>\E. BRÜCK BANN*'" A- J»K POLYPU MlRlNOt, PETRIFACTO ■<*»*> I^ikanj of tljj^ ||lus£um COMPARATIYE ZOÖLOGY, AT HARVARD COLLEGE, CAMBRIDGE, MASS. iFountretr bj» jviüate suiscrf^tfon, in 1861. DR. L. DE KONINCK'S LIBRARY. M. /333. FRANC. ERNEST. BRVCKMANNI, MED. DOCT. EPISTOLA ITINERARIA XXIII. ALGA SACCHARIFERA, POL YPO MARINO PETRIFACTO, KAKERLACKEN, FRVTICE KOSZODREWINA ARBORE LIMBOWE DREWO. AD yjRf^M NOBILISSIMVM, EXPERIENTISSIMFM^ DOCTISSIMVM AMPLISSIMVMQVE DOMINVM^ D O M I N V M J. H. MEVSCHEN, DOCTOK MEDJCIN/E EJVSDEMQVE PRACTiCVM INCLYT^ VRBIS OSNABRVGENSiS CELEBEKRIMVM, I^HYSICVM ET RERVM NATVRALIVM SCRVTATOREM SEDVLVM, FAVTOREM ET AMICVM HONORATISSIMVM AMANTISSIMVM. Cum Figur, aneir. pvolffenbviTel^ , M D C C X X X, FIR NOBIUSSIME ATQVE DOCTISSIME, - FAVtOK ET AMICE MSTVMATISSIME ! HAud ignota Tibi, Vir NohiUßme atque DoSiißme^ erunt, quscf Thom. Bartholiniis & Borrichius in DilT. de Natura dulce- dmis, qnxin fafciculo dilTertat. Tom. II. Diilill* p. ci. extat, de Alga facbarifcra Islandica memorieE tradiderunt, & prior quidem de hac dulci planta Vol. I, Aftor. med. & philofb- phicor.HafnienC p.120. obf^f3 Vol. IIL p.172. obf! 88- & 94. Vol. IV, p. 160. obf f 6. Sequentia habet notatu digna : Alga faccbarifera Islandica e- diilis fuavijßmaque , nafcitur in Mari Islandico ; hac , tibi a marinis üiiBibus in Itttus rejefla^ aliquandiii jactüt, fenftm proliciente folis calore ^ falinis hmc iftde giriimis obdticitiiY , qui cum dulcedine fua gratißima linqua blandiuntur^ ah acco- lis coüiguntuY follicite : utijiter epulas facchari vicem impleant; algamhanc faccha" rur» pariemem acetariorum loco menfis inferunt ne ßc quidem infuavem, &c. Alga hac non fert faccharum ^ aut huicß?nile ^uid, niß primum aliquantulum edulcore-' titr aqua communis hinc exßccetur Ö" ab aere libero, in loco arido^ Jemeflri tem» pore confervetur ; in 'Julio maturefcit; flores i^ ferhina in eo nunquam objervata radix ut plurimum lapidibus adharet^ avulßsque uno anno foliis^ ex eadem ra" dice anno fequente nova renafcuntur , Ö'c hanc plantam cum butyro comeduni Jflandi , iwiafcittir Jaxis in ßuido jnaris , propemodum ut Qiiercus marina tibi prhKwn ad littus ailifa eß a fkiSiibtis , jmda confpicitur omnifaccharo , fed in <«• dibu.freliEla^ paulatim totüfolia fua, quaampla fiint ^ porofa, more Hyperici^ afpergine quadem farina dulcisß?na obteguntur , Ißandis öpU dicitur; lati/Ji" fmim ovibus pahulum , quas ita faginat ^ ut pra pinguedine nrmia caro earundem deiiciitioribus faßidiütur i folia hinc inde purpurafcunt , atque adeo firma comta- Bxque lunt ßibßnntia , utß porös oculis patentes excipias , credaste tunica?n aU lantoidem i'ntueri ; non educunt autem Jaccharum , niß pr ins vel aqua fontajia •ve' pluviä irrigata & pnfl aliquandiu in loco ßcäori ßbi reliÜa, i^c. cum Figur. hnjui p/nma. 2in bcfi Bcc ©tcmcft m "Jelanb ^lebt Alga, tHccrgraß/ fo inJfYübUti^ otcihttimict/ in VOorrt/ i« ro'nrDcttcöffd^irrcit vctvca^^vet wirb ' jvormtt c6 mit bcr ^cit hc^tim \vn\\\n r^rrbcif unb vcixb mit Butter gc^cflcri ^ fcbmc^C annmhti^ jTiflf. i^,6 if? bem Alga •vltriariorum anguflifolia nicht fcl)t ift. XVcnn bic Sccujogcn eö an& Ufer tvcvffeft ' unh eint XVäle an t>cr Senile liegt/ w>ixt>Q t^kidyfam r^ic mit XTied bcfixemt/ fo/ ba^ cö ivie Si^<^er|ct)me(ft/ Äucb 4n flatt t>efptt 0ebrmicfct tvtrb, Bic nnfcfec« auct) folcfec >4/^öw el>e t>cr gi^cfer «ocb t?o»l?cr ©onnert4«c^c* locFct tt?trb unter bic Ö^Uatcr/ fo mcfet übel fcbmec^t. iDtc Öcfea^fc frcfptt6|l^r gerne/ ttjc!cbe ee bermaflen nii1|ict/ ba|5/ »^e^c« 4U511 <)ielert 5ette6' ofFtntÄ^ie b40 Jleijcfe ec^clic^t mrb. HxQ Cu^cmnt de Jlga faccharifera hlandica) littora, quse HollandiaC Provincias alluunt, aliam adhuc algam^ a priori plane dillantem, dant faccharijeram^ cujus primus inventor meritopoft mortem celebratur, egre* giusjuvenis optimae (pei, Med. Candidatus, Wehrkamp, qui iftain prir mo ex maris fludliibus ereptam in mufeo fuo per tempus fufpenfam ha- buit, quo demumfacchanim, nive candidius, nonfine fumma omnium admiratione , inftar pruinas congelatae in omnibus & fingulis hujus plantac foliis in apricum venit , non aliter ac fi brumali tempore omnia pruina Candida incruftata & obduita cernuntur; infcii hujus mirandi phoeno- meni ccrte jurarent interdum, veram fe in hacalga videre pruinam, ni- fi tempus calidum, aeflivoautumnale , locus & mufeum, in quo fufpenla erant folia, faporgratus & dulcis aliud docuiffent, & monftraffent puta- titiam pruinam in his plantarum foliis efle faccharum , mannam vel mel aereum ad folia optime cryftallifatum. Ha:c planta a Bo*:anicis alias voca- tur Fucus marinus alter angnßifolhis tuberculis päucijfimif , veficulis longis ßli" quarum amulis Rap^ P, P.ij l'ournef. feu Fucus ■marinus quartus Dodon. Fi- TAB. I g"'"^"^ hujus plantcc vid. in appofita Tab.I. Fig. L Charadler hujus poteft FIG.* 1. ^^^ fequens : Alga faccharifera IVehrkampii eft planta marina , flore & fe* mine carens, vel faltim flore minus confpicuo, cujus nee petala nee fta- mina ha£tenus dete£l;a funt, inftru£la folia habens membranacea angu- ßa & tubercula hinc inde longa veiiculofa, filiquarum aemula, in fundo maris planta faxis 8c filicibus aliisque rebus obviis innafcitur, extra aquam protracta a (ale faccharino aereo , quafi faccharo albo, incruftatur* Dulcedinem fuam certe hacc planta ex aere habet, hanc autem in aere dari & inveniri experimenta plurima non raro teftantur, conferatur quo- que Borrichii difT. de natura dulccdinis p.62. Tempore autumnali inter- dum impr.cahdo,faepiusaerfcatctejusmodimelle aereo, in variistunc rebus obvio, & iftud iaccharum aereurn tunc temporis quoque incruftat hanc extra aquam marinam poiitam plantam ejusque fri^ida folia, Alga enim diä:a faccharifera M^ehrkampii eft faporis naufeofi falini, quac nullum inlc continet faccharum, nee ex fe & fucco fuo dare poteft, nulla gaudetdul- eedme grata, ergo pruina iaccharina folia incruftans aliunde, nempe ex aere. # ( f ) «f acre , optime deducenda venit. Hoc faccharum aereum fe admovet fo' liis plantae fucculentae frigldis, quse nonfolum, inftar Kali, fpecierum, falina fiint, fed etiam per integram fuam fubftantiam falc marino im- prÄ^gnata Sc repleta exiflunt. Et hoc verum cfle, exinde apparet : beut, Dom. Wehrkamp ex littoribus Katwykcenfibushanc plantam domum ap- portans, nihil unqiiam in ifta nee facchari , nee dulcedinis obfervavit, fola dolci & commiini aqua ab Adhxrentibus impuritatibtis & arena Iavavit,&f, ut ficcaretur, de trabe ad parietes in hypocaufto fuo difpendit; poft dies quatuordecim forte plantam afpicit, & infolitum in ea facchariini duice & album ofFendit & miratur. Has facchari cryftallulos cukri fubtilis acie abrafit 6c capfula quadam lervavit, Sequens phocnomenon maximc mi- randum eft : nam laccharum per integras iniquas hyemcs fernper de no- vo plus vice fimplici, vcteri abrafo faccharo, huic plantae (uti & pluribus aliis diverfarum fpecierum Algis & Fucis marinis, fed non in magna co- pia) feapponebat & cryftallifabat, fed nunquam tarn copiofe, quam pri- ma vice , fub initium autumni , fadlum fuerat. Hocquoque notandum, quod hae miiandae facchari cryftalli micro. fcopio confiderataf, non aliam prae fe ferrent faciem, quam pruina habere alTolet. Sapor hujus facchari in Alga coUedti dulcedme fua grata non re- cedit ab aliis facchari ex arundine co£ti fpeciebus. Non haec tantum Algac fpecies, ä beat.Dom,Wehrkampio inventa, fed & quaedam aliae plantar ma- rmx, Algaeöc Fuci id faccharum interdum pracbent, fed non ea copia, qua Aigafaccharifera JVehrkampii, Prasterea non omni tempore hxc Alga laccharum exhibet, vel non omni tempore mel aereum in ea cryftallifa- tum inveniendum & colligendum, led tempus certum & ccrtus tempera- tus quidam ad hujus facchari generationem adaptatus aer, fervidus inpr. fymbolum fuum confert, uti öc idem obfervandum m generatione Mannae arborex Italicae, Hifpanicae, Gallica^, Syriacac, PerliccE, &c. quae juxta Neote- ricorum opinionem, non fuccus vegetabilis eft arborum, Orni, Juniperl, Fraxini &c. fed potius mel aereum, quod non tantumquoque in aliis arbo- ribus non nominatis, fed ctiam in variis herbis , lapidibus & multis aliis diverfis rebus obviam reperiundum eft^teftibus Ant. Deufingio fslcicuL differt. feled. Tit. de Manna & Saccharo. it. Engelbert. KampfFcro in aman. exotic. it. Fr. Ang- a St. Jofeph. Pharmacop. Perlic, p. 561. 362. 563: &c. fub ti- tulo Schakar El Ma-Afcher. vid.Matthiol in Diofcorid. L. i. c 57. Garz. ab Horto aromatum & fimplicium medic. Hift. L.i. c. XL It. S'crap. de fimpl. medic. c. 2. &c. Avicenna L. 2. Canon, cap, de Tereniabin, Ex his mate- rix medica? autoribusabunde patet, generationem Manna?, Scquidemquod ad ortum & genclin, adhuc valde obfcuram eile , nee facile credendum. ® (6) » eflc fliccum condenfatum , infpÜFatum plantae cujusdam foliorum, v» g. Orni , Fraxini , &c. Mel aereum quoque, quod Germani ^ütt)Qü vocant, nobis aliud perfuadet, hoc quoque eft Ipecies Mannac, & variis le planus, v.g. foliis fabarum (ucculentis & frigidis it.Tiliee, Cerafomm, prunomm, &c. infidet, cum faepenumero alise vicinjE herbae & arbores juxta & pone hxc vegetabilia crcfcant, in quas meldidum aereum non cadit. Si cupis videre analogum quid facchari vel Mami^, afpice pruna, ccrafa, poma, pyra &c. in furno torrefadh, haec, non fine admiratione,pofl; aliquot men- {qs tra£lumque temporis in fuperficie, non aliter ac in Algx foliis, can- didum faccharum, farinae albas inftar, exhibebunt, quod hujus phoenome- ni infcii fitum efle exiftimant , cum tarnen potius & revera fit faccharum aereum vel mel tale. Helmontius, chemicis experimentis diu innutritus, lib. de Arbore vitae, inquit: Rorem per analyfin partium examinavi, falem faccharnium dabat magnismorbis opitulantem. Rorem foliis arborum ae- ftivis menfibus infidentem dulciffimum, glutinofum, fplendidum in hor- iis nonnunquam collegimus, qui ros jeftiva co£lura manna evadit ; Et fic fit laccharum in Alga faccharifera non ex fucco naufeofo lalino plantae, Ced ex aere, & eft & manet mel vel faccharum aöreum in foliis plantcc fngidis condenfatum 6c quafi cryftallifatum. Eadem Tabula I. Fig. KL ^/^/, ^ir FIG III *^^^^^'ß^^ ^^'I^^ ^^^'ß^^ -, exhibet lapidem quendam figuratum, nonyul- * ' garem, fed admodum rarum, in