MASTER NEGATIVE

NO. 93-81265-

MICROFILMED 1993 COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES/NEW YORK

as part of the "Foundations of Western Civilization Preservation Project"

Funded by the NATIONAL ENDOWMENT FOR THE HUMANITIES

Reproductions may not be made without permission from

Columbia University Library

COPYRIGHT STATEMENT

The copyright law of the United States - Tltle 17, Unlted States Code - concerns the making of photocopies or other reproductions of copyrighted material.

Under certain conditions speclfled In the law, libraries and archlves are authorlzed to furnlsh a photocopy or other reproduction. One of these specified conditlons Is that the photocopy or other reproduction is not to be "used for any purpose other than prlvate study, scholarship, or research." If a user makes a request for, or later uses, a photocopy or reproduction for purposes In excess of "fair use/' that user may be liable for copyrlght Infrlngement.

This institution reserves the rlght to refuse to accept a copy order if, In its judgement, fulflllment of the order would involve vlolation of the copyright law.

A UTHOR:

AMMIANUS MARCELLINUS

TITLE:

FRAGMENTA MARBURGENSIA

PLA CE:

BEROL

DA TE:

1876

COLUMBIA UNIVERSITY LIBRARIES PRESERVATION DEPARTMENT

BIBLIOGRAPHIC MICROFORM TARGET

Original Material as Filmed - Existing Bibliographic Record

' 87Am6

1

MM

•■^,

Rerum gestariiasltbrl^ Selectlons«

Ammianus Marcellinus. (^^76. Nisscn) La 27.40

Fragmenta mar])urgcnsia cdidit Ilcnriciis Nisscn. Berol, 1876.

4°. PP- (4)' 32. Fac-sim.

Master Negalive #

Re

«••'H** 4 . • » ■

v_

Nissin. Mcinrich, cJ.

IICL iJ losr,

TECHNICAL MICROFORM DATA

FILM SIZE:___:^^|kV22^ __ REDUCTION RATIO:

IMAGE PLACEMENT: lA (^X) IB IIB

DATE FILMED: i/_i:^S_3 INITIALS

HLMEDBY: RESEARCH PUBLrCATIONS. INC WOODBRIDGE. CT

i-^-

J^/

c

Association for information and image IManagement

HOOWayneAvenue. Suite 1100 Silver Spring. Maryland 20910

301/587-8202

Centimeter

2 3 4 5 6

liiiiliiiiliiiiliiiiliiiiliiiili

llllllllllllllMlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll

8 9 10 11 12

iiiliiiiliiiiliiiiliiiiliiiiliiiiliiiiliiiilii

13 14

liiiiliiiili

15 mm

n¥

TTT

Inches

I 1 I II

1

T

l.l

1.25

I I I II I I I I

4

1.0 ^ a iiiiia

1.4

2.5 2.2

2.0

1.8

1.6

T

MflNUFfiCTURED TO fillM STfiNDfiRDS BY fiPPLIED IMfiGE. INC.

MflNUFflCTURED TO RIIM STRNDflRDS BY flPPLIED IMflGE» INC.

^'b^

-b

V

<?)'

t-rws-f-,'r4w-t»tiiimw^viS'j^-'^r«f»i§f«e. •■%-fei.^ jia>aMWif»Mtej» ji^{y»iifcsaf A •

^

T

If- 1

Colutnbia SlnitJersfttp

intljrCitpofltogork

LIBRARY

l._

• -tf-i

AM.MIAM MARCELLIXI

FRAGMEJiTA MAEBLRGESSIA

EDIDIT

HENIMCLI,^ XISSEX

COJ..COJA.. N.YORh.

ACCKDrr TAiii LA piioroi.niiociiivriiiCA

\

^

BEKOLTNr

AriD WKIDMANNOS

MDCCCLXXVl

,^-

ARGUMENTORUM INDEX

0 / n V*. Q

K

Fragiiieiit^i Marburgeiisia

Prlmum = Amm. Mart. XXIII r, 37_J5 ,, j

Secundum = XXVIII -1 21 •>'.! •*

Tertium = XXVIII 4, ;<(• — .!;{ 5

Quartum = XXVIII 4. ;<4 — .->, .> (j

Quintum = XXVIII .\ n—ii, .5 -

Sextum = XXX 2, 0-4. 2 9

('oiiiiiientarii

Caput I (le orifiine frafjmeiiturum ij

Caput II de cudice Marburgeu^ji jj

Caput III de ai^ographo Vaticano-Ful.lensi |§

Caput IV de editionibus Accur.sii et Gelenii 24

Caput V de codice archetyjx) ^i»

i]8S8

'§'

1

NOTARUM IM)KX

M — tVaf?menta Maiburgensia V

b =

G

codex Vaticanus iST.i, olim Fuldensis. Kius libri i^lenam lectionis varietatem addidi Franciscum Kyssenhardt et Victorem (iardthawsen secutus. IUe enim in editione quae IJerolini a. 1*^71 prodiit, codictm dilijfenter exscripsit praeterquam ([uod ./,• nie elementa inter se commutata plerumque non notavit. hic autem pro amicitia sua quas in maiorem editi(mem sibi paraverat .schedas, eas pleno iure mihi utendas concessit. Sunt quae alterutrum fugirunt : ea indicare supertluum visum est, quia fragmentis nostris et editione Accursii comparatis quae singulorum Hdes esset tcstimoniorum satis apparebat. Contra (luae utrumque fugi.s.se videntur, ca plerum.jue dubitationis signo notavi. Denique haud reticuerim me vaKle incertum esse , num editores inter manum secundam ct tertiam et primam ubicjue accurate distinxerint.

Corpus .scri[)t. lom. ed 1 Suetonius rel. Ammianus ex rccognitione Krasmi Itoterodami. JJasileae apud lo Krobenium a. l')IS.

Ammianus Marcellinus a Mariangelo Accursio mendis quinque millibus purgatus et libris quinque auctus ultimis nunc primum ab eodem mventis. Augustae Vin(hdiconim a. l^iAH. Corpus script. rom. ed II Suetonius rel. Ammianus Marcellinus (piatuor libris auctus. nasileae in officina Krobcniana a. l-^.Ct. (J,,.. libro iitendi facultatem bibHothecae Got- tingensis praefecti dedit lil)eralitas.

Annii. Mare. ^

XX ni ().:'>7 creihat. & fiaqua uoluerit abluere quifquam aeftuf

cxcitat acrioref incendioruni xec remedio ullo quam

38 ictu puluerif confopitur. Paratur autem hocmodo oleum ufuf conmuuiif herba quadam in fectum con 5 diunt harum rerum peritia ad diuturnitatem fer uantef & coalefcenf duri exmateria lienenaturaha. fnnihf oleo cralfiorifpecief gigmtur aput perfaf quam

'V.^ utdixmml' naitham uocabulo appellauere gentih. Per liaec loca cnntatef difperfae funt pluref quifomnibuf 1(1 ])rcltant /onbii' &patigran &gazaca mter quof opibuf &magnitudme moenium confpicuefunt lieracha &ar facia & eiiroj)ol'& cyropohf &ecbatana fubiafonio moii

40 te intcrrif fitae fyromedoram Amiief haf regionef pre tcrcunt muUi ciuorum maximefunt coafper & cindef i.) & amarduf & cliarmdji & cambvfef & cvruf cuima^no & fpeciol'o cyrufiUe fuperior rexamabihf abolito uete re iduocabulum dedit cum ereptum ire regna fcytlii cateftinar& (juod & fortefeft ut ij)l'c ea ferebatur & uiaf fibiutile imjietu ingenti molituf in cafpium dilabi

41 20 tur mare. Per tractuf mcndianof cxj)anfa pofthcc confmia htoribuf j)roxima j^crfif habitatur aiitujua minutif frugibuf diucf & j)almitc aqiiarumquc co l)ia lucundilfima Aninef (juipj)e niulti per eam antc dictuni fluunt finum quoruni maxnnifunt

in margine manu saec. XVIII. annotatum est : Fritlcwalt a'o. loSb. 3 wcfo h. iaciii AG. — 4 vfue V. corr. bAG. — 5 /laniin? M. ef dliituniitafem servans b. jieriti ad AG. —

«- r;i'

() hnievattiha \ . diii ex viatena heiie natiiraU bA. durant er viateria nenae natiiralis G. —

1' 7 i/iiaespeeies add.G. apud hA(J. — h )iait/iam\ . napt/itamh. nap/it/itam A. nap/d/iamVj . —

\^ ipieishXii. — \i) praestant Zombis bAG. Parirjia h\. Patigraij. (/ rarMca hA. epuis

l)A(ji. — 1 1 conspiciiae bA(i. Ileracia h. — 12 Arsatia bA. — 13 Si/romedonnn bAG. —

11 niaTimi hAVj. co/ia/per \ . C/ioas/ies hAG. Ci/ndeshA. (iijndesG. — {[^ ArriardushA. —

\ C) s/)arioso hAG. — \~ regn-^ V. — \S fefttnaret \ . destinareth AVj . forfis essethAG.

vt i/)sc ca ferehat h. ut ipse ferrhat A. nt ipse ferchatur G. — \{) utiles hA. ut ille G . — 21 littonhus l)(i. proximia h. antiijuis b. — 22 niinutis om. b. j)ahnitae b. —

«1-'

23 lucundiffima V. onines corr. o eraso M. euni bA. — 21 in antedictum G.

Nissen, Ammianfraginente. \

»"*--■,,

Aniu). ^fare.

XXIIK;. batraditef & rogoinaniuf 6chniomm atquebagrada ^2 0ppidauero mediterranafunt amphora Inccrtuni enini quaratione per orafmantnnai nihilcondide runt infigne mterque perfe polileft clara ^iardea r. cVihabraatifatque tragomce; Infulaeuero uifentur ibi ^'^ tref tantum cadianaf ^: fara cKralcxandria hiipropm ([uant parthy ^: iiti iubaquilonecoleotci' nmalef ter raf c^' prumoiaf ciuorum rcgionci' clioadrci' fluumf mtcr icmdit cc^'crii' al)undantior ^: haec potiora reii 10 duii'mit oppida gcnoniam moeiia cliaraxai^amia ar

A C

tcana c<: ecaton phyloficumi' finibui' ])crcaipia litora adufque portarum angui'tiai' itadia (iuadraginta

-14 numcrantur c^nHllc fcni'unt ilhc iiabitator cfi'unt pagorum onmium atcjuc pugnacei' eoi'(pie ita cer I-. tamina luuant cVcl^clLi utmdicctur intcraliof om ncf bcatul" qui inprocuo proi^udcnt ;mmiam. excc dentefenim euita mortc fortuita conuicuf mi'cc

45 tantur dcgcncnf cV^ ignabol'. (,uibuf ab oncntali '•'uftraliquc plaga arabcf b(>;,tic(.ntcnumant. :oldeo iicappcllati quodfnigilnif luxta \' ietibuf c^' palmitc odorum(,uc fuauitatc multq^hcifuut Iocui)lctcl'. niaguc (piccorum partcf m;n-crubn'i .•iltcrc dcxtro contiuguut Icu;i pcriiconnn con hmit;mt clciucnti utnul'(iuc potm bomf oiunibul

1 Vatrar/u^es bA(^ m.,„i. A. .7 om. Ji,.,on,auis bG. /W.,. b. Ba,ra</e h - 2me^trn;n..a bAG. inf.nt,un b. - , i„trr,ua. bAG. - :. Orohati. bAG. Trag.ni.a bG. ™»/.. bAG ./. b. - r. Cadiana A. Tihiana b(i. l%,ra bA(i. - 7 Part^.i .iti A. Part/n eSc.,tJ.a. s.t, bG. r.,ln,t.s bAG. - . pruin.sa b. Coatr.s bAG. - tl ra.trris bAG. _ 10..V./..G. r,.„../. bAG. .IW.om.bG. au.rajru X - \ ^ Jrt/.aranahX. eratonjJ.l.f M. ba.ta acUluu . in y „u.tuvit, roligiose e.vpres.sit N". Hrratonp;,tos A. mtan.n.iU b H,rat.nn,,l,.sG. littora bG. - 1 ;i ;,afntafar,f j„ut V. cld. bAG. - 10 ,r..r^, y ,rael,o bAG. fa.erithi,. - 17 ron,nr,fX. ..nritiis bAG. - IS ., ,lr,.neres ,t i.naros bAG. - 20 fnetibas bAG. - 22 nairfnae bAG. rabru.n mare bAG. - O.-j „^i,,,. y u lat,r, hXdi. ,lext,r„hii. la.raMi. l,rah. r,Mi.nita..t hXii . - -IX potiuris h.

