juni ( — 3).
Dysstroma citrata L. Vanaf 6 juni ( — 27).
Xanthorhoë spadicearia Schiff. Vanaf 25 april ( — 4). Gen. 3 was in 1959 aan¬ wezig. De grens t.o.v. gen. 2 was echter niet met zekerheid te bepalen, lag waarschijnlijk ergens eind aug. of begin sept. Gen. 3 vloog door tot 3 okt. Xanthorhoë ferrugata CL Ook van deze soort was de derde gen. aanwezig, nl.
LEPIDOPTERA IN 1959
225
van 29 ( — 6) tot 31 aug. Mogelijk behoort een ex . van 19 aug. ook reeds tot deze gen.
Lam'propteryx ocellata L. Gen. 1 vloog vàn 6 mei tot 20 juni. Daarna vloog de soort, weer vanaf 4 juli; de groep 4 tot 9 juli moet of al tot de tweede gen. behoren of ook deze soort vertoont een in twee vliegperioden uiteenvallende eerste gen. In het laatste geval horen stellig alle later vliegende dieren tot de tweede gen.; in. het eerste geval moet er rekening mee worden gehouden, dat er een derde generatie gevlogen heeft, mogelijk van 5 aug. tot 19 sept. ( + 11). Euphyia luctuata Schiff. Vanaf 11 juli ( — 3 ) •
Ecliptopera silaceata Schiff. Gen. 2 vanaf 16 juli' ( — 3).
Eupitheda linariata F. Een exemplaar op 4 juni ( — 9), daarna 8 op 7 en 9 juli en tenslotte 3 op 30 aug. en 12 sept.
Eupitheda absinthiata Cl. Vanaf 9 mei ( — 8).
Eupitheda goossensiata Mab. Vanaf 18 juli ( — 7).
Eupitbecia assimilata Dbld. Gen. 2 vloog waarschijnlijk vanaf 7 juli ( — 13). Eupitheda pimpinellata Hb. Vanaf 18 juli ( — 6).
Eupitheda innotata Hufn. Op 3 okt. werd een zeer vers exemplaar gevangen, dat tot een nog niet door Lempke vermelde derde -gen. moet behoren. Eupitheda laridata Freyer. De soort werd op 18 juli te Wijster verzameld. Het door Lempke gedetermineerde exemplaar moet tot een niet in de Catalogus ver¬ melde tweede gen. behoren.
Anticollix sparsata Tr. Vanaf. 9 mei ( — 12).
Abraxas sylvata Scop. Een exemplaar van 22 aug. behoort mogelijk tot een niet door Lempke vermelde tweede gen.
Lomaspilis marginata L. Op 30 aug. werd een zeer vers exemplaar waargenomen. Mogelijk een exceptionele nakomeling van de tweede groep der eerste gen. ? Dêilinea pusaria L. Gen. 1 van 6 mei tot 6 juni, daarna weer op 7 en 9 juli en weer van 29 juli tot 31 aug.
Deilinea exanthemata Scop. Gen. 1 vloog van 6 mei tot 16 juni, daarna op 9 juli en van 29 juli tot 31 aug. Bij deze beide soorten hebben we opnieuw met een in tweeën uiteengevallen eerste gen. te maken.
Ourapteryx sambucaria L. Op 3 oktober werden op Oostvoorne 5 exemplaren van de tweede gen. waargenomen; deze tweede gen. is -zeldzaam.
Campaea margaritata L. Vanaf 13 mei ( — 3).
Ennomos alniaria L. Vanaf 9 juli ( — 16).
Crocallis elinguaria L. vloog nog op 31 aug. ( + 4).
Opisthograptis luteolata L. Gen. 1 vloog van 25 april tot 13 juni en stellig weer opnieuw van 4 tot 9 juli; de tweede gen. vloog van 29 juli (—8) tot 5 sept. Ectropis bistortata Goeze. Gen. 3 vloog zeker vanaf 30 aug. en waarschijnlijk reeds op 22 aug. ( — 10).
Aspilates ochrearia Rossi. Gen. 1 vloog van 29 april ( — 6) tot 23 mei, gen. 2 van 19 tot 30 aug. Van de tweede gen. werd een kweek opgezet, waarvan 5 exem¬ plaren snel doorgroeiden en een partiële derde gen. leverden van 19 okt. tot 7 nov. Een derde gen. is in de Catalogus niet vermeld.
226
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960
Zeldzame Macrolepidoptera. I Oostvoorne.
Gedurende het onderzoek van het duingebied van Oostvoorne zijn de volgende belangwekkende soorten te voorschijn gekomen.
Celerio livornica Esp. 1 ex. op 13 sept. 1958.
Lymantria monacha L. 1 ex. op 9 juli 1959.
Thyatira hatis L. In 1959 werden 13 exx. waargenomen.
Tethea or Schiff. 7 exx. in 1959.
Eilema lurideola Zincken. 15 exx. in 1959.
Pelosia muscerda Hufn. 4 exx. in 1959.
Diaphora mendica Cl. 1 ex. op 9 mei 1959.
Agrotis cinerea Schiff. 26 exx. in 1959.
Agrotis puta Hb. 8 exx. in 1959.
Actebia praecox L. 1 ex. op 19 aug. 1959.
Noctua inter jecta Hb. 21 exx. in 1959.
Mythimna litoralis Curtis. 3 exx. in 1959.
Mythimna albipuncta F. 4 exx. in 1956, 3 in 1959.
Meliana flammea Curtis. 1 ex. op 13 mei 1959.
Tholera cespitis F. 48 exx. in 1959. De soort is de laatste tijd in het westen blijkbaar minder zeldzaam dan vroeger: ik nam de soort ook waar in Leiden, Wassenaar en Meyendel.
Hadena confusa Hufn. 7 exx. in 1959; ook in 1958 waargenomen.
Lacanobia genistae Bkh. 1 ex. op 23 mei 1959. Uit het westen alleen van Over- veen vermeld.
Atethmia xerampelina Esp. Telkens 1 ex. op 31 aug. en 5 sept. 1959. Meganephria oxyacanthae L. Algemeen in 1958, minder in 1959. In de Cata¬ logus niet uit de duinen vermeld, maar komt ook zeer zeldzaam in Wassenaar voor.
Syngrapha interrogations L. 1 ex. op 1 aug. 1959.
Cucullia asteris F. 2 exx. in 1959.
Chloridea peltigera Schiff. 1 ex. op 22 aug. 1959.
Chilodes maritima Tauscher. 1 ex. op 22 aug. 1959.
Coenobia rufa Hw. 2 exx. in 1959.
Arenostola extrema Hb. en A. fluxa Hb. In 1959 gewoon.
Ar eno stola elymi Tr. 3 exx. in 1959.
Hoplodrina ambigua Schiff. Enkele exx. in 1958, zeer gewoon in 1959- Laphygma exigu a H b. 1 ex. op 20 sept. 1958.
Lygephila pastinum Tr. In 1958 en 1959 gewoon.
Schrankia costaestri galis Steph. 1 ex. op 19 aug. 1959.
Jodis lactearia L. 6 exx. in 1959.
Jodis putata L. 1 ex. op 29 juli 1959. Door Lempke niet uit het duingebied ver¬ meld, maar mij ook uit Wassenaar bekend.
Sterrha ochrata Scop. 2 exx. Deze soort is naar mijn ervaring in het duingebied helemaal niet gewoon. Op mijn vele tochten door de duinen nam ik de soort nog slechts eens waar te Noordwijkerhout.
Sterrha subsericeata Hw. 42 exx. van de eerste en 7 van de tweede gen.
S copula imitaria Hb. 10 exx. van de eerste en 6 van de tweede gen.
LEPIDOPTERA IN 1959
227
Scopula emutarid Hb. 2 exx. in 1959.
Anaitis plagiata L. 1 ex. op 13 me! 1959.
Nothopteryx polycommata Schiff. 2 exx. op 4 april 1959.
Nothopteryx carpinata Bkh. 3 exx. in 1959.
Lobophora halterata Hufn. 4 exx. in 1959.
Mysticoptera sexalata Retzius, 1 ex. op 9 juli 1959.
Pbilereme vetulata Schiff. Telkens 1 ex. op 27 juni en 7 juli 1959. Lempke kende deze soort al wel uit het duingebied ten noorden van de Nieuwe Maas maar nog niet van Oostvoorne.
Pbilereme transversata Hum, 17 exx. in 1959.
Ochyria quadri jas data CL 2 exx. in 1959.
Nycterosea obstipata F. 1 ex. in september 1958.
Calqstygia multistrigarid Hw. 23 exx. in 1959.
Ecliptopera silaceatd Schiff. 1 ex. op 9 mei 1959.
Mesoleuca aibicillata L. 1 ex. op 4 juli 1959.
Epirrboë rivata Hb. 2 exx. in 1959.
Per/zoma affinitata Steph. 10 exx. in 1959.
Earopbila badiata Hb. 28 exx. in 1959-
Eupitbeda plumbeolata Hw., E. satyrata Hb., E. tripunctaria H.S.> E. absinthidtd CL, E. assimilata DbkL; E. castigata Hb., E . subumhrata Schiff., E. nanata Hb.; E. innotdta Hufn., E . virgaureata Dbld., E. abhreviata Steph. en E. dodonedtd Guenée. Naar mijn ervaring is E. nanatd in een groot deel van het westen aan te treffen en stellig inheems.
Antkollix sparsata Tr. 1 ex. op 9 mei 1959.
Apeira syringaria L. 1 ex. op 5 sept. 1959.
An gerond prunaria L. 1 ex. op 4 juli 1959.
Plagodis dolabraria L. 1 ex. op 4 juni 1959.
Semiothisa Uturata CL 2 exx. op 9 juli 1959.
Semiothisd clathraia L. 69 exx. in 1959.
Aids repdnddtd L. 7 exx. in 1959.
Aspitates ocbreana Rossi. 48 exx. op de lamp in 1959, bovendien nog enkele overdag opgejaagd en van een derde gen. 5 exx. a.o.
De waarnemingen op Oostvoorne' konden verricht worden dank zij de wel¬ willende medewerking van het Biologisch Station „Weeversduin’', de Ver. tot Behoud van Natuurmonumenten en het Zuidhollands Landschap.
IL Rest van Nederland.
Unca olivana Schiff, werd door mij op 6 en 7 juni (resp. op licht en overdag opgejaagd) op de Kampina waargenomen. U. olivdnd is blijkbaar een van de soorten, die zich de laatste tijd sterk uitbreiden. Lempke gaf in de Catalogus slechts 17 vindplaatsen. Mij zijn momenteel nog de volgende vindplaatsen bekend: Tjoene, Raalte (Ent. Ber. 19, no. 10, 1959), Almen, Ruurlo, Montferland, Hoog- Soeren, ’t Woold, Aalten, Noorden, Bergen op Zoom (Fort Rovere), Wouw, Kampina, Heeze.
Euphyia luctuata Schiff. Met Unca olivana een van de soorten, die zich steeds meer uitbreidt. Naast de in de Catalogus opgegeven vindplaatsen kan ik nog toe-
228
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960
voegen: de gehele oosthelft van de Veluwe (Epe, Hoog-Soeren, Wiessel, Ugche- len, Niersen, Gortel, Hoenderlo en Schaarsbergen; in Ent. Ber. 19, no. 12, 1959, bovendien nog Otterlo), Zeist (1955, Gorter), de Achterhoek (’t Woold, in 1958 niet zeldzaam) en dit jaar nam ik de soort voor het eerst in het noorden van ons land waar, nl. te Wijster (3 exx. op licht).
Philereme uetulata Schiff. Volgens de Catalogus verbreid in bosachtige streken in o en z, daarnaast in het duingebied van Wassenaar tot Staelduin. Behalve op Oostvoorne verzamelde ik de soort in 1959 ook te Rotterdam, waar op 1 avond liefst 8 exx. op de lamp verschenen; bovendien nam de heer Bogaard de soort te Hendrik-Ido- Ambacht waar. I960 zal moeten leren, of het hier een trekkende groep betrof, of dat de soort in Zuid-Holland een wijder areaal bezit.
Verder moge ik memoreren, dat in Noorden Diataraxia splendens Hb. en Chrysoptera c. aureum Knoch ook in 1959 present waren en in Meyendel No¬ th op ter y x polycommata Schiff.
Zeldzame Microlepidoptera.
Tevens kan ik de volgende zeldzame Microlepidoptera vermelden: Melissoblaptes zelleri de Joannis. Oostvoorne. Een typische duinsoort.
Crambus silvellus Hb. Vloog eind augustus 1959 massaal op enkele weitjes in de Vlaardingse Vlietlanden. Volgens Beirne (British Pyralid and Plume Moths) is de soort overdag slecht op te jagen en verschuilt hij zich dan tussen de planten. Dit geldt zeker niet voor de Vlaardingse Vlietlanden, waar je stap na stap tot wel 10 exx. op joeg!
Crambus erïcellus Hb. Wooldse Veen en Otterloo.
Crambus dumetellus Hb., C. contamïnellus Hb., C. geniculeus Hw., C. latistrius Hw. alle te Oostvoorne, de tweede en derde soort zeer gewoon.
C. selasellus Hb. Oostvoorne en de Vlaardingse Vlietlanden.
C. deUellus Hb. Otterlo en Oostvoorne. C. lythargyrellus Hb., Otterlo.
Platytus cerusellus Schiff. Oostvoorne; in hoofdzaak een soort uit het zw duin¬ gebied.
Schoenobius gigan tellus Schiff, werd pas in 1957 voor het eerst in het duingebied waargenomen. In 1959 te Oostvoorne.
Homoeosoma sinuella Fabr., H. saxicola Vaughan, H. pseudonimbella Btk. en Gymnancyla canella Hb. Oostvoorne. Op H. pseudonimbella na typische duin- soorten; alle zeldzaam.
Salebria similella Germ, et Znck. Kampina, 6 juni 1959. Zeldzaam.
Nephopteryx rhenella Zk. Meijendel, 1958; zowel in de Kijfhoek als de Bierlap 1 ex. Zeer zeldzaam.
S co paria phaeoleuca Z. Oostvoorne, 9 juli 1959, 1 ex. Slechts 3 à 4 exx. bekend. Evergestis limbata L. Bernden, een dood ex. in een vensterbank van een café. Een zeer zeldzame, alleen in Z. -Limburg voorkomende soort.
Pyrausta cilialis Hb. Van de heer J. Uilenbroek kreeg ik, naast Syngrapha inter- rogationis , ook enkele dieren uit Bergen op Zoom. Hierbij bevond zich de tweede in ons land waargenomen P. cilialis. Het andere ex. stamt van Meerssen, 1935. Eucnemidophorus rhododactylus Schiff. Oostvoorne, 7 juli 1959 een prachtig gaaf ex. op de lamp. Voor zover mij bekend het tweede ex. van ons land. Het eerste
LEPIDOPTERA IN 1959
229
werd in 1949 in de Amsterdamse Waterleidingduinen gevangen door de heer Doets.
Steno ptilid stigmatodactyla Zeil. Oostvoorne, 2 exx. Zeer zeldzaam.
Acleris shepherdana Stph. Noorden (Nieuwkoop), 18 aug. 1958. Een zeer zeld¬ zame soort, door Doets in de Kortenhoefse Plassen ontdekt.
Conchylis implicitana Wek. Oostvoorne, 9 mei 1959. Een eveneens zeer zeldzame soort.
Olethreutis branderiana L. Meijendel (Bierlap), 1 juli 1958, 2 exx. (1 hiervan in coll. Leiden). Slechts een drietal malen eerder waargenomen.
Steganoptyche diniana Gr. Oostvoorne, 30 aug. 1959. Zeer zeldzaam.
Notocelia suffusana Z. Oostvoorne, 4 juni 1959. Eveneens een zeer zeldzame soort.
Epiblema grandaevana Z. Rotterdam, 15 juni 1959, ’s avonds op een winkelruit midden in de stad. Dit feit, en de grote zeldzaamheid van de soort (het betreft hier het derde ex.) doet vermoeden, dat het hier een trekvlinder betreft. Ancylus inornatana H.S. Oostvoorne, 9 mei 1959. Zeldzaam.
Psecadia decemguttella Hb. Oostvoorne. Vrij zeldzaam.
Coleophora frischella L. Rotterdam, 21 juni 1959. Deze zeer zeldzame soort, die te Rotterdam ontdekt werd, komt er blijkbaar nog steeds voor.
C. lixella Z. Oostvoorne. Voornamelijk een duinsoort.
C. jlavipennella H.S. Rotterdam, 21 juni 1959. Zeldzaam.
Gracilaria falconipennella Hb. Rotterdam, 13 sept. 1958. Zeldzaam.
Coriscium sulphurellum Hw. Oostvoorne, 15 maart 1959. Zeldzaam.
Summary
List of Lepidoptera, remarkable for the dates of capture in 1959 or for the localities where they were taken.
On some varieties of Macrolepidoptera
by
J. A. W. LUCAS
Agrotis puta Hb., f. junctoides nov. Orbicular and reniform touching each other. Holotype: Oostvoorne, 13.V.1959.
Agrotis puta Hb., f. confluens nov. Orbicular and reniform coalescent1). Holotype: Oostvoorne, 4. V. I960.
Diarsia mendica Fabr., f. juncta nov. Orbicular and reniform touching each other.*). Holotype: Wijster, 11.VII.1959.
Diarsia rubi View., f. borealis Lingo, faun. nov. var. Ground colour darker than usual. Meyendel and Noorden.
Orth osia opima Hb., f. juncta nov. Orbicular and reniform touching each other*). Holotype: Apeldoorn, 14.11.1954 (a.o.).
Areno stola extrema Hb., f. tangens nov. Specimens of the f. punctilinea Lucas
*) Cf. Lempke, B. J., Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera 4 : 203 and 204, 1939- 2) Cf. Lempke, B. J., Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera, 8 : 556 and 557, 1949.
230
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960
in which the two lines touch each other below the middle and then separate again2). Holotype: Oostvoorne, 4. VI. 1959.
Caradrina morpheus Hufn., f. tangens nov. The two transverse lines which border the central area of the fore wings, touch each other below the middle and then separate again2). Holotype: Oostvoorne, 12. IX. 1959.
Ortholit ha chenopodiata L., f. margaritata nov. The two transverse lines which border the central area of the fore wings, touch each other in more than one spot2). Holotype: Oostvoorne, 31. VIII. 1959.
Mesotype virgata Hufn., f. albescens nov. Ground colour whitish. Holotype: Oostvoorne, 20.IV. I960 ( $ ).
Mesotype virgata Hufn., f. subtuslineata nov. On the underside of the fore wing the line which borders the central area at the outer side, is very prominent. The same holds good for the corresponding line on the underside of the hind wings. Holotype: Oostvoorne, 20. IV. I960.
Boar mi a roboraria F., f. subtuniformis nov. The underside of both fore and hindwings equally greyish (including the light tips of the fore wings). Holotype: Kampina, 6. VI. 1959.
Aspitates ochrearia Rossi, f. aurantiaca nov. Ground colour of a much deeper yellow, fading to orange. Holotype: Oostvoorne, 9. V. 1959. That this colour is not the same as the one of very fresh specimens is demonstrated by some bred specimens which are much lighter.
Syrphidae in 1959
door
J. A. W. LUCAS
Allereerst toonde ik een aantal Syrphidae, die ik met de Pinksterdagen in de omgeving van Vaals verzamelde en waarover nog gepubliceerd zal worden.
Daarnaast vermeld ik nog de volgende zeldzame tot zeer zeldzame soorten: Chr y so gaster viduata L. Schelluinen. Buiten Z. -Limburg zeer zeldzaam. Sphaerophoria rueppellii Wiedemann. Telkens 1 ex. op het schor van Oud Sab- binge (noordkust van Zuid-Beveland), 4 aug., en in de Vlaardingse Vlietlanden, 25 aug. 1959. Het eerste ex. vloog op lamsoor ( Limonium vulgare Mill.). Syrphus lapponicus Zett. Kampina, aan de Beerze, 7 juni 1959. Lathyrophthalmus aeneus Scop. Volgens de Syrphidentabel van van der Goot ontbreken bij de Nederlandse dieren de lengtestreep j es op het borststuk. Van de 16 verzamelde dieren (Wemeldinge, Kattendijke, Oud Sabbinge) bezitten er ech¬ ter 3 dergelijke streepjes.
Leucozona lucorum L. Oostvoorne, 4 mei 1959, $ , en de Kampina, 7 juni 1959, cf en $ .
Summary
Rarer Hover-flies observed in the Netherlands in 1959.
LITERATUUR
231
Literatuur
Dinther, J. B. M. van, Insect pests of cultivated plants in Surinam. Wageningen, I960 (159 biz, 83 fig.).
Met deze samenvatting, die als bull. 76 van het Landbouwproefstation in Suriname ver¬ schenen is, heeft Dr. van Dinther een nuttig werk verricht, evenals Kalshoven (1950 — 51) dat voor Indonesië gedaan heeft (vergl. Ent. Ber. 13 : 116 en 1 4 : 15).
Het landbouw- departement en -proefstation te Paramaribo werden in 1903 opgericht op advies van Prof. Dr. F. A. F. C. Went, die door de Nederlandse Regering naar Suriname was gezonden om de kmllotenziekte te bestuderen, die de cacaocultuur daar met ondergang bedreigde. Aanvankelijk stonden de Directeur van Landbouw, de plantkundige Dr. C. J. J. van Hall, en zijn landbouw-assistent A. W. Drost, alleen voor de studie van alle planten¬ ziekten en dierlijke plagen, waarvan voorlopig de krulloten-ziekte het voornaamste onder¬ werp was.
In 1910 werd Dr. J. Kuyper aangesteld als plantkundige aan genoemd proefstation. In 1914 werd hij opgevolgd door Dr. G. Stahel, die tot 1948 aanbleef. Ondergetekende werd in 19 18 aangesteld als eerste entomoloog. Na zijn vertrek in 1924 hebben Ir. J. W. Van Dijk (scheikundige.) en Dr. D. S. Fernandes (plantkundige) zich o.a. met entomologisch onderzoek bezig gehouden. Dit werd in 1929 overgenomen door de entomoloog Dr. H. G. Bünzli. Van 1938 — 1952 was Dr. D. C. Geijskes werkzaam als entomoloog aan het proefstation te Paramaribo, van 1953 — 1956 Dr. J. B. M. van Dinther, die in 1957 opge¬ volgd werd door Drs. P. H. van Doesburg. Reeds de plantkundigen van Hall, Kuyper en Stahel hebben zich, bij het ontbreken van een entomoloog, meermalen met schadelijke insekten bezig gehouden, en daarover gepubliceerd.
