'».*

^

'¥tc.

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

Research Library, The Getty Research Institute

http://www.archive.org/details/exactissimadescrOOaldi

J B^maelypnlacobiMa^carcliAiinoIubihi. M.DCJX\-V-~ Suj>rrionm pen^uni- Lc.F.

ILLVSTR/'°ET REV."°D. D.

OD O ARD O

F A R N E S I O

S.R.E. CARD. AMPL/^°

EPISCOPO SABINENSI.

C C E, IlluftriiTime & Reuerendir
fime Princeps , icones aliquot rario-
rum quarundam flirpium , qu^ iru
amenifsimo exoticarum omnisq. ge-
neris noftratum infigniorum planta-
rum refertiffimo tuo aluntur , colunturq. Horto ,
immenfis curis, iaboribus,atque expenfis,tanta libera-
litate, tantaq. magniiicentiaSereniffimce familiaein-
nata \ quibus fuas etiam adiunxi Hifl:orias ; quafdam
quidem cxadas, 6c proHxas, prout rei dignitas po-
liulabat, 6c Audorum veterumcontrouerfiq',quaC
dam vero perfpicua breuitate denotatas . Paucas
certe exhibeo otij penuria, quas, otiumtamen Hcr-
metica inter opera quandoque nadus(fiotium di-
ci moeretur continua lucubratio circa furnulos, 6c
dum ignisardetq. agitq. ipfeindefeffus, propeillum
fedendo , fi:andoue calamo aliquod Botanicum fur-
tim animi gratia exarare ) paulacim, longoq. interme-
dio tempore confircmare licuit. Hocqualecunque
fit opus , nunc afFero, ofFcro, propono, reddoue, do-
nare nequco, quia tuum quod efi: , tibi dono dari non

dici-

dicitur. lam diu enim a quo tempore in tuam fui
fufceptus ieruitutem , me totum tibi dedi , dicaui , &
conlecraui : Sic omne opus mei tum animi , tum cor-
poris,tuum eft,tibi debetur , ad te fpeclat . Sufcipe
igitur, Illuffcriffime, & Reutrendiffime Princeps ,ea,
qua foles alia mea fbuere, alacritate, tuummeum,
6c meumtuum hoc qualecunque publici iuris fa-
dum opufculum , vt fignum mei erga exoticas
plantas amoris j defideri j ad difciplinas acquirendas ;
nec non afFedus , quibus pofTum adlibus , virtutum_j
fludiofis inferuiendi^ fedprajcipue^vt monumentum
fideliffim^ feruitutis erga te mecC , Sereniffimamq. fa-
miliam tuam. Nil aliud addam, ne adulatoris munere
fungi velle feruum , ac mancipium tuum fufpicio
vlla infurgat . Tantum reftat , vt Deum Opt. Max.
tibi Nefloreos tribuere dignetur annos, fupplicem,
quod ex animo iterum , atq ue iterum oro , V ale felix
ex Mufeo Hermeticaq. ofTicina a^diumtuarumRo-
manarum Anno Salutis 1623. Kal.Martij.

Illuftrifs. & Reuerendifs. Dominationis Tua^, ac
berenifsims Familiae

Scruus Humillimus

TobiasAldinus.

AD

^^Sli^^&^S^SS^^S^^

m

AD AVCTOREM

ERVDITISSIM VM.

i. <,.\\i

lACOBVS CORN. LVMMENy£VS A MARCA
RELIG. SACERDOS B EN EDICT. BEL GA.

O DA LTRI VS qu<efcribit Heros abdtta,
Et uul^at Orbi nomina ommfara T^Jyches,
'T unc icum trofundo pe&ore imbueratfofhos,
Rerumq. ab ufi cautus haudfciuit nihil,

Vindex malorum faculi yf^ rapti atherts

Sujpe&a nimium furta defendit rets .

Cretus petra meliore Caftello-Petrus y

^udax lierenda facra natura fequi ,

Sublimia ifta ruminans ,meJius quoquc

T^radare p)otutt ,rerum ft) abfrufas nimis

Eruere caujfas , ftjfuus quisft 'uigor

LeHis 3 ab Indorum 'vltimis ,tlantarijs ,

Ludente Gento , t.tUs ejl lujus tibi ;

♦ 3

r>

J/fu laborm "vmcere , ft) kdere tarnen:

Sic lucH^rare ^ ludere ex aquo fotes ,

Romanafuhes dehet hoc ofus tibi,

Ofus dicatum Heroibus FA RNESIIS,

oMa^nis Patronis artium, augujium ^enus

(iAufiriadum ab iffafiirfe quos clarat nimis ,

Nonpoterat illo melius aufficium legi,

Vt nuUa melior effe lucubratio :

Sic nil "Tatrono melius ^fcrifto nihik

VAWNVi

'.r"--^.

•y;\\^^X'

irt^Vi',

iV .•j;wv>':is

M^

0

..o.^

TY-

K.;v

'MfmPmf^'

m^d^mmm

TYPOGRAPHVS

L E C T O R I.

quidem Generofe leftor tibi vere in-
dicare poflurn Operis huius audori
iultis de caufis placuilTe externo nu nc
nomine paucas has in puWicum ex-
hibere Plantas , quas Epiftolx fubfe-
quentur non paucce , nec pauci mo-
menti , ob varietatem , & fubtilitatem . Tu benigno
ledtor interim ha^c hilari excipe fronte . Rehqua in
diem expeda , quis fub proelo habeo,& praeftolanti
ignofce . V arietate te deledare audori in animo fuit.
Seruat tamenfibi plurima, quas tibi communicaro
etiam breui cenfet (fiuente Ccelo) Audornofter,
indefeffi vir laboris , & dihgentice incredibihs , Si
h^c placebunt,fi benigne excipies, audoremq. ip-
fum recognofces • (Tironis enim non fimt primi-
tix ) Emittet profedo altiora , 6c fuo digna nomino .
Lege interim attente, (moneo) plantas . Leges breui
iucunde (polliceor) epiftolas . Vno quidem eodemq.

(vc

(vt agnofces ) exprefla , ftilo , caradereve noftro . Si
audori gratus non eris , fi mentem ipfius non intelli-
ges , neque (cribentem , ac audorem ipftim , fi vere
agnofcere negliges: ingratum te dicam, crafTum^Sc
prorfiis negligentem . mihi vero, ergomet ipfe fiim-
me gratulor contigifTe IN GRATIAM viri ami-
ciftimi TOBIAE ALDINI typismeish^cexarare,
acfundus fiim amici oflicio: tu ver61ege,& le(3a_>
animo reuolue , abftrahe , &: coUige , mentem , cara-
deresve maiores . SCRIPSI CVNCTA.

"tq :^

jiiiijaifnoj
; lOibij/

iC r HllldlboiD

"

AD STVDIOSOS

BOTANICOS-

Si\f^S;^ll

A V C A S quidem in frajenti ^obis exhihemus
flantas (henignileBores) breui tamen tlura daturi .
Etenim quancfuam plures yrarioresq. in Horto Far-
nejiano colantur jlirpes , quarundam tamen expe-
Hamus flores , ^ fruHus , ut compkte 3 in lucem^i
propeUamus,quafdam 'verb^otij penuria,nec dum defcripfimus j
nec minus pmgi curauimus : At hreui (iterum inquam ) plura
nos daturos fperaynus ^tum ex his qu^ iam adu colimus , tum
etiam quia proximis his dtehus lUtiJiriffimoPrincifi meo ex In-
diis mijfa funt 3 ^ Jemtna plurima ^ltra centenanum nume-
rum 3 ^ htdbos nonpaucos 3 quafjolum nojlrum alere non in-
dignahitur publico non inuidebimus 3 faxit Deus njt projpera^
fnt 3 ft) Ctementijfmo Heroi meo , ft) 'vohis 3 1^ miht , ^ plan-
tis nojiris 3 prout opto 3 omnia .

1-,.V...

ImprintatUr , fi a/idehitur '^uerendip.? . Mag. Sacri PaUtij zApofi.
A. Epifc. Hierac. Vicefg.

■ i V v; >, \-.

EX ReuerendiJJtmi P. Fr. ^icolai Rodulfj Sacri Palatij Apoft. Magijlri
^andato . Ego infrafcriptus diUgenter legi opus infiriptum . Exn(iif-
fima delcriptio rariorum quarundam Plantarum , qus contineiitur in
Horto Farnefiano Tobia Aldino Cefenate Au6lore . /» quo nthil tnueniy
qtiod S. R. Ecclejiie , aut honis Aloribus aducrfetur^fed fumma eruditione plc
numydignumq. a/f in 'vtilitatem 2{etpuk Medtde exponatur iudico, in quorum
fdem O^c. hi^dif 5. lumj 1613,

•

Ego Bencdiilus Auerrinus Mcd. Phyficus .

Imprimatur .
fr. Vincenttus t^artinellus Mag. (^ Socius 7{euerendiffmi P. Fr. Nicoiai
2{odulfj Ord. Pradicatorumy Sacri Talatij <tApofiolici Magijiri .

IN-

I N D E X

CAPITVM HVIVS OPERIS

CACIA.

Delcripcio arboris Acacia: Farnefian^. iecl. i,
i€quiparatio cum Gra:corum Acacia. iect.i.
De Viii Acaciae yEgypcia^ .
De Hyiucca Cancdana .

Hiitoria , & fieicriptio Hyiucca^ Canedan^.

Cenfura aliarum de Hyiucca relationum .

De Pane Hyiuccx Mexicanie .

De fucco Hyiuccx .
Dc Maracot .

Defcriptio PlantcT Maracot .

De Fruclu Maracoc .
De Lauro Indica .
De Hololiuchi .
De GlandcVncruencaria.
De Lilionarcillorubeo Indico.
De Spinacibusfragiferis.
De Ricino Americano .
De Campanula Exotica .
De Caryopliillo Spicato .
De Solis flore cuberoio .
De Helltboronic:rocrifoliaco ,
De Aloe Amencaaa Florida . .•:-.

De Narciilo Calcedonico proliiero .
De Caryophillo prolifcro .

cap. I .

fol.3

q. iecl. I .

3

i. iect.i.

7

fea:.3.

^5

cap, i.

33

fcd.i.

33

fed.i.

36

fed.5.

38

iedt.4.

41

cap. 3.

49

fed.i.

49

ka.i.

57

cap. 4.

6i

cap. 5.

71

cap.. 6.

73

cnp. 7.

83

cap. 8.

85

cap. 9.

^7

cap. 1 0.

89

cap. 1 1.

91

cap. 12.

91

cap. I 3 .

93

cap. 14.

95

cap. I j.

97

cap. I 6 .

97

IN-

I N D E X

Figuraruni:, quar funtinhocopere.

C AC I A Farnejtana.

eAcaci(K Indica , folia , flores, O* Jtliquni .

Acaci<e mftrd IndicA iohus .

Acacit Aegyptia lobus .
AcacU fruSiui 'BeUumn/is . ^

Hyiiicca Canedana .
Thres Hyiuccd Canedana .
folia Hyiucca AAexicana .
Panis Hyiuccae Mexicana .
Maracot Indicum .
Flores Maracot .
fru&us Maracot .
Laurus Indica .
Folium, &* Baculum CannelU .
Hololtuchi .
Balanus Myrepfica.
Folium glandts yn^uentaria .
Vaspro confciendo Oleo odorato .
Ltltonarcijfus T^ubeus /ndtcus . .*.

Spinacia fragifera .
Kicinut Americanus »
Campanula Exotica .
CaryophtUus Spicatus . '
Helleborus niger trifoiiatus .
Aioes eAmericanaflorida .
Aloes fios , c> fuBus .
l^arajfits Calcedontcus Proliferus .
Caryophiliuj proliferus .

pag. %
4

7

17
32-

34
38
40

50

;8

60

68

70

7^
74

79
8i

84

86

88

90

91

94
96

HORTI

HORTI FARNESIANI

RARIORES PLANTAE

' EXACTISSIME DESCRIPTAE

A TOBIA ALDINO GESENATE

Spagyrico, & eiufHem Horti Praefedlo .

tAc lllujlnjjimi y &* T^erendijjimi Trinctpis fiti a Qibicitlo,

I R A B I T V R fortafse, qui h^c no-
ftra afpiciet , rne ex innumeris plantis ,
quse inHorto Illuftrifs. Principjs mei
coluntur,paucastantum mihi defcri-
bendas propofuiffe . Fateor multa ibi
adcife^hic defiderari multa,flores prce-
cipue rariores , & nondum deicriptos , vt inter bulba-
ceorum , & tuberoibrum genera,necnon interherba-
ceorum,fuffructicum,frudicum, atq. Arborum,raras,
multas , 6c hucufq. a nemine defcriptas fpecies . Quia
tamen,nec otium d itur h^e (chimi^ in totum addiclo,
& occupato) defcribendi , nec intentio eft, nifi Indicas
adultiores afferre plantas^ benigni Ledores id ccqui
boniq conllilent ; fednon deeruntCritici,acMomi,
qui proUxitatem accufabunt, quibus refp6demus,nos
non fcripfiffe. 6c promififfe breuem defcriptionemi fed
exadifsimam: cum autem breue, &:exaftum fimul
effe nequeant, proHxitatem non refpui . Adde nos non
fimplicem hic plantarum quarudam dare Hiftoriam ,
fed Philofbphicam , Medicamque fimiil Hiftoriam ,
qu^ paucis verbis comprehendi ncquit . Ver um ciim
f implices, nec controuerfas Plantas tradimus,nos quo-
quebreuesbenignusreperietledor .

A

DE

Ranores planr^

ACACIAINDICA FARNESIANA,

3

D E A C A C I A

CAPVT PRIMVM,

Defcriptio Arboris Acacije Farnefian^ .
SECTIOPRIMA-

LV R E S Acacix plantas alit , Illuftriflimi Princi-
pis , &z Cardinalis Domini mci lempcr Clemcnti{-
fimi Romanus Hortus, ( non altcr , c|uod fciam , in
tota Italia vna excepta planta, quam bcne adultam,
& cum fua terra m apto vafe plantatam , adliiic flo-
rcntem , Sereniisimo AetruricE magno Duci dono
mitti iuilit {lipcriore Anno lUuilrifsimus , & Re-
ucrcndifllmus Princcps meus ) femen ab Infula S. Dominici didba (alias
infula Spagnola ) prope Mexicum tranfmiflum fucrat, planta: autem no-
bis orta: Anno Saluatoris noilri i6ii. Harum Arborea maenitudo
nuncAucllanam , feu Nucem Ponticam dictam arquat , & fuperat , ai-
titudinc quippe dimenfa ad cubitos duodecim , & procerior cjuarlibet
eflct, nifi pra:teritis annis Hybcrnum frigus valde LTfifiTct : Caudicis au-
tcm craflities femipalmum fuo continet diametro \ Atque fua etiam fi-
gura, & corticc , didtam nuper a:mularetur omnino nuccm , fi aculeis
carerct , dum fcilicet i^ne folijs {pe6latur , Hyemali nimirum tempore,
ieu a Dccembri mcnfe , cjuo decidunt frondcs , vfque ad Maij initium ,
quo germinare incipit Arbos . Rami inflmt longi, aki,atque credti \ fed
iund:uris haud in reclum fibi refpondentibus , fraclu contumaces , &
flexiles , cortice leui , lenique , vt Aucllana . At Ramufculi nouelli ,
ea quidem , qua humum fpcdlant, vel Sepcentrionem parte, viridicuie-
rei j flcuti fuperiorc , Solique appofica , obfcure rubentes , atquc albis
pundiis commaculaci apparent , qui tandcm folidiorcs effcdi, cincrci ,
cum diluto virore , toti vifuntur . Foha Maio mcnfe alternatim in ra-

A z mis.

Acacia: plan
ta Magno
Duci Aetm-
ridE mifla .

Planrae Aca-
cii figura .

Folioruin_»
Acaci* de-
fcriptio .

Rariores plantse

MMWtaB

ACACIAE INDICAE FOLIA, FLORES, ET SILIQ.VAE.

Horti Farnefian

i.

mis, modo cx vna partc, modo cx alccra, ante pruTios florcs, eluccicunc,
ramofa , pcnnataq. Filicis fceminiE in modum, non vniformiccr camicn-,
nam alia quatuor , alia quincjuc , lcx , icptcm , & alia odlo pro quolibec
laccrc funt pr.udita ramulis, icd paribus fcmper numcro, ita vcnun-
quam fummicas , ac in Filicc di£ta, vno definac folij ramulculo, in quo-
rmn vno quoquc parua, oblongauc f unt foliola viridia , inftar foliorum
lcntium,vcl Aphacx , muiccm oppofita, fe fe cx ordmc contingentia,&
qux poft Solis ortum cxrcnduntur , expanfaquc rcmanent vfque ad Vc-
fperas , clauduncur vero ie inuicem cum oppofitis conduplicaca , paulo
ancc Solis occafum .

Aculci cuilibcc folio, in laccribus pediculi connafcuncur bini , inicio
colorc carnco , poftca albefcences , validi , vnciam , & ampUuslongi,
qui rcmancnc dm in ramis , 6c caudice , eciam dccidencibus folijs .

Flos Qiunc.lis menfis imcio apud nos poilqudm tolia pauca cx veceri
lignoemcrfcrunc,apparec, non quidem mmulca copia , fcd qui fru-
d:um pcrficiac : Sepccmbre aucem incipience, pofl plurima eciam alia_j
enaca i:olia,iccrum florec copiose ex nouellis furculis : ac minime (iliquas
cx his potlerioribus copiofifsimisfloribiis nobis fpcd;are licec, force ob
frigus infcqucnsi nam Alpinus bis in anno Acaciam m Aegypco trud:us
terrc , & macurare fcnpfic . Verni flores pauciores fimc numero , &z tin-
gulacim onuncur, brcuique annectuncurpediculo: Aucumnalcs vero
copiodlfimi ( vc dixi ) prodeunc ■■, atquc tres , qua;:uor , quinquc , vel fejf
propc orci, & quafi fimul, longoquc pediculo pendentes h.rrent^c.Ttcro
non diftcrunt . Porro flos ifle cum paruulus ett viridi cernitur coloro ,
paruamqv hgura imitatur tragam, deinde lutefcit , &: poft duos, vcl tres
dics albcfccnsjflt cano hominis capiHo haud abfimilis, parua^ etiam pilac
in modura tic rotundus, apparetq; quodammodotomentolus , ac lanu-
ginofus y quafi cx plunbus flocculis coniarcinatus : fed rc vcra a medio
prodeunt miinita t]ua:dam miriim in modum cenuiflima,tilw»^nta j in
iummo lutcum apiccm , paruum , rotundumcji acarcn.-e granulo fimi-
iem habentia, qua; circumpoflta cum fuis apcndiculis , globum lutcum
cflormant tructus Cerafi magnitudine,& tigura. Adhuc autem exaclius
hunc florem examinans reperi parua, 6>:oblonga Vafcula(feu pocius
Caliculos^optimc fimul contardta in perfedam rotunditatem, numero
aliquandb 95. 1 00. & 1 1 6. &.plus , & miniis, qua; omnia occlufa, funt
viridia, aperta vero , fcilicct ciim cfflorefcunt , fingula qua^libet 40. vel
50. ccnuiffima , breuiaq^ ,.& lucea iilamcnca, ( feu capillamenca, auc po-
tius pilos ) in fummo forcita paruulum granum lutcum pro Apicc,con-
tinent, atque cmittunc . Saporc.cll flos ilte parum aliringenci ciim leui-
cula quadam amancudinc . Odor vcro dacus ell gracus, & fuauis , nec

Actilei Aca-
cii .

Dc floribqs
Acacii .

Flores Ver-
ni.

Flore.<; Au-
tumnales.

^v

ailli-

Exafta floris
inlpedio.

Rariores pIant;3B

Siliquac Aca-
cis<

De Semini-
bus .

Odor Allij.

diflimilis ab eo, qui in lucea Viola, vulgo Keiri diCta, fentitur, at paulo
acutior : Odoremqi iuum ficcatus flos diu pertinaciter retinet , mira_*
etiam fuauitate . Florefcens arbor primum toto lulio menfe vifitur , &
iterum fecundo toto Septembri, atque Odlobri , &c nunc etiamDecem-
bri : non tamen eodem fimul tempore vigentibus omnibus floribus,ve-
runi iuccefsiue . Atque etiam vidimus iftos flores (qui fru6lum non pro-
duxerint ) ficcari in iua planta , appenlosq. remanere fux Arbori vfque
ad Ver infequens, folia vero noftrarum plantarum decidunc penitus
omnia Hyeme,nudaq. fpedtatur Arbos vfque ad menfem Maij . Florere
autem apud nos coeperunt ab indico femine enats hx plant^ poft
triennium ab ortu fuo .

SiliquiE a floris centro prodeunt numero varis , (olitari^ interdum ,
aliquando vero bin.T, terns, quacernx,& ien^, fepcen^,& denae etiam,
nec raro etiam plures , ab vno eodemq. flore . Cum enim ortum du-
cant filiqu.T ab illis vafculis in flore diclis , qux cum centena quandoq.
numerauerimus, nec ecia eric impoflibile ab vno globolo cancum flore
cencum oriri filiquas : poficu aucem , figuraque fimillimx confpiciun-
cur Piperi ./tchiopico a Macchiolo deicripco , & figuraco j fed iapore , &
incernis ieminibus diiferunc,vc animaduercimus ledulo aliquocies. Prg-
terea noftra^ Acaci^ fihqus primo func virides , macura: nigerrimx,
acque dum parus fiint fipore adltringenciiTimo gultancur, & func con-
torcs,& rotundiores,ac veluti cornicula : matureicentes vero diminuto
aftringenti , acris in cortice ientitur magis fapor : matura^ denique fi-
gura & magnitudine Lupinorum {iliquas a:mulantur,aUquantum con-
tortas , longx funt fex vncias , dfgiti minoris craflitie, rotundiuicuix,
& tuberculofs,ob femina inclufa, corcex ficcus validus eft.

Semina Carobi^ , feu Siliqu^e vulgaris feminibus func {Imilia cum

func macura , dura , acq. nigra ; immacura vero viridia func , &c Pifeoli

magnicudinc, ac figura •, led non rocunda, quam longiufculam hicc ha-

benc, duro corcice, vc dixi femina pra:dica iunc , fiibicancia vero incer-

na in duas parces eil diuifibilis leguminum more . Scd mirum , huius

Acaci^ femen vnum cancum paululum orc manfum adeo calefacic os,

& palacum,acque Allij odorem adeo imicacur, ac calicer eo odore os in-

ficic , vc eciam a longe mire fceceac halicus eius, qui huiuimodi femen

parum manferic . Hinc dixic Pecrus Caftellus ifto dcguftaco hanc Arbo-

rem appellari pofTe Allium,vel Moli Arboreum. Scmina aucem in quo-

libec lobo plura iunc , &: varia numero , modo plura , modo pauciora ,

& fine ordine in fiia filiqua pofita, & confarcla, vc pacec in pidlo lobo

culcri acuca acie per cranlucrlum iedto , fcmniibus cciam craniiicrfein-

cifis, acque incerpofita cll lubftantia quxdam candidx,d: leuis .

___

Horti Farnefiani .

ACACIAE NOSTRAE INDICAE LOBVS.

Radix vna eil: re£la , & profunda valde , a qua radicula^ plures pro-
deunt, Autumno quum arbor elt humore turgens, &: floridajradix ipfa
fuccofa eft etiam magis , & confradta odore quodam valulo nares fcrit ,
c[ui quodammodo braflicamcontulam , putreicentemque alonge oiet.
lignca arboris pars dura efl:, albefcens, inodora,& infipida , in centro
medullam, feu animam paruam, nigram, & durani liabens .

Acacix Ra-
dix .

Aeqiiiparatio cum Grxcorum Acacia .
SECTIO SECVNDA-

ONFERENDA eft noftra planta cum ea fpina , c\\ix
a Veteribus paucis notis defignatur , difficultatcsque ali-
quot emergentes agitandas, vt clare peteat noflrje planta:
vera efTentia . Acaciam autem vocari fcribit ab ^gyptijs
Alpinus Sant , & Kakian .
In primis legitur apudTheopl-irail.lib.^.de Hiit.Plant. cap.^. Adagni-
tudme excellit, materies quippe duodemrum cubttorum , tcEits idonea ceditur . &
paulo poil fubdit. EreSianon yalde ajfurgtt Diofcorides autcm. Acacia (ui"
quit^ tn zyiegypto nafcitur inHar KArbortsfruciicofa , mnje tn reciu attoUens.
a quo non diflcntit Onbafius dum fcnbit . Spina efi Arborefcens , non
reEia tn alium crefcens . At vidcntur hoc loco Grxci opponi inuiccm . Ar-
borcm ficit Theophralhis magnitudmc excedentcni , teclis idoncam,
nauiumque fibricis aptam . Contra Diofcorides non aiVX/'»» dixit \ fcd
diminute A^x*/?* ^^^' itvifai-nt , fl«uroHj"»v , dicens ; Arbufculam appellat .

Dircordia__.
Gr^corum.

A

Certum

I

Solucio

8'

Rapiores Planta^

Noftra Aca
jciafrudlico
fa.

Acacis Ar-
bor contor-
ta.

Dubitacio .

Atheneus de
Acacia.

Certum autem ell: Arbufculas non effe aptas fua tenui materia ad vius
aTheophrafto fcriptos. nam Atheneus etiam AttTvo^^/nJTy Ub.i j.cap.zo.
Spinam Arhorem vocauit .

Sed fortalle facile refponderi poteft , ft dicemus arborem hanc na-
tura quidem fua efTe fuclicofam , &c ob multipUcem aduatam prolem
difficulter pofte in arboream magnitudine excedentem molem. ailur-
gere : fed fi fl:olones,& furcuU a radicibus prodeuntes auellerentur,c|ui
alioqui multiplicati matri , &z inuicem fibi alimentum eripiunt , cjuo
fit vt creicant tantum ad f rucSticis , «Sc parucE arbufcuL-e altitudmem ; fi
(inquam) Caudex tantiim fingularisdemptiscontinuonoueUis furcu-
lis remanierit,non erit dubiurn, quin magnitudmc excedere arbor illa
poffit , qua arte Tamarifcus, Lentifcus, Mirtus, Salix,& huiuimodi alia
arboream acquirunt magnitudinem, alioqui natura iua frudbicola^ im-
mo id continuo fpcClamus in Auellanis , Punicis ,^ & iicubusi quorum
incrementuprohibetur a multis ab radice ftolonibus, notumq. agrico-
lis eft ortos ad radiccs arborum omnium iurculos, iiliosque matri, non
modo incrementu,fed ctiam fruclum eripere. Nollra autem arbos val-
de a radice elf frudlicoia copiofaque ab ea producit germina, ied Olito-
ris diligentia i^pe ablata , impedmiento non fuerunt , quin ad didam
magnitudinem peruenerit .

In eo autem,quod icribit Diofcorides oJ* ipSo,Y>fr. cumTheophrafto
fentit , nimirum hanc Arborem eredam non valde alfurgere . Non
fe in redtum att6llere,quod coiifirmauit Profper Alpinus libro de Plan-
tis ^Egypti . Qrefcunt (inquit)^*^ mcri ma^mitttdtnem (oblcurum, an intel-
ligat de moro^gyptia ) rdmosque furfum latius expandens : quod etiam Dto-
Jcortdes adwonnit, dtcens arborem non in reclumfe attollere . Caudex quanta eH
Prunt magnitudo cermtur^Corticemque hahet nigrum (^ afperum . QufE qui-
dem haud videntur conicntire aipedtui naitrc-E Acacia:,qu^ re6la ailur-
git , ramosque rc(5los in altum tendentes profert, leni eft cortice, cine-
reoqi ligno albo, ( quamuis cor , quod paruum eft , nigrius appareat )
nec Ipedlatur contorta, nigro aiperoq^ cortice, immo Acaciam debere
habere ramps eontortos Coronx in modum refert Atheneus lococita-
to,ex Demctrio fcribente h^s ipinas efle circa Abylum ciuitatem -^gV-
pti, &: appellauit fimpUciter fpmam,vti etiam fecit Theophralfus : itaqi
icribit Atheneus . Habet fftnam quandam Arhorem locus inferior^ quxfru-
cium ( intelligo florem) rotua^um producit,ex ramults qtiibufdam ctrculartbus,
jiorit hoecfpina vbi eff ^cr ,flosq. colore efl obfcuro. Addic fabulam Atheneus
aiens . ^ arratur fdhula quddam ab Ae^yptijs,qtiod, cum aAethtopesin Troiam
proficifcerentur fuh imperio Tithonis, '7/bi r/iortuum efSe Memnmem audtnerunt,
in eodem loco coronas abtccerunt in fpinas,fitnt autem ramuii, ex qutbusflos emit-

tttur

Horti Farnefiani .

ittnrCoroms perfimtUs. Aliam etiam aftcrt tabulam icribens . Dejemu^r
fiorcntibus (oronts tn Ae^ypto tta fcnptum rcltijuit HclUnicus tn rcbus i^Ac^y.
ptijs : Ctuitas cfi fiuutattlts ?iomine Tindtum^ijht T>eorum fit conctlfjm, ataue
tn medta tpfit Ciuitate Templum purttMyac ma^ntficum exlaptdihus confitcttur:
tum ettarn extra Templum ipfum Vcfiibulajunt lapidea,fpinxq. candtdxy ac ni-
grx nafcuntur, cjuarum tn fuperiorem fi?in<e partcm, coronicex malt punicxy ^i-
ttsquefiore compofitte proijctuntur, atq. h^fempcrfiorent. Coro^as Det tn Aegypto
eo ttmpore depofuerunt , quo inteliexerunt 'Babym, idsH Typhonem re^naturum.
Ad hcTc diccrc liccbir, dupliccm repcriri AcacKT, leu Spmnc gcnus cellc
Thcophrallo.lib.4. de Hill.planc. c.5. Etus (inquit) dungettera fiunt,qu<e-
elam entm candida, quadam ntgra,ii^ altera imbeciliis,fiactlcq.putrcfcens,ntgra
atttem rohufiior,atque tncorrupta, oh td in nauium fiabrica ad cosias , ijentrisq.
compagines ea <-vtuntur , erecia non T/aide affiurgtt . confirmauit id Phnius
lib. 1 3 .cap. 9 .N/^r<i(mquicns) incorrupta etiam tn aquis dur.:t,ob id -vttliffi-
ma '^autum cofiis . Candida factle putrefctt. fed hb. 24. cap. i 2. addi-
dit tcrtium gcnus, cum (cripfic . Acaciafit in Aegypto alba, mgraq. arhore ,
item fz/tridt , fedlonge meltor eprtortbus. Dillintlio autcm albar , & nigrx
non vidctur lumcnda ex flore, vcl frudtui fcd cx ipla Arbore , flc om-
ncs Arborem dicunt albam , vel nigram , icilicet corcicem Arboris ,
vt Afpinus dixic . Forcc cciam hgni maccria cahs eil . ipic vcro Alpmus
Mnrcm, & fccminam facic. vndc mirum eii Dioicondcm,cjui m v£gy-
pco ipic fuic,&: amicus ibi Anronij, acque Cleopacra: Regin.E, vc Suidas
refcrc , vnum cancum >£gypciaj Acacia; genus adnocalle . Nos ex mox
didis ad diificulcacem propoficam refpondebimus,nigram ipmam, fcii
marcm effe illam, qux m red:um non aifurgic ; fed concorcis ramis , vc
clarc pacec ex vcrbis Theophrafl:i,& illam incellexic Diofcorides, acque
noltram Acaciam ( quamuis non cx /tgypco , ied ex infula ianCli Do-
minici,vc dixi, nobis fueric allaca ) efle illorum Spinam, fcu Acanrham
albam,(ac diuerfim a didla Leucacacha,que hcrba cfl:)diccmus:Ec quas
vidic in Aegypco Alpinus arborcs forcc annofiorcs fuiilc, vcl nigrc ca-
cia.', feu Maris . dicemus eciam noflrcT Arboris ramos non cfle omnino
rcd:os, quamuis redta furfum cendanc: nam rami non func rcdtilinei ,
cum qua:hbcc lundtura, a qua fohum cxiuic , reCVicudinc cum alcera
focia non refpondeac ; ied parum ad latus dcclinet,rcfled:atur,& angu-
Icicat ( vt ica dicam ) vndc ramuli iuiit aliquantum obliqui, hinc, indc,
def]cd:cntes,quafi ierpcntes,& contorti: ob id fortafsc dixere Auclores
arborem non in redum affurgcre : & quia etiam facilc flexibilcs m co-
ronam func , hinc Athcncus in Coronx modum contortos ramos flo-
rentes ferre mcmorauit . Ac forte in India, Arabia , &: Aegypro idem
planca: gcnus ramos magis c6corcos,quam in lcalia terc. id forcalfe acci-

diT"

DcCoronis.

Diiplcx Aca-
cia,candida,
&i nigra .

Refponflo .

Vt intelli-
panturrami
contorti .

lO

Rariores Plantx

In Aula Car-
duialis Far-
ne/ij sutduo
fracres pilofi

Cultura va-
riant Plar,t£.

ludicium dc
icone Aca-
cix Mattioli

Defenfio
Mattioli .

Fabius Co-

lumna iniu-
fte accufat
Mattiolum.

dic ob Cccli temperiem magis frigidam , vnde corcex minus niger ,
ramiminiiscoRtorci , & minus aculeaca Arbor ipedtacur , eodemfe-
re padto , ac Aethiopum nigrorum albefcere fiiios , in Gallia , & Italia
videmus, fic videmus pilofos homines, ( quorumaliqui,ex Canarijs in-
{lihs addu6ti in magnifica Illuilrillimi Prmcipis mei Aula commo-
rancur incer aha mirabiha ) fihos producere paulacim a genicoribus pi-
lorum copia degenerances. idcirco ficut capilh,& pili copiofiores,robu-
ll:iores,& valde incorci,& circinnaci fimc hominibus calids,^ ficcac c6-
plexionis, & habicancibus regiones fiimme cahdas, & ficcas, qui poftea
mucacione temperiei micercunc,& plurimum variant , idem de plantis,
& in prslenci de noilra Acacia imaginandum . quancum aucem culcu-
raj&c cceli mucacione varienc,& degenerent plancs pluribus docenc B.
Marancha. Sc lo Colleus in Mech. fimpl, & ahj . (^ioniam vero Aca-
ci^ Aegypcis icon eil quidem apud Profperum Alpinum ■■, fed ipfius
arboris rudis admodum: elf eciam alcera eiligies apud Bellonium lib.z.
Obf cap. 5 6 . non minus inepca , ob eam caulam hoc loco ex viua plan-
ta indica , optime delincatam proponere libuit ideam veram. Vt au-
tem meam etiam afFeram fententiam de Icone illa Acacix primas a
Matthiolo in fuis docSbiffimis commentarijs pofica , cercum eiie affir-
mabo non aflimilari legicimas Acaci^ , &: nihil aliud videri, nifi Ar-
borem luds Herbarijs di6tam, quas Clufij filueftris eil Siliqua, addicis
tancum fpinis , vc Bocanici omnes conienciunc, & ex eius figura, acque
deicripcione clare pacec . fed forte erit fpecies Arboris ludae fpinoia ,
quod non videtur impoflibile , ciim etiam cappares fpinofi in Aphrica
proueniant , (telfe Diofcoride) non apud nos Roma! . Rubus etiam fi-
ne vllis fpinis, quem iand:i Francifci vocant, liic Romas frudticat . Sunt
& alix Planta:, qua^ nihil inter fe dilFerunt, nifi fpinis . Si Mattiolo falfa
imago oblata eli: , fidem ipie ab Audlore requirit : ab alio acceptam re-
fert : dedit ipie quam accepit imaginem, & equidem a:gre tuhllem , fi
lcripfillet, fe quandam habuilfe Acacia^ pid:uram,quam noluiife ollen-
dere,quia plantam non viderat , Nec in animu cadere vllo pa6bo poteft
cruditiilimum, intcgerrimumq. Virum fuo Marce illam effinxilfe , vt
Quadramius, & alij eius ^muh in Lunam latrantes obijciunt . Quare^
non dicameffe imaginariam , vc male Pharmacarius Pona illi expro-
brac , qui primam Antiquorum Acaciam ( vc libri fui moles augerecur)
fe vidille m Monte Baklo icribere aufus elt,quam force vix vidic in Pro-
iperi Alpini libello . Sed magis miror , Fal^ium Columnam fimiiia_j
cciam Macciolo impoiuille,non lolum cap. de Faba Aegypciai led eciam
de Ephemero lcribcntem : id folere Mattiolutn . quod faciiius ipfi obijci
poceit,qui ex fe ipio l^lancas a le (quod ego alias valde laudo) imprelTas,

delineac.