agro quodam ad Sterne, pagum Epifco- patus Paderbornenfis , a Dom. Kccnig, Med. Do£t. Ofterodenfi, repertum & nobiscum communicatum , quem adhuc inmemoriam ejus in mufeo noftro aflervamus, quemque pro Polypi marini quadam fpecie vel faltim pro aniinali adhuc ignato alicujus conchas marinae habemus , ulteriorem autem ejus & veram inquifitionem accolis maris curiofis relinquimus me- rito , quibus non deeft occafio quotidie ferme videndi & examinandi Cor- pora & animalia varia marina,an forfan inter ifta quoddam huic analogum invemre $c orbi erudito curiofo communicare pofTent animalculum ? Cor- pus hujus lapidis ex utroque latere tres habet lobos ftriatos, & infra tres appendicespundtatas, fubftantia interior eft alba, felenitica vel fpathum album, color externus per totam peripheriam eft brunnus. Celcberrimus Lipfienfmm Apothecarius &Acad. Cxf. Nat. Curiof. CoUega meritÜr.Dom. Joh. Heinr. Linck amicus nofter optimus,antefex & quod excurrit annos, TAB- n. ^"j.^s lapidis quxdam fpecimina, non tantum ex cera figurata, fed & seri Num.i.ll. incifa, quac hic in Tabula Ilda videnda, cum fedulis curiofarum rerum IiT.iv.v. naturalium colle£toribus communicavit, petiitque per literas , ut in ejus VT VII.& naturam, quäle eflet petrifaäum ? & unde effet ? an marinum ? inquire- y^^' rent , quod autem huc ii§que nondum fa<^tiun & det€<^wm fcimus. Eadem «f (7) ® Eadcm Tab. I. Fig. IL monftrat infedhim Indiae Orientalis fcarabaei- formc ex albo-brunnum , bicorne, fex pedibas hamatis donatum, Indis ^^^* ^* KackerJac ^ Kackerlacke S^ Gackerlacke di&.um. Hoc infetlulum, in magni- *^*'^» "* tudine naturali adpi£tum , corrodit non tantnm dentibus a cutis prxduris ligna , fed & ferramenta in navibus obvia folidiffima öc duriffima. Sca- rabasum hunc Bremae ä mercatore quodam, qui iftum vivum inprcegrandi quadam cifta, folüs Thee bout repleta, & noviter ex India Orientali alla- ta, ofFendit, vivum accepimus laete faltantem; per aliquot feptimanas ifti mercator di£lus jam filiginem & pifa ßatavorum gryfea magna in cibum porrexerat, apud nos autem fcatula foramine longiori parvo in operculo pro admiiTione aeris inftrufta inclufus , alimentum didtum non amplius appetiit, fed de die in diem triftior redditus fpatio oftidui vivus efle de- ßit, & pro nunc in fpiritu vini ä corruptione & putredine über fervatur. Mare Surattenfe, bic Surat-@ee didum, infefta admodum nociva alit,quce navium carinas & fentinas arrodunt foraminibusque plenas , cum navium quandoque ruina & interitu , reddunt. Ern. Chriftoph. Barchewitz in iti- nerario fuo Indise Orientalis p.^S7- fequentia de bis valde nocivis annota- vit infedis : „^ie Gaekerlacken in ClbStiÖicn fitlD fafl ttic^reu^^5^ö(fei: „gejiaat/ Doc^ ntc^t fo Dicfe; cö iü ein fct?dDlict)eöUngejl#r/ t)aö im @tou< „be trdc&fet/ wenn man t)u Mafien nicf)t fauber f)dU/ nsac^fcn fie öud) Darini „ncn/ unb jerfrrjten t)aö leinene @cra'f^e/nDct)fct)limttiera(ö bei) und bicCD^oti „ten t)aiJ 2Boüen, Autor anonymus inquit : quod Kackerlac fint fpecies fcarabcEorum in Malacca, qui de nodle furgerent, longe lateque vagarcn- tur & oberrarent , de die autem quieti fomno dulci indulgerent, nee vi- fui unquamobviam irent; vid. quoque Kolbens Caput bonse fpei hodier- num p. 224. qui dicit» quod infeda Europa^a nigra & fcetentia , ^cbma* ben/ ^OJl^Cbfr DvUfl« Türmer (quia fuliginemamarent 6c circa caminos fornacum habitareni) didta, pertotam Orientalem Indiam Kackerlacken vo. carentur. Et Walter Schnitze in Itinerario IndicE Orientalis p. 234. hoc inledum Barattes nominat, fcarabtco fimile , ii\ navibus vetuftis obvium interdum numero plus millenario, comedens libros, chartam, veftimen- ta, mel, faccharum, imo & omnis generis merces, ponens ova ad inftar phafeolorum parvorum. In planta Ananafa infeÖa queedam fcaraba^ifor- mia, quoque Cacker lacken didta, reperiuntur, qtise Maria Sibylla Merianin metamorphof infedor. SurinamfenC Tab. II. eleganter & affabre aeri mci- dit, fed haec ä noftro defcripto animalciTlo plair? abeunt & recedunt. Tab. III, Fig. I. monftrat ramüm fruticisHungarici A'<9/2:.Oi/r(?zü/;wcum TAB. Uli fuis fohis acutis ex fic didis montibus Carpathicis defumtam,ex quoHun- f^^» ^» garific didtum BaliamumHungancum, Germ. ^iUmmi?0ll5'Os0i/ parant» Fig, ü, @^ ( s ) ^ FIG. iL pjg^ }j^ ߣ^it ramiim arboris Hungaricx Limhowe Drewo ditlae i qu*e in colis dat aeque Balfamum nativum & artefaöum feu Oleum ex Libano & varia alia medicamenta , fru£lumque coniformem cum nucleis edulibu> FIG Ml. & Fig. ill. & IV. videndis, qui Pineolis Italorum non abfimiles & Magnatum ^^' Procerumque Hungariae menfis fecundis apponuntur, easdem habent vir tutes nutritivas & eundem ufum medicum , ac Pineoli Italici , cxcorticati cnim & ä pellicula mundati nuclei , albi & oleofi optime corpus nutriunt, fernen augent, he£lica öc phthifi decumbentibus folatium afferunt , bo- numque fuccum nutritium addunt. Cum autcm dehis duabus plantis, Knmmhokz. & Limhaum^ harumque balfamis & fru6tu, jam Anno 1727. in duobus peculiaribus fpeciminibiis egerimus , in praefenti plura de iftis ad- dere fuperfedemus , praeter hoc peculiare, nempe quodin arbore Limbo- we Drewo ex thecis foliorum omnibus & lingulis nunquam non quinquc acusfeu folia acuta, acus referentia, exeant. P. Gabriel. Rzaczynski Hift, Nat, Cur. Regni Polon. Traüat. VII. Seft. II. iC. VIlI. IX. p. 197. fequentia de frutke Carpathico & Pinu Carpathka notavit ; ^^Limha lin^ua vernacula „Polonica, nam non occurrit Latinum nomen arbori huic imponendum, „fimilis Pino fylveftri aflurgit, intermontesCarpatios. Ex ejus baceis con- ,)tußs , (valde errat autor^ arbor non fert baccas^ fed conos nuckts edulibuf prä- gnantes^ ex quibus nuUum eicprimkur oleum') „vel iummitatibus concifis elici- 5itur oleum, ab accolis illorum montium, vocaturque Limboivy Olekk^ con- „tra afFetl:us varios» Ciftis fabricatis ex ligno , dum recens eft odorato,res „inclufae non concipiunt tineas, neque ab illis abfumuntur. „P;Kj/?tfyß^i7e»/nnarboribusconiferis p. 17.& fequenti)de{criptus ; Pt- ,^7ius fylvejiris montana tertia Baubiniy putatur efle arbor illa conifera & refi- „nifera in Carpatiis jugis naicens , cjuae Germanis i^rumm^Ol^ / Polonis ^^Kremptdec, Kofodrz.ewina, Ex hujus arboris refina liquida oleum deftilla- " tur dittum Balfamum Carpatkum^ Germ. Jvtummhol^« Otbl de quo inquit Breynius DodtMed. Gedani, in Cent. VII. Ephemerid.ab Acad.Caef. Leo- pold, editar. Hungarus quidam, forte ex traaatu M.SS. Chriftiani ab Hör- tis, Medici &c. Alias alia fcribamus. Interea, VirnohiliftmeatqueDdUiJpmCyWlYe^ yale & nos ama. WolfF. d. i» Auguft. 173Q. MC? LIBRARY |G^9; &j.^ : 'iJ'-b'.XX'llL-.^ra'h -Jl 'VI - -VI ^ -VJL- -VJIL- i: W 7lt' ? I i I •i^v iwR-jy x^IHm lw»#iS^Ci^V^^EMiE^i3 ü M » v^lf'^^MiSSv^^ir'v^BNf^'9 Qj^^t ^^ßm mSril y ^^^B#S»48S m^ ^ ^H ^ ^H^ * ^fl |^')V>^^HH H^^p^^j Ifei^ äm^y^^m^