Uit het bovenstaande blijkt, dat het van veel belang was om de verspreide literatuur over insektenplagen in Suriname eens samen te vatten. Dr. van Dinther heeft dit m.i. op uitstekende wij ze gedaan; een uitvoerig register (15 blz.) en een uitgebreide literatuurlijst (6 blz.) stellen de lezer in staat zich snel te oriënteren. Evenals in Kalshoven’ s boek is de stof ingedeeld volgens de insekten-orden, en niet volgens de cultuurplanten. De inleiding (blz. 11 — 17) bevat enige gegevens over bodem, klimaat, landbouw en entomologisch onder¬ zoek in Suriname. Het boekje werd bij Veenman & Zonen te Wageningen gedrukt, en is typografisch uitmuntend verzorgd.
Een nadere bespreking van de vele insekten, die behandeld worden, is in kort bestek niet mogelijk. Slechts enkele opmerkingen wil ik toevoegen.
De grote boorrups der cocospalmen, Castnïa dedalus (Cr.), heeft thans ook haar intrede gedaan in Coronie, het voornaamste cocosdistrict in Suriname, zoals ik onlangs vernam. Castnia licus (Drury), bekend als boorder van suikerriet, en soms van bananen, wordt reeds door Merian (1705) op pi. 36 afgebeeld, maar van een wilde plant. Deze plant is volgens inlichting van Prof. Dr. J. Lanjouw een Costus sp. (fam. Zingiberaceae) . Volgens de literatuur is C. licus eerst aan het eind der vorige eeuw op suiker overgegaan; wilde voedselplanten zijn Musaceae (o.a. Heliconia ) en enkele Bromeliaceae en Orchidiaceae.
Wat de cacaothrips, Selenothrips rubrocinctus (Giard), betreft, zij opgemerkt, dat de mening van Fennah (1954), volgens welke het licht geen invloed heeft op de ontwikkcding van een thripsplaag, niet strookt met de ervaring in Suriname. Laboratorium-proeven be¬ wezen, dat de cacaothrips sterk fototropisch is (vergl. buil. 44 Dept. van Landbouw Suri¬ name, blz. 57 — 58 en 71). In het wild, ver van het plantage-gebied, vindt men dezt thrips steeds op open zonnige plaatsen, zo bijv. in het savanna-gebied, en in de stroomversnel¬ lingen der boven-rivieren, waar genoemde thrips (naast Heliothrips haemonhoidalis ) een gewone verschijning is op de water-guave, Psidium polycarpon Lamb. Onder zware schaduw, zoals in het wilde cacaobos aan de Boven-Coppename (Ind. Mercuur, 24 sept. 1920) kwam de cacaothrips niet voor, maar wel enkele kms verder in de volle zon op waterguave in de Kwamma-kreek. In een verlaten cacao-pl antage, die tot secundair bos is opgegroeid, zal men
232
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XI. I960
de thrips ook tevergeefs zoeken; de cacao groeit daar, evenals in het oerbos-, als onderhout onder diepe schaduw. De entomologen van het Engelse landbouwdept. te Barbados hebben de thripsplaag op de Kleine Antillen steeds als een secundair verschijnsel beschouwd, een gevolg van ongunstige bodemtoestand of wortelziekte, terwijl de entomologen op Trinidad (F. W. Urich en P. L. Guppy) de cacaothrips voor een primaire plaag hielden (vergl. Buil. 44, blz. 117—118 en 132—135).
Merkwaardig is, dat de cacaothrips in Indonesië nimmer enige schade heeft aangericht. Reeds op de dag van aankomst toonde men mij deze thrips op cacao in de Cultuurtuin te Buitenzorg. Later heb ik dezelfde thrips meermalen op cacao in de Minahasa (N. Celebes) gevonden; op heggen van Jatropha curcas L. was de cacaothrips daar een gewone ver¬ schijning. Eenzelfde merkwaardig geval doet zich voor met Sexava nubila Stal, die op de Talaud-eilanden sedert lang grote schade aanricht onder de cocospalmen (oogst ongeveer tot een kwart gereduceerd), maar op de naburige Nanoesa-eilanden geen schade aan de cocos doet en voornl. pisang-blad vreet. Vermoedelijk heeft men in deze gevallen te doen met verschillende rassen. Morfologisch valt er geen verschil waar te nemen, maar de voor¬ keur voor een bepaalde voedselplant kan in economisch opzicht van kapitaal belang zijn.
Met verbazing las ik bij van Dinther (blz. 137), dat de soortnaam van de Trigona, die destijds door knabbelen van de vruchtschil bananenplanters grote schade berokkende, nog steeds niet bekend is. Deze bij is zeer algemeen, knaagt aan alles wat kleverig is (ge¬ teerde schuttingen, getapte Hevea-bomen, entwas enz.), en is uiterst agressief zoals plantage¬ arbeiders wel bekend is. Hoewel deze bijen niet steken, veroorzaken ze door hun heftige beweging een ondraaglijke jeuk, kruipen in neus en oren, in het haar en tussen de kleding. De nesten zitten gewoonlijk hoog in de bomen, tegen de stam of tussen de takken. Ik heb deze bij destijds met een te Rio de Janeiro verschenen monografie (Mariano Filho J., Ensaio sobre as meliponidas do Brasil, Diss., Rio de Janeiro, 1911) gedetermineerd als Trigona ruficrus (Latr.), of daaraan nauw verwant, maar kon het insekt in de V.S.A. niet gedetermineerd krijgen.
Zoals mij thans blijkt uit de grote monografie van de angelloze bijen van Amerika door H. F. Schwarz (1948, bull. 99 Am. Mus. of Nat. Hist.), heeft deze het door mij naar Washington gezonden materiaal (in het U.S. Nat. Museum) gedetermineerd als Trigona ( Trigona ) amalthea (Oliv.). Schwarz zegt (p. 220): A field note attached to specimens of amalthea collected by A. Reyne in Paramaribo, Surinam, includes the expressive phrase ’gnawing bananas’. Volgens de beschrijving, die Schwarz van amalthea geeft (pp. 209 — 223), hield A. Ducke in 1901 amalthea voor een synoniem van ruficrus, en later voor een sub¬ species dezer soort (1916, 1925, 1945). C. Schrottky (1914), die evenals Ducke in Brazilië werkte, zegt dat amalthea en ruficrus niet te scheiden zijn. Schwarz daarentegen meent, dat ze in structuur duidelijk verschillen. De soort amalthea werd in 1789 door Olivier beschreven uit Cayenne en Suriname, ruficrus in 1804 door Latreille uit Bra¬ zilië. Volgens Schwarz (1948) komt ruficrus alleen in Brazilië voor (blijkbaar ten Z. van de Amazone) en in Paraguay, amalthea daarentegen in alle tropische landen van Amerika van Mexico tot Paraguay (uitgez. de Antillen); voor Suriname worden 4, en voor Br. Guiana 18 vindplaatsen genoemd. — A. Reyne.
Wigglesworth, V. B., Physiologie der Insekten. Uebersetzung aus dem Englischen von Martin Lüscher. Birkhauser Verlag, Basel/Stuttgart. 2. Aufl. 1959. 832 S., 355 Abb. DM of Zw. Fr. 32.—.
Dit is de Duitse vertaling van de 5e druk van het Engelse boek (1953). De Zwitserse uitgave is royaler, wijder gedrukt en op beter papier, en duurder. — P. A. van der Laan.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSCHE ENTOMOLOGISCHE VEREENIGING
|
Deel 20 |
1 december I960 |
No. 12 |
|
B. J. LEMPKE, |
Adres der Redactie : Oude IJselstraar 12m, Amsterdam -Zuid 2 |
— Nederland |
INHOUD : G. L. van Eyndhoven : Pater Schmitz overleden (p. 233). — G. L. van Eyndhoven : Verslag van de 6e Lentevergadering te Utrecht (p. 234). — G. Kruseman : Over regionale convergentie bij Hommels (Hym., Bomb.) (p. 241). — K. Bakker: Een analyse van de voedselconcurrentie tussen larven van Drosophila melanogaster (p. 244). — G. W. Ankersmit : Over de regulering van de jaarcyclus bij enkele keversoorten (Col.) (p. 255). — G. Domenichini : Descrizione di un nuovo Tetrastichus malese (Hym. Eulo- phidae) parassita di Xyleborus spp. (Col. Scolytidae) (p. 256). — L. G. E. Kalshoven : Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in Java (p. 259). — W. J. Boer Leffef : Nieuwe vindplaatsen van Cerastis leucographa Schiff, (p. 262). — Literatuur (p. 238 : Br. Theowald ; p. 258 : B. J. Lempke ; p. 264 : G. Barendrecht, P. A. van der Laan). — Korte mededelingen (p. 234: J. Huisenga, Afdeling Zuid-Holland ; p. 255: G. J. Ernst ; p. 263 : B. J. Lempke ; p. 264 : J. P. C. Boot, Aanbieding).
Pater Schmitz overleden
Op 1 september I960 is ons erelid P. Dr. Hermann Schmitz S. J. onverwacht gestorven. Met hem is een man van grote wetenschappelijke kennis heengegaan en tevens een beminnelijk mens, gaarne gezien door een ieder die het voorrecht had met hem in contact te staan. Geboren op 12 augustus 1878 te Elberfeld, besloot hij reeds op 15-jarige leeftijd in te treden bij het Noviciaat der Societas Jesu te Blijenbeek in Nederland. Een groot gedeelte van zijn leven heeft hij in ons land gewoond en hij beheerste onze taal in woord en geschrift volkomen. Sedert 1946 was hij in het Aloisiuscollege te Bad Godesberg bij Bonn en het was altijd een grote vreugde voor hem wanneer goede bekenden uit Nederland hem daar kwamen opzoeken. De laatste maal, dat ik hem daar bezocht, was in 1958, kort voor zijn 80e verjaardag.
Reeds op jeugdige leeftijd leerde hij de grote mierenkenner P. Dr. Erich Was- mann kennen en mede daardoor is hij zich geheel gaan wijden aan de biologische wetenschap. In 1926 promoveerde hij.
Zijn wetenschappelijke werk was vroeger vooral gewijd aan de mieren; later werd hij specialist in de moeilijke, kleine mugjes, die als Phoriden bekend staan. Op dit gebied verwierf hij zich een wereldnaam.
In 1906 werd hij lid van de Nederlandsche Entomologische Vereeniging. In 1921 werd hij benoemd tot Corresponderend lid en in 1958 tot Erelid.
Ik moge hier met deze weinige woorden volstaan. Ons medelid, Dr. J. K. A. van Boven, die zeer veel met P. Schmitz heeft samengewerkt, zal binnenkort een uitvoerig In Memoriam doen verschijnen in het Natuurhistorisch Maandblad van Limburg.
Amsterdam, Zeeburgerdijk 21.
G. L. van Eyndhoven.
234
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
Verslag van de 6e Lentevergadering te Utrecht
door
G. L. VAN EYNDHOVEN, Secretaris
De Zesde Lentevergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging werd gehouden op zondag 24 april I960 in Restaurant ,, Esplanade” te Utrecht, onder voorzitterschap van de President, Dr. G. Barendrecht. Aanwezig waren:
De Leden van Verdienste Ir. G. A. Graaf Bentinck, J. J. de Vos tot Nederveen Cappel en P. van der Wiel en tevens Dr. G. Kruseman en B. J. Lempke (beiden ter vergadering als zodanig benoemd), alsmede de Gewone Leden B. van Aartsen, Ir. G. W. Ankersmit,
G. Bank Jr., Dr. G. Barendrecht, Dr. J. G. Betrem, W. L. Blom, Mr. C. M. C. Brouerius van Nidek, P. Chrysanthus O.F.M. Cap., Ir. R. H. Cobben, G. L. van Eyndhoven, F. C. J. Fischer, P. Fuchs, W. H. Gravestein, J. M. A. van Groenendael, J. H. de Gunst, D. Hille Ris Lambers, G. den Hoed, J. A. Janse, C. A. W. Jeekel, D. J. de Jong, Dr. W. J. Kabos, Mr. I. A. Kaijadoe, Dr. L. G. E. Kalshoven, H. Kraan, J. H. Küchlein, C. H. ter Laag, Dr. P. A. van der Laan, Laboratorium voor Entomologie der Landbouwhogeschool te Wageningen, Laboratorium voor Toegepaste Entomologie te Amsterdam, H. Landsman, Dr. M. A. Lieftinck, N. Loggen, J. A. W. Lucas, A. W. P. Maassen, W. P. Mantel, C. Ottenbeijm, M. P. Peerdeman, L. H. van ’t Sant, Dr. J. van der Vecht, H. Veen,
H. H. W. Velthuis, Br. Virgilius, N. C. van der Vliet, Prof. Ir. T. H. van Wisselingh, Zoölogisch Laboratorium der Rijksuniversiteit te Leiden, K. W. R. Zwart.
De Voorzitter heet de aanwezigen welkom en spreekt zijn vreugde uit over de grote opkomst. Het spijt hem, dat Dr. H. J. de Fluiter om overigens voor hem prettige redenen niet ter vergadering aanwezig kan zijn, daar deze onlangs tot Voorzitter van de Afdeling voor Toegepaste Entomologie is benoemd in de plaats van de heer F. E. Loosjes en uit dien hoofde dus voor de eerste maal op de jaarvergadering aan de bestuurstafel zou zitten.
Hierna wijdt hij enige woorden aan de nagedachtenis van de 6 leden, die ons in het laatste jaar door de dood zijn ontvallen.
Vervolgens gaat hij over tot zijn
Verslag Nederlandsche Entomologische Vereeniging 1959/60
In het afgelopen verenigingsjaar werd de Lentevergadering gehouden op 12 april 1959 te Utrecht, de Zomerbij eenkomst op 6 en 7 juni 1959 te Heeze, de Herfstvergadering op 14 november 1959 te Amsterdam en de Wintervergadering op 28 februari I960 te Utrecht. Helaas was de heer Chr. J. M. Berger, die tot erevoorzitter van de Zomerbij eenkomst was benoemd, door ziekte verhinderd die functie waar te nemen. Gelukkig is hij sindsdien weer geheel hersteld.
Door de dood zijn ons in het verslagjaar helaas niet minder dan 6 leden ontvallen, van wie verschillende tot onze oudste leden behoorden, t.w. de heren Dr. W. Beijerinck, Prof. Dr. W. M. Docters van Leeuwen, Ir. M. Hardonk, H. Hoogendoorn, W. de Joncheere en B. H. Klynstra.
Voor het lidmaatschap bedankten de leden Eggenhuizen, Kleinhout, Koelman, Loof, Van Nes, Naaktgeboren, Mej. Van Turnhout, Van Tuyl, Uijlenbroek, Mevr. UlJLENBROEK-SCHOLTEN, Mevr. VAN DER WeRFF-HiETBRINK, WOLDA.
Als Buitenlands Lid trad toe de heer Karel Janssens te Antwerpen.
Tegenover het verlies door overlijden en bedanken staat een grote aanwinst van nieuwe leden en wel:
Gewone Leden: Bataafse Internationale Petroleum Maatschappij, P. J. C. Boeren,
VERSLAG VAN DE ÖDE LENTEVERGADERING
235
Ir. L. P. Brader, F. B. W. Fortuin, Hercules Powder Company, E. A. W. Houbolt, Dr. A. Minderhoud, E. J. Oomen, R. van Oorschot, A. Pijfers, C. Slegtenhorst, R. Troelstra, N.V. Van Tubergen’s Bloembollen en Zaadhandel, Dr. L. Vlijm, C. J. L. van der Walle, H. J. M. Wassink, Zoologisch Laboratorium der Vrije Universiteit te Amsterdam ;
Studentleden: M. H. den Boer, W. Bongers, B. H. Jürgens, R. Koolbergen, W. J. Reijnders, G. van Tongeren, H. A. R. Velthuis, R. Vis, W. de Vries;
Adspirantleden: G. Ernst, J. van der Made, E. van der Meijden, W. J. Veldkamp, D. A. Vestergaard.
Mogen zij allen tot in lengte van jaren met genoegen deel uitmaken van onze ledenkring. Onze Vereniging telt thans:
|
Leden van Verdienste |
3 |
|
Ereleden |
15 |
|
Begunstigers |
13 |
|
Corresponderende Leden |
4 |
|
Buitenlandse Leden |
24 |
|
Gewone Leden |
321 |
|
Studentleden |
32 |
|
Adspirantleden |
8 |
|
Totaal 420 |
Aangezien 4 leden in twee categorieën zijn vermeld, is dit aantal feitelijk .416.
Door de Lentevergadering van 12 april 1959 werd de heer J. G. Betrem als bestuurslid herkozen, terwijl de plaats van de heer Loosjes als Voorzitter van de Afdeling voor Toegepaste Entomologie werd ingenomen door de heer H. J. de Fluiter, waarmede laatst¬ genoemde werd opgenomen in het Bestuur der Vereniging.
Twee van onze leden, nl. de heren A. C. Nonnekens en J. J. de Vos tot Nederveen Cappel, vierden in het verslagjaar hun 80e verjaardag.
Onze publicaties werden regelmatig voortgezet. Van het Tijdschrift voor Entomologie verscheen deel 102, van de Entomologische Berichten deel 19 afl. 5 — 12 en deel 20 afl. 1 — 4, van Entomologia Experimentalis et Applicata deel 2 afl. 2 — 4.
De Afdeling voor Toegepaste Entomologie vergaderde twee maal en wel op 3 november 1959 te Wageningen en 24 januari I960 te Leiden.
De Afdelingen Noord-Holland & Utrecht en Zuid-Holland vergaderden regelmatig en verheugden zich in een goede opkomst.
Het Bestuur van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting vergaderde tweemaal.
Op 25 maart jl. bracht Uw President het voorgeschreven bezoek aan de Bibliotheek, die in uitstekende staat werd bevonden.
De Voorzitter geeft hierna het woord aan de Penningmeester, de heer C. M. C. Brouerius van Nidek, voor zijn
Verslag van de Penningmeester over het Boekjaar 1959
Mijne Heren,
Hieronder vermeld ik de cijfers van de Balans en de Verlies- en Winstrekening:
236
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
BALANS BOEKJAAR 1959
Activa:
Effecten in blote eigendom . ƒ 15.473,72
Effecten in volle eigendom . . „ 36.412,18
Inschrijving grootboek in volle eigendom . „ 6.872,25
Inschrijving grootboek in blote eigendom . . „ 13.770, —
Giro . . „ 5.373,34
Amsterdamsche Bank . . . . „ 209,40
Uyttenboogaart-Eliasen Stichting . . 6.400, —
Debiteuren . . „ 1.221,09
Nadelig saldo 1959 . „ 32,86
ƒ 85.764,84
Passiva:
Kapitaal . . . ƒ 23.896,34
Fonds Hacke-Oudemans . . . „ 200, —
Fonds Hartogh Heys v. d. Lier . . . „ 6.872,25
Reserve koersverlies . „ 12.900,60
Dr. J. Th. Oudemans Stichting . „ 472,99
Fonds aankoop boeken . . . . . 6.069,80
Legaat Reuvens . . ,, 13.770, —
Nalatenschap Dr. Veth . „ 15.473,72
Crediteuren . „ 3.409,14
Fonds hommels . ,, 2.700, —
ƒ 85.764,84
VERLIES- EN WINSTREKENING 1959
Verlies:
Entomologische Berichten . . . ƒ 6.735,28
Tijdschrift voor Entomologie . „ 3.696,42
Bibliotheek . . . 14.721,85
Onkosten . ,, 1.291,02
Entomologia Experimentalis . . ,, 138,25
26.582,82
Winst:
Contributies . ƒ 4-322,50
Rente . . „ 1.327,46
Uyttenboogaart-Eliasen Stichting . . „ 20.900, —
Verlies . . 32,86
26.582,82
Ik wil niet besluiten zonder een woord van grote dank te richten tot de heer B. H. Hen- drikse van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting voor zijn gewaardeerde hulp en tot de heren van de Kascommissie voor hun prettige wijze van controle.
Hierna wordt het Verslag van de Kascommissie, bestaande uit de heren J. P. van Lith en E. J. Nieuwenhuis door de Secretaris voorgelezen, aangezien beide heren verhinderd waren ter vergadering aanwezig te zijn. De Commissie heeft alles in orde bevonden en prijst de ijver en de accuratesse van de Penningmeester, die onontbeerlijk zijn voor onze zo ingewikkelde financiële administratie.
VERSLAG VAN DE ÖDE LENTEVERGADERING
237
Onder applaus van de aanwezigen wordt de Penningmeester voor zijn beheer gedechargeerd en de Voorzitter bedankt de heer Brouerius van Nidek nog eens voor al zijn bemoeienissen, die veel omvangrijker zijn dan menigeen zich kan voorstellen. Tevens bedankt hij de Kascommissie voor het door haar verrichte werk.
Vervolgens wordt behandeld de
BEGROTING I960
Inkomsten:
Contributies . . ƒ 4.000, —
Boekenfonds . . . . 400, —
Rente . . 2.000, —
Abonnem. T.v.E. (inch die van Bibl.) en restitutie overdr. . . ,, 4.000, —
Subsidie Rijk . . . . 1.000, — ■
Tekort . . . . . 23.600,—
ƒ 35.000 —
Uitgaven:
Algemene onkosten . . . ƒ 2.000, —
Entomologische Berichten . . . „ 7.500, —
Tijdschrift voor Entomologie . . 8.500, —
Bibliotheek . . . . 17.000, —
ƒ 35.000, —
De Voorzitter stelt nu aan de orde het benoemen van de Kascommissie voor het nazien der boeken over het jaar I960. Gekozen worden de heren M. A. Lieftinck en J. P. van Lith.
Hierna krijgt de heer G. Kruseman het woord voor zijn
Verslag van de Bibliothecaris over 1959/60
Naar menselijke berekening zal ik vandaag voor de laatste maal als Bibliothecaris verslag uitbrengen en tevens zal ik thans het dagelijkse beheer over onze boekenschat aan mijn opvolger overdragen. Het wil mij voorkomen, dat ik daarom iets uitvoeriger met mijn verslag moet zijn dan anders.
Ik ben wel het enige lid onzer Vereniging, dat 25 jaar lang achter de schermen van het bibliotheekbeheer heeft gekeken. Vijfentwintig jaar geleden was onze Bibliotheek onge¬ twijfeld een waardevol boekenbezit, maar toch niets uitzonderlijks. Wij konden uit onze inkomsten het beheer nauwelijks voeren, zodat het Bestuur zich, ik meen in 1933, genood¬ zaakt zag enige tijdschriftabonnementen op te zeggen. Op het ogenblik is ons boekenbezit een der grootste, zo niet het grootste, op entomologisch gebied in de gehele wereld.