Horti Farnefiani.

1 1

aclincac, & cxciilpic , ncc clt , vt mngjs Column.c, alicriuc , cjuam Mac-
thiolocrcdam. Ac nulloprobato Aud:ori fimilcm falfitacis nocam inu-
rcndam cdm facilc ludico . Scnbic Macchiolus liphemcrum lc c^ollct;ilTc
in Ananicnhbusmoncibus , appcllariq-, ab Incolis Gtglto Matto. d Co-
lumna non vidit Macchioli Ephcmcrum in Cirjnolanis moncibus, quar
culpa clt Macchioli ? dcbuillccpcrquircrc Ananicnlcsmontcs, 6caru-
iHcis pcrcontari illud lilium iUiltum , alioqui hxc non cxpertns , mul-
cum dicit, &: nihil dicic . Dodoncus vcro Animo finccrior Ephctnc-
rum Matthioli aliter delincatum proponit, & culpam m pictorcm,non
inMatthiolum rcijcic . SicciiamFabam Aegyptiam tcilatus clt Mat-
thiolus Ic vidilll' apud Odoardum l^olonum ( crcdo (iccam, vd piclam)
Syriam , fic Acgyptum rcragratum : fi nondum talcm vidit plantarrL,
noiler Columna, quid mirum ? eas Regioncs neque ctiam vidit . Deli-
ncauit quidcm Cofumna Arum Acgyptium cum jflore ; at ii hdes non
cll habenda, ni/i ijs, qu^ vidcmus ipli,& picStas miagincs Ia:pe pro Au-
d:orum arbitrio ficbas ienfcnmus? cur crcdam Arum Acgyptium apud
Columnam floruille , fi ego nunquam vidi talem plantam cum florc ? fi
Matthiolus,Dodoneus,Clufius, Celalpinus, Anguillara, Guillandinus ,
floridam non vidcrunc ?necalius quilquam vidic ? fi Alpinus,quiirL,
Aceypto diii vixit , vbi Iponte , &: m maxima proucnit copia nul^uam
florentcm vidit ? ncc qucnquam vidilTc audiuit? Credidero cquidciTL.,
nifi vidiflet Columna , non piCl:urum fuiHe : lcd quis me certiorcm fa-
citjiplum non fuiilc delulum ab iUis Aromatarijs,apud quos Arum Ae-
£:yptiumcum florcle vidille,lcribit, non nepotcrant (quareil humana
calliditas ) Ari vulgans flores adaptare artificiolc ? vt alias in alijs plan-
tis a dccepcoribus facTum lcimus . Ac id Columna: non obijciarn ego ,
qui lcio,lcrip(ilTe Marancam lib.i. Mech. cap. 7. (ibi miflum huius flo-
rcm aLuca Ghino, qui,pri-ccr magnicudinem,nullam ab Ari flore dil-
fimilitudinem habebat. Sedad Acaciam. habuilTe credo Matthiolum_.
ab illo Mcrcatore cam Acacis figuram , qus cum Diolcondis Acacia_f
minimc quidcm quadrat, at a Mercatore fictam efle , ncc cll quod crc-
dam , quid cnim prohibct reperiri fimilem plantam in India , Arabia,
alijfquc rcmotis Regionibus ? Clufiuscenluit,Iconcm arboris Coral,
cum illa Matthioli Acacis,aliquo modo conucnirc, ied pictons forlan
vitiodilTerre . Exernplum fic floris Maracoc figura , in qua Pi(5lorcs
quancuma vericatcdculauerint , qui nolfram cum aliorum iconibus
conferct , manifelle agnolcet .

A t hoc loco fcribit Diofcoridcs. Acacia in tAepipto nafcicur, ob id AI-
pinus Hutufmodt ( inquit ) plant^ gtnus nmex Crdcta , ^c tAndreas Mat-
thioluj ISiiantto f acctpijje ait , in ejuo tamen non parum deceptus fuit '.fedaif

TiircIaMat-
ciiiol.

pubiuiTi de
planri$ Co-
lutnnx.

I^Jaraiita fi4f
fVagarur Co
luninx.

My-

Dcfendirur
Matchio/Ls
i Caiumnia
Alpini.

12

Rariores planta^

Naflurtij In-
dici iconDo
donei variat
in nollrate.

FIo? Erio-
phori .

Vbi nofca-
turAcacia.

DifKciiIta?
de fpinis A-
cacia: .

Aegypto foret petendum m qua omnes jartptores Acactam prouemre affirma -

rum . Equidem icerum aflero Acaciam a Matchiolo impreilam non effe

genuinam Acaciam Aegypciam Grarcorum : led Matchiolus non eil:

falficacis redar<^uendus , iple accepic a Mercacore iconem . An lex ell

Au6lores nondebere fcribere , nifi quar viderinc ipfi? Diofcorides qui-

demfcribirinitiofuorumlibrorum. Se cradicurumplurima,qu^ ipfe-^

exadte videric, quidam eciam ex ahorum relacione . Ac quoc alferc

T. hcophraltus , quoc Phnius ? quibus quia , & ipfiforfan paucam ha-

bcbanc fidem, Auclores cicanc , & ilHs fidem prarftari voiunc . Nos (i

Dodonei confiderauerimus NaiKu-cij Indici Iconem. fibi (vt ait ) tranf^

miflam, mulcum ab eo , quod apud nos nafcicur diitabic , quid fl ima-

einaremur aham effe fpeciem ? vel ca^U afpcciu varianccm , vel picbo-

ris infcicia ? ponic etiam Tigridis figuram nufqua ab eo , neca noilrum

vllo vifam . an diccmus Dodoneum eam finxiifc ? Sed quod magis cft

exhibec idem bulbi Eriophori imaginem cum flore qucdam To-

mencaceo,non dixero camen falfam,quamuis alicer de Viiu pingat Clu

fius , & nos vidimus ( ccftibus Pecro Callello , & Henrico Coruino Bo-

canicis Romanis ) aliquocies florencem,fpicaco flore, vci f quilla,acque-j

itellaco , ied colore cceruleo , rariffime aucem florenc hi bulbi, eciamfl,

plurimi, ob magnam fercilicacem in horcis apudHerbaricE ftudiofos re-

periancur, ob quam florendi raricacem aliqucm facile aflicere pocuic li-

bido florem illi bulbo fuo Marce fingendi , eumq, Corcufio ofierendi ,

qui deinde ipfum Dodoneo communicaueric . Sed magis inchnac ani-

mus,opinari aham effe fpeciem . Icaq; quo diuerceram regrcflus non_.

confenciam Macchiolum errafle eo , quod imaginem quandam Aca-

cia: nomine acceperic a Conftancinopolicano , non ab Aegypcio qua^fi-

ueric , non enim m Aegypco tantum oritur Acacia y fed ahbi etiam , vt

ipfemet teilis eric Alpinus, qui fcripcis reliquic. Huiusarbores cofiofifjlmdi

in Momibus Synat , pene rubrum mare , pofttis proueniiwt . Ac mons S y nai

non eft in Aegypco : fed in ArabiaPecrca , poftea fubdit in Montthus

<t/4rabi<e alhosflores ferre . Atque in Monte Synai, & Arabia quoq; Aca-

ciam ferepenfle teftatur Belloniuslib.z. obfcru. cap.54.56.6o;6 6.6 8.

80. &:circaHierofoIymam cap. S6. quxeft inluda-a, & Palgll:ina_J..

Noifra autem Acacia nobis delata eil ex Iniula S. Dominici,qua: in In-

dia eit propc Mcxicumdiccbat igicur Macchiolo , eciam ab Arabe , lu-

d^o,& Indo,non ab Aegypcio folum, Acacis iconem ac<ipere:fed non-

ne Byzancium pecunc Regis Turcarum fedem Aegypcij, Arabes, Syri,

& alia: Naciones plurima: iUi fubiedra: ? & cur Mercacor Conilaiicino-

poli non pocuic habuifle Acacic^e Aegypcia: Ideam ? .

Alccra Difliculcas eif , nam fcripfic Diofcoride? . K)(.daUUiSir^faS».

Spina

Horti Farnefiani .

«?

^ptna ^rl^or : s fi^un:. ThcoDh. Spina{inc^mi}ex eo nome accepit,quodtota Ar-
bos aculeis horret,e.xcepto caudice,nay<(s^ fiper ^ermmayfoliaq. aculeos ^erit. Spi-
na ccia anpcllaLiic {implicitcr Athcncus. Ac icripfic PUnius Aculcus fpina-
rumi<^ mfolijs. Alpinus vero . Caudex ( aic ) cortictm haba multis acutiffi'
mis fpmis munitum . ArboreSy qud.in prcdiBts montibus fpeEiantur fpims albis
horndtfsimd funt . Noiha Acacia non adco Ipniola vidccur , ncc gcnc in
foli js ipinas \ (cd tancum in crunco circa toliorum laccra binos pro fin-
crulo cjuocjue folio producic aculcos , ica vc frondium pediculus in me-
dio aculcorum locetur , quo decidcnce folio remanent ipfi Aculci albi ,
ik: non valde cralli , acfolidi , ideoqj plurcs apparent fpin^ etiam (upe-
riorisanni. Diccmus ergo AcaciiE non red:e ab Antiquis cribui acu-
lcos in frondibus ; ied forte vokierunc {ins;ulis frondibus connaici acu-
lcos, vc dixi,& ita optimc dicunt. Ac quia iubdic Alpinus . Hutus Arbo-.
rts Masy atquefocmina reperituTy Mas quidem fpiniseli horridus,fruc?us non
edit yfoeminafptnis paucioribus, mollionbusq; referta esiycaque tntra ramos non
habet ,fed tantum extra , ideo aflcrere licebicnoitras Arbores, f quamuis
indico; {inc , ) quia farcundifsimae , paucioribufqi aculcis prsditas func ,
rcfcrn pofie ad Alpini Acacias fcemnias , 6c albas Theophralti , minus
robullas, iSc cenuiorcs .

Tercio de Flore vidccur dubicandum ,nam fcripsere Diofcorides, &
Oribafius . afflo? &xou« MyjcsV . Athena;us vero '^scolore , ejl cbfcuro fcripfit.
Thcophraftus nihil de f^orum colore , nihil Phnius , cum autem noihi
flores lutei {inc,non albi,vt voluerc audlores dicti,quamuis tradlu tem-
poris languefcentes poilea albcicant , canefcantq-, ideo colore diileren-
tes pofient reijci . ied pauca eit diifercntia cum amborum colorum flo-
res inucniantur, &: forte fosmina, albaue fpina luteum producit florem,
mas vero , 6c nigra Theophrain fpina fiorem album fert, minime vero
fcmen. Vtriuiq; coloris poteric efic telHs Alpinus Flores ( mquiens )par-
uos , pallidosy [ubfiauos, atque ettam alhos^rotundos, paruos Unxfiaccos tmitan-,
tes y platant fruShbus forma flane ftmiles , hts tamen longe mtnores , g/ nthil
aliudflos huiufce aihorts videtur , quam mollis lanugo paruumy rotundumq;glo-
kulum ejformans,non tngratt efi odoris . ^<e Cayri aluntur,flores habentflauoj,
'vei palltdos ,qu£ funt in montihus oArabta albos . Aptus porro locus hic vidc-
tur in quo expliccntur Virg.verba lib.z.Georg. de Acantho Baccifera.
^id tihi odorato referamfudantia ligno
'^alfamaq; Cr- baccas femperfrondentts Acanthi ^

Mulcos anxit Acanthus hsec Virgiliana.Scruius Grammaticus Maro-
nis commentator , docuit Acanthum arborem efic in ytgypto iemper
frondetem, dicl:am,quafi fpinis plenam, &:abundare etiam in Cyrenai-
ca Inliila . Chrilfophorus autem Landus alter Virgilij commcntator ,

B

idcm

AcacijE' fion

dcs non func
Aculeator.

Dubitatiode
flore Acacig.

Acanthas
baccifera
Virgilij .

Comenato-
rum Virgilij
opiiuo.

B. Marantha
de Acintlu
Virgili) •

14

Rariores Plants

Guillandi
nus deAcan
tho baccife-
ra.

Acanthus
femper fron
dens.

iciem athrmac iicloga. 5 . Sed cjua id conict.l:ura aflequuti fmc, non dc-
claranCj &c videcur hic pollremus proAcancho baccifera propoaere Pli-
nij Pirac<incham,qu;E baccifera cilried facile nos refellcmus,c[uia perpe-
tua tronde nec vireac , nec vEgypci propria planca hxc /ic. B. Marancha
Ub.i. iui Mech. cog. fimpl. c. 7. qua^rens eandem arborem explicare-i,
lcripcum reliquit. /» «0« /euem fujhiaonem dnxit nos Pltnius, •^•tcndcxtmus
Adxr.thum hanc efe libem lp:'ciem,de qua ille lib. t z.cap.^. Kam curn cnp./\..Lo-
auutus epet de Ebeni aliera ^ecie. qu.-e frucJ/cofa efi CytiJtmodo,ftatim cap. 5 .
Jubdit . ibi ^ Ipmafimilts^leci d> prthenfayyicl lucernis, tgniprotinus tranfiltente,
ffina Acantht nomen ''vtdetur exprimere . Hocque fptnx genustdem efje '-vide-
tur,quod Dtofcorides cap de Ebeno. Sefamina,aut fbina lignea , quA ob fimilitu-
dinempro Ebeno '-venihant, quod difcernebatur ex eo, quod fungoja erant, C^ in
purpureas haBulas refoluebantur , njndeforte propterea lucernts apta erant , 'x/r
tgnis rapacia . Cum non conllec , an Piendoebenum perpecuo vireat,&
an Baccas producac,inanis eit,& leuifsima iita Maranchs fulpicio.Guil-
landinus aucem acerbior Pacauinus Olicor in Epillola ad Langium ia-
tStans fe exphcaturum Virgilij Acanchum bacciteram Achcna:i verbis
ante a nobis allaLis,maximis implicicus erroribus,omnia conhindic. ccn
fuic hic quidem bene Virgilium loquucum de Acancho ^gyptia Ache-
n.Ti, c[U£E femper eil: frondeiis . led elie diueriam ab Acaiiiiho Aegypcia
Diofcoridis,Plinij, &Theiophralfiinepceimaginacuselt; Deinde ratus
Virgilium veras baccasintellexiire,c[uae a filiquis multum difterunt,de-
ceptus ell: fecundo ipfe Guillandinus, non Hellanicus ab Achenxo cita-
tus , rationes huius Borufsi nullam vim habent : fallLim enim elt Aca-
ci^ Arboremllliquasferentemiemperfronderc a nuUo vnquam ho-
minum adnotatum . Nam Athenxus femperfionre apertifsime f cripfic ;
vnde fi lemper floret , rationi etiam confonum eif femper frondere , ica
vt cum floribus coniuncla femper finc folia, vnde forfan ^''irgilius pau-
cam diuerfitaceni poiuic inter Verba fempcrfrondentis Acanthi ac iUa fem
per florentis ^canthi . Seruius eciam retulit in .i4:gypco eiTc AcanthurrL,
Arborem iemper frondencem, 6z Bellonius Acaciam incer Plantas per-
petua fronde virences repofuic , & ex Alpino cciam colligi pocell cuitlj
aiTent florerc Nouembri Menfe , & iterum Martio , quamuis apud nos
ob ingentia frigora, alicer fe res habeat: quum vcro fcribit idem Guilla-
dinus . Flosfiltquati Acanthi candidut efjfe,coronariufqs tradttur,contra baccife-
rt fufcus ^abfcurufq; neccoronis magnopere fjf/'ff//«.j.dupliciter errat. Dicemus
nos opcime Hellanicum duo Acanthi fecille genera, albam,& nigram ,
(juarum vtraque filic|uas gignit , non baccas proprie di6las , frud:ufuc
rotundos, quamuis rotundum fru6tu fcripferic Acheneus, accepicenim
florem pro frud:u, qui Plarani frudbui perfimilis efl, minor tamen : vn-

I .

Horti Farneliani .

'T

tie ii Dioicoridts,G.ilcnus,&: ali j;ob rorundicarcm Platani fruclus lanu-
Jlitiolos Pilulas vocaucrc, &: Paulanias lib.7. Hill. Vctcris Grecio: . B.ic-
cas dixir : cur non licebic Atlicnxo , ik. Pocrx Bacciferam diccre Acan-
tlnnr,^''{"ruclum rocundum Pattlorcm inccllexidc Achcnium vidccur
maniklhimiCjuia hoc ipio florc,icu truclu rotundo iple vcebaiur in Co-
ronis, 6c hunc ipfiim rocundum florcm vcre tlorere dixic , diuquc per-
durare ; idco fabulas ccxcrunt dc perpctuis Coronis Poccar . Flos auccm
fiifcus is torfan cil , qui nobis luccus florec ■■, & falso afleric Guilandmus
Acanchum florc rorundo,&: obfcuro, coronis non expeci ; nam concra-
rium exprefsc docuic Athcnxus . Sed ad Virgilium . Mea fentencia eil
B.acca: nominc impropnc ob {imilicudine quand.i vfiim Virgiliij, cum
incclligercc flores rotundos , vc bacca: func, ficuc eciam m Culice dixic.

Nec Indi conchea. hacca marispnttio e^ .
Inccllicens Marrarirasjfcii Vniones rocundos inftar bacc.iru,qii6d forte
dcfumpferac ex Theophr.iifo Penpatct. libel. de lapidibus id clariflime
exprimete hifce verbis. ynio ■vocatur pelluciJte natura ^«wc^.Palladius aut&
magis abufus hoc nomine videcur,cum dixic C apra baccas rotundum ip-
fius excrcmcntu. Licebic icaque Acacia:,qus Spma yCgypcia elf,florcm
rocundij,quandoqj appcllnrcfru61:um,quandoqi baccam.nccnon cci.im
quandoq, Pillulam; nam fua roriidic.ice,& m.ignicudine, CerafifrucfbLi,
& baccas a?mulacur,atq; paruam Platani pillulam. PofTececia imaginari
aliquis, Virgilium per Acanchum baccifcram,fcu fpinam bacciferaccm
non ./tg}'pciam fpina' voluifTe ^ fed aliam quanda,&; forcafle illam,cuius
meminic Plin. lib. 1 5. c. 14. qui locus haud videcur GuilLindino fuifle
nocus,vbi aic. Baec^ A<^ulfolio,(&^sn<e /itie fifcco,[cd quam fpina ciim bac-
cis vclit Plinius,mihi no conffat,an fpinam albam leucaeantham didla,
an Piracincham, an Pfeudoebenum, an fpinam Aegypcia. Diofcoridis,
vel Guillandini,velaliam?noilra opinioiam fiiprafacis explanacaeft.

Qi^iarremus quarco pauca qua:dam de femine, fi quidem Diofcorides
aic To fi KAfriy atxtp 9ipfior Ir \oiio7< Ktiyi.iyiv JYUtium iJti Lupinus infdtquts ftrt. Sic
Thcophraifus. FruElu^ inftliqua,modo leguminumyquo mcoU coria perfciunt
''VicegalU . Plinius vcro . fmen infiltquis , quo corta perficiuntur galU ''vtee .
nec placenc Hermolai vcrba vercencis Diofcoridis ccxrum femen lupini
tn filtqms, nec Rucllijj,qui imcr^retaturfemen/upitioftmtleinfoilicuits.c^ui-
bufcum videcur fcnfilfcGuillandinus, '&quidam alij: immoOrib.i-
fius legit . femine ceii Luptnorum candido m filiquis . vbi addidic eciam can-
dorem feminum , credo prarcer rationem , nec multum diflert Serapio
Arabs,qui transfercns ditla Anazarbci , ait . Fruclus eius efi ficut Lupi-
nus a/i;Ms,0-eQin n/agtnis. hic albedinem Lupmis fociat. Verum hi qui-
dcm omncs mcntem Diofcoridis , &:ThcophralI:inon funt affccuci.

Quid Bjcca
Acanthi .

B

Nam

Acanthi bac
citera: alia
cipoficio.

De feminc
Acau£.

i

Error quo-

rundara .

I

i6

Rariores plant*

Comparatio
cuin lenticu
la.

Nam iemen non dicicur m textu grxco lupino {imde,vc hi cransferunt,
fed (lUcjua , quoniam nomme xap^^V accipic Diofcorides tocum frucbum
ex liliqua, & iemine adiiuc mtegrum, non iemen lolum , vc ij vertunt ,
nobisAlpinus etiam ailcntitur Ex florthus ( inquit ) fthqu<elupinomm
dtmuU profermtur, tpfls fzjeruntamen mimres^tnprtmis '-virides, (^ mox mgr£
apparent , ijuorum pmina dulcium fliquarum feminibus fint fimilia , O tn
Jiltquarumfolliculis funt conclufa . Non igitur iemen , ied iiliquam lupino
comparauit Dioicondes, nomme fruC^us.Plinius autem I1b.14.cap. 1 2..
de iemine loquutus eik^ydiQcns. femen omnium lenticuU ftmile mtmreefitan-
tum,0* granoy^ folltculo, ex quo colUgimus etiam y£gyptiam ipinam ha-
bere granum lenticul^ fimUe, quamuis Dioicorides de Capadocica tan-
tum id retulerit ; nec ceni^o iia^c PUnium confufiiTe, vt iUi obiecit jGuU-
landinusi fed vera adnotaiTcnec iemen, foUiculumue, minora icfle len-
ticula debemus inteUigerejquamuis videantur id dixiile Dioicoxides, &
PUnius : ied contrarium potius, vc de vifu teilari poilumusjminor enim
ell LenticuU frudus , tam grano,quam foUiculo tum Acacia y^gyptia,
cuius feminis mox dabimus liguram, tum Indica noif ra^ vnde dicemus
apud Antiquos idem inteUigi tam de ^gyptia, quam de Capadocica \
ideo vel in textu erratum eit , vel inteUigendum ipiam Lenticulam ei-
fe minorem,cum grano, tum foUiculo, quam fit Acacia, vt dixi, vel di-
cendum minoritatem non ad Lenticulam referri , ied ad alteram Aca-
ciam:ita vt Diofcondes afTimilauenc Acaci^ ponticre iemen iigura tan-
tum lencicul^, minoritate vero Aegyptia? ipina^ foUiculo, & grano . fic
PUnius voluit Acaciam Ponticam mmore efretantum,& grano,& fbUi-
culo Acacia Aegyptia .Noltras autem Acaciae ( (\\ix Indica eil ) fUiqua,
quam paulo ante pidam oflendmius, externa facie lupinilobum per-
beUe imicatur, non aucem incerno feminum pofitu : femma vero ipia_.
lenticuUs iimc maiora , & lupims minora , fed apcius allimilancur Ca-
robis feminibus ,

ACACIAE AEGYPTIAE LOBVS.

A Siliqua aperta> & femen Acacia? Acgyptijc , apud P. Bellonium depicfla .

B Siliqua integra Acacix AcgyptiiE, nobis tranfmilTa, & femcn . fimilia piffturx.
P. Alpmi .

Vifum

/

Hord Farnefiani .

»7

Vilum clt hoc loco lcClonbus cxhibcre cciam Acaciae Acgypti.T (e-
mmis, & foUiculi idoncm , vc innotelcat quantum conuenianc, & dillc-
ranc a nollris Indicis. Bcllonius exhibuit iiguraiTi apcrc;r fdiqux , cum
icmme rocudo caudaco. Alpmus auccm incegras iiHcjuas fiiis arboribus
appmxic . a.quibus non ditierc d nobis piika imago , dcfumpca cx lobis
aliquoc a Fcrduiando Imperaco Neapohcano pharrnacopeo , &: rcrum_.
iiaturahum uiuclljiiatorc dih£;enciliimo , cranlmiilis ad hos^ & Hcm-i-
cum Coruinum crudiciilimum Bocanicum,iiomuie AcaciiE A^gypcia^,
qua: perbelic quadranc dicl is Anciquorum . Nam fe^icn <ii\ Lenciculce
magna: facie, &colore,in loculis connexis,,folliculiiqi iugacdSj^vqai mo-
do criioci ,modo quach-iloci lunc , ieu ccrnum j .quacc^-nymVe lcminum
capaces, vc de cah ipina rcculit Dioicorides . His acccdcre videmr eci.am
rudis illa npud Belluncnlcta ideJineacio in interprccacione3,Vocum-,
Auiccnna: . cAcacia y, inquic )fit ex frucltt <^rboris Setan , ^ui tAlcharad ap-
pellatttr , O' eiifrucius slipticus m '-V4ginis contentus inmodnmjabaru m , ^
fafeoloru7?t Jecuudum hanc figuram . . ;h **a»o. »>^^i^ «; if,jn»*.i

. Nolfraauccm Acacia,cum plura, & conglt>ba:taIcmina alferac (taceo
foliorum figuvam, qua; aliquancum eciam variac, ;ipi(Lluris Bellonij, &:
Alpini)non parum dillercc. Podemus camen dicere,vel lemina,eiIe.Aca-i.
cia; Maris, & Nignt, qux pauciorem fru'5tumierc, vel eiuslpecieijsiTejj
que in Capadocia,Poncoq. prouenic:6: forian nollra elf alia ipecies,qua
i-ndicauic cancum, non dcicriplic Bellonius lib; z.c.So. Girca'Vrbem;
Rama Icribens :aAcaci£aherum Gcnus copios£ tlfi prouenityat(jue alius fruBex
fi)inofuSyqucm a Vettnhus non defcriptum arbitramur,fufpicamiir tamen Mtr
>■».< arborem effeyContorto esl caHdice,detjfo,horreftttbuf^.) fptnis ohfto,fQlia hahem
c/lcacnefimtlia , fedpaulo maiora . .....:.; i ;.^ itj n ;■ ;j , ; jJ i, . J

Quinco de Gummi cll diipucajuium. Diofcoridis verba-fimt' . Ma-
natj^gummt ex ea SpinaAzii\6.t iubdic . pr^fertur eim ffinagmimt , qtiod
in Fcrmiculorum sfecicm comrahatur ,0* 'X'itri modo perlnceatyltgnt cxperf,pro-
xiJKum e^ cana'tdtim yfordtdum '-V€}-o , (gr refinofitm' inutile . Theophraifus
vcro lic nos admoncc^f i5^ gummt ex ea,manat ttm arbore percuffitytufnfpon
tc fincTjllafJfitra. NecPlinij ceiHmonium eli: praetcrmiccendum , quod
huiuimodi eli: . Gummi optimum ejfe ex e/^,tgj>p(ta fffina conuentt , f-vermicu-
latumycolore glaucOyptmm,fine cortice^denttbHs'- adh^rem , deterius ex ^Amigda'
Its Amaris,&- Cerafo,peffimum cx^Trunis. Multi dubicarunc,& adhuc du-
bicanc, an Gummi Arabicum noil^raruin. Oi^cmarum fic huius ipins
gummi . Ncganc aliqui, in primis Bcllunendi in Explic. Vocum Aui-

Scmlna Aci-
cia: Acgyp-
tijt: .i quo no
bis nufTz.

Belhinen/is
figui a i\u-
&US Acacix.

B

cenniE

Coniedtura.

T)c Gummi
Acacia; .

De Gummi
Arabico .

i8

Rariores plantce

.Scali^cr dc
Cummi Ara
bico .

M^.trhiol.
opuuo.

Maranthi;
■ rationes.

■ Verior Al-
pini fenten-
tia .

cenns. Licct (iiiquic) ex Jrbore ab Aegypt^s appellato Setan coUtgatur gummi,
tamen gummt Arahicum eft iliud^qmd colligitur ex aArbore diBa Amgailam^O*
nAcacia fit ex fruEiu cArboris Setan. & Scaliger de fubcilitare . Exer. 165.
Gummihoc ( inquic ) ejuod Arabicttm yocant neutiquamin Arabianafcitur .
^ia hoc ipfum quo njtimur e Pruno,Cerafo, Amtgdalo detrahitur : non enim eH
ah eArabia petendum , quam oh remfme 'Z>IU cogmminis adieSlione , Gummi
'X)ocatum femper apud Veteres legimus \ Galenus enim vix aliter , aut Alexan-
der^aut Dioforides. ^uin ex Aegyptiafptna cim optimum probent.ifiius cogno-
menti ratio nulla erit . Bfafiuioius in iimpl. Exani. concedic quidem per
gummi Arabicu apud Audtores Arabes intelligendum ex Arbore Aca-
cia;-: fed vulgare officinarum ceniuit eife colore varium , cjuia aliarum
arbbrumgummi mifta iunc Amigdalarum amararum,ceiaforum,pru-
norum, vicium,olearurrt , vimi . eiufdem efTe (encentias Mactliioium re-
perio tum in cdmmentarijs in Diorc.tum lib. 5. Epili ad Baitliafarem
Pcpuium,du6t:um potifsimum AndromaciiiYerbis^quum fcripfit .

Aiifce airam lacrimam , auam fpina remittit .

Ideoq-, quum iacrima iiarc atro fit colore , nullo padlo cenfendum
vult,eam. id efle gummi,quod paffim iiabecur m Myropoiijs, Arabicum
vocacum. Namcji iioc Aegypci^ fpincT non efTe cenfec ; led diuerfarum
aiiarum Ibrpium lacrima. prarcerea addic . 22on conira^is <^jermiculis fimi-
le,fed ingrumis 'Xferfcolorihus. ad \\xc. fi lioc, quo vcimur, nncerum , legi-
cimunlq^ Acaciar efTec Gummi; procuidubioipfa quoque Acaciaad nos
conuelierecur. addic pofl:ea alias raciuncuias ab aiijs eciam ciufdem fen -
cenci^ allatas.non difTenciunc Monaciii commencatores Mefues.&Ma-
ranta iib. i . de Teriaca cap. \$. imaginacus gummi, quod modo Arabi-
cum vocacur,efle raifcelam piurium crummarum diuerfarum Arborii :
indu(^us etiam cum variecare coiorum huius gummi, cum eciam quia_)
Gaienus abfoluce Gummiappeiiac , iacrimam iiiam omneni, qus ab
Arboribus manac non refiniferis , & lioc ciarum adeo efle dicic,vc pro-
bacione non egeac, addic paucos cffe Bocanicos, qui Gummi Arabicum
efie Acacis aummi cenfeanc.

Concra tamen Arabicum Gummi effe Acacia? Arboris Gummrple-
riqj affirmanc . SerapioArabs Gummi Arabicum aperciilime fcribit
efle AcaciiE Dioicoridis Gummi, cum quo confencic eciam Auicennas ,
&; Brafauolus concedic apud Arabes ( vc pauio ance dixi ) nomine Gum
mi Arabici inceiligi Acacias Gummi . idcm opinancur Syluius , Ama-
tus,&: alij.ied in iiac re maxime credendum ocuiatis tellibus,itaq-, P.Al-
pinus Aegypti oiim incola iiacc icriptis reiiquit . Certo fcio me f^pifsime
hifce manibus Cayri in Viridarijs multts Acaci<£ Arboribus confertis ex ipforum

truncis

Horti Farnefiani .

19

truncts muLtatncoUtgijJe : uc prafertim tn Viridario proph <edem l^emti Conjulis
pofito , irt auo funt mttlt^ Arbores ^caciA , vx (^uihi*i gummtt manat , pace
Dtojcoridis dtxcrtm, non tota ,f:d paitctjjima , qu£ <-L>ermiculari forma speBc-
tur ,neque tota alba,^ clara . yno etentm colore.ac "vna fgura neuticfueomnes
tAcact<e e/irbons gummx fpef^antttr , talemq. formam , W fguram acctptt
gumma. , qualem motus fucct e cortice manantts Jii s nam tnterim vbt admo-
dum efl craffus , «0» multitm deorjum mouetur i fed slattm fere excretus coale-
Jcit , granofaq. gumma tunc Jit , tenutore "v^ero fitcco exeunte , rnultttmq. fluxiliy
aliquando oblon^am gummam reddit . ^Atque vno verbo dico me nuidiffe gum-
mas eAcaciaritm ,fgura ,atquecolore plerafque Ceraforum , PrunorumVe gum-
mis haud dijfimtles . Pra:terca Jctes quoque , totam gumrnarum quantitatem ,
qu£ adnos ex zAegypto corniehiiur effe tAcacu arborum : quando nulla ihi Arbor
ftt (hac exccpta) qux gummas educat , tAegyptus fiquidem , ac Arabta prunisy
Cerafs , Pomis , atque alijs gummofis arborihus omnino caret . ex quo , non ex
alia , qua?n ex iAcacia gummas eArabes , ac oAegypfij coUigunt . Huic om-
nmo cciam ailciiticur P. Bcllonius , qui & ip(c de vidi telHs ell . & his
nos quoquc crcdimus , nobis cum alij plurimi .

Itnquc obicclis facilis cll: rcfponfio. Bclluncnfcm quidcmcrrafTo
maniFcllc diccndum j quum non conllct,qualis fit iUa Arbor ab Acacia
diucrla, qua:Gummi Arabicum fcrat. At Scaligcro dicimus fnnplici
prolationc Gumma: apud Graicos intclligi Acacia: gummam pcr Anto-
nomafiam (vt dicunt ) hxc enmi optima , hxc alijs prslata , ha:c in frc-
quentiori crat vlu , dcnique quia hxc m maiori copia repcriebatur, col-
ligcbatur,&: affcrcbaturi fic etiam apud nos quoquc modo nomine fim-
plici gumma: f cmper Arabica gumma intelligitur . Ncc nomcn hoc fil-
ium, vel nouum cll:,"ctenmi non m Acgypto tantum, fed etiam in Ara-
bia colligicur, & ibi cciam in maiori copia, vnde ad nos afFertur , iure_^
igirur Arabicum Gummi vocacur, &: ea de caufa Scrapio, & alij Arabcs
ica iplum vocaucrc , quos cum omnmo fequerencur noltri maiores , in_,
olBcims recepcum communiccr cll: hoc nomen . immo nec apud Gra:-
cos nouumclt rlegiturenim in i.Dcmocratis Antidoto , quam affert
Galenus t. dc Antid. cap. 5 . qui locus dignus ell aliqua confidcratione .
Succi Cyrenaict boni dracmam cape
tAcori , Vhu yCafiorijque , (^ Afari,
Semints Cardamomt , Gummi Arabici
Liquorts eAcacite .
Quin ctiam hoc idem Gummi dcnommatum reperio alijs nominibus ,
vt 4. decomp. med.i.loccap.6. in Mcdicamcnto oculario Afclepiadis,
6c lib.7. cap.i. in eiufdcm Arteriaca, & cap. 4. eiufdem Afclcpiadis ad
Hazmoptoicos : quibus in locis legitur Gummt Thebaicum , & hoc Gum-

Refponde-
tiir obiedlio
nibus.

mi

Alia iiomi-
na.

20

Rariores plantas

varia Gu-
mi Acacis.

Refponde-
tiir M.itthi.

Lacryma
proSiiCCo.

Colo'' Gu-
mi Arabici.

mi voluifle coiligicurex eo, quod Theophraii celHs eil: liums ipmx
ingeiicem lyluam circa agrum Tliebanum eflc ii\ Aegypco . & liber de
Dinamidijsincer Galemlpurios.cap. de vicijs llomachi ad venam ru-
pcam incerius . habec . Gummi Saraceni . eo quod in Mauricania Affrics
parce colligerecur, cuius incolas infideles, Saracenos noilri vocaue-
runc : deinde ad difTenceriam laudauic . Gummi de '^abilonia quia circa_»
Babyloniam Aegypci , ideilCairo concrelcic: ( vt referunc Braiauolus ,
& Franciicus Alcxandri inApoIUne) cum alcera Babylonia nonin_,
Aegypco ficpofica, led in Meiopocamia ^ At inalcera Babylonia cur
colligi ncqueac, non video, cum , & in Arabia, Syria, Paleftma , ludsa
AcaciiE arbores proi^enianc, nec non etiam in India , cuius generis eft
noltraarbor. Serapion aucem vocauic arborem ipfam Spinam "Babyb-
nicam . PriEterea Marcellus Empiricus vecuftiliimus lcripcor c. 1 4. vo -
cac . Gummi Alexandrinum ab Alexandria Aegypci vrbe vbi emicur , &
ibidem, acque eciam cap.20. icribic Gummt oAcanthtnum X. ex Acantho
arbore , qua; omnia nomma vnum, & idem {igmficant Gummi .

Matthiolo relpondemus. inAntidoto, cx cexc. lib, 2. deAncido.
paulo ance cicaci , recipicur Gummi, & liquor, & in Theriaca eciam po-
nicur cam gummi, c].uam iuccus Acanchinus, ieu Acacir^ : & Androma-
chus cum voluit Gummi Aixiz. }enax gummt . Democraces vero {Impli-
cem Gummi nomen poiuiciquum iliccum voluic Andromachus lcripfic.

