jU

=Da:

iroinmflttk

ber

SSetiöifcöett Spradie

3 I

ö ^ E

m ber '-

Ofterlaitfiij

Don B R

: 3weite vermehrte Ruflage.

Drucl^ unö Verlag von (D. Schmaler. 1919.

=nn== ===:

iramnitttik

ber

3Bettölfc^ett Sprache

in bei*

O^etlattfi^

UDII

: 3weite vermehrte Ruflagc.

i

"'Ballten.

DrucK unö Verlag von CO. Scbmaler. 1919.

1

j t

Fllle Rechte vorbehalten.

\^RARy

NOV 30 1967

..■^^

■-> ':>*1<>

'^^ttäi2i:^*'m^^7:^k^

Dem Hoch würdigen Herrn

Herrn Pfarrer em.

f EORG j|lEBSCH

in Bautzen,

seinem hochverehrten Lehrer in der Muttersprache in dankbarer Erinnerung

gewidmet

vom

Verfasser.

9PoriDort ;5ur etfieti "Auflage.

■^IIs id) mä^renb meiner ©tubtcn^ctt bcn Unterri^t in ber 2ßenbi= fcf)en Spraye ju erteilen fjatle, bemerfte ic^ gar balb, roie [^roicrig ein |oId)er Hnterrti^l o^ne ein $anbbu(^ fei. Die (5rammatiten oon ^orban, 5d)maler, "ipfu^I, Seiler, ©c^neiber unb Deuljdimann* finb teils oeraltet, teils, namentlich in 5Be5ug auf bas 3<^^^ojoi't» unoollftänbig. Dabei tragen fie aud^ bem pra!tif(^en 5Bebürfniffe ujenig 9?e(^nung. Da^er entflanb in mir ber ©ebanfe, ein folc^es 5öTtbbu(i^ 3U öerfaffcn, toel^es geeignet toäre, allen lernbegierigen, auc^ folgen beutf^cr Jlationalität, bie S^enntnis ber JBenbif^en Spraye beizubringen.

SJlöglid^ft genau rourbc bie Seele einer jeben Sprad)e, bie 5^rone ber 2Benbifd^en Spraye bas S3erbum be^anbelt, roel^es, toas 25ebeutung unb 9?ei(^^altig!eit an gormen anbcltngt, bem grie(^if(^en 3eitroort glei^fommt (cf. bas ißorroort 5um Nowy zakon oon Lus- canski unb Hornik). 6e^r 3U ftatten famen mir babei, roie bei ber 3ufammenftcllung ber übrigen Xeile ber ©rammatü, bie oielcn ^luffä^e im Öasopis Mac. Serbsk. unö manche ^anbf^riftlid^e 5lrbeitcn meiner Stubienfreunbe.

3!ßeil oorliegenbcs 5Bu^ ^unäc^ft praftif^en !^wtdtn bient, fo iDurbe bie rDiffenf(^aftlid)c Grflärung auf bas notujcnbigfte eingef^räntt. 93on einer fpejiellen Si)ntai, roel^e f^on im ^at^xt 1884 oon ©corg fiiebfc^ erfc^ienen ift, tourbe bes^alb aui) abgelesen; nur bie toi^tigften fpntahifc^en Siegeln tourben gelegentlid) eriuäl^nt.

Da ober eine lebenbe ©pradie auc^ als eine lebenbc 5U be^anbcln ift, fo ging mein Seftreben ba^in, ben ©^üler überall mit ben (5cgen= ftänbcn befannt ^u marf)en, toelc^e i^n im täglid)en fieben umgeben. Da.^u bienen bie oielen eingeftreuten bcutfd)en unb toenbifc^en Scifpiele. roeld)C, foroeit mögli(^, ber 2Benbif(^en fiitteratur entnommen |inb. Den«

ißur als iUJanu|fript oot^anben.

VI

[elben l^votd oerfolgen auS) bte bcm Su^e beigegebenen beutj(^en unb ujenbif(^en (5c[präd)c über bas gefelljc^afili^e fiebcn, in bcnen oor allem bie jcber Sprad^e eigentümli^en 2Benbungen berüdtji^tigt roerben.

Die Sraud)barfeit bes Su^es glaubte i^ n\^\ unroefcntlic^ baburc^ 5U er^ö^en, "ba^ i^ bemfelben ein beut|^=tocnbi[^e5 unb ein roenbijd)= bcutj^es iBörterbu^ beifügte. Das erftere rourbe jo umfangrei^ ange= legt i>aÖ «s für geroö^nli^e 53er^ältnif|e uollauf genügt. Die toic^tigjten ^^rafen, fotoie bie ri^tige 5lntücnbung unb 25ebeutung bes S3erbs bej. ber Qualität tourben überall beamtet. 9Jlan üergleic^e auc^ bie ^^emer» !ung 3U 5lnfang bes öeutfd^^roenbifd^en ^Börteröerjei^nijfes.

@(i)ltc^li(^ ergreife ic^ no^ mit greuben bie Gelegenheit, um bcm §ocl)roürbigen §errn *!pfarrabmini)trator (Seorg fiiebj^, unferem unüer= ge^li^en ße^rer in ber lieben 5Ilutterfprad)e, ben beften Dan! bafür aus5uipre^en, ha^ er au^er oielen 33eroollfommnungen bie gejamte Äorrcftur bes oorliegcnben 5Bu^es geleitet l^at. SBe^mütigen unb banf- baren ^erjens geben!e i^ aud^ ber mannigfad^en 3^erbienfte, roel^e \id) unfer leiber bereits im S^errn entj^lafene Hörnik au^ um mein 25ud) erroorben ^at. Desgleichen banfc i^ freunblid) allen jenen Stubien= genoffen, roel^e mid) bei 3lbfaffung bes 2ßörterbu^es ^ilfrei^ unter= ftü^t ^aben.

Drcsben, im Wal 1895.

®eotg 5^ral.

über 24 '^af)x^ jinb es ^er, bafe bie crfte ^luflogc bcr oorlicgenbcn ©rammatif er|d)icn. Da eine lebenbe Spraye fortroä^renb im glujfe \% war C5 bringenb geboten, bas 95u^ ben 3lnforbeiungcn ber 3^^^-' seit an5upafien unb befonbcrs bas 3eittDort nac^ ber Qualität DoIIpnbig bur^juarbciten. 5Iu^erbem tourbcn neben ja^Ireic^en 3u[ä^cn unb ©rgänjungen btci neue "!)3aragrap^e eingefügt: ^^^^uiun^f 23erba mcbia unb 2Bort|oIge.

3u ben n)enbijd)=beutf(^en ®e[präd)en tourben einige 5luffä^e aus ber roenbijc^en ßitteratur beigegeben.

3m beut[^=roenbif(^en SBörteroerseit^nis jtimmen bie ©citensa^Ien mi}t, ujeil biefer Xeil fc^on oor 30^'^^" "^u geDrudt iDurbe unb bei ber je^igen 5lnapp^eit an '^apkx ni^t nod) einmal gebrudt tDerben fonnte. Der fleine "iJiac^trag für biejen Xeil foljt am (£nbe bcs 93er= jei^nijfes.

Da öor jeber Übung fämtlid^e neue 9Börtcr angeführt tocrben, erlebigt fi^ bas in ber erften 5luflage üor^anbene fleine ujcnbif^=beutf^e SßörterDerjei^nis. Der fiernenbe möge iic^ im IRotfalle mit bem beut[^= roenbif^en befielfen. Übrigens erj^etnt in nä^fter !^t\\ ein roenbif^= beutj^es ^anbtöörterbu^.

Die beigefügte Xerminologie bürfte mit greuben begrübt roerben.

5errn Pfarrer l'iebfd), ber mic^ roieber oielfa^ unterftü^te, fei ber gejiemenbe Danf ausgeipro^en.

So möge benn biefcs Surt) baju bienen, ba^ ber ßernenbe in ben ©cift unb in bie ©d)ön^eit ber bur^ i^ren gormenrci(i)tum interef|an= teften aller flaöif^en ©prägen immer tiefer einbringe!

Deuben, im Wdt^ 1919.

(öeotg Ätal.

Jn ba It6ver3eicbni5.

I. l^autle^rr Seite

1. ^-^on ben i8ud)j'tQben l

2. 3^011 ber 5{ugj|)rQd)e bec 'Botak 1

3. ^on ber 5[u!§fprac^e ber Äonfonaiitcn ....... 2

4. ©inteümig ber Äonfonanten 3

5. 5^011 ber ^^etonimg 4

6. Da» peifönlid^e 5'ütiöort ... 4

1)0^5 ^ilfyjei luort byc fein ö

^ie ^ent«iuuu(^^form 6

53enuötter (Stbjeftiöa) 7

3^ie 3ufunft Don byc fein 8

'Die ^cfet)löform oon byc fein 9

Tic SRitucrciangenljeit uon byc fein 9

jDie 'i^crgflng«nl)eit uon byc fein 10

Die uerbinbcnbe 5(u§fagctt}eife üon byc fein 11

Dq^ 3^itn)ort 12

(Srfte Sl'oniiigaüün 12

3n)eite Äonjugation 15

Dritte Konjugation 15

§ 19. ^isicvte Konjugation 16

§ 20. fünfte Konjugation 17

^2]. Scc^fte Äonjügation IH

B. SfJomcn (<öubftantiuum unb ';.Hb jeftiuum), ^ortfe^ung ber ^le;iion bei5 ^c^ttüortcö.

i? 22. Da5 (Mefct)led)t 19

i^ 23. Bat)l unb SiegungsifäUe 20

X

Seite

Überfielt bcv ^otmörter 21

5lbüerbin mit bcm (^5enitiü ' . 24

|)artc männliche ©cflinatiDn 24

Silbuiig be« SmperatiDc§ 29

Öartc nieiblicf)e 5)efUnation , . 31

futurum . 34

i>arte föc£)licl)e I)eflination 35

Sbjcftiöa auf -y -a -e 37

■iß^dctje mätmlidie S)efIination 40

©ehuörter auf -i -(j)a -(j)e 43

^cvfeftum 45

3Seic!^e n)eibltd)c ^efUnation 47

^offeffiüa 50

S^eictie fäd)(id)e ©cflinatton 55

^efünation ber (£tgennamcn 57

S^onjuuftit) 5y

Stomparatiö bcv ^Ibjeftina <U

^(büerbia unb beven 33i(bunii .64

(Steigerung bev Wbüerbien 65

C. '»Bronomen.

^^erfoualpronomen HI

^offeffiupronomen . 71

©emonftratinpronomen 74

Snterrügatilipronomen 75

Oietatiöpronomen 76

Pronomen inbefinitum 76

^ovrelatiüe Pronomina unb ^?tb}eftilia . 77

^onelatiue Umftanbguiörter 78

§ 51. 1)00 unöeftimmte ^viiviDort man im 3Benbifcf)en ... 78

D. 9^umerale.

®vunbäat)Ien 81

Drbnung^,5at)(en 85

©attungg^atjlen 88

E. (£rgän;iung bev ^^lei'ton be^ SSerbumä.

Smpcvfeftion 9H

§Iovift 94

^-uturum 95

@vfte .^tonjugation 97

3iüeite Konjugation 101

§

24.

§

25.

§

26.

i^

27.

§

28.

§

29.

§

30.

§

31.

§

32.

§

33.

s

34.

i?

35.

i?

36.

§

37.

§

38.

§ 39.

S

40.

>^

41.

§

42.

§

43.

§

44.

§

45.

§

46.

§

47.

§

48.

§

49.

§

50.

§

52.

§

53.

§

54.

§

55.

§

56.

§

57.

§

58.

§

59.

XI

Seite

§ 60. 2)rittc Ämtingation 102

§61. QSterte Äoniunation 103

§ 62. i^üiifte Konjugation 105

§ 63. @ed)fte .Konjugation 106

§ 64. ^Namoum ."...* 110

§ 66. 5Berba mebia 113

§ ,66. ^Konjugation ber SSerba o^ne S5inbeoofa( 118

§ 67. Unregelmäßige Konjugation 119

? 68. Einteilung be§ ^erbum^ rücffic^tlitf) ber Ouontität unb

Oualität ber .sSanblung 123

I. lUvha ijnfeftlda unö i^re ^tcratiott»

§ 69. 3^erba fingutaria 131

§ 70. 5?erba finitiüa 137

II. !öcrl»a impcvfeftitia»

§ 71. 33erfea ^uratiua 141

§ 72. Iteration ber buratiü=perfe!tiöen i^erba ber II. Konjugat. 146

§ 73. Iteration ber buratid*perfeft. 5?erba ber III. Konjugation. 147

?^ 74. Iteration ber burat.-perfeft. 33erba ber IV. Konjugation . 148

§ 75. Iteration bor buratiü-perfeft. ^erba ber V. Konjugation . 149

§ 76. Q^irba frequentatiua 150

§ 77. Xron^greffiii 152

§ 78. 3Sortfo(ge 155

SSenbifc^e unb beutfrfje @efpräc£)c 157

Anthologie 166

Terminologie . . . .' 179

l)eutjcf)-tt)enbifcf)eg ^Sörtcroer^^eicljni^ 182

I. Sautleftre,

'ison ben ^5ud)ftaben. (Wo pismikach.) § 1. SDie lt)enbif(f)e ©prad^e (serbska reo) §at ^ur S3eäeid)nung if)rcr Saute folgenbe 33ud)[ta6en:

a, b, h, c, c, c, d, dz, e, e, f, g, h, ch, i, j, k, kh, 1,

A, B, C, C, C, D, Dz, E, F, G, H, Ch, I, J, K, Kh, L,

}, m, in, n, ii, o, 6, p, p, r, f, f, s, s, t, u, w, y, z, z.

L, M, N, O, P, R, S, Ö, T, U, W, Y, Z, Z.

S)ie i^uc^ftaben q v x fommen nur in g-rembtuörtern öor. ^ür q ober x fann man aber aud) kw be§. ks fd)retben, §. 33. likwidacija, Aleksander. ph lüirb immer burd) f erfe^t: filosofija, fosfor. Snt 51uölaute ftef)t nur ein einfai^er Äonfonant: program ^rocjramm, kongres .Slongrefj, protokol ^rotofoll. SQZandje fd)reiben fämttid)e ^rembii'örter nadj n^enbifd^er Crt^oßraptjie, ,^. '-II katolski fat^oUfd), preses ^räfeö, Wjerdawa 2Berbau, zenij ®enie, zurnal Journal.

21nmerlung. Über bie ©^reibuug be§ großen Slnfongäbud^flabenä gelten biefelben Dicgeüi rote im 'Scutfdien, nur mit bem Unterfc^iebe, ba% quc^ bie §aupt= toörter Heilt gefc^rieben werben. 2;ie einjigc 2lii'jna()mc bilbet Böh, ©ott, unb alle Sluäbrücfe, roetc^e bie öottl^eit bejeidinen: Zböznik, (Srlöfer, Boh Knjez, @ott ber §err, Bozi, QJotte^. (Sbenjo werben aflo ISigennamcn grofe gefc^riebcn.

2)ie Saute a, e, e, i, o, 6, u, y f)eii3en ©elbftlaute (samozynki), ^Nofate, alte übrigen 9JJitIaute (sobuzynki), itonfonanten.

^^on ber 5Iu§fprac!^e ber SSofate. (Wo wurjekowanju samozynkow.)

ij 2. Stein 33ota( unrb ge)d)ärft ober gebef)nt; [ie ^aben ftetö einen üoUen, aber gleich (ang auögef)altenen Saut, baä einzige 6 anögenommcn, n)e(d)eä liörbar gebef)nt njirb: had ©erlange, rosa %aü, dwor ^of, nimo auüer, buk 53ud)e.

e flingt \ük iia^ i in „mir" ober „frieren", alfo i®: mer ^ricbe, beda 2Bef)e, wera (^"itaube.

1

6 !tingt ioie in „!ur§": köre ©djeffel.

y flingt bunfet luie bag i in „irgenb, irben, SBirren": zyma .^ältc, ryby 5ij(i)e, lüie ü in 'dürfte.

^on bcn isotalen ge{)ürt ha^i a, o, 6, u, y §u ben (garten, i, e ju bcn lueirfien unb e gu ben mittleren.

^öon ber 3(ugfprac^e ber Äonfonanten.

(Wo wurjekowanju sobuzynkow.)

§ 3. 21I§ ^auptregel gilt: ieber 33nd)ftabe mu^ audj in SSer=

binbung mit onberen i^udjftaben feinem Saute nad) augge[prod)en luerbcn.

®ie 5(ugfprac^e ber Äonfonanten ift im allgemeinen biefelbe, mie bie ber

cntfprec^enben bentfdjen, mit 5Iu§naf)me fotgenber:

1. c (je b. i. b^e) lautet giemlid) meidjer alä ba§ beutfc^e „§" in „3eit, ^erj": cypy S)ref(i)flegel, wopica 5(ffe, nöc 9iac^t.

2. z (fe) lautet h)ie „j" in ben SSorten „9^afe, SBeien": zelo ^raut, rozom 3Ser[tanb, cuzy fremb, woz SSagen.

3. h tüirb im ?lu§Iaute unb in ^onfonontengruppen nicfit ge{)ürt: hröd (= röd) ©d)tofe, Böh (= Bö) ®ott, bahno {=:z bano) «Sumpf; bagegen: huba 9Kunb. ^nx in menigen ^"^illen mirb mie ch gefprodjen: lohki (= lochki) Ieid)t, mjehki (= mjechki) lueid), lohe (= loche) etle.

4. k mirb fd)UHäd)er gefprodjen, alö im Seutfdjen: ruka i^anb, kelko mieniet, woko 5luge; kh bagegen mirb fd)arf gefproc^en, mie ba^ beutfc^e t: khory franf, skhöd SEreppe.

5. s lautetet mie ha^^ beutfdje ff in „Raffen": nös ^)tafe, syno .^eu, rosa %au; s in ^-^erbinbung mit p, t barf nid)t une iiaö beutfd^e fp, ft = fd^p, fd)t gefproc^en merben, fonbern bac^ s mufe rein erfUngen: s-pis ©djrift, s-to i'^^unbert, s-top ©äule.

6. s flingt mie ha^^ beutfc^e fd^: mys Waihi, wusi C^ren, pisu irf) fd)reibe.

7. ^otgfnbc Saute finb ber beutf(^en ©prad^e fremb: e, e, dz, z, ft, 111, 11, p, f, i-, 1.

a) c flingt tpeid) mie „tfd)je": ceta Xante.

b) e fUngt fd)arf mie „tfd)e", menn beibe Saute in einen nerfdjmol^en luerben (üergleid^e audj 90?enfdjen!): cas ^dt, köcka Äaljo, kluc ©^lüffet.

c) di füngt nod) iiieid)er atg „bfd)": nadzija Hoffnung, radzic raten.

3

d) z tönt gcHnber alö „fd)" unb me^r burc^ bie ßä^ne, bie bei ^ernorliebung biefeg milben ÖautCio §ufammeni-\e()alten luerben, gan^ U'ie baö fran^öfifdje j in jour: zaba Jsxo']ä^, zona 9Beib, weza lurni.

e) In lu, II. p, f luerben t^erabe fo auögefprod^en, mie bie betreffenben einfarf)en ilonfonanten, mit ^Iibina^me Don ii, bei melc^em boio j 511 t)örcn ift: slubce (=; slubce) nerfprecfjt, woklep (= woklep) «Schütte 3trof), faraf (= farar) ^'farrer, dan (=: dajn) 3^"^- kön {= köjn) "':pferb.

f) r foinmt nur in ben .^onfonantentierbinbnngen kr, pf, tf üor. 3n ben beiben erf leren flintit inv^ r wie „fd)": kfud (= ffd^nb) ^eit[c^e, pfisaha (= p)d)if5a{)a) ©ib, ti* bagegen luie haä „§" in „^ie^en": tfihac (= gifiac) fdjneiben, tri (= ,^i) brei.

g) 1 Hingt toie „tv" : luka (= iDufa) SBiefe, polny (= ^oUm^) uoH, plöd (== piuüb) J^-udit.

(Sinteilung ber itonfonanten.

§ 4. 3Bie bie i^ofale, fo luerben aud; bie .^onfonanten in l^arte, iiieic^e nnb mittlere eingeteilt.

a) t)art finb: c, s, z; 1, d, t;

b) toeic^ finb: c, c, dz; ;», h, ch, k, kh; j, 1; r, s; m, n, 1'), f, ys.

c) bie mittleren finb: 1), f, m, n, r, p, w.

§art finb jene ftonfonanten, nad) trelc^en ftets ein y fte()t, U'eid^ aber jene, nad) meieren immer ein i folgt; nad^ ben mittleren tonn fomo()t ein i a(^ y üorfommen, ,v ^•- cypy jDrefdjfl^gel, ryba Jyifc^» dym 9iaud), lysak Stoßente, syno §eu, ty bu, zyma SBinter, hinu id) fomme um, kic STmube, khiba au^er, eise ®rud, cisto ^al)[, sindzel ©c^inbel, ziwot Unterleib, bie fdjiagen, byc fein, hruby grob, rubic rauben, nemy ftumm, minye l)ergel)en.

SSirb ein mittlerer .Stonfonant mit einem lueidjen 5(nf)and) (j) gefproc^en, bann l)ei^t berfelbe ermeidit, ,v 'il: p-ata 33rut()enne, pj-ata 'i^tx]^, maz '3d)miere, mjaso iv^eifd), dna beä iöobenö, dnja be§ Xage§, rany 2Bunben, rjany fd?ön.

jDie njenbifd^c (Sprad)e be,^eid)net bie (Srmeid^ung ber mittleren Äonfonanten entmeber burd) ein J)in,^ugefelUeö j ober burd) einen ©tric^ über bem .Stonfonanten; burd) ein l)iu,'>ugefel3teö j, lucun nad) bcm erweichten Monfonanten ein üßofal ftef)t, ,v 99.: konj-a, burd) einen

1*

4

©tri^ über bem ^onfonanten, lüenn narf) bem ertüeicf)ten .Stonfonanten fein '^otai folgt, §. ö. kön ^ferb, dönca ^a% wunc au§ge§en.

2lnmcrliing. 2Saä bie J'rcnnung bcr @tl6en anlangt, \d i[t foIgcnbcS ju bemerton: 2öenn meistere ßonfonanten onfctnanbcrfolgcn, welche ein SBort am fangen lönnen, fo gc()ören fie bei bcr Trennung sujamnicn; aljo: do-bry gut, (bratr Sruber,) co-pJy Jüorm (in plun &a§); bagegen: wöj-na Äricg, loh-ki leidet. 3iifQWi"''ii9cfe&t2 SSi5rter trennt nion, ivie in anberen ©prad^en, nac^ bcn Xeilcn bcr Suiomn^cnfetutng: bjez-böz-ny gottto§.

35ün ber Betonung. (Wo pfizwuku.) § 5. ^m 2öenbifd§en rul)t ber Ion immer auf ^tt exiicn i8Ubc ^C^ SSotte^: mjaso ^Ieifd§, pocpula 2öa(i)te(, nahromadzic anfammetn, zdowudospolnjec öerüollfommnen. ^^ur ber ©uperlatio najwjetsi ^at ben SEon au§nai)m§mcije auf bcr 2, @ilbe.

©infilbige S5ormörter luerben in Setreff be§ Xone§ al§ bie erften ©Üben be§ folgenben SBorteg betrad)tet unb ^aben fonact) ben Ion: wot Boha üon ©ott, na skale auf bem Reifen, pred cyrkwju üor ber 5tird§e, ke mni gu mir, bjez tebje o{)ne btc^. Üsormörter, bie nur au!§ einem i^udjftaben befielen unb für fic^ teine ©übe bilben, merben in ber 2Iu§fprad)e alä ber erfte Saut §um nöcf)ftfoIgenben SBorte gebogen: z lesa au§ bem 3SaIbe, k mestu 5ur ©tabt, w hace {haS^ w mirb geiuö^nlid) garnidjt gehört) im leidje, z nanom mit bem 33ater. STonlog ftnb:

a) bie einfilbigen Jüi^tt'örter: ml mir, mje mid), ci bir, ce bid§, sej ficl§, so fid).

b) bie einfilbigen ^artifel: a unb, zo ha% -11 luenn, hac biä, pak, wsak aber u. f. \v.

IL ^Jieöuttgöle^re.

§ 6.

®a§ perfönlidje ^üttuort.

©inga^I:

3meiäa^t:*

Ttt^x^a^h

ja i^

möj mir (beibc)

my mir

ty bu

wöj it)r (beibe)

\vy i^r

won er

wonaj männlid),

woni fie, bei ber=

wona fie,

nünftigen männ=

wono

lid^en SSefen.

S)ag SBcnbifc^c l^ot aud§ nod^ eine Siüetjoi^l.

5

3Hiei5a^I: ^Jte^rjat)!:

wonej wone [ie, bei üernunftlofen,

tüeiblid^, fäd)tid^ tociblid), fäd)ücf).

§ 7. 2)aä ^ttfäjeituiovt byc fein.

^(ngeigenbe 5Iu§fage (Snbifatiö, wobkrucace wasnje).

©egenmart (^raefenS, pfitomnosc).

©in,^a§t Jednota: ß^^'^^ä"^^^ Dwojota: 9)?ef)räa§I Mnohota:

sym id) bin smöj luir (beibe) finb srny mir finb

sy bu bi[t staj if)r (beibe) feib, fte sce if)r feib

finb, bei miinnlidjen Söefen, je er ift, fte, stej i^r (feib), fie finb, su fie finb.

bei ben übrigen. ®ie perf untiefen ^ürmörter merben nicfjt nor ha^: ß^^^iDort gefe|t. @ic fte{)en nur in ®egenfäl3en ober, luenn auf i{)nen ein befonberer 9^ad)brucf Hegt.

A unb, abo ober, deleka unten, doina ;^u §aufe, druhdy mand^- mal, haj ja, hisce nod^, hizo fcf)on, horjeka oben, nehdze irgenbmo, predku Dorn, prjec fort, tez aud), to baS^, tu f)ier, zady f)inten.

^•ragen merben entmeber burc^ ben btofsen STon angebeutet ober burd) ^ragcroörter eingeleitet. Xie geuio^ntidjen grageu'örter finb: sto lüer? sto ma§? hdze mo? mo^in? hdy mann? kak mie? coho- dla u>e^()alb? (k) comu mo;',u?

1. A) Hdze sy? Tu sym. A hdze je wön? Je tu tez.

Je wona tez doma? Haj, wona je tez doma. My smy horjeka, wy sce deleka Sto je to? To sym ja. Hdze staj, horjeka abo deleka ? Horjeka smoj a druhdy tez deleka. Hdze sce, predku abo zady? Ja sym predku, ale wona je zady.

Su tu hisce? Haj, tu hisce su. A hdze stej wonej? Wonej stej hizo prjec.

B) Sßer ift eöV 3d) bin eg. 2öo bift bu? Ta bin id). -- Oft fie aud) nod) tiier? ^a. Si^cr ift nod) t)ier? lir ift nod) f)ier.

3ft fie nod) oben? Sf^ein, fie ift irgenbmo unten. !3Bo feib i^r (beibe), oorn ober f)inten? 20er ift unten unb mcr ift oben? 3ft fie nod) ^u §aufe? 9lein, fie ift fd)on fort. 2Bir finb fdjon üorn, if)r feib nod) i)inten.

6

®te SScrneinungSforni. § 8. 2)te SSerneinung Jüirb in ber ©egenluart am 3citiDorte ha- burd^ auSgcbrücft, ba^ man boSjelbe mit ber '•^sartifel «je (nid)t) 5U^ jammcnfel'.t, mobei boä j be§ ^ilf^^eitmorteio, mel^eö in ber beja^enben ^orm abgefallen i[t, n)ieber jum 58orfd}ein !ommt.

©injaf)!: 3™6^50^t: 9}?ef)räa^l:

njejsym ic^ binmd^t njejsmoj mir (beibe) [inb nic^t njejsmy mir f inb nicfjt

njejsy bu bift nid^t njejstaj, -ej i^r feib nid)! njejsce i^r feib nic^t

njejeer,fie,e§ij'tnic^t njejstaj, -ej if)r feib nid)t njejsu fie finb nid)t.

SBenn im ®eutfd)en ein 35erneinunggmort üorfommt, fo mirb im SBenbifc^en nod) aufeerbem nor bag ^^^t^^ort bie 9^egation nje gefelU, mie bie mit ni- pfammengefeljten 5(u§brüd"e, a{§> nichto ntemanb, nico nid^tö, nihdy feine^meg^, nihdze nirgenbä u. j. tu. für fi(^ feine 9kga^ tion imfSalje bilben, fonbern erft burd^ baSöerneinte^eitroort eine üerneinenbe Sebcutung erf)a(ten, 5. 03. S^iemanb ift I)ier, iiichtö tu njeje. ^\^t^ ift bort, nico tarn ujeje. Nichto iiikoho iijeran, deiner ücr= ttjunbc einen.

Ani ani toeber nod), blizko na§e, daloko meit, jenoz nur, kaz mie, ne nein, nesto eturnö, pak aber, po tajkim alfo bem= nad), pfeco immer, stajnje forttt)ä§renb, wonka brausen, wsudze überall, zenje niemals.

2. A) Ja njejsym stajnje doma, kaz ty, Ty njejsy tak blizko, kaz ja, ty sy hisce daloko, Njejstaj ani horjeka, ani deleka, hdze potajkim staj? Stö je to? Nichto to njeje. Sto je to? Nesto je to. Nico tu njeje. Tu nichto njeje. Hdy pak sce doma? Zenje, möj smoj pi-eco prjec. Je tu sto? Ne, nichto tu njeje. Wy njejsce tak daloko, kaz my, a woni njejsu tak daloko, kaz wy. Njeje-li* wona deleka? Deleka njeje, je nehdze horjeka. To njejsu woni, ale wone.

B) '^d) bin nodj nid^t bort, mo bu fdjon bift. S)u bift nod£) nid^t fo tüdt toie er. Sft er fd^on nat)e ober nod^ njeit? @ie ift nid^t fortn}äf)renb gu §aufe tüit id). SSer ift c§? S^^iemanb ift eö.

* -li eine grüflepartilel (rocnn), unb roirb immer an ha^j Qduvoxt gepngt: sym-li bin ic|? njejsym-li bin id§ nid^t?

SSaöiftbaä? ^aö ift etmag. 9Bo finb ^ie (beibe), unten ober oben? ®ie finb meber unten nod) oben, fort [tnb fie. ©ie i[t mcber ju i^aufe, noc^ brausen, mo ift [te alfo? ^ier ift fie nirgenbio, aber irgenbu)o ift [ie boc^. SBarum )eib il)r nie gu §aufe? 3^t feib überall, nur ;^u §auje feib if)r nie.

S3eitüörter CJJtbjectiüa, pfidawniki).

§ 9. 'I}ie 33ein)Lhter ftimmen abuieid)enb Dom ^eutfd^en immer mit bem ©ubjefte in @efcf)(ed)t unb ^af)! überein.

Singat)!: strowy (männlic^), strowa (uieiblid)), strowe (jäd)lict)).

3iiJei§af)I: strowaj (männlicfc), strowej (für alle übrigen ®efd)tect}ter)

SOJe^rgaf)!: strowi (männlid^ uernünftig), strowe (für aüe übrigen ®efd)tect)ter).

Ale aber, bohaty reic^, bosy barfufs, casto oft, cohodla lüeö megen, coplo n^arm, dzensa l)eute, dokelz lueit, hdyz lucnn, hlödny hungrig, hnewny ärgerlid), üerbriefsürf), husto, casto oft, khory franf, khorowaty tränfticf), khudy arm, leni faul, mlody jung, netko(le) je^t, njeposlusny unge()ürfam, njespokojny un.^ufricben, njewinowaty unfdjulbig, njezbozowny unglüctid;, pilny ftei^ig, pfeco immer, pfe- celny freunblid), rad gern, snadz öieüeic^t, spokojny gufrieben, sprawny e()rüd), red)tfd] äffen, gercd)t, stajnje immer, stary alt, stoz luaö, tak fo, tohodla beöt)alb, wcera geftern, wjesoty frof), zbo- zovvny glüdlic^, zrudny traurig, zyma falt, ftätte.

3. A) Sym wjesoly, zo sy strowy. Smöj hizo staraj a khoraj. Öohodla sy stajnje zrudna, sy snadz khora? Stoz je khore, njeje wjesole. Sym wjesoly, hdyz sy pilna. Stoz je bohaty, ale njespokojny, njeje zbozowny. Smy khudzi*, ale njejsmy njezbozowni, dokelz smy spokojni. Cohodla sce tak zrudni, hdyz sce njewinowaci?** Snadz su tohodla zrudni, zo SU khorowaci. Staj hnewnaj, dokelz staj njeposlusnaj. Ja sym mlody, ty sy stary. Ty sy casto bosy, hdyz je wonka zyma ; tohodla sy tez husto khory. Dzensa njeje wonka tak copto» kaz wcera.

B) SBarum feib i^r (bcibe) fo traurig, feib if)r i)ielleid)t ^ungrigV 2Ber ;,ufrieben ift, ift glüdlic^, luenn er and) nid^t reid^ ift.

üon khudy; üor i UJtrb d ju df cttocic^t.

•* öon njewinowaty; bor i icirb t ju ö ctttjcic^t.

8

3ft brausen toaxm, bafe fie barfuß tft? 2Bir ftnb nie barfuß, weil e^ brausen falt ift. SSer träge ift, ift arm unb unpfrieben. SSarum feib i^r tröge, tonrum feib if)r nid^t fleißig? 3d) bin nic^t alt, id) bin noc^ jung. @inb fie (beibe) nod) t'ranf, ober f^on gefunb?

(Sie [inb nod^ fränflid^, franf finb fie nidit me^r. SSaä jung unb gejunb ift, ift gern luftig.

§ 10. ®ie ,3u^^ii"ft (<Viiturum, prichod) Don byc fein,

©in^nf)!: ß^^'^i^^^^- 9!)?et)r5at)(:

bud-u iä) luerbe fein budz-emoj irir (beibc) budz-emy tt)ir werben fein

luerben fein

budÄ-esbuft)irftfein bu-dzetaj, budz-etej budz-ece it)r luerbet fein

if)r (fie) Werbet fein

budz-e er wirb fein budz-etaj, budz-etej budz-a (bud-u) fie werben

fie werben fein fein.

S)ie S5erneimmg§form: njebudu, njebudzes, njebudze, njebu- dzemoj, njebudzetaj, iijebudzemy, njebudzece, iijebudza (njebudu).

Budu-li Wenn xd) fein Werbe, budzes-Ii u. f. w.

Dzelawy arbeitfam, jutre morgen, kedzbliwy aufmerffam, khlödno fü^I, netko jel^t, njerodny unorbentlic^, nac^Iäffig, pocciwy tugenbfinft, syty fatt, wina byc fd^ulb fein.

4, A) Dzensa sym strowy, ale jutfe budu snadz khory. Woj budzetaj hizo staraj, a möj budzemoj hisce mlodaj. -- Nje- budzemy zenje njespokojni, budzece-li pi-eco tak kedzbliwi, kaz netko sce. Zenje njebudzes bohaty, ale pfeco khudy, bu- dzes-li tak njerodny, kaz netko. Stöz je dzensa hlödny, budze snadz jutfe syty. Budzemoj snadz bohatej, budzemoj-li pilnej a dzelawej. Sy-li spokojny? Dzensa sym spokojny, ale jutfe snadz hizo njebudu.

B) S^ werbe immer fo freunblic^ fein, wie id^ je^t bin. 2)u Wirft nie ef)rli(^ fein, wenn bu ni(^t tugenbtjaft fein wirft. 2Benn fie (beibe) f teigig unb arbeitfam fein luerben, werben fie nid^t arm, fonbern reid^ Werben. ^^eute ift fü^I, OieIIei(i)t tuirb morgen Warm U'erben.

©eib it)r (beibe) aufrieben? Sa, t)eute finb wir ,^uf rieben, morgen Werben wir üieüeid^t nid^t me{)r aufrieben fein. 2öirb fie traurig fein,

9

iDcnn fie unfcfiulbig fein tütrb? ^Dccin, [ie luirb fro§ fein. Se^t Mft bu träge unb irer luirb baran (na tym) fd^iilb fein, luenn bu (jungrig unb arm fein rtirft?

§ 11. ®ie 33efe(jI§form (Sm;)eratiü) üou byc fein,

©in^nf)!: budz fei! ßhJei^a^I: budzmoj feien n)ir beibe, laffet unö beibe fein!

budztaj, budztej feib beibe! 2J?e^r§a^I: budzmy feien n?ir, taffet un§ fein!

budzce feib!

Dobrociwy gütig, dzakowny banfbar, njedzakowny unbanfbar, prawy gerecfjt, strowy gefunb.

5. A) Budz strowy! Njebudzmoj njeposlusnaj ! Budzce kedzbliwi a dzelawi! Budzmy dzakowni! Njebudz nje- dzakowna ! Njebudztej zrudnej ! Budzce pilne a wjesole ! Njebudzce hnewni ! Dzensa je khlödno, njebudz bosy! Budztaj tu, ja tu tez budu.

B) ©eib nic^t uerbriefetid) ! «Seien tt)ir (beibe) gerecf)t, aber and) gütig! ©eib banfbar! Söffet mx§> fröfjlict) fein! (geib (beibe) fleißig, unb il)r werbet ni(i)t arm fein! ©eib nie nadjläffig, feib immer nur fleißig!

§ 12. 2)ie 9}?ttöergongen{)eit (Sniperfeftum) üon l)yc fein.

Singaf)!: ^rDn^af^U SOJefirgat)!:

bech ic^ ft»ar bechmoj tt)ir (beibe) toaren bechmy mir maren

be, bese bu marft bestaj, ej i§r (beibe) maret besce i^r nmret be, bese er mar bestaj, ej fie (beibe) toaten bechu fie maren.

6. A) Wcera bech strowy a dzensa sym khory. Woj bestaj bohataj a netk staj khudaj. Prjedy bechmy tak pilni, a netk smy tak njerodni. Wcera be wonka tak zyma, a wone bechu bosy. Cohdla besce wcera tak hnewni? Dzens bestaj wonej tak zrudnej.

B) 2Ö0 mareft bu geftern, bafs bu nidjt gu §aufc mareft. 3d) mar brauf5en, meil es mann mar. ®u irarft fdjulb baran, baB bu franf marft. 2öir maren geftern fortmä()renb jn .'paufe.

10

§ 13. 2)ie Sßergangenl^eit (^erfectum) üon byc jein.

1. ^ie SSergangenfieit öoit byc trirb au§ bem öergangenen SO?itteI= ttjorte byl, byla, bylo unb aü§> ber ©egeniuart beg[elben ^ilfg^ettluorteä gcbilbet.

sym byl (männlid)), byJa (iDeiblid)), bylo (fäd^lid)) iä) bin geluefcn sy bu bi[t

j" ff ff ff tt n n ^^ M^ ff

Bft^eiaaf)!:

smoj byloj, ej lüir (beibe) [inb geluefeu staj, ej if)r fetb staj, ej fie ftnb

9J?e^r5Qf)l: smy byli, (männlid) Dernünftig), byle, (bei ben übtigen) mt [inb geroefen sce tt)r ]eiD

SU fie [inb

2)ie betncinenbe ^orm: njejsym byl, njejsym byta, njeje bylo, u. f. in.

®ie 35erneinung toirb gelüöfjnlic^ uor ha^ §i(f§§eitlT)ort gefeilt. ®e^t bem ßc^tioort irgmb ein Ü^ebeteü üoron, fo fte^t ba§ ^ilföjeitoort [tet§ an .^iueiter <3teüe. Hdze sy wcera byl? 2So bift bu geftern ge- tüejen? Doma sym byl. 3" §Qufc ^i" ^ gelüefen.

2. ®ie S?ergangcnf)eit (^(uöquamperfectum) tüirb au§ ber 9J?it* bergangen^eit unb bem SJJittellüort ber i^ergangenf)eit gebtlbet.

bech byl, byla, bylo, be byl a, o. bechmoj byloj, ej, bestaj ej, byloj, ej, bechmy byli, byle, be§ce byli, byle, bechu byli, byle. Junu ehemals, einft, prjedy früljer, wjacy meljr, zaso lüieberum. 7. A) Hdyz sym mlody byl, sym rad* wjesoly byl ; ale netko sym hizo stary, casto khorowaty a zrudny. Sy snadz khora byla, zo njejsy wjesola byla? Njejsy wjacy tak pilna, kaz

XtcfeS im ©cutfc^m burd^ ba§ Umflanböwort ou^gebrücftc SBott fann im SSenbifd^cn auä) präbifatiö überfejjt werben, b. l). ftimmt bonn im ©efd^Iec^t unb 3a^I mit bem ©ubjelte überein. Ginsoi^t rad a, o, 2Rcl^rjQ]^i: radzi, rady.

11

sy prjedy byla. Öto je to byt? Won je to byl. Ne, wona je to byla. Stoz je bylo, Avjacy njeje, a stoz je, zaso budze Hdze staj byloj, zo doma njebestaj? Smöj nehdze wonkach byloj. Njejsu ani horjeka ani deleka byle, hdze pak su byte? Dzensa njejsmy wonka byli, dokelz be zyma.

B) 3So bift bu geftern geiue[en, ha bit nidjt gu ^aufe rtarftV Srf) ftinr brausen, lüeil tüaxm tüax. 2)u bift fd)n(b baran, ha^ bu txani gelüefen bi[t. ^{)x bcibc feib jet^t fröljUd), lucil if)r gejunb feib, aber al§ t{)r noc!§ hänftirf) lünret, tüavet i()r noc^ fef)r traurig. 2Bir finb geftern forttt)äf)renb ,^u §aufe gelüefen, ireil eg brausen fül)l bar.

§ 14. ®ie ücrbinbenbe 5ru§fageh)ctfc (^onjunftio) uon byc fein.

3)ie berbinbenbe 5(u§fagen)eife ber ©egenmart Jüirb a\\^ bem der= gangcnen 9)?itte(n)orte unb bem ^ilfä^eitlüorte bych, by, by, bychmoj, bystaj, bystej, bychiiiy, bysce, bychii gebilbet.

(Sin^a^l:

1. bych by}, bych byta, bych byto, id^ tüärc, id) tüürbc fein

2. by by by Ui rt)äreft, bu Irürbeft fein

3. by by by er, fie, e!§, Xoäxc, mürbe, fein

Biüei^a^l:

1. bychmoj byloj, bylej, mir (beibe) trärcn, mürben fein

2. bystaj byloj, bystej bylej i^r märet mürbet

3. bystaj byloj, bystej bylej fie mären, mürben

9)?e^räa^(:

1. bychmy byli, byle mir mären, mir mürben fein

2. bysce it)r möret, mürbet 3. bychu fie mürben fein.

S)ie öerneincnbe /"yorm: njebych byl, njeby byla, njeby bylo, ic^ mürbe nid)t fein u. f. m.; hdy bych byl, menn id) märe; zo bych byl, ha^, bamit ic§ märe*.

8. A) Bych rad wjesoly byl, ale njejsym strowy. Rada by ty bohata byla, tuz budz dzelawa a pilna ! Njebychmoj

, ^Inmerfung. Stufeerbcm fommt ouc^ nod) öor: 1. budzich byt, 2. u. 3. budzise byl; budzichmoj, budzistaj byloj; budzichmy, budzisöe, budzichu byli.

12

zrudnaj byloj, hdy njebychmoj hlodnaj byJoj. Netko bysce zbozowne byle, hdy njebysce khore byle. Hdy by mlody a strowy byt, by wjesoly byt.

B) Sd) li'äre gern fieifjig, rtenu id) ni(i)t frau! h)äre SSäreft bii fro^, luenn ict) uuglücflicf) tüäreV SBer toäre gern txant? S33ir (beibe) luären nic£)t traurig, loeiin irir ntd)t f)ungrig tuären. ©ie ttJären je|5t nid)t fo uerbriefslid), tuenn if)r nidjt |o nadjlnifig gelüefen inäret. S23ir lüären gern brausen, irenn cc> nidjt fo fü§l lüäre. SBarum bift bu un-^uf rieben, ha bu boc^ jung unb gefunb bift? 3öenn nid^t fo !alt märe, loären loir nid)t ^u ^aufe.

3)a§ ßeitttjort (58erbnm, slowjeso).

§ 15. ^a§ tt)enbifd)e ßeittoort ge^t im Snninitiü auf c au§, 5. 53. sedzec ft^en, wucic Iet)ren, nur einige lücnige enbigen auf e, 5. 39. pjec baden, rjec fagen.

®ie Snfinitiuenbung c loirb an ben $ßerbalftomm enttoeber nn:= mittelbar angehängt, §. 95. njes-c tragen, pi-c trinfen, ober mittel = bar, unb §toar enttüeber buTd§ SSo!ate ober burd§ ©üben, bie man fd^tec^tf)in ben (Sfjorafter ber Konjugation nennt. ®iefer (£§arafter fonn a, e, i, ny unb owa fein unb erfd)eint immer üor ber 3nfini= tilienbung c ,v ^- wol-a-c rufen, sedz-e-c fitzen, wiic-i-c lehren, mi-ny-c üerfd)minben, kupo-wa-c taufen.

®arnad^ unterfc^eibet man nad) bem Snfinitiü folgenbe fed§§ S^'Iaffen ober Konjugationen:

f a) njes-c tragen 11. wuk-ny-c lernen III. dzerz-e-c galten \ b) pi-c trinfen

IV. wuc-i-c Ief)ren y i ^) wol-a-c rufen VI. kup-o-wac faufen.

( b) tfel-e-c fd)iefeen

I. ©rfte Konjugation. § 10. 3"^ crflcn Konjugation gc()örcn bie ^^ittoörter, an bereit ©tamm, melier einfilbig unb entmeber gefc^toffcn (ouf einen Konfonantcn augget)enb) ober offen (auf einen S8o!al au§ge()cnb) ift, bie Snfinititi= enbung c unmittelbar anget)ängt mirb 5. 99. njes-c tragen, bi-c fc^lagen. §ier^er gel)ören bie SBerba mit gefc^loffcnem ©lamme: a) ®ie ©tämme auf bie 3^f<^iflute s uub z 5. iö. njes-c, lez-c !ric(^en, ftelteni.

LS

Sin^af)!: ßlrei^Q^l: SOce^rgat)! :

1. njes-u id) trage njes-emoj luir (Bcibe) tragen njes-emy

2. njes-es bu trägft njes-etaj (ej) iljr traget njes-ecc

3. njes-e er, fte trägt njes-etaj (ej) fic tragen njes-u.

b) bie (Stämme auf bic 3Qf)"i<^^'te d unb t. jDicfe gct)cn öor e in s über, g. 33. wjed-c =^. wjesc führen, leiten, mjet-c ■-= mjesc fetjren.

c) ®ie Stämme auf bie Äetitloute k unb h, ^u benen bie 3nfini= tiue auf e lauten, 5. ^ pjek-c pjec bauen, moh-c := moc !önnen.

Sßor bem Sinbeöotal e mirb ber Äonfonant d in dz, t in e, k in d, h in z öermanbett.

wjes-c führen, an ber §anb leiten pjec hadm möc tonnen 1. wjed-u xd) fü{)re pjek-u iä) bacfe moz-u \d) fann

pjee-es

pjec-e

pjec-emoj

pjec-etaj (ej)

pjec-e-taj (ej)

pjee-emy

pjec-eee

pjek-u

moz-es moz-e moz-emoj möz-etaj (ej) mö-zetaj (ej) möz-emy möz-ece möz-a e, e, y, u, a,

2. wjedz-es

3. wjedz-e

1. wjedz-emoj

2. wjedz-etaj (tej)

3. wjedz-etaj (ej)

1. wjedz-emy

2. wjedz-ece

3. wjed-u d) bic offenen (Stämme auf bie 55o!ale i, e, e, y, u, a, §. 33.

pi-c trinfcn, kry-c becEen.

pic trinfen.

1. pi-ju id) trinfe pi-jemoj toir (beibe) trinten pi-jemy nur trinfcn

2. pi-jes bu tiinfeft pi-jetaj (ej) i()r trintet pi-jece it)r trinket

3. pi-je er fie Irinft pi-jetaj (ej) fie trinfen pi-ja [ic trinfen.

Sbenfo merben bie ^otmen ber (Stämme auf e, e, y, u, a gebilbet, alö krj'ju öon kryc beden.

S)a§ ^affiimm ftjirb im SSenbifc^en meift burd) ba§ 9J?cbium au§= gebrüdt, menn baburd) jmifdjcn bem 9}?ebium unb ^affioum feine ^'mn» bcutigfeit entftef)t, inbem man immer unb überaU ju ber aftitien j^orm baö rüdbe,^üg(id)e J'iii^^'^i^t so (fid)) (jin^ufügt.

1. kryju so id^ bede mid), id) luerbe gebedt

2. kryjes so bu bcdft bid), bu mirft gebedt

3. kryje so er, [if, bcdt fid), er, fie, c3 linrb gebedt

14

1. kryjemoj so mir berfen unö, lüir (beibe) luerben bebedt

2. kryjetaj, ej so if)r becft eud), i^r luerbet 6ebec!t

3. kryjetaj, ej so fie beden fid), fic uierben bebedt 1. kryjemy so luir beden ititö, mx tüerben bebedt

!2. kryjece so if)r bedet tud), if)r luerbet

3, kryja so [ie bcden fidj, [ie luerbeti

a) ßeitiuörter auf ßifdjlaute:

wjezc wjezu fa§re (tran§.) eigentlid^ fütire wjezc so wjezu so fa^re (intranä.)

b) 3eit^örter auf 3flf)"^aute:

pfasc pfadu (pfedzes*) fptuue ktasc kladu lege mjasc mjatu (mjeces) üertoirre plesc pletu f[ed}te (pleces) rose rostii li)ad§fe (rosces) tfasc tfasu fdjüttele. tfases

c) ßeitlüörter auf ^efillaute:

syc syku mäi)e (syces) tolc tolku ftampfe (tolces) d) 3ettoörter mit offenem Stamme:

lec liju gie§e sie siju

syc syju föe wie wiju minbe

myc myju mafdje hrec hteju tüärmen

ryc ryju grabe pfec pfeju gönne

bic biju fc^Iage duc dujii blafe

sac saju ftebe. Hdze Wo, n)of)in, jara fef)r, khiba au§er, malo toenig, mnoho Diel. 9. A) Ja njesu mnoho, ty njeses malo, wön njenjese nico. Hdze to njesece? Sto to wjezetaj ? Nico njewjezemoj. Öohodla woni njepjeku? Ja sym mlody a mozu hisce rose, ty pak sy hizo stary a wjacy rose njemozes. My so wjeze- my. ~ Sto myjetaj? My njemyjemoj. Möj sijemoj. Nje- pijemy, khiba zo je copto. My so njemyjemy. See khori, zo pfasc njemozece? W6j staj jara pilnaj, wöj rady a mnoho sycetaj.

* SEcnn ber ©tammDotot burc^ bie S^oujugation jioifd^en jtcei tpeid^e Äonfo» nanten ju [teilen fomnit, jo mufe er crrocic^t roerben.

15

B) SSag traget if)r (beibe) unb luotjin traget if)r eä? S^t jeib jung unb fönnt nod) n)ac^[en, mir aber finb fc^on alt unb fönnen nicfjt met)r mactijen. ®u bift f)eute nicf)t fleißig, bu nät)eft nic^t. 3c^ bin l^eute gern gu §au)e, lüenn bu fleiJ3ig fpinnft. 2Bag iüäfdjeft bu? Scf) tt)afd)e nic^t, i^ nä^e. 5föa§ bädft bu? 9^ic^tö.

II. 3^cite Slonjugation. § 17. ^ux gmeiten ^Konjugation getjoren jene ß^^^^uörter, luelcfie ätDifcf)en bem Stamme unb ber Snfinitioenbung c ben li;t)aratter iiy t)aben, 5. 5^. mi-ny-c oer[d)luinben, pad-ny-c fallen.

wuknyc (erneu.

1. wukn-u id) lerne wukn-jemoj toir (beibe) lernen wukn-jemy

2. wukn-jes bu lernft wukn-jetaj, ej wukn-jece

3. wukn-je er, fie, lernt wukn-jetaj, ej wukn-u

3^or bem S3inbeOofa( e mirb haä n beö (Stammet immer burd^ j ertüeid)t.

cahnyc cahnu (cehnjes) §ief)e blednyc blednu luerbe b(eic^ slödnyc slodnu merbe fü^ kradnyc kradnu ftef)Ie. Hladajcy [idjtlic^, §ufef)enb^5, skoro fa[t, wotfe laut, z ciclia leife.

10. A) Sto kradnje? Nichtö njekradnje. Sto to wuknje- taj? Netko njewuknjemoj nico, ale druhdy Avuknjemoj wjele, a druhdy zaso malo. Ty hladajcy blednjes, sy khory? Hdze to cehnjece?

B) 2Bir lernen Diel unb laut, il)r aber lernet n^enig unb faft immer leife. 3d) bin ^eute gern gu §aufe, JDenn bu fleißig lernft. . ©eib i^r franf, meil i§r fic^tlic^ bleid) merbet? 2öir fteljlen niematä. 3So{)in gieljeft bu?

III. 5)ritte Konjugation. § 18. 2)ie britte Konjugation entljält jene mel)rfilbigen 3cittt)ör= ter, bie ämifd)en bem unüeränberten ©tamm unb ber ^noinitioenbung ben C£^aratter e §. 2^. lez-e-c liegen, rozem-je-c Oerftel)en.

dzerzec f)alten.

1. dzerz-u ^alte dzerz-imoj dzerz-imy mir f)alten

2. dzerz-is dzerz-itaj (ej) dzerz-iee

3. dzerz-i dzerz-itaj (ej) dzerz-a

16

bezec bezu laufe dyrbjec dyrbju mu^

mjelcec mjelcu [d^iücige cefpjec cefpju leibe

kficec kficu fd^reie widzec widzu iet)e

sedzec sedzu [i^e slodzec slodzu fd;iiiec!c

stysec slysu f)Dre lecec lecu füege

recec recu rebe, fpred^e.

21nmerlung. ^ene ^ähvbxiex, tcelc^c im 3"fin'tiö öor bem ßj^arofter ein j l^oben, bel^atten bo^felbe auäj in ber erften 'ißerfon bec föinjo^I unb britten ^erfon ber WefjrjQfjl : rozemjec Derftcfjen rozemju -- rozemja, cerpjec leiben cefpju cefpja.

Ani md)t einmal, hdyz toenn, rjenje fd)ön.

11. A) Mjelcimy, dokelz dyrbimy mjelcec. Hdyz nje- widzimy a njeslysimy, mnoho cerpimy. Wonka je hizo tak rjenje a ty hisce lezis? Öohodla lezice a njesedzice? Dyrbimy lezec, njemözemy sedzec, dokelz smy khori. Ja dyrbju lezec a ty njemozec ani sedzec.

B) SSarum fd^reiet it)r fo fef)r, luenn it)r unfc^ulbig feib? be§f)alb finb mir un,^ufrieben unb traurig, tueil tüir toebcr fi^en nod§ liegen fönneu. SSenn ioir beibe fi^en fönnen, fo liegen mir md)t. 3Sir [inb franf unb leiben öiel; aber aud) er mu^ üiel leiben. 2Bü§in Uiufft bu? 3Barum fd^reit i^r, tuenn \\)x fe^et, ba^ id§ !rant bin?

IV. 3[^ierte Äonjugotion.

§ 19. ®ie 3^^ttt}Drter ber üierten Konjugation t)aben üor ber Snfinitioenbung ben (£t)ara!ter i §. S3. wuc-i-c Ief)ren. S^iad) s unb z fte^t y, tüeld)e§ auc^ im Snbitatiö [tet)en bleibt 5. 33. woz-y-c faf)ren. SSor ben (Snbungen u unb a get)t s in s, z in z über, bie mittleren Slonjonanteu merben burd^ j eitüeidf)t: prosyc bitten, prosu prosys, prosy u. f. to. prosa; wozyc faf)ren wozu, wozys, woza.

1. cin-jii id^ tue cin-imoj cin-imy

2. cin-is cin-itaj, ej cin-ice

3. cin-i cin-itaj, ej cin-ja.

cinic cinju (is) (cinja) tun lubic so lubju so gefoHen khwalic khwalu lobe menic menju meinen

myslic myslu benle meric merju meffe

palic palu brenne modlic so modlu so bete

17

modlu so ici) bete modus so bu beti*[i modli so er, fte ev betet modlimoj so unr (beite) beteu

modla so fte beten.

modlitaj, ej so it)r (beibc) betet fie beten modli my so ftiir beten modlice so \i)X betet

hanic hanju ueripotten hospodaric hospodarju n)trt^

fc£)aftcn kuric kurju rauchen khodzic khodzu getjen klecec klecu fnien lubic lubju neripredjen lubic so lubju so gefallen nosyc nosu tragen

puscic puscu laffe skodzic skodzu fd)abe skocic skocu fprlngen sudzic sudzu rid)ten tepic tepju fjet^e waric warju fod)en weric werju glauben wodzic wodzu füf)re (an ber §anb).

12. A) Hdyz so modlimy, klecimy. Sto cinice? To dyrbimy my tez cinic. Lubice so nam (un§), hdyz pilnje wuknjece. My wucimy a wy wuknjece Kak dolho sluzice? Njekurju, hewak bych khory by!. Mnoho recitaj, ale malo myslitaj. Stoz recis, werju, dokelz myslu, zo je werno.

B) 2)u lernft aud) meffen. SSenn uür gut tt)irtjdjaften, luerben mx reid) fein. SBo bient tl)r? @ie fod)t unb hädt 2öir reben nur, rt)ag luir benfen. SOceinft bu, ha]] mir immer glauben, tt)a§ i^r (beibe) faget.

V. fünfte Konjugation. § 20. ^üx fünften Konjugation gct)ören jene 3^^t^^örter, bie ^unfdien bem (Stamm unb ber Snfinitioenbung c ben Gt)arafter a ein= fd)ieben, ,v 33. wot-a-c rufen; bann bie ^^i^^^'öi^ter mit umgelautetem (i^arafteröofal e: tfel-e-c auö (ti-elac) fd^iejjen. a) wol-a-c rufen.

1. wol-am \ä) rufe

2. wot-as

wot-a wol-am oj wol-ataj (ej) wol-ataj (ej)

b) trelec fd)ie^en. tfel-am tfel-es tfel-a tfel-ainoj tfel-ata.j (ej) tfel-ataj (ej)

18

1. wol-amy tfel-amy

2. wol-ace tfel-ece

3. wol-aja tfel-eja.

Slnmerlung. ©obalb ber SinbeDotal -a ^lüifcfjen jlDei Weichen Äonfonanten ju flehen lomnit, mufe er er meidet werben, j. 58. tfel-e-s.

a) cakac cakam tüatte khowac khowam berge

citac citam leje lamac lamam breite

dzelac dzelam arbeite mjetac mjetam luerfc

dawac dawam kedzbu gebe ad^t rekac rekam t)ei§e dremac dremam fc^Iummere spewac spewam finge.

b) porucec porucam befehle

posluchac postucham ge^orc^en pfikhadzec pfikhadzam fomme an prasec so prasam so frage slusec so slusa so geziemt fid) spuscec so spuscam so üerlaffe mirf). dusny, pekny artig licic - licu =\Q^Ien wesec wesam t)änge auf wotkhadzec wotkhadzam fortget)en 13. A) Hdyz mozes ty porucec, rad poshicham. Hdyz wotkhadzes, sym zrudna, a hdyz pfikhadzes, syrn zaso wjesota. Hdyz smy wjeseli, spewamy. Sto dzelas? Njewidzis, zo licu? Hizo dolho tu cakam, dleje (länger) njemözu cakac. A sto wone cinja? Tez spewaja? Ne, wone lica. Kak rekas? B) SBa^ machet it)r (beibe)? Söir rechnen. SBarum fraget i^r, üerftetjt il)r un§ (nam) nid^t? SBenn i()r fleißig arbeitet, finb roir pfrieben. 9Bir Ijoffen, bafe bu artig fein irtrft. 9öenn bit gut befiet)lft, (fo) folgen n^ir gern. 233aiuni n)artet it)r fo fange t)ier, fönnet \i)x nid)t nact) §aufe get)en? 2Bir geben nur ?(d)t, lucnn ttjir lefen unb red)nen. SSie t)ei§eft bu?

VI. (Sed^fte Konjugation. § 21. ^m je(^ften .STonjugation get)ören jene ^citiüiirter, lüeld^e ,^iüifc^en ben ©tamiii unb bie Snfinitiuenbung c bcn (Jitjaratter owa cinf^iebeu, 5. 93. kup-owa-c faufen.

19

lubowac lieben.

1. lubu-ju ic^ liebe lubu-jemoj lubu-jemy

2. lubu-jes lubu-jetaj (ej) lubu-jece 8. liibu-je lubu-jetaj (ej) lubu-ja

darowac daruju jcfjcnfc

dzakowac so dzakuju so banfe

kedzbowac kedzbuju ad)t geben

mjenowac mjenuju nenne

mjezowac nijezuju gren.^e

pröcowac so pröcuju so bemühe mid).

strowic strowju grüben

wobjedowac wobjeduju fpcife (^u 9J?ittagc)

zadwelowac zadweluju t)er5Qgen,

14. A) Strowimy a dzakujemy so. Sto wone cinja? Kedzbuja pilnje? Ne, dyrbja licic a citac, ale njekedzbuja.

Stöz so nadzija, njezadweluje. Ja so pröcuju, cohodla so ty tez trochu njepröcujes? My dyrbimy so lubowac. Hdy wy wobjedujece?

B) Sd^ faufe nie, voa^ id) nic^t brauche. SBenn i(^ gtü^c, (fo) banfe! SBir muffen immer %ä)t geben, njenn jemanb ettoaä erjä^It.

Jöir frencn unö, menn jemanb f)übfd) fingt. S^r feib fe^r freunblid), i^r üerfc^cnfet Diel unb oft. 2)u ^ei^neft fe^r fd^ön. SSir ftrirfcn immer fleifjig.

S)q§ .^auptmort unb feine jDeflination. (Wecownik a jeho sktonjowanje.) Sei bcr 2)eflination ber ipauptmörter ift auf bo§ ®cf(J^Iec^t, bie 3q^1 unb bie S9iegung§fälle ^u a^tcn.

2)ag ®ef^Iec^t (rod).

§ 22. 2)aö (^efc^lec^t bcr .s^nuptmorter ift luie im ^cutfdjcn breifad): männlid), mciblid), fädjli^.

Stnmerlung. ®cr SBenbe ^at jur Sejcid^nunfl bc'3 ©efc^Iec^teS feinen 2(rttlet, roie ber Seutfci^c.

1. DJ^nnnlic^ finb:

2*

20

a) §auptlu5rter, treibe eine männliche ^erfon bejetd^nen: wucef Sef)rer, wöjwoda $>er5og;

b) jene, iuel^c auf einen f)artcn ober mittleren Äonjonanten au^- ge^en (c, d, l, s, t, z; b, m, n, p, r, w); cepc ©c^Ieife, had ©cfjlange, topol Rappel, dar (^5c[djcnf, cas ^eit; dub ßic^e, wobraz $8ilb, snop ©arbe;

c) öiele ^nupttoötter, \vdd]Q auf einen lüeid)en ßonfonanten au§= lauten: roh ^orn, worjech 9cu^, jazyk 3""9^' pokoj 3iut)e, plasc 9)cantel, ii6z aiteffcr.