Toch zijn er in die vroegere tijd waardevolle boeken gekocht, o.a. het bekende werk van Oberthür.
Nadat Dr. D. Mac Gillavry, die een voortreffelijk kenner was van de entomologische literatuur, het beheer van de Bibliotheek aan Dr. D. L. Uyttenboogaart had overge¬ dragen, werd onze nieuwe catalogus, welke ieder lid bezit, afgedrukt. Dit was mogelijk door een gift van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting, die daarmede tevens de eerste handeling verrichtte van haar doelstelling: de bevordering van de entomologie in Nederland. Deze respectabele catalogus is thans geheel onvolledig; een nieuwe druk zou nu minstens driemaal zo dik moeten zijn.
238
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1.XII.1960
Om een voorbeeld te geven: In 1945 zal naar schatting de Bibliotheek 15.000 separata bezeten hebben; nu zullen het er 90.000 zijn, die tussen de 60.000 en 70.000 verschillende titels bevatten. Wij houden voor onze overzeese leden zoveel mogelijk twee exemplaren aan om ook aan hen te kunnen lenen.
Deze grote aanwinsten zijn in de eerste plaats te danken aan Mevrouw en Dr. D. L. Uyttenboogaart-Eliasen, die van hun fortuin een stichting maakten waaruit onze Vereniging reeds vele jaren ruime subsidies ontvangt.
Hierdoor werd het mogelijk alle separata en alle ons ontbrekende werken uit de enorme boekerij -Mac Gillavry aan te kopen. Zonder deze steun zouden wij zelfs op de zeer voordelige voorwaarden, die voor de overname golden, deze boekenschat niet hebben kunnen verwerven.
Als schenkingen of op zeer voordelige voorwaarden verwierven wij de boekerijen van de heren J. B. Corporaal, J. Koornneef, J. C. H. de Meijere, A. C. Oudemans, A. Re- claire, A. Stärcke, D. L. Uyttenboogaart en nog vele andere.
Ten tijde dat de heer Corporaal bibliothecaris was, moest onze Bibliotheek uit het toenmalige Koloniaal Instituut verhuizen. Hij vond de Gemeente Amsterdam bereid onze boekenschat vrij van kosten te herbergen, terwijl zij ook de assurantie, de verwarming en enige dienstverlening voor haar rekening nam. Deze verhuizing was voor de bibliothecaris een enorm werk. Mej. A. Wijker, die te dien tijde assistent-bibliothecaresse was, rang¬ schikte de boeken en gelukkig vond hij ons medelid D. Piet bereid de herschikking van de tijdschriften te bewerkstelligen.
Na Dolle Dinsdag werden 2 m3 zeldzame werken in de kluis van de Amsterdamsche Bank in veiligheid gebracht. Om het risico van oorlogsschade te beperken, werden de duplicaten op het Zoölogisch Laboratorium opgeslagen. Onze oorlogsschade bleef ten slotte beperkt tot die boeken, die bij leden verloren gingen, voornamelijk bij de evacuatie van Wageningen.
Voorts kwamen tijdens het beheer van de heer Corporaal de drie verhuiswagens aan, waarin de boekerij en verdere bescheiden van Dr. Mac Gillavry verpakt waren. De chaos, die na het uitpakken der wagens heerste, was onbeschrijfelijk. Het heeft jaren geduurd voordat met de toen beschikbare hulp de afwikkeling tot stand kwam. Het meest urgent was om alles te sorteren, hetgeen door het personeel van het Zoölogisch Museum geschiedde.
De heer F. C. J. Fischer heeft zich in de tijd, dat hij bibliothecaris was, zeer beijverd de tijdschriftenruil uit te breiden, zodat deze nu minstens verdubbeld is. Het technische werk aan de Bibliotheek is zodanig vermeerderd, dat — konden wij vroeger met één kracht voor één dag in de week volstaan — het nu meer tijd vergt dan de volle werkweek van Mevrouw De Nobel, die zich overigens in de loop der jaren heeft weten te maken tot een onvol¬ prezen vraagbaak voor vele Nederlandse entomologen van diverse pluimage.
Niet alleen het catalogiseren van onze talrijke aanwinsten door aankoop, ruil en schen¬ kingen kost veel tijd, ook het zeer toegenomen uitleenbedrijf. Vroeger werden er enkele boeken per week uitgeleend, zodat wij er tot lang na de oorlog mee konden volstaan de museumbediende tweemaal per week naar het postkantoor te zenden. Thans komt het dik¬ wijls voor, dat de uitleen van één dag niet in de grote fietstassen kan worden geborgen. Hierbij zij opgemerkt, dat ik de grote tijd waarin Dr. A. C. Oudemans ontelbare boeken leende ten behoeve van zijn historische studiën op het gebied der Acarologie, niet heb medegemaakt.
U ziet, niet alleen de schat is vermeerderd, doch ook het gebruik.
Keren wij terug tot het heden. Op 1 oktober meende ik, dat het verslag uit één regel zou kunnen bestaan: ,,De Bibliotheek is bij !” Op die dag namen wij afscheid van de heer Baars, die al de opgesomde aanwinsten voor ons heeft gecatalogiseerd. Uw President bracht hem de dank der Vereniging over en overhandigde hem een geschenk voor zijn voorgenomen reis naar Australië. Op onvolprezen wijze heeft de heer Baars zijn taak vervuld.
In januari en maart moesten wij echter zijn hulp alweer inroepen om de nieuwe aanwin¬ sten te catalogiseren!
Van de firma Asher kochten wij omstreeks 2000 ons ontbrekende separaten, welke de heer Den Hoed zo vriendelijk is belangeloos voor ons te catalogiseren, waarvoor ik hem op deze plaats ook gaarne onze hartelijke dank betuig.
Nu wijlen Prof. Docters van Leeuwen legateerde ons zijn boekerij over cecidiologie,
VERSLAG VAN DE ÖDE LENTEVERGADERING
239
welke, hoewel zij zwaar heeft geleden door een scheepsramp en door oorlogsgeweld, nog steeds uniek is en een grote leemte in ons boekenbezit aanvult.
Verdere schenkingen en belangrijke aanwinsten over 1959/60 vindt U op de lijsten, die ik hierbij rondgeef.
Hiermede is mijn taak als Bibliothecaris volbracht. Ik dank het Bestuur en de Bibliotheek¬ commissie voor hun aangename samenwerking en belangstelling, alsook Mevrouw De Nobel en de heren Baars en Den Hoed voor hun onvolprezen hulp.
Sta mij toe, Mijnheer de President, U hierbij de clavis bibliothecarii te overhandigen om haar straks aan mijn opvolger ter hand te stellen.
De Voorzitter bedankt de heer Kruseman voor het door hem gevoerde be¬ heer en merkt op, dat zijn dankwoord ditmaal wel een bijzondere betekenis heeft, nu een zo lange periode van activiteiten wordt afgesloten. Immers, ook zonder Bibliothecaris te zijn, is veel van het dagelijks beheer der Bibliotheek op zijn schouders neergekomen.
Gezien deze unieke staat van dienst wil hij namens het Bestuur aan de vergade¬ ring voorstellen de heer Kruseman te benoemen tot Lid van Verdienste. Met een welgemeend applaus betuigen de aanwezigen hun instemming.
De heer T. H. van Wisselingh brengt thans het Jaarverslag uit van de Commissie voor Natuurbescherming. Hij laat daarin een ernstig en waarschuwend woord horen om toch vooral de terreinen te ontzien waar bijzondere insecten voorkomen. Met name doelt hij op terreinen van It Fryske Gea, waar volgens bij de Commissie binnengekomen berichten veel exemplaren van Thersamonia dispar zouden zijn gevangen en wellicht later ook verhandeld. Bij een hierop gevolgd contact met It Fryske Gea heeft deze organisatie alle medewerking toegezegd, zo¬ wel wat betreft overleg bij het verlenen van toegang tot de terreinen als ook voorzichtigheid bij het snijden van riet om de eieren van deze zeldzame vlinder zo min mogelijk in gevaar te brengen.
Hierna is aan de orde het vaststellen van de plaats waar de volgende Lente- vergadering zal worden gehouden. Men is het erover eens, dat Utrecht wederom de voorkeur verdient.
Nu volgt de verkiezing van een lid van het Bestuur in verband met het periodiek aftreden van de heer G. Kruseman, wiens mandaat niet mag worden verlengd. Het Bestuur heeft het volgende dubbeltal candidaat gesteld:
1. C. A. W. Jeekel
2. Br. Theo Wald.
Andere candidaten zijn niet aan het Bestuur opgegeven. Bij de stemming blijkt de heer Jeekel 32 stemmen op zich te hebben verenigd en Br. Theowald 8, terwijl er 3 blanco stemmen zijn. De heer Jeekel is derhalve gekozen. De Voor¬ zitter heet de heer Jeekel welkom in het Bestuur en daar het de bedoeling is, dat de nieuwgekozene de functie van Bibliothecaris op zich zal nemen, overhandigt hij hem tevens de clavis bibliothecarii welke voordien door de heer Kruseman werd benut.
Vervolgens komt de verkiezing van een lid van de Commissie van Redactie in verband met het periodiek aftreden van de heer C. F. A. Bruyning. De heer Bruyning heeft zich herkiesbaar gesteld en wordt met algemene stemmen her¬ kozen.
Van Dr. A. Reijne is bij het Bestuur een verzoek binnengekomen om Dr. Harold Morrison te Washington, specialist voor Cocciden, te benoemen tot Cor-
240
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
responderend Lid der Vereniging. De vergadering gaat hier gaarne mede accoord.
Als laatste huishoudelijk punt van de agenda is nu aan de orde „Wat verder ter tafel zal worden gebracht”. De Voorzitter heeft hiervoor nog iets in petto. Hij merkt op, dat het thans ongeveer 25 jaar is geleden dat de heer B. J. Lempke begon met zijn Catalogus der Nederlandsche Macrolepidoptera. In tegenstelling tot wat eerst werd gedacht, nl. een publicatie van niet al te grote omvang, is deze catalogus uitgegroeid tot een monumentaal werk, dat nog steeds niet is vol¬ tooid en dat onderwijl alom in den lande door de vlinderverzamelaars wordt ge¬ raadpleegd. Daarnaast is de heer Lempke steeds voor vele leden een vraagbaak geweest. Om al deze redenen meent de Voorzitter namens het Bestuur aan de leden te mogen voorstellen de heer Lempke te benoemen tot Lid van Verdienste. Een hartelijk applaus vertolkt de instemming der aanwezigen en de heer Lempke is zichtbaar verheugd over deze onderscheiding.
Nadat niemand verder het woord verlangt over huishoudelijke zaken, wordt overgegaan tot de
WETENSCHAPPELIJKE MEDEDELINGEN, waarbij de volgende sprekers het woord voeren:
G. Kruseman: Over regionale convergentie bij Hommels (Hym., Bomb.) (publicatie in dit nummer).
D. Hille Ris Lambers: Some notes on morph determination in Aphids (gepubliceerd in Ent. Ber. 20 : 110—113, I.VI.1960).
G. W. Ankersmit: Over de regulering van de jaarcyclus bij enkele keversoorten (Col.) (overzicht in dit nummer).
K. Bakker: Een analyse van de voedselconcurrentie tussen larven van Drosophila melano- gaster (Dipt.) (gepubliceerd in dit nummer).
J. G. Betrem: Over het begrip parasiet (wordt later gepubliceerd).
Hiermede is ook het wetenschappelijke gedeelte van deze bijeenkomst ge¬ ëindigd, zodat de Voorzitter tot sluiting overgaat, onder dankzegging aan de Sprekers voor hun bijdragen.
Amsterdam, Zeeburgerdijk 21.
Melville du Porte, E., Manual of insect morphology. Reinhold Publishing Corporation, New York; Chapman & Hall, Ltd., London, 1959, 224 pag.
Een overzichtelijk boek, waarin zich stof op het gebied van morfologie en anatomie van de insecten voor een twintigtal practicum-dagen bevindt. In het voorwoord geeft de auteur aan, dat twee principen aan dit boek ten grondslag liggen: de student moet door het practicum een redelijk inzicht krijgen in de morfologie van het insect en dit moet gebeuren door eigen werk met zo min mogelijk hulp van assistenten. Mijns inziens is de schrijver in deze opzet heel goed geslaagd. Hoewel dit boek geschreven is voor Amerika en de ge¬ bruikte insecten dus bijna alle alleen daar gemakkelijk verkrijgbaar zijn, zal het heel weinig moeite kosten dit boek aan Europese eisen aan te passen. Het is voor de verschillende Af¬ delingen Entomologie van onze universiteiten zeker de moeite van het aanschaffen waard en kan daar de eerste grondslag leggen voor een nadere uitgebreidere studie op morfologisch en anatomisch gebied. — Th.
REGIONALE CONVERGENTIE BIJ HOMMELS
241
Over regionale convergentie bij Hommels (Hym., Bomb.)
door
G. KRUSEMAN
Zoölogisch Museum, Amsterdam
Het kleurpatroon der hommels is zeer beperkt. In onze streken vindt men:
1° het type van de aardhommel met gele banden en een witte achterlij fspunt: Bombus t. terrestris (L.), B. I. lucorum (L.), B. h. hortorum (L.), B. rude- ratus eurynotus D.T., B. suhterraneus latreillelus (Kirby), B. j. jonellus (Kirby), B. magnus lat o eine tu s Krüger, waarbij aansluiten: B. silvarum dis tin et us Vogt, B. e. equestris (F.), B. distin guendus Mor.;
2° het type van de moshommel, nl. het meer effen bruine tot oranje type: B. m. muse or um (L.), sommige variëteiten van B. h. humilis Ill., B. agrorum floralis (Gmel.), waarbij aansluiten B. agrorum romanioides Krüger en B. hypnorum (L.);
3° het type van de steenhommel, dus zwart met rode achterlij fspunt (dit type vindt men vooral bij de $ $ en de £ £ , terwijl de J1 van het pratorum- type (zie onder 4°) zijn): B. L lapidarius (L.), B. pomorum (Panz.), B. c. cullumanus (Kirby), B. r. ruderarius (O. F. Müll.), B. soroe'ènsis proteus Gerst., B. confus us Schenck;
4° het type van de weidehommel, geel gebandeerd met rode achterlij fspunt: B. pratorum ssp., variëteiten van B. r. ruderarius. (O. F. Müll.) en van B. soroeënsis proteus Gerst., alsmede vele cf van de onder 3°, het lapidarius - type genoemde soorten, b.v. B. lapidarius zelf.
Ook de koekoekshommels zijn op deze kleurpatronen gebouwd.
Komen wij in andere streken van de wereld, dan zien deze zelfde soorten hommels er ten dele geheel anders uit. Zo blijkt het ons bekende kleurpatroon van het lapidarius- type (zie 3°) eigenlijk alleen voor te komen in noordelijk Europa, Corsica, de Balkan met het aansluitend deel van Klein- Azië, en dan wederom in Oost-Azië, b.v. China en Japan.
Doch in de andere delen van hun verspreidingsgebied zijn deze zwart rode hommels gebandeerd: in de Pyreneeën b.v. met brede gele, in de Alpen met smalle gele, in de Kaukasus met brede witte en in het Tien Sjan-gebergte met brede grijze banden; in Afghanistan met effen gele thorax. Dit verschijnsel van gelijk uiterlijk in dezelfde streek noemt men regionale convergentie. Reeds in 1909 en 1911 heeft Vogt in de Sitzungsberichte der Gesellschaft Naturforschen¬ der Freunde in Berlijn dit onderwerp uitvoerig behandeld.
Indien wij voor deze zeer opvallende regionale convergentie een verklaring wil¬ len vinden, dan zullen wij eerst moeten trachten vast te stellen welke biologische betekenis het kleurpatroon heeft. Vermoedelijk speelt het geen of hoogstens een ondergeschikte rol bij het opsporen van de $ $ door de cf cf » want alles wijst erop dat dit bij de meeste soorten door de „reuk” tot stand komt.
Ik zou de betekenis in een andere richting willen zoeken. Algemeen is men van mening, dat de opvallende kleur van slecht smakende of vergiftige dieren zijn betekenis ontleent aan de waarschuwing aan predatoren: „eet mij niet!”
Ford geeft als voorbeeld hiervan b.v. de rupsen van de Kleine Vos, Aglais
242
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
urticae (L.). De nabootsing van de wespentekening door ongevaarlijke dieren zou ook hierop teruggaan. Ik geloof, dat dit ook bij hommels het geval is: ook zij steken en ook zij geven hun aanwezigheid steeds duidelijk aan, zowel door hun gebrom als door hun opvallende kleuren. Ook zij hebben dubbelgangers, die geheel ongevaarlijk zijn, nl. bij de vliegen (zweefvliegen, horzels, echte vliegen).
Indien dit zo is, dan is het verklaarbaar, dat hoe meer soorten eenzelfde patroon hebben, hoe beter zij elkander beschermen. Elke predator behoeft slechts kennis te maken met één individu van hetzelfde kleurpatroon om gewaarschuwd te worden. Hiervoor pleit, dat de $ $ meestal eerder de regionale convergentie vertonen dan de <ƒ cf . Wij zien b.v., dat B. mastrucatus alpigenus Mor. uit de Kaukasus çf cf heeft met gele banden, terwijl de $ $ en de £ g witte banden hebben.
Als deze opeenstapeling van veronderstellingen juist is, dan geeft dit een ver¬ klaring voor de bijzonderheid, dat in een naar geologische begrippen recente tijd de hommelbevolking van het lapidarius- type van noordwest Europa van kleur ver¬ anderd moet zijn. Het is moeilijk aan te nemen, dat alle soorten, die na de ijstijd naar deze toen voor hen bewoonbaar geworden streken emigreerden, reeds deze kleur hadden. Opvallend is, dat hoe meer wij het Skagerrak naderen, des te meer zwarte hommels verschijnen. In die streek zijn, behalve de reeds genoemde soor¬ ten, ook nog B. s. subterraneus (L.), B. silvarum var. ni gres cens Pérez, B. agro- rum mniorum (F.), B. hortorum var. nigricans Schm, en de zwarte ondersoort van B. pratorum ongebandeerd.
Ik zou dit zó willen verklaren, dat deze soorten in noordwest Europa op auto- chthone soorten zijn gestoten, die dit kleurpatroon reeds hadden, ni. B. alpinus (L.), B. polaris alpiniformis Rich., B. lapponicus scandinavicus Fr. et W., terwijl B. m. mastrucatus tot beide groepen kan behoren.
Doch laat ons niet te vroeg juichen. Men vindt toch weer in andere streken uitzonderingen op het kleurpatroon, die met het bovenstaande niet verklaard zijn. In de Pyreneeën b.v., waar een uitgesproken regionale convergentie bestaat voor hommels met brede gele banden, vliegt B. s il var um var. nigrescens Pérez naast vele exemplaren van het normale type, B. lapidarius in de typische variëteit naast de vorm met banden ( descipiens Pérez), B. ruderarius in de kleur van de ty¬ pische variëteit naast de vorm montanus Lep.1).
Van Bombus confusus werden er alleen exemplaren zonder banden gevangen. Wij kunnen ons in allerlei bochten wringen om een verklaring te vinden, b.v. dat B. lapidarius ssp. met banden van het zuiden en B. I. lapidarius zonder banden van het noorden tegelijkertijd de Pyreneeën ingetrokken zijn en er nu een bastaardpopulatie vormen, die nog niet weer brede banden verkregen heeft, maar dit is in tegenspraak met het voorgaande betoog. De vorm met brede banden zou juist in het voordeel moeten zijn, en die komt er niet voor.
Bovendien zijn zeer waarschijnlijk zowel B. lapidarius als B. soroeënsis als zwart en rood getekende dieren in noordwest Europa aangekomen. Zij zullen stammen uit een refugium tijdens de laatste ijstijd, dat in de Balkan of in Klein-Azië zal hebben gelegen. Aangezien van de erfelijkheid bij hommels niets bekend is,
x) In de Pyreneeën, bij de Col de Pèrche, vonden mijn vrouw en ik twee nesten, die zowel zwarte dieren als exemplaren met brede banden bevatten. B. montanus Lep. is dus slechts een kleurvariëteit van B. ruderarius (O. F. Müll.).
REGIONALE CONVERGENTIE BIJ HOMMELS
243
blijft onze kennis van deze insecten te gering om in die richting naar verklaringen te zoeken.
Uiteindelijk breek ik dus mijn betoog weer af. Als slotsom wil ik zeggen, dat ik geloof, dat de gemeenschappelijke kleuren voor de hommels van waarde zijn als een soort „sociale verzekering tegen ongevallen”. En hierin zou een mogelijk¬ heid liggen om een selectionistische verklaring te geven voor het veelvuldig voor¬ komen van zwarte hommels in noordwestelijk Europa. Het is alles theorie. Door veldwaarnemingen in de geest van de school van Prof. Dr. N. Tinbergen zouden eerst de predatoren van de hommels opgespoord dienen te worden om na te gaan of er selectionistische druk op de hommels wordt uitgeoefend, waarna mis¬ schien langs experimentele weg aanwijzingen voor gemeenschappelijke beveiliging gevonden zouden kunnen worden! ).
Summary
The thesis is proposed that the regional convergence in Bombus is established by selection, and that many of the black varieties of Northern Europe are mime- cing the autochthone species, such as B. alpinus, B. polaris alpiniformis and B. lapponicus scandinavicus.
Harpyia furcula Cl. (Lep., Notodontidae). Ik las in het supplement van de Catalogus, dat deze vlinder van geen enkele vindplaats als opvallend gewoon vermeld wordt. Ik kan echter melden, dat ik hem practisch iedere avond, ook in augustus, in aantal op mijn lamp zie, waaruit ik meen te mogen opmaken, dat de soort in de Beemster wel gewoon genoemd mag worden. Ik heb er dan ook een aardige, serie van in mijn verzameling, hoewel hij niet bijster variabel schijnt te zijn.
J. Huisenga, Nekkerweg 36, Beemster, post Midden-Beemster.
Afdeling Zuid-Holland. De afdeling zal dit winterseizoen nog bijeen komen op 21 de¬ cember in Hotel „Terminus”, Stationsplein, Den Haag, op 1 februari in Restaurant „Engels”. Groothandelsgebouw, Stationsplein, Rotterdam en op een nader te bepalen datum in het voorjaar in het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden.