Alifce atram Lcrimam ^tliy quam §fina remittit .
ille vero , qui apud Galenum etiam Theria^am dclcripiit Hexamecro
carmine , ftc ait . ,

zAtque Pareionium fundit quem Spina liquorem.

Qui Poeta: videntur quidem velle lacrymam per fe manantem , fi
{Implia verba ellent accipienda : ied Poetis , carmmumq. commodita-
ti aliquid eft condonandum. vnde illis conceditur nomine vti lacrim^,
pro lucco , & fundere , pro exprimere . Hmc Matchiolus deccpcus ,
audlorem imagmacus voIuiflTe gummam acram , feu Cyaneam, vc vox
Gr^ca fonac . deccpcus eftmagis Oddus rccipiendum m Thcriaca hoc
loco gummi non Acacia; luccum opinacus . Nam dubia fubftulere cum
Andromachus iunior, & Galenus foluca oracione fcribences Acaciam .
tum Democrates fic canens .

Acacite Juccus tiim humens titm bonus.
tum denique quia vtrumque rccipitur cam gummi, quam fuccus Aca-
cia: , vt fupra patuit • fed non mn-um dodlos viros cecidille , opinatos
gummi enc intelligendum hoc loco, quia lacrymam dixic, quam fun-
ditfpina,&: KVAva-rof colore . fuccus veroneque eftlacryma, nequcper
fe fundicur, fed exprimitur , neque Cyaneum colorem habcc . Ac gum-

mi

Horti Farnefiani .

21

mi ipfuni Flmuis ellc Colore Glauco . tclhitur, qui non mukuni a cyanco
dillac^ h Platoni crcciimus , c]ui docuit >A*yxoV UKytifou, ly MvKtC- prxccrca_)
Mcdicis yK<tUti>iM dicicur vitium oculorum , quum ca-ruleo colorc cxal-
bido iunc , icaque ii huius coloris debcc cflc Gummi Acaci.T,idcll: Glau-
ci,&: Cyanci diluci,non finc racionc caliccr icnfcrc Audiorcs didirdcbcc
cciam Gummi cllc vicrca lucidicacc , & craniparcncia pra:dicum , vc fic
optimum . Proximum efi Candtdum , inquic Diofcoridcs , lciliccc fccun-
dumlocumiiabccpo(ULibcan-uleum,&hoc inccllcxic Crico apud Ga-
lenum $. dc comp. m. 2. loc. cap.7. ad pruricum facici : necnon Accius
ferm. 1 5 . cap 1 14. fxpe pcr Gummt album. (cd dc med.par.fac.ad fol.iy,
Gumrni (inquic) partem ntgram faffo eltxam exhbe Jub Itngua continendam ,
ac deuorandam : ad ffmitrh entm (angmntSy ^ tujjimgummt nigra pars <x>ehe-
mtnter facit . Acquc hoc loco quid mcelUgac per parcem nigram non ca-
pio, nid forcc volucric corcicem nigrumarboris Gummi adhcerencem :
corcex cnim niger in y£<^ypco cil , 6<: ailrmgencis cum toca arbore qua-
licacis, ideo ad (pucum ianguinis apcus. An vero inceilexic Gummi
vilulacum , ica vc voiucric Gummipartem ntgram eltxam. fcu ajjam . pcr (e
quidcm no alccri rei miitam. pafo txhtbertjttb lingua continendam? Vltior
nc cmm mgrcfcic . ncc abiurdum cfTcc accipere luccum nigrum,qui vci
ailringcns (pucui languinis erits apcus , &: ad idem a DiolcoridQ C(Mii-
mendatur, ied cxprcfla. vox Qummi vim in contrarium facic .. "^ -. ■ '
AtqueinTheriaca AndrcmiachiCyancumColorem iiicco exprefro
conucnirc magis voluit Sccllic>Ia, cui mmime.aircnciripofrum , vc , qui
lcgcrim apudDiofcoridem, eligacur 79 »/>»>* Sy^ipfot.modtcerufus ^ &Pli-
nius Galacicam Acaciam nigernmam , vel valde rufam improbac , lau-
dac Purpurcam , (§^ Leucopheam. , c^u.i color pocell dici fubcaruleus , auc
cincrcus, (cu albo fufcus, qui Glaucus eciam ell: . dixic eciam Diofcori-
des fuccum hunc exprcflum Nigrum ( (iihiv aic ipfe ) ex matwro femine .
ftib njum ( vsnx/Vpoi' ) ex njiridi . Non quidcm , quod omnino fic acer , &
niger , led quodaramodo cccruleus, cyaneus, cum obfcuricace,& leuco-
pheus, icu non omnino obfcurus : qui auccm penicus niger elf , vel cxo-
lccus, vcl Capadocicus ludicacur : cercum aucem cfTe debec pro Theria-
ca Andromachum voluifTc Acacix fiiccum ex macuris filiquis expref-
fum, qui fubnigcr, & cyancus eit . Heras vero in Diacodio,prouc rcfcrc
Galenus 9. de comp. mcd. loc. cap.2. tAcaciam rufam clegic . & Galenus
3 . de mcd. fac. parab. S 4 . nccnon Mefues in Diacodio Acaciam rubram
pofucre, qui omnes ccrtum apud mc eff , fuccum ex immatuns filiquis
voluiflcjVti magis ailrictoriu, itaq; Stelliol? dicimus,cum probctur ma-
gis Acacia rufa,quam nigra,&: cyanca, pociorem efle eligenda,& Poecae
vcrba inccrprccanda de cleClionc opcimoru fimplicium,non decerioru.

" Sed

Gummi nj..
grum.

Quis fit co-
lor lucQi A-
cacix.

Gummi ver-
miculai.um .

Quid hcry-
ma fit apud
Theophralt.

-o-) iH ?i;)^.

Gumma ex
vale guid.

De iucco
Acaciae •

Colkaio.

22

Rariores planra^

' Sed dkes Gummi Ac.icicr a Pliiiio l^ermt^uUtum , a Dioicondc-'
To iTXKAHKefiXiV dicitur . & MarcclKisEmpiricus G ummi <iAcanthinum (in-
quic ) quodex Vermiculis^ qu£ tllic funt ^'eritm docetur . ac vulgare Gummi
minime Vermiculorum ipecicm , nguramq. exhibetrfciendum igirur
non omne Acacis Gummi vermiculorum forma manare , nec omne_j
tale gummi Diofcoridcm , Pliniumc]. dixilTe vermiculatum ^ fed huiul-
modi ciTe pr^ifantius: cit enim .iliud candidum, aliud fordidtim , e^* refj-
nofum ( forte renna: miltionc) aliud Croceum, quale,vt plurimum ad noi
deuehitur . atque in y^gypto, vt teiiis eil Alpinus , pauciifmia Gumma
manat vermiculari f"orma . Cum autem Aetius m Theriaca: defcnptio-
ne adnotauic GtitHmi <-oerrritculatum . ceniuic Marantha voluille Gummi
Tragacanch^ , quod vermis figura cernitur : fed minime dubium eil ,
ipfum voluiife Acacix gummi optimum , non Tragacantham . ideo
tempus non ceram in confucanda erronea hac Maranthci? opmione . &
ad alixis Mactliioli, &: iequaciumrationes de Gummi Arabico,an fic
Acacix'. iam refpdnflVffl fuit in ApoIIine pharmacopco a Franciico Ale-
xandri Vercellenfi , & piuribiis, & nimis etiam acricer , ob id his de re-
li6lis ad alia tranieama fcriptoribas minus animaduerfa .
' Dilucidandus nunc clf Theophrafti iocus . 5). de Hiff . Plant. cap. i .
Humor ( inc}A.iic ) ^uthufJldm etiam in lacrimx modum gtgnttur , ■x// Ahieti ,
Pinoy Terehtntho , Larid, Ptceif, oAmigdaU , Cerafo , ?rt4no , luwpcro^ Vhno ,.
Spinte Aegjptta . nam ea quot^^frt guri^imamy yerum nm ex cortice, fed ex "V&fe.
Hic Theophraifus lacrima; nomine tafn^Gummas, quam Refinas vulc.
fed illud ferre gummam ex Vafe difficulcacem facic: nam Spinam Aegy-
ptiam, nullus ceilacus ell:, lacrymam in vefica ferre , nonaucem ex cor-
tice, vc liic Theophrailus aifcrere videtur, immo concranum alibi de--"
cadem loquens poiuic his verbis : Manat turn Arbore fercttffa , tum fbonte:
fine nj]la fijfura . Ego (vc breuicer me expediam) fiim in fcntcncia illud ,
ferregummam ex vafe, non Spina: AegypticE i fed antecedenti Vlmo
eile referendQm,quam certum eif in veiiculis,non ex cortice C;ummam
ferfe, leu potius refinofum quendam liquorem,& maniieitum hoc
cciam efl, quia dixic Theophr.iilus . 'iV^w ea quoque, rcferens ad antece-
dentem ; nec icripht Nam h<ec quoque, ici\ici:z vltimo numcraca, vel dici
feoffet pro vafc lignum volu illc, concra diiimguens a cortice .
-'' nrandem de Acacia: fucco difputandum eil , qui valde defideratur a
Medicis,& Pharmacopeispro conficienda pra:rtantiflima illa Antidoto
dicla Thcriaca . Artihcium habemus ex Plinio I1b.z4.cap. iz.CoUigitttr
( inquit) aAmumno^ ante coUtBiim, nimio '■validus ^jpijfatur (itcctisexfollicutis
aqua calefii perftfis , mox in ptla tufis exprimitur organis , tunc denfatur in
Sole ,mortarijs in paftillos . fit^ ex fdij s mtnus eficax . Diofcorides etiam

fcripfit

Horci Farnefiani.

25

lcripiic. "Ni^er ex maturo fenime^fubrujus ex ■vmdi^altqut exprtmunt ex folijs^
(Sr femirie Juccum . Lgo ab his Au6loribus cciotlus Acacix luccum ex
nollrarum plantajrum vindibus /ilicjuis mcnfcAugullo cxcrahcrc ag-
grcniis fum : icaqi mcilos minucim f-olUculos, 6c in Morcano bcnc con-
cuios n) mulca acjua infli{], &: pcr cruluum mfuia mancrc placuic , iiic-
cum dcindc cxprcllum, c|ui ladlcus vidcbacur, ad Solcm cxiccari cfVeci:
(iccus autcm pnmo rufus apparuit , dcmde malla nigra : fcd ii Vurum
tcnuiccr ipib illinicum,ad lumcn aipicicur,ruiTis apparet. iunc autcm 4.
iam clapiianni ab ilHus confedbionc , & Viicic^uahcaccs habec non
fucci concrcci, manuducitur, cflormatur in piramidalem , vel aham fi-
guram , potl: paucas horas iubfidct,^: demiccitur , led Borea flante du-
rior eil, Auilro moHior .Sapore eil potius acri,quam adftringqnti^cum
paucula c|uadam Acidicace, &; temporis prQgreflii eciam in ore fencicur
dulccdo c[ua:dam : itaq; apparct cfTe valde Hecerogeneus , & veluci mi-
icela qu.xdam plurium iaporum dulcis, acris, acidi, & ailringencis, nec
non eciam amariufcuh, vc fepe acccntc deguflando percepimus .

Dc fiicco ctiam fcripfit Diofcorides, vt vertic Ruelhus interprcs. La-
uatur Oiulorum medicamer.tis, trito in aqua^ mox effufo,quodconcreuerat, donec
pura extet aqua, ^ ita cogiturin pafitUos. Galenus autcm 6. de fimp.mcd.
tac. Lotus (inquit ) (Sy imbecil/ior, O^ mmus mcrdax reddttur , n^tpote acnmo-
niam quandam m Uuatione deponem . Scd cjua^rcc ahquis,quomodo lauan-
tur fucci , fi coci aqua foluuncur , hquancur , & immifcencur ? Vnde fi
huiufmodi fuccos concrccos , & ficcacos , icerum cocos aqua folueris , &
hquaueris . ex his fi parcem aqua: auferes i abilralies eciam parcem fucci
hquati \ fi quid fubfidit efl, vel arenofum, vel ahenum . & hac de caufa
lauatur cx Diofcoride, & Phnio Aloes fiiccus, vnde aiunc . Lauatur , o;/
quod fit arenojijfmum , tanquam inutile fubjidat , (^ leu^ , ac pinguifjimum
affumatur. an ne contrario modo in Acacia eric accipiendum,quod fub-
fidcc ? fcd quid fubfidec ? non nifi pars arenofa, terrea,& excrementofa
commilla, non fuccus hquatus : tamcn Galenus lauac,vc cenuiorem par-
tcm,& acnorem feparet . Etfane ( inquit ) conieSiura efi non ej?ejimilare ,
'veritm quafdam tnjeje dtfjftrfas haberepartes tenues , O* caltdas.^ qu<t in ipja
ahlutione fegreqentur^efloque O* hoctertij ordinis exitcantium , (^ fecundi re~
frigeranttum, •■vbi quidem clotum fuerit^ il/otum '■veroprtmi . Mefues alia ra-
tionc, & aho finc lauafTc videtur Aloen, ac Diofcondes : fiquidem fcri-
fic : /« tAloe quidem loto minoratur Jolutio, ^ addttur^ 'z/t ft fiomAchi confor-
tariuum . in noh toto '^ero efl e contrario . Ego mcnce afTequi nonpofrunu
(qux apud Galenum cfl: coniedtura ) vim hanc lotura» Acaciac, & Aloes.
Nam ahud cfl lauarc lapidem Armenum , vcl lazuU , qui graues fiint,
aliud fuccum in aqua hquabilem : miror equidem ab ahquo no di(ftum

lauan-

Noftn Aca-

Ci<i: 1UCCU5.

Lauatio fuc-
ci Acaciae ex
Diofcoride .

Di/Hculcaf
de locione
ruccorum.

QuzTC lanen
cur iiicci .

Qu^fitumde
locione fuc-
corum.

Apud Mefue
lotio proim
bibitione.

Spuma con-
creta iii lo-
tione Acaci£

Quiseffeftus
loturjc Aca

cise.

24

Rariores Plantae

lauandum Vinum, Acecum, vel Aquam Aqua .Ego aucem lcio doctos
alicjuocj cum fcribunc Aloem locam velle depuracam , & a (ordibus fe -
paracam, vel fimplicis aqua: miitionc, & colacura per pannum, vel fub-
fidencia . Succocrina ver6,c|uia puriffima,locione non egec ; acque idem
imaginor debere dici de Acacia. Si quis vcro percinax in Galeni iencen-
tia perire mallec, experiacur dilucionem Acaci^E ipie opere , non conie-
6tura vociferecur . Mence aucem ioluac hoc , fi huiuimodi locio (quam-
uis nec cale nomen vere mereacur ) fuccorum iolucorum aqua , auferrec
parcem Acrimonix,eciam a Scammonio,Opio,Galbano,Melle,Hyucce
lucco, Euphorbio , & alijs fuccis concrecis pars cenuior , & acrior tolli
poflec . Sed fi ab his locura Acrimoniam non demic , cur, «Sc quomodo
Acacia: fucco liquaco ? Sed dicant quicquid vclint alij , cum Aloes , &
Acacia fimilicer in aqua ioluancur , non incelligo in vna iubfidenciam ,
in alcera,quod iupernacac,iumendum . Sane Meiues improprie forcaife,
& interprecum Arbicrio , nomen locionis fumpfic , pro eo Magifterio ,
quod nutritionem dicunc aiij , feu imbibicionem , aliquo decodto , fic
noltri Aromacarijnuncupant Aloemlocam fuccorolarum &c. & Al-
buchafis in Ub. feruicoris promicc^ns modum ablucionis Aloes adex-
pellcndam Acuicacem , docet tantum Aloes imbibicione decod:o Aro-
macum . An Acacia in a(!|ua concrefcic , non Aloes , quod ridicalum ?
Sed Hermolaus verba Dioicoridis cicaca alicer paulo vercic . Lauatur ve-
ro adoculorum <x>tilttate& in aqua tritus effiijo tamdiujuperiore illo, quafifpuma
teBoriOi quamdiu pura fupernatantis aqua ftnceritas conHet. Sed cexcus Dio-

icoridis hic eit . TIkvvhcuS^ juu^ «V t« ef6a.hfAix,a}, 7fi0oiJihov fiiS' V <r*Tef ^^^^to/AiPev f ch-
Tayov cH^if ett KciSii.pov i^KilTeu To.ui^cup y t^gt^ ovTat cLva,KctiJi^a.ViT<u M 7foyj7Kot( . Sed. Ullll-

culcas cli; in diclione r ^W>oy, quam Rucllius, ^w^c^j^trfWfr^r, vercic.
Hermolaus vero pluribus explicare conacur , dicens . Superiore illo quafi
fpumct teBorio, Mihi quidem ( ni fallor) videncur harc incerprecum ver-
ba diuerfa fignilicare : quamuis enim vox st/V*>oi' apud aliquos humor
concretus explicecur , quia tamen haiic fucci concrecionem imaginari
nequeo, aliud quid Dioicoridem voluiife cenieo ; nam concreca,vc plu-
rimum fundum pecunc,vcpoce deniiora,& grauiora . ii incerprecari 110-
bis hanc vocem licebic, vc qua: componatur ex ^\ & «-«'j-of fupcrconcre-
mcntumy [mjiiperpoftumyfupernatans, :it(^uc fipereminens dicemusmanij
■^rciyos r&cconcrementum, &c locum altum denotare volunt . ita cum Hernio-
lao crit elTundenda illa pars, quas inilar ipuma; in conturbato liquore-'
fuperiora petit.. Oribafius id clarius expreiTiffe videcur fcwbcns . Laua-
tur in aqua fttccus identidem confricatus abieSiis ijs , qud in ftmmo concrcue-
rint j donec pura aqua reltnquatur, atque ita in pailillos cogitur . Sed vc calis
locio, diffolucio, ac pauc^ fpums feparacio poiHt vnum caloris gradum

remit-

Horti Farnefiani.

2T

rcmitterc, & rem in primo grnclu trigidam , cfficcrc Fri^cfacientem irL.
lccunciojconiidercnc qiicdo arccncc docStiores , cgo non pcrcipio .

ElTec quxrcndiimdcfubilitutionc lucci Acacia: ■■, nam & Pruncllo-
runi fuccum , lcncilci , nccnon Hypociltidis , 6c cx lumach iiibllicuunt:
quidam , de Vrtionc cciam iplius ad Diolcoridis mcnccm poflcc (ermo
haberi , ied hxc ommicccmus, vc , cjui dc Indica , &c noiba Acacia agi-
mus,dc >£gypcia vero non niii iccundario , & alccrius rationc, icaquo
ex aUjs hxc peci pocerunc , nos auccm pollquam pauca quicdam dc viu
Antiquorum Acacix,qua? ad nollram referri poilcnc brcuicer egerimus
tertia iiibicquencc huius capitis icctione , ipii Capici iinem impo-
ncmus.

De Vfu Acacise Aegjpti^ .

SECTIO TERTIA.

CJujiftioncs
oniill,!:.

SI agere vcUcm dc multipUci vfu , & facultacibus omnium Acacia:
parcium Ugni , frondium , ilorum , ieminum , fucci , gummi , &
ca:ccrarum huius Planca: parcium,.tum in vfu Medico,cum Mechatiico,
nimis longus cflcm , & ici excedcrec noitri inilicuci limices, qui Plancas
potiilimum dcfcribcndas,(Sc pubUcar Uici exhibendas^ailumpiimus. At
ne manca penicus ha:c Acaaa: cradl:acio viderecur,breuiter ex Antiquis
aUqua, ordincperipicuo,^n:pot;mdaiudicaui. 1 • • •■: .:^i.

Ligm '-ujus ex Theophralto patec cum ait :^TeSits idoneActditur . deirn
de fubdic . alba imbectllis, /acile^i ptttrefcens , nt^ra robusiior , attjue incorrt^-
ptayob td in NauiumfabriCA ad coslasj^-vintrisq; compagines ea <-vtt*ntur ,q^o^
confirmauiceciamPUniusiib. 1 3. cap.9. ied noiiciiireticendumdeviii
iilius Arbons, quodrcferr P.Bellonius Ub.2.0.bier.cap.6 6. cum narrac
ea , qus m Monce Synai viderat, vbi mulcas Acacia: itirpes inuenerac .
lam difcejjuros ( inquit ) Caioiert haculis donarunt ohlongts , teretibus , UutgU'
tts y ^ fxtis grauthus , (juos ex eadem ^Arbore reuulfos aiebanty ex <^ua Mofs
<T/irga confecia erat , i]'ia percujfo faxo^quam flijs Ifrael eiicuit. & ex Acacis
arbore iibi viiLim elTc icripfit .

At dcfclijslignoyf^ ramults videntur loquuti Dioicorides,Oribaiius ,
& Accius quum icribunt . Spime decocium filutos artusfotu comrntttit . Al-
pinus ha:c retuUcde viii apud Aegypcios. tAdeos , qut cx quacumque causa
arttculos debiles habent,fome»tutn , ex ijfdem omnihus paratum pro pr^fentaneo
auxtlto habent , neque tmmerito , cum tAcacia prdtualtdtfima adfiringendt i/i
prxdita fit , Omnes eius fomento '^tuntur ad defendendas articulos ab humorum

Vfas ligni
Acaciz Ae-
gyptix.-

Moyfis Vir-
ga crac ex
Acacia.

Vircs folin-
rU) & ramo-
rum Acacik
Atg\pti3E.

Ad articulos
roborandoj.

i

c

lecur-

1

Ad poda-
gram.

Ad pudu-
las Galli-
cas.
Ad Acores.

Folia pro
paflu ani-
maiium ,

Flos pro
Coronij.

Advteriin ^
commocLu
vacuacio-
ncs.

Adaluifla-
lione*.

Siliqux ad
coria per-
ficienda ,
Call* vicc.

Gummi vi-
rcs.

25

Rariores Planr^

decurfu 4 atque uon minHs in ijjdem tumefaEifs , atque inflammaiis , pr^efertim
in principio, dum humores adhuc m curflf exifiunt . Hmcq, vfus ad podagricos
dolores fretjuentiflimus efi , maximamq. v.m habet Acacia , "vt apoda^rtcis in-
.curfious homines prnejermt, '^on dfjunt , qui ad ea rfialanon modo foris fo-
menti , >z'elbatnei modo zAcacia '■vtumur , veritm etiam fucci modicum per os
ft4ynert ante Jlnxionis tempus per aliquot dies conjuefcunt , '-vt tpft interna 0//««
angttnioresfaSi<eminuscurfuihuworumpareant . deindeaic. muUosmuire-
center d podagra tentatos, njfu ajfduo ^Acaci^ plane conualuifle . qui fingults
dtebus per horam admtnus pedes in deco5ium tAcacia caiidum detinebant , eoq.
fomentabantur , pedefq. abflerfos iinimento exfucco Acaci<e, opobalfamo , acetoq.
parato , etiam inungebant . paulo poft fiibdit ; decoEio etiam njtuntur , ad
exiccandas pufiulas omnes , prafcrtimq. Gallicas , fed decoBum parant etiam
cum modtco ligni Cuaiaci , in pueris etiam adacores in capite orienteSf (^ de-
(oEto , €>* puluerevtuntur . efculentus eciam foliorum vfus ariimalibus eft
vt narrat Bellonius. IncoU (inquiens) eius ramos longis perttcis flagellantj vt
Jolta decutiant d pecore deuoranda ,

Ai Acfloribus nihil Diofcorides, nihil Galenus , vnde inferri poteft
rn Mcdicina vium non ibrciri . ac Theophraftus Flos O* pulcher afpeSiu,
njt coronas ex eo facerent , O* medicamentis perutilis, qua de caufa colligt d mc
dicis folet . & PHnius . flos &* coronis tucftndws , O medicamentis <-vttlis . (ed
in Coronis eius vfum ex Atheneo iam confticit,appellante . Coronasfem-
perftorentes . ied ex rarais contorcis coronas efFormat , qui coronis certe
inuciles non dempcis aculeis . &HermolausinCorollario cap. 141. &
1 6 y . Tindiajas , & Abylasas in i£gypto appellacas fuiife fcripfit . Alpi-
nus autcm \\xz nobis ihdicauit . dn ijs mulimbus, qua OJtert immodtcas pa-
tiuntur '-vacuationes , clyflertbus eXiAcaci,e foliorum , forumque decoBo para-
tis , in rvterum inietHs 'X^tuntur . . At^q etiam Jucco puluerizato , pradtSIo cum
diCoSa dijSoluto , atque immifjo . in alut fluxtontbus eodem modo tum clyfleres
frequentant , tum per os Jttccum ffliciter exhibent . Adanum , 'z^terumq. foras
proctdentem fucco dijfoluio cumJoliorum,florumq. decoSioy nthil habern pr^fian~
tihsj acjrequenttus quo '■vtantur . Sed ex iloribus funuiflima aqua deililla-
tona ane clici poteil ad multos vius magnifacienda .
' At pauca eciam de folUculorum Jemtnumq. Viu erunt tradenda . ex
his exprimitur fuccus , quamuis etiam ex folijs , fed minus cfEcax . at
per ie filiquas ad coria pcriicienda gallg ,vfu , icribic Hermolaus ,ied a
Theophraito deiumpfit afferc:.cc . /r«<^» incoU coria perflctunt 'vic^gal-
U. VliniusaMzemeAdcoriaperficienda femtneprogaUan^tuntur.

De Gummt Dioicoridcs haec admonuic . Cucts meatusobfiruit, 0" me-
dtcamentorum , quibus admijcetur, acrtmoniam habetat : ambujlis ex ouo tilt-'
$um , pufiulas nonpatitur erumpere.

Tan-

Hoi ti Farncfiani .

37

r ander.i cie lucco rctcrc Diolcoridcs . P^is ci adfj>:IJundnm , rejti^iran-
d^rKCj. ejhcax . Succus ocidorum tncdicumcntts '-utilis: '■Tjalet ad iane>n Juirumy
vlcoa nu<t jerputit , pcrn:one.< , ptery-^ta , ^ orts ^lcera : proctdentes ocuios
repr:t.'iit: rnerifium alundantiAm Jisiit . proctdiiam njiduam cuhilet :citum
ahium fnpprtmit , atit potus , auc fubicr tnditus , capillos derji^rat . G>i!c-
nus autem hcrc protiilit . Acacix , (^ pl.sma tpja accrha eii , g^ fru.ctus,
ZT fuccus y qut lotus nttrdem , ts> imb:a!hor , (^ minus mordax redditur ,
'ftpote Acrtmor/tat?i quiindam ptrlotioncm dcpoucns . Porro ji parti ahcui
Jantetlliaatw y protinuseam , ^ ficciorem , d^ contraElam ejjiciet , nuiUm
quidit/i calons Jnjum inuchens , Jcd nec Jirigons admodum ijalentem . ''vn-
de consiat AicdicAmen id ejfe frigidum , <gj- terrojum , tmmijla quadam
ertam elsentta aquea. (S' fane conieciura ri? , non ejfe fimilare y Verum
q-.iafdam tn fje dijperjas habere parte.< tefuies , C^ calidas , qua in ipja
ahlutione fecre^entur . Efioque <(5r hoc tertij ordinis exiccantium , O* fecuu'
dt rejrt^erantium y njhi quidem elotum Jtterit , lUotum <-vero prtmi . Tan-
dcm atrcrcmus , qux Acaci.rytgyprix vltunus lcriptor Profpcr Alpi-
nus nobis rcliquit lcnbens . x^^e^yptij aAcaci<e arbcrts njtttntur f-.cco y
ex filiquts imrKatuTis exprcjso , T-f/ cttam ex florihus , folijs , ^cl ex frtt-
Elihus ettam . Succi huius '•vfus apud eos frequentiffmus efi ad oculos ro~
borandos , atque ab tnjtammationihns , qu^ibi Junt frequentijjln<t , tucn-
dos : ad oris , auuumcjue omma '-vlcera .. nec non ad luhiortim Jijsuras ».
ad dentes coUabentes roboratidos , atqxe frmandos.<Succo tn pttluerem re-
daclo , posi ab/utioucw ex decoffo ctufdcm fucct , '^el foltorum , <-vcl JIo'
rum parato, faciim , '-vtuntur fupra ^in<riuas afperjo ^ ac eo denttbus co»-
fricatis . San^utnef/t ^puentibus dracmAm fingulo maae altquo Iiquore dif-
foiutam , patiindam offtrunt , mirafque ad quamcumque fatigiiUiis Jiuxio-
netn firmandam Jempcr r^tres habuijje apud eos cogmium esi . £go yi-
pifjime hoc JoLo auxtlio niultas muiieres , ab tmmodico rvtert projluuio pene
morruas- riutxtffi , acjue Jatuitas fuife certo Jcto . DcinJe paulo poll
lubciit: . Wo» delunc , qui ad podafntcos doLres , O* articulorum afjecius
n(tn modo fori.i f^menti , '-vel hainci modo acacia 'i/tuntur , i/erum ctiam
fucet modicum per os fumne- antefluxtonts tempus pef aitquot dics confue-
fcunt , njt ipfii wternx nji^ an^uJitores Jatix mi/nts curjui humorum pa-
reant . tAiiqm , etram ex fttcco vAcaci^ , atque aceto itntmentum parant ,
ad liniendos articuios dcbilitalbs , qi*o June mirifice eas toborant , ac Jit~
mdnt . poftca fcnbict tAd pudendorum , attarumque dchilium partiutn
*rdcera diffkiiia^ Jucci aqua pluri^s loti pulueri^ati '■vjusefi tiiis famiita-
rtf^mas ,decoci(Ktiam ijtuntur ^ad exiccandas pufiuias omnes , prieferttm'
qtie Oaiiic.tsv ^ hec dcvinbus Acacix aftcrt hbro de plantis^gy-
pti : addcn^ ctiam Cayn Coriarios ad. denigrandas pclles multanx>

C

copiam

Siicci vircs

■JAiJ i^'n«ni_.

Ibcrum.
'Ad vlccra_.
Ilcrpcntu.
' Ad 1'terygia.
Ad oris vl-
cera.

Ad m<"n(ium
.nbtind.riam.

Aluiiin iup-.
prnnit .
Capillosde-
nigrat.

Succus Aca-

ci.t higidu5,
& tcniiuium
par::uin_i.

Siccum fri-
gid. i.grad.

Vfus fucci
ad otulos in
mflammatos

Ad dcnccs .

K^moptoi-
cis.

Vceri proflu-
uio.

Podagrst .

Ad vlccra .

» I

Ad Dinrrh??.
& dilitmc-
riam.

AdVccripro
fluuia .

.-.•5A -'■-••J-

Vli&outL

Ad vlcera fe-
d:s.

ul.v.a .-,;:
ingenuitas

Audioris .

Summa viriii
acacix .

28

Rariores Plantar

copiam illmrce kicci ablumcre, ied 4. lib.de med. Aigypi: c 1 4A1C eciam
de acaciie vfu in ./^gypto loquicur . Pleri<f. ad durrheam , ac dii?av.eriam
corpore prius prohe purgato clysieres adhibevt , e\ decocio fliqnArnm imma-
tttrartiw, fohorum , atque florum acaci<e , in cjuo aiictm quoque duos , -vcl tres
omrum ajfatorum 'Uitellos dijsoluunt , '-vel eofdem tn olco rofaceo, ^el mynhim
(iifsolutos, cum decofio prtedicio mtjcsrtt . yerum quomodocumque clysler ex
acacix fihquis recfKtihus immatuns ^ fvel folijs , ^vel florihus paretur , fem-
per quafcunque fanguims , 'Ziel aliorum loumorum mn naturales fluxiones
cito , ac '•valmttr f/Jht . In <uteri proflsiitijs flrmandis nthtl ibi muitcres ha-
bent prdtiiantii^s, qtto njtmtar . loanncs i^iancinus nohdis Florcntinus Cayri
olim mercaturamjochctter exercens,a,febre contmua^putridafCum diahrrea bilio-
Ja , ajfidua , contahejcere tnceperat , ex qua cum clysiere ex ^Acacide deco^o pa~
rato his tantum <vfus effet , fanatus cli . Cum quidem alui deie^io ionga
tempore copioft . ac crebra perfeueraj^et , eiimque fere ad exitiam duxifiet, •
febrc minime {quamquam ftis mitts cffst)negieBaprobetUiuscorporepur-
■ ^ato , hiiud leuata alui diarrhtea, multis fuHra tent.atts remedijs , conff-
iiii , '-L>t clyficre ex decocio immaturarurn acaci^e fliquarum , foliorum ,
ac florum recenttum parato , ■■vteretur, ex qtio bis adhibito , fic tlUus aluus
cohibtta , atqtte adjirtBa f^iit , <z>t ne dum flatus poii hac per anum exire
potuerint . ^^ti quidem no£ie fquentt ir.tus retemi , indextroque hypocon-
drio coiiecii 3 flptum tranjuerjum rvaiide comprimentes , /jomin.m fire Juf
focarunt . ^uo fymptomate nonnuliis admons cum igne cucurbttults , fla-
tj?n ieuattis e/i . Aetius:{ermoiie primo iic icripdc. Spina Aegypita ,ex
qua acacta priCparatur , adsiringendi , ac flceandi i^-tm habet , quare (^
fliuxui miiltebrt prodefi , & '-cjlccya fdis infufflata ad cicatricem pcrducit ,

Echa^cdeviu, & viribus acacia: adnocalle flt iatis, ex anticjuo-
rum , ac reccntiorum icripcis ,-nulla noilra experientia .,, Nam , vt.
verum fatear,<;um a chimica arte paratis pharmacis in agendo plu-
rimum cuinci, iuperari, & prjccelU rudia , iimphcja , impura, ac
impra:parata , racione , & longa experientia nouerim , non potui
mihi periuadere, vt derehclis rcmedijs aUquotmeis fidehillmis , &
ipagiricc pr.Tparatis^ in vium traherem .acacia: iimpiiccm iuccuni_.
( quamuis £^plurimis , vc ex didis conilac,:CQmmcndatum) , bc a
mc ex noii;ra--Indica acacia alic|uocies ■ confe6tum , . cjuam Aegy-
ptia: ;rquiualeh£em iudico . Nam , vt mentem m^am omnmoape-
riam , cauiamque-didrorum aiferam , ne neghgentiam lianc rnihi yi-
tio vertat ahqais-: laudari c).uidem iummc legO:.-.acat;i'a; iufccum i»
afiringendo . ad menfium abundanttam fiflendam . ad citam aluttm fttp-
prtmehdam . ad ons- ylcera. ad vlcera pudendorum , ^, .alta Jerpentta ,
maiignay «y' ccnturitacja . .ad dentes coiUbentes frmandos , &" rohorafid->s.

> - Verum |

Horti Farnefiani .

29

V'cru.in cgo ( abdc iadantia) cum habe.ira ad hxc cadcm , cHica-
ciirim.i mcdicamcnu, cju.v cico, tuto,&; blande id cflficiunc , &; adco
rojlici, profpcro , ccrtoquc cfteclu , vc icqualia vix m orbc rcpc-
riri poHe ccnlcam , iupcriora nunquam , incpce agcrcm , li ipds rcpofr-
cis,alia t]uxrcrcm,&: cxhibcrcm(vc mihi pcrluJldco) longc muahdiora.
• Primo auccm Sangumem e nartbus rnanantem quacunque cx cauia,
maximo mipctu , &copia, Icu qucmhbcc copiolilllmum , & nnpc-
taodihmum lan^uniis narium Buorcm J^mta Effentta tAldma ui^
manu pofita ad vnciam lemis , &: nanbus accracta , mirabilc crc-
dicu, Itacim (upprnnic, Ilacmi comprimic , illicoquc allrmgic , &
ccllarc £icic .cuius rci tclles potcrunc cllc mulci nobihllimi viri ,qui
copiolllhmi laucc aluncur m Magnifica Illulb . Dom. mei Aula , ahjq.
plurn-m, qui auxihum pecicum ad nos accedunc . icaq. cxperiencia ipla
iudice,meam quincam cllenciam omnibus medicamencis , qu^ ad Na-
rium H.imorragiam commendancur priire , &c ea pra:ccllcrc iam no-
cum :ncc mirum, quia luaccnuicacc , &: depuraca cHcncia ob Ipagyri-
cam privparaciontm cll fummce adbiuicacis penccracionis, vclocicacis, ac
quod lummum ci\ nuHius pcriculi , &: nocumcnci, cici, facihs, &:iu-
cundi vius . hinc bdum, vc mea Quinca elTcncia conccncus in huiut-
modi profluuijs acaciam cxpcrin non hbucric .