2. 2öeibti^ finb:

a) §aupttt)örter, h)d^e eine njeiblidje ^erfon bejeid^nen: mac SD?utter, zona SBeib, knjeni ^rau;

b) alle §auptlt)örter auf a: noha gufe, reka ^iü^ ryba gijd^, kniha 53ud^, woda SBaffer;

c) tiiele auf einen toeidjen ^onfonantcn: reo (Sprache, jabloii 5lpfet6aum, kose ^no(^en, smjerc %oh.

3, (Baä^li^ finb:

§auptlüöiter, lüeti^e auf o auslauten: mesto ©tabt, pjero g^eber, mloko Wiiü), celo ^alb, slönco ©onne, njebjo §immelp ramjo ©d^ulter.

3^^^ ""^ 93iegung§fäüe. (Cislo a pady.)

§ 23. SDie Qal)i ift brcifat^: ©in^af)!, ^^T^^iö"^^ ""^ SKe^rga^I: hröd 'Da^) (ein) ©d)Io&, hrodaj (jtüei) ©d^töffer, hrody ©djlöffer.

3n ber Sefünation unterf^eibet man fieben üerjc^iebene Siegungä* fäße ober 5^afu§. Siefe ^eifjen:

1. S)er 9lominatit) auf bie %xag,z: mer stoV ober \va^ sto?

2. Söcr ®enitiö auf bie JyröQC* loeffen koho, coho?

3. 5)er S)atiu auf bie ^rage: mem komu, comu?

4. 2)er 5(ffufattb auf bie ^-rage: rten koho ober toa^ sto?

5. ^er SSüfatiö bei einer ?(nrebe, ober einem Anrufe.

6. SDer Sofal auf bie ^-rage: luo hdze?

7. SDet Snftrumental auf bie 3^rage: mit fütm z kirn ober hjomit, n)oburc^ z cim?

Sn ber lüenbifdjen ©prad^e ftef)eu ber ßofal unb Snftrumental nie allein, fonbern ftct§ in SSerbinbung mit einem ber SSormörter.

21

§ 24. Überfielt ber 5>oniuirter C-^^räpoi'ttioneii, pfedtozki). A) ^räpo[itioncn, bte nur mit eitlem Stajuö üetbunben merben:

I. mit bem ®enitiü:

1. bjez(e) ot)nc, aufeer; bjez drasty o^ne .^^(eibitng; bjeze wsedneho kleba otjne bog töglid)e Srob;

2. clo bic:^ (roDt)in?) bi^^ ^u; in (mDl)in?); nac^ Ouof)in'?); bi§ auf; Hör: do mesta (bi^) in bie ©tobt; do Budysina nad) Sout.icn; do poslednjeho muza biS auf ben legten 9)^nnn; do casa Dor ber ^nt;

3. «IIa megen; biefeö S^otmort mirb bem ^ouptluortc Hör- unb nachgefeilt: dla cesce unb cesce dla megen ber @^re. Sefonbcrö merfc: mojedla meinetluegen, twojedla beinetmegen, swojedla feinettuegen, nasedla unferetlüegen, wasedla euretmegen;

4. pola bei; pola nas bei un§, pola nana bei bem SSater;

5. wokolo um ^erum, wokolo mesta um bie ©tobt f)erum;

6. iiiiuo au|er, aufgenommen, an öorbei: nimo toho au^er= bem, nimo dwora am §ofe üorbei;

7. wot(e) üon (in paffioen (5ä|en unb bei ber t£-ntfernung) : wot Boha Don &ott, wot macerje du idj fomme Uon ber 9D?utter, wote mnje Hon mir.

II. mit bem ©atiö:

1. k(e) 3U (jum, gur) k nam ,^u un§; ke mni gu mir;

2, preeiwo gegen, miber (im feinblid^en ©inne) pi-eciwo njepfe- celej gegen ben geinb, uapireco gegen (im frcunblid)en ©inne) napi-eco zonje gegen bie grau.

III. mit bem ^Iftufatiü:

1. prez(e) über, burc^ (bei ^erfonen) pfez möst über bie 93rü(fe; pfez nana burd^ ben '-Isater; pfeze mnje burd^ mic^;

2. pre miber, gegen, für, um: pfe bolenje htowy gegen S^opf- fd^merj; pfeco? mofür? Place pfe swoje dzeci er meint um feine 5{inber;

3. wob innerhalb: wob dzen innert)alb cine§ ^ageö.

IV. mit bem l'ofal: 1. pH bei, an: pfi maceri bei ber SJiutter, pfi recy am gtuffe;

22

2. w(e) in (auf btc O^ragc tu o ? ) w duchu a w prawdosci im Reifte unb in bcr 9Sa()rf)eit, w mesce in ber ©tobt we werje im ©lanben.

B) ^|scäpo[itionen, bie mit jtticl ^q[uö öerbunben iucrbcn.

I. mit bem ©enitiö unb Snftrumentot:

a) z(e) mit bem ©enitiu quo (oon innen t)eran§), üon oben l^eraB, z Pölskeje qu§ ''^^oIcn, ze stoma Dom S3aume;

b) z(e) mit bem Snftrum.entol, mit burcf) (bei ©adjen), z konjom mit bem ^ferbe, ze scetku mit ber 53ür[te, burd^ bie 93ür[te.

II. mit bem 5üfu]atiö unb Sofal:

1. a) wo mit bem ^Iffufatiü um, an: wo nekoho so starac ft(f) um jemanb fümmern, nico wo to nii^tiS borum (= fc^abct nid^tä, liegt ni(^t§ baran), wo zemju cisnyc auf bie @rbe merfen; wo mesac rözno um einen SWonat auöeinanber;

b) wo mit bem Sofal: morüber, moöon (§. 33. reben): recach wo maceri ic^ \pxaä) üon bcr 93hitter, sy wo tym sto zhonil? f)aft bu bobon etma§ erfat)ren?

2. a) iia mit bem ^Iftufotio auf (mo^in?)-. poloz knihu na blido lege ha^ ^ud) auf ben %i\(i), na drobne rozpowedac auf'§ genauefte er^ii^len, na proch roztolc gu ©taub gerfto^cn;

b) iia mit bem Sofol auf (mo?): na zemi lezi kniha auf ber (£rbe liegt ba§ iöud^.

III. mit bem Stffufatiu unb Csnftrumental:

1. a) iu|ez(e) mit bem 5lffufatiü (lüof)in?) unter, ,gmifd^en, gu: won scele mje mjez wjelki er fd^irft mid^ unter bie 3BöIfc;

b) iiijez(e) mit bem Snftrumental (roo?) unter: mjez ludzimi unter beuten;

2. a) Ma€l(e) mit bem 5t!fufatiö (mot)in?) über: powisn wobraz nad lozo t)änge ba§ 23ilb über bem 93ett auf; nade mnu über mid^;

b) uad(e) mit bem Snftrumental (mo?) über: smil so nad nami erbarme bidt) unfer (= über un§), wobraz wisa nad lozom ba§ Silb f)ängt über bem 93ett;

3. a) pod mit bem Stffufatiü (motjin?) unter: noz padze pod blido bog SDJeffer biet unter ben %\\d);

23

b) immI mit bem Snftrumcntal (luoV) unter: pos lezi pod blidom ber ,S>unb Hegt unter bem Srifd^e;

4. a) precl mit bem 'i?lffufatiü (mDl)iny) bor: pfed wysnosc stupic üor bic Dbrigfcit treten, pfed woci uor bie klugen;

b) precl mit bem Snftrumental (mo?) üor: pfed wysnoscu stac üor ber Cbiigfcit ftcljcn, pfed wocomaj mec Uor klugen f)Qben, pfed dwemaj njedzelomaj Uor jtüei S^ocljen;

5. a) za mit bem '^Iffufatiü (luotjinV) l)inter: za hory §inter bie Serge, za mesto ()intcr bic ©tabt; za leto über'v Saljr, za swojeho pfecela für feinen ^le"""^' anftatt feinc^o ^rcunbeö, za rukii wzac bei ber §anb ne()mcn;

b) za mit bem Snftrumental (wo?) t)inter: za horami t)inter ben 5ßergen, za blidom ju ^ifc^e, za wojskom t)inter bem .S^^cere.

C) mit bem 5)Qtio, ^(fhifatiö unb ßofal mirb üerbunben:

a) !><► mit bem ®atio nur bei ^Ibocrbien: po serbskii, cesku, nemsku, polsku recec luenbifd), bo^mifc^, beutfc^. po(nifd) rcben;

b) po mit bem Iffufatiu (rooljin?) nad): po wodu hie nac^ SSaffer get)en, SBnfjer t)oIen;

c) po mit bem Sofal (mo?): an, in, auf, über, burd) ((ii-ftrecfung über bcn ^Kaum) po zahrodach behac in ben ©arten umt)erlaufen, woda po kamjenjacli bezi ba§ SBaffer (äuft über ©teine, po rotach wodu wjesc burd) 9xöf)ren SBoffer leiten; auf bie ^ragc luann? po kliwili nad) einer 23ei(e, po tfoch dnjach nad) brei 'Jagen; po klobuku znac nad) bem S^ute fennen, po twojej radze nad) beinern 9iate; ju: loche po tolerju bie ©de ^u einem Xaler, po krepkach tropfcnrtieife, po kruchach ftüdroeife.

2Inmerfung 1. $8or unb nac^ bem Sommer l^cifet pfed lecom a za nim ober pfed lecom a za leconi; biefcitS imb jenjeit§ bcä ©ebirgeö pfed horami a za nimi, ober pfed horami a za horami.

Slnmerliiiig 2. 2;ie foiiionautifd) au§lautcubcn ^räpofitioneii iDcrbcii uor 2)opi)c!» foufonanteu ober uor glcid)Cit ober 9leid)n3crtigcii ciiifad)cii ftonjoiinntcii Dofalifierl b. i., tritt ein e ^in5U. 2)urc^ ben SSotol foU bie S^äxtc in ber Stu^fpracöc öermieben rcerben. 3- S- ze mnu mit mir, z tobu mit bir, ze mnje ouä mir, z tebje auä bir, ze selu mit ©alj, ze zelom mit 5?rant, k tebi ju bir, ke knjezej ^um .§errn, ze sulu mit ber ©c^ulc, ze zoiiu mit bec ^rau, we wjefbach in bcn SBciben.

24

§ 25, 3lbuerbia mit bem Öknttiü.

libeibieö luerben nod^ öiele 5(blier6ia mit bcm ©enittü gebraud^t: blizko na^e, z blizka in ber 'iRä^t, blize nät)er blizko (blize) mesta nat)e (nät)er) bei ber ©tobt; dale meiter, meitert)in dale Lipska über Seipäig t)inau§; mjelco ^eimlid^ mjelco nana ^eimüd) t)or bem ^^ater, o^ne SSotiDifjen beö SSater§; nize untertjalb; nje- daloko unlueit; podla neben; srjedz, wosrjedz in ber 9J?itte, jlpifcfjen; wyse über; z boka §ur ©ette, feitlüärte; znutfka inner=' i^aih; z wjefcha oberhalb; z wonka au^er^alb.

9Jcit bem SatiU mirb öerbunben pornjo (porunjo) im 35ergleic^ gu, j. 39. pornjo Parizej su Drjezdzany male mesto im SSergteid§ gu ^ari§ ift ^re^ben eine fleine ©tabt.

§ 26. 2)ie ©eflination ber ©ubftantiüa ^erfäüt in ^mei ^aupU gruppen, in bie f^axU unb in bie toetdie ^eflination. Sn beiben ®rup= pen fommen ©ubftantiDa aller brei ©efcTiIediter öor. ®ie ^anptmörter behalten in ben ©pradjen nid)t immer baSjelbe ®efd]Ied]t, ,5. 33. Dom ba§ ^ang ift mänlid), im Sateinifd)cn Uieiblid) unb im ®eut|d)en jädjlid).

2lnmer!ung. 2)ie berüeinerten wenbifi^en ©ubftantiba bel^alten gettJöl^n» ric§ balfelbe ®efd^Ied§t, iDelc^eS bie urjprünglid^en l^aben, 3. 5B. hole ber Änabe; hölck hölcik; holca ba§ SRäbd^en, holcka holcicka; ruka bie §anb, rucka rucicka, boö §änb(i)en; Hana Slnna, Hanka Hancicka; Haiiza 2lgne§, Haiizka; luba lieb, lubka lubcicka ; Marja Mafka Maruska SRarie; jandzel ber (Sngcl, jandzelk ©ngetein; woko ba§ 9luge, wöcko; wucho bQ§ £)f)r, wusko ba§ D^r. 2)ie Sßergröberung^roörter bagegen finb oEe jäc^Iic^en ©ejd^Iec^te^ unb tonten onf -isko ou§, 3. 5B. hole ber ^nobe hölcisko ein großer, plumper, ungeratener Änabe; holca hölcisko ein ungeratene^ SJtabc^en; ruka rucisko bie ^roge, woko wocisko ba§ plumpe 2luge, wucho wusisko ba§ ungejormte Dl^r, zemisko harter 93oben, muzisko böfer, l^ä§li(^er 9Kann.

§arte männ(id)e S)eninQttDn. S3elebt. einsät)!. Unbelebt.

9^om. nan ber iBater dub bie (£id)e

®en. nan-a beö ^^ater^ dub-a ber (£id)e

®at. nan-ej (u) bem Später dub-ej ber ©idje

5nf. nan-a ben 35ater dub bie ©ic^e

25

Söelebt. ein,^n^l. Unbelebt.

35of. nano (je) o ^^ater dub-je (o) o (£id)e

Sof. pfi nan-je (n) beim ^attx w dub-je in ber (£id)e

Snftr. z nan-om mit bem ^-Isatev z dub-om mit ber Sid)e.

9?. nan-aj bie (beibeii) 58äter dub-aj bie (beiben) ßirfjen

®. nan-ow ber (beiben) ^>äter dub-ow bie (Sid)en

X». nan-omaj ben beiben '-iMitevn dub-omaj ben (iid)eu

ST. nan-ow bie beiben 95äter dub-aj bie (äirf)en

S?. nan-aj d 'isäter dub-aj o (iidjen!

2. pfi nan-oma.] bei ben (beiben) 58ätern pfi dub-omaj bei ben (£id)en

S. z nan-omaj mit ben (beiben) '-Isätern z dub-omaj mit ben (Sid)en.

91. nan-ojo bie Später dub-y bie (£id)en

®. nan-ow ber 3^äter dub-ow bie (Sicfjen

2). nan-am ben '■l^ätern dub-am ben Ciirf)en

3(. nan-ow bie '-l^äter dub-y bie (Sid)cn

'i^. nan-ojo o Q^ater dub-y o (Sidjen!

2. pfi nan-aeh bei ben S5ätern pfi dub-acli bei ben (£id)en S- z nan-ami mit ben Tätern z dub-ami mit ben (Sidjen. @o luerben alle .s^auptmörter männlichen ®efd)led)teä befliniert, bie im 9?om. ©ing. onf bie ^onfonanten b, m, ii, [>, r, w; b, ch, k, c, (l, l, t, s, z anölanten 5. ^^l zub S^\)n, stom 33anm, mlyn 90?ül)le, sewc (gc^ufter, had ©erlange, paw ^\au, kabat 3vocf, row ®rab, narod Station.

3cne $)Quptmörter, meldje im 9?om. uor fcem (Snbfonfonanten ein 6 ^aben, üern^anbcln ba^ielbe in ben übrigen Slafnö in o, ,v '■^^- '^^''►z woza SBagen, Boh Boha ®ott, brjöh brjoha Ufer. Unt}cr= änbert behalten 6 bei etma: mröz mröza 9ieit, wöst wösta ®ie[tel, srot sröta ©c^rot, kmöt kmöta '•^atl)e, klostr klostra Älofter, könc konca (Snbe, Wötc Wotca (^)ott 35ntcr. 2)aö ^auptmort pos §unb mirft baö 0 in ben übrigen fällen Qu^: (*>). psa 2). psej |3S. psyko Don psyk| % ze psorn. ;)mei,^nl)l psaj, psow, psomaj. 9)^el)r,^Q^l: psy, (">i. psow, 2). psam, V. we psach, 5. ze psami. ßbenfo luirb posol Sote beflinievt, luobei bnCi 0 beS ©tammeg in ben übrigen SlQJuö ju 6 gefrfjärft mirb 5. 33.: &. pusla, 1).

pöslej, 9}. pösle u. j. m , be§g(eic^en kotol Steffel, ®. kötla Pawol ^Qut i)at int 93ofatit) Pawle neben Pawlo fonft ift regelmäßig,

!iki bcn ©ubftaiitiüen, tvddjQ ein uernünftige§ 2Sefen be^eid^nen, ift ber 5(ffit|atiü in aücn 3^^)^^" ^c"' ©enitin gleirf). 'i>et bcncu, tt)etd)c tein nernünftige^, n)ot)I aber ein belebtes SBefen bc^eidjnen, ift ber 5lff. nur in ber Sinjaf)!, jniricilcn auc^ in ber ^tt^^^af)! i'^n^ ©enitiö gleirf). Sei unbelebten ift ber 51ff. in allen brei 3(^lllen bem 9?om. gleirfj.

S3emer!ungen ,^n ben ein.^elnen fällen. A) Ginaal)!.

1. Sm ©cnitit) l)abcn bie meiften ^auptn^örtcr bie ©nbung a. 2)od) fommt and) bie (i'nbung u uor 5. 33. böz bozu ^-lieber, dorn domu ^au§ (doma t)eißt ^u §aufe), hlöd htodu junger, hrod hrodu ©djloß, kal kalu SÜraut, len lenu ^lad)ä, löd

lodu (£i§, lud ludu 35oI!, med mjedii §onig, moch mochu 3)?o§, mör moru ^eft, plat platu Seinroanb, proch

prochu ©taub, sad sadu Dbft, sköt skotu SSiel).

2. Sm 2)atit) ftet)t gen)öt)n(id) bie ©nbung ej; einfilbigc SSörtcr net)men aud) u an: duch @eift t)at duchu unb duchej, lud 53olf ludu unb ludej, mer Jd^'^c meru unb merej; Böh ®ott i)at nur Bohu.

3. Sm ^Bofatit) tjabcn ein o in ber Siegel nur bie ^aupüüörter auf h, ch, k, c, s, z. 5lu§genommen finb knjeze uon knjez §err, Bozo ODn Böh ®Dtt, clowjece üon clowjek 9l}Zenfd), Wotce Hon Wötc ©Ott ^atcr, hölce Oon hole S?nabe.

®ie übrigen ^aben bie Snbung e, üor iuelrf)cr bie ^onfonanten ftet§ ertoeid^t loerben. 9Zod^ ben mittleren Stonfonanten wirb ein j eingef^oben. üon ben fjarten luirb l ,^u 1, t ^n c, d 5U dz, tr 5U ir eriucid)t 5. 58. zubje üon zub f)a^n, snopje Hon snop ©arbe, kale üon kal S^lraut, susodze (neben susodo) t)on susod 9Zad)bQr, bratfe bon bratr Sruber. 5lu$genommen finb nano ^ater! syno @ot)n! Jano Sol)ann! ludo SSolf, buro 53auer; paducli ®icb ^ot paducho unb paduse, Khrystus l)at Khrysuso; in ^öerbinbung mit Jezus aWv ^eifjt ber ^.^ofatiü ge= tüötinlic^ Jezu Khrysce.

4. Sm Sofal ftef)t bei belebten ©ubftantiüen geiüöl)nlid) ii, bie un- belebten nel)men ein \vQid)e^ e an, oor meld^em d ,^u d/ unb t 5U c ertüeirf)t merben, 5. 95. w Bohu in ®ott, w knjezu im §errn, w dubje,

27

Rjad 9tei()e, Cxbnung t)at w rjadu iinb w rjedze. SDod^ I)abcn bie ^aupttuörler auf e, s, z imincr u: w cepcu in bev ^^aiibc, we wowsu im §afer, we wozu im SBagcn. Y Ijoben bie auf li, iuc(cl)eö aber in z ertt)ei(^t mitb |h -|- je = zy] 5, 93. w snezy üon sneh ©djuee, na brjozy bon brjöh Ufer; beh l'auf öot nur behu. ®ie auf cli t)Qben cjeuui()nli(^ e, uor tueld^cm ba'§ cli in s erlucid)t rairb, 5. 95. na brjuse lum brjuch 95aud), w pröse Don proch ©taub, duch t)at nur w ducliu; bie ouf k t)aben gemöljnlid) u: na zapocatku im Anfang. Son Xraum wirft im i\i(al ba«? 0 meg: we snje im Sraum; bodj jagt man we slüdkim sonje im fitzen Traume.

B) Btüeijat)!:

®er (Senttiü ber 3^y6i5ö^^ ift immer gleic^ bcm ®enitiu ber 9)?el)r' 5a{)l. ®er 2)atit), So!al unb Snftrumentat iphm in aüen Xieflina- tionen biefelbe j^"-^^'"^- nämlic^ immer omaj.

C) 5!)?e()r5al)(.

^ie 9tamen üernunftbegabter 3Bcfen ^abcn geiüüt)nlid} im 'Jcom. bie Gnbung ojo (eigent(. owje), bie üernunftlofen bie (Snbung y; nad) h, eil, k fte^t i, 5. 93. nanojo, duby; wjelki SBölfe rohi §örner, worjechi ilcüffe. 2)ie ©ubftantiüa narod Station, staw ©tanb ()aben nur bie (Snbung y: narody, stawy; au(^ tjinjutrctenbe 93eilui3rter net)men bie entfprcc^cnbc (Snbung au 5. 93. wulke, male narody gro^c fteine ?iationen, stawne Hornjoluziske staw}»- bie l'öblid^en ©tänbe ber CberlaufiU. Posol ber 93üte t)at pösly.

S)ie 93ernünftigen auf c unb k net)mcn gemötjulid^ bie fiir5ere Gnbung y an, luobei haS' k ,^u c crmcic^t lüirb: horc SKufifant hercy, reznik reznicy ^-Icifd^er, hresnik hresnicy ©ünbcr, wojak wojacy©olbaten (wojakiSoIbaten al§ ©pielfad)en). ^od) t)atclowjek nur ctowjekojo. ©ie ©nbung i nct)mcn an: cerci üon cert '3^eufcl, zidzi (neben zidza) uon zid 3ube, studenci uon Student, Öesi uon Cech 93üt)me (neben Cesa), duchi uon duch ®ei[t, padusi Hon paduch S)ieb; eben fo aud) bie auf ol, mobei baö l ju 1 ermeidji mirb: pachol 93urfd)e pacholi. DjaboJ Teufet, djaboly. S)od) fommt auc^ pacholjo, djaboljo uor.

2)ie (inbung (j)a, lDeId)e cigenKiri) eine foUeftiue 93ebeutung liat, nehmen an etma: bratfa uon bratr 93rubcr, kmotfa uon kniotr (*>icuatter, susodza uon susod 'Jcadjbar, zidza öon zid Sube, Serbja uon Sorb $Benbe, burja oon bur 93aucr, mnisa uon mnich SD^önci^.

28

®ie ©ubftantiüa auf an ^oben enjo: delan 93etrof)ner ber S^Jieber^ ungen delenjo, mescan S3urger mescenjo, Slowjan ©latie Slowjenjo, pohan i^^eibc i)at pöhani unb pöhanjo.

Knjez bcr §err i)at in ber 9}Ze[)r5at)( 92. unb SS. knjeza, C^. 5(f. knjezi, ®. knjezim, Q. w knjezich, 3. z knjezimi.

Sinige ^"^aupttüörter Ijaben im ©enitiu feine (Snbung: pjenjez (^elbftücf, ®en. ber 9Jce^i;^Qj)I pjenjez, tysac SEaufenb, unb ba§ nur im ''4>Iural üür!ommenbe hody SBei^nad^ten: hod.

buk $8ucf)e byk 33uae Bolhaf Bulgare haprleja, hapryl

5rpri( hnadny gnäbig hrech ©ünbe karp Karpfen khlödk ©d^atten Khorwat ^roat klobuk §ut

kozol ßifg^nöocf Rus Dtuffe

lenjoch, lenik g^autenger Slowjenc ©loHene

stuzobnik 'Siiener

swet 3SeIt

skitac so ficf) n)ef)ren

skowronck i}erd)e

smrjök g-ic^te

wjesc so gef)en (intr.)

wetr SBinb

z wotkel tDO§er.

list S3rie[

tojic fangen

milosciwy gnäbig

Mnichow ä)?ünd)en

pluh ^ffug

podobny äfjnlid)

pozdziso fpäter

rak ^re6§

rjemjeslnik §anbn)er!er 15. A) Tarn hraje wetr ze snehom. Knjez je spokojom, hdyz je stuzobnik dzelawy. Sluzobnik lubi so knjezej. Wjelk je psej podobny. Syno, budz postusny ! Knjeze, wonka caka posol z litsom! Ptack sedzi na stomje. Rölnik wora z pluhom. Knjeze susodze, sto to wjezece? Stoz bjez Boha dzela, dolho njedzeta. Wot novembra liac do haprleje bywa pola nas (un§) zyma. Nichtö njeje bjez hrecha. Jano, sto cinis? Jakubje, z wotkel pfikhadzes? Pawle hdze sy byl? K wobjedu. Sluzobnik pi'ikhadza z pöslom z lesa. Woly, byki a közly maja rohi. Wotpocujemy radzi we khlödku stomow. W hatach lojimy karpy a raki. Bur ma na dworje wozy a pluhi. Susod kupuje synam na hermanku ktobuki. W lesach bywaja duby, buki a smrjoki. Hdze tak kliwatace? Do Budysina a pozdziso dale pfez Lipsk do Mnichowa. Kmötfa, kak so warn (eud^) wjedze? Bozo, budz hresnikam hnadny a milosciwy!

B) (Mott fann Dt)ne bie 'i\>c(t fein, aber nic^t (nie) bie 'Ii>elt o^ne ©Ott. Sie ^unbe ftnb ben SSöIfen äf)nlid^. (>5ott ift bcm ©ünber gnäbig ®er Snnbmann pflügt mit bem ^^fiuge. ®cr ^anm mäc^ft im SSalbe. S)er 58ogeI njcljrt fid) mit bem ©c^nabel. Sruber,

20

fei fein (nici^t ein) gaulen^er! SBir luaren im Slloftcr. Söir fprcc^cn über bie .^anbtrcvfer. ®ie (V^öftc fd^aben bcn 33äumen. 2)ie SScnben, 33ül)nien, ''^olen, i)iuifen, 3.^iilgaicn, ©loucncn, ©erben iinb Kroaten [inb ©(aucn. SDie i^'erd^en prcifcn ®ott (bcn) ^">erm burcf) (Sefong. ?(uf ben Säumen im äBalbc [il3en bie S^Jac^tigntlcn unb 9(m[eln unb fingen. 2)ic Sanbläute fiicu im 5(pri(, maurfjmal aber fd)on im 9}(är,v S)ie Torfbeuio^ner finb meift 9(rferbaucr. jDie Wiener muffen für ben §crrn arbeiten.

®ie Scfe^Uform beö 3^^tlDorteö (Rozkazowace wasnje). § 27. ^.'(tte ^erbalformen merben uon ,^mci (Stämmen gebitbet, bem ^räjen^ftamm unb bem Sufinitioftamm. j5)er Smperotiu (33cfet)l§= form) ttjirb uom ^räfenSftamm gebilbet. ©enfelben ert)ä(t man, menn man Don ber ^meitcn ^^^erfon ©ingulari^ s famt bem üornnftcljenben S^ofal megläfjt. 9?ur in ber 5. ilonjugation bleibt ber 33ofal fteljen.*

I.

II.

III.

IV.

V.

VI.

SnfinitiO:

a) njesc h) pic

wuknyc

dzerzec

wucic

a) wolac h) tfelec

lubowac

Snfinitit)'

a) njes

wukny

dzerze

wuci

a) wola

lubowa

ftomm

h) pi

h) tfele

^räfen§=

a) njes

wukn

dzerz

wuc

a) wola

lubu**

ftamm

h) pi**

h) trele

'^(n biefem '5|>räfen§ftamm mirb ba§ S^enn^eid^en be§ Smperatiuä i anget)ängt, melc^eä nact) SSofalen ju j mirb; nod^ Äonfonanten ge^t e* in biefelben über, mobei bie meidjen ^onfonnnten immer nnüer^ änbert bleiben; s unb ^ bleiben in ber 1. Stonjugation ftet)en, merben aber in ber 4. Konjugation in s unb z öermanbelt, bie mittleren ha- gegen merbcn erroeid^t 5. 53.

I, njes -{- i = njes trage, wjedz -j- i = wjedz fül)re, pjec -|- i = PJec bacfe, pi -|- i = pij trinfe, II. wukn -f- i = wukn lerne,

III. dzerz -|- i = dzerz ^alte,

IV. pros -|- i = pros bitte,

IV. woz -|- i = woz füljre (mit bem 9Bogen), wuc -|- i = wuc te^re, hon -\- i = hon treibe, V. wola -j- i = wolaj rufe,

tfele -|- i = tfelej fd^tefjc, VI. lubu -|- i = lubuj liebe.

aiUerbingS nur fc^cinbar, bcnn wolas ift sufammengejogcn auä wola-j-es, in woJa-j-a ifi nor^ bie urfprünglic^e 5'Orm etf)Qlten.

•* S)Ql j üon pij, lubuj gel^ort nic^t jum ?ßräfcn§[tQmme, fonbern tüitb nur eingefc^oben, um ben §tatu^ ju Dctmetben.

30

%iii bie ^tücttc 'ipetfon SDuoIiä lüirb ben oben genannten formen bie ©nbung taj tej unb für bie zweite ':pevfon ^luraüä ce angefjängt.

Sm Ti>enbifrf)en gibt aber auc^ nod^ einen Smperotin ber erften 'iperfon 2)uali^ unb 'ipiurali?\ luenn jemanb an gtuei ober metjrere ^erjonen, p benen er jelbft getjört, eine 5lufforberung ober Ermunterung rid^tet; ber ®uoI nimmt bie ©nbung moj, ber ^lural my an, ber Smperatiu tautet bann ooÜftänbig:

©ing. 2. njes trage, negativ : njenos üon nosyc trage nidjt. ®ual. 1. njes-moj laffet un§ (beibe) tragen!

2. njes-taj, ej traget (beibe)! ^lural 1. njes-my laffet un§ tragen!

2. njes-ce traget, ©ing. 2. lubuj liebe! ®ual. 1. lubuj-moj laffet un§ (beibe) lieben!

2. lubuj-taj, ej, liebet (beibe)! ^(urat 1. liibiij-my laffet un§ lieben! 2. lubuj-ce liebet! cyhel 3^^S^^ podwölnje ()öf(ic^ swernje treu

hole junger Tlarm piskac fpielen towafs ©enoffe

kedzbliwje aufmertfam pomhac Reifen witac beft)illfommneu

klaknyc so nieberfnien rozpominac überlegen roillfommen fein

modlic so beten spesnje frfjnell wötfe laut.

muzik 9J?ännlein sprawnje gerec£)t

16. A) Spewaj, bratfe, stoz mozes! Klaknmy (fprid^ klakmy) so a modlmy so! Njelic tak spesnje! Witäjce, witajce hölcy nam (un§) z daloka! Netk hercy mi (mir) rjenje dzelajce a wjeseli piskajce! Kak möcny, wulki, slawny knjeze Bozo sy,

Njewer wsak to, luby towafso! Pomhaj Böh, muziko! Za to (Darum) khwalmy Boha SAvernje! Pak citaj, pak pisaj, pak nesto (etina^) dobre rozpominaj! Öiiimy a palmy cyhele!

Njedaj lenu syc!

B) (Sirüfeet l)üflid^! ®u rec^neft ^u fc^netl, rechne aufmerffam! hiebet nic!^t laut, ber ^err fd^Iummert nod)! SSenn il)r rid^tet, richtet gerecht! 2)antet ®ott unb bienet if)m (jomu). i?affet un§ glauben unb lieben! i'affet un§ trinfen! ©eib mir (mi) (beibe) luitlfommen.

31

§ 28.

©ingutar

^.

zon-a baö SBetb

(3.

zon-y

®.

zon-je

%.

zon-u

58.

zon-a

2.

w zon-je

%

ze zon-u

zon-y bie SBeiber

zon-ow

zon-am

zon-y

zon-y

w zon-ach

ze zon-ami

§Qrte luciblid^e ^eflination

zon-jc bie (Beiben) SSeibcr

zon-ow

zon-omaj

zon-je

zon-je

w zon-oiuaj

ze zon-omaj

9toc^ biejem 9}?ufter tüerbcii befüniert:

1. alle lueiblicTjen §aiiptlüürter auf a, luenn ^onfonant üorQnget)t, §. 33. ryba %x'\(^, reka wosoba '^erfon ;

2. männliche §auptroörter auf a, 5. 93. wöjwoda ^er^og, starosta 93ürgermei[ter, braska ^ocf)5eit§bitter; bann männtic^e (Sigennamen auf a, §. ö. Janka, Matka, Wobjeda, Swoboda;

3. mefjrere nur in ber SDie^r^aCjt üorfommenbe §aupüuörter (^(uratia tantum): cypy ®refc^flege(, husy ®änfe, kury ^ü^ner, mary ^oten= baf)re, mjecki SOtulbe, mjeniny ^tamenStag, narodniny ©eburtStag, noziey (Sc£)eere, pöstnicy ^-aftnadjten, prözdniny ^-erien, puki (5d)(äge, sazy 9\u^, smerki 2)ämmerung, susenki gebörrteö Cbft, widly ©abel.

bcm

a ein ()arter hlowa S^üpf,

53emerfungen gu ben einzelnen ^ä^^cn.

1. 3m ©enitiü ber ßin5a^I unb 9^ominatit) ber SJJe^r^aljl ftc()t nad) h, g, eh, k für bie tinbung y ftet§ i, 5 31 nohi öon noha guß, ruki ber §anb, figi ber A^ige, muchi ber ^^licge.

2. Xqi Xati\) unb ^olai ber ©injaf)! unb 'i^cominatiD, ^(tfufatiü unb 3iofatio ber 3^^cl^Q^t fin^ Ö^^^cE)' inbem fie immer auf ein meii^eö e auslauten, üor njcldjem bie ilonfonanten 1), f, m, n, p, r, w burd^ ein eiugefdjobene^ j erroeidit luerbcn; d gc()t in dz, eh in s, 1 in 1, t in e unb tr in ti* über, ^. 33. kruwje ber ft'u^, harfje ber ^arfe, kopje bem Sc^od, slomje bem ©tro^, skale bem Jvelfen, wodzo bcm 3Safier, pace öon pata ®Iudt)enne, muse mucha fliege, sotfe sotra Sdjlüefter.

32

Sn ben genannten Siegungsfällen ge^en h in z, j^ in dz unb k in c über unb für je fte()t y. ®e§glei(^en iuirb y gejeUt nad) einem an fid) nnöeränbeilirfjcn c, s, z, ;,. Ül noha ^ufj nozy, figa geige fidzy, ruka S^anb rucy, lopuska ©(^njeifd^en lopuscy; ranca ©au rancy, kosa ©enfe kosy, koza ^^^9^ kozy. §ierf)er gef)ürt auc§ noc ^ad)t, beÜinicrt: ®. S). 2. nocy, %tl 35. nöc, S. z nocy; ®ual nocy, nocow, nocomaj; ^(ural: nocy. nocow, nocam, nocy, w nocach, z nocami; ebenfo möc 9}?ac^t, pec pjecy ©acf- ofen.

1. 2tninerlung. Sei ben §QUpttt)örtern ouf c, s, z {[t bann bie ^orm für bell @. ^. S. ber (Stnäa^l, 9J. 21. $b\ ber 3lDei= unb 9Ke^r30^I gleic^.

2. Slnmerfung. wjes ®orf lüirft in ben ungleichen 3'äQen bo^ e qu8: oHc 9i. 21. 5l>. wjes, @. ®. wsj', S. we wsy, ^. ze wsu. 9Kef)r3a]^[ Q). wsow, ®. wsam, £. na wsach, 3- ^^ wsami.

3. Stn (^enitiö ber 3™^^' i^"*^ SD^e^rjat)! nef)men üiele ©ubftan- tiüa feine ©nbungen an, §. 53. hora 93erg hör, strona ©eite, ^ortei, stron, nowiny ßeitung nowin, kopa ©djocf kop, husy ©änfe hus, kury §ü^ner kur, postnicy g-aftnod^ten postnic; bann bie Ortsnamen auf ecy, icy : Boranecy 33orni^ do Boranec, Nosacicy D^oftitj do Nosacic.

4. ^ie männlichen Tiamon auf a nehmen im 9^om. unb 58ofatiö ber Wet}v^a\)i bie (Snbung ojo ober i an unb ber "ätt ift gleicf) bem ©enitiü: wöjwoda, wojwodzi §er5Öge, Matkojo bie S3rüber Matka; bie auf sta unb ta au§(autenben männlichen ©ubflantiöa net)men ge= möl^nlid) nur bie fürgere (Snbung i an: starosci S3ürgermeifter, husita §uffite husici, lierba @rbe Ijat herbja.

5 ©inige ^auptmijrter t)aben im ©atib ^luraliS bie urjprünglid^e (Snbung om: husom, kurom kruwom.

bacon ©tord^ kelko tuie öiel luka SSiefe

barba gorbe kheza §au§ Luzican Öaufi^er

breza 33irfe khlödnica ßaube mucha fliege

Budysin S3aul^en khudoba Hrmut Madlena 9J?agbaIena

crjöda Raufen kormic mäften nadawk Slufgabe

dolina SCal krasnosc ©c^ön^eit nadoba 9?ei(^tum

dzowka Soc^ter, 50?agb kryda treibe pastwa Söeibe

haiiba ©d^anbe kwetka 93Iume pcola S3iene

hizo hotowy fd^on fertig lös SBalb poliwka ©u)3pe

husanca 9?aupe letsa ^euer plowac fc^luimmcn

33

prekasanc Snfett ptak ^ogel pucik @ang pycha (Sitelfeit rölnik ßnnbmann rosa 'Üau ryba %\\ä)

spodobac so gefallen syla (Sc^aar

trawa ®rQ§ tfecha S)ad^ wera ®(aube wjefba Sßetbe wlosa ^aor wnucka ©nfeUn wojüwnik Kämpfer wol €)6)^ wolojnik SIeiftift

wosa SBeöpe wowka ©ro^mutter zahroda ©arten zhotowac so [id^ an=

5iel)en zwjeselic erfreuen ziwic so [ic^ crnät)ren, leben.

17. A) Widzis wojownikow syly, Luzicanow crjödy? Pcola, wosa a mucha su pfekasancy. Breza a wjefba stej stomaj. Na pastwje su woty, kruwy a kozy. Barba kwetkow, krasnosc zahrody a rosa luki zwjeseluja rolnika. Bratr lubuje sotru, dzowka nana. Na tfese sedza ptaki a spewaja. Husancy skodza zahrodam. Na wsach bywaju wokolo khezow zahrody. Ryb}^ plowaja we wodze. Dzens rano je na kwetkach wjele* rosy bylo. Wowka mewa wjacy hus hac kur.

Wlosy mewamy na htowje. Ötomy rostu w lesach, na za- hrodach, na horach a w dolinach. Pycha sneda z nadobu, wobjeduje z khudobu a wjecerja z hanbu. Zahrodnicy debja zahrody z pucikami a khlödnicami. Letsa be mnoho muchow.

Rölnik kormi skot tez z trawu a ze slomu.

B) ®rü§mütter jtnb ben ©nfeünnen gut. ®ic Waqh mä^t bog ®ra§ auf ber SBicfe. 5)ie (Störte leben auf ^ädjcrn unb Säumen. Sc^ f(^rcibe mit bcm Sleiftift unb bu f(^rcibft mit ber Äreibe. Ct)nc ©lauben tonnen mir ®ott nid)t gcfaücn. 2öie öiele (gd^meftern finb baV 5Inna, fei aufmcrffam, menn bu 5lufgaben fc^reibft! S)ie Wiener unb bie SKägbe arbeiten im ©arten. Sft fc^on bie «Suppe fertig? SSir I)aben auf bor SSiefe met)r 5tü()c al§ Cc^fen. SDcagboIena, jietje bid^ an, bu fannft mit (sobu) nad^ Sauden fat)ren.

3laä) ben SBörlern wjele, mnoho üicl, malo JDcnifl, dosd flcnufl, wjacy me^r, nijenjo weniger, kelko roic bicl, telko jo biet ffljt mau im 28cnbifd)cn ben ©enitiö.

3

34

§ 29. 2)ie >3ufunft beö ßcitioorteä (pfichod stowjesa).

S)te 3ufunft (futurum) entfielt burc^ SSerbinbung beä |)i([§äeit= luorteä budu mit bem SnfinittD be§ betceffenben 3ettft)orte§.

einjat)!.

1. budu pjec, moc, pic \ä) lüerbe baden, tonnen, trinfen

2. budzes wuknyc, I bu wirft lernen

3. budze [ dzerzec, wucic, wolac er ftjirb galten, lehren, rnfcn

tfelec, lubowac | jc^ie^en, lieben.

3tüeiäat)l.

1. budzemoj

2. budzetaj (tej)

3. budzetaj (tej)

syc, mjelcec khwalic, cakac porucec, kupowac

9J?et)r§al)l

iDir (beibe) rt)erben feien, fd^loeitnen

> i^r werbet loben, tuarten

fie werben befcf)len. fonfen.

mir werben nät)en, l)üren > i^r werbet brennen, f(^(nmmern [ic werben fragen, banfen.

1. budzemy sie, stysec

2. budzece ?palic, dremac

3. budza ] soprasec, sodzakowac

3'olgenbe SSerba bilben ha§> gutnrmn bnrd) ^ujowmenfet^ung i^rer gegenwärtigen gorm mit ber ^räpufition po: wjezc foljren* po- wjezii id) werbe fal)ren, wjesc füt)ren powjedu, njesc tragen ponjesu, leze tried)en, fleltern polezu, lecec fliegen polecu, cahnyc ,^ie^en pocahnii; anfecrbem mcife üud) nod^: hie ge^cn pondu, hnac treiben pocerju, bezee laufen pobehnu, jee fal)ren pojedu, slae fenben poscelu.

hermank 3al)rmarft prözdny muffig

hromadzic fammeln ptack '^ögelein

Kamjenc .^omen^ slowka '^^ftaume

kruswa SBirne sobota ©onnabenb

Njebjelcicy O^ebelfc^ü^ stwörtk '3)onner«tag

pjatk ^-reitag tac tajii fdjmcl^en zelenic so grünen.

18. A) Budzemy-li pilnje dzelae, budzemy wjeseli. Netko budu citac, potom pisac. Hdyz budze wobjed hotowy, budu wobjedowac. Hdyz budze coplo, budza ptacki zaso spewac. Hdyz budzece porucec, budzem}'- postuchae. Öto ponjesemy

wjeeor 5lbenb wobjed 9}(ittageffen wobjedowac ^u ÜJcittag

effen wutora S)ien§tag

eigentlich: füljren (traiifitiö) mit bcm Süagcii.

35

na hermank, slowki abo kruswy? Dzensa budu wot wobjeda hac do wjecora dzetac, Netkle budza prözdniny jenoz hac do wutory trac, nie wjac hac do stwörtka abo do pjatka. Susod powjedze sotru do Kamjenca a nie do Njebjelcic.

B) (Schnee unb Siö lüetben fd^mcl^en, bie ©arten unb SBiefcn tuerben grünen. 2)ie 53ö9et tücrben Imlb lüieber frö()Uc!^ fingen. 33Iumen luerben lilii^en unb S3ienen luerben ben .f)onig fammetn. ^uä) \dj merbc nicl)t mü)ftt3 fein, fonbern ®ott loben unb fletBlg arbeiten. 2)aö DJc'ittageffeu ift feitig, n^irft bu ni^t balb (gu 9J?ittag) effen? Se^t ttjetben lüir nur Dorn ©onnabenb bi§ 2)onnerftag perlen l^aben unb ntc^t me^r big (Freitag.

§30. .sparte föd)(id^e Seflination.

(Sinja^I. ^1c. % 3S. slow-o bQ§ 333ort, wek-o ber 'Dccfet. ®. slow-a wek-a

!D. slow-ej u, wek-u ej

S. w slow-je we wee-y wek-u

x3. ze stow-oiii z wek-om.

ßtueijat)!. üJ^etirgol)!.

9^. XH. ^. slow-je wec-y slow-a wek-a

®. slow-ow wek-ow slow-ow wek-ow

S). slow-oiuaj wek-omaj slow-am wek-ain

S. slow-omaj wek-omaj w slow-ach we wek-ach

S- slow-omaj wek-(»maj ze stow-ami z wek-ami.

9lQd^ biefer ^efünation gel)en

1. QÜe fätf)(id)en §auptroörter auf o: ceto !L'ei6, coto ©tirn, drjewo §0(5, mjeno 9?ame, mesto ©tobt, pjero /"yeber, wino SBein;

2. miinnlidje (Eigennamen auf 0: Meto;

3. bie nur in ber 3)?et)r^a^( uorfornmenben ©ubftantiüa nu[ a: dza- sna (SJaumen, jatra :öeber, wrota Xor.

93emcrfungen ju ben cin5clnen gi^l^^"-

3m l'üfal ber l£-tn;,a^l liaben bie unbelebten §auptiüörter auf ch,

k geroö^nlid) bie (Snbnng u, woko xHuge we woku, wucho C()r

we wuehu; auönaljmsraeife fanu nad^ k aud] y ftel)en, ttjobei ba«

k ;,u v (^erquctfc^t mirb: mloko 9J^ild) - w iiilocy. 'Jiadj anborcn

36

S^onfonanten ftclU im ii'ofal (j)e, toobet bie Äonfonanten d in dz, I in 1 unb t in e, bie mittleren bagegen butc^ ein eingefc^obeneö j erlneid^t metbcn ^. 33. hnezdo 9?e[t we hnezdze, colo ©tirn na cole, bloto itotf) w blöce, mesto ©tabt w mesce ; bie ©tämme auf s unb z ^Qben nur u: mjaso ^leifd^ w mjasu, zelezo (£ifen

w zelezu.

jDer 2ota{ ber (iin3a{)I auf e i[t gleid^ bem 9^ominatib ber 3tt)ei5Qt)t.

Scne 3Sörter aber, meiere (^lieber k^eid^nen, bie am menfc^tid^en Körper paarlüeifc üorfommen, f)aben einen befonberen ®ual: woko Sluge woci [wocow, wocomaj] bie (beiben) Hugen, woka bie Stu« gen auf ber ©uppe, (Schlingen; wucho Dt)r, wusi bie (betbeu) Otjxm, wucha §cn!el an STöpfen; Qu^erbem bie regelmäßig gebübeten, rtjeib- Hd)en S)uale rucy bie §änbe, nozy bie S'üfee.

Sei einigen Hauptwörtern fommt aud^ ber ©enitib ber SO?e^r= 50£)1 Dt)ne ©nbung öor §. ;ö. leto Sa^r let.

Slnmerlung. Sto l^unbett wirb folgenbermofeen befliniert dJ. sta, 2). £. we Stil (sce) $5. ze stom; S)ual: dwe sce. SWcl^rgol^I 9?. 2t. 5S. sta, 05. stow, 2). stam, £. w stach, 5. ze stanii.

butra Söutter bydlic mo^nen coptota Söärme cistota 9?einlid^feit debic gieren dopokazowac betüeifen dziwadto X^eater hladadlo Spiegel horco ^eiß jabluko 3lpfe( khleb Sorot

klös St^re kfidlo ^(ügel piwo Sier prawo S^ed^t pfihodnje geeignet pfeco immer rjemjeslo §anbh)er! rozom SSerftanb slebro (Silber skutk SSerf swetto Si(i)t

sklenca ®Ia§ twjerdnyc ^art merben wino 3Sein wobraz S3tlb wokno ^enfter wotewric öffnen zelhafnik Sügner zloto ®olb zornjatko ^örnc^en zorno (Somen!orn, Körner zenje nie, niemals.

19. A) Pisamy z a nie ze slowom. -- mnoho zornjatkow. - kwetki do woknow. - njerosce bjez swetla Ptaki maja kfidla wobrazam pfihodna.

pjerom. Ze skutkom dopokazuj, sto sy,

Mesto bjez prawa hinje. Jabluko ma

Rozom rosce z letami. W lece dawamy

- Mnoho rjemjeslow, malo khleba. Nico

a coploty. Sy hizo w dziwadle byl? Cistota skleiicy je hladadlam, woknam a

Njewerce slowam zelhafnikow! Hdyz

37

je w lece jara horco, zorno w klosach twjerdnje. K woknej so zenje njesydaj ! Rjemjeslnicy so z rjemjesiami ziwja.

B) 9^id^t 9Borte, fonbern Xaten äderen ben 9J?cnfd)en. SBölfe ftnb ben .gerben gcfäf)rlirf). t£'3 ift §icr fe^r f)ci§, öfTnct bie Acnfter! 3i>aö [inb ';!ll}ren ül)ne Körner! SBic trinten '^Mer, i^r trintet Sßetn. 2öie öiel Gipfel tjoft bu? -^^(idit (nie) immer ift gtüdlid^, ttjcr auf ®oIb unb ©ilOer tf?t (,^u ^cittng). 53iencn unb 2Befpen [tcd)cn mit bem (Stachel. 2öir iuol)nen neben bem ^lofter. 'Xu^ 3)?i(d^ mad^en (dzelac) roir öuttcr.

5(bjcttit)a auf y, -a, -e.

§ 31. Sie 33eiuiörter merbcn im SBenbifd^en attributiü unb präbi= fatiö gebraucf)t g. S, krasny wobraz ba§ frf)üne 93ilb, wobraz je krasny ba!§ Silb ift fc^ön, krasna zahroda ber f(^öne Warten, za- hroda je krasna ber (hatten ift fdjön, krasne niesto bie fdjöne ©tobt, mesto je krasne bie ©tobt ift fctjön.

®en)öt)nlicf) fte{)t ba§ 5Ittribut öor bem ^auptrtorte, 5. 83. pilny clowjek ein fleißiger 3)?enfc^. ®od^ fann auc^ auSna^mSloeife (in ber Sid^tung) ctowjek pilny t)eif3en.

(iin^at)!. 9J?ännIid^. ^ii>eiblic^. ©ii^üd).

^. stab-y ber fdjiuad^e slab-a bie fc^irad^e slab-e ba§ fc^n^ad^e

®. slab-eho stab-eje stab-eho

®. slab-emn stab-ej slab-emu

3(. stab-eho slaby slab-u slab-e

SS. stab-y stab-a slab-e

2. we stab-ym we stab-ej we stab-ym

S. ze stab-ym ze stab-ej ze stab-ym.

^ttici^a^l. 5L)^ännlid). 'I\>eiblic^. ©äd)(id}.

31. SS. slab-aj, ej stab-ej

®. stab-eju stab-eja

1). V. 3. stab-ymaj stab-ymaj

51. stab-eju. ej stab-ej.

38

^. Sß. slab-i. -e stab-c slab-e

03. slab-ycli slab-ycli slab-ych

5). slab-yiii sJab-yni slab-ym

%. stab-ych -e sJab-e slab-e

S. we slab-ych we sl^b-ych we slab-ych

% ze slab-ymi ze'^ab-ymi ze slab-ymi.

5cad^ btefem 9J?u[ter luerben bef liniert:

1. alle Slbjeftiua, lüelc^e im 9lominatio ©inguloris bie (Snbungcn y, a, e t)aben;

2. alle al§ §aupttt)örter gebrauchten 5(b|eftiiia, Sakska ©ad^fen, @. Sakskeje (seil, zemje), Pruska ^reu§en, Nemska ^eutfd^Ianb.

S3emer!ungen ^u bcn einzelnen ^-ätlcn.

1. 93e§eid)net ha^ ^auptlDort ein öernunftbegabteS SBejen, \o ift ber mit if)m übereinftimmenbe 5lffufatit) be§ 5(bjeftiü§ in allen 3af)Ien gleid^ bem (^knitio, ^. 33. dobreho ctowjeka, dobreju clo- wjekow, dobrych clowjekow; ift ba§ ©ubftanliu ein üernunftlofeS, aber belebtet SBefen, fo ift ber 5I!f. be§ 5tbjeftiD§ in ber (£in= unb ßtüeigaf)! gteic^ bem ©enttiö, in ber 9i)?el)r5a^( aber gleid^ bem 9iominatiü. ^d unbelebten SSefen ift ber 3tffufatili in allen brei 3af)ten gleich bem 9(ominatiü.

2. 3m fäd^lic^en ©efd^Iec^t ift ber 9Zominaliö immer gleic^ bem SlHufatiü unb ^ßotatiti.

3. S)er Sofal unb Snftrumentat ber ©in^at)! ftnb glcid^.

4. ®ie ©nbung i im lOtominatiö ber SRefjrjo^I I)oben nur mann- Ii(f)c, nernunftbegabte SSefen; alte übrigen nehmen e an. (SoKtc oor bem i ein Ijarter 5?*onfonant fte[)en, fo mu^ er ermcid^t merben: -ly in -li, -dy in -dzi, -ty in -ci. ^abet mu^ auc§ mand^mat ba§ t)orf)crget)enbe a (o) in e gefc^möd^t merben, rtjenn gtüifd^cn 5mei tpeidje Stonfonanten ^u fte^en fäme g. 33. wjesoly frot) wjeseli, mlody jung mlodzi, swjaty f)eitig swjeci, swetty ^eü swetli, khudy arm khud^i, jaty gefangen jeci, rjany fd^ön rjeni, tolsty bidE tolsci. ^ie auf -zy unb -cy behalten aud^

89

im ^^(urat (bei üernünftigon SBcfen) -zy unb -ey : cuzy [rcmb cuzy knjeza frcmbe Ferren.

5(nmerlung. ^m 5>o[fc unb in 58erfen !ommen für bie Snbunflen -elio, -emu Quci^ bie lürseren formen -oh' -om' öor, g. 5Ö. dobroh', dobrom'.

bely hjeifs lickaty rotuiangic-; i'jany fd^ön

Biskopicy33ifcl^Df§n)evba mazany fc^mu^ig blyscec'^^o gliinjen merny möfeig

calta ©emmct cuzy fiemb cmowy finfter celadny S)ien[tbote cisty rein dawac geben demant jDiamant hlej fte^e husty bic^t Jakub Oi^fob Jan Sodann jasny Uat knjezna Jungfrau kruty feft

mlodzenc Süngltng mocny mäd)tig mucny rnitbe mudry tueife muka 9}?ef)l patoki S^ad^bier pisany bunt

rubin Diubin skupy geijig Smaragd ©moragb stary alt stwjelco ^olm sylny [tarf tulpa Xutpe wobserny auSgebeljnt wonjec riechen

plahowac§ief)en,5Üd^ten worjol 51blct pobrachowac fef)len wuzitny nü^üc^ pfecahowac so um- wotpocowac au^iu^en

^ie^en zahon g(ur

prekhodzowac so fpa- zahrodnik ©ärtner

gieren ge^en zajac §afe

pfiklad 93eifptel zeleny grün

kr ipic freifd^en, fletfd^en pf ikrywac bebeden zly 93öfe

lacny burftig pröstwa Sitte zmuzity tapfer

law SörtJe pucowac reifen zraly reif.

20. A) Wj^ knjezny a mlodzency, dawajce dobry pfiklad. Lacnemu patoki za piwo sJodza. Polna njeje kopa, hdyz pobrachiije snopa. Cuzemu khlebej rekaja dzeci calta. Hlej, kak so blysci zahroda ze sadom lickatym! Zly kfipi na zleho ze zubami. Z Bohom dokonjamy möene skutki. Stareho zajaca njetrjebas wucic do kalü khodzic. Krasna tulpa njewonja. Zrala kruswa je dobra. Cescmy dzelaweho rcjlnika ! Hdy budzece so pfecahowac, na swjateho Jana abo nasw jateho Jakuba? Z mazanych sklencow piwo njeslodzi. Lawy a worjoly su sylne. "Swerne psy su wuzitne. Budzmy kruci a merni! Skupi njeradzi dawaja. Mjelctaj, hdyz mudri reca. Pilne pcoly hromadza z kwetkow med. Celadni, sluza radzi pola dobrych knjezich. Mudroj radze rozemimy

40

njemudrej njetrjebamy rozemic. Pucuju do Biskopic ke khory- maj sotromaj. Sneh pfikrywa hizo wobserne zahony. Zahrodnik plahuje rjane kwetki.

B) Hufmerffame unb ^öflic^e SüngUnge gefallen ben 50?enfc^en. 5)te aften ©lauen ttjaren jef)r tapfer. ®ott tx^öxt bte 53itten ber STugenbtjaften. ©tro^ [inb leere §o(me. 3Sir fc^en fc^öne 33erge, bunte Söiefen, finftere SBtilber unb fteine Dörfer. jDer ®*amont tft n)ei§, ber 9{utnn rot, ber ©maragb grün. 9^eine§ iTöalfer i[t flar hjie retneö ®Iq§. 3Str baden ^rot au§ weitem 9}(et)I. SBir n)Df)nen neben bem atten ^(ofter unb it)V luoljnct bem neuen gegen* über. 3So ge^ft bu Heber (radso) fpajterern, im jc^atttgen SBalbc ober auf grüner Söiefe? ©er 9J?übe ru^et im ©chatten beS bid^ten Saumeä au§.

SBei^e ^eflination. § 32. 3Seici^e männliche ®e!Iination.

Selebt. (ginsat)!. Unbelebt.

9^. muz ber Wann mjec ba§ (Sd§rt)ert

(5J. muz-a mjec-a

2). muz-ej mjec-ej

%. muz-a mjec

$ß. muz-o mjec-o

S. w muz-u w mjec-u

3- z muz-om z mjec-om.

Sro&saiji.

9i. SS. muz-ej 9^. 51. SS. mjec-ej

dJ. Sr. muz-ow ©. mjec-ow

S). 2. S. muz-omaj 2). S. S. mjec-omaj.

9);et)räat)l.

SfJ. SS. muz-ojo mjec-e

®. muz-ow, i mjec-ow, 1

2). muz-am mjec-am

^. muz-ow mjec-e

S. w muz-ach w mjec-ach

S. z muz-emi z mjec-emi.

41

'Slaä) bie[er ®ef(tnation c\e^en alle iene ^nuptioötter, lüeldjc auf bie ßonfonanten ft, c, c, dz, j, 1, ii'i, i'i, p, r, s, V\'. z aiboge^en, 5. 5ß. nochc 9tai]e( (am Singer), loche ^iic, (gllenbogen, hözdz ^Jtagel, knadz 5lmmcr, kraj i?anb, kral S?i.intg, khmjel ^opfcn, noz 9J?effer, wotoj Slei, hose ((>). hosca, oergleidje § 26.) ®a[t. ®a§ 6 behält bei: tkhör (tkhörja) Sltiö.

üöei ben i^')auptn)örtem auf li, 111, 11, p, r, w, ge()t in bcn un gleid^en fällen ber ©trid^ über bem ©nbfonfonantcn uerloren unb luirb burd^ ein j cx\ü^t 3. 35. kön ^ferb konja, kamjen (Stein kamjenja, dzelacef 5lrbeiter dzetacerja, cefw 9)?Qbe cefwja.

®ie (Subftantiua auf ei'i toerfen mand^maf ba§ e in ben übrigen fällen a\i§>: wohen geuer wohnja, stupjen (Stufe stupnja.

S5emer!ungen 5U ben einzelnen g-ällen.

1. 3m 9?ominatiü bcr 3^i3c^5^^^ ^^^^ aj ^^ ^i umgeloutet. unb ^mar infolge ber beiben lueid^en S^onfonanten, 5. S. muzej mjecej.

2. Sm D^ominatit) ber SJJe^rjaljt t)abcn bie üernunftbegabten ©ubfian-- tiüa bie ©nbung ojo. unb nur feiten e (muze 9}?änner, jandzele ©ngel). 53et ben Subftantiüen ouf ar, er unb el h)irb bie linbung in jo Der für^t, 5. SB. kowaf ©c^mieb kowarjo, wucef !L'et)rer wucerjo, pfecel ^reunb pfeceljo.

3. Sm (^enttiö ber SJJe^rja^I fommt au^er ber ©nbung ow aud) oft bie ©nbung i uor 5. 33. loche Süe lochci.

4. Sm S)atio h)irb mandjmal, befonber§ bei S^iamen ber §au§tiere, auc^ bie 6nbung om unb im l-o!at och angenjenbet, 5. 33. miizom, konjom, w konjoch.

3ufät3e §ur männ(i(i^en S)eflination.

1. Lud SSoIf, i)at einen boppelten ^(ural; ludy Golfer, luetc^ev regelmäßig nad) duby befüniert nnrb, unb ludzo Veute.

2. Hose ©oft lautet in ber 2)?et)r,^af)l hosco. i)?. ^i^. ludzo, hosco, (55. 3(. ludzi, hosci, 5). ludzom, hoscom, l'. w ludzoch, w hoscoch, 3. z ludzimi, z hoscimi.

3. Dzen Xag, ®. dnja, 2). dnjej, 51. dzen, V. we dnju (wo dnjo) am jTage, S- z dnjom. !Dua(: dnaj (diijej), dnow (dnjow), dnomaj (dnjomaj. ''.^(ural: dny, dnow (dnjow), dnam (dnjam), w dnach (dnjach), z dnami (dnjami).

42

4. Tydzen SBod^e roirb regelmäßig befüniert: ^lurol: njedzele, jeltener tydzenje. bojazny furi^tfam korcma älMrtöt)Qu§

cescic et)ren kur 9?ait(^

dobywac so einbringen lekaf Str^^t

tydzenja u. f. rt».

dzecel ^lee herba @rbe hidzic I)affen hole Änabe hornc %op\ horncef Töpfer japostot 3IpofteI jecmjeii (Sierfte karan ^uug

molef SO'Jaler njepfecel ^einb pjecwo ©ebärf pjekaf Sörfer piwarc 93rQiier podawizna ®efrf)td|te pohonc 5tut[c^er powedac cr5ä^ten pfecel ^reunb

pfikhadzec anfommen smilic so fid^ erbarmen Stare @rei§ stworicef ©d^öpfer sedziwy grmi scuka §ed^t sulef ©ci^ükr wozdoba 3'^^^^ wuheii (Sffe wuhof 5tQl wumjelc ^ünftler wysoki, wysoko §od^

khmjel §opfen

21, A) Öesceny budz, Knjeze, dzen wote dnja ! Kur wu- stupuje z wuhenjom. Kowar a horncef staj rjemjestnikaj, molerjo su wumjetcy. Muzo, budz mudry! Pjekarjo, pjecce dobre pjecwo! Bozo Wotce, smil so nad nami! Skupy je dobry hospodaf za herbow. Piwarc wari piwo z khrajela a jecmjenja, druhdy tez z wowsa. Rezamy z nozom, Japo- stoljo bechu pösli Bozi. Wucerjo wuca sulerjow. Sedziwe wlosy SU wozdoba starcow. - Nimo wowsa dawa ju konjom tez dzecel. Ze zlymi ludzimi njewobkhadzuj ! Kon je ludzom jara wuzitny. Hosco sem kozdy tydzen ze wsy a z mesta pf i- khadzeja. Knjez wucef dzeii wote dnja do lesa khodzi.