De vergaderingen kunnen op deze voet alleen voortgaan, indien er een behoorlijke deel¬ neming is, zodat voldoende geldmiddelen binnen komen. Ik doe daarom op ieder, die van de waarde van deze regionale bijeenkomsten overtuigd is, een beroep zoveel mogelijk van zijn belangstelling te doen blijken.
I. A. Kaiadoe, Secretaris-Penningmeester, Regentesselaan 16, Oegstgeest.
x) Bij de discussie tijdens de 6e Lentevergadering der Nederlandsche Entomologische Vereeniging, deelde de heer J. A. W. Lucas mede, dat Klauwieren (Lanius- soorten) hom¬ mels eten. Of deze vogels selectionistische druk uitoefenen of uitgeoefend hebben, is niet bewezen. Het is nl. zeer goed moge! ijk dat zij zonder onderscheid alle hommels eten. In dat geval werken zij wel regulerend, doch zij zijn dan voor de aanpassing van geen betekenis.
De heer V. van der Goot vestigde mijn aandacht op het artikel van G. Mostler: Beobachtungen zur Frage der Wespenmimikry ( Zeits . Morph, u. Ökol. d. Tiere 29 : 381 — 454), waarin ook proeven met hommels en hommelvliegen worden besproken. Zijn slotsom is, dat zangvogels als jonge dieren angeldragende insecten per soort leren vrezen. Het blijkt, dat hommels, in tegenstelling tot wespen en bijen, goed smaken, evenals de vliegen, maar dat ze door ervaren vogels niet vervolgd worden, behalve dan door echte vervolgers, zoals de klauwieren.
244
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
Een analyse van de voedselconcurrentie tussen larven van Drosophila melanogaster*
door
K. BAKKER
Zoölogisch Laboratorium der Rijksuniversiteit, Leiden (With an English summary)
Iedereen heeft wel eens berekeningen gelezen of gehoord, waarin ons wordt voorgecijferd binnen hoeveel tijd onze planeet zou kunnen veranderen in één wriemelende massa vlieg, sprinkhaan, veldmuis of konijn, als die dieren hun voortplantingsvermogen onbelemmerd zouden kunnen verwerkelijken.
Deze enorme voortplantingscapaciteit van de meeste organismen is een feit, dat een aantal bijzonder interessante problemen oproept. Immers, wil de grootte van een populatie van een bepaald soort over langere tijd ongeveer constant blij¬ ven, dan moet het soms bijna astronomisch grote aantal nakomelingen zó sterk wor¬ den gereduceerd, dat uiteindelijk elk individu gemiddeld slechts één nakomeling heeft. Deze ontzaglijke slachting vindt plaats in de ,, strijd om het bestaan”, een begrip dat, zoals bekend, door Darwin in zijn „Origin of Species” is inge¬ voerd. Deze strijd om het bestaan is zeker niet altijd een echte onderlinge strijd tussen de individuen: Darwin zelf zegt, dat hij de term in een zeer brede en overdrachtelijke zin wil gebruiken. Zo kan men dus b.v. zeggen, dat een dier „strijdt om het leven” tegen de kou.
Ook in de verhouding tussen roofdier en prooi is er sprake van een „strijd om het bestaan”: het roofdier kan alleen blijven leven als het de prooi kan vangen en de prooi moet voor hetzelfde doel proberen het roofdier te ontwijken of, in groter verband gezien, in staat zijn zoveel jongen voort te brengen, dat het verlies door het roofdier erdoor wordt gecompenseerd.
Concurrentie nu is ook een van de vele vormen van de strijd om het bestaan. Er is over de inhoud van het begrip concurrentie nogal wat verwarring en mis¬ verstand ontstaan, aangezien bepaalde onderzoekers het woord in een zeer wijde betekenis hebben gebruikt, zodat het synoniem werd met „strijd om het bestaan”, terwijl anderen er juist een zeer beperkte, exact omschreven betekenis aan hebben gegeven. Birch (1957) heeft een uitvoerige analyse van het gebruik van het woord gegeven en hij komt tot de slotsom, dat men het in zijn strikte betekenis moet ge¬ bruiken om te vermijden, dat het zijn waarde als wetenschappelijke term hele¬ maal verliest.
Als definitie zou ik hier willen geven: concurrentie is een vorm van de strijd om het bestaan, waarbij twee of meer individuen van dezelfde soort of van ver¬ schillende soorten gezamenlijk gebruik maken van of aanspraak maken op een voorraad van gemeenschappelijke levensbehoeften, die niet groot genoeg is om alle individuen onmiddellijk maximaal te bevredigen, waardoor die organismen el¬ kaar dus ongunstig beïnvloeden.
De schadelijke invloed is in het algemeen wederzijds, maar aangezien de orga¬ nismen verschillen in eigenschappen, die in de concurrentiestrijd belangrijk zijn, is
*) Omgewerkte tekst van een voordracht, gehouden op de lentevergadering van de Nederlandsche Entomologische Vereeniging op 24 april I960.
ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE
245
de mate van schade die de concurrenten ondervinden, ook zeer verschillend.
Bij de geweldige reductie in aantallen die door de „strijd om het bestaan” plaats vindt, kan men zich afvragen, welke individuen zullen blijven leven en welke zullen sterven, en hoe het succes van de voortplanting zal zijn van de overleven¬ den. Het is het probleem van de „natuurlijke selectie”, die het pendant vormt van de „strijd om het bestaan”. Voor een zeer groot deel wordt de uitslag van de strijd om het bestaan natuurlijk door allerlei toevallige factoren bepaald, in andere gevallen is hij mede afhankelijk van de eigenschappen van de organismen. Deze eigenschappen behoeven niet erfelijk te zijn. Het belang van de strijd om het bestaan en de natuurlijke selectie voor de evolutie ligt daar, waar de uitslag van de strijd mede bepaald wordt door erfelijke eigenschappen, die de organismen een betere kans geven om de strijd te overleven en zich voort te planten.
Zo kan concurrentie dus een werkzame factor in de evolutie zijn als erfelijke eigenschappen bewerkstelligen, dat de uiteindelijke reproductie van bepaalde die¬ ren minder ongunstig wordt beïnvloed door de concurrentie dan de reproductie van hun rivalen. Op deze wijze is het mogelijk, dat er een verandering in de genetische samenstelling van de populatie optreedt.
Concurrentie-problemen worden zowel in de populatie-oecologie als in de populatie-genetica en evolutieleer bestudeerd. Aangezien de populatie-oecoloog maar zeer beperkte mogelijkheden heeft verschillende genotypen binnen zijn po¬ pulatie te onderscheiden (b.v. de sexen), is zijn aandacht meestal meer gericht op het aspect van de reductie van het aantal individuen en de invloed van con¬ currentie op hun conditie, inzonderheid hun voortplantingsvermogen. Bij inter- specifieke concurrentie is dit natuurlijk iets anders. De populatiegeneticus heeft meer middelen beschikbaar om genotypen te onderscheiden en daardoor zal zijn belangstelling meer uitgaan naar het selectie-aspect van de concurrentie (Birch, 1957).
Voedselconcurrentie tussen dipterenlarven is reeds veel bestudeerd, maar men heeft in het algemeen meer naar de gevolgen dan naar de oorzaken gekeken. Het vraagstuk waarom bepaalde dieren blijven leven en andere niet, komt meestal niet aan de orde, hoewel Moore (1952) en Sokoloff (1955) wel suggesties doen en Chiang & Hodson (1950) en Ullyett (1950) het probleem tamelijk uitvoerig behandelen.
Het doel van het hierna te behandelen onderzoek was na te gaan op welke erfelijke eigenschappen het succes in de concurrentie om voedsel tussen larven van Drosophila melano gaster berust. De keuze van het proefdier is niet toevallig: er werd en wordt veel concurrentie-onderzoek aan gedaan en het dier is er bij uitstek voor geschikt om allerlei proef technische redenen.
In principe bestaat er natuurlijk concurrentie tussen alle individuen onderling, maar aangezien het niet mogelijk is de genotypen van alle individuen te onder¬ scheiden, lag het voor de hand, concurrentie tussen twee morfologisch herkenbare vormen te bestuderen. Op deze wijze was het namelijk mogelijk dieren van beide vormen apart op de eigenschappen te onderzoeken, die van belang zouden kunnen zijn, om daarna na te gaan, hoe zij zich met deze eigenschappen in de concurrentiestrijd konden handhaven. Er is gewerkt met een wilde stam en een mutant met smalle ogen (Bar).
We kunnen verwachten, dat de verschillen tussen de individuen van beide
246
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
groepen vrij klein zullen zijn, vergeleken bij die tussen twee soorten. Toch zijn deze daarom niet minder interessant.
Welke zijn nu die eigenschappen waarvan we verwachten kunnen, dat ze be¬ langrijk zouden kunnen zijn bij de concurrentie om voedsel?
Het is duidelijk dat wanneer men voedselconcurrentie bij larven van Drosophila melanogaster wil bestuderen, men moet weten, hoe snel en hoeveel die larven eten, hoeveel ze nodig hebben, hoe ze groeien enz., zowel individueel als in groepen. Ullyett (1950) heeft al gewezen op het belang van groepkarakteristie¬ ken voor onderzoek over voedselconcurrentie.
De volgende gedachtengang steunt in hoge mate op het werk van Chiang & Hodson (1950), wier overwegingen door mijn collega Fuchs en mij verder zijn uitgewerkt. We gaan daarbij uit van een hypothetisch experiment* (fig. 1), waarbij aan groepen larven (al dan niet individueel gekweekt) verschillende hoe¬ veelheden voedsel wordt gegeven en wordt nagegaan, hoeveel procent van de larven bij elke voedselhoeveelheid verpopt.
1. Stel, dat de dieren identiek zijn en de milieuomstandigheden voor alle gelijk. Bij een bepaalde hoeveelheid voedsel per larve zou dan een plotselinge sprong van 0 naar 100% verpopping te zien zijn, omdat de voedselbehoefte van alle dieren dezelfde is. Men zou hier ook geen verschil zien tussen groepen van 100 individueel gekweekte larven en groepen van 100 tezamen (bij 100 X zoveel voedsel) gekweekte larven, hoewel er in dit laatste geval wèl concurrentie is. Im¬ mers, als de dieren de kans hadden, zouden ze wel meer hebben gegeten! Het resultaat van de concurrentiestrijd is bij deze (hypothetische) identieke dieren remise (fig. 1 A).
2. Als de dieren in een aantal eigenschappen enigszins verschillend zijn (een minder irreële veronderstelling!) en de milieuomstandigheden gelijk, dan krijgt men bij de individueel gekweekte larven een S-vormige kromme welke aangeeft hoe de voedselbehoefte van de larven over de populatie is verdeeld. De kromme die het verloop aangeeft van de verpoppingspercentages van in groepen van 100 gekweekte larven, zal hier niet samenvallen met die van individueel gekweekte larven. Niet elk dier in de groep eet immers evenveel. Bij een afnemende gemid¬ delde hoeveelheid voedsel per larve zullen vanaf een bepaald punt sommige dieren niet meer kunnen verpoppen, omdat andere dieren meer eten dan de gemiddelde hoeveelheid, waardoor de porties voor hun concurrenten te klein worden. Het zullen de dieren met een grote voedselbehoefte en/of een lage eetsnelheid zijn, die te weinig krijgen. Neemt nu de hoeveelheid voedsel per larve nog verder af, dan zullen er juist méér dieren blijven leven dan bij een eerlijke verdeling: zij komen, doordat ze meer eten dan hun portie, boven het minimumgewicht. Dat dit gaat ten koste van andere, die dan nog minder krijgen, is hier onbelangrijk, aangezien die het minimumgewicht toch ook niet zouden halen als ze hun „portie” zouden kunnen verorberen (fig. 1B).
Bij dit concurrentievraagstuk hebben we dus te maken met groei en ontwikke¬ ling. Er is getracht een soort werkformule samen te stellen, die het gewicht als functie van een aantal factoren geeft. Deze formule pretendeert niets meer dan een hulpmiddel bij de gedachtengang te zijn.
*) Helaas bleek het experiment practisch moeilijk uitvoerbaar, aangezien de indivi duele larvenkweken steeds mislukten.
ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE
247
%> pupation
100 T
75
50
A
25
„All animals are equal
single larvae group of larvae
H — - — -f-
2 4
H - - - 1
12 14
food per larva
% pupation . but some animals are more equal than others"
food per larva
Fig. 1. Verpoppingspercentage van groepen individuele en groepen tezamen gekweekte larven bij verschillende hoeveelheden voedsel per larve. A: als alle dieren gelijk zijn;
B: als de dieren verschillen.
Percentage pupation of groups of single larvae and groups of collectively reared larvae after feeding on different amounts of food per larva. A: when all animals are equal; B: when the animals are unequal. (Citaat: George Orwell: ,, Animal Farm”).
W„ = (S.-) . T . - . E + 1 T v t V
Hierin betekent:
WJ = drooggewicht van de larve na een duur van de voedselopname T.
S = volume van de happen die de larve van het voedingsmedium neemt. M ~ aantal happen per tijdseenheid.
T r.:: duur van de voedselopname.
248
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
— = drooggewicht van de per volume-eenheid voedingsmedium aanwezige
hoeveelheid voedsel.
E = rendement (efficiëntie) van het opgenomen voedsel, gedefinieerd als het deel van het opgenomen voedsel, dat uiteindelijk tot biomassa wordt.
1 = drooggewicht van de pas uit het ei gekomen larve.
Wanneer er overmaat voedsel aanwezig is, wordt de duur van de voedselopname (T) beperkt door de hormonale inductie van de verpopping. Hierdoor is uit¬ eindelijk W^ beperkt: dit is het maximumgewicht (W ) van de larve onder
de gegeven omstandigheden.
Wanneer er weinig voedsel is, wordt de duur van de voedselopname beperkt door de uitputting van de voedselvoorraad. Wil de larve kunnen verpoppen, dan moet W^ tenminste een bepaalde minimumwaarde hebben: het minimumgewicht
(W ) van de larve.
min
In individuele larvenkweken met verschillende hoeveelheden voedsel is de snelheid van de voedselopname in het algemeen geen doorslaggevende factor voor succes, omdat het moment van de uitputting van de voedselvoorraad door de larve zelf wordt bepaald. De eetsnelheid heeft geen enkele invloed op de hoe¬ veelheid voedsel die de larve kan bemachtigen. Hier is dus de totale voedsel- behoefte de belangrijkste factor.
Echter, in een groep larven wordt de duur van de voedselopname door alle dieren tezamen bepaald en deze duur is dus voor alle gelijk. Een lage eetsnelheid is dan een groot nadeel. Ook hier speelt de grootte van de voedselbehoefte na¬ tuurlijk een rol.
Voordelig in de concurrentiestrijd zijn dus:
1. een grote snelheid van voedselopname (S . — ) .
2. een kleine voedselbehoefte, vanwege
a. een klein minimumgewicht (W . ) en/of
min
b. een groot rendement (E).
Deze drie factoren zijn nu onderzocht in een aantal proeven. De aantallen lar¬ ven, die in de proeven werden gebruikt, lagen altijd ver beneden die, waarbij de larven elkaar mogelijkerwijs onderling zouden kunnen hinderen, behalve via de gezamenlijke voedselvoorraad. We waren er dus zeker van, dat er alleen sprake was van voedselconcurrentie.
Zoals reeds gezegd, is het rendement dat de dieren van het voedsel maken een zeer belangrijke factor in de concurrentie. Teneinde deze factor te bestuderen werd aan groepen larven van beide stammen een gelijke hoeveelheid voedsel ge¬ geven, die geheel werd opgegeten. Naderhand werd de totale (droge) biomassa van de uitgekomen vliegen bepaald. Het bleek nu, dat in beide stammen het percentage van het droge voedsel dat uiteindelijk in de vliegen terechtkwam, ge¬ lijk was (15%). Aangezien het pophuidje bij beide stammen een even groot gedeelte van het totaalgewicht van de pop bedraagt en het gewichtsverlies door metabolisme na het moment waarop het voedsel op is, ook gelijk is in beide stam¬ men, kunnen we dus concluderen, dat het rendement van beide stammen gelijk is.
ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE
249
% pupation of transferred
Fig. 2. Onder: gewichtstoename van larven van de wild- type stam en de Bar-stam gedurende de periode van 39 — 60 uur. Boven: percentage verpopping van wild-type en Bar-larven na verschillende duur van de voedselopname.
Below: increase of weights of larvae of the wild-type and Bar strain during the period between 39 and 60 hours. Above: percentage pupation of wild-type and Bar-larvae after
different feeding periods.
250
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
i
ö
I
cv
o
I
Fig. 3. Verpoppingspercentage van wild-type en Bar-larven als functie van het bereikte
gemiddelde gewicht.
Percentage pupation of wild-type and Bar-larvae as a function of the mean weight reached.
ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE
251
In concurrentieproeven is op een bepaald moment het voedsel op: T is voor alle dieren gelijk. Deze situatie kan enigszins worden geïmiteerd door de voedsel- opname af te breken. Bij deze proef werden monsters larven van beide stammen na verschillende perioden van het voedsel verwijderd. Speciaal de perioden tus¬ sen 39 en 60 uur werden bestudeerd, aangezien dan alle larven hun minimum- gewicht bereiken. Van de monsters larven werd telkens ongeveer de helft ge¬ droogd en gewogen en de andere helft werd overgezet op agarbodems zonder voedsel, teneinde na te gaan of ze zich zouden verpoppen (fig. 2).
Het is duidelijk te zien, dat de wild-type larven sneller groeien • — en dus sneller voedsel opnemen omdat het rendement gelijk is — dan de Bar larven. Gedurende de periode tussen 42 en 60 uur bereiken de wild-type larven een be¬ paald gewicht ongeveer drie uur eerder dan de Bar larven.
Op de bovenste grafiek, waar het percentage larven dat zich verpopt is uitgezet tegen de duur van de voedselopname, is te zien, dat de Bar larven langer moeten eten om zich te kunnen verpoppen dan de wild-type larven: een verpoppings- percentage van 50% wordt door de wild-type larven ongeveer drie uur eerder bereikt.
Als beide grafieken worden gecombineerd krijgen we het percentage larven dat zich verpopt, afhankelijk van het bereikte gemiddelde gewicht (fig. 3).
Men moet hier wel bedenken, dat deze percentages afkomstig zijn van andere dieren dan die waarvan de gewichten zijn bepaald. Als de monsters larven maar groot genoeg en homogeen zijn, kan dit geen ernstige fout geven. Wat betreft de homogeniteit: deze is zeker niet aanwezig. Alleen reeds de verschillen tussen de sexen — die zich bovendien niet hetzelfde gedragen bij beide stammen — ver¬ storen de homogeniteit.
In het algemeen kan men echter wel zeggen, dat hoewel er enig verschil is tus¬ sen de stammen in het gebied van de hogere verpoppingspercentages in het voor¬ deel van de wild-type larven, 50% verpopping door beide stammen bij ongeveer hetzelfde gemiddelde gewicht van de larven wordt bereikt. Dit houdt in, dat de gemiddelde minimumgewichten van beide stammen ongeveer dezelfde zijn.
In concurrentieproeven, waarbij men 100 larven van elke stam plaatst op een totale hoeveelheid van 80 mg gist, bereikt slechts 40% van alle dieren het ima- ginale stadium. Van deze imagines behoort ongeveer 85% tot het wild-type en slechts 15% tot Bar (fig. 4).
Wanneer de veronderstelling juist is, dat het verschil in de snelheid van de voedselopname tussen beide stammen verantwoordelijk is voor het succes van de larven van het wild-type in de concurrentiestrijd, moet de superioriteit van deze larven haar effect missen, als men de Bar larven in een concurrentie-experiment een voorsprong geeft van drie uur. Immers, dan vallen de groeikrommen van de larven van beide stammen samen, wat betekent dat ze gelijke kansen hebben om zich te verpoppen. We vonden in de proef, dat in dit geval gemiddeld 59% van de uitkomende vliegen tot de Bar stam behoorde.
Als de Bar larven een voorsprong van zes uur krijgen op de wild-type larven, is de situatie precies het omgekeerde van die waarbij de larven van beide stammen gelijk beginnen met eten: de natuurlijke voorsprong van drie uur van de wild- type larven wordt nu een kunstmatige voorsprong van drie uur van de Bar larven. De proef wees uit, dat deze gedachtengang juist was, want in dit geval
252
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
%Bar of emerging adults
100
80
60
40
20
Fig. 4. Percentage Bar- vliegen van het totaal aantal uitkomende imagines na voedsel concur¬ rentie tussen een gelijk aantal wild-type en Bar-larven, bij een verschillende voorsprong van
de Bar-larven.
Percentage Bar flies in the total number of emerging adults after competition for food between equal numbers of wild-type and Bar larvae, when the Bar larvae had a start of
different durations.
vonden we, dat het aandeel van de Bar stam aan het totaal aantal imagines 85% bedroeg. Wanneer de Bar larven een voorsprong kregen van 9 of 12 uur, werd dit percentage 99 resp. 100. Geeft men de wild-type larven een voorsprong van drie uur, dan komen er geen Bar vliegen meer uit, wat ook te verwachten was.
De conclusie lijkt gerechtvaardigd, dat bij de gebruikte stammen de uitkomst van de voedselconcurrentie tussen de larven grotendeels afhankelijk is van de ver¬ schillen in eetsnelheid.
Deze conclusie werd nog eens getoetst in een experiment, waarbij 200 larven een bepaalde hoeveelheid voedsel kregen, die voldoende was voor allen om zich te verpoppen, hoewel de dieren ver onder het maximale gewicht bleven.
De aantalsverhouding van de beide stammen in deze groep van 200 was echter verschillend. In groep A werd het voedsel verdeeld tussen 200 wild-type larven, in groep B moesten 150 wild-type larven de voorraad delen met 50 Bar larven, groep C omvatte 100 larven van beide stammen, groep D bestond uit 50 wild-type larven en 150 Bar larven en groep E tenslotte bestond alleen uit Bar larven.
Daar de Bar larven langzamer eten dan de wild-type larven, zal het voedsel steeds op een later tijdstip op zijn, naarmate er meer Bar larven in de groep zitten. Dit betekent, dat de larven dan dus steeds langer kunnen blijven eten en
ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE
253
- B 50 B 100 B 150 B 200 B
A B C D E
Fig. 5. Gemiddeld gewicht (mg) van wild-type en Bar-vliegen na concurrentie om een hoeveelheid voedsel voldoende voor verpopping van alle larven. Verhouding tussen aantallen larven van beide stammen verschillend; totaal aantal gelijk.