Secundo aAd tnuherum mensirualem alundantifftmum fluxum laudanc
.quidcm acaciam Anciqui , &: Alpinus ad Cajhim cxcoUic. mulcum
pra:llare poflecredo, Icd maiorcm hdcm {\2bc0 Liquon ti erculeo inco
olcagmex f:orm.r,qucm pra:bcf e lolco in vino, vel aho hquoreconfe-
renci, ad guccasicx, vel ocbd mane pcrcrcs, vcl quacuor vices . Huius
auccm vcilicaccm, &: confcrenciam vcrbis exphcare nequeoi curaui
•cnim ab omnibus medicis dcrcliclas muherc^ ob acroccs lanfiuinis flu-
xus, & qui pcr pluics menics , &: annos quandoq. pcrduraucranc,acquc
rarcicularcs quafdam curationcs adnocarc pollcm,&curacas nominare.
lad £v Mcdicis domcilicislUurir. 1'rnicipis, & Card.mci,&; pTcrilq.l^o-
mams, ncc non nobihiiimis auhcis omnibus notx lam lunt huiuimotii
phirimx curatioiics ^ Hinc cll , vt mulci prxclarillimi i<.omani Mcdici,
ob clara experimcnta, ad hunc efFccl:um hquorcm mcum ica commcn-
dcnt:vt cogar intiiiicis argiis huius copiam I^piiiime facerc. & intcr hos
honoris gratia mihi rcfcrcndus cric lllull.&: txceU. D.P. Callellus Mc-
dicus Rom.Iua Iingulari erud.6c fimpliciii,&: chimica: Icientiain Vrbe
iiocus, qui aliquocies luis a:gris nollra pr^fcribit mcdicamcnta , hic nu-
pcr tcl-tacus ellie conuocacii ad egra quanda,que pcr annu hoc fluxu sa-
guinoieto crac dctcca,&: candc moricntc,na quocicfciiq.mingcbac(c]uod
lcpc accidcbac)mucula saguinc rcplebac,& a multis pi-^ceUccibusfuerac

curaca

Mirarcme-
di.jauctons.

Ad faiipuinc
e nanbus mi
rc valet no-
ItraQ. tUl-n.

lAdmuliebrcs
jfluxusnofter
iliquorHercu
jleus cll opa
mu5.

Teflimoniii
Pctn CafteL
Mediti Eru-
ditiir. &; cla-
rillinii.

40

Rariorcs Plantcr

Immenra be-
nienitaslllu-
fl:-.ir. Card.
I-arne/ij.

Hifioria_,
curaci abaf-
tcdu Hypo-
coiidriaco .

Diarrhca;,&
Hx-moptoi-
cis damtis.
QE.Corall.

Libcraliras
IIlulL Card.
Fariie/i;.

Aqtsa l)cne-
didla Aldina
ad oris vlce-
ra.

Ad vlccr.T_j
pracipitati
plura gcnera

CLirata Mediciv, -teitatus ell: (inquam ) uigenue , hic clariliimus vir ,
praifcripto a (e iblo liquore hoc rneo, paucis diebus, /cihcet Cex vicibus,
mirabihter conuahiine,6c omnino ianatam hiinc, prarter omnium opi-
nionem . Illullnfs. autem Dominus meus , pro iua mdicibih benio-ni-
tate , & hberahtate, explrefsc mihi iuliit, vt nulh parcens fumptui, qui-
bufcUnq. rrgentibus ipium ne dcnegem , &: gratis . ( vt ca^tera aha chi-
mica , cjtix Principis mei humanilsimi fumptibus paraj:a,doaarc quori-
dic foleo) fed racendum neutiqiiam mihi eit,]iunc ipfum hquorem pcr-
bellc obitructiones viicerum toHere , vndQ hoc curaui ab ailedru Hy-
pocondriaco Dodiifs. ac Reucrcndifs. virum, (qui nunc Cardinahsam-
phisimus,-& viuens elt^nomenautem obleruanthr gratia nuncreticco)
qui ahquotics benigne fafliis ei\ , ied ab hoc folo liquore vitarecepifTe.

Terrio, ad ahii profluuia acaciam Inudari, qui fuperiora legit,cert6
fcict , hac autem vti , mihi riun(|uam fuit neccfle ; nam Ad alm fiuxus
ejUQsbbet ■■, ad fdnguims iputnm Gi> venas m peEIore rupta.i j atque ad fin^umis
rntEimn exhibere foleo prctiofiisimam ^intam tjpntiam Coratitorum
cum faccharo in Mamilchnili formam redadtam , & mane ieiunis ro-
tulam vnam per tres, vcl Guatuor vices. qui nouit vircs crudi coral-
h in iluxionibus {liiendis , qui etiam fiouit vim pr^parationum chimi-
carum , hitebiciir , 6c noicet optimc Corallorum ^mtam ejfentiam ( non
quamhbet quidem, led cxadte paratam, vt mea eit) vim maximani ha-
bere ad has fluxiones fiilendas • ied experientia cerciisima , & infinids
probata,&c»oniirmata particuhiribus obferuatipnibus , & fanationi-
bus id notiim fecit tam do6Vis Medicis, & Chirurgis , quam inerudi-
ta: plcbi i- itavtin maxima copia parare hanc cogar egentibus diitri-
buendam , iuffu cnim Domini^mei clementilsimi, quibufcumquti^
( Medicorum ordine ) pcccntibus dono exhibetur . ob id quohbet an--
nocadus vnus corahorum , qui pendet circitcr hb. 500, ex Infula_.
Ponti ( qi^r iub Dominio Illullr. & Reu. Odoardi nunc Card.Farnefij
iacet,vbi optimi coralli copiose expiicantur)ad me apportatur ad hanc
tantum Q. F-. pro iluxibus coniiciendam . fed de coraliis plurima audi-
tu digna in cpiitohs reteram .

Quarto. eyld orist/ccra (vt iupra rctuh) laudant acaciam Diofcorid.&
Aipimis.-vtor ego eAfjuabencdiEia mea,qua: abomnibus ca vtentibus be-
nedicitur,quia inirabiliter fanat qugcumq.oris vlcera,& fine vllo peni-
tus(ih qtio cofillit huius aqu^ pr^-ilatia) doloris, vel mordicationis seiii.

Quinto,aGAciaiupra legiili a Dioi.Actio,Alpino,siime c6mendari<!i(!i
rlccra pudendcrum, ^ aliaferpentia. At his in ailevtit>us conceisu nunc ell
anud omnes noilros Ghyrurgos nil Pr>«a^;mfo.preh;aLiLis,quia cit6,tui:6,
& iucUndc,icu iine dolore auxilium aHcrat^ied reclc eit pra:parandum

alioqui

• I

Horti Farncfiani .

5*

nliocjLii pr.xdidlas bonas,(]ualitpccs minime forcuur . ob amicos igicar
plurmios chyrurgos priparare fbleo plurium gcncrum , &: coloruiTL.
prxcipitacaj rubri,lucei, cincrci, albi, ad iUudcndosinfirmos, qux
omnia finc vllo doloris leniix agimc .

Exhispaccac caufa ob cjuam Acaciaminime hucufq. vfus fum ad
mcdicum vlum , cum prxllancillima apud mc habcam chimice para-
ca mcdicamcnca, & non hacc pauca cancummodo enumcraca : led pro-
pc inhnica, cum cnim ncc ocium, nec vala, carbones, Mineralia , Vege-
calia, 6cc. nec fcrui adiucorcs, liberalicatc lllullrifs. Domini mci , mihi
dciinc,nec vlli iumpcui parcacur,quo mmus mitruCliirimam Hcrmcci-
cam officmam mcam icruare queam , non eric mirum fi mulca mulcis
inannis, quibus viuo fub Farncfiana vmbramihi comparauerim , &
compoiucrmi. caceo iuuencucis cempus cum bo.mc. IUuit & Reuercn-
diis. Inico AualoCard. Aragona: olim Domino meo cranfgreirum , &
non inuciliccr iub chimi^ curiofiiUmo, & eruditiiiimo eodem Domino
coniumpcum . Medicamentorum aucem a me cnumeracorum Enclie-
riam , Mcchodum , & procclTum non ell hic apcus docendi vifus locus,
alias Dco concedcnce.

Ad dolorem dcncium etiam acaciam valere anciqui icripferunc. Ega
veram curandi racioncm in meis cpUlolis explicaui .

HYIVC^

Commo-
dicas au-
doris ad
opera chi-
mica.

Auftor vi-
xir quon-
dam la-j
Aula Card.
Aiagonz.

Epiftolz ab
audtore edi

CJC.

I ' ■« I'l I

52

Rariorcs Plant^e

H Y I V C C A C A N E D A N A.

I ;

•_(j. .T.r.b

.■-fs.)^'::/;

- : : 'iiiiii

jStfnuIb" " .. . 03m c
CfilmoQ fTioLu;* ..•.miiii:;:;:,-
- srlDnJI rniiiojLi'-;

c

1 '

' .'"i-./iyr-jr

' •W.i^lUM.yi^MK

Hord Farnefiani.

li

33

\\

DE H YI V CCA

CANEDANA

CAPVT SECVNDVMv

Hiftoria, & Defcriptio Plantae Hyiuccae Canedana?.

SECTIO PRIMA.

V A N T V M dccipiancur iUi , qui de rebus fibi
incognicis verba faciunc, prarcipue in rc Bocanica,
cx huius plancc,qua pra: manibus habemus,exami-
ne, facile conilabit . Mifla nobis elt pianca cx Ca-
nada regione Hyiuccx nomine, quam confercnces
cum Hyiuca,{cu Yuccaab aliquibus delcripca, cam
variac ab ea, quam ij deicripcores inccr le , vc Mo-
nardes , Gomara, Ouiedus, Cardanus, acque Scaliger: icaque ha:-
rcbamus cui magis crededum,vnde nollram Hyiuccam legicimam efle
cerco pronunciare lure dubicaremus (cum eas regiones , vbi fponce , &
laciue nalcicur , & eam colunc) carcis cancum , 6c pcr (omnium videri-
mus) nifi Indi quidam , & alij eciam,qui Hyiuccam in India viderunc ,
& commederunc,noitram alpicicnccs plantam' ccftaci e/Tenc^ipfam legi-
timam c(Te Hyiuccam ex qua panem Indi conficiuc.Quo manifeilc pa-
tet paucam iidem tribucndam ijs , qui Indicas plantas auditu tantunu
deicribunt , vel etiam fi ipias ilU viderinc, Bocanices tamenignari, ine-
pte admodum deicribunt eas. led ad nos.Cene pulcherrima ell planta,
icmper viret, & Aloes modo prope radicem foha emittit, & eius modo
exphcancur (ucceflluce medioquodam veluci cornu abiccdentia , iru
quo etiam Aloes modo imprenfa remanenc vcftida : candem vnicus ,
ncc foliacu? , led ramolus, plurimifq. onullus lloribus e medio infurgic
Caulis Albuco, icu Halluls regix* non dilhmihs . Acque foliorurr^
ordo , ficufquc quamuis Alocs moclo apparcanc , vc fub eodcm gencra-
liiiimo gcnere rcfcrri debcri,videatur ambo: camc quia hsc non crafla
folia,icd macra,tenuiaq. ac loga valdc,ncc non Alocs multo copiofiora
cahq. forma difpolita, vt Hemifphericam figura vifu raram, & pulchra
efforment,pr.Tccrca cum fint ctiam aculeata, no finc ratiohe Excelicns
Dominus Pcti us Cailcllus Bocanicus infignis dicebac pofTc appcUari
Spherjtchantam , fi foliorum figura tantum in plancarum dcnominatio-

Noftra Plin-
ta viriot ab
aliorum Yuc
ca.

Dcfcriptio
foliorum .

D

ne

ef-

Spheracanta
Ipotcrtvocari
Inxc pUnta.

Horti Farnefiani.

K

nc cllcc rclpiciciida . H.rc auucm ipla folia ccmu.i liint, macra, (vn dixi)

dura, lirma, & Indis, Gladioliuc iubllantij: cjuodammodo fimilia, fcii

pocius Palmx ; duos palmos longa limt', & amplius, canalicuLica ctiarrL.

funt adc6,vcin medio icmicirculum Hnganc , & in lummo lcmpcr ma-

gis conuoluca rotundam candcm cftormcnc figuram, in aculcum dcniq.

definunc rocundum , rcL.T:um,folidum , colorcq. fufcum •■, h;uc prarccrcd

propc luum orcus principium paulo crairiora , & vnciam cantum vni-

cam (iint lata, indc itaulatim fcrc vlc| ad mcdieracem latiora fiunt , vfq.

ad trium vnciarum lacicudincm^a mcdio vcro iccrum dccrcfcunc,icd,vc

in tcnifldimum, , tiimq. dcfinant (vc dixi) ccrmincncurq. AcuIcuitl-.

Acqui toliorum margincs ( qux ciufdcm iunt cum Gladioli folijs colo- "

re) lincola ornancur ccnui, lconacaq. Caulis aiitcm prope radiccm ficus,

a quo folia orcum ducunr,crafliciidme per diamccrum 8. vel i o. vncia-

rum ell . Flores Sepccmbri mcnfc apud nos produxerc planca: dux an-

no 1616. quarum vna ficcaca, alcera fiipcrftcs cflprole aradicibus vni-

ca producba (Aloes autcm modo produdio caulc planta toca cmorta eil:)

ncc ffores,caulcmuc per c]uadriennu inicquens produxit.Dcmum anno

1 6io.Noucmb.menic,& toco Dcccmb.florcncc fpcdlauimus.nunc an-

no 1 6 ti. floruic Maio,6c iccru circa mediu Deccmbr. ffores apcriri ca:-

pcrunt, & produxcrc ilores Ianuario,&: Februario. Virgam e mcdio Ha-

Itula^rcgia! modo, cricubicalem,rocundam,lcucm,&rplendcnccm cmi-

fic, coloris totam iangLiinei oblcuri,in imo pollicis crafricudinc , polfea

paulacmi decreicenccm , & in plures ramos definenccm j ramuli pulcre

circumcircacaulcm vclHunt concolorcs , & palmarcs 4. 5. 7. Sc 8- flo-

res iinguli concincntcs , quorum numcrus centcnarium tranfgreditur .

Floris rudimencum , quum paruum cil, & ancequam flos aperiacur , li-

liorum nondum apcrcum florcm a:mulacur ■■, vcrum coloris cil iangui-

nei obicuri , vci caulis , & pediculus , qui vnciam longus eif , floreique

ipfi mulcum intcr ie diilanc . cum auccm flos grandcicic, 6c apcrcioni fe

accmgit rubcdo illa exccrna paulacmi diluicur . Flos ipfe fex conllac fo^

lijs liliorum, Tulipa:, &Friccillaria^modoirribusquidcm cxccrioribus

pars excerna circa dorfum cancum (icilicec qua: in clauio , paruoq. florc

rubcbac mtenic ) in apcrto parum rubet, margincfi:]. lati iunt , 6c can-

didi , (icut &: intcrna pars coca , nec miruis candicanc , niueaq. iunc in-

teriora alia tria folia : in medio triangularis tubus , ( ieu vafculum elf ,

fortc ieminis recepcaculum)oblongus, dilucc viridis, & in iummo delii-

iccns in tres iatiuiculas particulas,liuic circumponuntur quinq. crafla_>

llaminainfummo aliquantulum maiora. Floris poiitus Coronx Im-

rialis , Lili Pcrfici , &: Frittillario: modo dcorium nutat , vnde FritttlU-

riam maiorem nollcr horti cuitos diccbat . ncc flos iife perfedtc vnquam

Flores.

Hsec planta
appcllata Vvi
tellaria ma-

i:>

apcri-

lor.

Dercriprio
jYuccae Mexi
canae.

Gcmara af-
lentitur Mo-
nardo.

Cultura ra-
dicuniYuccg

Conieflura
de Canabe.

36

Rariores Plant^

aperitur, ciehifcunt tamen fuccelliue Hores , & per plures vigent dies,
deinde cadunt marcefcentes, apud nos nulio quidem relidco lemnie , vc
alba Lilia . NuUus penitus flori ineft odor.

Cenfuraaliarum de Hyiucca Relationum.

SECTIO SECVNDA.

NVnc non abs re erit aliorum de Hyiucca ref ° diclatai vt Au-
d:orum varietas , & vanitas eluceat . Nicoiaus Monardes , qui
Indias Proregis Medicus dicitur fuifle in Hiftoria Medicamentorum ex
nouo orbe delatorum , (^uam ex Hiipano in iatinum tranftulit {ermo-
nemCarolusClufiuscap. 53. {cribit negotio amicis dato fe accepilTo
ex S. Dominici Vrbe YiucccX folia , & deicribens huiufmodi plantaai-..
£i? (niquit) heri?a yucca mmcupata quinque , aut fix palmos alta ,/olijs latis,
0* maniis human^ modo expanfls , at<f. tn pptem , at4t oBo lacinias diuifis ,
perpetuo <z>irentihHs , ^ntur in terra probe culta , (^ in fttlcos duBa fragmen'
tis radicis . frutlus ( radicem intelligendam hic interpretatur Clu-
{lus) crajius efl jglomeniltfU, aut magnorum "^aparum modo, cortice extertore
fufco , parte 'x/ero interiore admodum candida , e qua ( cortice adempto ) panem
confictunt, Hec defcriptio diueria videtur a noftra planta, quia tamen ra-.
dices concordare videntur, pofTet quis dicere de fohjs : Monardem non
recle defcnpfifle folia, ea efle diuifa fcribens in aliquotlacinias, cum lint
indiuifa , quamuis poftint dici manus modo expanfa, vt etiam Palm^
fccminar fohamanus figurx aifimilantur.fed nolo vim facere huius ver-
bis , prarfertmi cum idem fentire videatur Francifcus Gomara Hittor.
Gener. cap, 7 i . vbi proumcias S. Martha; dotes defcribens . 2(adice feri-
tur ( inquit ) non femine : dtgeruntur certa Jerte tumuli: deinde tpjtus fttrpts
caules , mi Jolidi » craffi, nodof , ctnereique coloris funt , palmitum modo
pritciduntur , ^ fingult tn ftngulis tumulis , tta reconduntur , ''vt dtmtdia
pars fupra terram exttt : <ijht comprehenderunt , cubitali crafftudine cre-
fiunt : folia habent '^iridia , canabtnis fimiita : fumma Ofero tellure in
radices Gaitcianis Tslapts fimiles conuertuntur . Operofa eji eius fatio , (^
culiura, attamen certa , quandoquidem fruBus in radice confifitt. tAtiutto
Jpatio rnaturttatim confequitur : prdflanttor tamen redditur (ihtennto fub terra
lateat . Si hic dixiffet, folijs efle Cannarum , ideft Harundmum , noii^
Canabisjfortaife cum noftra planta conueniret, nnper Canabem m In-
dia intelligunt Aloem Amcricanam ex qua inibi filum cxtrahi audio ,
& forte funes , & Canapos ? quod verifimiie videtur ; &: noihx planc.t

non

Horti Farnefiani.

}7

non inc6ueniens,vn Ripraallimilauiinus:acciifficillimc apud nos propa-
gacur, neccnulcsfimilicer propagabilcs producici icd tortc radix,&:
imus ilipes iUis in regionibus propagacioni apcus . Cardanus dc liib-
tilicatc lib. i z. Hyiuccam ficdclcribic . Herba finnlii fparto , quod Ca-
nepum 'Tjocamus . Radix tamtn tpfa Carotis /tmilltma ; fed maior : jNtits ta-
mencatidida, extenitf afpera , &* coioris 'vinoft ferme . Gomara in lLia_.
Hilloria ( vc dixi ) a quo lumpdlk Cardanum ccnlco Hyiuccam dcicri-
bic folijs Canapiuis , Cluiius in Annoc. in Monardcm. Canabis vercic ,
Cardanus vcr6(vc paLcc)iparci: qucm ccrcc Scali^cr dc iubcil.excrc. 153.
incpcc acculac . non cnim confundic Gcnillam, &; Sparcum, Cardanus,
j vc tallo illi obijcic Scaliger \ lcd aiia racione forian pcccac pro Canapo
I Gomara:Sparcum proponens . non enim cerc6 icire pollumus , quid
j Gomara incclligat pcr Canapum , ( quod vcrbum funcm apud nos ib-
I nat)an hcrbam cx qua canapi, &: funes in Hiipania iiunt, qua: Spartum
Dioi.eil,an vero Canabem proprie di6lam,quod mihi arridct, cx qua in
Italia Canapcs,& funes c6ficiuncur,vcl deniq.aliud hcrba: genus ex quo
in India Canapcs, & funes conficiancur,vc Alocs Amcrica,&:c. Scaliger
I ipic , ita Hyiuccam deiignac./o/;o efl Sambuci . 'J{adtx human^e coxte com-
\ plet crafsttudtnem . qui quidem longius , quam alij a nollra planca diili-
dec , &,ab alijs omnibus dillencic .

Supeiioribus his allcncicur Conialuusfernandus Ouiedusfummario
Indiarum Occidcnc. c. 0. & lib. 7. Hilt. gencr. c.i. vbi dc Yucca agic.
cui iidem praeftandam cenieo,nam lib. i .c. i . fcribic fe continuo habita-
rc in Vrbc S. Dominici in iniula Spagnola, & lib.4. le dicit cilc Capita-
neum , & Caftellaneum Arcis in Vrbc S. Dominici . in qua Yuccam_.
colunc,& fic loquitur. Planta Yucca Vocata confiat ex vtrgis quihufdam no"
dofjs paulo altiortbus , tt/ mtnorthus Itomirte , crajitte duorum digitorum pauio
ma^ts , '■ve( mtniispro tellurts matort , 'vel rntnort '■vhertaie . duorum efi gene-
rum Yucca : altera imttatur Canabtsfolia^feu manus louman^e apertdt extenfis
digtcis figuram , C^ eadem magnitudtne , canahims ijero folijscraffiara, mato-
raq.funt . ^Uielihet autemfrons 7. Vel ^. ftiunciaSy diutfafcj. pitnSias , (^ mu-
ciones habet : caulis feu fiipes nodofus, <x>t dtxi, e[i , atq. coioris cinertctj , Vel al-
hidi folia ipfa 'z/aide 'z^trtdta, puichra , (^ vifut grata in campts apparent . al-
terum genus ramts, c^fruSiu non dijfnt aprtort .fedfolto tantitm : nam quam-
uts quodiihttfoitum 7. T/f/ 9. diuifuras habeaty tamen aiiam formam retinet .
ideo '^trtujq. foltum htc pofitt . Hadcnus Ouiedus. Si igitur taliaiunt
Yucci folia , vt etiam ex alijs diclum cft; videiicec Monardc, 5c Goma-
ra , quibus Cardanus fubicripiic . noftra cercc planca non eric iftorurrL.
Yucca occideacalis vidclicec, icd alcerius gencris, Cancdana icilicec, ab
hac enim rcgione , qua: in Noua Francia eft mulcum diftans a Mexico,

acce-

Card.inu.^de
Hymtca.

DcrcnditUr
Caid.contra
Scaligcrum .

Scaliger di-
itac ab om-
nibus.

Ouiedus de
YuccaMcxi-
cana.

NoftraHyiuc
ca Canedana
a nullo de-
icripta.

Panis ex Hy-
iucca mcxi-
caiia.

Hyiucca \'bi
vencnata .

38

Rariores Plantse

acccpimus nos hanc plancam , kaq. fatemur nollram plantam non elTe
Mexicanam Yucca a pracdidis aucTronbus defcripcam, lcdakerius ge-
nensA valde diuerfan-nfed eiufdem vfus,cum ex hac etiam fiat panis in
Canada , verum noilra plantanon videtur ab aliquo defcripta . Mexi-
canns Yucca: foUa fic pinguntur .

FOLIA HYIVCC^ MEXICAN^

HYIVCCA PRIMA OVIEDI.

HYIVCCA SECVNDA OVIEDI.

Hae rudes foUoruHyiucc^ vtriufq. figur:E in Ouiedi Hb.extant^quas
afferre non piguit, vt kd:or benignus diifinguere vakat Hyiuccam no-
ftram Canedanam ( a nullo ha^flenus defcriptam ) a Mexicana Hyiuc-
ca . Monardis , Gomaras, Ouiedi , Cardani , & ahorum.

De PaneHyiucca: Mexican^ .

S E C T I O T E R T I A.

QVonia autem de Hyiucce planta (ermone CcTpimus hceat qu^fo
ipfius hiftoriam profequi,& agere etiam de mexicana.Nafcitur
hxL m India in Continenci in Prouincia S.Marth^, S.Dominici, in Cu-
ba , Hayti , & reliquis InfuHs , ex cuius radice panem conficunt , quo
Inditoticculisvitam fulf encarunc , 8c liodie eciam vefcuntur Hilpani.
Sed miriim in tota Infula S. Dominici vbiq. fuccus venenatus eft , norL,
aUbi, vtrctcrtMonardes; led Gomara etiaminCuba, &Hayticru-
damradicem cfitatam perniciofim dicit, excipit tantiimS. Martha:
proumciam .\b\ . £a{ mquit ) cmda, ajfa , clixaq. '-uejcuntur , e^ quocun-
que tandem modo paratagrati efi Japoris . Ratio panis ex ea conficiendi

docc-

Horti Farnefuni.

39

doceCLir a S«^alte,ciolQC cit. ^a>» i^n\(\n\i)jc^imtu in^polltntm ^umuum^aut
Cotium atmttone . Htm in maracam indum (ftc emm ^ocantUtuam cttcitlLim.
{juod nos Cclum , PhoirmacopoU ) acjuam tmpomoit , iJt exprefjione tranfmit-
tafit fuccum . tlle hquor Uthalts efi . T*ulttm , (jux reltqua, esi , expommt joli
facchart candi sfecie : ficcatam farirtam , arjua [hljaEiam, inpams modumfor-
rmint : qucm panem Caf^am nominant . Monardcs. Crt;:;;^^/ appcllari icri-
pfic . Oiiicdus Caz^ihi. aliccr , 6c luculcncius huius panis facicndi racio-
ncm docuic Monarilcs . Kepurgatum ( mtjuic ) fuo cortice, tnsirumentn qut-
bufdiim ( ijs , quibus t/iu/ierciiU linum pcSiu^it ji'r,tlibu^) dente acuto , cy^ ftrmo
prddtttstn frufluia fecant , (^ comintnuunt , quod cornmtnutum efi^ in mam-
camex palmx foLijs contextaminijciunt , (^ pondera quxdam 'Tjcluti grandes
lapides Juperimponunt , o^r fuopouderc fuccum ex fuElu exprtmant , quoprohe
exprcfo , fruSius craffior materies amigdalts tritis , O' exp^-eCfis fimths refiut ,
quxpattndiiniecia lento igne coquitur , ^ denfatur ,fuhinde illam 'Zf.iluendo vtt
oua frtxa folent : ea bene denfxta placenta fit nummt Hifpanici ocio rsgalihus
^jiimati crafsitudine , quam folt [iicandam exponunt . H<e pUcentx tllts panis
rutcem prxhiNt , multum nutrtunt , pofuntq. multo tempore tncorrupt£ fcruari .
( anna lcruancur cx Cardaao , uos cciamdiucius icruari polfc ccnfemus
tcitc Ouicdo } nam nauibus , qux inde huc in Hifftaniam appellunt , im-
ponwjturpanis bifcoSit -vice,pro altmento . 'i^erum fauces exaffferat eiut Cazjt-
ut ijfus, nifiaquajaut tufuio maceretur, aut alijs cihts commifceatur: ea etenim
ratione edtpotcfi,at qutftccum commedcre ^eiia , altera manu ^afcuium aqua
plcnum perpetuo tenere nscefse csi, aiioqitt dcglutire minime pofft . Dc hoc pane
Cazabi cxaclifiimcetiamagic Ouicdus , quem lc^ico: nos huius pa-
nis Cazaui frullruni habcmus accepcum ab Henrico Coruino Aro-
macariq, &; Bocanico RoniA^ , c]uod ex India a-Batauis dclacum recepe-
rac a claninmo viro Theodoro Clucio . cuius ha;c eil imara .

P..nisex Hy-
luccaconfici
cndiracio.

Ca?aui .

Panis cazabt
exafperatfau

ces.

:

Laci-

j

Horti Farnefiani.

41

Lacitutlodi.imccri huuis panis, palmaris clt,rocLida: placcCcU moclo,m
mcflio (cmidicicicrallitic eltjinambicu ccnuion colorc,albo quidc; icd
admilbs huRiribus.vidccur cnim placcta ex alba farina fad:a, 6c hirtu-
rccrallo.{apor nullus lcncicur,fcd cxucci pulueris inltarosafiicic: ad
huc pcrdurac incorrupcus:ied cum Ouiedus dupliccm aflerat panis
huius, (eu placenta:,formam, iciliccc Caz^atii cuius alcicudo icmidigicum
XGuat,provilionbus, &c Sciaufaau ^io nobilioribus, c|ui ccnuiorcli
huius £:cneris nolhum hulh-um ludicamus .

De Succo Hyiuccx.

SECTIO QVARTA.

SI mihi circa huius iiiccum philofophari liccbit, confiderandum
propon.am, qua: vis poific cius eflc Vencni.Ouiedus . iuccum cru
dum pcfiumim vcnenum vocat, vt vno cancum hauliu enecet, quod fi
cbuUiac duobus , vcl tnbus i:eruoribus.iuris vice in vfum venire pro pa-
ne incini^cndoaic.icd dum caler,ancec|uam pcrfrigcrccur cdi debcrc.dc-
cod:Us ad coniumpcionem duarum parcium , & criduo aeri cxpofirus ,
dulccicic .adeo, vt S.apa: viccm (uppleac . quod fi iterum hic dulcificacus
hoc modo liquor cbullicrir,& acri fuerit expoficus, .iccicic ade6,vc ace-
ti modo viui fit. Monardcs fic fcripfic . Sed mira ejiexpreffi fucci tam nu-
merati "Natura j namfihomo , aut anirnal eum bibat , aut deguHet , liUco mo-
I ritur , tannttam prafenttffimum altcjttod 'Z/enefUim hauftjpt : at fpnmum fer-
ueat,^" ad midia decoquatur deindc refigerari finatur,iiAcett Vjum prxbet non
mfiuspr,efiant:s, quamfiex Vino cor.feSiumforet . Si 'Z/cro coquatur donec craf
fjticm acqutrat , dulccfit , e^* pro melie efi , "vide quanii in rehus momsnti fit
ccciio , quandoquidcm prdfens nuenenum tnfalutare altmentumy Z^ potum con-
uertit . Hic in rcddendis toc mucacionum caufis Cardano , Scaligeroue
iubciliorcs ellc fas eric: icacue parciculacim fingula ag j;rediemur .

Pro certo accipimus primo. Succum vencnum,(ubllanciani alimcn-
tum clle, ica Monardcs , & cartcri: vndc eciam qu.clhonem pofuit Sca-
liger cxercit. 155. num. 5. lib.dc fubtil. his vcrbis . Cur Hytucc^ fuccus
Uthaits ,farhia faluh.is efl ? Eo modo quo Pc.rrt ficcus pcrniciofus : Porrum ip-
fum editurfne noxa . 'J{atio pendet d duplici caufa : ^na efi partitm tenuitas:
''vnde efl factltrar pe/jetrationts : altera esl libera quaittas , g^ facultas ad no^
cendurn infucco tpfo : po(kaquam foiura esi focietas , quam mterat chm terreflri
partc d priwordiji ipfis ortus ipfus plantie , qu^pars aduerfa qualttate ferociam
eius it.i cohihcy.it , quemadmodum craffitie fua , tardahat ceteritatem . Pace_>

Succus Hy-
iucca; Mexi-
can* vcncnfi

Ratio Scali-
gcri duplex.

E

iub-

r -M T -"*-^-^-' ■

Taxatur Sca-
l/gcr .

Ncgatur pa-
ritas intcr
Porri fuccuj
& Hyiuccx .

1'rima ra-

tio.

Secunda ra-

Tertia ra-
tio.

Quarta ra-
tio.

42

Rariores Planta^

Correflio
Porri .

Quiiita ra-
do .

IIippocr.de
fucco Porri

Quale Hviuc
cs venenu .

iubtiiis Scaligeri,dixero parum lubcilcm hicipium fuiire . Nam primo
ncganda eit pantas inter Porri iuccum, & Hyiucco: liquorem, muitipU-
ci dc cauia . Prmio, quia Porrus totus ram crudus, quam codrus, &z cum
iuo ilicco al^lq. vlio nocumcnto cditur . Hyiucca vero cruda , & tota_.
cum iuo iucco in Iniula S. Dominici , fine vitie dctrimento , veici non^
pollunt Indi : vnde fuccum ieparare coguntur . Sccundo , Porri iiiccus
ell vere iuccus exprciTus. Hyiuccs vero di6lus fuccus (ii verarefert Sca-
iiger iupra ciratus ) improprie iuccus Hyiucc^ eil, nam additione aqux
iit , vnde potius tenuior quardam miiceia, cjuam iiiccus . Tertio, iuccus
Porrividetur quafi Homogeneus , &totus venenoiiis, Hyiucca: vcro
licterogeneus apcrtc cft,pars cnim,cjUiE prnna cbclione exliaiat, ( nimi-
rum tenuior ) venenoia cil: . Quarto, Hyiuccrc iuccus codlura amittit
venenofitatcm: an idem de Porri iucco afHrmarc potcrit Scaliger ? con-
trarium potuis cenieo, &(veiuti cliymicum extradbum ) tuturum fuipi-
cor multo validiorem crudo . quod cjuidcm (i impune , & tutb experiri
iiceret , facilis , & cita eiTet expcrientia , & clara dubitationis liuius cx-
plicatio . fed coniecluram noilram iiiud videtur coniirmare, quia fim-
plici coiSlura Porrum cum iuo iucco non corrigunt Gaienus, Sc Dioico-
rides ; ied i^is decoquunt, lioc enimmodocodlioprodeli: quidemiuc-
cum a iubilantia feparando, nimirum in aquam admillam deponendo:
non tamen ilium corrigit ( Hyiuccs modo) exhaiatoria icparatione , in
vno enim co6tio corrigit iubifantiam efiiem, inaitero pOLabiieiTL. .
Quinto , Porrum iua acredine nocet, vnde Gaienus de cau . morb. c. 1.
yfus immoderatus ejculentorum acris , O^ calidx (jm/itatis , <^eluti alhorum
porrorum , CAparu?n fibrem alicjuando Jitfcitauit. Venenum autem eil, c|uia-j
ian^uinem educit, vt liabct liber de Dinamidijs inter Gaieniipurios.
Sanguinem ( inquit ) furgat porri capttati fuccus dracma <-vnA . & iibcr aiter
de Catliarticis etiam intcr Gaicni ipurios . Sanguinem educit porri Juccus.
quod idem apud Actium icgitur ierm. 5 .cap. j 6. Et fortaile hoc ell me-
dicamiCntum iiiud,cuiusmeminit Gaicnus, quo educebatur fanguis(for-
taile dico, nam inuentor iile non fucco vtebatur iliius herbic , icd con-
taCbu vim inuenit, poileaiucco , vei iubilantia vius ell: ? ) At educcre^'
menltrua conllat , nam liaac de Dietis, 6c Rufus apud Serapioncm iup-
pofitum fuccum ea educere icnbunt . ac contrd opponi video Hippo-
cratem tum his, tum Scaiigero , &c c.Tteris . Nam z . dc morb. mui. ui^
mea Cornari verfione in 4. foi. 371. Potio adflHXum.,'(5r omnes morbos,(jHt
ab '■vtirisfiunt . FeruU rafe o^cetabulum, O' porrtfuccum in '^itio albo dtluto.
Hoc etiam ex naribus manantem fanguinem fifitt . Scd quicquid fit do
Porriiucco. Hyiucca: fuccus vcncnum illico necans eli: , &fortailo'
ilran^uians: etenim (vt aiunt ) panis ipie ctiamfi iuccc pnuatus , &: co-

(fbus

Horti Farnefiani.

45

ctus fauces cxaipcrat , & ficcus degluciri iicc|uit . Acccdac cciam .iliud,
nimirum ex DioiLoride, & Auicenna . Pomjuccus ex meUt potus contra hc-
fitarum morfus au.xilto efl . Hviucca: autcm iuccus crudus nunquam
falubris . ex quibus pacet ineptam ellc comparacioncm lucci H\iuccx
ad porri luccum : cx his fimilicer clarum cil: iubciliiiimum aliocjui Sca-
ligcrum nimis craiTum liocioco euafille . Scd vlrro pcrgamus . caulrim
artert dupliccm^ fed non ( meo cjuidcm iudicio) cxadlam . Prima caula
huius iucci malignitatis (cx ipio) efl parcium tenuicas, a qua cil faciiicas
penecracionis . ridicula cerce cnufa . Nam (i parcium tenuicas eil caufa,
ob quam Hyiuccae, nec non porri fiiccus vcncnum efl , omnes iucci, &:
omnia medicamcnca , qua: parcium funt tenuium, immo omnia Spagi-
rica (qua: tenuillima funt ) maximc crunt venenata ; quod fana: mentis
nullus coccdct. fl dicat fuccum pcr fe maleficum, feparacione a fcccibus,
quiaaccenuatur,vahdiorem effici: n5 eritcrgo vcnenofior, quia fimph-
citer fubilantia tenuior eil reddicai ied quia iegregacus a matcria craila
ipfius acrimoniam,&: malam qualitacem obcundente: vnde porri fucc.us
nunquam venenum,ni{iapartecrafla fcparatus.Hyiucce vero radixin-
tcgra vcnenu eii:,etiam non cxprcilo fucco,fcilicet cruda Quarc rcd:ius
ilatucndum partium tenuitatem in qualibetre adpenetracioncmfaci-
horem, & aa adlionem citius perficiendam , facere . vnde ob partium
tenuitatem nullum medicamentum dicemus nocuum , vcl fahibrc : ied
fi ialubritati accefferit tenuitas,falubrius dicccur, fi vero cii malignicate
aderit eciam tenuitas,dicctur nocentius . ergo in Hyiuccrc fucco nccef •
fario adeil fumma partium tenuicas, qua: ciciilim.r (nonmala:) adionis
cauia eil . Dicicur enim deguitatus fuccus illico necare, tenuicas cnim_,,
vt dixi,non eil caufa acliionis , fed facilioris , & citioris aCtionis . Secun-
dam deinde caufam ailcrens Scahger dicic, fuccum fcparatum habere__)
facultarcm hberam ad nocendum.at miitum cum terreilri partc aduer-
ia quahtate ferociam cohibcri, craiFitie celeritatcm retardari . At neq.
hacc cauia pro vera nobis recipienda vcnit, habere quidem locum po-
tel^ iiiporri iucco : nam hic crudus, & totus cum fiio flicco eficacus non
nocet, ieparatus autem fuccus venenum dicitur . At in Hyiucca alia_.
ratio ert: , ha:c enim cruda , &ciim fuo fucco commeil:a vencnum eil:
icmpcr m aliquibus Regionibus,nec tamen fiiccus hber eif a craila ma-
ccria, &abadueria qualitate :quo pacec inepce venenoficacis caufaiTL.
allignari , fiicci feparacionem ,• cum eciam non feparatus noceat , ceile_j
Gomara, qui fcribit . fJyiucca, qu^ tn Cuha, Hayit , ttJ reiiqms tnfults na-
fcitttrperntciofa eftyftcrudaedatur. Ouiedus dicit elTe alceram ipecicm di-
diam BonaTa,qua: innocua eil, & cruda edi poceft . Ego vt venenofita-
tis caufam huius Hyiuccani fucci inquiram , ilatuo primo ( ex dicbis ci-

E 2, tatorum

RcfcIIitiir
c.iuia vcm;ni
cxScalitjeio

Coiitia p;i-
mam caulam
Scaligcri .

Tcnuitas no
agit , fed 3-
dtionera iu-
uar.

Contra fc-
cundamcau-
lam a Scalig.
allacam .

44

Rariores Planr^

Au(fl. opi.de
vene.Hyiuc-

Ci.

Non totus
luccusvcne-'
num.

Sapores non
gignmitur ab
igne.

Vt fepsren-
tur Ipintus
deiliilatione

tatorum aud:orum ) Venenum Hyiucc^ iucci ((i luccus proprie dici po-
ten: , pars fubllantiiE tenuis aqun^ additione extra(Sta , vt vulgaris didtus
liquiriti^E fiiccus ) exprefTione a reliqua lublLintia ex parte tolli, non pe-
nitus:nam adhuc cruda etiam abilradro iucco,alicubi nonelleiilis .
Secundo , {}:atuendum ab extradbo fiicco venenum co6tione tolli coa-
6tum calore m auras euolare, & patct etiam,quod remanierat in figcibus
venenum,cod:ione tolli , quia focx relicta pani conficiendo inieruit,quo
falubriter ( incjuit Monardes) vtunturlndi, & in quotidiano eil vfa
pro nutrimento , non iolum Indorum , fed etiam Hiipanorum . iuccus
igitur ( ieu tenuiiTima iubitantia ) non fubitantia craifi, venenatus eritj
imo huius particula qua:dam iola , qucE codlione tollitar j ied vt par-
ticulatim hunc confideremus iuccum , dicendum Heterogeneum,.
cile, nec totum venenum, vtpatet exeo, quod deco6tus ad medi-
etatem non fiz amplius nocuus •, (ed pro aceto inieruiat . dccodus ad
craiIiti;dinem,melUs , feuiapas loco habeatur . Itaq. ex hac Indorum-.
vulgari per cod:ionem feparatione , triplicem iiicci partem agnouimus.
Vencnatam , qux primo cxalat . Acetoiam, qus iecundo euaporat . de-
niquemelleamdulcem, cjUc-E remanct. Necdubito quin peritus Spa-
gyricus adhuc plures partes djuej-ias arte (ua ieparaturus eilet , fi pr^
manibus talem haberet iuccum . Atq. faporem in tali fucco Aciduiru,
& Melleum fcparatione apparere, non calore gigni fentio, ficuti in alijs
multis chimicis procefTibus accidit, vt redte Petrus Caftellus in Dode-
chaporio Chalchatino dub.5 .pag.3 1 . & 3 iNos ver6(tum Acetofa,tum
Mellea, alijfq. dereli6tispartibus)iubil:antiam, qualitatefq. huius pri-
mi fucci tantum confiderabimus , qui venenatus eft . Cum igitur pars
venenofa co6tione primo euaporet (vt ferunt ) oportet reliquarum par-
tium tenuiorem elle, atq. hsc quidem pars tenuior coiStione , &: deftil-
latione primo afcendcns poteil efle ( vt chimicis eft notum ) vel aquea_».
vel aerea, & ipintalis, exemplum efl in vino, a quo primo afcendit pars
aerea, & fpirituofa , iecundo Aquea . In Vitriolo vero , 6c aceto primo
pars aquea tenuis afcendit. fecundo, acida, & fpirituoia ( vt volunt ali-
qui , quibus tamen in aceto reclamat Libauius) quod accidit prout ma-
teria ignem , & calorem paila hac , vel iUa fubllantia tenuiori , & fepa-
rabiliori magis abundat . feii prout fpiritalis fubrtantia refidei in par-
te, aquea, velterreitrii inaquea, vt vini fpiritus, qui primus afcen-
diti in terrea , vt Vitrioli fpiritus , qui poll flegma afcendit •, feu fpi-
ritus( hermetice loquendo) refidet, & producitur, vel a falphurea_>
parte , vt in vino fpiritus ardens, vel aMercuriah , vt in Vitriolo, in
quo fpiritus poil flegma , & antc oleum di6tum afcendit . hoc autem ex
Vitriolo vltimo afcendens atrum , falfa pars eft . vel deniq. fpiritus ex

par-

I »11 ————— —*———— —1^— I 1—^^» I , I ..

Horti FarQcfiani.

4T

panc ialigna magis deducuncur, &: abllrahuncur,cunc vlcimo alccdunc,
vc m aliquoc aquis forcibiis. icd h^c aho ipccLinc. InHyiuccait^i-
cur prmio icparabicur cocSlionc pars cenuior, que vcl cric ac]uca, 6c inii-
pida, vcl ipiricuoia, aerea, & acuca. acc|. in alccra ex his ilhus vcnenum
concincri faccmur, quod fi nobis hcuiilcc hunc dcftillailc fuccum (quod
non liccc in nof\ra Cancdana,c|ua: eil: alccrms genensjEicilc nouillcmus
cam, qux exiflcCj humidicaccm. icd poltca quam huuis iiicci deihllamii
non dacur faculcas, imaginacione id alleciui centabimus, ccniemus
igicur cum eruditiilimo Bocanico , & Spagirico , ncc non Hippocracico
Medico Pecro Calkllo , cum quo familiancer de hac re loquuci fumus,
vencnoficaccm efTe in parce acucaj&: fpiricuofa; nam acStionis vchemen-
cia, &: celericas , non nifi acucam, & fpiricuofam fubltanciam arjruic, in-
{ipidum enim phlegma , parfq. aquoia quamuis cenuis , & primo eua-
porabilis aclionum celericaci ncc^uaquam apca iudicacur. h^c c{\ nollra
opinio , fencianc cjuid velinc alij , in re dubia , libcrum clt cuicj. iuum_.
iudicium .

Sed fmiul etiam alceriusaccidentis reddendaeflcaufa: namfcribic

Monardcs . '^ec mtnore admirattone dtgnum esi , omnem Yiuccam in conti^

nenti nafcentem , tametfiei , ^ud ad Sancium Dominicum nafcitur (ex qud Ca-

T^aut jit ) Jimilem, falutarem ej?e ^ eiustj. frucium (radicem velle cenfuit

Clufius ) edulem , C^fuccum inde manantem potahtlem , nuUamq. noxiam ad

ferre : eamautem ,qu^ ad SanSlum Dominicum prouenit ( ejuacumque tan-

dtm ratione edatur ) eiusq.fuccumnoncoSiumypenmere. Locorum '-vero na~

turam tanti momenti ej?e , ''Vt qaod falubre alimentum in cominenti prxhet , ti

in omnibus infiilis prdfens fit 'x;enenum . ^emadmodum Colummella de Perft-

cofcribit fperniciofum 'Xfencnnm in PerfidefuifSe , at rbi in Italiam translatum

futt , noxium tUum fuccum depofutffe , e^* Jiuuem , falutaremque prabuiffe ,

igicur in concinenci Hyiucca, &: cruda, & non cxpreilafine nocumenco

edicur, &: iuccus fimilicer bii^icur , ac in Iniula S. Dominici , & reliquis

Iniulis , & Hy mcca cruda , & fuccus icidem crudus perniciofa \ & eiuf-

dem ell lencenci^c Gomara. Yucca (inquic) qu£ tn Cuba, ffaytii^ reltquis

/nfuUsnafcitur y permctofaefl , fi crudaedatur ^ inprouincia Vero S. Aiarthie

jalubris'. Ea cruda^ afia , eltxaq. "v^fcuntur , ifr quocunq tandem modo parata

gratiefi faports . Si igicur haec vcra func ; Hymccxiuccusnonvbique^

terrarum malus elVi vnde venenoficasHyiucca: non ell illi nacuralis ,

cum non fic icmper cahs , ied adicicicia , & accidencalis : nam in conci-

nenci, & m Inlula S. March.x fuccus crudus pocabilis cll fine nocumen-

ro . Ex quo pacec nihil ad rcm tacerc iiibcUia Scahgeri vcrba : nam Hy-

iucccE iuccus venenoius a non vencnoio, ncque parcium tcnuitace , neq.

icparacionc ahqua diticrre videcur , quxpro caufisveneniillcacculic^

fcT"

Cofturj fiic-
ci Hyiuccjc
^uiii piiino
Upaxaiur .

Petri Caflel,
opinio.

Hyiucca io
continenti
no vcnenora

Hyiucca in
idulis tan-

tum venena-

u*

Venenum a
Regione fu^

mit.

I

Vencnum no
3 cili alpe-
^u Sc aert?

Ap ^b aquis;

l

An a terra ?

- ci iiliii.u

locusvrtfffi

ciat planta^
Vencnacas. ;'

.jim

45

■ Rariores Plant^

led re vera faceri oporret venenum a Regionibus {umere, & loco natali,

vc exprefsc etiam adnotauit Monardes . Verum fi venenum a Regio-

nibus fumic, dicendum,vel ab earum prouinciarum aere, quoambitur,

inficii vel aqua , qua irri^atur & fuccum deiumic \ vel a terra qua nutri-

tur i vel deaiq. a ca^li politu, & afpedlu peruerfo, &c maligno de quo ni-

hil in prxfenti dicam,nam variant alpcclius cceli, & cum iemper Hyiuc-

ca ibi venenata , quis 6 A ftrologe dirus afpedtus tam diuturnus ? 5c cur

non inficic alias omnes plancas ? Ac fi ub aere malignicas Hyiuccse ad-

uenirec, cur hommibus, & ahjs plancis non a^que nocuus aer ? Nec cen-

feoadeo veneficam vim ab aquis illarum iniularum prouenire, & fi

fciremus Hyiucc^ iucci deftillacione primo exire aquoiicacem, & phle-

gma, pQiTqmus forte dicere, regiones magis aquoias venenofim Hyiuc-

cam produc.ere , quia fortaile corrumpacur, ob nimiam aquoficacerrL.

circa radices, parsqua^dam aquea elementaris Hyiucca: radicis , qus

taUputredine prauam concipiens quaUtatem,poll:ea venenum hommi-

bus iic, & ita venenoia quaUcas in aquea porcione eric refidens: icd cum

jion conflet demaiori, vel minori aquarimi abundancia in ilUs IniuUs ,

hec an fint magis, vec minus toontuoia: , VaUac^ &c. ob id affirmaro

nequeoinfipidum phlegma venenacum ; magis.aucem menci mex iatif-

■facit ( vc paulo ante dixi ) imaginan acrem, fpirituoiam, & aeream pri-

madelliUatione iurium ferritparticulam , qus quandoq. veneficiE qua-

litatis flt fubie6tum , fcd forte ex putredine aqu£c, & terr^ huiuimodi

( quibus nutritur Hyiucca ) fpitituofitas mala accidit , vt eifedtus fit aU-

icuius aUmenti putridi . Necx^enim a fimpUci terra vbi naicitur maU-

•gnicacem acquirere iuipicor,.:obmalos ibi concencos iuccos, poileiic

:£nim eifeibi Sandaracha, Auripigmencum, Cadmia foffilis,vel Uuiuf-

jnodiaUa nobis fuis qualicacibus infeil:a,in quibus nacas plancas,praua_.

•qualicate earcre, abfurdum eit ailerere . Sed plunmum cerra: lUx mali-

-gna: itenles iunc . camen DiligensMeiuesnosadmonet, vc colUgamus

PoUipodium fufer arborem na[cms , nam in lafidthus natum humiditater/j ha-

bet fuperftuam. iin<{igeflam . fic cciam vulc nata in locis liberis , non Ther-

maUbus, Serpcncariam , Arum , Efulam, Mezereon, SquiUam, Abfin-

tium', Hcrmodadilos , colocyncidenj, alicer venenata dicit . reprobac

ctiam aliquas plantas , qua: vnice nats reperiuntur in aliqua regiono ,

■vel loco, vticolocmtidem, iquillam . ioeietate alias gaudcre icnpfit , vc

de Hermoda€tiUs.Orf«j eius in ^icinitate fctUie meliorat in conditionmusfuiSy

^ ftnnliter inrvtcinitate raphani .& de Colocyntide fic expreise icribit,

(^ cjUdrnafcitmAn terrisforttbus, (^ pttluerulenttSy autiuxtd loca reptilium,am

iniociS:T:hi:r.mar.um mala . . ^ine autem nafcttur tn terrts laxts , c^* arenofis, &*

iiberK.y:eitijm eiigttur ,. . de fungis etiam notum vftcinitate ferri , panni ,

- i! fer-

Horti Farnefiani .

47

ierpentismorcui, vcl eiuscauci, aut planciu iioxuv ( cclte Dioltondci^ )
cx ialubribus leihalcs iicn . cuni igitur.non conitcc gcnus ccrrj: illarum
iniiilarum , & an ibi aninialia veucnata parciculatim i^cnica radiccs iias
iniiccrc poillnc , vcl vicniia aliarum plancarum pernicioiarum, vcl an-,
i;cnus culcurx ab illis incolis ibi vanctur, niliil certi affirmari poccric.
nccCardani ,ncc Scaiigcri lubcilicaccs iacisfaccre pocerunc , immo nec
Pclopis acutics Galcni prxcepcoris m reddcnda cuiulcj, rci cauia. nobis,
vc dixi , iiiipicio magis placcc , pucredincm alimenci plancx , pcrnicici
caulam adducere, orcam , co quod planta i)s i)i locis rcctc concoquere_>
ncqucac almiencum accraclum , 5c ica ob dcbiiicaccmcoctionis pucri-
dam , 6: vcncnacam acquirac qualicaccm , ac dubium eil, an illa codio-
nis debilicas procedac cx parcc iucci actracli , vcl facuitacis \xix ab am-
bicncc i hoc mcolis ludicandum rclmquimus ^ nos iacis luiimus circa_>
hanc maccriam miaginacione vagances , cum non liceat, tani facilo
iUas adnc regiones, vcl a doclis vcricaccm dc viiu audirc.

Scd non cacendum videcur , quod mihi a noiha: plancs acucis , folir

diicj. {:oHorum mucronibus cafu pundo in manibus accidic-, dolor enim

adeo ixuus, &: ingcns liiico acceirit, VE fcre apud mc amplius non eifem

anmiiq. fallidio afncerer ,.ac Ipaimum timcrcm . conKigi cjuo potui ci-

tius ad "^alfdmttm mcum '-vuinerArinm e^/<//;;«w diclium d mc , quo

inuncla plaga if acim m miraculum viq. dolor , & omnia accidcncia ic-

daca . Hoc ballamo (poil quam in huuis mcncioncm incidi) a me cxco-

gicaco j & plurima cxpcriencia comprobaco , nullum prn^ilancius inue-

nu-i pollc imagmor , cuius vircs m acrociifimis vulncnbus , cc aiioqui

lccalibus , acquc ctiam vcncnatis , non apud Aulicos tan.um Iliuilnlii-

mi, 6c Rcucrcndiilimi Domini mci mnocucrc, acquc ipii iubicclis gcn-

cibus, ccrris, arcibus , & p^^^gis : fcd apud Romanos cciam plurcs Princi-

pcs , 6: nobilcs viros, macronaiquc, immo m viu cciam piurimo ell Ro-

manis aliquoc primarijs Chirurgis id a me ia:pc ctllagicancibus . Ec In-

cer hcs D. Proiper Cecchinus Chirurgus Rbmanus primarius, 6c Mcdi-

cmx doclor mco baliamo fa-liciccr curauic Pcnlluil. & Rcucrend. P.D.

Varcfium , iniigni capitis vulncre , &: concuhonc ob caiiim cx vehicu-

lo . curauic cciam Francifcum Eunuchum,^: Cancorcm Illu{]:riiT. & Re-

ucrcndid. Card. Burghcii j , nccnon CapclKr S. D. N. ex capicis vuliie-

re , cciam cum dcpcrdicionc iubihmci.r ccrcbri , in fyncipice, vc nocum

Roma: cil , &; adhuc, &: ianus, 6c viucns cll . d: plurimi alij cciam fmaci

iunc. Inccr carccros vcro Mcdicos, quos honoris gracia hic cnumcro,ef-

iicacia: noftri l^aliami ccllcs, riulla cxccpcionc digni , ciTc poccrunc lUu-

Ifriil. & Rcuercndillimus Dominus Cinttus Clemens. SanctiisimiDomi-

ni Nolfri Pauli (^mci , olim Mcdicus digniisimus . ncc non Pcnllu-

"1 I M.-. ,■■■■■■■1.1»— ■ 1-—.— ^. I II _ . _ .■.■^■^■■... I I -.l.l —

If ns ,

Prob.ibilior
opinio:

Pundura fo
liac Hyiucca;
CancdanjK
dolorofa .

BaUamuin_j
vulncra.ium
Aldinum .

Mcdici pra:-
cliriflimiRo,
mani.

48

Rariores Plants

NoftraHyiuc
ca Caiiedajia
videtur Ha-
rimdoAecio-
pica Diodo-
vi.

Itris, & cxcellens Dominus /ofeph G/)/.f/?r«jPrincipis mei Illartriiiimi,
ipfiLiiq. nobiiioris familiie Medicusi mimo eciam maxmie PerillullTis,
& cxcellcns Domtnus Petrus Cajiellus Medicus Romanus Spagiricx ar-
tis pcriLiiiimus, 6: {miplicium, annnalium , atque mctaliorum pericru-
tationi deditilTimus, atque amicus meus fingularis . alijcj. teltes eile po-
terunt prcrclariflimi Medici , Cliirurgi , & piiarmacopei , qui non lioc
foium a me reccperunt medicamentum,red aiia etiam piurima ceieber-
nnia , & efficaciffima , quibus Dei gratia , & Odoardi Farnefij Princi-
pis, &Cardinalis liiullriil. & Reuerendiil. Muleum noltrum Herme-
ticum abundat . fed vinum per fe vendibile non eget fufpenia iiedera_j.
Nunc ad4edum milii videtur hanc planta fortaile ctiam antiquos ol-
fecille. lego enim in Diod.Siculo rerum anticuarum lib.4. cap. 3 ./» Ae-
thiopia, rju<e,fitpra Aegyptum eji, luxtafluuium, ^Hcm sAflapam '■vocaut, inha-
bitat ^ens» quam Kiz^phagos n/ocant . 'J{adices entm arundmum , quas ex pro-
pinquis locts ejfodiunt , magna cura lauantes barbari , lapidibus terunt , qmad
inollesfaSia cohereant -.deinde placentas ad modum lateris quantum manusca-
pitfa^as.atq. ad folem decocias mandunt . & liic noifram Yuccam innuere
videtur, qucTfolia arundinum ferrc videtur . Sed Regione$liie, de qui-
bus loquitur Diodorus, multum diifant a Canada.

DE

Horti Farnefiani.

45>

^i

D E MARACOT

CAPVT TERTIVM.

Dcfcriptio Plant^ Maracot.

SECTIO PRIMA.

V L L A Indica planta magis ( quod fciam ) ab Eu-
lopcis defidcrata vnquam cll hac,quam dcfcribcn-
dam nunc fufcipimus . Hxc ex rclacionc, &:remi-
nifccntia quorundam , quamuis impertcde dcli-
neata,in maximo habita cll honorc. Ha:c a curiofis
ob raritatcm fumme expetita . Horc a poctis diui-
nis laudibus dccantata . Hxc ab oratoribus omni
oquentiaj gcncrc cclcbrata . HajcaphilorophisfubtiUHimis rationi-
bus pcrlcrutata . Ha:c a mcdicis ob {alubcrrimas vires mirc commcn-
data . Hxc ab arfirocis diu cfflasitata i H^c a Theoloixis admirata , a
pijs ChrilHanis vcncrata . Dcniquc hxc ab omnibus cuiulq. natun-c^Sc
conditionis gcntibus , ob formx clegantiam , milleria , vires , 6: aha_. ,
mirum in modum exoptata , 5c pcrquifita diu fuit, dc adhuc elf .

Did:am cfle Indis audio Maracot, ab Hifpanis vero quibuidam U
Flcr de las cinco tlagas . ob aUquas ( vt aiunt ) fioris maculas . ab ahjs fru-
dlus gratia, qui paruo aflimilarur Granato, (jr^w^^///^. vt tclteslunt
Nicolaus Monardes in Hiiforia fimpHcium noui orbis cap. 6 6.&Pe-
trus dc Cieza parte prima Hill.Peruuanx. cap. 1 8. ab Itahs autem com-
munitcr Fior delia Paffwne dicitur, imaginatis multa figna continerc^
PafHonis D. N. Icfu Chrilti , quod nomen, quam apteilhtributunij
fueric iudicabuntpoftea led:orcs . Nafcicur ex Monarde fpontc inPe-
ruanis montibas . Cicza autcm . <tAmplam if/am ■vciULm ( inquit ) de Lile
diS?amy in qua, Oppidtt)n Cali , mediam jecat flwnen , cuihs rip.t ahundantfu
Eiibus eius loci , tnter auos grati admodum Jaports , (^ iucundt udoris eil Gra-
nadtlU nuncupataSanc lacobus Bofuis infua Crucc Triumphanre hb. t.
cap. 6. cx rclationc loannis Oforij fcribic oriri fpontc in Pcruanis Indijs
a Regione, qua in Prouinciam Bcneizucla ingrcditur,vfq. ad totum Rc-
gnum Granata:,atq. etiam in noua Hifpania, Guatcmala,&: Aguagacha.
aliorum vero Rclie;ioforum relationc nafcifcripfit in RcgnoGranataj,

F Tocai-

Uxc planta
' a mulcis de-
fidciaca .

Nomina.

Vbi oriatur.

T

o

Rariores Plant^

MARACOT INDICVM.

J

(I

Horci l"arne(iani.

V

Tocaimae, V.igae, Cartago, Vugn, Alniagcr, Paflo, Quico , Lima vihc,
Guamnnga , Cufco , luli , &: haud <iubium ell: c|uin ctiam in alijs pluri-
mis Indix rcgiombus rcperiri pollit , quamuis lcnbat MonarJcs raram
ejfe plantarn ( fortaflc (uo temporc) ^ fju.t dit/ntaxat in 'Tjno loco repenatur.
Planta hxc viuiradix elt , icu Natura iua pcrpctua: radicis .• fru(5lico-
fa, rcpcns , &: amplcxicaulis , vndc lcripfit Momrdcs Hcdcnr {imilcn-L.
cflcjcodemq. modorcpcrc,&: (canderc ouocunq. loco ponatur, fcd pau-
cioribus viticulis, non tot (ilamcntis , & radiculis , vt Hcdera aiccndit,
ncc cauliculo fc contorquctur fuo , vt Scammonium , & volubilcs alij.
Scribit Ho/ius Plantam hanc ex {c vim non habcrc ni altum lc crigcndi,
nid inucnerit admmiculum ahcuius hgni , vcl arboris , ob id continuo
lupcr terram repere , 6c fruclicarc : lcd altcrms arboris , vcl ligni admi-
niculo repcrto breui id orquare , & (upcrare , iUi (c anncdlcndo vincuUs
quibufdam, vci vites iolcnt . Poilca. ex relatione cumfdam ("ratris Hie-
ronymi dc Aguero narrat: Lima: vrbis incolas in (uis viridarijs ex
hac Granadilla fibi conrticucre amplaspergulas, fiibquibus, vmbni_,,
&: frigida aura fruentes,(a:pe cxnanc magna volupcacc . Apud nos quoq.
his quinq. annis { vt nobis conijx-cla rctcramus ) (c harundmibus am-
plcdens iuis caprcoUs a{cendit ad altitudinem qumq. vcl lc.x brachio-
rum, &: magis aiccndilTct, (i adminicula fuiilenc altiora, pluribus ab ra-
dicc cauhcuhs prodcuntibus . A terra autcm prodijc e (cminc primuiTL>
binis cordatis tohohs cruca: in modum,ca:tcra dcmdc foha,quarcaulcm
ambiunt,(ingularia orta funt , altcrnatim diipofita modo cx vna parte,
modo ex altcrai ita vt alterum ab altcro truim digitorum trifuerlbrum
ipatio diilec. SoUdiori autc,Iongoq.pra:dita pcdiculo adha:rent cauhcu-
lo.Porrofrondium iigura quafi crigona eft ,{imihtudineautemfohorii
Sambuci roica:-, (cd magis icctorum, ieu potiusLupuh foUorum : nimi-
rij cx tribus vcluti partibusprofunda inciflone dii'crctis,«principio tame
probe vnitis in vno foUo, quorummedium iegmcntum ahquato maius
caeteris exiU:it,& in icclionis imo icmiiphcrica cfiormatiir cauitas rubi-
cundis oris exornata . Etquidem iunt fohalongitudinequatuor»veI
fexvnciarum, mmurimcircumlcrrata,lcnia,tenuia, & inibecilla,ah-
quantum vcnoia , colore fiibuiridi , inferne candidiori , qua parte pe-
diculus oritur granula foliacea duo annecluntur, odore func ingrato, &
veluci amara:dulcis, vel flrammonij , iniupcr obfcruauic Horcicultos
admodum dihgens muicas depafcentcsin ilUsmancntem Rorcm, inibi
ctiam dcperire , quod idcm ex flramonij folijsetiam accidere obfe*ua.*
tum cil: . •

Hinc patct , quantum a vcritatc dillcnt verbales relationes Dcxflifli-
mo Bofio facl:a: ; nam deicripfic folia, vci Aranciorum indiuiia , & acu-

F r

mmata

Natura Ma-
ricot.

Volubilcs .

I Vrus plancae
Maracot .

Defolijs.

Obferuatio
Olitoris..

..'1' ^ :i Ja^.-^iU^AJfesU.-;.^»-..- ^..iJM.aaei-S.^'»!' -mi— !J,r^— . ~ - "-W-JIM; rrr-

Horti Farnefiani.

T3

minata , tcrro , ciui lunimis lanccii imponicur, /niiilia, &c lcnbic cciiHp>/
audor libri dc noc fiore Bononi^- edici . folia cfle ma.gna , viridia , ^
denla figuraferri , qui pingicur cuipidi lanqea- , qua latusl). N.. vulne-
racus.tuic . . Nos non aliorum remuiiicentias iled qua- ipiim.cc vidnnus,
ficxiccuratc confidcrauimus , 6c iexcenci aUj, nobis Rom^ commoUranr
tibus, vidcrunt , nunc retcrcmus, &: viucncem adhuc plaiicam cuiquo
oftentiere lolcnius . ,

Cauliculus cum crium palmorum alcicudine adoleueracper diamecru
guarcamynciar partem ^quabaCi non tamcnpt^iUacraillor.bcluselt 5
fed ?i.]ualis, eiuldemq. icmper magnicudinis mtoca pianCk^ipennanfic,
rocuiuius.etiam, &; leuis, decrc^clp cprtice perlpnt^um vciioius, &: cjua-j
partc (olcm afpiciebac, vcluci ianguine pcrRiius , alcera vero vindis^nuq

Cuni prmium e ccrra emcrficpbrucumfemea tifW;j .VeJ.<Juacuor,(or-
dincdiclo) 1-olia produxic, criaverofuHecuca vicicuJas.,icu,capreolo.s
focioshabuere, loneicudine palman, craifittidin.e , vt;in victbusi ^du-;
riores, & non diuifibilcs in duo^utydtitfSij/fid ynicos> &c, fjmplices, co-
lore , vti fuus cauliculus , viridi ,, ^" parte ,akcf a fanguinco , cjuibus fti_^
vicmis pljans , <Sc h.uundinibus.piuries.torquendo , & compleclcndo,
forciterq adhcrendo inalcum mireaifurgic ■-, & iumma cclcncace ^ ied
cauliculus ipfe ncquai^uam ic coiiuoIuic,ac cocorquecur (vc faKo recule-
runc j Hedcric inibr . Poit quae omuia demceps f ubfequuca foUafirmul
cum capreolo florcm-, &: <]uandocjue' etiam gcmmam noui iurculi ior-
titaiunc.

Fucuri florisCalix vnicus pro cjuolibcc folio infidcc forci,robuil:o,te-
nui , & erecto.pediculo, in rocunditace quafi criIacero,ac trium ferc vn-
ciarum longicudine.. Acque Calix iflciclaulus alcicudineiefquiunci?,
digitiq. maioris trallicie 6i\ : pencagonus iigura , & non diifimiIisiM(e-
lancij capiculo lam defloraco, & femunculorum pleno, veriim non ince^
ger , vt lUc •, fcd cx qumque occlufis , conllricliiq. folifs conllans , ium-.
moq. claufi Calicisinfunc quinquc cornicula parua, erccla, quarcc par-
tis vnica;akicudine,icilicecfoIijs rcieracisinfidencia. Paruulus quum-»
efl Calix tocus colore vindi ipeCtacur, cum yero apercioni properac^cir-
ca fegmenta albcdo apparec : in tjxcremo quoque calicis fundo , quo pe-
diculo commiccicur , cres parua: apcndiculae fped:ancur , quarum quieU-
bet vidccur foliolum cum duobus grauuhs . annd i 6 19, lioruic menfcjr
Augufto, i6io, lulio i6ii. lunio, &:abimo pnmum fios dehifcere.->.
inca:pic: continuo pofteafloret vnufquifq.cauliculus, veiquotidi,eiVcl-
alcernisdiebusieaperienr.ibusiuccefiiucfionbus.ii Lai j-^. ■ o.nir

Floris iiguraha-c^ft. Calix cumin ilorem aperitiir i dehifcuntpiri-;
mo illa quinquc cxtcrna folia fubuindia ab cxcra , intus vcro alba, qua?'

cor-

— — . 1 = ~^ '^ ' ■ —P > — »■ r3 — - .*..- : — - — ,...,-...■ w .1. a 1 > ^^ j '-.I . j... 1 L ■ nm

F.alia5 rels-
tiones folio
rmn jMira-
tw

De Caulicu-
lo.

Dc Viticulis

De Calice
floris nondii
aperco.

i -1

i '^

,Fl6ris fjguia

\

CrafTa ftami

na_r.

Fruftui rudi
mencum.

Supremi ftjr
licaptcati.

T4

Rariores Plant^

GornicuLi m lummo gcrunc , poil quar fpedtanrur alia qumque alba fo-
liola tcnuiora , & flaccida non corniculata ) (ed folijs rolarum {i:nilia_,,
aliquando tamcn Ilridliorajqua^r inter illas po{ica,expanio iiore,lloi^ fi-
guram efiormant valde extcniam , deorlum aliquanculum pendentibus
iubuiridibus iHis corniculacis folijs . iuper qua; in Orbcm ipeClacurdu-
plcx ordo filamencorum , mira ieric pofitorum : nam a quodam medio
circulo prodcuntia, & ie circumnectentia pulcram radiantem effor-
manc rotam,acq. cam duplicem combinata fiiamecorum icrie. pro quo-
libec aucem ordiile filamenta oduagefimum a^quanc numerum,rocun-
da , craffiufcula, fuccofa, longitudine fefquiuncije,in excremo cenuiora,
acuminaca , & aliqilanculum circinnaca , colore quidem iubuiridi , fed
pundlis acropurpureis adeo maculaca > vc fere cota purpurea appareanc,
acq. in his filamencis in orbcm extefis,dum bene dilatacus eft llos,ex di-
d:is purpureis pun<5tis,modo magis,modo minus obfcuris,duo fpetStatuf
circuli magna flori venuflate alferecesradliuc eciam cencro propinquius
duplex fpcdbacur ordo breuiffimorii purpureorii capillamencorum den-
fiflime in circulii poficorij,qua{i linea? dua; facis intcr fe dilHnda:. dein-
de etia magis verfus mediii alter ell ordo capillamencorii paulo longio-
rii mox di(5tis,{edacrioru.Rocunda deinde efl area viridis,&; fplcndens,
ac nicida, in cuius medio, cencrum cocius floris obcinec, craflior,exalbi-
dufq. pediculus columnulce inrtar , & in imo craffior paulo , poitea ce-
nuior , cui infunc quinq. craffa Ifamina colore viridi diiuco , purpuro-
nigris pund:aca maculis cum fiiis luceis , & facis magnis appendicibus ,
vc in albis lilijs, qux cum primo flos dehifcic per quadrancem horz non
ampUus, appendicibus furfum difpoficis , & itellani ciFormancibus , rc-
'da fpedlancur •■, fed cdm paululum fios procellic , & omnino eit expan-
fils, ni pecioli retorquentur , & lute^ appendiculcT deorfum pendences
nutant . fiipra h?c in floris mcdio frudrus rudimentum locum habet vi-
ridc , rotundum cum aliqua oblongitudine , feii quinquangulum , acfi
obfcuras haberet flrias, magnitudine ciceris parui, feu magni grani tri-
tici . Huic denique quatuor infunt, interdum quinq fed vt plurimum
trcs tantum craliiores fi:yli,& ipfi capitati,feu in fummo craiiiores cum
quadam rotunda triangularitate , vt ciaui quafi caput forment , &: fin-
gant, hinc a multis claui funt didti . viridi colore, & purpurcis punctis:
in fiore claufb coniundi primo fiint , & eredi , mox aperiente f e floro
difiunguntur > &reo tempore appendicul^ (vt dixi) fupra florcm ll:ellam
efFormanc quafi auream nimirum flore femiaperto,quod cucnit breuif'
fimo tempore , ied flatim atq. flosfuentoptimeexpanfus, momento
temporis, & ininilanti ( vnde nifi quis continuo , & ailidue florcm de-
hifccntem afpexerit diligentcrq. hoc nonnotabit)contorquencibus ic

lihT

Horti Famefiani.

rr

iliis quincjuc pe(iiculis,lcu crallis llaminibus,6v; Itcilx coiuuuctx' dclcu-
tibus t^ormam appendiculis deorlum conrrario modo vcrfis , ica ctiam..
codcmtempore clauitormes fuperni llyli conrorqucncur , &:dcorliim_.
vergunt,qua: Horisapcrcio, adlio, & motus, pluriesa nobismagna dili-
cTetia,& atccntione inlpcdla, marria oculis,& animo curiolos volupcacc,
& iucundicaccm acculic . Flos in meridic iplo expandicur, bc cico, & ia-
tiiHmCjlicctiam reai.mec nodbc coca,lequenci dic paulo polt ({)lis orcum
claudicur omnmo in campanulx (acis angultic rormim ,adco;][. brcui
marcclcic, vt 14. horarum Ipacium apcrcus mmimc pcrcingic .