B) ®ott ber 5öater ift ber Stopfer ber SBett. Slnaben, e^ret bie 9J?änner unb (Streife! ®er Töpfer ma^t %'öp\t unb ^rügc l)er Äutfc^er fä^rt §0(5 in bie ©tabt. ®er gurc^tfame lüirb nie ^oc^ flettern. "^a^ g^u^i^ bringt burd) ba§ g-enftcr ein. 2)ie (Sc^mefter ift franf, ber S^ruber muß ben Slrgt ^olen. ®ott ift ber S^önig ber 5?önige. (gc^mecft ha§^ S'Ißif«^ ^^^ |)ec^tc aud§ fo gut, ft)ie ba§ S-(eif(^ ber ^lole? 3)ic Seigrer tx^äf)kn ben ©djütern eine ©efc^idjte uon (=über) Sieben unb Sügnern Um ®otte§ lüillen foHen \m greunb unb geinb lieben. (Sin guteö SBirt§^au§ pflegt t)iete (Säfte ,^u ^aben (mewa). Siebe ©äfte finb nnlltommcn! 9^ur fc^Ie^te Ü)?enfc!^en tonnen gerechte Ütid^ter Ijoffen.

43 § 33. SeilDörter auf -i, -(j)a, (j)e.

3J?ännIid§. 3BeibUc^. Bäd){\d).

9?. SS. tun-i ber lüo^Ifeite tun-ja tun-je

®. tun-jeho tun-jeje tun-jeho

S). tun-Jemu tun-jej tun-jemu

51. tun-jeho, tun-i tun-ju tun-je

ß. w tun-ini w tun-jej w tun-im

S. z tun-im z tun-jej z tun-im.

% SS. tun-jej tun-jej tun-jej

®. tun-jeja tun-jeju tun-jeju

!5). tun-imaj tun-imaj tun-imaj

9(. tun-jeju, tun-jej tun-jej tun-jej

ß. w tun-imaj w tun-imaj w tun-imaj

% z tun-imaj z tun-imaj z tun-imaj

5met)r5at)t: 9'i. SS. tun-i, -je tun-je tun-je

©. tun-icli . tun-icli tun-icli

®. tun-im tun-im tun-im

Sl. tun-ich, -je tun-je tun-je

2, w tun-ich w tun-ich tun-ich

S z tun-imi z tun-imi tun-imi.

^ad:) biejem äJZufler luerben afle ^Ibjettioa qu[ i, (j)a, (j)e bet(i= niert, 5. S5. letni, letnja, letnje ©ommer-, leni, lenja, lenje faul; üor i unb nacf) ben tüetc^en ^onfonanten fällt bn§ J lueg: wulki, wulka, wulke gro§, wulkeho u. f. \v., wjelci, wjelca, wjelce 9?3oIfö'.

8lnmer!ung. Xtc wcnbifd^en Slbjeltiöa ircrbcn im 2;cutfd§en oft burc^ ba« Spflimmungäöjort eine? sufommengcfehtcn ^auptroortc^ roiebcrgcflcbcn; mesacne mjeno Slionotsname, jecny khleb Oierficnbrob, ©ommerfericn letnjo prozdniny. Dft flibt aber ouc^ eigene ©ubftantiüa, j. S. cypy 2;refd^[(enel, (Irjefi Äcrn^olj, druzka Brautjungfer, horjan Scrgberool^ner, hörnik Bergmann, kryjef Xa^bccfcr, Jawka Sörüdenfteg, i)arnik Xampfmafc^ine, pijelca SBIutcgel, pomazka Butterbrot, pönow Sratpfonnc, rözen Bratfpiel, sie §ofcnträger, smalia Brac^fclb, wai-i>k gcUeifen, wopalnisco Bronbacfer, wudra ^yifc^ottcr, wuhladko 2;acl)fcnfter, zwucenk ©etDol^n^eitötier. 'ijagcgcn mcr!c: rubiäko na siju ober wokolosijace rubisko ^al3« tud^, kliostanje na twjerdziznje J5EftU"0Sftrafe.

44

^ür ben DJominatb ber SRcfjrjai)! gilt bte im § 31, 4 angegebene 9?egel.

2)ie ^BeitDörter auf -hi, -ehi, -ki, -ski l)a6en im 9f?DminQttü ber Tk^x^ai)[ (bei uernünftigen SBefen) zy, si, cy, scy, 5. 33. drohi treuer drozy, suclii trocfen susi, wulki gro§ wulcy, krotki tüi^ krötcy, kralowski föniglid} kralowscy.

(Sintge Stbüerbia njerben im SSenbi[rf)en atttibutiü gebraust, §. S5. z cicha* ftifl, z daloka entfernt, bosy barfuß, ryzy golbfarben pesi 5u gu§, na zolc gelblid), na cefwjen rötlid^, na corii fd^lüärjtic^, na mödri blöulicE), na zelen grünüci^: z cicha clowjek ein ftiUer 9}?en[(^, na zeleii kabat ein grünlicher 9tocf, ryzy kön ein ®oIb[uc^§, ryzy zloto Qä)tt§> ®oIb, pesi wojak gu§folbat, Snfanterift. bruk ^äfer letusi l^eurig sotobik 9^QC^tigaII

cuni lieblich lonsi üorjä^rig seroki breit

dolhi lang tastojcka ©(^lualbe sködny fi^äblicö

domck |)eim lucny SSiejen twaric bauen

domjacy §au§ maly flein wjacy met)r

hluboki tief nilki feic!^t wjecorny 5{benb=

kaspiske morjo pokazowac njeifen Wolga Söolga

^a§pifc^e§ 9J?eer raiisi ÜJ?orgen= wselaki öerfc^ieben

knjezi t)errfd^aftlid) slonco, slöncko (Sonne wuliw Slusflufe.

22. A) Slöncko w Bozi domck khwata. Ziwjenje je kwetka lucna z barbu wselakej barbjena, Driihemu je lohko wucho rezac. Sy z domjacym wucerjom w knjezim lesu byt? Lastojcki twarja hnezda na dolhi cas. Wy njejsce ani mall ani wulcy. Ryby su wulke abo male. Reki su hluboke, dolhe a seroke, recki krötke a nilke. Ty sy w drohim ka- bace. Mjeiik mewa na cefwjen barbu. Nan kupuje ryzy konje. Dzensnisi dzeii njeje tak jasny, kaz wcerawsi. Hladaj radso na zadnje, hac na predkowne kolesa! Reka Wolga je pfed wuliwom do Kaspiskeho morja tak seroka, zo brjohow wjacy njewidzis.

B) ®er 90?orgengefang ber SSögel ift fe^r fc^ön. ®er 5Ibenb= gelang ber ÖZac^tigaU ift lieblic^. ®ie feurigen großen gcöfte fc^abcn

* cicha ift ein ©cnitiö noc^ ber nominalen Seflination, wie slowa.

45

ben Slumen in ben (Härten met)r al§ bie iiotiä{)ngen. 2)ie rötUd)en SBipfel ber Säume lueifen auf (na) )d)äblic^c Ääfer.

2)ie S8ergangenl)ett beö 3citiiiorte§. Zandzenosc slowjesa. § 34. ®ie ^Bergongcn^eit (*iJ5etfeftum) luirb Dom Snfinitiüftamm gebilbet, inbem an benfelbcn boS Äennjeic^en be§ ^erfettiim§: 1 on* gelängt tüirb. 5(iif biefe Söeife erf)ält man ba§ ^articipium perfecti actiDi; tritt noc^ ba» ^ilf'^üetb sym, sy, je u. f. tu. ^in^u, fo t)at man ben Sn- bitattt) perfefti actioi: wolac rufen wola-l, wotala, wolalo gerufen;

njesc njes-1, a, o getragen sym njesl, a, o \d) f)aOe getragen; pic pi-1, a, o getrun!en sym pil, a, o i^ i)abt getrunfen; wuknyc wukny-1, a, o gelernt sym wuknyl, a, o id) l}aht gelernt; recec recal, a, o gerebet sym recat, a, o i(^ t)a6c gercbet; wucic wucil, a, o gelet)rt sym wucil, a, o \ä) Ijabt getet)rt; woJac wolal, a, o gerufen sym wolat, a, o id) f)abe gerufen; tfelec tfelat, a, o gejd^offen sym tfelal, a, o id) i^abt gefd^offen; lubowac lubowal, a, o geliebt sym lubowal, a, o id^ Ijabe getiebt

Slnmerfung. (5tef)t Oor ber S'ifi^itiucnbung ein e, \o trirb baSt'dbe im 9RttteItt)ort in a, öeriranbelt: recec recat; dzerzec dzerzal; trelee tfela.1. 2lu^gcnommen ift skhorjec Iranf werben: sym skhorjeJ.

2)ual: smoj njesloj, piloj, wucitoj u. j. tt).

2. unb 3, 'iperfon staj (stej) njesloj, piloj, wuciloj u. f. h).

^(ural smy njesli, pill, receli, wolali (bei miinnlidjen Vernünftigen

SSejen); smy njesle, pile, recale, wolale (bei männlic^. unüer;

nünftigen, nieiblic^, fäd^lid));

2. ^crjon : sce njesli, pili (bei bernünftigen), sce njeste (bei ben

übrigen) ;

3. ^erfon: su njesli, pili (bei üernünftigen), su njesle (bei ben

übrigen). !5)ie öor ber Snfinitiüenbung üernjanbciten Stonfonantcn tommen njiebcr ,^um SSorfd^ein: wjesc wjedii sym wjedl, a, o i(^ f)abc gefüljrt, plesc pletu sym pletl, a, o id) ^abe gcflodjten, pjec pjeku sym pjekt, a, o ic^ \:)ahz gebaden, möc mozu ((Stamm moh) sym mohl, a, o id) t)abe gefonnt.

46

Slnmerruiig. Scne 3citwöftci- ber II. Konjugation, welche öof bem Gl^orafter ny einen Ä'onjonanteu ^aben, roerfen in monogen gormcn beä ^^erfefte§ biefen Kl^araftcf aug, 3. 58. wuk-ny-c lernen, wuknyi, bagegen wukla, wuklo, wukli, wukle; pad-ny-c fallen, padnyl, pädia, lo, padli, padle. ^cboc^ lommt aud| wuknyia, wuknylo, wuknyli, wuknyle öov.

2)ie 93Citbergangenf)eit (*']>(u§quamperfectum) entftet)t burc^ SScrbin^ bung öon bech, be u. f. tt). unb bem aftiöen ^articip ber ^crgangent)eit: bech njesl, kupowat.

dzowka 9J?agb, SEod^tec nowina 3^itung

dopoMnja öormittag pastyf §irt

druzina ©orte podpjerowac untere dusa ©eele, dusu na ftüt^en

dusu Bei meiner Seele popoMnju nadimittag

hwezda (gtern predawac Uerfoufen

jabtuko Slpfet pfetykowac [triefen

khlew (Statt pfinjesc bringen

kupowac faufen ranic öermunben

mjedwjedz Q3är skhowac so untergeben zbozowny glücftic^

nadzelac erarbeiten skörzbnik Kläger zarocic so fAroören

nasic nät)en zahnac t)ineintreiben.

23. A) Pfecelow sym podpjerowal, kaz sym mohl. Stari Stowjenjo su konje we swjatych lesach khowali. Sto sy dzensa dopoldnja cinil? Dopoldnja sym pisat a popoldnju sym citat. Ty sy wcera, luba sotficka, jara pilna byla, sy wjele nasila a nadzetata. Hdyz bechu pastyrjo mjedwjedza z tfelbu ra- nili, SU stadta do khlewa zahnali. W korcmje njeje ani* khleba ani piwa bylo. Zbozownaj dusu na dusu smoj zarociloj so.

B) 2Ba^3 tjobt it)r (beibe) gc[lern gemadtjt? S^ormiltag Ijoben luir gejc^rieben unb S^ad^mittag gelefcn. S)er SSoter t)ot getauft unb üei tauft, bie 9)?utter t)at genä()t unb geftnrft, bie ©(^luefter f)at getjäfelt unb geftidt, bie 9)(ägbe traben gejpDunen unb bie 5lnec§te t)aben geacfeit. $©0 (feinen) Kläger (©enitiö) gibt (njeje), ba gibt aud) (feinen) ^)iicE)ter. ^eute l)obe tc^ nod^ feine o^^tunö gelefen. 2Sie uief Sorten 'Jipfet

sotficka Stf)lt)e[terct)en stadlo §erbe sudnik S^id^ter tfelba ®eme()r wjele uiel worac acfcrn Avotrock S^ne^t wöckowac Ijäfeln wusiwac [tiefen

* 3J e g i c r t e t r a n ji t i ö e i^erba traben baö Qbjeft ftatt im SUfufatiD im ®cnitiD, 3. SB. inam khleb id^ '^abc 33rot, nimam khleba, id) i)ahe fein SJrot. (Sbenfo flef)t ber ©cnitiü aud) nad) (ani) njeje, njebudze, njeje bylo, njebe. Tu njeje ani kapki wody ba ift tcin 2;ropfen 28o[fer.

47

f)oft bu gebrad^t? 5ll§ bie ©onne untergcc^angen idqv, seigten (poka- zowachu) [id^ ©tcrne am §immel.

§ 35. 2ßeicl)e toeibüc^e S)efl{natiort.

©tn^at)!.

9^. !i5. zem-ja bie (Erbe kose ber S^nocljen

®. zem-je kosc-e

2). zem-i kosc-i

5t. zem-ju kose

2. na zeni-i w kosc-i

S ze zem-ju z kosc-u.

3irei5Q^t. 9?. ?l. 35. zem-i kosc-i

®. zem-jow kosc-ow

X^. l'. 3 zem-joinaj kosc-omaj.

9^. 'X. 33. zem-je kosc-e

(^. zem-jow kosc-ow

^. zem-jam kosc-am

S. na zem-jaeh w kosc-acli

S. ze zem-jemi z kosc-eini.

9ZQ(f) bicfer ^cflinatioit loerben 1. alle ireibüc^en ©ubflontiua mit tueicfien Ä^onjonanten bef liniert, mag nad) bcnjelben a [tet)«! ober nic^t: celedz ©cfinbe, cesc li1)re, daii ,^\n^i ((*>). danje), kolija ©e- leije ©lei§, kudzel (Spinnrocfen, kula ^uget, mysl ®cmüt, mys 9)(au^, rec 'liebe, rola 5(cfer, roza ^)iofc, söl (sei), C^). sele ©alj. ^^ox i unb nad) ben meieren S^onfonante fäüt j auä: roza, (SJ. roze u. f. m.

2. 93tet)rere ^^luralia tontum: drozdze §efe, durje Xiire, hrabje JKec^cn, husle ®dge, kachle Ofen, klechce ;)ange, pasle ^aüe, piscele Drgel, pomyje ©pülmaffer, sanje ©erlitten, swisle (S^iebcl, zne (6). zni, znjow) (Srnte.

3. (£nblic^ bie ©in-- unb ;)mei5a()I ber männlidjcn ©ubftantiüa auf ein n)eid)e§ a: cesla 3inin^c^»ia""' <^'i'>anja, hrabja G5taf. 3n bev 9J?et)r,^at)l gel)en üe und) muz.

Njedzela (Sonntag, bebeutet in ber S^vel unb 9Jiel)r5al)l SBodjen, ©onntage; pjec njedzeli fünf 2Sod)en, pjec njedzel (njedzeli) ") (Sonntage.

48

33emer hingen ^u ben einzelnen 93te9ung§fQlIen.

1. S)er ©enitin ber etn§Qt)l ift [tet§ gleicl) bem dlom., 51!!. unb $8ofQttt) ber SJJcl^rjat)!. ®te ©ubftantina Iza :Öüge, (Boza) msa SDteffe, sla ^ofentrnger, skra gunfe, krew S3Iut unb wos ßau§, fjQben im ©cnitiu e, itiobet bie beiben letzteren autf) nocft baS ftamml^ofte e (o) Quömerfen: Ize, mse, sie, skle, skre, krwe, wse. 2)cn (Stammöofal uerliert aud^ cyrkew S^irc^e cyrkwje.

2. Sm ©cnitiü ber Wleijx^al)! fommen bic Cinbungen ow unb i nebcneinanbcr bor.

Ginige ^aupttoorter auf eii !)oben eine boppelte S'iominQtiDform, 5. ®. brozeii unb broznja ©(^eune, mosen unb mosnja S3eutel, studzen unb studnja ^Brunnen ; bie übrigen ^öEe lücrben bon ber le^tes reu ^orm gcbilbct, alfo ®. broznje, mosnje, studnje u. [. lu.

Mac 9}Zutter luirb folgenberma^en befUniert:

©injatjt.

3n)ei,^a^t.

Wdjr^aijl

9?. 51. mac, macef &. macerje SD. maceri 35. maci, macef 2. w maceri S- z macer ju

maceri macer]e

macerjow macerjow macerjomaj macerjam

maceri macerje

w macerjomaj w macerjach z macerjomaj z macerjemi. Knjeni bie ^errin, lüirb in ben übrigen ^äEen regelmäßig befltniert

92. 2(. 5ß. knjeni, ®. knjenje, ®. S. knjeni, % z knjenju u. \. h).,

ebenfo pani (in SBoÜöIicbern) ^xaix, ^errin.

baseii ©ebid^t blidaf Xifd^Ier crij ©c!)u^ cefpjec leiben dar ®ah^ druhi anbere dyrbjec foHen grjekski gridjifd) hajnk Säger hlebija Sanjc

khowac so ftd^ lierber= kupac so boben

gen kisaly fauer knjezic !)errf(^en kolp (BdjWan koza Seber kralowna Königin krasny §errli(^ kfinja ßobe kfiz Äreuj

kupjel Sab kuchina ^üd)e kurwota 9fJebt)u^n lawka S3an! Izica Söffel mlodosc Sugenb njepfezjenosc 3^^^="

tratet njesmjertny unfterbltd^

49

njewinosc Unfd^ulb njezraly unreif nuza 9?ot mjec (Scf)U'ert piscalka ^^feife pocciwose Xugenb ptasc '^Tliantel pocpula SBa^tcl podtozka (^^kunblage podoba ©eftalt pokoj Anebe pokrocowac fort

) erretten pöznawac erfennen prawda Siecht pfezjenoso (Sinigfeit romski römifd)

stodzec fc^iuecfen stödki jüfe smjertny fterblid^ sprawny cjered^t stolc (Stul^l swet 'föelt §ewc ©dju^iuacEjer sija S^aU skörii (Stiefel talef Xellev tesak @äbel towafstwo We[enfd)aft trön X^ron truna ©aite tfesen SBeitf)fel(firjrf)e) wedomosc 5tenntni§, weza Xurin

wisac ^äni^eii wisen itirf(^e widlicka ©abel wojna .Slrieg wojowac fämpfen wola SBiüe

wukhowac so er!^a(ten wurecowac so ftreiten wysokosc §i.U)e zahinyc Derge^en zahuba SSerberben zaklad ©runblage zawisc 9teib zwön (^lorfe zadosc 33egierbe ziwjenje Seben.

24. A) Sprawnosc a prawda stej zaklad tröna. Celo je sinjertne, dusa je njesmjertna. Blidaf dzela blida, stölcy, kfinje, tawki a druhu iiadobu. Njerodny ctowjek cefpi casto nuzu. Sewey dzetaja z koze skörnje. Röza je kralowna kwetkow. Wojacy wojuja z mjecemi, tfelbami, tesakami a hlebijemi. Rec je dar Bozi. Njewiirecuj so z celedzu, hdyz we jstwje hose sedzi. Cesc budz Bohu we wysokoscach a na zemi pokoj clowjekam dobreje wole! Nico njeje nad cesc, dokelz stoz je sebi (fi(^) cesc wukhowal, je wsitko (QÜeä) wukhowal. Kupamy so w coplych abo w zymnych kupjelach. Na wezi je kfiz, we wezi wisaja zwony. Pycha je mac zawisce. Po Bohu dyrbimy nana a mac najböle lubo- wac. Lenjosc ma stajnje nuzu pfed durjemi.

B) S)ic Sibe i)at bie ®e[talt einer Äuget. 9ieife Ä'irjc^en unb SSeidifeln finb \ü% unreife fci^mecfen jaucr. 3n ben 5?üc^en finb (2cf)üffeln, Xellcr, ®läjer, Nabeln, SWcffer unb Löffel. ®ic ©c^u^-^ 7narf)er uerfcrtigcn ©rfju^e unb ©tiefet aui i^eber. 3n ber Trgct finb pfeifen unb auf ber 93iotine ©oiten. 2)en 3)?enfc^en ertenncn mx m^ ben Segicrben. 2)u fottft nic^t allein in Äenntniffcn fortfc^reiten,

50

fonbern aud) in bcn SCugenben. (Scf)Ied)te ©efcttjc^aft i[t ha§> SSerbetben ber Sugenb. (Sin ©treit unter ben ilonigcn füfjrt oft ,^um S^riege. Unter bem 90?antel ber Unfd^ulb birgt [id^ oft bie ©ünbe. ^cr Zoh tjerrfd^t über ha^ Seben. ®ott Ijerrfdjt über bie ^l^elt. ^ie (Sc^n^äne Ijoben einen langen §al§. ®ie ©ebid^te griec^ifd)cr unb römifcE)er ©djriftfteller finb f)errüd§. 2)er Säger fc^ief3t SSac^teln unb ^)ieb^ü^ner. S)ur(^ (5intrQd)t ttjad^jen fteine ^ingc p großen, burd) o^ietrac^t Derge^en große.

§ 36. Sefi^angeigenbe 5[bjettioa (^offeffiua).

3m SBenbifd^en gibt oud) befiUanjeigenbe 5(b)cftiüQ, bie in anberen ©prad^en burd) ben fingutaren ©enitiöuS beg OiefiUeö au^gebrüdt nierben, unb bie man nur anroenben fnnn, ruenn bie ^erfon, ber elira^ gehört, bie etlüoS befilU, im ®enitit)u§ ©ingulariö fte^t.

jDiefc ^Ibjeftiua ftimmen mit i^rem ^ejie^ung^movte in ®ef(^led)t, ^att unb Qa]){ überein unb merben nad) slaby, ti, e betliniert. 9.^on niännlt(^en ^erfonennomen bilbet man biefelben mittelft ber Gnbungen owy, owa, owe, meli^e man unmittelbar an ben 9cominatiü anfügt, fobalb berfclbe auf einen Äonjonanten auslautet; enbigt aber, ber 9tomi= natiu mit einem SSofal, fo nimmt owy, owa, owe bie ©teile be^felben ein: nan-owy, nan-owa, nan-owe beö ^atei§; wöjwoda ^erf^og, wöjwod-owy, wöjwod-owa, wöjwod-owe be§ ,S^er,^og§. jtie mei6Iid)en ^erfonennamen erhalten bie li-nbungen iuy, iiia, ine, bie man nad) 3[Öeglaffung be§ (inbüofalö an biefe ©ubftanlioa l)ängt; bobci merben bie ^onfonanten h, eh, k, tr in z, s, c, tr ermcidjt: macocha Stiefmutter, 'Rabenmutter, macosiny, a, e ber Stiefmutter; holeka äj'cäb^en holccyny*, a, e be§ 9}?äbc^en§; sotra ©(^lucfter sotfiny, a, e ber ©d^mcfter.

a) männlic^. (iin^at)!. 9^. kralowy syn ber ©o^n be§ S?!önig§. ®. kraloweho syna bcö ©üt)ncö be!o Mönig'?. ^. kraloweinu synej bcni ©otjne be§ Siönigo. ?l. kraloweho syna ben ©oi)n be§ Slönigö.

^ad^ c wirb iny burd^ yn.v, a, e erjetJt.

51

kralowy ktobuk ben §ut beö Äönit]^. S8. kralowy syno o ©of)n beö S^ünigS! 2. wo kralowym synu uom (So()ne bc§ ßünic^^. S. z kralowym synom mit bcm Saline beä 5lünig§.

^löei^Ql)!. 'Sl. SS. kralowaj synaj bie (beibcn) ©öfjnc be§ ^önig'o. ®. 51. kraloweju synow ber (beiben) (Süf)ne be§ ^önigS. 5). 2. 3- kralowymaj synomaj bcn (dciben) ®öf)nen bcö Äönig§.

^c. SS. kralowi synojo bie (Süf)ne beö S^önig§.

kralowe klobuki bie §üte be§ Äönigö.

©. 5(. kralowych synow bie @öf)nc beö ßönigö.

51. kralowe klobuki bie §üte be§ ^önigö.

2). kralowym synam ben ©ö^nen beö .SiönigS.

S. w kralowych synach in bcn (Söhnen be^3 5?önig^.

S. z kralowymi synami mit ben ©ö^nen be§ ^önigJ.

5lucf) Ijier unterfc^eibet man bie formen für üernünftige, belebte

unb unbelebte SSefen nacE) ber :'1xegel, mie fie in § 31, 1 angegeben

tuurbe.

b) loeibüi^.

(iinjat)!.

^. SS. kralowa zahroda ber ©arten bc^ Slönigg.

(*>5. kraloweje zahrody be§ ©artend beä Ä'önig-3.

®. kralowej zahrodze bem ©orten be§ 5lönig§.

5t. kralowu zahrodii ben ('»iarten be^ Slönigli.

fi. w kralowej zahrodze im ©arten beö ÄönigS.

3. z kralowej zahrodu mit bem ©arten be^ Äönig^.

3rtjei,',a{)I. 9^ 51. SS. kralowej zahrodze bie ©iitten beä itönig^.

©. kraloweju zahrodow ber ©arten beS Slönigy. ®. 2. 3- kralowymaj zahrodomaj ben ©arten bcg .^önigö.

a«et)r,^at)I. 9?. 51. ^- kralowe zahrody bie ©arten be§ Äönig^^.

©. kralowyeh zahrodow ber OKirten beö 5?ünigö. 2). kralowym zahrodam ben ©arten bc* ^lönig^.

52

^. w kraloTTych zahrodach in ben hätten be^ ^önig^.

5. z kralowymi zahrodami mit ben ®ärten be§ Äöniciö.

c) fäc^lic^. tl-tn^at)!. ^1t. 58. kralowe slowo baö Söort be§ S^önigS.

6. kraloweho slowa beö 3Sorte^ be§ S^önigö. ^. kralowemu stowu betn SBorte be§ ^önigö. 3t. kralowe slowo \)a§> SBort be§ ^önigg.

2. w kralowym slowje im SBort be§ ^önigö.

S- z kralowym slowom burc^ bag SSort be§ 5lönig§.

SfJ. 51. 55. kralowej slowje bie (Odben) 3Sorte be§ ^önigö.

®. kraloweju slowow ber (beiben) SSorte be§ ^önig§. 2). S. S. kralowymaj slowomaj ben (beiben) SBorten be§ S^önig^^

9)?e^r,^at)I. ^1{. 'i't. 35. kralowe slowa bie SBorte be§ ^önig§.

®. kralowych slowow ber SSorte be§ ^önigö.

2). kralowym slowam ben SBorten be§ ^öntg§.

2. w kralowych slowach in ben SBorten bc§ ^önigä.

S. z kralowymi slowami burd^ bie SBorte be§ Äönigö.

2)iefelbeit formen ^aben [bie ^ilbjcftiDo mit ber (Snbung iny, iua, ine: sotfiny klobiik ber §iit bor ©c^toefter, sotfina ruka bie §nnb ber ©cE)ttie[ter, sotfine rubisko baö 2^u(f) ber ©c^luefter. 5ßon macef ^ei§t baS ^offeffibum macefny, a, e ber 9}?utter, neben maceriny, a, e.

®ie tueibüdjen '^offeffiün auf owa, benen ein männtid^er (iigen^ name 511 ®runbe liegt, traben oft bie 93ebentung ^rau, ®emaf)Iin, §. 93. knjeni Kralowa J^rau ^ral, (kralowna [regiercnbe] S?!önigin), knjeni Bjarsowa grau 33iarfd^. Öftere fommt auc^ bie (Snbung yna, Ina in biefer 93cbeutung dor: knjeni Lubeyna grau Subf, knjeni Solcina grau ©d^olje. SSon ben (Sigennamen mönnlid^er ';|?erfonen h)erben aud^ nod^ bie gamiliennamen auf -ecy, -icy gebtibet, j. 93. Hajecy bie ^oj'S, Mrozecy bie SQtrofeä, bie gamilie Mroz, Pjeta- secy, Rolicy, Öolcicy. ®. Hajec, Mrözec, Pjetasec, Rolle, Solcic, ^. Hajecom. ?l. Hajec. (2. w Hajeeach.) S- z Hajecami. 311* befi^anäcigenbcg 3(ttribut gebroud^t man ben ©cnitiö ber 2)?el^r30t)I :

Busec holcy bic Söljne aiiy öer Familie '-öujd), Metec liolcow ber iUcäbi^cn QU^ bcr gatniUe Meto; knjezna Wicazec ^-räulein Wicaz, knjezna Mtynkec ^räu(cin SDcüUcv.

1)er ©enittn üon fold^cn ^erfonen imb ^ii^cnnamcn, lueld^c frfjou QU unb für fiel) 'Xbjettioa [inb, mu^ fteljen bleiben, j. 33. Lubjenski, Dobrovsky, Kraszewski ; bemna^ Klosopolskelio pf elozk Öafaf iko- wych slowjanskich starozitnoscow, Ktosoi)ölski's (Don '*Xt)ienfe(b'ci) ÜberfeUunt^ ber jtQDifd^en ^üteitiimev non ^afafik; spisy Kraszew- skeho bie (Schriften Kraszewski's.

Slnmetfung. i^at ber öienttiD noc^ tcgcnb einen 3uiQi3, jo fann mau ioroo^t bcn QJenitit) al§ ou^ ba§ &ejil3an,^eigcnbe Slbjeftiö fcfeen; basnje Handrija Zejlerja ober Handrija Zejlerjowe basnje SlnbrcQ^ ©cilcr'ä 05ebid)te.

.s?tert)cr get)üien auä) iiocf) uer|(f)icbcne anberc ^Ibjeftiua, luelc^c ^luor uid)t mittelft bcrfclben önbunq, mic bic eigentlichen bcftUan/^cigcnben abge= leitet lucrben, bie aber boc^ foft in bemfelben (Sinne roie biejc, gebrandet njcrben, inbem [ie für ben befitian^eigcnben ©enitiu anberer (Sprachen [teilen, ©olc^e 5lbjeftit)Q finb: clowjeci, a, o üon ctowjek SlJ^enjd), clowjeca dusa bie Seele be§ ?Jtcnfd)en; Bozi Don Boh ®ott, Bozi dar ®abe ©otte'c, hlös Bozi ©timme (^3otteö, knjezi, a, e oon knje/

knjezi dwör ber f)errfc^aftlid)e öof, knjeza zahroda ber l)err[c^Qft= lidje ©arten: batiegen knjezoAvy hrod baö (Sc^loJ5 bc§ ^errn. Ludzacy, a, e oon ludzo ludzaee rece bivo ("»)ercbe ber ?eute, bagegon ludowe jjesnje 5ßolfylieber.

(Sinen aflgemeinen ©inn hoben bic 3Beiterbilbungen auf owski, a, e, iiiski, a, e: nanowe naponiinanje bic (5nnal)nung be§ SSatcr^, bagegen nanowske naponiinanje bie üäterlict)c (Srmal)nnng: njewje- sciny wenc (oon njewjesta) ber einer beftimmtcn 5öraut gehörige Äran^, bagegen njewjescinski wenc ber bräutlid)e ^ran,v linblid) get)ören l)ierl)er auc^ nod) üiele oon SJ^iernnmen abgeleitete ^Ibjeftioa entiueber mit ber urfprünglidjen einfachen (inbung i, a, o. koci, a, e oon kocka ftalje koce tucno Äofeenfctt; psyci, a, e oon psyk .S^unb, wjelci

wjelk SBolf, ptaci ptak 'Isogel; ptaci kwas 'ii.^ogell)od),^eit; ober mit ber linbung acy, aca, ace, ,v 33. zwerjace injena Xiernamen zwerjo Stier, konjace kon '!|5ferb, konjacy grat ''4?ferbcgcfcl^irr, kruwjacy kruwa 5l'ul), kruwjaea hrudz ft'uljftall.

'JL^on ^ölternamen merbcn bcrortige '"Jlbieftioa auf ski. ska, ske gcbilbet, ,v 53. serbski, a, e loenbifd^, nemski, a, o beutjd^, francowski,

54

a.. e fianjöfifc^. ®ie ^önbernanien ftnb gertjötjulic^ nur bte roeib- üd^en Hbjeftiüa ber Ü^ölfernamen, ,v ^- Sakska (seil, zemja ßanb) ©ac^jen, Nemska 5)eutjc|Ianb, Pruska ^|^reufeen, Bajerska SBoieritr Ruska ^liuBlonb, Rakiiska Cfterictd), Jendzelska Gnglanb, Francow- ska ^ronh-eii^.

derje Qüt, luotit desc ^Kecjen dolhi{o) lang(e) Hanza ^Hgneä hrac fpielen jenak gletrf) khezor Maifer khwalie so ftd^ brüften kruty energifrf), feft kublo @ut lubosc Ji'iebe lubozny Iiebeu»uiürbig Milka (Smilte mily inilb, Ueb, §art motka ^atct)en njechac md)t moüen Olga (Olzyny) Clga

pluh ^:|5flug posluchac ge^oti^en poslusny ge^orfam powitan}^ Qegrü^t pfiklad 33eifp{el puc 2öeg rada i)\at radzeny geraten radosc ^-reube radowac so ficf) freuen ransi SDiorgen^ rozkaz il^efe^I rozowc ^bfenftocl: swjatocnje feiertid) sydlo ©i^ sylza STräne skitowac f(i)ü|en

templ ^iempel trac U)äl)ren wjeselic so ficf) freuen wohladac erblirten wowsakec (üon wows)

^afer. wuj Cnfel wutroba .^er§ wutrobny ^erglid^ wuwjedowac ausführen zadzerzec so fi(j§ öer

t)Qlten zasluzba SSerbtenft zetkac treffen zlotakec (öon ztoty)

®oIb

24. A) Nanowy pfecel je mily knjez. Hajnkowi synojo jara derje wuknu. Susodowe dzowki njejsu tak mile a lubozne kaz wiijowe dzowki. Wucerjowe slowa drje bechu krute ale wutrobne. Do kraloweho sydla wjedze puc nimo kralowejo zahrody. Dobry sluzobnik wiiwjedze rad knjezowy rozkaz. Skituj ce (btd)) mjeno Boha Jakiiboweho! Kejzoroweje dzowki njecham mec. Budz nam (un§) swjatocnje powitana w templu Knjezowym ! Stareje macef nu df owcicku sym zetkal. Dolhe öasy je so motka swöru* po swjateje Marinym pfikladze zadzerzala. Drohe kublo khowa kral w dzowcynej lubosci. Raiisi desc a njewjescinski ptac jenak dolho traje. Wowsakec konje na stajnosci hraja. Zlotakec holcy su kozdemu (einem jebcn) rjane.

Sweru 2lbOeib, ctgentlid^ S"ftrum. ol^iie ^rö)3ofition: getreu, getrculid^.

55

B) S)a§ (to) ift bcr 9iQt beö ^ömc\^. ®qö i^-^erj be§ i^NOterg freut fid^, luenn er ben c]cl)or]amen (Sol)n nad^ lauter ;)eit tüieber crMicft. (y'm uiot)I geratener (Süt)n ift bie ^reiibe ber 9-l(iitter. Sn ben ©orten bei? Cnfel'^^ [tnb lueuig 'Jtpfel. Tic Wiener foUcn allen (na wse) :öete(i(en C^lff.) bog ^errn unb ber §crrin getjord^en. Sti^ bin bem ©ofine bc§ ^reunbc^i? gut. SBir gelten jebcn ©onutag in ben fönig^ lid)en (,'>)artcn fpa^tcreu. ij^iüftc bid) nidjt mit ben S3crbicnften bei? 'isaterö! Sn be§ SSaterS ©arten Iftetjt ein ^KofenftocE ber 5(gne§, ber Wilfa unb ber Clga.

§ 37. SGSeidje jäd^lic^e S)etlination.

(Sin^at)!.

9?. 5t. 58. pol-o ba§ gelb cel-o \)a^ Mb

&. pol-a cel-ec-a

^. pol-u, -ej cel-ec-u

ij. na pol-u w cel-ec-u

3. z pol-om z cel-ec-om.

^rtci^at)!.

9^. 51. 3s. pol-i cel-ec-i

®. pol-ow cel-at-ow

£'. S- pol-omaj cel-ec-omaj.

9[}2et)r;,aI)I.

'^c, %. 95. pol-a cel-at-a

®, pol-ow cel-at-ow

^. pol-am cel-at-ain

2. na pol-aeh w cel-at-acli

S- z pol-ami z cel-at-ami.

9?ad^ biejcr 2)eflinatiDn merben alle fäd^tidjen ©ubftantiim mit n)eic§em o befliniert, ,v i^- bitwisco ©d^lad^tfelb, khosco SSefen, tozo iöett, scernisco ©toppelfelb. 95or ben mittleren Äonfonanten tt)irb jum 3eic^en ber SBeid^t)eit uoc^ ein j eingcjc^oben, ,v 53. Lobjo (Slbe, njebjo ^immel, potdnjo ^Jcittag, wojo ®eid)jel. Öftere, namcntlid^ aber bei allen ^^erbalfubftontiuen, tommt im 9?ominatiu aud) bie ünbung e oor: Avidzenje (ge^cn, zboze ©lud. 3m Snftrumcntal bcr SJc'e^rjal^l bleibt geit)ül)nlid) ami [tel)en, njenn aud^ baä a .^tüifd^cn .^toei toeid^en Äonfo nanten ^u ftel)en fommt.

56

^aii) celo lüerben öor allem bic 33encnnungen junger 'iiere hcÜU niert: jehnjo l^amm, közlo baS junge S^dd, kurjo §u()n, libjo ^an^, mlodzo 9}?el)r5. 33ruf, proso gerfel, swinjo (Sc^tt)ein, zrebjo füllen unb zwerjo Xier; alfo @. jehnjeca, közleca, kurjeca, libjeca, mlo- dzeca, proseca, swiiijeca, zrebjeca, zwerjeea. 3n ber 9D(e^r,',Ql)t fommt ber urfprüuglic^e i8ofaI lieber jum ^^orjcf)ein: jehnjata, kozlata, kurjata, libjata, mtodzata, prosata, zrebjata, zwerjata ; swinjo f)at im 'ipiural nur bie fürjerc ^orm : 9^. 21. 95. swinje, ®. swini, S). swi- njom, ii. w swinjoch, S- ze swinjemi. i^ierf)er gefiürt ouc^ swjeco Zeitigen (lilb, ®. swjececa, ''l^lural swjecata.

®ic ©ubftantiDa auf mjo f)Qben im öJenitiü injenja, iceil n-(Stämme [inb: bremjo Üa'it, ®. bremjenja, ^lurat bremjenja; plomjo plomjeuja flamme, ramjo ramjenja ©djultec, synijo symjenja @amc, wiimjo wumjenja Guter, znamjo zna- mjenja ßeici^en.

^■Bon liolco ba§ 9J?äbd^en tommt nur ber 9^. 5(. '1\ ber (iiii,^a^I uor; bie Tkl)x^ai){ lautet regelmäjjig holcata, holcatow u. f. tu. libcnfo holcata öon hölco Ä'naben, mo.^u ber (Singular holcec @. hölceca lautet.

Dzeco ha^ Äinb tjot Tl. %. 35. dzeco, (^. dzesca (= dzececa), 2). 2. dzescii, S- z dzescom, 2)ual dzesci, dzescow (i), dzescomaj. Sn ber SUJe^rsaf)! i[t bie|e§ ©ubftantiü ttjciblic^: 91 (3. %. 9S. dzeci, S). dzecom, ^. w dzecoch, S- z dzecimi. Njebjo §immel, ®. njebja Ijat in ber 9}?et)r,^af)l njebjesa, (3. njebjes, ®. njebjesam u. f. M\

cuzba Tvtembe öetka (ioufine dobyco ©ieg hnew 3otn, 5irger hody 3Seif)nad§ten honic treiben khorosc ^ran!^eit kocka Äa|e közdy jeber mjesc mjetu fetjren nabozina 9ietigion

naleco g-rü^jal^r narosc rostu mnc^jen njezbozo Unglücf palic brennen pi-ekasanc Snfett pfewodzec begleiten rostlina ^f^anäe rozka ^orn smudzic fengen swedomjo (>3eUiiffen skit ©d^u^

trjebac brauc[)en wtoha (^euc^tigfeit wöcko 5Iuge wojowanje ilanipf wosebje befonbetjj wopytac befucf)en Wotc ©Ott 95ater wowca (3(^af zrawic reifen zrudoba Xraurigfeit zohnowanje ©egen.

n7

25, A) Kury, kurjata, husy, libjata, celata, kuzlata a jehnjata SU domjace zwerjata. Nowe khosca der je nijotu. Pastyr honi na pastwii kruwy, woly, celata, wowcy, jehnjata, kozy a küzlata. Zrudoba a hnew skodzitej ctowjeskej wutrobje. Wiilka woda je casto lukam a polani sködna. Dzeci niaja rady mtode zwerjata, wosebje kocki, jehnjata a közlata. Hospodar wusywa naleto symjenja. Wopytajce mac po wobjedzel Njekhodz po brjozy, hdyz je wulka woda ! Jenm je sekera pfed durjemi. Wöcko a swedomjo jenak niato znjesetej. Wotce nas (unjer), kiz sy w njebjesach ! Po])oklnju slunco najböle smudzi a pali. Dzeci wjesehi so na Bozeho dzescowy stom.

B) ®ie Snfefteii leben auf ^^flan.^en unb auf Xieren. ^Huf ben A'ctbern be§ S?ater§ reift ](f)on ba» 5?diu. ®er Same braud)t ^-euc^tigfeit. ®ie S^öditer beö Cnfetg unb iljre (ioufiuen uä^en neue ÄHeiber. S)ie Xugenb ift eine Stodjter be!§ ^immel^v *i)ieib unb 9trger ftnb 5ltanff)citen bev' meufc^üd^cn ,V)er-^ene. Xie sUnbcr freuen fid) auf SBei^nac^teu, befonberiS auf ben (if)riftbauin. 3ebe '*|sflan,ie, jeber ^aum ift an§> beni ©amen geu)ad)fen. 5Dic ')ieUi-\ion ift eine ^Dd)ter beä .t^immel^. Ci)ne Mampf gibt feinen (ift nid)t mit bem ©enitiü) @ieg. Scr 9}(Utter Segen begleitet ben 2of)n in bie ^•rembe. ixin treuer 5"i^eunb ift ein SdjuU im Hugliid.

i? 38. ^^erfonennamen befüuiert man je nad) il)ieiu ''^luSgaugc. (go get)t Mroz nad) nan, Rams nad) muz, Matka nad) zona, Cibanja nad) weza, Meto nac^ stowo. *i)catürüc^ ift bei allen nad) bev männlid)en 2)cüination ge^euben liigennamen ber '^Iffufatiü bem ('»knitiü gleid). ®ic QUO ftemben Sprachen ftammenben 9?amen auf o, mie Fla tu» Farao, n)eld)e in it)rer (Sprad)e ii-@tämme finb, bilben aud) im iö?cn bifdjen bie übrigen J^äüc öon biefem ©lamme, alfo Platon-a. Faraona u. f. m. Xie ©igennamen auf us beflinieren im 3Senbifd)en nur hm fremben Stamm: Vergilius, C»). Vergilia u. f. m. -lezus, Khrystus nehmen, ttienn fie allein ftefjen, geii)öl)nlid) bie längeren Aormou Jezusa, Jezusej u. f. lu., Khrystusa, Khrystusoj an. Stot)cn fie In-i fammcn, fo Uierbcn cntmeber bie oben genannten Aormeu angemenbet,

58

ober mau bef liniert vi(f)tigev: Jezu Khrysta, Jezu Khrystej, 3.1 Jezu Khrysce, S- z Jezu Khrystom.

®cr ^iiai ber ^-amitiennamen ,v ®. Horcanskaj (bie beiben Hor- canski), fann fo Hiel i)ei^en ipic '-1-^rüber, (*>)ebrüber; Sewcikaj bie 33rüber Öeweik, Nowakaj (*>)etniiber ^lomnf (Nowakojo, uienu uienit"(iten brei 5^niber ha finb).

2)ie Crtönamen rictjten firf) im ('»kftfileclt unb in ber 'I)efUnation gon;, nnd) bcn geniö()nlicf)en Siegeln: Budysin Sautsen, (^3. Budysina u. f. m., Lubij iUVbau Lubija, Kamjeiic iTamen;, Kamjeiica, 2itawa 3^^*^^" Zitawy, Praha 'i^srag Prahl, (ß. w Prazy), Radwof 9?abi6or Radworja, Misno SJieij^en Misna, Strözisco Strofdiit; Strözisca, Khroscicy ^rofttuil^ Khröscic, Boranecy iöornit3 Boranec.

iiinigc rrt^tiamen merben U)ie ':?lbjeftiua meiblidjen (^ef(f)Iec^tä be^anbctt, ,v ^ 51?. ®. "?(. ^. 2. % Kamjenjej, ©. Kamjenjeje .•fllamina; be§gteid}en Leskej i^ieSfe, Nizskej Slie^fq, Wysokej SBei^ig- Sie auf -oj {)aben: 'Ji. %. 58. Lupoj Suppe, ®. Lupoje, S. 2. we Lupoji, 3. z Lupoju. S)ie nbjeJtilnfd^eu CrtSnameu fäd)Iid)en ®efdilec|te§ {)abeu bie ßubungeu olio, oiiiii, om 5. 5Ö. "ilt. %. 33. Slepo (Schleife, W. Slepoho, S. Slepomii, 2. w Slepom, % ze Slepom; Kletno Glitten, Jamno 3af)meu.

Cft mirb aviä) ber 9tame ber 33emol)ner (alfo ^lural) auftott be§ Saubcg gefel3t: do Nemcow nad) Seutjdilanb, uou Nemcy bie ©eut- jd^eu, do Serbow in§ Söenbifdje, Hon Serb ber 233enbe, do Cech nad) 3^ö()men, uou Öech ber J^ö^me, do Delan in ba§ 9?ieberlaub, nou Delan ber ^^emo^uer ber 9?ieberungeu.

3(nmcrf unfi: 93et i]ricc§iic^en unb lateinifd^en (figcnnamen fc^t man an ben Stomm bie locnbilc^eu Äafugenbungen mit Serüdfid^tigung ber ©enu^regeln, j. 33. Xenofon (m.) ©tainm Xenofont, ©enttiD: Xenofonta, 5)atit): Xenofontej u. f. tt). nac^ nan.

SJon Artemis (f.) Stamm Artemid, (iJenet. Artemidy nac^ zona; Hon Cicero (m.) ©tamm Ciceron, (Hcn. Cicerona.

Arnost ©ruft Öorne morjo ©djtoar- dostac, dostawac

Bajerska öal)ern ^^e§ 9J?eer empfangen, erhalten

Coplicy STepIiU dolhowjecornje norb Drjezdzany löreöben

corny f(^tt)nr,^ tüefttid) Franc ^ran,^

59

Plabola §aiiei

Handrij ^hibrctVo

hlowny ^aiipt=

Tzraelita SfviieHt

Jendzelska (Suglanb

Jozef Sofcf

Jiirij ('>)eDri-(

Karl Marl

knihownja '-öibIiDtf)ef Petr '»|seter

kupjel ^^^aöeort Pruska ^^sreuj^en

lane symjo i'einfame Rakuska Cfterreid)

Litomeric}' l'eitmetiU Sakska (3acl)fen

Madlena lltagbalena Marija Waric mjetac toerfcu mjezowac gren5eii Michal ?.liic()ael Miklaws Sfiifolau^j Möjzas l\'o)eä Morawa 9Jiäliren

spjecowac so fid§ cm-

swetostawny lucltbc-

riiljiut Sprewja ©prce Wjacstaw Syeu^el Wrotslaw '^-^re^tau wubjerny üortrenlid) Wuhefska Ungarn wuj 93etter wupfescerac so firf)

ausbreiten

zida <3eibe.

27. A) Jakub a Jozef staj Handrija wopytaloj a Miklaws a Micha! Jurija. Sto Arnost a Karl cinitaj? Izraelici su so casto pfeciwo Möjzesej spjecowali. Jano a Petrje, cehodla mjetataj ze snehom? Kak daloko je z Budysina do Lubija? We Wrötstawju su wulke lenowe hermanki. Öprewja wu- liwa so z Habolu do Lobja. W Parizu, we Winje a Londonje SU wulke knihownje. Z Wuhefskeje a Francözskeje dosta- wamy wubjerne wina, z Italskeje zidu a z Ruskeje wjele laneho symjenja. Hlowne mesto Jendzelskeje je London, Pruskeje Berlin a Sakskeje Drjezdzany. Öorne Morjo wupfescera so nijez Asiju a Europu. Cechi mjezuja z Morawu, Rakuskej, Bajerskej, Sakskej a Pruskej.

B) Sd) bejuci£)te mit ben ^reunben äi>en,^el unb 5(nbreaä bie 95etter Arait5 unb ©rnft. §at bie ^Mita \d)on ber 5(gneS gefd)riebeny 9cein, bcr 'XgneS nod) nic^t (nie), aber 5D?aria imb ?[l(agbatena f^ahcn bereits einen 'i^rief erljalten. '-J^ift bu nidjt auQ ^Katbilj? ®er uieltberii^mte S?abeort Xepli| liegt norbireftüd^ uon ^'eitmeri|.

§ 39. Xie uerbinbenbe ';)tuSfageH)cife (.^onjunftiu). ^er .Stonjunftin luirb im SBenbifdien burd) baS "•4>articip ^crfcfti unb baS $)ilfSoerb bych, l)y, by, bychinoj. bystaj (ej), bystaj (ej), bychmy, bysee, bychu gebilbet, ,v '-^V bych wolal, a, o id) möchte rufen.

GO

§(nmeclun.q. i^-üx bych, by u. '). )v. fagt man aud) iirnnd^nial budzieh,. budzise ; budzichmoj, hudzistaj, -ej; budzichmy, budzise, budzichu.

5)ie beiitfdjen ^ünjunfiiüe ber (^egenJuart unb 3"fu"ft luerbeu iiix 9[Benbifd)cu biird) bie entfprecTienbeu onbifatiuc luiebcvflecjeben, lüobei ba^ Uncjelüiffc ber ^Huöfnge nicfjt an bcm ^^itluorte, fonbern burd) bie tiQii,\o 3Serbinbung auggebrüdt iritb, v 'il id) lueife nid)t, ob er ;,u §nufe fei. njewem, liac je (ober je-li) doma. ^d) ^offe, bafe er fal)ren luerDe, nadzijam so, zo pojedze. Sd) inöd)te lininfc^en, er Umre (jefommeu, bych pf at, zo by pfisol. - - ®er beut)d)e ÄonjunftiD loirb in bieien fällen f)intänglid) burd) bie ^-iNartifeln hac, -li be^^eid^net. '^^efoiiber!^ muf; ber 5(nfänger bie '•^artüel zo* ha'\i, üou zo bamit, auf baf?, unterfc^eiben; zo bamit t)nt immer nod) ein bych. by u. ]. lu. bd ftd) flehen, ,v ^- er t)at mir gefagt, ber Cufel merbe fabren, wön je prajit, zo Avuj pojedze. (Sr ()nt bem '-^ruber gefagt, t>a'^ er fd)roibc (fc^reiben fo(le), w6n je bratrej prajit, zo by pisat.

dyrbjec muffen Italska Italien husanca Svaupe kcee bfidjen khostac f trafen kupic,kupowac taufen kusk ©tüddjen koncowac öertilgen lekaf ^Ir^t mjelcec fd)meigen mudry ftug

nadawk 'Hufgabc naleco ^-rü^Iing nuzny niitig pjenjez 0)elb plakac U'eineu pomhac fielfen pozdze fpöt pfekupc Kaufmann pucowac reifen, man

bem skomdzic öerfäumen

spesny cah 3d)uen,'iUi\ telko fo öiel wjercec bref)en wobkrucee ucr^idieru wobsedzec befit3en wotpucowac abreifen wröcic so (^urüdfebreu zakazac verbieten zakcec erblüt)en z htowu nawuknyc au'omenbig lernen.

28. A) Hdy bych wjacy pjenjez mel, bych do Italskeje pucowal. Hdy bychmoj mjelcatoj, njebychmoj sebi (ftd)) sko- dzatoj, Luby pfecelo, zo bych ci (btr) pomhac mohl!** Je nuzne, zo to z hlowu nawuknjes. Lekaf je so prasat, hac je so khory pocil. Ja bych rad dzelat, ale lekaf je zakazal. Wy sebi myslice, zo sce nadawk derje wudzelale, ale wucef wobkruca, zo sce wjele zmylkow cinile. Dajce dzescii kusk

Zo njtrb l^ier analo.q bcm li iiiib haO gebraud^t.

•• Xa'j bych, by u. j. tt). Wirb maud^mal anä) aucflclaifcn: Luby pfecelo, 20 moht ci pomhac. Xort) ift biefor (^ebraud^ olv unilQöifd^ nid^t 3U emp^f^len.

61

khleba abo catty, zo njeby ptakalo! Zo by so t(»la iialeco skoro zaso wrot'ilo!

B) ^er Selirev ftvaft ben v2d)ülcv, nid)t mir, lueil er !^Hije§ cjetnn hat, jonbovit aucf), bamit er md)t luieber '-i^öjeci tue. ^ie (Gärtner ucvtilgeu bie ^)inupeu, bnmit [ic ben i^itumeii uict)t fdjabeu. i'ange oilmibtcn aucli bie ®e(el)rten, ba^ fic^ bie ©onne um bie ISrbe bre{)C. rie (^nirtnev beljaupten, ba|5 bie 9?o]eu ijeuer fpiit blül)eu Uierben. ^ie ?1(enf(i)eu unirbcu uic^t fo üiel reben, uienu fie bie Sprache taufen iniiiiten. Söenn er fing märe, uiürbe er uiet ^'i^eunbe be[il3en. jöer Ainufmanu U)äre fd)on tiefteru abgcreift, iDcnn er nid^t hm SrfineUjug ncrfäuint (lätte. 'ii^cnn id) ^cxt liätte, uiürbe id} bcm Cnfel id)ieilieu.

§ 40. (Steigerung ber '^.Hbjeftiün. ( S t u p n j o w a n j e p i- i d a w n i k o w . )

1. 'Der .S\omparatili tt)irb gebilbet, inbem man an hm linb fonfonanten beö ^ofitiü'o bie Silbe isi anfe^t, raobei ber itonfonant ernjetdit uierben iuuJ5, Hienn er nod) nid)t ift; aufgenommen finb nur V. s. z. nad) uield}en ysi ftef)t: cisty rein ciseisi, dziwy unlb dziwisi, a, e, htupy bumm lilupisi, hordy ftol;, hordzisi,

'nuidry U'cife mudrisi, suclii trorfen susi.si, swjaty lieilig swjeeisi, swetly lieü swetlisi, zrjadny orbentli(^ zrjadnisi. bagcgen cuz}-- frcmb cuzysi, horcy t)eife horcysi.

2. Aolgenbe ^(bjeftiba bilben ben .ftomparatiü mit ber ©nbuug si: bely Uiei^ belsi, bohaty reic!^ bohatsi, drohi teuer drozsi, khudj' arm khudSi, luby lieb lubsi, mlody jung - mtodsi, nowy neu nowsi, rad gern radsi, rjany fd^on rjensi, slaby fd)mari} stabsi, spory auägiebig sporsi, stary alt starsi, twjerdy t)art twjerdsi, wjesoly frot) wjeselsi.

3. 2)ie "^Mbjeftiüa auf ki unb oki, njcld)e ben MomparatiP ebcnfaUä mit si bilben, merfen biefe (Snbung lueg unb üermanbeln babei s in s unb z in z : blizki na()e blizsi, ceiiki büun renSi, cezki ld)mer cezsi, daloki lueit dalsi, hladki glatt hladsi, htu- boki tief htubsi, krotki tur;, krötsi, lohki leidet (üom (^e= uiic^t) lozsi, mjehki lueid) mjehsi, nizki uiebrig - nizsi, redki feiten redsi, slödki füB slodsi, seroki breit sersi, wuzki eng wuzsi, wysoki t)od) wyssi. 9}?erfe auc^ nodt) tolsty bid tof-sl.

62

4. Unregelmäfeiii luerben fompnriert: dobry gut lepsi, zty böfe

horsi, wulki gro^ wjetsi, maty fleiu mjensi, dothi lanc]

dlesi.

!:\1(anrf)mal unrb ber .Slomparatiü nud) nur burcE) bole ober wjju'y me^r, auge^^eigt, meiere öor ben ']>o[ttiD ge]el3t luerben, ;,, '^\ twoja suknja je bole zolta hac moja, bein l'liocf i[t mef)r gc(6 a\i- ber meinige.

5. CSinige temporale uub lofate ^HbjeftiDa (jaben ;,war bic A^rm beö Äomparntidio, aber bie '-l^ebeutung beö ';].^o[itiü, luie dzensisi ber (jeutige, hinajsi ein anberer, jutfisi ber morgige, nehdusi ber ehemalige, netcisi ber jeinge, tamnisi ber bortige, tehdomnisi ber bamalige, wcerawsi ber geftrige.

SSiele ^HbjeftiDa merben nid^t gefteigert; 5. i^ nahi nacft, sle- borny filbern, smjertny fterbtidi, zloty golben, ziwy lebenbig (luol)l aber ziwisi lebhafter), wbohi bebanern^njert, armer STropf.

'iJlnmcrfung. ®a^ üergleic^enbe „olö", nac^ bem Äomvaratio wirb burc^ hac, hako*, dyzii, (njezli) au^gebrücft, 5. 33. zemja je wjetsa dyzli mesack bie ©rbe ift größer alä ber 9Jfonb. 3)0^ beutjc^e je befto wirb biirc^ Um cim ouSgebrücft ober ganj tceggelaffen, cim blizsi -- cim lepsi je, je nä^er, be)to bcffer, wjetsi sy a wjetse prawo mas, je gröjscr bn bift, ein befto gröfecrcS »le^t ^oft bu.

®er ©uperlatit) luirb gebilbet, inbem man bem ^omparatit) bie ©übe naj üorfeljt, ,v Ä pekny folgfam peknisi najpeknisi. Um ben ©uperlatiu ju oerftörfen, !ann man an§nat)m»nHnfc aud) nod) na über hac na bor benfelben je^en, ,v S. nanajrjensi, hac nanaj- rjensi ber aller)d)önfte, hac nanajbole am aUermeiften.

®a^3 beutf^e „oiel, um uieleg, menig, um menige^" üor bem Slorn^ parotit) f)ei^t wjele, mnoho, malo, trochu. '

S3eim ©uperlatio ftierben bie ^räpofitionen z, mjez gebrandet: z was, mjez wami najmlödsi, ber jüngfie uon, unter eud^.

^ic Ä'omparatilie unb ©uperlatiue merben nad) tuni befüniert.

Slnmerfuitg. @upeilattüijd§e Geltung ^aben bie üBotfilben: pfe-, wsoho-, wjele-, pra-, j. S8. pfedobry fel^r, überouS gut, pfedobrociwy atläugütig, wsohi)- mocny allmä^ttg, wjeleslawny ^oc^beriil^mt, prastary uralt.

hako, wie, joUtc nur olo Korrelat 5U tak, fo, gebrauci)t luerben.

63

Atenjan '?(t§enev bohatstwo ^Keic^tum Bohumit ('»iottlieb bydlic uiol)uen dobrociAvy gütig falsny falfc^ Hendricli i^eiurid) honac §af)n husyca Wau5 jelen .V)ujc^ juzny füblid) kamjen ©tein drohe kamjenje (ibelfteine

khwatac eilen krwawny blutii] mosnicka ("»k'lb^

täfc^djen inyslicka (^ebaiifc nazhonic erfnl)rcn padac fallen parla ''^txk paw ^^\an pocink ^ngenb pokhadzec [tammen pfiktadowac .^nlegen pfiroda ''Jlatüx

prozdny leer recka ^adj sewjerny nörblid) slawa 9Jul)m stawny berül)mt sle])ro (Silber Swjatki ^fingi'ten swjedzen Feiertag sylny [tarf topol ';Pappel Trojica Tlreifaltigfeit Wottawa 9!)?olbau zjawny offen, öffcntlid).

29. A) Paw je rjeiisi ptak hac honac. Stawam z ransim switanjom (mit beni 9)?orgougrQUcn). Böle khwatas, b(51e smjatas.

Wjeselsa myslicka, prözdnisa mosnicka. Cim wjacy so pf i- kladuje, cim böle so pali. Woda reckow byvva jasnisa dyzli woda rekow. Werimy radzi mudrisim a nazhonicisim ludzom. Win je starse mesto hac Berlin. Bohumil pokhadza z boha- teje swöjby, Hendrich z bohatseje a Wjacstaw z najbohatseje.

Demant je mjez drohimi kamjenjemi najtwjerdsi. Woloj je ('ezsi hac zelezo. Pocinki su najkrasnise ctowjeske bohatstwo.

Jelen je spesnisi dyzli köh. Parle su drözse hac zloto. Bacon ma dlesej nozy hac husyca. Böh je tez najkhudsemu ciowjekej dobrociwy Avotc. Topot je najwyssi stom w Serbach.

Priroda je najlepsi lekaf. Pfewulka je slawa Atenjanow po persiskich wojnach byla. öim krwawnisa wöjna, cim slaw- nise dobyce. Falsny pi'ecel je hörsi hac zjawu}*- njepi'ecel.

B) Silber ift leichter ah (^)olb. ^ic 9)^olbau ift in ^^rag breiter, ali? bie (ilbe in Sre^ben. Sn bift jünger, a(ö bor '-J^rnber unb bift bod) ftürfer al§ er. 3)u tuoljnft in einem fdjöneren .söanfe aUS U)ir. 3e alter ber :ii>cin (ift), befto beffcr ift er. 'Der ^eiertag bor l)eiligiton Dreifaltigfeit föUt immer anf ben erften (preni, ja, je) Sonntag nad) ^^fingften. Xie fiiblid)eren Sänber finb uiel n)armcr aly bie nörbli djeren.

()4

ij 41. Taö Umftanböuiort (Pfislowjesnik).