Mean weights (mg) of wild-type and Bar flies after competition for an amount of food allowing the pupation of all larvae. Ratio of wild-type larvae to Bar larvae differing as indicated. Total number the same in all separate experiments.
254
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
zwaarder worden. Immers, T — de duur van de voedselopname — wordt groter!
Het bleek, dat deze overwegingen juist waren. In fig. 5 is het gemiddeld gewicht van de uitkomende vliegen van beide stammen (onderscheiden naar de sexen) uitgezet tegen de samenstelling van de groep en wel in de volgorde van A naar E, d.w.z. van een toenemende T. Het is duidelijk, dat alle dieren gemiddeld zwaarder worden naarmate er meer „langzame eters” in de groep zitten. On¬ danks de grote spreiding is de stijging zeer significant.
Natuurlijk is de totale biomassa (d.w.z. de som van de gewichten van alle vlie¬ gen) van elke groep gelijk.
De geschetste technieken zouden van nut kunnen blijken voor de analyse van „adaptive values” in de populatiegenetica. Door het construeren van groeikrom- men, het bepalen van minimumgewichten en het berekenen van rendementen krijgt men relatief snel waardevolle gegevens, die kunnen worden gebruikt bij de verklaring van de uitkomsten van larvale concurrentie tussen mutanten en soorten.
Summary
1. Competition is defined as a manifestation of the struggle for existence in which two or more organisms of the same or of different species influence each other harmfully because their more or less active demands exceed the immediate supply of their common resources.
2. The aim of this investigation was to study the heritable characters which determine success in competition for food between larvae of Drosophila melano- gaster . For this purpose a wild-type strain and a mutant strain (Bar) were com¬ pared with regard to characters which might be important in the competitive struggle. Afterwards, larvae of both strains could be allowed to compete with each other. The genotypes of the emerging adults could be distinguished. In this way the relative success of each strain could be studied in connection with the cha¬ racters found.
3. The investigations start from the following considerations (fig. 1). When food is scarce, the feeding period of a larve is limited by the exhaustion of the food supply. Then, the larva should have reached a certain minimum weight in order to be able to pupate. In single larvae cultures success is determined mainly by the food requirement of the larva, but in a group of larvae the rate of feeding becomes extremely important too. Advantages in competition could thus be a high rate of feeding, a low minimum weight and a high production of biomass from the food eaten. These three factors were studied.
4. Growth curves of the two strains (fig. 2) showed that in the decisive period between 39 and 60 hours the Bar larvae lagged about 3 hours behind the wild- type larvae.
5. By stopping the feeding period at different times, the minimum weights for pupation were determined. They appeared to be about the same for both strains (%■ 3).
6. The biomass formed from a certain amount of food which was entirely consumed was the same in both strains. The efficiency was 15%.
7. In certain competition experiments with equal numbers of larvae of each strain only 40% of the larvae became adults. From these adults 15% were Bar.
ANALYSE VAN VOEDSELCONCURRENTIE
255
When a start of 3, 6 or 9 hours was given to the Bar larvae, the percentages of Bar emergence became 59, 85 and 99% (fig. 4).
8. In competition experiments with 200 larvae of the two strains in different proportions in which there was no mortality, the mean weights of the emerging flies increased with a higher proportion of the slower feeding Bar larvae (fig. 5). This is explained by a prolongation of the feeding period.
9. It is concluded that the outcome of competition for food is in this case largely dependent on the rate of feeding.
10. The techniques described might be useful for the analysis of adaptive values in population genetics.
Literatuur
Bakker, K., 1959, Feeding period, growth, and pupation in larvae of Drosophila melano- gaster, Ent. exp. & appl. 2 : 171 — 186 Birch, L. C, 1957, The meanings of competition, Am. Nat. 91 : 5 — 18.
Chiang, H. C., & A. C. Hodson, 1950, An analytical study of population growth in Drosophila melano gaster, Ecol. Mon. 20 : 173 — 206.
Moore, J. A., 1952, Competition between Drosophila melanogaster and Drosophila simulans.
I. Population cage experiments, Evol. 6 : 407 — 420.
Sokoloff, A., 1955, Competition between sibling species of the pseudoobscura subgroup of Drosophila, Ecol. Mon. 25 : 387 — 409-
Ullyett, G. C., 1950, Competition for food and allied phenomena in sheep-blowfly popu¬ lations. Phil. Trans. Roy. Soc. London' , B, 234 : 77 — 179.
Over de regulering van de jaarcyclus bij enkele keversoorten (Col.)
door
G. W. ANKERSMIT
(Laboratorium voor Entomologie, Landbouwhogeschool, Wageningen)
Het is bekend, dat de fotoperiode en de temperatuur bij tal van insecten een grote invloed hebben op de jaarcyclus. Bij enige univoltine keversoorten, Ceuthor- rhynchus pl euro stigma Marsh. (Col. Cure.) (herfsttype en voorjaarstype), en Psylliodes chrysocephala L. (Col. Chrys.), werd de invloed van deze factoren tij¬ dens het imaginale stadium nader onderzocht.
Uit dit onderzoek bleek, dat C. pl euro stigma (herfsttype) en P. chrysocephala , welke beide een estivatie-periode hebben van juni tot eind augustus, snel actief werden onder invloed van een kortedag-behandeling in het imaginale stadium. Het voorjaarstype van C. pleurostigma , dat in de winter een imaginale diapauze kent, bleek tijdens het imaginale stadium geen invloed van de fotoperiode te ondergaan. Beide typen kunnen dus op grond hiervan onderscheiden worden.
Colebopsis truncata Spin. (Hym., Formicidae). Enige tijd geleden, op 29 juni 1959, vond ik enige miertjes te Wijk aan Zee, die op het strand aangespoeld waren. Ze zaten op een kurk. De heer P. van der Wiel determineerde ze voor mij als Colebopsis truncata Spin. Het waren twee werksters en twee soldaten. Uit Engeland zijn aangespoelde exemplaren bekend, maar in Nederland was de soort tot nog toe niet aangetroffen.
G. J. Ernst, Geelvinckstraat 74, Castricum.
256
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
Descrizione di un nuovo Tetrastichus malese (Hym. Eulophidae) parassita di Xyleborus spp. (Col. Scolytidae)
G. DOMENICHINI
Instituto di Entomologia agraria - Università di Milano (Italia)
Il centro di identificazione della Commissione internazionale di lotta biologica (C.I.B.) mi ha affidato, per la identificazione, un Tetrastichino parassita di Xyleborus morigerus Bldf. e X. morstatti Ha g. a Java, del quale sono state pub- blicate per il passato notizie etologiche e del qua le il Dr. Kalshoven présenta ora un più ampio studio biologicoi).
La specie in argomento, ehe qui viene descritta come nuova, présenta caratteri ehe la avvicinano al genere Hyperteles Foerst, del quale infatti ha le antenne filiformi, gli articoli antennali e le zampe molto lunghi, nonchè l’addome alquanto compresso, ma se ne differenzia per la formula degli articoli antennali. Di questa specie sono state publicate due ottime figure da Wurth (1908) e Betrem (1932).
Tetrastichus xylebororum, n.sp.
Femmina — - Lunghezza mm 2,5 — 4,3. Capo, torace, primi quattro segmenti addominali, gran parte delle coxe posteriori e piccola parte di quelle anteriori e medie, blu o blu verdastro metallico. Margine epistomale, scapo, pedicello delle antenne e zampe, ad eccezione di parte delle coxe, giallo rossicci. Ali lievemente of- fuscate di giallo: venature brune. Addome con gli ultimi segmenti bruno-neri, talvolta più o meno soffuso di testaceo, particolarmente ai lati e ventralmente.
Capo largo circa quanto la maggior larghezza del torace; antenne inserite subito sopra la linea oculare inferiore; quest’ ultima è delineata da un solco ehe termina sotto gli occhi. Sotto i toruli, due solchi convergenti scendono a V al margine della bocca, terminando sopra le sporgenze dentiformi del clipeo: tra queste vi è un altro solco, breve ed evidente.
Visto di fronte, il capo è circa 14 più largo ehe lungo; la linea postocellare è lunga circa quanto la linea ocelloculare; la distanza dal margine inferiore degli occhi al margine epistomale è circa uguale alla lunghezza degli occhi; questi sono subglabri.
Lo spazio tra il vertice della fronte e la linea oculare inferiore, esclusa la fossa antennale, è rivestito da setole e fortemente sculturato con fossette rotondeggianti pilifere.
Altre rade impressioni subcircolari si trovano sparse irregolarmente sulla super¬ ficie inferiore del capo.
Lo scapo antennale è subcilindrico e raggiunge con il suo apice l’altezza del vertice del capo. Le misure proporzionali degli articoli antennali sono le seguenti (1 unità = 10 /x):
!) Kalshoven, L. G. E., I960, Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in Java. Entom. Ber. 20 : 259.
NUOVO TETRASTICHUS MALESE
257
scapo (compresa la radicola) pedicello .......
1° articulo del funicolo .
2°
^ ?? »
3°
J 5, ?? 95
clava ........
lu. 34 — la. 7
„9 — „6 „ 19 — „7
„ 20 — „ 7
„ 18 — „7
„ 32 — „8
Anelli in numero di tre, dei quali il primo è più lungo dei due seguenti uniti, ehe sono brevissimi, laminari. Su ciascun articolo del flagello sono presenti tre file di sensilli longitudinali e setole più corte della larghezza degli articoli stessi.
II pronoto è rivestito di setole, delle quali, quelle situate verso il margine posteriore, sono più lunghe e inscrite in fossette simili a quelle ehe ornano il capo. Mesoscuto con solco longitudinale mediano sempre presente e profondo; a ciascun lato interno dei solchi scapolari è situata una fila di 6 — 8 setole; internamente, alla estremità anteriore di questa, vi è l’inizio di una seconda fila costituita da 3 — 5 setole. Scapole fortemente rugose sul margine anteriore, con il margine posteriore ripiegato dorsalmente e rivestite da una decina di setole.
Scutello un poco più corto del mesoscuto, con solchi profondi; nel suo terzo distale è sormontato da due coppie di setole: quelle posteriori un poco più lunghe e robuste delle anteriori. Mesoscuto, scutello e ascelle con fine scultura a maglie allungate longitudinalmente.
Propodeo espanso ai lati, mediamente lungo quasi il doppio del metanoto, a superficie rugosa e irregolarmente striata; spiracoli tracheali ovoidali, grandi, situati alquanto posteriormente al margine anteriore del propodeo; da questo ultimo, in corrispondenza di ciascun lato interno degli spiracoli tracheali, decorre una caréna longitudinale ehe, dietro gli spiracoli stessi, si biforca, terminando ai margini posteriori.
Le ali anteriori e le loro venature presentano le seguenti misure proporzionali (1 unità — ix 19).
Ala anteriore lunghezza 115; larghezza massima 50;
Lunghezza della ventura marginale 36
„ „ „ stigmatica 8
„ „ „ subcosta 30
Le setole della frangia alare sono incospicue; la venatura subcostale présenta dorsalmente una sola setola.
Le ali posteriori hanno l’ estremità distale arrotondata; presentano le seguenti misure proporzionali:
lunghezza 93, larghezza massima 19 (esclusa la frangia);
lunghezza massima della frangia alare: 3. Zampe lunghe: quelle posteriori,
distese, raggiungono quasi l’estremità dell’addome. Tarsi subeguali in lunghezza
tra loro.
Addome lungo oltre il doppio della lunghezza del torace (120 : 55), compresse, alquanto più stretto del torace, subconico. Le valve della terebra sporgono appena oltre il IX (+ X) urotergo. Urotergiti III — V rivestiti di rade setole, ehe diven- gono assai fitte nei segmenti successivi.
Maschio - — Lunghezza mm 1,8 — 2,2. Colorazione corne nella femmina con an¬ tenne pressocchè uniformemente brune; addome testaceo nerastro con riflessi me-
258
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
|
tallici verde blu; femori e tibie a volte un poco offuscati con testaceo. Ali ialine. |
||
|
La scultura del corpo è meno impressa |
ehe nella femmina. |
|
|
Le misure proporzionali degli articoli |
antennali |
sono le seguenti (1 unità = |
|
10 n) : |
||
|
Scapo (compresa la radicola) |
lunghezza |
29 — larghezza 8 |
|
pedicello ........ |
55 |
9 — „ 5 |
|
1° art. del funicolo .... |
55 |
13 — „ 6 |
|
2° ^ 55 55 55 * |
55 |
18 — „ 6 |
|
3° J 55 55 55 .... |
55 |
18 — „ 6 |
|
4° -X 5? 55 55 .... |
55 |
17 — „ 6 |
|
clava . |
55 |
35 — „ 6 |
Presenza di un solo anello assai breve.
Lo scapo è un poco compresso e présenta ventralmente un sensillo longitudinale careniforme, lungo tutta la sua lunghezza, ad eccezione degli apici.
La base dorsale degli articoli del funicolo è sormontata da verticilli di setole più lunghe degli articoli sui quali sono inserite; gli articoli stessi presentano ciascuno tre irregolari file di sensilli lineari.
Addome fortemente compresso, poco più lungo del capo e torace uniti. Gli uro- tergiti presentano ciascuno una fila trasversale di setole.
Questa specie si awicina per la scultura del capo e del torace ad un’altro Tetrastichus malese, il T. echtrus Crawf. dal quale si distingue perô per caratteri di colorazione e per il lungo addome; per la conformazione del corpo, la nuova specie è maggiormente simile al neartico T. agrili Crawf. dal quale è separabile per caratteri di colorazione e per la diversa scultura.
Descrizione ottenuta dal seguente materiale: 16 9$ e3 cT cT » etichettati: 1929, W . Java, Verbeek; 5 9 9 el çf, 1916, C. Java, Roepke. Tipo, 9, W. Java, 1929, Verbeek, nel Museo di Storia Naturale di Ginevra. Paratipi 9 9e cf cf nello stesso Museo, nel Laboratório di Entomologia deH’Universita di Agri- coltura di Wageningen (Olanda) e nella collezione dell’autore.
Goot, Volkert van der, Roof- en Blaaskopvliegen-tabel. Uitgave van de Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie, I960.
Geleidelijk aan krijgt de ene Dipterenfamilie na de andere, die geschikt is om ook door niet al te sterk gespecialiseerde waarnemers bestudeerd te worden, een beurt, hetzij bij de K. N. N. V., hetzij, zoals in dit geval, bij de N. J. N.
Dit keer zijn het de Roof- en Blaaskopvliegen, die van der Goot in een weer keurig ver¬ zorgde publicatie onder handen neemt. De tabel telt 20 bladzijden en bevat, behalve een al¬ gemene inleiding, determinatietabellen voor het op naam brengen van de soorten. Als altijd bij zulke verwaarloosde groepen blijkt ook hier weer een achterstand in onze faunistische kennis van deze vliegen. Maar als deze tabel hetzelfde succes heeft als de zweefvliegen- tabel kan daar al heel gauw verbetering in komen.
De tekening voor de omslag en de 24 tekstfiguren werden weer door ons medelid de heer N. J. A. Visser vervaardigd en zijn voortreffelijk.
Bestellen bij Wolf Waterman, Prinsengracht 466, Amsterdam C 2. — Lpk.
PARASITES OF XYLEBORUS TWIG-BORERS IN JAVA
259
Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in Java")
by
L. G. E. KALSHOVEN Blaricum, the Netherlands
Notes found in early literature
During :his earliest investigations Wurth very often found the various stages of a Chalcidid in the bore-holes of his Xyleborus coffeae (now X. m origer us Bldf.). He gave a short description of the imago — which has a blue-green metallic lustre - — and of the larva and pupa, and also published drawings of these stages (1908). The parasite occurred in holes still containing stages of the borer.
Duport (1911) observed a Chalcidid parasite commonly occurring in the brood -chambers of a Xyleborus twig-borer on coffee in Indochina. The borer was considered to be identical with the Java species*) **). The Chalcidid appears not to have been identified at the time, but might well have been the same as, or related to, the wasp mentioned by Wurth.
Roepke (1914) investigated the parasite in 1913 and identified it as a Chalcidid near the genus Apostrocetus.
Much later Wurth (1921) published some figures about the parasite inhabited holes as observed on an estate in East Java. In a plot where the infested branches had regularly been removed, only 22% of the nests contained the parasite, against 43% of the nests in a plot where no removal of borer-attacked branches had taken place; the total number of brood-chambers investigated being about 460 in both cases.
Begemann (1927) compared the number of borer specimens, in various stages, with those of the parasite, in branches regularly collected on two E. Java estates during a full season. The graph published by him shows that the population of
the parasite roughly follows the same line as that of the borer, the latter being
mainly dependent on the rainfall.
Observations of the author
I was fortunate enough to observe some 8 specimens of the little wasp visiting the borer-infested branches of Swietenia mah agoni saplings which had grown naturally under a plot of 56-year old trees in tht forest range of Tempuran —
near Kedungdjati in Central Java — on 7 July 1922. The wasps were seen
exploring the branches, tapping them with their antennae near the few bore holes. Two of these holes were plugged by the mother beetle with its declivity. The wasps would fly away for some time to return again for their explorations. When a wasp had chosen a spot to intrude its ovipositor it placed the tip of its abdomen
*) The preparation of this paper has been facilitated by a grant received from the Nether¬ lands Organization for the Advancement of Pure Science (Z.W.O.).
The description of the parasitic wasp is to be found on page 256 of this issue.
**) A note on the identity of the Xyleborus species from Tonkin will appear in a later issue of this periodical.
260
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
— formed by a sheath protecting the needle-like ovipositor — vertically on the bark, the body being lifted in the act. Then the abdomen was straightened again and the ovipositor was pressed down into the tissue with helping movements of the body. Next followed a series of some 15 up and down movements of the body whereby the ovipositor was deeply pressed down every turn, apparently in the act of probing the brood-chamber of the borer and intruding the eggs in the host specimens within reach. The whole act lasted 10 — 35 seconds. One of the wasps was seen to remain on the place after oviposition and to chase other wasps that tried to alight on the same spot away; the defender having its wings raised in a typical fighting attitude.
With regard to the effectiveness of the parasite’s activities, I found the fol¬ lowing in the notes made during my investigations of the X. morigerus infestation of mahogany species in the teak area of Central Java. In one instance, out of 24 bore holes in the stems of seedlings, six contained stages of the parasite in company of the borer, while on another occasion, five out of six holes in twigs of mahogany trees were found occupied by the parasite, which had totally finished the morigerus brood in two of them. No parasites were met in the holes formed by the borer in the tap-roots of the seedlings, showing that these were out of reach for them.
The parasite was also found by me in borer-infested Tectona (teak) shoots and in Leucaena stems. In a sample of teak shoots only one brood out of nine examined was parasitised, the hole containing 2 young imagos, 5 pupae and 2 larvae of the Chalcidid. In some 60 galleries opened in the stems of Leucaena in one plantation, traces of the parasite were only found in five of them.
No evidence of the presence of parasites was found in the numerous borer- infested roots and stem-bases of tea ( Thea ) seedlings, examined by Verbeek (1930) and by myself.
Observations on a second parasite and additional notes of Betrem
In 1926 Begemann (1927a : 10, 1927b : 330) discovered a second parasite of Xyleborus morigerus in twigs of coffee, the wasp presumably belonging to the Proctotrypoidea. The imago of this species appeared to enter the galleries of the borer and to paralyse the larvae and pupae before laying an egg on them. Begemann succeeded in rearing this parasite in the laboratory.
Betrem (1931, 1932a) found the same two parasites active on the brood of X. morstatti Hag., and shortly after (1932b) he published a short note on their life-history in the text accompanying a series of drawings. These included figures of the $ and pupae and adults of parasite no. 1 ( Tetrastichus sp.) and of the deformed twig-borer larvae infested by this parasite. He also figured an adult of parasite no. 2 — an ectoparasite said to belong to the Bethylidae — as well as its young larvae attached to a larva and a beetle of X. morstatti , and the cocoon of the parasite’s pupa.
Betrem specified that parasite no. 1 infected its host by intruding its ovipositor right through the tissue of the twig, which confirmed my observations of 1922, here published for the first time. He had already observed (1931) that the Te¬ trastichus was also found active in the galleries of the secondary ambrosia beetle
PARASITES OF XYLEBORUS TWIG-BORERS IN JAVA
261
Eccoptopterus bicornis Egg. which is not uncommonly found living in dying coffee branches right after the attack of the primary borers. And he furthermore stated that this parasite was able to suppress gradations of the brown twig-borer, X. morigerus , but apparently was not able to do so for the black borer, X. morstatti. Parasite no. 2 was reported to be less common than no. 1 and — unlike the latter — not specific for twig-boring Xyleborus species.
In the chapter on the pests of coffee in java, written by Betrem in collaboration with de Fluiter in a planter’s manual (Vraagbaak, 1941), both twig-borers are assigned to the genus Xylosandms Reitt, and the main parasite of the larvae is mentioned as ’’Tetrastichus xylosandri Betr.”. This indication, apparently a ’’no¬ men nudum”, has been cited afterwards by Ult6e in his general paper on the coffee cultivation in an agricultural handbook (1949).
The shift of parasite no. 1 from its original host to X. morstatti
In a recent paper (Kalshoven 1958) I dealt extensively with the spread of X. morstatti in Central and East Java where it gradually replaced X. morigerus. In the paragraph on the ecological relations between both species, I referred to Betrem’s observations (1932) concerning the peculiar behaviour of parasite no. 1 under these circumstances. Where X. morigerus was still present and the percen¬ tage of parasitism in its brood was high, the parasite was also found attacking the invading X. morstatti . Where the former species was disappearing from the district the parasite was also decreasing in numbers and was then not to be found any more in the broods of X. morstatti. Where X. morigerus had been practically replaced, X. morstatti was still free from parasites for some time, getting the op¬ portunity to multiply freely. It took some time before parasite no. 1 began to reap¬ pear, now infesting the X. morstatti broods. This state of affairs was observed in plantations on Mount Kelut but had not yet reached the Besuki district, in October 1931, according to ’s Jacobs (1931) who gave an explanation of the matter at a planter’s meeting basing his communications on Betrem’s studies.
It may be further recalled here that Betrem found indications in his experi¬ ments that the parasite living on X. morstatti where this species had become the only one present, did not attack X. morigerus any more. He tentatively suggested that the parasite was developing a form better able to attack X. morstatti and was following the invading species where the latter expanded its area.