Loncior , &: nimis dili^cns vidcbor fuifTemhoc cxnlicando tloroi
led necedarium id vilum Kiic , vt dilucidarencur , 6c clarc innoceicereiic
ca, qu.c huic cribuuncur t"lori,an vcra,vcl talla,& adlcicicia finc . vcricaci
c|uidcm non oblHcic Monardes lcribcns . Florem hahtt aljix rof<e p rfmi-
lem y in cuius folijx alicju.e '-vetuti pafj^ontr Chrtfii ^^ur£ dtiifjratx corjjpiciua-
tHr,quas magna diiigentia iflic piSias ext^imes eam ob caufam eleganttffi^nnf
eff fios . Veriim Audor Bononicnfis lcnbens vnicum tantum habcro
folium campanul.t inftar, non lcuiccr clt dccepcus,pra!cerca limul cum
BofioCoronam addens 71. Ipinarum , mcrum hgmcncum acculic : lcd
cxcuf.and'. hi lunr, nam rclata re}"erunc,& admirancur, & qui rcculerunc
(alioqui viri grauillimi} non perfccflc poceranc rcminilci vcrx torm.c,&
omnium parcicularicacum : led aliorum lcnpcis omillls, vcram plancam
in Horco lllullnll. Domini mei viucncem pro Theologis ((i liccc ) qua:.
lo coniidercm.us ( incra ineos camen terminos. )

Qui in lummo iunc claui adeo perfe^te func ligur.ici vc addi nihil pof-
fif , inccrdum cres, incerdum qiiacuor lunc , & cciam faere , qui cres , &
t]ui quacuor D. N. I. C. Clauos failTcdocerenc, (ied obllar inalK].ioc
tlonbus, qumq. vc dixi clauos apparcre) in Hore aperto concorci liinc,&
acris punclis maculaci , cjua/i languine inted:i , & iam e cruce liiblaci.
frud:us rudimencum in florc iplb Ipongix poccll: comparari , quo! omtl,
aceto , & tcllc oblaca Saluacori in cruce fuic . Scella vcro in lcmiaperco
florc,carleftisDomini paHioncm,feu ilcllam Magis pra:euncem,in aper-
co vero W;v-c]uinq parcicuLr multa alia poilunc (ignificare , vc c]uinquiL->
plagas . Baiis truclius, & illoruni quinque pcdiculorum, Columnar, cui
illieacus Dominus fuic , non oblcure ailimilacur . filamcnta vcro fulli-
bus pcrbcllc allimilabuncur langumc perlu{is(a6 coron.r vc aliqui) cir-
culi auccm illi purpurciin filamencis apparcnccscoronam fpincam lan-
^uinc madidam olVcndenc. alba folia puricacem ,candorcm, & albaiVL.
vcltcm Saluacoris dcmonllrabunc . Corniculaca folia, & incus alba, ab
cxcra viridia Ipem , ac puricacem cuin aculeo , idcil pcnecrancem , qui-
bus pradicus debcccfle quilibec fidclis,& miifcria Chrilli palfionis am-

Hxculatio
Aiidoris.

ChiiftiarH
floris coiifi-
deracio .

plccli

I

^ ■^i>^-B»--j-<a k

P

Falfa relata
a Bofio.

Florls diuer-
fi coloris.

S6

Rariores Plantce

pleCti . folia {liiic vniqa , quia vnijs Deus , trigona , qaia cres pcrfon:E .
Planta nacur.a fua apca afcenderc ad c^eluni viq. fi eouiq. adminiculurrL.
acquirerec •, fed non Jlne capeolis : ideo Chriltianus , qui natura fua eft
apcus ob merica pallionis in flore depicba;, vlq. ad CiEium a(cendere;,ad-
mmiculisegec , quibus incumbac , & adhaereac charicacis , qua: ample-
Cticur , &c. planca eciam recifa ad radices , regerminac , vc nofcamus,
qui paifionis mifceria in cordc recinec , nullam mundi iniuriam obelTe
illipofle. Dulcem, &odoratum poitea ailerc frudium, paifio enuTL,
D. N. deleCLabiUfhmum , & vciiiffimum afferc nobis frudum . Sed
facis - Ego, vc verum facear, cancam milHcicacem , nifi per vim , in hac
planca non afpicio . vnde cum dicanc aUqui omnia miflcria palfionis
D.N. lefu Chrilli in hoc flore apparerc, 6l ideo vacari fior della PaJJione.
mihi non fatisfacic . Nani inhactocaplanca Crux nonapparec,quod
primum , iS^prmcipahffimum paOionis Saiuacoris efl iignum , cla-
uiformes llyU quinque fpectancur , lanceam non video, alia, qu^ accuU
per vimconcorfi, & idem in infinicis plancis facere poffem, & ica_.
per confequens infinics eflenc planca: paKionis . Sed ad plancam ipfam
redeamus .

Recuhc Bofius, dilacari florcm orience fole , & eo occidence claudi ,
quod falfum obferuauimus, fed eo , quod diximus, modo, clau-
dicur , & dilacacur . Nec claufus.pcrmanet campanular inllar, vc id^irL.
fcribic, fed cxpanfLis eil: omnino rofcinmodum, quum vero die fe-
quenci claudicur , tunc campanvilam etlormac, & ita remanet per duos
dies femper eodem, modo, ppliea decidit, quadoq. ficcatur in planca,fi
fruclum non perfeceric, vnde non omncs apud nos fruclum pcrficiunc,
fed pauci admodum.

Necreciccndum qupd ab Indis accepit Bofius , vt fcribit Florwn foUa
in Peru ejSe leopjatorcoiore, ftu fiduo j 0* tn noud Htf^ania all^a rubetsmaculata
punciis . At mihi retulit clariffimus , .&: eruditiffimus vir loaancs Ber-
clai Scotus in Viridario Re^is Andix vidiife fe hunc florem Iutcum_> ,
qui forfan crit Bofij Lconatus j & j.^eruanus . noilqr autcm flos cum fic
albis folijs erit aherius.pIantiE , & ex noua Hifpania diiiia , ac neque m_,
noflns al bis folijs, x}j^hx,^M3;mzQ\^\x appatcii,^ .
■.-■jiV.iAv ■ • 'Uriiil:., " ^Ofior;

'• no'K .. ... . oiiwfitiC

j if]i irlLv ri-nfii/n Ji^

■ir.

!U lUJj!i.„ 1.., i. ,,1,^

":

"lll filij-iiJJJL.' ' ' ■'•

■ nuq -,

Dc

Horti Farnefiani,

T7

De fru£lu Mafacot."

SECTIO SECVNDA

DE frudu fcnbic Pccrus Cicza partc prima Hilt.PcruancTcap.ig.
CrafiadilUfrutiuf grati ddmodumfaporis^ O' tucimdi odonsefi. A4o-
iiardcs ita. fruBus GranadilU appeiUtus ab Hifpanis ob ftmilttudimnj, aua.m
cum riofiris grar.aiis haLtjnam eiufdcm fere efi amplitudtrns^aicj. etiam coloris,
quando mattirus ejl, nt(i quod corora careat\ tn eo rtficcato, fi agiteturtRrepittim
cdtt femen intus occlufitm. piri femini fimtle , altquanto matus , tubercults cjui-
hufdam eleganter (Uhoratus , 0/ affeciumwidus , pulpa candtdaef^ ,0* fa-
pcris expers. deinde ait . FruElus tpfe funt (^ranatuU iam di^ i , qua matu-
ra actdulo liquore ahundartt, O* femtne plena funt : apcrtuntttr 'XJt oua , O* U-
nttor tlle ctitn magna ijoluptate forbetur ah Indts , (^ ah Htfpams : nu etiam
It mtiltos forheas '^vUam 'Z>entriculi grauitatem ifedpotiHs aUum emillttarn fen-
ties . frucius temperatns effe ^idctur , (^ alicjuantuUm humtdus . Bofius liec
protulit . Aiantrus fruBus ( vt aiuiit ) Uteo eH colore macutis 'uiridthus irfe-
cius, ^ui plcnus fuauiffimo efl liquore , quafmofchi , e> aKibra, (^gufluigra-
tiffimo. &: harc quidcm apud fcripcorcs reperi . Verum dicam cgo
fruclus immaturus viridis ell:, dciiide matureices citrinefcit, figura po-
tius malo , fcii arancio , ied ficcus (olacro pomifero , quam granato alfi
milari mihi videtur: immo paruu Umoncm omnino rcpreientat. cortcx
ctiam no crafTuSjVtGranato, fcd mcmbranaceus folatrojdiclo pomifcro
i^: capfico, quodammodo a:mulus : fcd fub membranaceo corticc inefl
mcduUa qua^dam fpongiofa candida , medium fruClus cfl vacuum . fe-
mcn latcnbus frui-lus interna parte h(^rec,triplici pcr longum fcrie,nul-
lis intus lcpcis, idco macurum fcmen in f rudiu ficco feparacum^jab eo
vbi adh.rrebac loco , & in vacuicacem decidens , fonitum incus reddic,
concuflo fruiStu . fcgmenta autcm in hoc frudiu mclonis inff ar , &: po-
mifen folatri , fpcdtantur , cam extra , quam intus . • Viridis ( vc di^A (
fruclus paruulum limonem ( nobis itmonctllo didum ) omnino emula-
tur aliquanto clt oblongius , feii non perfcdte rocundus , vt potius ali-
quantulum efformet triangularem formam, colore viridis , &z. obfcu-
rus totus cll nulhs maculis_, nec fegmentis apparentibus.
Scmina piri feminibus fimilia funt, colorc cicrino .

Vires

Dcfcri ptio .

Figura Vcra
ffudtus.

Fru(ftus for-
ma.

' Scmcn_j .

l'

i :

l_l

T

8

Rarjores PlantiE

fftVGTVS MARACOT.

Horci f-arnefiani.

59

Vircs huiiis plancar nobis .ulliiic ignot.c (unc . («d fi aliquid cx rclatis
coniedari licet , aqua in hiiclibus rcpcrta , qua: acidulo, gratoq. cll ia-
porc, non multum caliiia vidctur ludicanda ob huiuimodilaporem a
Gaicnoinrcrtrigidanumcratum. lcd quia ventriculum non grauaro
fcripfit Monardci, , cciam fi m magna copia iumatur , dicemus, tenuis ,
lubtihicj. eilc iubilantiie . quia dcnique aluum cmoUit , detergcndo id

f)rxilarc crcdcrem . at foha hypnotica facultate prajdita eiTc cenieo , fo-
lorum cnmi odor, iolatrum lapit . & fi recordamur obicruationis iupra
po{ite,nimirij Muicas infohjsrefidentes exanimari,ahquiddelctcrij,vcl
forte ioporiferi cocinere btebimur. ied nil certi affirmarc audeo.ied pla-
cct nunc memorari nobihliimum meum Nepente fine opio,c|uod omnia
iomnitcra pra:celht . iucunditate fumendi, pillula enim vna x. granorum
pondcre iufficit . citUy & infallibili adione, nam prxiHtiiTc {cimus,quod
alia opiata non valucrunc . Jecuritate denique , qaia nec grauedinem ca-
picis rchnquic , ncc moleltum iomnum paric . icd dc iioc aU«.

cm^ <?.**>

tiio? -stia; <ifc»>

asfWi ififv> anfih

^fcftj? vi*2; <«**? yuftl?

<Xif9> <ri¥?) C&f9i C9f9d

?fciaj t$a&> <i3Q> ^Je*i> ct*a>

^ef^ iBPti <«*«' ^*?^ ^Gfti

tiffi? ^HdOf '^itislf (UeA3^

aHfii Ct^»fii <€49> (XHffh

^tfej; (uya? <^fe**^

C&f^' (^*i> iGfii

G z

DE I

ViresMara-
coc.

Ncpente al«
diaum.

^^

Horti Farnefiani.

61

D E L A V R O

I N D I C A^

CAPVT QVARTVM-

A T A nobis elt planca anno 1620. ex Indicis qui-
buliiam icminibus, qus raccmacim breui pediculo
y . vel 7. fimul colicrebant, baccarum Lauri vulj^a-
ris formam habebann , verum non rocunda eranc,
Sed ob]6giufcuia,& parum acuminaca paru^ oliuac
hgura,ab excra mgra,&: rugola,vc Lauri baccas, fta-
cim aurem Lauri fpeciem ciTe indicaui. Enaca_j
planra breui in macjnam alticudinem adoleuic , folia aucem odore, & fi-
gura Laurum nollracem non parum imniicabancur , quod primam opi-
nionem meam auxic, vnde Laurum Indicam appellare nunc libec. Icaq.
folia infunc quodnmmodo mccr Laiiri vulgaris,& Regij dicii mcdia, vel
potius ccdn iolijs iimiUora, non enim ica dura , & lucida iicuc Lauro .
colore lunc iubuindi , Hycme ( quajfunc veculiiora , & caliira ) cicrine-
fcunc , ac rubent •, longicudine aliqua excedunc palmum , alia iemipal-
mum tantum arquanc , latitudinCiVero nonnulla fex vncias excedunt,
mediocrefolium appingi curauimus . Mania folia amariufcula primo
funt, pollea cum dulccJinc pauca , mucilagmofa , & odorcm noilratis
Lauri rcfcrunc . foliorum auccm pediculus , qui crallior elf , acq. eciara
ramorum lignum fubdulcia func . led mirum quanca mucilago m oro
fenciarur vilcida, &: lenca his manfjs,id nulla alia in rc vnqua obferuaui,
qunmuis vlrrn mille plancas degullaucrim . Scd ncque calis apparec vn-
quam manfis communibus mucilaginoflsieminibus , vc cyconiorurrL.,
pfillijj 3cc. ncc radicibus alcex , &c. quod vc mirabile mihi apparuic,fic
nocat^ „& aiicna confiderationc dignum ceniui : cx hoc cnim forte ali-
qua visrccondita camadmirabilis planca: inueiligari poifcc. Ec quide
Pecro.Caiiei.Medico erudicifl. in animum cecidic,lvr. cx decodlo folio-
rum-.locoivr.dc altca,aiperitati guccans,6£' vocis fortaiic prodelTc poile.,
hucufq. apud nos florcm non produxu .hi^ <*' •

Dupicauimus aliquaodo cum V^iris Bocanicis Erudiciilimis , an effc t

Cinnamomi , feu Caiiiic , fcu Cannclhc planca , ncc Isui conicclura .

nam cx Garzia ab orco Cannella: arbor eit filijs Laun cfuidem colore , fcd

forma ad Cttri folia ttccedence , Franciicus de Tamara icribic . tn freto maris

:k . Ery-

Odor folio-
rum.

Defcripuo
folioruoi_i .

Folia itutci^
laginola.

Conieftura
P. CafteUi.

An /ic planca
Cannells ,

62

R

ariores i^iant*

Pl,

Auftores af-
ferentes ca-
nellam arbo
rem elfv; lau-
rofimilem.

Fruflus can-
nellf»

Cannellx
iquxdamfpe-i
cies mucila-'
»mofa.

Cannella_j
lauruselt 1.1
dica.

j70m

JFolia Caffix
qualia Dxoi°,

Cortcjt a
Clulio alla-
tus.

jAlter cortex
eiufdem .

Cannella_>
lauaica .

Erythrdi Cimatriomt arhores , O* Laurof ntttriS aS/u imerdum operta inueniri .
Lud.de Barchena in nauigationelua.rciibic. CannelU arhrem Uurumpra-
xime rejerrcy prdpYtimfolijSj item baccas Uuri modo f.rre, f d minores , ^ cari'
didiorcs . Odoardus Barbofla teltatur (^rborew Cannell^ efjc Umo ftmilem .
idemaffirmac Theuetus- pra;terea Petrus Ctczaparc r. ChroniciPe-
ruaiii cap. 40. Franc. Gomxara in Hiilona generali cap. 145. AugulHnus
CaraceUb. 4. Hiil". Peruanajcap. 1. CannelLr arborem dicunc efle foUo
laurino. Chrift. Acolla Folium Uurwo fimde ^letiustamsn colore dilutiore ,
^ mintis (iccum . Prarcerea Nicolaus Monardes in nouo Orbe nalci
Canncllani rccuht, & [oUa habere laurinis fimrlia dixic . nol1:ra autem-.
arbor folia iauro,ac cedro {imiUa habet. Secundo cx Ga.rzi3. fruSius Can~
nellf eji niger , rotundusy auelUnx fere magnitudtne, aut extguis Oltuis limilis,
Gomara vcro , Carate , & P. Cieza : dicunt fructu clle raccmatim cohe-
rente . Acofta : frucium raaturum, nigrum, & Iplendentem dixic . Ter-
tio , {apor mucilaginoius , c|ui eft in noilra Planta videtur eciam adefTe
in Cannella quadam noftri cafliam legicimam putant i Scinmandendo
lentor cjuidam fentitur . fed alterius generis plantam effe conumcic ie-
men iplum a me iplo fatum-, nonmulcuiTi tamen a cannella diiUmileni.*
effe plantam cenfemus . na Lauri fpeciem aUqui faciunt, vt Ca;lalpinus,
&; Cardanus lib. 8 . de lubc. pag. 305 .Cmnamomum (ait) Lmin arhon baud
ahftmtle eft , folia flijs, truncus trunco fimilis, nifiquod humtlis eli j e!?" Ute i/t
faltx dtffundttur . fed ^ cinnamomi bacca Lmr-i baccis : 'x/eruntamen tli<e hts
tntnores funtf ^ candtcantes . Vnde licei connieSiari t/lrborem ynam efse s jed
) tgiontbus flitm dtfHngui . Huic tamen pluribus obftat Scalig. exerc. 1 44.
qui legi potcnt . dc Cafft^ odorat^ folijs , ftmile quid videturicripftlfc-^
Diofc nmi ait: folijs piperts . foiia aurem Piperis,exGarzia iunt maii Af
{irtj efHgie , & icon apud Clufium ipcd:an poteft . immo prsftancior
Calfiaapud eundtm Dioicorid. vocacur Dnphnitis. aLauro, qui Gr;rce
£itt>r» a Daphnide V^irgme in Laurum arboremconuerfa.
. Aliquando fufpicatus fum corriccm illum, atq. eciam arboremde,^
qua loquitur Clufius Exoc lib. 4. cap. i . conuenire tum noflra Lauro .
nam foltorum ( inquic ) odor Laurinorum foltorum ndorem ^emuUtur^ ftdiUts
junt lattorcjy^ magts v/r;WM.Deinde fufpicari eciam polIumus,an Corcex,
de quoCiufiusIib. 4. cit. cap.z.dubicat an ficCaffia Vecerum,fueritex
noftra Arbore. ait enim c^liquofemports ffatto ore retentus hic cortex^prteter.
acrimoniam lentorem quendam habere- deprehendebatur . id autem fumicafri;
me inducit maximus in mandenda noftra arborclencor .ideiruie lubiiic
Clufius de C.mnelia lauaica . Rius odor extguus, tmopene nulUs, faptfy qui
tn 'z>iliore canneiU, atu in cortice rnodo dcffipto ; m qtto tamen mandendo objer-
uaretur qutda?» Untnr , c^ fTjduri oummofita r , qud Trel fummts tantum Atgitts

ad.

mo-

\

Florti Farnefiani.

63

ddmotis tnhdrcret , (^ tjuodamrncdo olutmts tti^ardifiendt pojjec . huuilmo-
di lentorcm cgo oblcruaui 111 ficcis ctiam folijs nollris, quamuisma-
gis m virieiioribus. lcd nihil ccrto affirmarc audco .

Scd polt quam in Cafia:, Cinnnmomi , & Cannella:mcnrioncm inci-
dimus , dc his opiaioncm mcam non (ilcbo , Qiaamuis cami pluruTios
legcrmi afiirmantes CanncHam vulgo dictam , cllc antiquorum Cmna-
momum,mtcrc|uosGarciasab Horto.ijs camen mulciplicidecaufa iub-
(cribcrc ncqueo . Vndc dico nos dclhtui vero cinnamomo , & canncl-
lam vulgircm non clle nifi Antic^uorum Grscorum Ca/iam ligncam_- :
cum autcm plurium fucric fpccicrum Cafia, ita eciam nunc dracriarum
ipecicrum cannclhi rcpericur.

Prima racio eil, quia Cafia anciquorum Corcex erat, CinnamomurrL.
vcro lignofus Iurculus,dif^ciliusacorcicc feparabilis . Ac cannella_j
vulgans cum fic iolus Corccx , fola Cafia eric. id probabo clariilimc cx
didlis ancicjuorum , cinnamomi fiquidem accfibuca, in nulla canncll^e
(pccic rcpcriuncur .

Sccundo Diofcor. c. de Corallo . CQr^llttrn Uttdatur ramofijjimumy cin-
namomijj^ura , Jruclias forina li vera func Diofc. vcrba, dcbcnc conucr-
ti , &: cinnamomum dcbcc elll- figura coralli . ied vbi , rogo , ell in no-
ilra cannclla forma, & ligura coralli , idcil: ramoficas ? in nuUa canncl-
ia repcncur , ergo nuUa cannella habcc figuram cinnamonii, igicur non
cilCinnamomuni.

rcrcio Gal. i . dc antid. 1 4. Esl Carpefum herha Pht* appellatogenere f-
vttlis . dcinde . Tenui* autem qudd<im Carpesij farmenta ctnnamomt ''virgul-
tii fmtliii Jutit. Si igiturqu£c a:qualia funt vni tertio, etiam icqualia in-
tcrie. Cinnamomum , Carpcfium, &: Phu flmilia erunc . ac Phu ex
Dioic. tx oUiquo villofain nigri rveratriynut iunci modurn. & ex Oribaf ha~
het adaafcentes radtculas exiguas , yt luncui odoratus , aut nrcratrum ni
grurn intcr Je c^mpLcatas. nuUa video 111 vulgan cannella farmcnca, nulla
virguUn, noii lunci formam , non radiccs complicacas . ergo in nofl:ra_i
cannella nuUa aiiclt carpcfij fimilicudo, proinde ncquc Phu fimilicu-
do i fi vero horum fimilicudo non adcll , neque adcnc veri cinnamomi
fimilitudo . ob id ncgandum vulgarem canncllam cilc anciquorunij
cinnamomum .

Quarto Gal. i .de Antid. i 3 . Superjuntadhnc tbi multa vaja lignea , qu£
yarias ctnnamomi species contttient , quarum nulla tamen 'X/eluti trmcus , ta
ramos plurej diuijits , multifn attollitur : fedhellebjn fguram per fe fert ,tmmo
rvcro 'Vamafonij , quod e Creta adnos dejertur . Hic docec Galenus in illis
vafis cinnamomi , cunc cemporis nullam concincn incegram cinnamo-
mi plancam , nec cciam valde magnam , vc qua: veluccruncus in ramos

Nos carcrc
vcTO cinna--
monio.

Prima ratio
a corcicc.

i. ratio 3 fi-
gura coralli

plures

j. ratio a fi-

militudine
Carpcfi; , Se
Phu.

4. rauo ara-
mis.

AbHellebo-
ri, vel Damal
fonij figura .

^ratio 3 plu
ribusvirgul-i

tis.

^.ratio, quin
'ramufculus ,
noncorcex.

r-

7.ratio, quia
ramofum &
cumradicib.

64

Rariores Plantas

pliires diuiius actoUatur , feu coralli figura : id accidere voluic ob Impe"
ratorum poft Antoninum incuriam^qui deficiente optimo, & primi ire-
ncris ciunamomo , nouum, & optimum habere neglexerunt, cjuod igi-
tur reliquum cinnamomi remanierat , breuius erac , &: tantum Helle-
bori , vel Damaibnij figura . At qualis forma Damaioaij ? ex Diofc. EH
taAicihus tenmbmy n;t ^eratri nigrt . in noilra autem cannclla non rolumi
nunquam ipedtauimus notas- optimi cinnamomi , i. truncum m ramos
plures diuilum: fedneque notas deterioris . i. formam rad. hellebori .
non folum paruitate, & tenuitate , fed neque etiam ramufculorum plu-r
rium fimul ortu , & coniun(flione . ergo noftra cannclla carec notis", &
figura , tam optimi, quam deterioris cinnamomi .

Quinto Galenus fubditde lUis cinnamomi rehquijs. ^i^msautem
cinnamomi sfecies ab ''vna radice, celifrutex quidcimparum confurgit, emittitq:
hcU Jex , tlU feptem ijirgulta , vcl paulo plura , paucioraue, non <equali tamen
omnialongitudine funt , 'v.rum , quod maxtmum eji ipcdis Romant dimidium
no excedtt-Scd quis vnquam ex nollris tale cinnamomumvidit? quod ta-
men non erat optimum eo cempore pucacum . noftra quidem cannella
repericur vlcra duos pedes longa , fed corcex efl vacuus , & non virgul-i
tum , & femper vnicas fbla , nunquam alfociacio plurium fpedacur ab
vno communi exorcu .

Sexco , Cinnamomum ramufculus eft non fimplex corcex . Galenus
arborera effe primo dixic , quam non equidem f^uille valde magnamj
exiitimo , eciamfi arca magna effec in qua integra arbos Romam delata
fuit i Arca enim cubicos quatuor , & medium longa erat . deinde ait
Galenus . Ex hoc cum accepijfem ramufculos aliquot apud me d pofui . Ex quo,
patet cinnamomum fuiffe ramufculum,non fblum corticem . qualis no-
Itra cannella, quamuis pro optima habita .

Septimo,cinnamomi ramoficatis telHs eil Diof qui fcribit.cinnamo-
mum Mof)'liticum pr^e/erri tenmhus ramulis , ac fequsntthus nodts cintum •
deinde vc opcimum nofcerecur , fic monec . yellitoab radtce jurculum . &:
tercium genus fruSiicofum dixic . Quarcum aucem gcnus magnam hahens
radicem . Quintamvero denjaradice Jtrmatum . cui fubfcribic Galen. de
Ther. ad Pilon. 12. non magaam radtcemhahens . deinde dc Mofiiicico.
njitgasparuasy ^ fubtilesyramos denjos . deiiique aucem aic .* ^xuts autem
cirtnamomi Jpecies ab vna radice , ceit frutex quidamparuus conjttrgit , emit-
titq. hiscfxy tllafeptem Tfirgulta •■ucl paulo piura , paucioraue, e>c. nec renuit
Plm.lib. ii.c. 19. lpJeJrutexduorumcubttorumaltitudtneampliffmus,palr
miq. minimus , quatuor digitorum craffitudims, flatim a terra Jex dtgitisy fur-
culojits, arido fimtlts . demde aic . I^r^cipua honttas '^•trgultorum tenmjjimis
partthusy ad Longitudinem palmt .fecunda proximis hreuiore menfura , atq. ita

ordine.

\

Horci Farnefiani.

6t

ordtt^e . 'XJtiiJJimttrT: , qttod riidicibtn proximitm , /juowam tbi mintmum cortjcis
inqHo fummagratidt. Xlua de caufa pr^ferumur cacumina , lyLi plurimuj cor-
tex . \i.\ pacet ramolum, 6c rciuic fiiinc anciquum cinnamomum cu-
lusnullnm notnm hahccofticinarum c;mnella.

Oclauo , h dc colorc loqui volucnmus , habcmus Galcnum loco cic.
fic docenccm . colorem denique talem habere, qualem fiquis lacii nigrum colo-
rem adrtitfceat , atqttc cxrulet , quem 'vocant , aliquantulum addat . protcdto
huiufmodi colorm nulla cannclhclpccie conipicicur. ficuc ncc color a
Diolc. cradicus, lcilicec . '2Sf;^r««» exnjinofo m cinereum 'Z^ergeas . dcHcit
i<;icur cum rcliquis cciam condicionibus canncU^ ipfi color anciquo cin-
namomo cnbucus. lureigicur dicimus,nos carere veroanciquorum
cinnamomo . nam in cannella vbi eil cinnamomi radix ? in cerra ccrce
relicla eil . Vbi fimilicudo corallij ramofi ? vbi fimilicudo radicum_,
Carpcfij, vcl Phu, velDamaionij,vclHellcbori? vbi func iex, vclicpccm
virgulca ab vna radice ? vbi dcnique color veri cinnamomi ?

Nono , fi conhdcrcmus Diofcor. cotum cinnamomi capuc . fub nul-
laeius ipccic cegi poiTc cannellam cernemus . Ecenim Moiilicicum cin-
namomum eile ncquic, quia colorcm non habct cannclla,quem icripfic
Dioic, non cenucs ramos, non frcqucntes nodos , &a quo vclli ab radi-
ce iurculus ncquic . mluper defidcracur odor ruca: . nec non fapor qua-
dancenus ialfus . fic neque ipecies ell aliquancum a Mofilicico dillans .
ncqucicem ^.non enim nigrum, neque frudicoium , ieu ramoiiimj .
ncquc 4. fungoium candicans, aip)cd:u cubcrolhm, magnam habens ra-
diccm . dcnique neque y. denfa radicc firmacum . ecce cannellam noa^
effe vUam cinnamomi ipeciem . Ncquc cciam diccre poilumus eile Xy-
locinnamomum ,icu lignoium cinnamomum. nam hoccil farmenta
longa ( icu vc Macc. lcgic virgulca brcuia ) robufiaq. ferens . concludamus
crgo canncllam officinarum cuiuicunq. fit ipcciei, non poiTc elTe, nec
dici anciquorum cinnamomum .

Addam apud mc elle baculum cx vcra: cannclla: arborc, quem falicis
eifc diceres,(vc non incpce Thcoph.cailiam Amerine ialici comparauic)
longicudinc quiuquc palmorum,crairicudine poUicis , incus Ugno leuif-
fimo , & quaii ipongioio, 60 albo, inodoro , & infipido . cxcra nodi pau-
ci, parui,&: incer le diltanccs ipeflancur, corcex eil: cenuiiTimus , &:
vnicus , inciis leuis , excra rugoius , quafi ialicis modo , color rufus , &
{imilis falici •, non colorccincreo vci illud Macc. icabroius, cum aUqui-
bus mr.cuhs paruis,nigris:odor nullus icncicuri fedcannella! elTc lignum
clare oitendic ipic corccx , qui quamuis ccnuifHmus , & nuUam cannel-
lartacicm rrarieterac , camen manius ipfiirimam cannellam eife mani-
feitac . Scd de vcri cinnamomi defecbu mecum fenciunc aliquoc viri

3.ratio 3 co-
lorc.

9. ratio.

Apud aufto-
rcm baculus
ligni caunel
Ix.

H

er

ud i

66

Rariores Piant<s

Au<Sorcs no
Inrcuin fen-
tieiitcs-

Ai!(florcsco-
crarij rentie-
res ad nos
dcferri c:n-
namomum.

Soluitur co-
ium refpon-
fio.

Refpodetur
Thcophr.

O^\n\.o no-
ftra_,.

erudiciflimi , vl Macc.com. iii Dioic. Monachi m Mcf lo. Moii.ud. lib.
6. cpilt.3 . de Theriaca . &: hb. S. epi(l:. i . B. Marancha hb. i . Theriac^
ThcuecuS:,& alij.

Coiura camcii non paucos fenfilTe lcgo^qui cinnamomum ad nos fer-
ri cum caHia , 6c canncUa mixcum lcnbunc,vc Fuch. hb. de comp. med.
Amacus Luficanus in Diofc. And. Cirlalpinus hb. de Plancis . Lacuna
Ub. i.c. 15. Garzias ab Orco Ub. i. cap. 15. C. Clufius incom. N.
Monardes cap. i j. Coftcus in Mei. cdm. de eled:. cinnamomi . Scahger
de Uib. cxcrc. 1 44. Franc.Alexandri radio i . ApoUinis . Nicol. SceUio-
la . de Theriaca. EuangeUUa Quadram. de Theriaca c. 5. &: iz. & aUj.
SedaUacas a nobis racioncs vellem (oluiUent . nec facis elt, quod refpon-
dec CoUeus. nihil referre , quod nudus fic corcex . cuia Indicacom-
mencaria cinnamomum elTe aUeranc . non fufficic , dico , horum aud:o-
ricas, fmeracione. fed addit.non po/Te negari cinnamomum eUeU-
gnoium virgukum , planca enim non elt , ncc corcex fine Ugno . ta-
men corcex cmnamomi oUm cxpecebacur . teile Theoph. 9. de Hilto.
Planc. icribence cap. 5. non in Ugno , {^\ in corcice graciam ^^^ , pro-
pcereac]. quod radici proximum eii: , c^uia minimum corcicis plurimum
aucem Ugni habec , eiPe decerrimum : iumma vero cacumina plurmium
corcicis,& Ugni parum habencia eile laudaca. Reipondeo no negandum
maiorem, vel pocius cocam odoris graciam in corcice refidere . camen_,
ex quo coUigac Coileus adiiiberi foknn cinnamomi corcicem no video .
nam fi iblus corcex a ligno ieparatus in viu fuiiTcc, ad quid eled:io iUa_»
cacuminum ? nam deUbracus corcex quamuis infra cenuior , fupra craf-
(lor fpeclarecur . camen cocus cficc corccx . &: non cfUccrec lUam diife-
renciam a Thco. nocacam . cgo vcro ccnico cocum r.imurculuni cinna-
momiin viufaidecum corcice, tkiligno, icd quia cacumina ob crai-
{lorem corciccm, acceneriorcm, &li<j;num nondum induracum odo-
raciora, & fipore acuciora cranc, idco magis expccebancur cacumi-
na . prope radiccm vero quia lignum creucrac , & corccx atcenua-
tuserat, decerior pars ca habcbacur i fic in noucllis iurcuUs cedri , vel
lauri 4. digicos longis, cacumina plurimum corcicis Uabere ipcdlamus ,
ccncra , odoraca coca, accota aromacica . deinde vero cum creuerint, &
medulla intcrna in lignii obdurucric, ibli corcici cenuiori ctfedto, rema-
nec odor , ac iapor . fed in his cacuminibus iciendum eciam difUcilUmc
corcicem a ligno poffe fcparari . vc e<^o tcntaui in nollratis vulgaris lau-
rifurculis nouellis. fed necab vllo Antiquofcriptorecolligercpotui,
cinnamomum decorticari, ncc a Dioic. nec Galcno,Theoph. immo Pli-
nius mihi fauere vidctur qui Ub. 1 1. cap. zo. Caffid nafcitttr crafjwre jar-
tnento, tenui cutCy 'Tjerius ejuam cortice : ejuem contra atcfue in cirtnamomo leuari

^ exitia-

Horti Farnefiani.

(>7

(t^ c:.i}.Anirt prcitum efi . dciiuic agic dc modo corciccm auFcicndi ; ita-
Guc \\\ corcicc lcuando contraacquccinhamomo agcndum cli:, norL^
fiiTulitcr. crgo non aufcrcndus corccx a cinnamomo . Scd hxcfacis.
hoc addam in mco baculo e cannclla , (cu callia . corciccm cfTe valdc-»
ccnucm , & vnicum , & manif-cllc apparcc non fuiflc ablacum altcrum
corciccm vndc nclcio quid dicanc ij , cjui duphccm inellc canncllx
corciccm , dicunc. Acin mco baculocorccx ccnuiilimus elt , &: non_,
crallus , vc cannclla c]ua vcimur, ; fed adco ccnuis cll, vc a hgno difficil-
hmc fcparari qucar , ac (apor cannclla: acuciffimus , cannclla: baculunij
trflemanifcltac quarc imaginorcorcicem, cjui adfcrcur,non cflc ramo-
rum , <Sc baculorum , fed caudicis vcceris . vcluci e fubere arbore cortex
autcrcur a craflb llipice non a ramis.

H z

Paulo

68

Rariores Plant^

FOLIVM, fiT BAGVLVM CANNbLLAE.

t

mMmmmmm

Hord Farnefiani.

6P

Pauloantc Dicam mc habcrc canncUa: baculos aliquoc, corticc cc-
nuiifimo pra:dicos, (aporc (uauillimo, aromaticocj. ^c opcmia cannclla.
iconcm curiofis ollcndcrc poflum cancii.Sccl ad mc accec]cncibus,vcl ad
prxclarilfimum , crucficilfimumq. Virum P. Ca(lcll. cui clono dcdimus
nuiulccmodi baculos aliquoc, ad Illullrifr. & Reucrcndifl! D.mcum..
Principcm , & Card. ampliT. Odoard. Farncfium , ab India , inccr alia
rarillima, cranfmiflos. Scd folium cciam cancllx pi'"";^! curauimus,quod
fimilicudincm magnam habcc cum folio mdo , Icu Tamalapatra Clufij,
vt vcriufq. picluras confcrcnci paccbit > vnde aliqui dcccpci [unc opinaci
idem cflc , idco Garzias lib. i . cap. r 9. Scrihtt Franafcauus cjuidam m Ae~
thyopia gigni , fihiq. datum e/?e^cu'n mfcriptione foliorum cannellx . Sed yal-
de hallucifiAtur. Non in tActhyopta tiulU edcannelU arhor, neq.fuliumfimiliter
fjcri atttempotefi, ^vt ad eum mif^afint cannelUfolia cum ipfa canneUa ea enim
non multum <i folio difffrunt Indo , nifi tjuod catjnelU foltum angufiius , &*
minus acutum <ri7, trthupj tllis coflts fne nerms caret quos folium Indum habere
dtximus Hgo alTencior fohum cannclla:, &: Indum diclum cfle diuerfa .
nam vulgarc folium indum , vc ego deguflaui, &: Clufius cciam rcfcrc ,
lauri foUum c;uflu rctcrc, at cannclla: folmm iaporc fuo canncUam
ipfam rcprclcntat, obquem rcfcUi ncquic . Sedaflcnciri ncqucoGar-
zi? diccnci,folium cannclli,trcs illos ncruulos non habere, nam meum
folium illos ollendit. & Chrilt. Acolta Aphricanus lcribic cannellx/o/;;i
tYtbus neruts tnfignttum , f^c. Sed de cannella lacis,.vnum admoneo folium
noflri lauri non habcre illos tres neruulos:& folio cannellas manrum^vcl
cciam folium Indum , non habcrc viiciditacera iUam .

^^^B€

Dc

yo

Rariores Plant^

I^E KOLOLIVCHI.

Horti Farnefiani.

71

DE HOLOLIVCHI

Seu Conuoluulo Peruuiano perpetuo.

CAPVT QVINTVM-

XIT Iia:cplnnca folijs corniculatis, vti primunL.
cmcrgitcfcmine etiam Conuoluulus nolfras , fcu
CampanuU azurrea, tam diurna , cjuam noClurna,
folia dcindc c^tcra oriuntur di6to A zurrco conuol-
uulo form:^ fimilia: feupotius fmiiliora Apocino
latifolio , 5c cordis quodammodo figura , non ita_.
candicantia , vt Apocino , vcrum duriora , cilque.^
vere folium colore cx atrouiridi, lcni luperficic , &: fjDlendcnti, ambitu
leui, &{implici,in cacumine acutior, tenui carnc,fedlolida . nun-
quam folia exeunc bina, &z paria , fcd impari cxortu , ncc cadcm diif an-
tia: prxtcrca cum primo oriuntur , &: per aliquod tempus , medium fo-
lium apparet: nam. folij bins ala: inccr le coalcicunc , & conniuenc ,
ncc aperiuncur , nifi iam grandi fatla fronde . Vnicaulis eil ab radice ,
deinde frudticola , ac ramoia admodum euadic , vicinis frucicibus CqC^
facillinie concorqucns . Caulis valdc lignoius eil , incus vacuus , excra_3
corcicc cinereo . Planca frigus valde cimec , lum quolibec paruo vento
flancc, ilatim cencra: fiimmicaccs I^duncur, &: cmoriuncur. Perpccuo vi-
rec nacura iiiai nam quamuis primo anno apud nos Hyeme,ob frigora_»
ingencia,aliquoc planc.T folia omnia dimiicrinc ; vna camcn planca, qu^
cxceris crac validior , & melius cuilodica , fua folia pcr cotam hyemenu
recinuir, & viqucquo aduenicnce vcre alia noua tolia orca fuerinc, &: fic
conltac nacura lua pcrpccuo virerc. cardc florem , dc iemen proferc apud
nos , nam anno 1 6 i 9. habebam oCto plancas , qua: primam hyemem
omncs cranlcgcrunc, & cum nec primo , nec fecundo anno florcm pro-
duxifTcnt , hycmc fecunda omnes pcricrc planc^ . cum frondem , auc ra-
mufculum fecabam non emiccebanc fuccum ladeum, vcApocinum,
fed aquam viridcm , & ccnuem. Hcnrico Coruino Bocanico Romano ,
qui cafdcm quoquc habcbac plantas , & fine prole , &: flore fecundo an-
noperierc .

Defcriptio
foliorum.

Qualis fit

Caulu.

DE

72

Rariores Plantse

BALANVS MIREPSICA.

Horti Farnefiani.

75 I

D E G LANDE

VNGVENTARIA >

C A P VT S E X T V Mv

VCIS, quam Gra?ci i^K^*» fii>fii,».n* , fcu Balanum
Myrcpficam , Lacini Glandcm Vngucntariam di-
cunr. Plin.veroMyrobalanum, idcll Odoratairu
Glandcm . Arabcs icriptores Bcn, feu sjranum Al-
mefus, Hifpani Auellanam Indicam , Romani Bc-
ne , nunc plantam in Farnefiano Horco viuere dc-
monrtraturi fumus ,
Ex Centenis Glandis vnf^ucntariajvfiialis, & vulgaris apud noftros
Myropolas fruClibus, qui latis reccnccs milii videbantur lUullrin' &
ReucrcndilT. D, D. meo in maxima copia allacis , quos cxpcriundi izra-
tiaccrra; commileram , vnica cantum cnaca eit planca anno i 6 1 8. <\\ix
in hunc viq. perdurar annum . Cuius hucbus cjuamuis nollris Myropo-
lis 3 & vnguencarijs, ac Plebi finc noti, cc vulgarcs, planta tamcn ignoca
elt, huc vfq. a nemine ex nollris Bocanicis n\ Icalia vifa , nequc cxculca,
quod fciam, vllibi in Europa. immo facics , &: figura admodum dubia ,
& controuerfa efl inccr (implicium fcriptores. Ob id eiusad viuum.,
pidam Iconcm, &: cxat^am Hilloriam rci herbariicltudiofisnoiini-
gratam fucuramfpero . Quamuiscmm Vcronenfis Pona Moncem Bal-
dum pcrcgrinans nouella: arboris picl:am figuram e Crcca a BcIIo tranf^
miflam vidcric , 6c in lucem edidcric , quia camenrcccns, iuuenis, ac
noucUa admodum plancapingicur, «Sc diuerfa ab adulciore, & quod ma-
gis ert (inc vllis notis : ideo nos alacriter hilloriam , acque Iconem no-
llram proponcmus.

Primo anno exorca plancaquacuor, vel quinque a radice furculos
emi/ic, quos vno, tancvim reli^to, loannes horti Cuflos admodum dili-
gens abltulic . Rcli^tus fiirculus odo,veIdccem cancum toliaem.ific
ramofa, quibus ineranc alia folia Hcliocropij folijs (niiiha, vcetiam_.
apud Ponam fpcd^ancur , rocundiora , quam Myrco , nec acuminaca_j,
fcdfubalbida iaducncance hyeme foliolaprimo decideruncomnia, &
remanfcrc folia ramofa,qux ctiam coca flmul poftca cecidere , can-
dem rcmanfic mcdius cauliculus femipalmi alcitudine,qui deindc Hyq-

I mc

iNomina.

Ex iio femi-
nibus vnics
eaata pldca.

DcfcriptiQ
planr^: Mi-
robaiani.

\

74

Rariores Plant^

FOLIVM GLANDIS VNGVENTA RI AE.

I

J

Horci Farnefiani.

7S

mc pcrijc . Secunao nnno a ra<iicc gcrminauir, Sc in paimi aliKudinem
cAulis vnicusexcrcuit i hycmcrnmcn ccciderc; codcm modoprimofo-
hola s-dcuidc ramofa folia , poltrcmocciamcauliculuspcrijt. Iioccan-
ck'm anno i 6it. in humannm crcuic alcicudincm , & (pcro fore vc cau-
lis viuat haC hyemc , robullus cnim oc lignolus vidccur . a radicc vnicus
cfl: llolo vndiq. folijs mordinatc ortis fcpcus. primo auccm arpc6lu,plaii-
ca viia,<iiccres eflc Ccnill:am: fcd praxipuc Aucumno , dccidcncibus
enim folioUs,rcmancnc folia ramofa, ob id q.uadam Gentll;E ficic , qu.-e
•cjuidcm folia vidcncur eflc rami ipfius Arbulculx , &: mulci fiicrc apud
nos , tnii induci nequirenc , vc credcrcnc , cocam illam ccnuium virga-
rum , vcluci mncoruni congcneni . iurium enim ipcdtanc ) cfTc vnicum
folium . Icd cocum iihus planta^ folium calc cil . A parcc qua cauli hx-
rcr iji lonoitudmem virgulam habet lentam flexibilcm , rotundam , ac
ccnuiilimam vcluci paruum iuncum , vel genilfa: ramum , fed dimidio
ccnuiorem, qux cubitiifupcrati &; in liimmo magis tcnuis3& acuminata
fitjab hac prodcunt alati rami, feii alia: tenues virga; fimilcs, palmo lon-
gkHP^s^Valde inccr iedilfnnccs, binartamcn fcmpcr, &ordinat.Tqua-
tuor^ vel quinquc pro Iatere,qu;rparitcr definunc in capillaccam tcnui--
tatcfn . hoc tocum ramofum clt folium . Ar ramufculis his plurima itir
fiint toliola Mirti i:orma, led non acuminaca, ncc dura , nec Heliocropio
dillimilia, raris geniculis orca, fcd bmario iemper numero, magnicudi-
nc in.xqualia , acque etiam forma , quo cnim magis foliola ad ramufcu-
loruni lummicaccs accedunc,e6 minora tiunc,ica vttandem oblonga ad-
modum , & tenuia finc Poligoni vulgaris magnicudine , & fi^ura . Ac
mirci toliaapoligoni fohjs certe vaUe diibmc : calia camen fpectancur
foliola . Tandcm illa foliola ici rhinorancui: in vltimis folijs , quie nimi-
riim Dccembri menlc oriuntur , vt (pcclare tantum fit virgola folia fi-
ne vUis toliolis,& ita deccmbri mcnlc, gcnifcE ailimilatur planca , nam
nouclLr frondcs finc foliolis prodeu nt , vetulliora autem iolia , quibus
deciderc toliola ipla ramola taiTCum aparenc . Dui , mulcumq. diipuca-
uimuscum nolfro Horci culfodc, & alijsBoca,nicis, qui ramoiumfo-
hum , non tolium, fed vcrum plancc ramum cffe volebanc , quibus me
primo oppofiii Theoph. verbis lib. 3 . dc Hiil. Planc. cap. 5 . vbi de Sam-
Duco loouicur , quam folia habcre.dixic lauro cmula . dcinde fubdic . de-
fluit id totumfimuly <[5r htf^c ^nufnfolium totum ej^e rattme putauerts . paricer
cnim nos vnum folium dicemus tocam illam virgoiam congcriem folio-
lis ornacam : quamuis emm foliola. primo per fe decidant , ob quod vi»
dcri poifent, dilfincla , tamcn deindc etiam cadit totum fimultoliumj
ramoiiim, quodfivere ramus ellct, nondeciderec ex iev innullafi-
qnidc planca ramuli cx lccadunt, led iola folia.fecundo folia ifla ramofa

I i omnia

Similitudo
Gcniilx.

Folia flmilia
ramis.

Qualia folia

Folia mirti.
FoliaHelio
iropio.

FoL'a Poli-
goni.

I

Dubitatio
de folio ra'
mofo, an ra-
mos, vel fo-
lium.

Primaratio

»,ra£iOi -ji

j.ratio.

4.ratio,

Radix.

Fbrcj,

76'

p ■ II ipf ■■ ■ ■■■ immmpmw ■■ iiri ■ ■■ -■ ■— ■ -■■■■

Rariores PlantJE

I

Vbi nafcatur

-ilo^4.''I<'

fctul* rami
lC folia .

omnia imcr fe liinc flmilia , & (uperiora iunt maiora interionbus, ac ve-
rirami inter iedifferre iolenc , 6: mfenores , acanci']uiores erre/blent
(emper copiofiores, acmaiores. Tertio ab exorcu nolcicur : nam hoc
ramolum {■olium tocum rimul,&: (emel cllormacum a planca oritur, pri-
mo rubens, inde virefcens , dcinde nihii pnori tornia; addicur, nill ma-
gnicudo j qudC crefcit y (iue nullum aiiud gcrmen edit , vt roieiic.ahj ra-
mi: nec fohola paulacim gignuncurj fed cum cocis ramufcuhs '. ergo non
vcrusramusi ied fohum vnicum . quartd virgularum fiimmicaccs ii-L,
capUaceam tenuicacemdefmunc, & cacumina clare demonllranc,vitr6-
nonpofTe germcn produci , genumorum ramorum more: itacmi euimL,
fumniitntes tenuiihmarliedmitur, & pereunc, non ergo ramus, fed
fohum.. .. ..- ■jLi m

Radix crafla eft,Napi quodammotlo fimihcudine ab cxcra nigra,pau-
cisradicuhs . an-: i

Flores, & reccntis fru6tus Notas ahas dabimus fi planca produxerit ,
nec non fi vita plancae,(Sc nobis Omnipoces Deus prorogare dignabicur.
Ha6tenus nofbiE vma: plantx Hilloriam enarrauimus, nLmchbcc
Antiquorum de Glande Vngucntaria didfarecefere,(S: iibrare. circa na-
tale fblum . icribic Dioic. Nafcitur tn aAtihiopia , eAcgypio, Arabta^ C^ Pe-
ma fecus Iudjsam. Theoph. lib. 4. cap. z. Jitnt in /iegypto ArboreSj^-vt
GUns y (^ alit qu*dam ■) c^u£ pere^rinari omnino nequeunt . Plinius vero
lib. 1 1. cap. 1 1 Myrobalanum Troglodicis , & Thcbaidi , 6^ Arabi.r ,
i mix ludiEam ab ^gvpto diilcrmiinac communc cil . dcmde oilendii:
aifferencias inccr Arabicum , icu Syriacum, ieuex Pccrea oppido , <k.
Trogloditicum , ieii .,'tLhiopicum , & Thebaicum , ieu Aegypciacum .
quaj ii vcra iunc,mirari iubic , cjuomodo n.inc Balani arbor m Aegypio
efle defieric , nam diligcnciiinTius plantarum Aegvpciai um obieruacor
' P. Alpinus in Aegypto ncc arbores , ncc iTuclrus apparcc Qbierualie,cum
de Ben, ieu Balano hac nihii icripleric . torte vc dcpcrdica Balauus . ica
aha? exorcjE , vc Caflia purgacrix , Tamarindi , Boabab : nunc m Acgy^
pco copiofi, Diofcoridi vero, cjui in Aegypco vixic. ijiMiocoEr . Sed Pctrus
Bellon. fuarum obferuat. hb. 1. c- 6\. propc Moncem Synai ie vidiiTo
tctlatur Rupe detnde conjcenfa (mc^mt^Ti alAnt my\'cpfic<e arb res tnterfaxapro.
uenientei conlbeximus^^etuU magnitu-dim y fimiiibufcj. ramis\caudtce ttiatn
candtdo , '^tprocul intuentes , 'Betulan effe exifiimaremus . pharagou incoU ,
eius ftuSius diitgent& iegunt y O" ex tlits multum oietexprimunt . l-'tatt'ein
ifiam arborem obferuarcmus, ccca/ionem nobis pr,<i?mt eius (emen cum fuis fdi-
^is trigonts , ab incoia Arabe in aceruum congeUum apud Pagum . Sed torte
Bcllonius non vidit planc.x foha pcrfcdla, (cd ramoia cancum . nam bc-
tul^folia, nec nolha, necanticjuorum Mirobalanus habec . virgofa_,

aucem

.

Horci Farnefiani.

77

auccm (Sn: ficxihs clt IkTula , corbuim iporcis apca , accjuc icopis , ^ torce
rron cliiJimilis tacic balano ob virgulas plurinvas dum deciJcrc toliola_j.
Manai\ies autemc 47. knbic . In iiiiula S.Domimci q^uodiiam t^cnus
Aucllanx rcpcriri,aua (t; Intii tamilianccr purganc.6c eilc )^<^\\ magnum
vulgi . cjuod ctiam iirmac Cclaipinus de Pjantis lib. 1.^45. Nolha au-
tem Arbor cum (vi Bca vulgarc torce cric Aucllana purc^acrix , &: BcrL>
A-Li^num ex (cnccnLia Monardcs.Circa magnitudincm Thcoph. 4. do
Hiii. Pianc. cap. 1. GUns ( inquic ) d fruclummen accepit , i/Lt/a , ma^^naq.
arbor eft , 'vcruni non re&a \ fedcomorta , materies 'i/altda , (^ tum ad altay
auarfi aii nntupa pcrcomntoda. Diofc- vero : fru^tts ( aic ) efi arhoris Afirtcx
fimilts . Hic Matciol. & alij dillcntircccnfenccs Diofc. & Thcoph.du-
bicant , aut in Thcoph. auc Diolcondis codicc mcndum fubcllc ^ fiqui-
dem aut in Thcoph. (iVfflfne , pro Awp/*»f , auc in Dioic. /xu/>«t»i« , pro t*i^i>(if»t \c-
gitur . Nam in vtroque auc1:ore tacilis , lubriciifq. clle pocuic icripro"
rumlapIus,propccr vocabulorum. prbpinquitatcm. Sed mihi nuUa_>
vidccur oppofitio . Diofc . comparat arborcm hanc Mirica: Arbori, id-
cll cius magnicudini , &; torma; , non cius folijs . mm. roatcrics valida_»
dicitur , & contorta , vc Tamarici , fic Hricam Miricar fimilem dixic,
incelhgens, quod fic arbor fruclicola codcm modo : Ispe enim Diolcor.
arbcream tormam vni comparaCjalccn vcro rolia Pktitrrea (inquic) aryos
eHligt*firt rrugnttudtne , folijs oled , (^c. & Sicomorus , arbor efi mcf.gna fco
Jimtlis,folijs moy- ^c icd qua:lo ciun lcnbic . Arbtttus arbor cjlcm^icx ma-
/t?no,v<^^^;w/7;j. vbieilfimiliLuda, in hucbu ? nitblijs?ncquaquam. in^
lol.i arboris fiirura , &: mac;nicudine . f ic iiiitur Glandis vnrucntario!
Arbor Tamarilco magnituduic., &; figura , nan folijs ailimilabitur. ita_.
Bcllonius magnitiidincm, 6c yamos Bctula: tnbuit ncn folu .

De i"olijsalia qua^itio c!l , nam diliidcre vidcntur AuCtorcs Plinius
lib. \z.. ci\. Initcatury i5r glandtmeffe arboris Heltotropio, (jnam diccmtis in-
terherhas , firriilt foito . Thcoph. vero. foltti>n ei fimile y atcfue rr.yno , oblon-
gius tamm . Ego qui modo in nianu niea veram , yiuamq. habco plan-
tam , quam ncc Theoph. ncc PliniLis\idcrunc, non miror diuerfis alli-
milari plantis ab aucloribus , & quandoq. incpte: in hac tamcn planta_>
ab antiquis dicta fimilicudofpeclari, non in toto folio , lcdintoliolis
debcc . HcUotropio quidem Diofcoridis tolium fore rotundum eity
mirtovcro oblonjuus.acex Theoph. Balani fohum eciam oblongius
mirto , vndc dilhmihus a rotundo Hcliocropij , nos dcniquc diximus
foliumadeircpoligoni,qua;igiturdcucrficas, & diflcntiocltilfa? Rc-
fpondco nullum adcirc abhu-dum : ramofarum enim frondium priora ,
ac rotundiora lunt Hcliotropij cmula,portcnora paulatim minorantur ,
&;Qblongiora mirto (lunt ,, vltima dcnique ipfiifima poligoni fohavi-

Ma^iiitudo .

Dubiiiin_i
Mattioli.

Dcclaratar
Diolcorid.

d

cntur.

I

De foli/s.
Vn:»uentan£
Ulandis quf -
flio.

Concilian -
tur Theoph.
&: Plin.

Refpon/To ,

78

Rariores Phnc^E

Ouied-d:
Btn eri at.

Ceralpinus
de Ricnio .

Lilat^Matrh.

Oleilmde
Ben.

DlIij:entior
expoficio.

dentur . nulla igitur difleniio inter AntiquOs . .

Sed inter recentiorcs pofiet adelle aliqua difficukas:nam Ouiedus in
Hilr. ind lib. x. c. 4. Agensde Indorum Auellana purgatnce . lcribit
non exxreicerc altitudincm duorum hominumjd: folijs adefie Canabis .
ego qnitiem crcderem hunc xquiuocaile , & quamuis Auellanam pur-
o-atncem iuam cile Bcn dixeritapud quoidam Medicos. eilc fortc Rici^
numjnon Ben verum . & de Iiuius viu plura ref^ert Icgenda.. DodtiiT Ce-
ialpinus Balanum Plinij folio Heliotropij eeniuit t-ortc ciTe Caftaneas
Eouinas diila.s ob foIiumPentaphilli maiorcm , Ricini magnitudine^.
fed per Heliotropium Ccialpinus intellexit Ricinum , Plinius vero her-.
bam HeliotroDium voluit!' jja:j.j

Lilac Mattioli non ciTe Glandis vnguentari^ plantam iatis cuiquej
notum cum Rome fit frequentiilima planra ob ilores gratos,dicitur vul^
00 Sirinca ccrulca . Figura Arboris Ben , quaiii exhibct A. Marinus in
Meiuera, quam dicit recepiiie a P. Antomo Michclio ,iine deicriptionc
clf , vnde nil dici poteif , videtur ramen aliquo modo cum nollra con-
uenire , fed a piclore rnale failTc dcpidla .

Horumfrudlum vfusin Mcdicirxa nulius apud nos cit.quamuisanti-
qui purgare per vtramq. partem trr.didcrint, & Indis in viu, iit vt refert
Monardcs , icd aflirmarc equidem. non aufim . an Ricenum volueric ,
nimis enim vehcmcntia iunr.

Oleum auteni expreilum , tiim eo quod vetuftate rancorem non fen-
tiat communiter vngucntarijs eif in viii.» tum etiam quia fine odore, fa-
cile alienos ihfcipit . odorem au.tcm olco tribuunt , noilri Miropol.e, vr
Meiues docct de roiaceo conEciendo .

Modum.autem hunc odorem communicandi , a'c transferendi in_,
olcum de Ben viris nobilibus , & odoramentis dcditis ararum futurum..
cenico : ob id diligenter edocebo noilram encheriam , parandiq. for-
mulam, accipito vas terreum intu.s vitreatum , & mundiilimum (vel ar-,
(^cnteum , vt cif apud Illuifnil. D. meum ) altitudinc cubitali , inimo
itrivIfiLis in iiimmo paulatim ic amplians,in quo llratificandiiunt iioresy
& GoliiDium rariflime , tenuiifimcq. carptum , ac olco Balanino imbu-
tum , mediantc crate ( ne flores, & Goilipium comprimantur nimis) ex
ietis cquinis ( ne ilorum humiditace la;dantur mucoremq. acquirant )
vt diifinttc autem loquamur iciendum rcquiri harc .

Primo

Horti Farnefiani.

79

Primo. aci{it \:!i% >i< akicudine vnius cubiti, diamccri {upcrioris lacicu-
dinc , ad palmum vnum ,m Fundo Itridiiis , ii\ (ummo lacius ( & Trul-

-i\

Ijcvfdicunc, fienra ) fic anfatum cum fuo operculo , fic terreum alba vi-
ireacura obceduin , nicidilTimum , & mundiffimum .

Sccundo.adfnic florcs illius gcneris cuius odorem qusris, qui ponan-
tur in vafis fundo duorum digicorum craificudine , & inccrpofico vnius
digici Ipacio , vt aer libcr fit .

Tercio. adfic craces V circulo ligneo paruo confedla , &pilis equinis
rarilfime dilpofitis , &: ccxcis , hi quidem corrampi humore nequeunc ,
textura auxilio cftne impofita dccidanc , xaricas aucem nbn impedic
tranfitum odorati acris . hic circulus, icii crates immittitur \n vas >J< lo-
co notato i . ibi recie permanebit, & dcordim decidcre non potcric ob
vafisftridturam. hoc hd:o. ■. ; .

Qiiarto. in promptu fic Goffipium puriffimum , albiffimum , & cc-
nuilfime carpcuui prius prarparacum hoc modo: aqua maris lcuicer ma-
defiac , fole exiccccur, iccrum madefiac y & exiccccur, ica mmus eric cor-
rupcibile . quod Olco Ealanino nitidiffimo, &opt:moimbutumdih-
genter ( ne gcfhpium nimis comprimatur) eritprima: crati i; impo-
rKndum . huic vero goffipio (upcr ponantur ahj flores ad vnius di-
giti ahitudinem . tunc intcrcedence pauco ipatio, ne praedicia com-
primantur , aha craccs imponenda loco fignaco i \ . circulo paulo la-
tiore , vc iulpcnfa mancac, & dcorium non dccidat , huic lupcrponatur
ahud goifipium fuperiore modo pra;paratum,cui ahj flores moaocciam
didVo fiipcrponancur . dcinde circulus cerciusloco 1 1 1 . nocato . Goffi-
pium, &:floresmododi6locolloccncur , quodfaciendum 7. 8. 9. cra-.
cibus , prouc opustueric doncc ad lummum vafis pcruencum fic, lemper
adhibendo craces circuhs lacioribus , ne deorium decidanc, vlcimo;coo-
periacurvas. - • . nj

Prima

rmm

8o

Kariores PiantcE

Cautiones
In pa.ando
olco dc Ben.

Manteca
Odorata.

Priina cautio adhibenda eft . ne florcs fiac humidi , vcl roridi , cales
enim niinus.odoraci , ^ mucorcm facile coiicrahere, ac recribuero
npti func , neq. e concra mulcurn a iolc illuilraci ; cales enim relblucum-»
habencodorem.

Secunda.neflorcs omnes maneac z^.horis in vafeilafinini enim v.gr.
poi\ 7. vcl 8. horas non ampUus odoraci lcntiuncur , & cunc la:dere po-
cius , quam iuuare oleum pollunc , ideo non maneanc vlcra 4. horas.

Tercia permucacio nouorum florum poflcc fieri per 2, y .vel 3 o.dies.fed
I o. canciim dics fufficere mihi videncur .

Quarca. circa expreilionem nocandum , adhiberi pofTe mllrumen-
tum rocundum pcrforacum ( quo Pharmacopei vcunturadlliccos ex-
trahendos) ex nicidiflimo oricalcho,fed oleum viride iolec reddcre. me-
lius eric ex a^re rubro ilamno obdutto ■, in qao ponacur goiilpiii lam fuf-
ficiencer odoracum , exprimicur corculari,& clicicur olcum odoracif-
{imurii, Poteil cciam calc gaifipium Uneo panno forciori inuolui, dc
torculo exprimi , ita cjuidem deperditur non parum olei in pecia rema-
nencis, ledclarum, &elegans habecur,quod colligicur . Hoc modo
odoraca. olea pr.rparata dignafunc, qux magno cuiiibec Principi , &
Regi ofterancur , 6c quolibcc anno pro llluih-iir. Card: meo ex pluribus
fiorura generibus diuerfa odoracifsima olea parare fbleo . fed pollquam
in mencioncm odoramencorum incidi , mulcis haud ingracum reor fu-
turum, fi oilendero modum conficiendiodoracifsimam «^a,ntecam,
Sic aucem dicicur odoraci vnguenci genus, nomine forfan du(5bo a Buci ■
ro, quod Neapolicani , 6c Hilpani Mancecam vocanc , nos non ex buci-
ro,quod facile rc^ncefcic,fed ex adipe animaIium,purifsimo,& albifsimo,
ac fine aqux x,iOi\.\ prsparaco , componimus . ac mulcis quidem modis ,
quibus omnibus dereli^is , vnum cancum proponam omnium facilio-
rcm,&ame aliquando vficacum. Sumo duovafcula albaecerra vi-
trcaca , plana, &:deprefra , in quibus noflri Pharmacopol^fblenc con-
feruas rofarum , violarum &c. ponere; fundum horum vaicuIorunL»
adipe illo lenicer illino , inde repleo vafcula flonbus odoracis , & flmul
claudo concularum morc , rcclufi flores maneanc , &: mucencur , vc di-
<5lum efl in oleo ; quum facis odoris adeps accraxeric coUigicur , & in va-
fculum apcum feruacur , qui magnam Mancecas copiam habere volueric
huic plunbus vafculis opus eric , Mancecae odoracx vf iis iam nocus No-
bilibus , nil igicur aliud addam . Adeps ehgicur fblidior, vc hedinus, vi-
tulinus, ceruinus , fi nimis lolidus viliis fueric aliquantum fuilii adipis
mifccatur. fcdparari etiam pocefl: ex odoracifsimo oleo Balanino ad-
dica pauca cera albifsima, vc in vnguenci formam deueniac: alcerum ha-
bco Mantcca: parandi modum , qucm mihi nunc referuo.

Nunc

Hord Farnefiani.

8i

Nunc addcic placcc Myracopa nollri^linimcnca,vr\guc^^a, ccra;lea_.
cerata iK^uida, crifmata , & alimmaca , qu.r illicionibus apcorum medi-
camencorum func gcncra.magis, & minus cradorum , quorum cxa(5la_»
diftind:io , &: cxplicacio peccnda a Fharmaconomalbco Erudill. P. Ca-
ftclli. Icaque pararc nobismos cft iliicipnis gcnus ^ c^uod Seuetto ^^
ira(^cttQ9ioraioiid\\QC dicere folcmus, lacinc \'cv6 adipem od^ratum .ap-
tius ancicjuo nominc Aiyracopum y cuius vfus cft ad filluras manuum, la-
biorum, mamillaru, &: manus molliorcs^leniorcfq. rcddendasnobilium
mulierum, vice vnguinis di(5li noftris Pomdta . Lgo conciliarc odorcirL.
loleo floribus Iafmini,Aranciorum, Acacic noftras , Narciili luncifolij,
& huiufmodi alijs , arcificio non valdc diiiimili a mox didlo.

Icaquc cxcmpli gracia, rccipico adipcm (leij Scbum H(jdi) album, dc-
puracum,&: mudificacii abi(].lale, &: iolc,&: quia diuriuiculus elTcc lolcc,
&C nos re^^uirimus paulo lKjUidiorcm,ad labia,&: manus: ideo dum igne
hquacus cftjilli impono parum olci Amigd.d.vc formam vngucnci mol-
lis reprcfcnccc,quod cxpcriorimpoficagucca marmori. Uciiide mulium
lcuigccur, opcimeq. d-.icacur, donecrcfrige^cac,&: albcfcac: candem cum
(ic fucric paracum . Accipico duas maiorcs pacinas, ieu paropiidcs nobis
didbas Piatti de Afaiolica, iflinancur opiime , &: equalicei coci in parcc in-
tcrna ad craflicicm aciei cultri , cunc includito incer has tlores laimini ,
vclaranciorum,velHiacincorum,Narci(lorum,Violarum,Sambuci&:c.
nonvalde coaccruacos, &: fic mancanr locofrigido pcr 4. vd 8. vel 16.
vcl 24. horas , iccundiim florum nacuras, vclalmini per horas 4. VioK-e
pcrhoras 6. Aranciorum S. Cariophillorum per horas 10. Acacia: 24.
&:c. rciccrcnrur Hores 10. 15 10. &c 30. diebus poftea coUigacur hic
odoracus adeps , ik lcruecur , qui non malcum diftabic a Manceca didla.
Iimidemvius coniicimus cciam Ccraleum , icalice vocamus C^nrr^.
fumimus v g. olci Amigd. «dulcium vnciam vnam, cerae q.l. miicco ad
formam linimcnci duriulculi, &: non valdc liquidi . odorc imbuo mox
didloartiiicio, aliquando vcro olcani cx benodoratum,&ccrararai-
iceo , &; diu agico , vc albeicac.

K

DE

Phirmicono
marticum P
(-alUUi.

Modus con
ficiendi My-
racopuin_>

Ccraleum .

Horti Farnefiani.

¥

.A /i ,.1

LILIONARCISSO

RVBEO INDICO

CAPVT SEPTIMVM-

Uionarcifrus , fcu NarcilTolirion apnius lia;c planta_.
dicetur, quam Tulipa: fios cnim vcre lilium cmula-
tur , raciix , &: folia narcifsi iunc . nnilus cft bulbus
Narciisi lacobei nominc , eo quod cruccm cnfi for-
mem S. lacobi Equicum rcprelcncarc vidcrccur,led
enacus flos diuerfus apparuic , a lacobco Narciflo a
Clufio , & Rubino diligcncer pi6i:o , cjuarc huius
iconcm oftendcrc voluimus . ' Augudo nuUis prxcedcncibus folijs e* ter-
ra fcapus prodic quandoq. duorum palmorum alcicudinc, m cuius fum-
mo apcrca ccnui mcmbranacca cunica 'quacuor fnnul quadracc difpofici
florcs hacrcnt cralsiori pcdiculo,deorlum. florc rcflcxo : flos ipic in fex de-
hifcit folia ftriata, & rubrajfcd lilij albi facie. incus flamina lubalbida, &:
longiora fex numero cum luccis apcndicuhs , m quorum mcdio vnum
eft llamcn carccris oblongius , rubcns , & finc appcndicula . flos vlcra_j
zo.dics pcrduracin planca. arcfictoflore duo, vclcriacmcrgunc tolia
Narciffo marino, fcu hemcrocallidi fnniliai fcd laciora, viridiora, &:
lucidiora non mulcum longa . qua: vfquc in hyemem pcrduranc : plan-
ta: vcro floris non fcraces fol^ium vnicum emiccunc Vere perdurans vfq .
ad mediam hycmem infequenccm. In horco Clarifl.6cNobilifl.viri
D. TranquilU dc Romaulis in quo rarillimi florcs diligenccr coluncur ,
produxic quinq. flores , inccr illos nimirum quacuor alccrum crcc1:um_»
in mcdio,vifui valde iucundum,&: rubicundilIimu,quod rcticerc nolui.

K

DE

84

■ ■■awii ijw I ii.mi I

Rariores Flante

SPINACIA FRAGIFERA.

«cn/iT

Horti Farnefiani.

8f

DE SPINACIBVS

FRAGIFERIS^

CAPVT OCTAVVM.

PINACIA fragifcra folio , ac yfii a fpiiiacibus vul-
garibus non dirtcrunc. icd (aporc minus acido funr,
6c potiusBetacco, cjuam vulgaria. icd ipcctabilis
cll flos aceruatus iii oblogam quandam rotundica-
tcm fummicati, &:cauli prope l:oliorum exorturru
adharrcns , & ob rubicundilsimum colorem Ama-
rantho jcmulum , fragam pcrbelle rcpreientac : ia-
porc cft cjuidcm herbaceo, verum non ingraco, duplicis igicur vfus
planca, folio cofto , & fruclu crudo fragx vice, comracitis .

3^B&^

DE

kMaMUwH^^H^MMAita

86

Rariores Plantas

RICINVS AMERICANVS.

f

Horti farnefiani.

D E R I C I N 6

AMERICANO^

CAPVT NONVM-

L V R A Ricini genera reperiri nuIJi dubium cft.
Vulgare , cuius fcmen Ricini animalis figuranu.
amulatur copiose repericur . Vocancq. GrWi Ci-
ci, &: Crocon , Arabes Cheruam , Mcfucs Gr.inum
ReL.ium . alicjui dixerc Giralble , ob id C^falpinus
Hcliocropium Diofcoridiseilc cenfuic . alijCacapu-
tiam maiorcm, Pentadacbilum, & Palmam Chrifti,
a foliorum figura vocarunc . in India ab Hiipanis Ficus infernalisdici'
tur . Vulgaris Ricini facics noca. Alcerum Ricini genus ab Aegypco af-
fcrcurmulco vaUdius vulgari,cuius maximam copiam Rom^ vendic
Dionifius Albercus Circulacor.fumicur grani vnius dimidium , & valen
tcr aluum purgat , ea camcn fumii^ur caucione , vt deuorecur aliqua rc?
fcpcum, nc Oefophagum tangac , adeo enim acre ctt . Vt viderim ego
iuucncm mclancoHcum io. annorum lacisrobuttum, quiob doIorenL,
capitis , mcdium Ricini granum lumplcrat, & mafticauerac , cuius al-
uus bcne purgaca, & capicis dolor ablacus fiierat, (ed ob acrimoniam fe-
minis ccfophagus , &: os vencriculi italacfa, & inflahimaca, vtpoiHe-
brcm , {icim magnam , ammi deliquia , & difficukaccm appecendi , &
dcgluciendi 9. die refolucus obieric . nec vUis remedijs a tribus Medicis
fanari potuerit. Huius Aegyptij ricini fsm^nanobislacumplantanu
vulg.iri quodammodo finiiem prodaxic . Sed maiorem, & folijs cri-
(pioribus , &: rubicuadionbus ac femen maius.