3

Aiiim. Man

xxvm \

([uod (S: 111 maioref conuiuio uel confeffu proconfula

22 rii' (luidam el't antelatui'. Subiident aliqui curio k)^ liominef i'enef aut luuenel' orbof uelcaeliboi'. aut ikwxm uxorci' habenteffc liberof. Nccenim in hoctitu

:. lo diicrimcn ahquo obferuatur ad uoluntatei' ton dendal'allicientef poteft regnfmirif quicum l'uo remir ludicuf ordmatif (juac bant reliqucrint hif (juibuf morcin gercndo tel'tatii'unt ihcopereuiit ut id in plcrif orac fatorcm opcncnte xec putcof Nccfacili

in ])otcl't acgntudo tcl't;mi comit;itum cft

23 hif quiftuam cum digmtatclic*S:

uicc^' umuhi gnidicfiiotof antini aliqu;ito contuctur af])cctu iit])()rtc;ii)t;ir l'yr;icurjif cxiftimcf rcucrtimuf

21 ui;u*ccllum multiapud eof Ncgantef eife fupcr ;if ])o 1.J tcl't;itel' m cjiclo Nec in i^ublico prodeunt ncc ])r;m dent Ncc lauari;u'i. arbitnmtur i'e cautiuf ])ol'l'c aiitc qu;mi cfciiicn defcru]oul()fae fcii'cit;it;i didicermt ubi iit ucrbi gratia i'igmim mercuni uel quot;im cancro

2r> fi(l(Mir ])artcm ])oluui dircurrcnf optincnt luna. Ah •-'0 ud ii creditorcm fuuiii fi;igit;irem lei'tiuo aducrtcnt dcbitum ;Kl;uing;mi confugit ;uidciitcm omui;! ]:)r;ic licenter euni(iuc utbcncficum cunitur gcri VNdc nonmfi rcd(lit;i cautionc dir])endioque adfiictuf graui difccdif cV:;idditur huic debitorcm u()luiit;irju

y

1 quod ei G. maiore AG. — 2 suhriilent A. — 3 roelihes A. raelibes G. — 1 hahrufes et liheros AG. in om. \'.V. — .') aU(pt,ul AG. r,)ndendas G. — i) potesf regiis VA. nis terlti.is G. postren.is A. s.ipreniis G. — 7 quac hona A. q..ar hahcbant G. — S iinpleris VA. — t> tK.rac A. — 10 post Uffan. V btcunam 20 litterariim Eyss., 23 litterarum Gaidt. ascribunt tesfanient A. romifafii A. — 11 post qu.ftaani lac. IS litterarum V. quisquani A. post licetXdiQ. 11 litt. V. — G. inde a S ..f id i.i usciue ad 11 tuani omisit : pergit al>us can. dignifafe licet. rerrirc. — 12 f/radicns A(j. anfca G. ohliquato AG. — 13 ajferfii A. nverti M. Marr. G. — 11 neijant (i. — 1") roehi A. — 15 a/7 om. A(i. — 17 cplinir- ridc AG. srrupilofc \. srrupuhjsc AG. — IS rancri AG. — 1 D ohtineat AG. — 2n alius VA(t. fturfifare illcrt'Vo A. fagifarc molesfi.is G. — 22 rcnefciim G. [)(<st gcri un erasa sunt c\ maiusculis scripta. — 23 ajficfus A.

Anirn. Miirc.

XXVIII i. incliulit iitpropnum neo^anto emr profectiono nbioluit 2'iPartCcilia uxor utprouer])iuni kxputur uetul' eadeni incudeni dumoctuque tundendamaritum teftari con pellit hocciueulem utfaciat u.\orurfr,Sc marituf mftanter 5 cV: periti mrif alti-miecui'adfcifcuntur unuf iiuaibu-ulo alter eiuf aemuluf intriclimo.re puonantiatracturi lide (pie i'ubi'eruntur oenitaluim extoruitli terpraeter

controu(>rii]imcpracfectufj)afprofui'uiIaroientei'cVci'e pultiirai'diuitum matroniarum indead exae(iuiai' uiro 10 rum famaaduentantef neceirana })aran ()port(>re inuen tcf^:tci'tatura ancillaf captenatura p.illuli. ai'pirati pridie coni'umi)to defuncta. um ro

ma(iue utmillnif ait. xecin]ml']unuanil'(piic(,uam bof n()iiiintxil"i(,iiodfructuofmn.fit.nnicoftam(piamp(«ciidcf

15 eof potii"ibnum ddigunt cx(,udmf feiperant ma.xnnum 27 fructumei'i'c cai^turof ( uuKjue mutuunnlli (luidpctunt

loeeoi'cK:micaunai'ui(l(-l)ii;V:Ia(b('tal'(-uinadiuiiouuturut reddantitacoturiiat()i'cV<:turoi(l(,i'utberaclidai'dIcfcrcf

2S fonten.Scteinenum|)utclhactcnul'(l(^i'enatunuiicadotU) 2ofaniplel)(Mnucnianmi'^:(lcfi(l(Mnin(,uanitentutnomim bulcultii'(iuubnncalceorumcx])(Ttcl'ciimfr()reri'tatanii'e iuuupacNci'erapimcVcci(-ini])neul'(nuni>lutunno^:trulI.'iiS:

20 lncunucuiVumj)()rcIa('acV:i'ali"ul;iliniilil"(,u('innunuTibi ()mnei'(,u()duiuuntuinocVctei'eril'inj)cnduiir.V]iirrril"Os:uo

_ 1 un,<n,lr \X. uec a. G. - 2 eauciem G. - ;i innaie A. tumlemlo AG. con>prUit \G _ .

0 asc.scnutur A. - 6 trnrtaU^ri iisdcnujue AG. - 7 lac-. 7 litt X. e.teruit. hinc ' inter- pretes A. e.t.u.an n.terpretes G. - ^ praefertu/ paf pmf.f.f \-. .raefeoturas G. - •) matronarran Xii. e.e,paas XQ. - U^ foenanas inritantes G. innucntes AG - 1 1 post ^Jtaturu lae. 14 litt. V. anci/la suapte A. lacunam post pa/li<ii om. \- \ _ [ > !,., sumpta \ A. _ i;{ ut Tullius A. Inde a innuentes usque ad ait delcvit (i. /„ ,,hus VG /«w A. honum G. lacunam duarum fcrc litterarum om. VA. Ccterxun manus saec XM cmendavit refncs bonum norunt sic ^ 14 norunt AG. frurtuosum. sir G. tanauan, V(/ -

1 - MHones G. adiguntur AG. - IS ,.thurnatos AG. tungnlnfY. i/U AG - P) rw.- fontnn \ A. CrespAontem G. - 20 desi./en. \'>AG. nitent et AG. - 21 et rpoWam VA _

-2 S^ucupae et Serapini G. et nm TruUa V. et rum Tr. A. - 2;i Luranirus G Por- daca 0\ >. suniksque AG. - 24 librarius i.rimum scripsit u.uunt. deindc in h.hunt vcl bibuutmni,,^\U Ind^hbuntW omne G. tesseris AG. impendunt \G.

\

Anini. .Marc.

XXVill 1, Septcm iier.^us cum suj^eriore folii parte interierunt. In

margine manu saec.XA7. cum nunu^i aliquot tum baec verbaseriptasunt: ExtrUCtUS

DcG tirtui licijiicftcrs

al^ie 5u JyvitcunUfct

%\\\\{> Christj 1589

quisque umdicat carceribuf non exiluerit prin Nominabilif aequif parum colierce er eircumele

31 10 xeritmetam&ubinegleojentiaetantaeftcariefexoptato die equeftrmm ludorum mlucifcente Nondum folif puro iuuar(t fufiiif omnef feftinant j^raecipitcf nt uelocitate curroi'ij)i'()i'aiitceaintcertaturofi'u2)erquorumeueiitudif ciifc^I^uotorum ftudiii'anxii plunmi ao;unt peruioilef noctef.

32(u)xdci'iadtlieatralemuentumfucrituditatemartificei'fcenari] pcTi'ibilofexj)l()duntur l'i(iuii'ibiaerebumiIioreinnoncon ciliaueritplebemfui fi defuerit i'trepitui'adimitationem tau ncae gentil^peregnnof uociferantur pelli debere (piorum fubi'idiif fempernii'i i'unt acfteterunt &tetni'uocibui'»S: ab 20 liirdif quaelonge al)borrenta ftudiif c*>cuoluntateueterif illiuf plebif cuiuf multa facefe dicta memoria lo^juitur iS:uenul'taf

33 (i)deiiim nunc repertum eft ])ro i'onitu lauduni inpenfiore peraplicatofbominii'aul()(,ucn(bmuVcinomniipectacu]() exodiano uenaton aurigae (fc liiftnoimm oenere onini c^

7 post pri7i lac. 1 5 lit. V. — b exiluerit princeps et rircumflexerit G reliquis omissis. — \) equis parum cocrce A. post coherce lac. 22 lit. V. — 10 circumelegerit A. cirrumfiexerit G. et ubi-raries delevit G. ne(,iifjnitiae A. — 11 illurescente A. inlures-

b e

cente G. — 12 luuarff fufn/f bis emend. man. ii V. iubare fusius A(j. — 13 currus AXj. anteeam V. anteeant in certamoi ituros A. anferant rertafuros Q. — 14. disrissi VA. — 15 sraenarii A. — 16 erplorunfur Y . si quis sibi VA. — 17 rui si Ci. — 21 plebef V. facete AG. vetustas A. venusta G. — 22 impensiore AG. — 23 applicatos VAG. homin^s AG, ad iof/uendimi AG. ut in onini G. — 24 generi G. — Ceterum commeniorandum videtur scripturam et huius et sequentis paginae cvanidam esse.

Arnm. Marc.

XXMii 4, Scptem versiis interierunt.

li

gitil' praeriirdentel' duni patixe deferuefeent alu naufeam horridae earnif dum exeocpntur nitentuif de 10 Ipeetantef ut dd'( ifcorum ])eeudumexta nmari eumana tomieif demoeritum j^utef doeentem cpu])uf modd' ])()f

35 teritaf mederi doIord)uf polfit niternif. Sit fatd* inte nm haeedigeifiiIefu])errenU'urbanir Nune redeamuf ad eetera (luae per i^roumeiaraoitauere multij)heei'eai'uf '>. I i:>E rupit auuuftif ter e(mi'uld)uf f ixonum multitudo cV oee ani dimeultatil)ui'j)ermeatif romanum militem oradu petehat intento i'aepen()i'tr()ruin funerihui'j)ai*ta euiu(s) eruj)tionii' prmiae j)roeellam nannenui' i'ui'tinuit eoni(es) reoionihuf lidem adj)ofitui' dum diutunio lahorem

2 2(. hellorem lahore eonj)ertul'. ied tune ad morte deftina

tej)lehieoiiprreiIiie(mnulitef(iu()fdainruiirec^'f(uiulnera tum in|)areni fore eertaminihuf aduerter^: erehrif do(e) to mi])(M-at()re (luidaoulehcr^:. Td eft adej)tuf ut j)e ditum maoilUa- i'euerui' opituhttum rel)uf duhuf ad

8 diffff,., prarrfxlevfn A(J. ;^,f[nae defervesnwf AG. - 10 <1iscissarum AG — 12 dolan V. _ i:i rehus AG. - 1 1 caetera V?AG. - \h ter Coss. AG. - 16 permra pern,euf,fW. linute,n O. - M inr..fo \ X. - 10 iisdnn AG. ap;.>sifus A. r/.,» deV *G M.or.n del. AG. - 2.. 6eU.non AG. con.pertus AG. nu>rtern AG. - 21 destinafae jM rnuynssus AG. run, unf,fr/ V . - 22 imparem AG. - 21 oppifulafum V.

\

Anun. Marc.

XX \ III :>, ahimanniffaepeiurgabanteateruafmifereleetiirimafquae antequam milef eongregaretur inunum adufque ripaf rbeni progrelfae imperator adextruenda munimenta de 1 2 ftrieto teiTori noftrif fuere uel maxi moigitur. Igitur paul if 5 permoratieum Nequeualentinianuf utipoponderat dieprae dieto ueniil'& Nee j)romiiIbrum aliquid aduerterent factu. adcomitatummiferclcgatofpofccRtcfadminicidaiibidari 1 :{ pediturif ad iiia Nc nuda hoihbuf exponerentterga. cpiod ubinegari peramhagef fentirent&moraf.maefti exmdedif 11» ceiferunt vS:indignati hoc(jueconpertoregefuthidibrioha bitii'aeuientefcaptiuifomnibufinterfectifgenitalefrepe

14 tuntterrai'. Apud hof generahnomine ref appellatum hendinoi'^:rituueteripotei'tatedej)()iitaremoueturfifubeo i()rtunatitubaueritbelli ueli'egetumcopiam negauerit ter

15 fiaui i'olent aegyptu cai'ui'eiui'modumuifadi'ignare recton buf Nani iacerd()i'aj)udhurgundi()fomniuinmaximuf uo catur finiftuf cV:eft perpetuui'()hn()xiui'dii'criminibui'nullif

15 utr(\gei'. Perhancoccai'i()nem inj^endio tenij)eftiuani ala maniiof gentif antedictae nietu difperfof adgreil'uf j^erre

20 tiaf the()doi'iui'eatenipeftateinagii'teraequitumplurihuf caefii'. quofcimKjue cepit aditaham iuil'ii jinncipif mii'it ubi fertihbui'pacif accej)tif lamtnhutani circumc()luntj)adu. <^;l li inc tamquam m orbem migrantef ahum ad tripoleoi'africa naej)r()uinciaeu(Miianuii'aerumnaf quai'iitarhitror iui'ti

\

In margine manus saec. XVI annotavit gvitetraltl rinftvegifter Xc Anno etc. S 1. — 1 Alenunmis G. — 3 Rcni G. imperutore A. imperatore (t. ad truenda V. ad frudenda A. disfricfo G. — 4 ifpfur irjf/fur V. corr. AG. — 5 diae V. — 7 Jibi clari V. — S pefiftrris A. redifurisG. re nuda V. — '•> mc/fi V. nwesti A. nectiG. — 1(> ef del. G. comperto A(i. Indibria V. — 11 reppetunf V. — 12 apud o/ \ . re.r G. apcll^tfum V. appcllatur G. — V,\ st om. \\\. — 15 ferra (juonadmodum solcnt (i. ciusmodi ius assiynarc A. eiusmodi ads. G. — 10 niaximo/V. — IS impcndio A(i. Alcmannns (i. — 1!) ac/gressus A(i. R/ietias A. — 20 et/uifum AG. — 21 (/uoscmique G. — 22 par/is A. ai/ris G. — 2:'> tan- quam AG.

n^.