1 . '3)ie (jeu)ö{)nlid)e '^trt, ^Hbuerbieii Don ^Hbjeftiöeu ;,u bitben, be[tei)t bovin, baf^ man baci y ober i im 9?ominatio ©ingulariö in (j)c lier= luanbelt: hliipy bumm hlupje, mudry luctfe mudrje, sylny ftarf sylnje, ziwy lebenb ziwje. ^abei luerbcn ly in le, clii in se, lii in zy, ki in cy, dy in dze, try in tre, ty in ce erlreid)!; wjesele frol), eise [tili, tuzy leife, mjehcy lueid), slodcy fü^, twjer- dze bart, wotrje [(^nrf, bohace reid).

2. ^Mnbere ^tbjeftiüa feiifn an ©tefle uon y itnb i bie @nbung o, \mK- c\Q\vötjni\d) bei ben "^^eiuiörtern auf ki unb clii gefd)iel)t, ,^. ^. blizko nabe, cicho jtitl, daloko lueit, bei Uieitem, dolho lange, hlu- boko tief, nizko niebric], sucho troden, tolsto bid, wysoko l^od^. "i^Dn manchen ^^Iboerbien fommen beibe ^"yormen üor, tpobei aber bie /formen auf o me{)r im jubftanttDifdjen ©inne gebraudjt tt)erbcn: cuzo nnb cuzy fremb, cemno unb cemnje bunfel, jasno unb jasnje l^eH, pfeco unb pfecy immer, sna(d)no, snadnje Ieid)t; wuzko, wuzcy eng.

3. "^k öou ^erfonen= unb (Eigennamen abgeleiteten 5(bje!tit)a auf ski fönnen a\§> ^(böerbia bie (inbung ski ober scy annebmen: polski ober polscy ^lolnifd), laconski ober laconscy lateinifd). ®iefe§ a^men auc^ öiele Gattungsnamen nad), g. ^li jendzelski unb jendzelscy eng; lifd), pohanski unb pohanscy ^eibnifd), katolski unb katolscy tati^o- lijd). Tie ^oi^ii^en auf ski ftnb olte Snftrumentale ^luraliS nad^ ber nominalen ^eftination; Uergt. bosy barfufj, ryzy golbfarben. 2)aneben fommt aud) po mit bem ©atiü (nad) slowo) oor, ,v ^- PO serbsku U)cnbifd}, po nemskii beutfd), po cesku bö§mif(^.

4. (Sc^lie^lid) get)ört \)in^tx aud§ no^ bie Umfdjreibung bc§ Wö^ ücrbö burd§ ben (^enitiö be§ Sf^eutrumS oom unbeftimmten ^Hbjefttö mit ber ^^räpofition z: z cyla gang, z cicha ftill, z horda ftolg, z krotka fur§, z nizka niebrig, z nowa neu, z wulka gro^.

Dobry gut f)at derje, zly fd^led^t zle, maty ftein male, wulki gro^, wjele Uiel, wulcy febv.

Scmcifuniv iUu^cr rad gern, frol^, njerad ungern, lubjerad red^t gern monbct bie inenbifd^c Spradje nod^ onbcre i?lbielttba, Jute preni jucrft, posledni (^ulcf5t an, »ueld^e im ^cutfc^en abHerbicH gcbroud^t Jüerben, 5. S3. sotra pfindze prenja bie Sc^tuefler fam juerft, stö sedzi posledni? wer fi^t suletU? plc^t, „bo§ le^te mal" l^eifU posledni raz ober naposledy, ober na posledku.

bohabüjazny i^üttc^

fürdjtig bolosc (5d)mer5 duchowny ®eiftltd)er dzensnisi i)tnt\Q, francozski fran§ö[ifd^ horliwj' eifrig

65

horki bitter, bittcrlid) predowac ^i^ebigen

hubjeny fd)led)t pfisahac fd^lüöven

kniha 'Bud) ptack 33ogeI

letac füegen skorzic flagcn

napominac ermahnen wopak falfd)

nekotry mand^er wuzitny nü|Iid^

pomoc §itfe zadyn feiner zito (betreibe.

80. A) Z knjezimi je cezko skorzic. Zbozownje a spo- kojnje je ziwy, stoz je bohabojaznje ziwy. Öezko hresi, stoz wopak pfisaha. Serb snadnje rozemi, hdyz Cech reci. Po- wedaj z krotka wo dzensnisim njezbozu! Duchowny preduje horliwje slowo Boze a napomina casto hresnika. Worjol leta wysoko. Njezbozowny hörcj'^ plaka a wola Boha na pomoc. Mjehcy lezi a slodcy spi (fc^Iäft), stoz cyty dzen dzela.

B) Sl'ein '-Tmgel fingt fo lieblid) rtie bie ^cad^tigall. 9Jtan(^e '■i>i)gel fliegen l)od), mandje niebrig. ^ie ©c^lüefter fpric^t gut luen= bifc^ unb beutfd), aber fd)ted)t fmugofifc^. ®er Sltanfe leibet gro^e ©c^mer.^en unb flagt bitterUd^. Sieber g^^eunb, bu faufft a(te§ 0)etreibe ^u teuer. Sefet fteifeig nü^lic^e ^^-^üc^er!

i:^ 42. ©teigerung ber ^Hbüerbien.

(Stupnjowanje pfislownikow.)

®ie bon ^tbjettiiien abgeleiteten Slbuerbien fönnen audj gefteigert uierben. <Sie leiten ben ^lomparatiü be^ Urnftanb^toorteö bom 5lompara= tio be§ SeilDorte^ ah, inbem fte si in so üerttjanbeln: wjeselsi ■wjeselso frof)er, zolcisi zolciso gelber.

(innige Slböerbia bilben ben Äomparatiü mit ber ©nbung e ober o, Xior meldjen li unb z in z eru)eidjt U'erben: zähe früt) zaze, zazo. 33ei ben ^Ibjeftiuen auf ki unb oki tritt an ©teile biefer ünbung ein iueid)eö e ober o

blizko no^e blize, htuboko tief htubje,

cezko fdjhjer cezo, lohko leid)t löze,

daloko ui{it dale, nizko niebrig nize,

wysoko t)od) wyse.

66

Unregelmäßig tüerben fompariett: börzy batb prjedy früher, jara jef)r bole

derje gut lepje, malo tüenig mjenje,

dolho lang dleje, wjele t)te( wjacy,

zle fci)Ied)t horje.

Überbieg mer!e noc^ skoro balb skerje e^er, im @inu uou leicbter, najskerje tt)af)r[d)einti(^.

®er (Superlatit) linrb gebibet, inbem man bem ^omparatiD bie ©itbe naj üorfe^t: lepje najlepje am be[ten, horje najhorje am fc^Iimmften.

awgust 5(uguft mnohi mandjer

cec ceku fließen mozno möglid)

cim cim je befto pec, pjecy iSarfofen

fijalka SSeitd)en polny üdU

horjo öeib morwe morjo SToteg SKee

hrimac (so) bonnern sedziwjec grau toerben

julij Suli Swicafska, Swica ©d)li)eij

khodzic gel)en Tyrolska ST^roI

klonic so [ic^ üerneigen weric, glauben

kopyto Seiften wonjec ricdjen

kos, kosa 5(mfel wopytowac befud)en

krajina Sanbfc^aft wosebny üorne^m

kudzel (Spinnroden wusiwac ftidcn

kupc Käufer ziwy byc leben.

mesac 3J2onat

31, A) Bohaty drje je wosebniso ziwy hac khüdy, ale nie pfecy zbozowniso. Pisam rad, ale radso citam a najradso spewam, Rolniey dzelaju na znjach najpilniso. Hanka pisa rjenje, Mafka rjenso a Milka najrjenso. Röze wonjeja druhdy wjele rjenso hac fijalki. Sotra möze krasnje wusiwac, ale cetka hisce wjele rjenso wusiwa. Kupcy tunjo kupuja, ale drozso pfedawaja. Öim potnisi klös, cim htubso so kloni. Corne wlosy zaze sedziwjeja, dyzli zolte. Mnozy lepje reca hac pisaja. Öewc njekhodz dale kopyta ani zona dale kudzele.

07

Ja pak skoro hisce dale pjecy pf isot njejsym. Dleje* dnja we Wrötstawju b3'^c njemoze. Woku wjacy werimy hac wuchej.

Reka cim serso cece, cim dale cece. Wsudzom je derje, doma najlepje. Zle je w nuzy, hörje w horju.

B) 3n beu SQJonatou Suü unb Stiicjiift bonuert ev am ^äufigften.

5)er §it[d^ lebt länger ai§> ha^ ^ferb. iföaruiu 6c[uc§et t^t uit§ (nas) jeUt feltener atö [onft? Ti>ot)net i§r lieber auf bem Sanbc (na wsach) alö in ber ©tabt? ^m ©ommer, Uienn es fe{)r ()ei§ i[t, ftnb niir am liebftcn im 3BaIbe. 2)ie ©d)iueij ^at bei lueitciu fcf)üncr Sanbfdiaften aU Stirol. '^a^:- fajpifcfje 9J?eer liegt niebrigev alö ha^ jd^irar'^e, am niebrigjten liegt ha§> lote SDZeer. ^ie 5[m)el [ingt [tärfcr unb lieblidjer aU bie Serc^e. (Sprieß \o fur^ tt)ie mögtid).

!5)a§ ^ronomen. Jürlüurt. Namestnik, § 43. I. ©aö perföntic^e ^ürlüort. (Wosobowy namestnik.)

(£in,^al)l. 1. ^:|ier[on 2. ^erfon

9t. ja i(^ ty bu

®. mnje, mje meiner tebje, ce beiner 3). mni (mnje), mi mir tebi, ci bir 31. mnje, mje mirf) tebje, ce bic^ S. we mni in mir w tebi in bir S. ze mnu mit mir z tobu mit bir

ßmei^af)!.

9?. moj mir (beibe) w6j i()r (beibe)

(M. naju unfer waju euer

2). 1'. 3- namaj unö wamaj eud)

31. naju, naj unci waju, waj eucf)

^ronomen refte;Libum.

sebje so feiner i§rer

sebi sej fid^

sebje so fic^

w sebi in fid)

ze sobu burd) fid).

sebje so u. f. m. ganj mie in ber (£in,^a()I.

3n dleje dnja fielet ber ©enitio ber 58erflleicf}ung, b.^. ber öJegcnftonb, mit njeU c^em ein anberer ticrglic^cn roirb, lüirb in bon öenitiD fiejelU. ^ebod^ ifl biefcr öJebraud) im 2ßenbifc|en nic^t me^r jo auSflebe()nt, j. iü. nad) dale, blize, nize, wyse: Dale pjecy njepfinc (nid^t üom Sadofcn fonimen), nt^t in bie 2öelt t)tnau3 fomtnen, Dleje tydzenja länner alS eine Söoc^e. (ibmfo aitc^: wjacy nic()r, mjenje njeniflcr, tunso dzesac tolef billiger al8 }cf)n Xüler.

5.

68

yi. my mir ®. 5(. nas unfer 2). nam unö 2. w nas in nm S. z nami mit iu\<

9fi. won er (3. jeho feiner ®. jemu i^in 9(. jeho, Jon il)n £. w nim in i^m 3. z nim mit ii)m

ai^e^r.^at)! wy if)r was euer warn eurfj we was in eud^ z wami mit ciid)

3. ^^.^erfon. ®in,^a^l

SBeiblid). wona fie jeje itjrer jej it)v ju fie

w njej in iljr z njej mit il)r

sebje, so u. f. \v. gan^ luie in ber Sin^al)!.

©äcf)(id^. wono C)ö jeho feiner jemu i§m jo* (to) ec. w nim in it)m z nim burdE) baofelbe.

ßiuei^at)!.

9i. wonaj, wonej fie beibe wonej fie beibe wonej fie beibe

&. jeju jeju jeju

jimaj jimaj

5t. jeju, jej jej jej.

2). S. S. jimaj

91, woni, wone fie

®. jich

S). Jim

%. jich, je

S. w nich

S. z nimi

Seim ^ronomen ift ber SSofatiü immer bem Sf^ominatib gleid^. 1. t>k :perfönli(i)en g^ürtüörter atö ©ubjeüe tuerben nur bonn ge- fegt, n)enn auf benfetben ein gertiffer ^aä)hxnd liegt, ober ttjenn fie im ©egenfa^e fteljen.

wone fie

wone fie

jich

jich

Jim

Jim

je

je

w nich

w nich

z nimi

z nimi.

* ®te§ ift ber einsige fjatl im SBenbifd^en, wo ber ^lllufatiö bei föd^lic^en @ei^led§te§ bem %ominatib nid^t gleid^ ift.

«9

2. \^k für^ercii gormcu oe, ei, sej ftel)cii nur beim ;^eitn)ovt, unb .^loai* bann, njenn fein ?iacl)briict auf bcnfclben liegt, nie aber bc ^^Nräpofitionen. Sn biefem i^aHQ muffen bie längeren ,'voniien ge=^ brandet mcrben. 3IiiJe, miii, mnu ftelien nur nad) '4>räpofitionen. So ift bei bciben gügungcn gcbräu(f)lid), ,v 'Ö- nie tebje, ale mje khwali wucer, ni(i)t bid^, fonbern mi(^ lobt ber ;^el)rer. Pfeciwo mirb nur mit mi öcrbunbcn: sto je pfeciwo mi? 2Ber ift liegen mici^?

3. ^urcl) bic <voi"iiie'i i>^'^ rüdbc3Ügticf)cn J^ürtuortc-ö muffen alle beutfdien perfönlid^en ^ürtüörter überfeM merben, fobalb bicfelben unb bac« ©ubjeft bce ©aUe'ö ein unb biefelbo '»^^erfon, ein unh benfelben ©cgenftanb be,^oid^ncn; bat)er myju so id) mafrf)c mitf), myjes so bu mäfdjeft bi(^ u. f. m. fiel^e >? 16, pfeju sebi (sej) id) münfc^e mir. Cft cntfpridit so bem beutfrf)en „einanber" njo.^u nod^ l)iiuflg mjez 8obu bin^ugefügt tnirb, v 33. lubujce so (mjez sobu) liebet einanber I

51 nm er tu Hfl. Xovt, wo bcr iDeutic^e l)i,ifUd)Ifitv§albcr bie 3. '^>crfon ber TOcdr^al^l (Sie) antrenbet, bebient ficf) ber Söenbe ber 2. *4-^erfoii ber 'JJcebr.^atjl wy, tnbem er bei einzelnen ^4^enoneii i^vat ha^ .Seitiüort in ber 2. '^-^erioii ber SKetjr^aljl, bie ^Ibjeftina unb '^jorticipia ober in ber (ii ti .5 a()l i^ebrauc^t; 5. ^^. Ötö sce? SBcr unb fie? Öto sce tu dzelatv Wa§ ^aben fie bier gearbeitet? Knjeni ceta, budzce tak dobra a wotmolwce Uli börzy ! Jyrau Xante, finb Sie )o gut unb antu'ortcn Sie mir balb ! Tod) fagt man auc^ in ber SJfefjr^al^I : budzco tak dobri!

4. SO^Jit ^luvuatjme beä 9f?ominatil3§ aCter 3n^len uicrben alle ^iiHe bev ^inmeifenben Jürmorteö woii uon bem alten ©tammc joii. ja, je gebilbet.

5. ®em anlautenben j mirb in allen 5'^iß^'"' fobalb eine ^^rä=- pofition t)orangel)t, öon ber baö Pronomen abfängt, ein n Doran= gefeRt; bal)er ®. z iijeho, z iijej, ^. k ujemu, k iijej: %. pfez njeho, za nju; !l'. pfi uim, pfi iijej; S z ninu z njej; wot njeju, za iiich, za nje, k nimaj,' k nim, pola iiicli. pfez nje, pfi Dich, pfed nimi. Diefoo u ftet)t aber nic^t, luenn bav '!)srunoiiien nic^t uon ber ^räpofition abfängt: pfed jeho (jich) dworom ünr feinem (it)rcn) §of.

6. ®er ?lft. ber ©ingalil ift bei unbelebten bem alten Slüminatiu gleid): Jon, nad) ^ropüfitionen njon, ,',.53. ja sym j6n (dwör) kiipit id) ^obe it)n (bcn ^o\) getauft.

7. gür jeho, jemu fommen aiid) bie für^eren Yvonnen joh\ jom' öor, n)e(d)ey ang joho. jomu entftanben ift, mie e^ bei ben n)eftlid)er mo^nenbcn SSenben gefprod)en njirb.

70

bic so fiel) fd)la9en

blyscaty fdjillernb

boli mje tut mir lue^

brac bjerii net)men

budzic luedcn

drje boc^, luot)l

dobrota 3Bot)Itat

hotowac so, woblekac so ftd)

anfletben jejo @i kelko luie uiel kopa ©d^orf kublac er5tet)cit mac 9}?utter mjenjec so ftd) änbern mi§tr SQJeiftcr mtyn SO?üt)Ie myc so fic^ tüQfd)en nalec eingießen njechac md)t luolleii njewernosc Untoat)r§eit nöz 9}?effcr plakac lueinen podac reichen pokazac ^^eigen prawda 5ö5a^rf)eit prosyc bitten

pfec sebi fid; lx)ün)d)en

pfedac öcrfaufen

na pfedan 511111 58ertauf

(na) pi-emoh' um bie SBette

pytac fud^cn

radnica Siat^auc-

reznyc so fid^ jdjneiben

rodzic mögen

rukajca ^anbfd^ut)

rudzic betrüben

skacec, skakac fpringen

skocic jpringon

skocic po nesto etttja^i eilenbö

^olen sleboro, slebro «öilber spac fd)Iafen sroka (Slftor starac so fid) tümmern starsej (Slteru tu f)iet tarn bort wina ©d)ulb wonka brausen wotry f(^arf zbehnyc aufgeben zelhafnik Sügner (ze)ziwic ernäf)ren.

32. A) Mysle mje rudza a wutroba mje boli. Ty wo nje- pfecelu dobre recis, ale wön wo tebi zte. Prawda je nam precy luba, Bratf a ce pytaja. Dzensa mi, jutf e tebi. Stö z was möze rjec, zo je bjez hrecha? Je-li Boh z nami, sto je pfeciwo nam? Mnozy z nas su z ciizej winu njezbozowni. Skoda ((Sd^abe um) was, mlodzency, zo nico wuknyc njechace. My plakamy, wy so smejece. Öohodla mje lianice a sebje khwalice? „Knjeze mistrje, symdhaja?" „Jano, swjaty Jano, ty drje tola njejsy." Towafs rjekny k towafsej: Bjef ty, ja

l

njerodzii. Tez moj z bratrom* sniöj na pfemoh' za blyscatej hwezdu lecaloj. Mac wola, slysis-li ju? Dzeco spi, njebudz jo! Bratr je dolho wonka, skoc po njeho! Skupy hromadzi zloto a sleboro, a lubuje jo böle hac sebje, ja wsak so wo njo mjenje staram. Tu su nanowe rukajcy, podaj je jemu? Nöz je wötiy, njerezn so z nim! Tu su eiste sklency, nalijce Avina** do nich! Sroka skace wokol' mlyna, prosy sej kruch khleba. Kelko kop jeji mace na pfedan? Casy so mjenjeja a my z nimi.

B) ^ä) liebe birf) iinti im liobjt mid). 2)te ße^rcr lieben unä unti oiid]. 2Benn ®ütt mit bir ift, fo faim bir aud) ber größte yA-eiiib nid^tv fdiaben. ®ie (Sltevn eniieifeu un^j unb eiic^ üielc S03ol)I= taten ®u unb bie Sd)H)eftev, il)r jeib fc^r arbeitjam. Slleibeft bii bic^ )d)on an? ^1cein, id^ null mid§ erft njajd^en. ®ie böjen Mnaben fd)lagcn ciuanber. Unter \m§' |el)cn luir bie @rbe, über uny ben i^immel. 3Say wix unv nid)t nmnfdien, follon u)ir aud) anberen nic^t U)ün)dien. S)ie (iltern eruäl)ren unb er,^ie§en eud), jeib i()nen banfbar! i^ole mir ben §ut! 2Bd in er? fud)e it)n! ®u §aft neue iBüd)er: ^eige fie un-o! ©er 9^ad^bar ift ein ief)r reidjer 9)?ann, moUet i§r i^m nid^t ben f leinen Warten uerfaufcn? Tort liegt ein Gipfel, t)eb ihn auf! ^Der Sügner jpric^t bie Umimfir^eit, glaubt i|m nidit! ®ie <Stabt bat ein ic!§i)ne!ö 9tot£)auv'. 3?3ir luobnen nid^t meit öon bemfelben.

i^ 44. IL

Sag befi^au^eigenbe ^ürmurt. ('')>offe)fiDprouoiuen. Pf iswojowacy namestnik. ©in^a^l. moj mein moj-a meine moj-e mein

moj-eho moj-eje moj-eho

moj-emu n^oj-c.j moj-emu

moj-eho, moj moj-u moj-e

w moj-im w moj-ej w moj-im

z moj-im z moj-ej z moj-im.

Moj z bratrom ijeißt nid)! mir beibe mit bem S3ruber, al8 ob 3 !ßet» l'onen wären, fonbern ic^ unb ber 'Öruber. Z nanom smöj w mesce byloj ic^ unb ber 5jtater finb in ber Stobt flewefcn. 9Jfan lann quc^ fagcn: Ja a bratr.

** Wina i\t ber Jeilungeigcnititj; bcrfclbe bejei(ü^nct ba§ geteilte QJanje nnb l'teljt nac^ §auptn)örtern be§ 9J?oBe5: centnar muki ein ;Sentner We^l, punt khofeja ein iJJfunb ftaffee, loche platu eine Gllc i'einmanb, litr piwa ein Siter 33tcr, köre zita ein Scheffel Äorn, dzen jiuca eine Xancreife, öastka nijasa ein Stücfc^en Jleifd^.

rj

^. moj-ej rooj-ej moj-etj

®. moj-eiu moj-eju moj-eju

2). 2. S. moj-imaj moj-imaj moj-imaj

5t. moj-eju, moj-ej moj-ej moj-ej.

S'l. moj-i, moj-e moj-e moj-e

®. moj-ich moj-ich moj-ich

^. moj-im moj-im moj-im

% moj-ich, moj-e moj-e moj-e

2. w moj-ich w moj-ich w moj-ich

3. z moj-imi z moj-imi z moj-imi.

1. (Sbenfo roerben twoj betn, twoja beine, twoje bein, swoj fein, swoja feine, swoje fein, nas unfer, uasa unfere, nase imfer unb was euer, wasa euer, wase euer, befliniert. SDieinetinegen, beinet* toegen, feinetoegen u. f. to. f)eifet aucf) mojedla, twojedla, swojedla, (jehodla) nasedla, wasedla jichdla. 9?ad§ anberen flaüifc^en @prn= t^en mü^te bto§ mjedla, tebjedla u. f. U'. ^eif^en.

1. 2lnmerfung. Nas, a, e luirb mand}mal für möj gebraucht, 5. 2). nas nan dfe lann anä) jobtel t)ei^en ttJte möj nan dze mein Später fommt.

2. 2lnmerlung. 3n ^er ^öflic^feit^fprad^e toivh ba§ bcfigaitjeigenbe ^üriöort burd^ was erfegt: je wasa knjeni mandzelska strowa? ^f^ 3^re f^tan ©ema^lin gcfunb? Kajke njezboze je wasu dzowku potrjechiio? SBosi für ein Unglüif ift S^rei Xoäjtix gugefto^en?

2. S)a§ ^ronomen swoj swoja swoje be5eic{)net ftetö hai ©ubjeft beS @Q|e§ al§ ben 95efi^er unb 5inar Bei allen ^^erfonen aller 3a^Ien 5. 53.

mam swoju knihu tdf) £)aBe mein 33ud§,

raas swoju knihu bu §Qft bein 33uc^,

ma swoju knihu er §at fein Surf),

ma jeho knihu er f)at beffen Surf),

mamoj swojej knizy mir (bcibe) traben unfere Sucher (jeber fein 33urf)),

mataj (ej) swojej knizy i^r (fie) trabet (t)aben) eure (it)re) Sürfjer,

mamy swoje knihi mir f)aben unfere 95ürf)er,

mace swoje knihi i§r trabet eure Sucher,

7H

maja swoje kiiihi [ic l)abcn il)rc (eiciciicu) ^öüclier,

maja jich knihi fic ()aben i()re (frenibc) '-^ücljor.

3. ^(ufjerbeiu heiBt norf) „luir Ijnbeii unjcre, il)r t)abt eure löüdjer mamy nase, mace wase knihi", luenii bie ^-öüdjer i]emeiu)cf)aft ^ licl)er Sefiu ber oubjettc fiiib, uiib ,^ipav in atlcii ftafiiv, ;,. il smy z oasieh knihi citali nur l)abeii mi^i uu)eren ( iiemeiii|c^aft(idjeu) '^üc^ern gelefeu; bagegeii smy ze swojich knihi citali luir f)aben aiiä unfeien '^üd)ern cjclefcii (b. i. jeber au» feinem eigenen).

Slnmerfung. ®oö üßronomen sw(>j, swoja, swoje fommt im yJominatib feiten uor: wön je swoj knjez er tft felbftftänbifi, w6n njeje wjacy swoj er ift nic^t mc^r bei Sinnen, wön je swoja hlowa (= swojeje htowy) er i[t eiflcnfinnig, swoji k swojim, bie utfammengel^ören, :^n bcn ofjrijicn, smy swoji (nur finb"» gute g-reunbe, 53ernianbte.

Jeje* i^r, lueiblid), jeho fein, miinnlid) uub fädiUd), Jeju it)r (SuqI) fein nnb jieh it)r be,^ei(^nen i)m ©efi^er in bev britten ^erfon, bie nid)t Subjeft be§ ©al3e§ ift: wona znaje jeje mac fie fennt il)re 9)?utter (=; bie 9JJutter einer britten '']?erfün). 'isüv jeje il)r gebraud}t man anc^ öfter ha^ Don bemfelbcn abgeleitete jejny a, e, il)r, jejny n^n it)r 35ater = jeje nan; jejna mac ober jeje mac it)re SDZutter.

druzcic i^rautjungfer narod 33olf wobkedzbowac be=

fein pöznac, poznawac obad^tcn

kabija öoI,^t)ä§er tennen lernen wobkhowac benuilnen

kawka 2)o^Ie pozcic borgen, lei()en wodac üer^ei^en

kaznja ('>3ebot pfiwuzny SSermanbter wotojnik 53teiftift

kfobukaf .^utmad)er sudzic beurteilen wsedny tägüd)

kmotra ''^atin winik Sc^ulbiger zolma 33untfped)t.

33. A) Twoja mac a twoji bratfa tebje pytaja. Mi je moje ziwjenje, tebi twoje lube. Knjeze, nas wsedny khleb daj nam dzen.s' a wodaj nam nase winy, kaz my wodawamy swojim winikam! Ty wopytujes nas dorn a ja was. Dzeci, cescce swojehü nana a swoju mac ! Twoj pf ecel je dobry muz, jeho syna wsak zadyn clowjek njekhwali. Chces-li ludzi poznac, wobkedzbuj jich skutki! Hdze je knjeni kmotra? Tu je jeje rukajca. Lubujmy swoj narod a swoju wotcinu! - Pozc sotfe

Jeje, jeho, jich finb QJenitiüe unb luerben nic^t befliniert.

74

s^y6j wolojnik, twöj je mjehsi dyzli jejny. Z jejnej dzowku budza druzcic zotma, kawka, kabija.

B) 3ni lliic^Iüct crfeitnen luir \m§' unb unferc J^-reunbe. S)ie ^1nber be§ §utinad)er!§ [iitb mit if)rem S5ater in 2)re6ben geluefen. SSir finb §eute nic^t 5U ^aufe geiuefen, lüir finb mit unferen (SItern bei ben Sßeriuonbten geluefen. ®ie Königin luar f)ier, mir §Qben fie in if)rem t)errlicl}en SSagen gefef)en. 9)?ein ©ot)n, beobnc^te bie (Gebote beinet^ 58aterc^! §aben fte mein üJ?effer? 9^cin id) §abe nictjt ha^j if)tige, irf) f)abe mein eigene^. S3eurteilet bie S!JZen[ct)en nidjt nad) i^ren Äleibern, fonbern nad) il)ren STaten! ®ott erfennen mir auä feinen äöerfen.

§ 45. III. ©Qy f)inmcifenbe Jvürmort. (j[)emon[trattt)=^'!)i!ronomen. Pokazowacy namestnik.

Wlänniid).

'*R. tön biefer

(3. toho

^T). tomu

5(. toho, ton

i?. w tym (tom)

S. z tym

91. taj, tej

(^. teju

®. tymaj

% teju, tej

S. w tymaj

3. z tymaj

9^ ci, te

&. tych

®. tym

5r. tych, te

£. w tych

S. z tymi

(Sin^at)!. 3SeibIid>

ta bieje

teje

tej

tu

w tej

z tej

Bmeija^l. tej teju

tymaj , tej

w tymaj z tymaj

9Ke^r5at)t. te

tych tym te

w tych z tymi

©äc^Iidj.

to btefey

toho

tomu

to

w tym (tom)

z tym

tej

teju

tymaj

tej

w tymaj

z tymaj

te

tych

tym

te

w tych

z tymi

75

!iföte tön, ta, to tüirb aucl) wön, wona, wono jener, jene, jeneä betlinicrt. S)eäi^leid)en and) bie ^erftärhini]eu öon ton: tutön, tuta, tuto biefer, biefe, biefe^, ©. tutolio, tuteje u. f. \v., tönle, tale, tole biefcr ba, biefe ba, biejeö ba, Ö). tohole, tejele n. f. id.; samon, sama, samo felbft, allem, ®. samoho, sameje n. |. in.; tamon, tama, tamo jener, ö). tamoho, tameje n. f. m. Tajki, a, e ein foldjer, unb hinasi ein anberer, uierben rcgclmäfjicj nad) tuni unb samsny, a, e bcmlbe, unb tamn}', a, e jener nad) slaby beüiniert.

5lnmcrfun(i. SBcnn „berfelbc, biefelbc, baSfelbc" 5tttnbut bei einem Sub* ftaniiii ift, fo irirb es burd^ samsnj^, a, e geflcben; lueim im ^cutfd)cn „berfelbc" (meift mtBbräuc^lid) für „er, bicfer") ollein, b. i. iiid^t beim Subflantiü, fte^t, fo nnrb e>S burd) wön oit5c;;ebrücft. ,v 33. dzedo, tu mas pjec sesnakow, zo by mi je skbowaJ, ©roBimter, l^ier boft bu fünf Ojulben, bau bu biefelben (= fic) auf^ebft. XagCjicn: daj mi samsnu knilm, kotruz syni wcera mel, gib mir (eben) baSfelbe 93ud^, ö)cld^c§ ic^ gcftern l)atte.

SBenn ba§ ^^emonftrotiuum Subjcft unb ein ©ubftantiüum ?ßtäbtlat ift, fo tritt für bic anbcrcn Ö5efdilcdf)tcr fe^r bfinfig i>a§ 5fcutrum, 5. 3?. tön je möj pfe6el, boo ift mein J^'reunb; man fagt ober auä) to je möj pfecel.

^' 46. IV. Xns fragenbe ^'ürnjort. (Sntcrrogatiü^^ronomen.) Prasacy namestnik. 1. stö, sto.

Ot. sto liier? (bei ^erjünen) sto tüaS? (bei (Sad)en) W. koho tüeffen? coho lueffen?

5). komu lüem? comu Wem?

^X. koho men? sto, co \va§>?

2. \v kirn in njem? w cini inoriu?

S. z kirn mit tt)em? z cim luomit?

^i>on ber 3iuei,^af)l fommen öor ber ®. 1'. 3. kimaj, Don ber 23Jcl)r,^a()l: 2)at. kirn. S- z kimi. ®ic übrigen giille luerben üon kotry, a, e entlef^nt.

^aö CO im 5lffui'. i'te()t nur nad) ^Isräpofitionen: na co iDoraufV pre co luarumV wo co luorum? za co rtiofür?

2. kajki a, e \m^ für ein, eine, ein, luie befdjaffen, ge^t regele möBig nad) tuni: kajki ctowjek \va^ für ein üWcnfd)?

3. kotry a, e tt)e(d)er, luelc^c, uield)eö? {nad) slaby).

4. ceji, ceja, ceje lucffen? (nad) tuni), ;,. '-!\ ceji bratr lueffeu SBrnberV ceje sotry lucffen (3d)lueftern ? cejemu dzescu lueffcn SlinbeV

76

§ierf)er fleljoren aiicf) iiocf) bie beiben Snterrot3atil)pronomina: kak wulki unc gvüB? unb kelko uneuiel?

§ 47. V. 2)ng be^üglic^e 5iii^^oi"t- CJiVlatit)=''^ironoinen.) Pocahowacy namestnik, 2)te begüglidjen g'ütftiürter luerben au§' ben fragenbeu gebilbet, inbem i^nen ein z angefiängt luirb. ©ic irerben iine jene beüiniert.

1. kotryz, kotraz, kotrez uield)er, meiere, lueldjeä, ®. kotrehoz, kotrejez, kotrehoz ii. f. tu.

2. kiz iüelc^er, tpetcf)e, luetd^eg, öon bem nur folgeube normen öoxfommen: ^. komuz, ^turat 9^. kiz für alle brei (*>kid)Ierf)ter, nur feiten ®. kimz, Snftr. z kimiz.

3. stoz tüer, stoz n^aö, luerben 9ebraud)t, luenn fein be^üglidjed ©ubftantiü t)orau§get)t. ®. kohoz, 1). komuz u. f. w. Um stoz, stoz 5U öerallgemeinern, tüirb bie ^|sartifel kuli angehängt: stozkuli toer immer, stozkuli toaS immer, kohozkuli, komuzkuli ufiu.

4. cejiz, cejaz, cejez meffeii, cejezkuli uieffen aiid) immer.

§ 48. VI. 3)a§ unbeftimmte ^üriuort. (''^^ronomen inbefinitum.) Njewobmjezowany namestnik.

1. 2)ie uubeftimmten JÜTCJuörter merben au§ ben fragenben biirc^ ^orfe|uug ber ©übe ne ober ni gebilbet. Xe ift bejn^enb, ni t)er= neinenb, ,v 33. nechto jemonb, nesto etluaä, 6). nekoho, necoho, 1). nekomu, necomu, 5[. nekoho, nesto, 2. w nekim, w necim, S. z nekim, z necim. ©benfo luirb befliniert nichto niemanb, nico nid§t§; neceji irgenb jemanb, niceji niemanbcio, nekajki a, e irgenb luie befc^affen, nikajki a, e 511 nichts befc^affen, untauglid), ge()en nad^ tuni, nekotry a, e mand^er nad) staby.

Slnmcrfung. '^ei neehtö unb nesto wirb fjäufig t)a§ ne iiod) ben '^ax' tüeln -li »enn, ob (in ^^ragen), hdyz wenn, cim je, jelizo wenn njeggelaffen, wobei man ober für chto stö fagt. Komu je stö sto dal? SBcm bat jeninnb etwo§ gegeben? Hdy by stö sto widzal wenn jemanb ettüo^ fe^en würbe.

2. Mt ber ^artifel kuli luerben üerftiirtt: nechtozkuli luer immer, nestozkuli mand)e§, nekotryzkuli mand)er, necejizkuli man= d^er, nekajkizkuli mand^er, mand)erlei;

77

3. zadyn, zana, zane feiner, tetue, feiucy uiib zadny, zadna, zadne rar, feltcu, c^e^on re9clmäf3i9 nad) slaby;

4. kozdy a, e jobcr, jebe, jebec^: maud)mal and) közdzicki a, e jeber;

5. malohdy feiten; druhi ein (ber) anbere(r).

i? 49. Slorrelatiue '^^^rünomtna unb ^Hbicttioa.

'Diefe Pronomina nnb 'Hbjeftioa brüdcn eine i^egenf citi^e 5.^e5ie{)unoi ani?.

Interrogativa : ' Relativa: Demonstrativa : Indefinita,

1 ' 1

1 -.- o ' , . - , - .- ♦♦-!.•: nechto jemanb, 1. sto iDcrr kotrj^z, kiz ton, tuton oie)er, , , . fi ., ,^ *- 1 i.- - s. nechtözkuli, stözkuli kotry uielAcrV «jelcficv , tonle bieier ba ,

; ' »er immer

1 2. ceji weffen? \ cejiz wcfjcn

toho (wonoho)

[knjeza], teje*

(woneje) [knjenje]

neceji irgenbnjeffen, cejizkuli uicfjcu immer

3. kotry z wo- beju.stözwo-' kotryz, stoz

beju tüelc^er ^ ^^^^"J" »"^^^''' »jonbeiben? 1 «er t^ou beiben

tonle (zadyn)

z wobeju biejer

(feiner) Don beibcn

kotryzkuli, stözkuli

z wobeju tt)cr, meli^er

immer üon beiben

4. kajki ȟie, kajkiz jute, ttjie befc^affen? roic beic^affeu

, ., . . f c , -, kaikizkuli unc immer

s.- - \m\ be diafren, Don welcher Don bieier %x{ ' . " ,' . ' föigenfc^aft immer

5. kak mie? kaz unc

^ , . kazkuli(z) une audb tak 10 ^ ' ' immer

6. kelko n)ie= , n - . ^' » kelkoz tt)tet)icl biel?

telko fo üicl

kelkozkuli toie Diel aud^ immer

7. kak wulki, kaz wulki, wysoki xo'\t wysoki \mt groH,

tak wulki, wysoki \o groß.

kazkuli wulki,

wysoki mie grofe,

Ijod) immer

* Xeffen, biefem .'perrn (biejer 2)ame) gehörig.

78

§ 50. Korrelnttüe llm[tanb§Uiörter.

Interrogativa :

Relativa :

Demonstrativa :

Indefinita :

hdze wo?

(z)wotkel

hdze uiof)in!

(po kotrym pucu) an^ tt)el=

hdy wann?

kak mit'?

hdzez wo

(z)wotkelz trof)er

hdzez jüol^in

(po kotrymz

pucuj auf uield^em

5[Öege

hdyz uiann, wenn

kaz, jako wie

tu l)ier, ba, tarn bort

□ehdze irgenbuio, hdzezkuli mo immer

wottam, z tarn I (z)wotkelzkuli lüofier bon bort immer

tarn bortr^iu, jow, sem, fjierl^er

tudy auf biefem Söege

tehdy, tehdom bamal'j, netko

im

tak \o

nehdze irgenb »tiol^in,

nehdzezkuli uioI)in

immer

(po kotrymzkuli pucu)

auf uield^eiu SBegc immer

nehdy eiuft, hdyzkuli mann immer

nekak irgenb tute, kazkuli une immer.

5(u§crbem merfe noc^ ba^ Stt^efinitum: tojhdy jiemlic^ lange, töjbdze jiem* Iic§ weit unb tak dolho kaz, fo lange al§, doniz mit bejol^enbem ^eitlöort.

§ 51. SBie ba^o unbeftimmte perfönlicfje ^ürtöort man im 2öenbijd)en auägebrüctt unrb. ■Da§ beutfc^e „man", für melc^eg bie 9yenbi)tf)e @pracf)e fein befonbereg Söort befiljt, tüirb auägebrücft:

1. SDurd) ha§ rüc!6e§ügltc^e gürtrort so: praji so man jagt, sad so Susi ha§ Dbft mirb geburrt, man börrt ba§ D6[t. To so we, weri, znaje ba^ Derfte^t fid) (üon felbft), ha§> eri^etnt glaubioürbig, man glaubt.

2. ®urc^ bie gnjeite ^er[on ©ingutarig ober burcf) bie erfte ^crfon Purali^: zakonjam dyrbis (dyrbimy) poslusny(i) byc ben ®efet;en muJ3 man ge(}ord^en.

3. ^m^ bie britte ^erfon ©ingutariä ober ^InraIi-5, U)enn man fic^ al§ ©ubjeft „clowjek, ludzo" benfen fann: clowjek njemoze wedzec, sto so jutfe stanje man fann nid^t miffen, \va^ morgen gcf^ie^t, To ctowjek rjekl, weril njeby ba§ mürbe man nid^t jagen,

(glauben; wsitko su mi predali a nico njejsu ini wostajili man hat mir alleä üerfauft unb nidjtö übviii ciefaffen.

blazen, -zna %üx dopisnica ^oftfavtc droha Sanbftra^e dziwi unlb ert SDiunb hospodar 2öiit jama C^kube jedz <Spei]c khostac ftrafeii khodzic fommen, oft

ge^en kletka ^iogeUiauer kupc §änblcr lac lakii f teilen

(priidla (5c()lingcn) lacnosc l^uvft laAv li'öme leopard l'eüparb liska 5"*^^ mlyn ÜJ?iU)Ie mudry n^eifc namakac finben

plod 3^vuc^t pluh ""^sflng podobny äl)n(ic^ powesc 9iac()ridit pfecelny frennblid),

l)0lb

pfekwatanje Ubei=

eilnng pfijomny angene{)m pfipisowac 5ufd)reiben pfiroda 'iltatnr rada 9tat

rjekownosc §elbenmut rozsud Urteil ryc ryju graben sak 9le^ sekera ^i^eit slusec gef)5ren skicec,poskicec liefern skludny ga^m spuscec so fid) Der^

laffen

nawjedowac anfüf)ren, strowic grüben

(eiten stvvoric madien, (er^

pak pak lialb balb fc^affen pico Xxani swedomje ©ertiffen

tigr Xiger wjelk SSoIf wjefch ^üiit wjefchowka /yürftin winowatosc '^^füd^t witac begrüj^en, lDi(I=

fommen fjeifecn wobkhadzowac üet;

feliren wobcezny läftig woda SBaffev wödny Sföaffer- worac ädern, pflügen wosud ®d)icffal wucerpac auöfd)üpfen wuhladac erblicfen wulica Strafte, (*>)affe wuzitny nü^lirf) zabawjec so fic^

unterf)alten zaceric uertreiben zberac fammeln zemja Sobcn, lirbe zmuzitosc jEapferteit zwerjo, -rjeca 'Jier.

34. A) Zboze je pak tomu pak wononiu pfecelne. Nekotre zwerjata su dziwje, druhe skludne; tamne su najbole w lesach, tute su cJowjekej casto wuzitne. /eleznica wjedze pak po tymle, pak po tamnym brjozy reki. Do sule pMkha- dzeja wucerjo a sulerjo, tamni wuca, ci wuknu. Lepje lubi so mi tale pilna holcka, hac tamna lenja. Nas rozsud wo tychle wecach njeje stajnje samsn}'. Stoz druhemu jamu ryje, sam do njeje padnje. Dzeto samo mistra khwali,

80

lidyz so warn derje die (flc^t), pfipisujce to samemu Bohu a nie sebi samemu. Kozdy sebje sameho najbole lubuje. Chces-li wjefchowku samu wo dar prosyc, dyrbis sam k njej hie. Öto je tAV(3j nan? Wot koho mas tön dar? wot nana abo wot bratra? Komu skodzi zelhafnik böle hac sebi? Z kim mamy wobkhadzowac? Btazna nima nichtö rad. Komu zberaja pilne pcoly med? Na co by to bylo? Nikoho a nico njejsym slysal. Wo cejim pfecelu be reo? Z cejeho erta mas tule powesc? Wot kotreho kupca najradso kupujes? W kotrej wuliey bydlice? Ta mac dopjelnja swoje winowatosce, kotraz swoje dzeci k dobremu nawjeduje. To njeje poslusne dzeco, kotrez swojeju starseju njeposlucha. Hospodaf sadza casto stomy, kotryehz plodow zenje njewu- hlada. Hdze je ta zahroda, w kotrejz ze swojimi towafsemi lirajes? Woprawdze bohaty je, stöz je ze swojim wosudom spokojom. Hdze mas list, kotryz sy dzens rano wot swojeho towafsa dosta}? Ja zaneho lista döstat njejsym, ale jenoz dopis- nicu. Kohoz Böh khosta, toho lubuje. Woda so pije. Ctowjek njemöze dzelac, lidyz je khory. Nadoba so myje. Wjele poweda so wo rjekownosci a zmuzitosci naseho wjefcha.

Kaz pluh klinis, tak wora (3i^ie man'§> treibt, fo cjetjt'ö). Wsitey ludzo praja (man fat]t allgemein), zo sy ty wödnej' zoniny syn. Ztotu ruku wsudzom witaja. Polna studzen so tez wucerpa. Za tym hac su ptaki, laku so jim prudta a saki.

Won reci, kaz by ze sekeru wotrubal. Jenoz zo mas kletku, k ptackej budze rada. Doniz be^i woda, mlyn dze (ge§t).

B) 3Seife Wänmx fagen ni(i)t balb btefeä, haih |ene§, fonbern immer baöfclbe. ©erfelbe 93aum in bemfelben 58oben bringt nitf)t immer baöfelbe. 9Jcein ©ruber unb id), mir ^aben biefelben Q^üc^er. S)er ©eig^alS ift fi^ felbft löftig. SSer i[t biefe ^rau?

2öac^ moc^t fie ha? 2öem gehört jener §unb? Tlit toem U)ia[t bu fprecJien? Söorauc^ i)at (^ott bie 3BeIt gemadjt? Stuö nic£)t§. S5on rtem Jober tpoüon fpred^et i§r? SSomit untert)ältft bu bid), menn bu beine 5(uf gaben fertig I)aft? Smmer mit eüuaö 9^ü|= lid)em. Söeffen grcunbe f)a[t bu gegrüßt? Srgenb jemanbeS, aber iTJeffen, 'Oa^:-' mei^ ic^ ntdjt (njewem). 3Ktt meffen ^yreuube fprid^ft bu? SBel^em SCicre ift ber SBoIf am ä^nlid^ftenV Unter n)etd)e

81

'Jicre flcl^ört ber ^ud)'^? 3Baö für ciucii !föcin trinfet i^r? 3inmer einen foltfien, treld^cr (kajkiz) bcm i8at?x gut fd)mecft. SSoö für Seuio fommcn ,^u eud)? 2)a6 ift mein bcfter ^-reunb, auf beffcu Streue man [tdj uerlaffcn fanu. tiefer ift mein 93ruber. ®aö ift mein ©ruber! ^ie Statur liefert alleö, iuo§ ber 9)?cnfd) bebarf. 5Sir glauben cjern, \va§> un§ angenehm bcrü()rt {= ift). SSeffen ^crj rein ift, ber f)at ein gutec- ©eujiffeu. SBaä man tut, tue man nid)t mit Übereilung. ^\1ian ffic^t ©ott nic^t, unb bod) erfennt man ilju auc- feinen SBerfen. Wan urteilt über bie 50tenfd)en nad) it)ren Xaten. 2)urd^ ©peife unb Traut uertreibt man .t)unger unb 2)utft, 3)ie Climen, Xiger unb X?eoparbeu finbet man nur in iiiärmeren Säubern. '-ll^er rcic!^ ift, ^at aud^ greunbe.

§ 52. 3o^^^o^t- ^a^ 9?umerale. Licbnik. ßarbinalia (®runb5a§Ien, zakladne licbniki), U)eld)e bie ^ai)i ber ^inge auf bie 5^age rtiie öiel? kelko? be^^eidjnen.

1 jedyn, Jena, jene ein, eine, ein

2 dwaj (mäunüc^), dwe (meibtid)

unb fädjlid^)

3 tri

4 styri

5 pjec

6 sesc

7 sydom

8 wüsom

9 dzewjec

10 dzesac

11 jednace

12 dwanace

13 tfinace

14 styrnace

15 pjatnace

16 sesnace

17 sydomnace

18 wösomnace ^9 dzewjatnace 20 dwaceci

21 jedyn a dwaceci

22 dwaj a dwaceci 28 ti'i a dwaceci

24 styri a dwaceci

25 pjec a dwaceci

26 sesc a dwaceci

27 sydom a dwaceci

28 wosom a dwaceci

29 dzewjec a dwaceci

30 tficeci 40 styrceci 50 pjecdzesat 60 sescdzesat 70 sydomdzesat 80 wösomdzesat 90 dzewjecdzesat

100 sto

101 sto a jedyn

102 sto a dwaj

103 sto a tri 200 dwe sce

- 82

300 tri sta

6000

sesc tysac

400 styri sta

7000

sydom tysac

500 pjec stow

8000

wosom tysac

600 sesc stow

9000

dzewjec tysac

700 sydom stow

10000

dzesac tysac

800 wosom stow

100000

sto tysac

900 dzewjec stow

200000

dwe sce tysac

1000 tysac

300000

tri sta tysac

1001 tysac a jedyn

400000

styri sta tysac

1002 tysac a dwaj

500000

pjec stow tysac

2000 dwaj tysacaj

1000000

milijon

3000 tri tysacy

2000000

dwaj milijonaj

4000 styri tysacy

3 000000

tri milijony

5000 pjec tysac(ow)

5000000

pjec milijonow.

jöe!tirtation ber (Sirunb,^at)Ien.

^ie ©runbjalilen üon jedyn (einä) bi§ styri (4) fiub 5(bjeftiöa mit eigener ^efltnation unb ftimmeu ba§er mit bem 53e§ie(iung§li)oi:te im galt, (*>)efc!^le(i)t unb Qa^i überein.

]. jedyn, Jena, jene gel)t nad) slaby, a, e: ®. jeneho, jeneje, jD. jenemu, jenej u. f. m. 3n ber 9D?ef)r,^al)I fommt jeni bei ^lurnlia tantum üor: mam jenoz jene kholowy t)abe nur eine §Dfe, mamy jenoz jene kachle mir f)aben nur einen Cfen; bann aud) in ber SSerbinbung jeni druzy bie einen, bie aubern, 5. 33. jeni pisaja, druzy citaja bie einen fc^reiben, bie anbern lejcn.

2. 9^?. 5ß. dwaj, dwe giuei

®. dweju, dweju

2). S. S- dwemaj, dwemaj

^^(. dweju, dwaj, dwe

3. 9^. SS. tfo, tri brei

©. tfoch

ji). tfom

51. tfoch, tri

i^ w tfoch

9. z tfomi

wobaj, wöbe beibe

wobejii

wobemaj

wobeju, wobaj, wöbe

styrjo, styri Hier styrjoch styrjom styrjoch, styri we styrjoch ze styrjomi.

83

4. SSüii pjec (5) angefangen finb bie C%unbäaf)Icn ©ubftantiüa, uie^5^nlb nac§ itjuen, fobalb fie aU 9^om. ober '^^Itfujatiü gebrandet finb, ba^o We;^ä^Ite im Wenitiü fte^t. 2)a§ ^sväbifat f)at bie ©iibiing be§ fäc^HcE)en Wefi^Iecfjteö, 3. Ä je tu pjec, dzesac, jedyn a dwaceci, pjecdzesat, dzewjecdzesat, sto wojakow byto nmren f){er 5, 10, 21, 50, 90, 100 ©olbnten. ^od^ tonnen aud§ bie übrigen 3at)I= mörter bcf liniert merben unb ^umr gefd^iel)t biey getDLii)nlid} nur bann, luenn baä (^)e5äl)Ite männtic^cu ®efc§(ed§teä ift unb ein üernünftigeö SSefen lie^eidjnet. ^-aft regelmäßig fommt baä üor, menn \)a^ (Me5äf)Ite nic^t au!§brücf(id^ genannt ift, foubern burd) ein (^ürtoort be,',eicf)net lüerben follte, 5. ^-I\ pjec muzow je tarn bylo, pjeco muzojo su tarn byli, pjeco su tarn byli neben pjec je jich tarn byto.

5. T^ie 3)e!Iination ift bann folgenbe:

9^ ^. pjeco, sesco, sydomjo u. f. m. pjec, sesc, sydom u. f. m.

&. 1'. pjecoch, sescoch, sydomjoch pjecich, sescich, sydomich

-I^. pjeeoni, sescom, sydomjom pjecim, sescim, sydomim

?t, pjecoch, sescoch, sydomjoch pjec, sesc, sydom

3. z pjecomi, sescomi, sydomjemi z pjecimi,sescimi, sydomimi.

6. Sto §unbert, tysac Jaufenb unb milijon merben toie ^auptmörter beftiniert unb .^luar sto nad) stowo; tysac unb milijon nac^ dub.

1. '^( n m e r f u 11 g. 3J{anci^mal wirb sto garnid}t bcfliniert, 3. 33. pfed sto letami üor lOO^Q^ren; pfed stami letami bagegen: öor .'punbertcn bon ^al^rcn.

2. l'I n m e r f u n g. Gin ungcfäl^rc^ 3J?aB bejeic^net jedyn abo (ein ober), uield^eö jeber beliebigen ;{a^l nodi 2lrt cine§ 'JtböerbS DorangcfteHt werben fann, ,v iy. jedyn abo pjatnace let bciläurig 15 '^ai}n\ Jedyn braud)t nid)t anö« brüdlid) bc',eiri)nct ,u roerbcn, wenn iia^^ (i5e3ä()Ue im SingnUir uorangel)t unb bie nnbere nngerfidrc ^ja^Tongabe mit abo nachfolgt, 5. 33. za dzen abo tri nad) ungc» fäl)r brci lagen. Wan jagt aber für^er na mit 9HfnfatiD, wokoio mit bem Oienit. nehdze unget'äfjr, etwa beilänfig.

H. 3(nmerfung. SBenn man im SBenbifc^en bie cyrunb^afjlon or)ne @egcn= flänbe anffagt, b. f)., wenn man beim cJäljlen an ha§ &e\d]led)t ber ju 5äf)Ienben Wegcnftänbe nic^t benft, io gebraucht man ba8 weibliche 0}cid)lcc^t: Jena, dw6; (aber jedynadwaceci, dwajadwaceci einunb^toan^ig, jweiniibitoan.^ig); l^at man aber bie Ojegenftänbc wirflid) Dor firi), jo bcrürfiiditigt mon il)v (*5ejd)led)t: jedyn (worjech eine l)fuH), dwaj (worjechaj ',U'ci yhiijc), Jena (kruäwa eine SSirne), dwe (slowcy jwei *}:5flaumen), jene ijabtuko ein Gipfel >, aber dwajadwaceci worjcchow, kruBwow, Blowkow, jablukow.

6*

84

Bemerhungen.

1. Söcnn oiif bcr Cyrunbjal^I jedyn jena jene fein S^ac^bnirf liegt, }o läßt man fic weg, weil ber ©ingular bcJ ©ubftontibä ol^nebieä bic Cinl^eit ouä« brücft. S- '^■' 2öcnu ein;©cf)effer ^orn 11 9)farf ' 44 *pfg. foftet, wiebtel loften bann 4 ®tl)cffel? Hdyz (jedyn) köre rozki 11 hriwnow 44 pjenjezkow pJaci, kelko placa potom 4 korcy?

2. SBcnn bie ©ummc ober ha^ ^robuh 2, 3, 4 ifl, fo ftef)t ba§ .^eitiüort im ®ual, bejlD. ^tural, g. S. dwaj sulerjej bestaj, tri zony, styri zony bechu^ SU byle.

3. S^eim 'iKcäjtim berücffid)tigt iiion iia§ ©ejc^lec^t nic^t unb rechnet ober jä^lt im Uieiblid)en @efd)lcc^t, 3. 58. jena wosta, dwe wostastej, styri wostachu, pjec wosta; bei Slngabe bc§ 9tefultate§ aber unrb ba§ ©efd^lcc^t berüdfic^tigt, 3. S. z dwanace toleri wostachu mi jenoz tri, wostastaj mi jenoz dwaj yon 12 2;alern blieben mir nnr 3, 2.

4. @pred§en beim 2lbbieren:

1+0 = 1 lautet: jena a nie (nicka) je jena, 1 -|- 1 = 2 Jena a jena stej dwe, 1 + 2 = 3 Jena a dwe su tri, 1 + 3 = 4 Jena a tri su styri, 1 + 4 = 5 Jena a styri je pjec, u. f. m. mit je.

cakac luarten dose C(enug dzed (^)ro[?l)ater heia §ötle hektolitr §eftoIiter herc SO?ufifant hodzina ©timbe hriwna 3J?ar! kacka (Snte kerlus (Storni knjez §err koleso 9?ab kfidlesko ^-lügeldjen

krosk, krosik j^ireier potajkim bemnod) mjeiisina, minuta row (*>)rab

9}änute mucha ^üege nadzija Hoffnung nosef Xräger pjekaf Säcfer pjenjez (^elblftürf) pjenjezk 'Pfennig piskac fpielen, mu\\-

§teren pokruta i'atb 5^rob porst Ringer, 3e^e

Sekunda ©efunbe syn ©o{)n sula ©(^ule wecnosc (äinigfeit wjercec so [id^ brc^en wobydlef Sinluo^ner wöjsko .'peer wotrock .Slnet^t wsedny gelüöljnltdj zaklincec erüingen zmuzitj'- tapfer.

35. A) Kelko muzi tu je? Jedyn. Kelko zonow? Jena. Kelko dzeci? Zane. Kelko mas bratrow? Dwaj pucej wjedzetaj k wecnosci, jedyn do njebjes, druhi do hele. Nechtozkuli stoji hizo z jenej nohu w rowje a cini sebi hisce nadziju na dolhe ziwjenje. Dwaj pfecelej staj jena dusa

85

we dwemaj celomaj. ^ Nichto njemöze dwemaj kiijezomaj stuzic.

Dwe a Jena su tri. W nasej suli je wösom a sescdzesat sulerjow, w közdej lawcy sydaja pjeco; kelko lawkow je potaj- kim w tej suli? Mucha ma sesc nohow a dwe kfidlescy. Mamy 10 kur, 20 hiis a 25 kackow. Jan be hizo na dwaceoi let za wotrocka. W bitwje bu dwe sce a pjec a triceci ranje- nych*. Z tysac ertow zaklinci w lesu kerlus ranisi. Za dwe See pjenjez khleba jim njeje dose. O stojce (fte^et) wsak a cakajce, wy lubi styrjo noserjo! Daj ml tola dwaj kroskaj a jenu pokrutu khleba, to wsak liisce styri kroski a dwe po- kruee khleba wobkhowas. Ze styrnacimi letami budu ze sule. Ötyrjo hercy piskaja. Öitajce tele licbniki: 15467, 5832, 9153, 53402, 2978, 5310, 167859, 69943, 1265899.

B) Sc^ ^rtfee 5 Ainger an jeber §nnb unb 5 ;-)e(ien au jebem auB^'-

Unfcr ^1(arf)bar l)at 7 Minbcr, 4 ©ö^ne unb 'S Xöc^ter. 93?ein ©roBUater xdüv 87 3at)re alt. @ine Wart §at 100 Pfennige. Tie QoniöfjnlicJ^en SBagen ^abcn uicr 9?äber. 1)a§ ^a{)x l)at 365 Jage.

^er 2öirt taufte 31 .s^eftoltter 33ier. 2)ic ©olbaten beibev .Speere finb felir tapfer. Könige fat)ren öftere mit 6 ^feibcn. Unter 5(uguftuö maren in ^Kom 300 33äcfer. (5ö toaren unfer 5. (iin %ac[ f)at 24 <2tunben, eine ©tunbe 60 90?inuten, ein l:ag §at bat)er 1440 9}?tnuten. Tie (irbe brelit fi(^ um bie ©onne in 365 Stageu 5 «Stunben 48 "Mnuten 48 ©efunben. T^reöben i}at uugefäl)v 561000 (vimuo^ner.

vj 53. Crbinalia. rrbnungö.^alUen. Rjadowe licbniki. •^hif bie /"vrage: ber une Dielte, kotry?

1. preni, -ja, -je ber erfte.

2. druhi

3. ti'eci

4. stwörty

5. pjaty

6. sesty

7. sedmy

8. wosmy

ftomnit bei bieiev Jsüflimfi, wo ba§ (Subjeft im (»U'iiitii' unb bno "l?räbifat im iJieutium SiiujiUariö \ietji, nodj ein pafiiPcä '4>örti3ip i'or, fo luirb boo- felbo mit bcm im (iJenitiD fte^cnben Subjeft im i^aÜ, (Mefclilec^t unb ;{at)l überein- fleftimiut, ,v 33. wjele ludzi je powolanych, maJo w u/ wol cny cli uiele würben berufen, wenige aber ouSeriüäl^lt.

86

9. dzewjaty

10. dzesaty

11. jednaty

12. dwanaty

13. tfinaty

14. styrnaty

15. pjatnaty

16. sesnaty

17. sydomnaty

18. wosomnaty

19. dzewjatnaty

20. dwacety

21. jedyn a dwacety

22. dwaj a dwacety

23. tri a dwacety

24. styri a dwacety

25. pjec a dwacety

26. sesc a dwacety

27. sydom a dwacety

28. wosom a dwacety

29. dzewjec a dwacety

30. tficety 40. styrcety

50. pjecdzesaty

60. sescdfesaty

70. sydomdzesaty

80. wosomdzesaty

90. dzewjecdfesaty

100. stoty

101. sto a preni

102. sto a druhi 200. dwe stoty 300. tri stoty 400. styri stoty 900. dzewjec stoty

1000. tysaci 2000. dwaj tysaci

3000. tri tysaci

4000. styri tysaci

10,000. dzesac tysaöi

100,000. sto tysaci

200,000. dwe sce tysaci

300,000. tri sta tysaöi

400,000. styri sta tysaci

500,000. pjec stow tysaci

1,000,000. milijonny.

1. jDte Orbinotia finb ber (£nbung nad^ ^^(bjeftiliQ unb ge§en nad^ slaby a, e mit 5(u§na{)me öon preni, druhi, tfeci, tysaci, bte na6) tuni beflimert lüerben.

2. 9caci) pol, bie §älfte, ftel)t ftetg ber ©enttin ber fubftantilü- fcfien 2)e!Hnation auf a (liergleid)e slowa), j. 33. poldra anbert^alb, pol tfeca 21/2, pol stworta 31/2, pol pjata 47?, pol sesta S^/g, pol dzesata 9V2, pol stota 99 V2, (pol sta ein f)al6ec^ ^unbert häufig für 50). ®iefe Aügung bleibt aii^ in ben übrigen fällen unüeränbert, 5. 93.: z polsesta tolerjom je so wrocil er ift mit ^^'^/^Xahv jurürf« geteert.

3. ^ie 3kud)§a|ten lüerben Don ben Crbnung§5at)Ien mit ber (Snbung ina gebilbet: jednina bie t£-tnl)ett, dwojina ein ^l^'eitteil (3tt)eitel), tfecina ^/^, stwörcina Y4, pjecina ^s. sescina ^/q, sydmina 7?/ wosmina ^/q, dzewjecina ^9^ dzesacina ^lor dwaceöina YsO' PJec-

87

dzesacina Y.O' stocina VioO' tysacina Viooo- '^(^n fonn aber Qitd^ jagen tfeci, stworty, pjaty, . . ., tysaci dzel, ber erfte, . . ., 1000. Zdl

4. S8ou bcn Ci-bniini^ö^a^len luerben aud) bie 3of)lQ^ü erbten abgeleitet: z prenja erftenä, z druha ,5li)eiten^-\ z tfeca brittenö, uiüfüv man aud) (k) prenjemu, druhemu, tfecemu fagen fann, bann nur k stwörtemu k.

iöei ^^Ingaben beö 5)atumä [tel)t immer ber ©enittu mit 2Beg= laffiing bec; ,^u ergän,^enbeu dnja, 5. 55.: ()eitte i[t ber 1(5. SDcai dzensa je sesnateje meje (dnja), sesnateho junija, 16. Suni.