References
Begemann, H., 1926, Arch . Koffiecultuur 1 : 194.
— - , 1927a, Idem : 273.
- , 1927b, Bergcultures 2 : 329.
Betrem, J. G., 1931, Bergcultures 5 : 404.
- , 1932a, In: Ultee, Meded. Proefst . Malang 92 : 17.
- , 1932b, Bergcultures 6 : 1085 — 1089.
- , 1941, In: Vraagbaak voor de Koffiecultuur en Kof fieberei ding.
Domenichini, Q., I960, Ent om. Berichten 20 : 256.
Duport, L., 1911, Bull. Econ. Indochine , nr. 90, nouv. ser.: 392.
Jacobs, J. C. ’s, 1931, Bergcultures 5 : 1192.
Kalshoven, L. G. E., 1958, Ent om. Berichten 18 : 220 and 244.
262
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
Roepke, W., 1914, Meded. Pr oef si. Midden-] ava nr. 18 : 18.
Ultee, A. J., 1949. In: C. J. J. van Hall & C. van de Koppel, Landbouw in de Indische Archipel, II B : 8—87 (58).
Verbeek, F. A. Th. H., 1930, Arch. Theecultuur in Ned. Ind. 1 : 152.
Wurth, Th., 1908, Cultuurgids 10 : 63.
- , 1921, Meded. Proef si. Malang, nr. 34 : 15.
Nieuwe vindplaatsen van Cerastis leucographa Schiff.
door
W. J. BOER LEFFEF R.I.V.O.N. Mededeling nr. 82
Deze soort werd in ons land ontdekt door Delnoye (1948, Ent. Ber. 12 : 232) en wel in Zuid-Limburg te Spaubeek. Sindsdien is dit een trekplaats voor entomologen, welke de soort in hun collectie wensen.
Vooruitlopend op een geregelde inventarisatie van het Savelsbos te Gronsveld, die ter hand zal worden genomen, o.a. door gebruik te maken van een mothtrap, werd op 30 maart I960 incidenteel met de menglichtlamp te Gronsveld gevangen. De weersomstandigheden waren op die avond allesbehalve gunstig, heldere lucht, damp, sterke afkoeling. Desondanks bevonden zich tussen de kleine bezetting aan- vliegers drie exemplaren van Cerastis leucographa Schiff., waarmede dus een tweede vindplaats van deze soort werd ontdekt. Merkwaardigerwijs werd geen G. leucographa op dezelfde avond te Spaubeek gezien, noch op smeer, noch op wilgekatjes en menglichtlamp.
Het gezelschap, dat gelijk met de drie G. leucographa s op licht kwam, bestond uit de uilen:
Orthosia incerta Hufn. Cerastis rubric o sa F.
,, munda Schiff. Co nis tra vaccinu L.
„ gothica L. Eupsilia transversa Hufn.
„ stabilis Schiff. Scoliopteryx libatrix L.
„ cruda Schiff.
Weinig en niets bijzonders dus, evenals de spanners:
Al soph Ha ae sc ul aria Schiff. Nothopteryx carp in at a Bkh.
Bist on stratarius Hufn.
Enige tijd later werd C. leucographa bij een incidenteel lamponderzoek (licht- vangst) in het Vijlenerbos (gem. Vaals) gesignaleerd, de derde vindplaats in Zuid-Limburg. Practisch in dezelfde tijd werd de soort ook in Zuid-Brabant aan¬ getroffen in de gemeente Best, zodat het erop gaat lijken, dat C. leucographa in¬ heems is in de bosgebieden in het uiterste zuiden van ons land, vanaf Vaals tot in Brabant.
Stellig zullen er meer vindplaatsen worden gevonden bij een stelselmatig onderzoek in de rijke en niet te droge bossen in dat gebied, waaruit ook weer blijkt hoe weinig er feitelijk nog maar bekend is van de verspreiding van nage¬ noeg alle vlindersoorten en welke taak er nog weggelegd is voor de serieuze entomologen, die niet alleen collecties willen verrijken (en derhalvê maar al te
CERASTIS LEUCOGRAPHA SCHIFF.
263
graag de bekende vindplaatsen van goede soorten afstropen), maar ook eens pionierswerk willen doen.
Van de biologie van C. leucographa Schiff, is bekend: Vliegtijd maart en april, volgens opgave van South, Moths of the British Isles, deel I, is de vlinder te vinden op wilgekatjes aan bosranden. Dit klopt ook voor Nederland, ofschoon South in zijn tijd nog niet bekend was met de menglichtlampen e.d. Toch is het zoeken van vlinders op wilgekatjes in het voorjaar een interessante en span¬ nende bezigheid; vaak worden op deze wijze goede soorten gesignaleerd.
De rups is groen, wit gevlekt met drie witte lijnen op de rugzijde, welke donker¬ groen begrensd zijn, de buitenste twee zijn verbonden door schuine donkergroene streepjes met de middelste. De grondkleur kan ook bleek roodbruin zijn met gele lijnen en donkerbruine streepjes.
Bau geeft op: rups groen, op de rug zwartachtig en wit getekend met bruin bestoven dwarsstreepjes, op zij met brede gele, van boven zwart afgezette lijn.
South geeft op voor de rups: mei en juni op wilg, bosbes, zuring, weegbree en andere lage planten.
Bau zegt: juni en juli op weegbree.
Blijkbaar is er verschil in de tijd waarin de rups leeft in Engeland en Duits¬ land.
Uit de lijst van voedselplanten valt op te maken, dat de soort vermoedelijk niet gebonden is aan een bepaald bostype als biotoop. Aan de hand van de be¬ kende vindplaatsen klopt dit vrij aardig.
Het Vijlenerbos is een vrij droog plateaubos, een wintereiken-berkenbos (Quer- ceto sessiliflora-Betuletum) op zure leem. Het Savelsbos is in het algemeen voch¬ tiger, een eiken-haagbeukenbostype (Querceto-Carpinetum) op min of meer ero¬ derende hellingen met löss en krijt. Het bos in Brabant is een nat populieren- broekbos van het elzen-iepenverbond. (Alno-Ulmion). Blijft over een areaal- kwestie.
Het is de moeite waard dit eens te onderzoeken.
Summary
New localities of Cerastis leucographa Schiff, in the Netherlands
Cerastis leucographa was known only from Spaubeek (South Limburg) since 1948. In I960 the author caught the species in Gronsveld and Vaals (South Limburg) and in Best (North Brabant). In all cases the species is captured in woodland, which however belonged to different vegetationtypes. In Gronsveld in Querceto-Carpinetum, in Vaals in Querceto sessiliflora-Betuletum, in Best in Alno- Ulmion vegetation.
Acherontia atropos L. in 1959. Aan de in het trekverslag vermelde waarnemingen moet nog de volgende opgave van de heer C. H. ter Laag toegevoegd worden: 8 september een $ op licht te Bussum, 9 september een $ , ook op licht, in dezelfde maand een 2 uit Bloemendaal ontvangen, begin oktober een rups ontvangen uit Wilp (die 1 november de vlinder leverde) en begin november een reeds eerder gevonden pop, ook uit Wilp, die niet meer uitkwam.
Het jaartotaal wordt daardoor: 25 vlinders, 21 rupsen, 18 noppen. — Lpk.
264
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20, 1. XII. I960
O. Pflugfelder, Entwicklungsphysiologie der Insekten. 2e Aufl., Leipzig 1958. Akad. Verlagsges. Geest & Portig K.G. 490 S. D.M. 35.
De kracht en de zwakte van dit boek liggen in de veelheid van problemen, die er in behandeld worden. De ingewijde zal er slechts zelden tevergeefs een beroep op doen, maar ook zelden geheel tevredengesteld worden. Dat dit laatste — terecht — ook niet verwacht werd, blijkt uit de zeer omvangrijke litteratuuropgave (73 pgs.), die op zichzelf dit boek reeds tot een begerenswaardig bezit maakt voor laboratoriumgebruik.
Dezelfde overdaad aan geciteerde auteurs en vermelde onderzoekingen maakt daarentegen het boek wel wat tot een doolhof voor wie zich in deze materie nog moet oriënteren. Zo iemand is meer gebaat bij een wat vlotter verhaal van een auteur, die niet zo bang is
voor onvolledigheid. De weg hiertoe heeft de schrijver zichzelf echter af gesneden door de
veelheid van kapitale problemen, die hij tracht te behandelen. In dit opzicht is m.i. deze druk geen verbetering van de eerste. Aan vraagstukken als de fysiologie van de vervelling, de invloed van uitwendige factoren op de groeisnelheid, vanaf temperatuur tot en met ruimte en bevolkingsdichtheid ( !), de diapauze met alles wat daarbij komt en de verande¬ ringen in de stofwisseling, kan nauwelijks recht worden gedaan in een boek, dat toch eigenlijk over de „mechanica” en endocrinologie van embryonale ontwikkeling en meta¬ morfose gaat.
Het belang van het boek ligt wel in de tweede helft, waarin dat gedeelte van de ont- wikkelingsfysiologie der insecten wordt behandeld, waaromheen zich de belangstelling gedurende de laatste 25 jaar bij uitstek geconcentreerd heeft: de endocrinologie van de metamorfose. Dit is ook het terrein, waarop de schrijver het beste thuis is en de meer
ingewijde zal op dit gedeelte dan ook zelden tevergeefs een beroep doen om zijn feiten¬
kennis op te frissen, al was het slechts via de ontzagwekkende, hoeveelheid geciteerde litte¬ ratuur. Voor een eerste kennismaking is dit alles wel wat veel en te weinig tot een lopend verhaal verwerkt.
Op dezelfde hoogte staat de hieraan onmiddellijk voorafgaande behandeling van de analyse der embryonale en postembryonak orgaanvorming en, voor zover deze materie ooit duidelijk te maken is, die van de analyse der vroege embryonale ontwikkeling.
Daarentegen maken de eerste 75 pagina’s een wat rommelige indruk. De beschrijving van de gebeurtenissen tijdens de embryonale en postembryonale ontwikkeling is erg summier en eigenlijk geldt hetzelfde voor de boven reeds genoemde bijkomende fysiologische problemen. Tegen dit gedeelte geldt mijn bezwaar, dat het weinig geschikt is voor een eerste kennis¬ making, wel in hoge mate. — G. Barendrecht.
Wilson, G. Fox, Horticultural Pests. Detection and Control. New Edition revised by P. Becker, Crosby Lockwood & Son Ltd. 26 Brompton Road, London S.W. 7. I960. 240 pp., 144 fig., XIII kleurenplaten, 25 sh.
Dit boekje is vooral bestemd voor hen, die in de practijk plagen in de tuinbouw moeten herkennen. De entomologen zullen ontdekken, dat niet de insecten voorop staan, maar de gewassen, en de indeling dan ook gemaakt is volgens de plaats en de aard van het beeld van de aantasting: op de knollen, of wortels, of stengels, enz. Drie gedetailleerde indices zijn de sluitstenen van het boek. Helaas zijn deze niet feilloos: Op „ Tetranychus ” vindt men niets, ofschoon het kasspint als T. telarius vele malen in het boek voorkomt. De pere- bladvlo staat in de index als Psylla pyri Foers., in het boek als Ps. pyricola Foers. Overi¬ gens over verzorging en uitvoering niets dan lof. — P. A. van der Laan.
Araschnia levana L. (Lep., Nymphalidae) . Naar aanleiding van een gesprek met de heer Leffef van het R.I.V.O.N. meld ik U hierbij, dat ik op 1 mei I960 een gaaf exemplaar in het bos van het slot te Haamstede aantrof.
J. P. C. Boot, „Oase”, Haamstede.
Te koop. Een cilinderkast met 24 gebruikte insectenladen van ± 50 X 50 cm. Prijs ƒ 75, — . Aanvragen bij de Redactie. Binnen een week geen antwoord, dan verkocht.
ô / fc> / 7
t: U I
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 20
Dt h I
265
REGISTER
* vóór de naam duidt aan een naam nieuw voor de wetenschap
* preceding a name denotes a name new to science ** vóór de naam geeft aan een soort of vorm nieuw voor de Nederlandse fauna ** preceding a name denotes a species or form new to the Netherlands fauna
ACARI
Acarina 22, 89 Hydrachnellae 160 Hydro volzia 160 Metatetranychus 123, 124 spirifex 126 Tarsonemus 126 telarius 264 Tetranychus 123, 264 ulmi 123, 124 urticae 123
ARANEIDA
accentuata 61, 62, 71,
[72, 86
albimana 60, 86 Alopecosa 59 — 62, 71,
[72, 86
Araneae 56, 69, 83 Arctosa 61, 71, 85 Argyopa 46 Aulonia 60, 86 Clubionidae 83 cuneata 60, 62, 71, 86 fabrilis 59, 61, 72, 86 Gnaphosidae 72 lugubris 58, 60, 62, 71, [83, 86
lutetiana 61, 85, 86 Lycosa 83
Lycosidae 56, 69, 72,
[83, 87
miniata 87 mirabilis 60, 87 monticola 57, 58, 60,
[61, 71, 83 nigriceps 58, 60, 62,
[72, 85
Pardosa 57—62, 71, 72, [83, 85, 86 perita 61, 85, 86 Pisaura 56, 57, 60, 87 Pisauridae 56, 69, 83, 87 pullata 60, 62, 71, 72, 85 ruricola 85 Tarentula 86 terricola 58, 60, 61, 71, [72, 83, 85 Tricca 61, 85
Trochosa 58, 60, 61, 71, [72, 83, 85 Xerolycosa 87
COLLEMBOLA
Isotoma 201 viridis 201
COLEOPTERA
Acanthophorus 97 Acanthoscelides 128 Acorynus 77 Acythopeus 125 Agonum 15 Alcides 104 Allecula 15 Analeptes 96 Anthia 96 Anthrenocerus 124 Anthrenus 123, 124 Anthribidae 77 arouensis 80 ater 63, 64 aterrimus 125 aurata 96 australis 124 bacchus 96 bajulus 190 banjoewangi 63, 64 Batocera 97 bicolor 15 bicornis 261 bidentatus 126 bifasciata 190 bipunctata 124 boleti 15 Bostrychidae 77 Brenthidae 77 brevicollis 96 bruneti 96 Bryocharis 15 cancellatus 120 capucinus 77 Carabus (idae) 96 Carpophilus 129 Cerambycidae 77, 96 Cerambyx 96 Ceratophyus 97 cerdo 96
cervus 97 Cetonia (idae) 96 Ceuthorrhynchus 255 Chaetopsia 115 Cheirotonus 97 Chiasognathus 97 chrysocephala 255 chrysomela 113 Chrysomelidae 96 Cicindela ( idae ) 96 cingulatus 15 Cleonus 96 Clytanthus 190 Clyzomedus 77 Coccinella 96, 124 Coccinellidae 96, 123 coffeae ( Dryocoetes ) 77 coffeae ( Xyleborus ) 259 Coleoptera 25 Collapteryx (subg.) Colliuris 96 Collyris 104 Conorrhynchus 96 Coptops 77 Cordylomera 96 Craspedophorus 96 Cryphalini 120 Curculionidae 96, 113 “ "'cylindricus 15 decemlineata 96 destruens 38 difficilis 120 dilaticollis (a.c.) 15 dimidiata ( Colliuris ) 96 dimidiatus ( Carpophilus ) [129
discolor 77 Dorcus 190 Dryocoetes 77 duplicata 77 Dynastidae 97 Eccoptopterus 261 Euchiridae 97 Euplectus 1 5 eurygraphus 15 Eusomus 113 exiguus 77 Exocentrus 77 falsus 15 fastidiosus 77
266
ferrugineum 129
Feucus 77
figuratus 190
formosanus 97
fornicatus 7 7
fullo 97
fulva 190
Geotrupes 97
gigas ( Phloeobius ) 77
gigas (Procerus) 96
Goliathus 96
granti 97
hampei 47
heros 96
hispidulus 77
Hispinae 47
Hydrophilidae 97
Hydrous 97
Hyliota 15
Hylotrupes 190
illicata 77
impressi ventris 113
inclinans 15
intermedius 15
intricatus 96
javanus 120
Justus 118, 120
koehleri 96
Lamiidae 97
latissimus 97
leeuwenii 104
Lepidiota 143
Leptinotarsa 96
Leptura 190
lineolata 97
Liodes 15
litigiosus 77
livens 15
livida 190
Lomaptera 80
Lucanus (idae) 97
luctuosa (Platypria) 96
luctuosa ( Plintheria ) 77
Lycidae 97
macleayi 97
maculata (Strangalia) 190 maculatus
[ ( Acanthophorus ) 97 malayensis 63 mauretanicus 129 melanoptera 190 Melolontha ( idae ) 97 mendiais 96 metallicum 15 Moneilema 125 morigerus 256, 259 — 261, morio 15
morstatti 257, 260, 261 mutilatus 63, 64 nasicornis 97, 190 Necrobia 128 nimrod 96 nitidipennis 96 nitidus 15
COLEOPTERA, DIPTERA
nobilis 97 obtectus 128 Oryctes 97, 190 Otiorrhynchus 113 Ozopemon 104 parallelopipedus 190 perforans 77 Philonthus 15 Phloeobius 77 Phloeotrya 15 piceus 97 pilifera 128 Pityogenes 126 planata 15
Platypodidae 63, 120 Platypria 96 Platypus 63 pleurostigma 255 Plintheria 77 Polydrosus 113 Polyphylla 97 posticestriatus 77 Prionidae 97 Procerus 96 Psylloides 255 Pterolophia 77 punctiventris 96 Purpuricenus 96 quadrispinosulus 77, 120 regius 96 religiosus 77 Rhagium 115 Rhynchites 96 Rondibilis 77 rubiginosa 15 rufipes 128 salcicola 113 santor 190 Scaphidema 15 Scaphosoma 15 Scarabaeus 97 Scarabaeidae 97, 143 Scolytidae 63, 77 Scolytoidea 118 semigranosus 77 septempunctata 96 Silvanus 15 similis 77 spinosula 77 spretus 63 Stenopteryx 190 Stenura 190 Stephanoderes 47 stercorario 97 stigma 143 Strangalia 190 Strepsiptera 25 suffodiens 63 sylvaticus 97 tegalensis 119 Tenebrioides 129 tenebrioides (Zabrus) 96 Teredus 15 testacea 190
Thamnurgides 120 Tragocephala 97 Tribolium 129 Trichoscelis 116 trifasciata 96 typhoeus 97 unidentatus 1 5 vaudoueri 15 variecollis ( var. ) 97 verbasci 124 veterator 113 vethi 63 virgatus 77
Xyleborus 15, 38, 63, 64, [77, 118—120, 256, 259 Xylopsocus 77 Xylosandrus 261 Xylothrips 77 Zabrus 96
DIPTERA
Acanthomera ( idae ) 115 Acrocer(at)idae 114, 115 Aëdes 98 aegypti 98 aeneus 230 Agromyzidae 116 albimanus ( Anopheles ) [99
albimanus ( Platychirus ) [136
albipennis 185, 186 alneti 105, 136, 138 ambulans 136, 139 angustatus 136 Anisopus ( podidae ) 116 annulatus 105, 136, 139 Anopheles 99 antiqua 135 arbustorum 137 Arctophila 137, 140 arcuatum ( Chrysotoxum ) [136
arcuatus (syrphus)
[106, 136, 139 Asilidae 258 Asteidae 114 Asthenia ( idae ) 115 auricollis 136, 139 autumnalis 188 balteatus 136 barbata 106, 135 berberina 137, 140 betulae 186 bicinctum 136 bimaculata 135 Blephacera(idae)
[(atidae) 115 bombiformis 137, 140 bombylans 137 borealis 137, 140 brevicornis 135, 137
DIPTERA
267
caerulescens 68 campestris 106, 135 canicularis 106, 135 capitata 128 Cecidomyia 185 Cecidomyidae 157 Ceratitis 128 Ceratopogonidae 116 Ceroplatidae 115, 116 Chaetopsis ( idae ) 115 chalybeata 135, 137 Chamaesyrphus 106 Chaoborus(idae) 115 Cheilosia 68, 106, 135 Chironomidae 116 Chloropidae 116 Chrysogaster 135, 137,
[230
Chrysomyia 114 Chrysotoxum 106, 136,
[137
Chyromyidae 116 cilicrus 185 cinctellus 136, 139 cinerea 106, 137, 140 Cinxia 137, 140 citrofasciatum 106 Clinodiplosis 185 clunipes 135 clypeatus 136 coarctata (var.) 136, 139 compositarum 136, 139 comtus 136 confusus (var.) 136 Conopidae 258 Corethra (idae) 115 corollae 136 corvina 123 Culicidae 13, 98 culicifacies 99 cuttsi 13 Cynorrhina 105 diaphanus 106 Didea 105, 136, 138 diophthalma 137, 140 Diplosis 185 dispar (var.) 136 Dolichopodidae 114 domestica 123 Drosophila 162, 244 Empididae 115 equestris 126, 185 Eriozona 136, 138 Eristalis 105, 106, 137 Eumerus 144 Euphrosyne (idae) 115 Euribiidae 115 Eutabanus 188 fallax 105 Fannia 124 fasciolatum 136 flabelligera 13 florea 137
florum 105, 106, 137
*friuliensis (var.) 106,
[136, 139 Geomyzidae 116 glaucius 136 Glossina 99 grossulariae 136 Haplodiplosis 126, 185 Helicomyia 185, 187 Helomyzidae 116 Henopidae 115 Heringia 135 hungaricus 144 Hybotidae 115 ignava 105, 137, 140 illustrata 135 inanis 137 incerta (f.) 185 Ischyosyrphus 136 Itonidae 184 jugorum 137 justini 185
Lampetia 106, 137, 140 lappona 137, 140 lapponicus 106, 136, 230 Lasioptera 186 Lasiopticus 136 Lathyrophthalmus 230 latilunulatus 106, 136,
[139
lenta 137, 140 Leptis (idae) 115 lessonae 106 Leucozona 136, 230 Limnobia(idae) 115 Limnophila 190 Limonia(idae) 115 Limoniidae 190 lineola 105 Liponeuridae 115 longula 135, 137 Loxoceridae 115 lucorum 136, 230 Einiger 136
lunulatus 105, 136, 139 Macroceridae 115 macnlicornis (var.) 136, [139
maculipennis 99 manicatus 136 melanogaster 244 melanopsis 106, 136, 138 Melanostoma 136 melanura 135, 137 mellinum 136 menthastri 136 Microdiplosis 185 microlepis 13 Mimeteomyia 13 Musea 123 Muscidae 99 Myiatropa 137 nemorum 137 nitens 136, 139 nocticula 135
notata 123 octomaculatum 139 Oestridae 188 Ogcodes(didae) 114, 115 Oncodes 115 Opomyzidae 116 Orphnephila ( idae ) 116 Ortalidae 116 Oscinidae 116 Otidiidae 12, 116 pagana 135 palpalis 99
Pantophthalmus( idae )
[114
Paragus 136 pellucens 137 pendula 137 Penthesilea 137, 140 personata 106, 135 pertinax 137 Phoridae 233 Phytomyzidae 116 pipiens 137 Pipiza 135
Platychirus 106, 136, 138 Platy stomidae 116 Platyuridae 115, 116 plumata (var.) 137 pratorum 105, 106, 137 Psilidae 115 pulchellus 145 punctata 190 pyrastri 136 quadrimaculata 135 Rachisoura 13 Rhabdophaga 185, 186 Rhagio(nidae) 115 Rhingia 106, 135 Rhyphus (idae) 116 rosaria 185 rostrata 106 rueppellii 230 rupium 106, 137 saliciperda 185 — 187 saltuum 140 scaevoides 106 scalare 136 scambus 136, 138 scripta 136 scutatus 136 segnis 137, 140 seleniticus 136 Semudobia 186 Solvidae 116 Spathiogaster 136, 139 Sphaerophoria 136, 230 sphaerothecae 185 Sphegina 135 Spilomyia 137, 140 Stenoxenus(idea) 116 Stratiomyidae 3, 114 superpictus 99 sylvarum (var.) 137 Sylvicolidae 116
268
Syritta 137
Syrphidae 68, 105, 135, [144, 230
syrphoides 136, 138 Syrphus 105, 106, 136, [139, 230
Tabanus (idae) 188 Temnostoma 137, 140 tenax 137
Tetanocer(at)idae 114 Thaumalea(idae) 116 Thaumatomyia 123 tibialis 136 Titaniidae 116 torvus 136 triangularis 136, 139 Tripteroides 13 trivittata 137 Trixoscelis(idae) 116 Trypaneidae 114 Trypetidae 12, 115 Tubifera 137 Ulididae 115 umbellatarum 139 unicolor (var.) 136 venustus 105, 136, 139 vernale ( Chrysotoxum ) [137
vernalis (Cheilosia) 135 verralli 137, 139 vespiforme 137, 140 viduata 230 virens 135 vitripennis 136 vittiger 105 Volucella 137 Xanthandrus 136 Xanthogramma 106 Xylomyiidae 116 Zelima 105, 106, 137,
[140
HYMENOPTERA
aceris 48 aeneus 211 af finis 79 agama 51 Agenia 4 agrorum 241, 242 albilabris 7 albipes (f.) 51 alpicola 154, 156 alpigenus 242 alpiniformis (var.) 242 alpinus 242 amerinae 53 amoenula 209, 211 analis 210, 211 Andricus 49 — 51 angustula (sp. var.) 211 Apidae 98 apiformis 7 Apis 7, 98
DIPTERA, HYMENOPTERA
Apostrocetus 259 aprilinus 51 aptera (f.) 51 arcuatus 47 ardens 211 arenaria 6 argentata 6 argentea 6 argyrostoma 7 atra 53
Aulacidea 49, 52 auratus 211 aureicolle 209, 211 aurifera (var.) 210, 211 aurita(us) 7 austriaca 211 autumnalis (f.) 50 Aylax 48, 49 Bembex 6, 7 Bethylidae 260 biaccinctus 211 bicolor (Chrysis) 210,
[2H
bicolor (Sphex) 6 bicolorata 6 bidentulus 211 bifasciatus 4 Biorrhiza 51 Blennocampa 53 Bombus 98, 241 bondroiti (var.) 131 brevidens 211 brevitarsis (Chrysis) 211 brevitarsis ( Xestophanes ) [49
bridgmanii 53 burgundus (f.) 51 callidoma 49 centifoliae 52 centuncularis 154, 155 Cerceris 6 cerri (f.) 50 Chrysellampus ( subg. )
[211
Chrysididae(nae) 209,
[211
Chrysogona 209, 211 chrysoprasina (var.) 210, [211
cingulata 6 circulans (f.) 50 circumcincta 155 cirratus (f.) 49 clarinicollis (var.) 210, [211
clementinae 49 Cleptes(inae) 211 Colebopsis 255 collaris (f.) 49 collectanea 53 confusus 241, 242 conglomeratus 49 conica 5 conoidea (us) 5
constrictus 211 coriaceum 211 corruptrix 49 corticis 49 Crabo 6, 7, 98 cullumanus 241 curvator 49 cyanea 211 Cynipidae 49, 51, 52 Cynips 48, 51 descipiens 242 Deuteraginia 4 Diastrophus 49, 52 Diplolepis 52 Dipogon 4 Diprion 129 disticha 51 distinctus (var.) 241 distinguendus 241 divisa 51 dolichurus 53 echtrus 258 eglanteriae 52 ephippi(c)a 6 equestris 241 Euchrocus 211 Eulophidae 256 Eumenes 5,47 eurynotus (var.) 241 Euura 53 evanescens 51 Evania 7 exilis 209, 211 exsecta 40 extranea (var.) 210 fasciata 211 filigranatus (f.) 51 floralis (var.) 241 foecundatrix 49, 50 Formica 40, 79, 130 Formicidae 79, 98, 233,
[255
fossoria 7 fulgida 211 fumipennis 51 furunculus 50 gaullei (var.) 131, 132 gemmae 49 gemmatus (f.) 49 germanica 98 gigas 98 Gillettia 52 glandulae 50 glechomae 49 globuli 50 gloriosa 209, 211 gracillima 209 — 211 Hedychridium (subg.)