I !^

8

Ariim. Marc.

XXVIII 6, tia quoqueipla defleuit (luaeunde inrtarexarlere flanima

2 rum textuf apericK: ablblutul'. Auihinani hii* eontermini

partiburbarbariindireurrulTeniperexpeditiueloceruuie

requeadiiietirapunf^!v:eedi])u('pauIiiperpaeatioenum()r

5 turbinerreuolutifunt liaeeaul'ani praetendentei'uti'eriani.

3 S taeliaoquidainn()niine])opularii'e()ruin utinouo nol^traper

aorando lieentiul" aoebatqiiaedam uetita le«»ibul" mterque illud petiul' enunebat (iuod])rouineiatu onini fallaeiaru uia prodereeonabatur utmdieia doeuere uerilfima quo 4iueireai'u])])Ii(i()fi;mimarumabi'uniptui'ei't. Iluiufneeem uleii'ei iit])roj)in(piidamnati(iueiniui'teeaiii'antef ieraru fimilefiabieeon(itarume\i'iluerefedil)ufi'uif lounmo etiam tum inq^erante uaeritique j)r()])e lej^tim aeeidere eiuitatem murif cV: poj^ulo ualidam i'ul)urbano eiuf ubcr i5rimoinikleivj)crtriduum.actatii'(]ueaorei'tibul(ju()finoj)i nui habitauerat j)auor uelconfu«»(u-c cocgcrat ad l'j)cl(mcaf

inccniafi'up])cllcctilimulta(jueucliinonj)oteratrcucrtiraj)i nif mucrterunt in^entd)ul'trahentef caj)tiuum. l'iluain quo (luecafuum fcritatd)uf ina^To inucntum or(liinl'fui ])ri 520 matem. liac i'ubita cladeleptitani j)crtcrritianteincri mmenta malorunHjuc intcnt.ibat barbaricuf tumor ])raei'idium mploraucrc romani comitif j)er africam recenfproueeti. quicum ucniif^: niilitarifcoj^iaf duccnf feiTC(jucopem rcl)uf rogarctur adHictii' xonnifi abun

1 o>/tra V. imtnonenta A. — 2 teatttf V. — 3 hartihif corx. M. — l awfeti K. in ffenmuoH AG. — 5 hanr AG. — {\ vere noro A. Ntinoro del. G. — 7 ffimedum V. inter quue V?AG. — S peiusX. potius ii. provinriam Aii. — 1 I frarunuX. ~ 12 exiiuere A. — l:t ventique VAG. arrede re AG — l f» martatisque G. —1«; hebetaverat AG. — 17 iu-

cenm A(j. suprllcrtili A(J. multa i/uue AO. reuertt \ . rerer.si A. aurti G. Ib rever-

teruut Ci. — l!» feritatibu.s A. om. G. ru.su in agro (i. — 20 inrremrnta AG. — 21 ,juue V?AG. — 22 imploravere AG. — 23 militare.s AG. dunfV. — 21 af/firtis A.

Amra. Marc.

XXX 2, quaregreiI*aaduenitliiren*ajiotefta tis .secundae j^o.st regem

liafeadem imj)eratoiT offercnf j)artesquasaudacteriios-

6 tiT fumpfercleoati. quo fufcept oliberaliteretmagnifi- cef cV: j)arum imj)etrato cjuo d j)08cebat remisso j)a-

.5 rabantur mamia mftriimenta bellorum ut mollita hic- me imj)crator ci trmif agmmib us j^ernq^turo j)crsidem Idco^]. icvtharum auxilia fcftmac elentate mercante.

7 Froinde j)arum adcmj)tid' ca(j. f]) eunac()iicij)crat saj)or

idtiJKj. folitum ai'j)eratuf qiiod a dcxj^editionemaccingi 10 rectorcm coiij)ererat iioftnim irani eius conculcaiis furciiae dediti negotium utacq. victoreomcs suscej^erat cV:urbi(Tufarmii'rej)ertcr^: fi (juif (jiiamrcj)iignaretctmi- litef fauromagif j^racfidiodcftma ti malis adfiigerentur S extrcmif. IIaec(]. iiti'tatucrat ma turatacoiifestimiiece- 15 mendari j)otuerunt NecumJica ri quia rem romanam aliufcircumi'tv*s:eratmctuftotiiif g othiacthraciasliccnti- id' j)cri umpentif quaefuiicratuii c cxplicari j)otcrunt 9 carj)tim i'icadca(juoq. uenenmu s haec jDcr eoos agit- tafuiit tractuf quoruni mtcrfcr ieni africanas cladcset 20 legatoi um tnj^olcoi' mancf inul tos etiamtum et erran- tef fcmpiteriiuf umdicauit mft itiae vigor aliquoties ferui' fed fcroj^ulofuf (juacfitor gestorum recte ^cl tO rectuf hocmodo. Kcmigiuf quem j)oj)u]anti

Par> liuiiis folii intcriit: ex codiee Vaticano supj)lcvi.

2 easdem AG. — 4 sed jHirum AG. (/ceinte (/u<Hlde\. M. — 6 imjJcratoreG. — S udcptus AG. ca(juaey!AG. — [i) co)nj)crerat A. coucej)eratG. — li dcdit AG. uteaquucAG. —

12 1'rbitius A. re/icrtcrct V. repeicrrt A(i. ct si G. — 13 sauronutgf V. corr. man. rec.

Saunmiaris AG. — l .") onandan V. — IS si ea dea V. si ad cu AG. — 22 r/-oj)ulofuf V . scrupulosus AG. — 23 serus A. serius G.

Uisseii, .\miniaiifiHgm(>i.t(>.

"W^L

10

Aniiii. Marc.

XXX 2, provineias rettuliniu IVountilTuineroninno.portciunm leo in oius locuninia^ris teroilecoepitotficioruununune ribusreipublieaeianui uu^leenlnen^otiincruralihurdedit. H prope niooontiaeuni i noenitaliburioeil'(jueiuil)inio 5 rantem seeurius praet' eetolpraetorioinaMniinuiVeuor sum ad otium spernen t utiolebantdirac^ruil' ritu,«»Tal' sari peromnia laedere niodii'(piiburi)oteratadf'eetal)at. utcpie rimaretur plur a (iuaelat(>l)ant eaei'ariiun antehe eius domestieum post eanotanumprineipii^raptuniq. inremigius egerit vel q uantum aeeiperit utromani lu varet aetus infandos i^erquaertionemeruentaminter 12 roo-abat (luihus ille eo .tinitifeumeirc^Mitdietumert inie eessumeonseientiamal oruiu urgente uelratione fbr midinem su])erante e alumniarum mnudato uutturo 3, iiohuiuei nexibus interii t l'eeuturol'tlieeanno oT;,tiano adseito in traheae soei otatom ao^iuitio eonl'ule. ualen tinianopost vastatos a IkiuoI' alamaiiniae pagol' muni mentuui aeditieanti i^ropebal^iliam (luodappellant aceolae robur otfert ur praefeetirelatioprouidogen 22U tis illyriei elados (luihu iilleuteunetatoromdeeueratdu eom oxaminatius lee tii'attoiiitiil'eooitatioiiihui'anxiil' paterniano notario miiCo negotium ierupulofa quae sivit indagino mo X(i.ueuerii'pereum nuntiii^gefto runi aeeeptis evolar cVc protinuffei^tinaiiV' aui'ul'teme

1 comifrm A. rmni/i G. /uissr VA. /avisse G. — 6 spcme,,s AG. sMaf G. Iws ntu ^ffrassnn \. — 7 ad/ectahant V. affevtahaut \. affrrtahat (i. — S ante haec A. antrhac G — !♦ raptum quae AG. — 10 arreperit AG. — 1 !< rationem /ormidinc G. - 1-1 iumxlato AG. — I 5 mtern V. seratu post haec anno G. (irauiano VA. — 1 6 Equitio G. — I 7 ahmanmae V Alemanniae G. - IS liasileam A. — 1!) Prohi dorentis G. - 22 negocium A. - 2;^ ueter/\. corr. AG. nunriis A. gr/terum \.— U,roIare AG. /estinahat G. a,.*o. AG.

11

Amm. Marc.

3, rarex — tom barharof primo fragoro utmonto eoneo

3 perat ()p])reil'uruf armorum. (]uaigitur abounte autumno inulta inpediobant c^^afpora atnitehantur omnef ])er rogiam o])timatof utaduf(]. ])rincipium 5 oratum euni pertinerent cKioxorjitum primum dura ta pruinif itinera ubi noeadultae iii ])aftum herbae re])porirentur xeee&eraiViieongrua ])aenetrari noii ])()il'o firmautef deiii uieinorum galliif regum inina nitatom. maximoq. omnium maeriano ut formida 10 ti tuiie ])raetendentef (lueni eonftabat inpaeatum. relietum c^iain i])fa urhium mooiiia tom])taturum.

4llaeeniomorantofaddeiitelq.utilia rediixoro euin mine liorom lententiam ftatiuKi. ut eondueebaut rei eom muni ])r()])e mogoneiaeum blanduf rox antedietuf 15 aeeitur ])roeliuif. I])fe(iuo(i. ade\ei])iendiiin foeduf ita])arebat ^: uenitinmane (^uo (luante (piae flatudif tentuf utfuturuf arbiter fu])eri()r ])aeif. dieque ])ro dieto eonlo(iuii adi])fain marghinem rheiii ea])ut al tiuf (^rigeni' ftetit hineindefonitu fcutorum mtoiian

52(1 te gontilium. (.'oiitra auguftuf efonfif amnieif lcm hif fe])tul'. J])fe (iu()(i. multitudme eaftrenfium or dinum tiitiuf ])ro])eri])af acceirit fignonmi fulgen tium nitore eonfpicuuf Si mmodeftif goftibuf mur muni. barbarico tandem fechito poftdicta cV:aiidita

In marginc manu sacc. XVI. notatum est (^riCetcallM XinftVCijiftcv Ic Anno %n\. 1585. — Initium scripturac squalorc dctritum est. l temerare linutem \. prmw/\. — 2 quia AG. — 3 iinpediehant AG. unuitchantur A. adnitehantur G. — 5 reris add. A(jf. oratum del. G. pcrciperent VA. et dol. G. — 7 repcrirentur AG. ceten V' ut videtur vaetera \.(.j . usui ii. covqrqua\ . penetrari\'h\G. — ^ immanitatemX — U Macriani A.(J. —

ten

10 impacatum A — 11 tentaturum A(jr. — 13 /entiam \. conducehnnt \ . corr. AG. — 14 morjmria cum \ . Moijontiacum AG. — hlandius G. — IG ut V. ut apparehat .\G. immane A. quantoque V?A(i. — 17 diequc praedicto A(i. — IS rolhipiii A. marijJanem \. corr. A(i. — 2<t <i>'[/t'Jt".f^ • f^tensis A. ascensis (j. — 22 fotiu/ \ . tofus A. iufius (i. — 23 immodestis A. — 2 1 niurmureque AG.

V

2

*1 ■■

Mil

12 Amni. Marc*. XXX 3. ultro (itro(|. vierruaniicitiuin (^clia racTnmeuti tSriiiti fid(^

<■' finuatur Hilq. perfectirdirceHit tur])aruin ro\ artifbx deliniturf'utururn()])irdcinceplT()ciuri.V: dedit polh^a ad ulq. uitaetenipur extrenuun.conrtantir in concordiam

7 5 aninii facinoruni docunientuin j^ulcliroruni. ])eriit autein in francia ])ortea([uani duin interneciue uartan (lo i)eiTupit auidiur ()p])etit niellol^audiC l^ellicoli re jiil" inridiir circunuKMitul'. Poft foedul' tanu n rolkMuni «• ritu ini])letuin.treuerorualentinianurad Inl^erna difcerrit. -1. 1 Haeeperiralliafi.^' latura,ire])anturareto uinatin eoifpar td^ufalto externoruin lileiitiointertinoi)ernicierauirc batur. perualentir aniicof cK: j^roxinior a])iid (luol' lio uertate utilitaf erat anti(]uior. xauabatur eiiiiu oponi ddi«>eiif uthonio nijiduf audirecupienf litefaftudior 1.^ ludicandi reuocaretur inetii xeita utiidianitenq^o ri])uf defenlione innocentia refpirante fi-auiierentur potentium tum (piod fumj)ta lic(>iitia latinf folituf eiia<rari

201)liaeCiNcruni]ia concordiconfenfudeliortjuitd^ufnudtif iuaximeci. moderto })raefecto ])ra(»torio re^iorum

2(1 ar])itrio Ipadouum expofito <.^' fu])aiirefte in<;entium nulliuf uetultatii' l(\iiati()ni])uf e\])olitum coacto uultu fdlente cVcadferent^» (piodin fi-a impenale eo luineneaufarumefl'entminutiae])nuatarum illeadliumili taiidameellitudiiiempoteftatifueuotionnju^xaniinafpcY'

1 uer/n ,)m. V. r^rsm G. fi h,fi del. ACi. — 1 perrumpit G. nppetiit G —

;iritu-' •' '

h solenm AO. — l(i utroto umatmeoiJX . arcto,,,,, AG. — II i„t,.sti„„ V>AG. — 14 (I studio AG. — H> /ranfferetur \ 'AG. — 17 t,o„or <Kis„n,pta (J. — 1 <» ,-rqwnum \^ corr.V^. — l^Mngenium AG. — 21 unWx G. lefjaf,on,h,/ \ . h'rtiovib„s Mi. —•22a.s.srrn,fe A, pcrxale coh.men cau/ar„m ej/r in litura sunt ; scrii.turae deletae haec vestiKia agnoscis : '"' P9- tu.penole V. cahnen G— 2 4 /w„„htandu,„ V. hutnihamhm G. negncl,r„m A.

m

' <.,J(w«:**K-ifr;-jrt*fei^*fc—

'nm:».m«m. .. k %_ ammm

y

COMMENTARII

Caput I, De origine fragmentorum.

COL.COLI.

LIBRAin

N YORK.

VeUistum Aniraiani liistorianim libiiim manuscriptiim in bibliotheca Hers- feldensi olim extitisse indicavit Hioronymus Frobenius, qui anno 1533 editionem l»asilcae paravit. In praefatidne enim kalcndis luliis anni illius scripta hace profert : nos nacti vetustum exvmphir manu descriptum innumera loca castigavimus, lacunas aliquot explevitnus scribarum incuria praetermissas, et in his versus inter- dum integros restituitnus. Graeca omnia quae vel prorsus aherant vel sic aderant ut frustra adessent, cum vix a SihgJhi quid esset scriptum dicinari posset, repo- suimus. Xihil autem horum ex inani coniectura . quae sacpe falJit , dum in mo

quisque commento sihi puJcher cst. sed ex fde vetusti codicis sed im-

medicahiJius est , quod induxit scioJorum inconsuJta tcmeritas deJentium quod non inteJJigunt, suhstituentium quicquid coJJilnnt. et hoc fuco se spYoouoxTatc suis com- mendantium si quam pJurima videantur innovata. In har provincia strenuam ac fideJcm operam nohis navavit vir utriusque Jiteraturae non vuJgaritcr caJJens emunctaeque naris Sigismundus UeJenius. E.rempJar manu dcscriptum gratis et aJacriter suppeditavif egregius princeps Ahhas llirsfcJdcnsis. Postea nemo codicis istius mcminit: innno ])raeclari illi viri qui nostris tcmporibus studium Anmiiani inprimis foverunt, omncm spcm vcstio^iorum cius deprchcndcudorum rclicpierant * . Quando autcm intcricrit . non constat. .Suspicari licet turbis illis (piac i)ost fidcm reformatam de abbatia Hcrsfcldcnsi possidenda per sae- culuni prutractae sunt, bibliothccam dispersam csse. Neque ei qui codiccs in castellis vicisque eius rcgiouis vilem in usum consumptos esse opinetur, argu- menta desunt. .Scd cum scriptorcs qui rcs Hassiacas tractaverunt de bibliotheca taceant, in cnuclcanda rc admodum obscura non placct coniecturis indulf^cre.

* }Iau])ti!is ind. lect. Berol. aest. lS(;<i ]). 4 scribit: neque tnagis sperandum est fore ut u,i(hci(ji,iti Uh,-orH„i cxcnplaria lis cpiae hahcmus cmcmhifinra afquc ittfcqrinra reperiantur. ucque spei alicuius cxeitaiiihic causa cn,„i„c„ioramus cfc. Munimsenus Herm. VI ]). T^\i : in der That indess wird wohl alles, was wir uber den Hersfelder Codex je erfahren werden, sich auf dasjenige beschranken, was Siegmund Gelenius daraus in seine Ausgabe des Ammian aufg;e- nunimen liat : und dies ist grossentheils ununterscheidbar von seinen auf die Lesung des Hers- felder Codex gestutzten liesserungsvorschliigen.

14

Est castellum Tiomine Friedewald reium sacculo d cimo sexto <jestarum

mem<ina celebre , quod saepe ab Ilassorum priucipibMv fn-tjueutabatur ; septem

fere milia passuum ab oppido Ilcrsfeldcusi distat. Kius casu.|H i^rocuiatores

qui principi a rationibus eraut, annis ir^sl. ir)^.-). I5SG. '5b9 codicis Annuia-

nei fohis ita usi sunt ut ea pro operculis actis circumdareut I)c t«>mporc cer-

tis ipsorum testimoniis constat; acta auteiu nescio quaudo ta>.ulaiio Cassellauo

illata paucis abhinc annis in nostram urbcm perveneruut. Quo factuui c^t ut

Gustari Koennecke gnavitas aestate eius (pii prae((Mlit ,iuui ^cx ( odicis folia ab

interitu servata litteratorum usui restituerct. Cum autcui aliac eius relirpiiae

in tabulario Marbur<,'ensi perquirenti non comparereut — (pias (juuleui adhuc

dcHtescere nemo .sanus aut affirmabit aut ncgabit — ^pem concepimus in ipso

vico Friedewald eas investi;;ari possc. Sed ideui (.um;,vu- Kocuneckc (pii

vacatione corporis recreandi causa impctiata vctciuTii codicuui fmstula iuda<^a-

turus totam regionem Ilersfeldcnsem j^eragravit , r, sponsutu retulit .Vmmiani

nec v(dam nec vestigium rcperiri. rost(puim dcni(,uc onuiis spes me defecit

alia mox proditura esse fra-menta, lianc cditiou(<Tu j)aiavi. Cuius consilium

paucis exj)onam.

\U\\\i- hae rcHquiae cum e vetustissimo cxciuj)laii uunc snlae suj)crsiut, timi necessitudinibus (piibus ceteri li])ri iuter se coniuucti >nnt ^tabilieudis jdu- rimum lucis atferunt. Quin ctlaiu ars critica iis vdut fuudameutis iimit;itur oj)ortet. [taijuc virorum doctorum cxamiui iuiago codi( i> (piam fidelissima vide- batur csse subicieuda. (lua(> ut cxj)rimer<>tur ncc ty|)othctas ucr nuMuct i])suui labori j)cj)ercisse contcndcrc ausim. Et (juaiuquaui ucc litt(.raruiu lii;at;nuui rt st nec suigularuTn aH(juot formas nec sj)atia plcrumqiic bicviora iiuitiiri j)otc- raTnus, Hs tanuMi (jui >auau(Hs scriptoris vcrbis ojiciam navaturi sunt, tale apograj)huTU gratum fore coutidimus. Mcmbrauis ac( ura:c dHsciiptis quaecuni- (jue in codice Vaticano H editionibus Era.snii .Vc( ursii (.elcuii discrejiaut, (Hli- geuter iTidicavi. .Multa sunt (juae inde lucramur. PrimuTu (Miiui iij^j^aret mciu- branas nostras in manibus Gelcnn fuisse ita(juc ad codu^ lu llcrsfchlcnsem pcrti- nere; deinde aj)j)arct e\ co descriptum essc libruui \ atic.nio-Fuldcnsem. 'rcrtio loco aj)j)aret (ielenium j.lurima cx cditionibus KiaMui ct A( . uisii iu usuTn sumn recepisse, AccursiuTu vcro ^aticani aj^ograj^huTU cx( udcndum < UTassc. Postrcnu) de origine corrujitidaruTU ccrtiora cdoccmur. ()uac oiuni.. umi scqucntibus cotu- TucTitariis singillatim j.crtractabo. (iuaTuvis cuim Hbcuti auimo aliis hacc tractauda rcli(juisscm, res ij)sa jx.sccre vidcbatur , ut quoTuodo (juas i>aiavi coj)ias utcndas e.xistimarcm discrtis vcrbis tradcrcm. (•ctcruui is dcniuTu (jui uovaTu ATumiani recensioTicm instituet , ex TucTnbrani> .MarbuigtMisibu- ..niTics frucru- jxMcipiet. It autem cont(\\tus inenarrabili mcndorum s(juul(.rc libcrctur. cum Tunlti con- socient studia oportcat , («orimi <jui iu viMbis summi scriptoris sanandis acuincn exerccbunt, coniTnodis iuservisse mcum cst.

15

Caput 11. De codice Marburgensi.

Scx fol a mcTnbianacca quae hic libcllus dcscrij)ta continet, bibliothccae archivi MarbMig.Mi^-is illata sunt. Nostrae igitur lubis Tiomine ea insignire placuit. Codcx autcm cuius oliTii fuerant, a monachis Hersfeldcnsibus satis sj)lcudidc exatatus essc vidctur. l^\)lium eTiiin scxtnm quod soluin intc^rum fere lemau-it, d.nuiisus altum ceutimetra \M latum ccntim. 24 inveni. Eius mensurae ^ciij.tura in altitudiucm ceutim. 11) vcl 20 in latitudinem centim, 14 vel 15 occujTat. Siugulac j)aginae 21 vcrsus continent: casu factum videtur qu(.(l teitiae jiauinae Hbiarius uno versu omisso 1\\ tantum dedit. Elementorum num.Mus in div(Msis codicis jiartibus variat. Singtili v(M-sns folii j)rimi nec minus .'^7 TKc j.lus 4 litteras contincnt. 'Iria foHa (juae sequuntur scripturam ininus laxatam cxhibcut, cum sini^uli versus nec niinus 4 1 nec jilus 54 litteras conti- ncaut. Vr ultima f(.iia agis ac(jualitcr scrij)ta sunt, ut singuli vcrsus paulo plus mmusve 44 litteras j^iacbeant. (iuac varie^tas eo faciUimc cxj)licatur (juod haec fraj^mcnta a j.lu il.us Hbrariis j.rofecta sunt. Quos quidem numcro tres fuisse facilc ai^noscitur: folium (Miim 1. librario jirimo , folia 2. .'5. 4 alteri, folia 5. <) teiti(. (lcbcntur. Primus calamo miiius elcgantcr utitur, compfMidiis solo & e\ccj)to abstinct, ni>i (juud sj)atio augusto coactus in fiuc versuum bis

e j)i(> ac , semel ^i pro tim posuit. Secundus scribendo magis assnetus iisdem fcre C(jmpendiis utitur; ciitu autcm tabula infra proposita sj)ecim(Mi scrij)turae cxhibeat, nolo longus csse. Tertius ainbobus et acqualitate et elcgautia j)rae- stat, solus compcndium q. duodecies ferc admisit, scincl insigniter lapsus cuin j). 10, 2:^ mo.rq. ueueriti litteras repeteret. Ceterum dubitari uequit quin (.mncs tres ab cad(MU j^rofccti siut disciplina Cum autcm unam tantuni tabulam add(M(' Hceret , secuudum librarinm selcgi quijipc (jui mcdium tcneret locum et cuius plura servata csscnt fragrncnta. Vix opus crit coTnnumiorare ob membra- nae tenuitatcm locis ali^juot vcsti^ia scrij)turae, quac folii vcrsi est, in imagine aspici. Alt(MnTU mcmbianarum latus lcvigatum est nec pauHilum ab altcro differt. Lineac iu altcrutro latcre magua cum cura ductac sunt. Siugula vcrba cxiguo iutervallo distaiit, maiore singulac j.eiiodi, (juae plcrumque rectius distinguun- tur (juaiu vcrba. Distingucndi signis librarii parcius utuutur et soh) ferc puncto, (piod uullo obvi(. discriminc aut in superiorc aut in media aut etsi rarius in iufcriorc Hnca j.ositum est. Eodem signo verba male coniuncta sej)ararunt; p. 2, 5 scrij.tum erat fragomceinfulae deinde sic fere divisum fragonuedufulae. Pauca ipsi librarii correxerunt , intcrdum incerti fucrunt utrum c ct u an ir et b scribenda essent, raro tcmcrc litteras expunxerunt. Excmj)lar vctustissimum in eorum manibus fuissc multa pnnlunt indicia , de (juibus postca disputabo.

lam vero codicis aetatcm circumscribcre (iiin in tota (juaestionc tractanda haud parvi referrct, j.critissimos consuHii iucHces : quorum suffraj^ia colligam. .Vt^jne Guafarus Koenmche cum mcmbranas inilii trad(^ret, ineuntc sacculo XII. eas exaratas esse indicavit. Cui assensus est laborum socius Ilenricus lieimer. Utrunujup virum doctuin usu (juotidiano regi(niis nostrae litteratnra vcrsatinu

i

16

1

quamvis probe nossem , piimo taiiuMi tidcm nearavi. Cum eiiim codicem \'ati- canura et ex Marburgensi descriptuin et a philologis ad uuum omnibus saeculo I\. assignatum esse intellegerem , familiares potius erroris arguere malui quam tot viros codicibus perscrutandis deditos. Ut ij,atur })hilologorum auctoritatem vindicarem, tabulis photographicis primae et tertiae paginae traditis ad (iuilel- mum Wattenbach provocavi. Is vero sic rescnp-sit : Dio mir vorveleo-ten 1'hoto- graphien nach Fragmenten einer Handschrift dcs Aminianus Marccdlinus zeigen die vollstiindig ent^vickelte gerade Minuskel des XII. .laluhunderts , die festen geraden Striche , unten scharf abgeschnittcn und nocli nicht nach vorn umge- bogen, noch nicht eckig, oben mit dem charaktcristischen Ansat/. In Arndl's Schrifttafeln tindet sich dieser Cliarakter crst a.is ciucr Ilandschrift des XIII. Jahrhunderts; in dcn Mouuui. (ierm. >iiul vitdc IJcispiele aus dem XII. Auf friihe Zeit, also Antang des XII., viclleiclit in.ch XI. weist das Fehlcu des

kurzen s und der Istriclu', ll uud W, y[\ am Zeilcuschluss fiir rium , & fiir et auch mitten im Wort, uud dic ausgeschricl)oucu Diphthonge ac und oc, bei denen aber iu Anschlag zu bringen ist, dass augenscheinlich cine sehr alte, dem Schreiber oft unverstiindliche A'orlagc moglichst gcnau nachgeahmt ist. Fiir alter als friihestens das Knde des XI. Jahrhunderts kann ich die Schrift nicht halten.

Actam esse rem diceres , nisi aliae obstarcnt sententiae. Ac primum Fndericum Stumpf-Brentano Oenopontanum laudo , (jui antc hos sex menses membranas apud nos ipse vidit , dcinde rogatus has litteras mecum communi- cavit :

Ich setze voraus, dass die liliitter Ihrcr Ammianhandschrift nirklich aus Ilcrsfcld stammcu. Dcnu gehorten sic z. H. Westfranken an , dann miisste ihr Alter zweifelsohne hohcr bemesscn werden. So aber lasst wenigstens der erste Anblick auf dcu Uebergang vom IX. in das X. Jahrhundert als die Mahr- scheinlichste Entsteliungszeit derselben schliessen. Hei der engen Verbindung zwischen Mainz, Fulda nnd Ilersfeld und dem regen wissenschaftlichen Leben, welches hier insbesonden» in Folge dcr Anregungcu Ilrabans durch das IX. und X. Jahrhundert hindurch geherrscht hat , diirfte auch die Schrift in den Codices dieser Stiftcr zicmlich die gleiche gewesen sein. Man wiirdc daher durch \ergleichung unscrer Fragmcnte z. W. niit I'uldacr Manuscriptcn leicht in die Lage kommcu , eine genauere Hcstinnnuug zu trctfen , als ich sie jetzt zu geben vcrmag. Denu mir stehen nur Proben der Fuldaer Hudolti ct Megin- hardi translatio s. Alexandri Facs. iu Mon. (Jerm. SS. II Taf. 7 X. 3 aus dcr zweiten Iliilftc des IX. Jahrhundcrts, uud cines Kotulus, welchcr die neun iiltestcn Inmiuuitiits-Urkuudcn Fulda's incl. Konrads I. von \n-l cnthiilt .Vrchiv Marburg nnd wahrscheinlicli um letzterc Zcit geschrieben sein diirftc , zu (Jebot. Die Verwandtschaft Ihrcs Hlattcs mit jenen Proben ist aujienfiilli"- — Dann den ganzcu Charaktcr tlcr Schrift, dic geringen Worttrennungen , die kcilformigen Schafte der iiber die Zcilen hinausragenden liuchstabentheile, das auf dcr Zeile stehende r und s, den stets ausgeschriebenen Diphthong ae, die feeltenen Abkiirzungen u. s. w. hat Ihr lilatt durchaus gemeinschaftlich mit

Handschriften aus dcm Ende des IX. und Anfang des X. Jahrhunderts — ja das hiiufige Auftreten des capitalen X und einige Ligaturen mit r, wie z. B. in adutMterit oder iwluntariujn , lie<*t<en sogar auf IX. Jahrhundert schliessen, stiindcn uns nicht auch hierfur sichere Iieisi)iele aus dem X. hinreichend zur Verfiigung, so z. H. im Facs. bei Sickel Mon. graph. Fasc. 4 Taf. 5, in der rriscianhaudschrift jetzt Cod. metr. Col. 20U (vgl. JafTe-Wattenbach Cod. eccl. Col. 87;, Arndt Schrifttafcln X. 17, Capitularc in der Par. Hibl. X. 4613 (Facs. in Mon. Germ. Lcg. I Taf. 3 X. 2, u. s. w. Dagegen spricht meines Erachtcns mchr fiir Anfang dcs X. Jahrhundcrts das ausschliesslichc Vorkom- men des Minuskcl a, das im IX. .laluhundcrt fast durchwcg noch mit cursivcm a vcrmengt crsdieint wie z. IL Arndt N. 11. Eine geradezu auiiallende Aehn- lichkeit zeigt Ihr Fragment iibri^ens mit deni Stablo'er Chartular fol. H»'.> (Facs. in Mon. (icrm. DD. I Taf. 1 , das Sickel und ich unabhiingig V(.u <'inander iu das X. .lalnhundcrt gesetzt haben. — Aus all dicsen Chunden stehc ich nicht an — veri)nndcn mit der A'orsicht , die stcts bci iihnhchen Fidlcn mahnt das jiingere Datum als das wahrscheinlich richrigcre zu wiihlen — fur Ihre Ammianfragmente die erstcn Decennien dcs X. Jahrhundcrts als wahr- scheinliche Entstehungszeit derselbcn zu bestimmeu.

Cuius epistolae ignarus Theodorus Sickel ^indobonensis roganti mihi hacc respondit: ich setze die mir zugcsandte Schriftprobe um ilUO, lieber in dcu Anfano- des X. als zu Eude dcs IX. Jahrhunderts. Idem ad Curolum Foltz olim discii)ulum sunm nunc operis socium me relegavit, qui in re praesenti cerriora docere possct Foltzius autem cum apud nosdcgcret, magistri iudicium pror- sus contirmavit ct cur cum Wattenbachio non facerct, pluribus exposuit'^.

*) Cmn iam huec absolvissem . alterae Sickehi litterae Berolini conscriptae mihi allatae sunt: quarum mentionem addidisse legentibus i)er}?ratum erit. Narrat vir benevolentissimus se totam quaestionem illustrium virorum qui historiae patriae monumenta edenda curant con- ventui proposui*;se et reliquis sententiam suam com])roba3Se, nequiquam tamen ipsi AVatten- bachio. Deinde quanKinam in itincre aliis curis occupatus sententiam latam causis contirmare non aspcrnatus est. llas enim atiert :

1, Allgemeiner Schrittcharakter. Breiter kriiftiger und fester Zug findet sich neben der eleganten Carolingischen Schrift mit feinen Ziigen oder neben unentwickelter und unregel- miissiger Minuskel sell)st schon im IX. Jahrhundert. Diese Schriftart ist in ihrem ersten Auf- treten dadurch charakterisirt . dass die einzelnen Buchstahen, vas lireite und Uundung dersel- ben und Avas starkes Markiren der die Buchstaben unterscheidenden Theile anbetritit , noch an dc Inciale erinnern : so c . e , a , r mit stark entwickeltem Arm , die breiten Biiuche von b d ]) q, die runde Schleife von g u. s. w. Damit hiingt aufs engste der Grad der Distinction zisammen. Bei derartiger Minuskel sind die Spatien zwischen den einzelncn Buchstaben ver- hiiknissmiissig l)edeutend, besonders innerhalb der einzelnen Worte . so dass gegen sie die S])atien zwischen dcn einzelnen Worteu minder liervortreten. Krst indem seit dem X. der ciuzene liuchstabe an Breite verliert , riicken die Buchstaben innerhall) eines Wortes niiher s\n einander. so dass der Zwisehenraum zwischen dcn einzelnen "NVorten mehr in das Auge fidlt. Schon aus diescm Grunde kann ich XII. ja XI. Jahrh mdert uicht zulassen.

2) Kinzelne IJuchstaben. a mit noch diagonalem Schenkel : von seinem Bauche gilt dasselbe, was ich bcreits iiber alle sagte. Die oben angeschwollenen Schiifte der Buchstaben mit Oberliinge kommen IX.— XI. Jahrhundert vor. Desgleichen die kurzen Schafte wie sie hier er.scheinen. Insbesondere ist der oben circumfiexartige .Ansatz mir schon im IX. vor- gekommen. B.-echung der Basi^ auf der unteren MittcTinie beginnt auch sch(.n im IX: iiber-

Nisseii, AmiuiiinfragmiMite. ^

f

I

1 i

18

Denique commemoro pliilolo^^nim (lueiulam experti^simum ancipitein tulisse sententiam (|uam (juominus evnlgarcm nimia eius ])roliibuit modestia.

Tam i,^raves auctores cum dissentiant , codicis aetatem ita definire contenti erimus, ut nec multo ante annum 900 uec multo post a. 1100 exaratum esse statuam.us. Cum autem abbatia Hersfeldensis et hac aetate et illa opibus Horeret, ex rerum historia certi quicquam concludi i.equit.

Caput III. De apographo Vaticano.

Omnium (jui hucusque innotuerunt lihrorum manuscriptorum priiui])em locum tenet Fuhlensis , (luem Pog^nus initio saeculi X\'. ut ipsius verbis utar ex eri^astulis Gcrmanorum erutum hitinis litteris restituit cfr. A. Kiesslintr ann. phil. Fh^ckeis. IS71. p. 4S1). Ilodie hibhothecae ^'aticanae est, numero IST.i insi^nitus. Uuae ratio inter eum et Ilersfehh^nsem (pK» oHm usus erat Gelenius intercederet , ab iis qui textui constitueiuh) operam navarunt frustra (juaesitum est. Xam utruiiKiue ex communi fonte derivatum esse et Evssen- hardtius et (iardthausenus sibi i^ersuaserunt. Verum Hauptius suspicatus erat, cum ind. lect. Uer. aest. 1868. p. ti scripsit: mintis fortmse fallcrrfur qia Ful- densem Jiljrum r.r Ilrrsfehlemi descriptum esse e.risfimaref : qaanniaant ne Iioc quidem eerto argumento demonstrari poterit. Quam (>i)iiiionem .Mommsenus Herm. VI p. 2.»2 anndexus est . editores repudiarunt. Ceterum ipse Hauptius errore alieno potius quani su(. in(hictus ne facilius solveretur tota (luaestio im- pedivit. Fostquam cnini \ ah'sius iudicio vel Jacohi Houcluirdi vel Xiccdiii Fabricii reirescii fretus todicem ante quadrin^^^entos i^luv minus annos i. e. circa annum 1200 exaratum esse dixit , ill(^ aut de( imo saecuh. aut potius nono id factura esse contendit. Cui viro docto Xaticani notitiam debuerit , ex ipsius verbis non perspicitur, attanKii veieor ne Hauptii auctoritate permoti editores codicem anthiuu.rem credideriut. Id (piod membranis Marburgensibus (h>tectis patet. Cum enim duo codices simillimi sint, alter comiiendiis fere careat, alter abundet, illum tuo iure vetustiorem existimahis. Si deiude utros(pie librarios sensu parum intellecto litteram ex littera pinxisse tecum rej.utahis , ex Fuhhui- sibus peiuhTe Heisf(d(hMises i^ri.isus ne-abis , quij.pe (pii nuiKjuam compendio- rum varietate in (Miorem inducti sint. At ne louf^nis sim . (^ardthauseni henc- ficio sj^ecimen s( rij.turae co(Hcis \'aticani a se dehneatum accepi , quod ut

die.s ist (Uese Hrechun- im XI. und XII. vicl allKemeiner, scharfer und eckiger. Von c, e sjjrach ich hereits. fharakteristi^ch fur X. i.t noch f. fast wie in UnciaNchrift. Dann kommt die Hautlgkeit von X in Hetraclit. f ivicht noch etwas unter die Linie. hat ohcn siark -el...- genen Haken und zfijit den Widerhaken links uoch nadi ohen fjerichta. l'ur X. macire ich Mtiter geltend die Verbindung von it Z. I.i de<i Facs. und die cursive Verhindung von ri Z I 7 Xach alledem erklare ich XI 1. ja XI. Jahrhundert geradezu fur ausgeschh.ssen. Hleibe icli somit beim X, so mag ich . wie schon fruher gesagt, niclit zu enge (irenzen ziehen , neige aber mehr dazu Anfang des X. an/.umhmen.

.•-«lllM..'Wii»H.i

19

im|)erfectum , aptum tamen erat, ex quo de aelate scrijiturae iudicaretur. (iu(.d cum peritis viris — Stumpfio F^oltzio Koenneckio Reimero — examinandum pro- posui.ssem, librum Vaticanum uon ita multo post Marhurgeiisem videri scriptum esse omnium consensu edoctus sum. Ita(jue si Herolinenscm disciplinam potio- rem habebis , ineunti saeculo XII. eum attribueris, si Viudobonensem , medio saeculo X.

lam vero singulas rationes perstrin^am , quae Marhurgensem codiccm arche- tyi)uni fuisse demonstrent. Et si cui hoc nci^otio ]duribus verbis functus esse vi(h4)(.r , eum monitum velim de fundamento agi quo ars critica innitatur. Ihiiici])ium faciam ah iis locis , (juibus peculiares litterarum ductus casu facti librariis Fuldensibus erroris ansam ])raebuerunt.

p. 1,11 roafper M. h super a additum rursus delevit et lectius super c jiosuit. eohafper V. : hic enim ut alias emendationem iion ob- servavit . p. 2, II ecatonphdof M. primum scripsit , dcinde h expunxit et i iii y

mutavit: utrumque V. imitatus est. p. 4, IS turgidof M. r cum g ita ligavit ut obiter inspicienti n videatur esse: inde ttingtdnf \ . cfr. 12, 1!» (rardthauseni praef. p. X^'.

]). 1, 21 iituaitt M. sed male iii htltunf vel hihunt mutavit : inde hihuntX. p. (i, 17 tittento M. hastam litterae t cum sequenti ita ligare solet, ut ali- (juotiens pro u habita sit: inuento V.

p. 7, 7 dari M. eJari V. facili errore. Primo enim obtutu dubitare poteris utrum M. voluerit, quamquam reliquis locis in comparationem vocatis d certum esse iudicabis. Alia exempla attulit (iardthau- sen ])raef. ]). XIIII. In similem errorem Gelenius incidit, cum ]). 4, 23 pordaca legerit. Fx editorum silentio miiiime conclu- serim id in V. extare: nam Accursius, qui totus e Aaticauo ])en- det, Porclaca praehet. Nec dubium est quin codicis scriptura (ielenianae ab editoribus receptae niultum praestet. Cum eiiini nomina quae Ammianus profert ad rem cibariam spectent, de ])orcilaca et porcla ^Veget. art. vet. IV 28 fin.; nomen derivare rectius vidctur (juam de graec(. zoj^owv vel Tcopor] , de (pu) ncscio an cogitaverit Geleiiius.

p. S, 2 te.rtiif M. teatus V. Librarii enim sacpe hasta addita litteram a cuin se(juenti ita ligarunt ut facilliine cum x confundatur. Reveia hoc h.co dubitare poteris utram ponere voluerint, quamqum reli- (juis locis collatis x legendum esse constat. Alia exempla Gardt- hausen p. XII attulit.

p. S, 23 ducenf M. duccs A'. In archetypo enim ob spatium augustum n et f inP(dito more coniuncta sunt, quod Fuldenses fugit. Ceterum iu Hne versuum n cum t quoque eodem fere inodo copulatur at(jue in hqiidibus vulgo fieri solet.

p. 10, 1.-, iirafiano M. (jrauiaiio V. eodem errorc qucm iam supra iudicavi.

n

20

p. 1<», 23 moxq. Keuen/^l. compeii(Honim u>ui paium assuetus. I*essime correxit V. scribeudo moxque uetertf. Deinde omnes locos colli<,Mm , (piibus \ . a fiagmentis Maibuigensibus discrepat. Scilicet eorum commodis consulendum csse videtur, (pii in libros manuscriptos accuratius investigabunt. Si enim venim est , (juod nuper (iardt- hausenus et sibi et aliis persuasit, noii omnes libros recentiores ex Witicaiu» descriptos esse , genuina scriptura . (juam solus Marburgensis servavit nec meia coniectura facile asse^piaris , in iis reperiatur oportet. Sin haec opinio falsa est, libri mendis Xaticaiii iusigniti reiciendi editiones(|ue iuutilium lectionum farragine levandae erunt. Itacpie hunc conspectum ob duplicem causam addidi, ut et qua diligentia usi essent librarii Fuldenses appareret, et si (pii ex receii- tioribus codicibus se emolumenti quidcpiam capturos esse sperarunt, iis parata esset inquisitio. Xotas autem adscripsi ut piaccipua mendorum genera distinguerem.

M.

V.

XXIII 6, 3S

HSUS

usue

e.

h

uenenaturalia

henenatulia

bc

naifJuDn

uaifham

a.

40

rhoa.^iper

rohasper

b.

testinaret

d

testinaret

«.

41

iuruudissima

.,2

iueundissima

a.

44

proeuo

li-i proeuo

a.

conuiciis

coninciis

e.

45

altere

(dfrre

a.

XXVTII \, 22

i/t hor titulo

hor fifulo

G.

regns miris

regiis miris

b.

inpleris

impleris

e.

24

seriipulosae

srrupilosae

e.

25

aliuil si

alius si

e.

negante

ncgante

b.

26

i

profusus

profusus

b.

ronsumpto

ronsumpfa

e.

27

turgiilos

tungidos

e.

cresfonten

< resfontem

e.

2S

(hftdem

desidem f

e.

(piidam

et quidam

c.

et fridhi

et < on frulla

c.

:{i

(intt:eaint

anfeeain

d.

1

dii>< isses

disrissi

b.

32

explodunfur

exphtrnnfiir

e.

si (pii sihi

si (ptis sihi

d.

I

21

M.

i^XVIII 4,

32

plehis

plehes

e.

33

apIi<(itos

applirafos

d.

34

dohrihus

dolori

c.

5,

1

intento

invento

e.

2

opitulatum

oppitulatum

d.

11

ad e.rtruenda

ad fruenda

c.

12

die

diar

e.

sibi dari

sihi clari

e.

ne nuda

re nuda

e.

13

maesti

mesti

e.

ludihrio

ludihria

e.

repetunt

reppefunt

d.

14

apud hos

apud os

d.

apprllafum

aprllafum

d.

si suh eo

suh eo

c.

maximus

maximos

e.

6,

1

insfar

instra

e.

textus

teatus

e.

3

(juaedam

quaedum

e.

4

ferarum

feraraim

de

c

reuerfi

reuerti

b.

5

durens

duces

d.

XXX 2,

7

reperteret

reperteret

b.

8

emendari

emandari

e.

9

scropulosus

cropulosus

d.

10

a

fuisse

fuisse

b.

11

grassari

egrassari

d.

adfectahat

adfectahant

d.

3,

1

interiit

interii

d.

gratiano

grauiano

e.

2

7noxq. xieueris

mox<iue ueteris

e.

primo

primos

d.

3

pertinerent

prrriperent

e.

4

condurehaiit .

conducehant

b.

ita parehat

ut aparehat

e.

5

augusfus

augustos

e.

o

tufius

totius

b.

4,

1

o

arefo u?n at

iit r(}fo um at

ae.

2

legafionihus

c

le(j(itionihus

a.

imperiale

imperiole

e.

humilitandam

humilifandum

e.

22

a. nota eos sigiiificavi locos qiios maniis altera correxit. Eara non multo recentiorem esse manu prima ctlitores iudicarunt. Vt recte iudicaverint, id pro certo tenendum est librarios Fuldeusos miuime codicem antiquissimum adiisse sed suo potius ingenio indulsisse. Omnia enim monstra, (juae Marburgensis sensu parum intellecto efHnxerat et quae archetypo inspecto facillimo emendare potuis- sent, intacta reliquerunt. Quaedam sane recte correxerunt : XXIII G, 44 proeno \\\ proelio , XXX 4, 2 legationihui, u\ Jectionibus ; alia perperam. Ita XXIII b, lu Gardthauseui coniectura festinaret pro testinaret propter elemen- torum uncialium F et T similitudinem longe j)raestat scripturae Fuldensi desti- naret, «juae vulgari tenuis et mediae commutationi originem videtur debere. XXIII 0, 45 sic scripserim: magnaeque eorum partes mare rubrum latere [a la- tere V. ilextro eontingunt laero [/eca M.\.] Persieo mari ronlimitant ; ita ut communi errore prinuie litterae vocabuH altere locura mutassent et postea a pro o positum esset.

b. nota ea Vaticaiii menda iiulicavi quae inde orta sunt quod vel in frag- mentis nostris recte emendata neglexit vcl curis secundip pessum (Uita recepit. (.'odex enim Marburgensis ab iisdem librariis (jui eum exaravcrant , passim cor- rectus est. l't autem mediocri iugenio nec magiui linguae hitinae scientia prae- diti erant, archctypum autem aetate «letrirum n(»n satis intenegebant , semel iterumque genuinam scripturam male immutarunt. Praecharum exemplum est XXX 3, 5 tutius in totius depravatum. FuUIenses saepius litteras et suprascri- ptas et expunctas neglexerunt. Uuominus autem codex post correctus esse putetur quam in eorum manibus fuerit . obstat id «{uod modo attuli exemplum necnon alterum XXIII G, ;JS benenatulia. Nefjue omnino inter manum librarii et emendatoris quidcjuam interesse deprehendes.

c. nota fre(iuentem errorem significavi, quo duae Htterae neglegentia omittun- tur. ('uius Gardthausenus (pioque pracf. p. X\ I ann. complura congessit exem- pla. Sunt quidam U)ci ad explorandam codicum recentiorum originem idonei, (piorum (iui])i)e lectio vera nunc primum ])ateat nec coniectura facile inveniatur. Ita XX\III 4, 22 legendum est : ne( enim in hoc titulo lUsrrimen aJiquod ob- sercatur [m om. A .) ; XX \ III .">, II: imperatore ad extruenda munimcnta distrieto [ad fruenda V.]. IVrraro contrarium accidit ut Fuldenses aliena adderent; aber- rantibus tamen oculis praepositU)neni incpte repetiverunt XXMII 4, 2S: Oi- cimbricus cum Gluturino ef \(on\ TruIIa.

d. nota frequentiorcm errorem indicare jdacuit , (juo una littera vel demi- tur vel additur. Netiue ab eodem ])rorsus abstinuisse I lersfeldenses documento est quod scripscrunt XXVIII 4, 31 anfeeaint . ib. 33 apliratos. At eos multo nuu()re diligentia quam Fuldenscs usos esse ai)])aret. (iui j> ct pp aliquotiens conmmtarunt, recte (luidem 1. 1. appJicatos sed perperam oppitulatum, reppe- tunf, apellafum scribentes. Deinde vel prima vel ultima littera omissa pecca- runt: anfeeain[t\, apud [h\os . \s\rropuIosus , interii[t\. Coutrarium «luoque accidit ut * finalem male adderent XXVIII 4, 32 si qui[s\ sibi XXX 3, 2 primo[s\.

e. nota omnia ea menda comprehensa velim, quae elementis inter se com- mutatis originem duxcrunt. Potiora sunt haec:

^miwr'

23

« et o Gardth. p. XIII I

a et € ae et e

a et u Garth. ]). XII

0 et M

/ et u

ui et in m et w

u et t

r et w Gardth. p. XV X et a cl et d

consumpto M.

ludibrio

imperiaJe

emendari

die

s

maesti

quaedam

frrarum

areto

humilitandafn

maxitnus

augustus

scrupulosae

ita parebat

conviciis

inpleris

cresfonten

intento

grafiano

turgidos

ne nuda

textus

clari

consumpta V. ludibria imperiole emandari diac mesti quaedum feraraim ut roto hu7nilitandutn maxitnos augustos scrupilosae ut aparebat coninciis impleris cresfonfem invento graciano tungidos re nuda tcat us dari

Maior sane errorum pars similitudine elementorum cxplicatur. Xec minus intellcgimus (]uomodo librarii litteram ex littera pingentes earum locum commu- taverint e. g. XXA'III 6, 1 insfra pro insfar dedcrint. Pauca tantum rcstant ubi causa erroris non ])ers])iciatur : usue pro tmis . aliud si corrcctum in alius si, exploruntur pro explodunfur . plebes pro plehis, perfincrent corruptum in per- ciperent.

Finem faciam lacunarum mentione addita. Ammiani enim textus qui vcca- tur inde hiat quod archetypi foliorum ali^piot scrij^tura nonnunquam ita dctrita erat, ut ab Ilcrsfeldcnsibus lcgi non possct. Qui utrum spatium accurate dimensi sint necnc ambiguum videtur. 8i enim hominum illorum mcntcm recte assequor, tantum spatium vacuum rclinquebant quantum clcmentorum evane- scentium fuerat. Scd nescio an grandiores fuerint archetypi litterae atque Hers- feldenses ita difficultatem superaverint ut spatium archetyi^i redderent neque ad suam pingendi rationem accommodarent. Una tantum adest lacuna, quae procul dubio expleri possit, cum p. 4, 13 bos in bonum emcndandum sit ; ubi spatium relictum in elementorum numerum (q)tinie quadrat. At idem in reli- (pias cadere lacunas temerarium esset affirmaie. Certius de Vaticani lacunis iudicium proferre licebit. ()uil)us litterarum numerum vcl dimidia vel tertia ])arte maiorcm attribui a])])aret. Nec causa nos latet. Cnm enim alter libra- rius Ilersfeldensis, de quo hic sermo est, singulis vcrsibus plus minus quin- quaginta litteras tribueret, Fuldenses vero plus minus septuaginta, isti tantuni

\

\ ?

ii^>

24

spatium vacuum reliquisse existimaiidi sunt (juantum apud illum erat. Prae- terea bis in fine versuum textum hiaie non animadverterunt.

Caput IIIL De editionibus Accursii et Gelenii.

Si integer exstaret codex Marburgensis , reliqui codices oranes abiciendi essent. Cum autem fortuna tam paucas roliquias servarit, plures difiicultates remanent superandae. Ac patet eam emendandi viam ingrediendam esse ut primum eorum vitiorum habeatur ratio, quae a Fuldensibus illata textui sunt. At de Hersfeldensi restituendc» des})erandum esset. nisi praeter Vaticanum alia subsidia praesto forent. Etiamsi cnim quam diligentissiine FuMensium con- suetudinem scribendi perspectam habere studueris , multa forluita sunt et casui debentur quae iniuime divinarc possis. Atipio ipsa fragmenta nostra quamvis exiguae molis certiorem te red(Uiut tot egregias lectiones in \'aticano omissas esse quae coniectantem omnino fugiant. Uuat^ cum ita sint , optime de Am- miano merebitur (luicuiKpic codicem c Vaticano non desciiptum rcpererit. Seduh» (piidem nuper Ciardthausenus in libros et manuscriptos et typis excu- sos in^iuisivit. Quoruin necessitudinibus cxtricatis omplura in textuiu c(msti- tuendum subsidia adhibere vrduit. Ea tamen studiorum nostrorum condicio est ut uno ftdio membranaceo detccto ratiocinationes subtihssimae saepe pessum dentur. Nec dubitari potest quiu nova de emendandi .\mmiani principiis insti- tuenda sit quaestio. Maximopere vereor ne codices recentiores omni careant auctoritate quam novissimus editor iis incsse iussit. Certe codex Petrinus quem tanti fecit ut multa cx eo in cditionc minore annotaret , iisdem vitiis ac Vati- canus in([uinatus ne(jue uUo cum prinn> fragmento Marburgeusi coniunctus est vinculo. Diceret ahquis fragmentum brevius esse quam ut dc codicum muti- h)rum classe (juam Gardthausenus statuit , iustum fcratur iudicium. Sed cum tota eius opinio artiticiosior (luam verior sit, certa argumenta (|uibus fidem nobis faciat opinanti suiit atfcrcuda. E(iui(k'ni maxime hietarer si atferret; vix puto fore ut scriptoris insignis amici tali gaudio afticiantur,

Idem vir doctus amphus (li>putundi occasionem pracbuit. Cum enim Accur- sianum codicem non ex Nuticano peiuh^rc scd medium inter Vaticanum (^t Hersfeklensem tencre hxum existinuuci , a vero h)ngius aberravit. Primum (piod Accursium liomincm Itahiiu iu (Jermania integium Ammiani codicem nactum esse statuit, quipjx' (lucm Augustae AindeHcorum istc typis excudcn- dum curaiit Ilerm. \\\ p. lol» , suo arbitrio usus est. Ncmpc ipse Accursius in praefatione variarum Cassiodori, quas statiiu ])ost Animianuiu absolutum operis tradidit, sc codiccm illius scriptoris in His))ania invcnissc testatur. Quidni idem ^aticani aliquod apographum ex ItaUa Augiistuiu asportasse credi- tur .' Deinde Gardthausenus iusto maiorem librarioruin iusto minorem editorum ingenio reverentiam habuit. Quanuiu.itu cniiu .Vmmi.inuin Marccliinum a Marian-

25

gelo Accursio mendorum quinque millibus purgatum esse operis et titulus et epi- lo«>us i)raedicabat , scripturae varietatem maiore ex parte ad editoris vel acumen vel licentiam revocandam esse neglexit. Verum denique est intimam inter Accursii et Gelenii editiones intercedere rationem. Quae tamen ut perspiciatur nec Tiresiae mente opus est nec sudore Aristarchi. Immo tecum reputes quaeso quo modo editiones et hodie parentur et olim paratae sint. Scilicet et tuo et typothetae commodo consules , cum antiqui scriptoris libnmi non ipse tua manu descripseris scd editionem iam antea excusam correxeris. Neve obliviscare librorum mercaturam lucri causa fieri librosque saepe non ob litterarum studium edi sed ob aemulationem bibliopolarum. Atque a. 1518 loannes Frobenius liasileensis ex recognitione Erasmi Kotcrodami una cum aliis scriptoribus lati- nis trcdecim Ammiani libros pubHci hiris fecit ex editione Hononiensi , quae I)aull() ante prodierat , repetitos. Hieronymus filius dum a. 1533 klcm opus secundis curis auctum evulgare meditatur, emcntium favorem ab Augustanis praercptum videt, (piippe (pii mcnsc Maio eiusdem anni Ammianum mendis purgatum et libris (piinque nunc primum inventis auctum vendcrent. Festi- nant operae: Accursius praefationem ad Antonium Fuggerum kalendis Aprili- bus dictat, mense Maio ad librum iii aedibus Silvani Otmar excusum pauca annotat; sed a Fn.benio superatur, qui kalendis luliis praefatus eodcm mense totum opus absolvit. Tale certamen ei ante oculos habendum est qui de prae- <lictis cditionibus iudicabit. Gelenium enim calamo currente usum esse et multa peccasse apparet temporis penuria pressuin. Ncc miiius certum cst virum ingenii quantumvis egregii labori haud potuisse sufficere, nisi praecedentium studia tota in usum suum contulissct. (iuod ad tredecim priores libros attinet, Mommsenus Ilerm. VI p. 23() seq. utraque e(Htione collata demonstravit Gele- nium excmplar Erasmianum ex codice Ilersfcldensi correctum typothctis tradi- disse. Eundem (piatuor libros sequcntes simili modo e\ editione Accursii repetivisse nunc luce darius est. Sed nc quis opinionum teiiax tali scntcntiae rcfragctur, nos qui rectam scriptoris emendandi viam aperire studemus, pluri- bus verbis utemur (piam rcs pcrspicua vidcatur fiagitare. In minutiis igitur orthographicis potissimum commorabimur , quarum natura ea est. ut originem facilius prodant. Cum enim more antiquo co(Hces verba composita httcris non assimulatis exliibcreiit , editorcs autem ItaH secundum suam pronuntiandi rati(j- nem assimularent, (ielenius saepe codicum auctoritatem tuitus est ita tamen nt multa intacta reHiiqucrct , quin etiam formas novicias et vitio^as tolcra- ret. Quam festhiantcr hac provincia functus sit, eo qui sequitur conspectu <(l)parehit.

XXIII

(i, 1 1 42

43

Utoribiis MVA. Rogomanius M\ . Tracfonice M\'A. Cailianam M\'.

hftorihus bG.

Rhogomaniti A. Bogomanis bG.

Trugonira bG.

Cadianu A. Tihiuna bG. PartJiy et siti MV. Purthi siti A. Purthi et Srgthae siti b(i. Moeaiu MVA. om. h(jl.

litora M\A. littoru bG.

Nissfit. .VmnHunfrajjTTiPiitp.

h

44

45 XXVIII 4, 25 6, 5)

26

6, 1) 29 (33) 31 5, 1

(13)

XXX

2

14 15

6, 2

5

2, 11

3, 2

3

5

7

9

26

profuderit MV A. ronmciis M. conUmitant MV. culflictus MVG. conpellit MV. achciacuntur M\ G. tafncjuum MV. inpenclunt M\ . inluciticen te M V . ^<^;* consu/ibus MV. culpositus MVG. eonpertus M\'. inparem M\ . (uhignwe MVG. inpendio MV. (ulgressus M\\ cjuoscumciue M\'A. cuhneti MVG. inplorarere M\'. (ulfectahat MV. {negotiis MVAG.^ mmtiis M\'G. inpediehant MV. atnitehantur M\'. inmanitatem M\ G. inpcucttum M\'(i. temptaturum M\'. inmane M\'G. conloquii M\'G. inmodcstis M \'G. soUemni M\'.

inUicesrente G.

fudcrit bG. eonvitiis bAG. coUimitant bAG. cfflictus A. compeUit AG. asciscuntur A. tiinciucim AG. impencUint AG. iUiu^escente A.

/</• COAA' AG.

appositus A.

compcrtus AG.

imparem AG.

assignare A.

impcncUo AG.

aggrcssus AG.

(pujscunque G.

assueti A.

implorarere AG.

affectuhat AG.

ncgntium M\Xf. negocium A.

nunciis A.

impcdiehan t AG .

annitehantur A . cuhiitehan tur G.

immanitatcm A.

impamtum A.

tentaturum AG.

immane A.

coUocpiii A.

immodestis A.

solenni AG.

asserente A.

cuherente M\ G.

Pluriraa eiusdem generis affone possum: e. •?. XXX 2, (» pro //ym^' A. Gelenius cum codicibus //iVwt' scripsit, alibi cum ('(litoribus hyherna ; pro coe- /lAe* roe/o A. caeUhes caelo restituit, ipsr tamen XWIII 1, 2«i coniectura bar- baram formam /om/wtf.v intulit , XX\'rn :>, 11 7iV/// . alibi Rheni , contra codices cuni b. si'ni])er Ahmanni pro Alamanni , caetera pro cetera de<Ut. l'nde orta sit talis inconstantia recte milii videor explicassie nec posse alio niodo cxpli- cari credo.

lam vero ad aliam disj)utationis ])artem transeamus et Accursium ex codice Vaticauo, (ielenium ex Marbur<,'ensi sua hausisse exponamus. Nescio an futuri sint qui speni suam frajj;:mentis nostris delusam esse (lamitent. Kevera codcx Marburgensis in opiniones a viris doctis conceptas paium (piadrat. Quam^iuam enim Kiesslingius et Gardtiiausenus ann. phil. Fleek. 1S71 p. Ibl. 8:i9 ele-

27

mentorum numerum (jui singulis versibus fuerit , recte definiverunt, atque hic

eliam praef. p. XII multarum litterarum ductus perspectos habuit, in univer-

sum omnes codicem Gelenianum multo praestantiorem sibi finxerunt, quippe

cui Accursii omendationes attribuerent. At dubitandi locus non est, quin

membranae Marburgenses in manibus Gelenii fuerint. Cuius quidem rei etiam

nunc manent vestigia. Verba enim CUceronis ex diab>gi de amicitia paragrapho

70 sumpta in codicibus XX\'in 4, 2(> sic extant : uec in hus Jiuma?iis quicquani

bos nocunf msi cpiod fructuosum sit amicos eqs. Accursius sic mutavit: nec iti

rebus humanis cptircpiam hos norunt. At in Marburgensi manus, quam non

tantum eo() sed harum rerum peritiores saeculo sexto decimo adiudicarunt, supra

scripsit rchus l)onum norunt sic. Gelcnium haec scripsisse fere certum est. In

ecbtione enim totuni enuntiatum sic contorsit: innucntes. Nec in rehus humanis

tpticcpiam honum norunt . nisi cpiod fructuosum. Sic atnic^os tanquam pccudes eos

pfjtfsscmum cUUgunt etjs. Mirum existimares eum non intellexisse verba csse

('iceronis — ut MiUius aif MV. uf TuUius aif X. — mirum eum sit corru-

pisse in sic. Certe ex Accursio meliora ediscere potuisset. Ceterum cum alia

annotata non sint, virum egregium in ])erlustrandis membranis semel animi

* * * 1

instinctui obtemperasse existimarim. Leviora haec putes : si vero ad lectionis varietatcm (juam suj)ra ex \'aticano congessimus animum attenderis, non poteris «juin sententiam nostram amplectaris. (iuamquam enim ab Accursio plurima quae hbrarii Fuldenses in Ilersfeldensi codice transscribendo peccaverant, recte emendata sunt, nonnuUa tamen restant (juae corrigentem fugerint. Quos h)Cos colligere placet.

XX\'III 4, 22 in hoc fifuJo MG. /// om. VA.

25 ?iec ante eius profectioffefn ahsoU-if MG.

neganfc cius prcfccfionem ahsohit \'A. 2S nofninihus cuUis cpndam ^NIG. nominihus cuUis et cpiidam W. ct TruUa MG. et con Tr. \. cf cum Tr. A. 32 si cpii sihi MG. si cpcis sihi \'A. 5, 1 gradu petehat intento MG. gradu petehaf invenfo \'A. 11 ad exfruenda munimehta MG.

ad truenda mun. \ . ad frudenda A. M si suh eo MG. */ om. VA. G. 1 instar exarserc fammarum ^MG.

insfra ex. f{. \. insfrumcnta ex.fi. A.

a

XXX 2, lo comifis fuisse liomano M. com. fuisse liom. \. comitem fuisse llomano A. comiti farisse liomano (J. l 1 adfectahat MG. cuJfecfahant \'A. 1 (Jratiano MG. (jraviano \'A. 3 (oratutn) eum pcrfinerent MG. percipcrcnf \'A.

5 futius accessit M. totius \ . totus A. tufius G.

0

— ) 3,

i

<

{

I

■P

2S

Quae iuter libros mauuscriptos et typis excusos intersit uecessitudo, enucleasse et ex solo Gelenio scripturam codicis Marburgensis hauriri posse satis mihi videor demonstrasse. lam quaeritur qua tide vir doctissimus codicem contulerit. Suspicio autem uascitur ex iis (juae suj)ra attulimus eum non sem- ])er eadem diligentia usum esse. Xec (iardthauseuo assensus sim, (jui llenu. \'II p. 453 seq. textum uon ita ruro intcrpc^latum esse studuit comj)robare. Librarios enim et llersteldenses et Fuldenses saepe errasse sed minime ea linguae latinae scientia iinbutos fuisse constat . ut verba obscuriora glossis ad- ditis «xj^licare j)ossent. Immo (Jelenium et audaria et festinatione eos qui hodie editorum vice funguntur longe suj)erasse paucis demonstrabo. Atque locos laceros omnino ab eo omis^os esse, de quibus quipj)e sanandis desperaret, notum est: exemphi j)raesto sunt j). :i. \. 5. Alia qu(jque verba vel e(Htoruui incuria jiraetermissa vel j)aruni sibi inteHecta j)erj)eram scrijitori abstulit. It falsam de inteqiolationibus statuendis oj^inionem refutem, exemj^la adscribam.

XXIII ♦,, 11 ef (.m. b(i.

43 Moesia om. b(i.

XX\ III 4, 31 et ubi nefjleyentiae tanta est caries om. G.

6, 3 utinoio om. (i. >if in otio corr. \'alesius.

4 casKum fieritatibati M. casu G.

XXX 3, 3 orafum eum pcrtinerent et exoratum M. eum pcrtinerent exorafum G.

Semel aberrantibus oculis sive sua sive operarum culpa vitium gravius textui intulit , cuni XXX 2 , 7 scriberet : prt)in<lc parum adcpfus ea quae spe rana conreperaf Sapor , ulfraquc solifum asperafus quoil ad cxpedifionem arcincji rectorem concepcrat conpererat M\'A nostrum e(js. Muha ])lane egregium iu modum emendavit : e. g. XXX 3, 1 cum aj)U(l Accursiuni legeret sccuturos Thccunno Uraciano ascito i/i frabeae societatem Acquifio Consule mutatis duabus litteris sic restituit secufo post haec anno Grafiano adsrito eqs. ; paulo post cum lcgcret ojferfur Pracfccfi relafio procido jcntis llJijricae clades sic exj)edivit offertur praefecti relatio Probi dorentis Uhjriri rJadcs. Alia vel maiore vel minore cum ])robabilitate correxit. Attamen cum editori ea statuenda sit lex ut nisi j)resso pede vestigia codici> legerit , veram x ripturam non invenerit, Gele- nius morae impatiens sacpe violentiu> cgit : c. g. X\\ III :• , 14 scribeuduni non erat si . . . segetum copium ncgacirit fi rni qnrmadmodum soJenf Aegypfn rasus eiusmodi adsignare rectoribus . sed leniore adhibita medela tcrra uf solcni Acgi/pfii casus ciusmodi summis adsignare rectoribus . ib. 11 Accursii coniectura fertilibus pagis [pacis MV] acccpfis j)raestat Geleniauae agris. Talium exem- j)lorum numerum augere facile est.

Summa (livj)utatiouis nostrae eo redit ut s(rij)tura codiciv Marburgensis in editit)ne (ielenii lateat (juidem sed vix ah iugcniose inventis discernatur. Tri- mum ca (juae Krasmum et Accursium secutus dcdit , scgreganda sunt. Tuiu >i (juid uovi Gelenius ])rinuis j)rotulerit , qiuifrenduni est aii lihrari(trum Ful- densium vitio dauduni quod codex Vaticanus discrepet. Si magnum in verbis

29

discrimen comparet, de coniectura a4ri veri similp .«f q- . .

vpr«„c ir. \' «-• . ^ ''imile est. Siii unus vel nlures

versus in V aticano nraetermissi i r;..]».,;,. i i-.- piures

nl,'« T...r, « 1 . "»K"if>^ \eisus a J^ uldensibus omissos esse exem-

plis non compr(d)ant, virum eximinm « t-Ak • • • , fxem-

a.l.li,a,„e.,tu illa Gelo„ia„u, ,,uon,m „™i„e,„ 1 I K , ^" ''"''■"' ''"■"

textui reddita typis distiugueLla ,",!;, ''"'f "'=" l-->'«'t ucumen, tracta„da reli„,ua„,, fi„e,: fac '^ "'"" ''"'^ "■""'" '^""'"'»"''-

I t

Caput V. De codice archetypo.

"'■•■ - ■i...M.i....ib.. ™i,.,. .„, , ~ ir p , ""

;;......:-.,..-,.,.:..:, .S;;:,::;::;:;:;:::"^^^^^^^^^^^^

™«. ,■„.,.., „,i,., „,„„i„ o , "•""'" ""•""■••-"-

»»».u ,i:;;;i :l ""-" "• """•• """»" '■" .1«-.»......

c et g

c et e

e et o

J, 1

1, II

7, 22

9, 13

10, 1!)

12, 21

2, 11 12, 10

11, 17

12, 10 11, IG

3, 3

4, 18

8, S

vel

pro

j)ro

ncganfe

Cindes pacis

Sauromagis procido gentis

Icgationibus Artcana aretoum dicquc

cfr. Gardtliausen j) aretoum in

quante caelibos illes pctius

cir. Gardtliausen j).

m pro

nec anfe

M.

Cgndes

corr.

G.

pagis

A.

Sauromacis

A.

Probi docentis

G.

lectionibus

V.

Artacana

corr.

M.

arctoum

V.

dieque

A.

XIII.

arotoum

mut.

M.

quanto

mut.

M.

caclibes

corr.

A.

ilJos

A.

potius

G.

XV.

« 1

i

ll!

'30

u et b p

u et d p.

1, 6 4, 24

2, 1

2, 18

3, 22

4, 10

5, 12 10, 19

5, 23

vel in

pro

uene

uiuunt

butradites

ignabos

benejirum

inuentes

iuuaret

proui

autoquendum pro

cfr. Gardthausen p. X\ I

bene M.

bibunt mut. M.

uatrachites corr. b.

ignauos b.

uenefirum G. iubentesf

iubare V.

probi G.

ad loquend. corr. A.

u et o p. 11, 22

10, 5

5, 13

9, 22

10, 14

10, 24

2, 16

S, 6

m et tu p. 8, 8

4, i;i

P P P P P

u et li u et ti

P- P-

totius

praefertus

currus

scru/iuhsus

innodato

ausos

proelio

ut in otio

corr.

prouinruim corr tuJlius

M.

M.

A.

A.

A.

A. corr. V. corr. \'ales.

A.

A.

m et ui n et o n et a ]) et o j) et r

4,22

o

- j

;i

, 19

3, G :i, 2

4, S

7, 8

8, 17

t et f p. 1, 18 5. 12

seraptni

colentes

optineat

supremis

copiosos

corr. corr. con. corr. cfr.

G.

b. A. G.

Vales.

tutius vel

pi-aefertos pro

curros

srropulosus

innudato

ausus

proeuo pro

utinouo pru

prouinriatu pro

mi/lius

serapim pro

coleotes pro

optinent pro

suo remis pro

curiosos pro

praefectus pas

pedituris

reuerti vel recerti

cfr. Ciardthausen p. XV.

testinaret pro festinarct

et fusius ejfusius

Ex iis quae proposui exempUs facih^ iiitclh'j.jis codicem archetypum litteris «juas dicuut uucialibus exaratum fuisse. (iuibus vitiis istc iu(juinatus fucrit non li(piet. Inum as>c(|uiinur ph vul^ari ratione saepc f re(hlituin esse: l, S naftham? (naitham) 2, ^S fara :{, 17 ifemeride l, 19 rresfonten. Nec ( erti cpiic- quam de compcndiorum usu statui potest, ( um uuum adsit exemplum p. '.'< , 1:5 reuerti M. Marcellum corruptum iii reuertimus. Oniniuo ad haiic (piaestionem solvendam ultra eos fines evagandum erit qui huic libello statuti sunt.

Aitiorum autem ab Ilersfehlcnsibus consuetudine scribendi illatorum com- plura distinguenda sunt i^^eneia. rrinmm dc clcmentorum vi sacpissime erra- runt ; ca quae supra attuli ad siinilitudincm scripturac pcrtincnt, (piihus quae- dam alia accedunt. Nam ac et e haud raro commutantur: 1, G uefie 1, H> prestunt l ^ II conspicue 2, 4 que 1 . 22 magne 2, 'IW leiia 1, 9 craequias 5, 9 aequis 0, S patine iif 21 destinate 7, 20 aequifum S, l cedibus S, l;< iiaeriti S, 21 que%, S q.

praefecturas corr. G. redituris corr. G. receptis ?

corr. Gardth.

31

., ipaenetrar, ,..,6 .uanfojuae. Lit.en. y lihrariis i„s„Ie„tior videt„r f„i,«e «a „, ■ ,,o„ere„, I.,, 2,,.. I„,er e et / q„o,,ue sae„i„s „o„ distiuxeVunT .ceu„do loco eo„,r„e,„or„„,,„„, est Hbrario. «„e™ voeabuLum 00^.," 0,™ sc(iue„tm spectantes iiteras n) as«ii„„lnp>,f ra r ■ i , '"-*'^' '^"™

„n,it,ere„t: as.imuU.eut (2; d.ss.mulareut Js) a,ldere,.t ,4,

|.

1, 5 perifia ad pro

1, (i naturaUa similis

1,10 ?«^e/' «/?/o« 0/>//^W,y

1,13 syrotnedoram amnes

1,18 /o;/c* e*?!

2, 10 residui sunt

genoniam moesia

2, 18 insectanfur degencris

3, 1 y//o^/ pf i„ '^, 4

3, 5

4, 3

5, 17

6, 13 6, 20

habenfesse liheros aliquo obseruatur

cadem incudem sui st

renis urbanis brllorem lahore ad morte destinate 8, 5 hac rausam 8, 15 friduum artatis

8, 17 inrensas suppellertili

9, 2 has eadem

9, 23 rerte vel rectus

10, G spernent ut soIeba?if

11, 2 qua igitur

11, 7 cetera sui rongrua

11, 9 marriuno ut

12, 11 silenfio intcstino 12, 21 y/7///m,s uefusfatis

periti ad 3. nafuralis similis 2. m^er (^?m o/^?'^//* 1.

Syromedorum amnes 1.

ybr/i* e^^ 1.

residuis sunt 4.

Genonia Moesia 3.

tnserfanfur ut degeneres 4.

(///or/ <?/ m 2.

habenfes et libcros 1.

aliquod obsercafur 4.

ewr/^w ineude 3.

rw/ */ 1.

rei?M- urbanis 1.

beUorum laborc 1.

«r/ mortem destinatae 4. /^rt/^^ causam 4. friduum mactafis 4. inccnsa suppellecfili 3. //rt.v easdem 4, rec^e t*e/ «ee/w* 1. spernens uf solebat 1. </?//rt ?<72V//r 4. ce^c/tf //67/z congrua 4. Marriani ut 1. silenfio infestina 1. /i/////* cetusfatis 2.

Dcinde Her.sfel,le„ses mcra „esIoge„,ia lap.si s„,.t cum si„g„Ias vel plures httoras aut dc suo a,,,,ere„t aut pla„e praetc.mittere..t. Frcq„e„tissime et sim P.„.cm _.tem pr,, ,e,„i„ata p„s„eru„t ct fal.so . addi.Lu..t. HaL"

1, 19

1, 24

2, 2

3, 7

?/m^ .s«'/5i/ titile dicfum fluunt sinum mediferrana quae bant 3, 16 lauariari arbifrantxir

3, 20 fugitarem lestiuo

4, 6 frarfuri

vias sibi ut ille dirfum inf.uu7it sinum mediterranea quae habebanf lavari arhifrantur flagifare molesfius trarfaturi

i

32

Amm. Marc. Fia^:. MarL.

h

1

«

4, 13

in bus

in rehus

4, 24

teseris

tesseris

5, 13

anteeaint

anteeant

.5, 21

ueniistas

venusta

5, 23

apliratos

applicatos

6, 10

discisrorttm

discissarum

8, 4

pacati

pacati in

8, 21

inrrimitie^ita

incrementa

9, 8

ademptus

adeptns

9, 11

dediti

dedit

U, 18

marghinem rh

eni

margincm liheni

12, l

sacramenti et

inti

sacramenti

12, 14

astudior iudicandi

a studio res iudicandi

Hisce omnibus Hersfeldensium rationem scribendi prope accederc apparet ad eam quam Fuldensium fuisse vidimus. Levioni hucusque enumeravi : cor- ruptelae supersunt , de (juibus sanandis paene desperandum est. Cum enim integra vocabula perperam et addita (2,13 G,19 7,4| etomissa;i,7 11,5) esse constet, inde gravissimorum origo mcndorum videtur esse repetenda. De iis accu- ratius disputare consilii nostri alienum est : attamen ad summas etiam difticul- tates superandas exordio a fiagmentis Maiburgensibus facto multum ni fallor iuvabit imaginem codicis arclietypi resuscitare.

SCR iri NON APR. MDCCCLXXVI

i

Tjrpis Breitkopfii k Haertelii Lipsiensium.

"««•«•«eWiHHtBHsas™

32

Amm. Maii . Fvnis. Marli.

4, 13

in bus

in rrbtfs

4, 24

teseris

te^sseris

5, 13

anteeaint

anterunt

5, 21

uenmtas

venusta

5, 23

aplicatos

appliratos

0, 10

discisrorn7n

disrissarum

8, 4

paruti

puruti in

8, 21

ittrriminenta

inrremrntu

«, 8

adrmptus

adrptiis

1), 11

drditi

drdit

11, 18

marghinrm rheni

murtjinrm UJirni

12, l

sarratnenti rt inti

sarramenfi

12, 14

us tndior iudi« (in dl

a studio res iudirutidi

Hiscc omiiilnis Ilfi-feldoiisiuiii mtionom sfrihoiKli \m\\w accedrrr apparot ad oam «lUam FuldfMisium fuisse vidimus. Leviora hui-usquo onumeravi : (or- ruptelao suporsuiit , do (^uibus sanaudis paone desperandum ost. Cuni onim int(>i^ra vocabuk porporam et addita 2,13 i\,\\) 7,4, ot (miissa 1,7 ll,:.|esse oonstot, in(b' jrravissimorum orii^o mondorum vidotur esse ropetonda. I)o iis aoou- ratius di-^i^utaro consilii nostri aliouum ('«^t : attamon ad summas otiam ditticul- tatos suporaudas exordio a fraj^montis Mavl)urgensibus facto multum ni tallor iuvabit imamnera codicis arclietypi rosuscitare.

SCR \\\ NON APR MDCCCLXXVI

Tjriiis Breitkrtpfii k Haert«lit LijHien>iura.

/

1