Francozka Aranh'eic^ poskhod, -odu, (Storfmerf

Hendrich ^einrid) sabat Sabbat

Ludwik Submig sobota ©onnabenb

majestosc Waieftät stoleto 3a^r()unbert

merc Wäx'^ swjecic feiern

narodniny (Geburtstag wjesoJy ()eiter

polojca ioälfte wotpocowac (aug)rul)cn

pomerny mä^ig wucisceny gereinigt.

86. A) Sesc dnjovv dzetaj, sydniy wotpocuj! November be w najstarsich öasach dzewjaty mesac, netko je jednaty; december be dzesaty, netko je dwanaty mesac. Smy w pre- njej potojcy dwaceteho stoleta ziwi. Kotreho je dfens? Dzensa je sesnateje meje. Dzesaty dzen mesaca hapryla je stoty dzen wsedneho leta. Rom stoji wot leta sydom stow tri a pjec dzesat pfed Khrystom. Njeje jich dzesac wucisce- nych? Hdze pak su ci dzewjeco? Bese pak wokolo dzesa- teje hodziny. A tak je Böh sydmy dzen swoje dzelo doko- njat. Öesc dnjow dyrbice dzelac, ale sedmy dzen je sabat.

B) ^6) mar t)eucr ber erfte, üorige«? Sa^r mar id) ber brittc. 2)er mie Hielte iJJ^onat ift ber SJMrj? SBir molinen im brüten ©tortmer!. SOienfc^en, meiere mäfjig leben, [inb nod) im 60., ja felbft im 70. 3at)re it)reS ^liWni gcfunb unb Reiter. ':?lm mie nietten Wai feiert Seine 9)?ajeftät, uufer .Slöuig, feinen ©ebiirtiStag? .S>inrirf) IV. nnb l'ubmig XIV. umren bie berii^mteftcn .*iU\nige üon ivi"Q"ft"<^i<^- ^en für^eften Zac\ im Safjre ^aben mir am 21. Xe^ember. I^er erfte ^ag (in) ber SBoc^e ^eif^t Sonntag, ber fiebente ©onnabenb.

88

§ 54. ö^attung^jafilen. Mnozace licbniki.

5luf bte ^ra^e: kelkory luie inelerlei?

1 jednory etnfiid^ (na(^ staby)

2 dwoji (nacf) tuni)

3 troji

4 stwory

5 pjecory

6 sescory

7 sydmory

8 wösmory

9 dzewjecory

10 dzesacory

11 jednacory

12 dwanacory

20 dwacecory

21 jedyn a dwacecory 30 tficecory

40 styrcecory 100 Story, stotory 1000 tysacory.

1. ^ür „einerlei" jagt man oft jedyn Jena jene, ,5. '^.: to je jene wino ha^ ift ber nämliche 2Bein; to je Jena woda bas i[t ba§ nämli(f)e 3Saffer, to je Jena pseiica ha§> ift ber nämlicf)e 3Bei'^eii; to je wso jene baö ift einerlei.

t;^^2. ®iefe ^^ormen muffen öon dwoji augefancjen immer bei hm •»^luralien unb ©ualien tantum gefegt luerben, 5. ^. dwoje kachle ,^mei Ofen, troje husle 3 ©eigen, pjecore durje 5 Xüren; bagegen jene skörnje ein ^^aar (Stiefel, jene sie ein ^aar ^ofentriiger.

3. 3J?and)mQl merben biefe 3af)I^örter aud) mit ber (inbung aki, a, e gebilbet, 5. 5^. jenaki, dwojaki, trojaki, stworaki, pjecoraki .... storaki, tysacoraki.

4. ®ie Xeilung'cga^ten muffen im SBenbifdjen mit bem SSormorte po unb bem ßotal ber ©runb^atjten umfd^rieben merben, alfo po jenym, po jenej je einer, eine, ein, po dwemaj ober po dwu 5n ^meieu, po tfoch muzach je brei ^H^änner, po pjecich stach je 500.1

5. 2)ie ^IBieber^otunglja^Ien finb an^ ben (^runb,5af)ten unb bem 9Börtrf)en kröc ^ufammengefetjt, unb nur bie brei erfteu l)aben eine befonbere ^orm: jönu (ntbm jönkroc) einmal, dwöjcy 2 mal, tröjcy 3 mat, styri kröc 4 mal, pjec kröc 5 mal, dzesac kroc 10 mal, sto kr(3c 100 mal, tysac kröc 1000 mal. <5ür kröc fann man aud) raz (eigentlid) ©c^tag) anmeuben: raz, dwaj razaj, tri razy, styri razy, pjec raz(ow), 1, 2, 3, 4, 5 . . . 100 mo(.

Stnmirlung. 3"i^ 3lntwort auf bic ^rage |um lutcDieltcn 'DJJale btcnt bir ?llfu)atiü ber Drbinalta mit raz: preni raz ha§ erfte Wal, druhi, tfeci, stwörty, stoty raz boä 2., 3., 4., 100. mal

89

©prfd^en beim Wultipliiiereii: 1X1=1 lautet jedyn kröc Jena je Jena. 1X2 = 2 dwaj kroc Jena stej dwe. 1X3 = 8 tri kröd Jena su tfi. 1X4 = 4 styri kröc Jena su styri. 1 X •> = ;3 ri PJßc kroc Jena .je pjec. u. l l mit je.

6. Tic 3^flten fclbft l)cif?eu: jenka bie (iiiiö, dwenka oi)er dwojka i)ie ^Wtx, tfinka ober tröjka Me ®rei, styrka (stwörka) bie Sßier, pjatka bie Jyünf, sestka bio Sec^y, sydomka bie ©iebeii, wösomka bie 'Xcfit, dzewjatka bie ?ieun, dzesatka bie 3^^"' dwa- cetka bie 3^'■'^'^Ü]' pjecdzesatka bie ,'vünf,)ic], stotka §uiibeit, tysacka 'Saufenb.

1. 2(nmerfung. %u\ bie (yraflc, um une inel U§r, wann, kak na casu? fte^t ber Sofal w jenej, dwemaj, troch, styrjoch . . . (hodzinach) 1, 2, 3, 4 U^r. ^ ^l llijv stwörc na jenu, Vgl na pol jenu, ^/^l tri stwörde na jenu; stwörc na dwe, na tri ... . ^/^2, V.j3, na pol dwemaj, dwej, trocli .... ',j2, ^23; tri stworce na dwe, na tri ... . •^/^2, '-^/^S.

2. Ütnmetfung. 9(uf bie ^va^e wie halb kak börzyV u'cnbet man za mit bem 5(tt. an: za pol hodziny in einer I)nlben Stunbe, za stwörc hodziny in einer i^iettel)tunbe, za tri stw6r6e hodziny in ^,4 ©tunben, za hodzinu in einer Stunbe, za poldra hodziny in IV2 Stunben, za dwe hodzinje in 2 Stunbcn, za poltfeca hodziny in 2\'j Stunben, za tri, styri hodziny, za pjed . . . hodzin in 3, 4, 5 . . . (Stunben.

3. ?rnwerlung. 9Iuf bie f^rage wie lande kak dollio fte^t ber bloKe 5tIfuffltiD: hodzinu, dwe hodzinje, tri, styri hodziny, pjec . . . hodzin. Uber^ bieg merfe nod^ pfad hodzinu Dor einer ©tunbe, do dweju, ti^ocii, styrjocii, pje- cieh . . . Dor 2, 3, 4, 5 . . . U^r.

7. '^ad) ben unbeftimmten 3^^)^^"i^'i^t^^n wjelc, iiinoho! uiet, trochii ,^iem(id}, malo luetiig, mjenje n)enii-\er, dose i^enuii, kelko tuie inel, telko fo uicl, folgt immer ber (^enitiu, uieitit |ie im 'Jioiii. ober "^(ff. ftetjen. Sonft bleibt baö 3^^^^"^^^^^ imueränbert mib ha'6 ^auptmott tritt in ben oerlangteu .Majuy; nias mato jjjenjez bu baft luenig ©elb, we wjele wecach wustojny in oieleii 1)iitiieii erfal)reii, pfed wjele ludzimi uor Dielen 2enten. I^aö jii biefen ©nbjeften geliörige uerbale '•^.Nräbifnt ftel)t in beibertei fällen in ber britten

90

^erfon ©int^ulariy bcic fäc!§Iid^eii ®e)(i)Iecf)teiS, g. !ö.: malo skotu be (je bylo) na pastwje luenig SSielj tüax auf ber SBeibc; wjele slowkow wisa (wisase, je wisato) na stomje öiet *|5ftaumcn fangen (fingen) auf bem !öaume.

!J)aö pröbifatiüe ?(bjeftiü ridjtet fic^ im .Siafu§ narf) bem logtfdjeu (luirfüc^eu) ©ubjefte, b. ^. baö präbifatiüe 5tb|eftiu fteE)t im ©enetiö, iDcifirenb bie Äopula nad) bem grammatijc^en (itic^t mirflidEjen) @ub= jeft (mnoho, malo u. f. f.) ge{)t, 5. Ä: mnoho njepfeceli bu w bit- wje ranjenych, ale malo morjenych, gab in ber ©c^Iac^t niele Dernjimbete, aber menige getötete ^si"^^-

3tnmerlung. 9Jionc^mal fommt in jold^en ©ä^tn ia8 beutfc^c ©ubjeft im Söenbifc^cn in ben ©enitio unb bas oerbale ^räbifat in bie b ritte Ißerfon Singu* lori^; ä- S. nas be (je hyio) mnoho khorych wir (üon un^) tuaren inele IranI; nas be (je byio) malo strowyeh mir (von uni) Jüoren ttienigc gefunb.

Söenn ba'$ logifdEie ©ubjelt in ben abl^ängigm ©a^ l^inübergreift, fo ri(^tet fic^ ba§ ^räbilat be§ 9?ebenfal3e§ naä) bem grammatifi^en öcfd^let^te biefeä Subjeltä, j. 'i*. mnoho hosci k nam pfiiidze, zo bychu sebi trosku zarejowali üiele &ä^it tarnen 5U un§, um ein inenig gu tonjen.

8. ^a§> allgemeine 3<^§tiüort wsön, wsa, wso, wsitkon aller, oHe, ofle§, ber, bie, baä gan,^e, mirb auf folgenbe SBeife bef liniert:

(Sinjaljl.

9}?änntid^. 9L 95. wsön, wsitkon (^. wseho, wsitkeho ^. wsemu, wsitkemu 5(. wseho, wsön, wsitkon 1'. we wsem, wsitkim 3. ze wsim, wsitkim

@äcf)lic^. wso, wsitko wseho, wsitkeho wsemu, wsitkemu wso, wsitko we wsej, wsitkej we wsem, wsitkim ze wsej, wsitkej ze wsim, wsitkim.

Söeibüc^. wsa, wsitka wseje, wsitkeje wsej, wsitkej w§u, wsitku

Wt\)Xiai){.

5DMnnIicI).

S*?. Sß. wse, wsitey

®. wsech, wsitkich

^. wsem, wsitkim

31. wsech, wsitkich, wse

S. we wsech, wsitkich

S. ze wsemi, wsitkimi

SBeiblid^. 5äct)ticl^. wse, wsitke wsech, wsitkich wsem, wsitkim wse, wsitke we wsech, wsitkich ze wsemi, wsitkimi.

91

baba ^ebamme, alteS

2öeib. Babylon iBabtjIou Babylonski üon 93a

bljlon bic fd^tagen bresk '•^^fivfid) cytk ©anje cepjec fdjlagen casnik Ut)r hanic uer[potteu hanjenje ©pöttevei hinity eitel hlowa ftopf hra 3piel hrabje 9iecf)cn kcenje ^-Blüte

kolö 93ienenforb krasny prächtig kfiz 5?'reu5 kwetka Ölume mewa6 (pflegen ju)

t)aben myslic beuten nasyp '2öatt olympiski olt)mpifd) pohnuwac rühren pokazac geigen pomnik ^enfmal powetr Suft pozdze fpät prawo ^ed;t po prawom eigentlid^ prosef Bettler

pfedzölac umarbeiten rjanosc Sd^ön^eit scena SBaub smjerc Xob wasnje ttrt weönosc (Slüigfeit wöza Jurm woprawdze in ba Xot worjesina 9Ju^baum wotbic (ab)fc^lagen wrota Xor wuwjesc ausführen zaptacic be^Qljlen, öer=

gelten zapocec anfaugen zastuzba SSerbienft zwostawac bleiben.

37. A) Nekotryzkuli stom njese troje, samo stwore plody. Zaplac nasim susodam sydmorje jich hanjenja, z kotrymiz tebje, knjeze, hanja! Twjerdfizny maja dwoje, druhdy tez troje nasypy. Starej babje dwoje hrabje, mlodej holcy stwore cypy- W leöe mewamy jednore wokno, w zymje wsak su dwoje wokna lepse. Kozdy tydzeii döstawaja proserjo wot macerje po pjenjezku. Jedyn kröc Jena je Jena, dwaj kröc dwe su styri, pjec kröc dzewjec je pjec a styrceci. Mesaök je pjec- dzesat kröc mjensi dyili zemja. Pilna pcola sto kröc wob dzen z kolca löta. W Budysinje njejsyni häkle preni raz, ale hizo tfeci raz byl. Pjeöina je pjaty dzel, dzesacina dze- saty, dwacecina dwacety a stocina je stoty dzel cylka. Kak na casu je ? Na pol wösom je wotbilo, budze skoro tri stwörce na wösom, Kelkoz hlowow, telko niysli. Kelko ludzom je smjerc lubaV Za nesto dnjow budu ze swojini dzetom, kotrei sym hizo wjacy kröc pfedzelal, hotowy. Bije (öepje) jenu, dwö, tri. Woda je wjele strowsa hac wino. Nechtöz- kuli reci wo wsem, we wsem widzi zmylki a woprawdze wo nicim niöo njerozemi. Wsöm pomhaj, nikomu njeskodz !

92

Pfeciwo wsem narodam budz sprawny, swoj narod wosebje lubuj !

B) ^a l)a6e ic^ allerlei llt)ren, unb fe^e mcf)t, luie )pät ift; auf einer ift 7^4, auf ber 2öanb(uf)r) Vj-^^ ""^ «uf ber ^urm(u^r) 3/^4; n)ie fpät ift beun cigeutlid)? ©oeben Ijat 7^5 gefc^tagen. 3Bir l)ahm im ©arten üerfcf)iebeneg Dbft, niimtid^ Äirfd^en, ^'(pfel, löirnen, ^ftauinen unb ^^firfid^c; bann fte^t auc^ ein S^ufebauiu im (Sparten. ?hK^ fec^ferlei ©amen luädift fecf)feriet grud)t. 5(uf ben Söiefen blüt)en ^unberterlei iölumen. Wanä^i^ W^W W ä^feierlei ^ölüten. 3n nnferem §anfe finb 8 SEüren unb 2 Xore. 2)er V'e^rer tjat unö^ ge^^eigt, bafe tuir biefe 5Iufgabe auf glueierlei *?(rt ouöfüliren fönnen. (Sin einfacf)e!ö .Slreu,^ auf einem einfadjen (Mrabe rüfjrt oft me^r ah ein prac^tUülIeä ^enfmal. 2X6 = 12, 7X9 = 63, 8X13 = 104, 9X698 = 6282. ^ie ©egenb tion iöab^ton trägt liunbertfältige, ja in manchen befonber^. frucf)tbaren Sat)ren fogar (samo) breiliunbertfäl^ tige 5vud)t. ®ic ült)mpifc^en Spiele feierten bie ©riechen alle 4 3ai)re.

SSie öiel S[J?arf unb Pfennige mu§ man für 40 9J?eter l^einn^anb ju 88 ^^fg. geben? ®ie £uft ift 80 maf leidster al^S baä Söaffer. 1/4 ift ber tjierte, Vs ^er britte, Ve ^^^ i^^)^^^ ^^^t eines ®an,^en; britt= ^alb bagegen ift ein ^aiht^ unb §mei ®an,^e. Heftern mar id) uon 3/48 bi§ V2IO bei ber Xante. ®eine jüngfte ©djmefter ift anbert^alb Sa^re att. X^u l)aft nod) menig gro^e (Stäbte gefeben. 'Miller 9fiul)m, alle 3d)ün()eit ift eitel. ~ 9Sor allem, mae Üir tuet, uor einer jeben üon euren 5frbeiten ben!et an ®ott, benn alteg, mae ibr oljue ibn angefangen babt, bleibt o^ne SSerbienft für bie ßmigfeit.

(£rgün5ung ber ^-Ie;riDn be§ ^erbumö. SWan unterfc^eibet Üvci .3clta6f(^ttlttc ober ^eitftufcn:

1. bie ^tt^tntoavi (pfitomny cas),

2. ttaä ^4>vätnitltm (zandzeny cas); uuter ^j.^räteritum luirb jebe ber öergangcnen ^<t\tQn tierftanben,

3. :Die ^ttfttttft (pfichodny cas).

S^ac^ ber ^^eitDauer ,^erf allen bie 3*^ittobrter in 58erba ber ^aitev unb SBerba ber ^^ottenbuttg.

1. ^Älbung ber ^rüfenSformen 16—21).

2. ^ie menbifd^e ©pra^e l^at für ha^:!» Präteritum Hier (^^-ormen: baS Smperfeftum, ben Storift, t)as> ^erfettum unb ha& ^Iu§ =

93

qiiampcifcftiim. Über bic '-l^ilbiiiui bcr beibeu loUtcvou ,~yotmen ficlic § 34.

§ 55. Smperfeftum.

^a§ Smpevfettum lie,^eid)net eine baiiernbe ober ii)ieberf)o(te ,s?anb(uiu] unb bic bcgieitenbeii Umftäiibe, iinb luirb mit hm (£nbuiu"\en ach, ech unb cli gebilbet. Xie SSerba ber I. .Sionjußation mit offenem ©tamme unb bie 35er6a ber III. unb IV. ^onjuc|atton bilben biefe Aorm, inbem an ben 'i^^räfenfSftamm* bic (i'nbung ach gefetzt unrb, luobci ha^ a bei ber ?(6nianblung §u e erloeid^t uierben mufj, fobalb junfdjen 51t) et meidje Monfonanteu ,^u flehen täme; ^. '-Ix: pi-j-ach, rec-ach,** wuc-ach. ®ie SSerba ber I. Konjugation mit gefd^loffe^ nem Stamme unb bie 35erba ber IT. Konjugation felHMi an ben '']srä; fenäftamm bie linbung ech, wobei ba-i ftammi)afte d, k, 11, t ,^u dz, c, nj, d, niie im ^räfen?\ erlneid^t toirb, 5. ^.: pjec-ech, plec- ech, wuknj-ech. ^ie 93erba ber V. unb VI. .Konjugation neh- men bie Snbung ch an, meiere aber an ben Sufinititjftamm gefe|t unrb, niobei bei allen SSeiben ber V. Konjugation haä urfprünglid^e a be§ Sufinitioftammeö mieber ,^um 93orfd)ein foinmt: wol-ach, trel-ach, kupow-ach.

(Sin;,a^l.

1. ^erfon pija-ch njese-ch kupowa-ch tfela-ch

2. pij-ese njes-ese kupowa-se tfele-se

3. pij-ese njes-ese kupowa-se tfele-se.

Blueija^I. 1. ^erfon pij-achmoj njes-echmoj kupowa-chmoj tföla-chmoj 2. U.S. pij-estaj, ej njes-estaj, ej kupowa-staj.ej tfele-staj,ej.

1.

^erfon

pij-

•achmy

njes-

•echmy

kupowa-

■chmy

tfela-chmy

2.

fr

Pij-

■esce

njes-esce

kupowas-ce

tfele-sce

3.

II

pij-

•achu

njes-

echu

kupowa

-chu

tfeia-chu.

Ste^e § 27.

♦* »ei ben 58crben ber I. Äonjuiiatioii mit offenem Stamme tuirb ebenjo, rote in bor'öeflcnwart, ',ur SScrmeibunfl be-J .'Tiiatu^ ein J einnef^oben: pi-j-u; j)i-j-acli.

94

§56. 5torift.

2)er 9(orift be5ei(i)net eine ^oiibluiuj, bie al§ einfach gefd^e^eii l^iitgefteHt ipivb; berfelbe trirb bom Snfinttinftomme mit ben ©nbungen eh uiib cch gebitbet. ^ie SSerba ber I. Konjugation mit offenem ©tamme nnb bie ^>8erba ber übrigen Konjugationen nehmen bie lSn= bung eil an; nur rtirb bei ben SSerben ber III. unb V. .Konjugation bo§ au^Iautenbe e be§ Snfinitib[tamme§ in a nertüanbett; 5. 23. wupi-c austrinken wupi-ch, nawukny-c erlernen nawukny-ch, nawu- ci-c unterri(J)ten nawuci-ch, zawola-c rufen zawola-ch, do- tfele-c erfc^ie^en (fid^ etUiaS) dotfela-ch, nakupowa-c jnfammen= faufen nakupowa-ch. ®ie @nbung eeli nehmen bie 58erba ber I. Konjugation mit gef^Iof jenem (Stamme an, inobei d, k, t gu dz, d, 6 ermeic^t nierben; §. 93.: dowjeda-ech ic^ füt)rte, napjec-ech xä) buf, naplec-ech icf) flod^t.

©injaf)!.

1. donjes-ech wupi-ch dobeza-ch

2. donjes-e wupi dobeza

3. donjes-e wupi dobeza.

1. donjes-echmoj

2. donjes-estaj, ej

3. donjes-estaj, ej

3ti)ei;,af)l. wupi-chmoj wupi-staj, ej wupi-staj, ej

dobeza-chmoj dobeze-staj, ej dobeze-staj, ej.

1. donjes-echmy

2. donjes-esce

3. donjes-echu

9J?et)raa§I. wupi-chmy wupi-sce wupi-chu

dobeza-chmy

dobeze-sce

dobeza-chu.

1)er ^torift unterfd^eibet fid^ öom Smperfeftum nur baburd^, baß berfelbe in ber 2. unb 3. ^erfou ber (iinjaf)! feine Snbuug Ijat, mii^renb biefe formen beö 3mperfeftum§ ftetg auf se enbigen. ®e§^ ^alb nennt man aud^ ben ?lorift ha§> !uT,^e Präteritum unb ha§> Smper- feft ha^ lange "^jiräteritum.

2lnnterlung. "^ene ^eittoörter ber II. Ä'onjugation, bercn 6tomm auf tin d ober li ouSge^t, tt)eifen im ^Präteritum ben (S^oröfter ny ob unb ueJ^men bie d unb h äu dz unb k erweicht merbcn, 3. ö. : pad-ny-c

(Snbunn cch an, wobei

foUen padzech, dosah-ny-6 erreid^en

toie padnych, dosahnych üor

dosazech. ®od^ fommen auc^ dornten

95

§ 57. Jyuturiim.

'Das 33?enbij(f)c ()at eine ^löeifnrfjc ^'vnturform : budu i)isac tc^ lüerbc fd^rcibeii, id) mertie ein ©d^rcibeiiber fein, ober: oapisii \ä) luerbe au ff einreiben, b. i). icf) tucrbe ^^luf^cfc^ricbcucc^ t)aben.

©emnad^ tnirb bac- ^niturum auSflebrüdt:

1. enüueber burc^ bic ""^Isräfeuöfoim (perfeftiüer '-l^Tba) a) ber momeiitaueii ^^erbo (rcrha singulariu, § ()8), kalnu id^ luerbe einen ©tic^ mad^en, ic^ tüerbe einmal fted^eu; b) burrf) bic "•^sräfenSform ber finitiuen (buratiü^perfettiüen) 58erba §§ 69 75, bie burc^ ^väfi;iieninc] C^^orfcUen einer ^-Borfilbe) au§ 2)uratiucn entftef)en: napisu ic^ luerbe auffdjreiben, za- tfasu id^ luerbe fd^üttetn.

58on füllten .^ufünftic^en 3eiten felU man Doranc^ ba§ if)re ^anblung Hon ©rfotc^ begleitet fein luirb, ,v iö.: zaplacu id^ werbe (mirf(i(!^) be^a^ten, id^ merbe nirfjt fd^ulbig bleiben.

2. ^a-i futurum mirb bnrcE) budu, budzes . . . mit bem Snfi- nitiü ber impcrfettiüen 33crba anogebriidt, ,v '-B.: budu sedzec id) luerbc fiUen, ein ©il^enber fein, budu pisac id^ merbe fc^reibcn, mid^ mit bem ®df)reiben bcfc§äftigcn. 3old^c Autura brüdcn eine 2) au er au§.

'^^emerft fei, baf? 'i)o.^ 5Benbifd)e bne futurum in ben mei^

ften ^öDen burd) bie ^räfeneform ber perfeftiiien SSerba (alfo

o^ttC budu) auöbriidt, ,v 93.: wupiju i(^ luerbc au^^trinfcn,

mit! anvi"ietrunten {)aben, pöznaju ic^ luerbe erfennon (unb co

bann nnffen).

®urd) bio ^räfii;iernng beS 3^'^^^°^^^-' erhält bic ^anbUuu] 1. bic

^lüc^tung im iKanmc unb 2. bie .'panbtnni] mirb a'bgcfdjloffen,

uollenbet (b. b- nian fragt, mag gefd)e^cn ift, nidt)t aber, maö baucrte).

I^ie SSorfilbe po bagegen brandet ber ^anblnng feine ^liid£)tung ;,u

geben, inbem fie nur }^\\x ']>orfefticrung berfelbon biciit, g. 9x: pomodlu

so id) iDcrbe beten, (menig, fur^) mein ©ebet ucrric^tcn.

Tic JturatiDen SSerba ber S3eiuegung bilbcn bav> 5"ti'^'"'" mit ber 53orftlbc po unb bet)altcn trol;,bcm bic buratiue '-Jx'bcutung; aud) bic 'Ki^tnng im 9iaumc gc§t it^ncn <xb. ^§> finb bic in § 2i) genannten ponjesu* ufm., \)<X'i> gi(t aber nur üon ben buratiüen 95erben, nie molö uon ben iteratiucn.

ntcmalä budu njcsc, abfr immer budu nusyc litcratiö) ic^ luerbc roieber^ ^olt trogen, roä^renb ponjesu ein einmolifleo Tragen in ber 3i'f""fi bebeutet.

96

Sicnicrfuiirt: ^-'•'fan unterfd^etbct poscelu tc§ luerbe ein ttienig flreuen unb poscelu lozo id) »»erbe bas 58ett madjcn.

(S-riDäfiiicn^wert ifl aud^ ba§ öfter gebraucf)te umfc^rtebene guturum ber $8oIIenbun(] mit zmeju: zmeju nadzelane, nalicene, napisane, napjecene ic^ luerbe ©efc^riebe» ncö, (Mcre^nete'5, ©ebadeneS l^aben, b. l). iff) trerbc gefd^rieben u. f. nj. I^aben, fut. «xactum.

Mniiierfung. SetreffS ber Sfegationen ift folgenbeg 5U erwäl^nen: ftel^t ba^ ;>itmort im QinfinitiD, fo barf, wenn and) bereits eine D^egation Dorfionben i|t, ha§ nje beim ^snfinitiU nid^t feilten, 5. iö. nihdy wjacy njecinic je najlepsa pokuta, niemals me^jr tnn, ift bie befle Sujje. Sft ba§ 5]ßräbifat'5lierbum nerneint, jo borf fein inbefiniteS 'l^ronomen ober 9(bberb öorfommen, fonbern mu§ mit ni ^ufammengefe^t werben, fo ba§ bann fogar mel^rere 9?egationen erfd^eincn unb ber ©inn tronbem nerneinenb bleibt, 3. SB. nihdy nikomu nico njebjeru iäj nel^me nie jemanb etmas.

©oH burc^ nje ber gonjc ©ag negiert werben, fo ftef)t beim S^erbum fini= tum, foU ober nur ein eingigeS SBort nerneint werben, fo wirb ei mit biefem Der* bunben.

dlaä) wirb nje oft, nad) hdy ftetS mit bem §tlfläeitwort Derbunben, 5. 'i^. zo by tez tön njewumrjel ba^ boäj Qud) ber nid§t fterbe!

Sieben nje unb ni (nur in ^ufönnnenfehungen) befiftt ba§ 3i>cnbifd^c bie alletnftel^enben SJegotionen ne nein unb nie nic^t, auäj nidjt, wenn lein neues ^ettwort folgt: mas khwile? ne l^aft bu ^ett? nein, njechamy med piwka a nie (unb ouc^ nid^t) palenca wir mögen Weber Sier no(5 33ranntwein, nie mloka, ale smjetany do dobreho kofeja bjef nic^t 9Jiilc^, fonbern ©al}ne nimm 5U gutem Äaffee! dagegen: sym tarn pfisol a njejsym dale sol icE) lam bortl^in unb ging nidjt weiter.

Nie bient öfter nur als SBerftärfung ber mit bem SSerbum berbunbencn 3ie= gation nje, 3. 33. Mi nie njej' wumrjet nan abo mac mir finb Weber SBoter nod^ 9.1cutter geftorben. (Sbenfo finb lierftärlte 9Jegattonen nihdy nie, nihdy na nihdy nie bur(^ou§ nid)t, auf feinen f^aü, ani z najmjensa nie auc^ im geringften nic^t, cisce nico rein nic^tS, gar nichts, nihdy na swece um feinen '4?reiS in ber 2Belt, smorze (eig. SJforc^el) einen duorf. Ty smorze wes bu weifet einen £luQrf. f\^

SJfand^mal bejei^net bie ^fegation nje bie SPerfel^rung be§ SegrtffeS in fein ©egenteil, wuzitny nü^lid^, njewuzitny fd^äblic^, mifebriiud^lid), mudry weife, njeni- dry rofenb.

Ni fann oud) auSnol^mSweife im unbeftimmten ©inne i'ortommen, 3. 5Ö. njeje tarn nichtö ift nid^t jemonb bort?

2)er wegatiDe S^nperatib wirb gewöl^nlic^ Hon ben iteratinen formen gc= brauet, njes tröge, njenos trage nid^t, zapocn fange on, njezapocinaj fange nid^t on. 9Jur wenn er sugleic^ al§ SBarnung bient, um einen Unfall ju nerbütcn unb bie .^panblung bal^er aud^ nid^t einmal gcfd^el^en barf (*]>rül^ibitin), bilbet man ben^ felben Hon ben :perfeftit)cn ilserben, 3. b. njetfel fd^iefee nid§t, gib ac^t, ba^ ber ©d^u§ nid)t loS gel^t, njepadfi falle nid^t, njerezn so fd^neibe bi^ nid)t. dagegen: nje- rezaj (do stoma) fd^ncibe nid^t (in ben 5öaum).

97

§ 58. C«^vfte Äottiupttott.

Stelle § 16. ^^xn bicfcr Slonjiuvition in ber '"^sräfcugftamm bcm Sntinitiii = ftamm öletd).

^ierl)er i^e()üreu:

1. 93ev[ia mit gejdE)l offenem ©tamme unb jumr: a) auf bie 3M"d}l«"te s unb z unb auf bic 3alnttniite d unb t:

©tamui

Snfinitiö

^rofenl» form

Smperattü

Präteritum Smperf. ob.Slor.

55ortictpium perf. oct.

bod - flößen

bosc

bodu

bodz

bodzech

bodJ, a, o

klad— [fc;cn

klasc

kladu

kladz

kladzech

kladt, a, o

lez— Iried^cn,

lezc

lezu

lez

lezech

lezt, a, o

flettern

mjat-Ineten

mjasc

mjatu

mjec

mjecech

mjatt, a, o

mjet— teuren

mjesc

mjetu

mjec

mjecech

mjetl, a, o

njes— tragen

njesc

njesu

njes *

njesech

njest, a, o

pas— meiben

pasc

pasu

pas

pasech

pas}, a, o

plet— flechten

plesc

pletu

plec

plecech

pletl, a, o

pfad fptnnen

pfasc

pfadu

pfedz

pfedzech

pfadt, a, o

rost— tood^feu

ro«c

rostu

rose

roscech

rostt, a, o

tfas— fc^ütteln

tfasc

tfasu

tfas

tfasech

tfast, a, o

■wjed führen

-vvjesc

wjedu

wjedz *

wjedzech

wjedl, a, o

wjez fal^ren

wjezc

wjezu

wjez

wjezech

wjezt, a, 0

b) auf bie itcl) (laute h unb k, lueldje üor e ^u z unb v er= Tneidjt lücrben; im Sufinitiu uerfdjmel^^en h unb k mit 6 ju c:

■cek fitcfeen lak— ©Gelingen

fteOen moh— fönnen pjek— bacfen syk— mfil^en tolk— ftampfcn wlek— fc^tcppen

cecf

eekuf

cecf

cecech f

cekl, a, of

lac

laku

lec

loceeh

lakt, a, 0

moc

niözu

(wumioz

niözach**

moht, a, 0

pjec

pjeku

pjec

pjeceeh

pjekl, a, o

syc

syku

syc

sycecli

sykl, a, 0

toic

tolku

tote

tolöech

tolkt, a, o

wlec

wleku

wlec

wleöecli

wlekt, a, 0

SRegatiüer Siii^f'^fltiü: njenos, njewodz, njewoz, njobjof, nje- zapocinaj, njenapinaj.

** SIbcr rid^tig (wu)mozech erlöftc, gciüöf)nli(^ narf) bcr 4. ftonjuiv: wumozich. t ^\e mit einem ftreu5 bezeichneten ^oni'eii foininen fcUon ober nainid^t Dor.

7

98

Slnmcrlung. SSon rjec fagcn fommt nur ber Snfinitib unb baS 5ßarttcip- rjekl, a, o üor. 3)ie übrigen formen bilbet man bon rjeknyc: rjeknu rjek- nych rjekn.

c) 9(uf bie Sfiafallaute m, n:

©tamm

Snfinitib

5ßräfeng= form

^mperatib

Präteritum Smperf.ob.8Ior.

^articipium ptxl act.

jm— nel^mcn

(za)jec

(zaj)mu

(za)jmi

(za)iach (91.)*

(za)jal, a, o

wzm ncl^men

wzac

wozmu

wzmi

wzach, 21.

wzal, a, 0

cn— anfangen

(po)cec

pocnu

(zapo)cn

(po)cach (21.)

(po)cal, a, o

pn— f^jannen

pjec**

(na)pnu**

(na)pni**

(na)pjach** (21.)

(na)pjal, a, o**

tn— abl^auen

(na)cec**

(na)tnu**

(wote)tn

zn— fid^eln

zec**

znu

zni**

zach**

zai, a, o *•

d) 9fiif bie flüjfigen Saute 1 unb r:

er— fd§öpfen

crec**

cru**

cri**

crech**

creJ, a, o*'

dr— reifem

drec

dru**

(za)dri

zadrech, 21.

drei, a, o

mr— fterben

mrec

(wu)mru

mri

(wu)mrech (9[.)

mreJ, a, o

pr— leugnen

preö

<'za)pru**

Cnje)pri

(za)prech (21.)

prel, a, o

tr— jDifd^en

trec

tru**

tri

(wu)trech (21.)

treJ, a, o

wr— fc^liefeen

(za)wrec

(za)wru***

(za)\vri***

(za)wrech (21.)

(za)wrel, a

Ü6erbte^> n

lerfe noc^

rz— gittern

rzec

rzu

rzi

rzech (rzach)

rzat, a, o

kt blül^en

kcec

ktu

kci

(za)kcech (21.)

kcei, a, o

2. $ßerba

mit offe

nem (Stamme:

a) auf i

bi— fd^logen

bie

biju

bijach

biJ, a, o

li— gießen

lec

liju

lij

lijach

lal, a, o

kli— flud^en

kiec

kliju

klij

klijach

klaJ, a, o

kfci- taufen

kfcicf

kfciju

kfcij

kfcijach

kfcit, a, o

pi— trinlen

pic

Piju

Pij

pijach

pil, a, o

* ®a§ 21. beseicönet 2lorift, ba§ in klammern fie^enbc (21) bcjiel^t fid^ av^ bie äufammengefe^ten f^ormen.

** 2)ie mit 2 ©ternd&en bejei^neten O^ormen fommen feiten ober garniert bor.

"* 9?cgatiöcr ^mperatib: njezaweraj!

t 5ft jufammengejogen ouS: kfescic; eigentti(5 nad^ ber 4. Konjugation: kfceny.

99

©tomm gnfimttö

^rdfenS- form

Smperatiö ^^»^«"^"tum ^ßorticipium 3mpcrf.ob.2lor. pcrf. act.

wi— winbcn zi— l^eilen

wie zic

wiju

ziju

wij

zij

wijach zijach

wil, a, o ziJ, a, o;

b) auf 6 (e):

dze Sebccfen (wo)dzec

hre— tt)ärmcn hröc

ple— jäten plee

pfe— gönnen pfec

sm je— lachen smjec so

we njelö^n wec

c) auf a:

ka bereuen kac so

kra— fd^neiben

sa— fieben

ta— tauen

tka— weben

tra— baucrn

zna— fennen

krac

sac

tac

tkac

trac

znac

d) auf y:

kry beden my— ttjafd^en sy jäen

kryc myc syc

e) auf n:

du— blafcn wu— l^eulen

duc wuc

(wo)dzeju

hreju

pleju

pi^eju

smeju so

weju

kaju so

kraju

saju

taju

tkaju

traju

zoaju

kryju myju syju

duju wuju

(wo)dzej*

hrej*

plej

pfej

smej so

wßj

haj so

kraj

saj

taj

tkaj

traj

znaj

kryj

syj

duj wuj

(wo)dzech (21.) hrejach plej ach pfejach smejach so wejach

kajach so

krajach

sajach

taj ach

tkajach

trajach

znajach

kryjach myjach syjach

du jach wujach

(wo)dz§J, a, 0 hreJ, a, o plet, k, o pfal, a, o srnjaf, a, o wet, a, o

ka), a, o so kraJ, a, o sal, a, o ta}, a, o tka}, a, o tzat, a, o znat, a, o;

kryl, a, o myt, a, o syt, a, o;

dul, a, o wul, a, o.

SSiele unter 1. c) unb d) genannte ^eitttii^icter luerben oft auc^ luie offene (Stämme betjaubelt.

dr— reiben kt— blühen ml— mahlen

drec kcec mlec

dr§ju kceju mleju

drej

kßgj nilej

dfejach kcejach mlejach

dr§}, a, o kdeJ, a, o ml6t, a, o

9?C0Otit)et S'"^^'^'''*''' njewodzewaj, njewohrßwaj, njeznawaj!

7*

100

©tamnt

Snfinittb

?ßräfen§' form

Sm^eratiö

Präteritum 3m^crf. ob. 2lor.

iParttcipium ^erf. oct.

mr— flerben

mrec

mreju

mrej

mrejach

mrel, a, o

pr— leugnen

prec

preju

prej

prejach

pret, a, o

pr— trennen

pröc

proju

proj

pröjaeh

pröl, a, o

tr— tt)ifcf)en

trec

treju

trej

trej ach

trel, a, o

wr— fd^ltefecn

(za)wrec

(za)\vreju

(za)wröj*

(za)wret, a, o.

zn— mälzen

znjec

zneju

znej

znejach

znjat, a, o.

hanba ©djQttbe kheza §au§flur kisalo (ifftg klepac flopfen kleskac flotfdjen len gtac^§ len trec ^1- bred^en mlynk SJJüUer najec sebi ficf) mieten njeznaty itnbefaimt pastyf §irt plinc ^Hnj pocec, pocinac an- fangen

podpjerac unterftüUen pomalu longfam pfekora 3^^ctrac^t pfipoldnjo 9J2ittag rana SBunbe rjadka ©eet rözk ^'^örncfien skutkowac beiDtrfen sobuclowjek 9Dtit=

menjc^ solotew, -twje @alat strazowac tt)a(f)en syw @aat saty 3Bäf(f)e trawa ©raö

tykanc Andren wjadnyc tüelfen wecny etütg wosusk ©trieliel wotc Sßater, Sl^ne wotewric öffnen wowca ©djaf zahrodka (©arten)

©Örtchen zajec gefangen nef)men zemrec fterben znaty befannt zelezny eifern 2ne khowac ernten.

38. A) Wjedzce nas, njejsmy tu znaci. Lenjeho pasc je wecna hanba. Duby pomalu rostu. Bitwu bijachu, horcu zeleznu, nehdy serbscy wötcojo. Z kotreje rany cece ci krew ? Hdzez je pi'ekora syw sywa, wjadnu röze wjesela. Pjekar pjece khleb, calty, rözki, tykancy a wosuski. Macerje pak sym njepöznal. Jenoz ci budza junu porucec möc, kotfiz su mlodzi posluchali. Pfecelow smy podpjerali, tak derje, kaz smy möhli. Slonco skutkuje, zo wso rosce a kceje (kce). Pastyf pasese stadlo wowcow na lucy. Ta holcka njeby to rjekla, hdy by tomu tak njebylo. Za tym hac su ptaki, laku

9?egatit)er iSm^cratib: njezaweraj!

101

so Jim prudta a saki. Nan je sebi zawcerawsim 20 dzela- cerjow najal. Dzowka zneje trawu na lucy zelenej. Mlo- demu dubej dyrbis z casom hlowu cec. Lepje sie a pröc, dyzli po dworach kleskac. Wzmice közdy swoje wecy! Nasi njebychu njepi'ecelske wöjsko zajeli, bychu-li jeho wojacy lepje strazowali. Dokelz mi hnydoni njewotewrichu, pocach do wrotow bic. Mlynk by mlel, hdy by wjetsa woda byta.

W tamnej krajinje ludzo jara mreja. Wcera zemre jeho najlepsi pfecel. Közdy swoju kozu dreje. Ötöz klepa, tomu so wotewri. Ctowjece, döniz sy mtody, pij jenoz wodu, hdyz budzes starsi, budzes piwo a wino pic möc. Myjce sebi rucy.

Rölnicy naleto sj^ja a w lece, hdyz zne pocinaja, syku. Dzens budu w zahrodcj^ rjadki plec a jutfe snadz na dworje len trec. Snadz sym wjele kisala do solotwje nalala.

B) 3c^on im Wäx^ blühen einige '-i^Iumen. Xie (2d)ii)e[ter mürbe ^eiite fpinnen, luenn bie (Srnte nicf)t angefangen ^ötte. ^rinfet i§r ,^u ::Wittag (5(ffufatiti) S^ier ober SBoinV 2öir trinfen immer nnr Sier. 9}?üll£r, malile, fo lange hai^ SBaffer ftieBt! Ä^er nid)t jiiet mirb auc^ nirf)t ernten. SQZägbe, uiafdjet bie SBäfdje nnb fe^ret bie §an^flur! DJimm ba§ ®e[djenf aiiiJ beg Jv^-eunbey §anb an! SBarum iiaft bu if)m ba§ 5)ud) genommen? g^üfjrc mid) ^u meinem A-reunbc, benn ic^ bin t)ier nnbefannt! Ci^einem 9k'benmenfd)en follft bu nnr ©ntey n)ün)d^en! llnfere 9J(ägbe luaren ^eute fe^r fleiBig, bie eine bxaä) ^^lac^g, bie anbere ^at ben ganzen 'Jag genäf)t. '4^ie 9)?utter ^at ()eute ^linjen gebaden nnb in 8 Jagen lüirb fie üieUcidjt S^nc^en baden.

§ 59.

©ie^e § 17.

3nfinit.=^©tQmm

Snfinittt)

?ßräfen§- form

Smperatin

^^rcitcritum ^siiaiorf. ob.SlOT.

^aiticipium petf. oct.

bledny bleit^

roecbcn

blednyc

blednu

bledii

bl^dnjech

blödnyl, a, o

cisny aerfcn

cisnyc

cisnu

cisu

disnych 21.

disnyl, a, o

dosahny- erreichen dosahnyc

dosahnu

dosahn

dosazecli 81.

dosahnyl, a, o

duny blafen : dunyc

dunu

dun

dunych 31.

(luny{, a, o

hasny-auSIöfd^cn

hasnyd

hasnu

hasn

hasnycli, 2t.

hasnyJ, a, «>

102

3nfintt.=6tamm

Snfinitiö

form

Sntpcratib

^Präteritum Smperf. ob. Slor.

5ßorttci})ium perf. oct.

hiny gugrunbf

gelten kiny fc^üttetl lahny— brüten lehny— fid^ legen niiny bergel^en padny— füllen pluny— f^juden porchny— plo^en prasny— fd§lagen pfimny— foffen rjekny— fogen slodny-gemalättt). stany— oufftel^en stwjerdny feft

Werben suny— fd^tebcn sydny— ftd^ fe^en torhny— reißen tfihny— fd^neiben winy— tüinben wjazny— ftecfen

bleiben yrotpoeny—üuä-'

rul^en wusny- einfd^rafen zamkny-fc^Iießen zapiny-äurnö)3fen

§ 60.

beze - löufen i boje-fürd§ten

hinyc

hinu

kinyc

kinu

lahnyc

lahnu

lehnyc so

lehnu so

minyc so

minu so

padnyc

padnu

plunyc

plunu

porchnyc

porchnu

prasnyc

prasnu

pfimnyc

pfimnu

rjeknyc

rjeknu

slödnyc

slodnu

stanyc

stanu

stwjerd-

nyc

stwjerdnu

sunyc

sunu

sydnycso

sydnu so

torbnyc

torhnu

tfihnyc

tfihnu

winyc

winu

wjaznyc

wjaznu

wotpoc-

nyc

wotpocnu

wusnyc

wusnu

zamknyc

zamknu

zapinyc

zapinu

hiii kin lehn lehn so miii so padn pluii * porchii prasn pf imii * rjekii * slodii stan*

stwjefdii sun* sydii so* torhn * tf ihii * win

wjazn

wotpocn* wusii zamkn* zapiii *

hinjech kinych lehnjech lehnych so 21. minych so 21, padzeoh 21. plunych 21. porchnych 21. prasnych 21. pfimnych 21. rjeknych 21. slodnjech 21. stanych 21.

stw3erdnych2l. sunych 21. syclzech so 21. torzech 2t. tfihnych 21. winych 21.

wjaznych 21.

wotpocnych 21. wusnych 21. zaniknyoh 21. zapinych 21.

dritte Konjugation.

©iel^e § 18.

bezec** bojec so

bezu boju so

bez** böj so

bezach bojach so

hinyt, a, o kinyl, a, o lahnyi, a, o lehnyl, a, o minyl, a, o so pad[ny]l, a, o plunyl, a, o porchnyl, a, o prasnyl, a, o pfimnyl, a, o rjekJ, a, o slodnyt, a, o stanyl, a, o

stwjerdny J, a,o sunyj, a, o sydnyl, a, o torhnyl, a, o tfihnyl, a, o winyi, a, o

wjaznyJ, a, o

wotpocnyl, a,o wusnyl, a, o zamknyl, a, o zapinyt, a, o

bezal, a, o bojal, a, o

* ÜJegattber ^mperotiO: njepluwaj, nj'epfimaj, njepraj, njestawaj, njesuwaj, njesydaj so, njetorhaj, njetfihaj, njewotpocinaj, njezamkaj, njezapinaj, njebe- haj! ** guturum pobehnu.

^ 103 J--

3nfinit.=6tQmnt

SnfinitiO

^rdfcnS-

^m^Jcratiü

5ßraetcritum

^articipium

form

1

SnH3erf.ob.3lor.

Ijetf. act.

boie— jc^mcrsen

bolec

bolu

bol

bolach

bolal, a, 0

blysce— (ilänjen

bJyscec

blyscu

blysc

blyscach

blyscal, a, o

cefpje— leiben

cefpjeß

cefpju

cefp.

cefpjach

defpjet, a, o

dyrbje— muffen

dyrbjed

dyrbju

dyrbjach

dyrbjaJ, a, o

klince- Hingen

klincec

klincu

klinc

klincach

klincal, a, o

kfice— frfifc^en

kficec

kficu

kfic

kficach

kficat, a, o

lece— fliegen

lecec

lecu

lec*

lecach

lecal, a, o

Ize— lügen

Izec"

Izu

njelzi

Izach

Izal, a, o

mjelce— fc^njcigen

mjelcec

mjelcu

mjelc

nijelcacli

mjelcat, a, o

pisce weinen,

fidern

piscec

piscu

pisc

piscach

piscal, a, o

rece— fprcd§en

recec

recu

rec

recach

r§cat, a, o

skhorje-erfranfen

skhorjec

skhorju

skhof

skhorjech

skhorjel, a, o

slodze— fdimecfen

stodzec

stodzu

slodz

stodzach

slodzat, a, o

slyse - l^ören

sJysec

slysu

Blys

slysach

slysal, a, o

swjerbje - jucfcn

swjerbjec

swjerbju

swjerb

swjerbjach

swjerbjal,a,ot

tce— fiecfen

tcec

tcu

tci

tcach

tcat, a, 0

■vvidze— jc^en

widzec

widzu

widz tt

widzach

■vvidzat, a, o

zynce tönen

zyncec

zyncu

zync

zyncach

zyncal, a, o

^ier^er gehört and

) stac (a

Ltä stojec

1 [tef)en, stoju is ,

stoj stojach sta

1 ftatt st(

Djal, a, 0

§61.

JBtcrte ß

©ie

onjugati

^e § 19.

Ott.

bell— lücifeen

belic

belu

bgl

i belach

belli, a, o

budzi— »ecfen

budzic

budza

budz

1 budzach

budzil, a, o

cmi-finfterrocrben

cmic BO

cmi 80

cmise so

cmilo

cesci— eieren

cesdic

cescu

cesc

öescach

descil, a, o

dli— fäumen

dlic 1)

diu

dli

dli jach

dlil, a, o

9?egatiöer 3>wperotiö: njeletaj. " SHuc^ Ihac ebenfo gebräuc^lic!^. t Unb swjerbjel.

tt Äommt nie oor, bafür: hladaj, fc^oue, neflotiü: njehladaj; aufecrbem tnerfe nod): hlej, hlejce, fic^e. 1) 2Iuc5 dlijid so.

104

Snfinit.=6tamm

Snftnittö

form

^mperatit)

I Präteritum ligntterf- ob. 2lor.

5ßarticipium peil act.

dni %ag, werben haji— pflegen hnoji— büngen honi- logen hresi— fünbigen hrozy - bro^en jezdzi - fal^ren kazy— berbcrbcn khodzi gelten loji— fangen meni meinen mnozi-bermel^ren mori —töten napoji tränien nosy— tragen prosy— bitten pusci (ent) raffen sadzi- fegen sluzi— btenen skoci - fpringen staji— fteHen swaci— öefpern sedziwi— grau, alt Serben tepi— ]^et§en wali ttjölgen wari f od§en wazi - ttjiegen weri— glauben wodzi fül^ren woli— rofil^len

i;z)wozabi— erfrie»

ren wozy— fol^ren

dnic so

hajic

hnojic

honic

hresic

hrozyc

jezdzic

kazyc

khodzic

lojic

menic

mnozic

moric

napojic

nosyc

prosyc

puscic

sadzic

sluzic

skocic

stajic

swacic

sedzlwjec tepic walic waric wazic weric wodzic wolic (z)woza«

bic** wozyc

dni so

haju

hnoju

honju

liresu

hrozu

jezdzu

kazu

khodzii

loju

menju

mnozu

morju

napoju

nosu

prosu

puscu

sadzu

sluzu

skocu

staju

swacu

sedziwju tepju walu warju wazu werju wodzu wolu (z)woza- bju wozu

haj

hnoj

hon

njehres

hroz

jezdz

kaz

khodz

16}

men

mnoz

mof

napoj

nos

pros

pusc

sadz*

stuz

skoc*

staj*

swac

sedziw

tep

wal*

war

waz

wer

wodz

wol

(zlwozab woz

dnise so

haj ach

hnojach

honjach

hresach

hroiach

jezdzach

kazach

khodzach

lojach

menjach

mnozach

morich 81.

napojich 2L

nosach

prosach

puscich 21.

sadzich 21.

sluzach

skocich 21.

stajich 21.

swacach

sedziwjach

tepjach

walich 21.

warjach

wazach

werjach

wodzach

wolach

(z)wozabich 21. wozach

dnilo so hajU, a, o hnojit, a, o honiJ, a, o hresil, a, o hrozyl, a, o jezdzil, a, o kazyl, a, o khodzii, a, o lojil, a, o menil, a, o mnozil, a, o moril, a, o napojiJ, a, o nosyl, a, o prosyl, a, o puscil, a, o sadzil, a, o stuzit, a, o skocil, a, o stajil, a, o swacil, a, o

sedziwil, a, o tepiJ, a, o walil, a, o waril, a, o wazil, a, o weril, a, o wodzil, a, o woliJ, a, o

(z)wozabiJ, a, o wozyt, a, o

walej.

* ^legatiüer gniperatiö: njesadzej, njeskoc unb njeskakaj, njestajej, nje- •• 2lud^: wozebic.

105

3nfinit.= (Stamm g^finiti"

«ßrfifcns- form

Smpetf. ob. 2Ior.

^articipium perf. act.

wudzi angeln wudzic (z)lenii— brcd^en (z)lemic

ziwi— leben ziwic

1

wudzu

(z)leinju ziwju

wudz

(z)lem* ziw

wudzach (z)lemich 21. ziwjach

wudzit, a, o (z)lemiJ, a, o ziwil, a, o

§ 62. ^V'ättftc tonittgatiott»

©ie^e § 20. ^iefe ^onjiu^ntion entf)ält 3 Ciiruppen: 1. jene SSerba, iüelcf)e regelmäfüc^ fonjiupert luerben:

cakam cakaj cakach cakaJ, a, o

hladam hladaj hladach hladal, a, o

kusam kusaj kusach kusat, a, o

macliam niachaj machach machal, a, o

stonam stonaj stonach stonal, a, o

porucam porucej porucach poruöat, a, o

pfikha- pfiklia- pfikhadzat,

dzam dzej pfikhadzach a, o

wesam wesej wesach wesai, a, o.

2. Xie SSerba mit giueierlei ©tämmcn. ®er ^;)srä]'eiuo[tamm tautet

nad) ber erfteu ^oiijui^atioii auf 1 unb r unb ber Snfinitiuftamm iiacf)

ber fünften Ronjuflation auf a: bra- ue{)men.

'ipräfenöftamm bjer(je)-; Snfinitiuftamni bra-.

caka njarten ' cakac

hlada— feigen hladac

kusa— beiden kusac

macha-I^Ojenrcn machac

Btona ftö^nen stonac

poruce befehlen 1 porucec

pi^ikhadze an* pfikha-

fommen dzec

wese l^ängen ' wesec

(Sinjat)!.

1. bjer-u

2. bjer-jes

3. bjer-je

3n)eiäat)(. bjer-jemoj bjer-jetaj, ej bjer-jetaj, ej

bra— nehmen pra— fc^Iagcn zra—f reifen ßla— fenben hna— jagen zwa-f^toa^en

brac

bjeru

bjef

prac

pjeru

pjef

zrac

zeru

zef

slac

scelu

scel

linac

zwac

zuju

ZUJ

bjerjech

pjerjech

zerjech

scelecli

(wu)hnach Sl.

zujach

5mel)r5al)(. bjer-jemy bjer-jece bjer-u.

brat, a, o prat, a, o zrat, a, o stat, a, o hnat, a, o zwat, a, ü.

^ie übrigen formen p hnac ftjcrben uon ceric (^cbilbct: ^rä= fenö cerju, ^mper. cef, !3mperfect. cerjach, ^ut. pocerju.

* Siegattöer Smperotiö: njezleih (sebi ruku) uiib nji-^lamaj (liatzy)!

106

Ktoc fted)en f)at kolu, -es, -e u. f. ra. 3mp. kol*, 5(Dr. klöch, ^^arcip. perf. klöt, a, o. Mlec matten, mjelu, mjel, mjelech, mlel.

3. Sene ^eitirörter, h)elct)e in ber (^egeniuart 5ugleic^ aud) nad§ ber erften ßünjugntiou umcjelünnbelt luerben, toobei s in s, z in z unb k in c ermeic^t lüerben, §. i^. ptakac meinen, piakam unb placu.

1. plac-u plac-emoj plac-emy

2. plac-es plac-etaj, ej plac-ece

3. plac-e ptac-etaj, ej plakaja (plac-a).

Snftnit.'=6tamm

SnftnitttJ

form

^mperotiö

«ßrätettlum Sm^jerr.ob.Slor.

^articipium perf. oct.

kaz-Bef eitlen

kazac

kazu

kaz

kazach

kazal, a, o

maz— fd^mteren

mazac

mazu

maz

mazach

mazal, a, o

pis— fd^reiben

pisac

pisu

pis

pisach

pisal, a, o

ptaö tretnen

plakac

placu

plac

plakach

ptakal, a, o

skac— fpringen

skakac

skacu

skac

skakach

skakal, a, o

wjez - binben

wjazac

wjezu

wjez

wjazach

wjazal, a, o

Slnmerfung. Sil^nlic^ bttbcn oud§ bie Seit^örter auf -tac ein itoeite§ ^t&' fen§ noc^ ber erften ^Konjugation mit Sluänal^me ber 1. ^erfon©tngurori§, Wobei ba§ t in c übergcl^t, 3. S. mjetac roerfen, ^räfcns mjetam, -as, -a u. f. lö. neben mjeces, mjece, mjecemoj, mjecetaj, -ej, mjecemy, mjecece, mjeceja.

^k 5"0J^wen nac^ ber 1. Äonjutjattün [inb jebod) nid)t ^n emp= fef)Ien.

§ 63. Sct^ftc tonjugdtion*

©iel^e § 21. ^räfen§[tamm: labu-j, Sutinitiuftamm: lubowa-.

darowa— fc^cnfen dzakowa— banfen

mjezovva-grensen radowa-fi(^ freuen

zdychowa-feufsen

zhibowa biegen

darowac dzakowac

so mjezowac radowac

so zdycho-

wac zhibowac

daruju dzakuju

so mjezuju raduju so

zdychuju

zhibuju

daruj dzakuj so

mjezu] raduj so

zdychuj

zhibuj

darowach dzakowach so

mjezowach radowach so

zdyehowach

zhibowach

darowal, a, o dzakowat, a, o

mjezowal, a, o radowat, a, o

zdychowal, a, o

zhibowal, a, o.

SZegatib: njeköl unb njekalaj!

107

2J?anc^e 3t'ittrörter biefet ^lonjugotiDn luerben aud§ fe^Ier^aft nad^ ber 5. ilonjugation abgeurnnbett, 5. 33.: wobjedowac 511 5Jättag effen wobjedujii unb wobjedowam, -as, a ufiu., bod) ift bie)cr ©ebraud^ bitrtf)aiic> 3U öenuetfen.

bledzic ](f)tt)iit^en blyskac so bitten cahac ^ie^en ciscec brudfen cma 5infter(my) caj Xee

descowac regnen drobny flein, jart drohi kamjen <äbel=

ftein hhichi taub hontwa S^gb hrimac so bonnent jasny, -o ^eü knjezef ^errfc^er knjezefstwo 9iegte=

rung knjezic Ijerrfi^en kniha Surf) knihiciscefnja Surf)*

brurferei knihiwjazaf S3uc^=

binber kolik ^fal)( kfiwda llnrerf^t leto Sa^t lewy ünf lisco l'aub macefscina SJZutter-

jpradjc mer ,'vriebe mera 9)?aH

meric meffen mjecik, kala<5 ®o(rf) mily milb nazyma ^erb[t nicic Detnic^ten pan, knjez i^err pani §errin pjero ^eber pjerje drec ^ebern

fd^Iei^en poddan Untertan podpjerac unterftül^en poliwka ©uppe pomoc §ilfe k pomocy byc l^elfen pokazowac so er=^

fc^etnen porucec empfehlen pöslac, scelu fd^iden

po nekoho pozbehnyc ftrf) er=

t)eben pozadosc l'eibenjrf)oft pfeplakac (burc^)-

meinen pfiblizowac so na'^en pfipasowac an»

j'rf)nanen ranse zerjaSOcoigcniot rekac t)cif5eu, genannt

ttjeiben rozemjec komu je=

luaub uerfte^cn

runy, runje gcrabe sad £hit sedlowac fatteln skhnyc, -yju trorfnen slepy blinb slac fenben, ftieuen,

lozo stac Sett mo=

c^en sluzobna Sienftmäb=

d)en smjerc Xob snedac frü[)l'tüden snop (^arbe spac fdjiafen spisacel @rf)rittfteßer spokojnosc 3ufrieben=

t)eit Sprewja ©pree scowkac bellen sokolada ©rfjofolabe tfepotac 5ittern twaric (so) bauen wbohi elenb, arm wjadnyc uielfen wichor ©türm wjedro SBctter wlozny, -o feurfjt wotry frf)arf wröcic so ;,uiürffel)ren zaduwac me^en zähe ;,citlic^ zamk (Xür )(Sci)(o^

108

zand^elic fc^Iießen zerzawic roften mir leib, ic^ bereue

(^(ugen) zrawy reif zito Slorn, (betreibe

zanosowac anl^eben zrawic reifen znjeiic (Srf)nittcr

zbozo (*>Uüct zub ^ai)n zoltnyc gelb merben.

zelenic grünen zel, mi je zel ey ift

39. A) Öople leco je so minylo. Rjekn mi, hdze sy tak dolho byl! Konje casto cezke wozy cahaja. Zaspafni dzetacerjo lehnychu so do trawy a wusnychu. Wuknce pil- nje swoju macefscinu a nawuknjece snadniso driihe rece. Sydnce so za blido! Bratr padze z wysokeho Stoma. Sydom sym letkow lozo slawa, zanu sym nöcku pak njepospala^ közdu nöcku sym pfeplakala. Spewy tak rady zanosowach. Wsitkim je Boh spafne wöcko z milej ruku zandzelil. Ötöz so wody boji, njetwaf so k recy! Slepy njeboji so wo woci. Pfe CO places, mloda pani? Je tebi zel twojoh' no- woh' hrodu, je tebi zel twojoh' mtodoh' pana, je tebi zel drob- nych dzecatkow? Mlödsi bratr koniki sedlowase, starsi pak mjeciki pfipasowase. Slepy njewidzi a hluchi njeslysi, wobaj staj wbohej. Poruc Bohu swoje puce! Lepje kfiwdu cef- pjec, hac cinic. Kajke je wonka wjedro? Wiilki wichor je so pozbehnyl, blyska a hrima so. Ty drje bezis, ty sy strowy^ ja tak bezec njemozu, dokelz mje lewa noha boli. Mohl-li blazen mjelcec, mohl pfi mudrych sedzec. Böj so Boha ! Dzeci so boja, hdyz so cmi. Je hizo dawno cma a nas Ja- kub so njeje hisce domoj wrocit. Nekotre narody ziwja so z hoiitwu, Rec male, ale der je! Z kajkejz meru druhim meris, z tajkej budza tebi tez meric. Werce mi to abo nje- wefce, to je tola cista prawda. Romske knjezstwo trajese pfez dwanace stow let. Snedamy wsednje kofej, druhdy tez poliwku abo caj a z redka sokoladu abo mloko. Wbohe dzeco place, zo je jemu mac skhorjela. Tez dobry druhdy place a zly skace. Drjewo rezamy, khleb krajemy, zito sycemy. Hdzez nico njeje, tarn ani smjerc njebjerje. Dzeco maze a dreje, mac sije a myje. Ötoz je wcera Ihal, tomu tez dzensa njewerja, Löd taje, hdyz cople wetry zaduwaja. Radso so smejemy, hac placemy, Swerni pfeceljo so derje

109

znaja a sebi zboze pfeja. Stoz njesyje, njeweje. Dokelz sce nas wy w njezbozu podpjerali, budzemy tez my warn k po- mocy. Zahrodnik pfhvjazuje mlody stom za kolik, zo by runje rostt.