[211
Hedychrum 209, 211 helleni 210, 211 hieracii 49 hieronymi 52 hircana 4
HYMENOPTERA
269
Holopya 209, 211 hordei 52 hortorum 241, 242 humilis 241 hyalipenne 52, 53 Hyperteles 256 hypnorum 241 hypochoeridis 49 Ichneumon 4 indistincta (f.) 51 inflator 50
ignita (sp., var.) 209 —
[211
immaculata 211 impressa (f., var.) 210,
[211
indigotea 211 inflammata 209, 211 insperata 210 integrum 211 intermedium 211 iris 211 Isocolus 48 Isosoma 103 Isthomosoma(idae) 51, [53, 103
jaceae 48 jonellus 241 jörgenseni 53 käufeli 211 kollari 50 laeta(us) 7 laevinodus 79 laeviusculus 51 lapidarius 241, 242 lapponica
[(Megachile) 154— 156 lapponicus (Bombus) 242 larshemi (f.) 49 Lasius 79, 98 latocinctus (var.) 241 latreillelus (var.) 241 lenticularis (f.) 51 leucaspis 53 leucosticta 53 lignicola 50 ligniseca 154 — 156 Liposthenes 49 longiventris 48, 51 longula 211 lucorum 98, 241 lugubris 7 Lunata 7 macaensis 7 magnus 241 malpighii 50 marginalis 50 Masaris 6, 7 mastrucatus 247 mayri 49, 52 mediadenta (var.) 211 mediata 210, 211 Megachile 154 megaptera 51
megateropsis (f.) 52 melanops 6 melanostoma 6 mellifica 98 Mellinus 6, 7 Microdynerus 209 minor 49 minuta 7 mixtus 79 mniorum 242 montanus 242 mucronata(us) 7 muscorum 241 Myrmica 79, 190 neglectus 211 Neuroterus 51 niemelai (var.) 209, 211 niger 98
nigrescens (var.) 242 nigricans (var.)
[ ( Bombus ) 242 nigricans ( Formica )
[79, 130, 142
nigrita 6 nitidulus 211 nobile 209, 211 noduli (var.) 50 Notozus ( subg. ) 211 nudus 50 nugdunensis 209 numismalis 51 Nysson 7 obtusidens 211 Omalus 211 orchidearum 53 ornata(us) 7 ostreus 50 ovata 209, 211 pallida 51 papaveris 49 paradoxus 50 Pediaspis 48 pedunculi 53 peltata(us) 7 petioliventris 51 Philanthus 6, 7 pilosellae 49 pilosus ( f . ) 50 piniphila 79, 131, 132 poicola 53 polaris 242 polyctena 79, 131 pomorum 241 Pompilus 4 Pontania 53, 54 potentillae 49 pratensis 130 pratorum 241, 242 Proctotrypoidea 260 proteus (var.) 241 proxima 53 pseudobrevitarsis 211 Pseudospinolia (subg.)
[211
puella 53
pusilla ( Blennocampa ) 53 pusillus (Omalis) 211 quadrilineatus 50 quadrimaculata ( us ) 7 quercus-baccarum 51 quercus-calicis 50 quercus-folii 48, 51 quercus-radicis 50 quercus-ramuli 50 quinquecincta(um, us) 6 quinquelineata 6 quinquemaculata(us) 7 rabaudi 79 reflexus (var.) 51 renum (f. ) 51 rhizomae 50 romanioides (var.) 241 rosae 52 rosarum 52 roseum 211 rubi 52 rubra 79 ruddii 211 ruder arius 241, 242 ruder atus 241 rufa 79, 130—132 rufo-truncicola 130 — 132 ruginodis 190 ruschkai 53 **rutilans (Chrysis)
[210, 211
rutilans (Hedychrum)
[211
rutili ventris 210, 211 Rygchium 6 saliceti 53 sanzii 211
scandinavicus ( var. ) 242 schenckiana (var.) 211 schlechtendali (f.) 51 scotaspis 53 semiauratus 211 seminationis 50 sessilis 7 sieboldi (f.) 51 silvarum 241, 242 Siricidae 98 solitarius 51 sorbi (f.) 48 soroeënsis 241, 242 speciosus 7 Sphecius 7 Sphecodes 6 Sphex 4 — 7 Spinolia (subg.) 211 spinosissimae 52 spinosus 7 splendidula 210 *stärckei (var.) 132 sublongula ( var . ) 211 subterraneus 241, 242 succincta 210, 211 synaspis 52
270
HYMENOPTERA, ISOPTERA, LEPIDOPTERA
Synergus 51 Tachytes 6 taraxaci 52 taschenbergi (f.) 51 Tenthredinidae 53 terrestris 98, 241 testaceipes (Andricus)
[50, 51
testaceipes (Euura) 53 Tetrastichus 256 — 258 tingitanus 6 tragopogonis 52 triandrae 53 Trichrysis ( subg. ) 211 tricinctus 7 tricolor ( f . )
[(Neuroterus) 51 tricolor (Sphex) 6 tricolorata 6 Trigonaspis 51, 52 trilineata (Vespa) 6 trilineatus ( f . )
[ ( Andricus ) 50 trispinosa(us) 7 truncatus (Omalus) 211 truncicola 130 truncicola-pratensis 1 32 truncorum 130 — 132 typica (f.) 53 umbratus 79 unicolor 211 Urocerus 98 vanheurni (£. ) 50 vanlithi (var.) 210, 211 venusta 53 verrucosa (f.) 51 versicolor 154 — 156 vesicator 54 vesicatrix 51 Vespa 5—7, 98 Vespidae 98 vespiformis 7 viminalis 54 violaceus 211 viridula 211 willoughbiella 155, 156 xanthopsis (f.) 50 Xestophanes 49 xylebororum 256
ISOPTERA
bellicosus 91 brevicaudatus 35 caudomunitus 36 dalbergiae 34, 35, 37 — 39 dilatatus 36 Glyptotermes 34 — 36 Kalotermitidae 35 Macrotermes 91 montanus 36 Neotermes 34, 37 — 39 niger 36 sonneratiae 39
tectonae 34 — 40 Termes 91
LEPIDOPTERA
abbreviata 227 abietella 191 Abraxas 27, 193, 214, 225 Abrostola 27, 223 absinthiata 27, 225, 227 absinthii 208 Acalla 192 Acentropus 28 aceraria 141 aceriana 28 aceris 55, 221 Acharneodes 17 Acherontia 95, 170, 178, [263
Achlya 143 Acleris 28, 229 Acrobasis 28 Actebia 226 Actinotia 27, 215 Adolias 29 Adoxophyes 28 adustata(ssp.) 67 advena 55, 222 Aegocera 91 aerugula 220 aescularia 142, 160, 262 affinitata 227 agestis 26 Aglais 164 Aglia 142 Agrochola 216 Agrotis 27, 172, 178, 213 [215, 216, 221, 226, 229 albatus 67 * albescens (f.) 230 albicillata 227 albicolon 222 albipuncta 27, 173, 178, [180, 226 albovenosa 27, 126 albula 27, 213, 219, 220 albulata 27, 194 alcathoe 218 alchemillata 27 Alcis 55, 227 alcon 193 algea 217
Allobrachygonia 18 alniaria 27, 225 Alsophila 141, 142, 160, [262
alternaria 27 alternata 27 Amathes 27, 213, 221 ambigua 173, 179, 181, [223, 226
Amphipoea 27 Anacampsis 192 anachoreta 220
Anaitis 27, 194, 227 Anaphaeis 158 Anaphorodes 17 anceps 160, 216 Ancylis 28, 229 angelicella 192 angerona 227 angulicostana 18 annulata 193 ansorgei (ssp.) 94 Anthocaris 94 Anticollix 27, 225, 227 antiquana 28 Apamea 27, 191, 216,
[223, 227
Apatele 55, 117, 221 apollinaris 95 apollo 94 Aporia 94 Aporophila 215 Apotomis 28 Araschnia 264 Arctia 194, 215 Arenostola 27, 223, 226, [229
Argema 94 argentula 191 Argynnis 27 Argyresthia 28 Argyroploce 28, 191 Aricia 26 armigera 181 Arniocera 95 artemisiana 192 aspersana 28 Aspirates 225, 227, 230 assimilata 225, 227 asteris 222, 226 Asthena 194 atalanta 167, 178, 180 Atethmia 226 Athetis 215 Athletes 94 atlas 95 atomaria 194 atropos 95, 100, 170, 178, [180, 263
Attacus 95 *aurantiaca (f.) 230 aur antiaria 142 aurata 28 auricoma 55 aurota 158
australis ( Aporophila )
[215
australis (Colias) 8 Autographa 33, 174, 179 aversata 214 Axylia 221 Bactra 28 badiata 208, 227 baliensis (ssp.) 67 Bapta 29
bartholomëus (ssp.) 94
LEPIDOPTERA
271
basaltinella 192 bâtis 40, 226 Belenois 158 betularius 55 betulinella 192 bicruris 27 bifasciata 27 bilunaria 27 binaria 27, 213, 220 biselata 27, 214 Biston 55, 194, 262 bistortata 55, 117, 127, [217, 225 bistrigata (f.) 216 blanda 27 Boarmia 55, 230 boisduvalii 217 borealis (f.) 229 bractea 174, 179, 181 branderiana 229 brassicae 94, 164, 177, [182, 222
brookiana 94 Bryotropha 192 Cacaecia 28 caja 194 calida 8 Calocalpe 27 Calostygia 227 Campaea 215, 225 cana 28 canella 228 candidata 194 Caradrina 214, 223, 230 cardamines 94 Carcina 28
cardui 169, 178, 180, 215 carniolica 95 carpinata 227, 262 castigata 227 c-aureum 191, 223, 228 Celama 220 celerio 180, 226 Ceramica 222 Cerastis 194, 262 Cerostoma 28 Centra 220 cerusellus 228 cespitis 222, 226 chenopodiata 27, 230 Chesias 27 Chilo 28, 191 Chilodes 222, 226 chloridea 173, 178, 226 clathrata 27 christyi 108 Chrysaspidea 174, 179, [214, 223
chryson 181 Chrysoptera 191, 223,
[228
chrysotheme 8 cilialis 228 Cilix 27, 220
cinerea 215, 226 Cirrhia 215 citrata 224 clathrata 227 clavis 55, 221 clorana 27, 214, 223 Clostera 194, 220 Cnephasia 28, 124, 221 Coenobia 191, 223, 226 Coenotephria 208 Coleophora 75, 229 Colias 8, 94, 166, 178 Colocasia 55 Colothis 94, 214 commnnana 124 compta 191 Conchylis 229 confluens (f., atropos)
[100
*confluens (f., puta) 229 confusa 174, 179, 181, [226
Conistra 108, 160, 262 conjugella 28 conspersa 191 contaminellus 28, 228 contigua 222 convolvuli 171, 178, 180 coridon 170, 180 Coriscium 229 coronata 28 coryli 55 Coscinia 220 Cosmia 216 costaestrigalis 226 costana 28 costalis 28 Cosymbia 193 Crambus 28, 228 Craniophora 55 crataegi 94 crenata 27, 223 cribraria 220 cribrumalis 224 Crocallis 225 crocea 94, 166, 178 cruda 262 Cryphia 27 Cryptaspasma 17 cucullatella 220 Cucullia 208, 222, 226 culmellus 28 curtula 194, 220 Cymolomia 125 daira 94 dardanus 94 Danaus 67
daplidice 166, 178, 180 Dasychira 55 decemguttella 229 deceptoria 215 defoliaria 55, 142 Deileptenia 55 Deilinea 225
deliellus 228 demodocus 94 Dendrolimus 220 deplana 220 Depressaria 192 derasana 28 derivata 208 diamina 215 Dianthoecia 191 Diaphora 226 Diarsia 213, 216, 221,
[229
Diataraxia 228 dido (ssp.) 95 dilutata 108 dimidiata 224 diniana 229 Dioryctria 191 Dira 66 dirtea 29 Discestra 214 dispar 55 dodoneata 227 dolabraria 227 Drepana 27, 213, 220 Drymonia 27 dumetellus 228 duplaris 55, 220 Dysstroma 224 Earias 27, 214, 223 Earophila 208, 227 ebriola (f.) 94 Eclip topera 27, 225 Ectropis 55, 117, 127, [215, 225, 227 efformata 27 Eilema 27, 220, 226 elinguaria 225 elymi 223, 226 Ematurga 194 Emmelia 191 emutaria 214, 215, 224, [226
Endothenia 28 Ennomos 27, 225 Epiblema 192, 229 Epirrhoë 27, 227 Erannis 55, 142, 160 Erasmia 95 ericata 95 ericellus 228 ethica 95 ethra 94 Euchloë 94 Euchoeca 27 Eucnemidophorus 228 Eucosma 17, 28 Eudia 95 Eumichtus 215 euphorbiae 180 Euphyia 225, 227 Eupithecia 27, 216,
[225, 227 Euplexia 27, 216
272
Euploea 217 Euproctis 164, 213, 220 Eupsilia 108, 262 Eurema 94
europomene ( ssp. ) 94 Eurrhypara 28 Eustrotia 27, 191 Euxanthis 28 Euxoa 55 Euzophera 28 Evergestis 28, 228 Evetria 28 exanthemata 225 exclamationis 221 exigua 174, 179, 181,
[226
expallidana 28 exsoleta 173, 178, 181 extrema 223, 226, 229 fagata 108, 215 fagi 153 falcataria 220 falconipennella 229 falsellus 28 farinalis 28
fasciata (f., fagata) 216 **fasciata ( f ., phlaeas) 76 felicia 94 ferrugalis 28 ferrugata 27, 224 fervida 91
festucae 27, 214, 223 flammea 222, 226 flammeolaria 27 flavicornis 143 flavipennella 75, 229 flexula 224 fluxa 27, 226 forficalis 28 frankii (f.) 216 fraxini 181 frischella 229 fucosa 27 fuligana 191 fuliginaria 27 fuliginosa 27, 220 furcula 27, 243 fusca 28 fuscovenosa 224 galathea 95 gamma 33, 174, 179,
[181
Gelechia 28 geminipuncta 27 gemmaria 27, 55 geniculeus 228 genistae 226 Geometra 224 gigantellus 228 gilvata 181 glareosa 215 glaucata 27, 220 glaucinalis 28 Gluphisia 27
LEPIDOPTERA
gnoma 27
Gonepteryx 94, 107 goossensiata 225 gothica 262 Gracilaria 229 grandaevana 192, 229 Graphium 164, 177 griseola 27 gundlachia 94 Gymnancyla 228 Gypsonoma 28 Habrosyne 40 Hada 222
Hadena 27, 191, 226 halterata 227 hamana 28 Harpyia 27, 243 hartigiana 125 hasebroeki (f.) 216 Heliophobus 222 Heraclia 91 Herculia 28 Herse 171, 178 hersilia 95 hirtaria 55 holmiana 28 Homoeosoma 228 Hoplodrina 27, 173,
[179, 223, 226 Horisme 191 hortulata 28 hostilis 28
hyale 8, 166, 178, 180 Hydraecia 27, 223 Hydrelia 27 Hyloicus 27 Hypsopygia 28 imitaria 214, 224, 226 immaculata (f.) 29 immutata 27 implicitana 229 impura 222 incerta 262 incertana 124 innotata 225 inornata 214, 224, 229 inter jecta 221, 226 interrogationis 174, 179, [181, 226, 228
io 163 iole 94
Issoria 169, 178 Jaspidia 215, 223 Jodis 224, 226 *juncta (f„, mendica) 229 *juncta (f., opima) 229 *junctoides (f.) 229 juniperata 215 jurtina 66
kükenthali (ssp.) 67 Laconobia 222, 226 lactearia 224, 226 1. album 173, 178, 180 Lampropteryx 225
lancealis 28 lanceolana 28 Laodamia 28 Laothoë 220 lapeyrousi 217 Laphygma 174, 179, 226 lariciata 225 **larsinella 192 Lasiocampa 27, 153,
[160, 219, 220 Laspeyresia 28 Laspeyria 224 lateritia 95
lathonia 169, 178, 180 latistrius 228 leporina 55, 221 leucatella 192 leucographa 262 Leucoma 214, 220 leucophaearia 55, 142 Leucoptera 124 levana 264 libatrix 223, 262 lichenea 215 ligustri 55, 190 limbata 228 linariata 27, 225 lineola 26 literosa 27 Lithosia 172, 178 litoralis 213, 226 liturata 191, 227 livornica 180, 226 lixella 229 Lobophora 227 Lomaspilis 225 longana 28 lubricipeda 160, 221 lucida 181 lucidella 192 lucipara 27 lucipeta 208, 216 luctuata 225, 227 lurideola 226 lutea 213 luteolata 225 lutipennella 75 lutosa 215, 216 lutulentella 192 Lycaena 76 lychnidis 216 Lycia 55
Lygephila 223, 226 Lygris 27, 224 Lymantria 55, 134, 226 Lysandra 170, 178 lythargyrellus 228 lythargyria 222 machaon 26, 64, 94,
[117, 215
Macroglossum 171, 178 Macrothylacia 153 Maculinea 193 maculipennis 28, 177,
[179, 181
LEPIDOPTERA
273
malinellus 28 Mamestra 214, 222 Maniola 66
*margaritacea (f.) 230 margaritata 215, 225 marginaria 142 marginata 225 marginella 192 marginepunctata 224 maritima 222, 226 martialis 28, 176, 179, [181
matura 27
megacephala 55, 221 Meganephria 226 megera 66 Melanargia 95 melanopa (ssp.) 217 Meliana 222, 226 Melissoblaptes 228 Melitaea 215 mellinata 224 memnon 94
mendica (Diaphora) 226 mendica (Diarsia) 221, [229
menthastri 160 menyanthidis 55 Meristis 223 Mesapamea 216 mesentina 158 Mesographe 28 Mesoleuca 227 Mesotype 224, 230 Metarctia 95 Metaspasma 18 meticulosa 223 Miana 27 micacea 27, 223 Microcorses 18 Mimas 122 mimosae 94 monacha 55, 134, 226 moneta 214, 223 monodactylus 28 morpheus 214, 223, 230 mozambica 91 multistrigaria 227 manda 262 muscerda 27 Mysticoptera 227, Mythimna 27, 173, 178 [213, 221, 226 nana ( Dianthoecia ) 191 nana (Hada) 222 nanata 227
napi 94, 164, 177, 182 Nathalis 94 nebulata 27 nebulosa 55 Nemophora 192 Nephopteryx 28, 288 nerii 180 netscheri 217
ni 181
nigrescens (f.) 216 nigricans 55 nigricans (f.) 194 nigrof ulvata ( f . ) 191 nigropunctata 27 nivealis 28 niveus 28 Noctua 221, 226 noctuella 28, 175, 179, [181
Nola 220
Nomophila 28, 175, 179 Nonagria 27 Nothopteryx 227, 228, [262
Nothris 192 Notocelia 28, 128, 192 [229
nubilalis 28 Nudaurelia 95 Nycterosea 175, 179,
[193, 227
Nymphalis 163 Nymphula 28 obstipata 175, 179,
[181, 193, 227 ocellaris 215 ocellata 219, 225 ochrata 226
ochrearia 225, 227, 230 ochrodactyla 28 Ochropleura 213, 221 Ochyria 227 ocularis 55, 216, 220 oculea 223 Olethreutis 229 olivana 191, 227 omphale 94 operculella 124 Operophtera 108, 215 opima 229 Opisthograptis 225 or 27, 40, 55, 226 orbona 221 ornata 224 Ornithoptera 94 Ortholitha 27, 230 Orthonama 27 Orthosia 229, 262 ostrina 181 Ourapteryx 27, 225 oxyacanthae 226 palaeno 94 paleana 28 pallens 222 pallidactyla 28 pallidata 28 palustris 215 Pandemis 28 paphia 27