Tcrtium nunc nos exhibcre volumus Ricinum Americanum. hic
prima foha cx fubilancia fcminis produxit iubrocunda , & fimilia vul-
gari, fcd decies maiora,vt Icon^ demOiiltratur. infequuca folia videban-
tur hederacea, & angiiloia, non diuiia , vc alijs Ipcciebus . femen ipfum
nigrum crat, &: non macalofum . vade illui eife opinamur , quod Cut-
cas ab Indis appellan reculic Clufi js com. inMonar. At Ouied. lib. i o.
cap. 4. Hift. Indic^ . credohanc plancam incellexifle nomiiie Auellana
Indics. non enim fua defcripcio Glandi vnguencaric quadrac . quamuis
Bcn vocec . planca hxc apud nos vixic vno tancum anno.

De vinbus nihil cxploraci habemus.fed vide N. Monar. & Ouicd.

Ricinus Ae
gyptius.

RiciaiuAnK
ricasiu

. si^mlL^^i. ti^--

88

Rariores Plaat<af

; J. r.

'

C A M JtAlLJ^L J^. JE MJfa.C

-»u.- ,

• 7f?.r '

• ^iuiat i

■I

— ^ mivv^ \

Horti Farnefiani.

89

DE CAMPANVLA

EXOTICA^

CAPVTDECIMVM'

LEG ANS hxc campanula oblata nobis cll campa-
nul? Virgmianx ( i. ex Virginijs infulis ) nomino
led nihil certi affirmarc pofTumus , cercc admodum
elcgans, & vilui iucundus flos cll colore cslelH
amcniflimo coftulis mtcrioribus albidis, iucundio-
rem alpcCtu Ccxrulcum reddcncibus colorcm , ab
cxtra albus flos cll , circa fundum vero campanula;
fublureus, diurnus e(l, &: EphuTicrus vna tancum pcrdurans die copiof^
{ime tamcn , Sc diu florcc . Succedit deinde fcmcn aharum campanula-
rum more in tenui capfula, fed dura valde, & parum acuminaca . femen
vero tern-rio fempcr numero . in alcum non allurgic.fed in lacera humi
recubans fc extendit. folia oliuarum quidcm , fed herbacea , &: mollia_j
maioraq. prscipue priora , tenuiter lanuginofa . radix parua;multo
temporc floret . hyeme bene cuitodica planta non penc.

DE

90

Rariores Plant^

GARYOPHILLVS SPICATVS.

Horti Farnefiani.

91

DE CARYOPHILLO

S P I C A T O

CAPVT VNDECIMVM.

V I V S planta cjuidem, &: folia ab alijs gcncribiis fornia_,
nondilbnc. Scd tlos nunquam foliacus ipcdlatur, nun-
'.^^'^ quam dchilccnsjfed fpica tantum viridis fquammola, cum
icritur perplures annos talis planta mHorcopermanfcnt
ob raricatem publicam Liccm inuidcrc nolui .

DE SOLIS FLORE

TVBEROSO.

Seu flore Famefiano Fabij Columnx.
CAPVT DVODECIMVM.

D E O cxad:e defcripta ell: ha:c planta ab EruditifT Fabio
CoKimna infua minus cognitarum ilirpium parcc alcera_>.
cap. 6. vt aliquid addere non hccac . Verum ab amicis fx-
8 pc qusricur radicum vfus , quas Tubera Indica appellaro
foleo , ideo operze precium duxi,ahquid brcuiccr de iphspra:fari ,ra-
diccs igicur Tuberum formam quodammodo h-nicancur . nccvfusdi-
uerfus, icaq. fi cruda edcrc hbeccum falc,«S>: piperc , licec : dulcia cnmiL,
iunc . fcd graciora iunc palacui mco cocla, vcl igicur fub cincribus cali-
dis afTantur, vcl aqua dccoquuncuri ica cod:a' radiccscum ialc, & pipcre
gratiores funt . aliquando careocarum codlarum morein acetanjs vfi
iumus,addito olco,aceto,iale,pipere. aliquando codtas radices,& in fru-
ftra iectas olco friximus tuberum vulgarium more,vel butiro,& tadcm
fuccum arancij,pipcr,& fal mifcuimus,& tuberum vice fiipplcucrcrnon-
nunquam farina obtc6bas frigi curauimus pilciu modo.ahquando morc
fungorum parauimus priiis codtas radices oleo fngentes addito oleo,ne-
peta,file.Raparum morc nonnunquam in pingui iure coqui curauimus.
Parari etiam iufii placchtas teiluaccas, cruflaccas . Dcniq. quocunq. pa-
rentur modo grats radice« femper fcntiuncur . Valcnc n-npmguare , &
cum reliquarum radicum more flacus cxciccnc , vencrem maxime ex-
citare, & fouerc pluries expercum ell. .. -^,.

92

' " ' "■ ■■■■ II ■ ■ ..1»— I ■ !■

Rariores Plant^

X^ HEl^X-EBORVS NIGER TRIFOLIATVS.

Horti Farnefiani.

93

DE HELLEBORO

NIGRO TRIFOLIATO

CAPVT DECIMVMTER.TIVM.

ELLEBORI nigri Gcnus noiium habcmus , qucm
trifoliatum appcllare libcc , cx lcminc nata planta
prodit primis 4. vcl quinquc foiijs, cordis figura,
Hcdera: quodammodo {imilibus, deindc folia con-
llant cx duobus lauro , & magnitudinc , & lubltan-
tia , &: figura non dilfimilibus folijs, c.rtcra dcindc
folia tritoliata ipeCtantur cx tribus laurinis folijs
conilantia. fcd cundcm ordincm non fempcr lcruancinam quandoque_->
itcrum , &vnifolium, 6: bifolium producic. foliorum ambitus ita cll
fcrrarus , vc fpmofus videatur . caulis adell rotundus , cubitalis, digiti
crafritudine folijs circumcnca ornatus veluti Helleboraller . Flos clt in
fummo caulis , &z in pluribus ramulis circa folia Hellebori nigri vulga-
ris facie, feii rofa' in modum ex cjuinque folijs , &: viridi diluto , feLiiijb-
albido coloratis, in mcdio floris quatuor adfunt fefamacea; filiquc mul-
tis filammibuscum iuisappcndiculis ieptx. incipit florere a Nouembri
& perdurat fcmpcr florens vfq. m Martium & Aprilcm, paulatim florcs
enafcuntur , & dehiicunc , & vicillim ica vt iemper adfint, florentes,de-
florefccnccs , fiUquxmaturx, &: inchoati flores . quilibec autem flos
apcrtus,&: in fuo vigorc,perdurac vltra 40. dies:anno z. florec .

Plancam habuimus ab Henrico CoruinoDclphcnfl pharmacopeo, &
Bocanico infigni.

DE

Horti Farnefiani.

9^

DE ALOE AMERICANA

F L O R I D A.

CAPVT DECIMVMQ^VARTVM.

L O E S Amcricanx nullus hucufc]ue(quod Cciam)
imagincm cum florc cdidit , quod non vbiquc flo-
rcat, ncc nid poft mulcum cemporis, & raro . Ve-
rum cum mukas hic Roma: floridas vidcrimus
plantasjsquum iudicaui,hanc cum flore cxhibcre,
vc ij,qui Rcgioncs incolunc, in quibus ha:c florcns
' non vificur i quando viuum non pofliinc aipiccrc-»
florcm , pi(5lo ialcem fruancur .

lcaquc huiuiinodi pla^ica , quum mulcis annis culca , vlcimo tandem
florcm emicccrc cupic, crium mcnfium iJDacio alciilimum producic cau-
Icm . Hoc auccm anno principio mcnfis Maij ccpic apparcre cauHs,ini-
tio vcrolunij ramos produxic,aIcero tandcm menfc flores perfecit .
Caulis pericdus quandoquc exccdit alticudinem quindecim cubicoru,
craflus cltjincus albus,ipongiorus,&: lcuiflimus ■■, cxcra colorehcrbaceo :
ornacur circumcirca brcuibus,raris,ccnuibus,ficcis, ac aridis folijs, co-
lorc fuliginoib . In fummo ramosproduxic, vclucifpariam vmbellam
conll:icucnccs, in quibus tlores furium Ipcdanc torma pocius frudluum,
quamf loris, icu cum truclu quafi perfcdo . Eif enim Digici, fcu Cicini
malorum punicorum,non dum aperci forma,vaicuIus nimirum oblon-
gus, tnangularis, ac llriacus , colorc viridi : a quo prodeunt icx ilamina
tcnuia,Ionga,dura,&: iolida,recorca,&: Iutea,cum appcndiculis concolo-
ribuSjin quorum mcdio cmcrgic ereiflum alccrum capitatumq. nccnon
lutcumilamen,cadcm d.chiiciciummicas Cicini modo iniex parciciilas,
veluci folia longiuicula, pro quolibec auccmramo zoo.i5o.&: ^oo.nu-
meraui aliquando flores , qui perdurant vique in hyemcm , tandcrrL.
in planta ficcantur , (iccaci paulacim dccidunt . qui non florcs , ied fru-
cVus tunc diccndi . Sunt cnim Daclili forma,crianguIarcs camen,colorc
obfcurOjCribus incus icgmcncis, & capiiilis, in quibus iemen album, Ic-
uiiIimum,copiofum,compad:umque,biicd:um,icmicircularc.&arane^
harundinum torma. ica vc plurcs arancs candidxiuperimpoiicxvi-
dcancur . hoc icmcnan iic fcccundum aiflrmarc non audeo . & deflore
Aloe, iacis . in rcliquis alios Icgico Audorcs .

■ J JU ■-» .WJ»

6

Rariores PlantcC

ALOES FLOS,ET FRVCTVS.

97

D£ NARCISSO CALCEDONICO

PROLIFERO.

CAPVT DECIMVMQVINTVM.

A L I D A N.uuiM calore , Sc fubllantia in rerum gencra-
^^^^^ tione luditquanJocjue nonparum ; in animalibus qui-
\^^^S^^§if ^^^'^ plurcs particulas gignendo , nec raro lupcrfluas , vti
^^^J/^g^ iextum digitum, 6: {imilia, quarum mcminerunt Aucfto -
rcs de Monllris a<:cntcsi inmincralibus vero ac foihli-
bus monrtra infinita repcriuntur, quorum plurmia in nollro mufeo a{-
ferunmus.Tandem in llirpibusjmonftruofitatcs quotidie frcquentiorcs
fpetlamus, de quibus omnibus agcre nollra non eil intentio,fmt exem-
plo,mtcr colorcs flores Aquilcgiar, & Caryophillorum,(ed maxime Tu-
lipanorum, ii:i quibus minficum natura:lulum circa coloresfpedlare
licet . Nam horum vnius floris Icmina fata , prolcs producunt diucrfi-
colorcs : inter formas Caryophiliu Ipicatum, quc fuperiusexhibuimus,
cuius fpcciem clle monlkuoliira ccrflcmus . Scd miilis alijs monftruo-
{itatibus, flores prolitcros mcer monllra numcrarc nunc libet. Aliquas
quidem plantas flores prolifcros produccnccs ab alijs cxhibitas fcimus,
vt Bcllidcm prolifcram,Chakam, Ranunculum,Anemonc, &c quardam
alia . In pra^Ienti ollcndere cfl: in animo Narcilfi Calcedonici figuram
vno tantum florc proliferam : exhibuiITem etiam fcabiofr purpuroni-
rrx odoratx florcs prohfcros , tertio ab hinc anno nobis fioridos : fed
quia tunc pingi non curauimus , fitfatis eos memoralTc . Narciffi au-
tem Calccdonici flos , cuius picturam proponimus, non variat ab alijs,
nifi quia alium flolculum a latere foliorum pioducit , foha , & bulbus ,
eiufdcm cum alijs lunt generis, inter quos cafu inuenimus , quia tamcn
rarus cfl: flos, curiofis piclum cxhibere voluimus .

CARYOPHILLVS PROLIFERVS.

CAPVT DECIMVMSEXTVM.

N Socictatcm Narciffi prohfcri non abs rc vifum eft: aflerre
Caryophillum prohferum . quem anullodelcriptum vidi-
mus, folia non varianta fuis congeiieribus , Icd floris ru-
dimcncum, feu cahx valde latus, & cralTus efl, & antcquam
flos dchifcnt findi folct: apcrto,& completo flore a medio prodcunt plu-
res Fofculi , hnbcmiis autcm duplicis coloris, purpurci , &: carnci .

F I N I S.

M

8

NARCISSVS CALCEDONICVS PROLIFERVS.

ERRA-

99

ERRATA TYPOGRAPHICA.

Pa^. 6. 'r/fr.iS. Nigra,/f^^, fuliginca .
Pag. 7. ''ver. 2. 9. pctcac , Uge , paccat .

PAg. 8. '-uer. 5. fud:icofam,/p^f , fruiflicofam. ^T/rr. 14. quorum,

UgeyC^uxrvim. e^ Tfr.r 5.cxpandcns,/f^.expandcntes.
P4^. I 4. 'Zfer. r 4, Pfendoebenum , Itge , Picudocbcnum .
Pag. 1 5. T/fr.i 5. Aqulfolio, Uge, Aquitolio. (^ o/rr. 3 z. viee, /r^r, vicc.
Pag.i6. ^ver. G. quorum , /f^(r , quar .
Pag^^. T/fr.^o. muculam, /(?^f , matulam.

Pag.i9. <-ver.x~7. Theodoro Clutio, /^^. OutgcroThcodoriClucij fiUo
Pag.^6. '-ver.iS. vet , /f^r , vel . c> T/fr.^ 5. Soeitate, /f^e, Sociecate .
Pag.S5- njer.-^i. \mcx yUge ^vnQix . ■ .Zr-.jvl^

Pag.^$. 'Z>er. 5. curiofos , Uge , curiofis .
Pag. j 6 . ruer. 2. 9. loaancs , Uge , loannes .

Pag.69, 'Zfer. I. dicam j/f^r, dixl. 6^ vrr. 1 1. Non , /e^^, Nam .

•T/rr.i 5. {ine,/r^r,fiue. ver.i^ . folio, /r^^, folium .
Pag. 7 1 . 'T/er. i 6. acutior,/^^^, acutius. c!?' '■ver: 3 7. <i<^(/f fiquentia.irr^-/::^
Dj viribus Hololiuchi , ( quod Ololuchiqui vocant ) nil nos f?xperti
fumusjied lofcph Acofla e Societate lefu in Hiil.Nat.Indica.hb.j.c. 1 5.
tradit vires habcre dementandi,&: tollendi facultatem redbe iudicandi,
nccnon magnam habere encrgiam morcificandi, ita vt (olumpcrfc
emplattri modo impofitum carnem morcificec , tamen ipdus femen
aflumunt Indi , vt mente capti varias vifioncs videant : rcfcrt etiam^
nefandam quandam Mcxicanorum facerdotum inunCtioncm ( quaiiu
refcrre non pigebit ) qua^ hoc modo parabatur . Accipicbant plura ani-
malia vcncnaca vc Serpentes , Rafihicos , Araneas , Centipcdes ,Sala-
mandras,^: fimilia,fimul comburcbant ignc in templo ante altare iuo-
rum Idolorum pofico , donec in cinercm omnia cfTent rcdadia , in-.
malVim redigcbant,& addebaut puluerem fcminisOloluchiqui,6c vcr-
mes quoidam nigros , &pilofbs , quorum pili funt iolum.vencnofi, ad-
debant dcniquc fuligincm caldariorum , ex quibus omnibus paratum
. linimcntum in olla poncbant ,locabantque antc Idolos, cibumque vo-
cabanc fuorum Dcorum , ctbum Diuinum nuncupances, inuncli hoc
neiando vn^uinc llngoncs ficbant, & Dcmonem videbant , &: aUoque-
bancur . Saccrdotes inuncci omncni amutebant timorcm , &:Diabolo
imbuti crudcliorcs cuadcbant, vndc audadcr in iacrificijs homines oc-
cidcbant, &: noclu foli pctcbant Montes, ipeluncas, & antra obfcura, &
horrcnda , procertohabcntcs Leoncs, Tigres, &: Serpentes fugituros vi '•

M

inun-

J

lOO

Oleum la-
rtnini.

Modi varij
aromacizadi
Oleum de_»
Ben .

Primus mo-
dus.

Secudus mo-
dus.

Duplex Er-
lacmn.

Opt.Oleide
Ben parandi
modus .

inunclionis Diabolicaj. Vliis erat huius linimenci eciam in Morbis; vn-
de Diuinum medicamentum vocabant . inungentes partem afFe6tarrL.,
auo mirifice iuuari dicebant. Et hxc cx Acofta , quimultaslndicas
plantas defcribic, & refert hb.4. cap.z 8. Francilcum Ferdinandum Re-
gis Hifpaniarum {peciah mandato fecifTe hbrum eximium de materia
plantarum , hcjuorum , & fimihum rerum Indicarum cum figuris na-
turahbuscuiufc]. vltramille ducentas , quem hbrum aiunt, conftaf-
fe vltra feptuaginti^ miUia aurcos : quem quidem ipfum Nardus Anto-
nius Medicus Italus compilauit , curioseque admodum in breuenL»
traduxit formam , ad quos hbros legendos remittit ledores lofeph
Acorta didlus .
Pag.-jC. 'uer.i^. adde y tenuibus,valde longis ,{ubluteis,faporeacerri-

mo . odore nafturtij {ilueftris .
Pag.jS. wer. I 6. raraen, legey tamen . T/fr.g. frudum, lege^ fruduum.

'ver.^o. Ricenum, /f-^f , Ricir.um.

T/er.z 5. Vhi eH Meiues docec de rofaceo coficiendo, addey ter-
tio,vel quarto modo. nimiru ftratiiicatis Bennucleis mundis, &in qua-
tuor , vel quinque partes diuifis , cum floribus lafmini : deindc oleum-.
exprimunt vocantque Oleum lafmini , nosolim ita parabamus ex
Oleo iam extradro quod odore inficiebamus hoc modo •, carta bibulam
Oleo balanino imbibebamus, vellanae flocculos, vel GofTipium fila-
tum, ftratificando flores cdoratos , quotidie recentes imponendo pcr
aliquot dies , cum Oleum fatis odoris artraxifTe perceperamus torcu-
lari ( apto inftrumento excepta carta , vel lana ) forcicer exprimeba-
mus,&: cdoratifTimum fortiebamur Oleum.Parauimus(inquam) quan-
doque di6lo vulgari modo : fed duplex erratum depr.Thendimus . Pri-
mum , quia Ben nuclei in aliquot parces diuifi imbibebantur fuperflua
quadam humidicace a floribus defumpca . vnde nifi cauce fuiffec occur-
fum , mucorem , & f^torem acquifiuiftenc , ob id eos infolare , & exic-
care ahquantifper opus erat, ad confumendam illam humiditatem_.,
fed non paru etiam odoris peribat . tunc denuoreuercebamur adftra-
tificationem . Alter error erat , quia di6li nuclei imbuebantur odore
in fuperficie tanciim , ob id Oleum excradlum non eracextreme odo-
ratum , & vix lex menfium fpatio fuauis odor inhaerebat . Prasftancius
igicur reperi Excradlum Oleum odoribus replere : at quia Oleum de-
bet recipere odorem ad minima : ideo non fimpliciter in vafe ponen-
dum , fcd vt rarum, & permeabile fit , alicui rei adhxrere debec, a qua
fuftollatur , & ab ea poftea facile feparari queat : ob id altero prrepara-
ui modo,mcdiante nimirum carca Oleo imbuca,vel Lana,vel Goilipio.
fed mulcis abhinc annis fequenci parare foleo modo , quod omniutTL/

opci-

opcimum, & apud mc hucuiqucrccrctumrcciniii. {icconfcci Oleum
Odoratiirimum Balaninum cx flonbus la(mini Chacalonici dicli , ex
rloribus Aranciorum , Violarum , Lihorum conualhum , Hyacmco-
rum,Narci(lorum : ncc non cx Honbus Dipcadi,vulgo MofchigrdctyQ^ni
odorciuauilsimi lunc. graciiifimum cciam Olcum parauimus exflori-
bus Acacix- nollrx, qua: Kein odorcm iinicacur , icd pra: casccris lUu-
ftriisimo D. mco placuic Ol. cx tlor. Narciiifi lunciFohj , vulgo Gtun-
chilia : iuauiiidmus cnim cil Bos » ncc dubium, quin ex alijs cciam odo-
ratis tlonbus parari , & confici poific .
Pag. 8 I . rt/fr. 15, clTec , Uge ciTe .

M 3

INDEX

4R

I S D K X

EORVM, QVAE CONTINENTVR

I N H I S T O R I A

RARIORVM PLANTARVM

j I lorti Farnefiani .

AVCTORE TOBIA ALDINO-

i ^^mm^^-R

i

^5^A^S C A C I A ad anum pro- Acaa<e rami contorti . 8
"^lMr^m cideutew . pag. 1 6 f^camhi baccifevdi aita expo/itio . i j

gfT^So^ Acacia ad diarrheas. z 6 /icanthus hacciftra f^irgilij . i 3

Acacia ad muUebria pro- Ad Acoras puerorum . 2. G

fluiiia. xG Aethicpumfilij dlbejcunt inltaUa. 10

tAcacta bis floret . 5 ^loes ^mertcanaflorida . g 5

Acaciacandida facile putrefcit , 9 ^loesLota. 15.14

Acacia duplex Theophrafio . 9 <tAndre<t fefalpini opinio de Balano

eAcacia eH natura fufiicofa . 8 VUnij . 7 8

tAcacije foUa pro pccudum pafiu . 1 6 zAcjua henedi^a Aldina ' 3 0

oAcaciaLota. 23.14 zAqua fttamfima dejitilata ex flor.

-

cy^caciAmas, ^ femina. 9-^3 <iAcaci<e . 16

Acacia nofiro ex Infula S. 'Dominici . Arbor lud<ie . 1 0

3.9. I i Arbor Iud<e Spinoft . 1 0

Acacia mn m Aegypto tantii oritur. 1 1 Ari .>Aegyptij flos a folo Columnapi-

Acacia nigra incorruptainaqmsdu- Elus . 11

rat . 9 <iAtra lacrima Spina apud Andromac

i-Acaciii rufa . % \ quid . i 8, lo.

Acacia rubra . 2, i AuElorcs negantes Gummi arabicum

Acacia yiridis . 9 effe Acaci<e . 1 8

Acuct£ nofirxfuccus quaUs . z 3 Aucioresprobati non fu.nt gratis accu-

Aciici<eplantie defcrtptio. 5 fndi. ii

t.4caci£ planta miffa AA.Uuc. Aetru- Auella:,a Indica Htfpamru. 7 3 . 87

rue . 3 AHeilana purgatrixOutedi . yS

rBacce

I N D E X.

15

BAccie njocis abujus .
"^acca pro Flore . 1 5

'Bacc<e Caprarum quid . i 5

Balfawum '-vultierartum Aldin. 47
'Bartholomdtts MarantaEbeni jpe-
ciemfacit Acanthum Firgil. 1 4
Ben Arahum . 73

Ben magnurn Monardes . 7 7

"^alanus myrepjica . 7 3

"Soj/y 7Q1//& retatio . 51,55.56

CAmpamla exotica . 8 9

Campanula l^irgtniAna . 8 9
CannelU arborifunt flolta Lauri. 6 2.
Cannella iauaica Cluftj. 6 i

CannelU baculus ^uid . 6 5

Canabis Indica quid . 36

Canepus an ^artum ? 73

Cappares Jpffiojitn zAphrica . i o
Cocreleon. 87

Cardanus defenditur contra Scalige-

rum . 37

Cazjtui panis . 59.41

Carpefium phu fimile , C^ cinnamo-

mo . 6^

Cinnamomum Lauro fimile . 6 z,
Cinnamomo 'x/ero nos carere proba-

tur . C i

Cinnamomi '■vjlts cum It^no . C6
Cataputia maior . 8 7

Ctnthius Clemens Pauli V. Medi-

cus. 47

Chri^oph. Landus pro zAcantho hac^

ctfera ZJirgiL proponit Piracant. i 3
KKtvoT df color qualis , z o

Chit/.tcorum medicamentorum pra-

fiantia . z 8

Chrtfltana fioris Maraco confidera-

tto. 55

Cherua ^Arahum . 8 7

Cici Gr£corum . 87

Conuoluulus Peruuanus . 7 1

Cortex Clusij an Lauri indici f* 6z
(foElura fucci Hyiuccx . 4 4

Corontc ex fiortbus <!.4caci<e 'Tjfus. z 6
Corona fentper fiorentes tn Aegypto. 9
Coronas quando depofuerunt Reges in
oAegypto . 9

Coraiarbor Ciusij . 1 1

(^orallorum copia nobis tranfrniffa. 3 o
Croton. 8 7

Curcas indorum . 87

DAmafonium fimik cinnamo-
mo . 63. «f^

DecoSlum fhl. Acat. adartkulos debi-
les . z$

Diodorus Syculus de Hyiucca . 4 8
Dodoneus auSior fincerior in Adat-
thiolum . 1 1

E^iophori fios Dodonei falfus. i 2,
Epherrieru Matthioli tn Ana.
ntenftbus montihus , 1 1

Bbeni ffecies an Acath. baccifera Vir-
gilij . 1 4

Erratum in textu Diofcoridis . i 6

Ivi^tayo* qUld . ^4

Errores in odorando oleo de 'Ben. i o o
Exculpatio zAuSioris . 5 i

FAbula Athen. de Coronis in ff'%-

nis . 8

Ficus infernalis . 8 7

Flos Farnefianus (^olumna . 9 1

Foiium ramofum giandis Vngu nta-

ru . 75

Foliorum Hyiucc<t dffcriptio . 3 5

Fios dellas Cinca ilLigas . a^

Folia Hyiuccx ex Monarde . 3 «f

folta

tf

Folia Hyiuccx Outedt . 3 7-3*

Ftor deila paffione . 3 9

fraSius Maracot. 17-58

Fritteilaria mator dicia Hyiucca. 3 5
FoUtculi Acacne ad coria pcrfjcien-

da. 2.6

Flores Acacix alhi , vel citrini . i 3
Fahdt Acgyptix Konhabuit Matthio^

lus ah alio . 1 1

Fabius Coluna gratis impofuit A^Iat-

thiolo falfttatem fgur<it falfe Aegy-

ptta . I o

Fahius ( olumna inique accufat Mat-

thiol. de Ephemero . 1 o

Fah. (^olurnna damnatur , 1 1

Fah. L olumnte creditur . i i

Figura oAri Afgyptij apud Colum-

nam fuf^eSia . . ..i i

GR<tcorum dtfcordia de magni-
tudine plant* zAcacta. 7
Ct^ltomatto Anantenf 1 1

Gutiladtnus n/tiliipitctter deceptus. 14
Gla ns '-vnguentaria . 7 5

Garzjas taxatttr . G 9

Glans rcnguentaria vbi nafatur. 7 6
Giandis "vngttentarix foita qualia.yj
Clandts >z>nguentari<e dejcriptio . 7 5
Granum Almefus . 7 7

Cranum 7{cgtum Mefues . 87

Girafte . 8 7

C aryophilltts ^icatus . 9 1

Garyophiilus proliferus . 9 8

Gummi Arahicum ex Acacia. i 8.1 9
•Cummi Thebatcum . i 9

(^ummi Saracenum . zo

Gummi de IBabylonia . x i

Gummi tAlexandrix . 2 o

Gummi tAcantinum . xo

Gummi aihum . z i

Gummi pars ntgra quid . 2 1

Gumrnt 'z/ermiculatum . z 1
Cummi /erre ex 'Z/afe y T/t 'tntelliga-

tur . 1 i

Glaticus color , qui . 2 1

Cummi tAcacia . \ 7

Gummt tAcacid vires ex Diofc. x 6

Cranadtlla . 49

HOmtnes pilofi in aula Cardi-
nalis Farnes^. 1 o

Homtnes ptlofitn ItaLta fiiios gignunt

minta ptlofos . I o

Hoioituchi . 7 1

Heltotropium Diofcoridis Cefaipin.%j
Heileborus niger trtphnltatus . 9 j
Hyiuccd AAaxtcana folta , 3 8

Hyiucca <Tjbt '-venenata . 3 8

Hyppocrates de Jucco porri . 4 j
Hytucca Bonata tnnocua, 45

Hytuccain cominenti non nvenena-

ta. 45

Hytucca a Regione ft nfenenofa, 45.

46
Harundo tAethyopica Diodori Sycu-

li. 48

INunBio ^ephmnda . 9 9

/o/f/?A Chtslerus (^ard. Farnestj

Aiedicus . 48

lacohus 'Bofus de JlAaracoto . 49
loannis 'Btfciai,de colore Marac. 5 G
/nterpretes yiigtlij de tAcantho bac-

ctfera . 1 3

Icon Acacid 'Beilonij rudis. i o

Icon tAcacidt prtma ^latthioli diffi-

mtlisa '■vera. 10. i^

loan. Pona ineptus exprobatorMat-

thioi. I o

luuenis necatus efit 7{icini. 8 7

Ka-

I N D E X.

K

; ;

Akj^M kAegyptij dicunt Aca-

ciam .'■'■ 7''

/'X ^i'4»'^ir' ,f.i%*'»iv '.*•»*•** >

LP^cas Ghtnus mipt florem fab^
A(gypti£ tSMarant^e . i

Lauatiofuccommirridetur. 23. 14
Ligni Acaci^ tffus . 1 5

Linimentum ad podagram . z 6
Liquor Herculeus . 1. 9

Locusy rut efflciat plantas <z>enena-
tas . •■ 46

Liber 'Bomnienps de flore faffonis .

53' 55
Laurus Indica . 6 i

Laurus Indica anftt Cinnamomu. 6 1

Lilac AiatthioU . 7 8

LilionarcifSus rubeus . B}

T ■ ■ ■ . ! ■"

MTrohaUnusTlinij^ •'^»^''^^^
,^ant€ca odorata ]}■ "^"-"'^' " 8 o
Adyracopa , "Vt parentur, 8 8

Maracot . ■' '49

Maracot <x>bi oriatur . vf <>. 5 i

Maracofrjus . 51

Maracot n;is . ■ " -^- '-•'^^ ^'59

Mufc£ necat<£ in folijs Maracot . ^51
Moy/is Vtrga , tx ^mo ligno , z j
Matthiolus dffendttur . i u; - • 10
Marantha habmtflorem AriAegyptij
-. a Ghino . -11

Mercator txhibens figurah Acacix
" Matthiolo defenditur .* 11

Matthtvlus defendttffr d calumnia
.. Alpini . i'^; .;ii

NAiiurtfj Ifidici icon Dodonei
dijfert d yulgart . iz

Non magis credendum Columne ,
o -, cudm Matthiolo . ' • • :i i

Narrrfplirium Indicum : : v •. . .. 83

S

A

O^arciffus iacobius .

INarciJfus Calcedonicus proliferus. 97

W epente Aldtn. 5 9

OLeorum odoratorum parandt
modus . 100

Olei deBen^fus . 78

Ololuchiqui . •> 71. lOO

Ouigerus Clutius . 3 9' 99

Olei de Ben aromatizjttio . 78.100

PAnis Hyiucca Mexicanx . 38.
5 9
P^w/j- Hytucc£ icon . 4°

P(iyn fitccus auando^z/enenum. 41
l^roffer Cechtnus Chirurgus inf-
guis..^. ', . 47

PuiiSiura foliorum Hyittcce '^enena-

ta. 47

'^arrifuccus quando <~vtitis . " 43

FabnaChrtsii. 87

Pomata. 8 1

VentadaSiilum . 8 9
Flinius defenditur contra Cuillandi-

. niim . 16

Podagrtcos iuuat decoB. fol. oAca-

Fetrus faFiellus rutitur nofris medt-

camentis chimicis .• 19

Petrus CaflelLus AuBoris amtcus. 48
Fetrus Cafiellus Hyiuccam '■vocat

Spheracantam . 35

Fetri CaHcUi Oodecaporio». 44

Petrus Caiielius donatus baculo can-

nelU . 69*

Petrus CaHellus de Sy. fol. Lami

indtcd . 61

Petrt Caiielli opinio , de Veneno Hy-

■:'JUCC<e. 4- J

Fetri (a^ellt pharmaconomafitct4. 8 i

Petr.

l^etrt Cafitlli Aliium , ijeimo/t arho-
reum '-uocamt yicactam. 6

Vlantit ruariant cuitura , i o

Vfeudoebenum an Acanthus baccijer£
Vtrgilij . . 14

Vuliulis galltcis decoSiu tAcaciie. 16
Vracipitatus diuerforum colorum. 7 i

QVadram. male accufat Mat-
thiolum . i 9

^tuta cjfentia Mdina njirabihs. i^
j^inta ejfentia CoraUtorum. 3 o

R/cinum Americanum
Rulus fne fpinis.
Rubus SanSii Francifi .

89
10
10

Slringa C£rulea . 7 8

Seuetto odorato . 8 i

Sptnacta fragtfera . 8 5

Solis flostu berofu s . 91

Sacerdotum Alexicanorum rvnEiio
Dtaboltca . 9 9

Sa tit vocatur Acacia . 7

Sptna arbor qutd Aiheneo . i 3

Stltqtta JylueHris Clusij. 1 o

Sertiius Grammaticus de Acacia. i 3
Sementn ftltcjua an Jerat Acacia. i 5
SiUqua Acactd piSia a ^eUonto. 1 6
Stltqua Acaci<e ptSia ab Alpino . 1 6

Sptna Babyionica . 2. o

Succt Acacttc color . 2. i

Succus Hyiucce Z^enenum . '41
Spirituum Jeparatto per defliUatto-

nem . 44

ScaUger reJelUtur . 4 3

Succtis Acacide quando coUigendus. z 2.
Succi Acaci^vis . 17.18

Sciaufciau panisHyiucca. 41

Scaiiotr taxatur . 4 1

Hapores non gignuntur ab igne . 4 4
ScaUger de Veneno Jucci Hyiucca re-

JeUitur , 41

Tlndium ciuitas . 9

Ti^^rtdts flos in Furopa non
tnjjeclus . 1 1

Theophrafit , g/ Tfiofcoridis de 'Ba-

lano dtjfntto . • ••
Tuberum indicorti condiendi ratio. 9 1

VEnenu Hyiuccd quale. 41.44
Vas pro Oieo de ^en odoran-
do . 79

Virga Moyfs ex Acacia. z 5

Vtrgilij Acanthus bacctfera . i J
Vnto dicitur hacca . , 1 5

X

TUcinnetmomum .

^5

E N'V-

E

NVMERATIO

Morborum Curabilium Remedijs,

In hoc Opere traditis .

AftUis denigrandis.zj
Acortlfus tn capite pue-
rorum . z 6

Oculorum dejltixioni-
bus . xj

Ocnlis procidentthus . 17

Oculis roborandis . 2, 7

Oculomm inflammationihus . zj
Narium Haemorragia • 2, 9- 42.

Dentium doloribus ■- 31

Demibus rohorandts . 3 i

Oris ylcertbus. ^7- 3°

Lahiorum fejftris . 1 7

tAurium ylceribus . 7. 7

Somno conciliando . 59

Tuffi. .1

Sputui fanguinis . 1 1 . * 7 . 3 o

HypocoMriacts . 3 o

9^t6Iui fanguinis . 30

Veneri excitandx . 91

Vudendorum ^lcerihus , 30

Vteri procidentidt . 16.17

Mulitrum immodicis purgationibus .

xG' zj. z8. 19. 41.
tAluo emolltendx . yj

Aluo purgand<e .

87

oAlui fiuxionihus. z6.

17.

iS.

30.
Diarrhe<e .

z8

.30

Difenterite,

18

.30

Ano foras procidemi .

z6

Sedis ylcerihus .

z8

.30

Vodagricis dolorihus .

xG

•2.7

Artubus folutis .

15

Articulis debtlthus .

15

•2.7

Aniculfs fluxione tentatis .

i;

i7

tArticidis tumefaSits .

l6

zArticuiis inflammatts .

16

Vernionthus .

*7

Vterygijs .

27

cAmbitfis .

16

Igni facro .

.

2-7

Vulnertbus atrociffimis .

47

Vulneribus dolentibus .

47

Vulnerthus venenatis .

47

Vlcerihus ferpentihus ,

30

Vlcerthus dtfftcilihus .

2-7

Vufiulis extccandts .

zG.

27

VuHults Gallicis .

z6.

2.7

Corpori impinguando .

5>i

N

S .

■.t'.

1

/

i )