B) 5(ne ©bell'teine glänzen, luenn fie rein finb. ?(Iy ber §er6ft no^te, JDcIften bie $\Iumen, bay Saab umrbe gelb, boiö Cbft uub ber SBein reifte. ^er '-J^ud)brucfer briirft 33üd)cr. Söenn ein ^errfdjer über feine Untertanen mcife unb mitbe recjicrt, bann ift feine ^liegiernng für bov: ijanb glücfüd), unb in einem fold^en ;2anbo tjerrfdjt ^ufrieben^eit, (3iüd unb 5'^iebe. Tu !annft ,itt)ar biet, aber atleiö fannft bu nod^ lange nidjt. 3Sir i)crftel)en eud) nidjt. §ier ift ei? fo feudjt, bo^ ade ©djlöffer roften. 2^ie $ß?iifd)e trodnet gut unb lüirb fd)ön {%h^ jeft.) njeif5 fein. 3(1^ eci ftarf regnete, bonnerte unb blinte, fürdjteten fid) alle unb gitterten. Srübcr, \)aht itjr t)eute iuieber bort geftanben, mo it)r geftern f täubet? (5y unrb* ^ell, bac- SD^orgenrot erfd)eint. SBie if)r öon anberen beutet, fo merben aud) anbere uon eud) beuten. Vobe bie SKenfd^en nid)t, fo lange bu fie nid^t reben ge()ürt t)Qft! S)ie äKügbe ge^en bei? SJ^orgenc^ ,^eitlid) auf bie 2Biofe, um** ba^o ©rae ^u mät)en. 2)ic ßeibenfc^aft öernidjtct ben ^rieben bec> ^er^enö. SSasö unc- nid^t lieb ift, foflen toir aud^ unferem S'iädjften nidjt tun. Cft meinen bie £'eute, ftienn fie anbere lueinen fe^en. 2)ie ©d^rift« ftefler fd)rei6en 93üd)er unb bie Sudjbinber binben fie. ®ie 9J?utter fragte bie ^oc£)ter, lt)av> bni? 2)ienftmäbd)en madje; bie SToc^ter fagte, bac^ 5^ienftmübd)en [)abt ^ebcrn gefd^liffen. S)ic ©djnitter binben ha^ öietreibe in ©aiben. 9cimm, niac> bein ift! Sie ©d^niefter ift franf, fd)ide um einen ',?(r^^t! Sm SKär;, luirb ber Sdjnee unb baö (Sie tauen, ©arten unb SBiefen merben grünen. ®iefcr ^unb bedt uiel, aber er beiBt nidjt, obgleich er fd^arfe 3ħne ()at. SBer ml fd)niäl3t, lügt oft. SBie t)eif5t biefer a^iUI? Xaö ift bie (Spree.

* Bywa jasno ober pocina jasno byc.

•* ÜHit „ju" ober „um ju" üerlürjte beutft^e ©atic »Derben Uon i^rer Über« tragunn flcnjöl^nltc^ in einen üoüflänbiflen Sq« mit bafj ober bamit ucriDanbclt unb bann mit zo by überfe^t: ber SUJenjc^ ifet, um ju leben = bnmit er lebe = clowjek je, zo by ziwy byt. '^m obigen galle (ann ober aud) im SBenbijd^en ber 3nfi"tt'ö l'te^en.

110

§ 64. 2)ie leibenbe gortn. ^affiOum.

Öefpjacy röd.

2)a§ 5|Safftt)um tüirb im SBenbifdien mei[t burd) haS^ Slftinum unb bQ!o SD?ebium au^^gebrücft, lüenn baburc^ feine ß^^eibeutigfeit entfte^t. ©oöte jebodj eine 3^ueibeutig!eit entfte()en, jo njirb bie leibenbe gorm gefetjt. 5)a§ ^affiüum befielt au§ bem leibenben 9J?itteItoorte ber Sßergangenfieit mit ben betreffenben ^on|ugation§[ormen beö §ilf§= öerky byc, s- 33.: sym ober Ibywain Mty id^ luerbe gefc^Iagen, budu l)ity id; toerbe gefdjiagen lüerben, budz l)ity merbe gefd)Iogen, l)ych bity byl id) märe gefd^Iogen morben, Snfinitiö bity byc. ^ür ba§ ^affibe Smperfeft gibt eine eigene ^orm öon byc: buch, bu, bu, buchinoj, bustaj, -ej, buchmy, busce, buchu. Smperfett. buch bity id§ mürbe gefc^Iagen.

^a§ Partizipium ^erfe!ti ^affiöi mirb bom Snüinitiuftamm gebilbet, inbem man an biefen ny ober ty anfängt, §. 93.: wuc-e-iiy geletjrt, bi-ty gefdjiagen (üergl. getatt, gemacht).

I. a) njes-c njes-e-ny IV. wuci-c wuc-e-ny

b) pi-c pi-ty V. a) wola-c wola-ny II. wukny-c wuknj-e-ny b) tfele-c tfela-ny

III. leze-c lez-a-ny VI. lubowa-c lubowa-ny,

®ie S3erba ber 1. Konjugation mit offenem ©tamme unb htn (Stämmen auf m unb n, unb bie SSerba ber übrigen Konjugationen fetien bie ©nbung ny (ty) unmittelbar on ben Snüinitioftamm an. jDabei üertoanbeln bie 3Serba ber 2. unb 4. .Konjugation ben (Snböofat be§ SnfinittoftammeS (y, i) in e, bor metdjem s unb z gu s unb 2 unb bie mittleren Konfonanten burd) j ermeid)t merben, bie ;i>erba ber 3. unb 5, Konjugation bermanbeln ba§ au§(autenbe e in a; g. 33.: bi-c bi-ty, wza-c wza-ty, wotca-ty, pfija-ty*), zaja-ty; wukny-c wuknje-ny; rece-c rec-a-ny; wuci-c wuce-ny, prosy-c prose-ny, wozy-c woze-ny; hlada-c hlada-ny, tfele-c tfela-ny; kupowa-c kupowa-ny. S)ie ^Iserba ber 1. Konjugation mit gefd§( offenem ©tamme fe^en bie (Snbung ny (ty) mittelft be§ Söinbeoofaleg e an, bor meldjem d, k, t 5U di, c, c erlDeidjt merben, 3. 35.: njes-e-ny, wjedi-e-ny, pjec-e-ny, ple^-e-ny.

9?temalS: pfijimany!

111

55a^2 SDZitteliüort luirb reflelnmilig nnd) slaby, a, e befUuiert unb fnnn aud) aU "iKblefttt) gebraitd)t luerben.

1. Stnmcrfung. 2Ste ba^ ©eutfd^e, fo bilbct audf) bo§ Söenbifc^c bo§ paffiüe 5|Jarti5ip oft Don S.?crben, bie ein *^>affit)um überhaupt nic^t f)oben fönnen; nur bd tiicnigen berartigen ^fit^i'örtern lommen altiOe ^ßartijipicu uor, 5. 93.: stuchty bumpfig, wostudJy longitieilig, zacekJy gcfd^woHen, zapukty angcfd^»DofIen, zasakly Oer)'locft, zhnily ücrfault, znijerzJy erfroren, zraly reif, zwjacUy öcrmelft.

'iNüm "iOiitteiiDort bcr '-I^ergangenficit irirb nuci) bnS ä5erbalfiii)=: ftantiö c3ebilbet, inbem man iiy burd) iije, ty biird) ce erfe|t, g. 35. njeseiiy njeseiije bay 'S^rageu, pjecenje baö S3adEen, pity pi<*e bn§ Irinfen.

2. SInmerlung. SKon ötelen 5>erben bilbct bie wcnbifd^c ^Bpxaije aud^ ein pafjiöcS ^artijip "^JJräfentiö, unb iwax mit ber ßnbung omny (a, e), tucl^e an bcn ^räfenöftamm gef)ängt djirb, j. 93.: njesomny ju trogen, pijomny ju trinfen, trinibar, wuknjomny ju lernen, widzomny (neben widzomy) fic^tbar, pisomny fc^riftlic^. ®Qüon ifi bie (Jnbung owiiy ju untcrfc^ciben, meiere Don @ub = ftantiDen unb onbercn SRebeteilen SlbjeltiDa bilbct, 3. 58 : ducliowny GJciftlic^er öon duch, hodowny SBei^nad^tä» Pon hody, matrowny bon matra ÜJJarter, zbozowny glücftid^ oon zbozo.

3. SInmerlung. Überbie^ bilbet bie wenbifd^e ©prac§e auä} nod^ ein alti = t>e!e ^Pürtisip ^^^räjentiiS unb itoax Dom 5ßräf entflamme mit ber Snbung acy, actv, ace, feiten aty, ata, ate- 9Jur bei ben 33erbcn ber 6. Konjugation nimmt man ben 3"finitiöftamm, g. 93.: wjedzacy, a, e ber bie ba^ fü^rcnbe, plecacy, a, e ber flect)tenbc, pijacy, a, e ber trinfenbc, bezacy ber laufenbc, recacy ber fpre^cnbe, sypacy ber fd^üttcnbe, pisacy ber fc^reibenbe, lubowacy ber liebenbc.

cefn Xorn dobyce ©ieg daric frf)enfen dosiwac ^u Gnbe näf)en harowac läriueu hladac so fid) t)orje= ^eii, in ad)t ne()men hnada Wnabe hodny lucrt kosa ®cn)e kuric raudjen ledom, ledma fauin

lohkomyslny (eicf)t=

finnig molef aj?aler natwaric erliancu nawjedowac füljvcu,

leiten njewjnowaty unfd)u(=

big nuza 9?ot plod ^Tiidjt pocink 'Jugenb pohanski l)cibni)d) polöpsic beffcrn

ponizic ernicbrigen powysic erfjü^en postawac ettieben prjedownik ^Hf)ne pi-eswedceny iiber=

pfirunowac ucrglei-

d)cn rezbaf '^Mlb^auer rczwucoAvac Hnter=

rid)teu scehwk Jvi-^lge serp (3id)el

112

•skörzba .Stlat^e «kupy geizig slawjeny gefeiert Sparta ®|.iQrta stary wek ^Hltertuiu staw ©lieb stawizny @efd)ic§te •skitowac fc^ütiett tradac €ntbe()rert, leiben

trawnik Finger wazic luiegen, achten,

jct)ätien wenc itron^ wohen, wöhnja ^euer wopor D|.ifer woprowac opfern wosol (ifel wost Giftet wotfic fc^ärfen

wötcne mesto 'iJ^aters

ftabt wotsudzic uerurteifen wuhasec auölöidjen zasiwac einnähen, 5U

näfien anfangen zbudzowac ermuntern zdrapac (5er)ha^en znicic 5erftören.

pokazac -owac gegeigt loerben Iprözdnic so leer Uierben pfec so g^toüufdEit irerben pfepytowac so unterfiict)t toerben pfewidzec so überfe()en Ujerben puscic so entlaffen luerben •recec so gefprodjeit itjerben rozdzelic so üerteilt luerben \vobkedzbowac so beobachtet mcrben

wobstarac so beforgt, uerforgt

lüerben wobzarowac so beftagt luerben wocakowac so erhJartet toerben wojowac so gefämpft Uierben wubudzic so aufgeU'edt locrben wukalac so au^^u;\eftod)eu U)erben,

ftd) burd)fd)lageu zahubic so Oerljeert, ausgerottet,

nertilgt iuerbeu znicic so öernid)tet toerben.

40. A) Slys, tebje nechtö wola! Stoz w swece wotsu- dzene je, to skörzba wrödic njemöze. Tale holca je njewino- wata a njebudze khostana. Z pfikladami so najlepje rozwu- cuje. Stwörtk je wjecor zasiwany (kitel), sobotu wjecor do- sity. Kosy a serpy so wötfa. Zdrapany hlada so cerni. Pöcciwy clowjek bywa samo wot zlych ludzi cesceny. Wency so wija. Wot prenjeho dnja swojeho ziwjenja sce wot swo- jeju starseju skitowani a k dobremu nawjedowani byli. Ötöz hlada kazanja, njech hlada tradanja! Hnady hladac, reka hiisto nuzu tradac. Ledma be woheii na jenej stronje mesta xvuhaseny, poca so zaso na druhej stronje palic, Njesudzce a njebudzece sudzeni! Njepfeju sebi, zo by mje sto khwalit, njejsym-li toho hodny. Mnozy ludzo bychii böle wazeni byli, 'hdy bychu tak hordzi njebyli. Stawizny powedaja, zo buchu

113

we Sparce zelezne pjenjezj' bite, Z pfikladami swojich prje- downikow budzce, mtodzeiicy, k dobrym poöinkain zbudzowani! Darjenemu konjej na zuby njehladaj ! Ta woda njeje k pieu. Descowa woda je dobra k mycu. Judas wosta zasakly. Bratr ma zmjerzle stawy. Wopor skici reka, trawnik wlözny z postawacej rosu kuri so. Scehwki a plody tutoho dobyca iijemöza so hisce pfewidzec. Smjerc tak mno- hich njewinowatj'ch dyrbi so wobzarowac. Wot njedzele rano wojuje so horco.

B) ®ie ©ewigen fönnen mit ^^sferbeu iicvc^lid)cn loerben, wddjt SSeiu faf)ren uub ^Baffer trinton, imb mit Gfetn, U)cld)e ®olb trnnen unb Tii'teln freffeii. '-8iele SD?enj(^en U'erben uugeredit bemtcift. ^m l)eibnifd§en Rittertum tinirben ©öttern 3J?enfd)en geopfert. 'Korn uniibo nid)t an einem Xage erbant. ^(leianber ber (^hot5o l)at bie 'i^ateljtabt feine^o l'e^rery, meld;e üon feinem t^attx ^erftört morben mar, miebec anfgebant. SSer fid§ fetbft erniebrigt, mirb er]^öt)t merben. Über ben 5Jtenfd^en mirb niergercbet. '^lad) 8 Sal)ren merben bie 5linber auo ber 2d)Hle cntlaffeu. l'ärme nid^t fo oiel, bafe bie 2(^mefter nic^t aufgemedt merbe! Sni .Slriegc mürben oielc ©töDte nnb 2)örfer üer()eert, ueröbet unb iiernid)tet. (Getobt*) fei ^cfuv (il)riftu5l Sd) bin übet;,engt, baj^ leid)t[innigc SO?enfd)en nur burd] Unglüd gebcffert uierben fönnen. Scr '©eifc ftraft nid)t nur, med etmaö ®c^led)to» getan mürbe, fonbern bamit nid)t tuieber getan merbe. ^äefer berühmte 9)?a(er ii't aud) ein gefeierter ^^l^ilbtjauer. ^^ie ^.^Inmen finb uermettt. Sft atleo ba, ma^ö if)r gnm l'efen, i)\td}- wen nnb 2d)roiben braud)et?

§ 05. Verba media,

(Srjedzne slowjesa.)

X)aö 2Öenbiid}e ^at eine fein" gvofu' ?fn;int)l 3^'ifi^'^^^J^i' n)cld)o nie- nmlc- Pt)ne so üortommen unb nie im paffiuett ©inne gebraucht UH\ben: fie 6e'5eic^nen einen 3i'Üanb unb merben im Teutfc^en meift aftio über

(*iclofat budz khwaloii mii itoc^ in biefeui ?\Mc oliiic y, une ti citKntlic^ rei^elntä^ip lauten joUte.

8

114

bojec so fürchten

blizic so na(}en

blyskac so bii^tn

blyscec so c"|liin5en

cmic so finfter merben

dlic so jäumen, ä'^gern

docakac so ceho erleben

dötknyc so anrüt)xen

drozic so gögern

dzakowac so bnnfen

dzec so komu träumen

fuknyc so einl)ujd)en

hacic so ftoden, fieden bleiben

hadrowac so ftreiten

hibac so gäl)ren

hnewac so na koho ,^ürnen,

grollen hodzec so mögticl, tauglid) fein hordzic so ftol,^ fein horic so brennen, fengen horsic so janfen hresic so na koho i)erbä(i)tigen hriinac so bonnern huntoric so ,3anfen, murren huzac so unruhig fiUen jetfic so, jedmic so eitern jimac so foffen kac so bereuen kazyc so uerbecben komdzic so ,)ögern klaknyc so nieberfnien klemic so unanftänbig ant-

iDorten kopnyc so mit bem ^^wfee

anrennen kocic so rinbern krasnic so prangen

kulkowac so @rf)necban mexfen kupac so bahm kuric so randien kuzolic so fprube(n kwekac so anffpringen khowac so untergeben (Don

ber Sonne) khroblic so breift, mutig merben khwalic so pratjlen lekowac so ausfeilen lepic so fleben liscic so fd)meirf)eln lubic so gefallen lacic so jaubern minyc so uergetien miskric so funfein, flimmeru mjerwic so mimmeln mjerzac so berbrie^lid) fein ,modlic so ke komu anbeten modric so blau fd]immern mucic so trübe fein, merben nabyc so genug ijabm nadremac so genug fd)lafen naduwac so ftotj, aufgebtafen

fein nadzelac so genug arbeiten nadzijec so {)offcn najesc so genug cffen nakaslowac so genug Ruften nakleöec so genug fnien nakhilec so genug bürfen nakleskac so genug fd^mä^en nakormic so genug möften nakumpac so genug baben nalutowac so genug fparen naletac so genug [liegen napinac so anftrengen

115

napic so (bcn) Tiirft füllen,

trinfen napoeic so ^eniui fcfinutjcn narejowac so genug tanken narodzic so geboren luerben nasnedac so genug fvüfiftücfen naspac so genug fdjlnfeu nasydac so genug fitzen natradac so genug entbehren nawalic so l)erbei[tür^en pisanic so bunt etfdieiuen plencic so ()ät|rf)eln pocic so ]cf)tuil3en podwolic so nacf)9eben pohorsowac so '^(nfto§ net)inen pokazowac so erfd^einen podiiuric so uetfinfen poradzec so gelingen, geraten poscic so faften posmewac so, lädjetn prac so z kirn ganten, [Ireiten prasec so fragen prösic so regneu pfehladac so überfel)cn pfekhodzowac so fpa^ieren ge()en pfelamac so burcf)brecf)en pfemeric so faifcf) ,^ielen pfeprasowac so burd^fragen pfiblizowac so naf)en pfihodzec so paffen, taugen primae so anfaffen pfistodzec so na koho uer-

(iiuiuben pfismudzic so anbrennen pfiwalic 80 t)in,^uftrümen pfizörlic so bajuqueÜen, ge*

iiuoKen fommen

piiknyc so aufbredjen, platten puzolic flo fpvubeln radzic so geraten rocic so beteuern rojic so fc^n^ärmeu rozenc so auv>eiuanberge()en rozhnewac so biife loerben rozhoric so in ^oxn geraten rozkoric so uneine luerben rozlamac so jerbredjen rozztobic so erboft fein rozstupic so au^einanbertreten roztorhnyc so ^errei^en rudzic so traurig fein runac, runjec so gleichen,

gleirf) fein skamjenjenic so uerfteinern skazyc so üerberben skhadzowacso ,^ufammenfommen slec so au§5ief)en smjec so Iacl)en smykac so 3d)littfd)u() laufen spalic so uerbreunen spodobac so gefallen spokojic so aufrieben fein spowedac so beid^ten splosic so burrf)gel)en, fdieuen

(uon ^'fevben) stac so gefd)ef)en starac so forgen strozic so erfd^rerfeu styskac so .^cinuuet) l)nben 8unyc so gleiten swecie so leurf)ten sydnye so ^lat;, nehmen sypnyc so ^ufammenftür^en 8«eka^ necfen, fd)äfern

116

Serie so bämmciu

skrec so fc^mcl^eii

smjatac so tnumetn

tajic so i)ert)eini(irf)cn

tepic so ertriufcn

tysic so in ^ncjft fein

wacic so mef)ien

walle, walec so ftür-^en, einfallen

Avaric so fod)en

wjezc so fal^ren

wobeiic so fct)l gelten

woblee, woblekac so an^ie^en

wobhonic so erfoifdjen, augfunb-

fc^aften wobohacic so reid) inerben wobuc so an^^ie^en wohladac so nidjt mögen wolac so ke koini; anrufen,

anflet)en woprasec so fragen wostudzic so fatt betommen woscerjec so t)ö^uifc§ Iad)en wotpacic so abfpalten (u. >t^ol^) wotpalic so abbrennen wotpukac so abfpringen wotrjeknyc so entfagen wotrunac so entgelten, üergelten wotsalic so fd^eiben, 5Ibfd)ieb

nebmen wotsunyc so abrutfd)en wotscepic so abfpringen wottorhnyc so na koho über

jem. l^erf allen wotwotac so ap^iellieren wüzjewic so erfd)einen wrocic so §urüdfe^ren wubudzic so \m^ luerben

wucekac so flief)en

wudac so beiraten

wudypac so (aue bem @i) t)er=

üorfommen wukumpac so baben wulezee so teig tt)erben wulamac so an§bred)en wumescic so '']^[a\\ finben wuplahowac so umd^fen wupocic so aiii:-.f(^lt)il;ien wuprasowac so ausfragen wupreberac so auftreten wupinmac so ringen wurecowac so ftreiten wurojic so aui^fd^warmen wusmjec so ouiotadjen wuspac so an§fd)Iafen wuspowedac so beid^tcn wuströzec so erfdjreden wusunyc so entgleiten wuswetlic so l^etl tüerben wuti-elec so ^.Ihtnition nerfdjiefjen wuzdac so uorlommen, erfd)einen wuznac so eingefte^en wuzuc so auo;^ieben zabludzic so irre gelten zacemnic so finfter, bunfel luerben zacefwjenic so erröten zadolzie so in 2d}ulb geraten zadrapac so mit ©d)Unerig!eiten

^u täm).ifen l}aben zadusyc so erftiden zadziwac so in Staunen geraten zahrimac so bonnern zajetric, zajedmic so anfangen

,yt eitern zakopnyc so mit bem ^nifi anrennen

u

zakorjenic so iri3iir,^el faffeit, bobenftnnt»ii'\ merbcu

zameric so öicleii, bealifict)tii]en

zamjelcec so Uici^lileibeit

zapadnyc so eiufinfen

zapjec so erl)ärten

zapocec so auf 01113011

zapopadnyc so fangen, an^ brennen

zaprosic so uerftnubcn

zapfimnyc so feft anpacfen

zaroöic so fcfjnjöron

zaspac so üer|rf)Iafen

zastajic so auff)örcn

zaströzic so erfd^recfen

zdae so )rf)einen

zecnyc so ül^nnuid)tii] luerben

zelenic so c\riinen

zenc so .^ufanunent'ommen, >u

fammentieten, eii^el)eu zestupic so \nfiimmentreten zesydac so "ißlai;, iiet)inen zewrjec so äufnminenlaufen (luin

ber mid)) zezdac so icf)einen zJamac so ^nfammenbrerfjen zlobic so flroOen, '^iirnen zmahowac so flattern, lue^en zminyc so entgegen, entfinnmen zuc so au^^ie^en

zastyskac so ^eimiuot) befommen zwadzic so uneinv luerben zasjmijenic so üiel tarnen be zwazic so n^agen

fommen zatepic so eitrinfen zatorhowac so na koho jem

in SBorten angreifen zawrocic so nmfetjren

zwjezc so abgleiten zybolic so funfein zIavIc so leben zolcic so gelb fc^einen zolmic so luügen, fluten 26rlic so quellen, ^eben so fomnit auc^ manc^iua» sebi (sej) uor, ,5. 5^.

dowolio sebi fi(^ erlauben hrajkac sebi fpielen kazac sebi Uerlangen krucec sebi feftigen, ftiirfen meric sebi meffen myslic sebi benfen najec sebi mieten natojic sebi fangen, ert)a)d)en nawotfic sebi fc^arfen podcisnyc sebi fic^ untcriuerfen pfec sebi fic^ njünjdjen pfehladac sej überfelien pfiswojic sej ftrf) ,jueignen

skazae sebi fic^ beftellen spfe6elic sebi fid) ^uni (Vceimbe

machen wotwucic sebi ftd) abgeiuij^nen wozabic sebi, zwozabic sebi

fic^ erfrieren wucinic sebi fic!^ auobobingen wukhwalic sebi loben wunuzowac sebi fid) er^nüngen wuwojowac sebi fid) erfiimpfen zab^zec sebi fid^ ueilaufen zahrat'- sebi ein <Bp'\d niad)en,

fpielen

118

zalezec sebi ftd) nerfd^Iafeu zasluzic sebi \\<i) üerbienen zarej(o)wae sebi ein Xän^djc'ii madien

zaspac sebi 'jid) ücrfdjlafen zaspewac sebi anftimmeu zazehlic sebi au^ünben zwazic sebi, zweric sebi uiagen.

Umgefe^rt uierbcn ein,',e(nc 3<^it^i-'i-^^ter im 'li^enbifdjen aftiö, im 3)eutfd}en bogegen inebial gebrandet, 5. !ir: bjesadowac jic^ untere Italien, bluwac ftd) erbred)eii, linac ftd) mauferii, pokhwatac fid^ beeilen, postanyc ftd) ergeben, pi-iwuknyc comu fic^ gelt)iU)nen, pi*i- stupowac fid) n(if)ern, zedzic fid) fel^nen.

§ 66. ^onjngatton ber 95erba ol)ne äMnbeuofal.

§inftdjtttdj ber ^^aupteinteilung verfallen bie 36itobrter in fold^e mit unb in foldje ol^tte 33inbeUofQl. C^ne 3?inbeuofat werben ]oU genbe inev 9_^erba abgeuumbett: byc fein, «lac geben, j^sc effen unb w§«lzee unffen. ?(6er biefc 3Serfd)iebent)eit befd)ran!t fid) nur auf baä ^räfen§ unb ben Sniperatiu.

Snfinitib jesc effcn

wedzec »uiffett dac geben

Stamm jed-

wed- j dad-

©egenmort

jem, je-s, je, je- moj, jes-taj, ej, je-my, jes-ce, je- dza

we-m, we-s, we,

we-moj , wes - taj,

ej, we-injf, wes-ce,

wedz-a

f^uturum da-m, da-s, da, da- moj, da-taj, ej, da- my, da-ce, dadz-a,

(da-ja)

Smjjerattu

jes, jes-moj, -taj, -ej, jes-my, jes-ce

[(po)wez] wedz,

wedz-moj, -taj, -ej,

wedz-my, -ce

daj, daj-moj, -taj, ej, daj-my, daj-ce*

Smpcrfctt.

jedzach, jedzese, jedzachmoj, jedzes- taj, ej, jedzachmy, jedzesce, jedzachu

wedzach, wedzese, wedzachmoj, we- dzestaj , ej , we- dzaclimy, wedzes- ce, wedzacliu

9Iort[t dach, da, da, dach- moj , dastaj , ej , dachmy, dasce,

dachu

^Parttrip pcrf. jedl, jedta, jedlo «ct.

wedzal, wedzala, dat, dal», dalo wedäalo, [(po)wet]

* 9?egat. ^wp.: njedawaj!

119

1 ^"finitiö i

jese effen j

wedzeö roiffen j

dae geben

©tamm

jed- j wed-

dad-

^'lUticip pcrf. paffioi

jcdzeny, a, e

wedzany, a, e

daty, a, e

lentis

jedzacy, a, e

wedzac}', a, e

(dawacy)

j Jran'Siir. pxä feiitio

jedzo

wedzo

(dawajo)

3;ra^^(^r. per- fectt

jedsi

powewsi

dawsi

Wnmcrfunii. Sie mit byc äujammcngcfe^ten ^c'twörter uicrbcii folgenber-- inaHen bcflinicrt: '^^räf. -bywain, 3i"pfrf. -bywach, 8Ior. -bych, ^JJerf. -byt, -brwal, gut. -budu, ^'"P'''^- -budz, 5. 93.: dobyc getDtnnen: dobywam dobywach dobych dobywal dobyl dobudu budu dobywac dobudz ^.

§ 67. Unrci]eliuä^ii"ie Vioujiu^atioiv.

N j e p r a w i d 1 0 w n e s k 1 o n j o w a n j e.

^ad) bieiev .Siouiiii"iation gel)en folflenbc i^ertm: dioy«^ luoüen, hie« i-\et)en, m^o l)alicn, siiifn'* bürfen, spa^ ji^lafert, ntiiv so ijejd}el)en.

^nfinit. | chcyc hie ' mec

emec

spac

stad so

©tamm ^ chcy- | jd- } ma- j sme-

sp-

stan-

gut.

stanu so,

stanjes

so . . .,

stanu so

stan so

*räf.

1

chcu, -es du, dzes cbce . . . dze . ., du

chcedza (dzeja)

(chceja)

mam, -as,

ma . . .

uiaja

smem, -es,

smö . . .

smeja

smödza

spju, spis

spi . . .

spja

3mpcr.

chcyj

dzi (njelchodz)

mej

sniej siiiedzach

sj)!

3wp«f.

chcy ob

dzgch

rngjach

apacl»

«or. stanyoh so

' 'ilti- ^n\p.: njedobywaj!

120

Snfinit. chcyc

hie

' : !

mec smec i spac i stac so

©tämm chcy-

jd-

1 1 ma- sme- i sp- | stan-

«ßorticip. pcrf. ad.

chcyt, a, o

sof, sla, sto, sli, sie

mel, a, o

amel, a, o

spa}, a, o

stal, -a

^ortictp. pexl poff.

^arttctp. prüf. Qct.

(hity)

mety, a, o

-8pany,a,e

-staty, a, e

chcyjicy

[kho- dzacy]

mejaey

(stawacy) (stawajo)

XranSgr. ?nüf.

chcyjo

ducy -sedsi

mejo

smejo

spicy

2:ranggr. perfect.

chcywsi

mewsi

smewsi

-spawsi

(stansi) stanywsi

m-

budu

chcyc

pondu

(budu meC', zmeju

budusmecjbudu spac

l [

stanu

^Inmerfung. 2)öju !ommt nod^ j^c fahren, Snfinit jee, iStcnim jed-,

?ßräj. jedu, jedzes, jedze . . ., jedu, ^iinper. jedz, gwl^eif- j^dzech, ^orticip. perf.

act. jel, a, o, *ßartictp. perf. ptff. jedzeny, a, e, <ßarticip. präf. act. jedzacy, tranlgr. präf. jedzo, JtanSgr. petfcct. pfijewsi, t^ut. pojedu.

J. ^aä negierte chcyc ^ei^t nochcyc (für njecheu) ober njechac (noc^ ber 5. ^onjug.).

2. SBirb dn mit ^^^rapofitioncn ^^ufanimengefe^t, fo inirb ein ii parafitifc^ eingefd^oben, tüelc^eö tüegen bes ftQmmt)aften j (eigcntt. jdu) ftetö ipeic^ ift unb in aßen üom ^räfenc-ftamm abgeleiteten 'gönnen etfi^eint, 5. SB.: pfi-n-du \ä) lucrbe Qufommen, roze-n-du so icf) ^tx- ge§e, wote-n-du id) lüerbe n}egge{)en, wu-ii-du ic^ lüerbe tieraucH^e^n, za-iVdu id) tuerbe tergef)en. ^ie SnfinitiUe lauten: pfi-n-c, roze-ii-c, wote-ii-c, wu-n-c, za-ii-c; ^niperat.: pfi-n-d^, roze-ii-dz, wote-n-dz, wu-n-dz, za-n-äz; 5(orift: pfindzech, rozendzecb, wotendzech, wundzech, zandzech; ^articip. perf.: prisoJ, rozesol, wotesoJ, iru- sot, zasol; ^ran^gr. perf.: pfi-sedsj, wusedsi u. f. W. %ud) bü^ negierte du ^eigt biefeö n: njeüdu, njendzes u. f. Ui. 9J?erfe überbie^ bie Sinperatiüe: poj fomm! [fofort mit (mir)], prindz fomm Ifpäter).

3. Sm Snbicatiö berj^^egennjort ()eiBt bie 9?egation uon mec ni, alfo iiimam, uimas, nima u. f. tt).

121

4. Stac hat J^iuci J^ormcn : 1. in bor '-^^cboutuiu] ftetjeii, U'o o-ö regelmii^ii;; nad) ber 4. Konjugation fonjuijiert luirb, stoju, stojis, stoji . . .; 2. in ber iJx^beutnng i^cfc^c^en, tüo nad) ber 12. .S'^onju» gation i'ie^t, stanu so, stanjes so ... . ^ic mit stac ^nfammen^ lieferten ocitiuörter gctjen nnd) bor 2. ober 4. .Slonjng., ,v ^^■- pi'estac aufhören pi-estanu pfestan pfestach - pfestal.

5. S^on bem in ber Sebeutunq „fageii" unQcbinuc^lirflcn <!«€<'• fommt nur uod) ha^ Smperfett üor: dzach, dzese.

brözda 5ii^"d)c cezicka 'i^fanb casnik U^r dostac empfangen dyric fd)Iagen (blysk

Sli§) dzakiiy bantbar dziwadlo X^eater htadkowac glätten hlodny Ijungrig husycka C>)iined)en jedz (Spei)e Kamjenc Mamenj kheza i^au^ konc (inbe korcmaf, -ka 2Birt,

SBirlin krahuja 5träf)e krakac fräd)^en kros @rojd)en kusk ©tücflein

lacny burftig liska ^'\id)i^ Lubij l'öbau macocha (Stiefmutter med, mjedu .V>ünig motka 'i)3atd)en nacahnyc auf5ict)en podcisnyc untenuerfen pfemenic (inbern prestac aufboren pfijec anfa[)ren, {>e=

fahren fommen ranic beleibigen, Der=

ujunben scezka ^\ab serpik Sid^et skazyc uerberben slepc slepcowski

2ump, armer

®d)Iuder sneh, snezk ®ri)nee,

nandze so sn. c6

fc^neit ein UH'uig sudny dzen (>5erid}t»=

tag, 9Beltgerid)t Tarka %üxk wina (Ed)ulb winik Sdiulbigcv wescenje 2Beic-fagung wodac uergeben wola 2öiae woznamjenjec be=

;ieid)nen wotjec tpegfaliren zabawjec unterhalten zanc mec ad)ten, eljven zawdac komu z jedom

vergiften zetkac treffen zhonic erfahren zjesc aufeffen ziwnosc S5?irtfrf)aft.

41. A) Wes, sto myslu? To njewem a njeniözu wedzec, hdyz mi nochces prajic. Wcera hisce nichto njewedzese, stoz dzens kozdy we. Njejsiny ziwi, zo bychmy jedli, ale jemy, zo bychmy ziwi l)y]i. Sokrates by prajil*: „Ja j6ni a piju,

* Itt Sfoniunftiti ^dt manchmal bif 4*fb(utuiiii „vfifflni", wun hj pr«ji{ er pikQtt ju fogen.

122

hdyz sym hlödny a lacny" ; druzy pak njejsu hlödni a jedza, njejsu lacni a pija. Sy swöj khleb zjedl? Ne, nochce so mi jesc. Hdze dzes? Do mesta. Dzice a cince tak, kaz je warn knjez wucef poruciJ! Casnik njeiidze, njeje nacehnjeny. Hdze staj wöj dopoldnja sloj, hdyz smy was zetkale? Z wotkel sy wcera pfijet? Z Budysina. Dzens pojedu do Lubija a njedzelu do Drjezdzan, pojedz sobu! Stari Grekojo mejachu krucise zakonje liac my. Chcu do mesta wotenc. Nochcyl z nami kusk klileba z mjedom pojesc? Macer je* sym ja pak njespöznal. Alexander Wulki chcyse sebi cyty swet podcisnyc. Sto je so tu stalo? Stoz sy mel, za to ci nichto nico njeda; jenoz za to, stoz mas, nesto döstanjes. Njepfestanjes, krahuja, krakac corne wescenja? Wes ty ton kraj, hdzez dzaknu brözdu wora lud spröcniwy? Njech so dze, kaz so chce, jeno zo so klepoce. Dzitaj, wöj slepcaj slep- cowskaj, M^öj zanoh' krosa nimataj! Netk namaj powez, korc- mafka, zo holcy kroska nimaja! Zaneje cezicki sobu nimam, stoz (al^) jenoz t(3nle swöj wuzki serpik, Hose nowy so k nim pfida, a sydze so könc blida. Hdyz so snezka nandze, dha so scezka zandze. Mejce zanc Knjeza ! Najal (je) sej Turka prec' staru zonu, zo by jom' z jedom zawdala. Da-li so husycka liscy hladkowac, je so wo nju stalo. Hdyz nuza z durjemi nutf dze, pfeceljo z woknami won skakaja. Ma- coolta chcyse rady zhonic, wot coho je mötka tak rjana. Dzi spac! Njekhodz do wosmich lehnyc! Khrystus pfindze na sudny dzeii sudzic ziwych a morwych. Amen je hebrejske slowo a woznamjenja „stan so" abo „stanje so". Komu je sto bylo, zo sy po lekarja jel? Pfindz k nam twoje krale- stwo, twoja wola so stan, kaz na njebju, tak tez na zemi! Nas wsedny khleb daj nam dzensa a wodaj nam nase winy, kaz tez my wodawamy swojim winikam!

B) ©ütrateö pflegte ^u fagen: „3(^ lueife nur baö, bafe irf) ntdjt^ Äiciß, aber tiiete Jüiffen m(f)t einmal ba^. ©age ut(f)t alle», \oa^ bu »eifet! Sffeft bu abenbg ^^-leif:^? Sb feine ^et^c ©peifen, ba^ bu

* ^e\>t§ Db'idt im Itffiifati.b mu% in bfn ^enitti» treten, jobali iai tranfi* ti#e ißer&uni negiert n>tri).

123

bir bie S^\[)\k nid;t ucrbcrbcft! Um luic ine( ll^v uicibot il)i in'ä ^^eoter gehen? äyot)er tommet iiiib uioljin getjet .if)r? 911^ id^ burc^ bcn 5Batb ging, )d}liig ber '-ytil;, in eine (iic^e. SelU l)aben mv fein i^auv- niet)r in ^^auUen, jet>t l)aben loir eine 'iyirt)d)aft auf bem \!anht (na wsy). ^kTjei^en Sie, mein .s>etr, id) luoüte Sie nid^t beleibigen. 5?ielc U'ollen, tua-o ©ie nidjt fönnen, iinb anbete luollen nid^t, uia^? fic fönncn. ÄImc t)at biJr ."ilmnfc gofd^IafonV 2Bay ge= ]d)ei)en ift, fann man nid)t ünbeiii. Sit bcine ^l)(uttev üoii Äamenö fd)on tt)cggofat)ren? 9lein, fie ift nod) ba, fic mirb aber morgen lueg« fahren. ii'ielicr A-rennb, fomm ;,u nnc>, bu luirft bid) gctuif? gut unter= t)altenl ^")(iemanb tt)eif?, uuinn bie 3Belt ,^u (inbe ge^on uürb.

§68. tSinteiluui^ ber 35erba nad) ber Cuantität uub Cnalttät

ber ^anblnng. (Rozdzelenje slowjesa po kelkosci a kajkosci cina.)

Unter ^anSluug einec^ 5Serbum§ ucrfte()t mau entrteber eine lätig^ feit (,3. il\: rezac f(^neibeu) ober einen |)uftanb (lezec liegen), ©ie ^aubhing fann in ben brei 3*-'itfrcifen (©egoniuart, 'isergangen{)eit, 3"= fünft) Üaucrn obor UoUcndct fein. ®ie bauernbc §iinb(uug mirb burd) onbere ^i-^rmen, alc^ bie ooUenbete au^gebrüdt.

9^1^ ber Ouantität ber -S^anblung unterfc!|eibet man .itoci .Sltaffen üon 'i^erben:

A. ^I^evba ^JCrtcftiUtt (dokonjane slowjesa) uub

B. i^ertia itnpcrfcftitia (njedokonjane stowjesa). '*)>erfcftilu' xlscrba be,)eidjnen eine t)oU(n^tU, impetfeftine

S.^erba eine ttiä&rcnÖCr ha^^ ift untioUcu2)etc ^anbhing. dlad) ber Duatitüt .verfallen bie perfeftiuen S5erba

1. in ftttf)U(aria: cisnyc einen SBuvf mad)en,

2. in ^^crba Durattd::|}evteftitia ober anbcr^^ genannt ftuitiUa: napisac auff(^rciben, wupic au^trinfcn,

'S. in 3Serba iterattU=|]crfrftiUa: wutfelec auöfd)ief?en, b. (j. ta^ iuiebev[)o(te (Sd)ief5cu abfdjlief^cn.

I)ie perfettiüen 3Serba tüerben in ,S>auptfäticu im ';|5räteritum, in ber 3"fi'"ft unb im bejabenben ^ntperatio, bann in ^Kcbenfät^en unb @prirf)iüörteru gcbraud)t. Lodom so lehnu, hizo spju, faum ^abe id) mid) niebcrgelegt, fd)'iQfe id) fd)OU. Bozi ki-izik liordosci rjap zfamai 'öa^ l'eiben brid)t bem Stolpe ba'ö ^füdjrat.

124

2)ie imperfeftiöen 'i^eiba be/^eic^ticit eine 2)aiier, iTiMeber^oIiing, ^:^^tn)id■etutuv ^-orlfe^ung ber ^aiiblunn unb ^^erfallen:

1. in '-luTba Duratttia: spac fd)lnfen, lezec liegen, cahnyc ,jifl)en; eine '^Ibart ber bumtiim ftnb bio SSerba ind)oatiua (spocinjace), meldte bae adgemeine 2öerben eine§ 3i'i^-^"^^'^ bejeid^nen, 5. iß.: blednyc bla^ luerben, wjadnyc lüelfen. 'Daf)in 9el)ören benominatine (öou Subftantiuen unb '^^Ibjeftiuen abgeleitete) ^erba;

2. in 'l^erba iteratitia (fortfc^reitenbe, pokracowace): nosyc tragen, wozyc fat)ren (cttüa einen ^ag), khodzic gelien;

'ö. in 35erba tteratitisbttratilia: zakazowac Verbieten, mit bem 3Serbieten befd)äftigt fein;

4. in SSerba fvei|UentatiUa ()uiebert)olenbe, wospjetowace): dawam ict) gebe bann unb luann, dobywam" id^ pflege ,^u gcnnnnen.

S^arf) ber Quantität ber .'panblung ort)ic(ten auc^ bie 3eiten i^rc 'Benennung unb .verfallen in bie Reiten ber ^l^oUentlttttg ("'^^erfeftiliität) unb UnboUettdltttg (Smperfeftiuität).

S^Jad) ber perfeftiHen ^anbtung fragt man mit: „3Saä gejc^af?, maö ift, luar gefc^e^en? Söaä toirb gefd)e()en fein?" unb nacfy^ ber imperfeftiuen §anblung fragt man: ,/Ma^S gefc^ie()tV 3Sa*> baucrt? SBaä bauerte? S®aö tt)irb bauern?''

^ie tuenbifdie Sptad)e ()at fed§ä 3^^^fonnen:

Tempora

a) ber uoüenbeten »^panblung:

1. Slorift: reznych id) madfte einen ©d^nitt;

2. ^erfeft: sym reznyl idf) i)abe einen @d)nitt gemad^t;

3. ''4>lusiquamperfett: bech reznyl id) l)attc einen @d)nitt gemacht;

4. 7^'Utur. e;iaftum: hdyz reznii n)enn ic^ einen ©d^nitt gemnd|t ()aben werbe;

5. 5öeiaf)enber Smper.: rezn mac^e einen (Schnitt;

b) ber bau er nben ^anbhing:

1. ^^räfens: rezam idE) fc()neibe (mad)e (Sdjnitte);

2. Smperfett: rezach id) fd)nitt (mad)te ©djnitte);

3. ^crfeft: sym rezal ic^ l)abe gefdjuitten (Ijabe Schnitte gemad)t);

4. ^^üiöquamperfeft: bech rezat ic^ ^aik gefd)nitten ((5c()nitte gemad^) ;

5. Jyuturum: budu rezac id) iuerbe fd)neiben (8d)nitte machen);

6. 9iegatiiier Sniperatio: njerezaj fd^neibe nidit!

125

Über i>a§ guturiim ferf|lcti1)c 5; 57.

Srnmerfunfl. 'Die pcrfcllioen 5.^erba ftel)cii im 3yprtcr»erjei(^nt5 in vunbcn Klammern, bie imperfcftiücn |inb ofjne ßlammern.

Somit ^abcn bio tt)cubifd)cn t^citroörter flctt)i^[)nlict) ,^n)ei 3ntin'tiwe i'on bcr- fclben Sebeutung: wröcic so ^IV. ^.) unb wröcec so (V. St.) jurürffclörcn, aber bon Derfd^iebcner ^onblung; ber ncänberte ^^nfinttiü (wröcec so) tfl t)on wrö- cic 80 abgeleitet unb ein Hon einem .»^eitmort abi^cleitetc« SBerb ge()ört immer in bte fünfte ober fcd)fte itonjugation, feltener in beibc ,^ug[eicl): zbudziö zbudzec zbudzowac luecfen. ^ebc^ berartigc SJerb ifl ein itcrierteS ober, anbcrS gefagt, ein bcuerl'atiDeg ,Heit»wort.

Seim ncgatiiien Sinpcro*'^' wcnbct man imtjcrfeftibe Öerba an, j. 5ö.: njestoj a dzi ftebc ntc^t unb gc^e! njeskakaj Springe nid)t! Über ben iprol)ibitit) (SBarnung) Don perfcftiuen 'iserben üergt. § 57, Slnmerf. Sei ben il^erbcn ber iöetuegung ift noc^ folgenber llnterf(i)ieb jwifd^cn ben burotinen unb itovatiücn ju berücffic^tigen: man fagt: njebez laufe nid^t, trenn jemanb f^on roirflicf) läuft; njejedz spesnje fal)re nid^t fd^neö, »oenn jemanb fd^on tDirflid) fäf)rt; aber njebehaj laufe nic^t, njejezdzi fabrc nid^t, trenn man nocfi nic^t fäl^rt, nod^ nid^t läuft, b. 1^. bie §onb' lung be» ßaufenä, beö Jal^rcuö foQ überbauet nic^t angefangen luerbcn.

§at bie 'iprä[en^füriu * Me /"yiitiirbebeutunci bei perfeftioeii '^^erben aiböiml^mylog \o brücfeu bie öon bem unüeränberten Stamme gebil beten ^-orinen bie oollenbete ^aublung au^i; um nun öon )oId)en ^^erfeftiiicn bie ;)eiten ber ii)iif)renben §anblunfl {^'väfeuiS, Smperfcft, unb bne bnuernbe ^utu^^ni) ,3ju erhalten, mu^ man baö SBerbnm itcs vieren, b. (). in bie V. ober VI. ^Konjugation oerfeUen, raobei ber (5|a= rafter bev nieberen .SUaifcn auägefcfjQltet unb bnfür a (e) ober owa gcje^t nnrb. Tic 58crba bor er[ten Konjugation uicrbcn gröfUenteili? in ber fünften iteriert, ,v ^^-^

I. ((*«^e)d)loffencr Stamm.)

buratiüe .S^anbl.: finitiüe (pcrf.) ^anbl.: iteratiöe ^anbt.:

Snfinitiu: kcec blüt)en zakcec aufblühen zakcewac im 'i*(nfblül)en

begriffen fein ^-präfeivö: ktu (kceju) - zakcewam ic^ blü^e auf

irf) blüf)e ?lorift: zakcech id) blüt)te auf

3imperf.: kcejach id^ zakcewach id) blühte auf

blühte

' ©enn bie Serbaiformen bie ^rfifen^enbungen u, ä, e [i), moj, taj, tej, my, ce, a (u) ^aben, fo l^eifecn fie *45vftfenSfonnen.

12H

biiratiüe ^anbl.: ^^verf.: sym kqet id)

Sß\ihic\u.: bech kcel icf) bech zakcet,

Initte geblüht Jut, her SDauer: budu

kcec id) luerbe blüt)en |5'Ut. ber SSolI.: zakceju ic^ tuetbe auf

blühen [yiit. ex.: hdyz zakceju iuenn

icf) nuföeblüf)t bin

finititje (pevf.) §anbl.: iteratitie §Qnbt.:

sym zakcel \<i} blüf)e sym zakcewal \d) bin

aufgebliifit

bech zakcewat id) luar aufgeblüht

budu zakcewac id) ineibe aufb(üf)eu

!©ejat). Siuperat: kcej blü^e!

9^egat. Smperat.: nje- kcej blül^e nid)t! üfijarnung; STran^^gr. )3räf.: kcejo perf.:

zakcej lilüf)e!

njezakcej blü^*ja nic^t! zakcewsi

zakcewaj blüf)e!

njezakcewaj btü^e nid^t auf!

zakcewajo

II. (Offener ©tarnm.)

zabiwac töten, fd)(o(j^ten zabiwam

Snfinitiu: bic fd)Iagen zabic erfd^Iagen ^rafg.: biju ic^ fdjlage

?lonft: zabich i<if erfd)Iug

^5ni^3erf.: bijach id)

Wm

Sßtx\.: sym bit id) ^obe

gefd^tagen sym zabil

pu^q.: bech bii ic^

^atte gefc^tagen bech zabil ^ut. b. ^auer: budu bic

id^ luerbe fc^Iogen y<^ut. b. SSofl.: zabiju id) n^erbe erfd)Iagen

^ut. ex.: hdyz zabiju nienn id) tx-

fd)Iagen ()aben werbe

33e j. Smper. : bij fc^tage ! zabij erf daläge! zabiwaj erfc^Iage!

9^eg. Sniper.: njebij njezabiwaj erfd^lage

fc^Iage nid)t! md)t!

!i&>ariiung: njeaabij erfd£)lage jo md)t!

XronSgr. ^räf.: bijo zabiwajo .

5^Tonggr. pdf. : zabiwsi

zabiwach ic§ erfc^Iug sym zabiwal id) ^aht

elf erlagen bech zabiwal i(^ (lotte

erf dalagen budu zabiwac id^ luerbe

erfd)Iogeu

127

Stciation nac^ bcr VT .^onfugatiDn.

tmratiue .s>anbl.: finitiuc ^aiibl.: iterntiöe ^anbt.:

Snfinitiii: ptacic Rollten wuplacic aii'o,^Qt)len wuplacowac aiic\',a^len

^Täfenc-': placu idi 3at)lo wuptacuju iri) ,',at)Icaiu3

:?lotift: wuplacich id) 5a()lteaii!§

^m;.ierf.: placach xd)

']>crf.: sym placit i(f)

^(uCni.: bech placit

irf) {)attc i]e5nt)It Jyut. b. ^iiucr : budu pla- cie id) luerbe ,)a§len AUt. b. 5ßon.:

sym wiiplacit bech wiiplacil

wuplacowach id^ ^a^lte

sym wuplarowal id) l)abe auc-^ge^vitlU

bech wuplacowal \d) liattc Quöfle,3al)lt

budu wuplacowac i^ werbe nue^^atileu

wupJacu \d) irerbe au^-

^•ut. ex.: hdyz wuptacu luenn id)

auöcje^at)!! ()Qbcn tuerbc 8ejat).3mp. : plac ,\nl)tc! wuplac ,^a()Ie aus! ^teq. Sinp-: njeplac

5,al)Io nid)t! '-ll^arnimg: njewuplac ,^a§Ie ja

nid)t au§! ^ranegv. prii]".: ptaco

Xranögr. perf.: wuplaciwsi

wuplacuj ^a^te nu§! njewuplacuj ,^at)lc nid)t auöl

wuplacujo

3m S33enbi)d)en gibt alfo ber

A. ^tvH ptxUli\t>a:

1. 9.^erba finguinria: padnyc padnu id) iDcrbe fallen; !ief)t herüber ju: padac »»>^

iniü man Mz- 'Iserbum in ben iniper= feftiöen 3eiten aniuenben, muft man c^ iterieren: padac.

.'önnbhing nac^ ^meicrlci i^erba: B. 5!>ct6tt im|)erf(Iti))a:

■<-<m gc^t herüber ju: zabic

1. SSerba buvatiüa: bic biju id) fd)Iacie; um bie öDÜenbete ^"^anblung au§,yibrürfcn, muH ba-o^erbum mit einer paffen^ ben ^räpofition* ^iifammenge^ feßt lüerben, iuoburd) zabic' entftedt.

* Unter paffcnbcn ^räpofitioncn üfrilel^t man füld^i-, in bcncn bic iBobcutiin(< ber S)iic^tuni^ ober bic S^oQcnbung licfll: wumjetac auöluerfcn, roznijctac auseinonbcr merfcn, namjetac aufwerten, zamjetac iujwerfen, pfenijctac bur(t)»rer|en.

128

2. Q^crbo finitua: zabic zabiju i^ iueibe crid)lQgen ;

oiL'tjt f)inügor ju: zabiwac M^—

tuitl man bie)c§ finitiöe ^ixU uiort in ben impcrfeftiiien ßeiteu nniucnben, mii^ man e^^ eknfall§ itevicren: zabiwac

2. 3}erba iteratiuo: padac padam ic!^ falle; zabiwac zabiwam idf) er= f^lage.

3. 3" biefen impcrfefttujn SSer= ben gel)ören noc^ ikrba ftequen= tatiua unb

4. Serbe ind)oatiua; biefe finb eine ^tbart ber buratiUQ.

Stnmerf ung. 9J?an übcrfe^c in anbete S^rad^en nic^t bte gorm, fonbern bif ipanblung bc3 S>erbum!o.

.Slonjuoiation perfeltiuer unb imperfeftiuer SSerba

in allen ^^^ten.

I. CSinmonientigeö Sßerbum ceknyc f(iet)en, iterierte^:5 cekac flietjen.

S)ie fe^lenbe buratiüe ,S^')anblung tü'nh burc^ ha§> tteratiöe SSerbum au»=

gebdicft, meil ha^ itrfprüngticfie ^^erbum ceknyc feine 3^iten* ber

S)auer bilbct.

^^•Serfeftiüe i^anbUing. ^räfent:

?(orift: ceknych id) flof) Sniperf. :

^erf.: sym ceknyt id^ bin gef(of)eu ^^(u5c|uamperf.: bech ceknyl ic^

wax ge[(of)en. Aut. ber 2)auer: Jvnt. ber SSoIIeub.: ceknu id^ tt)erbe

fliet)en Aut. ex. : hdyz ceknu tüenn td) ge-

flofjen fein tüerbe. ^k\ci^. Smper.: cekii \i\tl)d 9?eg. Sniper. : 2i>arnung: njecekn füebe ja nid^t! Xran»gr. präf.:

STran^gr. perf.: ceknywsi

Steratiue i^^^anblung. cekam id) fliege

cekach ic^ flol^

sym ceknyl idj bin geflogen

bech ceknyl ic^ tvai geffof)en

budu cekac id^ luerbe fliet)en

cekaj fliehe! njecökaj ftielie nid^t!

cekajo

129

IL ^uratit)ey ^^crhim tfasc fd)üttelu, finitiüei? zatfasc, itenevtee zatfasowac.

^iiratiüe ^aubl. Ainitiöe .vianbl. Steratiüe ^anbl.

^räieiu?: tfasu irf) idiiittclc zatfasuju id) fdiiittele

^lüiift: zatfasech id) jdjüttclte

Smpcrf.: tfasech id) fd)üt= telte

zatf asowach ir^ idjüt- telte

'i].^erf. : sjm tfasl

sym zatfasl

sym zatfasowal id) ()Qbe gef^üttelt

l"lUi'öq.: bech tfasl

bech zatfasl

bech zatfasowal id)

«

liatte i3ejd)üttolt

Jiit. ber ®auer: budu tfasc

5

budu zatfasowac id) toerbe fdiiitteln

g-iit. ber3.^oü.:

zatfasu \d) tuerbe fdjütteln

gut. ex.:

hdyz zatfasu luenn id) ge)d)ütte(t t)aben 111 erbe

li^ejati.Sinper.: tfas )d}üttelel

zatfas jc^üttele!

zatfasuj id)üttele!

ytt(\. Sntpev. : njetf as id)üt= tc(e tnd)t!

njezatfasuj fd)iitte(c nic^t!

SSariiung :

njezatfas fd)ütteie

ja iüd)t!

"Jvanögr. prä).: tfaso

zatfasujo

^ranyflv. porf.:

zatfasywsi

Xemnadj gibt I. IBerba <ierfcftilia (dokonjane slowjesa) meiere bie ^anblung uollenben, befc^IieBen. 'Satjin gehören:

a) 3.>erba fingiilaria (einmomentige, wokomiknito): kalnu id) werbe einen ©tic^ mad)en, hwizdnu ic^ raerbe einmal pfeifen, cisnu id) roerbe einen 'ilHirf niad)en. Sie finb ber äufjeven gorm nad) ein* fac^, b. li. ol)ne ^^präpofition, unb brüden eine ein.^elne |)anblung auv, bie in einem %igenb(ide entfielt unb gleid) mieber cnbet.

b) ^iserba finitiua (üDÜenbete, koncace): iiai)isu idj nierbe auffd)reiben, priwjezu id) merbe l)erbetfüt)ren (mit bem $i.^agen). '3)iefe ^Iserba brüden eine .S>nnblung au'ö, lüelc^e früt)er in il)rer ?luvfül)rnng unbefc^ränft, lange baneinb mar unb nun abge|d)loflen, uoUenbet mirb. (Sie irerben uon buratiuen '-i>erben gebilbet, menn man biefe lutt paffen- ben ''^Uäpoiitionen ,^ufammenjelU.

130

?inc biefe ^-üerba perfeftiöa bc^eic^nen in ber ^;|iräfeu§ = form t)a§' futurum, im Präteritum ben 5torift, in ber '!)3erfeft- nnb ^lu^iiuamperfeftform bie Dollenbete 3?erflangent)eit unb 9}orliergant3en()eit. 2öill man biefc 55erba im 'präfen^, ^mperfeft, im unnoUenbeten ^^*er[eft unb ^lu^qHQmperfeft unb im bauernbem ^11= turum anmenben, fo mu^ man [ie tterieren.

II. l^crüa imlierfettiba (njedokonjane stowjesa), incldje bie ^anblung ni(i)t üollenben, nicf)t abfditie^en, ol)ne bafj man auf bie längere ober fürjere' '3)auer 9?ürf[ic^t nimmt, unb ^mar:

a) ^scrba buratiöa (bauernbe, trajace): pisu iij^ fd)reibc, njesu id) trage. 'Sie be,^eidinen eine §anblung, meiere in it)ier 9fue«füt)rung unbefd^ränft fortbauert.*

b) SSerba iteratiüa (fortfdjreitenbe, pokracowace) : nosu id) trage (gelt)öt)nlid)), wozu ic^ fa{)re (etlua jeben STag), khodzu id) get)e. ©ie brüden teil^ eine unbegrenzte i^ortje^ung ber 2)auer, teil§ ba^ Seftreben au§>, ha^ bie ^anblung öertt)irflid^t merbe; [ie be^eic^ncn, ma^ eiitjutreten ))flegt.

5tne biefe SSerba imperfeftina be§eid)nen in. ber ^]$röfen^- form ba§ ^räfen§, im ^Uäteritum ha^ Smperfeft, in ber ^erfeft^ unb ^tu^quamperfeftform bie unUoUenbcte ^^er« gangenfieit unb S3oröergangenI)eit; baö futurum bitben fie burc^ bag §ilfg0erb budu unb ben Snfinititi; pisu id) fdjreibe, pisach id) fc^rieb, sym, bech pisal id) f)abe, f)atte gefc^rieben, budu pisac id^ meibe fd)reiben.

^a nun bie imperfeftiuen 3^'tmörter, roefd)e ba?^ 'ijL^räteritum in ber ^meiten unb britten ^erfon «SinguIariS auf -se bilben (Smperfeft), baö futurum mit budu unb bem SnfinitiU umfdjreiben, alfo in beibeu gölten eine längere gorm [)aben, n)ät)renb oon ben perfeftiuen 3^'^= tDörtern bie für^ere ^orm o'^ne -si» in ber ^^Uieiten unb britten "ij^ei-fou ©ingutarig im Präteritum (Slorift) unb ber !öebeutung nad) bie '"^präfenö^ form alä ^^uturum, alfo in beiben ^ät(en eine furgerc ^orm gebraud)t toirb, fo fönnen mir fur^ fagen: ©in ^-i^erbum mit langem ^räte titum l)at ein langet futurum (mit budu), ein il^erbum mit lurjem Präteritum ($lorift) l)at ein fur^eg 5"t"i^"i" (^räfeng- form).

Bu weither ?lrt jcbe« eingelne ^^twort gehört, ift im 3K5rterbud^e erfit^Tli^.

181

Öelakowsky l)nt bie '-I^erba t)iu)td)tlid^ it)vev .s^anblumj bilblicl) in folgenber SBeij'e bargeftellt:

bie biiratioen biirdi eine ßinie ;

bic iteratinen burd) mefirere *ipunfte ober Sinieu . . . . .

bie frequentatioen biirdi (....)(....) ober (— )

bie mometitanen biirrf) einen "-^^inft ( . |;

bie buratiu pevfeftiiien burd) einen eingeflammerten ©trid) | J ;

bie iteratilv-perfettinen burd) [ . . . | ober [ ], wobei bie

.klammern bie 'iUillenbung be^eid)nen.

I. tVcrDo {icrfeftttia nnÖ i^rc ^terötian.

§ 69. a) 'iserba fingulatia.

l:ie Iteration bcr i^serba gcfd)iet)t teit§ ot)ne, teil* mit ^orfemmg einer 3?orfilbe. Ctjnc 'i^orfetnlng einer '^orfilbe ("iliräfi^ierung) werben faft mir ein momentige, mit ^räfirierung burntioperfettiue (finitiüe) ^^erbn iteiiert.

Die Iteration befte^t bev ^orm nad) barin, ba^ bie gu iteric' renben 5.^erba in bie V. ober VI. Äonjugalion uerfetit werben. Tiurc^ bie nid)t iterierten formen be^ (perfeftiuen) S3erbumg unrb auiogebriicft: in ber ^räfenäform ba§ futurum, im ^^räteritum ber "»Xorift, in ber *it?erfeft= unb ^(u^quamperfeftform ba§ mirflicbe ^^^erfeftum unb ^^^luöquamperfeftum; unb enblic^ ber b e ja t)enbe Smperatiu. Diirc^ bie iterierten formen, woburd) baä perfeftiüe SScrbum impct^ feftio wirb, wirb in ber ^riifenäform hai "'|>räjen^, im ^riite^ ritum baö ^mperfeft unb in ber ^^^erfett^ unb ^|.Mugquamperfeft- form baö unooüenbete ^^erfeftum unb '»^.^hiyquamperfeftum unb faft immer ber negatioe Smperatiu auögebrüdt ; ba^ ^-utururii wirb mit budu unb bem Snfinitio gebilbet, ,v 33.: budu wu}o?,owac id) merbe mic^ mit bem '^lu!^(egen beid)äftigen.

a) 2)ie einmomentigen 5^erbii ber II. Konjugation werben in ber V. Konjugation iteriert, wobei nur bev t£l)ürnflev iiy in a uer

wanbelt wirb.