Papilio 26, 64, 117, 215 papilionaria 224 Paradiarsia 215
Parapandemis 28 Parascotia 27 Parastichtis 219, 222 Parnassius 94 pastinum 223, 226 pavonia 153 pedaria 55, 142 Pelosia 27, 226 peltigera 173, 178,
[181, 226
pennaria 214 Pergesa 220 Peribatodes 55 Peridea 160, 216 Peridroma 173, 178 Perizoma 27, 227 perla 27 perlellus 28 Phalonia 28 phaeoleuca 228 Pheosia 27, 220 Phigalia 55, 142 Philereme 208, 227, 228 philo (ssp.) 67 Philudoria 213 phlaeas 76 phorcas 94
Phragmatobia 27, 220 phragmitellus 28, 191 phragmitidis 27, 223 Phthorimaea 124 Phycita 28 Phytometra 223 Pieris 94, 163, 177 pierretii 217 pilella 192 pimpinellata 225 pinastri 27 pinguis 28 pini 220 pisi 222
plagiata 194, 227 Plagodis 227 Platyptilia 28 Platytus 228 plecta 213, 221 plumbeolata 227 Plusia 27
Plutella 28, 177, 179 podalirius 164, 177 Poecilocampa 108, 214, [216
Polia 55, 222 Polychrisia 214, 223 Polychrosis 192 polycommata 227, 228 polyodon 27, 215 pornonella 28 Pontia 166, 178 populella 192 populi ( Laothoë ) 220 populi ( Poecilocampa )
[108, 214, 216 porcellus 220
274
potatoria 213 praecox 226 proterpia 94 primalis 28 prunaria 227 Psecadia 229 Pseudaphelia 95 pseudonimbella 228 psi 55, 117 Pterophorus 28 pudibunda 55 pudorina 213, 222 pulchella 95, 180 punctinalis 27, 55 purpurata 153 pusaria 225 puta 27, 221, 224,
[226, 229
putris 221 pygarga 223 pygmina 27 pyralina 216 Pyralis 28
Pyrausta 28, 176, 179,
[228
pyri 95 pyritoides 40 Pyronia 27 Pyrrhia 222 quadra 172, 178, 180 quadrifasciata 227 quercana 28 quercus 27, 153, 160,
[219, 220
querna 27
rapae 163, 164, 177,
[182
raptricula 27 ravida 172, 178, 180 Recurvaria 192 repandata 55, 227 resinella 28 reticulana 28 retusa 27 rhamni 94, 107 rhenella 228 Rhizedra 215, 216 rhododactylus 228 Rhodostrophia 224 Rhyacia 208 Rhyparia 153 ribeana 28 ribeata 55 rivata 227 Rivula 219, 223 roborana 128 roboraria 55, 230 Roeselia 27, 213, 219,
[220
rogeri (f.) 215 rorella 129 rosaecolana 192 rubi 153, 215, 216, 229 rubiginata 224
LEPIDOPTERA
rubricosa 194, 262 rufa 191, 223, 226 rufana 28 rufata 27 rumicis 55 ruralis 28 rusticata 224 sacraria 181 Salebria 228 salicella 28 salicis 214, 220 sambucalis 28 sambucaria 27, 225 Saturnia 153 satyrata 227 saucia 173, 178, 180 saxicola 228 scabrella 28 Schoenobius 228 Schrankia 226 **schützeella 191 scitella 124 Scoliopteryx 223, 262 scolopacina 216 Scoparia 228 Scopula 27, 214, 224,
[226
scutosa 180 secalis 216 segetum 55, 221 selasellus 228 Selenia 27 semialba 95 semifasciana 28 Semiothisa 27, 191, 193, [227
sericealis 219, 223 Serraca 27, 55 sertoria 215 sexalata 227 sexstrigata 27 shepherdana 192, 229 signaria 193 silaceata 27, 225, 227 silawa (ssp.) 29 silesiaca (f.) 216 silvellus 228 similella 228 similis 164, 213, 220 Simyra 27, 126 sinuella 228 smeathmanniana 28 Smerinthus 219 Solenobia 221 sordida 191 spadicearia 27, 224 Spaelotis 172, 178 sparsata 27, 225, 227 spectrana 28 Sphinx 190 Spialia 215
Spilosoma 160, 213, 221 spissicella 28 splendens 214, 228
stabilis 262 Stauropus 153 Staganoptycha 229 stellatarum 171, 178,
[180
Stenoptilia 229 Sterrha 27, 214, 215,
[224, 226
stigmatodactyla 229 straminalis 28 straminea 221 stratarius 55, 194, 262 stratiotata 28 Strymonidea 193 sublustris 223 subsequa 221 subsericeata 224, 226 *subtuniformis (f. ) 230 subtusa 27
"'subtuslineata ( f . ) 230 subumbrata 227 succenturiata 27, 216 suffusana 192, 229 sulewattan (ssp.) 67 sulphurellum 229 suspecta 219, 222 Sylepta 28
sylvata 27, 193, 214, 225 sylvestris 26 Syncopacma 192 Syngrapha 174, 179,
[226, 228
syringaria 227 taeniolella 192 Talpophila 27 * tangens (f., extrema) 229 *tangens (f.,morpheus)
[230
tantillaria 27 tarsipennalis 27 tau 142 temerata 29 temerella 192 Teracolus 94 Terias 94 testata 27, 224 Tethea 27, 40, 55, 216, [220, 226
Thera 215 Tholera 222, 226 Thyatira 40, 226 Thymelicus 26 tibullus (ssp.) 94 tiliae 122 tithonus 27 Tortrix 28 trabealis 191 transversa 108, 262 t'ransversata 208, 227 tremula 220 tridens 55, 117, 221 trifolii 214, 222 Trigonophora 223 trigrammica 223
LEPIDOPTERA — RHYNCHOTA
275
tripartita 27, 223 triplasia 27, 223 tripunctaria 227 triquetrella 221 tristellus 28 tritici 55 Trogonoptera 94 Troides 94 tumidella 28 uddmanniana 28 Udea 28 umbra 222 umbratica 222 Unca 227 uncula 27 undulata 27 unionalis 181 urticae (Spilosoma) 213 urticae (Vanessa) 164, [221
urticata 28 *ustulana 191 vaccinii 108, 160, 262 Vanessa 167, 169, 178, [215
variegana 28 verbascalis 28 vestigialis 27, 55, 213 vetulata 227, 228 vibicaria 224 vigintipunctatus 28 villica 215 vinula 220 virgata 224, 230 virgaureata 227 virgella 28 viridaria 223 vitalbata 191 vitellina 180 vittata 27 vorticella 192 w-album 193 *wegneri (ssp.) 68 xanthographa 213 Xanthorhoë 27, 224 Xanthospilopteryx 91 xerampelina 226 Xylena 173, 178 xylostella 28 xystophora 192 ypsilon 27, 28, 129, 172, [178, 180, 221 Zanclognatha 27, 224 zelleri 28, 228 Zenobia 27 zollikoferi 181 Zygaena 95
NEUROPTERA
Ascaleptus(idae) 91 Chrysopidae 124 libelloides 91
ODONATA
Aeschna(idae) 91 Agrion(idae) 91 Galop teryx 91 juncea 91 splendens 91
ORTHOPTERA
aroensis 80 Callimenus 91 campestris 90 Coptopteryx 91 desertus 90 gayi 91
Gryllus(idae) 90 karnyia 80 Mantidae 47, 90 Mantis 90 pancici 91 religiosa 91 Salomona 80 Tettigonidae 91
PLECOPTERA
Plecoptera 100
RHYNCHOTA
abietinus 112 abutilon 203 Acalypta 23 Adelphocoris 22, 203 agilis 203 ampliata 23 antennatus 206 Aphididae 22, 110,
[123, 141
Aphis 110-112 apterus 22 Arthaldeus 206 associatus 198 Berytinus 23, 24 bicuspis 23 binotatus 22 boops 23 brassicae 123 Brevicoryne 123 brunneus 24 Bryocoris 21 Callidea 91 Camptobrochis 21 Catoplatus 23 Chlamydatus 21, 195 Chlorochroa 24 Cicada 90 Cicadidae 91 Cicadula 206 clavipes 23 Coccidae 19 Coccoidea 19, 20 Conostethus 21
contractus 24 Coreidae 203 Coreus 24 coriaceus 22 costata 112 Cydnus 24 Cymus 24 Dactynotus 112 Delphacidae 22 Deraeocoris 21 devecta 112 Diaspididae(nae) 20 Dicranocephalus 200 Dicyphus 21 dimidiatus 22 dirhodum 1 1 Drymus 24 dumetorum 23 dumosa 24 Dysaphis 112 elegantula 23 Eriopeltis 19 Eriosomatidae 111 errans 21 Eulecanium 19 Eurymerocoris (subg.)
[196
evanescens 195, 203 fabae 110 fabricii 23 farinosa 111, 112 **femoralis (f.) 22 Fieberocapsus 22, 23 flaveolus 22, 23 flavipennis 206 formosus 206 frisicus 21 globulifer 21 Glyphina 111 gracilis (Acalypta) 23 gracilis ( T emnostethus ) [23
Halticus 21 Heteroptera 21, 47 Himacerus 25 Homoptera 19 Jalla 24 Lachniella 112 Lecaniidae 19, 20 Lecanopsis 19 lineatus 22, 206 litoralis 21 Loricula 23 Luzulaspis 19 Lygaeidae 203 Lyristes 91 médius 203 Megaloceroea 22 Megamelus 206 Megoura 110, 111 melanocephalus 24 Metalimnus 206 Metopolopium 111 metrius 206
27 6
Mindarus 112 Miridae 22, 195, 203 Mocuellus 206 Monanthia 23 morio 23 ** millier i 23 mutabilis 22 Myzocallis 110 Nabis 23 nigritus 24 notula 206 notus 206 obliquus 112 obscurus 112 opacus 196, 198 Orthocephalus 22 Orthonotus 21 pallidipennis (f.) 22 pallidus 21 pallipes 23 paludum 206 palustris (Polymerus) 23 palustris (Saldula) 23 panaethiopica 91 pascuellus 206 Phylloxeridae 111 Physatochila 23 Phytocoris 22 picinus 24 pinicola 24 plagifera (f.) 22 Plagiognathus 21 plebeia 90 plebejus 91 Poeciloscytus 23 Polymerus 23 psammaecolor 22 Pseudococcidae 20 Psylla 264 pteridis 21 pulicarius 196, 198,
[199, 202, 203 pullus 196, 198, 199,
[202, 203
Pulvinaria 19 punctatonervosus 203 punctulatus 21 pyri 264 pyricola 264 quadrinotatus 207 recticornis 22 Reduviinae 25 reuteri 22 reyii 24
Rhizopul vinaria 19 Rhodnius 161 rotermundi 21 ruficornis 206 rufifrons 21 Saida 23 Saldula 23 salinus 21 saltatoria 200 saltitans 21, 196-200
RHYNCHOTA — TRICHOPTERA
saundersi 206 scapha 24 schrankiana 111 Scutelleridae 91 seticornis 22 signoreti 24 Stenotus 22 Sthenarus 21 Stictopleurus 203 sylvaticus 24 symphyti 23 Taphropeltus 24 Temnostethus 23 Teratocoris 22, 206 Tetraphleps 23 ticinensis 203 Tingis 23
Trigonotylus 22, 206 saltatoria 200 saltitans 196-200 viciae 110, 111 viridis 206 wilkinsoni 202
SIPHONAPTERA
afghana (Mesopsylla) 153 afghanus ( Nosopsyllus ) [153
alticola 153 Amphipsylla 153 asiaticus (var.) 153 astica 153 brockmanni 148 Callopsylla 153 Ceratophyllus 147 Chiropteropsylla 148 Citellophilus 153 conformis 153 corphinus (var.) 153 Ctenocephalides 147 eucta 153 felis 147 fringillae 147 Frontopsylla 153 hirundinis 147 irritans 147 Ischnopsyllus 153 johnsoni (var.) 148 Mesopsylla 153 Monopsyllus 153 montium 153 mustersi 153 mutata 153 Nosopsyllus 153 octactenus 153 Oropsylla 153 Phaenopsylla 153 Pulex 147
Rhinolophopsylla 147,
[149
sciurorum 153 silantiewi 153
turkestanica (var.)
[149-152
unipectinata 147, 149-151 Xenopsylla 153
STREPSIPTERA
Strepsiptera 25
THYSANOPTERA
Anaphothrips 100 angusticeps 30-33 Aptinothrips 100 Dendrothrips 128 Frankliniella 100 graminum 30-32 haemorrhoidalis 231 Heliothrips 231 Limothrips 31 linarius 30-33 lini 30-32 obscurus 100 ornatus 128 pulla (f.) 100 Selenothrips 231 rubrocinctus 231 Stenothrips 30-32 sty lifer a 100 tabaci 100 **tenuicornis 100 Thrips 30-33, 100
TRICHOPTERA
Adicella 2 Agapetus 1 annulatus 2 Beraea 1 Cyrnus 2 Drusus 2 extricatus 2 flavidus 2 fuscipes 1 **granulatus 1 Halesus 2 insolutus 2 interpunctatus 2 lacustris 2 Limnophilus 2 Lithax 2 maurus 1 nigriceps 2 nigricornis ( Silo ) 2 nigricornis
( Stenophylax ) 2 obscurus 2 Oecetis 2 Parachiona 2 picicornis 2 politus 2 Ptilocolepus 1 reducta 2 Rhyacophila 1 septentrionis 1 Stenophylax 2
PLANTAE
277
subcentralis 2 Trichoptera 81 **trifidus 2
PLANTAE Acer 142, 153 A. pseudoplatanus 48 Achillea 153 Aegopodium 209 Agropyron junceum 52 A. littorale 52 A. repens 52, 53 Alnus 128, 153 A. incana 111 Alstonia scholaris 36 Ammophila arenaria 22, [69, 83, 85, 103 Ananas 46
Artemisia maritima 21 A. vulgaris 208 Artocarpus elastica 36, 37 A. integra 37 Athyrium filix femina
[21, 25
Avena 126
Avicennia officinalis 39 Beta 123, 124 Betula 54, 69, 71, 85 Boscia albitrunca 159 Brassica 123 Bromeliaceae 231 Buddleya 164 Cactus 125 Cakile 21
Calamagrostis epigeios
[69, 71, 83, 85-87 Calamus 64 Calluna 85, 153 Campanula 155 Capparidaceae 159 Capparis oleoides 159 Carex 126, 206, 207 Carya 111 Cattleya 53 Centaurea 185 C. nigra 22 C. pratensis 48 Cerbera manghas 39 Chrysanthemum 23 Cichorium endivia 153 Cinnamonum camphora [118, 120
Cirsium 185 C. arvense 23 Citrus 15, 47 Clematis vitalba 191 Cocos 46, 47, 231 Coffea 46, 260 Corylus 153 Costus 231 Crataegus 153 C. monogyna 23, 69, 71 Cratoxylon 39 Cynoglossum 24
Cypripedium 125 Dalbergia latifolia 34,
[37, 38
Daucus 117 Dendrobium 125 Elaeis 46, 47 Epilobium angustifolium [154-156
Eupatorium pallescens
[118, 120
Excoecaria agallocha 39 Fagus 153
Festuca ovina 52, 53
F. rubra 53
Ficus elastica 36, 37 Forsythia 190 Fragaria 153 Fraxinus 153 Galeopsis 153 Galium 153
G. palustre 23 Genista anglica 153 G. pilosa 153 Gentiana cruceata 193 Glechoma hederacea 49 Glyceria 206
G. aquatica 126 Gossypium 46 Graminaceae 21-24, 126,
[153, 185
Hedera 153 Hibiscus tiliaceus 39 Hieracium 49, 153
H. umbellatum 155 Hippophaë rhamnoides
[69,71
Homalocephala texensis [125
Hordeum 185 Humulus lupulus 71 Hypericum perforatum
.[71, 112
Hypochaeris radicata 49 Iris 126 Juncus 22-24 J. gerardi 21 J. maritimus 22 Lactuca 153 Lamium 153 Larix 23, 117, 127 Lathyrus 22 Laurus 153 Leucaena 260 Ligustrum 127, 128,
[153, 190
Limonium vulgare 230
Linaria 153
Linum usitatissimum
[30, 32
Lonicera 153 L. periclymenum 71 Lotus 155
Maerua triphylla 159 Malus 22, 23, 124, 153
Melandryum dioecum 21 Mentha 185 Musa 46 Musaceae 231 Myrica gale 153 Nepenthes 13, 14 Orchidaceae 231 Papaver dubium 49
P. rhoeas 49 Pappea capensis 159 Persica 128 Phaseolus 128 Phragmites 153 Phytophthora 77, 78 Picea 123
P. pungens glauca 125 Pinus 123
P. mugo 24 Pirns 153 Plantago 153 Poa annua 153
P. nemoralis 53 Populus alba 21
P. nigra 71, 83 P. tremula 71, 85 Potentilla argentea 49 P. erecta 49 P. intermedia 49 P. reptans 49 Prunus 153 P. cerasus 153 P. serotina 153
P. spinosa 53 Pseudotsuga douglasii
[123, 125
Psidium polycarpon 231 Puccinia menthae 185 Quercus 153 Quercus cervus 49, 50
Q. glandulifera 50
Q. petraea 49
Q. robur 49
Q. toza 50
Q. turneri 49 Rhizophora 104 Ribes 153 Rosa 153
R. agrestis 52
R. canina 12, 153
R. dumetorum 52
R. glauca 52
R. micrantha 52 R. moyesii 52 R. pimpinellifolia 52 R. rubiginosa 52, 128 R. tomentosa 52 R. villosa 52 Rubus 153-154 R. caesius 52 R. idaeus 153 Rumex 153 Saccharum 231 Salix 23, 129, 153,
[185, 186
278
PLANTAE
S. alba 53, 185, 186 S. alba (x fragilis) 53 S. amygdalina 53 S. aurita (x repens) 53 S. caprea 53, 74 S. cinerea 53 S. elaeagnos 54 S. fragilis 53 S. pentandra 53 S. purpurea 53, 54, 185 S. repens 53, 69 S. viminalis 53 Sapindaceae 159 Sarothamnus 153 Saxifraga aizoides 106 Scirpus 24
Sedum 164, 195, 200, 201 S. acre 195, 196, 200,
[201, 203
S. album 195, 196,
[200, 201, 203
S. spectabile 201 Shorea leprosula 39 Solanum tuberosum 123,
[124
Sonneratia acida 39 Sorbus 153
Sphaerotheca castagnei
[185
Sphagnum 24 Spiraea 153, 190 Swietenia mahagoni 259 Symphoricarpus 153 Symphytum 23 Syringa 128, 190 Taraxacum 52
T. erythrospermum 52
Tectona grandis 34, 35, [37, 260
Tetrameristra glabra
[39, 40
Thea 260 Theobroma cacao
[46, 47, 77, 231 Tilia 128, 153 Tragopogon pratensis 52 Triticum 185 Typha 126 Ulex europaeus 190
U. nanus 190 Ulmaria 153 Umbellifera 190 Urtica 153 Vicia 22 Viola 153 Zingiberaceae 231
I
Sæ
\V
£ ÄRÄ
/ w/ 1
^ ÄÄ v^
«V
isü
fsf '"ï %s6
«%
k§'ÿw]
!%%Â
w^f.fex
I^IÉ
0^
l«Jte-.ö«ä*Sptk5
'%g&£ö^
'■^VtE.‘lKf^,
gËôgÏ!
Ht 3 m» ™*w ^ > /ƒ£&& ,vÆ
S -mj§£.
# \. ^Èé*Ê
mmm
am
a
a
IÉÉ
sSMëSfc
mé#
mm
ÜP