132

SnftnttiD

5ßräfen§

^röterttum

^erfeltum

^utur.

Smperatiö

ceknyc v cekac }P^^^^«

ceknych

ceknyl

ceknu,

cekii

cekam

cekach

cekal

budu cekac

njecekaj

cis(k)nyc -j

.. , , l werfen

ciskac j

ciskam

cisnych ciskach

cisnyl ciskal:

cisnu budu ciskac

cisii njeciskaj

cesnyc ^

. y fätnmen cesac /

cesam

cesnych cesach

cesnyl cesat

cesnu budu cesac

cesii njecesaj

dosahnj'c ^

, , , 5,rei(fien

dosahac f

dosaiech

dosahnyt

dosahnu

dosahn

dosaham

dosahach

dosahai

budu dosahac

njedosahaj

dychnyc ^ , , , ' atmen dychac /

dycham

dychnych dychach

dychnyl dychal

dychnu budu dychac

dychii njedychaj

dremnyc . ^^i„„, dremac / mem

dremam

dremnych dremach

dremnyl dremat

dremnu bujdu dremac

dremn njedremaj

drapnyc ^ drapaß } f'^«^^"

drapnych

drapnyl

drapnu

drapn

drapam

drapach

drapal

budu drapac

njedrapaj

hasnycv

hasec ;"««^öfc|en

hasam

hasnych hasach

hasnyl hasai

hasnu budu hasec

hasn njehasej

(po)hladnyc^ hladac Jf'^^*^"

v.l.» J _„^

(po)hladnych

(po)hladnyj

(po)hladnu

pohladn

hladam

hladach

hladal

budu hladac

njehladaj

hibuyc so \ fid^ be« hibae so / Wegen

hibam so

hibnych so

hibnyl

hibnu so

hibii so

hibach so

hibal

budu sohibac

njehibaj so

hrabnvc ■» hrabac / "

?

?

?

?

?

hrjebnyc i

... - J graben

hrjebac f

?

?

?

9

?

hwizdnyc ^ hwizdac |

y

'?

7

?

?

kainyc* ^ kalac ! ^*^^^"

?

?

?

y

?

ki(d)nyc.

kidac J^'^""''"

9

?

?

V

y

khelpnyc /

, , , , i traben khelpac /

y

'P

?

•?

'?

klepnyc ^ klepac / ""Vfe"

?

?

?

1

?

-?

Statt bcr Jragcgeid^en bilbc man bie entfpreti^enben formen. * 5(urf) kiöc, cinmomentig nad) bcr I. Älaffe.

133

3nfimtik»

kles( k)nycv kleskac / f^^OflC" kapnyc ^

kapac /

tropffii

kle.kam«'klesnych so klesnyj . 'klesnu so jklesn so kleskach so kleskat bud« .. klesnyc|njeklesn «

klaknyc so. nieber^

klakac so / fnien

kiwnyc j

kiwac } '"'"''^^"

kopnyc ^

kopac / ^^^"^

leluiyc so ^

lehac so / '** ''^9^"

liznyc

lizac

IC I

lecfen

}fc^

mierfti mazu

hisfkinyc ,

tuskac ( '"""''"

(z)moknye . nag

mokac / roerbeii

maznyc

mazac

niors(k)nyc . ^a-,

morskac / gen

(za)pfahnyc^ ein.

prahae nPa

prasfkmyc

praskac

padnyc

padac

pisnyc j

imen

nyc .

(: > fnocfen

} faUen

pisac / '"'^"•^«n

placnyc .

placac / i^^Oflf"

pJu8(kJnyc

pluska

reznyc

rezae

rubnyc v

rubad ; ^''*""

pJu8(kJnyc\

pluskac / ^*"^'5'"

reznyc

rezae / ''^»''i>en

nibnycli «u

134

Snfinitib

*räfen3

Präteritum

$erfeltum

gutur.

Smperattö

sydnvc so»

, ', ' fid) feiert sydae so (

9

(sydnych) sydzech so

9

9

?

skubnyc ^

skubae f o n

skubam

•?

?

?

?

smvknyc \

' ■' i ftofeen smykac /

?

?

?

?

9

sunyc 1

, } f(fiteben suwac 1 '

?

y

9

?

9

, i fc^ötten sypac /

?

?

9

y

9

scipnye ^

.-. , > miäen scipac /

j

V

9

9

?

skrabnyc ^

., , , J. fd)Qben

skrabac f

?

■?

9

V

9

slapnvc •>

slapae } ^^^"'^^'^

?

?

9

9

?

torhnyc j

^ ', i reiben

tornae j

y

torzech

9

?

9

truhnyc i

truhac i ^^"^''"

'P

9

?

9

?

tfihnyc ^

tfihae } ^^""^"^

'?

?

?

?

9

tyknyc , tykac (

?

9

?

9

9

wjaznyc.

, > bmben Wjazac /

•?

9

9

9

?

zbehnvc \

zbehac }""f^^^^"

'^

zbehnych (zbehach)

9

?

V

Slnmcrfun.q. S'Jid^t iteriert wirb wusny6 eiufd^tafen.

b) 'J)ie U)eiiii;\en einmomentii^en 58erba ber IV. .Sloniiuintion inerben leit§ in ber V., tei(§ in ber VI. Äonjucjatton iteriert. 5n ber V. Konjugation ineröen iteriert:

\ befehlen

. .\ laffcn seec /

porucic porucec puscic puscec

porucam puscam

porußich porucach puscich puicach

porucit porucal puscit puicat

porucu poruc

budu poruced njeporußej pusöu pusc

budu puscec Injepuscej

135 - (3» ber V. Äonjui;attüii uunbcn itoiiort:)

^siifinitio

(za)rnzy6 \ erfd^lo« !

, , / zara/ani

(za)razec ) t^eii

sadzic 1

sadzec )

skocie I

, ÜTiiuieii V

skakac J

i^räfoiK' '45i«itt-'r tum iH-iioIiiun Jii'iii'"'" ^'"''cratil) zarazych

zarazacli

zarazyl zarazu I zaraz

zaraza} budu zarazop njezara?.*

tUn

:'ck' ^

»torkac }

stupic ^

, ; treten stupac }

tfelic V

^„, , J. fdjteijen

trelec /

wobalie .

' uerbinbfii

wobalec (

wröcie ^

wrocec ( geben

(zjhubic V Her-

l y V y

(z)hubiwac / liereii

^11 ber VI. iloiijui^ation roerben iteriert:

wröcie . jitrüd

^nfinitib

^räfenö Präteritum ^erfeftum 1 futurum S^nperatib

daric 1 daruwac | kupic 1 kup(»w«c I

fc^enfen faufen

daruju

kupuju

darich

darit Idarju

dar

darowach darowal budu darowac njedaruj kupi.ch kupU Ikupuju kup

kupowacb kupowal { buda kupowac njekupuj

pozcic ^

\ leiten pozi'owac )

slubic I Der-

»lubowac ( iprec^en

1. 8lnmerfuug. ii^eiin bic einmoinciitifleii '■l>erba mit 'ilivapüfitionen jufanimeti« geje^t roerben, io bleiben ftc ebcnfaO'S perfeftin uitb be3eicl)nen nur audt bie SRic^» tnuq ber ^onbiunq im SRaumc: zatfälu ic^ tuerbe erfd^ie^en, pfeskocSu id) roerbc bariibec fpxingen.

9?0(^ ber IV. Äonjugation.

136

2. i'lnmcrfung. Die iterattüett SSerba werben im Xeutfc^en auf öicierlet ?Betfc auSgcbrücft, loie etwa: Willenö fein, woüen, im Segriffe, boran fein, fud)en, trachten, pflegen, ober burc^ bie Umftanb^njörter: oft, gemöljnlid^, foebcn, fonft, immer, fo baß oft biefe 2lböerbioIau§brücfe aud) im Söenbifc^en ju ben betreffenben 5>erben pIeonoftifd§ l^insutreten : runje so do woza sydachray, hdyz so poca desc hie eben rcaren tt)ir baran, un§ in ben SBagen ju fehen, alä c^ ju regnen onfing.

Dac geben toirb in ber V. Konjugation iteriert: dawac.

bajka Jabel pozrjec oerfdjlingen

hrabnyc faffen, ef^afc^en prjedy hac ct)e

hrac fpielen scekac so necfen

hrjada halfen tarc ©d^eibe

kabat 9tocf ^ tfelha ^linte, ®en)ef)r

kusnyc, -ac beiden woslabjeny gef(i)lDäc^t

nastupac betreffen, ange()en zajutfisim übermorgen

popadnyc fangen, ert)ajd)en zesic, -siju näf)en.

42. A) Dyrbju so sydnyc, nozy mje bolitej. Häkle potom so sydnjemy, hdyz k mostej döiidzemy. Njesydajce so zenje, hdyz sce so pocili! Sydiice so tarn, hdzez stajnje sydace! Sto to zbehace? Hrjadu zbehamy, njewem, hac ju zbehnjemy. Nase kruswy su hizo zrale, stajnje padaja, samo hdyz wetfik njeduje. Stoz wy menice, mje njenastupa a mje zenje nastupac njemoze. Ton pos kusa. Ne, stoz ja wem, njeje hisce nikoho kusnyl. Do njezraleho sadu njekusaj! Tfelamy z tfelbu do tarce. Dwöjcy sym hizo trelil a junu hisce tfelu. Pozcis-li mi dwaj tolerjej, zajutfisim ci jej zaso wröcu. Tomu njepozcuj, stoz pozcenych pjenjez njewröca. Ötöz wjele dawa, ma malo za sebje. Dam sebi nowy kabat zesi^. Hdyz pjenjez nimas, njekupuj! Dolho sce kupowali a nico njekupili.* Skoc sem! Njeskakajce pfez wodu! Jenoho po druhim su pusceli, döniz njebechu** wsech puscili. Druzy pocinachu jeho bic a torhac, döniä won woslabnjeny njepadze.

* 5!)Jßnd§mal foüt hai ^ilf^berb ou^ nnb bie ^>?egation tritt kann jum äIHttelttJort.

** Sei dönii in ber Sebeutunu „bi^" ftel^t fleti bn« neflierte gf •**•!*•

137

B) S35o ee na]] ift, borthin fdun ciid) iüd)t! ^aö iliiib luivb fidi iiorf) in bcn Aingcr fdiitcibeii. .Siinb, fpielc nid)t mit bcm jc^nrKu iVicffcr, fünft unvft bii bid) fdjnciben! ':)^'rfc ben i^iinb nid)t, beuii er fönntc bid) beißen! jT^er ^err pfeift feinen .s>unb. (i^e bu mir bie ^\\id)tigall fiingft, mirb fie bie 5^alje erl)afd)en uub uerfdjlingen. 5i>enn bu mir meinen '-Brief .^ndidgibft, luill id) bir baö i^üd) mit ben ^•abelu leüien. i^sdi nerfpred^e bir, bnf? bie^ iiid)t ine[)r gefdjelien niirb. (Heftern haben unr ^iuigel gefangen (lojic) (burat.), unb bie n>ir gefangen liaben (popadnyc) (perfeftiu), f)aben tt)ir l]eiite luiebcr lüg= gelaffen (puscec) einen nnd) bem anbern, bi^:; mir fie alle UvSgelaffen hatten. "S^er Säger fd]ief^t gern.

i? 70. b) ißerba finitiua.

'Ikxba finitiua finb '-^erba fompofita, bie anö bnratiten ent^ ftelien, menn man biefe mit paffenben ^^sräpofitionen ,^ufainmenfelU. 2)nrdi . bie 53erbinbung eine§ ^^^tmorte» mit einer ^riipofition mirb 1. bie ^anbUing beä '-IserbnmS aU in ber '^t\t beenbet an§ge= brürft: 2. biefer .s*"^ant)lung luirb and) eine anbere !'Kid)tiing im 'Kaiime gegeben.

Xie ^räfii'e, üon benen bie meiften '"45räpDfitionen finb, l)aben in 3_Vrbinbung mit bem 35erbum an erfter 3teüe biefelbe '-J-^ebentnng, bie ilinen uor 9?ominen ;,ufL")mmt.

1. do be,!;eic^net bie 9iicf)tung ber .^anblung ,^n irgenb einem 3iel unb feine (iTreic^nng ober bie ^-Beenbigung ber erfterm: dönc na blak an Crt unb ©teile eintreffen, nekoho dönc (doscahnyc) jemanben eintiülen, dokonjec nüllenben, dodac (kharty) ,yi CS'nbe geben, dono- sowac auetragen, doml6(''ic au^brefd)en, knihu docitac bac- '-^-^ud) ^n Gnbe (efen.

2. na be5eid)nft bie S^ic^tung ber ,S>anblung auf etluaci: outry (C^enitiö) na pomazku namazac Söutter auf bie ®d)nitte ftreid)en; c* be,^eic^net aud) einen geuiiffen SOfZoment ber .^anblung, ,v '^l ibrcn x'lnfang: natorhnyc anreihen, khleb nacec 5^rüt anfd]neiben, naJa- mac anbred)en. ©el)r oft tritt nod) baö ^Keflerioum no hiu^ii, nnfe be,^eid)net bann, boB man fid) bi« ,^ur (Srm Übung anftrengt: nahladae so fid) fatt fe^en, narecec so fid) mübe fpredjen. T)abei ftetjt l)nufi(i ber ©enitiune pnrtitiiuio, khleba »o najesc fid) am 5^rote fatt effen.

1H8

3. ujid bc^eidjuet bie 9iicf)tiuig nnc^ eüuag CS^vöfeercm, .S^öt)e= ^ rem, bann ein 3 "^"^^ kommen: nadeiic treffen, nadpadnyc überfallen,

4. wo, wob be,^eid)net bie ^Ki(^tung um einen ©egenftanb Ijcrum: swoje pola wobkhodzic feine gelber begel)en, wobsic um= näf)en. Dft ift wob bem bentfd^en „be" gleic^: wobstac beftel)en, wobstarac beforgen, wobrubac bet)auen.

5. wot be,^eid)net bie Entfernung, Trennung (ha^ (^5egenteil Don do): wotjec abfai)ien, wottorhnyc abreißen, swoj doth wotsyc bnrd^ 9J?äl)en feine ©d)utb abtragen, wotdzelac burd) 5trbeiteu feine (5d|ulb abtragen. _

6. po be,^eid)net bie l^Srftredung über ben gangen 9?aum: pozlocec nergotben, posypac beftreuen. ^-crner bie ^oUenbung ber ^anblnng: poslac (t)inifd)iden, ober eine minber nad)f)altige ^ätigfeit, luogu oft ^jleonaftifd) khwilku, trochu, kusk, mato ^in^u^ treten: posydn so (khwilku) fetj bid) ein iDenig, to sym (irochii) pozabyt baei i]ab^ \d) ein rtenig uergeffen, pojesc ein mciiig effen, posnedac ein luenig frü()fiüden.

7. po4l begeii^net bie iKid)tung unter etttja^: podryc, podko- pac untergraben, podklakowac so in bie ^nie finfen, podcisnyc unteiwerfen.

8. pr«* be5eid)net basJ 2)ur erbringen: pfeklöc burc^bDt)ren ; ben ^-^erluft: pfehrac üerfpielen, pfepic Dertrinfen, pfecinic uertun, pfedac üerfaufen; einen ^e^ter (ba§ beutfd)e Der): pfeprajic so fid) Herfpredjen, pi*eradzic uerraten, pfeselic üerfalgen, pfedac so fic^ öeigeben; ta^ Übergemid^t: pfemöc übern)inben, pfedobyc befiegen, pfewazic luägen; eine 3^^^6iteiUing : pfeJamac bur(^bred)en, pfe- torhnyc butdjreifeen; bie !i^othnbung ber ^anblung: pfestac auf= t)ören, pfetrac beftct)en; enblidb ein Übertragen: pfewoblec um= äief)en, pfecahowac so überfiebeln, pfelozic übertragen, pfeserbscic inö äöenbifc^e übertragen, pfenemcic ober ponemcic germanifieren.

9. pired bejei^net t>a^ ß^^^'^^^ommen, boö Übertreffen: pfedpisac oorfdjreiben, pfedpoloiic öorlegen, pfedewzac sebi fid) \iDrnet)men.

10. pM begeid)net bie §{nnä()erung ju einem ©egenftanbe („^erbei, (icrju, ()eran", (^egenfa^ ^u wot) pfinjesc (jer^ubringen, pfidac ()in,^ugeben, pfistupic ^in,^utrcten. S)at)er t)e5eid)net and)

lay

eine ^N 0 r m e t) nnuv pfirosc l)in;,uuiarl)|en, wody pfibywa boi? SBaffer nimmt §u.

11. poa be^eidjnct bic Xi*einiiinc| („ent.^mci, ;icr=="): roztamac 3crbrec^eu, rozbic 5er)cl)lacjen. 33ci ief(ei;ilien ^-l^erben be,^cicl)net roz, X)a'^ ha^ ©ubjeft eine iivöfeerc §txa\t entnjicfelt; rozhoric so fic^ ereifern, rozzJobic so in ^o^n geraten, ergvimmen.

rj. wu bejeic^net bivö 3iM'tii"i5etommen, hQ'o ißenuirf liefen einer .\>anblnng: wucinic anv^rtditen, wudzelac aufarbeiten, wuprosyc erbetteln; bie xHbnat)nie, '■Iserrintiernng: sulu wukhodzic bie (3c^u(= ,;\eit uüUenben, wudac so fid) oerraten (z necim inomit) unb [id) uer= l)eiraten (uon ber ^saiiu), wudac so z necim etmaö gan^ ausgeben, wumrec fterben, wutupic i)ernid)ten; bie ^Kid)tung uon innen l)erauä: wupisac ^erauafd^reiben, wurezac {)erau>cifd)neiben, wuhrjebac au£i- graben; bic 'Kid)tung nadj oben: wulezc ^erauöfried)en, wurosc t)erauöniad)fen.

13. z unb s* be^eidjnet bie ^Kiditung bec^ ßufammenfommeny: zeiic so .^ufammenfümmeu, stlöcic 5u|ammcnbrürfen, zwisowac pfammen- fangen; bie '^Ncrniditung: zhubic uerlicren, skazyc oerberben, zhinyc ,ui ©runbe getjen ; bie 'i^oUenbung ber §anblung: zestaric altern, skrotsic uerfür^^cn ; bie >Kid)tung nod) unten: zlezc ()erabfried)en, zejmowac ktobuk hm ^ut abnehmen.

14. za be,^eid)net bie 5tbuieid)ung uon ber 0tid^tung: zabtu- dzic so fid) üerirren, sebi do iuze zajec in bie ^^fütie geraten (mit bem SBagen), zarjekowac so fid^ uerfpred)en, zamylic so fid) uerinen, fet)len; bie 3.^eränberung ber 9ftid)tung l)inter anbere ©egenftiinöe: sebi zabezec fid) Herlaufen, zalecec za hory t)tnter bie 93erge fliegen ; bie )Kid)tung ber ^anblung in etiiuiä t) in ein: zastupic eintreten, za» reznyc einfd)neiben ; bie 33eenbigung: zabic erfdjlagen. zadusyc erftiden. Oft wirb za im ^eutfc^en burd) „ein iDenig" auygebriidt: sebi zaspewac ein menig fingen, zahrac ein luenig fpielen.

Slnmerfunn- gibt j^a{)ln'ic^c 'i^c^ba, njeldje. obtool)! mit ^räpoiitiiMicn julammcngcfc^t, bie .^anblunii feennoc^ nic^t uollcnbeu, fonbern buratib blfibrn, «6ft eine üon ber ur|prünfllid)cn abrocidienbe '.llebeutiinn befomtnen, j. ö.". dnsa-

K unb s im jel^irtcu ^Benbiid) ein uiib btefelbe ^Uviipofitioii, nur t'ctreibt Mau 8 bor öen jcftarfen Jfoniouanteu : s^ini-, »calmyc, skazyc, akhowtd, sp6- waö, stotc; aber: zbic, zdalir, /dKeli<3, zhonic, zjesc, zlamac, zlciiiid, zinto- cid, znjesc, zrosc, zwarit'-.

110

hac reiflieii, iicnügen, dosaham, dosahase, budu dosahac; nasadzec so fic^ befaffcti, finlaffcn, baiiCfU'ii: in bcr 5^ebeutung pflanj(oii, aufjäl)Icn |)erfett., nastawac entftel^en, lücrben, nastupac betreffen, fid) beäief)cn, pod.awac reichen, posluchac, poskhac tjö- ren, geI)orc^en, popfestawac norf) unb nad) aufpien, powostawac fic^ ein rcenig bevrocilen, powotbywac vad) unb nac^ abfertigen, powustawac naä) unb noc^ mübe merbeu pozabywac nac^ unb nad) nergeffen pozastawac {jier unb t>a fte^cn blei= ben, prebywac fid) aufhatten, berroetlen, pfedawac nerfaufen, pfedobywac so i'xd) ben SBeg bal)nen, pfestawac aufhören, pfihiosowac jufttmmen, pfiposluchac ^u» Pren, pfipowedac aufbieten, pfisahac fc^aören, pfislusec gepren, pri^tejec gut anftcfjen, paffen, rozzohnowac so (nur mandjuial impetfeftib) ^bfc^ieb nerjmen, wobsedzec befi^en, wobstac beftr^en au§ etwas, bagegen in ber 23ebeutung befielen (Prüfung) perfeltiö, wohladac so nid)t mögen, ablel^nen, wopfestawac nadi unb noc^ aufhören, wostawac bleiben, berbleiben, wotbywac koho abtun, abfertigen, wustawtc mübe merben, zabywtc öergcffen, zadzerzec so ft(^ betragen, bagegen im Sinne ftc% aufl)altcn perfeftil), zalezec ge()bicn, ftt^ fc^iden, bagegen zalezec so, sej in ber Sebeutung üerfdilafen perfeftiö, zamöc nermögen, zastawac flehen bleiben, öerfei^cn, zawidzec beneifien, zradowac so fro^loden.

©elbft einfad)e !}?erfeltiba loerben manchmal im übertragenen Sinne imperfel^ tib gebroud^t, j. 33.: dac im ©inne üon laffen: Böh slöncu da skhadzec a dawa desc ©Ott läf^t feine ©onne aufgellen unb gibt 9?egen.

cyhel QxtQÜ iiatwaric erbauen woplakowac beraeineu

dostac erljolteir, emp- prisahac )d}iDÖven wumozic ertöfen, er=

fangen ptacatko ^^ögelein retten

Galiski (fallier' rjecaz ^ette wupowedac er5ät)len

hotowe pjenjezy rozmnozic üerme^ren zacemnjec so finfter

^öartjelb rozpominac erluägen luerben

kislik «gauerftüff rozstupic au^einanber^ zahuba Untergang

moric töten treten zahubic ,^er[ti)Ten

muzstwo ^D^annfd^aft skoncowac töten zapalic in 'öranb ftcrffu

napominac ermaf)nen wodzik "ii^afferftoff. zapuscic terroüften.

43. A) A po tfecim dnju, jako so zacemnjese noc, Zaboj* k lesu dze. Rozstupi so muzstwo w lesu, tudy ceknje po Zabojowym slowje. Öot je holcik pfez dwör dorn, pfez wokno pohlada. Won wimdze do lesa zeleneho a ptacatko pfed nim je wulecalo. Dzensa je leto a dzen, zo smy tu hromadze byli a drohe skutki, kotrez bechmy leto prjedy cinili, wupowe- dali. Kaz bechmy pfisahali, tak siny tez dzerzeli. Nicht©

* i£i(irnn«Me.

1 u

njepokhwali clowjeka, kotr^'z njezbozownym pomhac nochce. Kejzor Titus be tak dobrociwy, zo bu lubosc a radosc wsech clowjekovv mjeiiowan}'. Woda wobsteji z wodzika a z kis- lika Dobre dzeco so derje zadzerzese. Hubjeny puc jebo zadzerza. Öorna barba wot beteje wotestawa. Dzelacef podawa cyhele na tfechu. Pfecel pfecelej pfihlosowase. Zamozenje wob^tejese z kubla a hotowych pjenjez. Kruta woia wso zainoze.

B) Tiud) bcinc STapferfeit liaft bu bir ben i^röfucii ))\\\\)\\\ onDürbeii. iWarboniibo l)at '?(tl)en, lueldjeä .^en.eö biirc^ ^i^rniib ,^er[tört hatte, ahermalc^ ueniniftet. @el)r mcnige (Sül)iie t^roHer 9)?änner t)ermc()rten biird) U)re aueijCj^ctdjneteu %atm Den ^Kut)in il)ree "•iHitev^. Srf) lueibe bir antuiorteii, nhcr nid}t frül)er, aU bk- bii miv geaittii'Lntet l)aft. 3Ber rairb nid)t fttU^eu, luenii er Don einem il\>ci[cn ermal)nt luirb? Scipio, lueld^er bie ©tobt i^artliaßo ,^,erftört [)atte, belueiiitc jelbft it)r (Sd)id']a!. Ül^cldje ©tabt I)aben Siomulue iinb 'Kenuie evliout? 1)ie ^(ug^ett eineÄ eingigen 3)?anne§, beö ^^einiftoflel, ()at tvtnA Wriec^en lanb uom Unterfange gerettet. ^vagct midi intb id) merbc cud) ant- niorten! '-^euor bu etmac-' üeriprid)[t, cniulge eö; l]aft bu c^3 aber nerfproc^en, bann liatte eö. 'Die ^tmh^ fteden il)re ^äufer felbft in ^ranb. ^ituc- illcantiuy nai)m einem (55aüicr, ineldien er in ber ©d)(ad)t getötet ^atte, eine golbene ftettc ab; üon biefer Xat erhielt er beu ::)?amen Xorquatuä.

II. öcrbtt imjjcvfcftiua.

a) 5ßerba bnrattua. ((5iet)c § 68, II, a.) § 71. ®ie buratiuen '-i^crba fommen in allen fed)^ .Konjugationen lun- unb be^eidincn eine §anblung, bie in ihrer '^(näführung unbe= fd)ränft fortbau ert. SBill man biefe Daner befdjriinfen, fo fei.U man bii' p)eittt)örter mit paffenben ^rapofitionen .^ujanunen 70) unb erl)ätt eine Duratiuperfeftiue ^anblung. 9?ur bie ^räpofition po tann bie Ön''blung fomolil als nollenbet mie alv. banernb barftcllen: bei ben in ij ()9 genannten '-iNerbcu t^at e^ eine temporale (abl'trafto) ^LV'beutung unb bie 3Serba bleiben buratiu; crl)ält aber po bie fouhete 'i^ebeutnng, b. l). be;,eid^net bie (Sri'trcdung über beu äufjereu ^li'aum, jo uurb ba-? '^nnbum finitio, posypam id) merbe beftrenou, pokazam iit U'erbe ;,eigcii.

142

b) 'ikrba iterotilui. 68 II, b.) 33tlbung ber "iBerbo iteratinn a\\§> buratiuen ä^erben. T)a§ äußere ^enn^eicf)eii ber a\h$ biiratioeu Serben entftanbencit iteratilien 3?er6Q beftef)t:

1. in ber Steigerung be^ ©tammuofd^, *

2. barin, bafe ha§' Qtxtwoxt in bi€ V. ober VI. Slaffe uerjeUt mirb.

Iteration ber 'i^erbn ber I. ^Konjugation.

T^uratil! (bauernb): iteratiu (n)iebert)oIenb) :

njesu \ä) trage (je^t) nosu ict) trage (geluö^nlid), oft, immer) wjedu xda fütire, leite (jeM) wodzu id) füt)re, leite

du id> gcf)e (je^t) khodzu id)befud)e, ge()e - =

wjezu id) fat)re (jetjt) wozu id) fal)re (trangit.) ' = *

jedu id) fa()re (je^t) jezdzu id^ fat)re ^ =

(Se|t mon biefe in ber IV. Ä^njugotion itevierten 'l^erba mit '»^rä- pofitionen ^ufammen, fo ert)ält man eine iteratiu=perfeftioe §anblung, V 53. wuwozu.

Slnmerlung. 9J(it biejet Söe^onblung ter 58etbn l^ängt sufammen, bafe bflil ©uratibuin bie ?yirFIid)feit ber ^anblung tc^fic^nft, bo§ :3t(ratibum ba« S8er»

* Unter Steigerung (stupnjowanje) t)ciitef)t man bie SSeränberung eine* fc^iräc^eren SSoIale in einen ftärfcren ( fingen, fong, gefangen). 5)er ftärlftc SSoIal ift a, ber fc^ttjäc^fte i; bie übrigen liegen in ber Witte: (1, r,) i, y, c, e, o, ö, n. a. *S)k Steigerung fonn auf bo^j^jeltc tScife gefdöe^en: a) ba§ ein $8oIoI in ben bonei*en tjerSnbert rairb j. 93. njesc nOsyc sedzec sadzic; ober b) bofe noc^ ein onberer SSofal fiinjutritt. Slm öfteften toerben ben S3oIalfn i, u, y hie 58ofale a, o oorongefe^t, fo ta^ bie 5)ipl^tl)onge ai, au, ay, oi, ou, oy ent- fielen, meldet ober bie ttJenbifd^c @prad)c nad^ i^rer 9trt umgeänbert ^at. 99ei ben offenen Stämmen »urbe i>ai fiamml^ofte i, n, y in bie Sonfonanten J ober w öenoanbelt: pi trinfen, -poi poj-i6 trÄnfcn; boj Äampf für bo-i öon bie f(^to= ofii, hnöj t)Dn hnic, sta-w-a Stul^m öon sla-u-a, slo-w-o öon sto-u-o öom Stemme slu (bö^m. slouti), (za)bawic unterlöalten Don ba-y-i-e byo; row ÖJrab üon ro-y rye, pluwac fi^mimmen Don plu, prawic Don pru. Sei ben gefc^loffenin Stämmen ge|t 1. ai burc^ SD'Jetol^efiS in ia ie e ober e über, j. 33. wi- dzec waidzec wiedzec wedzec, wisac wßsec, iwitnyö swöciö ; 2. ay, «y ge^en in law, öw ünb io§ in wa, wo über: styri Sty ätoy stow stwory. Sei mafld^en ScitoiÖTtern fommen jaei, mänc^mot aud^ krei Cteigerung§ftufen bor, j. S.:

MB

mögen, bie ^anbluiip ju imtcrnef)uicn. Syergleic^e: ptak loci bcr Söget fliegt, ptak leta Der !i<ogel faiin fließen, fflöbann fanii man fid) bei ben iteratiüen 5i^erben im 2)eutfd)cn bie Umflaiiböwörtcr „oft", „cjcroöfinlirf)", „immer", „jonfl" ^injubcnlen ober i'ie burc^ „pflegen" umj(^ri'ibon.

3ft aber bie jDiivntiufüvm eineö '-iNerb'c übtjanben i;jefomincii, fo lüirb fie burd) bie 3terntiuform crje^t, 5. 33.: pocinam id) fange an. Waii bilbet gelr)öt)nlic^ perft auc^ bem buratioen ^scvbum b.vö finitiuc unb iteriert bann biefecr

^ie "ikiba ber I. ^Konjugation luerben in ^krbinbung mit ^rft« pofttionen in bev V. unb VI. 5lonjugation iteriert.

r, b (I, p) hrb (in horbi 7.11

mr (nirec) wr

1. 6mfc.

c, e

hrjebac (zenu)

lezd

s-rajerc

wjercec

cec

werjo Strubel

sed (so})

2. Stufe.

o, 6

(bb^m. hrob) lionic

moric

wrocic, wrot«

tocic

khodzic

3. 6tufe.

a

hrabac

hanjec

lazyc

mary 59a^re

(bri^m. vriititi ae)

tacel (33utterffl6f(i^rfiget)

waric

s-khadzec.

I. ^i^erba mit ^uratiu ^^rim.Snf. ^räfemS tfasc tfasu

klasc

plesc

jesc

möc

syc

wlec

toJc

-cec

-pjec

rjec

-6e6

-jeö

kladu

pletu

jem

n)6zu

syku

wieku

tolku

gefrf)loffeneni (Stamme

^initiu futurum zatfasu naktadu zapletu wobjem so

^steratiu ^räfenö

zatfasuju jc^üttele lo«?

naktadiiju lege auf

zapletuju f(ed)te

wobjeduju effe ^u 'Diittag - poniham id) ^elfe

zasyku zasykuju fange an ,^u mälien

wobleku nawoblekuju übcr,)iel)e

zatolku zatolkam fnittern

pocnu pocinam fange an

zapinu(zapnu) zapinam fnüpfe ju zarjeknu so zarjekuju so id)üer)pred)emidi nacnu nacinain fd)neibe an

najnui najimani miete

141

2)uratiu

Jinitio

Steratio

^^rim.Snf.

^riifeng

5'Utiirum

^räfeiu5

wzac

wozmu

bjeru Don brac nel)men

drec

dreju

zadru

zadzeram so .^erre mirf)

-strec

prestru

pfesceram breite am

-wrec

zawru

zaweram jdjtiefie.

II. ^iserba mit offenem (Stamme merben in ber V. Konjugation itcriert, beten (f{)arafter a ift, §. 33. li a-c. ^m '-8ermeibung be§ .s>iatu§ mirb w ober j eint3cfa}ü6en: nali-w-a-c, zabi-j-a-c = zabijec.

^uratio

5'initiO

Steratio

^:}.^rtm.

t^^f. ^^räfen§

futurum

^räfen!§

bic

biju

zabiju

zabiwam eifc^(age

lec

liju

wuliju

wuliwara gief;e au^

klec

kleju

zakleju

zaklewam uevfluc^e

pic

Piju

wupiju

wupiwam tiinfe am

wie

wiju

wuwiju

wuwiwam entiuirfele

zic

ziju

wuziju

wuziwam genieße

dzec

dzejii

wodzeju

wodzewam hthtdi

cpec

cpeju

zacpeju

zacpewam uerad}te

hrec

hreju

wohreju

wohrewam uuirmc

smjec

so smeju so

po smeju so

posmewam so läcble

krac

kraju.

wukraju

wukrawam fd)neibe aib$

sac

sajii

wusaju

wusawam fiebe

znac

znaju

poznaju

pöznawam erfenne

b'yc

sym

pfibudu

pfibywam net)me ^u

kryc

kryju

pi-ikryju

pi-ikrywam bebecfe

myc

niyju

wumyju

wumywam Uiafd)e au^

duc

duju

naduju

naduwam blafe auf

cuc

cuju

zacuju

zacuwam fii()Ie

hnuc

hnuju

pohnuju

pohnuwam belüege

zuc

zuju

wuzuju

wuzuwam ;^iet)e au§

drec

dreju

za dreju

zadrewam reifee an

kcec

kceju

zakceju

zakcewam blüt)e auf

mec

mam

mewam l)abe

mlec

nileju

zemleju

zemlewam mat)Ie

145

Turatiu ^initiu Steratiu

^rini. onf. "!|>rä|enÄ J^-iiturum ^räfensl

znjec znu(zneju) wuznu (wuzneju) wuznewam mäf)e au§

skhnyc skhnyju wuskhnu wuskhnywam tiocfne aus.

.\>ioi1)er i-\ei}Lhen and) bie tkiba mit iteratiüer Sebeutung, luelc^e in ^erbinbiuig mit ''^.^räpofitionen finitiu merben:

honic honju

wuhonju

zahanjam treibe an

khodzic khodzu

wukhodzu

wukhodzuju so [ic^ erget)en

jezdzic jezdzu

wu jezdzu

wujezdzuju faf)ie auö

nosyc nosu

wunosu

wunosuju trage tjerau^

wodzic wodzu

pfewodzu

pfewodzam begleite

wozyc wozu

wuwozu

wuwozuju fat)re au^.

calta <Semme(

kudzalka ©pinnrocfen woblekac so an^iefien

calta w mlocy 5[)?i(d)-

kurjatka Äiicf)(ein

wobserny an^jeuetint

femmel

lico 3Bant3e

wotpadowac abfallen

celatko jungc§ Änld

Morawa 5[)?ard),

wudyric auc^bredjen

docpec erreid)en

Wä[)xzn

zacekac ün|d)meUen

dopfasc ,^u"C£nbe

napfasc fpinnen

zamer ^\ü

fpinnen

nitka AQben

zbözny lelig, gtüdltc^

drasta Äleibiuicj

prut ^Kiite

zescipac abpflücfen

dziwac achten

pfecinic üertuii

zlösc 53oöt)eit

hatzka 3n-'eig(ein

rozpfescerac auä=

zwotnosec fiinmeg-

jimac so faff^n

breiten

tragen

kefk (Sttauc^

runina (ibene

zida (Seibe

khowac so untcrgef)en swar S^nt zidzany )eiben.

(uon ber ©onne) Swatopolk Stnatopluf

44. A) Öulerjo khodza do sule. Pfadta je Marja kudzalku zidzanu, prenju je nitku napfadla, kudzaiku dopradla.

Stara mac holcicku plecese, közdu zboznu njedzelku. Kohoz prut so njejima, ton tez na swar njedziwa. Won pak wot hatzki na halzku dalc dele padase. HcSlcik je worjeclii zescipal", komu dha je je won zwotnosal? Z wamaj moj k wjeceri njepondzemoj, prjedy har z maoerju njeporecinioj. Wjedt je tön holcik swoje koniki won, ninio krasneho dwora.

Ptacatko leci, zaleci, na zelenej hatzcy sej zaspewa. Zly-

10

146 -

cenjo pija a napija so, wsitko pak swernje tez zaplaca*. ^ Ötoz wo dnjo sej wuprosu, to w nocy wsitko pfecinju. Njedaj knjezic nade mnu zanej zlosci! Njech (Iq^ mid)) ja wsak celatkam nadawam. Kurjatka, polecce domoj! My so bojimy. Koho? Wjelka. Hdze dha syda? Za kefkom. Sto dha je? W mlöcy caltu. Sto dha pije? Piwo, wino. Hdyz lico pocina** zacekac, snadnje roza wudyri.

B) %U bie 53tumen baran traten auf,^ubUi{)en, famen fn()(e 9?äd)te unb D^egengüffe, fo baf] [ie ni(^t Qufb(ü{)ten. ?(!§ ©Unitopdif im ©tetben lag, rief er feine @ö^ne nnb ermafjnte fie ,^ur (£intrad)t nnb g-römmigfeit. ?(uf beiben ©eilen ber 9}?arcl) breiten fic^ aii^ge= belmte (Sbenen au§. SSer fid) um frembe (3aii)en tümmert, üerliert oft feine eigenen. ©iefe nid;t fo uiet 3Baffcr in ba§ @laö! 'I)em g-auten^er |i(f nie! Stro^ aller ?(nftrengungen*** fonntc ic^ mein 3iel nid}t erreid)en. T)er 35>inter beginnt am 21. ji)e§embe:. 'J:ie alten ©lauen ,^ogen fur,^c Slleiber an, melcf)e ber römifd)en 'Junifa ä^nlid) n^aren. 3m SÜtai blüf)en bie Sf^ofen auf unb im nädjften 3}?onat fallen fie loieber ab. ®ie ©onne ging eben unter, al6 mir in bie ©tabt ,^uiüdfe()rten.

Iteration ber b u r a t i ö = p e r f e ft i ö e n 5s e r b a ber II. Konjugation.

§ 72. 9]on ben '-isfrben, nicld]c in bicfe 5ltaflc get)ören, finb bie tuenigften buratiu, bie meiften einmomentig unb merben, mie au§ § ti9 erfiditlid) ift, nad) ber V, unb VI. Sl'onjugation iteriert. "^hid) bie menigen buratincn uierben in ber V. unb VI. Sl^njugation iteriert.

■iKuratiD . Jyinitiu

cahnyc cahnu 5ief)e pfecahnu so id) roerbc übcrfiebeln

* S)ag giUuruui ficl)t öftere in förfntinnig^fähcn unb jur '.Ücäeidjnunc^ Oon @ett)of)nf)eiten.

** Wh pocec zapocec pocinac zapocinac läfet firl) nur ein im^jcrffltiüeS S8crb in S3erbinbung brtnßen: poca recec, pisac, kreslic, wupisowac. ©benfo »irb pfestac, auttjören, lonfirutcrt.

*•* SoIcl)e €ubftontiDa auf »ung übetfc^t man am beflen bunl) flanjc €öfc; ;ro6 oHet Slnftrengungcn = ob gl ei il) tu i r uns ief)t anftrengtrn.

147

'I)uvatiu A-initiü

mknyc zamknu ict) luerbe jc^UeHoii "

winyc* zawinu ict) luerbe uerfri)iilben

Steratiü pfecahuju so ict) übevfiebelc zamkaiii id) fdjlietje zawinuju ic^ (a||e mir ,^u v2d)ulbcn fomnicn.

^Serben bie [inc^ularen of)ne ^^räpofition in ber V. S^onjuqation iterierten '-I^erbn mit einer paffenben '^^räpofition ^ufnnimenc^efcnt, fo tt)crben fie mieber perfcftiu, be,^ie^iuuviiuei)e finitiu iinb tonnen iiber- matö iteriert merben.

©ingulnria klepnu hrabnu katnu kusnu liznu reznu scipnu skrabnu torhnu tyknu

Steratiu

klepam

hrabam

katam

kusain

lizam

rezam

scipam

skrabam

torham

tykam

^-initiü wuklepam zahrabam zakalani zakusam wulizam wurezam wuscipam

^terotiö wuklepuju flopfe au^

zahrabuju red)e ^ufammen zakaluju erftedje zakusuju beifee tot wulizuju (erfe an^ wureziiju fd)neibe auö wuscipuju pfüirfe au^ wuskrabam wuskrabuju fra^e auö wutorham wutorhuju rei^e au^ wutykam wutykuju [topfe au^ u. \. U). § 69.

Iteration ber b u r a t i u = p e r f e f t i u e n "^n e r b n ber III. 5$oniuc\ation.

§ 73. '5)ie '-iNcrbn biefer Konjugation toerben m ber V. nnb VI. Äoniugation iteriert.

1. 9?ad) ber V. Konjugation merben iteriert: blyscec glänzen blyskac bli^en klinöec tönen klinkac füngeln lecec fliegen letac oft fliegen piäcec pfeifen (meinen) piskac oft pfeifen

* ifiJo^I fwr z(a)winyc.

HC

148

recec reben rekac Ijeif^en slysec I)ören sluchac oft l)üren ' smorcec fdjnardjen smorkac oft fd^naufen tcec fteden (intrnnfit.) tykac ftecfen (tranfit.). 2. Sn ber VI. ^oitju^ation roerben iteriert: dzerzec f)a(ten, zadzerzec so zadzerzowac so fic^ uerl)alten boloc fc^mer^en, zabolec zabolowac fc^nier5en wjercec breljeii, zawjercec zawjertowac uerbret)en.

8. ^)iad} bcr V. unb VI. Äonjui^atiDn roerben iteriert: bezec laufen behac pfebehowac burdjloufen lezec liegen lehac pfelehowac so fid^ anber^ legen recec reben rekac wurecowac so ftreiten lecec fliegen letac zletowac.

Iteration ber buratio = perf e ftiuen ^serba ber IV. Konjugation.

§ 74. T'ie ^Iserba ber IV. Ä'onjugation tterben teilä in ber V., tei(§ in ber V. unb VI. .Slonjugalion iteriert.

1. ^n ber V. Stonjugation loerben iteriert:

cinic (do)konjec uoHenben sudzic rozsudzec urteilen

pomiiic pomiiiac crmal)nen susic wususec trodnen

krotcic pfikrotcee oertüi;^en tepic zatepjec einliei^en

(za)mohvic, zamolwjec entfd^ulbigen zedzic zadac »erlangen.

2. 3n ber Yl. Konjugation n)erben iteriert:

cydzic wotcydzowac abfeilen rjedzic rjadowac orbnen

krocic pokrocowac fortfdjrciten zelic zarowac* trauern

lubic lubowac lieben radzic wuradzowac beraten

mröcic so pomröcowac so ftd) bemölfen zdzelic zdzelo-

wac mitteilen

placic wuptacowac auö(^al)len prosyc wotprosowac

mbitte leiften

sluzic postuzowac bebienen wucic - wuwucowac unter=

rid^ten, erer;\ieren. .

^ Zarowac füc zalowac.

Mit -

3. 3n ber V. uiib VI. .SUniiiigattou U'eiboii itcriort:

blizii^ pfiblizec pfiblizowac nötjeru budzic zbudzec zbudzowac mecfeii klonic poklonjec - skionjowac beugen mjenic pfemjenjec pfenijenjowac Ueränberu sadzic sadzec nasadzowac iiad)ptfnit^en (imcfiKtjcii) skocic skakac poskakowac fpiiiigeii storcic storkac wustorkowac aiisftoBeii ttöcic potJöcec potlöcowac unterbiürfcii tfelic tfelec wutfelowac fd^iefeen.

Steration ber bur atiu - perf eftiUeii '-is'crba ber V. .Slon jugation.

§ 75. ^k Tertia biefor Äüujugatiun fiiib mcift fiton iteriert, iicbnbem aber tonnen [ie in 'iNerbinbung mit ''l^räpofitiünen nad) il)rer eigenen ober narf) ber VI. itonjugation iteriert lueröen.

^uratiu ginitiu Steratiu

brac bjeru net)me wubrac wuberac anliefen

slac scelu fenbe pöstac posytac (beffer scelu)

fenben zrac zeru freffe pozrjec oerfcfilingen pozerac uerfrfjlingen

cakac cakam lüarte . wocakac wocakowac eriuarten

drapac -- drapam fra|e rozdrapac rozdrapowac ^erhal^en

kazac zakazac zakazowac uerbieten mjetac wumjetac wumjetowac uortüerfen pisac zapisac zapisowac einfdireiben wjazac zawjazac zawjazowac uerbinben.

5tnmerfun(^. ^m ^räfenö gebraucht man für bie iteriertc Soriii ber biirQtiü= Vt-'tfeltibcn Ü^erba aud) öfter bnö oiiifad)e Turottöuiii: slubie üeifprcd^eu lubju t(i) öerfprecfie, skidac Derfd)üHen - kidam id) »erfdiüttc, skrötsic oorfürAen krötsu id) »erfürje, skfiwic frümmeii kfiwju id) früiiiiuf, skhowac üfri'teden - khowam id) öetflecfi', spjec baden, braten - pjeku id) bade, brate, splesc ;^uiammenfled)ten pletu id) flechte jufammen, sputac feffelii putam id) feffele, wobkowac (^^ferbc) befc^(üf]en kowam id) bcfdjlain", wocazac vi^ubcii cazam id) pfänbe, zrunac einrenfen - runam id) lenfe ein.

150

c) 9.^crt)a fregucntatioa ober '-l^erlia iteratiüa ^lueiten (^rnbeö. § 76. ^iefe 93crba entftc^cu auö anberen ^i^erben, iitbem an ben Snfinittuftamm ber (^tjarofter ber V. ,St(affe a tritt, iroburd) ,v 33. kry-a unrb. 3"^ 3]crmeibung be§ i^iatuS iinib ein w eingejdjaltet: pokryc pokrywac beberfen; zetkac zetkawac begegnen; hnuc hnuwac belpegen.

Slnmerfung. ^m ®eut)ri}en iDcrbcn biefe ^eittDörter ebenfo roie bic ^iexa- ttDa burd) pflegen, 9eiDol)nt fein, au§gebrücft. 9?ur ba, wo man bie @e= »üoi^nl^eit al§ ettoa§ @tänbige§, Unberänberltrfieä, bem ©ubjefte fo ju fagen fd^on 2lngebDronc§ l}erliort)eben irill, raenbet man tm SBenbifdien zwuceny byc, wasnjo mec, geiuotint fein, an.

3)ie S5ertia ind^iotiün bleiben nnueränbert; uid^I aber fönnen fie tt)ie im SDeutfdjen burct) UmftnnbyU'örter nät)er beftimmt luerben; khory z közdym dnjom bole blednjese ber Itranfe unirbe mit jcbem STage bläff er.

bledzic labern naspac so genug scercec flirren

bur Omaner frf)tafen serack(Sirau^ämpfüng

coplota 3Bärme pastwisco SBeibepIal^, sklenca ®(a§

ctowjestwo ^Il?enfd)t)eit •'pittung sucic braufen

crona ^eft pastyr .t)irt sumic tofen

hanjef ©pötter pocpula 2Bacf)tel tolef Jaler

hody, höd 3Bei!)nad)tcn poskakowac l)üpfen tujawka Xurtettaube

hola §eibe, ÜBalb postnicy 5<iftnad}t walec so ftür,^en

hospodaf 3iMrt pozbehnyc (-owac) vvjecba ?Kad)e

juskac jubeln fid) eriieben wokfewjec erqniden

karan üxuo, pruha «Stvat)! wopokazowac ermeifen

kat (Sdimfric^ter pfelec uergief^en wosyca (Sfc^e

kefck flciner ©traud) purpurojty purpurrot wotamkac auffd)tie§en

kermus ^irmef^ ranje 9[)(ürgen wotrubac abflauen

krup}»- öjraupen skok na skok fel)r wotrohi ©porren

kruwafka(Stnl)=)'iWagb fd)nell, über ©tod zejhrawac fd^menten

kusk ©tüdlein unb ©tetn zesedziwic ergrauen

luty lauter sparny fc^täfrig, mübe zezerzawic tierroften

najesc so genug effen stworba ©d^öpfung zolma iBeße. narejowac so genug siidnik ^Kic^ter taujcn

151

45. A) Ötöz so kermusu n Jena je, hody njenaspi, postnicy njenarejwa a wo zne njenadzehi, k niconiu njeje. Widzis tamle kefk so hnuwac, njestysis tu wosycu? Tujawka z hatzki na lialzku zletowase. öerack na zahrodze bledzi. kaz so liodzi, tak a hinak zanosa; pocpulu do zita biir sebi radso wita, zo jom' krupy njeskodza. Lute rjanosce a spodobanje wutrobu a woci wokfewjeja, hdyz, so purpurojte eiche ranje pfez hory a lesy pfibliza, clowjestwo a ptacina sparne wööko wotamka. Nowa coplota Bozu stw(3rbu hreje a stönco moc- nise pruhi na zemju scele. Wo srjedz jich dzeta stysis jich wjesele hwizdac a spewac, zortovvac a so smjeo; z pastwiscow sem klinca naiii napfeco pastyrjow a kruwarkow hlosy, jedyn pfemoh druheho, a ducy domoj zejhrawaju wjeseli paoholjo skakajo a juskajo (fpriucjeub unb jubelnb) ze swojim ktobukoin. Prawda woci kole. Suci dziwja reka, zotma za zotmu so wala, sucachu wse wöjska skok na skok, wso cerjese pfez sumjacu reku. Sol je knjez hölcik do kheze, wotrohi scer- cachu. Jeneho Stoma dla hola njepadnje. Pfe co, möj towafso, tak zähe dorn dzes? Njewes, möj pfecelo, zo daloko mam a boju so sam? Katowy mjec so pin samych cronach wotlania, Tym chcu dac t^bje podrezac, piü saniej zemi prec wotrubac. Zbözny je ctowjek, kiz njekhodzi {)0 radze, a na pucu hresnikow njestoji a na stole hanjerjow njesyda. Coho- dla njejes? Njecha so mi* jesc. Zjez to! Dzakuju so, sym so najedl. Sto nii das, hdyz ci praju, hdze moht do jaho- dow hie?

B) Tiic ,STönic]e ber (Srbe ert)eben firf). tiaö .^aiipt ift if)m ergraut, ba§ blaute Stf)iüert ift öerroftet.. 5tuf beiu Sege ber (^ererf)= tigteit fü^rt mid) ber §err um feineä 3BurteC^ lutüen. 5)ie (Stfter t)üptt uui bie Wü[)k ^erum, bittet um eiu 3tücfd)en '^^rot. l)m SBirt

ÜÄcnfc^lidie 4^ebüifni|)e ber iiuft ober Uiidiit ober ber JJotiueiibiflfcit, loelc^e butc^ ein 53erbum auöjubrücfcn [inb, »oerbeu burrt) beri ®attö ber *4Jt'tfün (log. Sub. jffti mit chce so unb beut v^iiüttitiu imperfcltiüer iöerba fleneben: mi chcc so jSs(5 idi bin ^unflrif^, tebi chce so spac, hn bift fcf)läfrifl, njecha (nochcc) so warn rejowac? t)abt itjr uicbt iluft 5U taujen? Mi so wjacy pisac nochce, dosc- sym hizo napisat, idi ^abc feine l'uit inebr ^um grtireiben, icl) ^abe mic^ fc^on uiübr gefc^riebeti.

152

\vo\ltn lüir an ben Xifrf) fe^en, einen Ärug 39ier unb ein (^(aö SKein i()m in bie .*pänbe geben. ^enug ^a[t bu fc^on beg S3(utes oergoffen. '^tx 35atcr fctjenfte ben braöen ©ötjnen einige ^unbcrt %akx. ^^iele ©rüfee (wjele dobreho, ftänbige 33erbinbung) tüetbe id§ bem "^ater, ber SJJutter unb i)m Srübern mitgeben. ~ Stiele ©rüfje üon mir. Unter ben ."Reiben mag (njech) uor unferen 3[ugen bie 9iad^e für ba§ üergoffene 33Iut beiner 5lned)te, o §err, erfannt werben. (Sv^ebe bid^, 0 ^)iid)ter ber @rbe! 3Baö roerbe id£) bem iperrn ^urüdgeben für alle feine mir ermiefenen 2öot)Itaten?

§ 77. 'J)er SEranögreffiü. Pfekhodnik.

@ine ber frfjönften ©a^lDenbungen im 22Senbif(i)en ift bie §Intüenbung beä Xranögreffiüeg. ©(i)on ber 9?ame fagt, ba^ etroaS übergangen, meg= geinffen tüirb; werben nämlid) bie Sl'onjunftionen unb 'j^ronomina roeggelaffen unb bie ^onftruftionen beö STranögreffiö^ aiigelüenbet, ^. 93.: sulef sedzi a pise ber ©c^üIer fi|t unb fcf)reibt = sulef sedzo pise ber ©c^üIer f(^reibt fi|enb, ober: sulef, kotryz sedzi, pise ber ©tf)ülev, meldjer ft^t, fd^reibt = sulef sedzo pise.

gibt brei jEranSgreffiöe unb ^wax 1. ben ^ran^greffiti ^^^rae= fenti'o, 2. 'JranSgreffio 'ijßerfefti unb 3. ben Xran^preffit) ^i'turi e;iafti.

1. ®en Xranögreffio ^räf entig (uon imperfeftioen l^erben) unb 5"uturi e^afti (uon perfeffioen) bilbet man auf gleic£)e 3Bcife, unb ^mar immer, inbem man bie ©nbung ber 3. ^erfon ^luroliö in ber ©egenmnrt (^röfenöftamm) mit ber (i^nbung o öertauf(^t, melc^eö für afle brei @e= fc^Iedjter unb oüe brei 3'^^)^^!^ f^^^t, 5. 93.: wjedzo üon wjesc füt)ren, wuknjo wuknyc lernen, .lezo lezec liegen, wuco wucic lehren, wolajo wolac rufen, tf elejo tf elec fd)ie^en, lubujo lubowac Heben. SSiele Stran^greffioe ^rüfenti» enbigen auf ey, icy, me(cf)e'o eigentlich) ber ^lural ,^um SEranSgreffit) auf o ift, j. 53.: ducy auf bem SBege, 9e()enb, khwatajcy eilenb^, fiugö, hladajcy ^ufet^enb^, auffaÜenb, njedziwajey uiigeacljtet, njenadzicy unüertjofft, njejabcy unertt)artet, ptacicy, plakajcy meinenb, spicy fc^Iafenb, spytajcy oerfud)enb, zaloscicy flagenb. .'pie unb ba lä^t man bei bem Xran§= grcffiu ba§ refiejiöe so meg, maö beim attributiü gebraud)ten '»Partizip burd^gängig gefd^ietit, 5. 93.: wröco njepfindfe für wroco so von

15H

wröcic so, warjaca wotla füc{)eubef§ SSaffei fiiv warjaca so ooii waric so. Sn iieucrtr ^nt Uienbet man bic J^ormcn niif o für bic ©in^al)!, auf <*^' für bie ^^Mm- uub 'il.lieli^nl)! nn, ,v 33.: wolajo wolajcy, wedzo wedzicy, khwatajo khwatajcy.

2. 1)er Xran^greffit» ^erfefti (uoii porfcftiucii '-I^erben) luirb uom ^^Hirti,ypium '•^serfefti '^Iftiui gebilbct, iiibeiu man bti!^ I luegläi^t iinb ftatt beffeu wsi anje^t, luelc^ey für alle (^efc()led)tcr aller ^^'^^^^'^ gebraudjt luirb. -Bei ben '-iNerben ber I. Konjugation mit gcid)lofiencm ©tamme wirb oor ber ©nbung wsi nod) ein i (y) eingefdioben, 5. B.: donjes-y-wsi donjesc, zaplec-i-wsi zaplesc; nawukny-wsi nawuknj'c, nawuciwsi, zawolawsi, nakupowawsi.

3lnmerlung. 33on hie ge^en ^ei§t ber Iran-Jgrcffiti ^erfclti -sedsi, j. 2Ö.: pfisedsi Don pfinc onlpinmeii, üfjulict) fommt oud) uon stanyc bie Jsoviii staAsi in ber SBerbiubung öor stansi z foza gleich nad^ bem 5liifite^en.

jDer Xran^greffiu luirb an\emenbet, menn luenigfleiuo ,^mei Säue oorf)anben finb, bic uerfür^t inerben foUen nnb ein ((cmctnfd)ajtli(^($ 8u(|f!t liakn.

9)tit 9\üdfid)t auf bie ^dt ift ju, bemerfen:

1. ^ie .»panblung, bie mit ber i^')aupt^anbluug n^t^^^KitiR ift, loirb biird) ben ^ran^greffio '^priijcnti'o auygebrüdt, ob bic ^anblung für ben @pred)enben gegenuiürtig, Hergängen ober ;,ufünftig ift; er ift fo ,^u fagen ber 23egleiter ber .S^anblung beö regierenbon SSerbum^, ^. 33.: Skowronck letajo spewa. So! je pachol z pivva dorn, spewajo, juskajo. Öohodla bychmy so bojeli, wedzo zo dyrbimy wumrec.

2. ^ie .SÖanblung, bie bem regierenben '-l^erbum UoraugfMf mirb auögebrücft burd) ben Xrauögreffio '^.^erfefti, lucnn 00 fid) um bie 93or,^citigfeit in ber 3.^ergangen^eit ober um bie ^iNergangenl)eit in ber ("•iegenwart l)anbelt; bie .*ganbUing bcö ^ranCH^reffiOd ift ber 'iun-botc ber .V>anblung bes regierenben ^i>crbum^: cuzu ree nawuknywsi hanja nekotfi swoju macefscinu jako wsednu,

Stniuerfung. 5.<iele Iraiiegreffibe finb ju reinen Slböerbieii geiiiorbon, mie wrööo (cigentlict) jurüct[el)rcnb), wröco dac jurücfgcbcn, vvröco wzac iiirücfnel)nien, dziwajo, nastupajo betreffenb, njetrjebawsi nnifonft, unüerrirt)teter Xingc.

Cyrenski oon (ii)rcnc dobyc einnel)men, ge= drözna Xroffel öwila Cual luinnen* hanba ©d)nnbe

154

hröd 5d)(ciB ober

Hradcin 53iirg einer

©tabt husaca kwetka Wa^--

tiebc^en kisalo Sffig kos, -üsa 5(mfe( krocic fd^reiten lamac 6red)en, ringen

(bie i^änbe) macefscina ^Dhitter*

fpradje raesnik ""^riefter moric toten, ermorben morjacy totlief Mitridatesta $)?itri;

bate§ namakac finben

napic so trinfen, ben ®ur[t ftiüen

njemudry lörictjt

powisnyc ()ängen

pfedobyc befiegen

pfewinyc (besiegen) überannben

pfei)odac übergeben

prosty fct)(id)t

rana Ül^nnbe

Romjan l'liömer

I onic (sylzy) uergie^en

rubac [jauen

spytowac uerfud)en

styknyc rucy i^änbe falten

sylza ^räne

Syman ©irnon

sija öalio

Termopily ^^erino^

pl)len wec niel)en wetr (ftarferj 3Binb wichor ©türm woblico ©efidjt, 3lntU^ wopuscic uerUiffen wötcina i^aterlatib wotrock *itned)t wuhladac erbliden,

feigen wumozic befreien, er=

[Öfen wuraz 9lu0brurf zahwizdac pfeifen,

fingen zamörcec brnnimen zaprewac üerlöugnen zeiiiski irbijd}.

46. A ) Tarn holca sedzo ptakase, swojej belej ruccy tamase. Drozny, corne kosy, zahwizdaja hlosy, rjane sije spytujcy. A napfeco du smewajo jom' (nalecu) kwetki hu- sace. Rölnik dokonja swöj skutk a prosy wo plöd, rucy styknywsi. Letajo bych khwatat böle, dyzli wetra weco, böle dyzli wichor. Kak lohcy möze njezbozo, kiz lezo spi, pfinc na tolio! Hdyz so posco plakach, bu mi to k hanbje. A pfisedsi na mestno dachu so Knjezej kisala napic. Pol spicy Petr zamörca. Kroco hlowu powisnywsi blednjese wön do wocow. Tele slowa slysacemu zapukota wutroba, na ku- zot pak hladacemu tola kusk so zastyska. Stoz je kcelo, kceto je, wröco scezku njepöndze. Khwatajcy wumoz mje, Knjeze! A ducy won namakachu ctowjeka Cyrenskeho, z mjenom Symana. Pojez ducy! Wuraz jeho woblica so hladajcy nijenja. Njetrjebawsi smoj domoj khwataloj. Mjece rubaja rany morjace. Prostej rucy »tyknywsi krawne sylzy ronjese. '

155

B) ^annibal uevliet^ fein '-iNatevlanb aiiij Auvcl)t, er fönntc bcn ^luimeru au^cieliefcrt luerben. .\'eticö vürfto nacl) bcr Siimatjme (uacl)= bem er cin(3euDiumcu) ber Xl)erinüpi)(en (]ei]cn 'sHt'ieii uor iinb iifd)erte bayjelbe luid) (Srmorbunfl ber ^riefter ein, n)e(ct)c er in bcr 33urt3 gefunben ^atte. '^^oinpeju'S fel)rte nad) QSefiequnc] beö l^iit^rabateö nnc^ ^Ixom juriut '^lU SofratC!? einen rcid)en aber törid)ten 3iing^ linii fnl)' ütöte er: „Sel)et (hlejce) einen c^^olbcnen ©flauen!" !iBarum foflen wh- ben lob fiirdjten, (bat mir unffcn, baf? nur burc^ il)n uon aüen irbijdjen Cnaleu befreit luerbenV 5iknn bii in frembe Stäbte fomnift, iierlencvie nie bein '-Ivitcrlanb nnb beine ?Dhitterf prad)c !

§ 7b. ^ilU-irtfülge.

Sie 3öürtfo(c3e ift im 3?Jenbifd}en meinen il)reg firoften 5ovmen= reidjtumi? fet)r frei. Jyür längere (gälje gilt al^5 .S^aupticgel, bem ©üb- jefte balb ba§ ^räbifat folgen gu (äffen, nnb bann erft bie übrigen ©abteile. 'J^od) muf? jeber ©qU mit einem betonten Sporte beginnen; beyl)a(b ift .yi beachten, bafj gemiffe tontofe $>örtd)en fid) ftetä an ein oorangeljenbee anlel)nen ^Xnlelmnngöiuort, li'nflitifa genannt nnt babei immer bie ,^meite Stefle oerlangen. Sal)in gehören:

1. J)ie fonbition.ile 'i>ortitol -li, loetdje bnrd^ einen !öinbeftrtd) uom üorangebenben ^.luH't getrennt mirb, ,5. ^.: Chees-li nasa swa- kowa byc, dyrbis liinajse wasnje mec, menn bn nnfere ©c^mägerin fein miÜft, mufet bn ein anbereo Q^etragen l)aben.

2. Sie enflitifc^en /vormen be? ^^crfonalpionoinenvi ce beiner, bidj, ei bir, s«\j fic^, ho fid}, joh* ibn, joiu* (inn) i^m nnb bie

präfentifd)en Aormen beö Snbifatiö^ oon byc unb mec* ftel)en in 9^ebenfät3en an ^meiter ©teile, mät)renb im Seutfd)en hai i^ilf§5ett' lüort an (etjter ©teile fte()t. ©ollte eine (inflitifa an ber ©pil5e be«i ©at3eö ftel)en, fo ftellt man ba? ißorfc^lagömörtdjen to ba'ö, ba uor. To ci ölowjek werit njeby ba^ umrbe bir fein Wenfd) glauben.

'S. Sie '^Iboerbien wsak aber, ha unb dha, menn fie nur ;,nr .s>erüorl}ebung be^ iljncn uorangct)enben Si^orte? bicncn.

Ireffen gtoei ober mel)rere ^nlel)nuug^omortd)en yifanunen, fo folgt an ^n)eiter ©teile

äucrft: -li,

* %)ai gilt nic^t uoit rineju, id) wtxbt liabfu.

156

bann: sym, bych ober bech,

bann: so -- sej

unb ^nlc^t: mje mi, ce ci, joh' jom' (mu), g. iö. : prases-li so mje, hac to wem, irenn bu mic^ fvagft, ob id) tueife ; dowerju-li so ci ob td) mid) bir anuertraue; smel-li so jom' doweric ob td) mid) it)m anoertrauen bürfte; hdy bych so ci dowerit irenn id) mid) biv anvertraute; hac mam so jemu wudac ob id) ibn heirate; pokazam ci, hdze w khöjnach smorze rostu, slubis-li mi, zo jom' to njepferadzis id) ^eige bir, tt)o im Äiefern= tt)albe SWord)eln luad)fen, \imm bu mir oerfpridjft, it)m nid)l 5U oerraten.

HHeuötfdjt uuö öeutfrijc OSefijriidif.

Wo i'asii.

Kak je na casii?

Mözece nii rjec, kak je na

casu? Runje je jödnace vvotbilo. Najskerje so mylice, dokelz jednace je bylo, hdyz sym

z domu sol a tu s5Mn hizo

nehdze hodzinu. Netkle bije jednu. Hizo dawno je wotbiio. Je stworc na dAve. Je tri stworce na dvve. Je na pol pjecich. Je sydom minutow pfez sesc. Je wokoJo dzewjecich. Kelko minutOAv je hisce do

pjecich? Je po sescich, je sesc ninioV Pohladajce, kujeze, na swöj

casnik, kak pozdze je? Möj casnik njeiidze, dzens rano

je zastat. Myslu, zo budze

wokoto wosmich Snadz njeje nacehnjeny? Sym zabyt, jon nacahnyc. Was casnikowy rjecaz je roz-

torhnjeny. Ilaj, dzens

rano sym sebi jon roztor-

hnyl; dyrbju jon z casnikom,

kotryz wjacy njendze, k cas-

nikarjej pöslac.

Wo wjedrje.

Kajke je dzens vvjedro? Jara hiibjene wjedro je.

*|?qK Der ;\(xi,

3ßic Diel Hin- in ec^-r'

Äünneii <Sie mir faqen, luieuiel

^ llE)r ift?

Äoeben ijat elf flefd)(atien.

«Sie luerben fid) uermutlirf) irren, benn fcf)luci elf Ul)r, aU id) uom .sonnte lueßqiiu'i uiib id) bin ]d]o\\ beinal)c eine Stnnbo l)ier.

SelU |d)lä9t ein U()v.

l}at fd)ün lanflc gefdjiagen.

(£§ ift ein ^i5iertel auf 5ii)ei.

(So ift bvci '-iNiertet anf ,vuei.

(£§ ift 1)0 Ib fünf.

(Sä ift fiebcn lltinnten über fed)^^

ift gegen neun lU)r.

3Sie uiel SOcinnten fct)Ien noc^ ^u fünf 111)1- •?

Ö^o ift fed)ci Dorbei.

(Sel)en ©ie, mein .S^erv, anf 3t)re Ut)r, mic fpöt e<5 iftV

5]teine Ul)r get)t nid)t, fie ift biefen ^D^Dvgen ftct)en geblieben. mirb ungefäl)r nd)t Ut)r fein, glanbe id).

*i^ieüeid)t ift fie nidit anfgc.^ogen?

M) l)abe uevgeffen, fie auf^n^ieben.

Sbve Ubvfettc ift ent,^mei. 3a, id) l)abe fie biefen !i)Jiürgen ;\er= riffcn, id) muf? fie ncbft bev Übt, loeldje nid)t mel)v ge^t, jum lU)r- mac^cr fd)iden.

t^om *»fttcr.

2Baö ift beute für 5fi?ettcry ©5 ift fcbv jd)led)tC'3 ÜlNettei*.

158

Je suche, niokre. Je descowe, descikate, molhowe, cmowe.

Wjedro je jara rjane.

Je coplo?

KhJodno je.

Wjedro je dzens njestajne.

Slönco jara pali, smudzi. Je jara coplo. Tale tuznota njeje woprawdze wutrac. Pocu so po cylym cele. Je tuzno. To hisce hrimanje pfiiidze.

Dze so descik, dze so descika ?

Hizo pfekapuje. Prösi, miholi so. Descik börzy pfestanje; descik wopfestawa.

Sym cyty pfemokny}, zo na mni ani nitki wjacy sucheje njeje.

Je zyma wonka ?

Tak zyma hisce bylo njeje; sym wson zmjerzly.

Pfeco hisce mjerznje; cylu noc budze mjerznyc. Mjerznje, zo sneh tfeska. Nozy, riicy mje wozybjetej.

Sym sebi nozy zwozabil.

Je reka hizo zamjerzla?

Woskrot je. Jara hladke je.

Dzens je rezaty wetr, sylny wichor. Wetfik je so wo- brociJ, wetfik je wocichnyl, je so zlehnyJ. Sneh so saje. Taje. Kurjawa, rosa wustu- puje, pada. Dostanjemy, zme- jemy rjane wjedro.

Cylu noc je milina hrala (je blyskalo). Hrima so. Boze njewjedro je do Stoma dy- rito. Hrimanje je nimo (je po hrimanju). Wucahuje, jasni, wujasnjuje so. Widzice tucel? 316nco so za horami khowa, sloncko je w Bozi domck sto Je hizo noc.

ift trocfen, nafe. (£§ ift reg= nerifcf), neblig, trübe§ SSetter.

(£ö ift fet)r fd)öiie§ 2öetter.

3lt UHinu?

ijt füfiL

®§ ift ()eute unbeftänbigec^ 5[öettev.

S)te 6onne brennt vedjt. (£v ift fet)v lüarm. 5)ieic §it^e ift roirtlicf) unerträgüdi. 3cf) fdiloi^e über unb über. ®^3 ift fcf}Uni(. ^^ir uierben nod) ein (^elpitter befommen.

Stegnet eö?

(£§ fängt an ^u regnen, ©er Siegen luirb balb üorüberget)en. 2) er Siegen läfet nad}.

3c^ bin gan§ biirdjnii^t, baß fein Jvaben me^r an mir trotten ift.

Sft brauf5en falt?

(£§ ift noc^ nie fo falt geh)e)en; \d) bin ganj erftarrt.

friert immer noc^; e^ rairb bie gan^e 9tad)t frieren. friert, ha^^ ber ©c^nee fnirfdjt. ©§ friert midi an bie §änbe nnb ^ü^e.

Sd) i)abt mir bie )}iifee erfroren.

Sft ber JfuB fc^on zugefroren?

ift (i5lattei§. ©§ ift fef)r gtatt.

§eute ift ein fd^arfer 3Sinb, ftorfer ©türm. ®er SBinb ^at fii^ getoenbet, gelegt. ©!§ fd^neit. (£§ taut. ®er Diebel, ber Zau ert)ebt fid), fällt. 3Bir iDerben fc^öne§ SSetter befommen.

(£§ l)at bie gan^e 9?ad)t gebüßt e^5 bonnert. ®er !ÖU^ l^at in einen S3aum eingefc^Iagen. '5)a$ (^emitter ift i^orbei. t)ettert fid) anö. (Set)en ©ie ben SJegen= bogen? ©ie Sonne get)t t)inter ben Sergen unter. ®ie ©onne ift untergegangen. (£§ ift fdion 5^ad)t. T»er a^c'onb fdjeint. 5)er

159

Mesack sweci. Swita. Zerja skhadzeja. Stonco skhadza.

%a% brid)t an. 4^ie 93ioröeuröte eifrfjeint. ^k Sonne i^e|t anf.

Za sii«'danjoin a swaelnii.

Hd}' snedace?

Wsednje w sescich.

Dzowka je tu riinje pobyla, zo je snedanje pfihotowane. Chceee snadz sobu posnedac?

Lubjerad.

Snedamj' wsednje mlokowu po- liwku, druhdy tez kofej abo mloko.

My dostawamy druhdy caj abo Sokoladu k swacini. Öto mace wy k swacini?

Kofej a pomazki, dwöjcy za t.ydzen twarohowe pomazki.

Nalijce sebi nopask kofeja; tu je smjetana, jeli zo chceee bely pic. Njeje-li Warn ko- fej dose stödki, tu je cokor- nicka.

Tu mace Tykanc, cattu, rözki, a tu je khleb a butra ; bjefce sebi, kaz je Wam lubo a njehladajce kazanja !

Dowolce, zo Wam hisce salku

naliju! Dzakuju so, ja wjacy njepiju. Dzowka, zwotnos nadobu!

^^ctm ciftcu uu5 ^tucitcit

Um lueldje 3*-'^^ Pf'^'fl^"" ©i^' .)"

frü^ftücfen? ©duö^nlid) um fed^ö Ul)r. Die 9t)aii]i) mar eben ha, bas Jrül)--

fti'uf fei bereit. ÜSSoÜen (Sie mit

mK-> früt)ftüct:enV ©el)r i]oiii. 'IlMV irübftürfen ticu'öl)nlid) Wildr-

fuppe, mnndimal aud) ,'ft'affee ober

mm.

SSir befommen mand)nal Xtiec ober Sliofolnbc ,5|Um ^■rübftiirf. 'iiMVo bnben Sie ,yim 5rü()i"türf?

^'affec inib 33iitterbemmen, ,^meimal in ber SÖoc^e Duarfbcmmen.

SSoÜen Sie fid) eine ^Xaj)e Kaffee einid]enten; ()ier i[t ^)ial)m, menn Sie i^n uieif^ trinfen uiollen. iföenn 5t)nen ber .Slaffee nic^t füB c^enut] ift, t)ier ift bie ^nd^^'^ofe.

§ier l)abfn Sie Sl^ud)en, Semmel, .S^örnd)en, nnb l)ier ift ^^utter iiub '-J^rot: nehmen Sic, mnö 3l)nen Ciefälliii ift nnb laffen Sie fid) nid)t nötigen!

©rlanben Sie, bnfe idi 3f)nen noc^ eine Xaffe einfd)enfe.

v3d) banfe, iri) trinfe nid)t met)r.

9Jiai]b, räume baö C^iefdjirr ab!

Za wobjedom.

Hdy budzemj' dzensa wobje-

dowac? Jemy wsednje na pol jedneje.

Budzemy dzensa sami jesc abo

mamy hosci ? Cakam na nekotrych pfecelow.

tUm 9JJtttöftfi|cu.

Um mieuiel Uhr merbcn u'ir (leutc

fpeifen? 3öir pflegen cje.iö^nlid) nm tjiilb

(Sin'o ,\u fpeifen. $Bcrben mir ()ente aücin fpeifen^

ober hnben mir (iiiifte? 5d) ermavte einige ^"^reunbc.

160

Jesc je na blidze, pöjmy do

jedzernje! Tu je wase mesto, sydnce so

za blido! Z Wasej dowolnoscu so sydnu.

Sitiem Waiu poliwku poskciic? Prosii, jenoz mnlo, jem jenoz Izicu poliwki.

Jesce hovvjaze nijaso? Chcece

radso tucne abo libojte? Prosu, castku libojteho. Tu mace sei. Pfejece sebi k howjazemu mja-

sej korku abo cefwjenu repu?

Ale kaz widzu, dze zaneho

khleba nimace; tu je khleb,

drje burski, ale z Boha rjany

bety, wupjeceny. Burski je mi lubsi hac pjekaf-

ski, wosebje hdyz je so tak

radzit kaz tönle. Tu je pjeceny hotbik, kurwota,

tu je husaca pjecen, tu pje-

cena kacka a bnzant, prosu

jenoz, bjefce sebi! K pjecenej husycy slodza naj-

lepje körki! Woptajce tez kusk karpa, lina

abo scuki Dzakuju so, radso sebi kusk

wuliorja wozmu. Abo jesce snadz dziwinu rad?

Tu je zajeca, sornjaca a jele-

njaca pjeceii; wzmice sebi,

kaz so Warn spodoba! Tu mace hisce kokosku! Öto

sebi pi'ejece, kfidlesko abo

nözku ? Khiba kusk suseneho jazyka?

Dzakuju 80, njemozu wjacy jesc; sym cyle syty.

S)a^3 offen ift aufgetragen, getien

luir in§ Jepeife^immer! §ier ift S^r "i^latj, fe^en @ie fid^

^u Xifdjcl Wlit 3f)rer (Sriaubni?- merbe icE)

mid) feiert. ®arf id) S^nen @uppe anbieten? ^d) bitte, nur ein iDenig, id) p\kQt

gemöbnUrf) nur einen Söffet

-iuppe ju effen.

(Sffen 2ie ^liinbfleifd)? '.H^Dnen ©ie lieber fettet ober mageret? ScE) bitte um ein ©tüddien magere'^. ^a t)aben <Sie Sa(§.

©inb S^nen ,^um iRinbfleifd) ®ur=

fcn gefällig ober roie ^?üben?

Slber tt)ie id) fe[)e, \)a[m\ ®ie

fein S3rüt ; t)a ift S^rot, freiließ

^">aiii^brot, aber fct)ön mei^, aiiä-

gebarfen. 3(1) §tef)e i^iauöbrot bem 33äder=

brote üor, befonber^^ menn fo

geraten ift, luie biefe§. ^a ift gebratene Xaube, 3lebl)u()n,

ha ©iinfebraten, ba gebratene

(Snte unb ^afan, bitte, nehmen

@ie nur! 3um ®änfebraten fdinieden Surfen

om beften. Soften ©ie aud) ein menig Karpfen,

(Schleie ober §ecf)t. 3(i) baute, ic^ nebme lieber ein

(5türfd)en ?ta(. Ober effen ©ie gern SBilbpret?

^a ift .*pafens 9ieb= nnb i^irfdj^

braten; bebienen ©ie fid), raie e^j

3t)nen beliebt! ^a ift nod) §u^n. 2öa§ tDÜnfd)en

©ie, einen ^-lügel ober einen

©djenfel? Ober ein ©türfdjen geräud)erte

3unge? 3d) banie, id) tann nid)t me^r effen;

id) bin noüftänbig fatt.

161

^Vy tola skoro . nico njepijece. Wobzaruju, zo njemozu Warn tak poshizowac, zo by Warn slodzaio.

Nawopak, ceseena knjeni, wi- dzu, zo möze Wasa kuchaf ka jara wubjernje waric.

Kajke wino pijece, bete abo cerwjene?

Proriu, nalijce mi sklencu mosel- skeho.

VVoptajce kusk tohole, to je mjelniske. Abo snadz tele, rynske. Nase Misnjanske tez hubjene njeje, ale dzens wo- stanjemy pfi cuzym.

Pak hisce sklencu rynskeho

wina ; je wubjerne. Je-li warn lubo, stanmy a

pojmy do jtwicy corny kofej

wupic.

Za wjecerjii.

Luby pfecelo, hdyz sce tak dobrociwy byl a cyle popol- dnjo pola nas prebywal, zwjeselice nas tez wesce z tym, zo z naiDi powje- cerice.

Dowolice-li, wostanu.

Prosu, sydnce so za l)lido! Smem-li Warn z castku cela-

ceje pjerenje posluzic? Prosu wo kusk. Snadz by Wani kurwota lepje

slodzala ? Cylu njezjem ; polojca je hi§ce

wjele na mnje. Jenoz sebi cylu wzmice. Dowolce, zo bych Warn hisce

sklencu piwa nalat?

':?lber ©ie trinfen ja deiiiatje i^ar uid)tä: \d\ bcbaiierc, ta\\ id) 3i)iieii ind)t \o nufuiarton fann, ba^ o^ncii fd)mecfte.

Sni (Gegenteil, geeinte ^rnu, loie \d) bemerfe, uerftefit fiel) 3()re Äöd)in Dorjüglid) auf bie 3"^'^' reitung ber ©peifcit.

SBaÄ für SBein trinfen (Sie, ri5ten' ober lueifeen?

3d} bitte, fdienfeu ©ie mir ein (^ia^' Ütofeltüein ein.

koitm @ie noc^ ein toenig üon biefeni, e^o ift 'iDcelnifer. Ober üieileidjt biefen 'i)a, einen ^)i^ein= roein. llnfer SJi'eif^ner ift auc^ nid)t fd)ledit, aber f)eute bleiben roir beim fremben.

5(lfo nod) ein ®(ä^3d)cn ^)i(}einmein ; er ift nortrefflid).

©te()en n)ir auf, luenn'^ 3t)nen gefällig ift unb gef)en mir in bas 9teben,^immer, um fd)roar,^en Maffee ^u tvinfen.

5Bcim ^Jlöcitöeffctt.

isiieber Ai-'cunb, ha ©ie fo gütig rtsaren, ben gan,^en 9?ad)mittag bei uni? ;,u uermcilen, fo mciben ©ie geling auc^ nod) bamit un§ erfreuen, mit •uu'o ein fleineö 9iad)tmal eiu,yinel)men.

2Benn ©ie erlauben, fo merbe id) bleiben.

S9itte, fetten ©ie fid) ju Xifc^e!

jDarf id) Tstincn ein ©türfc^en .Üalbi?braten oorlegen?

Sd) bitte um ein ©tüdd)en.

3SieUeid)t mürbe S^nen ^)iebl}ut)n beffer fc^medcn?

®an,^ merbe id) nid)t effen; bie .s>älfte ift noc^ oiel für mtd).

9^et)men ©ie nur ba^ö ©an^e.

(Urlauben ©ie, ba^ id) 3t)nen nod) ein ®laci 55ier einfdjenfeV 11

162

Nalijce, nasesklency suproidne.

Na strowosc! Na Wasu strowosc! Budzce tu bozemje, pfecelo, dyrbju hie.

Wo serbskej reei.

Kak so Warn ze serbskej recu cini ?

Nie najlepje, dze to trochu pomalu.

Kozdy zapocatk je cezki, jenoz wutraJTiosc wjedze k dospol- nosci.

ÖtoJ citam, rozemju skoro wso, ale hdyz sto serbski poweda, dyrbi to pomalu byc, hewak jemu njerozemju.

Tak bywa pola közdeje rece. Jeli zo je Warn lubo, budu z Wami jenoz serbski recec a nie khetfe (spesnje).

Budu Warn jara dzakowny za to. Prosu, cince tak, hdyzkuli so zendzemoj.

A hdy byeh nesto rjekl, stoz njerozemice, jenoz so hnydom za tym woprasejce. Lubjerad to wospjetuju a nemski wuraz powem.

Hac dotal je mi cezko, serbski wotmotwjec, dokelz so hisce cezo reci, hac rozemi.

Wso njemöze z dobombyc; dzen wote dnja nesto wjacy, nesto lepje, doniz reo dokladnje njenawuknjece.

Hdy jenoz mohl hizo wsitko prawje wuprajec!

Wuprajece derje dose, a po ne- cim teJ jazyk tomu zwuknje.

«Sciienfen «Sie ein, iinfexe ®Iä|er

finb leer. 5luf bic ®efunbl)eit! Stuf 3t)re ®efunbt)eit! Seben ©ie tüoljl, mein /^"i^eunb, xd)

mu§ fort!

^on der tticnliiff^ctt ^pvaä^t.

338ie ge^t Sf)nen mit ber men* bifdjen ©pradje?

9{ic^t am beftcn, get)t siemlid) langfam.

Seber Anfang ift fc^lDer, nur 9(uö= bnuer fü()rt jiir ^^^ollfommen^eit.

3öag id) lefe, üerflel)e id) fnft alleg; aber menn jemanb meiibifc^ ipnd)t, fo mu^ e^ (angfam fein, fonft uerftet)e irf) \\)n nid)t.

®o pflegt eg bei jeber ©prad)e ,^u fein. 2Benn eg gefällig ift, merbe id) mit 5l)nen immer nur menbifd^ fp'-etfien unb nid)t fc^neU.

Sd) merbe S^nen bafür fef)r banf* bar fein. 3d^ bitte, tun «Sie fo, luann immer mir ,^ufammen= fommen.

Unb foUte ic^ etlua^ fogcn, mag ®ie iiid)t öerftelien, fragen (Sic nur auf ber Stelle; id) merbc gern rt)ieberl)ulen unb bie beutfdje 33ebeu(ung ba^u fagen.

@^ fällt mir bi^^er fdjroer, menbif^ gu ontmorten, meil ta§> liKeben nodj fc^morer gel)t a\§ ta§^ IScr«= ftel)en.

@g fann nid)t olle§ auf einmal fein; jeben %ac\ etroog mel)r, ct= mos; beffer, bi^ Sie Me Sprad^e HüUftönbig erlernen.

Sl^enn id) menigftenc; fd)on alleS gut au^fpredien fönnte!

©ie fprcd^en gut genug au§, unb noc^ unb nad) mirb fid) oud) bie 3""9^ baran gemötinen.

103

Boju so, zo so nii liulzo wu-

snieja. To so njetrjebace bojec. 2adyn

rozomny ctowjek so Warn

njewusmeje. Kak dolho hizo tule rec wuk-

njece? Na potdra leta. Mace to hisce wucerja ? Haj, khodzi ke mni trojcy wob

tydzen, pondzelu, srjedu a

sobotu. Öto einice te dny, na kotrychz

wucef k Warn njekhodzi?

Öitam nesto w recnicy, pfeto- zuju nadawki, abo wospje- tujii te, kotrez je mi w po- slednjej hodzinje zwuporje- dzal. Druhdy tez nesto z hlowy wuknu.

To prawje einice, hdyz nekotre nadawki z hlowy nawuknjece, wosebje bajki. Te so snad- nje wuknu a wobsahuja do- bru serbsku rec; jara spo- mozne by Warn byJo, hdy by so wucef z Wami pfekho- dzowal.

To stawa so druhdy njedzelu; pfewodza mje hodzinu abo tri.

Widzu, zo w serbscinje derje postupujece.

Z najmjensa sebi to pfeju, ale hac dotal so casto w köncow- kach mylu.

To je tez jara cezka wec; za to pak smedza t^owa we w§e- lakorym rjedze sledowac.

To pfidawam, dokelz Serb, kotryz nömski wuknje, casto pfeciwo tomu hröäi.

^6) füiitto, baf} mid) bie iL'eute

nuelad)en. ^a brauchen Sic ]ic^ nid)t ,^u fiird)*

teil. Äein uerftnnbigcr 9J^enjct)

irirb ®ie aiiölad)eii. iJBie lange lernen 8ie bieje Sprache

fri)üny ^eiliiiifii] anbertt)atb 3at)r. ^aben <gie ba iiod) einen i'ebver? Sa, er tommt breimal in bei ^orf)c

ju mir, am SJiontag, 3)^ittnioc^

unb ©onnabenb (Snmotag). 2Bag marf)en (5ie an jenen 'Xagcn,

an benen ber ^cl)rer nid)t ju

3t)nen fommtV 3c^ lefe etmaö in ber (S^ramniotif,

iiberje^e bie "i^lufgaben, über

n)ieber()Dle jene, meiere er mir

in ber Hörigen Stunbe anegc«

beffert ^at. Wanc^mal lerne i(^

auc^ etma§ au^menbig. jDa machen Sie rerf)t, roenn ®ie

ein,^elne Slufgaben aw^toenbig

lernen, namentlirf) fabeln, ^ic

lernt man leid)t nnb fie entt)al»

ten eine gute menbifc^e ©practe;

fel)r nüljlid) märe für «Sie,

menn ber l'e^rer mit ^^nen )pa-

,^ieren ginge. 2)a* ge)d)iel)t mandmal am @onn»

tage; er begleitet mic^ gegen brei

©tunben. 3ct) bemerfe, baß ®ie gute ^ort-

fd)ritte im 2öenbifd)en modien. ^enigftenö nninfd)e id) ti, aber

biö je^t irre ic^ l)äutig in ben

(^nbungcn. (£ö ift t>ai aud) nne fe^r fdjroierigc

<Bad\i: bafür aber biir[en bie

3Borte in uerjdiiebener Crbnung

aufeinanberfulgen. X)ae gebe id) ^^u, 'i>a ein 'Jl^enbc,

meldjer beutfd) lernt, oft bagegen

fe^lt.

11*

164

Husciso snadz hisce pfeciwo rodej wecownikow. Ötoz je so mjez Nenicami narodzil, wezo z naJozka we, hdze ma ber, bie haQ, abo ein, eine, ein sta- jec, a hdze woboje wuwosta- jec; ale stöz chcyl to z rec- nicy wuknyc, moht sebi casto z mnohimi prawidlami a wu- wzacemi hlowu lainac,

Haj wsak, közda reo ma swoje wobceznosce.

We wselakim nastupanju je serbscina hinasa, samo na- wopncna hac nemcina. Stöz serbski wuknje, tomu so tale reo wopredka cezka zda, ale lidyz je ducha rece trochu zeziiat a so z nini spi'ecelil, potom je tez wuknjenje wjele snadnise.

Zo bj' stö w cim dospotny byt, je pf ecy wjele casa a pilnosce trjeba, njech je to w cimz chce.

Kajki sredk radzice mi najböle, zo bych spesnje w serbscinje postupowal ?

Posluchac, recec, citac!

Kak sebi to myslice?

Dzeco a muz drje je dwoje; a tola ze wsem prawom prajimy, zo ctowjek do smjerce dzeco wostawa.

Pfiroda wjedze po druhim piicu k reci, dyzli recnica. Hizo w kolebcy wuknje dzeco, a to jenoz ze stysenjom. Mac, nan, pestonca, bratr, sotra, wsitcy reca, wone postucha; woni pokazuja, stoz mjenuja, wone kedzbuje na to, wo cim so poweda.

9.^ie(leic^t noc^ öfter gegen ba§ @e= fdjled)t ber .'pauptroüvter. SBcr unter 2)eutfd)en t]^t)oren luurbe, lueif; atlerbingei aus bem ®e= braudie, rao ei „ber, bie, bog" ober „ein, eine, ein' ^u fe^en unb mo er beibes au^.^iilcufen t)at; aber luer bas aus ber Wramrtmtif lernen luoüte, fönnte fid) mit ben öielen Siegeln unb ^luenatiinen ben Äopf ^erbredien.

g-reilid), jebe ©prnc^e bat i^re (2d)iüierigteiten.

3n uerfd)iebcner .*pinrrf)t ift bie M.en^ bifcbe @prad)e anber§, ju jogar baö Gegenteil ber beut|d)en. 3Ser n^enbifd) lernt, bem fc^eint bie Sprad^e anfangs fd]mer 5U fein; aber roenn er b.en ®eift ber (Spradie einigermaßen erfannt unb fid) mit ib,m oertraut ge- mad)t bat, bann ift aur^ ba^ Sernen uiel leichter.

®amit jemanb in einer (£adie udII= fommen merbe, ift immer uiel 3eit unb ^leiji Hon nöten, fei worin immer.

3Beld)e^ 9J^ittel raten @ie mir am meiften, bamit id) im 9Benbifd)en fd)ne(le gottfdi ritte madje?

§ijren, reben, lefen!

Wk meinen @ie ba^'^

Ätnb unb 9J?ann ift fräüd) jhjeier* lei; unb bocb fagt man mit ©runb, ber 9J(enfd) bleibe bi'§ jum Xobe ein ilinb.

®ie 9?atur fübrt auf einem anberen SBege ,^ur ®prad)e, alö bie ®ram* matif. ©d:'On in ber älMege lernt ba-o Äinb, unb ;^mar nur bur^ S:iören. 9J(iitter, 3.^ater, .fiinber* mäbd)en, S^ruber, ©d^toefter, aflc reben, eig i)ört ju ; fie /geigen, \va§r fie nennen, ad^tet barauf, roo» t)on gefprodjen mirb.

105

Tak wuknje pfi westyni zynku na woznamjenjenu wec myslic. Wopi'ijece a slowo pi-ikha- dzatej na dobo. A ze stowom tez hnydom to, stoz w rec- nic}' „päd", „cislo", „cas" mjenujemy.

ätozkuli tajke dzeco reci, je prjedy casto a we wselakim zwjazku slysec dyrbjalo. Hdy by wokolo njeho nichtö nje- recal, by neme wostalo.

Ale tele postupy su tola snadne; ja sebi pfeju, swöj wotpohlad prjed}' docpec!

To so we, dokelz Wase dary su hizo wuwite; stoz stö rjeknje, hnydom wjele snadniso zro- zemice, hac je dzescu mozno. Za to niace recnicu a druhe knihi. Tych wezo wotpotozic njesmece; radzu wsak Warn, poshichajce prawje na serb- scinu.

Ja so casto prasam, kak so to a wono mjenuje.

Ötoz prasenje nastupa, je naj- lepje, wo közdej wecy so toho prasec, stoz z njej wobkha- dzuje, dokelz ton najlepje we, kak ma ju ze slowami wuprajic.

Recce tez z rjemjeslnikami, wjesnjanami a celedzu tak husto, kaz so hodzi.

Tuz jenoz stajnje tak cince. Wezo na prenjeho lepseho njesmece postuchac, dokelz lud luisto spatne tworby na- toza.

•So i^eu'iUint e<^ ]\d) bei einem i^e- luiffcn i.'aiitc nii bie be^eiduicte 3iid)c ;,ii benfen. '^ej.jnff r.iib •©ort fommen ^yigleid). Unb mit beul 'i\?orte foi^leid) aud) bnö, UHVö iimn in ber (^iiimmatif „,ynU", „ScihV". „Seit" l)eifu.

äBa^ immer ein [olc^eci Slinh fl)rid)t, iiuiH ev fvüdeu oft nnb in iierfd)iebencr 'i>erbinbnnr, gehört t)übm. ^)iebete niemanb rini^» um ba^^felbe, bliebe o-5 ftumm.

'?tber biefe ^-ortfrf)ritte finb bod) cjerini]; id) n)nnfrf)e et)er mein Siel ,^u erreichen.

•J^aö iieri"tel)t fic^, meil Tsfire j^äbig- feiten fd]Dn entiuirfelt finb; loaö jemanb jiigt, foifen 3ie gleich uiel (eid)ter, ak- bem kmbt muglid) i[t. Tafiir baben Sic bie (!>3rammatif nnb anbere ^ü- d)n: Xieje bitrfen Sic fi'ciHc^ nid)t n'eglecjen: aber id) rate 3()nen, boren 2k red)t anf ^a^ !ü?3enbild)'.

3't) frage oft, unc bae unb jeneä beiHt.'

SSaö baö ,'vragcn betrifft, fo ift e^ am beften, über jebe Sac^e ben ',n fragen, ber bamit nmget)t, med ber am beften mciß, \vk er fie mit 'JSorten anc-brüden foü.

hieben 2ie and) mit vianbrnorfern, iL'anblouten nnb mit bem (^kfinbe jo oft aii' mbglid).

5((fo tun Sie nur beftänbig fo. ^•reilid) auf ben erfteu ^^efteit bürfen Sie nidit boren, lueil baö SSoil uielfad) fdjk'd)te normen gebraud)t.

Anthologie.

(Zberka nastawkow a spewow.)

Z hol^ich l^t.*

Maly hölöec hizo sym z boka dzecacych dzetow w pesku, pjersci a hlinje rozicki scipat, trawy, zela a zelicka torhal, halzy lamal, na stoniy lazyl, prez jamy a z murjow skakal, w reccy hacenja twarit a ryby a raki löjit^ piscalki z wjefby, cenkeje witki a sciny dzetal, a taratawy, zwite ze skory wjefbineje hatzy. Pröki, funkawy, pukawy a sykawki, tesaki z wjefbowych wot- nohow rezac, kfudj'- dzelac a praskac, zo po cylej' wsy klincese, pfez pferowy skakac, kamjenje, njezraly sad a bernjace kulki z kijeskom, pak rozpacenym, pak könckojtym mjetac to bechu tak wjesela swobodneho wjesneho hölca.

Towarstwa be malo: W malej wjescy (7 cislow) jeno tro holcy blizkeje starob3^ Tohodla hrajachmy mjenje zhromadneje hry, khiba bace basnickow. Közdy mejese so sam za so starac a sam so zabawjec. Tak so z casom z pfirodu sprecelich.

Öula tez bese, ale njedrejese jara. Dolho njetrajese, a za dorn njewobcezowase. Najwjacy wso so w suli dzetase; doma mejese so jeno hisce nesto pfiwuknyc. VV suli druhdy kusk wupraska dopominase maleho ctowjeka na to, zo so drjewo wse- lako trjebac hodzi. Ale po suli bese hole pol zemjana, swo- bodny a wjesoly, byrnje mel husy a pozdziso kruwki pasc abo swacinu nosyc a na polu wselake drobne dzela wobstarac.

Rjane bechu , to casy a polne dzecacych worakawstwow ! A tola zane htupe c2Lsy\ Serbski hur njeje hlupy clowjek a njeje to byl tez pfed potsta letami a prjedy.

Daloko tehdom pi'isot njejsym. Domjaca wjes bese moj kraj, Susodna wjes bese cuzba, kotraz so jeno druhdy wopyta,

* Handrij Ducraan.

167

hdyz so k sewcej, kowarjej, tyserjej dzese. Ale doaia bese közde polo, tuka, hajk, haj kozdy kerk znaty a ptace hnezda, jhdzez- kuli bechu. Tola so jich njedotkachmy, khiba wroblacych. Nosydla a prudla stajec tez wjedzachiny a rybicki bjeze saka tojic.

Na te zfote casy!

W tutych casach syin zapocat pfirodu pöznawac, pomatu, nie z knihow, ale z pfiklada a stowow nana a susodow.

Nan znajese wjele zelovs^ a hromadzese lekafske zela za doni a za susodow. Tak tez ja je zezaach a syin tez jako stu- denta so pröcowal, jich wjacy a wjacy zeznac, doma a dale a w krasnej wokolnosei zloteje Prahi.

Wut nana a susodow sym wjele nawakayl a w dzecacej wcipnosci drje tez wselako jich wobcezil, prasejo so zasy a zasy: „Öto je to? Kak reka to?" Nehdyzkuli druheje wot- mohvy njedostach hac: „To je trawa, to je zelo!" Pozdziso walich so do knihow a slownikow a siedzach za serbskimi raje- nami a mözach rostliny pomjenowac, kotrychz mjena doma njeznajachu. A zeznawsi so ze serbskimi w(3tcincami piükhilese so mloduska wutroba borzy slawnemu pfirodospytnikej Rostokej, kiz mje dale a böle rozwuöi wo krasnoscach a jpotajnoscach Bozeje stw(3rby.

Carska swaöina.*

Fred sto letami bese mjez Awstriskej a Ruskej wulke pfecelstwo. To wukhadzese z francozskich wöjnow, w kotrychä Awstriscy a Rusojo z Prusarai hromadze pfeciwo Napoleonej bechu wojowali. Sam car Alexander I. pr^indze do Wiena kej- zora Franca I. pfecelnje wopytac. Wienscy wobydlerjo witachu jeho z wulkimi cescemi a z njewsednej pychu jara swjatounje, kaz so to za cara tehdom po cytej Europje mocneho piüstoji, a holdowachu jemu ze wsech stron, „Vivat hoch!", „Släva!", „2;ivio!", „Eljen!" wolajcy. Öim wutrobnise böse witanje na kej/.orskim dwgrje.

* Miktaws Bjedrich-Radlubin.

168

Carej Alexandrej so wsitko jara spodobase, jenoz za sceho- wacym wobjedoiii nie. A tola so kejzorske blido z wubranymi jedzemi a napojemi mohl rjec zhibowase. Sto jene be njewolu möcneho knjeza wubudzito? Car Alexander mejese wötre wocko a z tym nestozkuli dosledzi, stoz druzy njewidzachu abo tola kedzbu njemejachu. Börzy mjenujcy car spozna, zo wselake jedze, najluboznise pastetki, najrjeiise pjecenje khwilu na blidze postachu, potom pak ani, zo by so jich hisce sto dotknyl byt, je zasy z blida zebrachu a na pfihotowanske blido donjesechu. Wot tarn pak so wjacy njewrocichu. A tola be sebi car ton abo tamny dortk hisce rady blize k wutrobje v/zal. Wedzese dzen sebi dobru pojedz wazic. Tohodla hladase car za cylym wobjedom pokhmurjenje. „Je z dolheho pucowanja mucny. Jutfe hizo budze wjeselso a pfecelniso hladac." Tak wulozo- wachu sebi kejzorscy radziceljo.

Za druhim wobjedom posydny so rjany, bruny pjeceny bazant ze smorzlemi a z druhimi slödnymi pfidawkami runje pfed carorn na blido. Lubozna wofi znosowase so z njeho wokolo blida a wabjese chcyjawosc, a car myslese pi*i sebi: „Tomu njedam nimo hie!" Börzy pak zhubi so jemu rjany bazant z wocow zasy na prihotowanske blido a tani wosta zabywsi stejo. Car pokhmuri swoje coto. A sto budze so jemu dziwac? Z hJodnym clowjekom tak njejsu rece, a hdyz so jemu hisce jedze pred hubu bjeru, na kotrez je hizo so kruce zahladat, potom je hrimanje blizko. Tohodla wosta car cyly wobjed pokhmurjeny a recese malo,

„Car hizo zaso hroznje hlada, a tola bese pfed wobjedom tak hnadny!" menjachu kejzorscy radziceljo, mrööele na caro- wym cole ze strozelemi pytnywsi, Lamachu sebi hlowu a suko- tachu mjeze sobu: „Z wotkel jeno su mrocele pi'icahnyle? Zo tola politiske njewjedro, blyski a hromy za cylu Europu strasne z toho njenastanu!" Ale zanemu njeradzi so pficinu toho mröcna wuhudac.J

Po wobjedze bese njenucena zabawa, ale tez na tej so car ledma wobdzelese. Jeho woblico njechase so wujasnic. Kaz dzen to je. Ölowjek ze skazenym abo zjebanym zoldkom je kaz za Halstrowom corne zamrocene njebjo. Car tez börzy sam-

16H

lutki bjez prewoda wotendze. Zo by jeho wotsalenje hnydom njenadpadnylo, wundze po pödlanskej khodbje, hdzez hewak jenoz sluzoAvnistwo khodzese, do swojeho wobydlenja Ducy po khodbje zezda so jemii, zo w jenym wysokim woknje za zawes- kom nesto so khowa. „Pfede mnu so njctrjeba nichto khowac, stöz ma dobre swedomje", myslese car a pfistupi blize, zo by wohladal. Zavvesk zbehnywsi wuhlada wsedny rucny korb. W kejzorskim hrodze je tez do wsedneho riicneho korba hödnje pohladac. Tuz sebi jon car Avocini. Bows kows! Khort tola! Tule do korba stuleny dzen sedzese ton ceknjen}' pjeceny bazant a runja kurjatkam cyla crjoda luboznych pastetkow w slebornej gkli. Wabjaca wön sapase skoro wotfe z korba: „Pfimaj so! Njehladaj kazanja!" Car pak cli(3yse tez wedzec, sto je hisce wjacy w tym korbje, a sahase hlubje do njelio. Z krutym hiba- njom pak zabrinca w spodku hromadka potnych blesi tokaj- skeho a burgundskeho wina: „Wzmi, pij! Wzmi, pij!"

„Aj, aj, tajkele njenadzite zbozo!" posepta sebi car rozra- dowany a bese hnydom toho nienjenja, kaz nekotrazkuli njewi- nowata dusa, kotraz je nesto ciize namakata : „Stoz sym nama- kat, je mi!" Njebese wsak tez tu ziweje duse, kotraz by z nim prawowata : „Ceji je korb?" Tuz njedase sebi dolho kazac, wza korb na ruku a donjese sebi jon do swojich kemnatow. Tani skhowa jon do kamora, zo njeby tras cuzych woci pohör- sowal.

Nazajtra pösla car kejzorej Francej liscicko ze zlotymi kromami, ze ztotym carskim worjotom a ze zlotej krönu a na nim stojese napisane : „Pfeprosuju Wasu Majestosc k malej swacinje. Wulcy budu so radowac, hdyz budu Wasu Majestosc powitac möc."

Kejzor Franc dziwase so nad tymle njewsednym preprose- njom a bese jara wcipny, kajka to jeno budze swacina a dze§e.

Car Alexander witase jeho jara precelnje a rjekny: „Wo- dajce, Majestosc, pfeprosenje, ale namaj je tak nialo prileznosce popfateje, zo bychmoj mohioj sebi z wutroby wuznawaö, sto myslimoj a sto wemoj, ani zo bychu to cuze wusi slysale. Toho- dla prosu, dowolce, zo bych ja sam hospodarja, kucharja a

170

pincnika cinit! Tak wostanjemoj cyle mjez sobu a njetrjebamoj so cuzych wusi bojec."

Potom wucahny ze swojeho katnora korb, staji pjeceneho bazanta z pastetkami na blido; tez winowych blesi njezaby. Jara wiistojnje pfiprawjese a pfedkladowase kejzorej Francej. Wocinjese tez blese a naliwase wino. „Prawje rjenje je so mi radzilo", tak powedase pödia, „bazanta, kotryz je mi wcera pferadnje z blida ceknyt, zasy dosahnyc a k tomu hisce cj^tu crjödu mtodych kurjatkow, kaz Majestosc widzice." A dale pferadzese jemu jara zortniwje, sto je z wötrym wöckom za blidom widzaf, a hdze je korb namakal.

Kejzor Franc pfiposluchase kedzbliwje, njedziwase pak so ani njehorsese so dale nad tym. Sköncnje rjekny mernje: „My na kejzorskich a kralovvskich hrodach wsak maniy wjele njepro- senych hosci. Haj, Wasa Majestosc, knjeze caro, pola nas wsak je runje kaz pola Was doma, prawa a lewa ruka, prawa a lewa strona. Nekotfi su tras hizo wot malosce, dokelz starsi a dohla- dowarjo mato za tym hladachu, na lewu stronu a z lewej ruku dzelac zwukli. Tajke nawucenje so cezko wotwuci. Ale tu widzice, Majestosc, maly pfiktad, kak je to pola Was we wulkim, zo sluzownicy a zastojnicy na lewu stronu dzetaja, mesto z pra- wej z lewej ruku!"

Car Alexander chcyse na to wulkej woci cinic a colo khmuric, dopomni pak so hisce prawy wokomik, kak je prjedy runje sam hisce prajil, zo chcetaj sebi wuznawaö,'! stoz myslitaj a stoz westaj; tuz skhowa sebi kejzorowe slowa we swojim pomjatku do pi*ilopka.

Potom swacestaj kejzoraj a zabawjestaj so jara pfecelnje. Tale swacina pak bese wobemaj Jena z najrjensich cyteho ziwjenja, dokelz njetrjebastaj so pfi njej do jazyka kusac a slowa sobu pözerac, a tak bestej zotdk a wutroba z dobom jara prijomnje woki'ewjenej.

Doma dopomni so car Alexander casto na maly pokiw kejzora Franca, hdyz jeho wötre wöcko woprawdze wjele dzela na lewu stronu pöznawase. Jeho sylna ruka pröcowase so porjedzec, stoz mözno; ale: „Haj werno, kejzor Franc je cyle prawje prajil, tajke nawucenje so cezko wotwuci!" tak dyrbjese

171

sebi stajnje swedcic. Hisce dzensnisi dzen, kaz so casto stysi, tarn stuzownicy a zastojnicy jara z wulka z lewej ruku dzetaja. „K comu dha clowjek rucy ma khiba-li k branju!"

*>)

Pfiroda kraja w starych fasach.*

Kraj, kotryz bO [)o Boziin wjedzeiiju nasim prjedownikam za za.sydlenje postajeny, bese w starym casu 'cyle liinasi, liac Jon netko widzimy. Tarn, hdzez su netko wobdzetane pola, wsy a niesta, becliu lesy, hdzez su pastwisca a tuki pfesce- racliu so njepfistupne tonidla a bahna, z bozom, rohozinu a rokotom poroscene. Mochi, sycizny, smjelny a druhe bahnate ro8tlin)% kiz seroke pfestrenje pokrywachu, ziwjachu crjödu pfekasancow, wlakow a wödnych ptakow. Netcise Blöta pfi delnjej Sprewi^ njejsu nico w pi'irunanju z tym, stoz bese pfed tj'sac letami, a sto mamy häkle prajic wo starodawnych casach, hdyz so clowjeca i)r6ca njebe hisce tut3'ch pfepadowatych mest- nosci ani dotknj'ta! We wonym casu pfedstawjachu blöta a bahna na pobrjohach Wodry, Sprewje, Lobja a Habole wosebitu pfirodu, polnu bujneho a z kwetkami zdebjeneno rostlinstwa. Z redka zwazi so dziwje zwerjo do tutych zelencow a pfepado- watych tonidlow pohladac, na kotrez clowjeca noha njebe postu- pila, hdzez tysacy let njebe clowjeci hlös cisinu pfetorhnyt, ale jenoz fifolenje ptaeiny a rjeclitanje zabow.

Z tonidlow a l)ahnow cyrcace wody hromadzachu so do do hlubsich reckow a rekow, wjele wlöznoty ze sebje wotdze- lejc}', stoz roscenju rokota, wjefb}^ ji^vy, wölsiny, wosycy, topola a wrjosu howjese. Powysene mestna, z bahnami wobdate, po- krywachu so z lesami po wselnkosci pödy. Na peskatych pohor- kach mesachu so khöjnj' ze skowrjencinu, jodleini, a wokolo nich na wobrubje lesa roscechu brezy. Wsitke tute ziwicate a breckate stoinj-^ napjelnjachu powetr ze sylnej wönju, kotruz möze jenoz tön sebi myslic, kiz je w pralesach pfobywat. Na cornozemi tworjachu duby a buki ze swojimi haluzanii kryw, pfez kotryz slöncne pruhi zonje hac na jich korjenje njeswö-

' Z knihi: „Historija serbskelio nantda".

172

cachu. Tute nadobne stomy njezapowedzachu w swojim towaf- stwje zhromadne byce hrabam, jaworam, jaslam, klonam, wja- zam, jablonjani, kruswinam, slowcinam, ani tez najnijensini bra- tram, ^Uajböle seroko roscacym : bozam, akacijam, lescinam, sip- kam, pölnym rözam a t. d.

W pralesach a huscinach, z mnohoscu pjenkow zawalenych, z wetrom wuwrocanych, a z powitkami, na stomach so pleca- cymi , zacemnj^ych, knjezachu swobodnje crjody zwerjatow, mjez kotrymiz prenje mestno zajimachu tury, zubry a biiwoly, jako kralowje, wokolo nich pak jako hibite poddanstwo: lösy, jelenje, sorny, kotrez w spesnym behu tarn a sem cahajcy sebi mestnisca pytachu, hdzez bechu pred nadpadom lakacych wjel- kow weste; pfetoz wjelki pfibehowachu hizo w Khrystusowym casu ze Skandinaviskeje po lodach baltiskeho iiiorja do slowjan- skich krajow, riinje tak jako netko, a pytachu sebi ziwnosc w cuzym kraju, hdyz jim we wötcnych skandinaviskich horach hlod ze smjercu hrozese. Druhdy Spytowachu so wjelki z dzi- wimi swinjemi, kotrez wosebje w dubowych hajach pfebjMvachu, hdzez mejachu w zoldzach dosahacu picu. Tu wojowase so casto wo ziwjenje. Zubiska kimdrosa rozpröchu casto brjuchi wobzernych wjelkow, ale te nasadzichu rad swoje ziwjenje, zo bychu raz plecowinu njepfecela woptac mohle. Strasnisi dyzli druhe zwerjata bese mjedwjedz, pfetoz pfed sylnymi rohanii turow abo buwolow mozese lohcy na stom skocic, a druhich zwerjatow so njebojese; jenoz pfed wjelkami dyrbjese so na kedzbu brac, dokelz te mözachu w khowankach potajene nje- jabcy jeho wobskocic a beda jemu, njeby-li na stom skocit, abo njeby-li mlody stom z korjenjom wutorlinyl ä z nim jako ze swikadlom na hlowy zdziwjenych njepfecelow praskat. W zdale- nosci wot holka wjetsich zwerjatow suwachu so po stomach rysy, kuny, zrawcy, dziwje köcki, sköncnje wjewjefcki, kotrez starosciwje worjechi do dupow nosacliu, zo bychu wosrjedz zymy z hlodom njezahinyle. Zaso druhe zwerjata, jako liski, swincy, kanikle, pfed möcnisimi so bojicy, khowachu so w dze- rach, a zajac jeniccy w cekanju spomözenje namakacy lubowase pola pfi lesach, hdzez jeho spesne nohi njebychu zadzewkow namakate.

- l<;^

Pod khlodkom pralesow spechowase wloznota lesow pfibe- ranje wudow, kotroz tehdy wjele wyse stojachu dyzli netko. Reki mejachu wodowe zjednocenja z druhimi rekami a jezo- rami, netko dospotnje wuskhnyte doliny bechu z wodu pokryte a po cylym kraju tworjuchu so kupy. Pfi tajkej mnohosci wodow piödnjachu so ryby wselakich druzinow: Jososy a jasotry napjelnjachu pi-ed nekotrymi letstotkanü hisce Loljjo a Wodru, a mjensich rj'-bow dotal njeje njedostatk. Z jednyni stowom, pfiroda njeje swojich darow lutowata w krnjn, kotryz mejese nasa wotcina byc.

PrÖnje zasydleiije.*

W kraju, z wodami a bahnami pfecehnjenym, abo z lesami poroscenym, hdzez hlowne drohi po rekach wjedzechu, mozachu najprihödnise mestna pi'ebywanja za prenich zasydlerjow jenoz pobrjohi rekow byc, po kotrychz be mozno, löze wsitke potreb- nosce döstac, do zjednocenja ze susodanii stupic a w strachach z cekanjom so wumöc. W rekach namaka so wobstajne zezi- wjenje a prjedy hac so poradzi w lesach zwerinu moric, zdzer- zachu ryby clowjeka pfed hlodom. Tola wsudze njepfihodzachu so brjohi rekow za zasydlenje. W nekotr3'^ch mestnacli zadze- wachu wuwrcjcene stoletne duby ze swojimi korjenjeini pfistupej z reki k brjoliej, w druhich cinjachu bahna a tonidta brjohi njepi'istupne ze strony sucheho kraja. Tuz dyrbjachu so suche a pristupne brjohi pytac, wosebje pi'i brodach, hdzez mozese so nie jeno na colinje, ale tez pesi, byrnje hac do sije we wodze, runje na napfeciwny brjöh docpec. W tajkich mestach zatozene WS3' pomjenowachu so: Breg, Pfibreg, Brod, Brody, Pfewoz (Prjawoz), Recicy, Zarec atd. A stojese-li wjes pfi zjednocenju dweju rekow, mjenowachu ju Mjezyrec, Widia, Wusce.

Druhe wsy mjenowachu so po mestnoscach, na kotrychz lezachu : Hora, Zahof, Podhof, Stok**, Podstup, Mokro, Sucha, Btonje***, Mochow, Delany, Dolsk, Jezory, Kalawa, Kalisko,

Z knibi Ilistorija serbskeho naruda« ♦** ^iitung.

174

Kamjenc, Kamjenna, Kholm. Khröscicy, Luh, Lukow, Leskow, Nizin, Rowno, Wysoka.

Wot lesnych rostlinow sii mjena : Bor, Bork, Borkowy, Bre- zow, Breznica, Bukow, Bukowina (Bukojna), Chmjelow, Dubc, Dubrawaj Grabin, Hrabowka, Gw(3zd, Jabloiica, Jasen, Jasenca, Jawof, Jawornik, Jedlow, Jedlica, Jilwa, Lipje, Lipsk, Malin, Rohozna, Sliwin, Smolnja, Swidnica, Tornow, Wolesnica.

Zaso drphe mjenowachu so po zalozerjach abo prenich zasydlerjach: Boguslawowicy (netko: Bojswecy), Radliibicy (netko: Ralbicy), Bojanowicy (netko: Banecy), Mitociey atd.

Wobdarjeni wot Boha ze strowym rozsudom, dawachu nasi prjedownicy kozdej wecy zrozemliwe mjeno, tak zo injeno samo wopfijece wo wecy podawase. Tohodla mjenowachu so reki, mjez jich sydliscemi cecace, po swojich samownoscach: Bagnica, Btonja, Öornica, Öorna Woda, Kamjenica, Lugnica, Mutnica, abo wot lesow, hdzez mejachu swöj pocatk: Breznica, Bukow^a, Dubja, Jiwa, Soznja (Khojnowa), Wjazownica, WjeJ'"bowa, W61- sinka.

Wsitko to sta so w dalokej starodawnosci, wo kotrejz zane pisma njejsu powedale; tola dzensnisa serbska rec wobswedca hisce, zo su nase wsy a reki swoje mjena dostale wot nasich slowjanskich prjedownikow a wot zaneho druhoho luda. Potaj- kim bechu preni wobydlerjo kraja Jz toho samoho ludu, kotre- hoz potomnicy tez netko k Bozej khwalbje a k wopomnjeöu slawneje minylosce hisce tu pfebywaju pod mjenom Serbow a Luzicanow.

Lu2i5ei^o a Serbja.*

Seroka runina wot Wisly a Warty pfez Wodru, Sprewju, Lobjo wot wusöa reki Wezery a poJnöcneho morja pfedstawja hisce nötko nizinu, pfecehnjenu z muohoscu bahnow a tonidtow wosebje w Delnjej Luzicy a Brand enburgskej. W starodawnosci bechu tute kraje hisce bole podmokle, tak zo cyla pfestren smuhu bahnow abo luhow tworjese, na kotrychz so tarn pfeby- wace ludy po m^stnoscach wselako mjenowachu, ale wsitcy

Z hnihi : »Historija »erbskebo naroda«

ivr.

zhromadnje rekachu Luzenjo abo Lucenjo. Tuto nijeno Ipremeni so we rce Romjanow a Grekow do Lugii, Lingi, a rlojicy so wopfijmje, zo to hinak byc njemozese; pfetoz staro- dawni drohowarjo po stowjanskich krajach njeniejachu w swojej •r&ci slowjanske zynki /, r a ;. a njem«')zachu tohodla mjeno Wiuzanow a Lucanow prawje wiirjec. Tak powedachu, do Roma I abo Grecije so wrociwsi, wo ludach z mjenom Lugii a Lingi, fibo wo krajach Lugi a Luki.

Wot drohowarjow a kupcow zhoni starodawny swet a

p zapisa za nasu wedomosc, zo so „wulki lud Luzanow" dzelese

ins mnohe mjeiise ludy, porozdzelene pfez bahna a lesy, wot

Jkotrychz sebi woni wosebite mjeno dachu dla rozeznaca wot

f susodow. Tohodla mjenowachu so ci, kotfiz w bukowych lesach

fpH delnjej Warce a Wödrje sydlachu, Bukowjenjo, w khöjno-

wych horach abo lesach w Ölezskej Borjanowje, a jich suso-

dza we wölsowych lesach pfi Wödrje Wolesnjenjo; w cem-

nych njedostupnych pralesach pfi Kwisy bydlachu DzedoSenjo,

a,tym, kotfiz mjez blötami abo luhami sydlachu, wosta mjeno

Luzanow a pozdziso Luzicanow.

* Na zapad wot Luzicanow pfi Lobju, Solawje, Mohanje, we

dprinkskich horach, hac do Wöttawy (Fuldy) a na polnöc hac

k Smolinam (Harcej) lezachu sydlisca Serbow, tez rozdzelenych

.na mnohe mjense ludy. Z nich bechu na prawym brjozy Lobja

w prenim letstotku po Khrystusu slawni Budysenjo, za Lob-

' jom Mohilenjo, za Solawu w sJowjanskich horach Durin-

•kowje, wulki lud, kotrehoz sydlisca daloko pfez Mohan dosa-

hachu, k poldnju hac do Dunaja, hdzez bese romska hranica.

Tak zajimastaj dwaj wulkaj ludaj jeneho slowjanskeho

i naroda, Luzenjo a Serbja, samu srjedzinu Europy. A njebese

; mJez nimi w behu pjecich prenich stotkow po Khrysce ani jed-

noho N§mca ani cuzeho knjezicerja. Jenoz na pomjezach so

wojowase pfi Dunaju z Romjanami, a pfi Woltawje (Ful-

d^e) z Nemcami, kotfiä chcychu tam Durinkam sölnje abo saliny

^"•Inocu wzac.

176

Serbskej zeini.*

O zemja serbska! Twoju 'noz chcu khwalic rolu, chcii khroble slawiö twoje raestna starodawne a woziwjowac twojich synow mjena slawne, njech wutroba tez rozkoci so z dziwjej bolu.

O zemja .serbska ! Z kuztom swojim moju wolu bron, zo bych wotkryl starych casow sledy krwawne a stysal, kak so z njebjes wola myt;o sprawne na ciizu zlosc pfez twoje hory, bona, holu.

O zemja serbska ! Khwalic twoje plödne bona chcu, hory mödre, spewow cunjozrudne hrona a slawic cichu nadobnosc chcu twojoh' ludu.

O zemja serbska! Nihdj^ tebje njezabudu! Twöj wobraz widzu w myslenju a wosrjedz sona mi twoje mjeno klinci kaz zwuk jasnoh' zwona.

Form y.**

Mjetele so sonjo kolebaja

Na kwetkach a btyskot tysacory

Do kfidtow sej somocanych tkaja;

Plenca kwetkam so, jim slödke twory

Wurecec jich lestne hubki znaja . . .

Hladam, hladam pesnjef khudy khory.

Hraju z formu rady w pesnjow raju,

Kuzto budzu, slowam hudzu reje,

Kcewy kosu, prosu spewy meje,

Haju rym a rhytmus w serbskim kraju.

Drastu barbow wsech a mödow sije Kwetka sej a röza, hdyz ju kosa Cefery a slönco lubosc lije; Stodku wetficki z jej' hubki nosa Wöii, a nezne zynca melodije, Sobu klincec moje truny prosa.

** J. Öisinski.

177

Hraju z fonnu rady w pesnjow rajii, Kuzlo budzu, slowam hudzu reje, Kcewy kosu, prosu spewy meje, Haju ryni a rhytmus w serbskim kraju.

Z jiiha njesu ptacata a tfasii

Z kfidlow nalece. Pfez haj a hono

Klinci jiisk a spew jich na kwasu

Njewjesce najrjense hudza hrono ;

Z nimi dusa juska w mejskim casu.

Pfec mje w mejskich pesnjech pestoi'i, sono!

Hraju z formu rady w pesnjow raju,

Kuzlo budzu, slowam hudzu reje,

Kcewy kosu, prosu spewy nieje,

Haju rym a rhj^tmus w serbskim kraju.

Lecec ehcyl bych k njebju ze skowronckom; " Chcyl bych pf estworic so do mjetela ; Strowic chcyl bych z lubosciwym hronckom, Hdzez so kwetki cef wjenja a bela ; Dremac chcyl ze solobika sonckom ; Chcyl bych z pcolku buncec do dzecela ! Hraju z formu rady w pesnjow raju, Kuzio budzu, slowam hudzu reje, Kcewy kosu, prosu spewy meje, Haju rym a rhytmus w serbskim kraju.

Spewam domjace a cuze hlosy, Kwetki scipani z lukow, hoi* a hajow; Takt a barbu peseii sebi prosy Wot wutroby a wot starych bajow; Wjesoly w srjedz rhytmiskich sym hrajow, W'ysk a stysk mi mysl a wobraz nosy. Hraju z formu rady w pesnjow raju, Kuzlo budzu, f^owam hudzu reje, Kcewy kosu, prosu spi^wy meje, Haju rym .1 rlivlnms w st'i-l)sl<iiii kraju.

178

Serbska reo! Ja khwalu twoje slowa: W rymach luboznje a möcnje zwonja; Z wjesoloscu mi so wjerci htowa, Hclyz kaz mjetele so pysne honja. Serbska rec! Njech su ci p3''cha nowa Pesnje, kotrez z duse mi so ronja! Hrajii z formii rady w pesnjow raju, Kiizlo budzu, slowam hudzu reje, Kcewy kosu, prosu spewy meje, Haju ryni a rhytmus w serbskim kraju.

S e r b a m.*

Najkruciso so netk mi spinaj, truna zlota! Akordy z njej' najmöcnise wab, porsto mtody! Spew spewac chcii, kiz mojim Serbam do swobody ze sumom dobycefskim wulamat by wrota.

„O Serbja, stance k dzelu, njebojce so pota !" Was z rowa prosa zahinjene rody. „O stance, zleiiice puta zuzbafskeje skody, so zhrabajce a mjez wami biidz pfezjednota!"

Za cuzyn) duchom, cuzym wasnjom njezadajce; rec wötcow serbskich a jich sweru kruce hajce. a kozdy hruzlik serbskej' zemje wobarajce!

Juz ranje ztote piika so pfez cen^nosc nocnu. —■, Tuz stajce do dzela tu ruku sta)*om6cnu, \

wy Serbja moji, za rec a za zemju wotcnu!

* Cisinski.

Kral, Georg

Grammatik der vjendischen Sorache in der Oberlausitz

PLEASE DO NOT REMOVE CARDS OR SLIPS FROM THIS POCKET

UNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY