GuiLIELMI PlSONIS, M. D.

Lugiuno Satayi ,

© £

MEDICINA BRASILIENSI

L I B R I Q_V A T V O R:

I. De Aere , Aquis , & Locis.

I I. De Morbis Endemiis.

III. De Venenatis & Antidotis.

IV. DeFacultatibusSimplicium.

. • E T
GeorgI MarcgravI de Liebstad,

Mijnki Germani,

HISTORU

RERVM NATVRALIVM

B R A S I L I &,

L I <B C T :

Quorum

Tres priores agunt de Plantis.
Quartos de Pifcibus.
Quintus de Avibus.

Sextus de Quadrupedibus & Serpentibus.
Septimus de Infectis.

OclaiDus de ipfa Regione, & illius Incolis.

C V M

APPENDICE DE TAPUYIS, ET CHILENSIBVS. ■

I A N K E S D E L A E T,

Antwerpianus,

In ordinemdigeflit& Annotationes addidit', & varia ab Au&ore
Omifla fupplevit & illuftravit.

1

CELSISSIMO PRINCIPI,

G U L I E L M O,

DEI.GB.ATIA. PRINCIPI. AVRIACO. COMITI. NASSOVIA.
CATTIMELLIBOCI. VIAND/E. DIET Z Iffi. LINGiE. ME VRS/E.
BVRiE. LERDAMI. VER/E. VLISSINGiE QVE. MARC HIONI.
BRED /E. GRAViE. DITIONIS. CVKIANiE. DIEST/E. GRIM-
BERG/E. HERST ALLI. CR ANEND ON C KI. VARNESTONI.
ARL/EI. NOSEROEI. S. VITI. DASBORCHI. POLANI. VVIL-
HELMOSTADII. NIRVARTI. ISELSTEINI. S.MARTINODICI.
MONT IS. GERTRVDIS. CASTELLORENARDI. SVPERIORIS.
ATQVE.INFERIORIS.S VVALU VViE.DOMINO.B ARONIQVE.
ANTVERPIiE. BISONTII. BVRGRAVIO. H/EREDIT ARIO.
HOLLANDIiE.HiEREDITARIO. MARSCHALCO. GELDRIiE.
HOLL ANDI/E. ZELANDIiE. VVESTFRISI/E. ULTRAJECTI.
TRANSISVLANIiE. ET. GRONINGj^E. GVBERNATORI.
FOEDER ATI. BELGII. TERRA. MARIQVE. IMPERATORI.
PATERNiE. ET. A VIT /E. VIRT VTIS. AC. GLORI/E. HiEREDI.
UNICO. GENERO. REGIO.

Domine Clementtfiime ,

Rafilia Medica, quum falutiferos fuos
thefauros in natali tibi Batavia, tam-
quam illuftrifllmo Europx theatro , di-
verfica?li folique hominibus exponere
& condonare conftituiifet, Tux Celfi-
tudini fe approbare primam , Tuo be-
neficio apudcxteros uti convenientif-
fimum putavit. Neque mereri parum
fibi vifa eft Principalis Nominis auctoritatem , quum fum-^
mam non folum & incredibilem adferat, quam pro minimo
tamen fui a:ftimat, deleclationem ; fed iifdem facie quoque ac

* 3 figura

figura jucundifsimisfpeciebus,quopoflhunccalo delatum
fpiritum nullum majus bonumdatummortahbus, fanitatis,
bona: corporis ejufque fenfuum habitudinis , vita: tuenda:, 6c
pa?nc, 11 fas eftdicere, fatalium ac decretoriorum temporum
prorogandorum novasrationes proponittotius ac tanti orbis
incolis & pra:fentibus & futuris,neque fluxas & amifsioni aut
oblivioniobnoxias,feda:ternislitterarumnotis illigatas.Fuit
illa prifcis feculis regia: eruditionis pars eximia percontafi na-
turam & cceli ac terra: mariumque cenfusatque opes fcrutan-
do eruere, combinatifque Apollinis & Martis ftudiis , quafi
majorem regrio poflefsionem fuamfacere. SicCa?far media
inter pradia & armacceli plagis fuperifque vacabat. Ipfum
quoqueSolomonem & Zoroaftrem reges,nature proprietates .
rerumque caulas non modo calluifle, led pie& fapienterin-
terpretatos efle exlibrisplus quam Hiftorica; veritatis novi-
mus. Alcxandrum Magnum inflammatum cupidineanima-
lium naturas nofcendi,delegafle eam commentationem Ari-
ftoteli, eique aliquot millia hominum,quos venatus, aucupia,
pifcatufquealebant, parerejuflifle, Plinius aucloreft. Cujus
decoris exemplum in Illuftrifsima Tua Naflbvia domo hic
pra:terire res ipfa vetat, quia fcio hoc etiam tua; pietatis & ma-
gni animi efle, Celfifsime Princeps, quod tuarum certus, Co-
gnatorum tuorum quoque laudes hbenter exaudis. Excel-
lentifsimus enimComes I. Mauritius, in India Occidentali,
domitis provinciis compluribus , terreftribus navalibufque
pradiis decertatis, religione fincera defenfa & aucla,inter tan-
tos labores tkfumma: reicuram , quodadcorpus animum-
que recreandura vacui temporis fibi concedebat , unico pro-
pemodum tribuebat avocamento , ingenii cultui , adeoque
abacum & dodum illum pulverem Archimedia: fubtilitati
a:mulus agitabat: tum&conatushofce noftros circa Hifto-
f riam Naturalem ita promovebat , ut ipfe non modo infi-
tam multorum vim perdifceret, fed ad publicum fruclum
prodendorum eorum viam aperiret. Equidem, ficuiquam,

mihi

mihi hanc rem commodam accidiffehic fateri libet, qui inter
honorata minifteria , qua? pro fplendidifsima Societate, atque
Uluftrifsimo Comite Naffovio , fubibam , hac mea peregrina-
tione patria^fimul & mihi infervire,atque ad pofteritatem ali-
quid tranfmittere defideravi. Quamobrem Hiftoria: Natura-
lispartem domeftico meo G. Marcgraviocommifi, partem,
quantum permuneris curasindefeflaobfervatione licuit, ipfe
collegi & in ufus applicavi , teme & animalium , ipforum de-
nique hominum vifcera luftravi,fpeaerum fimilitudines ad
vivum delineavi, vires & poteftatesfimpliciftyloenarravi,
& quantis inde profeclibus Mcdicimr fcientia augefcere pof-
fit,demonftravi. Audiant,licet,qui pertinacia majore dubium
an infcitia in folas veterum obfervationes jurati, atque eo-
rundem veftigiisanxieinfiftentes, artem medendi omnibus
partibus confummatam exiftimant , &altius abdita natura;
rimari atque inventis ufque addere, religioni habent, dum pf-
gritia; fua; vqlifkantur, & praxedentium induftria fervitu-
tem aut foporemimponi fibi patiuntur. Enimvero, ficut an-
tiquorum mftituta adhibere & venerari grata? pietatis eft , fic
nobis omne jus doclrinarum fines ac pomx'ria proferendiin-
terdicere invidia & detre&atio debet cenferi. Neque enim
(ut Plinii verba mihi vindicem) quafilaffa & efKrta natura eft,
ut jamnihil laudabilepariat: neque illi hac fini fcripferunt,
utnos ab fimili conatu deterrerent, fed ut exemplar opera:
egregie collocandce haberemus. Quod fi caftifsimi illi naturce
facerdotesHippocrates & Ariftoteles ab iiiferis exiftere pof-
fent, illos tamquamdegeneres difcipuloscjurarent, & vifo
novi hoc orbis theatrb , non parcioribus , opinor , tot rerum
ignorantiam lacrimis, quam Abderitanus ille fortisutriufque
cafiis rifu , conteftarentur. Sed eos quidem res ipfa fatis con-
futat. Tu vero, Celfifsime atque Invi£tePrinceps, accipefe-
reno vultu hoc Americce inter tatifsima exordia imperii ac\
principatus tui, Tibi fe commendantis, Teque patronum fibi
adopiantis,non vile,nec fpecie magis,quam ufu arftimandum

* 4 donum.

donum. Veronenfem illum librorum helluonem, non con
fero mecum :

Sed longe ftqttor, & veftigia prontts adoro.
Tamen re non multum differimus, eique Hiftoriam Natura-
lemCa:fariTito Vefpafiano, deliciispopuliRomani, infcri-
pfiffe honorifuit. Tu noftra: delicia:: Tuorum majorum du-
ctu Belga?, quo navigaffe magnum fuit , eam provinciam feci-
mus ; qua: nihil nifi ferrum & mortes minabantur, ita naviga-
bimus, utnonmodoauri talentis&preciofifsimis mercibus
nos ditet, fed etiam corporum noftrorum vita? fidelia admini-
cula praebeat: Tuo fe perfeveraturum infide noftrahoc pi-
gnore, velut rato omine fancit. Itavelit faxitque Deuslm-
mortalis , qui quavis in minima naturarum fua: immenfxpo-
tentia; , fapientia; , bonitatis notas imprefsit : Idem Celfitudi-
nemTuamcum omniilluftrifsima domo fofpites &incolu-
mes diu propitius fervet , ut omnibus defideratis potiti in
profperis perpetuifque fuccefsibusquamlongij^imumxvum
exigatis.

Celfitttdmis rveftr*
Deyotiffimus & Humillimus Cliens

GULIELMUS PISO.

Bene-

BENEVOLO

E C T O R I.

Auca de pracipuis Braflia Medicis , minufque ante
haccognitis rerum naturalium qualitatibus exhibere
confiitui. 6)uarum Hifloriam nec altius extendere,
multo minus ad pompam exomare vohi. Quod veri-
tati fmul ac brevitati fiudens , qua vel incerta vel
fuperfiitiofa {ficut non pauca quidemefireperire pcrvaftamiikm Ame-
ricanam Barbariem) in alios derivarem. Vacile equidem vulgare illud
vitium condonandum fore exifiimo, fpeciofis fcilicct titulis frontiffiicio li-
bri prafixis , fuperbire. Atvero illud majus mihividetur cmendundum
potius quam culpandum,feculi cacoithes , tumido & pracoci opere in um-
bradomi enutrito, pofieros demereri , totque crudisS inexpertis exo-
ticis ex remotifimis mundi cardinibus hinc inde corrafis , paginas tantum
replendo errores propagare. Cum vel circa ea qua trita in Scholis , tot-
que retro fecuiis ante oculos pofita non leviter etiam nunc cacutiamus. Ego
quidem omne tuiiffe punclum videbor , fi me veritatis antifiitem , nec
huic , nec illi vitio obnoxium , hofque tenuiores conatus, Siieno Alcibiadis
potius, quam Templo Aegjptiaco fimiles , aqua pofieritas judicaverit.
Invitatus enim quondam ab Amplifimis Societatis India Occidentalis un-
deviginti Viris.ut lllufirifimo Naffavia Comiti,tum quoqueBrafilia^qua
paret Belgis , in arte Apollinari praeffem : pubiica utilitatis fore me-
cumarbitrati funt Spetlatifimi Viri D. Albertus Coenradi Burg , &
D. Ioannes de Laet , primi Mufarum fautores , molefiamhanc provin-
ciammihiimpofitam naturaindagatione horis fubcifivis lenire. Cui fimul
oneri publico & privato ut ferendo par effem , Georg. Marcgravium
& H. Cratitfium Germanos , Medicina Mathefeos candidatos
mibiadjungivifum fuit. Hicimmatura morte fuffocatus: Illefeduius

per

AD LECTOE.EM.

per fexennium Mediterraneorum locorum explorator ; meis primum ,
moxIllufir.Comitis fubfidiis fuffultus , partes fuas circaGeograpbicas,
Afironomicas , Hifioriaque Naturalis obfervationes , acriter tutatus
efi. Atque in Africam tandem transfretans fuccubuit. Quamobrem
ne illius Viripetiret memoria,Afironomica Clarifiimo D.Profejfori Golio,
aliquando edenda : Hifioriam vero Naturalem cura Vrafiantifimi Viri
I. de Laet , de Americanis meritifimo , per Illufiriff. Mauritium Naf-
fovium tradi curavi. Atque ut defuncli cineribus fua perfolverenturpm-
mia , opus ejus poflbumum meis traclatibusnon intermifceri , fedadjungi
volui.

Qmcunque itaque obfervatu digna ex beatiftimo boc natura tbeatro,
velame eruta ,vela primis incolis nobis tradita funt , examini & praxi
fubjeci, ac qua potui fedulitateS finceritate , vera a falfis , noxiaa
falutaribus difcrevi. Tandemque eorum imagines ad vivum h piclore me-
cum per deferta peregrinante exprejfas, adjunxi. Si boc qualicunque
opere conjuntlis viribus peraclo, & campo quafi pofi futuris nunc aperto,
fertilifimam hatw America partema craftis illis caliginibus aliquatenus
vindicari poffe Benevolus Leclor cenfuerit , plus quam digno laboris
pramio me afeclum arbitrabor.

G. PISO.

SVMMA-

SVMMARIA

LIBRORVM SEQ VENTIVM.

SIber Primvs agit de Brajilu Aere,
^iquis & Locis.

Libeb. Secvndvs de OKorbis F.ndemiis :

nimirum Cap.
i . Dc Febribus.

I I . De Oculonim vitiis.

III. Dc Spafmo.
iv. De Stupores .

V. De Calharris.

VI. De prolapfu Cartilaginis mucronatz,

vii. De obfiruilionibus Vifcerum naturalium.

viii. De Oppilatione Hepatk & Lienis.

ix. De Hydrope.

x. De Lumbricis.

xi. DeVentris fluxibtts.
XII. DeTenefnw.
xin. DeCholera.
xiv. DeDyfenteria.

x V. Z>£ _/?«.v» Alvi hepatico.

xvi. Vlcere Inflammatione ani.

xvii. ZV Morbis mulieribtts & infantibus fa-

miliaribus.
xvin. De Morbis contagiojis.
xix. De LueVenerca.
x x. Vulneribus & Vlceribm.

XXI. Df Papulis & Impetigine.

XXII. De externis malis.

Liber Tertivs agit de Venenis eorumque
Antidotis : in quo funt Icones novem.

Liber QvA R T v s agit de Facultatibus Sim-
plicium: in quo funt Icones decemfupraccn-
tum : & hzc Capita .

i . De Saccharo.

II. DeCMandihoca.

iii. Dc Melle Siheflri.

iv. DeCopaiba.

V. De Cabureiba.

VI. DeAcajit arborcJ.

vn. De Icicariba, & iUius reflna Icica.
vin. De letaiba&ejaslachryma.
IX. De Caopia arborcj :

x. De Palmis, earumque variis jpcciebus.

xi. Det-sfroeira.
xn. DeVrucu.

xm. DeZabucayo arbores.

xiv. DeCueticoroya.

xv. Delanipaba.

xvi. De Acaia fculbimetara.

xvii. DeT ipia arbore_j .

xviii. De Araticu fleciebtts.

xix. DeCaaroba.

xx. De Embira,feuPindaiba.

xxi. Delbiraee_j.

xxi i. De

xxi ii. Dei^inda.
x x i v. De Guabiraba.

xxv. De Araca iba.

xxvi. DeGuajaba.
xvn. De Bacobadr Bannna.

x x v 1 1 1 . De UWangaiba.

xxix. De k_s4baremotemo.

xxx. DeVmbu.

xxxi. De Cebipira guacu.
xxxn. DeCMurcci.
x x x 1 1 1 . Delito, vel Vrape gu,
x x x I V. De Guabi poca tba.

xx xv. De Zamouna.

xxxvi. De Andiralbaiariba.
xxxvn. DeCambui.
xxxvm. De Loco arbore^ .
xxxix. De Cupouna.
x l. De Pinhones do Brafil.
x l i . De Iurepeba.
x l 1 1 . De LMamanga.
x l 1 1 1 . De CManaca.
xliv. DePagimirioi
x l V. De Camara
xlvi. De t^yinanas.
XLVli. DeBetiis,velBetre.j .
xlviii. Dciyhambi.

x l I X. Dc Caa-apia.

L. De Acaricoba , feu Erva do Capitaon.

l i . De Hhambuguacu.

Li i. DeTangaraca.

liii. De leticucu , feu Mechoacan.

Liv. DeCaapeba.

LV. DcTajoaba.

lvi. De lnimbaja , feu Silva de praya.

LVH. DeTS(handi , (cuPipereJongo.

l v 1 1 1 . De Iacape,vel Sape.

Lix. De Iaborandi.

lx. Delacuacanga.

lxi. DeSajfafr.ts.

L x 1 1 . De lupicanga.

lxIii. Delamacaru.

LXIV. DePotincoba, feuPulgcra.

lxv. De Ipecuanha.

LXVI. DeCaacica.

L x v 1 1 . De Iuricuara.

LXVin. DcCaptjpuba.

lxix. De Salfadepraya.

L x X. De i_slninga.

lxxi. De Aguaxima , feu Malua d'Ifco
L X X 1 1 . De Caapomonga.
l x xi 1 1 . De Murucuja.
lxxiv. DeOlfurucuja-miri.
LXXV. De guiya.
LXXVI. De Aguaraquiya.
lxxvii. De Aguaraciunha.
lxxviii. De fccunda Caapomonga

lxxix. Dc

I

Lxxix. De Canna Silveliri.

lxxx. DeBafourinha.

L X x xi . De Caa-ataya.

lxxxii. De Caraguata.

Lxxxiii. De Trevo , feu Erva damor.

l xx xiv. De Tapyrapecu.

x. x x x V. De Herba lanuginofa.

l x X x V I . De Vite ArbuHtna.

lxxxvii. DetJMangles.

lxxxviii. De Cururu-afe.

Lxxxix. DeTin&o.

xc. DcParatura.

xci. De ibirarema. '

x c 1 1 . De Aninga peri.

xcm. De Mceru.

x c I V. De Albara , feu Pacivara.

xcv. DeTupaipi.

xcvi. Dc Inquiri, feu Caaeo.

xcvn. De Erva d'Impige.

xoviii. Faifons dUmpige.

X c I X. De Mafaranduba.

C. De Amongeaba.

c I. De ibipitanga.

c 1 1. De Ianiparandiba,

c 1 1 1 . De Globulo bovirio , illitifjue tifu.

C I V. De Corallio albo Brajille.

Errata, qun abfente Autore irrepferunt , ftc eorrigenda.

Pag. i.lin. 8.Prafidis. p. 2.1. 39. falfo opinatos. 1. 48. prxfentiflimo. 1. 53. durabilis. p. 3. 1.15.
Halones. 1. zj.Imbrium. 1. 18. Aridis. p. 4.1. 2.7. Quiiem redundat. p. 6. 1. 18. Dcfatigatas. I.25-
famxlica. 1. 27. Cibique. p. 8. 1. 47. Intemperic. p. 13.I. 22. Concipiunt. p. 14. 1. 3S. Ex. p. 17.
1. i8.Aeris. 1.29.11110. p. 18.1. 31. obambulcnt. p. 22. 1. 26. derivant. p. 24. 1. 18. per Methaftafin.
p. 29. 1. antipcnult. Convcniunt. p. 30. 1. JJ. ad 3 j. p. 38.1. 14. orbiculata. p. 40.1. 27. Cxterum.
p- 54. period. penult. Minus.

GUI-

GVILIELMI PlSONIS, M. D-

D E

MEDICINA BRASILIENSI

LIBER PRIMVS.
Qui agit de Brafilia: Aere , Aquis & Locis. .

Icturus de humani corporis malis , eorumque remediis in novi illa orbis
parte familiaribus , operxprerium facturus vidcor,li dc Aere, Aquis & Locis
feu de natura ccelifolique Brafiliani pauca quxdam prxmittam.Quod vel id-
eo neceflarium eft , ne fideribus deinceps aut regionibus fertiliffimis omnino
& faluberrimis perperam attribuatur , quod vel incolarum vcl advenarum in-
fcitix aut intemperantix efl: imputandum. Eorumimprimisquiextrcmas&
incognitasmundiplagasadeunt, ut profeffione artis , falutishumanx prxfi-
diis.mortalibusopcramprxftenr-Magni tamenHippocratis effatiimmemores,raminfanitatem
confervando, quamincollapfamerigendo, non raro deficiunr. Brafilia autemprxftantiffi-
ma facile totius Americx parspenitius introfpetta , jucundaimprimisfalubrique temperieex-
celtit ufquc adeo, ut mcrito cum Europa arque Afia de clementia Aeris & Aquarum certet.Si-
tum fi fpectes & figuram,a fecundo ab /Equatore ad quartum fupra vigefimum latitudinis gra-
dumexcurrens, trigonioblongifpecicmrefcrt: cujusbafis/Equatoriobveria, ab orientein
occidentcm rccta protenditur. Latus ad orientem fpecfans Hefpetiis /Ethiopibus objacet, va.
ftiffimo mari interpofito : undc tam corporis oblcciamento, quam fummo vitx ac valetudinis
bono , habitata e j us frons, blandum & benignum Subfolanum ab auris marurinis natum, Con-
tinenter recipit ; quo homincs cMeraquc animantia demulcet , & ab intolerabili folis vertica-
lis xftu vindicat. Qni , fi mare accedat , fummo quidem mane , fi recedat , adultiori aurora
perfcntifcitur. Neclanguefcit circavefperam , ficut folet multis Indiamm locis , fedintendi-
turadeoacomitantefoleutultramediasnoctis horasnon rarovigeat, condenfatioqueaeris
nocturnancqueat dilatationem & motum illum naturalem Aeris facile hebetare autvincere.
Altetum veto latus (quod a Peruanoregno celfiffimamontium jtiga&immenfadiftetminat
fpacia) Zcphyrus licet infaluber, mediterrancufque ventus,propter infinitos quos perflat palu-
dofos lacus.fera nodte infeftet: tamen a montibus mari vicinis perpetuo coercetur, adeoq ; ab
aura mauina pellitur, ut ad littora ufque vix queat penetrare. Qui,fi aliquando ob pluviofas ma-
lacias,per diem inregrum (quod rariflime quidem obfervatum cll) fpirafle conftiterit,rcmotio-
resamari,occidenriqueobverfos,vehementius ; maris vero accolas & imprimisnautasuna
vixleucaalittoreremotos benigniusexercet. Quemadmodum jucundiffimis ac conftantif-
fimis his anni tempcftatibus haudmagnx mutationes, itadiurnis & no£turnis evidentiores
contingunt, quod dies &noctes non magis pares fint fpatiis, quam difterentcs calore &fri-
gore. Nam Sol altius afcendens , poftquamterrarum&hominum porosaperuit, profundius
& pari intervallo fe occuiit , unde condenfatio aeris major cxtremam partem noclis magis ro-
rifluam efficit. Hinc rigidum & pcnetrans frigus a tertia hora nocturna circa gallicinium ad
cxortumufque Solis corporaferit. Ita ut hanc tcrram recens ingreffis moleftum fuminequc
npxium clTe foieat. Quod qui non evitat , haud facile vitam beatam in hifce vel aliis Indiatum
oris exordietur. Ciijus reinonignari Brafiliani focum perennemintuguriisjuxtalectospen-
fnesalunt, ejufquc beneficionoaumumfrigus tolerare & vcnata infe&a arcerc queunt. Por-

c^T rore-

I GvilIJlMI PllONIS

ro rettus afcenfiis & defccnfus Solis bteviffima facit crepufcula , noftcfque adco diebus parcs,
utne quidcm unius horx difcrimen agnofcant. No&ibus xftivis , frigus intcnfius: hyber-
nis, quodmircris, mitiusfxpe perfentifcitur : aerefcilicetrtanquillo&nubibusundiquaque
prcffopluviasmoliente. Ruricolx poft nottes folitofrigidiores , diesfcrenos; Medici vero
firmam validamquc corporis conltitutionem pollicentur. Contrarium fitepidx& humidx
noftes prxceflerint.

PluvialistcmporisinitiumfirraenfeMartio vel Aprili, Augufto finitur ; quoSol reduxex
Cancromateriampluvixcxpartediflblvit inventos. Vnde proccllx &turbines fubindena-
fcuntur , quas mox vcrnum tempus excipit, eafque blandiffime componit. Divcrfitatem qui-
dem umbrarum nunc in Auftrum , nunc in Septcntrionem projedarum agnofcunt Tropico-
rum Incolx , qui Amphifciiproindcdicti; verumnullam circaannitempeftates mutationem
bisaccedente&rerrocedente Sole , ut multi exiftimarunr, fed folummodoabcunte ab Aqua-
tore vel ad Tropicum Cancri vcl Capricoini , ufquc dum eo rcdicrit & xquinoctium abfolve-
rit. Pro/per Alpmis duplicem xftatcm uno anno dari tcftatur in ifigypto , non adeo quidem
a Solis , quam miro Nili acccffu & rccefiii pronatam.

Brafilix incolx Anrxci funt Hifpanis & itthiopibus, Perixci Javcnfibus, Antipodes Aurear
Chcrfonefi incolis. Duotantum dantur anni rempora quorum unum calidum & ficcum,
/Eftas dicitur : alrcrum calidum & humidum xftati Europxx fimile, Brumx vicemfupplct. Id-
queinomnibusIndiisintrautrumqueTropicumveriffimum deprehenditur. Licet enimhy-
berni & xftivi tcmporis initium & finis , ob particularia incidcntia loci, tum & /Equatoris ma-
jorem vel minorem vicinitatem non in idem incidant; plerumque tamen Annus , fex circiter
menfibus ad humidum, & totidem ad ficcum vergentibus abfolvitur. Et quidem ea ratione, ut
in multis Africx & Afix , ejufdem nobifcum latitudinis oris, maxima exinde intenfio & remif-
fioxftus, hicnullavel faltem exigua percipiatur, Sole, licet Brafilienfium Zcnith, menfe
Oftobri & Februario tranfcunte , radiifquefecundumangulos acutiffimos reflexis terramfe-
riente. Qux diverfiras iftarum Regionum incolis ob crebrasmalacias, noxiosque tepores,
interitum, hifcc ob dominatricem auram , falutempromittitperpetuam. Vndefacileeftcol-
ligere Annitempeftates , non tam immediate a Sole ejufque motu , quam ipfa Ventorum fpe-
cie, aftrorum adfpectus diverfitate , regionifquequalirate &fitu peculiaridifcernideberi. Ea-
dem caufafolcmnibus illisTorridx Subfolanis velFavoniis reddiporeft. Quinin locishifce
mediterraneis , paulo vcrfus occidentem nottes funt frigidiores quamin maritimis, ufque
adeo, utaliquandopruinacapillos quibufdam riguifle conftct. Etenim in Indiis cum multa
admiranda , tum illud imprimis omnium phyficorum ingenia liiperat , quod in eadem cceli pla-
ga, pariSolis acceffu recefluque.iifdem anni menfibus ab orru circa Occanum xftas & ficciras,
ab occafu trans juga montium & paludes Brafilix, hyems , nebulx & pluvix. Vt in tanta loco-
rum vicinitate,quod ad rationem tempcftatum attinet.iidem pene populi fibi mutuo antipodes
videanturefle. Quam diverfiratem diffonamquc naturx varieratem atque alia ejufcemodi , fi
quis diligentius apud fe reputet , profe&o intelliget , antiquos multa de .ffiquinoctiali circulo
&torridaZonaopinatoscffe. Proinde contra Ariftotelis & Plinii aliorumque mcntem non
folumhabitabilehocClima, fed temperatum & fcrtile utique reddunt, tum rores perpetui,
tum pluvix & jucundi a pelago flarus , dum vapores mane furgentes & nebulas tempeftive dif-
cutiunt, xftumque meridionalem temperant, ac foles puriflimos & nitidiffimos reddunt.
Hincporro humorum, qui innobis funt, aputredinc confervatio. Neque tamen prxcipua
falubtitatisvellongxvitatisratio, utquidam voluerunr, iEquaroris vicinitas, ob xqualita-
tem tempeftatum , quam imaginantur. Nam multis fub linea xquinoctiali locis habitatis, nec
folum nec ccelum cft falubreficut InfulxD.Thomx, Guinca, alixque provincix teftantur,
ubi corpora a torrcnre calore arefcunt & refolvuntur , minimequc longxva fiunr. Quoniam
attractivapores, aSolelicet verticali & prxftantiffimo , obperpetuas malacias non dilper-
guntur, neque aqux ventilantur fed ftagnant. Tumfiquipcrflantventi, languidi ftint&vel-
uti e longo itinere defatigati , ventis fiibitis vel medirerraneis facile fe fubmittant. Vnde tepo-
res vaporofi , nebulx & putredines cnafcuntur. Qupd fub iEquatore navigantes mifere circa
penuaria&aquamimprimis expctiuntur, quxbistcrve fcetoremac putredinem concipitin
vafis, antcquam durabiles omnifque corruprionistandcm expersfiat. Brafilix vero vaftiffi-
musoceanus tumpluviis, tumimprimisventisperpetuammateriamfubminiftrat, quahttus
exhilaret, non tcpidam, ficut extra Tropicos fubinde folct , fed veluri gelidam & ficcam , eam-
quea Soleilluftraram aboriente inoccidentem admillatia aliquotperlpirar. Acceditquod
paluftribus&olentibuspluviis ex continenti ottis , numquam infeftctur: Cum infulis vicinis
(quibus multx Indix oricntalis & Afiricx partes cinguntur , turbidifque ventis agitantur) hxc
regio careat.

Cxlum fxpe quidem nubibus ex oriente verfus occidentemlatis obdutiumvideas, fedra-

riflimis

deMedicinaBrasil. Lifi. I. 3
riltimis Sc tcnuiffimis , inque fublimi aeris extenfis , exceptis diebus pluviis. Sol oriens & oc-
cidensimmotisoculis adfpici poteft , ordinarisque tumfere magnitudinis &colotis, appa-
ret, itautdiamcterejusmenfurari queat. Mira cnim undique fencritas eft, prxfcrtim circa
vefperam: quxmillosumquamfuccedentiLunxtradit vapores velnebulas, fed noctcsred-
ditadeo claras utvetus & novilunium uno eodemquedie confpiciantur , litterxque adqua-
drantemLunx commodelegipoflint. Aftronomodeniqueadcceleftia intcnto, circaEclip-
fes, nubeculas magallanicas,vcnerem falcatam poft emerfionem a Sole,Mercurium fcintillan-
tem& corniculatum , appulfusLunxad fixas ftellas aut Planetas, cxteraque phcenomena,
pattim antea in Europa non vifa multa promittat. Sicut multoties in eminentiori obfervato-.
rio Aftronomico , per IlluftrilT Naflavix Comitem exftrufto, a nobis obfervatum eft.

/EtherprodiverfitateadipeciuumPlanetarum, accedentibus caufis inferioribusfuas reci-
pit intemperics. Crcbris fulguribus abfque tonitru ccelum fub vcfperam eorufcat, tempefta-
te vel maxime ferena, fed ficca. Tonitrua fi qux circa xquinotiia fuboriantur, rarifiime eaque
cum imbribus fine fragore multo in Pernambuco, in Maranhon proprius ad xquatorem vehe-
mentius&crcbriusexandiuntur. Multxirides, Holones , draconesignei volantes apparent.
Nullx nubes nequc nebulx, grandines ne vix quidem confpiciuntur; nec altiffimos montium
apices ulla canitie brumalem detinuuTe faciem (ficut monti Pico in Canatiis perpetuo contin-
git) hic umquam obfervatum eft.

Pluviarumguttxadmodumfuntmagnx, graviquedecidunt impetu , quasfuffocativus ali-
quandoteporprxccdere vclfequifolet. RoshicEuropxo tum pinguior , &nitro multoim-
pregnatus fcecundior ; tum muito pencttantior & tenuior, prxcipue xftatc exiftit. Quod pa-
tet in omni metallo & fcrro imprimis (ut materias minus folidas prxrcream) qux abfque ullo
nubium adminiculo facile exedit. Intcnfior folis radiorum fervor , poros corporum fubluna-
rium aperitufque adeo dedie , utnoctutno rori fubtiliflimo profunde fuppcditet introitum.
Undc per quotidianam viciffitudinem humiditatis & caloris , illata jam putredine, vcrmium
diverforumgcnerumfiatgeneratio, moxque totalis rei comfumtio. Verum quantum his o-
mnibus noxius.tantumaliisros proficuus.imonecelfatiuSjnexftatepluviaruminopia^grami-
na & pafcuatorreantur, fed qux in locis avidis & fiticntibus funt eo fere folo refocillentur.

Etefiisfeu annivcrfariis ventisfeteniffimis hx orx diverfis temporibus gaudenr. Semcftri
enim hibemo five p luviofo ex nubilofa auftrina plaga intenduntur & Vulturni veluti naturam
induunt, tantoque vehcmentius, quam Aquilo menfibus xftivis , dominantur, ut ducius aqua-
rum, a menfe Martio ad Octobrcm illis obfequia prxftent. Reliquo anni tempore cx Septen-
trione in Auftrum maria coguntur. Circa Africx latus occidentalc Brafilix oppofitum, plane
divcrfo modo res fe habet. Quippe ab Aprile ad Iulium menfcm verfus Septcntrionem rapi-
dus eft iiuxus , inde ad Ottobrem tranquillum mare. Hinc ad Ianuarium verfus mcridiem O-
ceanus ttuditur : Mox circa mcdium Aprilis denuo nullum Currens (ut fluxum illum genera-
lem Verulamius appcllat) maris experiunturnautx. Atquehx diverfirates potiffimumqui-
dem intra Tropicos libero xquore navigantibus percipiuntur. Adeo ut hi vcnti gcnerales,
Tropxi dicti, minimc fegnes, partim regendo Currens maris , partim proprio flatu (non fpon-
taneo aliquo raptu ab ottu in occafum , ut docTiffimus Scaliger aliique intcr vetercs imaginan-
tur) id efficiant, ut nequeant hinc navigantcs verfus Africx vel Europx oras, eadem redire, qua
venerant via. Unde fit , ut non adeuntibus Brafiliam fed inde redeuntibus tantum , tranfitus fit
per Infulas Flandricas & miram illam lenticulam marinam Sarcafo Hifpanis dictam : qux longe
lateque difperla, adeo tenaciter fuperficiem maris obiidet,ut folum non falum diccres, obortif-
que malaciis navibus haud lcviter refiftat. j^Equor Bralilienfe rariflimis procellis infeftatur, &
ut plurimum tranquillum eft. Cui temeritas Barbarorum fe.fidens , gemino ligno fuberofo in-
fidentes , fecnte pifcaturam exercent aliquot leucas a littore remoti. Ccerulea & fubnigra eft
exteriorejusfacies, interius viridis : agitatumnodiuignefcit, fortiufquclumen cmittit: tum
falfius quoque deprehenditur quam verfus Polos, adeoque pellucidum , ut pifccs ultra viginti
ulnarum profunditatcm aureocolore niicantes, exaltispuppibus commodc confpiciantur,
meridiano tempote, Soleque fplendente. Ac tum fimul intueri licet, quam diverfus & contra-
rius fubinde iit motus in profundomari , ab eo qui in fuperficic a rumultuariis fit ventis , quod
jadias bolides, aliafque attis nauticx conjecTuras non parum cludit.

Licet autem circa littora xftufatis vehementi falum intumefcat,non tamen agros invadit aut
vicinas terras dcpreflas inundat , fed ingenti fremitu rupem quandam five maris teniam Rcciffo
Lufitanis dictam,pulfat ac poteftate impetuofa verberat,quam fummo naturx miraculo & be-
neficio conceflam omnes fatcantur oportet:quod crepidocautium longo traftu excurrens.in-
ftar muri, violcnris Barbari & indignantis elementi refiftat,ac fidam tutamque navibus ftatio-
nem & portus rcddat. Opulentiffimam quoque magnatum xdibus mateiiam , qua Olindx &
Paraibx monafteria fuperbiunt, fuppcditat. Maximam Brafilix partem, nunc intcrrupto, nunc

A 2 eonti-

4 GvtltELMl PlSONIS

eontinuato dndtu tuetur. Ejus latitndo planiflima eft & quafi atte in fupctncie lcvigata , ad vi-
ginti, fubinde trigir.ta paffus & ultra fc extendit. Tantx vero altitudinis cft ut vix fummo xftu
inundctur. Mare novo & plenilunio ad duodecim pcdum aititudincm ( quod in Paraambu-
cenfi littore fit circa horam quintam) attollitur, aqualque evomit ac parem dcpreflioncm pa-
titur , dum funditus prope multorum fluviotum alveos refotbet. Verum non rite obfervata
fexhorarumviciflitudine,fedpro ratione decurfus fluviorum&pclagiintcmperie, velcitius
vel tardius xftum vaftiflimus Occanus abfolvir. Ita tamen ut mcnfibus xftivis diuturniores &
vehementiores acceiThs,hybernis vero recefius dominentur. Quid, quod fluxus Iunares, pau-
cis a littore milliaribus ; currcns vero maris pcr univcrfum xquor pcrlentifcant navigantes.
Cxterumadextticandas perpetuasnautatum controverfias circalongitudinem hujusconti-
nentis,fcire intereft,magis ad occidentem a natura collocatum.quam pcritiflimi quoque Gco-
graphi hactenus opinati funt. Operx pretiumitaque duxi illudaddidiflequod exfedulaob-
iervatione Ecliplium Lunarium nobis conftat. Initium fiquidem deliquii, quod in vigelimum
Decembris,anno millcfimo fexc.entifimo trigefimo oftavo incidit,interOIindam Parnambuci
& Uranoburgum Danix,ttibus horis & quatucr minutis difFerre deprehcndimus. Unde redu-
ftocalculo, facilc erit colligere , quxcauia fiterroris; cumpleriquenaucleriultraquinqua-
ginta minuta a nobis difcrepent.

Univerfa Brafilia Coloniis & Prxfe&uris quatuotdecim , totidemque circiter fluviis nobi-
lioribus (ab aliis fatis memoratis) diftinguitur. Horum beneficio territoria fertilitate & com-
moditate difterunt. Prxter tot torrentes & amnes pifcofos, non limofos, fedfaxofos, habitata
orientalis pars , rivis, fontibufque inclytis & utcumque herbofis fcatet , iifque paflim, mira di-
vina bonitate,ut potum hominibus juxta acpeCoribus abunde fubminiftret,irrigatur. Armen-
ta filveftria fiti xftuantia eo confugiunt; feque ad luxum dukifiimis inebriantes aquis non raro
prxda fiunt venatoribus. Rapidi funt plerique fluvii pluviis menfibus, & tunc I ubito altiflime
excrefcunt ac ripas egrcdiuntur , aucTo aquatum pondere , ruptifque obicibus valentius tuunt
in campos. Is autem qui S. Hrancifco facer eft, totius PrxfecTurx Parnambucenfis facile maxi-
mus, infulifque & fcopulis horridus,ac tempore quidem xftivo, incerto quidem gurgite,aquis
exundans, altiflimus eft. Hyeme vero modicetantum inpelagus fefe cxonerar. Diverfitatis
caufam perhibentelTeimmenfamoriginis diftantiam.tum etiam pluviarum ex alto allapfarum.
Cxteti enim fluvii nobisvicini xftate navigari non poflunt , quodaquis deftituantur , acfiin
continenti intus abforberentur.Cum nulli tamen alii in hac Americx parte reperianrur amnes
qui tantos imbtes alveo fuo excipiant. Sed conftat ratio. Vaftiflima montiumjuga haudpro-
cul a littore ( ficut in regno quoque PeruanoJ demittunt vim illam pluviarum a tergo , & exo-
nerant fe verfus occidentcm. Mox ad rapidiflimos fne dicam & totius orbis maximosj altero
brachio verfus Scptentrionem in Amazonum & Maranhon flumina : altero , ad S. Ft ancifci,
atquc illa qux de U Plata & de laneiro dicuntur, verfus auftrum erumpunt. Hxc reccpris in fe
quibufdam amnibus invalefcunt & ad milliaria aliquot in Occanum labunmr, tanto impetu, ut
procul ob oftio in ipfo mati dulces a Nautis haurianrur latices. Porro & Lacus juxta littora re-
periuntur , qui mari licet vicini & quafi contigui, aquis tamcn funt dulciflimis. In defettis re-
motiflimis, exigui quidam rivi e lacubus oriundi, dulces hyeme, fubfalfi seftate exiftunt , quod
ftagnantes Solis afliduitate adurantur. Prsterea putci paucis ante annis inlnfula Anronii
Vaez, circa ipfum littus, quoufquc maris xftus pertingit , eftbfli, potabiles aquas & dulces, in-
cognito veldubio venarum commercio, impertiunt. Unde petcolatas omnifque falfedinis ex-
pertes ptorfus haurire datum : quaelicetfontanis fint inferiores , tamen cibis coquendis opti-
mx habentur.

Tellus hxc amceniflima ex diverfo naturx lufu conftat. Qua enim in planitiem longe late-
que fternitur, glebofa & ponderofa,prxpingui riguoque eft folo, vergea dicTa Lufitanis,multo-
rum ftucTuum ferax ; cannas Sacchareas imprimis , tum&credita quxquefeminamultiplici
reddit fcenore. Prata & aptici campi minus xftate, fed menfibus potiflimum pluviis (licet fo-
lumtunchabitantibus triftius videatur) lxtiflimevirefcunt,locaquemcflemnegantiapabulis
vigent. Frumcntum & fecale nimis celeriter profunduntur & in germen evocantur a jugi per-
petuoque Solis fervore & agri indulgentia, qui proinde m ulta verfatione (nec cnim intcrquie-
teumquam indigct) fatigandus eft , additaque potius arena quam ftercore , ferendis frugibus
aptior redditut. Secus enim alia flot elcendi exinanitio fequitur, germinationem nimis feftina-
tam adurens vel exhauriens. Qui ab exoticis feminibus proventum expccTant , maturationem
. retarden t oportet , quod diutius in tetra foveri expetant ; ne in ftipulas faftigiatx herbx multx
maturefafix, gtanis tamen & feminibus caflx, agticolarum voris minime refpondcant. Men-
fe Febtuario & Mattio quandofinemxftatis excipit tempeftas humida, plantx & femina terrx
commirruntur, idquc pnma vefpera, non de die, nec adulta nocte fieri convenit. Omnia qux
profundius , quo folares radii non pertingunt, inhumantur, vitx difctimen incurrunt,quod iub

cutc

de Medicina Brasil. Lie. i. 5
cutc iiia intenfc frigida terra, prxcipue xftate, taleas & femina facile enecct. Cu jus rei advenx
& novitii agricolx non fine magna jactura experimentafccerunt. Semina ficut & ftudtus colli-
ountinlocisacclivis&fitientibus, diverfo plane tempore , quamdeclivioribus &uliginofis.
Quid,quod hxc omnia toto anni tempore plantantur & producuntur : Felicius tamen vel infe-
licins pro locorum & plantarum diverfitate. Quod evidentiffim e apparct ex pluribus : prxfer-
tim vero circa proceras illas arbores quas Cocos & Palmas nuncupant ; qux citra ullam anni
temporis, feniique arborum obfervationem tranfplantatx jucunde virefcunt , eximiifque fru-
ftibus conipicux excoluntur. Quod a nemine accuratius quam ab Illuftriffimo Comite Naf-
favixtentatum , omnibusveteranisincolisadmirationifuit; quod adultx licet , nihilpateren-
tuf tamen ab alteratione illa quam fubirent, fed fteriie,arenofum,& perpetuafalfctudine imbu-
tum littus natale folum haberent, eoquc gaudcrent foveri : modo radices quas infinitas & bre>
viffimas habent lcviter tantum terra cooperirentur. Harum enim cxterarumque Brafilix ar-
borum radices adeo a frigore fubrerraneo abhorrcre videntur,ut nonnumquam defiderioSolis
prorumpentes , vix terra fe condi patiantur. Plurimx arbores & frutices toto fcre anni rcmpore
flbres & ftuftus feliciffime producunt, fimulque Ver,/£ftas & Autumnus in iis confpiciuntur.
Horum facile principes Murucuja, Mangaba,Bacoba, Banana, Ianipaba,<^4raca, Pindova,Coceiro,
<Jifamaon, Pinhones , Piementa ; Quibus annumerantut, vitis,citrus,malusmedica, aliaque
plurima ex Lufitania atque Angola,olim & nupcr e Belgio addufta legumina, radices & olera,
pafli m nunc in hortis exculta atquc in culinis domeftica fafta.

Qui racemos per totum annum dcfidcrant, vineas diverfas , diverfis putant menfibus.matu-
rafque poftea uvas colligunt, unde non ignobilc vinum & Creticum xmulans, exprimitur.

Atque hxomnesplantx &fruetus hortenfes, licet ab infectis noxiis non plane immunes
fint; prxcipueautemaformicisiflisgrandioribus non raro depafcuntur , ab impigro tamen a-
gricola facillimo negotio, vel ignis, vel aqux beneficio arcentur.

Nonnullx arbores & quidem nobiliores, ficut i_Acaju,Caja,Vbifitanga,Anda, Zabucajo, Mu-
recy, Ietajba, ^Arattcu, Guabiraba,Ficus ejr Myrtus Americanji : fruftus Ananas & alia femel dtim-
taxat in anno florenr, verno tempore, quod eft circa Oftobrem, repullulant : mox ftudus pro-
trudunt, idque mediocres tantum Sole ingrediente Capricornum & durant ultra tres menfes,
pofteaquequicfcunt. Solus,quantumconftat, imCcv&Guitycuroy , femel per biennium ; fru-
cTius autem arboris ibiraee five Gtiaici Brafilienfis vix per quadriennitim producitur. Paucx ar-
borcsnativxha&enusadfativasrelatx: filveftres ramen cum fint , ftutiais elegantes &gratif-
fimifaporisproferunt, maximaquidem ex parte frigidos , cumadftringendifacultate. Quafi
natura benigna hxc mortalibus immodice xftuantibus folatio dedetit , ruentibufque humori-
bus frenum impofuerit.

Qua lacuftris hxc regio, ob perpetuam uliginem, prxcxteris jucundiffime funditus xque ac
in fupetficie viret. Tumdiverfo plane Herbarum fruticumque paluftrium genere , adeoque
mira natut x folertia luxuriat, ut folum non aquam diceres , amphibiorum' xque & pifcium la-
tibulisdeftinatam. Circa oftia vero fluviorum , ubipaludemaquamarinafingulis accefftbus
inundat, ab immenfa oftreorum & cancrorum multitudinc perreptatur, atque tortuofo illo ar-
borum generc Guaparaiba five CMangle diflio, ita obfidetur , ut viatoribus prorfus fit inacceffa.
Qua in acclives colles, vaftofque montes.nunc glebofos, nunc grandiffimis faxis veluri ftratos
attollitur , ferrilrfllma quoque & raro fterilis vel otiofa apparet Brafilia : arbuftis lilvifque den-
fiffimis paffim veftirur, ut multo olim labore Lufitani adpixidem nauticamiter fuumin-
ftitucrint. Quod hodie quoque fitin muniendis viisin defertis. Undetotfragrantiffimx&
prxftantiflimx arbores lucri caufa , ob colores & tincturas varias, aliofque ufus eximios , huc
apportantur", utfunt/^r<r^/^wg^arborillaBrafilienfibus >mt \}cxbu itadidta&rubratin&ura
noriffima. Dein Tatajba five Pao amarello,Arariba corticc tvbxo,Iacaranda,Antuniba five cedrus
alba, & alix mulrx, qttx xdificationi & ftruendis navigiis aptiflimx,quod aquis minus pervix,
xtatemque fercntes fint. Ex quarumdam corticibus nunc funcs ignarii in militantium ufum,
nunc in navium neceffitates torquentur & rudcntum materias nauticis fubminiftrant, fupplen-
te cannabis defeftum Barbarorum induftria. Si qux loca fint arida a fterilitate , mirabiles illas
herbas fupcrius dcfcriptas.feu funes potius d(po&.tvs , generali nomine Timbo & Cipo appellatos
producunt , qux fua flexilitate & tenacitate apud fabros & vietores ligaminum ; contufa apud
pifcatores, coriarios, naupxgas , Rhois & ftupx vices implent. Deniquc b collifis lignis Cara-
guata & Imbaiba aliifque ferulaceis plantis ibidem nafccntibus ignis luculentius, quam ex con-
cuffo filice,abarbaris elicitur.

Nemora hxc cum non quotannis foliis veftianturnec ptiventur , non eodem fimul,feddi-
verfoplaneidaccidittempore , quodab Autumni& Veris permutationibus nihil patiantur.
Prxterea non omnis quoquc arbor foliis fimul omnibus orbatur,fed parre una decidentc,altera
tamditi manct, donec prior repullulat. Accedit quod varii generis phafeoli, Arundines proce-

A i rx, He-

6 GVILIUMI PliOHlS

ra:,Hedera:que pctpetuo virentes luxurient, qua: nunc huraum longiflime pcrreptantes, nunc
ad fiimma arborum cacumina pertingentes, taraetfi filvas pnmo intuitu quafi inacccflibiles te-
prxfentcnt, obleftamento tamcnfummocxiftunt.quodtopiarii inftar operis pcrpetuamum-
bram prxbeant. Unde intcr virgultorum opaca fcrce & homincs nutriantur, fccrctiquc trami-
tcs vcnandi fuppeditcnt fummara voluptatem ; qux filvarum fontiumque prauogativa, maxi-
1111 parti Africa: occidentalis habitata: denegata eft, ac proptcrca torrids rcgionis nomen rac-
rito obtinet : ab immodico enim & ingcnti ceftu dchifcit illa , ut ad fluvios umbrofofquc faltus
diiiitiffimos pccorum grcgcs amandari neccifum fit.

• Porro , ficut Peruvia crebro ex a:ftuantibus cavernarum latebris , ita nufquam hic Americaj
tractus oricntalis terrxmotura eft paffiis ; quod metallis & igne fubtcrranco , Spirituum & va-
porum genitore deftituatur. Atque hax de diverfitatc terra: nobis cognita:.

Illas atitcmdcfcrtas inhumanafque folitudines, jugisarduas&inoccidentem ultraviginti
leucas cxcurrentes Antropophagi tenent. Quiinveftigandis iocis incognitis vaftiflimos illos
& fragofos faltus pcnctrarunt , teftanturfcnon mintis fertiles hcrbofofque montcs & conval-
les, omni animalium genere confpicuas illrc vidiffe, quam in maritimis habitatis tetris. Qtiod
ipfumquidemdeindevcriffimunicomperi, fcdineopotiflimum differ te ab iis , quodquoad
mcditcrranca loca penetres altius, eo plura metallica eaque ignobiliora invenias corpora , fcd
fontium inopiam , rariorefque amnes , atque ob auras defatigatis sftus diurnus ma jor, & no-
cKum frigus intcnfius : ftequentiotes vcro lacus, paludcs,ftagnaque pifcofiflima, hybcrna: plu-
vixina:ftivam penuriam fuppeditant : nam mediterranea opemplurimam decoelo imbrido
habent, non circa vegetabilia folura , fed ferarum & pifcium miram pinguedinera, ut obfonari
eos oleo vel butyro non fit necelfe. Tumloco fructuum Acaju , palmis, melleque lilveftri
abundant. Carduis quoquc & Rubis, csterifque fpinofis fruticibus paffim horrent.

Dua: tantum indomitx ferce in tam vafta regione extimefcenda: rcpetiuntur.Tigrcs & Apri;
quorum illa: infidiofe vclocitate valent, hi tardiore funt curfu ; utraque autem familica cxiftit.
Ea:dcmpaftx, quod mitere, tanta ignavia a venatoribusdeprehenduntur, utab ipfis Tapuye-
ris&gregariis ctiam canibus in fugam confeftim agaimir & capianttir : adco potus ubiquefa-
tictas, non homines tantttm, fed & feras cnervat.

Notatu dignum,quod eximice tot arbores, frutices & innumerx herba:, figura, foliis & fru-
ffibus a vetcris orbis vegctabilibus, paucis exceptis, diflimillima: appareant. Idem deavibus,
animantibus & pifcibus deprchcnditur, ut & Infettis alatis atque alis deftitutis. Qua: incffabili
colorum pulchritudine & portentoft multitudine gcncrantur , partim nota nobis , pattim in-
cognita. Exquibusutiquc apparet,quammiris&variismodis divinanaturaltidatin orbe tcr-
rarum. Ac proinde merito beati incolx habendi forent, fi verum horum omniuro Creatorem
cognofcerent. Quum e diverfo tam uberrimo & nitidiflimo fub ccelo, tam agreftia & diftor-
taillisfintingcnia.

Ha:cbreviterdeaerc,aquis &locis dictafufficiant. Quprum optima utique tempcriespa-
rum culpabilis ex fe. Qtiippe cum neque Solis calore torreatur ha:c terra , neque fqualore vel
aquarum penuria reficcetur , neque frigore violetur , fcd rore perpctuo & imbribus multis at-
que fontibus irrigetur , feraciflimameffe , multaque illic tcmpeftive nafcantur oportet. Pra:-
terquam enim quod nativis balfamis , oleis, mellibus non unitis gcncris rcnidcat, herbis ac ra-
dicibus medicis ad tutandam valetudinem potens fit : quxftuofiflimam quoque culturam dat,
quantum ex aliquot retro annorum meflibus colligi potuit. Animalia denique omnia & boum
imprimis armenta vel maxime abundare , crcbriufque parerc certumeft. Unde prudenter
quondam Hifpani fenes, valctudine minus profpcra utcntes , cx patriaftia & diffitis quoquc In-
diis ad aerem & aquas hafce cceleftes fe contulcrunt , tanquam duo validiffima ad vitam & va -
letudinera requifita. Pramature enim pubefcunt, tarde fenefcunt incolx. Quo fit ut fupra cen-
teiimum statis annum, viridi & longxva fcneftaBrafiliani & ipfi quoque Europxi hic potian-
tur. Ac fi fervor juvcnilis, frigore feneautis reprefliis, temperatiorem cam in his calidioribus
plagis relinquerct. Pueti enim advenarum crebris licet morbis infeftentur , vixque tertia pars
eorum infantiam egrediatut, non tamcn id coeli intempetiei adeo, quam prxpoftero nutriendi
modo debct imputari. Exemplo erunt vel maximc Brafilianorura libcri vivaciflimi,qui ventre
duro & prominulo, folidis toris, fubuctila tantum leviori induti , injurias cceli fccure contcm-
nunt, brcviflimoque temporis fpacio fignare hutnum nituntur. Ridentmatrcsincptam no-
ftratum in veftiendis & educandis parvulis induftriam , qtia perfpirationem impcdiri & cathar-
ros multos generari ajtint. Nulli Strabones,Lufciofi,Claudi aut gibbo dcformati intcrillos in-
veniuntur, cumfafciisaut linteolis infantcs numquam involvantut, aut Europscorum more
ligcntur. Ftigida frequenter lavantur : idem provectioribus quoque propriura , cum ob inna-
tam huic genti mundiciem, tum ad firmandam & tuendam corporis faniratem. Porro alacrcs
funt & fucculenti omnes , vafifque amplis , brachiis cruribufque lacertofis & firmitcr compa-

ftis,

de Medicina B R A S I L. L I B. I. 7
ai?. minust.rmenpinguedinefar&is. Moribus non admodumfunt agrcftibus, neccorporis
ftaruravalde proceralittorisaccolje, qui nobifcum militant: mares maribus , mulicrcsmu-
(ieribus fimiles , quodpaucioribus anni tempeftatibusobnoxii, rariora quoquc vitia prima
fcminis eftbrmatione co incidant. Plcrumque enimhominuminftituta, mores&naturam,
pto vatia regionis conftitutione mutari videmus. Rariflime advcrfii valctudine afEciuntur.
Lor.gxvi funt admodum. Primo quod athleticis nati parentibus , incomparabili ifti aeri , ven-
torumque ferenitati & xquabilitaticxpofiti: tumvclmaximequodcuras, cxteraquc animi
pathcmata , corpons quoque voluptates veluti ignorcnt. Sub codem tecto , levi , prxlongo,
pice, calce, coctoque lapide deftituto , fed arundinc & palmarum foliis inftrato , mulrx fimul
familix degunt , idquc peregrinantes deferunt pro tempore , ctirtamque omnem fupellecrilcrn
liberolque impigrx humeris portant fceminx. Eodem fcmpcrvidtu & ami£tu , coque firnplici
gaudent: quippe folum golfypium ad veftittim , & radixaltilisMandiocacum mellefilvcftri
advictumillisfufEcit. Ntiilus deniquc illis habcndi amor, paupcrtatiquc fe addicunt volun-
tarix , ca quidem xquitate , ut cui plus cft , lubens impertiat aliis minus habcntibus , pari
dandi & pofccndi invicemfacilitate. Cxteiasradicesalimcntofas, quod dignitateMandiocx
cedant, imo ipfum pancm ex Milio aut Oryza , apud Afiaticos tantopere expetitum , contem-
nunt. Poma Acajitcxtais frticlibus prxferunt, quod ad vidum & potum patiter fufficiant.
Nam ficut vinum inde exprcffum dcpofita immunditic ad menfes rcfervant : ira prxftantiffi-
mascorumcaftaneasin penurecondunt. Vina prxterea , liceat itanominare, e vaiiisfruCti-
bus, imprimis Pacova, Antnas , Mangabn , lanipaba , C<!Mg»(tfi»exprefib feinebriant. Idemfit
ex radicibus Mandioca , Patata , Milio Ttif cico , Oryza & aliis : qux a vctulis mafticantur ,'ma-
fticataque multa cum faliva exfpuuntur. Hic liquor mox vafis rcconditur , donec fcrveat , fce-
cefquecjiciat.

Medicamentisutunturfimplicibus , noftraque dcridcnt, quia compofita. Inquovcniam
merentur , quod fimplicioribus qui ipfis contingunt affcdibus & humoribus , nulla arte , fed
communi quadam animi notione, contrarium remcdium opponunt. Nam calidius & tenuius
quod evalit , rcfrigerando & incraflando reftituunt , & vice verfa , fi quid turget , evacnant , &
ficporro. Quifque fibi & fuis , prscipuefeniores , facili negotioomnisgenetismedicamina,
undiquaqueinfilvisacquifita, conficit. Qux tanta fagacitatc interne & extetne illos adhibc-
re videas , prxcipue in morbis a veneno natis, ut hic quis illorum manibus t utius & fecurius fe
tradat , quam imperitis quibufdam fciolis , fecreta fua in umbra educata profcrentibus , qui-
que propterea, fi diis placeat, Rationales dicivolunt. Vel corncis cucurbitulis perfudlio-
nem vcl per fcarificationes ipfamquc phlebotomiam , redundantem fanguinem educunt , dcn-
te pifcis Lamix , loco fcalpelli , adhibito , finc quo vix umquam illos peregrinari videas.

Iugumfervitutisneutiquamtolerant. Saltationibus & potationibus impendio funtdediti,
ftataquecibum capiendi temporaignorant. Rcfte aurperperam faftis, nihil poft morrcm
premiiaut fupplicii fupcrefle exiftimant. Licet vana quxdam fabulcntur , eotum quos (iia
mors cxtinxit , animos immortalcs fore. Otium amant , magnofque labores dcclinant , fed
fccure&indiemvivunt. Cujus rarionem cum Hippocrare eam cfle arbitror, quodrerum
ac temporum uno modo fe habcntium , eademfacies, focordiam ingcneret; varietas autem
animum & corpus ad labores excitet. Quin ctiam otio & quiete ignavia crefcit j exerciratio-
ncvero, mentis&animi robur(quod in meticulofum hunc populum haud quaquamcadit)
alitur.

Atatemacvitxdecurfum, cumveramnumerandiartcmignorcnt, exfru£tiiAcaju, qui
femcl dumtaxat in anno ptovcnit , metiuntur.

Pceminx mire fcecundx , facili negotio pariunt , rariflime abortientes. Maritus tem-
porc pucrperii uxoris loco decumbit primis a partu diebns , & puerperx inftar , bellariis & e-
pulis fruitur , fubindicansneceflitatem lapfas vires reftaurandi. Prxpoftcrus fane mos, qui
tamenillis laudatiftimus videtur , cumplerxquc piierperx ftatimpoft partum, nemine ob-
ftetricante, furgant aur obambulent; imo adfluvium vicinum corpus ablutum properent,
viftumque hinc indc conquirant. Liberos extin&os ultra biduum aut triduum non deplorant,
matribusmiferandoejulatutotamdomumimplentibus. Profufis lachrymis , quas inpotefta-
te habent , cognatos reducefque amicos excipiunr , quorum calamitates & labores peregre
exantlatos , multis fufpiriis & gemiribus deflent , circumdatis collo brachiis & capitc ad
peftus adpreflb.

Quiinrer Belgas & Lufitanos degunr , Chriftum fequuntur, fed frigidius , & adukicirca
facra noftra valde remiffi : nec vix placita noftra , nifi tcncllx xrati , nondum prxoccupatis
animis, rcmotifque parentibus inftillaii poflunt. Linguainterfehaud differunt. Etquamvis
quondam ex Antrophagorum profapia orti, tamen mutuo cum Europxis commercio &
confuetudine exculti; cxutaque batbarie, humanitate nonnulli cum noftratibus conten-

dunt.

S GVlLIELMlPlSONIS

dunt. Mediterranei contra agrcftes , truculcnti, immanes, fine lcgc, fincreligionc, fcrino
prorfusritu, inhunc ulque dicm , nullafixa autftabili fcde, huc illuc, pro vi&us ubcrtate
autpcnuria, pifcibus&ferismirafagacitate& celeritate infidiantur : validiifimis laccrtisja-
cula , ftupenda arte , fine arcu torquere norunt. Ominibus tantum & auguriis dcditi, ariolis &
impoftoribus quailtui lunt ; alii Tonitru , alii Vrfam minorcm , aliaque lidera pro numinc ha-
bcnt. Viripariter ac fceminai , nullo circa pudcnda vclamento, fufis capillis , divcrfa licet
tonfura , caiteris partibus corporis dcpilatis , incedunt ; aviumque difcolori um plumis fe ex-
ornant. Colore quodam fufco cxlanipapa pomo expreiib , corpus turpitcrpingunt. Etne
faciesoruamcnto dcftituatur, lapillos viliflimos & longiifimos, perforatis a prima infantia
auricuHsmmlabiisinferioribus&maxillis infigunt. Quodlicet vifufccdum, illistamcnre-
gium videtur. Soli vivere amant, omnemquc hominum praifentiam averfantur. Tuguria ncc
latibulafcrunt, ledfub dio pcrpetuoviftitant. Itautpauca, qux de ipfisdici autfcribime-
rcanrur, occurrant. Tantacft intcrillos confufio & diverfitas linguarum, utexindefolum
atrociffima bclla & crebra nafcantut. Ita ut inimicitias inter fe excrceant perpctuas , fupra-
que fas humanitatis & odii faivas : imo vel ipfos ludos aliquando in fcrias caides & mutuas la-
nienas convertant. Cum in morbum eorum quis incidit, amici accedunt, quifqueinge-
nium advocat , remedia quorum notitiam expetientia fibi comparavit , profert. Mox fpinis
arboris Carmiki, pifciumque dcntibus , quibus fagittas alperant , in torofis brachiorum &
femorumpartibusaltecutem fcatificant& incidunt, ut fanguis abundeprofluat. Idemfcre
praiftant per validiflimam fuftionem, ore pando parti dolenti applicato, mcmbraqueinte-
graamorbis & laffitudinc vindicari autumant. Suftum illum ad Medicinam fpeftare novit
Homerus , quide MachaoncMcnelaumvulneratum curante , fanguinem .inquit, exfugens,
leniamedicamentaadfparfit. Vomitum vi concitantcontortis Carnaibn foliis , gulacqucim-
miffis. His & fimilibus rcmediis fruftraadhibitis , nihil ultra tentant, nec tamen a»grum relin-
quunt, fedunanimiconfenfu, tanquamdeejus falute defperantes , clavis ligncis illumfero-
citer interimunt : gratificantes tamen illi & ille fibi, quod mafcule interire ipfi contingat, om-
nibufquc miferiis eripiatur : Hoc enim laitabundi in ipfo mortis atticulo gloriantur. Non mi-
noricumapplaufuinparentisquamviftihoftis cadaver fieviunt, illudprai turpi amore , hoc
praiimmanivindifta, crudeliffimarumferarumritudilaniantes. Utriufque carncs offa tenus
dentib us abrafx dirse ipfis epulai cxiftunt.

Ncmo itaque mirabitur (i longe majorem herbarum cognitionem habuerint Afiatici,quam
Ameticani : cum hi animantibus non contenti , in rationalia quoque ruant , membrifque fce-
tidis, nunc crudis, nuncligncis verubustoftisavidiffimc vclcantur. lllorum autemmulti,
cx inftituto Pithagorx , vegetabilibus maxime vitam fuftineant. Non abs rc fore exiftimavi,
a propofito , fafta paulilper digreflione , aberrafle , barbariemque illam miferam , tum qua;
huic gcnti patcrna & annatafunt, paucisperftrinxifle. Denique ut conftct , nullis creatutis
adeo voluifle novercari naturam quinexafte alimenta& medicamenta a venenis eas diftin-
guercdocuerit. Quod cum in aliis animalibus & plantisquam plurimis folerdffime , tumin
radice AftW/WrfBraiilirealimento imprimisviderceft. Cujus rafuram faIutiferamanoxio&
venenato fucco vindicare norunt. Praitcrea ut demonftrem Ionge hanc a nobis diverfam vi-
vendi rationem & temperamenta.diverfos aliquando morbos, & medendi modosfuppeditare.

Reftat itaquc confidetemus, quai valetudini potiflimum vcl prolint vcl adverfentur & unde
originem ducant morbi. Inquit cnim Hippocrates, confpiratio una, peripirabilia omnia,
compatibiliaomnia. Quprum fi vel unum deficiat, tota hominis ftruftura facilc corruir.
Enimvero cum fub zona totrida , omnia aftra vcrticalia vehcmentius agant , idque motu an-
nuo, exceffu fubindecaloris&humiditatis: motu veto diurno , perpctua viciflitudine calo-
ris & frigoris , cofdem microcofm us fortitur eftcftus. Qui fi adventitius & in tempore labo-
ret, commovetur, nonnumquametiam evertitur, fiferendo impar fuerit. Vtcnim planta
novella, aeris, tetrai & aquarum mutationes , tanquamnaturxejusminusconvenicntes, li-
cetin melius tranfplantata , faipcnon fert : ItamultiEuropaii , autimbecillitate naturali.aut
ritevivendiimpetitia,aeri &aquishifcc faluberrimis ,primariifquevitai fulcris , minus affuef-
cere poffunt. Vnde non raro iliis de laffitudine fpontaneaquerelai , qux , cx fenrentia Hippo-
tis , MOTjffd* <p&c£>i<n. Boreales, licer nonminusquamMeridionales corporibus habeantur
compaftis, tamcn mollitiem carnium ex hepatis intcmperie incurrunt, nifi tempeftive ea
cochymicafaburtaexturbetur: miflis compofitis , folis fimplicioribus , tenuiorumque par-
tium alimentis fe tradant. Nc tarditas & crafiities humorum fomitem obftruftioni , obftru-
ftioperfpirationi & circulationi fanguinis impcdimentum affcrat. Adeoque fi Hippocratis
cffatum |r/ftOTon» ftta locumhabcat , hicfaneejus , tamncccflitas ,quam perpetua veritas elu-
cefcit. Quippe immodico exiftcntc calore , fi perlpiratio undiquc eftlibera, nullaexinde per-
fentifcitur molcftia ; fin minus , pondcrofius fit corpus , ac brcvi fomes materiaque morbi

futura,

de Medicina Beasil. L I b. I. g
futura colligitur. Circulatione cnim namrs perperua , acentro ad circiirnferentiam , im-
pedita, humoribusfpiritibufque, five ab interna fiye externa caufa, cohibitis, in"cminatur
tervor , pejufque inde quemlibet fe habere oportct. Quod licut in omni vitx officio veriffi-
mum, itain fomno manifeftum deprehenditur. Memcogira fi lafibvel febricitanti intem-
peflive medicamenmmvclcibusexhibearur. Abhisitaquc fequentibus vitx inftimtumfiar.

Qmiqucinlociscxcelfisexoccidenteobjeais, atqueoriente apertis, habitareeligat , ubi
ex continenti craffiim ventum arcere , tenuem vero auram folifequam perpctuo exciperepof-
fit. Peaorisacftomachiregioneprobete£ta, domi ac foris quifquc vivar, quod nihil hifce
corporisparribusmagisinimicum, quampoftxftum diurnum, frigus no£turnum. Quofit,
ut, claufis cutis meatibus, fudores rerro pulfi, varios morbos progenercnt. Quibus enim
tcmpeftivefudores fluunt, rarius valetudinem adverfam incurrunt, aut fi quando in mor-
bum incidant, minori negotio reftituuntur. Econtra fit iis, qui difficulter fudant. Aqux
thermales vel balnea hactenus incognita funt. Artificialia humida &ficca, contra externa
& interna mala , maximo falutis commodo in ufu exiftunt.

Quxex herbis, quas Brafilia producit, odoriferis eximiifque conficiunmr. Cavendum
tamcn, prxfertim noviciis &advenis, ab immoderato vel frigidorum vel calidorum ufu»
quorumillatotpotes&obftruaiones, matetiam intus cogcndo , hxc membrorumlanguo-
res, carncfquccftoeminataspropterfpirituLim cxfolutionem excitant. Quamobrem nehu-
mor alimentalis attraflus rcfolvatur , fideliter olcis balfamifque narivis cavent incolx. Quafi
barbaricscommune quid habeat fubinde cum erudita antiquitatc, cui familiaris olim fuit,
licet nunc exolevetit, unaionis ufus. Porro exercitia prxter ambulationes , fedulo vitan-
dafunt.

Aura hxc , licet blandiffime terram exhilaret , Solifquc ardores clementer mitiget , tamen
moru dcfatigatis obeft, A vento cnim adiapncuftia : ab immoderatiori vero excrcitio , fum-
ma humorum fpirituumque accenfio atque acrimoniaproficifcimr. Tempus oportunum ad
ambulandum eft raane, modo acceflus matis auram mtcndat & maturet, utcxhalationes
noaurnse domentur tempeftive , atque tunc blandc ftringitut & concentramr calornamralis.
Maxime autem conducit circa Solis occafum prima vefpera , quod vircs corpori , robur&
appetitumftomacho rcftiruat, ob temperiem optimam aeris & auram intenfiorem. Aura
illavefpertina, Seren a Lufitanis di^a, quataliisEuropa:regionibuscalidioribus, ccelofe-
reno cxrimeri folet , hic filubris cft prorfus. Peritiffimi quique incola: , labores & moms ve-
hementiores tum animi tum corporis, maximc obefle : lucubrationibus quoque mentera tur-
bari,memoriamqueimprimislabcfaaariaiTerunt. Hoc certum eft , difficilius vi^ilias , infe-
riorefque longe labores ob citam virium exhauftionem tolerari fub Zonis torridis'quam
temperatis : torporemque & dcfidiam advenas racite fubeuntes licet, primo invifam placidam
tandemcontrahere. Somnus diurnusbrevis , quem aprandio inkais penfilibus promifcua
multitudo capit , commendatur. Infuetis tamen aliquando obeft , ac propterea mulrum con-
cedendum hac inreconfuerudini. Corporisvigilanrisdecubitusmciitofomnoprxfcrendus
cft , idque eo loci, quo aur.i marina quidcm, non tamcn radii folares poflunt pertin»cre. Som-
nusnoaurnusinkaomolliori&plumis avium referto , admodum improbatur Tquod vif-
cera accend3t. Qui fanitati Confultum vult, pedibus nec coxis dcte^us jaccat: prxfertim
poft mediam noaem. Denfato enim corporis habitua noaurno vento, vcnx arterixque
mcantifanguini , tumhalitui invifibili & fudori exirum prxcludunt: actumquidcm obtran-
fpirationemcohibitam, poftridie pejores &graviores fehabcnt. E diverfo illi qui cooperti
fomnum capiunt , jucundeacoptime valent, kviorefque fe fcntiunt corpore , fudorekvi&
tenui, roiis inftar, madefcente.

Qui Vcnere abumntur , ardorem juvenilem extinguunt , & fcneautem ante tempus matu-
rant , perfpirationcm & circulationem fanguinis remorantur , unde cruditates facile ad ambi-
tum diffundumur , catharros in ccrebro, in corde palpitationes moventes. Qiiare coitus , fic-
utubivis, hicismaxime conducit, quo quis namra turgente , nonva^aautintempeftiva libi-
dmeabreptus, Venerisincendiumreftinguit, idquemtius noau, interdiupeius. Itatamen
ut neque hunc cibus , neque illum cum vigilia labor ftatim fcquatur.

Animipathematis, prxcipueMelancholix, quifrenum injicere nefcit, utmotus naturx:
& Ipirituum perpetuo fit liber , hujus cxli tempcriei ferendx impar habctur. Inediam hxc re-
gioimpatientiusfctt, antc omnia biliofis vehementer obeft; qui fi ftomacho forre vacuo
fomnumcapianr, faciletumcapiti, tum cotdi mala accerfunt. Proinde xgris juxta &fanis
conducit modicc & fxpiufcule cibum & pomm capctc , qui quo minus compoliti vel calidi,
co conducibihores adfanitatem. Quicunque enim ad altam& bcatam fencautem pettin-
gcteveht, fiveadvena five indigena , cavcatfibiavino & carnium ufuquotidiano; quod quce
exmitnentum atquecakfacientiumfunt gencre, fiquidem vincantur, cakfaciunt; fin mi-
nus, contranum evenit.

B Omnia

io Gtiiulhi Pisoms

Omnia amara & actia , imprimis mane , evitanda. Poma vero aurea , Limonia , Citria,
Granata, Mclo pepones, Murucuja, Citmlli, reliquaque refrigerantia , fivc cruda five con-
ditaurilitcrcomeduntura jejunis, quibus interdelicias facrahabenrur ; quod hepati confe-
runt, tum & menfibus imprimis xftivis ad j ucundiffimam maturitatcmperveniant. Undein
proverbiumabiit, NonintratxdesMedicus inquarum veftibulo crcbri Aurantiorum corti-
cesmane confpiciuntur.

Sedulo cavendum frucTrus ullos colligere, antequam radii folares ab exhalationibns nodtur-
nis eos repurgaverint. Prxftat illos ante, exccptis aftringentibus, quam poft paftum, tum quo-
quefaccharo conditos, quam crudos, apponerc. Quod fugaces cum finr multi, facillime cor-
rumpantur , imprimis iis , qui imbecilli & intemperaro funt ventriculo . Ego quidcm
Galenum imiratus , perpcruo fuafor fui amicis , ut raro fugacibus frudtibus fefe oble&a-
rent , undeipfis diumukumquebenefuit. Quiin quotidianoufu fructus , hipotiiTimum funt
(nam reliqua ad Hiftoriam naturalem pertinent) Ananns , Mangaba , Acaju , Araca major &
minor , Guajaba , Murucuja diverfx fpecies , ibapiranga , CMaZaranduba , Acaja , Araticu,
Guitacoroy , Biringela , Mamaon, Bacoba, Banana, Cocos , Ficus Indicx varix ; Pipcr dome-
fticum multorum generum. Hiomnes inter patrios habentur , quorum aliqua pars fponte
aut in agris provenit : nonnulli aBatavis &Lufitanisin hortis excolunturtamfeliciter , utipfi
fruftus vilcfcant. Intcrfubrerraneafuntradices^^ , NhambiScVmbi; tum glandcs Ame-
ricani Munduy optimi faporis & nuttimenti , atque fecundx menfx delicix. Non procul a Iir-
tore in locis arenofis & falfa xquoris unda imburis , adeo luxuriant Portulaca & Braffica mari-
na quxdam , ut folum lateat fub illis.

Inter ipfas feras, plurimx exiftunt , quxvictum adminiftrant. Apri majores & minores,
umbclico in dorfo prxditi , carnibus optimis & faluberrimis cenfenrur. Amphibii porci,
Capiverres dicti Lufitanis, haud multum dignitate cxtcris inferiores, integris militum &
Barbarorum cohortibus alimenro funt gratiffimo.

Quod fi crudioris cibiconco£tioni, aqux potumminus fufficere experiantur ; pulverem
cx fale & modico piperis Brafilienfis prxparatum, Iuquitaya diftum, intermifcere norunt, con-
dimentumquc indc conficiunt faluberrimum , arque in omni peregrinatione merito circum-
ferendum. Antneaxca lucifugx fmira afpeftu animalia) carnes guftatu bubulas plancrefe-
runt. Caprex ,PacasSc Cotias quasnominant,tumlepores &cnniculiEuropxishaud cedunt,
Tatufis denique loricatx & infigncs illx Lacertx , Vnuana & T eju di£tx , palato gratiffimx &
in dclicatiores epulas expofirx. Nequehxctantum , fed&alia identidem filveftria &dome-
ftica , catervatim in faltibus oberrantia , nuper a Lufitanis , mox Batavis , inve£ta funtpeco-
rum armenta, imprimis boves , porci, arietes. Inter hxcnefrcndes teneritate carnisexcel-
lunr, ufque adeo, ut xgrorum dixtam ingrediantur , & ovillx longe prxferantur. Suum cnim
& gallinarum imprimisfummum eftincremenrum &bonitas ob cceli temperiem.

Avibus filveftribus , partim in nemoribus , partim in aquis viventibus, optimi guftus, haud
quaquam dcftituuntur. Licet non fit hu jus inftituti omnes enarrare, eas tamen prxterire nolui,
qux palato & faluti inferviunt. Ut funt , qux in montanis habitant, Perdices , lambi, Phafiani
Brafilicnfes diverfi, Batbans Macuagua, Iacu & Aracua difti. Mouton pavonis magnitudine,
fed nigris plumis, carne optima & tenerrima. Pfittaci , Palumbi , Picedulx, Turdi , Fringillx
diverfi admodum gcneris . Accipitres itcm a quorum numero Nifus, quem Guavilaon Ltifita-
ni, BrafilianivcroTe£«!/o&/»iy£nuncupant , gallinis & columbisinfidiantes. Examphibiis
celebranruranatesfilveftres, quarumquxdamEuropxisminores, quxdammajores& anfe-
rum magnitudine funt. His adjungo lacana miri & lacana guacu gallinas paluftres , qux foftx
menfis inferri folent. Cxterum tot volatilium genera Ardeas, Grues, Cararadtas, Coturnices,
Struthiones, tanquam ignobilioris carnis prxtereo. Hxomnesambrxgrifex primariifunt
prxdoncs , quam durantemaris tempcftatc inipfolittore certatim dcvorant , antequamma-
risaccolxeo poffintpetvenite.

Pifces fquamatos afperos , lxves, cum fluvii &lacus, tum marc pifcofiffimurnvicinum
abundcfuppeditat. Qui in hifce rcgionibus ita falubres judicantur, urneque febricitantibus
noceant. Canctis quoquc, Teftudinibus, Gammaris, Squillis, Conchis, Oftreis, omnibufque
teftaccis& ctuftatis, prxfcrtim paludes receffii maris fubinde exficcatx, maximopere fca-
tent , gratiffimoque alimento omnibus pariter incolis exiftunt. Multi pifces mari & fluviis
communes funr , maxime mcnfibus pluviis , quod tunc aqua fluvialis in mare prolabatur , fua-
quedulccdinepifccstrahat. Unde illcdti altius afcendttnt (ficut quoque tcmporepleni&no-
vilunii) ibique immorari deleftantur , quod herbis fuaviffimis , quibus plerumque fundi luxu-
rianr , inefcentur. Inter fluviatiles numerantur, Duja, Piajubn , Acarapucu , Alburnum Euro-
pxumreferens, Cyprinifaxatiles , percx optimi & pulcherrimi pifccs, varioque colore in-
figncs. Lucii e quorum generc Robalo, qui hyeme tantum capiuntur , Anguillxitem, Con-

grus,

DE MediCINa Brasil. 11-
^rus, Scarus, & luijus gcneris alii, quibus fuperfedeo. In finubus vero & lacubus mc-
dttcrraneis (qui Alagoas Lufitanis dicunrur) pifcium immenfa cft multitudo , quorum facilc
optimi exiftunt , Smdia , Gucba & Hgjt , qui fquamis carent , Tamatz five loricati. Qui licet
fluvialibusdicanturinferiores, haudmultum tamen cedunt, quod non ftagnantes vercfint
aqux, fcdperfpirent, indequefluenta&riviegrediantur. Pifcesdeniquevelfoleexficcantur"
vclfale (qui copiofiflimein ialinis hic colligitur) condiuntur, inquc penu & falfamcnrariis
confervanrur : Interquasprxcelltmt, Curtma paratt (l^ECi3Ct'£> Bclgis.)

OmnespariterBarbari codcm oblcclianrurobfonio , coquefane prxftantiffimo, quodex
olco & acctoprxftanriori & cfficaciori contra pifcium phlegma , cui mulrum piperis Brafi-
licnfis immergitur , prxparant. Qui recens capti a pifcatoribus cx Oceano ad nos defcrunrur
ac celebrantur , hicpotiflimumrccenfco, eorumqucnominaBrafilicoidiomate ,velLufita-
nico, quarenusvulgonotiora, exprimo; Piracana , Ptraurnbu, Pirapimme, Carantia, qui
pifcis eft coloris rubri. Cyprinum noftrum Europxum xmulantcm, fcd paulo majorcm.
Cxtcrum Carapantangele percx cftfimilis. Quem yaoCunapu vocanr, Lufitani>/fro, Ba-
tavi.Jjacob <SJtitrtf5/ in mari juxta & fluminibus rcperitur. Huic fimilis cft Ptrata apua,kd non
xquc craflus. Stobe pifcem Carantia pcr omnia refcrr , excepto colorc& dentibus. Beyupira,
Cuarapucu cavallo &cIarava//o & Carapitanga , marinorum pifcium facile funrprincipes. Hi
omnes quovis anni temporc capiuurur,& pifcatoribus Fitndi Pifces dicuntur, quod fundo fem-
pcr adhxrcfcunr. Nam qui xftate folum capiuntur , plcrumquc in fupcrficie maris cernun-
tur, ut Aurarx marinx, HifpanisD«W« ; deinde P/fado , Ptcudo fcu Lucius nofter, VVartba-
Tia optimi palati , verum difficilioris concoctionis : Corcovado non multum abfimilis , fed
dorfo cxruleo, nimifque rotundo. Orbium, Scombrorum, Acuum, Rajarum mulrx ipe-
cicsedules. Prxterhxc dcaiquc lupipiapre veluti Tritones , Lufitanis Peixe Mulhicr didti, Ba-
lenx , Vaccx matinx , aliaque prodigiola Ncptuni pecora , inrer qux Delphini & Thynni infi-
gnivelocirate cxteros fuperantes, confpiciuntut. Lamix porro , Brafilienfibus Cacaon , Bel-
gis Ji^ajien, &fcrrx qux illis Araguaqua nobis ~>toafnUlf(ClKU , inter rapacesprimumlo-
cum obtinent. Illiformidabili rifl:u pifces non tantum, fed& homines fub aquis urinantes
devorant: Hiperpetuum cumCetisbellumgerent.es, eorum prxcordia gladio, acuriflimis
radiis horrcfcente fodicant , ut mare cruore tingatur. Cetorum enim prxfertim menfibus plu-
viis magna apparet copia,fcerufque ibi edunt ; mari autem recedenre,contingit eos in vadis hx-
rere aliquando, atquc hinc multum olci indc redundar. Quos vero volare videmus pifces.funt
edulcs, arque plus minus halecis magnitudinc. His provida natura opinor alas addidit, ut ho-
ftcs , qui onmes pifcicijlos minutos gregarim natantcs perfequunrur , evadant. Cujus rci non
ignari pifcatores, vivos hamis affixos profundo immirtunr, magnoque fcenorc illos redimunt .

Potus porro ufitatiffi mus & longc falubcrrimus ffupra illum quem ex tot frucf ibus exprimi
diximus ) aquacft limpidiffima, divinitushifceregionibus concefla. Qux jucundorefrigerio,
Solis ardorc & longo itinere fract os refocillare ac fummopere recrearc foler. Largius & cre-
brius pota , nullos in ventre velhypochondriis flatus aut tormina cxcitat , nequc ventriculum
debilitat; icdmclius quifque inde fe habet: modo c*JW;w<sOs-©~ & regionis tcmperamenro
conformis fucrit. Atque hinc quidem illico fudorcs & urinas provocat , adcoque appetitum
ftomachoacuit, itautvoracesincolasrcddat. llla qux ex amnibus Paray paratybi fluit, acal-
culofis imprimis & arriculorum morbis ptxfervar ; rariffimxquc dc duobus hifce malis qux-
relxfunr. Conftat, plurimos beataadmodum fencftaatot xrumnislibcra, centcfimumat-
tigifle annum , nec aiium potum prxtcr aquam toto vitx cuiriculo guftafle. Cum enim aqua;
hx plerxquc nive & metallis deftitutx e fublimi prolabantur & profundis e fonribus orienri
obverfis fcaturiant, longoitincreafliduoque Soliscalorc cxcoquunrur, dulciflimx & tcnuif-
fimxevadunt, nihilque fubfident. Hibernis menfibus minus quandoque limpidx , ob cre-
briores pluvias nec xque frigidx. Aflivis ob auram intcnliorem frigidiffimx funt, ncc tamcn
dutx , fed molles , lcvcs atque concoctu faciles. Aqux ex imbribus collecf x , leves quidcm,
fed calidx & facile putrcfcunr , quod cx plurimis & divcrfis conftenr , ravimque inducunt, nili
excoquantur. Qux ex tumulis & montibushis, mctallis fere dcftitutis, profluunt, iis qui
vcntrefuntdurioreconveniunr. Si qux vero aqux faxa & ferrum refipiant, iis conducunt
qui humidiori & molliori funt ventre, quod ventres cogant & reficcenr. Vetcrani non minus
folcrrcs funt in aquarumdiffcrcntiis guftandis , quamnoftratcsin diverfis vinorum qualitati-
bus difcetnendis , quosimprudcntix infimulant, fi nullohabito difcrimine aqnas hauriant.
Illi enim tenuiflimas & dulciffimas , nihilque fubfidcntes hauriunt, quas fublimioribuslocis
ffubterraneis ob teporem neglecf isj in urceis ficfilibus , no&cs diefque fub dio refervant , ubi
invitisradiisverticalibus, intenfiflimc ipfo momcnto rcfrigerentur. Hippocrates Aphorif-
moxxvi.lib. v. Aqua qux ciro calefit&citorefrigcrarur,leviffimacft. /Eftuanribus ramcn
eam , licct gratiffimam, nifi offa conditune antc deguftata bibcre non convenit. Cum e

H 2 con-

12 GviLIELMlPlSONIS

contrario noflra pubes naurica & raftrdjpeffima omnino confuctudinc, frigida largiflime hau-
fta, vinum ftillatitium ob metum cruditatum fupcrbibant. Quafi ejufmodi vehiculo opus elfct,
equcduobushifceconttariis, hcpatisaliorumquc vifccrum tonus nihil patetctur. Ptxterca
militum& Aftorum promifcuaturba , olenteillo&nimio familiari potu , quiGaraf.i vulgo
,-tppellatur, fe implcnt, quem caupones lucrioncs ex nigro faccharo & aqua conficiunt , & vix
defcecatum , vili ptetio divendunt, additis nonnumquam foliis arboris Acaju, quorum calore
vaporesexcitantur, citiufqueinebriarefaciunt. Conceditut tamcn modice, fi rite concin-
nctur, vetufquefa&umfit.

Dilutum quoque alium ex aquafontana , Sacchato & Limonibus a mulierculisnoftratium
confe&um fanipariteracxgriin deliciis habcnt. Vini Abfinrhitx , cerevifix Europxx , vini
imprimis adufti , maximum in his oris ufum,quidamvolucmnt , fed immerito. Vinum Rhe-
nanum & Gallicum vel quod nimiis fuftimigiis infcftum huc dcferatur , vel dclatum minus bc-
ne conferverur , minus fanitari conducit. Vinum Hifpanicum per omnes Indias , quod per fc
fine arre fubfiftat , cxteris vinis Europxis longe cft prxferendum. Cujus ufus modicus vcfpc-
rifacer, maneprofanus. Necleviterpeccant, quitotridishifce plagispaulo plus juftoillud
potant. Qoippe numquam cxperrum eft potus frigidioris exccfTum , tantum nocuilfe , quan-
tum calidioris , quicquid nafutiores refragentur. Galen. inHippocrat. comment. lib. v. de
Sanitatetuenda. cap. 12.

Haftenus deufu & abufu rerum, ut inde conftct,hunc otbem habitanti, quibus & quo pafto
ttteri ac firmare valetudinem poflit & debeat. Antequam autem dc lapfa reftiruenda agamus,
paucis perftringcndum duxi , quinam morbi quxcttnque annitempora , conftellationes , prx-
cipucLunx , xftufqueaquarumreipiciant: quiqueinterdiverfasgenres, vel difcrcpantes vel
communes fint. Primum quidem , cum ob conftantiam & xqualitaremtempeftatum , hxc
plaga falubenimam tcmperiem cx calido & humido fit nafta verifimillimam , mutationes nec
tam magnx , nec tam ctebix , ut ftipra a nobis dictum , fiunr , unde cerra falutis & longxvita-
tisindiciaproficifcuntur. Quia, ut ait Hippocrates, mutationes temporumporilfimumpa-
riunt morbos : & in ipfis tcmporibus magnx murationes aut frigoris aut caloris , & alia pro
rationc codcm modo. Semcftri fiquidem pluviolb , licet httmiditatis prxdominium, tamcn
a jugi Solis fplendorc, accipit modcramen. Quod fi ex debiro & tempeftive fiat, annum
proximum lequentem faluberrimum & a mulris morbis immunem prxnunciat.Semeftre xfti-
vum , rore copiofiore imbritim rarietatcm compenfat , & prxfcntiam Solis diurni lenit ; ut-
cunquetamenmediaxftate, nimitumDccembrivellanuario, fole redeunte a Tropico Ca-
pricorni, terraiis irrigetur aquis , quas pluvias de Acaju appellant : quibusfinon prorfusde-
ftituantur, necnimiumobruantur, dum pradicta arbor floret , optimede Barbatorummef-
fe &vindemiaagitur. Hifcetempotibusxftivis, ficutmotbicitiusdefinunt, ita acutiutplu-
rimum & boni judicii funt. Secundum illud: Ex conftitutionibus anni (Hippoctat. lib.j.
Aphoi. xv.) inunivetfumficcitates, aifiduis imbribus funt falubriores & minus mottifets.
Hinclatetalcs morbi,febresardentes,raro lerhalcs. Pet ficcitates enim febres acutx fiunt, &
fiquidem annus maxima exparte talis exftiterit, qualem erfccerit conftitutionem , talesttt
plurimumquoquemorboscxpeftareoportet. Verbigtatia, carcitatesveldiurnx vclnoftur-
nx , dyfentetix, hxmorrhoides , inflammationesani, ptutitttstotiuscorporis, impetigines
ex adufto fanguine gcnerari conringit. Lepra autem & fcabies incognitx funt.

HibernismenfibtisfiAufter perperuus corporaexfolvat, humectet, languidaque reddat,
qui generanrur motbi ptsecipue funt febres putiidx, multa capitis ac venttis pituita (juxtaillud
Hippocrat. Aphotif 16. lib. 3 . Afliduis imbtibus morbi fcre fiunt , febres longx , fluxiones
alvi, putredincs) lapfus cartilaginis enfifotmis, albus alvi fluxus, hydrops, Hernia. Om-
nium autcm maxime , oppilatio hcpatis & vcntriculi imbecillitatcs : qux vifccta fimul cum
anni temporemutationesacciperefolcnt. (Hippocratesdeaere,aquis & locis ; ) Spafmus, tor-
por, ftupor, cxtetique nervorum affccfus in Indiis intcr advenas frcquentes funt,atque prx ca>
tcris , pifcatotes , fabri , piftores illis infcftanrur. Porro pedum ulcera , tantx funt maligni-
tatis , ut vix curationem , nifi xftatc rccipiant. Morbi alii ad alia tempora bene vel male fe
habent , fine medicamentis aliquando auftore Hippocrate. Plerifque tamen his morbis xftas
nonvacat ; ad Aphorifmumdecimumnonumlib. 3. Qttilibetin quibufvis anni tempoiibus
morbi fiunt , tum exacetbantur. Arque hi omnes cnarrati affcttus huic rcgioni ranquam pa-
triifunt. Afticx autem oiis occidcntalibus Scotbutus, Cachexia & Synochus puttida. In Chili
c xteiis malis ptxdominantur , tanquam endcmia , ftmmx qttidem in patentum lemine laten-
tcs, fedoitxpotiflimumexaquanivali, qux illis ex altiflimis montium jugis allabitur. In
Java Indix orientalis infula (J. Bontius dc mcdicina Indorum) Berybery , paralyfeos Ipecics,
familiaris eft.

Quantum ad xtatem , infantia & juventus , ut di£tum eft fupcrius , morbis ftequentioribus

infe-

de Medicina Brasil. Lib. I. 13
infeftantur : fcncs vero rarioribus , Aphorifmo 3 . lib. 2. Et quxdam xratcs ad anni tcmpora
& victusgenera. Etpaulo poft Aphorifmo trigefimonono lib. u. Magnam partemfcncs
juvenibusminusxgrotant. Catharri , qui frigidioribus regionibus fenes, hic potiffimum in-
fantes& juvenesinfcftant.

Morbidivcrfisinnationibusvariant. Noftratibus, imprimisnovitiis, funt compofitiple-
rumque&Chronici. Atque eorum longe plures morbis corripiuntur frigidis quam calidis,
quod a nofturno frigorc minus (ibi caveanr & a diurno xftu calorem innatum evocari patian-
tur. Tum quoque cx nimia nutricnris cibi & potus ingurgitatione , calor naturalis inftar flam-
mximbccillis, cui mulmm olei conferrim infunditur , fuffbcetur; unde corpora nonfolum
non calefiunr , fed&frigida vitiagignuntur. Quippetam pertinaces incurrunrvel vifccrum
obftruftiones , velalvi fluxus , urpaffim languentcs decolorefque ac vivacadaverainccderc
videas. Lufitanis miuus compofiti , fed acutiores folcnt obveniremorbi. Brafilianis rari , U-
quc acuti & fimpliccs.

Quod ii xftas admodum ficca fuerir , biliofis & melancholicis ob nimiam aduftionemmale
eft. Humidum fiquidem , quod in ipforum corporc adhuc reliquum eft , calor depopulatur &
deficcat, partibusvifcofis&craffioribusmanenribus. Pituitofis hxc omnia e contrario ob-
veniunr. Hyeme autem nimis pluviofa, teporibufquc nimio fiatu fufcitatis , corpora non
conftringuntur , fedcerebrum nervique humiditate ac uliginc opplcntur, quai, accedenre
seftate, xftuque, ac mutatione (iibito acccdente, circa /Equinocrium Aurumnalc valde noxia.
Namquiavenreraredundantehumorelibcrarinequit, aquam intcrcutcm, profluviumalvi
ac difficnltates inteftinorum indc cnafcantur oportet. Sic muliercs quantumvis fcecundx, non
tamen concupiunt, crebroque aborriunr , aur fi quando parturiant, difficultcr fcctum eni-
tuntur , cumquc imbecillem ac dcbilem , breviquc interirurum , aut cerrc valctudinarium.

Quod quidem potiffimum de advcnis mulieribus diftum lit.

Quanrumvis rempusxftivum hiberno magis fitfalubrc, quoniam in Brafilia ficcitashu-
miditati prxvalet , naturarum tamen alix ad xftatem , aliai ad hyemem bene vel male feha-
bent. Proindc mulieres & infanres , cum corpore finr magis pituitofo ; xftate melius quam
hyeme valent. Contra , biliofa corpora & gracilia mclius hyeme, pej us autem xftate. Er hxc'
quidem de intemperatis , qux moderato conrrariorum ufu conlervantur , corrumpuntur a,
fimili. Contrariumvero intemperaris fieri confuevir. Cxterum a morbis qui evaporibus
ex terra aut lacubus orris, nafcuntur, non cft prorfus libera Brafilia. Ccclo enim exiftente tur-
bido , & vento marino a tcrreftri vifto , fubito fiunr catharri & raucedines. Ab iis tamen qui
Epidemici dicuntur , & a maligno fiderum influxu , vitiofaque qualitate ccelitus dimifla , cer-
tis temporibus fxviunt , immunis femper fuit habita. Anno millefimo fexcenrcfimo quadra-
gefimo & terrio , xftate admodumficca anthraces apparuerunt. Triginra annorum decurfu
fcmcl duntaxat Afri ex Angola huc variolis laboranrcs devefti , rcliquos nullo malo contami-
natos, ingenrimancipiorumftrage,inquinarunt. Pari propemodum modo contagiofa lues
intcrpecoradomeftica, hyeme pluviofa , aliquos grcges depopulata eft. Eotamen maligni-
taris contagium adfcendifle , ut peftis fficut in Peruvia a rergo Brafilix fir) aut morbuspefti
affinis, inde cxortus fuerir, a nenxne umquam comperrum eft. Quafi affiduitas Euri ab Ocea-
no fpirantis aerem ferenet &quafi verratus adeo, utfeminaria contagii impediantur , haud
aliteracalido&ficco, quamfubZonis temperatis a frigido & ficco e.xftinguuntur. Morbi
fiquidemEpidemiciquanrumcjEtcris vulgaribusfur.t vehcmentiorcs , tantum majorcm acri
admutandumcorporishabitum&adpejus aut melius difponendum, ineffevim quamindi-
Ga&cxterisnonnaruralibusapparer. Pleni & novilunio , imo& quadrantibus fingulis, al-
tcrarioncs manifeftas corpora recipiunt. Quo fir ur Medici non nifi ncceffitate urgcntc
agris medicamenra porrigant; tunc enim dolor exafperatur & pejus habet seger. Idem
cogitadeSolismotudiurno, cumfuprafidemcircameridiem, biliofimorbi, noftu veropi-
tuitofi ingravefcant. Motus Lunoe diurnus fingulis fex horis , non minus quam menftruus mu-
tationescvidentesfufcitans, obfervatu digniffima operatur. Singulis enimfexhoris, modo
accedcnrcmare, morbumingravefccre , ac dolorem mirigariviciffimfexaliis, modorece-
dente, cruciarus paulatim minui, ipfi aegri teftantur. Quod in acutioribus juxta ac minus
acutis morbis , pracipue in iis qui e fluxionibus & plenitudine oriuntur , apparet. Adeo ac-
crcfentibus aquis , a:ftuquc maris in plenilunium incidente confliguntur cum infirmirare non-
nulli , ur etiam vitam cum mortc commutatuti videantur , cum tamen vix quenquam tunc in-
teriiffc mcmincrim. Plerofque aurem pclago dccrefcenre extingui xgrotos , quia praercr alio-
rum teftimonia , ipfe toties experientia comptobatum habeo, confidcntius affirmarc aufim.
Idem in partu fieri ab obfterricibus fuit obfervatum. Ita ut validiflima: hxinfluentix & occul-
tx cceli qualitates , eofdem efte£lus nafcenti&denafcenti impertiri videantur, &huncavi-
tx anguftiis , illum a carccre & vinculis utcri materni abfolvant. Hxc eadem de animantibus

B 3 brutis

1+ GVJLIItUI Piio'su

btutis affirmant, quod a me tamen nondum cxperientia exploratum fatcor. Ariftoteics nul-
lumanimalnifixftuexfpirareinquir. Plinius quoque Namr. Hift.lib. 11, cap. io2.itadeMa-
ris & Lunx potcftate habct : J9uo verp conjeSathextflit hattd ftuftrajfiritum Jidits Latm njlima-
ri. Et hoc effc qttodtcrras fiturct , Mceienfque corfort imflettt , akfcedenfqtte inaniat . ideocitmin-
crementoejtts augcrtconchylia& maximc Jftritum fentire , qutbtis fangutsnonest. Sed& fangui-
nemhominumctiamcumlumine augeriacminui, Jrondes qttoojte C? fabttlafentire, eadcm vtin
omnia fenetrantes .

. Aplurimis experientiiTimis viris accepi , Scnes Empyricos in praxi cxcrcitatiifimos , ad hb-
rxfpaciummortemfibiprxdixiflb', &tuncdcmum pronuntiaife poftquam jam aquxrccef-
fiiTcnt; cumqueillumdcfluxum evafiflent, fpemcertam concepilTe ad fcquentem rcceffum
feforefuperftites. Qupd ipfum itacontigit, tcmporcquc modo difto occubucrunt. Hxc
ut admiratione digna 5 ita Mcdico perquam neceflaria , ut de alterius lalute fuoque honore
minuspericlitctur. Hanclatentemnaturacvimanxiedifputare, non efthujus propofiti. Suf-
ficiatpercfrcausfcivifle, quod pcrturbatio hsc criticum, aliquando fymptomaticum quid
pra; fc fcrat ; pro difpofitione naturae aut virium materix morbitica;. Sicut enim nox , Apho-
rifmo xm. lib. 2. crifim prxcedcns, argris molcfta clfe folet, qux vero fubfcquirur levis,
ita opprclfio hxc aquis decrefcentibus dclinens , quo gravior fuerit, eo lcvius & melius difpo-
fitum relinquir corpus, fi modo rcquifita ad crifim adfint : fin minus, mors co certius fubfcqui-
tur. Obfervandum autem quod hx perturbationes noftu fortiores , quam inrerdiu exiftant.
Qijafi hi motus , Lunxplcrumque motumfequerentur , quas nocfu magis quaminterdiuvires
fuasexerir. Porro crillum obfcrvationcs frequentiffime occurrunt, modo prxfentis & prx-
teriti temporis conftitutio rire examinetur ; morbinatura dignofcatur, principium cxteraquc
morbi tempora non negligantur. Er totum hoc quidem in (iibjeftis ad cceli foliq ; hujus tem-
pericm conftitutis , veriffimum comperies. Omnium autem maxime in Indis , eorumque ri-
tu viventibus , felicius morborum evcntum prxfentire , plurimaque ex libris folum nota , cx-
.perientiatandem confirmare licet. Crifcsfxpepcrfectxfiunt, & quidem tcmporc xftivo po-
rilfimum , quia magis conftantia & xqualia tunc funt tempora. Quapropter Hippocratis
Aphor.lib.m.veriffimum quotidie experiri datur.Conftantibus temporibus fi tempcftiva tcm-
pcftive fiant , morbiflabilcs&bonijudiciiaccidunt ; inconftantibus autcminftabiles& mali
judicii. Sxpe quidem per hxmorrhagias , fxpiffimeveropcrfudorcs , quos calidos & magna
copia e corporibus fluentes , maxime falutares compcri , idque diebus imparibus , juxta
Aphorifmum trigefimum & fextum lib. iv. fin minus, ut ex defectu virium fir, & citius
quamdiefeptimo,malum. Necminus crebroperfluxusventris crifes manifcfte apparent. In
quantum fymptomatici fluxus alvi , mifcros morralcs pcrperuo in his rcrris excruciant , in tan-
t um natura criticc per eandem fe exoncrarc amat. Dcnique ficut longo alvi profluvio detcnto,
vomitus, artc concitatus, prodeft, ira fponrefuperveniens, fxpiflimefolvitmorbum.

Cxterum, quemadmodum vctercs morbos nonnumquam extingui contigit ; ita novos
&ccelifiderumquehoc influxu&tetrx Auftralis tcmperic , generari conftat. Namprxtcr-
quam quod aftra , aer , annirempora , aquarum & ciborumdivcrfitas, ratioquc vivendi pror-
fusalia, facile temperamentaimmutent, acceditvariarumnationumconjundio. SicEuro-
pxi cum TEthiopibus concumbentes Mulatas ; cum Brafilianis Mamalucat , ut vocant , proge-
ncrant. Afri & Americani Europxis , per quofvis familiares vivendi modos , fua mala com-
municant, & viciflim. Unde nunc implicati &diverfi, nunc novi generantur morbi, qui
exercitatiffimosquandoqucviros ita dcfatigaruntin praxi, utcircamorbidiagnofin, quam
maxime vacillaverint. Ita ut in tanta rci incerritudine , non minus hi circa morbos endcmios,
quam illi fuam olim in lue vcnerca, alii(q ; id genus morbis dignofcendis & curandis, infcitiam
ingenue fint confeffi. Doncc tandem remediis exquifitioribus invcntis , morborumque tcm-
poribusaccuratiusobfervatis, quofdam expulerint. Nonnullimorbi exparte novi videntur,
quiaperiodum, tempus, eadcmquc accidentia nonrite obfervant, curandi tamen ratione
non fcmper differunt. Qux omnia ut rcfte dignofcantur , folerri & fagaci judicio , multaque
experientia opus eft. Ego quantum temporis publicis curis fuffurari potui , obfervationibus
hifcccolligendisimpcnderc, iifquc, quibLLslampada, inPatriamremcans, lubens nunc tra-
do, impertiri volui. Spe certa fretus, fore, ut fuo ingcnio atque induftria, ea qux adhuc
defiderantur , aliquando fuppleant , autfiquxminusreftediaa,candidcreftituant. Ingcnuis
enim, liccttenuioribushifce conatibus, principii gravitas, incultaque batbaries facile pa-
trocinabuntur.

Gvi

15

GVILIELMI PlSONIS, M.D-
LIBER SECVNDVS,

Qui agit

D E

ENDEMIIS & FAMILIARIBVS

MORBIS IN BRASILIA.

C A P. I.

De Febribm.

Uemadmodum multa in tam ct affa barbarie cruda vel corrupta, arteque
Hippocraticaindignareperiuntur : ficetiamnonpauca utiliffiraa, antiqui-
tatemredolentia, quxveleruditiffimosMedicosadvenas difciplinx fubji-
ciunt, obfervanda occurrunt. Quippe cum multarum artium rudimenta
velabipfisanimantibusbrutis(quibusbenigna mater natura arte infitaim- .
primis curandi morbos deftitui noluit) ad nos redundare fatendum' fit. Qujs
dubitet ab his mortalibus licct remotiffimis a dogmatica & rationali mcden-
diarte, nonplurimanobiliffima&fecretaremediaatqueantidota, medendique modosve-
teribus incognitos , quotidie ad pofteros derivari ? Quibus paulatim ad manum traditis , &
tandem quafi in fuccum & fanguinem a Rationalibus converfis , doctorum Scholx & libri fu-
perbiunt. Expcrientia enim tum authorum teftimoniis conftat, omries paffim fervidarum
plagarumlncolasEmpyricos, morborum caufis negleftis, fumpta indicatioriea morbis <Sk
fymptomatibusadduopotiffimumauxilia, fcilicet evacuandi&refrigerandi prxcipites ferri
atqueibidemfubfiftete. In quibus medendi conatibus , quantumvel fibi conftent, veldefi-.
ciant , folertiores facile viderint: ex hac qualicunque Medicina Brafilianorum a me perfepten- \
nium obfervata & quam potui fuccincte tradita.

Java, vaftailla Indix orientalis Iniula, octavo circiter a linea ffiquinoftali ficut Brafilia :
gradu verfus Auftrum, ab intermittentibus febribus habetur immunis, paucofque morbos qui 1
certam periodum cum intermiffione obfervent, iflic graflari teftatur J. Bontius, in Indiis»'
quondam Archiater. Morbis autem epidemiis &peftilentialibus, tum Synochis putridis, om-
nibufque fcbribus continuis habitatores affliguntur. ldem de Angola, cjufdem nobifcum lati-
tudinis gradu , a Medicinxperitis Jefuitis accepi. InRegno Petuano &Chilenfi provincia,
regionibusatergoBrafilixoppofitis, fed frigidioribus , promifcue peftem, omniumque fe-
brium genera , ficut in Europa reperiri , teftaturfenex Hifpanus , quondam in Potofi pradicus
feliciffimus. Brafiliapcfte, cxterifquc epidemiis & graffantibus quidem plane deftituitur : non
xque tamcn fcbribus, Synochis & putridis , cum impcditx circulationes & ventilationes, faci-
le obftruftiones &putrefaaiones generent , accedcntcfiuctuum fugacium & horariorumni-
mis frcqucnri ufu , ac ambiente aere calido & humido.

Febres continux ardentes ex bile eruginofa ortx & cum furorc aliquando infurcentes, om-
nium fxpiffime hic rcperiuntur. Tertianis quoque cxterifque intermittentibus veris & fpuriis,
hxc terra non caret , quxcum exquifitx & fimplices non raro fint, vchementius citiufque
terminum foknt abfolverc. Noftrates imprimis Baccho indulgentes, prxter jamenarratas

fcbrcs

1 6 . GVIIIEUII PlSOSIS

febres, Quartanas non minus hic quam in Europa graves , licetminusdurabilesincurrunc,
quod ingentcm aduftionem recipianr humores xftarc exiftente licca , ob confumptioncm tc-
nuifllnai, & pcrmanfionem accrrimi & craffiffimi. Quibus, maio cxiftente in Hepate, non ra-
ro Hydrops iticcedit.

Quptidianx rariflimc hic dantur. Cum Galeno aflerere audeo , me numquam quoque ul-
lum juvenem aut virum , natuta calidos utcunque & biliofos , iis febtibus corrini vidifle, exci-
pe pucros voraces , hyeme imprimis cxiftcnte calida & valde humida. Ephemeros ob accen-
iioncmfpirituum, vcl ex fola mora fubSoIc vcrticali expcrimur, quas multa frigida: irrora-
tione pertotumcorpusfacta, Empyricireftituuntin athletis, inftinfiu naturali, anHippo-
crati; & Galeni prxceptis dutti , ignoto.

Hipleriquemorbiprognofi & curationealiquando abEuropxis differunt, iiique partira
cx veterum inftitutis, medcmur. Inquibufdam vero, Rcgioni, viftui, cxterifque admo-
dum ab Europaiis diverfis , plurimum conccdendum. Empyrici iblcrtiores fynochos illas at-
que ardentes continuas ptomifcuc fanguinis crcberrima miflione , tribus modis, fcilicet vcna-
rum arteriarumque fe&ione & cutis fcarificationibus inftitutis ; accedentc frigidx potu & fola
ptifana ex radice Mandioca fafta , paflimemendant. Nonnulli veropotioni exaqua fonta-
na , cum facchari momento & recenti Limonum fucco , ad fyrupi confiftentiam coctx , fe ft-
dunt, eamquc calidamfelicicumfucceffurcirerant , bis terve de die, atque hoc modotur-
gentcm fcrvidum illum humorem , aciditate tanta ftcmant fedantque : ficut in olla bullienti
fxpc contingit.

Somnumpcr externa foporifera, corundemque hauftus conciliant, (ad amara quoque
iEgyptios confugcre reftis eft Prof per Alpinus) tum imprimis cum imrempeftivx , urfolenr,
comitanturvigilix , atque febtis fubjeftum effceminarum , atqucab immoderatafottevenete
cxhauftum , corripuerit , utLufitanis paritet ac Indis ftequentiflime contigit. Tunc enim
pixfens ja&ura virium & fpirituum humorumque accenfio , magnis illis remediis cvacuanti-
busomiffis ,pernarcotica, quxcoagulo fint ruentibus humotibus ,reftituipoftulat: quod to-
tius corpotis, prxcipue capirisUnftione & diverfis medicamentis , accedentcvifcidaquadani
&frigidairuteria eramuliscarduilittoiis contufa, inftituitur.

f~ Porro negleftus in horum motbotum piincipiis , ut ubivis terrarum , itain Indiisnocet;
necattcndendum ad Avicennx confilium, qui non nifi poft concodtiones , venas fecandas
prxcipit,, principio & ftatu morbijamelapfis. Febres cnim acutx qux mentcm dejiciunt,
adeo invalefcunt, fi ipfo ftatim initio magna i lla ena rrata reme dia non adhibea ntur , ut
non raro lerhumfecum trahant. Ita urpotTIccundunTdiem non movendaHT^uoiTrnb-
"tum non.cft : imo in acutiffimis turgentc materia fxpe poft primum , ob exolutas vires
iilendum fit. Cujus rci veritas ut expeticntia depiehcnfa in Grxcix infula Co, fic indies magis
magifquc in Btafilia elucct. Atque has quidem fanguinis evacuationes intet advcnas & no-
ftrates potiflimum ftrittius obfctvandas cenfcbis , quod Lufitanorum calori affucta coipora,
amplis vafis, raraq; pingucdine infarcta; Indoi um folida, denfa & compacra rurius & diutius fa-
tigarc licct. A piima namqueinfantia adipfam ufqueienectam (qux utraqucvaTIHa^rfinnatit
rolutiumm effefoletj cito.tuto & jucunde non tantum Chirurgi , fed amici profpero fucceffu,
venas incidunt. In illo Rhafin, in hoc Aviccnnam imitantes,invitis tot Galcni aliotumque ve-
tetum inteidiftis. Celfique illud dictum li b. n.refpiciunt, nonquxxtasfit.nequc quidinms
in corpore geratur^Jcd qua^iresJjnr^Eajamen cautionc , ut quantum Eu ropxis & Boreali -
buT7terat ioTTc"^c~promt imdjnej3raft£n qu antitate , qux uriicl Tjiceht, defi-

ci ant. N e^g^uiri cjuam Hippoc i atis prxceptum affecutosmemini , tit adanimideliquiumfan -
SuThe m erniferinr , quod requTIita adiduno uibjecto rar o conctr rra nrTln vegeto & juvenT li
«plethorico corpofeyfxTe prem uncias excedufTtVquatcrtamen , imo quinquiesdie codemfe-
iiciter lncifionem repetunt. Raro hirudinibus, qux funt Europxis minores , utunrur. Sca-
rificationibus autcm frequentiflime ; tum & cuc urbitulis corneisrire applicatis , phlebo to-
mix defc&um iiirymUcnJjjTs pinguioribus , renibus dcbilioribus & intantibus molliori cafTTc
pr xHTris op riiTTcfupplerir." Solus cotncatura cucutbitulatum apud Ameiicanos ufus exiftit;
exque funt taurorum parvx perpolirx , quibus altera extremitas latiffima , altera anguftiflima
parvo meatu conftat, quas non igne vel aqua calcnti,fed oris fuctione, retracta refpiratione cu-
tivalidiflimeaffigunt,reiterantque prolibitu. £hiam tutum ($• validum ftremediumufttscu-
curbitularum co?itra plurima mala extermt & interna, pratter Galenum & Celfum , Oribafut de He-
rodoto refert lib.vill. cap. 17. Hoc idem faciunt fanguinem volcntes trahere cadem cute fca-
rificata . hincquc copiofior quam cucurbitulis cducifolet. Vcrum diftx illx magnx fcarifica-
tiones abfque cucurbimlis , nec attrahendi modo ncc fanguinis quantitate cum Europxorum
conveniunr , quippc cx raro cultello , fed fpinis atborum vel dentibus pifcis Lamix profundc
inftituunmr , non in maUeolis ad veterum normam , aliifque cxtcrnis mcmbris ficut /tgyptii

de Medicina B R A S I 1. L I E. I, jf

aliiquc folent, fclTiandribus, luns, brachiisjcornnibu storofis corporis par t ibus , vlil iicta-
qlicliquTcalida lrrorant. Hacrationelibrasfariguiniseducunt, non fccus atTper v cngfcgjo^
ncra, pTifnrnumque adeo difrcrunt a cucuf bitiilis icarihcatis."' fOri bafius pcft c laborans duas
circiter fanguinis libras per fcarificatlonem eduxifTe fibfcuriTIucceiru, dcfeipfoteftatur.) Ut
vero doloribus fcarificationis fuccurrant , antequam opus aggrediantur , non folum frittioni-
bus , fed & manuum vapulationibus crcbris, ftuporem quafi membris inferunt. Pcracto opere
cafuccis & balfamis leniunt anodynis. Atque hoc folo remedio plufimos affcctus, febres
imprimis non raro rcttituunt , inf ernafqfte partcs nobiliorcs a noxiis libcrant humoribus abf-
qucmultavirium jadtura. (

Cxterum rcligioli funt in prxfcribenda dixta. Sxpius & ftatis interdiu horis cibant. . Dcft>j
ctum enim quam excefllim xgrisplusfemper in Indiis quam alibi nocuifle, multis experi-J
mentis ratum habent. In quo tamcn mcdium cordatiores tencnt , juxta illam Septalii animacl-
vcrfionem xx i . Errores i» tenui viciu pr&valente indicatione virtutis i deteriores m defecltf- pr&-
valente morbo , deteriores in excejfu ; in pari indicalione , pares errores .

Porro fyrapi & conditarefrigerantia&puti'edinircfiftentiacordialia,ha:cabillismaxime
probantur: Syrup.de OHuructtja (quodeltcelebrcilludgranadillxpomum)Limoniis, Au-
rantiiseorumquefloribus. Fructus CMangaba, Vbipitanga, ficus indica: fragantioiis , Iama-
carudictx: pulpacticurbita:nujoris&pomi Ianipaba: tum pyrorum & prumorumpunico-
rum ; qua: Araca & Guajaba vulgo dicuntur , cocta aut faccharo condita , melones itcm
aquatica: five citrulli , Balancias vocant Lufitani. Tum& radiccs fucculenta: arboris Jmbi
(qux dignitate & fapore citrullis haud cedunt)mirifice ardorem & fitim exftinguunt, vircfquc
imprimisrcftituunt, quibusEmpyrici, quod xgri inlndiiscitiusprofternuntur; atqueferius
quamqui frigidiorcs plagasincolunt , convalefcunt , cautifljfce femper confulunt. Quam-
obrcm morbo licct profligato, inquiiitiffimam vivendi rationem diutius inftituunt, adeo-
que cavent , ne vel foli aurxve fubtiliffimx caput exponant convalefcentes , ut ex noftris
Eelgis quofdam paulo rigidioris vitae regiminis pixvaricatores , ab ipfis prorfus derclidtos vi-
dcrim. Neque enim conccdunt, ideo folummodo in frigidioribus terris, prxdictioncs falla-
ciores impeifectafque ficri crifes , quod acris cibi potufque craffioris , tum humorum & mor-
borumcompofitiomajorfit: quin&abea, qux ipfb morbi principio, unoperpcramin pro-
greffii pcraguntur.

Sipurgandi fit neceffitas, ufquc adeo abftinent a medicamento fortiori , ut ultra Tamarin-
dosvel Mechoacanx recentis condituram vix afcendant, atquead clyfteres confugere ma-
lint. Quain retamen folertiorcs difpenfant, ne nimis impingant in pixcepta Hippocratis:
quippecumhumorcs undefebrcs hx nafcuntur noninalvo, fcd in vcnis contineantur , eli-
guntpharmacum, quodhumorcs e venis educat: qualia funtpurgantia proprie dicta. Cx-
tcrum conftirutio &xemperamentum Regionis , victufque ratio fimplicior , & alia, dirimunt
facilelitcm, utrummajus haberidebeat remedium, vcnx fectio an purgatio: adde, quod
tum ciiticx hxmorrhagix , tum praxis quotidiana, ciica morborum rationem & curationem,
phlcbotomix ptxtogativam fatis demonftiet. Qtixcita, parva & crebra, eaqucomnidiei
noctifve hora inftituitur.In quo nec /Egyptios planc imitantur qui a fumto cibojnccEuropxos
noftros qui jejunis folis fanguincm educere amant. Sed medium tenentes inter utrofque,
mane ad concentrandas vircs,lypothymiafque evitandas offam conditurx cummodico frigidae
potuprxferendam exiftimant.

Si vcro & venx fectione & purgationc evacuatio inftitui poftulat, licctminustutumillis
habeatur, alvum laxarc antequam vcna fuerit incifa ; medicinx tamcn confultiores , nimis
lubricam compefcere , aftrictamque laxare folent. Arteiiotomiam, utgentibus vigiliis, phte-
nitide, febribus, cruciatuum magnitudine, & membianaium capitis affectibus , pix/citim in-
veteratis , admittunt : licct ob difficilioiem illius fanguinis reftridtionem , minorcs in fummis
artubusarrerias, quammajoresaperiiemalint.

Catharfis vero , tardeporius, bcnigne & rarofiat, oportet, tantumque in hifcemcridio-
nalibusterris poftponenda, quantum in feptentrionalibus prxponi folet, five confervandx va-
letudini, feumorbotollcndofiat: quod tamcn ftrictius inrcrprimos incolas, quamadvenas
feptentrionales, vicru craffiori utentes , chronicifque morbis obnoxios , obfcrvandum cft.
Adhxcliccrannitempeftatesinter fe differant parum , fimilefque fibimultum fintut alibidi-
ctumeft; fubSolftitio tamen hibcrno,SolcCancrumingrediente, •mquoque fub Cane&
antc Cancm,ob ventorum meridionalium tepores, & humiditates prxdominantes , non xque
facileinftiruunturpurgationes. Idem cogitade Solftitio xftivo,quod in Capricorno fit, ob
nimiasficcitates: liexhibcndumfitpuigans, idfiat maneante Solis ortum, ne putgationis
tcmpusulttametidionalesfcrvorcsprotrahatur. ffiftate potifilmum per fuperiora , quod ob
bilisdominium, nimiumque fructuum ufum plurimi fint faciles ad vomitum: Hycmevero

18 GV-ILIELMlPlSONIS

pcr inferiora corpus purgare conveftit, ob redundantiam pituitx, imprimis fimateriapec-
cans infra feptum tranfvcrfum hxreat, ad Aphorifm. 4- lib. iv. Cujus ncceffitas ii tanta in
Grxcia, in Brafilia facile majorerit. Quippe Picrocholoi-cato qui dicuntur, lxvitatibusin-
teftinorum infeftari folent , purgationelque per fiiperiora haud faciic ferunt : Aphorifmo 1 2.
lib. iv. Siquismedicamcntoex officinis deprompto potius, quam nativo medicari velit,
confideretqux fimplicia magis vcl minus durabilia , utfunt potiffimum , Rhabarbarum , Caf-
fiafiftula, Turbith, Zalap,Scammonca: EIe£mariafereomnia. Infufioiies, fucci, frudus
& florcs omnes peftorales, Radices Pxonix, Angelicx & Bryonise; Valeriana, Althea,
_Meon , femina frigida majora , hordeum : Earinx , & fi qux funt alia , nobiliorcs partcs depo-
nentiaacterreftresretinentia, modonihilalicnum acquirant: Gutta camboides vcro,<Aloe,
•foliaScnx, Colocynthis, aliaquchujusgeneris, imprimisextratta chymica & mineralia , vix
ullum dctrimcntum e mora patiuntur. Hinc dubium plerifque artem medendi profitentibus
hxrct, quarefiibZonis torridis, medicamentorum fimplicium dofis in officinis excrefcat:
cum tamen a prxceproribus edofti fint, tutius fortiora medicamcnta, majorique quanti-
tatc in terrisSeptcntrionalibusfubminiftrari , ubilapfusvirium &humorum acccnfib minus
extimefcenda. Quamobrem diverfitatis hujus ratio altius petenda , qnam e folis medi-
camentis , fnam licet rcccntiffilna & maxime vegeta , non tamen tam valide, quam in pa-
tria, opcrantur ) potiffimum quidem, ex difpolitione individui; quodfubhoc ccelo calor
vitalis , ab cxtraneo ambicntc attractus , minufque concentratus , dcbilius agat in id , quod
a circumferentia ad centrum trahere debet. Porro circa mcdicamenta prxparandi mo-
dum ab Europxis difFerunt Amcricani , quod rcmcdia ex divcrfis compofita admodum
averfcnrur , fed fimpliciora in quovis medcndi gencre amplcctantur, quod in plagis his
fervidioribus corpora noftr^hinus compofita non ufque adco irritent: adde quod nuda
& gcnuina efficacia fimplicium clarius elucefcat : cujus indagationi ftrennue incubuiffe
iniioc novo rcrum incognitarum mundo non inferioris utilitatis fore exiftimo. Prx-
terea Lufitani xque ac Braliliani Empirici ex aqua limpidiffima , . nativi medicamenti in-
fufum raro igni , fed aeri & rori matutino verfus Orientem exponunr. Ex quo frigidiuf
culi aura, fubtilillimufque ros vicem correctorii attenuationc fua prsbcr, dum medica-
mcnti acrioris & calidioris vircs moderatur , terreftrcfque partes ab aercis, cfficacia pene-
ttabili feparat. Eximia; utique efl: efficacias ros Brafilias : pecora namque & homincs a:ftuan-
tes & d fpiriribus diftiilis fraftos roborat, fipratamanepaulifpcrobambularit. Adhaec uri-
nam provocat , concentrandoque colorem nativum ingcminat ac appetitum perditum
rcftituit. Quid denique boniautmali, vel extus vclintus adhibituspraeftct, inmorbis par-
ticularibus di£tum eft.

C A P. II. \ *

De Ocuhrumvitiis.

MEriro quidem Hippocratcs lib. de Aere , aquis & locis pag. 3 7. & alibi, oculorum mala,
tumimprimislippitudinesduras ac vehementes meridionalem plagam habitantibus fa-
miliares efle, tum quoquc iis quibus carnes calidae & ficcx funt, teftatum reliquit. Inter Brafi-
lix enim calamitatcs haud poftremum locum fibi vendicant oculorum mala , milites prx cx-
teris & penuria preflbs fparfim non gregatim infcftant , vivendi facultate vitiata & corrupra.
Ex his quidam Sole occidente, quod minus lucis prxbeatur , quam opus eft, maxime tempore
plenilunii: noiinullicrepufculomatutinovidcredefinunt. Prior affeftus m^Xa-ma., pofte-
rior fii/.i(ctXui-ma, Grxcis dictus. Quibus fipcrtinax capitis dolor acccdat&non in tempore
remediis fuccurratur , peticulum eft ne prorfus tandem coecutiant , vocaturque butia Seren*
five dfuwftoais. Omni quidem anni tempore, fed xftate potiffimum ficca qux aquarum exors
fit, invadit hic oculorum affeflius advenas, juvenefque vix indigenas infeftat , rariufque
nunc quam olim dominatur. (Quod noftrates quondam adventitii , rerumque America-
jiarum ignari , multorum morborum origenes nondum habuere profpcftas , quas poftea
edocli evitarunr, eorumque principia declinare didicerunt. ) Nux&Aa^a hxc fponte fua
curarur, aliis ad feptirfkinas fex imo menfes totidem protrahitur, nec rara recidiva cft.
Duplex cfl: hoc malum. Externum quando nubeculx tranfparentes vcl non tranfparen-
tcs fuperveniunr. Internum , cum nihil omnino exterius in oculo apparct. Pofterius hoc
priori frequentius infcftat , & diflicilius curatur. Vtrumque cxternam & internam caufam
fomitem habet. Pauperes & militcs gregarii , corruptis falitis fxpe alimentis velcun-
tur. Aquis prxterea ftagnantibus , vinoque ardenti rancido ac fceculento uti videas.

Addo,

deMedicina Brasil. L i e. 1. 1?
Addo quodintolerabilis illc folis verticalis percuffus, adexuftum & torridum littus fquod
nonraroplantas pedum viatoribus comburit) oculorum aciem vehcmcnter obfufeet& dc-
bilitet , ufque adco , ut finc (pccillis viridibus vix tutum fit , mcridiano tempore , apcrtis ocu-
lis, littus legere. Sicut fxpiffime in caftris Illuftr. Comitis Naffav. a me eft obfcrvatum.
Acccdit, quodper vaftiffimas hafce regiones iter agentibus, ardentiffimoque Solis fervore
toftis , fpiritus viforii pravc afticiuntur & debilitantur ; catarrhi quoquc ad ncrvos ulque
opticos folvuntur. Mox dclaffatis , porifque apcrtis &totfxpc nottes fubdio, luna plcna,
flante mcditerraneo vento recubantibus, fluxiones figuntur.

Hxc incommoda oculorum atque caligines , incolarum ritu , hoc modo tolli &feliciffime
emcndari folent. Primo interdicfis illis alimenris , qux diu in pcnuariis reeondita , mucorem
atque fitum contraxcrunt, in eorum locum rccentia, ficca, temperata fubftituunt , qnod labe-
facrato ventriculo fpiritus viforii craffis & vaporofis halitibusfacileinficiantur, oculorum-
que acicsnon leviter obtundatur. Prxtereatam xftum diurnum , omncqueobjetlum jufto
fortius ; quam ftigus nocf urnum , quod caput rcplct , arcent. Ad hx c fortiora cephalica pur-
gantia aliquoties rcpetunt. (Hippocrat. lib. de vifu , commendat qux caput purgent ; tum ccr-
vicis fcarificationcs.) mOxvcnastemporum&poft aures aperiunt. Deinrafis capillis , afpcr-
gines, cucuphas adhibent. Sternutatotia ex pulvcre Arbons Guitbirs.hu &Tabacimomcnto,
cxtcrifque fimilibus exficcantibus apprime prxparant. Mafticatoria itemex radice Iaborandi
nonexiguum fancufum prxftant, modo tempeftive exhibita, nullamnoxam irritationein-
ferrequcant. Cucurbitularum cornearum &hirudinum quoqueufus, imprimis incervicc,
commendabilis eft. Tum & fcrones in nucha, cantharides , fonticulos deniqueapplicant,
codem modoquoin Europa , ad corroborandum vifum , ardorcfque oculorum extingucn-
dos. Tum in hoc cxterno & intcrno ; tum in aliis oculorum affectibus , aquam , qux ex fra-
grante illo fiore arboris Cuabiraba & e canna Saccharifera recenti deftillat, eximia virtutc pol-
lerc , quotidie experimur. Tum & ros fimplex, vel dilutus ceruffa cum lacfe mulicris ; dcni-
que liquor ille prxftantiffimus ex fpinis arboris Zamouna expreffus , oculifque infufus vcl
circum circa iHitus , vifum acuunt & corroborant. Externo aurem oculorum vitio cum nu-
beculaovum recens adhibent ad duritiem codum, additis tribus Sacchari Candi & pulveris
Guabirabayzxtibus, & una vitrioli albi. Exquo liquor cxprimitur , quicubitum iturioculis
immittitur. IdemquoqueprxftataquaAto/^MeM ex radicc Maniihoca , quxlicerporavcne-
nofa haqcatur , oculis tamen prodeft , vifumque emendar. Quod fi malum ulterius renitatur,
fumus contriti carbonis e cortice G«dfo>a£<!&Tabaciinoculos xgrotiinfufflatur; moxma-
fticaro allio jejuno orc, linguxqueimpofitis Gnabiraba cineribus, cilia ejus identidcm lambun-
tur. Cantabro cuidam Medico familiare erat remcdium hoc fequcns. Aqua ex albumine ovi
deftillata, cumviridis xris momcnto, quarite prxparara cum aquaflorum Auraicorum &
C?«afo«fcoculilavantur.Prxterremediamodo didra.Lufiranixqueacbarbariidiotxfincrafia,
quadam vifum reftirui tcftantur jecore pifcis Lamix recenti vel fale paulum condito , mandu-
cato. Quod ipfuml.Bontiusdelndis Orientalibus memorat. Quo videtur quoque fpectare
illudHippocrar.di&umlib. de Vifu. Unumautduofrufta prout maxima devorarepoteftde
hepatebubulo cruda , in mclle tinflra exhibeto. Mihi utriufque cnarrari remedii feliccmfub-
inde effeftum videre contigit. Hifcepotiffimumrcmediis acccdcnte tenui dixta curario ab-
folvitur ; modoxger afupradidris caufis externis & internis fedulo , diuqueetiam rcftitutus
fibi caveat, prxfertim cum intus dominatur affcctus, nervufque opticus dudum recepcrit
fluxiones. Atquehxcquidcmmala plenilunioimprimis ingravefcunt. Undehumoresmori
non parum augentur, quo tempore capurpurgia evitare prxftat.

C a p. III.

pUm nihilfere moderatum fubhoc ccelocorpora fublunaria recipiant, xftus&frigoris
^-'exceffushaudquaquam evadunt. Undefit, ut, ficut acutiflimi& calidifiimi, itafrigidi
imprimis &Chronici morbiinlndiis magisfintfamiliares, quaminEuropa. Etinteracutos
quidem racile primusfatalehocSpafmigenus,GrxciST£/crfM f ,Bclgis 5j®Cklem/ nuncupatunr.
quodfrequensadmodumeft, dictoque citius homincmftantem iedentemvc invadit, &rigi-
dunTtanquamftatuam, nuncTetani,nuncOpifthotoniinftar, tenet. (Hofman.Inftitut.lib.?.
cap. 86.) Ita ut per intcrvalla miferando fpe&aculo rctrahatur & concidat. Vndc tandem fit,
ut Spafmo cynico interveniente , ablataquerefpitationis ac deglutiendi facultate (ob convul-
fum credo diaphragma&cefophagum) terrifica nonnumquam fymptomata concurrant &
murmur quodd^m horridum , Epilcpticorum ritu, cxaudiatur. (Vide Hofman. ibidcm

C z paragr,

20 GvilielmtPisonis

paragr. 6.) Nonnullivero tardius,citraquc tot difta accidentia corripiunturdentibus primum
ftridentibus, ore mox diftorro, adeoque occlulo , ut vi ac fpeculo fcrrco cffringi dcbcant ii de-
glutire & refpirare velint. Tuncquidcm non raro fuffbcationis periculum incurrunt, ex-
crementaquc rctinere ncqucunt. (Hippocr. in Coac. prxn. 3 5 5 • ex vulnere convulfio letha-
iis.) Infeftantur potiflimum hoc affc&u vel lcviflime vulnerati, Pifc,itores,Fabri, Piftores: tum
quod interdiu madidi ae fudore xftuantcs,ab ingrucnte nocrurno frigore (ibi ncn cavcnt; tura
quod crafliori & vcteri alimcnto afiucti advenx obftruaiones licnis graviores incurrant,inde-
quc quali novum & calamitofum Scorbutifymptoma nafcatur. vide Sennerr.de oris convulf.
& Scorbuto. Tempeftive itaque remcdium adhibeas oportct , (in minus, ante quartam & vi-
ccfimam a convullione horam, xgcrfuccumbit.

Primum, fi nullumgrave contraindicans obftct, confeftimvenafecandacft,moxacribus
clyfteribus.aliquoties rciteratisinfiftendum.Poftbxcfudoriferacx Alexipharmacis.Theriaca,
Diafcordio, cornu Cervi & Rhinoccrotis , boloarmena, exhibenda. Symptomataenim &
curatio , malignum quid adefle teftantur. Quod fi protrahatur morbus , decofto SalfaparilLx,
corticum Guajaci, Chinx radicis, qux hipicanga dicitur, Saifafras, laborandi , Betiis , T^hambi.
aliarumque ejus generis, Brafilianorum mdigcnarum hcrbarum, fuccurrcndum cft. Hxc fub»
fequantur balneahumida &ficca, fuifimigia e ftercore caballino, cum Benzoin, Anime&
fimilibus aromaticis. Poft hxc fudoribus altc abftcrfis , friftiones validx inftitucndx funt.
Moxinunctio colli , fpinx dorli,partiumque vicinarum fuccedat ex oleis & balfamis appto-
priatis, nativis & cxoticis. Ager pctpcruo probecooperiatur, calidequc maneatin conclavi,
corpore pcrpetuo fudorc diffiuenre . Sxpe & modicc cibetur. ob lapfum virium , bibatque ca-
lidum. Nequeraro, fi prxdictaobferventut , eluaatur; prxcipueverofifebris, velalviquo-
quc profluvium liiperveniat , quod evacuet materiam convulfivam tranflatam e nervis ad
venas. (Hippocrat. lib. iv- Aphorifm. 57. Spafmo aut Tctanovcxato, febris fi acceficrit,
morbum foivit. Et Coac. 3 5 S. Convulfiones autcm dercpcntc ortas fcbris folvit ac alvi flu-
xus ) Sinminus; medicufquc acipfexger vclaftantes officii immcmores, vel leviflimo er-
rore, antequam materia peccans victa fucrit, commiflb, certo certius de vita erit aftum.
Quodaliquando accidiflc mcmini, ore arfte claufo, ac motu convuliivoimmanitcrperparo-
xifmos, maximis cum doloribus & ejulatibus infurgente:

C A p. I Viii<i ^c2SS

T)e Stupore.

INter Chronicos Brafilix morbos fanriliarcs eft ille qui nervos tentat. altumq ; membrorum
torporem mducir.Cujus naruram nemo, quod fciam, tradidit. Eum Lufitani appcllant 4ir,
quod ab ae tis inclementia & ex incomplcta obftrudtione, intcmpcrieque frigida ncrvofarum
partium oriatur. Pituita enim lcnta & glutinofa , loco fpirituum , nunc ex capite promanans,
nunc efpinalimeduUa in artus deftillans , facilenervos occupatac tendines brachiorumvcl
pedum, velutrorumque iimuiinfeftat: accidcntercfrigerationc nontantum nervorum , fed
& venarum, artcriarum, carnis, membranarum, cutis. Idcxdiflectione/E.ihiopis , ex hoc
ftupote dum viveret laborantis, animadvcrti, cujus ncrvi frigido & renaci phlcgmate obducli
crant. Senfus non in totum tollitur , pulfu cxiftenre cxiguo & debili cum profundo & obrufb
dolore , pondcrequc mcmbrorum iiimmo , ac cum titillationc fubindc fenfus obetrat .
Stupcntis fcnfusac titillationisvera ratio ex Rod. aVeiga Comm. inGalen. delocis affe-
ctispetenda. A paralyfi differt quodfenfus hic perpctuo adiit, licctfxpc molcftus. ASpaf-
mo, quodconvulfivismotibus urcunquedeftituatur, quiaartusprolongantur noncontra-
huntur, humorcfrigido & humido injunftutas feinfmuante, ita utligamenta &nervi inde
laxentur. A Beribcry diftinguitur , quod hoc malo divexatis , membra minus contremifcant.
Aliquando prxtcr mcdullofam nervorum fubftantiam, mcmbt anofam quoque cum paroxyf-
misacvchcmentibusdoloribustentaricomperi, prxcipuecirca vefperam acxftus marisvi-
ciflitudinem. Vfqueadco invalefcithoc malum , ubifubjectumfuumacritcrinvaicrit, utob
maximos atquc continuos cruciatus , facultates omnes de tono dejiciat . Aftcctus potius
-xrumnofus obdiuturnitatem, quamlethalisperfe; nifi fbrrc recidivus ex aliomorbo, utfxpe
fit, fpirituumque defeftus fubfequatur: cum mcnris& vocis inrerceprione , adfententiam
Hippoctatis lib. 1. dc prxdiction. Vocisinterruptionescumcxfolutione, ftupore detincnte
funt pcriculofx, tum & illa qux fubito in utramque partem rranfUbuntut. Multis enim cx
obftruftionc morbis fupernafcitur , iifque prx cxtcris fuccedit , qui mali judicii funt & tranf-
tatione fymptomatica formidabilcs fiunt. Quibus fi acccdant gravitates & acuti capitis dolo-
rcs, convuliiones fieri folent , quod ab Hippocratc in Coac. confirmatum eft> Citius cvadunt

deMedicinaBrasil. Lib. I. 21
trgti, fifebrisacccfferit, qux non talis fit , utfruftra ciendo tenaces humores oppreflionem
faciat, fcdacutaquxnervos & mufculos iis iiberare, intempcriemque ftigidam exficcando
corrigere valeat. Illis vero qui calori diurno aut frigori nofturno caput & lumbos dercpentc
exponunt, folutionevelcomprcffioncpituita innervospartcfque vicinas labitur , ibiquera-
dicesagit. Adeout paucos ante trium vel quatuor mcnfium decurfum , quofdam neanni
quidem intervallo , reftitutos viderim. Vix fubito unquam , fcd plerumque fenfim & per
gradus invadit tnagnus hic morbus, ac magnis generofilque remcdiis propulfari poftulat, qui-
bus defccf us virium non raro contradicit.

Primo, aetnonnifiafolisradiis rcpurgatus adrhittatur, vcntus imprimis nodturnus, aura
frigidiufcula excludatur, quodfudantibus illis maxime obfit,porofque permeando perfpiratio-
ni refiftat. Nodtu aet fufiimigiis tcpefiat. Potus fit vinum dilutum adtu calidum vel decoctum
ligni SaflTafras nativi. Cibusoptimi, ficcitamencfto nuttimcnti. Avcsmontanx, pcrdiccs,
phafiani , palumbi, cxteriqucidgcnusalitestoftixgrocxhibcantur. Si clixatis plusdclcdfc-
tur, roremarino , falvia, majorana & aromatibus condiantur. Allium quoque & ccpas pi-
perque Bralilicnfe, fi fcbris non impcdiat , atque cvacuationcs jam inftitutx fucrint , adjician-
ttir, qux ex jufculis & ladf e caprino pota , roburaddidiffe ac multum profuuTe mcmini. Se-
mclatqueitetum purgationesinftituantnrex Mechoacanaindigena, qux recens& fucculenta
fit, additis correcloriis e fpicaNardi&Zinzibcrc , tum & ftimulis ex Hermodadiilis & colo-
quintidc , fiextractumMechoacanxinpilulasredigatur.

Ad hxc balneis & fuffimigiis ficcis potius quarri humidis , nempe ftercore caballino , cum
thure, myrrha cxterifquefimilibus accenfis ad decem plus minufve dies utatur. Moxpoft
hauftum dccodtum Satfapaiiux & Saffafras , altis fridtionibus fudores abftergantur , collum,
fcapulx , totaque dorfi fpina ad focum fideliter inungantur ; accedente adipc colubrorum in.
digenarum. Confultum quoqucvalidilfimo percucurbitas corneas fucfu fpiritus attrahcre,
tum imprimisper altas illasfcarificationcspartem affediam liberarc. Tandem fi neceifitas ur-
geat, ferrocaLidenticutempcrtundente , mcmbra languida roboranda , lcntaque nervorum
pituitadigercndaeft. Convalcfcentc xgro , nodtes dicfquc partes affecixita obtedtx finttit
nullum aerem admittant, fitque exercitium & membrorum perpctua agiratio. Mira cquidcm
tumtuendxfanitatisergo , tum in plerifque morbisfanandis , fridtione & uncfione frequenti
incolxprxftant; illam in ftigidioribus & chronicis, hancinacutioribus adhibcntes. Qux
rcmcdialubcnresadvenximirantur, &utpareft cxlegibusartis, hxc&plura medendi Em-
pyricorum gcnera moderantur. Quxpaflimd0cctGalen.lib._2. De fanitate tuenda, &Cel-
iiis cap. 1 4.

••^ ' - ■■ -'■-.' $ '-'^^^^S B^ ^^ ^^^^

RAriflimis deftillationibus veterani incolx, creberrimis advenx juvenes & puetimole-
ftantur : Exquc vel a frigorc noci urno,aftricT:o & comprcflb capire : vel a caloribus xftivis,
rarefadtis carnibusexoriuntur. Qux plurimas fxpenoxas velperfe vel ratione partisinquam
fluunt, fecum trahunt. iEftivo xquctcmpore , acpluviofo otiuntur, humoribus capitis in
fauces , quandoque in afperam artetiam partefque diffitas decidcntibus. Queniadmodum
enimomniaopplcticapitisfymptomatain ptimigeniafebre ftefte Hippocratc& Galeno) fta-
tim cnafcuntut ; ita non minus aiiquando vis Solis ciere catarrhos animadvertitur, e cu jus af-
fiduitate maxima intcrdum mala oriri folent. Ut enim aqux ftillatitix , fubttado aut extindf o
ignc, ptoflucre ceffant; ita catarrhus ab inrenfiffimo folis calore fiifcitatus, nonpriusfub-
fiftit quam xftus defetbticrit. Hyeme pluviofa , pcrpetui rcdundantcs humores vifcera laxiora
pcrvadunt , unde tufles , tabes prxcordiornm , maxime vero ventticuli opplctioncs , alvique
albi fluxus (qui cerebrales vulgo pradiicis dici \) cum phlegmate ex capite defcendcntc , profi-
cifcuntut: ( vidcAphorif 3 0.1ib. 7.) Quid quod ipfa ncrvorum paria , fpinalemque medul-
laminvadunt, quodhumoresoppido mobilcs , partiumque facultates rctcntricesminusva-
lidx in his terris deprehendantur. Maxime vero homines recens fanitati reftitutos , recidive
quafiiteratoquecorripiuntCatatrhi, tantoimpetu, utomnespene nervos occupent, nndc
cxcitates in opticis, ftupores & tarditates in fenfotiis & motoriis cxcitantur. Atque hxc om-
niagravioraoriri cxiftima, fiventus e contincnti oriundus ante diluculum, apertis fudariis
caput & pectus frigido malignoquc vapore fubito feriat, tranfpirationcmque cohibeat. Porro
fiquandocontingatvitilem vel fenilem xtatem ftillicidiis e capite , vagifque artuum dolori-
bus ( Cmimentos vocant Lufitani) tentari , diuturni & curatu difficiles effe folent : qui tempore
plenilunii, tumaccedente&retroccdcntemari, prxfertimpoftfolisoccafum, cxafpetantur

C i ufque

22 GVUIUMI PlIONIS

ufque adeo , ut mifla caufla , fblis fxpe fymptomatibus occurrcndum fit. Si utroquc remcdio
fcilicct purgationis & vcnxfectionis utendum iit , prxccdat vcnxfectio ex Galcni prxccptis,
ut moti humores divertantur , fluxufque c cerebro excidcntes fiftantur.

Catharticis validis & cephalicis cx alto pituitam provocarc, haud confultum haberur:furfi-
cit enim inftituifle unam atque altcram purgationem cx fequcntibus catapotiis , quorum eon-
fccfiohxceft. Recipe AloesSocotrinx, Guttx Camboid. an.p.3. Colocinth. Gummi am-
moniacimcd. part. acctoviniaccrrimodiflblvanrur, ponanturin vafcvitrco adfolem, dcin
fortiter exprefla & percolata matcria exponatur rurfus donec contraxerit confiftcntiam
mili pilularum, cujus dofiscft ayj ad9j S. Hisfiforte ruens humor rcfragetur &gtavius
pcriculummineturaftupcfacientibus, quod eximiifint in fimili neceffitatc profeftus, non
ulterius abftinendum ; quxtamcn cautius exhibenda, quandiufigna repletionisin capitc&
pedtore apparent : nam tunc eorum loco fudorifcra , frictioncs & unctioncs prxfcrendx:
maxime vero, ubi acres deftillationes vifcera & membra jam diu obfederint. Recipc fummi-
tates Bafourhina, radiccs ^Aninga , falft do Praya , Betiis , Lauro flvefre , Iaborandi, maluit
d'lfco , Cafea cle Cepipira , folhas lapoarandiba , Caaroba , Camara , Pimente flveflre longo. Ex
quibus, accidentibus foliismyrti, & radicibus d' Araca, balnea & fomenta concinnentur,
partefque dolentcs aliquoties lavcntur. Mox fpiritu vini & thure liquefado ftupa afpergantur.
FrictioncsdeniqueexoleoRicini, Chamomeli&MyrtiAmcricani, in quo thus aliquandiu
macetatum fit , inftituantur.

Prx cxteris prob.mir linimentum , quodex pinguedine vcrmium toftorum &ve-
nenofa rana Cotord , conficitur. Poftea emplaftrum cx prxftantiflimo Elemni gummi
Icicaiba , nuce myriftica, caryophyllis , rore marino, adipe caprx & pice , partibus affli£tis
apponendum. Quod ab empyricis &rationalibus,proipero evcntu inftituitur. Fonticulo-
rum dcnique ncccflitas , fi ullibi , his tertis magna cft , modo temporius , ob majorcm humo-
rum mobilitatem, inferioribus xquc ac fuperioribus membris applicentur, quia velutiper
cloacas , noxiam fentinam a nobiliotibus partibus dctincnt , & a:que exiftcnti morbo quam
prxfetvationi valetudinis opem ferunt. Addc mafticatoria, quorum principem locum facile
obtinet/ijW/WzdccantataillaradiXjquxmane modicemanducata, grato acorc pituitam at-
tenuat &educit.

Cibus fit temperatus ad caliditatem & ficcitatcm inclinans, totalifque abftinentia a Venere
& Baccho. Ad hxc ab illa pcrpetua viciffitudine nodlis atque diei fibi caveant , ne modo ca-
lor, modofrigus, quidmovcant, quodincautisadvcnis familiarecft. Probe teganturutfu-
dores fluant , neventusautblandiensauraadmiffafluxiones magis concitet. Poftremo porus
fitdefecatuscxaquafontana, qucmque^raf/cortices, farfaparilla , faflafras, liqueritia na-
tiva ingrediantur.

Cxterum cum cercbrum pituitx eflc fontem Medicorum princeps affirmet ; eam partim
gignit , partim calefaftum , utfxpenumerohicficrifolet, etotocorpore trahit, acrurfusin
pulmoncm demittit , eumque exulcerar aliquando, unde Tabes cnafcitur. Cujus peculiarem
curandi modum operx pretium duxi paucis addidifle. Cum cnim non minus beato cxlo folo-
que hic Americx traftus gaudeat , quamltalia velGrxcia, Galenum imitarilubuit. Quiut
tabidos ad Infulam Tabiam, ita ego adfaluberrimum montem marivicinum, pulmonela-
borantesablegarefumfolitus, xdibus verfus ortum apertis, Euroque cxpofitis, occidcntem
vcro fpectanribus , obteftis. Qupd quidem non menfibus pluviis fed xftivis fieri convenit,
cum eximia illa aeris tenuitas & ficcitas , pulmonis ulceribus amiciffima , collapfis vifceribus
vitalibus robur reftituat. Adde, quodprxter aquam Olindanam ii Sole excodtam, illaqux.
circaParaybamfcaturit, fulphur nonnihil fapiens, admodum conducat. Accedir aviumfil-
veftrium infinita copia , lac caprinum , prx cxtcris vero pulmenta , emulfiones , boleti , pla-
centx i Tipioca exficcantes & confolidantcs , qux reliquis alimcntis mcdicamentofis facilc
palmam prxripiunr. His addantur aqux florum Aurantix & Guabiraba. Loco conferva;
Rofar. illaquxex fragrantibus prunis&pyris granatenfibus fit prxftantiflima , fubftitui (b-
let. Navigatio quoque modica circa littus , cxlo ac mari clemcntiori , animo & corpori pro-
ficua habetur ob motum aerifque mutationem.

C A P. VI.

T)e TroJapJu (jirtilaginu Mucronata.

MOrbus ille cujus Codronchius, Senncrtus & alii vidcntur meminifl e , Spinela Lufitanis
appellatus , interque Endemios habitus , non infrequens in his terrarum oris graflatur.
Fernehus meminit v 1 . Patholog. cap. 3 . fingultus orti ex compreffione ventriculi a coftx ex-

tremo.

s e Medicisa BlASIl. LlB. I,
tremo. Hanc cartilaginem prolabi non pofic, incurvari pofle putat Hofman. Inftitut.pag.494.

Corporistotiuslanguorcm inducit, cum dolorc Stomachi, aliquando vomitu fumma
refpirationis difficultatc , qux cx refrigeratione pcdroris mufculorum, tum imprimis mu-
cronatx cartilaginis prolapfiu & compreflione oritur. Hincmox cx dcjeftione appetitusma-
gna vitium imbecillitas fubfcqLiitur, & atrophiam minatur. Chronicus eft morbus & frigidus,
nontamen lethalis, nifi cx accidente, paulatimquc invadcns & cognitu in principio diffi-,
cilis.

Hifpani Empyrici primarium , ut putant, ejus fignum ex infpcctionc & contacTai colligunt
brachii xgroti, in quo fi valvularum inftar nodos compcrianr , morbum hunc adeffe proriun-
tiant. Differt ab oppilatione cacheftica, quod pcftoris hoc vitio moleftati, vultu tametfi
de jecto & trifti , non tamcn dccolore & livido fint , ncc pondus aut duriticm utiiufque hypo-
chondrii fcntiant: tum comcdcndi quoquc concupifccntia prima-que concoftionis inftru-
menrum langueat. Frequenriusfortceft , quodpaucifcntentiam Cclfilib. 1. cap. 2.tam ftrifte
obfervari deberc cxiftimant , quando ait. Si quis interdiu fc implcvit , poft cibum nequc fri-
gori neque «fini neque labori fe debet committcre. Pecfore enim denudaro in publicum
dire, ventoque fe exponere nofturno , pe&oris , &ventriculi refrigcrarionem & codlionis
defeitum caufatur. Curarioautemdifcutientibus, calefacientibus & corroboranribus , tani^
' internis quam externis abfoivi poftulat. Intcrna funtpiluix ftomachica: , Tabcllac diarrhocl.
abbat. Aromat. &fimilia. Vinum gencrofum & gutta: aliquot Balfami de Copaiba ditfbluti:
decocta Salfapariilx SafTafras , cum femine Anyfi & Cinnamomo , pugilloque pulveris
Ts[har,-.bi. Jufcula, quibus utitur arger, croco terreftri Vrueu, pipere Brafilienfifativo & filveftri,
&finihil impediat, ca:pis atque allio condiantur.

Extemafunt, cucurbitulx ficca: multoties reiterata: , mammarumque regioni appofitx.
Moxftomadii &pc&orisinun&ionesexoleocortic. »irant. Artemifia: &Me-ntaftri. Scu-
tum dcin ftomachale, ex herbis corroborantibus ; atque confortans tandem emplaftrum
mccedat, quod fit compofitum ex decantato illogummi leicariba, ovorum vitellis, croco,
oleo dc Copatb.t, balfamoque Cabureiba admixtis.

Non indigna obfervatu topicorum&extcrnorumomnium remediorum ncceffitas, quo-
rum infighcs effecjus videre efreriamabipfis morborumprincipiis: tum quod eorum effica-
cia cutis & carnis poros patentcs altius penetret, quamin frigi iioribus rcgionibus; tumquod
vifcera nobiliora in morbis admodum langucntia , ccrotis & inunftionibus rcfocillentur
•virefque manifefte acquirant. Cucurbitulas quoquc cprncas, qux per exiguum foramen folo
fudtu ex alto trahanr , omnes paritcr incolxfeliciffimofucccfluapplicanr. Ego totprofperis
effectibus morus, ufum earum Chirurgis noftris commendavi , iilqaein colicis cruciatibus
& ventris fluxibusfanguineis fiftendis, atque principio arrophia: mcmbrorum occurrendo,
infigni profedufum uliis.

C a p. VII.

T>e Obilruffionibu-s Difcerum SsQituraliunL^.

VBique tetrarum confervatio humani corporis , inrer ahaincirculatione fanguinis mom-
queperpetuo, inrra Tropicos , ut plurimum, vehementiori confiftit. Qui fi inordina-
tus, pertinaciores plerumque & graviores velobftruaiones vclfluxusconcitarefolet. Hinc
fanguinei illiac perniciofiventris fluxusnonimmerito Indiarum peftes habentur, i^iminrer
morbosacutos nullitantavehementiagraffentur, autpluresmortalcs e medio tollant. Qui
quoniamcxvariiscaufis, potiffimumveroex impedita tranfpirationc primam originem tnT-
hunt; dc frcquentioribus obftruftionibus , qua: vifceribus naturalibus fuperveniunt, ante-
quam ad fluxus defcen,do, pauca praunittam. Mefenterium , Hepar , Lien & Intcftina a vcn-
triculo multa patiuntur mala , qui , licet pcr fe tot morborum caufa non flt , tamen ab intem-
pcrantia vivcndi toties tcntatus , vegeto fuo calore tandcm deftituitur , craffifque ac crudis hu-
moribus obfitus , officio rire filngi non poreft. Neque venrres hycme inhis terris calidiorcs,
ficut inEuropa, tcftante Hippocrate , fed frigidiores potius funt, multoque humore abun-
dantcs ob crcbras pluvias aeremque calidum&humidum , acproinde pauciori alir^ntoin-
digenr. Juvenes imprimis advenritii, maximopere hoc malo afHiguntur (veteranos cnim
obftructionibus rarius infeftari videas) tam ob faburramcacochymicam, reccns cx itin4fe
fccumdelatam,quam, qua: ex immoderato fruftuum crudoruni, tumcibipotufqucfcecu-
lenti & compofiti immodico ufu contrahirur. Enimvero promifcua multirudo , nunc nccef-
fariisad fex res non naturales deftituta, modo eifdem abundans , facillime obftruftiones in-
currit. (Optimis namque cibis & plurimi nutrimcnti fupra modum afliimptis morbos frigidcs

»4 GviLIELMlPlSONIS

gencrari, cxperientia & ratio docenr.) Potuviliffimo exfacchari fecibus &aqua confe&d,
tum vino atdcnti ex eodempotu concinnato, avidiffime leingurgitant, undcebrii fxpcac
xftuantcs, totique fudore diffluentes , humiprocumbunr, ac malignis vaporibus exterraaf-
cendentibus corpus dcnudatum pct intcgras nocres exponunt. Quo fit ut venis arteriifque
corporis occlufis , circulatio & perfpiratio illico ceflent , moxque tonus ventticuli & robur
Hcpatis cnervetur. Undc dcbilitas ex intcmpetic frigida cum multo labote & laflitudine
fpontanea , tantaque naufcafucccdit , ut fcrendis cibis ac mcdicamentis impares fxpe cxiftant.
Cui fifortcinitiononfuccurreris , confuctamperfpirationiviamapericndo , vifceraque exo-
ncrando & roborando , hxc mala fubfequi videas , manente tamen priori calamitatc. Chylus
Hquidem craflus &crudus, quia minutiffimas venas mefai-aicas permeare haud poteft, eas
obftruit, fuumquc jecinori, inteftinis, cxtcroque corpori, non quam dcbet, fcd quam poteft,
miniftrat. Hinc funftiones naturaksimpediuntur & ob diaphragmatis fympathiam , expon-
dere Hepatis&Lienis enatam , magna comitatur refpirandi difficultas : aecedunt fudores
prxterea frigidi in partibus fupcrioribus , fummusvirium languor, durities atque murmur
utriufque hypochondrii , deniquecxvcntilationis defeftu febris & fitis. Quid, qnodfuffufio
flavx bilis ex fchirrhofo & obftructo Hepate prognata fxpe fe jungat , ficut de India Oricntali
^cum qua America plurimos morbos habet communes) tcftaturlacobus Bontius. Unde tan-
^?nihydropsnonfolumfedMctaftafinPhrcnitisfubfequutafucrit, manente dcjeftione pul-
(tacea & ftcrcorofa a bile in vcnas regurgitante. Si qucm fingulari naturx beneficio a tot
xrumnis vindicatum conftet, hoc per liberale alvi profluviuin & biliofum nonnumquam
contingit : hinc cnim obftruftioncs fluxu tolluntur. Sed antequamad ipfam curationem, qux
medicamentorum adminiculo fit defcendas, optimam & ftritiam dicetam per niultum tem-
porisinftituas. Illapotiffimum fit ex ciborecenti,partiumquetenuiumacdigeftufacillimo.
Potus (it aqua fontana. Venxfcctio 1 non febris prxfcntis refpettu , faltem fururx confert.
Quippccaufa morbi remota licet frigida habeatur, complicatatamen &compofita eoufque
calores concipitpoftmodum, ut Hepatis quoqueinflammatio mcrito cxtimefcenda fit.

Blandioribus primo medicamcntis incidenribus & apcrientibus, ne vires dejiciantur, tor-
mina cruditatefque ex alto provocentur, infiftendum, ut funt radices herbarum i^fcaricoba,
Juripaba, Caapomonga, Pagimirioba,Papyrapecu,Alcacu, Aguape, Ar.ua, Aguaxima coctio. Li-
monum & lbtraec unde apofemata ex arte conficiunt , & aliquandiu reiterata feliciffimos
eftcftus cdunt. Vcntricuh debilitati , emplaftris Stomachicis ex gnmmi/ganfa &mellefil-
vcftri per os exhibito, fuccurrunr incol a; , 11 febris abfit . Dcnique vlnum in quo dragmas
dux radicis Ipecuanha maceratx fuerint : tum caftaneam nucis Anda xgroto propinant ; ut
tuto materiam prxpar^fam exturbenr per alvum.

Quoniam verode iis morborum caufis , qux adScorbutum quoque faciunt , egi, paficlrl
hxc de ejus curarione addam. In Mari potius quam terra viventcs affici hoc malo folcnt, qui
miffis falitis , rancidis & fxculentis cibo & potu , folo cibo potuque recentioribus , fruttibuf-
que hortcnfibus rcftituuntur. Inter hos primas tenent nuces quas Cocos appcllant , quarum
liquor , medullaque prxterquam quod gulx lcnocinentur , faluti profunt , ur & mala aurea,
citrea, eorumque fuccus recens, melones aquatici , Tamarindi , Caraguata , Gttajaba , Ananas,
Mttrttcuja: Brafficadeniquemarinautportulaca, reccnsconditxaceto, admodrjm condu-
cunt. Potusfit exaquafontana,Limoniis&Saccharo. Accedat corporismotus quampof-
fibile fuerit. Atquc his folum remediis , miffis cxteris pharmacis , paucorum dierum fpacio,
fi non cum aliis compofitus fit gravioribus obftruaionum morbis , priftina; multi fanitati
rcdditi, corporis vigore vcl cum Athletis certarunt,

C A r. VIII.

T)e Oppilatione Hepatis &■ Lienis,

SI quis morbus popularis , hxc fanc eft oppilatio hepatis & lienis , qux vere endemia cenferi
deber. Eft nuttitionis defedtus cum anguftia pe&oris, difficilique rcfpiratione & laffitudine
fpontanea, cx obftructione hcpatis& lienis orta. Nullus Chronicorum in nofocomiis no-
ftris ho§ipfofrequentior, prxcipuemenfibuspluviisexiftit. Clamglifcit&paulatiminvadit
morbus, unde difficulterfxpeejusprincipiumcognoveris. Perfe haud femper lethalis , nill
%rtemoradiuturniorchydropem comitemaut fubfequentem habeat , aut alium quenquam
rccidivumfecumtrahat. Sicut morbi articulares , nifi opulentius viventes invadere amant,
&ob id xgritudines divitum appellari folent; ita hxc oppilatio, duntaxat penuria preflbs
molcftat. Milites macie confetlos ac mortua veluti corpora paffim incedere videas vultu
decolore & pallefcente, adcoque in cibum inhiantcs , ut perpetuafamecoslaborarecredas.

Stoma-

De Medicina Brasil. L i b. II. a$

Stomachus fiqaidern debilis, jtjftoquc calore dcftitutus , facilius congcrit, quam fclicius dige-
i it, fuoquc muncrc ritc fungi non poteft , unde prima concoctio impcdita, & chylus obftrutto
mefenteriomalediftnbutuS, afecundainHepate corrigi nonpoteft. Hujus mali caufa ante-
ccdcns potiffimum cft frigus intiomiflum.perlpirationem & circulationem fiftens,compofita
tamcn & mixta, cx diftbluta & inordinata vivcndi ratione. (Aetem pro refpiratione atttattum,
non minus ventriculuin & intcftina ingtedi , quam pulmoncm , elcgantcr prohat Hofmannus
Inftirat. pag. 3 5+ ) Fit cnimplerumquc utviatoteslongo tempote cxhaufti , intenliffimoque
Solis ardore jcftaantes, ad gelidillimos lacus vicinos propercnt, fitimque immodicis hauftibus
extingiiant. Q_]bus ubi adOinopolium ventumeft, potum Gtirapa, cjufque extfadtumfive
Spiritum affiuentiusmperbibunt.frigida calidiffimis mifcentes. Quofir, ut vilceribus,& prac-
cipue-naturalium nobiliflimis , noncwguum dammim inferatur. Pra:tei hxc, putrefcente,
mucidaac difficihoris concoftioniscarnc, larido itcm blentc & rancido vcfcuntur. Pettoie
& vcntticuli tegione fcmper detetta , fudoribufquc diffluentcs humi procumbunt , pluviis in-
fupcr vcntoquc nofturno fc exponunt. Qtiid mirum fi Lien officii immemor, Jecorifque
tonus Ixdatui , & vifcerum hotum valde obttru£torum pondus , diaphragma dcorfum trahat,
& liberum illius motum impcdiat. Unde mox rcfpirationis acvcntilationis dcfedtus exiftit.
Exquo imperitiotcs prxcipuam &primam malicaufam pcctoti attribucrunt; quamvis non
injutia vidcri poflir pcctus pcr confenfum laborare, ex nimis intcrrupta & difficili refpiratione.
Vidcatut locus notatu dignus apud Galenum 4. de locis aftcctis, cap. ult.

Signa manifclta exiftentis morbi funt ex colore livido , laflitudinc fpontanca , relpiratio*
nis.dcfccfu.vifuvitiato, tcmporum ac colli arteriis plns folito pulfantibus , duritic atque ar-
dore utrimgue hypochondrii & fcbre lenta. Quamobrcm cum fimilem in Scorbuto habitum
cachcciicum, iifdemque rcmcdiis apcrienribus & aquas ducentibus curari a feleftioribus
practicis teftatumlit, quis dubitethunc affectum non fimulcomponi exScorbuti quadam
ipecie.

Qapd fi radices cgerit malum, annum circiter, aliquando etiam longius dutat, rariflime fc-
nes & viros afficivideas. Infantibus, puerifque advenis imprimis, xque infcftus morbusac
juvenibus; illis penc nullam cluctandifpem , his melioremplerumquerclinquit.

Ego, (icutinmultis aliis , ita in cutationc hujus morbi ; confuetudini & difciplinx hujus
regionis mcfubjiccre fum coattus , eoramcnmoderamine, utdixtam pharmacia exciperet.
Nam quicquid ctiam viri peririffimi obluftentur nihil tamcn antifcorbutica & hydragoga aut
certe paruni proficiunt ; quod fcmina mali relicta poftca morbum denuo repullulare faciant.
Casterurn incolx antcquam ad medicamcnta gencralia defcendant , pct otto aut: dccem , plus
minus,dies ccrtam uivcndi formulam sgris prilcribunt.Primum in locum editum ac falubrio-
rem concedere jubent, xdibus qua meridicm & occafum fpeftant probe obtectis , &vcnto
auftro exclufo . Ad hxc variis latticiniis & acetatiis ex portulaca imprimis & Soldanella rc-
ccnribus , carnibus denique bcne toftis vefci, aquam fontanam, cum vel fine femine anifi
& Iiquiritia bibcrej ante onlnia motum corporis , quod ob difficiliorcm refpirationcm feden-
tatiifint injungunt. Atquc hxc omnia toto curationis tempore,qua:circiter duortim menfium
intervallo abfolvitur, rite obfervari imperant. Dixta hoc modo inftituta , robnftioribus Anri-
monium vclvitriolum Romanumpotrigunt,quibusfucceduntfytupiptxparantcsadinciden-
dam matcriam: Dcin ipfius mali quafi antidotum pcr rriginta,quandoque quadraginta dierum
fpatium concedunt , prout morbi pertinacia & xgrotantis natura expofcunt. Recipe puiveris
J"biracc(ci\)\is quoquc pugillus fimplicitcrtemporc intctmedio ex ovo forbili prodeft) Scorix
ferri an.5ij.miUi Indici 5j.faban.1m minorum,cucuibit.amar.fcm.& puIpx,foliorum Sena: an. J_.
Qtiac minutiffimc trita inque pulvctem redatta exhibcntur ad 3 j. mane & vefpcri tantumdcm
pulmenti e Tipioca cum Saccharo. Quibus vires paulatim rcftituuntur : excrcitatione corpus
fatigant, quoticfcunquc dofinprxfatipulveris aflumferunt. Mox rcftituti a cutfu, cpulisfa-
cilis concoctionis & digcftionis iifque rccentiot ibus fe tefocillant.

Prsterquam enim quodinomni mcdicamcnto quod chahbcm vel fcrri Scoriam rccipit,
motus corporisconducerevidctur; irain hocmorbo prxcipuc, inquofacultates naturalcs
funtopprcflx necefiariorequiritur; fccuscnim ftatima pultefumta, deonereconqueruntur
xgri ; tum quod utrxque illx excretiones urihx & fu dorum minus fufcirentur. _

Chalybis ulus laudatur a Cclfo iib. 4, cap . q. Eriam finefubfcqucnre motu vclcxcrcitio
chalybs inTetto^cum truttuab xgris aGumitur. P. Zacchia de mal. hypochond. pag. 138-
Sudorcm nonconvenireinufuchalybis, idemeodem loco dicit. Tum quoque lienemper
lotium vix cxpurgari poflc probar Scptal. 7. caut. 62.

Mirum forre vidcbitnx nonnullis , remcdio hoc populari , tam gravcm morbum radi-
citus exftirpari pofle ; verum cum bafis medicamenti fit chalybs & cortex Vbiraee (quod
cft Guajacum BrafilJ quorum hic primo gradu calidus , tenuium partium , dulcis &

p aroma-

;6 GvilielmiPisonis

aroraatici faporis, mefaraicas & Hcpatis vias validc apcrit ; ille lcntos in omni vifcerum oppila-
tionehumoresincidcns, maximcque licni fit deftinatus , merito cxtcris rcmcdiis prxfertur.

His itaque omnibus accurate obfervatis, plurimi convalucrunt. Nififorte aliquid pejus
in hepate delitcfcat; quod accedentibus reliquiis.&dcbilitate vifcerum, recidivam faciat.
Quapropter confultum, ut fublato mali fomite, morboquc cxpugnato, cx artis prxfcri-
pto , decoftum Salfaparillx fimplex, dictis rcligiofe obfervatis , aliquandiu cxhibcrc.
Tamctfi autem hxc medicamenta eorumque utcndi methodus, neque ratione, nequc ex-
perientia, deftituta fint , & minime improbanda; nccelfe tamcn ad rationis amuffim ea
cxigere, &nonnihilinventis adderevcl tolkre.

C a p. I X.

De Hydrope.

CUm multi fint morbi in hac altetius mundi regionc nobis cum Europxis communes ; ttim,
illum inrer prxcipuos referendum cenfeo , qui aqua intercus Latinis dicitur, pueros at,que
juvenes prxcipueinfeftans. Illisenimprxter requifitas cxteras caufas eximperitaeducatione
&tranfpirationeimpedita,hisexvivcndi intemperantia aquifque paluftribus vifcus illudfan-
guificationis affligitur , omnifque gencris hydrops vel primario inducit ur , vel fecundario aliis
morbis ut Cachexix, Iftcro, Dyfenteriis,quarranis febribufquc acutioribus malc expurgatis.ut
Hipp, paftlm comprobat 1. de affect. fucccdit. Quemadmodum omnes hepatis affe&us inhifcc
Indiis facilius & crebrius quam in frigidioribus plagis generantur; ita non adeo infeliciter
curationem recipiunt ii quinon ex alio morbo nati fucrint.-Facilius tamen quam cxteri morbi
recidivam patiuntur. Hinc cautioin prognofi& curationeexfurgir, fecundum illud Hipp. effa-
tum. Hydropsqui Mcdicinx revenit ac concedit, defpcratus eft : prxcipueficxaliomorbo,
quodfxpefit, profectus fuerit. Quippcfi atonia hcpatis velfcirrhus; extinctio itemcaloris
fanguifici; omncs deniquc alienatx vcl impeditx virtutis fanguificx caufx inferantur, multum
quidem Iblatii ca remedia a'grotanti tunc conciliant , quibus abdomen & pcdes detumefcUnt:
fcd ceffante Mcdicina (a qua neceffitasfradtxque vires fxpe nosreccdcre cqgit) morbusia
percnnitate caufe morbificx rcnafcitur. In cadaverum diffectione , corum imprimis, quiex
Anafarca aur Afcite laborantcs interierant , quandoque hepar colore albicantc rimifque fatif-
ccnsreperi,, neveftigioquidemfanguinisin jccinoreapparenre. Vndefacileliquet quxfpes
aut defpcratio Hydropis a vifceribus capranda fir. Contrarium vero non raro contingit , fi a
vitio (olum tcrtix conco£tionis,ut vocant,malum hoc cadat in fubjedtum vifceribus bene mo-
ratis , cxterifque requifitis prxditum. Tunc enim & pcr cogniras & latentes vias infperatx ex-
crctiones, naturx & mcdicamenrorum virtute, tum pcr alvum utramque fcliciffime ; tum per
circumfcrentiam corporis tranfpiratione recupcrata, egcrtintur. Quas vias fi fponte (iia natura
inveniat, non exiguum folarium xgrotantiprxftat , quod.verbaHipp. inCoac. dcHydrope
c.xlx.fentent.vin. comprobant. Iamvero ineunte Hydrope , fi aquofa mcidat diarrh&a cruditatis
expers , morbum exolvit , fecm enim zger non morbns tollitur. Si vcro mcdicamcntorum admini-
culoopus, confultius hoc per Perirrhxam quam diarrhxam inftiruirur , quoniam difficile eft
excretionem illam hydropici humoris fufccptam , cx Icgc critica per inteft ina perficerc. Tum
alvus , arte liberaliter mota , merito in his terris fufpicionis plena habetur , quod in diuturnum
imo lethiferumprofluvium nonraro dcgenerer. Perirrhxa tutius aqux educuntur; tum ob
majorem in vifceribus pororum aperrionem; runi ob eximiorum medicamcntorum indigena-
rum affluentiam, qux aperiendo,ficcando,aftringendo mirabiliter fane curationem abfolvunr.
Quippe nonraro contigit, utfolaradice diuretica Caapeba (in traftatu fimplicium diftaj cx
vino vel aqua Faraybenft, fubinde xgro propinata, latex intcrcus fuerit eductus. Idcmprxftant
mirabilis Peruanx, Caapomonga, arboris filiquofx radiccs, Iaborandi , Saffafr. Carcaparill. liqui-
ritia, radix qux Chinx dicitur, corric. Limoniorum & prunorum Granatenfium , radices Iuri-
feba & Malva d ' ifco. Quibus nativis utpotc reccntibus & validiffimis , plus confidentix quam
exoticiseffatis & adnaufeamfxpe refervatis, ponendumeft. Theriacam &aliaejufmodiqux
pcr fudorcs diffolvcndi & cducendi vi pollcant exhibuifle oppido conducit , quod per laxiorcs
abdominis& vifcerum poros multi evaferint. Alvus purgatur commodefcquentibus reme-
diis. PilluIisPanchymagogisnoftrisfupradefcriptis, quxGuttamCamboid. recipiunt; Nec
nonMcchoacannx recentis vel fcecula, vel extracto. Quorum ulteriorem prxparandi modum
videre cftin capitede fluxualbo. Balneaconducuntquxparantur ex foliispiperislongi,mali
aurcx , betel, artcmifix, falvix filveftris , Camara , Bafimrinha , lauri filveftris , althex , Albahaca
Iaboarandiba , aliifque quam plurimis. Hisadftringentiaaddifolent, utfunt Cebipira, radices
prunorum & pirorum Granatcnfium, fruclus & folia Myrti Silveftris. Inun&iones ex prxdida-
rum herbarum oleis inftituuntur. Acceditolcum cx corticibus Amlac. & citri dcftillatum,

OE Medicina B r A S I L. L I B. II. 27
quod valide corroborar & digerit.Non exiguo quoque commodo Paracenthefis, qux maxime
afciti convenit, folet inftitui, idque cx lege Magni Prxceptoris , ubi fexto Epidemion. Atjiiofos
cito fecari debere przcepit. Quod per epicrafin ter quaterve uno die, mcdiantibus perpetuis cor-
roborantibusfit. Sinminus ob virium ja£ruramlicuerit, pedibuscxlcucophlcgmatia tumcn-
tibus, cutis ftipra & infra talos,inciditur. Plurimi ex ulcerc in crurc, modo fpontc orto, modo
ignc comparato , curantur. Multis denique profuit navigatio, vomitufque a motu aliquoties
concitatus medianrcPharmacia&dixtaconvenienti, aetifque ficcitatcperpetua.

Cxrerum Hernix in ventrem inferiorcm, prxcipue vero in fcrotum defcendentes, non raro
hydropum comitcs funt. In expeditionibuspcr afpera& confragcfa loca milites armariiter
facientes hanc calamitatcm incurrunt: mox fra&i , roro corpore xftuantes , frigidifllmam
reftinguendo calori affluentius hauriunt; fomnumquc fubaperto ]ove capiunt. Hincflatus
generantur , &' peritonxum nonnunquam rumpitur. Ratio vero curandi cadcm qux in Eu-
ropa, fomcntis fcilicct, inunftionibus, ligaturis & fimilibus.

C a p. X.

T>e Lumbricis.

QUam nihil in hac orbis parte a putredinc fit liberum , omnes quicunque fub zona tor-
rida vivunr experiuntur. Undeinfe£torum , maxime vero vermium tantus proventus , ut
nihil propemodum inta&um abiis rclinquatur. Eodcm modo cum Microcofmofc reshabcr,
quem non minus quam rorum hoc univcrfum, varii gencris vermes idenridem exagitant,
tamque vifcera intuspuerorumjuxta acadultorum; quamforinfccus vulnera atqueulcera,
acalido & humido ambiente, mitis modis infeftant. Hi Chirurgorum opera, quxque vulnera
& ulcera mundificant, profliguntur; illorum curarioncm pcrriccre, totque latentes hoftes
exturbare, levenon eft,propreringentemconceptxputrcdinispropagationem. Hincfebres
graves , ne dicam & malignx , gcnerantur, aliaquefymptomata fubiequuntur. Qtnppenon
folum ano & inteftinis familiares , fed fiepiflime quoque ventticulo teliquifquc viiceribus
nobilioribus vcrmiculos innafci , anatome norum fecit. Q£i car Jialgias , deliquia animi , pal-
pirationes cordis , ftridoresdentium & horrores nodturnos inferunr. Cndefit, ut hismalis
divcxati , cachcxia, multoquehalitusfcetore , viva veluti cadavera, vix morrem effugiant, nifi
forre ipfo morbi initio fummum ftudium adhibeatur. Theriacam, non infims alias dignitatis,
ob febrium inccndia raro admitrendam cenfent. Barbarorum a:que ac noftrorum ufiratif-
fima ac prxcipua rcmedia funt , recenres fru£tus acidiflimi Caraguata didi , corumqiie liquor
deftillarus , idquecxiguaquantitatecochleari cxhibitus, obvchementiam addito mellis filve-
ftris parum. Semina citriorum recentia ex fyrupo Arantiorum & Caraguata propinata , mul-
tum profunt. 01eiarantiorum& Citriorum prxftanriflimi , quod cx corricibus per alembi-
cum clicitur , guttute quinque vel fex cum didtis fyrupis , vermibus tum cardialgiis ventrifque
torminibus contrarianrur. Laridum recens ano immifium , fi lumbrici in inteftinis inferiori-
bus hxreant, eos expellit. Deinnuccs arboris Angcly.zb indofta multitudine valde com-
mcndantur; fedquia nullamin hoc eificaciflimo rcmedioobfervantDolin, iimulcum lum-
bricis , viram infanribus aliquando intulifle memini. Licet autem a quibufdani animantibus in-
ftintlu naturali , ut & ab Indis & rufticis validioribus arque xrate proveclioribus tuto contra
ha:c & alia mala expetatut, tamen , ob indomitam vim , jufta dolis ac prxparatio requi-
ritur. Nimium fiquideni eft , quod dimidium fcrupuli excedit, iicutpoftea fuo locolatius
demonftrabitur.

C a p. XI.

T)e Ventrh Fluxibus.

"V7Ifceranaturaliaoppilata, actotiesabhumoribus qualirate& quantitate pcccantibus la-
» celiita, tandcm cxoncrarionem moliuntur. Ettunc quidemfluxus variipro diveifitate
partis afteax&naturxhumoris velbenevel majf morad, fequuntur. Undevelcririci, vel
fymptomatici judicantur. Sicut enim ex intempetie ventriculi & chylificarionis fruftratione,
fymptoma Lientcrix feprodit, & rluxum hepaticum lxfa hcpatisfubftantia &venarumme-
faraicarum regurgitatio proferr: Prxterea ficut inteftinorum eorumquc venarum erofio,
ulcus dyfentcricum ; itaaniexefio inflammationem & putredincmcaufatur, qux Buho Lu-
fitanis dicitur. Adhxc orgafmus acerrimi humoris ex aerc & fruftibus calidis & humidis
prognarus, cholcram,multafquecolicas paflioncs producit. Horum omniumproximx&
immcdiatx caufx impcditx tranfpirationes vcl obftru&iones nonVunt; fcd illorum potifli-

p 2 nium

28 GVILIEl, MI PlSONIS

mura qui diarrhca; & fitixusalvi vocantuf. Sinvero ab aliqua actimonia & malignitatc ma-
terix morbificx , vel atonia partium incidant tales , qui Dyfentetia: fluxus hepatici vcl cholcta:
appellantur, fymptomaticihabentur. Dianhxa fimplex , velexarte, vclperle facilc& cito
curationem recipit ; fin mmus in pejores fluxus dcgcnetat, qui vel cx calida aut frigida materia
oriuntut. Qui ex frigida, album alvi ptofluvium finc febtc vocatur (cxcipitur autem ille quem
Gaknus abadipc, acalotc igneo liqucfacto proficifci teftatur) quando nimirum crudus ac
pituitofus humor perpetuo delabitut , xgrnmquc abfquc magno dolore paulatim languefccre
facit. Atque hic quidem fluxus omnem ptomifcue xtatcm, hybcrno potius quam srftivo
tempore infeftans , ad multos Ixpe menfcs , nonnunquam ad annum durat. Tamctfi fine fcbte
minufquclcthalisfitquam cxteti, non intcr eos cenfcridcbettamen , quemHipp. inprxdift.
1.2. f.2. mitem&parum durabilem efletradir ; qtiodhic diuturnus & difficilis admodum dc-
prchcndatur. Cum hujus mali catila fit cruditas pituitofa redundans ex ftigore , quar ttanfpita-
tioncm & circulationemimpediat,collecta,& aprxcipuis corporispartibusadintcftina abeat,
cutatio primo a clyftctibus abftctgcntibus qui melfilvcftre imprimisrccipiant , incipit. In-
terim corpus fyrupis aliquandiu (imilibus prxparatur. Dchinc ad radicem Ipecacuanha , tan-
quam ad factam anchoiam , confugicndum , qua nullum prxftantius aut tutius , cum in hoc,
tumin pierifquealiis, cum vcl fine fanguinc , fluxibus compefccndis , naturacxcogitavit re-
mcdium Quippe prxterquam quod tuto & efticacitet tenaciflimos quofque humores pcr
ipfam alvum, faipiflime autem pcr vomitum ejiciat , & aparte affecta detivct , vim quoque
aftiictivam poft fe telinquit. Non cnim vomitus folum Ipontc fupcrvenicns , ut ait Hipp.
Aph.15.L6. fed &arteconcitatus, fub eodem Aphorifmo comprehendi potcft. Illud vcro
hoc modo perficitur. Dragma: dux Radicis Ipecacuanha in giii j . vini cocfx , vel per noftem
maccratx , cujus infufumcum vcl finc oxymelis Jj. cxhibetur. Poftridie femcl atque iterum
prore nata, fecundaimotettia ejusdccodtio rcpetenda, tam quod aegri debiliorcscam facilius
fetant; quamquod afttictoriacjusvis tunc magis efficax apparcat. Cxterum nuces Pinhonis
(quibus vulgus imperitumnon tam utitur quam abutitur) cum vehcmcnter pervomitum&
feceflum exturbcnr,fi ex prxfcripto exhibcantui , haud exigutim commodum ptxftant.Rec.nu-
cleosfexvcl feptcm, ablatatamintctiori quam extetiotitunica , contcrantur amygdalaium
inftat pto emulfione , addiro momento facchati & fol. fen. gj. vcl JjS. feminis anifi in pul-
vetcmtiitamifceantur, fiatqucpaftilliisin furno ficcandtis. Sic nuces Anda , quarum nuclci
quam Pi,,homs prxdicri benigniorcs , ctiam citra tillam prxparationcm , dignitate illis non ce-
dunt. Deinol. dc Copaiba guttx aliquot faccharo difiblutx , oriex ovo forbili, fivcanoper
clyfterem immittuntut. Qupd firemcdiahxc enarrata, fortc nonin promptu finr, eorum
locura Mechaocanna, vel pugillus fcminis Ricini Americani in fpiriru vini maccrati , fup-
plere folcnt : hoc fiquidemluimorcmvitiofum ac redundantemfortius , illudvero benignius
cducit Non patum quoquc hoc motbo exhauftos teficit decoctum ligni Cacarania & Saflafras
indigenum. Accedant jufculagallinarum additoaromatummomcnto ovivitello, atqucim-
primis croco littt&mVrOca, qux virtute & tincturaipfo croco non mulfum infcrior. Em-
plaftrum fuper ventticulo imponatutexGummi Icicartiba, balfamo dc Cabureiba & Ccpaiba,
vcl cx pafta dc Trptoca , vino dc Acaju , pulpa item ptunotum Araca , flore Nhambu , atquc duo-
bus ovorum vitellis. Adhxc tofta potius quam liquida aut frixa alimenta cligat , idque fxpe &
parum. Vinum non aquambibat, ciqueindantut guttulx aliquot olei cort. arant. prxcipuc
tum, cum venttis ctuciatus inftar colici , adfit, quem vefparura quoque ( Maripofas Hifpanis
diftx) nidusex vinopotus, velvcntriimpofitus , clemcnterraitigat. Idemfeliciterprxftant
Herbx caftx five mimofai in accto frixx. Quando neceflitas ad magis corroborantia & aftrin-
gentia compellit,his& fimilibusremediisqux Brafiliaprofert,utendum Summitatesfructiium
Bacobazm Ranana femitoftaautarefactaex vino rubello vcl vinode ^c^a&immaturo pomo
lanipaba. Tcfe teftudinis fluviatilistoftx tafuram & corallum albummaritimum omncsin-
colxin hocfluxusgencte, fcliciflime propinant, quod validcaftringant. Idem prxftant je-
curcaprex toftura &cx arte cxhibituni; & caftanea celeberrimx arboris CedriBrafilicnfis.

Cap. XII.

CUmomniaquxadventrisfluxiones fpcctant, inexamcn rcvocafic neccfliimfit, operx-
pretiumduxi,eaquxcircaTenefmum, (Belgis «©Jlifiploop / Lufitanis Pucho dichim)
cottidieobfcivavipaucisexhibetc. Motbus nimium familiaris & mcrito formidabilis prx-
gnantibus , qtiod foetum fimul cura foeta , mifere extinguat. It titus cnim hic conatus cx quo-
vis acti & ulceiifeto humote ano adhxt cfcente natus , nullam aliquando nifi fpumx vel fan-

guinis

be Mebicina Erasil. Lih. II.
guinis aut puris cxcretionem comitcm habct. Quibus,fi oculi ni&antes, inquietudincs, Ctucia-
tus, longxvigilixatqueexcubixnocT:urnx accedanr, tunc xgre finirifolct. Exaliis fubindc
dyfentcricis fluxionibusnafcitur hicmorbus, quibusmcdcrur acfinem imponit, curatuquc
tunc eft facilior ; cum tantum fint reliquix &fanics ulceris intcftinirccti. Interdum veroex
piruita acida & bile mordaci dyfcnreriam prxcedir, qux fi non exturbatur ,'eam lethalem cffi-
cit. Quemadmodumcnimomnesmorbosfucceflione dercriores ficriconftat, ita prxcipue
hunc ob jadturam virium & dolorcs prxgreflbs. Quando cx fupcrioribus ventris parribus , vi-
dcliccr ventriculo , mefcnterio & inteftinis materia cruda dclabitur ; prxter incefliones & rc-
liquaquxanumrefpiciunt, caufa fovens revulfionc per vomitum tollenda, idque prxftantif-
fimoatqueufitariffimo ilioremcdio, Radice Ipepacuanha. Eadem porro curandi rario ferc
circa cxterna, quxcft infanguinis profluvio, caque humidis fuffimentis & fomentis aftrin-
genribus tcpefaftis ex foliis arboris Aroeirit, Araca, Acaja & fimilibus,fi protubercraut hict
anus; fiulcus adfit , facculis ex lattc , femine pfyllii & cydoniorum , S.!/Wffummiraribusac
malvx floribus, inftituitur. His enim. tum intus tum foris conrinue admoris, multum promo-
vetur ; quippe quod fymptoma ipfumque adco morbum rollunt. Allium quoque affatum , fi
caufa plane frigida , cumfucccflu admovetur. Somnus qua fieripoteft, concilictur; primo
pulribus ex Carima & hordeo. Quibus fi minus provocctur,Icnocinia foporifcra addcnda funr,
intcrponendo clyftcres abftergentcs. A motu quoquc & cxercirio corporis abftincndum,
quofpe£tatillud Celfi confiliumhaudquaquamnegligcndum : Cumin omntfiuore ventris ,tum
in hoc pr&ctpuc tenefmo , neceffe eH, non quoties itbit dejidere , fed quoties oportct, ut h.tc ipfa mora w
confuetuitnem ferendi oneris intefiimtdeducat. Si tandem aftringcntibus remediis intcrnis fluxi-
biliralem humorum cohibcre conducat , prxter fuccum ftillatitium pomi Ltnipaba immaturi,
rafura infupcr ligni fanth Brafilicnfis , alias I/tcaranda , ut & nuclci fru&us Gucticttroi ttiti &
jejunc ex convenicnti liquore haufti, eximie profunt.

C a r. XIII.

T)e Cholera.

PErniciofusnecinfrequcnshisquoqucregionibuscftfluxus illc quiChoIcradicitur. Mor-
bus femper fympromaticus & vcre acutus, ab aere calido & humido , corpus perpetuo am-
biente,immodicoque fructuum fugacinm & horariorum cfu proficifcens. Omnem xratem
omni anni temporc infcftat. /£ftate tamen ab xruginofa porracea atque xftuante bile , potu
calido intempeftive acccdcntc , juventutem vehementius exercer , cum fubita quadam 1'piri-
tuumeffufioneaclypothymia extetris & fuliginofis vaporibus orra ; adeo, urfianteviginti
quatuorhoras nonevadanr.fuccumbant. Quodex manifcfta diagnofi conftabit , finimirum
pulfusdebilior, aurimpedira rcfpiratio, cxteriorum mcmbrorum, tum fudorum frigidiras,
fummum interiorum circa corinccndium , convulfioncfque intcrveniant. Hunchumorem
citcrum & quafi orgalmo adfupcriora & inferiora delatum compcfcere, rcs profcdo haud
exigux difficultatis eft. Primum ad ea rcmcdia qux cor, ventriculum ac inteftina modicc refri-
gcrando & aftringcndo corroborant & furorem acerrimx bilis retundunt, conftigiendum.
Corpus cnim cvacuare (etiam invita Plcthora & Cacochymia)quamvis bcnigne,periculo non
caret; tum quod vires collapfx arque exhauftx, ulreriori irritatione reformidandx fint. Ultra
Tamarindos,quoshxcrerraproducir, quxque biliolbs & accenfos huiTiorcs rcfrxnantnihil
tentandum; fed fyrupis potius & conditis dc Murucuja , lanipapa, limoniis, arantiis, Araca,
Cuajaba ; ur & Ficubus Indicis, Ubapitanga.Murecy, imprimis Tipioca ureris , cxtcrifque rac
dicamentis roborantibus, & refrigerantibus cx Tipioca. Externis quoque fequcnribus infiftes.
Fomenta& inun£tionesfintexaftringentibus & refrigerantibus. Tum cataplafmata cxpor-
tulacarecentis plantaginis, myrro, Araca, oculis arboris Imbaiba confcfta, qux cumaccto
prxparata rite xgroto impofita, prxcordia fovcnt, vcnrremque ac antim afflidtumdemul-
cent. Clyfterescjufdemgcneris(modotantillum temporisfuperfit) rcquiruntur, cxtcraque
rcmediaincapitedcdyfenteria &inflammatione aniprolixe cnarrata. Verum, qucmadmo-
dum hxc fxpc auxilio funt,non raro confulro ob temporis anguftiam & morbi fxviticm,omit-
tuntur , confeftimquc ad foporifcra devenirur. Qux duo potiflime (Unt decantata illafupcrius
tradira. Extraftum Croci Bontii , & conditum noftrum magiftrale , tam in anum per clyfte-
rem, quami*osperpotionemexhibita. Linimenta dcniquc opiata , capiri & pcftori admo-
vcre convcnir. Adeo nihil tutum nifi fomnum omni induftria concilies. Cholcra ficca cifdcm
. remediis fcre curatur , maximefiregionehepariscornex cucurbitulxapplicentur, qiixcum
potentiflimepcrfuctioncmopcrentur, merito dciis hoctcftot , quod GalenusdeEuropxis,
quas in cohco affc£tu incantamentiinftar opcrari tradidit.

X> 3 Cat.

GVILIELMI PISONI3

C a p. XIV...

T)e Djjenteria.

SEquimtur fluxus cum fcbre & fanguine, ut funt Dyfenteria, fluxus hepaticus & inflammatio-
ani, LufitanisB/c^abulivcdiaa. Affeftus Dyfentericus niminm his terris eft familiaris.
Orirur potiffimumexfudoribusvi frigorisnofturni aCventi mediterrancifubito admiffi re-
troaftis ; rum fructuum fugacium & fxculenripotus immoderato ufu, accedentcacrccalido
& humido. Hsc cxcrctio languinolenra licet pari vchemcntia per omnes Indias fxviar, num-
quamtamcnin Brafiliamorbi Epidemiciinftargrafiaram, alioque pcr contagium migraffe,
conftat. Qno non parum conferre videturinfignis aerisfcreuitas & motus , fiquidcm a folis
& venti oricntalis affidua illuftrarione atque agitatione , femina quafi contagii difpclluntur ac
prohibentur. Itaurperpetuo nobis Iporadica & popularis, nunquam vero Epidemia exiftat
Dyfentcria :cum aliaspertinaciffimaaliquandomalignitas , fi in alio quopiam.in hoc morbo
imprimis apparct. Quibus excrcrio biliofa, adafta & fpnmola, ut in juvcnibus fxpc videre eft,
merito ab Hippocrate habctur calamitofa atq ; funcftaj quippc qux nullis remediis cedat, licet
hxc tellus , nobiliffi na minimaque vulgaria auxilia mcdica producat contra malum tam
familiare, &prxftantiorainduftriaac folerriahominum indiesfufcitcntur. Verummiffisiis,
qux fatis fuperque jam ante ab aliis de natura & curationcDyfcnterix dicta funt.ea tantum pro-
fequar , quibus potiffimum differant ab iis fluxibus qui in Europa graflantur. Affe&ui huic
(prxferrim fi multa cacochymia adfit) tot fimul folcnt fupervenire Sympromata, tamque hor-
ridi cruciatus,utixpiffime anguftia rei & rcmporis legitimam methodum remorenrur. Hac
itaque ncccffitate cxigente , venam tundere , haud confultum habent (nifi ipfo qui.Icm princi-
pio, aut febrc atque hepatc affcflo idmaxime poftulanribus) quoniam, etiamfi rcvcllendi
indicationi forre latisfatmm eatur ; malignitati tamen matcrix morbificx &virium inopix
male fit , quod raro occafio dcperdirum refarcicndi, adfit. Porro , vel folo Rheo , vel laxativo
/quovis benigniffimo mordacem humorem provocaffe, parrifque affcctx cruciatus ingemi-
[nafle, xgropernicicm nonnunquam attulit. Siquando tamen evacuationi locus, radiccm
Jprpacuanha , exquifiriffimum naturx munus, fyrupis laxanribus, cxrerifquc remediis prx-
ferre conducit: quamvis ingenue fatear, omnes patiter incolas ad fudorifera & cordialia.quam
adpurganria, benignioralicet, inclinare, etiam tunccum xqucmagna cacochymix quam
ulcerarionis figna appareant. Interim morboduranre prxrer conlo lidantes , abft crgcntes Sc
refrig erantes cl yftcres , nutrimentis & ano dynis ex jufcu lo gallinarumhordeacco aut furfura-
Ceo , lactc caprlno "chalybeato & limifibus inlilrendum. Prx cxtcris pulmento cx Tipioca &
emuifionibus inde faftis, quod multis indicationibus fatisfaciant , utcndum pcr infcriora
xque ac fuperiora , quippe mirifice confolidante & refrigeranre qualirate parres afflittas de-
mulcenr , fluxionesquoque ruentes compcfcunt atque coagulant & orificia venarum clau-
dunr. Quodfineceffiras ultetius infurgat, viribus corroborandis &fiftcndis fluxibus, hoc
eleCtuarium magiftrale opiatum a Jli ad \ j. identidem exhibere folco . Rec . pulpx fcn
carnis cydon. §vj. Conf rof rubr. de A'<ut & Giujab. a fiiij. Diafcord.Fracaft. §iij Confe£t.
Alkerm. Diacinrh. an. gij. Trochifc. De terra figillat. Decatabean §iij. Coralrubr.pp.Iap.
harmatit. pp. an. 3iiij. ambr. gfif Brafil. 9ij.i? fang dracon. laud. opiat. an. giij. Boi.Armen.
Biiij fpec.Diamargar. frig. Jij.requies Nicolai Jj.Rob.frucf.Mureci &Murucujaan.fij.Syrup;
Granat. Diamor. Araca-goacu an. q. C. F. Electuarium. Vel optimam illam Bontii opiatam.
Rec. opiieleft. fang.Drac. Benzoin. Croc. Orienral. an. p.e. ambrx nigrx partem terrianr,
conjiceinvasvirreumoblongum&colloanguflo, affundeaceri e vino fortiffimi rantum , ut
maffam fuperemineat in fundo tres aut quatuor digitos. Vitrum bene claufum & obtura-
tum, radiis folaribus expone. Hxc omnia hoc modo colata, fortiter exprimantur, expreffa vi
foliscondcnfcntur,inqueconfiftentiam exrradti cogantur. Hujus dofis agr. fex ad novem»
in formam carapotii coacta vel in cochleari convenienti liquore diffoluta , porrigantur , ma-
xime no£tu, quod fummopere tunc inteftinorunl mala cxafperari folcnr. Ea quoquequse
lumborum , ventris & jecinoris refrigcrio & robori funt , neutiquam intcrmittcnda. Prxterea
fingulis vicibus, quibus alvus dcjicirur , fomentis tcpidis , iifque qux confolidant, immiffis,
putredines &calores, velprxfenres,velfuturi avertantur. De quibuslatius dic ctur in ca pitc
de inflammatione ani. Potus quo xg er utatur,ptifa na fit.ex decocto de Ctrim t. ©vum quoque
jforbile ctun tribus quatuorve guttulis olei Copaiba admodumconducit, quod confortando
Ifimu! p.irtes lxfas confofidct , ac proinde totidcm guttulx cum albuminc ovi ex bombacc
(ano inditxvelper Clyftcrem injeflx folamcn adferunt. Affata elixatis prxferantur. Ptcob*
SiBimaaa fcmitoftas , fxpe pro alimentomedicaraentofoaccipiat : Iidemquoque fruftus dif-

fecan-

deMedicinaBrasil. Lib. II. 3!
fccantur & in fole ficcantur , atque in maflam , addendo aceti momcnto , coguntut loco pa-
nis. His accedunt plurima alia temedia natiya, aftringendi fimul & refrigerandi qualitate pol-
fentia, quxprimi mcolx partim utarcana celant, fecumqueinterirecupiunt, partiminno-
tuerc & in tractatu de fimplicibus tradita funt.

C a r. X V.

2)s Flnxu ahi Hepatico.

ANno 1 6 3 8 . urbe Salvador in Eahia, menfibus admodum pluviis obfefia, nulla clades xque
exetcitum noftrum attrivit , quam fluxus fanguineus , fignis & curatione nonnihil a Dy-
fenteria diverfus(vide de aujus morbi caufa Platerum & ScnnertunVqui,licet non minus quam
illa perniciofus , fymptomatibus tamen longe minoribus comirari folet. Sxpe enim ad finem
ufque,abfque uHistorminibus,craciatibus,exulcerationibus,cumqucfaciliexcetnendimodo,
exiftit. Dejeftio autem hxc eft, vcl puri fanguinis, vel cum grumis tcl lotutx carnis fimilis ; id-
que dupliciter fit: vel ab atonia liepatis, qux licet curata, ad priftinam cruditatem redir:
vel a quantitate exvenis mefaraicis atque inteftinis rcgurgitante , quxplus rimoris quamde-
trimenti inftrat, & juventutem maximc infeftet. Quippe tales excreriones aliquando febrium
acutarum criticxhabentur, exqiie cutonia jecinotis, non inteftinorum cxulceratione cau-
fatx funt. Fit demum hic fluxus cx qualitate fimul , orificia venarum corrodenre & referantc.
Atquc tunc quidem Dyfentcriam propter ulcus & dolores-inteftinorum menritur. Ea qux cx
hepateprofluxio fit, iisremediisoppugnanda, qux confirmando jccinori fuamopcram tam
inrrinfecusquam extrinfecus dicarunt. Raroin principiofolamen ulluma clyfteribus confo-
lidantibusautanodynis accederevideas. VenxlccLo, tamctli inreliquis fanguinis profluviis
vix admittatur , inhoctamenaveteranisincolis laudabilis habctur: nofttatibus veroutique
mollioribus , intentiorique calori nonaifuetis, cautius ac parcius inftituendaeft. Immoin
cucutbitulis revellentibus , lumbisac natibus impofitis, aliquando fubfiftendum. Reliqua
qux traftu temporis exfurgunt circa curationem , quumDyfentericis affb&ibus magtscom-
munia funt , iifdem remediis , in capite de Dyfenteria monftratis , propulfantur. Ad eum au-
tem fluxum qux ex atonia hepatis nafcitur , compcfcendum , irriri , ut plurimum , curandi
fiunrconatus, itautprxviriumlapfLinequidem Rhabarb. myrobal. aliaque fimilia adhibere.
confultumiit, acproindeadopiatafxpcnumcro confugiendum. Utfuntimprimis Exrrad.
illud Bontii , noftru-.nque condirum magiftrale fupeiius tradita. Quod (I ex acrimonia malum
profluxcrit, ad feminafrigida rccentiaaccedendum. Tumadea omnia qux urinam benigne
provocant, utfunt,decoclum Itiripeba maris , radicis Araca, frudus Alkckcngi, rad.liqui-
rir. Erva woira, Erva de Catitaon & Pagimirioba, atqne fimilium qux hepatis & venarum meia-
raicarum ardorcsmitigant,&orificiademiilccnt.Horumprx cxtcris palmam obtinentEmul-
fiones & pultes qux Carima&iCiX cx Tipioca dc mandihoca. Inter fruflus in pretio habentur, Ia-
nipaba , Murucuja, Gusjaba , Araca minor & major, qux pyra & pruna funt Granatcnfia. Aqua
quoque ftillatitiaex canria faccharea & flore Guabiraba cumalbumine ovipota, additomo-
mcnto fucci aurantiorum. Dcniquc cataplafmata ex portulaca & Erva moira cum aceto tem-
perata, dorfo & ventti applicata , mirifice Ritcmperiem hepatis folantur, flu.xumque inor-
dinatum compefcunt.
•■ '"•'•" ' C a p. X V I.

T)e V!cere&- Inflammatione Ani.

QUxaBatbarismeaquelonga expcrientia citcarationem&curationcm tamfuncfti& la-
mentabilis mali confecutus fum , in medium ptoferam. Hunc affcdnra Lufitani Eicho
««/CWoabufivevocant, velquod dolor pruriens principio fentiatur, velquod gangrxnam,
xqueacpedumillivermiculi, infcrat. Ufquamtcrrarum adeoquamin Brafiliahoc malum
graflarianemineobfervatummemini. Nilautemaliud cft , quamincendium & corruptio ani
cum ulccredcpafccntc , fine vclcum fanguinis fluxu dolotifico. Hunc morbum , autprxce-
duntfluxionesDyfcntcricxcuminteftinorumcaloribuS; autpcr fe, &citra ullum morbum
prxvium ingruit. Cum Dylcnteriam prxccdcntem habet , & ob medicinam adhibitam Sym-
ptomata cxctctioncfque ccflant , non nimium fidendum eft : nifi fortc fudor calidus & mul-
tus pulfufquc ac cxtera omnia refpondcant. Detcnta fiquidem materia accrrima , a calore ni-
miojamaccenfa, maximequeafquallente & fordida corporis coliuvie intus alta, magnum
putrcdinis gfadum , cumtam atrocidolorc & inflammationc acquirit, ut mufculum fphin-
ctcrcm atque ora venarum hxmorrhoidalium ftatim excdat. L T nde fiuxus cruentus cxoritur,

alti-

32 C v i i i n m P i s o « i i

altiufq; ad inteftinorum tunicas afcendit, tam dcformi afpectu, ut anus late diductus cloacx irt--
ftarlivido & plumbeo colore appareat, ac turpirer parefcat. Nonnunquam vitiumhoc per fe
nianifeftatur.nimirumex dolorc,cum rerentioneexcrcmcntorum,qux jccinoris ac Mcfarei
calore arefe£ta atq ; indurata,non fine maxima difficulratc & cmciatu cgcruntur, cgcftaq; nigri-
cantia apparcnt. Aliquando vero, ingenti licct conatu,nihil prorfus ejicitur (ut ipfc in me quo-
que expcrtus fum ) ano multum prominente. Hinc atroces fxpe dolores cx rcrentis fxcibus
fufcitantur, quos febrcs poftea , laifitudines, vigilix, pulfus vchcmentcs , concitatio ftomachi,
ac capitis imprimisdolores&ardoresfequuntur. QuamolHrerh, antcquammalumferpar(fcr-
pit autem citiffime ) internis & extcrnis laxantibus & refrigerantibus rcmediis rcliftatur. Qy-
fteresejufdcmgencris femelatque irerum admovcantur. Suppofitoriis, inunctionibus lava-
cris . balneis , fuffumigiis perpetuo infiftcndum. Venxfe£tiones prxcipue non negligantur.
Qiiibus omnibus fi morbus non brevi cedar.proculdubio inlethiferumdegenerabir. Mul-
rories prxrereafiericonfucvit, ut nullo morbo intcftinali , vel quovisalio figno prxcedenti,
parti minus fenfibili feminarium clam infinucmr,ipfumque xgrum &medicuminprincipio
lateat. Quod, quoniamgangrxnamnonraroinferat, incurabile habctut. Si autem prodat
le malum.prxvia utcunquchac diagnofi ficri foler,ut,fpontanCa laffitudine, capitis & mem-
brorum doloribus, apperentix cibi languorc, calida rotius corporis intcmperic > infomniis,
pulfu artcriarum inxquali nimifquc celeri, abique manifcfta podicis affliftione, nifi forre ali-
quo pruritu aut inani exonerandi alvum dcfiderio. Qiiamobrem in omni inteftinali prxcipue
affec1:u,de anidifpofitioneMedicipercontarifolenr. QuoincolxEmpiricinonconrenti, vifu
& taftu explorant podiccm,numaliquid preternaturale appareatjmox pulpa: limonum affriau
parres illas tcntanr & dolores excitant. Differt autem abhxmorrhoidibushicaffeQus, fe-
quentibus poriffimum fignis. Gravis capitis dolor adeft , ac hianris lare ani oftium fatifcit.
Dein, rationc prognofeos, quod morbus hic Bicho (ut barbare loquar) nonnunquammorrem
& quidcm confcftim adfcrat ; hxmorrhoides autem nonitcm,qux e;fdem,quibusinEuropa
medicamcntis , imofolis hirudinibus Brafilienfibus curantur , &Iiquorepu!px Nucis Cocos
putiefa£tx fxpius admoto, mitigantur. Cxterum, qui contra hanc labem ie rucri ftudct, aqua
marina frigida vel repida & limoniorumfucco recentium, anum, quoties ventrem exonerar,
probe abluat. Qiiando vero ex indiciis fupra dicfis conftirerit malum invafiffe & ferperc altius,
doloris atrocitas, haud pcrmittit , acribus mcdicamentis vel per anum , vel per os uti , fed
blandiffnnis. Si lapfus viriumcontra indieer yensele&ioni, cucurbitulx infra dorfumaffigan-
tur. Exinde ad clyfteres refrigerantes , confolidantcs & adftringentes , qui anodyna imo ftu-
pcfacientia opiata recipiant, progrediendum. Pofteavererumincolarumriru, aquafaccha-
rea, gummirragacanth. amyl. cxTifioctt &c M/mdihoca,{o\uta , duobusdigitis inferris poftc-
rioraproluantur. Poft hoec, dilurum ex ceruffa , aqua rofarum &flor. Guabiraha, faccharo ru-
bro , ovi albumine & lactc muferis cum momento opii concinnandum , in quo txda madc-
facta , ano profunde immirratur, idque frequenter. Idem fcre prsftant herbx quxdam nativx
prx cxteris contra hunc morbumreceprxufuquelongocomprobarx; utfunt, folia &flo-
res utriufque Pagimirioba & Tafia arboris longe prxftanriffimx , addita ErvaMoira, toties
inferta quoties defidendorxdx vcl fuppofitiora intromiffa removentur. Quod fi pars affticta
manuum attaciumreformidet, fuffimenta excmollientibus & ficcantibus fubftituenda fimt.
Porro quantum ad viftus rationem , alimentis frigidis & roborantibus maxime uri convenit ,
irritantia autem canc pcjus & anguc declinanda. Abfit motus corporis. Qiram vercfopii ufusa
|&iltis tantopcre extollatur per omneslndias, ubi morbi acutiffimi , imprimis ventrisfluxus
Lujiligni , graffantur , profecto adverfus hunc ani affccfum egregie opitulati , expertus fum .
Convenit ut ventriculo vacuo ncc cibis deindc rcplcndo, affumatur : Tum & poft totius cor-
poris evacuationes; fccus enim pe&us opprimit hoftemquc introcludit. Si dolor atrox vero
ex reliquiis tantum materixcalidx&mordacis fuperfir, morbum fimul & fymptoma tollunt
opiata . Qupd certe apcrre propter tria qux adfunr hic fieri confucvir , nempe infomnia ,
fluxiones contumaccs & virium proftrarionem ex ingcnti dolorc.

C a p. XVII.

T)e Morbis Mulieribws &■ Infanlibus Familiaribus,

QOod olim a prima ftatim hujus regionis invafione Medici Lufitani dcMulieribus & In-
fantibus, antequam vitia vitare didiciffent, id ego jure de noftratibus hodie conqucror.
Maxima cniiii earum pars calamiratcs incurrit pattis iftius nobilioris,qua fexum dignofci-
mus; imprimis quidemfrigidam uteri intemperiem , undecxtcra mala,ram matri quam in-
fanti cnafcuntur. Iufuetx calori diurno & frigori nocturno mulicrculx noftrx obefiorcs &

fcdcn-

deMedicinaBrasil. L ib. II. 33
Jedentatix , aerem frigidiorem dejeftis veftibus ac ftragulis, captant. Quo fit, ut paulatim no-
xium hoc & pcnetrabile frigus , fcecundum illum alias naturx agrum , clcbito & naturali fuo
calore defraudet, fterilitatemque , finon penitus inducat, tonum tamen uteri dcjiciat. Ita
utfivitalem , rarotamen longxvum fcetum edant. Accedit potus ille frigidiflimus , qucm
domi cx acidiflimis Limoniis conficiunt: tum nimius & affiduus fmctuum horariorum
ufus. Unde tandem cum ipfo ventriculo uterus , ob affinitatcm mutuam , fumme rcfrige-
ratur , profluviumque & hydropcm patitur; imo proprer debilitatem ac laxitatem liga-
rnentorum, ejus aliquando procidcntia fuccedit. Quidmirum fi gcnerationi dcftinata ma-
trix ob ortam intempcriem magno illo naturx opere deftituta , cloacai inftar tot excrc-
mcntorum & cruditatum fiat receptaculum , inque varias calamitates mulieres dctrudat.
AfHrmare aufim noftratium ut & Judxarum (qux intempcftivis balneis ex rcligione ob-
ftrictx ) ne quidem dimidiatam partem profluvia uteri evadere. Quod , vcl ex pudore
vel negligentia dum occultare, ftudent, pallidx , exfangucs, triftes & viris ingratx, tanto
temporis decurfu , conduplicarc malum folent. Hifce morbis , partim ex inftitutis au-
thorum , pavtim methodo Incolarum remediis nativis occurrere oportct. Cum cnim
hic affectus, licet aliquando compolitus , ex frigiditate tamen potiflimum natus cenfea-
tur, calidis curari poftulat. Quamobrem abftinentia fit a fructibus frigidis, lactucis, po-
tuque omni frigidiore & crudiorc. Ob imbccillitatcm corporis fint coopertx , noctu im-
primis, loco a meditcrraneo vento libero vivant. Venxfectiones requifitx vcl ad de-
plenda vafa,vel ad humores derivandos, fuccedant. Purgationes ex mafla noftra Pan-
chvmagoga, ad pituitofam cacochymiam prxparandam &minuendam inftituantur. Cx-
tera evacuantia, prxfertim tunc , cum profluvia hxcmodum , rcmpus & colorem varianr,
fccund. Aphorifm. 36. lib. 5. non ncgligenda , quibus prxmiffis opiata fubfequantur,
quod iis mirum in modum vires reftituantur , humorcfque ruentes coagulentur. Deco-
ftum poftea Carcaparill. & radicis Vifyucira atque Vbiraee ad fudores & urinas moven-
das , quodque robur addant partibus , dies aliquot exhibendum. His aliiique cjufcemodi prx-
miflis, locus affcctus confiderandus , cui imprimis conducit mel filveftrc dccantatiffi-
mum remedium in hoc &. firaili affc£tu, infignitcr abftergens & confortans ; tum ven-
triculi & inteftinorum , mox rcnum & oecii ccuditMtes & vifciditates , digcrens. Exhibc-
tur jejunis utcunquc vcl fimplex vel compofitum hoc Medicuucntum addito vino Hi-
fpanico & aromatibus , tum & cxpis fi nihil impediat , ad confiitentiam vini coaum.
His fucccdat exetcitium. Si neceflitas major urgeat ante dictum potum exhibitum , per
fpatium femihorx circiter ingrediatur balncum ex aqux fontans partibus tribus & una
vini confeaum, cumMyrta,<irtemifia, foliis piperis longi , Betele^ UKaha //JaCamomel
fffveftris , ^lbahaca , Mentaftro , liborandi & iimilibus , quas profert Brafilia. Hxc per
duodecim vel quindecim dies pro re nata continuentur , ex quo fingulis vicibus probc
abfterfx , corpori corroborando aliquid alimcnti capiant. Vcftitx fedcant , & fi de do-
lotibus uteti quxrantur , per infundibilum , fuflitum ex calefacientibus & ficcantibus ac-
cipiant , tum & peflaria fyringafque ■ fi maritatx fuerint. Quin minime contemnendum
olcum illud ex toftisvermibusinpalmis viventibus, confedtum; quod circa umbilicum il-
linitum, multum prodeft. His & fimilibus remediis haud vulgares effe£tus vidiflc conti-
git , & qux inter fteriles habitx , fibi & generationi convaluerc. Ex imprxgnatione ma-
gnum fubfidium ob iiccitatem & duplicatum calorem fubfcqui folet. Haftenus dc Mu-
lieribus non gravidis. Sed quia uterum fcrentes magis diflblutum fxpe modum infti-
tuunt, laxatis appctitus habcnis, plurima vitia incurrunt: quibus haud facile eft appli-
care medicinam quod vel difticultates paricndi vel aborrus promovcant. Infantes enim
in lucem cditi , vcl lcviflimo extinguuntur morbo , minorque pars ad pueritiam pcrvenit.
Huc accedit quod prxduris illis ac ftrictiffimis fafciarum involucris non exiguo fanitatis
diipendio , conftringantur. Cum tamen Indigenx ipfiquc quoque Lufitani , miflis iis qux
fummopere perfpirarionem impediant, ab ipfa nativitate denudaro corpore , capite prx-
fertim, infantes felicirer educari frigidaquc eos tempeftive lavari fatius cxiftiment. Nutri-
ces denique Brafilienfcs & iEthiopiflx , laftc fuo falubcrrimo complures noftratium
infantes enutriunt ; cum Europxis mulietculis la£tis vires ingenitx , ob fupradictum vi-
vendi gcnus , non raro dcpraventur aut extinguantur. Prxtcrca haud tutum exiftimant
Incolx ante biennium fubftrahere nutricem; quod tenelli , mutationi huic fcrcndx impa-
res, fenfim deficianr ; vixque bimuli, morbos graves incurrant. Hincfit, ut totics triftes,
decolorcs , aquofoque humore inflati , ob debiliora vifcera exrcnucntur , durifquc paula-
timhypochondriis contabefcant. Si qux mcdendi prxfidia adhiberi contingat , raro pro-
funt. Quxdam tamen, longo ufu comprobata ab Empyricis accepi , eaquc poriflimum

E extcrna

34 G VUIEIMI PlSONI!

cxtcrna, ut unctiones , frictiones, fuffumigia, illotiones, cataplaftnata , &emplafttaemol-
lientia, attenuantia, & aftringentia. Ex omnibus probatifiimum quidcm amplexus fum
(nunccmplaftri nunclinimcnti forma prxparatum) quod ex radicibus d' Erva de Capitaori&c
Nimphex, cumoleoearundemhcrbarumAninge& capparum, atque fimilibus concinna-
tur, & per mulmm tempus applicatur.. Internofiremediolocus, exrraftum ex corticc Vbi-
raee ad mellis confiltcntiam xgto propinarur , gratumque & tutum eft medicamentum,
Prxtcr lumbricos intcftinorum , quibus divexantur pueruli, vermium quoque genus exi-
guum & fordidum in vcntriculo (ut in diflectione infantium aliquoties vidi ) gcneratur,
quorum morfibus provectioris quoquextatis homincs , invitis medicamentis , interire fepe
contingit. Nihil hotum viderc cft in Brafilienfibus Mulieribus vel carum fobole. Nara
tobuftse , vegetx agilefque , five prxgnantcs , five puerperx , vivacem enituntur pro-
lem. Antequam finiam, illud fubjiciam, quod non prorfus extra limitcs inftituti no-
ftri fit, ied mter Ariftotclis forre difcipulos de viribus imaginationis & fuperfcetatio-
ne , lites movebit. In Paranambuco Anno i63S- ex /Ethiopiflk & Lufitano Ge-
melli Mafculi nafccbantur, validiffimi, alter alba cute, alter nigra, crilpis capillis, ocu-
lis cxfiis.

C a r. XVIII.

De Morbis Contatio/is.

o J

VldereeftinBrafiliamorbosEndemios familiares , imomalignos , Iicetrarius, etetris&
fuliginofis cxhalationibus , terrx paludofx & aqux ftagnantis natos; nulli autem ex
mutationetalitempeftatum , quxftatistemporibusfxviunt, autfyderum maligno influxu &
noxia qualitate cxlitus defcendente , oriuntur. Anno 1639. magno noftrorum com-
modo, iuxta finum omnium fanctorum, tertia pars claflis Hilpanicx maligno & conta-
giofa febre extindta cft. Quippe hoftis longo& faftidiofo itinere defatigatus, & fubxqua-
tore diu propter folitas malacias hxrens, mulra fxrida pluvia , cibique ac potus corru-
prione & penuria fradtus , paulatim attritus cft. Contigit quoque pecora fcmel atque
iterum, miro aftrorum afpeftu, plmalis « cominenti ortis, ac mollioris venti mediterra-
nei afflatu, morre repentina periifle. In tantum vero aeris malignitatem unquam accre-
vifle, urpeftis exinde enata ac graffata fucrir, ncmo unquam expertus eft. Mihi bis tan-
tum conti«it toto feptennio , febre petechiali labotantes videre , maculis per tcrum cor-
pus diffufis , morte poftridie fcquente. Anthraces maligni crebrius , fed non contagiofi
graflantcs , ac curatu multo quam in Europa faciliores , dantut. Magnos autem & fte-
quentiffimos illos Dyfentcricos ac malignos affedus , nunquam in Epidemios tranfiiflc
admiratu dignum. Vlcera porro (ut hoc obirer dicam; luis Venerex & alia mala con-
ragiofa & ferpentia, beftias xqueachominesmutuaconverfationeinficiunt. Idem faciunt
fcetida illa Vatiolatum ulcera.

Quod autem ad Variolas & Morbillos ("quos Bejigas uno vocabulo Lufitani vocantj at-
tinet , etfi non evadant eos Metidionalis Americx Incolx , benignius tamen corripi iis fo-
lent. Citius curanturlaborantcs, ob perpetuam pororum apertionem , vidum fimplicem,
humorumque minorem fceculentiam , modo ab aere nocturno ambiente fibi caveant fe-
dulo. Quemadmodum autem ventum declinando facile reftituuntut; ita per aerem vel
clementiffimum rettopulfx, mortem accelerant. Cum febrespaulo vehementiores & ar-
dentiores prxcedunt, Lufitani non verentur in principio fecare venas , idque cum fuc-
ceflu. Epidemix ex accidenre bis quantum conftat faftae funt variolx. Nequc cnim pcfti-
fcrxvariolx vagarifolentin puerosficut Profp. Alpinus de /Egypto bisanno fieri tcftatur.
Primo , anre annos ttiginta Athiopes Angolenfes Brafiliam ingreffi , & variolas cx A-
frica adducentes, infigni mancipiorum ftrage, reliquos infecerunt. EtnuperAnno 164.1.
idemfcre accidit. Ita utaliunde derivata, non inter nos nataEpidemici iftius morbi prin-
cipia, humidiffima acccdentc hycme , per integra territoria prope annum, graffata fue-
rint. Lufitani autem his remediis vulgaribus , ranquam facrx anchorx fe fidebant , fuof-
que non infeliciter curabant. Fimum equinum atefactum & in pulverem tritum ex con-
venienti liquore iterum atque iterum xgrotanti propinant. Poftea pecfori & gutturi
defcndendis , gargarifmo & potionem ex albo Grxco , cannx faccharcx & aurantio-
rum recentium fucco concinnatam prxparant. Pro alimento medicamentofo cx Ti-
pioca cle Cttandihoca pultem optimam , pio potu, ptifanam feu dilutum cx eadem Ti-
pioca , exhibent . Utrumque hoc ardores compefcit & nurrimentum fuppeditat . His
fuccedit mel filveftre vcl fimplex, vel, fi calor obfit, dilutum ex aqua cannx faccha-

res

t) E M t B I C I N A E R A S i L, L I B; 1 1. ;j

tex quod hydromelis inftar immundities peftoris & vifcerum abftcrget, xgrofqiie fuavitcr de-
mulcet.

C a p. XIX.

T)eLw Venerea.

LUcs quxdam ex cbitu non tantum per contagium, vcl parentum hxreditario rrialo in Ubes
ros, fedcxleviori atta£tu atque perfe conrrahirur , orta potiflimumex alimento foetido
& falfo , potu rancido & corrupto. Inter Afros non folum atque Indos , fed Lufitanos & Bcl-
gas quoque fxvit, tumofibufqueYchirrofis & virulenris ulccribus, rotum corpus infcftar. Qux
quidemlueshuic regioni cft Endcmia StBubas abHifpanis & Brafilianisappellatur. Etficuti
citius fanatur a folis rcmediis indigenis ; ita citius contaminat, quam illa qux lues gallica vulgd
vocatur & adlncolashucdefertur. Dcquadiflertationeminftiruerenoneft propofiti mei, fed
deprxfenti , qux licet in quibufdam conveniat cum illa ; accidentibus & curatione tameri
maxima ex parte diftcrt. Empyriciinitio data opera eam negligunt, quod cuiarionem ante
quintum vel fextum invafionis menfem perperam inftitui ajunt , humotifquc tcnacitatem , in
quo mali fomes maxime inhxret , tot menfium intervallum rcquirere ad ptxpararionem , cre^
dunt. Vitamintcrim intcmpcratamvivere interdicunt, aqux calidx lavacrainftiruunt, fti-
gus nofturnum , ne peripirario cohibeatur, maximopcrearccnt, carnesrecentes, imprimis
fetinas, toftas, remotoomnipifciumgenere, prxcipiunr. Vinumpcrmittunt, quodfudores
& fuliginesnon fine cegrotantis levamine, pcr poros expellere, comperiantur. Qni abhoc
medcndi modo rccedunt , fymptomatum quidem pto tempotc levamen allaturos , fcd poftea
recidivam airuumque dolores fuccefltitos , ratum habcnt. Tandem prxparato hoc modo
corpore , evacuationcsinftituunt : mox , eos,quipfxfertim tenuioris forrisfunt , ad molcndi-
nasfacchateasigncfque luculentiflimos ableganr &folodecoclo, cujus bafis Caaroba Sc Car-
caparilla, cutationcm ex inftituto propemodum Europxo, fclicifiime abfolvunt. Ukcra quo-
que folo attritu aut lotione Caaroba aliarumque herbarum exficcantium & abftergenrium
fucco , tollunt. Indiautemfoliis Caaroba nunc cottis probalneO, nuncore jejuno maftica-
tis, ulcera, qux perfe nonevanefcunt, exficcant & malignitatcm cxtrahunt. Quodipfum
aliquotics pcr Chirurgos in Nofocomio imitari jiiffi , & vori nos compores reddidir. Nc quia
autemfallatur, hxc lues five ex Hiipanica mixta,ut ixpe fit ; fivc iimplcx Endemia, Euro-
pxis ptxfertim , non adeo patvi facienda five in principio five in progreflu. Neque cnim uc
quidam exiftimarunr, intra Tropicos levior ob haliruum a folc perpetuam cxtractionem; gra-
Vior tantum in feptenttionalibns regionibus datur. Ac fi no&urnum frigus modo leviter ad-
mifliim, apertos diurno calorc poros honcum fummo dctrimento xgii altiusoccluderct,
ducuffionem tctrorum vaporum impediret, verfufque perioftium, in quo dolor, repellc-
ret. Sicut quotidie fit, velxgtoium vcl medicorum incuria, qui differcntias diei&nocfis
contcmnunt. Et tunc quidem malc morata ulcera, quibus hoc malo infeflati tu.rpiter fcatere
folcnt, fimaligni illi halitus minus exlpirent, cariem in oflibus , cxteraquc fymptomata,
xquc acinpatria caufarivideas.

Addam qux de Gonorrhxa , Scantamento Lufitanis difta, notatu digna cxiftimavi. Go-
norrhxa fimplex, ficuthauddifficilis habetur curationis , itafacile acquiritur, modo afola
cquitatione fubxftumeridiano. Apurgantibus initio fibi cavcntinomniGonorrhxa, vixque
blandiflima ex Manna , Caflia , fyrupis laxantibus cxhibent , ne quid cacochymicumprovo-
cerur aut irritetut. Tam faliltatia contra hunc affcttum domi nancifcuntur remedia Incolx ,
uttaro in exotica, quxin officinis proftant , inquircreillis nccefliimfit. Prxferunr, Cv.abi-
poiocaiba , Lufiranis Pao Podre , quam cgo Atborem Siliquofam , itl rra&aru dc fimplicibus ap-
pellavi. Ejus radix in taleolas difiefta & in aqua ex canna facchatea deftillata , macerara , ae-
riqueexpofita, eam abfterforia & diureticaqualitateimbuit, quxmane & vefpetipota , pa-
raftatas & renes infignitcr mUndificat. Cavendum tamen ne immodicc hoc medicamcnto
validoutare, quod fmguinem ducat. Hisaccedit/«r/ J f'ffc!, Canna Iacuacanva di£tafilveftris,
radix item Iaborandi , qux noflu fub dio maccrata in aqua fontana diluitur , cjuiquc diluti
quatuor plusminus uncix perquindecim circiterdies bibuntur, unde renes & vefica rcpur-
ganrur. Poft hxc pro poru quotidiano , cjufdcm cannx filvefttis dccocto utuntur. Atque
alternarim ob calores fufcitatos, mane phtifanam fculiquorcm cx Tipioca cxhibcnt. Dilutura
radicis de Malva ifco , Pagimirioba, Fedagofo ,Caapomonga , Emulfiones exTipioca, nuce Coco
recenti & (cminibus frigidis, caianxque faccharex aqua prxparatx.familiariaillis funt rcmcdia.
Contra retcntiones & inflammationes lotii, poft frigidam dOrfi & perinxi inunctionem, gcni-
talia cmollicntibus fomcntant, ncmpc decoclo fummitatum Slfiirinha & Imbaiba, flotibufquc
malvx Amcricanx & fabarum vulgarium , arque id gcnus aliis. Calorifica vero , tam a medi-

E z 1 camento

}6 GvILIELMlPlSONIs :

camentis quam epulis procul eflc jubent, nc virulcntia & incendium invalefcant. Ego tamen
nimium refrigerantium ufum aliquando noxam intuUfle cxpef tus fum, quod tonus gcnitalium
inde dcbilitetur. Semperenim condonandumeltEmpiricis, utpotecxquifitiofibus inexhi-
bcndis medicamcntis quam in diftingucndis morborum caufis . Quippc iicut ex his mc-
dendi formulis apparer, profluvia gcniturx cum Gonorrhasis videntur confunderc. Quod
quilcvitarevelit, adcatPlat. Ob.pag.729. Lang. Epift.2. 1. 5. Solcnand. pag. 1 99. v. 4.5. Hof.
pag. 54o.Qupcircain Gonorrtmavirulcntamalignitate cxturbatafubfiftuntpetitiorcs,quando
indicatio allringcndi , confolidandi & ficcandi cft. Quod quidcm optime fit balfamo Copatba,
faccharo vcl olco olivarum diflbluto atque per os &penem injc&o.

Cap. X X.

T)e Vuheribm &■. Dlceribus.

TAmetfi plcraquc vulnera & ulccra cjufdem ferenaturx & curainnovo hocorbe aciil
patria cxiftant ; ea tamcn in quibus differunt, filentio prxterire nolui. Sicut cnim in mul-
tismalis internis confidcrandum qua: infrahcpar fint autquaefupra; ita maxime in extcrnis.
Qux fuperne funt , pra:cipuein capirc , multo bcnigniora &curatufacilioraexiftunt. Tum
quod ab humorum pcccanrium affluxu libera,tum quod capitis vulncra aeris calidioris bcncfi-
cio & fola mundificatione reftituantur fxpe. Ea autcm quas in infcrioribus partibus corporis,
maxime-inpedibusexiftunt, difficillima: curationis funt ; partim ob pcrpctuum defcenfum
& mobilitatcm calidi humoris in acrimoniam dcgcncrantis; partim ob facultatem rctcn-
triccm debiliorem. Atquc haxquidem veriffiraa deprehenduntur , fitempus anni refpon-
deat , nimirum conftitutio calida & humida ; xftate enim ficca , fponte vel fclicius faltcm cu-
rantur. Quid mirum , fi hac regione qua: toto ccelo ab Europa diftat, vulnera & ulcera
aiiri expolita, diverfum quid & peculiare habeant, cum authotes paffim teftentur, non-
ntmquam obdiverfum urbis autregionis fitum, aut pejora, autmcliora tum capitis, tum
pedummalafieri. Longacxpcricntiaobfervarumcftablncolis, oleis, unguentis aut empla-
ftris, minnsprofici quaminEuropa, ob impcditam pctfpirationem halituum. Haud facilc
fedimoveripatiunturavegetabilibus qua: aftringendifacultatcpollcnt; etiam tum, cumob
malignitatcmaltiorem , ad/Egyptiacum, pra:cipitatum , alnmcnuftum &fimilia afcendere
debcnt. Tamcn ab ipfo principio ufque ad curarionis finem , five loci affccti corruptela: , five
vicina: carnis mollitiei invigilantes , nativas fuas afttigcntes & ficcantcs herbas , rcfinas & pul-
veres non deferunt. Quod cordatiorcs , pramiffisgcncralibuspurgantibus, tcntantl Avino
&fruau imprirais illo cclebri Armnaf , fibi cavent. Quia non folum curationemvulnerum
& ulcerumremorari, fcd & inpejus difponcre, rccidivamquefaccreconft.it, quod calore
infenfo humores accendat. Dixta utique illis tcnuis & refrigcrans cftc folct. Porro iis , quibus
recensinflictafuntvulnera, duoprascipuc hic obfervanda funt. Prirao a:ftum diurnumdevi-
tent, ne fanguis attcnuetur, venarumque orificia aperiantur, quod ingenti virium jactura,
ob diffipationcm fpirituum & fcbrilis caloris acccnfionem in caftris aliquotics contigifle
memini. Deindc ne noftu fub dio cubcnt, unde maximam calamitatcm, fpalmos, convulfio-
ncs mortemque ipfam poftcaincurrant. Cum vetoin curationcvulncrum & ulccrum Lufi-
tani plcrique & Brafiliani pcritiores longo ufufacti, & filvas rcmcdiorum quavis regionis
parte, omnique anni tcmpore fibi inpromptu habeant, caproferamquxoppido approbata
&anoftrisrecepta, longaqucrcrum cxpericntia confirmata funt. Optato fucccflu balfamis
illis ftagrantibus Citbureiba & Cofaiba , vulncra reftiruunt , haimorrhogiamque non tantum fi-
ftunt, fed &interne ac externe exhibita nervis opitulantur. Gummi illud prsftantiffimum
admodumfamiliare, Icicariba (quodElemniveredixeris) ncrvorum & capitis affeaibus prx
casteris remediis medetur. Tipioca autcm, ficut pota fluxus fanguinis hcpaticos& dyfcnte-
ricosinternos coiircct , & incraflat ; ita haimorrhogias avulnerc concitatas , five haufta, five
plagiscmplafttiautcataplafmatisfotmaapplicata, mundificat, temperat &fanat, quodcx-
eellens remedium fi tamcn fimplex cxhibitum minus ptofit , opiatum aliquod admifcenduni;
ut coagulentur fimul humotcs moti. Porro fuccum ex arboris Ambaiba fummitatibus cxptcf-
fum mira operari pcrhibcnt , quippc graviffimis quoquc inftillatus vulneribus folatium adferr.
Populare cft mcdicamcntum hoc corroborans , mundifictos & cxficcans , quod ex radicibus
Araca & Limoniorum myrtique foliotum fucco fit . Communia dcniquc funt rcmedia , folia
Nymphcx, Lavapratos,Iitri/>eba,commc\uc dccoCti, Figtiero dTnfernoMcrua de lio(Ja Senhora,
Pagtmirioba, Cttipouna , Ambatba, Tapia, Folhos do Spinhera, fuccus Bacoveira, aliaquc pcne infi-
nita incolis ufitata , dc quibus mox in hiftoria fimpUcium. Addantur , fi fimul pcdum tumorcs
adfint, balneavelfomcnta ex corticibus arboris Cepipira , fummitatibus Aninga , Mytto fil-

veftri,

D e Medicina ErAsil. Lie. II. 37
vcftri , Bafotirinha , Guabiraba , Camara & fimilibus. Gangrxnam, Europxis relictis remcdiis,
folis foliis rcccntis Tabaci contufis, toties ab Empiricis rcftirutam vidi, quippe majores facile
ipfis redeunt fructus in curatione multorum malorum , cx ufu fbliorum viridium corumquc
fuccis & okis ; quam cseteris orbis incolis.ex fumo cxficcatorum. Furunculos &Apofte-
mata maturare folcnt foliis Araticu vulgaris , Eredos , Vulgera , Pagimiriob.t , Herva Alimoja , &
bulbis Lilii Brafilicnfis, Mceri didi : Tum & radicibus mirabilis Pcruanx rubrac.

C /v v. XXI.

INtervitia Curaneanonuum Scabiem , Lcpram, Elephantiafinobfcrvaflecontigit, ficutin
/Egypto aliifquefcrvidicribus regionibus graffari tcftatumeftab Autoribus. Scdpapula;
fcufudamina, quibus cutis exafperatur & rubct (vulgo t)C t\00tl)0l1t) advenas fere omnes
recens Brafiliam ingreflbs, genioqucimprimis largius indulgcntcs , fummo cum prurituin-
vadunt. Vid. Tulpii Obfi 44. \. 3 . Hx puftulx totum corpus fxpcnumcro arrodunr, fixxque ac
ftabiles totam ventris rcgionem occupant,ut Zona dici poffint. Quod malum.balneo quidem
aqux marinx frigidx cum limoniorum fucco compofito, abolere plcrique ftudcnt, fcd minus
tamcn confuetum eft cxhibcrc quod ardorcs intropellar , feu frigidx lotione, balneoquc nimis
aftringenti id fiat, five per fortiora purgantia acrem humorem a circumferen tia revocarc infti-
tuas. Si vero malum nimis excrcfcatdongiufque ferpat,levcs admodum & faciles purgationes
extemperatiscomponantur, qux hepatis calorem, fcntinxque corporis , mcfentcrii fcilicet,
obftructiones tollant, ut funt,l'yrupus cx novem infufionibus & ex cichorco cum Rhco. Cre-
mor tartari Tamarindi. Decofta radicis ruripcba & limoniorumqux cichorciivicem fup-
plent. Venxfeftioni femcl atque iterum infiftciidum cft. Extcrnis ita utare , ut fudore crcbro
abftcrfo , fubuculam frcqucnter mutcs. Mox fomcntis ex aqua fulphuris & nitri , albuminc
ovi, feminibus frigidis majoribus, cum aceto & limoniorum fucco cocfis , immiffo linrca-
mine, cotpus defrices. Qux, licct primo attaftu acrcs fxpe dolores excitcnt, cutemque
velliccnt, ftatim tamcn ccflare folcnt; quos, fi quis impaticntior ferre nonpotucrit ; eorum
loco , baineo tepido cx refrigerantibus & emollientibus herbis utatur. Scicndum eft , quod
pleriquequamdiuhocmalo tentanruracpruriunt, a multis morbis fint immunes, acpro-
ipere valcant. Quamobrcmqui hxc incommoda faniraris gratia aliquatcnus obdurarema-
lint, meoquidcm judiciorccliusfecerint. Ante omnia moderatam vivendi rationem infti-
tuant, ciboquc acpotu frigidiore utantur , ut materia attenuata , fclicius pcr fudorcs evoce-
tur, necxinrempeftivaillamarerix biliofx reprcftione ad intcrna , fluxus venrris Dyfcnterici
enafcanrur , quod aliquotics fadum memini.

Quumverocruptioneshxbiliofe pcr porosexitum fibi quxrentes, intra curem detcntx,
viquc frigoris aut aurx fubito admiflx reprcflx atquc obftruftx in acrcs & igneos halitus dc-
genercnt, cum multa materiafalfa & adufta , in orbem quafi fc cogunt & conglomeranrur,
pcrtinaciterquc ad annos fxpe cuti adhxrefcunt. Et tunc quidem pervcrfam & plane alienam
naturam induunt. Aliquando autem mobiles puftulx fcjugatx non fine cruciatu, maximoque
fcalpendi ardore ac pruritu , prxcipue xftate juvencs ut plurimum infeftant. Jlas Ullig tOOnU
noftrates , Lufitani Empige ab Impetiginc vocant. Quando inftar Herpcris excdentis , ali-
quandiumalumduravcrit, externis fupradiftis facilercfragarur. Intcrtopica tamenremcdia
qux requiruntur cxa&ifiima illa graminis junceifpccies , Ervai'Empige dicla &Siliquxfil-
veftrcs longiflimx , intcr fimplicia dcfcriprx primarium obtinent. Horum attritu morbus
non lcvircr emcndarur, ihio in totumnonnunquam tollitur. Intcrdumlocus affectus mutatur
& xque vehementer poftca hominem fi ab intetna caufa foveatur , divcxat. Quamobrcm
medicamentumcompofitum ex fuccis fupradiitis adlavamenti velungucntiformam , parri-
bus affeftis applicuiffc , cximiam utilitatem prxftitit. Rec. fuccigraminis &filiquarum prx-
diftarum partem unam , fulphuris vivi & nitri partem dimidiatam , Turbith. albi parum ung.
refrigerantis caphurati partes duas. ( Viie porro remeiiorum infignium copiam contra impetiginem,
quam PaulustL/Eginet.i & alii nobis fubminifirarunt .) In tractu Paraybicnli cxcrcitatiorcs in-
colx niillum remcdium prxfcrre folcnt cortici Cebipira , cujus afftictus & lotio , ficut fca-
bicm, malignaque quxvisulcera exficcanr& curant; ita abftergcndi beneficio hanc quoque
impetiginem' feliciter reftiruunt. Mulroties ranrx malignitatis hic affccf us confpicitur, ut vc-
nxfcftionibus , putgationibus fudoriferis ex farfaparilla fimilibufquc remcdiis , & dixtx tcfri-
geranti , licct rite inftitutis, vix cedat. Tunc curarionem nifi pcr lpfum Mcrcurium, ranquam
proprium antidotum.non recipir. Ex quo tamcn intempcftive intus aut extcrnc fumpto, non-
nullos ardcntioris pturiginis impatientcs in morbos animiij; deliquia non finc vitx difcrimine

E 3 inci-

3 3 GVItlBLMlPlSONIS

incidifle vidi, ob matcriam viraientam ad cor ufque repulfam,quod facile fit, fi pectus, coliurr!
&emunctoriaobfita, Mercurii litum non ferant . Enecare autemhomincm, pcrfe hocma-
lum (i corpus cinxerit , ego fane, quidquid authores fcribant , nondum comperire potui.

C A p. XXII. ;

De Externis Aialis quorundam Infecloruni.
Bicho dos pes.

Mlnutifftmos vermiculos Lufitanis 'diiho , Brafilianis TUngti hxc rerra nutrir . Qui fxpe
cuni pruritu, raro cum dolorc pcdum digirorum cxtremitatibus innafcuntur. Ma-
ximopere infeftant prx cxrcris eos qui nudis pedibus, loca arenofa perambulant; in qui-
bus utpotc calidilfimis vivere amant invifibilitcr, fugiuntque pavimcntalythoftrata. Initio
in cutcextcriorialiquandiulatitant. Moxingcnticumprtifitu,prxcipue circaplantas pedum,
cutem fine noxapenetrant, inquc cafe rccondunt. Kihil cum Guincenfibus vermiculis com-
mune habent , qui longi, lati & albicantes chordarum fpecierri referunt. Hi vero exigui intuf-
quepauloprofundiusoccultati&veficulaorbilatainclufi, nigricantes apparent , cofqueper
Mxfocopium cxplorarc oportct ; fecus enim ne a lynceo quidem exacte fatis pcrfpici pofiunt.
Tandem ubi ad juftam magnitudinem, quod eft circa triduum vel quatriduum excreviffc com-
pertum fucrit , tunc maxime dc excilionc cogitandum , quod folius aciculx aut argentex cu-
fpidisbencficio a Brafiliano aut/Ethiope, facillimo ncgotiofieri confuevir. Eafolumadhi-
bendacautio, ut vermis membranula inclufus integer eximatur, nevitiofus humorquidam
contcntus, quodfxpecontingit,difpetgarur. Tuncenimnova pattivitiatxexfurguntacci-
dcntia. Ruptaenim vcficula, ftatimnovigenerantur , qui vicinas &illxfas partes depafcunt.
Etmnc quidem nonminus ealamitofi, quamilliinGuinea habentur, adeoquc gangrxnam
ipfam intuliiTe memini , ut pedum digitos amputare non femel coaftus fucrim. Videre mihi
conrigir in Nofbcomio, cutcm in calce pedis callofam , fub qua innumeri latitabant vermicu-
li, mihtibus pcnitus fuitTe rcfcclam. Rcmedium quo prxcautionis gratia Lufitani xque ac Bra-
liani inungunt plantas&digitospedum, eftmordaciflimum illudolcLim glandium, qui po-
mis arborum Acajit adnafcuntur. Quod quidem oleum fit extraftum ex immaturis & crudis
glandibus; nam fi maturuerint', qualirate uftiva caret, & gulie porius dclicias, quam huic
afTecfui rcmedium prxbet. Lachryma flavx arboris Camacari dictx admotum eidem malo
prodcft. Quod ipfumquoquc gentcm nauticampice navaliprxftarevidemus.

Maribonda Luf. Hrafil. Copuerucu.

INfeftiiTuna vcfparum examina in arboribus nidificantia non armenta, fed vi'atores,aufugien-
tes licet, perfequi amant ; imo turmis equitum non parcunt irritata , Miripofai vcl Maribun-
^.f/Hifpanis appellata. Nidus earumquem inramorum extremitatibus fabricant, inmedici-
nam receptus eft, arque contra frigidos affectus, tum intcrne tum cxtcrne potiflLmum abhibe->
tLir. Magnitudine&figuraEuropxisvefpishaud diflimiliafunt, fcdcrabronibus arqnexftris
omnibus infcnfiora. Noxiahxc infedta velociflima, ipfo eodemque momento, quoinful-
tant, aculeo rigidiffime facicm petunt , atquemox avolant. TJnde atrociffimus dolor cum
ardorefummocxfurgit, durarque ultra horam , manente rubore & elata CLitc. Vixullumfa-
tis prxfens tam immani cruciatui cxiftit remcdium conveniens , quod pars eorum balfamis in-
digenis , atquerefrigerantequodamunguentode/w^^; pars cauteriispotentialibus , calo-
rem extrahcndo prxftat.

Mokkcs Luf. 'Braf. Marigue.

ALiudporro gcnus darur vermiculi alati nigrunl, adeoqucparvum, uttactus fcnfupo-
tiusquam vifuspercipifoleat. Culicum morc gregatim volitant. Nunquam apparcnt
nififumma extftente malacia, idque vefpertino tempore potiflimum, circa fluviorum ripas
inter palndofas illas arbores Mangues didas , hxrent. Merito ab omnibus pariter incolis cxti-
mcfcuntur hxc infccta moleftiflima ; quippc adeo exetcenr & lancinant agricolas , ut non fo-
lum membracorumnuda, fed&levitcr veftita morfu dolorofo infcftcnt, acuumque mucro-
nes rcfcrant. Scapha fluvium lento gradu afcendentibus mecum Hifpanis , adco intumucrat,
veficifquc ac ruborc confperfa erat nobis facics, ut a familiarifftmis ne quidem dignofceremur
amicis. /Erhiopcm julTudominifui paloafiixum, pcrqtteintegram noclem (mirtim fupplicii
getLus) rclictum , poftridiedeliriocaptum, cxmeris doloribus, mcmini. Peregrinantes pcr

deferta

deVeneniseorvmqveAntidotij L I b. III, 39
deferta denfaque Brafilix nemora, quo defatigata aura marina vix pertingit, prxfentiorem
cautelam non amplectunrur , quam ipfum ignem integrofque rogos : tum quoque balfamum
Cepaiba & Cabuberibit , quibus membra nuda inungunt. Ante horam unam atque alteram,
humores & puntTurs evanefcere folent, modo non nimia fricTione vel frigidx afperfione irri-
tentur partes Ixfx. Dolorcs apprime fcdanturmucagine carduilittoralis, rum&herba Pagi-
miriobaScIabaiba , cxterifqueejufdemgenerisfuccisinipifl~atis, qux frigida & anodyna qua,
litate pollcnt.

GuiLIELMI PlSONIS, M. D.

LIBER T E RT I V S , .

Qui agit

De Venenu eorumque dntidotis.

Agno venenorumproventu, quibuspaiTimanimalia, planrx, ac mineralia
turgent, univcrfus Orbis tcrrarum luxuriat. Prxter primum Naturx inftitu-
tum accidit, ut quiddam alicui fit malum & noxium. Nani quod multis ali-
menro,quibufdam cftveneno; ac vicifiim ,quod uni cft veneno, utcicuta
homini, quibufdam animalibus ut Caprx&Srurno cftalimento. Sic»radix
altilis Mandihoca a venenato fucco nondum rcpurgata , homini kthalis,
equis&bobus cxterifqueanimantibusnutiirr.entumprxbet. Cckbris quo-
que illa herba Mimofa Iuquiri dicTa, oves & capras pingucfacit , interimit homincs. Bafilifco
vcnenum cft naturale & aliis animantibus minime. Non autem Plinio aflentiendum , qui in
cum finemanatutaproduci teftatut, ut iis pro libitu homo, incurabili vel animi vel cor-
poris morbo dctentus, utatur ac viokntis toxicohaufto cruciatibus & vitx finemimponat.
Nifi hoc fortcattribuendumhuic gentiBarbarx,artibufqueMagicis fupra modumdeditte&
in omnibus prope venenis dignoicendis mire folerti, quibus hoftcs & focios , lucri aut libidi-
nis caufa-, pari forte cxftinguunt. Mancipia llla ex Aftica huc dcducia, ubi horrendi voti com-
potesficri nequeunt, cum dominorum virx infidiantur , duriflimx fervitutis jugi ,inedix ac
variarumcalamitatumimpatientes, ad unicam illam liberraris viani, ncmini nonpcrviam,
confugiunt. Veneno ubique obvio , fibimetipfis attoces manus infcrunt. Gratulantes fibi na-
turx renuntiare , vindictamque , dominis plus jufto feveris , rcponcre . Scd hxc , rclicto ab-
ufu , fecus interprctanda funt : cuni animaii non folum rarionali , fed & irrationali inftincTus
fit datus , per quem creatis omnibus dextre utatur , bona & vitx utilia feligat , fugiatque no-
citura. Ecquid enim, per Deumimmortalem , ex quo non aliquampercipiatutilitatem ? ex
ipfis viperisadverfusviperasconficit Antidotum, quo venenis omnibus & venenatis morbis
refiftar. 'ExMandihoca radice, maximo fcatente veneno , optimum alimentum non folum,
fed & Antidotum concinnatur. A Scorpio , Scolopcndra , Colubro ,reliquifque Serpenti-
busicuis, ab iifdempetit remedium . Elephantiacosviperarumefu frequenterfanitati rcfti-
tutos Gaknus auftor eft. Nec exiftimandum benignam naturamremedium denegafle, ubi
morbum invexerit , fed omni veneno alexipharmacum indidifle atquc oppofuifle. Bafilifci
lethifero veneno, muftclx virus, falivamhominisjejuni,Serpenti, Viperx, Scorpio cxte-
rifque venenatis adverfari conftat. AdeoplacuitNaturxnihil elTefinepari. Equidemvix dixe-
ris venena an alexiteria plura fint ptonata; & ubi fpecificum incognitum , Diafcordii &
Theriacx ufus, vicemfupplet. Sicfolia, flores &fru£tusHerbarum Tangaraca Sclu^uerif,
vencnaBrafilixfacile prima, propriamfuam unaquxque radicem, oppofitum habct Anti-
dotum. Bufoni Cururi aliifque infccTis venenatis, folius 7s[hambi decantatx illius Panaccx
fuccus fufFufus, prxfentcm mortcminfert. Plurima aliahujufmodihicproducuntur, Barba-
ris multo quamEuropxisaceruditis, notiora. Quiviperarum pinguedincm & capita.tum
&integtainfec1:aquxvulnera intukrint, ex arte parata, audatTer&fclicicumfucccflii, ve-
nenatisicTibusapplicant. Adcoquc per ipfoseffccTuscomprobarenitunturinomnivenenato
contineri fuum Antidotum. Videatur locus Gakni lib. n. de Simplicib. cap. de Dracone
marino; &libr.deTheriacacap. n.

Quamvis autcmoccafionemultoties defidcratamulta nondum explorare licuerit, ea ta-
men qux aflcqui atque addifcere potui , pofteris ultcrius indaganda relinquo. Ncc cnim facile
eft veneni fpecicm cito diftinguere; ncque etiamfi cognofcatur, protinus illius proprium

akxi-

40 GviLIHHi Pmosis

alexipharmacumfuccurrit. Accedit, qnodaliquareperiantut, quxiirEuropavenenata, hic
Vcfca, vcllaltemminusnoxiafint, &vice verfa ; quippe ranx & pifciculi hic dantur prxter
opinionem venenati : E contrario formicx illsc grandiorcs, tum carncs aliquor ferpcntum, la-
certornm , bufonum , vcrmium & glirium filveftrium , primis incolis inter dclicias habcntur.
Idem Plinius de Africa confirmat lib. vi- cap. 29. Celfuslib. v.cap. 36. Scaliget Exetcit. 189.
fetf.4, Inlndia atque /trhiopia non foluminnoxios ferpentcs multos , fcd etiam efculentos
dati, ita ut Ophiophagidici potTint.

Prx cxteris autemin Brafilia , ccntipcdcs Carajttu & Caramouritu virides & nigti , tofti &
evifccrati ; fiim imprimis vermes illi Iarumai & Caramatori , pingues & albicantcs , inque me-
dullofis filvcftrium palmarum ttuncis viventes, in prctio illis funt. Plinius lib. x v 1 1 . cap. 24.
^Elianus lib. xiv. de Animalib. cap. 1 3 . narrant vcrmcs in ufu multis Indis effe.

Innumera alia portcntofa a Tapuyeris fando accepi, qux.quod corumaliqua fortc fabulofa,
filentio prxtereo ; tantifper donec ulteriorc inveftigationc atquc experimcnto eorum veritas
magis illucefcat. Multa equidem inter hxc notatu digniflima , a ncmine tamen , quod fciam,
Lulitanorum , fcriptis mandata, adeoque neglefta, ut ne veftigium quidem horumac fi-
miliumnaturx mirabilium exftet , unde lucubrationes Phyficas quis illuftrate poffit. Qux-
dam nativa rccondita habent veterani agricolx , quibus libi fouque Europxis rcmcdiis de-
ftituti , coguntur fuccurrere. Quamobrcm maximam partem , multis prccibus a Barbaris ex-
torquere necefle fiiit: qui ficut tencbtiones funr in porrigendis vencnis & pcrtinaciffimi in
rcvelandisejufmodifectetis; ita officiofi inexhibcndisantidotis ; diftoque citiusubi de na-
turavcneni conftitcrit, infilvis elficaciffimas herbas colligunt , quas conttvfas inttar potionis
xgtis fubminiftrant, animafque pene exftinftas fufcitant. A t vero , his remediorum generibus
non tontentimiferimortales, acfuperftitiofibarbati, futilia illaac illicita, ut fafcinationes,
incantamcnta , philtra ac fortilegia ample&untur. Qiiod tamen ex parte condonandum huic
gcnti profana: , utpote nullis litcris vel Dei cultu imbutis, fcd Stygiis tantumatque infernalibus
auguriis , ultra quam credi poteft, deditse. Illud mirum, rcperiri etiam inter Chriftianos, quos
infma hxc & ridicula credulitas involvat. Pudctprofeao , quam indigne homines cicteta
cordatos , mancipiorum & pecorum fuorum extcrnos & intetnos affecTrus , nefcio quibus pra;-
ftigiis a fe curatos gloriari , meamque incredulitatcm haud parum accufantcs , audiverim .
Qnum tamen qua; primum techni 1 , impoftorum, veneficiis ac magicis incantamcntis obvclata
etant , longo poft tempore ingenii aciem inrendenribus ,, detefta ftolidam opinionem exeme-
runt. Nemo cquidem tam excors, quin fateatur plurimos prater expeftationem Mcdici, citra
artem , abfquc manifefta caula fanitati reftitui vel fola imaginationis vi ; quin imo vxcordia
porius effet, omnia manifeftis qualitatibus afcribcre & occultas illas totius lubftantix proprie-
tatestollere. Vidcatur Andrsas Cazfalpinus quxft. xiu. Sed hxc nihiladprxftigiaautpatroci-
nium impoftorum refpiciunt. Verba & charafteres funt Mcdicina; daemonum, fyrupi & Apo-
zemata hominum, inquit Paracclfus. Ex Agyrtis & circumforaneis qui plufculum fapiunt, no-
runt quotcmporeSc quibus morbisfua amuleta inftituant. Si fucceflures careat, xgerin-
cufatur. Inminimo cnim quipeccat , omnium fitrcus. In myfteriis magicis, qui cadit fyl-
laba, caditcaufa. Plebecula maxime dedita ejufmodinugis , plus fidei& fpei iis ccncipit,
gaudens falli fpecicrccti. Orationcscumcettiscxremoniisdicendas fufcipit, & jamvix de-
murmuratis verbis vi fortiffimx imaginationis , aliquam convalefcentiam fentirc fe clami-
tat. Quodipfum quoquc Galenus his verbis teftatur ; plurcsfanat, cui plures fidunt. Unde
merito credulos Agrippa adfacra magix cxremonialis admittit. Scd longius proveftus , dura
me tantx ctedulitatis piget txdetquc , revoco me & ad vencnatorum cnarrationcm redeo.
Quorum occultx qualitati , abdita quoquc medicamentorum ptoprictate (qux per experien-
tiam fucrit reveiata) fuccurrendum.

Inter vcnenata Brafilix animantia , Serpentcs primum locum occupant, e quorummi-
mero circiter vigintihatienusinnotuetunt , utfunt , Boiguacu, fivc Iiboya, Arabo , Boiobi, Boi-
cwinga, Boitrapo , Boycttpecanga, Boipeba, Cacurucu, Caninana, Curucacutinga, Guinpaiiaguara,
ibyara, Iacapecoaja, ibiboboca, Iararaca, Manima, Vona,Tareiboya& Cacaboya, Jmorepinima, quo-
rum tres noviflimi funt angues aquatici. Frequentiores xdes & filvas perreptantes, in hoc ha-
bitato Parnambuci ttattu attingo ; reliquorum minus cognitotum natutam, cogor prxterirc.
Horum Serpentum Americanorum aliqui, Europxis minus funt noxii, utcunque tamen majo-
rcs &vegetiotesiisexiftunt; quafi harum rcgionumcalot externus , nativum in hifce ftigi-
disanimantibus intcndat. Prxtet Galeni aliorumquc teftimonia, multa funt argumenta ab
ipfa experientia defjmta , qux evincunt tempetiem naftam cfle frigidam , omnem lacerto-
rum & Serpentum cohortcm , contra Aviccnnx opinioncm . Nam non Iblum contaftus
ipfe frigidus vel maxima xftatc , hoc atguit , fed eoium nonnulli ad menfes , nonnulli ad
feptimanas aliquotvivi ablquecibo refetvati , hoc confirmant; cumtamcn fi quid efculenti

deVeneniseorvmqVeAntidotis Lie. ni. 41
illis pfa:bcretur, comederent. Idcm teftatur magnus Scaliger commentariis in Hiftoriam
Animalium , lib. 1 1 . &c.

B O I CINININGA.

Primo Serpens ille , Boicmininga , qucm Cafcavcl & Tangedor Hifpani nominant , propterca
quodfonituminftartintinabulicauda edat, in triviis juxta acdeviis locis cernitur, tamquc
celeriterproreptans utvolate videatur. Huic tam perniciofocolubro, benignanatura , cautio-
nis quafi gratia, nolam addidiifevidctur, ut illiusfonitu admonitus quilibet tcmpeftive fibi
caveatavicinohofte. Brachii cft craftitie , longitudineinterdum quinqutpedum , linguabi»
lulca , dentibus longis & acutis, colotefufco & adflavum vergente. Quotannis articu]us,quo
infeftarefolet, in cauda crefcit , cujuscxtremitate inanum hominisimmiffa , mortem Infert
confcftiui; venenumautem quodote veldcntibusinfcrt , multo lentius vitam toilit. Exvul-
ncrcmox ianies crucnta effluit, carolivet, ulcufquepaulatimferpit. Ad remedia extrahcn-
tia, vulnusdilatantia , fcatificationcs , cucurbitulas , & fipats lxfaintercipipoiTit , advincula
feftinandum , idquc junco Iacape , cui remediomaximefidunt Brafiliani; finminus, cautcrio
utcndum eft. Interim dum veneniqualitas ad corpenetrat curandum utinterius prsmuniaruc
Tipioc£ hauftu , fudorefque evocantibus infiftcndum. Prsfentifiimum prse citterisrcmedium,
quodBarbaris contrahujus aut qualifcunqueSerpentis morfusrcftat,eft ipfius nocentis caput,
quo J contundunt, contufum emplaftri forma vulncri calens applicant : cui remedio fimui ad-
dunt , in omnifcre morfu , falivam hominis jejuni ,quaperpctuopartcmaffectamdcmulcent,
( Pliniuslib. vi 1 . cap. 2. Galenuslib. x. Simplic. Scaliger in Hiftor. Animal. lib. 1 1 . cap. 1 8.
hanc falivx vim quoquc agnofcunt) adeoquehisduobus Antidotis nituntur, ut dcfperent,fi in
illis voti compotcs non fiant. Ego hxc & iimilia remedia, qux longa illis expcrientia diflravit,
jubenteneceffitate, lubenter fumimitatus. Non intetmittendo tamen ea qu£a vcneranda
antiquitate & authoribus nobis funt rclifta. Ne nimium temetc hifce novitiis , aut pertinacius
vetcribus viderer adhsrcre.

Cucurucu.

Cucurucu eft anguiscr.iffus , cineritiicolotis, interius flavus , externis maculis nigris
diftinctus, & iifdem ut C/i/c<!ir/fquamis vcftitns ; novem & intcrdum duodecim pedes longus.
Maxime eft venenatus & plurimum metucndus , licet cato cjus pracparata a Barbaris comeda-
tur. Praccipuum illi venenum in capite , idcoqueBrafilianiinterceptoquantociuscaput am-
putant & cooperiunthumo. Abillo iftus, corripitur vertigine , tremoribus, torminibus, ani-
mi dcliquiis , febribusardentibus, quibus fudorfrigidusacipfadcniqucmors , inttadiem na-
turalem, aliquando & celerius fuccedit. Prxter enarratas qualitates, peculiareefthuic Ser-
penti, quodmorfuejusvirulento,vena: erodi videantur , tantamque inflammationem & ar-
dorem efficiat, ut fanguis bulliens mox e naribus, auribufque , imo manuum & pedum ungui-
bus promanet. Huic malo fi qux Medicina detur , ipfius Serpentis, qui morfumintulit , ca-
put emplaftti forma, vulneri applicatum; tum St foliaTabaci recentia, kviter tantum ab
ignis flamma tada , mirabiliter profunt , cauferii loco. Idem prseftat contra hujus , aliorumque
Serpcntium morfus radicis Caaapia decoftum. Deinde fucceduntfudorifera,velipfoftatim
initio convenientct exhibita, utfuntradices/ajr^sfce, Vructt, Malvifco , laborandi , intcrfim-
plicia fatis fupcrque defcripta.

Boi GUACU.

Boigvacv, five liboja , Scrpcntium omnium facile maximus , peftus fcre hominis craf-
fus, Lufitanis Cobre de Ve ado di£tus , quod Dorcades integrasdevoret^ idque fugendopotius
quam mafticando.Ex horum genere quidam octodecim vcl quatuor & viginti pedes repcriun-
tur longi; Cineritio, fpadiceo vatiegato funt colorc. Non atque veneno, ut multi alii, turgent.
Carne eorum non folum Indigen» & Nigrita;, fed & noftrates vefcuntur. Famdicus hic

F anguis

\

42 GviLIELMlPlSONIS

anguisvelexdumetisprolilit, caudatque fuainitens, horrendc fc erigit &ftrennuc cum feris
&hominibus luftarur, & fibulatirritatus : vclexarboreinfidiofcinviatoremdefiIit,eumque

validiffimis cingit amplexibus , itautvclfola complexione interimat: nec minus validi atque
feroces cxi(tunt,duoingentesilli^«io & Cucuractu, hominibus xque ac capreis infidian-
tur. Quippe omnes hujus gencris folidis vertcbris & coftis praiditos ex Anatomc animadvcrti.
Ictus corumvix cenfetur venenatus, & per fe aliquando , ctiamfi nullo vel leviori faltem ad-
hibito tcmcdio , curatur. Ita ut hi inter non vcnenatos Serpcntes, de quibus pafiim au&ores
multa tcftantur,debeant numerari : quibus Caninana, Mavina & Vocia annumcrarc licet, quod
nihil vel parum faltem hominibus noceant.Vide Vofiium dc Idololatria Gcntili lib.iv. cap. 5 s .

Iar.ar.aca.

Brcvis eft hic Serpens , raroquc femicubiti longitudinem excedit , venis quibufdam in ca-
pitepromincntibus , inftar viperarum , &haudaliterquamilla:ftridens: rubris & nigris ma-

culis infignis , cxrcrum tcrreo colore : ejus morfus venenatus non minora adfert fymptomata,
quamvelreliqiorumScrpentum , exceptisusquilenre&clamvitamdepafcuntur. Ipfa fera
poftquam vulnus inflixit , a cute , cauda , capitc & intraneis rcpurgata , & in aqua radicis lurc-
pcba, cura fale, oleo , porro, anctho & fimilibus cofta , avulneratiscomeditur,magnoque
illis folct cfle prcefidio. Convenit denique prie cxteris , Caatia , qua: mcrito Herua de Cobras di-
citut, quod foris & intus cxhibita, hujus aliorumque Serpcntum morfus facilc rcftituat. Idem
feliciter praftant acini arboris Cmbira , contufi & morfibus applicati.

Boitiapo.

Boitiapo Brafilienfibus ; Lufiranis , Cobre de Cipo , anguis eft vix brachium crafius , feptem
pedcs longus, Olivacei coloris, viffitans ranis. Maxime venenatus, ac requc calamitofis
malis auftor exiftit , quam morfus Cucurucu , quippe eadem vi , eodemque modo ab extremi-
tate membrorum fanguis diftillat. Remedio autcm vix ulli cedit,nifi igni forte vel ferro,modo
pars laejfa tam violentum remcdii genus admittat.

I B I I A R A.

Ibii aram vipcram (Iconemvideapud Marcgravium) Cobre Vega ,vel ,Cobr a de -dos Ca-
becds appellant Lufitani , quod duo capita vidcatur habere, fed falfo. Ipfc Plinius , qui idem de
eademtcftatur aliorumforrerelatu,dcceptusfuit. Familiaris &frequcnseft, fubrudcribus in
terra latitans; Formicis vefcitur: digiti cft crafiitie , fefquipedis longitudine , atqucargentci
coloris. Ejus morfu nihil eft virulentius, non tamcn citra fpem curarionis cxiftit, fi fupradicYis
rcmediis tcmpeftive interne & externc utatis. Quas, quodnihilimmutandumoccurrit,toties
rcpetere fupervacaneumduco.

Ibiboboca.

Ibiboboca Brafilienlibus, anguis pulchcr, Lufitanis Cobre dc Corais appellatur,duos pedes

longus,

deVenenis eorVmqve Antidotis Lib. III, 43
loiigus,pollicem autem crafliis, colore niveo, & nigris, rubrifque maculis variegatus. Morfus
illius venenatiffimus, non cxtemplo vitam depafcitur , fed tarde fe promovet. Sanatur cmpla-
ftro e capite Serpentis concinnato & efficacitcr appofito. Pulvis plantae Nhambi, tum & fuccus
foliorum Caapeba & Caiatia , vulneri inftillatus , extrahit virus.

B O I O B I.

Boiobi Brafilienfibus , Lufitanis Cobreverde, ulna: cft longitudine &pollicis craffitie»
coloris porracei & pulchre micantis. Adificiis gaudct , neque ulli nocet nifi irritanti ; morfus
tamen illius venenatus, rcmedio quamvis eximio vixcedit. Radix autcm illa nodofa herbs
Caa-apia contufa & ex aqua pota , fummopcre prodeft , caiterifque herbis antidotalibus facile
palmaminhoc cafu prarripit. Miles quidam gregarius anguem hunc intcr arbuftalatitantem,
dum pede forte conterit , ab eo in fcmore demorfus, paucispoft diebus, toto corpore ru*
mefacto & livcfcente , deficiente radicc Caa-apia, ca:terifque remediis fruftra adhibitis , pra:-
fentibus commilitonibus , quam miferrime cxfpiravit.

Caninana. •

Caninana Serpens, ventreeftflavo , dorfoautem viridi, odtocirciterpalmoslongus,
interminusvenenatoshabetur: ovis vicTatat&volucribus: Capite& caudarcfeftis ,ab Afris
& Americanis comeditur. De peculiari illius antidoto , nihil adhuc ccrti affirmarepoffum.
Vulgaribus alexipharmacis five Europaeis , five indigenis fupra enarraris , malum fi quod infert
facile cxpugnatur. Familiare autem illud deco£tum antidotale , ex radicc Iurepeba , cum
pauxillo falis, huic aliifquemorfibus velpundturis venenatis fepc applicandum eft ; necnon
fruftus Ana?hts viridis , ifque in cataplafmatis modum contufus. Denique fineceffitas ulterius
urgeat , pars la:fa fcarificctur , moxquc vivus gallinaceus pullus imponatur.

Ibiracoa.

Ibiracoa Brafilienfibus , Serpens cft variegati coloris , albis , nigris , rubrifque maculis
infignis. Ejus morfus eft admodum vcnenofus, & peffima fymptomata infert, haud fecus
quam Cucuructt , ut a Brafilienfibus accepi ; quippe fanguis quantocius a morfu , ex auribus,
naribus & oculis profluit & nifi ftatim llibventum fuerit , moritur vulneratus. Si virus nondum
ad cor abierit , carne ipfius anguis cofta cum radice Iurepeba , laborandi , Malva ifco , Caapeb.t,
Capypuba , additis fummitatibus Nhambi , ex vino interne e.xhibitis vulnerati reftituuntur. Ad-
datur cxternum remedium , ex capite ipfius ferx contufo & cum Herva de Cobre , aliifquc ejuf-
modi antc enarratis, prxparatum.

Tareiboya &Cacaboya.
Poftremo angues duo amphibiorum mote , modo in lacubus, modo in ficco degentes con-
fpiciuntur, ac proinde hydri vel natrices jure dici poffunt, tametfi non asque pcrniciofi ac no-
ftriEuropxi effe perhibeantur. Atii funtprorfus necvaldemagni. Irritatinocent, vulnufque
facile curabilc infligunt. Prior Tareyboia, pofterior Cacaboya appellatur, qui lutei eft coloris, fex
palmas longus, ruricolis potius extimefcendus quod Gallinas devorct, quam quod homini le-
thale venenum inferat. Tamen fecuritatis caufa Herbx T^hambi & Erva de Cobrai appofita: ex
atte , vim vcneni , fi quod modo fit , retundunt.

Crocod ilus.
Crocodili influviorum, ftagnorumque latebris degunt , Africanis Crocodilis fimiles , fed
utique minores: raro quinque pedumlongitudinemcxcedunt, /^Mr/Brafilienfibus , noftris
Captnatlfi difti ; hominibus natantibus infidiantur, riftu late didufto, acutiflimifq; dentibus,
ingentia vulnera inferunt. Quas vulgaribus remediis coalefcunt , praffertim vero adipe ipfius
animantis. Vulnerati pariter, &nonvulneratiCrodilosfummoftudiovenantur,partimpro-
pter virtutem Medicam adipis ; partim ob ipforum teftes myrorhecium inligniter redolentcs,
quos magno pretio divendunt. Omafus quoq ; hajaslacare exficcatus & in pulvercm redacrus,
contramorbos calculi ab incolis exhibetur. Ovaquarplusquamviginti veltriginta fubindc
profcrt, anferinorum ovorum magnitudinem exccdunt, nccfolum a Barbaris , fed & militibus
noftratibus expctuntur & comeduntur. Idem de ipfa carnc Crocodili excnterata diaum volo,

B I B O R. A.

Inter tot Iacertorum exercitus , quipaflim in filvis, ardiumque ruderibus conipiciuntur,
unicustantum, quantumquidemconftat, reperitut venenofus , qui Bibora dicitut. Ca:teris
lacertis non adeo quidem diflimilis eft , fcd minor , digitique majoris magnitudincm vix exce-
dit. Cute eft cineritia & magis albicante. Corpore omnibusque membris craflioribus , vene-
noque tumentibus; cauda dcnique multo breviori & latiori cxiftit. Plaga abeoillatadilutam
fcetidamque fanicm effnndit , cum tumore livido , cardialgia , torminibus , ac magnis crucia-

F 2 tibus.

4+ GVIIIEIUI PlSOVI!

tibus. Peculiare huic malo antidotum nondum eft inventum. Quapropter hxc aUaque com-
munibus alexipharmacis tam exoticis quam indigenis , exturbanda funt.

Scolohndi*. Ambva. Scorpio.
Scolopendrx grandes & exigux , ut & centipedes hirfuti AnAtta dicti, acarcuatimrepen-

tes ad Venenatorum ordinem referuntur. Illx xdes,ha5
filvas perrcptant , olerumque hortenfium frutices non
folum , fed & homincs infcftant. Scorpiones Europxis
funt fimiles , licct non xque noxii , proindc ictus eo-
rum curatu minus difficiles. Vcrum cum horum trium
infeftorum natura & curatio ab Auftoribus paffim
antc me tradit .1 fint , nccquicquamadulterioremillu-
ftrationem occurrat,acquiefcam.Quippe folum olcuni
quod eorum viventium qualitates abfbrbuerit , conrra
morfus vel ictus cum fucceffu applicatur.
Nhandvgvacv.
ExAraneorum gencre infignis& ftupendx magnitudinis hic reperitur (forteidem cujus
Plinius meminit in Indiis palfcris magnitudinc confpici ) qui in ruderibus & vererum arborum
concaviratibus nidificat, i{haiiduguacu appellatus. Eum cxterorum minorum ritu texere non-
dum compertum eft. Exuvias deponit ; niger eft hirfutus, dentibus acuminatis & prxlongis ar-
matus,ob pulchritudinem & ufum in pretio habitis. lrritatus vcnenatum aculeum cuti infigir,
ita renuem,urvixcontpicipoffit. Hinctumorlividusnonfinecruciatu, multoquedolore ex-
furgir. Nonnunquam rationepartispcrcuffx &fymptomatumfupervenientiummalumadeo
exafperatur , ut incurabile reddarur , omnibufque remediis , cum ab Indis , tum a me inventis ,
prorfus refragetur. Proinderatiohabendautvulnusdilatetur, remediaquepaflim ex officinis
& authoribus pcrita, forinfecus & intrinfccus adhibeantur : Intcr qux fit Cancer Aratu prxpa-
ratus eodem modo ficutin capite de Pifce Qudmhtjtc» fum dicturus.

Pisces Venenati.
Inter planos Pifces cartilagineos dantur Paftinacx marinx ,Torpedinum &Rajarum fpe-
cies , lxves , cxrulex , fine fquamis vel aculeis in toto Corpore , prxtcrquam in caudx princi-
pio , ubi duo brcves non ferrati , fed ad fagittx figuram formati apparenr , ac proinde hi Pifces
a noftratibus merito {3lj!ftacrf; a Brafilianis Narinari appellanrur. IconemvidcapudMarc-
gravium. Non procul a lirtoribus degunt , vcfcuntur Pifcibus , quibus ex occulto infidiantur,
radiumque iis infigunt, quo ablato edules funt , ficut ferc omnibus illis rerrcftribus & marinis
pccoribus contingit , qux iftu vel morfu ranrum venenum infundunr. Pars vulncrata infcfliffi-
modolore, aliquando& paralyfi mifere afficitur. Anaculeus etiammortua paftinaca vires
fuas ferver , atque non folum in animantes , fed & in faxa & herbas, exferat cas, ficut Oppianus,
/Elianus,& alii teftantur de Europxa paftinaca, ego nondum compcri. Dotores fodanrur opti-
ma illa radice LMangue affata , codemque modo ficut in ictu Pifcis Hiqui dtftum eft. Dein di-
latatovulneriejufdemPifcis jecur,& teli ipfius cineres cum fucceffu applicantur. Ita uthic
quoque Pifcisvenenifui antipharmacum in fe haberevideatur.

De Brafilienfi Torpcdine , ejufquc malo , vix ad horam unam atque alteram durabili , quia
cum Europxa in plerifque convenit , iifdemque remediis & eodem modo curatur , particula-
tim nuncagcrefupervacuum duco.

M o v c 1 c v.

Movci cv Brafilienfibus , excremenrum maris pellucidtim ; pulchre rubrum & levifll-
mum ; bullx inftar , figura varia , nunc ovali , nunc rriangulari ferc , aquis fupernatat; fla-

tuque intus contento tutgidum , ftrepitumedit fi vi rumpatur. Qui nudispedibus littoraob-
ambulant bullamque hanc Venenatam mmus provide conculcant , magno dolorofoque

ardorc

DE VeSENIS E O R V M QJV E ANTIDOTIS L I B. iili 4S

ardore afficiuntur in plantis pedum licet callofis. Ad horas aliquot durat malurri , invitd
quovis remedio rcfiigcrante & anodyno , ad quod confugiunt fope fruftra : ego felicius
caufticis & calidis ad extrahendum ardorem ufus fum: applicato motdaciillo oleo caftanex
de Acajti difibluto in fpiritu vini. ,

N I Q^U i.

Noxiis pifcibus annumerantur quoque uterque illi , qui Niqui dicuntur Brafilienfifaus.
Aculeisincapite &dorfo prarditifunt admodum noxiis, quibus irritati , tanta vehemcntia

purigunt, utdolornon folumintenfus inde exoriatur, fedmembrurh paralyticum pro tetri-
pore maneat , praefertim li telum (quod aliquando fit) in parte vulnerara relinquatur. Praffen-
tifiimumremcdiumeft, dilatatio vulneris , applicatamox radice mtangue afiata & contufa.
Unde quidem dolores in inftanti exacerbanrur, fed mox ceffant.

Haftenus de Natuta Serpcntum eoruinque animantiiftn, quse morfu vel i£tu virulento
hominibus infidiantur & toxico fuo noccnt. Qujbus calidas & humidas hafce regiones abun-
darehaudmirumeft, quodpaucaagricolarum induftriaexcultx, nec vifrigorisa vertenatis
& noxiis animanribus repurgars , ex. in immenfum multiplicentur. Nunc ad illa venena qux
intracorpus affumunrur defcendamus. Quasquidem duorum funtgenerum, nempe vene-
natatantum, veletiam manifeftaqualitate nocentia. UttifquefuaremediorUmgenera, ma-
nifeftxvcl occultarqualitatis oppofitafurit, quxlicetdiverfa, tamenin cuiandi modocon-
veniunt. Namcujufcunque generisvenenaorepcrcepta , fiin prima adhuc corporis regione
hsreant, pervomitum & clyftercs exturbare convenit : finin corponsrecefius abierint, cir-
cumferenriam verfus trahuntur: Interim cor adverfus hoftem admiffum , muniri debet , modo
vera& infallibilia figna veneniintus aflumri compareanr. Non enim aeque manifefte hic at-
que in morfu vel iftu Serpentum morbi caufa fe proferr, fed ferc laret , quia qui venena fubmi-
niftrant variis technis dolumnonfolum regunr, fed execraridis arribUs , novasquotidie mix-
turas comminifcuntur , applicando a£tiva paffivis , & qualitatibus , aut addendo, aut de-
mendo, utlongotemporc poft, fignailla&fymptomataulla vixfe prbdant. Nec eriim(ut
fierifoletiis quiforteimprovide fimplex aliquodvenenumhauferinr) fcmperanimi &virium
defcftus, cordis anguftia , vcrrigo, vomitus , torvus aipe&us , aliaquefimiliafubfequuntur,
ficurGalenus docet cap. vi. dc locis affectis evenire. Quid; quod fubinde vix ulla primis
menfibus rriftiria aut levifiimum segritudinis indicium in illis norctut. Donec tandem longo
temporis intervallo , ungucs & corporis extiema livete incipiant. Aliquando nihil nifipoft
mortem exterius apparer prorfus , arque unum vel alterum vifcus corruptum ac tabidum pcr
anaromen fcfe offert. Cur & quantum venena lateant docet Thom. a Vega Com. in loc.
Affedt. Utinam Barbarorum nequitia numquam excogitaffet tam pCrnieiofos horum ve-
nenorum abufus , minoriquefolerriapraparare noviflent, ut ociusvel tardius operarcntur.
Nam licet obmajorem velminoremfubjefti refiftentiam, eaarre concinnareilla neiciant,
utftatahorainrerimanr : tamenutcxperienriapotius quamrationeconftat, ignaviorem effe
cicutaracopiiopeiationem, quamarfenici aur fublimari : ira venenailh habent velfimplicia
vel compofita , quas exhibita & admota ad menfcs aliquot fepulta manebunt , antequam fuas
facultates exerant. Unde liquetvenena haud una eademque ratione operari , neque recra ad
cor femper ferri , fed eam partem maxime occupare , cum qua occulre inimicitiam exercent:
Cumalias refteAviccnnaoporterer omnia vcnena effefrigida &ficca. Nam ficutSolanum
&Hyofciamus ; ita quoque felpifciculi Guambajacu cum capiteantipathiam habet. Fungi&
Afanfuera netvos infeftant, (pafinos convulfionefque mortifcras inducunt.

F s Suppli-

46 GVILlELMlPlSONIS

Supplicium quidam Brafiliani venefici fubituri, mihiobnixe roganti , utmehorum arca-
norum priufquame vitadifcederent, participcm faccrcnt, invitipauciora quaidam revela-
runt, faffique funt , impune non folum fe hxc & fimilia veneficia exercere ; fed & rcgium cfle
laudcmquc mereri inter fuos , ingcnii folertia excellcre, novafque veneni mifcelas excogitafle.
Illi namque fagittas , aquam , aerem , vcftes , cibos & fruftus crcfccntcs inficiunt , ut tardius &
pcdctentim, non ftarim homines cxringuant.

Sic fellis Bufonis Cururu & vcrmiculorum cx venenato fucco Manipucra pronatorum,
hcrbarum denique Tangaraca , Iuquery , fruftuum Ahovay & Mucuna aliariimquc multarum
vires artificiofe & variis modis ab illis intenduntur ac retunduntur. Ita ut in his ac fimilibus
vcncnis , ad innatam abditamque corum vim , occulta quxdam mixtura accedat , ac proinde
curarionis aliquando fitcxfors. Quaproptcr ipfo Veneno, quo noxa eft illata, incognito,
ad communia primum antidota, paffim a Diofcoride,aliifque aurhoribus prodita, dein ad pro-
priailla nativa, abincolisprimiscelebrara, confugicndum. Multa fane ad hanc doclrinam
facientia dcfiderantur , ac fbrtafle fempcrdefiderabunrur , invitofedulo acindcfcflb, occulta
remedia inveftigandi ftudio , adverfus tot abditas & tam malignas rcrum qualitates, calamitofo
gencri humano infeftas. Si vero contingat figna vcnenorum calidorum & frigidorum , tum
& obftruentium , fuftbcantium atque erodcntium in aigris apparere , fingulis ftatim qualita-
tibus fua opponenda efie remedia contratia neino ignorat. Minus tamen confultum folis
illis fidcre ; quia licet manifeftarum qualitatum fymptomata multa graviora videntur , aliis
latentibus, occulta tamen magis exitialia adcoque pluris facicnda funt.

C U R U R U.

Intervencnaqua:deleteriapotiffimumvi pollenteft bvfio Cururu , infignis &rumens , du-
ploque Europxo major , cincritii vel fpadicei coloris , nimium notus , ac quovis modo vcl
midu &falivaexterius,vclintus,longequi-
dempejus, fanguine, imprimisfclleaflum-
to, inficit. Hos perditiffimi Barbari aliique
eorum acmuli torrefaftos in pulverem redi-
gunr, & Icthaliaindcpocula conficiunt ,ea-
que vel minima quantitate clam propinant.
Hincfaucium ftarim &gutturis inflamnia-
tiones, ficcitates, anhelitus, fietores , fingul-
tus, vomitus , dyfenteriai, animi deliquia,
oculorum caligines , convulfioncs , dcliria,
ac pallores. Siremedio locus, corpus fta-
tim per fuperiora & infcriora evacuanr & li-
berant a rcliquiis vencni , exercitio , balneo,
a;gro infurnum calentemvcl animal difcif-
fum impofito . Generalia alcxipharmaca,
compofita, per dies aliquor, juxta & Tipioca,
tum radices nativas antidotalcs cx vino pro-
pinant. Prscxteris vero hcrbi Nhambi , qux prarogativam abenigna natura videturaccc-
piffie , tam magno malo adverfam , exhibcnda. Nam etiamfi bufo , hic tam perniciofo turgeat
veneno, non tamen ita invincibile eft, ut fuo contrario non cedat. Quippe folus fuccus
Nhambi, expreflus &capiti veldorfo bufonis (praifcrtimprius interram fricato) inftillatus,
illumdictocitiusintcrimit. Rana; quoquedantur varise, terrcftrcs & paluddfte , partimcdu-
les , partim , ficut in Europa , non cdules. Idcm Plinius lib. xxxi i . cap. v. de quibufdam ranis
teftatur.

C O T O R A.

Ula qua: Cotora a Brafilianis nuncupatur, intus affumta , veneno eft , quod fupradictis reme-
diis facile expellitur : forinfecus vcro applicara & ex arte linimenti vel cmplaftri forma pra:pa-
rata, doloribus articulorum & membrorum ex frigore natis, mcdetur.

Pisces Venenati.
Inter tam immenfa fluviorum & marium pecora Americana , quaidam in totum edulia,
quxdam parte aliqua vel externa , vel interna venenata habentur. Quod ut in alhs animanti-
bus,itain Serpentibus& quibufdam Pifcibus evenit. Sicut enimDraco marinus in Europa
folisfpinis, Paftinacafoloradio, ]ulidesfolo morfuvenenum infundunt, aliis partibus fine
pernicie cdulibus : ira imprimis in his Pifcibus Guamhajacu videre cfl: , qui non minus externa
facie, quam interna qualitatefunt admirabiles. Csteris autemejufdcm /pecici praieminet

familia-

DE VeNENIS EORVM<5_y£ Antidotis L I E. III. 47

familiariflima rana pifcatrix , Guambaiacu atinga, parvus , vix palmam longus , picius, pulchris
oculis, rotundus , qui inter Orbes habitus , Lulitanis & Bclgis merito liifflator dicitur , quod
mirum inmodumab aquis cxtractus ronchum qucndam cdat & ad orbis figuram feinflet,
atque inmomento intumefcat ac detumefcat. Multum expetitur & pro epulis, maximo
intcrdum vita: difcrimine, ab imperita plcbc apponitur, fi a folliculo fcllis non probe liberctur.
Intra hora namque fpacium, ejus particulavel ciccris magnitudine ailumta , tam horrenda
fymptomata infert , ut mox a:gro caligcnt oculi, mcns vacillet , lingua tardefcat , membrorum
trcmor , fudorque frigidus fubfequatur , facultates omncs refolvantur & fileant , moxque ve-
ncno extinguantur. Sed benignamaternatura, pra:fensac facile remedium huic calamitati
oppofuit. Cum prxdicli cnim orbcs Guambajacu juxta fluviorum oftia, ubipaludcs &fta-
gnantialoca fingulisa:ftibusinundantur , fcdcmfigant, iifdem quoque iocisplurima Cancro-
rum gcnera vivunt & arbufta habitant paludofa. Quos inter non ita magni rcperiuntur , mul-
tiplici ac variegato colore, cseruleo, albo, rubro , violacco , chclis xqualibus armati , quorum
crurapilisnigricantibusfuntveftita. HosJracu appellantBrafiliani. Exhisunus contufus&
cxvino, citramoramaftiimto veneno (namante horasquinque velfex lethumfipe infert)
propinatus, per vomitum virus exturbat, qualitateque occulta malo validiffimo refiftit. Pras-
miffis fpccialibus , communia quoque prafidia fuperius tradita nonncgligenda, ut funt Ti-
pioca de Alandthoca, radiccs Iaborandi, Ipepacuanha, Caiapia, Vrucu, aliaque fimilia remedia quos
ncceffitas cxcogitavit. Nec forte narura differt hic CancerBrafilienfis , abillo dequoGale-
nus in libro fimplicium contra Pelopemprxceptorem fuum contendit, Cancrum rabiofis
conferre occulta, non manifeftaqualitate. Et Plinius lib. i x. cap. 3 1 . eos contra Serpcntum
icrus mcderi dicit. Et imprimisilludlib.v. cap. 3 2. Cancri fluviatiles tritipotique exaquare-
centes, contraomniavenenaprofunt. Morfis vero a cane rabido , itemPhalangio , Scorpio
aliifquc venenatis prodcffe etiam apud Ariftorelemlegere eft lib. t x.cap.v. Diofcoridem lib. 1 1 .
cap. 12. &Galenumlib. ix. de fimplicium medicamentorum facultatibus ; /Etium lib.vi.
cap. 24. ifiginctamlib. v. cap. 3 .

Alius Aitm Cuamajacu guara Brafilienfibus dicfxis, priori multum fimilis, fed viridioris colo-
ris. Noxamfereeodemmodoinfertfelillius, fcd longe remiflius , quampracedentis; cura-
tur autem cifdcmrcmediis.

Tcrtius deniquc Guamijacu-ape Brafiiicnfibus, ejufdcm quidem gcneris, non tamen orbicu-
laris, fed potius triangularis ; a fquamis quoque iit carteri nudus , verum quafi fcutiferus
& loricatus. Hicfi ex cacabo fervcnti accipiatur &calidus comedatur, adeo mentemfta-
timturbat, utnonnulliebriis, quidam & phrcneticis fimilesvidcantur: Sinvero coctus per
integram no£lcm fcrvetur, czteris pifcibus dignitate ncutiquam conccdit, atque tutocon-
vivis apponitur.

F v N g 1.

Novem fungorum fpccies divcrfis nominibus funt diftinfta; , ficut alibi traditum eft , qiios
omncs gcnerali nomine Carapucu nominanr. Horumquoque in hoc America; traftu.ficut
in Europa , alii vcnenati , qui confrafti varii funt coloris , lividi & caffii , ex Sterquiliniis ligno-
que putrido protuberantes : aliiedulesac copia tantum nocent, quia ventriculum frigore
& flatibus nimiis diftcndunt , calorcmque naturalem extinguunt & craffb lentorc ftrangulant.
Ob rcgionis tempcriem calidam & humidam , noctium denique frigus & vapores venenatos,
minus tuti judicari debent qualefcunq; Fungi,quam in aliis regionibus frigidioribus.Inrer illos
pejores qui funt , fingultum excitant , inteftina exulcerant , corporiac faciei inducuijt pallo-
rem, urinam rcmorantur, arterias intercipiunt : ad hxc frigus , tremorcm , fudorem frigidum,
mortcm dcnique affcrunt. Prxter communia alcxipharmacacalidiora, eximium& prxfcns
narura produxit Antidotum , utramque nimirum radiccm Iaborandi , dc quibus fuo loco age-
mus , qua; fudores & urinas cunitantes provocant , & colorem nativum fuffocatum a frigido
malignoquc vapore vindicant : imo defperatos revocanta lctho, fiftatima fumtoveneno,
fuccus illarum cx hauftu vini exhibeatur.

TangaraCa.
Tangaraca omnes fpecies lcthifera; (ficut in tractatu fimplicium diccmtis) ac proinde inco-
lis & advenis pariterdcteftabilcs habentur. Quarum folia&flores, facielicet externa, non
tamen efficacia differunt : foliisenim autfloribus deguftatis, corpusmoxintumefcit, mens
turbatur; oculiincipiuntcaligare.vcrtigines, animique deliquia obotiuntur, deniqucmors
ipfa fequitur , fi remcdium non protinus adhibeatur. Reliquis anridoris merito praferuntur
radices illx decantatae Pecacunnha^cCaiapia , totiesdefcriptae. Aliqui pras cEteris Antidotis
tutiffimum exiftimant, ipfi radici hujus plants Tangaraca fidere, quam miro ac fclici cum fuc-

ceflii,

4S GviLIELMlPlSONIS

ceffii, indifcreta quantitate exhibent. Barbara hxc gcns raro certxdofi nititar, quafiidca-
jufque judicio relinquens. Quod quidem in his Antidotis , aliifque medicamcntis , illis empy-
ricis nonfolum, fed & rationalibus pra£ticis familiare eft. Inexcefliienimpeccarcmalunt
quam in defcctu, ne Antidoti inopia forte a veneni copia vincattir.

Herba Casta five Mimosa.

Eximix illje herbae caftx five Mimofx a CIufio,aIiifque Exoticorum confultis defcriptx,fcd
z neminc adhuc, quod fciam, earum qualitates bonx vel malx explicatx.

Primoquidcmcatuin folia in pulvcrem redacfa, &cxigua quantitate aliquoties exhibita,
clam exitium hominibus infcrunt , pecoribus alimentalia cxiftunt.

Secundo radices earum non minus tutum prxftant Antidotum , quam folia perniciofo tur-
gent vencno , fi multum & fxpe in ufum adhibeantur. Providi autem eft Mcdici in hoc & fi-
mili cafu, prxter fpecificaadgeneralia quoque confugerc alexipharmaca, fivcexotica, five
domcftica. Tumquod fcclerati homines hxc& fimiliavencna, varie componant& clam
cibis immifceant , tum quod fubinde in principio vix qtiicquam evidenter ac fignis prxviis ap-
pareat , fenfimque vitam depopuletur. Quippe non folum pro fubjecti refiftcntia fed veneni
quoque mifccla & quantitate, tarditis vel citius vitam depafcitur hxc herba, ut cachedtici , an-
hclofi, triftesinccdant, donec tandem vita dcfunganttir.

Manipv era.
Tametfi intractatudeMandihocxradice, demedica &venenofa qualitate egerimin ge-
nere , ordo tamen nunc poftulat , non intactum reliquiffe venenum tam familiare , ne dicani
domcdicam, Manipueram, ideft, fuccum de Mandthoca , quipotatusvehemcnterinflatcor-
pus , venrriculum aflicit dolore , cum ruttu , naufea & tenefino : hinc mox octili obfufcantur,
vertigines, perpetuiquedolorescapitisaccedunt , tandcmqueextremorumfrigus, animi deli-
quium,&ipfamorsfuccedit. Quapropter famulis hancradicem prxparantibus , neanoxiis
vaporibus inficiantur , flores Hhambt & radices Vrucu , efculentis &potulentis admifcerene-
cefleeft, ad muniendum cor, & vcntriculum. Sed diaboliciveneficitamprxfenti vcnenonon
contenti, exfuccohoc, ftudio refervato ufque adtotalemejus putredinem, altiorem corru-
ptionis gradumexvermiculis inde pronafcentibus (qui Tapuru ipfis dicuntur^ quxrunr, iif-
quc inpulvcrem redactis.hominibuspro libitu infidiantur,itaut exigualicetquantitatc, vitam
certiflime & citiflimc adimat, fifimplex exhibeatur; fi compofitum & viribus imminutis
(quod potiffimum pulvere hcrbx de 7{o(fa Senhora & Nhambiticn foletj longo poft tempore,
ncnefandafcelera inpublicum prodeant, mifereinterimat. Mulra quidcm remedia contra
hoc malum excogitata , omnium tamen prxftanriffima funt , qux ipfo ftatim ptincipio morbi
pervomitoriainftituuntur. Horum Ipecacuanha 8c Caiapia facilc prxcipuafunt, quodalexi-
tcria&vomitiva vifimul polleant. Clyfteres veneno frigido refiftentes , ac flatus tctrosdif-
cutientes mox fuccedant , cofque Tipicca & radix Iaborandi imprimis ingrcdiatur , quorum an-
tidotalis vis altc pofita eft aNatura. Pofthxc prxter Diafcordium & Theriacam , malum per
fudores& urinas educentia, familiariaprxfidiafunt, xzcMccs dctJHalva Ifco , piede Galmha,
Tihambi, lacape, lurupeba , Vrucu, Vtfyteira. , Caapeba. Adhxc radix & prxfertimfuccus frudtus
i^Ananas, largiter & crebro hauftus.

Araticv pa.na.

Sequirnrfructusarboris Araticu pana , qui (licet anonnuliis comedattir,quia copia tamen
lxdirj dum frigore nimiocaloremnaturalcmopprimit, eademque ventrisfymptomata exci-
tat, quxvenenafrigidafolentmovete, ad venenatorum claffem referri folet. Nihil ulterius
dehocfructu dieendum reftat, quodin prxcedentibus firintactum, quippciifdem medica-
mentis,quibus Fungorum & Manipuera noxix qualitates, hxc quoque expugnatur.

MvcVna GVACV.

Olucuna guacu faba , in tanta Siliquarum & Silveftrium multitudine , cxteris pulchritudine
ac magnitudinc facilcprxcellit. Crefcit ex arbore qux cjufdem eft nominis. Faba autem hxc
nigra pcllc lapidis fcre duritiei , pilis flavis molliter eft veftita , manum longa , & tres digitos
lata. Vi cffracta, pulchcrrimiglobuli , interftitiis divifi, exinde ptodeunt, tres quaniorve,
punicei & rubri coloris, romndi, lxves, magnohylo, qui fi in aqua macerentur vim no-
xiam exparte dcponunt, SccumTipioca de AftjW/feoMprceparatiBarbarisedulesfiunt. Itaut
venenata eorum qualitas, non ufque adeo alte pofita a natura videatur, quin retundi fc
patiatur a correctorio convenienti. Qnippecum interior fabx fubftanria acris fir&mordi-
cans , vifcera vellicet & ufque adeo corpus turbet , ut vomitus violentus & alvus moveatur.

Refri-

di Jactiiatibvs Simplicivm Lib. IV. 49
Refrigctans & demulccns, alimentum hoc mcdicamentofum cx Tipioca faftum , cxteris Au-
tidotis ptEcferriiolet. •

A H O A Y.

Duplex datur Aho AY arbor ; altera Ahoay-guacu, fivc major, altera Ahoay-miri, fcu minor,
didta. Propterarboris non folum , fed & fructuum quoque magnitudinem, differunt. Quippe
hxcpofteriorvixnucemavellanain, cuimultumfimiliseft, adsquat: illaplus quam caftanea:
magnitudinis nuces profert. In diffitis tantum nemoribus ha: arbores reperiuntur , foliis ma-
gnis oblongis, deterrimi odoris, quarum fructus monftrare, totics negarunt Barbari,pra: mctu
ne aliquando in illos hxc cuderetur faba. Cum enim praffentius venenum , quam nucleus pra:-
didti fructus , ab illis nondumfitinventum , idlecretum fibifervandum atbitrantur , uttuto ve-
neficia fua diabolica exerceant. Nucleos enim illi in pulvcrem redactos , variis dolis & technis
praiparant, & clam ciborum obfoniis vel Nicotiana: immifcent, ut ocius vcl tardius vires excr.
ceant. Scrupuli cnim plus minufve quantitas ore affumta, graviora facilc fymptomata , quam
ab aliis illis vcnenis illata.inducit. Qujbus fpecificum antidotum ad hsec ufq ; tempora nondum
eft inventum, quamobrcm mortem quantocius adfert,fi generalia & communia alexipharma-
ca nihil profint. Horum fructuum putamina, duriffimafunt & tinnula, quare ab illis tintinabu-
lorum vice ufurpantur , & brachiis pedibufquc circa talos in faltationibuspotiffimum circum-
dantur ornatus gratia. Quomodo filise goffypiointer feconnexa fint, viderecftcxlcone,
quam dedit C. Clufius in Exoticis, in notis ad Hiftoriam Garcia: ab Orta, lib.n. cap.xi .

GUILIELMI PlSONIS, M. D-

LTB.BR qvartvs,

Qui agit de FacultatibusSimplicium.

T)e Saccharo.

' O s t qu a M illa America: pars, qux nunc vulgo Brasilia dicitur, intcr:
I duos Ravios Maranhon StdelaPlata, fita , paulo poft Capraiis accefliima
Vefputio Emmanuelis Regis Portugallix aufpiciis , paulo accuratius anno
circiter clo \ o. effet explorata, Lufitani , intra promontorium Oliiidx
j amceniffimum& Infalam ttamaracam , primum littoraantca incognita le-
, gerunt. Ubi juxtanipemfiffamBi-afilianoramtuguriisconfpeais, adter-
ram appulerunt , & de nomine loci folliciti , quantum potucmnt inquiren-
tes, Parammbmo , hoccft, mareperforatumvocari, aBarbaris refponfum tulerunt. Unde
hodie quoque omnium Ptxfecturarum Brafilienfium feliciflima & princeps , idcm nomen
obtinet. Cujus receffus cum altius explorarent , indignum cxiftimarunt, lignorubro, licet
maximi proventus ad tingendos pannos , acquiefcere : prxfertim cum praiter confraoofos
montes & faltus inacceffos , miro Dei bcneficio , longe latequc partim in planities folutas
pattim in colles clementer affurgentes terras confpicerent ; tum & prxftantifiimis ftuftibus &
frugibus Europxis inveftis, mirabili proventu , ea producete & fcetificare experirentur. Tan-
dem fcecundum hoc foium cannis Sacchariferis aptiffmium j udicarunt:eafquc a campeftribus
quondamhominibusdeteaasinlnfulisFortunatis, huc dctulcrunt, qux tandcm obfuavem
fuccum quafiadmanustraditx, ufumquempolliccbantur, olim filveftres, nuncexciiltx&
domefticx, toto fere generi humano prxftant. Ita ut ccelefte hoc donum, Attico melli multis
partibus prxferendum , excelfis inclufum arundinibus ; hifce regionibus imprimis conceffum
fit. E quibus tum aquaria mola, tum boum indefeflb labore agitata, dulciflimus liquor cxpref-
fus, in ahenis excoquetetur, quemadmodum hac fequen ti imagine expreffum videtur.

Multxhodic Lufitanorum& Batavorumhujus gcnerismachinx hic conrpiciutitur. Nec
ulla hujusterrxmerx eft, exquaplus Iucri &emolumenti ad negotiatores redundet. Nam
Saccharorum ex omni Brafilia olim colligebantur Arobx decies centies mille , idque quotan-
nis, atque in Eutopam dcvccta, certiflimo compcndio divendcbantur.

In ffigypto Sacat Arabicum (undc Saccharum noftrumdiaumvolunt) exhumili & cxi-
gua planta, inftar cryftalli vi Solis coagulatur. In India vero Orientali, ex Manbu arborc arun-
dinea (videGarc.abOrtacap.xn.) &nodofa, populo infigni non abfimili, Sacar Manbu,

G qticni

>0 GvlLIELMlPlSONIS

quemT<j£xvvrappellanr,vifcofum albicantemque liquorem promanate conftat,ut Avicenna,
Rhafis , & Serapio tcftantur. Tamen altcrutrum vel infita qualitate , vel conficiendi dexteri-

tateadxquarihuic arundinaceo pofle, nemo credat. Planta fiquidemhxcnoftra fruticisinftar
firmirare prxdita , fucco dukiturget. Silveftriarundiniexternafacieeft fimillima ; nifiquod
hxc crcbrioribus articulis aliquando diftinguatur , imprimis fi anni , terrxque inremperics mi-
nus refpondeat. Quo enim majorainternodia, eo feliciorem meflem , quo breviora eo infe-
liciorcm agricolxprxnuntiant.

Hxc atundo , Viba Btafilicnfibus difta, minus in montibus & collibus, licet irriguis , quam
pratis glcbofis & pinguibus , luxuriat , ficuti videre eft in Parnambuccnfis prxfefturx maxima
ferrilitate & planitie agris.optimeque canniferis: qui inclytis undiquaque amnibus dividuntur,
&apluviis&innndationibus ripas egredientibus rigantur ; quarum beneficio aformicis cx-
tcrifquc infe&is noxiis libcrantur, ficutperniveminEuropxis regionibus folenr. Sed mifla
digrefiionc ad propofitum redeo.

Primo agri vomere invertuntur , cratibufque aut ferro ancipiti farriuntur , inque rectos &
xqualitcr diftantes fulcos profcinduntur. Quibus cannarum talex itainhumantut , utfummi-
tates utriufque fe contingant : atque ea ratione lacunx vomerc faftx , manent rcpletx , quie
ipfa cadem terra poftea adimplcntur. Plus terrx xftate, qua operiantur, requirunt, ne intenfior
Solis xftus pcnetrcr, cannafquc exficcet : Hyeme vero minus, ut facilius uligine imbuan tur, &
terrx pondus germinarionem retardct. Quo major humiditas,co citius cxfurgir arundo,hinc-
que quiliber articulus novam producit cannam,ab omni partc cannas fuas ac radiccs,cx lacuna,
cui impofira eft, extendens. Nodo cannx circumcirca pullulat turio, a quo, terrx incumbens,
truditur, frutexque emergit: itautdeccmautadfummumduodecimmcnfiumfpacio, canna
maturefcat, inque juftam longirudinem excrefcat. Expettiores agncolx menfes Auguftum &
Januarium plantationi confecrarunt. Augufto tamen,qui menfium hibernorum poftremus,fe-
licius hxc inftiruunt, quod tcllus noviffimis pluviis imbuta,plantas fuo gremio mollius foveat.

Arundo marurata tcmpore prxfato cxfcinditur ; nonnunquam & ad annum ufque fequentem
in agro relinquitur , & tunc canna vetus nominatur, quafi feges rcftilis. Intrahoc tempus nova
denuo progcrminat, qux poftea fimul cum veteri refecatur. Si inrra biennium non fcindatur,
nullius cxinde prerii habetur : paulatim enim in agro marcefcit , ac deficiente humorc extin-
guitur ; nifi forte peculiari terrx bencficio prorogetur ultra ordinarium durationis tempus.
Plantx tenellx & juvenes benc inhumatx, denuo propagari numquam fere indigent, quod diu-
turnitate temporis non emoriantur, ne ad quadraginta vel quinquaginta annos quidem ; ita ut
fuapte natura vel ncmoris durationem adxquare valeant, nimirum folo bcne pingui ; nam qux
in fitienti & arduo crcfcunt , vix ultra quinquennium vivunt. Intetitum aurem ex accidenti
cannis inferunt , fideratio , caties , potifllmum vero fi immiflb xftate incendio , nec fuperve-
nientc pluviaad radicem ulque prxnimia ficcitate comburantur, magno hcrcle poflefibris
damno. Proinde qui cannas inutilcs & frugipcrdas exftirpare, fuoque bono comburere cogi-
tat, utnovxtcnafcantur,hybcrno tcmpore, nonxftivo, hoc inftituat. Immodica quoquc
inundatione cum nulla cacumina,cmcrgunt,cannx fuftocantur: ita ut utriufque excefiu, nitnio
xftu exarefcanr,nimiaq; fluviorum illuvic,eaque ftagnantc rcfrigcrentur, unde ftirpirus evelli,
alixquc de novo planrari poftulant. Genus denique quoddam vermiculi nigri alati Guirsfetcmt
Brafilienfcs, ^oiG<j/«'»^vulgusappellat, inlocisporiflimumuliginofis, radices corrodir,
cannafquc interimit. Poftremo ab herbis voluntariis male illis fir.qux mirum in modum fxpe

luxu-

PE Facvltatibvs Simplicivm Lie. IV. jt
luxiniantcs , hifce fativis adraodum obeffe folent. Proindefingulisannistcr qnatervc, imo
&fkpiusaliquando, fiterrapoftulet, agera noxiisherbis liberetur, idquctantifpcr, doncc
adtantam maturifhtcm pervenerint talex, ut fuo roborc zizaniis obniti pofiint. Tcrrafi-
quidem earum herbarum quas fponte profert matcr cft , cxterarum vero quas quafi vi coafta
fufcipir , faepeque invita fovct, noverca judicarur.

Porrocannx matura factx , circafundum ac inipfo geniculo abfcinduntur, quod in eo
aqueus quidam humor contineatur. Mox amputatE, frondibufque, quibus maximam partcm
veftiuntur, refcttis, in fafciculos coguntur & currui imponuntur.

Molendinarribusgraviflimis axibus ex folidiflimo ligno confedfis , circujifque ferreisoj^
duttis , nituntur. Inter quos arundo conrinenter inferta & axium fe contingentium angu-
flia comprcfia, liquorcmfundit dulciflimum. Mola aquarianullis indiger jumentis, aqua;
fiquidemimpetucircutnagitur, quxlongiflimo Canale dedutla, iapfu impctuofi exaltoin
fuper nos eximioe magnitudinis rotx iinttes decidit. Quod quidcm licct cclcrius fiat , plufque
facchariinderedundet, quamafcxveloctorobuftiflimisbobus: eorum ramen contentidne
exatfius & iidelius canna exprimirur.

Oeterum liquor hic qui in Saccharum ipfum poftea abit , ad viginti quatuor dunraxat horas
durat, moxqueacefcit, & adconficiendumSaccharumprorfusfit inidoneum; fedfidiutius
fcrvetur, bonum inde nafcituracerum.

" Axes afferefque per quos fuccus cxprcflfus fluit, tum & alvcus, per qucm dccidit, bis
fpacio viginti quatuor horarum, veluna Tareffa (Tareffa eftfpacium terra:, cujus quadra.
viginti circirer dtrpafluum, & tot cannasprofert, quotper diem Naturalem moli pofliint)
lavari debcr.

Cannaprimo a tergo axium excepra , vicino denuo immittitur, ut fi quidfucci in ea fit
reliquum, penitus exprimatur , tunc Bagajf>_ vocarum , qucfd tanquam inutile excremen-
tum flammis abfumirur. Adeo cBrufcantes & formidabiles , node dieque conftruuntur
ignes, quiahenis fubjiciuntur, utaquindecim lignorum vehibus adquadraginta ufquc fpa^
cio diei naturalis, pro ut cruditas liquoris rcquirit, abfumantur, inregteque filva; cxfcin-
dantur.

Succus quem Caldo vocant Hifpani , pcr canales & duttus ligncos , jn ampliffimos xrcos
cacabos derivatur , in quibus continenter, nunc vchementiusnunc lenius, toto quomoix
agitantur tcmpore, fervefcit , frigidxque afptfrfionc intenfior ebullitio coercerur , ur fubftantia
minus confumatur. Abhoc fucco in primo ahenoconfiftente/modicoquc fubftrucro igne,
paulo fcecuWntior & copiofior fpuma aufertur , vocaturque Cagajfa , qux folis pecoribus
efcam potumque fuppeditat.

Sublata Cagajft , liquor fcu Caldo in proximum ahenum, Caldera dc melltr Lufitanis , eflfun-
ditur, in quo coquitlir & prx?randicochleari, crebris foraminibusperttifo , a fordibus libc-
ratur. Utexquifitiusimmunditiesfccernarur, fortequdddam lixivium aflfunditur. Hincpcr
linreumpercolarur, ac randcm fuccuseo patfo noviflimum cxcrementum, fi quod haber,
dcponit. Hx fxces maneipfls vittumfufficiunt, qui iiscontcnti tamimprobos atque inde-
feflbs labores exhauriunt : quippe toto femcftri xftivo, noctes atque dies perpetuo molendina

agitantur. Vhium quoque exinde, vulgo Garapa diaum , conficiunt, intermifccndo aquam:
quod avidiffime expetuntincolx, epque, fi vxtus fit redditum , fe incbrianr. Vinumiraque
Sacchareum , vinum aduftum, acetum, mel co&um, ipfumquc Saccharumex primo hoc
liquore concinnari poffunt.

j ' * ' G i Porrp

• '.: ' - f

5Z GviLlELMlPlSONIS

Porro minorcs qui fubfcquuntut cacabi, Tachas appellant , quidam funt ad concuticndum,
quidam ad coqucndum parari. In quibus fuccus jam diftus, tantilper condcnfatur , donec Se-
rapii & mox Sacchari confiftentiam acquirat. Ad hxc vehemcnti & arduo laborc , primum
inmajoribus, tum in minoribus ahenis intcr coquendum, capaciffimis cochlearibus agita-
tur, quatiturque , & ad altitudinem viginti plus, minus, pedUm attollitur, unde rurfus in
vaiaprolabatur. ■

In Cacabis minoribus ob ignem intenfiffimum vehementiotis ebullitionis habenda cft
ratio, ftatutifquc tcmporibus olci modicum guttatim inftillctur , ne ignis vchcmcntia Saccha-
:mpi aliquid dctrimcnti capiat. Obfervatu dignum, quod olcum fi majoribus inderetur ahenis,
mquibusliquor, primo Caldo diftus , purificatur, Saccharoconficiendoplaneforetineptus.
Viciffim, (iminoribuslixiviumficutmajoribus, infundatur, xqucimpoflibile, Saccharum
conficere. Si dcniquc momcntum fucciLimonii, velacidi quid injiciatur, Sacchari confi-
ftcntiam numquam acquirer, fed in totum perditur.

Formx porro fiftilcs innumerx , quando fuccum fluidum acccperunt, ordineafleribus per-
foratis, inampliffimis xdibus [Cafa do ^«riwvulgo)imponuntur; moxfuperimpofito luto
humefafto, dictavafa, a melle, quodfubfufco antea colore Saccharum tingebat , rcpurgantur.
. E formis excuflum , candidum anigricante , Mafiovado &Sio,fcyx3Xat , & in fruftra redactum
fpli fcreno cxponitur , probeque exliccatur , donec ciftis rccondatur. Hxc omnia incredibilis
funtlaboris &ingentium fumtuuni; prxtcrquam quod operariorum multitudo; jumento-
ruminfuper & mancipiorum afflucntia, multumexemolumentisdeiogat.

Medica Sacchari auxilia, quoniam maximam partem Europxis cognira, paucis tantum
funt perftringenda. Cannx viridis fuccus frigidus efl: , multoque fi deftillcrur pcr Alembicum
durabilior & eflicacior; multis oculorum malis , rum heparis , renumquc ardoribus medetur.
Sedcum medullahxc cannarumtotmutationes fubeat, antequamteputgatain grana redu-
catur, primam naturam dcponit , imo alicnam induit , palato magis gtatam , quam valetudini
proficuam. Saccharum enim , multa lixivii fortiflimi vi albcfaftum , in dcliciis quidem opta-
bilius; fcd qualitatcm facile acrcm, vifccribus& capiti infeftam retinet. Quamobrem illud
quod lanitatis gratiaculinx velPharmacix infertur, prxftat ut modicc tantum rcputgetur:
quippe quod ingenitas refcrvet vires , intenfiufque ferapia , cledtuaria & fimilia duleificet.
Imo rubrumSaccharum, alias inferiushabitum (ficut &illudquod cxlnfula S.Thomxaf-
fertur, omnis lixivii expers) minime contemne*ndum , prxcipuein clyfteribus. Saccharum
itaque primo gradu licet caliaum & humidum , tarrttn quo antiquius & defecatius eo calidius
eft, faciliufque in bilem convcrritur , arque intenfius digcrit & folvit. Recens vero non folum
peftori & Stomacho, fed& veficx renibufque prodeft. In omni dcnique xgrorum condi-
mento, veteri Saccharo & melli longe debet anteferri.

Cap. II.

T>e Mandihoca.

"CR-umento complures Indiarum rcgioncs ad hxc ufquc tempora caruerunt : ea tamen , qui-
bushominum&animaliumfuftentaturvira, defiderari,benignamaterNaturanoluir. Ra-
dix cnim fativa feu altilis , qux Mandihoca Earbaris appellarur, in farinam redafta rritici
locum fupplcr. Qua planta licet Angolx & Hilpaniolx arque aliarum Infularum incolx gau-
deant ( ubi radicem hanc Hiuccam , prxpararam & in farinam redaftam Cajfavi vocari Mo-
nardes tcftatur ) Brafilixtamennaturalcm, fummoqueftudioexculramconftat.

Plures hnjus fruticis, quera Maniiba & Manduba Brafilianivocant, dantur fpecies: qux
licct prima fronte inter fe haud difFerre videanrur , tamen ab cxperientibus agricolis dignitate,
caule, & colore diftinguuntur ac diverfJ fortiuntur nomina, quorurh hxcprxcipua funr-
Prima , rJWanditbabuar&. Seeunda , LMandiibparati , albicantibus radicibus & truncis. Terfia,
Manditbitctt. Qnarta ,<^{andiibumana. Quinta,o^?//. Scxta, Tapecima. Septima, Arpipoca.
Oftava, Man&ijupcba . Nona, Macaxera. Hx fcptem poftcriorcs rubenribus funr & lafte-
fcentibus radicibus & caulibus. Omnium harum ftirpium radicibus folum Mandihoca nomen
indicum , & alimenrofis , medicamenrpfis , venenolifque qualiratibus , licet impari inrcr fe
gradu, pollent. Qiias proprietates , utpoteadmiratione digniffimas, penitius introfpcxifle
operxpretium erit. Hx fruticesomneseleganti acftellatimfcfe explicantefuntfolio. Caule
refto, nodofo, hominis ftaturam raro cxccdente. Ejus craflities pro fcecundirarc foli, ccc-
lique temperie, varia. J?loremfcrtexiguum,femenautcm, RiciniAmericaniitminifimilc,
fed fnutile. Rcliqua exipfaplanta ad vivumdepiftacognofccrelicet.Fruftumverofubrcrra-
neum, ipfam fcilicet radicem efculentam Mandihocam, paftinacx haud diffimilem produ-

cit,

deFacvltatibvsSimplicivm L i b. IV. 5 j

cit , qiwe latteum rrahens fuccum , ab oculis prorumpentibus , e trunci internqdiis natis , hoc
liquore egregie intumefcit.

■ Teora minime glebofa autirrigua, ut canna faccharifera gaudet , fedficcapotius, fitiente
&montofa, atquein tuberculos, quafi a talpis, egcfta. Adeo humiditatis omnis inimica
eft, ut aiftivisdumtaxat menfibus, terrs committi velit , idque locis apricis ac minimeum-
brofis. Quod,ficuti in hac,ita inquavisplantationeobfervandum, quia guttatim ex arbo-
ribus deftillans aqua perquam noxiahabeatur. Cum adeo acclive & arenofum folumrequi-
ratur, maluntincolxdcniiffimademolirinemora, demolita exurere, eaque arvis &, fegeti-
bus ( chocas Lufitanis ) deftinare.

Tres hujusplantxtrunci, frondibus fpoliati, figurapropemodumpyramidali, haudpro-
funde fimul terrse grumis , trium circiter pedum interfe diftantia , inferuntur , prominentef-
que adpalmx altitudinem, fupcrius feinvicem ample£tunrtir. Quifoliislicetdcnudati, no-
vis tamen ilico vcftiuntur , nec quicquam radix inde detrimcnti patitur , modo caulis integer
&illaifus maneat.

Dignitate & mole excellit Mandihoca , fi anni terrseque remperies ficca fuerit: tunc enim
quxlibet radix fefquipedem, vel duos, interdum etiam tres pedes longaevadit, craffiricm
habensbrachii vcl ctiam cruris humani, quandofaris adoleverit.

Ratio habcnda ut ager a zizaniis , qua: valde fuppullulant , ter quaterve repurgetur , do-
nec plantx adolevcrint, ad octo nimitumvel decem mcnfium fpatium. Maturitatem afle-
cutx radices, quodannuocirciteraplantationefpatio fieri folet , ad tertium vix fub terra du-
rant; alterotamenplerumqueannoparsillarumputrefcit&corrumpitur: ideo ad fummum
linquunturannuofpacio, & de novo pe,r ralcas planrantur. Ingruenre nimix humiditatis ne-
ceilitate , exfdndi ftatim poftulat , fex menfibus ante juftx maturitatis ten-fpus.

UUandtb i tfix vocatur Manditbumana omnium ciriffime crefcir & maturefcit , atque opti-
ma inde conficitur farina. Hxc planta maxime gaudet foloarenofo&magisambufto quam
reliqux. Primaria omnium, inque quotidiano ufu&lucro, producitur quidem promifcue
inquavisterra, vocJturquc Manditbparati.

E terra evi0xradices,vixperrriduumdufant,etiamlifideliterhorreisrecondantur. Mun-
datx,& a corrice.quem tenuiffimum habent, liberatx, molx rrufatili, ctijus Iconcm hic datuti
fumus , a duobus hominibus circumattx, admoventur, fcrriq; cuipidc contcrunmr ; & contu-

farum radicum farinam excipit alveus. Alii radendi modi pedetentim exoleverunt,ob majorcs
labores&fumtus. Paupcribus tamen ufusScobinx manualis fupcreft, qux ab Indigenis Ta-
fiti nuncupatur. Rafura deinceps totculari vel prxlo fubjicitur , quo magna vi humor ille fu-
perfluus&noxiusexprimitur, ut ficca atque abfqueulla humiditate maneat . Mox cribro,
Vrupeba didopercolatur. ExindeplanefadofiQali aut xncoinjicitur, in quofubftructo igne
circumagitatur tantiiper donec coquatur. Semicocta vero &adhucmollis efculenta eft , &
vocatat Farinharelada, qnod eftfarinacodtanon exficcata. Reliquum quod fupereft & re-
fervare volunt, fupra majorem vel minorem ignem pro arbitrio mifcent , atque exatle ficcant.
Earii^i cnimhxc quo plusexficcata&excofta, eo durabilior cft. Optimetamcn ficcata &
fideliterab aercdcfenfa, ultraannum vix fervari poteft : namfivcl leviffimauligo eaminfe-
ccrit, corrumpirur , unde nonparvam militumftragem incaftrisexortamvidi. Quaproptct
noftri , Barbaros imitati , eam in bolos , quos vocant Bejtts , paftillos & liba cogunt , fuperque
craticulos modico igncindurataminpenualiquandiurccondunr.

Ex hoc fruticc expteflb manat liquor CManipuera Barbaris didtus , qui vafi infufus poft
duas horasfundoadhxrefcit: cxquoaliafitfarina, meliorpriori, ac majoriaffluentiafloris,

C 3 quam

54 GVUIEIMI PlSOHli

quama-emoremdc7iy»r<!vocant. Ex aquafarinxin fundo fubfidentc , bolos quoque conJ'
ficiunt, Tipwceto dictos, optimi faporis. Tum Gummiquoddamfeupotius amylum cx ea
fit, atqueeidem ufili infervit. Hic liquor Manipue ra , quod dulcisfitfaporis, abanimalibus
avidiflimehauftus, viquadamvenenata eaftatimexftinguir: ex radice tamcn non cxprefliis
( quod mirum ) cxtera animantia , e.xcepto homine , nutrit.

Prxterea e radice aSolc exficcata, aliafarina&pollcns albicans, imo &panis filigincus
& bifcoftus, quaiis e tritico (cui & fimillimuseft ) pinfitur. Hoc alimenmm integrum &
non comminumm pro j umeutis & pecoribus , quibus in pabulum cedit , refervamr.

A vcrmibus & integris formicarum cohorribus , tixc planta miferefoletinfeftari, magno
agricolarumincommodo , non folum folia atquecaulem, fed ipfam quoque radicem depo-
pulanrur, ferarum greges &animalia domeftica. Ipfi Brafiliani , ZEthiopes , & noftratium
non pauci , hu jus plantx folia amant , adeo ut contufa , cocta & probc condita pro cibis &
lacT ucis apponant , atque in maffam eftormata , Manicoba nuncupant Brafiliani.

Porro radix hxc quatuor aut quinque dierum fpacio in aqua macerata & cmollita, Mandio-
ftba dicitur, quxaflata, maxime ab agrcftiori Indorum & Barbarorum mulritudine expeti-
tur & manducarur. E fcdimento hujus confiftcntix , farina mollis notxque melioris confici-
mr, quamBrafilianir/^ffc; Lufitani, Farinha frefca cognominant.

Ex Mandthoca contufa , butyro & faccharo , infignes fiunt boli vel paftx , ad edendum
oprimx.

Pultisdenique genus prxparant cx Mandiopeba , quodnomen zccepit Mingau-petinga.

Mandihoca illa mollis , illis Puba, igni impofita exficcatur , exficcata appellatur Carima.
Ex hac Angolenfes panem optimx notx conficiunt , quem Mufam vel i_Angu , interdum
Enfottdc appellant! Omnium autem prxftantiflimum pultis genus condiunt, quod vocant
Mingau de Carima , cui aromatum loco momentum piperis Brafilienfis, & flo& Nhanibi ad-
mifccnt : quod optimi cum fit faporis , fanitatique conducat , ftequens illis in prandiis efle
foler ; nec fuaviter fe vivere cxiftimant nifi hoc alimento utantur. Sanis xque arque xgris
ejufmodi pulres , emulfioncs, atque adeo ptifanas faiuberrimas inde'confcdas exhibcnt.
Tipioca fiquidem & Carima pota , vel fyrupi fpeeie cum aqua florum auriaccfcim & pauxillo
facchari exhibira , antidoti loco plcrumque eft. Ego quanri dignitates Tipioca & Carima fa-
ciam, in defcriptione morborum Endemiorum fatis explicavi. Tipioca enim, fimulta lo-
tione defcecata atquc exficcata, probe ab omnihumiditatercfervctur, Tabidis & Dyfente-
ricis ex arte propinara , medctur. Febricitantes , animo deficientes , veneno infectos reftituit.
Prxrcr hxc , violcnro excrcirio fraftis vircs recuperat , fudorefque immodicos compcfcit,
Ptifana ilfius fimplcx. Quafcunque hxmorrhagias, rfcprimis ex vulncre inflictas , tum intus
afliimta , tum emplaftri tbrma applicata , cohibet.

Ex Macaxera optimumfitvinum, fcrumlaais fapore referens. <Jt€andihoca rafa, vulne-
ribus & ulceribus antiquis impofita , ea mundificat , atque attemperat.

rJManipuera cofta craflefcit pultis in modum , alimentoquc convcnienti exiftit. Quod il
oryzam & Saccharum , cum aqua deftillata ex floribus aurantiorum fupcrinfundas , con-
fervx gratifllmx formam induet, mutatoque nomine Marmelada ck Mandthoca appellatur.
Poftremo illa fpecies Macaxera , prxterquam quod vicem farinx prxdicfx fupplcat , igne
ctiam aflata, abfque ulla aliaprxparatione, comeditur, acMacapera appellarur.

A cxreris radicibus abftinendum eft , quod prxfcns fint venenum. Dantur enim quxdam,
quas citius combuflcris.quam ut virus fuum deponant,& ad edendum idonex reddanrur.Quin
ipfi Brafilianiolim minus exercitati, infeparationc alimcntofi & venenofi , multotics mortem
oppctierunr: nunc erudiriorcs fa£ti; nonfolum illis prxcipuo exiftit vitxfuftentaculo, fed*
omnibus Lufitanis & noftratibus..Idque pani triticeo prxfcrre non vcrentur , licer minoris ha-
bearur nutrimenti.

iEthiopes & Brafiliani inter edendum pugnos farinx plenos in os in jiciunt , ut manu quo-
que longius ab ojre rcmora , vix tamen mica percat. Raro aut parum inrer prandcndum potu
utuntur, quod farina aquam nimis imbibar, & ftomachum infler.

Cum aratrum ejulque ufuS hic ignorctur , & improbi acmulti jugilaboris txdia dcclinent,
facilem hanc & nimis xrumnofam agrieulmram , tam vitx ac rci familiari tucndx , quam xri
corradcndo, egregieadhucamplc&unmr. Quippe unius dumtaxat mancipii induftria &la-
borc,cenmm ruberculos, aliquandouniusdiei decurfu abfolvunt. Hujusautcmfarinxuna,
qux viginti cantharos noftrares continct, aut fefqui Alkeira , hoceft, modius unusautfefqui,
homini robufto & laboriofo , in menfem inregrum plcrumque fufficit. Quem modium fcx
aut feptem aut ad fummum ocfo folidis comparaveris.

Hxcfunr qux ufu &fedulain hanc radicem inquifitione , arufticis & hortorum culto-
ribusrcfcifcerepotui; qua; fufius& explicatiusperfcquivolui, quodhxcplanta ubique fre-

quens

«

ni Facvltjthvs Simiiicivm T_ib. IV. 55
quens fit & domeftica, tamque excellentis ufus, ut vaftiffimi orbis Americani incolis , abunde
viftum fuppeditet.

Tapuyeri vita & moribusagreftiores,necMandihocam hanc, riec quicquam fimilc plan.
tantjfedarborumfruftibuSjVariisherbis&melle agrefti fe fuftentant. Inter radices quas co.

medere amant , eft CWmdihoca quxdam filveftris, fponte proveniens, frutexque arborefccns:
cxterum fativx fimillima , fi caulem & folia confideres , verum dignitate longe inferior.
Mediterraneis Cuguacucuremia, maris accolis Cuactl . mandijba dicta . Cujus Iconem expref-
lam hic videre eft.

C a p. III.

T>emelleSibeJlri.

Mlffis iis , quae vel ab aliis ante me tradtata , ut Ambra grifea & nigra , Lapis Bezoar , vel
aliunde huc funt tranflata , ut Zinziber , Tabacum , Oriza , Goflipium , Milium Tur-
cicum, Anil, vel Indigo; aliifque prateritis, quxpotiffimum quxftui , non autem Medi-
cins funt comparata : Illa tantum perftringenda duxi , qux Incolis longa cxperientia innotue-
runt, atque in Medicinam funtrccepta, atque ame ad artis noftrx incrementum profpero
ufurpata fucceflu.

Inter primaquidem, Brafilianorum folertia , etiam antequam Canna faccharifera hk co-
leretur, melSilvcftrc , quod ipfi Iira vocant, exvaftifiimia filvis & faltibus fibicomparavit,
quod in ufu atque deliciis , Europsis seque ac gentilibus , tam fanis quam xgtis habetur.
Cujus dignitates ingenti mortalium bono quotidie magis magifque illuftrantut.

Apes , Eirubn illis dittx , diverforum generum hic reperiuntur , qux in arboribus , miris
& variis modis nidificantes, noftrisquidem nonplanefuntdiffimiles, fed utcumque paulo
minores, quarum examinaubiqueperegrinarivideas. Regem veroeligant, necne, nonfa-
tis hactenus conftat. Reliqua quxdeillarumregimine produntur, obdifficiles adeasin ne-
mora aditus, nondum experiri datumeft. Ignavum pecus, fucos, crabrones, ceftra, vef-

pas

56

GVILIELMI PlIoHIS

pas mcllifcras & non melliferas , plnraquc alia infccta fimilia , de quibus in Infectoium Hi-
ftoria dicetur, qux nimis quam multa Brafilia nutrit, viatoribus & armentis infeftiflima,
nunc pratereo.

Induftria atquc ufus prxftantia , csteris omnibus infcctis alatis, praxellunt faciic Apcs
mcllificantes , quatumduodccim adminimum gcncra obfcrvantur , ut funt Amanacay-miri,
Ammttcmneu , Aibu , Mumbuca , Pixuna , Vrutuetra , Tubuna , Tuiuba , Eirucu , Eixu, Cubiara,
Curmireirtt, quarum ultima Curupireira a Brafilienfibus contemnitur. Quai aurem intcr illas
omnesmcritoobfervanda:, funtpotifllmum bx fequcntes.

Primo Eirirku , grandiores , non pungcntes , quai bonum faciunt mel , licct non quoti-
diani ufus. In concavitatibus arborum nidificant , e quibus veluti alveariis Brafiliani arte &
dolo mel eliciunt per du£tus aliquos ut foras emanet.

Deinde Eixu & Copij apes minores , nigricantes , cxterius in cortice nidum affabre con-
ftru&um componunt inftar alvearii, favis ex arte&concinnc difpofitis, acpropoli & ccra
candida vcftiris , equibusoptimummelcolligitur, fcd minore quantitate , & quia infigniter
aculco appropinquantes infeftanr, minus expetitum.

Deniquc apes Munbuca flavx & exigux in arboribus nidificanr : optimum hoc mcl, de quo
potiflimum ago, & faluberrimum producenrcs, quod ab Indigenis arbores proccras con-
fcendentibus , adEuropxosincoIas, magna quantitate , exiguoque pretio affcrtur. Maxima
autem copia hujus rcperitur in Infula M3ranhon , cum multa cera nigra , ubi copiofius colligi-
tur, vafifque integriscompletis , xftate, cum flores Silveftrcs maxime virefcere folcnt ,fer-
vatur. Inter hofcc flores reperitur nnicus in arbore Tapuraiba flos , quem poftquam apes gu-
ftarunt, mel amarum conficiunt , ficut de apibus in Syria Abfinrhio infidentibus teftantur Au-
thores. Qualitate & dignitatc , nihil hercle hoc Europio melliconcedk, in fecundo gradu
calidum , confiftcnria admodum fluida , clara& tenui,odorcfuaviquidem, fedSilveftri , ncc
nimia autingratadulccdinc, naufcam parit , fed gratifllmo acore , oxymelis inftar, palatum
afficit. Abfkrforia qualitate, partiumque tenuitate, tantumftomachum, vifcofis humori-
busobfitumabftergit, quantum calida , languidum confortat. Inteftinaimprimis & rcnes,
five fupenus , five inferius cxhibirum a cruditatibus vindicat , atque urinas promovet. Tum &
infantibus ad abftergenda & dcmulcenda vifcera , a reliquiis variolarum & morbillorum ob-
fita , f .mimoperc prodeft. Simplex vel compofitum ( ut in capite de Mulierum morbis dictum
cftj utcri intemperiei frigidxfummumadferrfolatium.

Longa: durationis & magnse dignitatis vinumquoddam inde conficifolct, fortiffimum
quidcm & admodum abftcrgens. Sin temperatiusplaceat, hydromel vel mulfum ex aqua
fontana, fine coftione rori nocturno exponitur.

Pharmaca denique nonfolum, fed &cibos potufquequotidianos ingreditur decantatum
hocttiumapum mel, ficutinTrattatudeaere , aquis & locis dictum eft : meritoque de illo
idem prsdicare licet quod Plinius lib. xxn. cap.24. teftatur. Mellis naturamtalem efle,
quoe corpora putrcfccrc non finat : tum, multos exftitiffequi feneftam longam mulfi rantum
nutritutoleraverunt. Hac tantum adhibita cautione , ne biliofis, hepatis, rcnum &ftoma-
chi ardore laborantibus , nifi fumme dilutum exhibeatur.

Cera cjus , qua: nigricans eft , Europxx poftponenda quidem , fed ad emplaftra emollientia
&digercntia, contramalaefrigprenata, utiliffima habetur.

PRovincix Brafiliai variaBalfama producunt, quorum facile princeps eftquodvocantdc
Copatba, a nomine arboris e qua emanat. Copaiba autem arbor eft filveftris & proccra , cor-
ticecinereo, qux fuperius in ramos difpefcitur. Foliahabet femipedemlonga, majoraquo-
que&minora , duo fibiinvicem oppofita , in extremitate autem duo conjuncta: oblonga,
acuminata, nervo & venis paulum rufefcentibus , fuperius viridiora , inferius diluriora. In ex-
tremirateramorummajorum multi ramuli congefti funt, quibuS folia frondium figurainfi-
denr ; ubi & florcs cnafcuntur; quos fequuntur fructus baccx lauri magnitudine &figura,
initioviridcs,poftmaturitatemnigri, cumpauciflima carne, fubdulcisfaporis, aqua nigra
curis facile feparatur , qus craflior eft , ut in pruni filveftris fruftu : lapidem conrinet ovalem,
durum, quinucleumalbuminfehabetfarinaceifaporis,fednonedulem. Fructus , qui menfe
Aprili maturefcit , comeditur a Brafilienfibus , qui fuccum exfugunt & exfpuunt cutem. Si-
mix valde illis fruCtibus delectantur. Hasipfemenfc Juniocollegi baccas, &mox femiger-
minaras, mandavi terrs , lxteque provenerunt, Pinguis autem & odoriferus ille liquor , quo

vafta

Cap. IV.

r

D E FACVLTATIBVS SlMPLtCIVM LlE. IV- 5?

vaftaha:carborabundat,abincifo corticead medullam ufque, luna plena, tanta quantitate
deftiilat , ut fpacio trium horarum , ad duodecim libras olci cffimdat. Sin nihil forte pro-
fiuat,ftatim vulnus cera autargilla obtutandumcft,ne quid effluere poffit,&duabus poft
hebdomadis cum fcenore moram compenfaffe videbis. Non adco frequens in Prxfectura
Parnambuccnfi hxc arbor , quam quidcm in Infula Maranhon , ubi valdc luxuriat, undc quo-
quc copiofe illius balfamum ad nos affcrrur.

Nonautem folum mirifica polletvi rnundificandi & confolidandi , & ad qua:vis vulnera
primaintentionc reftituenda, morfufque ferpcntum curandos & cicattices tollendas: fed&
abomnibus pariterincolis&ame interne exhibitum, infignem praberc utilitatem, obfcr-
vatum fuit. Tam fuavis tamcn odoris, ficut Maffeus vult, non eft. Cahdum in fccundo gradu,
craffum , valdequc pingue & refinofum.

Pe&ori , ad ftomachum ianguidum , ventri ad colicos frigidos cruciatus , illitum conducit:
guttula: aliquot convenienter exhibita: per os , roburaddunt vifceribus, illifquetonumred-
dunf. fluxioncs mulicbres , curfus ventris & gonorrhcas quoquefiftunt. Inanum perclyfte-
rcs , in penem pcr Syringam cum Saccharo ex aqua plantaginis , vcl olco rofarum diffolutum,
adverfuseademmalaproiperofucceffuinjidtur.

C a r. V.

De (j&mreiha.

DUasatborum Cabureiba (pecies, noninhabitataBrafilia, fedinremotiffimis defcrtis trans
immcnfaillamontium juga, vidi. Utraqueeft excelfiffima, vaftiffima & odorifcra , fed
cortice & ligno differenres. Altera rubefcentis cft coloris , odorcquc Cedro Bralilienfi , qua
Incolis Acajacatinga dicitur , nondiffimilis. Altera, dequanosin praffenti agimus , folioeft
exiguo , inftar Myrti , cortice cinereo , digitum craffo , tenui membrana miniati coloris , ex-
terius cooperto , fub qua flavus liquor , quo totus cortex turgerc folet , latitat , qui vetus gra-
tiorem fpirat odorem quam fi recens fit , fitquc confiftentia: craffioris & coloris punicei.

Revirefcente arbore circa Februarium & Martium, luna plena, exlxfo corticc ,pendulis
vafculis , excipitur hoc Balfamum fragrantiffimum & praeftantiffimum Cabureicica didtum.

Adesnonfolum, fedLucos integros gratiffimo odore, Peruviano perquam fimili , infi-
cit. Subftantiaeft compacta & tcnaci , fed calefaftum fequaci &du£tili. Circa fluvium po-
tiffimum Ienciro & in diftri£tu divi Vincentii & Spiritus Sanfti , quam in Patnambuccnfi , crc<
brius rcperitur, licet non adeo magna quantitate inde ad nos deferatur.

Ad internos & externos affe&us non inferiori gaudet qualitate quam Copaiki. Calidum &
ficcum eft in fccundo gtadu diffolvens , digetens & confortans. Aliquot illius guttuls per os
jejunisexhibita:,Afthmati profunt: intcmperiem quoque ventriculi, vifccram languores in-
veteratos corrigit : tepidum pcctori & hypochondriis illitum , eorumoppilationcs&frigidi-
tatestollit. Irrigatione &fri£tione capiris & cervicisex pannorubro, corroborat cerebrum
& praffervat a Paralyfi & fpafmo 5 imo dcbilitatum omne ncrvorum gcnus in priftinumvigo-
rem reftituiffe , fipiffime hicfumusexperti.

Casterum Lufitani xque ac Brafiliani adverfus vulnera&morfus venenatorum animalium
ineffeillivirtutemquandamfingularemreftantur, adquam animalia, inftinctu folo naturali
confugientia, corticemquc deterentia , parti la:fae, pra:fentiffimum invcniant remedium. Qua:
omnia in caftris & Nofocomio noftro, tum imprimis militibus iftis a feris atque Barbaris, mc-
cumperdcfertaperegrinantibus, comprobavi. Quippcfolohoccximio Balfamorecenterex
ipfiscorticibuscolledo, vulncratos&luxatosreftitui. Iconem videre eftG. Marcgr. p. 137,
Cap. 14. 1. 3.

C a p. VI.

T>e lAcaju arbore &■ illim fruUu,

QUantum lenta folent intctviburna Cupreffi,tantum intcr ca?teras Brafilisarbores emi-
net t^icayaiba, divino beneficio harum regionum incolis conceffa. Quae ut afpcctLi
pulchetrima, itamultifariavirtutecclebratiffima. Ac quamvisumbrofa& patula , ramifque
proccrisfpeciofa, nontamen adeo in altum cxfurgit ; fed cum rcveramalus fit, variis & fi-
nuofis flexibus fefe incurvat , ramis humum verlusdepcndentibus. Eft duriffimo ligno a nau-
pegis valdeexpetito.acGummi optimoturgcnte , quodluafponte:eftivismcnfibuseriimpir,
ob faculratem, pellucidum colorem, fragrantemque odorem Arabicovix cedens. Arbor
hxc nufquamlocorum, quam arenofis & fitientibus repcdtur. Poliis eft, finervos, fifigu-

H ram

58 GnilEIUI PlSONI!

ram fpettes, juglandi fimilibus , fed fragrantioribus , nec aromaticum odorem deponen-
tibus nifi diftillatione forti. Multo autem magis odoriferailla folia, qux verno tcmporc Brafi-

i

lienfi pullulant , & hinc quidem pulchre & faturerubicantiapaffiminfilvisvideas,annuaquc
folia tamquam inutiliadetrudunt , circahibernumrempus. Moxflos prorumpir pulchcrri-
mus, variegatus , rofaceoque fubinde colore ; adeo odoriferus , imprimis manc (quodSol
de die vires multas artrahat& herbatum arborumqucflotes vehementer afficiat) ut totis tri-
bus menlibus Seprcmbri , Oftobri & Novembri , integras filvas repleat & viatorem miri-
fice obleftct . In Alembico per ignem communicant aliquem odorem aqux , minus tamen
fortemautgratum.

Circa Dcccmbrem pomifcrahax arbor incipit deflorefcere , caftaneamque phafeoli forma
ac cincritii coloris e fummitate pomi producit, olcoadeo mordaci & cauftico , inter duos
cortices, ut contreftanti valde noxium habeat ur , quamobrem non nifi inter crodentia nume-
ratur. Calidumeftatcttioadquattumgradum, nec nificancrofis&malignis ulceribus, vi-
tiofa carne laborantibus , adhibetur. Lychenes quoque , Scabiem , pedum vermiculos, Buhos
diftos, aliaque cutisvitiaexpugnat.

Matutcfccnte autem caftaneaipfa cum oleo intus contento fenfim mitcfcit , acvimfuam
maximaexpartedcponit; quodprincipio quidem auftcrum& acidum , dentibus acpalato in-
gratum & noxium, mox a Sole exco£tum & matutino rore turgidum, noftris Europxis
gratifti mum , & in deliciis cfle folct.

Brafilianis veronon minus quam Arcadibus olim Qu^crcus, pomum hoc, tum glans ei
adhasrefcens & fupcrinnafcens , it tot jamfee,ulis,vitxiblatiofuerunt. Bclla, quxfrcquentia
inter illos excitati folent, expartehujus fru£tus amorcgeruntut. Viftores enimcaltrispo-
fitis loci cxpugnati poflcflbrcs tamdiu mancnt , donec omnem arboris fructum depafti fue-
rint. /Etatem exinde fuomore dimctiuntur, nam fcmel in anno dumtaxat celebris hicfru-
£tus provcnit, idque menfibus Decembri, Januario &Fcbruario, tunc cnim deficit fub la-
titudine Pamambucenfis P ra l e Q uw s ; quia meffis & vindemix tempora pro fitu regionis mu-
tari folcnt.

Pomum modice rcfrigcrat& fauccs conftringit : vcntriculo gratum , fi maturum , fin mi-
nus, & immaturum inftarLimoniorumfucci , corrofivum cft ac motdaciacoreinfeftnm. Fi-

guta

81 FACVLTAflBV! SlIIPllClVM LlS. IV. 59

guraeftoblonga &turbinata, pyrum.haud malum diceres: odore grato & fragrantc, co-
lore qua Soli obvertitur, rofaceo, cxtera croceo&adaureum vcrgente. Subftantia intus
(pongiofa eft&multo faporofo liquore tumens , fed acinis & feminum cellulis carens. Cru-
dumseque cupide ac codtum & praparatum , expetitur. Saccharo quoque conditur a Lufi-
tanis&noftris.

Vinumquodexhocmaloablndigenis exprimitur, infigne eft; ncc dubiumqumdiu pcr-
durarc&complures in annos, ubi deferbuerit , firmum & floridum fervari poffit. Vetus
citius inebriat quam recens, non fecus ac ficera Europxa, licet adftringat, urinas tamen
c»regie movet , ut in me & aliis comperi . Aquam quoque deftillatitiam , optimumque ace-
tum inde elici & componi videmus , quod urceolis exceptum, vicemacctifupplcrefolet.

Caftanea: autemfeu slandes pingues&fecundogradu calida:, renis ieporum figuram ■s-
mulantur. Crudx ac reCentes, ficumvino&momentofalismanducentur, juglandes guftu
referunt , fin aflatas aut faccharo conditas comederis , multo fuaviores , & durabiliores com*
peries ; quapropterquoque prodeliciis inter bellaria apponuntur.

Incols arboris gummiredaaum in pulverem , ex liquore convenienti propinant mulie-
ribus obftruftionemenftruorumlaborantibus. Hxc Ac^cajA arborumBrafilixfacileprin-
cipe , dicWufficiant. Utinam xque copiofe in defertis&remotisBrafilia:montibus& filvis
a natura eflet collocata , ficuti in locis mati vicinioribus.

C a v. VII.

T>e Icicariba , &■ itthis %efina Icicd,

IN arenofis & effietis nemoribus excelfa reperitur arbor gummifera , qua: a Barbatis IcicaHbd
appcllatur a lachryma quam fundit , qux ipfis/«c4, Lufitanis Almactgi dicitur. Aiborhsc

Fagi in modum crcfcit, caudice
non ita craflb , cortice glabro &
gryfeo. Folia fertinramulis,duo
fempcr fibi invicem oppofita &
tertium folitariuminfine.Suntau-
tem pyri foliis fimilia.oblonga,an-
terius acuminata, crafla inftar per-
gameni,Iarteviridia & fplendentia,
nervo fecundum longitudinem, &
venis oblique difcurrentibus . In
tamulis ad foliorum exortum co-
piofi ptonafcuntur flofculi , race-
matim feu verticillatim pofitifive
congefti , parvu.i , quatuor foliolis
viridibus conftantes, ftelluls pene
figura: Foliola autemilla in am-
bim lineola alba funt circumdata,
&in medio exftant ftaminula all-
quot flavefcentia. Poft florem fe-
quitur frudvtus,figura & magnitudi-
ne Olivx,coloreautem maligra-
nati , intus habcns pulpam odoriferam , uti&Iachryma eftarboris. Cortcx exteriorfimanu
vel paulum mulceatur , infignem mox odorem de fe fundit.

Cortex hujus Arborisaltevulneratus, plenilunio imprimis, ftatim, nonnumquam poftri-
die ,aut tertio poft die gummi feu refinamfunditodoratiffimam (odorisinftar Anethireccn-
tis contufi ) praftantiffimamque , colore albicante & virefcente. Eft gummi Elemni plane fi-
mile , quod tamen noftro officinarum , utpofe recentius , odore , & qualitate efficacius. Cali-
dum eft ad tertium gradum, primum molle, mox indurelccns, prscipne frigefactum. In omni
topico, five fimplex, fivc compofitum, advulnera aperta & ad interiora mala , exfrigorepo-
tiflimum nata, adeo expetitum, ut profanumhabearurilludautignotafieautnonapplicuifle.
Hoc cum , partim rufticorum indulgentia ad me allatum , in quotidiano ufu etTct, vix ulli um-
quam emplaftro ftomachali, vel ceroto corroboranti adeo fumfifus, quam huic. Vifcera
enim roborare, flatus diffipare &doloribusfclicitcr mcderialiquotiesfum expeitus; itautin
frequentoripraxi hoc pra: cxtcris commcndare ,reliquifqueomnibus Draeferre voluerim. Po-
ftremo, uthocquoqueadjiciam, capitis vulnera ,licetgtaviffima, fanat, acprimaintentione
reftituit; cujus rei vcritas facili experimento elucefcit.

H s Cap.

oo

GVI LlELMI PlSONIS

C A p. VIII.

T)eIetaibaarbore &• illiut lacbryma.

RAriora quidem aromata & bairama , pro fua fertilitate, hic Brafilix tractus profert , quoad
refcifcere potui, qux tamen gummi & lachrymarum copia compenfat. Interhxc per-
pctuo virore confpicuanemora,
prjefcrtim in Paraybx diftrittu,
lpiflim & fpeciofam producunt
Arborem Ietaibi , ligno duro ,
albo i cortice lcnto , punctulis
ex albo flavcfcentibus variegato*
& hinc indc clypeiformibus ma-
culis,exalbo fubflavcfcentibus.
In ramis continct folia dirctrc
oppofita.figura parva,fedoblon-
ga,viridia, ad tadumlxvia, ner-
vo fecundum longitudinem &
venulis tranfverfis , eleganter in-
ferius confpicuis, prxdira. Fabas
producitmagnas, miniati colo-
ris , quibus farina alba edulis,
juxtatria lapideagrana, digitalis
longitudinis contincrur : e qui-
bu< vi fradtis prodcunt nuclci
mollcs,oblongi & miniato colo-
re nigrefcentes , admodum odo-
riferi , optimique faporis , amyg-
dalis Europxis minime inferio-
res,quibus animalia non tantum,
fed percgrinantcs fxpe fc fuften-
rant. Ex ipfa autem arbore la-
chrymafeurefma deftillat pcllu-
cida & nunc albicans ,nuncfla-
vens , fuccino fit maxime fimilis
colore & duritie ( Brafilianis le-
taicica , Lufitanis anime vocatut)
& prunis impofita fuaviflimum
prxbetfuffirum ; facillimx autem
efr confumtionis.

Hoc gummi pcr meatus corticis interiores decidcre certiflimum eft ; illud enim, tcllure ef-
fofla,fub arboris trunco & radice occultatum extrahere folent.Quod potiflimum fit fub finem
xftatismenfeEcbruario. Monardes cxvulnerata arbore, in Nova Hifpania ,colligiteftatur,
haud alitcr quam Maftiche aut Thus. Eo non folum Medici , fed & vulgus fimiliariter utun-
tur, prxcipue in capitisillo affectu tollendo , qui ipfis Chabequos dicirur , quem Cephaleam
vel Hcmicraniam recte dixeris. Solus autem illius fuflitus ad roborandum non folum caput,
fcd & rcliquas corporis parres frigore affectas, valet. Calida eft & ficca m fecundo gtadu. Cx-
terum vi quadam aromatica & peculiari fuo calorc hoc gummi praftarc ac partibus nervofis il-
litum , vcl emplaftri forma applicatum , prodcfle aliquoties fum expcrtus.

Folia arboris contufa lumbricos enecare , fi exhibeantur , conftanter affirmant.

Interior corticisfubflantia rafa & aquximpofita , contra ventriculi ventolitates, adpotiun-
culx formam prsparatur , alvumquclimulmovet.

Cai. II

De Caopia arbore ejujcjue facuhatibus.

Umilis ac tenera hxc arbufcula guttifera, a Lufitanis Pao de Lacra appellatur, qiiod gum-
mi feu gutta qusdam vifcofa ex cortice ejus defluat. Paflim & e quovis terrx gcnere pro-

germi-

H

DE Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 61
getminat. Ligno eft lento , corticeecinereorufefcente: difpefciturinmultos ramos. Foiia
habet folida , inferiori parte ex viridi quafi rufefcentia & afpera , fuperna dilute viridia & fplqn-
dentia. Floiuminumbellascongeftorumrudimenrafunrglobul^brunni , magnitudmelentis,
qui fiicceffil tcmporis protrudunt flores quinque foliolis conftantes , exterius ex viridi flavef-
centiscoloriSjintcriustomento albo veftitis , &ftaminulisluteisfubtilibusreplctos. Poftflo-
res proveniuntbaccx, primo virides, magnitudine cerafi, rotunda:, qusdiffecta: ex molli, quo
teguntur, cortice, fuccimultum eleganter flavi exfudant: intra corticcmautem continetut
pulpa alba conftans meris cylindris juxta fc pofitis, qui fibi invicem cohserent.

In extrcmitatibus ramorum, qui fiorum rudimenta aut florcs fuftinent, femper duo fo-

liola acuminara brunni co-
loris compadta funt invi-
cem , quaii femiglutinata ef-
fent , & hallam iive venabu-
lumreferunt: hsc decerpta
ex pcdiculo ctoceumhumo-
rem cmittunt. t
Florcnt hsarbores potif-
fimum menfe Novembri &
Deccmbri: lanuario & Fe-
bruario bacca: funt matuta:.

Si cortex mcdius hujus ar«
boris incidatur, prxfcrtira
quando florere incipit, &
linquaturper unum atque ai-
tcrum dietn , cxfudat lachry-
ma croceo mbra , egrcgia ,
coagulaturque ; qux initio
mollis , poftca'' indurefcit.
Convenit coiore & confi-
ftentia cum Chitarsmi five
Cutta gan.bit , & eodemfcre
modopurgat;cfteflavopau-
lo ruftioris coloris , quam il-
lud. nimirumficcatum,nam
molle croceum : tingit co-
lote luteo five aureo paulo
faturatius.Difiblvipotefteo-
dem modo in fpiritu vini , &
tincturam facit croceam .
Nonnumquam ignes lucu-
lenti fttuuntur juxta arbo-
rcm,quorum poteftate cortexdehifcit, majoremque fundit lachrymxcopiam, quaiin maf.
famcoactainufumMedicinalemfervatur. Quod a mc primum tentatum , optimeluccefiit,
ancmineautem anteafactiratum, Indigense &Lufitaniteftanrur.

Olimaffrictuhujus refinx in aqua diflbluta, impetiginem tollcbant. Licet autem tanta:
efficacix non fit , quam gutta Cambides (quod an infita: tardirati , an praparandi modo fit im-
putandum,dubito) tamenadrachma dimidiata ad drachmam unam, perintegtam noctem
in accto fquillitico, autfpiritu vini macerata, & ex vino propinata , ventrcm folvit , fortiterque
perinferioraexonerar. Meotamcn judicio redtius faciunt , qui dilutum ex aceto prjedicto,
in pillulas accedente ftimulo conglobant, quam qui potiones ex illa conficiiiiit,quod ob tena-
citatcm difficillime folvatur.

C A p. X.

T)e Tahnis , earumque variis fyeciebm.

pLurimaPalmarum gcnera producitBrafilia, quarum qua:damfpontefuacrefcunt, qux-
-•- damincolarum induftria terra: inferuntur, inqucfpeciofamaltitudinem exfurgunt.

Intcr filveftres frcquenriffima eft Pmdova , eximia & proceta arbor , denfiffima nemora
conficiens. Palma autem mas & fcemina daaylifera ; tumimptimis Cocero , non procula
littorc in praediis Belgatum & Lufitanorum exsolitur , tamque ad ornatum , quam uium edu-

H 3 • catur,

6z GviLIELMlPlSONIS

catur,omniqueannitempore , adulta licet, fiticnti & trifti fundo, feliciffime tranfplantar
folet. Circadicecefin Paraybajenfem e remotifllmis nemoribus
adhortosobelcgantiamtradu&aPalmaconlpicitur, cujus bra-
chia liveramicaudam Pavoniam xmulantur. Barbari Caranai-
bam&c Anachecariri , Lufitani ToOTarappellant , forte , quod fru-
£tus daftylis fimiles ferat. Eft autem arbor Palmx dactylifcrx
altitudine: habens lignum ruffum , durum, craffis ncrvis intus
conftans, nullius tamen ufus: cottex exterior gryfcus &carti-
lagine a terra ad aliquod fpacium fquamatus , fquamis ordine
cochlcatimpofitis; quae primo longiores , fenfim fiunt brevio-
res, imo tandem decidunt fuperne : nam arbores adultiores cau-
dicis fuperioris medietatem habent glabram , inferiorem folum
fquamatam. Squamxenimnihilaliudfunt, quamramorumqui
excidetunt reliquix ; arbore in altum furgentc & cnafcentibus
aliisramis. Arborin fummitate ramosfuos orbiculatim expan-
dit, directe furfum , dcorfum , & ad latcra , ut palma dact ylifera,
fedlongeclegantioiiafpcctu. Ramusquilibetduosvel amplius
pedes longus , fatis craflus , compreffiis in utroque latere , fpinis
duris nigris armatus figura Dentifcalpium referentibus.

Unicumin cujuflibet rami extremitate foliumrotundum.fi-
gurx & ita plicis donatum , ut manuatium fceminarum umbra-
culum coloris viridis, ab extremitatc ad medietaterafere intror-
fum fectum, in multa alia catinata folia , foliis palmx daclylifcrae
ftructura fimilia: quodlibct cx his feftis foliis, duos circiter pedcs
longum.

Inter ramos folia ferentes aliiprodeunt longiores, nimirum
quaruor aut plures pcdes longi , in multos ramos & in ramulos t
lanugine albcfccnte obduftos , expanfi alterna-
tim , fivequafi cxvaynula prodeuntes. In ra-
mulis hifce alternata ferie exiftunt flofculi pal-
lide flavi , fine pediculis , finguli tribus foliolis
conftantes.

Poft flofculos illos proveniunr fructus, figura
& magnitudine olivx , primum virides , amari,
nonedules; mox maturi nigrefcentes evadunt '
dulccs menfe Februario , & licet noftratibus
nulliusufus, genrilibus tamen tam crudiquam?
prxparatiin deliciis habm,Tirade nuncupantur.
Tarde crefcit haec Arbor.

Folia apprimc fcrviunt ad tcgcndas xdes &"
corbes.

Ea vero qux inter palmas filveftres Vrucury
indigenis vocatur, ur & Tucu , in tantam proce-
ritatem non excrefcunr, multoque caeteris funt
humiliores , minufque cognitx ; fpinis afperri-
mis horrent & ligno funt ferreo , fed nullius
ufus.

Ftuftus autem funt fructibus Pindovx mi-
nores, cxterum cjufdcm ferme naturx & race-
matim quoque crefcenres.

Qiije vinio-ua dicitur, Iignum albicans &
fcabrofum corticis locohaber, ligniautemlo-
cofungofam &intus filofam medullam facilc
combuftibilem , e quafana&fortiffima lixivia
norunt conficere. Nullum prxterea aut certe
exiguum prxftat ufum : ad ornarum duntaxat
obinfignem altitudinem & ramos pulchre por-
reftos expctitur; iis fiquidem eleganter coma-
tis & foliis radiatis utrimque veftitis , Lufitani ,
atria & tcmplorum parietes exornanrjndigenx

dbBaCVltatibvs Simplicivm Lie. IV. 63
vcro loco tegularum tuguria fua ad pluvias & alia arcentia fternunt. Fifcellas quoquc & vafa
viminea ex illis conficiunt. Folia autem huj us atboris non ita dependcnt in orbem, ut Cocaeiro,
fed maximam partem ftant furrefla.

Prope foliorum exortum, etiamrami proveniunt pendtili, profercntcsracemosquatuor
vel quinque pedcs longos , plcnos flofculis , poft quos ctiam racematim provcniunt fru-
£tus ovi gallinacei figura & molc aut ctiam majore , faftigium habentcs acuminatum : al-
tera autem extrcmitate infident calici velcupuls, ut nuxpinca, foliis triangularibus con-
ftanti.

Maturus fructaisexterius cxviridi flavcfcit, veletiam bruncfcit. Cottex exteriot filamen-
tofus eft, ut in Coco , vcrum haud craflus, fed duplam tantum habcns ovi Gallinx tcfta:
craffitiem. Hicmorfusdctrahipoteft: illo detracto apparet pauca caro ctocc.i coloris, vix
ullomanifeftofaporeprxdita, quxaNigritiscumfatinacomeditur. Caro autcmhxc arobit
nucem duriflimam, inftar Coco ovalem, cjufdem fere craflitiei, fed fme foraminibus. Hac
frafta , apparct in cavo , perinterftitium more juglandum diftincto , nuclcus magnitudine ju-
glandis , albus , duriufctilus , paulo ficcior ncque tam fuavis ut Coco. CoUiguntur pertotum
annum & nuclei tam ab indigenis quam advenis comeduntur. Tnm-tofri , id eft , cocos parva,
Brafilianis dicta.

Oleuminfuperoptimuminde exprimittir, album& jucundiodoris, quod , quia refrigcrat,
defectum rofati fatpe fupplet,& cum recens eft, in cibis,cum vero vetus, ad luccrnas ufurpatur. •
Efructusquoquecortice aliud non ignobile &magis flavum clicitur, fcdminus refrigerans, '
quod tamcn ad multa mala cmollicnda adhibetut.

E faftigio arboris gummi pcllucidum, odoratum&pulchcrrimum fluit , quod in locum
Arabici nonnumquam venit. Poftremo medulla coloris albicantis & reccntem juglan-
dem refipiens , in verticc ligni continctur , optimum allmentum fi cum pane & fale co-
mcdatur.

Cocoeiro Indica, qtta; a Brafilianis vocatur Iaajngatcuibii &fru£tus illius Irujaguncu,
Pindova: (de qua j.im diximus) m multis dilfimilis. Nam caudice raro eft recto, fed plc-
tumque inclinato, quatuor, & intcrdum ctiam feptcm pcdes craflb : & ftepe ad quinquaginta
pedcs alto. Quapropter mirum eft , ectum truncos pofle lic brcvibus , tcnuibus & vix
terra coopcrtis radicibus in aere fubfiftcre, neque fuo multo pondcre & mole, ventifque
etiam vehementibus fa:pe ca> quatientibus , humi conciderc. Accedir quod pars caudicis
humi proxima, non craflior aur fortior quam in fummitate exiftjt. Coetertim eft cortice
cinerco, & quafi vibicibus hinc inde tranfverfim notato pcr ambitum. Ligntimnon multi
eft ufus , conltat cnim ex mcris filamentis : eft dulce & quafi lacTeo fucco turgens ,
unde arbore crfa a formicis appctitur. Catet ramis; fed in fummitate, qtiindccim, vi-
ginti aut plura habet folia magna , alata, in orbem difpcrla , pattim futrccta , pattim de-
pendentia, graro afpectu. lncxord ; o fuohiEcfolia alara quadam tcxttira vcftitafunt, obf-
cure gryfei coloris , qus folvitut fubfequente alia. Quodlibct folium longum eft circirer
fcdecim pedcs Rhijnlandicos ; pltircspauciorefve, ac in exortu unum circitetpcdem crat
fum, diffe£tum in folia five alas, ordine juxta fc politas aut oppofitas ; quodlibct tale fo-
litim tres pedes circitct longum eft , duos digitos latum, fed vcrfus extremitatem anguftius &
acuminatum, habensfecundtim longitudinem nervum ofleum flavcfcentem, ac ttanfver-
fim fubtiliffimas lineas feu ftrias virides , ac totum carinatum cavitatc furfum verfus ; fub-
ftantite inftar folii Gladioli, lxtcviridcac fplendens. Inter folia alata in ftimmitate atboris
orirur filiqua five vagina duos pedes aut amplius longa , in cxtrcmitatibtts faftigiata, vi-
ridis, ftriata, qux deinde rufefcit & fponte fe aperit. Anteqtiam autem fc pandat, caulis
intus reperitur eleganter compofitus pedem longus , ttes aut quatuot digitos crafltis , in
plures ramos pedales aut fcmipedalcs divifus , qui rami apte a natura in theca illa compli-
cati magnam fpicam reprselenranit . Rami autem hi onufti funt triangiiLitibus corpufcu-
lis , magnitudine amygdals cxcorticats , albis , qui rudimenta funt flotum & deinde nu-
cum. Nam rupta vagina rami hi fe explicant & oftendunt flofculos lutcos. Hinc fuccre-
fcit fruatts, quilibet infiftens brevi pediculo, pennam anfcrinam craflb, & ctiptilx , fijua-
mis conftanti ex tufo flavefccntibus. Pondere & duritie ftimma nuces caput humanum
excedentes ptofert . Toto anni tempore maturis paritet atquc immaturis fructibiis deco-
ratur, qui arcte &racematim C3udicis fummitati adhsrefcunt, & putaminibus craffis ,fila-
mentofis & tenacibtts veftiuntur , quibus fublatis ligneus calix apparet , quem fi immatu-
rtim perforaveris , aliquando fupra heminam dulciffimi & gtatiffimi liquotis emittct , qui
actufrigidiffimuslicct, potentiatamencaliduseft, &tenuiorumpartium , urinamque cun-
ftantcm ptovocat . Nucibus autem maturatis , ladeus illc httmot condenfatuf & coaguli in-
ftarcalamifcriptoiii ctaffitieconcavoadhsrefcit, qui cxemtus ac manducatus vixullinu-

clco,

64 GvitiEini Pnosis

eieo , quamvis fapidiflimo , dignitate cedit : nuttit enim & fuaviter reficit : proindc a viato-
ribus longo itinete delaflatis & fcorbuto infectis valde expetitur. Calidus & humidus exiftit in
primogradu. Oleumindepremendoextractum, in plurimos culinx & pharmacopex ufus
rcfervatur , nec amygdalorum oleo praftantia ccdit.

Pcr os aiTumtum pectoris malis mcdetur olcum, alvum quoque laxat, filargius exhibeatur:
ex alto lxfis mirum in modum prodeft, urinafque cit.

Prxtcrealiquorquidamftillatitius , albicans &eximix virtutis exinde clicitur , renumque
& Gonorrhex ardoribus exftinguendis utiliflimus , tum a mulierculis intcr cofmetica adhibi-
tus. Obfervandum autem aquam illam copiofiflimam & gratiffimam inveniri in medis xtatis
nucibus : in plane maturis tantum modicam, neque ita gratam. Nucleum autem tum optime
fapere, quum ad fummam maturitatem pctvenit.

E ttunci porro vertice medulla quxdam , arbufculx inftar novae , exfurgit , qux ex loculo,
quo contincbatur, prorumpens, cjufdem ferc qualitatis , cujus concretus ille nucis humor,
de quo jam diximus, exiftit ; quac non cruda folum , fed & co&a inter cpulas apponitur, & cum
braflica Cyprina certat. Nondum matura magis refrigerat ; quocirca vicem acetariorum &
lactucarum prxftat. Sed ea ablata arbor moritur, quod non seque contingit infcriori radicum
partelaefa velconcifa ; hincfit ut plurcs indigena: fibi perfuadeant idem , quodProfper Alpinus
de /Egypti populis circa dactyliferas narrat palmas, cas fcilicetnon terraradicibus attracta, fed
aere cx fubiimiori arbotis patte ali ac vivere. )

Atquehxc dePalmis, eatumquc mcdicis prxfidiis dictafint. De cxteris illis rarioribus
nativis & minus ufualibiis ; ut & de da&yiiferis exoticis, in Africa atquc Afia non folum, fed &
Italia notiflimis, fi quid reftet in Hiftoria Naturali plura dicentur.

C a P. XI.

7)e Aroeira ejujque qualitatibus.

ARborarcnofis, littorc imprimis & promontorio Olindx frequens , Arceira nuncnpatur.
Myrto filveftri noftrati qualitate non valdc abfimiiis, adLentifcostamen rcferridebet.
Prxter eximias facultates , quas awaAraca , &
Myrto, rcliquifque , aftringentibus & odoriferis
arboribus habet communes, hifce peculiaribus
pollet , quod refinam fundat fragrantiflimam in-
ftar Lentifci , exquaemplaftrum adverfus frigi-
dos afFectus componitur.

Foliis convcnit cum Guabirahx foliis , nifi
quod hujus fint paulo minora: Sunt autem in
ramulis bina fibiinvicem oppofita , & quinquc
aut feptem in cxtremitate. Ad cujufiibet ramuli
exortum , ramulus eft brevior , plenus flofculis
minimis , qui conftant quinquc foliolis ex albo
fubluteis.

Fruftum fertexiguum fanguinei colotis , ra-
cematim congeftum ac pendulum, cujus acri-
monia & ficcitatc carnes recentes a putredine
confervantur.

Oleum quoque ex fucculentis illius baccis ex-
primitur, eidem ufui cum refina infervicns.

Folia infignem & nobilillimum odorem emit-
tunt , fi conterantur , qux fubamara , cum qua-
damviadftringendi, aromaticas calidafque par-
tes habent conjunctas , quemadmodum e bal-
ncis & lavacris, qux cx illis fiunt, videre eft.

Has vcro virtutes tum profunde exferit, ut per
deftillationem foliorum , imprimis recentium ,
odorifera & adftringens aqua inde cliciatur,
quat tum ad pellcndos corporis aftectus , tum
ad delicias fervatur.

Temporeparoxyfmi febricitanti , Empyricorum more, exhibent cum fucceflii, oculos
feu gemmas arboris ex aqua nofturno rori expofitos .

Cap,

de FacVlta tibvS Simplicivm Lie.IV. 65
Cxterum fciendum eft in ramis Aroeira , luxuriare fxpe polypodium , illo quod e terra
profilit longe probatius.

C a r. XII.

T)e Urucu , ejufque qualitatibus.

LOcum inter arborcfcentes Plantas obtinet Vrucu, filveftris quidem, fed a Brafilienfibus
inter hortenfes & fativas jam olim tranflata; multaque etiam nunc induftriaeam exco-
lunt partini utgrannlorum folliculis involutorum , minio fefe exornent acpinganr; partim
vero ut Lulitanis divcndant, qusftumque ex illo faciant. Lingua ipforum hanc plantam Vrmu
diotam, ClufiusBixam Americanam Oviedi eflccxiftimat.

Foliis eft grandioribus & mucronatis, figura cordis, nt pingi folet, alternatim pofitis,
in pedicuHs , duos , trcs , interdum & quinque digiros longis , ncrvum fccundum longitu-
dincm & venas obliquas inferius prominenres habentibus , lxtc viridibus : caulibus ca-
lamo fcriptorio rcnuioribus, ligno albo & cortice fufco, inftar coryli. Circa cxtrcmita-
tem ramorum in brcvibus pediculis multi proveniunt flores , in uva: figuram difpofiti:
quilibcr flos eft rofx magnitudine, quinque foliis conftans albis incarnatis dilutis. In me-
dio cujmvis flons ingens numcrus eft ftaminulorum luteorum apicibus purpurcis : vix
fcnfibilem aliquem habet odorem. Poft florcm fructus fcquitur in filiqua myrobalani ob-
longi figuram habcntc, feu pyramidali rotunda, fefquidigitum aut duos digitos longa:
qux immatura virefcit cxtcrius , matura rufefcit , eftque tota hifpida ob fila promincntia
qua; habct, fed non aculeata. In qualibet autem filiqua ultra rriginta, imo quadraginta
grana , quodque fuo pediculo innirens , continentur , figurx conicx acutse aut cxigui
pyri, & in duobus lateribus quafi digito comprciTum. Color granorum infigniter mi-
niatus & fplendefcens , fuccoque tali madens , ita ut ad ta£tum inficiat manus egrcgio
miniato colore. Grana recentia haud dura funt, fcd ut granuni pomi, intus catnem ha-
bens albicantem: exterius etiam quodlibet granum pun<aulum habet argentcum. Siliqua
matura fponte fe aperit : grana ficcata evadunt rubra, obfcure nihilominus tamcn, ur an-
tea, tincruram in fc continent ; & recentia five ficcata ufurpari polmnt: Trita fimpli-
citcr in aqua fimplici feu ftillatitia, egregiam dant tincturam miniaram. Colledta grana
in maflam coguntur, Iphcrutequc & tabellie in multos annos durabiles inde conficiun-
tur, qux in Europam tranfinifla longe latequediftrahuntur. Magifterium criam inde , mo-
rc coralli, praepararur & in ufus refcrvatur. Grana rccenria matura &cxficcara, inque pa-
ftillos conformata, quantitate indcfinita, cum pulte ex Tipioca, qux Carima dicitur, alio-
que convcniente dccumbentibus exhibent, five vcneno, five aliunde infirmitatcm con-
traxerint.

Radicesipfx, nec grana, multi funt faporis , proinde ad medendum faciliores. Incola-
rum nonnulli radices granis prxfcrunr , quodharumrccens, illorum veroufus longefit an-
tiquior, & vicem croci, colore & qualitate (ficut de Curucuma]. Bontius rctulit) fuppiet. Tum
extractum ejus ex vino adufto confeaum fibi rcfervant. Qupd etiam nunc hodic colono-
rum non paucos , imitari videmus. Videaturlcon Hift.Nat. G.M.

C a r. XIII.

T)e Zabucap , ejujque uju.

A Ltiflima arbor eft, cortice gtyfco, duro & inxquali, inftar Qucrcus' veteris, (ex
-'l^-quo atramentum fcriptorium conficitur) folia juniora ruffa funt , vetuftiora autem
viridia, fimilia foliis Mori, in ambiru ferrara , & quodammodo contorta & incurvara.
Capaciflimos & fumms duririei producir calices, ore in tcrram obvcrfo, & operculo,
admirabili naturx lufu , inftar pyxidis , operros . In iis continentur nuces jucundi fa-
poris , qux ubi maturitatcm fucrint confccutx, excuflb illico tegumcnto, fine cujuf-
quam auxilio h calicibus decidunt , & gtatiflimum , incolis xque & animalibus fuppedi-
tant alimentum. Semel in anno maturefcunt , mcdia videlicet hycme. Sapore & exccl-
lentia piftaceis adxquantur, & vencrem fopitam dicuntur excitarc.

Potiones & pultes, tam ad Medicinamquam ad epulas ex illis comparantur.

Olcum quoquc pinguiflimum ex illis cxprimitur, amygdalino calidius; nuclci enim, e
qmbus elicitur, infecundo gradu calidi &in primo ficci peihibcntur. Praeftat aflatis quam

/ crudis

66 Gyiiieliii f isosi!

crudis vefci , quod caput infeftent. Plufquam triginta otdine ipfi calici , mediante Vifcofa ma-
teria, agglutinatihsrcnt,figuraque feretriangulariexiftunt, Myrobalano Chebulo non adea

diffimiles. Tantx duritiei hx pixides funt, ut Tapuyeris non folum vafa pororia , fed & difcos,
& ollas fufficiant. C^terum arbor infaltibus & locis mediterraneis adeoluxuriar, ur jufto
exercitui, fufficienti fuftentaculo frudtus ejus aliquando fuerint.

Pulchraeft, truncocraflb &re&o, inquc infignem proceritatem aflurgit. Lignum exi-
mium ufum praftat , putredini mire refiftit, unde ob fummam fimul duritiem, molendi-
norumfacchareorumaxes ex illo fabricantur , caiterafque arbores multum antecellit.

Cortices praterea contufi & rite praparari naupegis loco ftupx inferviunt.

Aliaadhucdaturiifdemlocis2^«M_yoarbor, priori fimillima, nifi quod calices magis de-
formcs producat, earum nuces dignirare inferiorcs habeantur : quippe ex immoderato illarum
ufu, quibufdam capillos defluxifie Incola: teftantur.

C a p. XIV.

De CJueticoroja , &■ illius facultatibus .

VArixarbores excelfe Guetijs dicrte, cjufdem generis frudtus flavefcentes producunt.pauca
carne, magnoque lapide ovalis figurx inrus refertos; quorum frudtuum ad minimum
mihitresvidiflefpeciescontigit, Guetitoroba ,Gueti-miri , OcGueticoroya , efculcntos quidem
omnes, feda paucioribus expetitos , excepto uno hoc eoque pragrandi , dequoinprxfenti
agimus , & amagnatibusindeliciishabetur.

Eft autem hsec arbor qux Guety-coroya dicitur , cortice gryfco. Ramj habent folia in

frondcs

>

d e Facvltatibvs Simtlicivm Lib. IV. 67
frondes congefta. Nimirum pediculi funt in extremitate ramorum, unumautfcfquidigitum

longi, alternatim oppofiti , & quilibct
duo aut tria foliafuftinentes, decem
& plurcs digitoslonga, quatuor,aut
etiam fex lata , ad tadmm inftat corii
Hifpanici, oblonga, linguxfigura,fu-
pcrius dilute viridia, inferius ochrx in-
ftar flava , ncrvo fecundum longitudi-
nem emincnte , & coftis obliquis in-
tervallis, partim xqualibus, partim
inxqualibus diftincta. Adfrondesflo-
rcs proveniunt,in longam fpicam con-
gcfti,parvi, flavi, pcncinodori. Flo-
ret Januario menfe, Majo & Junio fru-
ctus maturefcit , femclquc bicnnio in-
tegro provenit . Malum Europxum
magnitudine excedit : eft tuberofus,
dcformis & maculis nigricantibus di-
ftinctus; infuperficieubi maturuerit,
mollis, ablatoque cortice , flava pulpa
pinguis & carnofa apparct . Odore,
fapore, ipfaque fubftantia nutritiva
confervam aliquam recentem & ato-
maticam relipit. Mox fummx duri-
tiei ac pondcrislapis, ovique magni-
tudinc, multis filamentis vcftitus con-
fpicitur; qui vi cffratrus , nucleum
fubftantix carnofx rubicantis & com-
pactx continct , ingrati faporis & a-
ftringcntis. Is tritus & ex convenien-
te liquorc xgro porrcctus , vi aftricto-
ria immodicum alvi profluvium fi-
ftit. Ufum, quantumquidcm conftat,
alium in Medicina non habet hie fructus ; ut nec ipfa arbor , qux foliditatc & altitudine , &
duratione ipfam Quercum fuperat.

C*p. X V.

T)e lanipabaejufque ficultatibus.

VNa ex ptocetioribus Brafilix arboribuscftte/)'^: foliis lxvibus , cubitum longis , &
fatutate viridibus , qux fingulisannis , menfe imprimis Dccembris deponit, non omnia
quidem fimul fed partem illorum , diverfo temporc . Mox nova prioribus multo lxtiora
acquirit.

Ligno eft duriflimo & optimo. Florem gignitexiguum, menfe Martio & Aprili, cxtcrum
Narciflb haud multum diflimilem , odorcm Caryophilli Carthufianorum xmuiatur ; coloris
albi, cumunguibus interius flavis: inmediofloris ftamen ctafliufculum flavumhabens, ac
infuper intct duo folia floris corniculum pallidum e medio floris prodiens , deorfum incur-
vatum. *

Fructus illius magnitudinem habet mali Auraici , vcl ma jorcm , rotundus , corticc tenui,
lento , cinereo , fub quo primum continet catnem foiidam , lentam , fucculentam , flavefccn-
tem , fiftoris acidi , & refrigerantis , odoris gtati. In mcdio autem fruttiis cft cavitas repleta fe-
minibifcriolliori pulpa circumdatis , cjufdem cum rcliqua carne faporis. Seminis grana funt
comprfc , & fuborbicularia , fere ut Mtmgaba , qux una comeduntur. Immatura poma viri-
dia funiSnox matuta, melpilorum inftar, putrcfcunt atque cfui apta fiunt, unde i t \Ott-appCl£'
aplcbe fcftrate appellantur. Cruda non cofta appetuntur: Saccharata& condita lautiora
funt. Cdjitrafluxum vcntris feliciter exhibcntur. Ardores palati &ftomachi compefcunt,
fanifque ol xgtis folatio funt.

Vinimi, quod ex illis exprimitur, in eofdem ufus refervatut , fcd vetus redditum calidius ex-
fiftit, minufque adftringens.

1 2 Ex-

65 GriLlELMlPlSONIS

Expomonondummaturoviignis liquorem extrahuntbarbari, quoadverfus eademmala
utuntur.

Ex pomi cortice immaturo pi-
gmenti quoddam gcnus eliciunt ■
qudd recens aqueum eft , mox nigrc-
fcit, quo corpus pingunt, ut veftitum
nigrum cminus , fxdo cquidem fpc-
ctaculo , mentiantur. Nullum alium
ufumhic fuccushabct, ad nequitias
dumtaxat exogitatus. Tin&ura enim
illius corporivel chartae illita , circa
nonum diem evanefcit ; nulla alia ra-
tioneabluipoteft.

C A p. XVI.

T)e ojtcaja qii<e &
Ibametara,

T)R.oceriorem,vetuftioren. & fron-

dofiorem arborem, in Brafilia me
vidiflevix memini. Cortice eftcraf-
fo, rugofo & e cinereo albicante, in-
ftarSambuci.

Folia illius fiint lxvia , dircfte fibi
invicemoppofita , ad quatuor inrer-
dum digitos longa , circinata , fplen-
dentia , & nucis juglandis foliis haud
abfimilia, verum acutiora ; quxme-
dia 3-ftate deponit , novifque ante
hyemem decoratur , ut redintegrato
quafi robore fru&am mclius profe-
rat. Flofculos habet copiofos, in ma-
gno raccmo congeftos ex albo fub-
flavefcentes : poft flores provcniunr pruna flava , noftratium magnitudine & figura ; paucs
quidem , fed iucculenrx carnis : lapidcm continentia magnum cx filamentis lignofis, nec
durum, fed dentibus cedentem ; qui nucleum continet in fe, ex albo flavefcentcm. Fru-
&us hic grati cft acoris , ac proinde inter tragemata locum fibi vindicat. Hybernis'men-
fibus matutatur , xftate mcdia floter , & tunica tcnaci veftitur. Primo loco refrigerat &
adftringit.

Folia, fucci, oculi & cortcx , externis juxta& internis affeffibus medetur. His fuccedunt
^droeira, Myrtus , Araca, qus omnia in gargarifmum , contra gutturis inflammationcm&
fimilia mala prxpatantur ; vel in lavacro, contra multos externos pedum & corporis affedlus
adhibentut. Gcmma. prarerea hujus arboris in acetariis, tebricitantibus profunt.

Peculiate habet hcec i^Acaja arbot , quod voluctes pica; magnitudinis , nigris & aureis
plumis elegantet vcftita: , in extremitatibus ramorum affabre & concinne pendulos fuos
nidos conftruunt.

C a p. XVII.

De Tapia arbore, ejufque facultatibus.

IN TJrbe Olinda , totaque fere pnefedura Parnambucenfi hxc arbor nafcitur , in fagi altitu-
dinem alTurgit , cottice lxvi , cinereo ; multos habet ramos ; & folia in fingulis pediculis
tria fibi inviccm appofita, lxvia, fplendentia, fuperne faturatiore , inferne dilutiore virore
conipicua , quinqueaut fex digitos longa.

In cxtremitatibus ramulorum plures pediculi , cerafini quafi , colle&i , in quorum quo-
Iibet flos nafcitur , quatuorfoliis conftans albis Sc digitum longis, habetque cum his alter-
natim pofita quatuor foliola virefcentia, inter qux exftant ftaminula fubruffa multa, cir-
citcr fefquipedem longa.

Licct

DeFacvltatibvsSimpiicivm Lib. IV, 69
Licet autem hxc arbor foliis fruftibufque malo Affyrix quam fimiliima fit , tamen quali-
tatc ab ilia orruiino difcrepat, quod exceptis foliis longe inferior fit. Quare Buafilianis pa-

riter & noftratibus , obfingularem efficaciam quxillisineft, vehementer extolluntur. Prx,
terquamenim, quod variis corporis affcttibus fuccurrant, immodicos fervores Ieniunt, &
attoci illi ani vitio , Bicho del cv.lo , difto , mirum in modum folatium adfcrunt : fuccus fiqui-
dem foliorum contuforum txdarumque,tumfimplex, tumcompofitus, anoinditus, jcjuno
refrigerioincendiumreftinguit,£qualorem ac immunditicm abftergit , & immanes dolores
mitigat.

Prxter hxc folia illius contufa & auribus indita reftituunt dolores capitis ex calore na t
tos , nullo accedentc alio rcmedio .

C a p. XVIII.

De Jraticu ejufque Jpeciebm &■ qualitatibus.

A K-aTicu, arborum Brafilix indigenarum diverfe dantur fpccies: quarum duxqua
■L *-Araticn-ponhe , & Araticuape aBrafilienfibus dicuntur, parum differunt.

<_Araticu-ponhe cnim eft ai£or caudice , ramorum figura, corticis colorc Aurantix malo
fimilis , fed folia, flores & frudus diffcrunt. Folia illius femipedcm drciter funt longa , alter-
natimfibiinvicemoppofita, fuperius faturate virentia , fplendcntia, inferius dilute viridia,
craffa, & ad ta&um folida , duos circiter digiros lara & in extremitate acuminata. Hinc inde
flos provenit magnus , totus flavus , compofitus exterius & tribus foliis cordiformibus, fcfqui-
digirum longis , inftar corticismaliaurantii, craflis, erefte ftantibus. Hxc in fe conrincnt
alia tria foliaminora, quorumquodlibetfemiglobumexcavatum refert; ita tamen inter fe
compofitafunt, ut integrum globum , interius cavum, magnitudine nucis juglandisreprx-
fentcnt ; & in eo ftamen rotundum lutcum cum apice fuo orbiculari. Hos totus flavus , fuavis
primum odoris, fcd naufcabundi. Floret menfibus Septembri, Oftobri, & Novembri. Florcs

/ } multi

70 GVlLIELMlPlSONIs

multi fingulis diebus fe aperiunt , & mox fponte decidcntes , ob gravitatem , ftrepitum inter
cadcndum edunt .

^Arattcu-ape fere per omnia huic eftfimilis: utrxque poma cx acido dulcia proferunt,

cfculenta , fed (ilvcftria & ftigida , &

propterea quibufdam non expetita.

Figura &magnitudinc nucis pinex,

flavefccntia, fiibftantia & carne intus

molliori , fcminibus ex fulvo nigri-

cantibus turgida.

De Medica harum qualitate vix

quicquam mihi conftat , nili quod

folia ^Araticu maximc communis,

in oleo olivarum macerata & apo-

fthemati applicata, tumorem cmol-

liant, extergantque.

Illa autemarbor qux Aratictt fma
vocatur, cxteris fimilis eft, nifi quod

magnitudine differt : Flore enim,fru-

ctu , ligno & folio quoque eft mi-
nore , & crcfcit in locis paluftribus;
cxterx vcro in iilvis confpiciuntur,
exque infinitx, prxfertim circa pa-
gumlguiracit.

Atbor hxc magnitudine & foliis
cft inftar citrii , fed magis craffis &
fature virentibus, florcpleno& ju-
cunde flavcfcente : fru&u, licutreli-
qux Araticu , fquamofo & conatim
defcendente; cui tantum incffe fri-
goris perhibent , ut crebro vefcen-
tes interimat , quamobrcm inter ve-
nenahabetur.

Radix illius leviflima eft , inftar
fubcris , tantxque magnitudinis , ut
intcgri clypci cx illa fiant , qui mol-
lioris & tcnacioris cum fint ligni , telum immifliim, licet a valido Iacerto, mordicus retinent,
ne facile retrahantur.

Notatuautcmdignum, arborishujusinpaludibuscrefcentis radicem profunde in terram
defcendere (quod tamen in aliis Brafilix arboribus haudfacile confpicias ) unde credibile,
noxiam hanc trigidamque qualitatem, qua fruct,um nocere conftat , ex infefto tcrrx frigore
acquirere.

C a p. XIX.

..• De Caaroba arbore ejufque qualitatibus.

(~~*Aaroha filveftris & procera arbor, terris tantumfolidis&glebofis in Prxfecmra Parnam-
'buccnfidelectatur. Florem fert e cceruleo purpurafcentcm idque menfejulio: Semen
autem nigricans , quod matutefcit mcnfeSeptcmbri: fmaumrarum, fcdinutilem.phaleolo
maximo (imilem , quimaturus facrus aperitur , manctque vacuus.

Ej us folia oblonga funt , lingux figura , dilute viridia , nervo fecundum longitudinem &
coftis obliquis eminentibus prxdita. Guftu funt amara ; ficcata& contufafomentisac balritis
peridonea. Qax ex illis conficuntur remedia, five interne aflumta, exficcandi, mundifi-
candi & fanandi vi pollcnt: quodfelicitcr inplurimis morbis, imprimis autem in Lue Ve-
nerea curanda , fum expertus. Eadcm trita atque in emplaftrum prxparata , ulceribuique ap-
plicata, mirifice profunt, morbumque radicitus fxpe expugnant. Prxfertim, fi rcpurgato
primum corpore , eorum deco&um pcr aliquot dies bibatur , & fudorcsprovocentur.

Ca p.

»1 EACVLTATIBVS SlMPLIClVM LlB. IV. ?!■

C a p. XX.

T>e Embira feu Ti/idaiba ; ejujque facuhatibus.

SEquitur nuncfilveftrishxcaL'boL-£7wfo/-<r, five Finddibt dicta Brafilienfibus , juxtaOlinda:
promontorium Ipeciole ut plurimum nafcens, & ob acrimoniam fructus , casterafqtie
qualitates piperis Brafilienfis semula. Folia fert exigua & acuminata, & Olivoc foliis fimillima;
lignum ejus cft tcnuc. Procera eft admodum arbor, & in fummam altitudinem reda aflurgit.

Menfibus pluviis acini illius
virent , fed maturcfcentcs men-
fibus Decembri & Januario tu-
bent, atquc dccidunt, qui fi fuc-
rint dcficcati, nigrcfcunt, urunt-
quc linguam mafticata , & aro-
maticum quid fapiunt , ablato
femine nigro oblougo , quod in
illis continctut , quod Junipc-
rum redolet.

A jejunis manducataftoma-
chum debilcm corroborant &
difcutiuntflatus. Tum contufa
& applicata morfibus fcrpcn-
tum medentur.

Excoquuntur ut referventur
inofficinis. Culinisquoquevi-
cem piperis prajftant.

Ex Arboris deniquc cortici-
bus, funcsigniarii, quomilites
igncm fovent , conficiuntur.

C a p. XXI.

T)e Ibiraee arbore.ejujque
facuhatibus.

ANtiqua nemora hanc va-
ftam&proceram arborem
producunt. Indigenx lbiraee, id
eft , Lignum dulce , non autem
Hiouraee, ut Lcrius & Thevctus
prodiderunt, appcllant.
Folia hujus arborisLaurum prorltis a;mulantur. Truncus cortice glabro , intus albicante,
cxterius rubcfcentc fpcctatur.

Eructus fert flavefcentes prunis fimiles , gratiffimique faporis , verum non quotannis.
Ligno eftptreftantiflimo& prxduro, & putredinirefiftente quodaNaupegis expetittir.
Atboris hujus virtutcs auxiliatrices foli cortici inelTe creduntur , qui reccns avulfus , liquo-
rem albicantcm fibiagghitinatum habet, cujus color mox perditur, paulatimquedecrefcit,
&cortice fimul cxficcato, in natutam&dulcemilliusfubftantiam abit. Duriflimus exiftit,
fcmidigitali craflitie, fapore aromatico cinnamomum , dulcedine Glycirizamxquans. Sunt
qui Guiaci feu ligni fandi fpeciem elTe contendunt.a quibus non dilTentio. Moderate calidus cft
& tenuium partium, quapropter pcctoris & jecinoris afFe£tibus optimc convcnit. Praicipuum
enimincolatLimrcfugiumelt inveteribusillorum vifccrum obftructionibus, ut jam diximus:
tum quoquc advcrfusLuemVcnercam, eximiumremcdium fubmiiiiftrat dccoctLim illius ex,
aqua fonnna, palato quidem nbn ingratum , pcraliquotdiesreiteratum.

Pugillus deniquc, vcntriculo adhuc jejuno, ex ovo fotbili, jufculo aut aliquo convc-
nicnte liquore aflumtus , bronchia puimonis aperit , & ceffantem quoque urinam cducit .
Qiiapropter omnibus artis Mcdicx indagatoribus fuafor fucrim, ut corticern hunc in ulterio-
rcs nfusreponant. Succusautcmlactous exrecenti cortice exprclfus, fcabici &tinexcapi-
tis, pra: cxtcris medetur.

Cap,

71

GvilielMi Pisonis

C a v. XXII.

T)e Ambaiba arbore, ejufjuefacultatibus.

A Rvis quondam cxcultis deledtaturhxcficusfilveftris , in quibus fponte nafcitur , in filvis
■L *-vcro raro repcritur. Unico , coque levifiimo & ferulaceo trunco in mcdiocrem altitudi-
nemattollitnr. UtEuropxi Sambucum.itaBrafiiicnfcshancarboreminfuosufus &lufusex-
cavare iolcnt , & ex radice igncm in defer-
tis percgrinantes, collidendo, aliisque arti-
bus egregie eliciunt. Raris & in fummitate
tantum expanfis ramis, veluti corona, cin-
gitur,pauciique,fedpregrandibus,(peciofis
& laciniatis foliis. Julos profert albican-
tes, racematim copulatos,pendulos,& ro-
faceis tunicis involutos , qui maturitatem
confecuti deflorefcunt & decidunt media
xftare. Pinguis ex eorum fummitatibus ex-
prefliisfuccus, reccntibusnonfolum, fed
& invetcratis ulceribus feliciter mcdetur .
Folium quoq ; renerum & rcccns,autlevior
arboris hujus cortex fi apponantur, tempe-
rant & mundificant partemaffeftam. Suc-
cus c gemmis exprefliis,qui facultate rcfri-
gerandi atque aftringendi pollet, pulti de
Tipioca inditus, calidam vcntris proluviem
fiftit. Menfes dcnique nimium fluentes,
tum &virulentumgenitaliumprofluvium
compefcit.

Traduntlndigenarum & Lufitanorum
, peritiflimi , hoc remedium puerpcris, im-
modico menftruorum proflnvio laboran-
tibus.infigniter prodefle,fi in modum cata-
plafmalis umbelico apponatur, cujus rei
veriffimx teftem me pra:beo.

Nihilmirumitaque fi haic arborprimis
Brafilix incolis, ut & advenis, tantopere fit
pradicata. Digna medius fidius, cujus vir-
tutes etiam nunc latentes , pofteri fcruten-
tur& in lucemprorrahant.

Altera cjufdem generis, cujus mentio-
nem fccitloannesdeLaet , ^Ambainnga appellatur , & ramo eft rubicundo , &lignominus
cavo , foliis vcro afperis , ut loco limx qusdam cum iis poflint lxvigari. Liquorem continet
oleofum cjufdem cum fucco Ambaibx ufus & efficacix.

Cxteras ejus facultates&auxiliaMedicaquia nondum fatis explorata habco filentiopra;-
tereo. An vero fit Abicgna, de qua Clufius in Notis ad Monardcm, ego valde dubito.

C a p. XXIII.

De Anda arbore, ejufcjue facultatibus.

NOnprocul a littore,in locis arenofis , nunc mediocri, nuncfummaaltitudine,proterrx
temperie, exfurgit arbor Ania : qux ligno eft levi, raro & fpongiofo. Florem fert magnum
& concavum, aurei coloris prailucenris. Folia illius funt laciniata, ut Mamocira, multo tamen
minora. Fructum feu nucem gignit cortice duplici, exteriore cincritio,ligneo,prxduro & per-
foratoputamineveftitam.quo duo glandes continentur.jecinorileporino nonvalde diffimiles,
& nuces caftaneas fapore quodammodo referenres, licet virtute & qualitate differcntes. Una
fiquidem atque altera cruda manducata ,alvumducit: quibufdam fimul &vomitum excitat.
Olim magnates.rum&facroiuminBrafilia antiftites,purganshoc&falutateremcdium, ca>
tcris omnibus prafferebanr. Valida; eft operationis ; quamobrem sgris morbo fradtis haud tuto
exhibetur, nifi opportune a manu Medici correctorium accipiat.inqucElectuarii aut tabu-

larum

deFacvltaTibvsSimplicivm L i b. I V. 73
lamm formas redigatur. Accipe duas veltres caftaneas contufas & cum faccharo defpumato
cxcoflas, addito anyfi & cinnamomi momento , gratiffimum non folum crit medicamentum,
fcd & tutiffimum , infantibus , iifque omnibus qui a purgantibus folent abhorrere.

Lufitani&indigenxexcadcm nuce oleumexprimunt , quodlychnisarfundunt, atque eo
corpus inungunt. E cortice autem illius uftulato, incola; optimum & familiare rcmcdium
contra ventris fluxum , iifque , quibus poft aflumtam nucem , alvus immoderatius ruit , fub-
miniftrant.

Arboris cortexcontufusfluminainficit, atque enccat pifccs.

Vide Iconem arboris & nucis in Lib. I II. fol.i 10. Georgu Marcgravii ; quam hicrepo-
nere nonduximtis opcrxpretium.

C a p. XXIV.

De (juabiraba arbore , ejujque facultatibus.

TN confragofis nemoribus Brafilix, reperitur vafta arbor , qux gentilitio vocabulo Gaabtrabn
-"-appellatur ; ligno obliquo , multifque flexibustortuofo, altiffimo infuper atque duriffimo ;
& contra putredinem optimo. In collibus vero & campis eadem GaabirnU ad longe minorem

molem aflurgit , vix prunum adsequans : foliaque multo minora , fruftufque fertminusagre-
ftes. Adeo dcnique ob diverfitatemfoli , difcrepantes inter fe , uthxaMcdicis,illa:afabris
potius expctantur.

Florcm fert niveum, valdeodoriferum, ifque mediaxftate, manc antequamSol rorem
exhauferit, colligitur, & alembico inditus, eximiie virtutis liquorem exhalat : qui refrigerans
prxfertim & mundificans , oculorum inflammationes optime temperat.

Fructus,fiveglobulirotundi, umbilicarim prodeunt, qui maturitatem fub initium hyemis
confccuti , nigrum induunt colorem , dulciffimique funt faporis.

Folia varix figurx, qusdam acuminata & pene figura cordis, quxdam obtufiora,fubafpcra,

K emincn-

74 GviLIELMlPlsoNIS

eminemibus ncrvis funt foliorum pyri magnitudine: lcviffime fricata aromaticum fpirant odo-
rcm: quareinfigncminbalneis nfurnjttsEbent , calidaad fecundum gradum. Aqua quoque
fragrans, ficuti e floribus, ex illis elicitur.

Quantum pulvis hujus ligni in Carbonem redatTi , oculis inflatus conferat , aliasdemon-
ftravi.

C a i. XXV.

De Araca-Iba , ejujque facultatibus (s~ufu.

HUjus arboris frucTus \ Brafilianis appcllatur Araci-miri; prunum Granatcnfem vocant no-
ftrates. Externa facie , frequentia , tempore , & loco natali , convenit cum Guabiraba , de
qua capite prxcedenti egimus.

Frutex cft, ligno, foliis & floribus ut Guajaba, fcd magnitudine difTerunt & frucTu. Sed ut va-
rius &mirus eftnaturxlufus,omnes dignitates, eafq ; eximias,frucTui &radiciinfevit > cumG'«M-
biraba nullas, nec in frucTu, nec in radicc , fed omnes in floribus & foliis infitas virtutes dederit.

Locis gaudet apricis , raroque
in filvis aur umbrofis nemoribus
conlpicitur.

Floret bis quotannis , bis quo-
que fert frucTum,mcnfc nimirum
. Martio & rurfus Septembri. Pru-
na coronis, mefpilorum inftar,
eleganter ornata, innumerifque
acinis turgentia profert , qux,ubi
maturucrint , flavent , mufteam-
que habent in fe dulcedinem , at-
que fraga quodammodo refe-
runtfapore. Crudapotiusquam
co£ta appetuntur , fuaviflimique
odorisexiftunr&faporis. Opor-
tet autem ut tempcftive decer-
pantur ; nam omnifruaui, pro-
pter inrcnfiffimG Solis ardorem,
non minor in juria fit, (i paulo tar-
dius quam fi citius avcllatur.

Conditus qui ex hoc frucTu
fiunt, jucunde refrigerant , ad-
ftringunt & corroborant, locoq;
carnis cidoneorum,confcrvx ro-
farum , aliorumque fimilium cx-
hibentur.

Cxrerum ipfe frucTus virtute
medicinali non dcftituitur. Ex fo-
liis fiquidem & oculis utpote ad-
ftringentibus , optima balnea
componuntur , tam contra intcr-
nos quam cxternos corporis affe-
£tus , ut fupra in capite de ulceri-
bus diximus. Pra: cazteris autcm hujus fruticis partibus, radix dift is qualitatibus excellit. Atquc
hoc peculiare habct , quodfumme fit diuretica , partiumque fubtilium & fubdulci faporc cum
adftringendifacultatepollcat. Proindc prater cximias quas prsftat virtutes , lienis & rcnurn
affcdibuscon ucit.

Alia ejufdem gencris Aracit reperimr, fcdnon ita frcquens , qus tamcn frudTum facileprx-
ftantiorcm procrcat, & multo majorem. Quapropter ab indigenis Araca-guacu , id eft , Aracx
major , appellatur , quod in j uftam arborem cxcrefcat : folioque eft glabro, lxte viridi, figura &
fragrantc odore Lauro multum fimili. FrucTum fert mali mcdiocris magnitudinc , rotundum,
fuperncumbilicumcontincntcm: carnem habet albam.carni Araca-miri, odore, fapore & fub-
ftantia fimilcm : in medio mtiltos lapides, pifis minoribus xquales, contincntcm, obrotundos,
paulumcomprcflbs, cx albo fubflavos & duros , ut nucleiccraforum, intuscontincntes nu-
cleum album. Adhxrent hi lapides carni pcr multa tenuiflima filamenta.

Cap.

OE FacVltaTiBVS SlMPttCtVM LtB. IV. 7}
C A p. XXVI.
De (juaiaba arborC , ejujtjue ftcultatibuL

MAgna affinitatc intct fc conjunEt-s; funt Cxaiaba &c Jraca-gteacu; ejufdem quippe lion fb»
lum altitudinis funr, fed folia & flores qualitate & facic externa conveniunt. Sunt autem,
folia bina fibi invicem oppofita in breviffirnis pediculis, qux prxdita funt nervo & venis paral-
lelis lunaribusj obliq ; cfifc urrentibus & valde confpicuis, ad taftum dura, infcrius quidcm pro-
tuberanribus, fupcrius profundis & quafi rugofis : Fruftus quoque huj us granis innumeris fca-
tent , unde & merito pyra Granatcnfia dicuntur : fed in eo folum differunt, quod hi oblongio-
tes & magis flavcfcentcs extcrius , intctius rofacco colorc vifuntur. Dignaprofcfto arbor qu*
Europx importata , magnatum & Principum hortos illuftret. Montibus aut filvis dcnfiotibuS
non innafcitur , fed planiticm & campos amat. Agreftis eifc defiit, villicorum quippe induftria
viridariis iilata, numerofas plantas concipit & procreat,ut nihil frcquentius occurrat ,frtt*
ft uum cnim grana ab avibus & pccoribus deglutita , & mox pcr alvum cum cxcrementis dc-
pofita , locis licct' arcnofis & triftioribus, altiffimc germinant maximeque luxuriant. Aliis In-
diarum rcgionibus communis hxc arbor, ac proinde hic patriam Brafiliani ncgant , fed
traftu tempotis inter illas habita eft.

Scmcl pcr annuni ftuftus profert, quialbtimfioremxftatc vigentem excipiunt ad inititim
hyemis: numerofoquc proventu, totis fex mcnfibuspluviis, maximo omnium incolarum
pblcftamcnto dantur. Pyrahicftomachoprofunt, qux fi immatura coquantur , co fortius
vcntriculum corroborant, atque alvum adftringunt. Matura crocco colore nitefcunt. Melius
finirati confulunt, qui cofta & faccharo condita, quam cruda, menfis inferunt : odorcm cnim
gratiorem acquirunt , palatoque magis abblandiuntur.

ConcedcndumfacilcClufio&Monardo, quod in defcriptione hujus floris &fruftus na»
tura & facic nonnihil a me difcrcpent , quoniam hxc & alia exotica adiiffe & cxpcrimcnto
comprobafle ipfis forte non licuit.

C a r. XXVII.

T)e 'Bacoba &■ 'Banana , earumcjue facuhatibtu,

FRuftus lippis & tonforibus noti,tanlquc familiares,ut nulliprorfus in Brafilia jam fefieriatt'
tur horti, in quibus illi paffim non lpeftentur. Indigcnx tamcn hic non funt,fed aliundc huc
deportatx hx plantx . Brafiliani quoque eariun nomina ftia lingua cxprimere non norunt. Afris

vero atque Afiaticis olim fuifle notas , Serapion & Avi-
ccnna teftantur,qui Mufas appcilant. Hujus itaquc plan*
txdcfcriptioncin,quaniMatthiolus, Clufius& Dodo-
nxus habcnt , libenter amplcftor, paucis tamcn, in qui-
bus hallucinatifunt, mutatis.

Duo autem funt ejus genera , "qux ob maximam affi-
uitatcm quam habent, una (quod ajunt) fidelia hic deal-
babimus. Pulcherrimx fanc plantx , fivc fruftum , five
folium , fivc cultutx , nafccndique modum fpcftes. Ia
quovisfolo, licet trifti & fiticnte proveniunt. Qupvis
anni tcmpore incolx carum fruftu gaudent.

Caudcx feu craffior pars arboris e foliis compaftilibus
fquamatim coagmentatis conftat, qui frtiftibus decerp-
tis ut inutilis detruncatur, nam fcmcl tantum in vita ftia
fruftum producit. Verum cxcifaparenre , fexvel ofto
furculi e radice exfurgunt, qui matrcm renovant & fub •
fequente anno fruftum ferunt. Scminibus & ramis pror-
fus dcftituitur utcrque frutex : horum viccm ornatiffi-
ma & pulchre virentia folia , unico eoquc craflb nervo
obdufta, fcxpedeslonga, duo lata , fupplent : illorum
germen fatis longuni e medio exfurgens , crcbrifque no-
duliscftdiftinftum, cujus extremitariturio, ovicffigie
& rubro Colorc infignis, adnafcitur , unde triginta, aua-
draginta, nonnumquam centum lobi progcrminant : Hi
in xdibusfufpendunturtantifperdonec juftam maturitatemconfequantui'.

Uterquc umBacoba quam Bananamta horariosfruftus, & (ut nonnullispldcet ) infef

"K 3 fi6U9

7tf GvilielmiPisonis

ficus reccnfcntuf. Utetque flatus excirar, modice rcfrigerat & venerem fopitam adjuvat.
Paucifunt alimenti , pcclorifque potius quam ftomachi oblcftamcnto , ejulque calores re-
ftinguere Aviccnna autumat.

Banana paulo funt longiores , Cutc flavefcente & quadrangulari , qua dcrrafta, caro fuc-
ccditmollis, pinguis, minufque, quam Bacoba . fucculenta : ad hoc qualitatc frigidior, nec
tam facilisdigcftionis, nifi valdematura. Tofta biliofisprodeft,pitnitolis nonitcm. Nondum
rnatura fi aflctur adverf.is alvi profluvium auxiliatur. Baceba brevior eft, rotundior, nullifq; an-
gulis diftinfta : pinguior infuper & digcftu facilior ; quo fit ut intcr bellaria facile primum lo-
cum occupet. Ad igncm arcfacta , codcmque modo , quo Banana , prxpatata , eandcm utili-
tatem prseftat. Immatura sequc ac matura , ad ignem folcmve cxficcata , diu fervatur , & Euro-
px importata, longe lateque diftrahitur. Eadcm in taleolas difiect.a,cum faccharo & ovis frixa,
vel inplaccntas adartocrcs modum, coafta,gratiffimifaporis,oprimiqueeftalimenti.

InInfulaAf.!^»^o?^,ubimaximopcreIuxuriat,vinumindc cxprimitur , non diudurabile,
quod tamen inebriandi facultate pollet.

Aqua vero qux ex Bitc ocra rrunco , perpetuo humore turgente, clicitur, cum frigidiflima
fit & adfttingens , in magno ab incolis pretio habctur , contra calidos , internos & externos
corporis affettus. Quibus prxtereafacultatibuspollcant, Aviccnna, Rhafcs, Almanfor&
Serapion , fufius & explicatius funt perfecuti.

C a p. XXVIII.

T>e Mangaiba, ejujque facultatibus .

EXimium hujus atborispomum,quod CMangaiba vocatur, nec ignorandum,necp»xtcr-
cundum arbitror , tametfi ad menfarum potius delicias , quam ad Mcdicum nofttum

inftitutum &ccre videatur. Tanta enim fuavitatc gulx lcnocinatur, tanta faporis eft pra;-

ftantia,

deFacvltatibvs Simplicivm Lib.IV. 77
ftiintia , ut haud fciam, an venuftiorem aut gratiorem frucfum Amcrica producat.

Arbor pulchra, crilpa& fcccundiflima fupra altitudinemPruniEuropsx nonattollitur,
quamfructti, prxcipucvero ligno&foliis xmulatur. In quibufdam Bahix & Paranambuci
locis inintegra nemorahafceluxuriare vidcas. Diftribuit fe in multos ramos , ipfiqucdenuo
in ramufculos tenues inftar Betulx : cujus lignum & corticem valde gsmulatur. Folia fert
parva, folida, egregie vircntia , binafcmpcr fibiinvicem oppofita, quxinmcdiofeciindum
longitudinem nervi, non tam venulas quamlineas habcnt fubtiliflimas.paralklc diipolitas.
Exfpirante hyeme. menfenimirum Augufto, florere incipit, ultraque novem mcnfespomis
feu prunis oncratur & ornatur. Horcm producit exiguum , album & liimmc odorum : frucium.
rotundulum, cfculentum, qua Soli cxponitur aureum, rubrifque maculis diftinttum, Abrico-
cumdiceres. Tenuiflima cuticulategitur, intufquc lapillos quinque velfcx continet, turgct
lacfe , unde vel leviter prelfus niveum palatoque gratifli mum fundit liquorcm , & licct fequax
acductilis illiuspulpavidcatur, ramen manducando nihil talc dcprehenditur , oriqucinlerta
ftatim liqucfcit. Inarbore numquam maturefcit, fed dccidens in terram ilico maturitatcm
confequitur. Cujus rei ignari adventitii, & externa pomi pulchritudineillecli, ubj primis labris
dcguftarunt, ftatim ut aufterum & amariflimum abjiciunt j quid , quod ne pecora qtiidem im-
maturum curant. Probe maturum facilis eft digeftionis, ardores vifcerum domat & febricitan-
tibus aaxiliatuj" ut in mc ipfo aliifque multis fum expettus. Porro haud facilc hxc poma no«
xam, etiam abunde jcjuno ftomachomanducata,inferunt: nifi quodfrigida& humidafugacia-
que alvum dejiciunt , flatufquc excitant, quod folertia mulicrcularum noftratium , aromatibus
corrigifolet. 'Lufitaniintegros frucfus condiunt, nullifque tunc epulis ccdunt.

C a p. XXIX.

De aAbaremo temo arbore, ejujque facuhatibm.

HP£.c arbor mediocris eftaltitudinis, montofis locis crcfcens, foliis trifteviridibtis,exiguisj
buccini fimilibus, filiquis inutilibus ex minio nigrcfeentibus, miris variifque modis ineur-

vatis, xftivis mcnlibus conlpicitur.

Arbor corticc cxterius eft cincritip , in-
tcrius fature rubcntc , quemfolum exper-
tiores in Medicinx ufum receperunt , liccc
foliis exdem qualitates adftringentcs a
nonnullis attribuantur. Cortex enim qui
guftu amarus eft , fivc in pulverem reda-
dus, five cxco£lus , &fomentilocoadhi-
bitus, ulceribus invetcratis &malemara-
tis feliciter medetur , ipfumque cancrum
fubinde, infigni mundificandi & ficcandi
qualitate curafle fuit compcrtum.

Prxter hxc.quia cfficaciflime adftringit,
balnca ad firmandas effccminatas carnes ex
illis conficiuntur. Potiffimum vero mere-
triccs iis utuntur, ut laxis pudendi parti-
bus tonum reftituant , xtatemque tuto
mcntiantur ; imo qua poflibile , virginita-
tcm hoc doloprxtcndant.

C A r. XXX.

De Vmbu arbore , illiufque
facultatibm.

VNicam tanttim cx hoc arborum genc-
re in habitata Brafilix parte , haftcnus
confpicere licuit in pago Iguaracx excul-
tam: diflitx autem fylvxinterGuojanam
& Paraybam fluviosiisluxuriant. E longin-
quo proIpicienti,magnirudine,ftructLira&
fructti, parva cittus vcl limonia vidctur.
K j Trunco

7 8 GvILIELMI Pl-SONIS

Trunco eft fcre nullo , fed ramis multis tortuofis , inbelle quidem fabricatis dividitur. Fo-
lia fcrt haud magna , lxvia , lxteque vi-
rentia , guftu autem acida & adftringcn -
tia : Florem albicantem : Eructum cx al-
bo flavcfcentem, pruno majori fimi-
lem, fcd carnc duriori, licct pauca,quod
intus magnum contincat lapidcm , ficut
fruftus i^icaja , qui li maturuerit , quod
fit menfibus pluviis, iaporis fit gratillimi
ex acido dulcis : finminus, adeo eftau-
ftcrus, ut ftuporem dcntibus inferat;
proindcque tunc eidem ufui cui folja,
fcilicet ad rcfrigerandum & adftringen-
dumrcfervantur. Radixautem, cuipe-
culiarc quid prx cxteris arborum ra-
dicibtis conccffiim , imprimis eft rto-
tanda: quod longc latequc, in diver/a
& crafla , ponderofx molis tubera fub
tcrra luxuriet ; fi pondus , figuram at-
que colorem , exterius cinereum , con-
fideres , majores radices Eatatx aut In-
hya,m& diceres; a quibustamen ablata
lcvi pellicula , differunt,: quippe intc-
rius eonfpiciuntur nivci coloris , molli
turgidaque medulla , cucurbitx plane
fimili , qux manducata , in aquofum ,
ftigidum fuccum , eumque dulciflimum
atqucpalatogratiffimum, folvitur. Fe-
bricitantes , xftuantes peregrinatores
mirificereficit, utipfequampluricsfum
expertuS; neque aqux dulccdine & falu-
britatc Citrullo quicquam cedit.

C A p. XXXI.

De Cebipira-guacu arbore, ejujque Jacultatibus.

CRaffitic & altitudine infignis Atbor in rarifiimis nemoribus reperjtur, Cebipira-guacu Bra-
filienfibusdiaa,addiftcrcntiamejus notandam ab caqux Cebipira-miri, ideft.) Cebipins
minor, abillis appellarur. Utrx-
quc funt foliis exilibus oblongis,
olex fimilibus , fed craffioribus, .
minufque acuminatis , ordine di-
geftis , & pediculis utrimque ie
contingcntibus.
Utriufque arboris lignum com-
mendatur , & non minus cclebrc
apud fabros ad axes machinarum
Saccharearu conficicndos, quam
cortex apud Brafilianos ad ufum
medicum cxiftir. Qui craffus eft
& compactus , faporis amari at-
que adftringenris , calidus infuper
& ficcusin fecundo gradu. Bal-
nea & decofta ex illo folo fiunt
prxftanriffima adverfus morbos
a frigore naros , pedum & ven-
tris tumores , dolorefque mem-
brorum , Curimentos Lufitanis di
ctos , ipfam denique luem vene-
ream , non inveteratam , forin-

DE f ACVtTATIBVS SlMPLICIVM LlB. IV. 79

fecus & intrinfecus adhibita , reftituunt , fudorefque provocant.

Cum vero abftergendi facultate fimul & acrimonia quadam agant , fcabici , tineseque & aliis
ejufdem generis cutaneis affectibus mcdentur.

C A r. XXXII.

T)e Mureci } ejufque qualitatibus.

ARenofa & fitientia Prafecturx Paranambucenfis loca , mediocris altitudinis arbores
producunt, quarum quatuor ad minimum diverfa: ipecies fub nomine Aiureci nume-
rantur. Eatum duae maxime celcbres & in ufu habentur , Mureci-fetinga & UWureci-guaca
di&x. Omnes floribus pulchrc flavcfcentibus confpicuae funt, fructibus rotundis & racc-
matimcorufcatis , eodemque, quoflores, colore prseditis: foliis autem & cxteris crefcendi
modis inter fe difcrepantes, ficut cx imaginibus conftat.

Frucrus maturi gratiffimo qui-
dem acore palatum vellicant , fed
ftuporem tandem dentibus infe-
runt , fimulquc aftringendo intcn-
fe refrigerant. Quaproptet probe
condiri folcnt & loco Berberis ,
quibus fipore & cfficacia fimi-
les funt, xgris ad exftingucndam
fitim & Stomachum rccreandum
exhibentur.

Prima haram, utpote fructu
minus filvcltri , a me maximefuit
expctita , & in officina repofita.
Ejus quoque corticibus retia &
cotia tinguntur & contra putre-
factiones muniuntur. Barbari ex
iifdem poriones conficiunt , ad
purgandum aivum , quod a mc
nondum comprobatum eft.

C a r. XXXIII.

Defito, alias Vrape-guacu
arbore 3 ejufque qualitatibus.

UiEc Arbor cftpyriEuropxx
-"-magnitudine , undiquaquc in
prxfectura Paranambucenfi ob-
via ; qux, ficut ob fructuum rarum
afpedum mulris nota ; ita paucio-
ribus ejus radicis qualitates pro-
be conftant. Si ulli figura , colo-
re,totaquc prorfus facie, racemos
uvarum e longinquo adfpicienti
videantur, hujusfaneatborisfrucrusfunt, quorumuvx tamen inutiles habita: , lignexquein-
tusexiftunt. Toto anno appatent , verno temporelxtefiavefcentes, mox rtiftis miniati co-
lorisfiunt, nihilquepromittunt, utnequcfolia, neque lignum ipliim arboris : fedtotumin
corticeradicis, quodadremnoftramfaciat, confiftit. Cujus efficacia indomita adturban-
dum & purgandum corpus , tam alte a natura pofira, ut non impunc ab imperito vulgo
tradtetur. Quippe dubito anplutes calamitatcscxillius abufu anoptatosfucccffiisex opor-
tuno ufu, promanaffe viderim. (Idem de UManttca & Angelin cogita. ) Ncc mitum, cum
unufquifque idiota ad MedicinxSacratia afpirarc audens , nec rcmedii agentis , nec fubjccfi
patientis rarionem habeat, loco mcdicamenti, venenum porrigat.

Cottex cnim hujus radicis , qui fapotis eft acris & calidi in pulvetcm redaaus ab indi-
genis & robuftioribus agricolis Lufitanis contra invetcratas obftrudtiones capitur indif-

creta

iz

GVIIIELMI PlSONIS

C a r. XXXVII.
T)e Cambuifive Myrto fthejlri , ejujquefacultatibus.

IN pinguioribus prxfeflurx Paranambucenfis tcrris circa Olindam dux fpecies arbufcula-
.rum , Cambui didtx mihi innomerunt. Qux ob fragrantiam , adftriCUoncm foliorum , flo-
rum & fructuum, Myrti filvcftris nomen merito obtinent. Prior arborcfccns, cerafum nigram
per omnia extcrna xmulatur, fi lignum, ramos, folia, flores & fructus confideres : cxtemmin-
terna qualirate eamfupcrat, quod folia &
florcs optimi non folum fint odoris, fed fru-
ctus nigti admodum fint faporofi , grata ac-
cedentc adftrictione , omnibus paritcr In-
colis expctiti, & inforo publico venales.
Poftcrior autcm frutex Myrtus cft rubra,
quantumque magnitudineprxdictx cedit,
tantum dignitate illam fupcrat , acptoinde
fruttus non tantum inter fccundx mcnfx
delicias, fed & Pharmacopex habentur.

Frutex hic adfpectu pulcherrimus eftfo.
liis fragrantibus , lxte viridibus , oblongis,
acuminatis & fibi hinc indc appofitis deco-
ratur.

Scmel per annum floret , temporc Brafi-
lienfi verno , Solc ad Scorpionem acceden-
te, tamgrato odore olfacium quamniveo
colore vifum reficiens.

Fru&us crocei baccarumfunt magnitu-
dine, rotundo umbclicoptxditi, quifian-
te ingrefliim Solis in Capricornum avel-
lantur , fucco turgent optimo , fed tan-
dem fatices, fi multum illis vefcatis, con-
ftringunr. CxrerumStomachum reficiunt,
corroborant , xftiimque fedant. Nullus eft
incolarumhujusdcftriaus, quinonad fru-
6tus & folia hxc utiliflima confugiat, &
medicamentum fibi exipfisconficiat, five
interno , five externo malo conveniens.
Succi &fomentaillorum, tibiarumimpri-
mis ulceribus , atque aliis malis , adftrin-
gendo & mundificando medentur. Balnea
inregra, tam fluxibus alvi , quam uteri dica-
ta, cum fcliciflimo mcceflu adhibentur. Omniadenique bona polhcctur hxc Amencana
Myrtm, qux de Europxa Audtores paflim teftantur.

Qux nunc brevitati ftudcns omitto.

Tel:tiaquoque^r«fpccieshic reperitur, qux Myrttu alba appellatur , fed tnfrequentior
eft, neque a me haftcnus in ufus Medicinx applicata.
Prxftantiotislconemhicadjungimus.

C A p. XXXVIII.

T)e Loco, ejufque facultatihu , &• ufu in Medicina.

VErfus diftrictum Portus Calvi in prxfectura Paranambucenfi , celcbris eft Lufitanis Empy-
ricis planta , qux Lmo ab illis dicitur. Cujus Brafilianum nomcn mihi aliifque eft in-
cognitum.

Nafcitur tantum citca oram maririmam locis fitientibus : folia habet parva, oblonga , & ad
lingux figuram acuminata, glabta, & Myrti foliis fimilia.
Caules ornate exiguis floribus albicantibus veftiuntur.

Radix quammndit copiofe , magnx eftefficacix , caletinfigniter & fubamarum habet fa-

porem.

BE EACVLTATIBYS SlMP LICIVM L I B. I V. 8 j

porem. Ej us particula ad digiti longitudinem, probe contufa , & in fefquicanna aqua; fontanae
maccrata,fihauftusordinariusexindecapiatur, vifcerum obftruaiones tollit, immundities
renum & vefica: expcllir mirum in modum. Tumoribus & doloribus tibiarum, ulccribus in-
veteraris , imprimis autem 4 lue venerea relictis (quod hicfrequens cft) medetur , fi illo mcdi»
camento membra affecta bis tervc de die laventur. Quamobrem facrum hoc remedium habe-
tur omnibus quibus innotuit.

C a p. XXXIX.

T)e Cuipouna arbore, ejujque dotibus.

MOlti multis & cximiis dotibus excellere hanc arborem teftantur. Ego pauca, fed vera, &
qua: ipfe fum expertus, de filveftri hac arbore Cuipouna, qux floribusflavis dccoratur, ex-
hibeo. Succus e cortice rafo exprcffus & cum aqua limpida mixtus , ulcera inveterata mundi-
ficat & purulenta, caque carne rcplet.

Prxterea eodemfucco atramentum conveniens elicitur, quo ctiam ad tingendos pannos
utuntur.

C a p. XL.

T)e JAunduy-guacu , LuftanisTinhoes doTrafil , ejujqucuju
in Medicina.

ARborumBrafirienuum vixullaaurlxtiusprovenir,aut majori foliorum umbra luxuriat,
quam qux has nuces catharticasprofert, ob facilem potius proventum & perpetuum
frondiiimvirorcm, quibuspulchrchorti muniri folent, quam ob fructuum prxftantiam ex-
petita. Ejus ramuli amputati, omni anni tempore, omni terrx vel leviter immiffi , paucorum
dieruro decurfu virefcunt, & novas emittunt plantas , fructufque fere per totum annum ferunt.
Quos tamen vulgus , quod ufum ab abufu diftinguere ncfciar, contcmnit. Nam imperita inul-
titudo, utrerumnovarumeftftudiofa,gul£quededita, nucumpulchre flavefcentium venu-
ftatc& jucundo fapore illedta. avideillas vorat, undevomitu& ventris torminibus mirum
in modum exagirantur. Nonnulli exemta membranula, quas medias illas dividit, noxiam vim.
tolliperperam exiftimant.

Arbuftula hacc non alte affurgit , interque fruticcs
arborcfccntes habetur. Ramulis cftnodofis, ipongio-
fa medulla ; folio mucronaro & glabro , fruftibus ro-
rundispendulis&copulatis, quosmaturos parircr &
immaturos fert : hi a Solepoftca excocti & arefafti de-
hifcunt, & nucleosintus nigrefcentesoftendunt; quo-
rum tres in qualibet nuce , veluti in ccllulis & feptis
continentur ac dividuntur. Pineis Europxis funt fi-
miles , fed paulo majotes, verum juilandc minorcs.
Interiusalbcfcunt&funtpingucs-, calidx adtertium,
ficca; ad fecundum gradum. Et quodammodo palato
lenocinantur, ita ventriculo funt infcnfiffima;, nam
tres vel quatuor nuclei manducati dcglutiti , crudos
humorcs ilico provocant , provocatos per fuperiora
& inferiora exrurbant , tanta vehementia , ut in vits
difcrimen, prsecipuc imbecilliores nonnumquam conjiciant, atque alexipharmacis & opia-
tis ruenres humores fedare neceffe fuerit. Sed ut legitimus earumufus conftet, indiuturnis
obftru&ionibus vifcerum naruralium imprimis conveniunt : quatuor aut quinque nuclei ma-
turi, fi i pelliculis interioribus & exterioribus Iiberentur,& mox leviter torreantur & macerati
e vino, additis corrcctoriis exhibcantur.

Porro ad rem familiarem, ufumque domefticum hxc arbufcula a multis expeftur: ex
nuclcis cnim oleum quod exprimirur, elychniis affunditur, quod inventum Brafilia Lufi-
tanis debct. Teftatur Monardus cap. iv. de oleo Cicini , in Nova Hifpania pro iniigni
cathartico refervari, cjufquc qualitates quas illi atttibuit, hujus oleo nucis quoque pro-
prix funr. Qiiamobrem nomine potius Monardus & Clufms a nobis difcrepanr , qui
CurcM hunc fructum vocari teftantur, idque fnb Ricinifpccic. De qua tamen ipfc mcri-
to dubitar.

Z 2 Cap.

u

GviLIELMI f IIOMIS

C a p. XLI.

Dc Iuripeba, ejujque facultatibus.

"^TOmine Itmpeba, duo ejufdem gencris, fed non ejufdcm fexus , fruticcs nafcunrur in areno-
-^fisBrafiliajlocis. Uterque pulchcis &umbrofisfrondibusadolefcit, utcrque gramineos
fert acinos , more racemorum copulatos & e brcvi pediculo pendulos.

Prior, & quidem mas, paulo fcemina eft minor, ad hominis altitudinem vix afcendit , folia-
quehabetminora, nec multum finuofa , caulemque rarioribus (pinisobfitum, florcmBora-
gini fimillimum, fed maculatiorem.

Pofterior altioc, fpinofior, folia habet gcandioca , a tergo lanuginofa & fpinofa ornate, laci-
niatc &fatuce virentia; florerheundemcummare, fcd nitidiorem. Uterque obMedicina
ufum quotidianum officinis notiflimus.

Folia enim & fuccus temperandis & mundificandis vulneribus & ukeribus adhibentuc , eif-
quc egcegie auxiliantuc. Licet autem amacum quid fapiant folia & cadiccs , ficut Cichoteum
& Fumaria, tamen inter calida vix recenfentuc.

Omnium autem maxime cadix vittute & eflkacia excellit , multoque amarior cxiftit , prs-
cipue vero Maris , qua:partium adeo eft tcnuium. Quippe folumilliusdococtum, ucinam
cunftantem educit. Ad hepatis & pacaftatum obfttuctiones tollendas loco radicum aperien-
tium , cum fucceflu fa;pe adhibetut. Ufque adeo invaluit ejus utiiitas & prsftantia, ut a do&is
pariter & indofta plebc expetatur & inter facra reponatur.

C a p. XLII.

De z5\4amanga frutke , ejujque facuhatibus.

MAtnanga Brafilienfibus dicta , frutex cft ttivialis arbotefcens , ubique obvius , quem La-
vapratos Lufitanorum V ulgus appellat.
Flores fert multos pcndulos & luteos ; & poft hos plurimas filiquas oblongas copulatas ,
ptimum quidem viridcs ,fed mox nigcas & puttidas , & frequens femen in illis contentum.

Folia

BE lACVLTATIIVS S I M P L > C I V M L I B. 1 V. 8 5

Folia habet citriis haud diflimilia, paulo tamen longiora & molliora, & qualitate refiri-

gerandi & abftergendi pra.'dita.

Practer alias dotes , quibus
excellunt.vulneribus atqucul-
ceribus opitulantur, partefque
vitiatas reparant.CujusreiChi-
riirgi noftri non ignari, ea iri
quotidianum ufum colligunt.

Raro videas viarores irer fu-
fcipere, nifi probe hoc reme-
' dio inftructos.

Succus oleofus denique e
filiquis cxprefllis , ad maturan-
da apoftemata refervatur, &
applicatur cum profpero fuc-
ceifu.

C a p. XLIII.

T)eManaca fmtke } ejuf
que facultatibm.

T Ocis umbrofis , maxime
-^circa Aldeam Tapicirka lu-
xiuiat Frurcx arborefcens Ma~
naca, cortice gryfeo , ligno du-
roquidem,fedfragili, ex albo
cineritio, foliisacuminatis.

Flores ferr exiguos, quo-
rumaltercceruleo, altervero
(quod ut rarum,ita maxime jucundum) lactco nitore nitefcit : Menfe Januario vcgetus & valde

Ipeciofe florefcens confpicitur,
atque integras filvas infigni fra-
grantia Narciffi aemula impler.

Flori fuccedit fructus baccje
Jimiperi fimilis, fed inutilis.

Radicem habet magnam , fo-
lidam & albicantem , cujus me-
dullofafubftantia in pulverem re- •
dafta, magna in Medicina polli-
cetur & prsftat.

Incola^ pme omnes,tam Lufi-
taniquamBrafiliani, licetmagni
sftiment , tamen ob indomitas
operationcs hactenus in ufumad-
mittere vixaufifuerunt. Quippe
periculo non vacat hoc genus
medicamcnti , quod nimis vio-
[ lenter corpus fuperne & interne
moveat. Quamobrem ranrum
hominibus robuftiflimis exhiberi
folet, idque additis correctoriis ,
tum &juftaobfervata dofi, qux
Scammonef potius inferror quam
fuperior efle debet : ad illud enim
validum medicamentum proxi-
me accedit ha?c radix ; verum non
ita infipida eft , amarore enim
& acore nonplane deftituitur.

L 3

Cab.

86

G V I L I E L M 3 PlSONIS

C a p. XLIV.
T)e Tagimirioba , ejufque ufu in Medicina.

T"\Uum generam Pagimirioba in Brafilia reperitur , quam Lufitani tjerva de Bicho nominant,
•Vik quotidiano ufu.

Orobi ipccics judicatur. In qualibet
terra, prxcipue tamen arenofa, ac fponte
fua nafcitur. Jrutefcentes funt plantx ,
flore cereo , longis & tenuibus filiquis.
Saturerubefcentibus, quibus fcmen ro-
tundum, cinereum contincmr. Quali-
tate utrxque funt intenfe frigidx , facie
viridi fimiles , exceptis foliis , quorum
uni acuminatiora , alteri rotundiora exi-
ftunt.

Planrx lippis & tonforibus notx funt
ob ufum & frequentiam , quod nimirum
folia earam contufa & fuccus recens ex-
prclfus ahoque infcrtus, prxfcntiffimum
quafi Antidotum fit contra calamitofum
illud & familiarc animalculum.

In omnidenique inflammatione , im-
primis tibiarum , fomenta ex illis confecta
plurimum valent. Tfotn , quod qux mu-
cronatis foliis exiftit , felicius hxc prx-
fter , atque in ufum frequentiorem ve-
niat . Prxter reftigerandi , de obftruendi
quoquc qualitate pollet; aqua enim ex
floribus & foliis fxpe pora urinas fortius
movet quam Orobus, ardorcfquerenum
& veficx remperat.

Rotundiori qux eft folio , agricolis
OKalta paFia di£ta , ulceribus & anthra-
cibus,quod caloresextrahar, applicatur.
Ex foliis quoque ejus aqux impofitis &
putrefactis, crafla quxdam & unguis fub-
ftantiaemanat , qua unguenti mundifi-
cantis locopafiimutuntur.

C A v. XLV-

T)e Qtmara Iuba , ejujque facultatibus.

TRes Cttmara fpecies mihi innotuerunt , frutefcentcs & e quovis folo cmergentes , facie
non folum cxterna , fed infitis quoque virtutibus fimiles , qux calidx & ficcx haben-
tur ad fecundum gradum: neque differunr, nifi quod una illarum reliquis paulo magisar-
borefcat.

Dux flore gaudent ex aureo rubri coloris; tertia autem flore albicantc. Hx omnes exi-
guo funtflore , jucunda tamen &infigni fragrantia, aromara redolent . Ex his tribus , tam
foliorum & florum elegantia , quam odore medicaque qualitate , Camarx luba , qux florc
eft rubro & ftirpe omnium mininia , cxteris antecellit . Folio cft Meliflx , fed paulo mi-
nori , tamque odorifero , imprimis fi fricetur , ut vel potiffimum proprerea ad ufum ex-
petatur.

Balnea inde conficiuntur optima , tam ad roborandum interne , quam mundificandum
cxterne , multos namquecutis affectus,ipfamquefcabiemabolent.

Poft flores fequitur uvula baccis plena viridibus , magnitudine baccarum Sambuci , &
uvula cum baccis fimilis eft fruftui chamxfericlymeni Clufii. Digna efl: hxc Camara , qux
inter fativas plantas excolatur , tam ob pulchritudinem , quamobufum.

Quarta

deEacvltatibvs Simtlicivm Lib. IV.

87

Quarta denique Citmara-miri difta cxteris annumcratur , cubirum longa, caule tenui &

lignofo, florc unico, exiguo , lu-
tci coloris , qui ( quod miiandumV
quovis anni temporc fc aperit de
dichora undecima , rnanetque cx-
panfus ad fecundam pomcridia-
nam,atqueomnes fimul tuncea-
demhoraclauduntur ,ufqnc in po-
fterum diem : quod iicut veriffi-
mum, ita rariffimum eft vifu, fum-
moque percgrinantibus oblcdta-
mento exiftit.

C A

XLVI.

hortenfisin Brafilia

T)e (iAmnas , ejujque
qualitatibus.

ACtum agere nonnullis vide-
bor, quodfrudtrun toties de-
fcriptum & ad vivum exhibitum
hic dcnuo producam Verum cuni
ca prcfequi fitinftituti noftri , qux
Praxin scque ac Hiftoriam Borani-
cam illuftrent; proferam qua; de
i^intritu qualiratibus, tum ab aliis,
tum propria expcricnria didici .
Rectcquidem in comparanda re-
rum novarumnotiria, follicitcja-
fitas vircs invcftigamus : fcd non
minus inrereflc cxiftimo , ctiam
indics cognitarum hcrbarum &
frudruum ulrcriores dignirarcs la-
tentcs fcrutari, ficur in hoc & rpul-
tis aliis veriftimc mihi contigit , &
proculdubio fcpiffime mihi & aliis
pofthac continget.

i^tnimM, aliis Nina, Monardo
Pitidf dicrus,ncmini in Indiis crcdo
ignorus,faciIeque optimus fruftus
fecundirquc menfe oble£tamcntum&ornamentum , fivecrudus, five

faccharoconditus, ex-
fiftit. Altilis hujus Car-
dui fpecics cinara in
modum nafcitur, fpicis
compaftilib. inftar cri-
ftarum,in fummitatibus
emergentibusjfoliis ob-
longis, fpinofis , & in
(peciem gladii mucro-
natis. Mcnfibus a:ftivis,
Sole cxiftcnte in Capri-
corno , maxime viget .
Exiguafemina feu gra-
na fubrufa in fupcrficie
pulpx lariranr. Extu-
berantibus bullis cx fla-
vo albicanribus exterius
paffim diftinguitur, &
quafi

•

58 Gvumm Piiosis

quafi verffliculis aut teiTerulis variatur. Hic frudus , quia fucco corrofivo immodice fumto
Hnguamvcllicat, acguttuds ardores infcrt, dcfciflb corticc in taieolas fccatur , inquc vino
Hifpanico maccratur tantifper, donec qualitatcm noxiam dcponat, qui gratum faporcm &
odorcm vino quidem communicat , lingua: tamcn morfus & guttutis inflammationem , fi
potctur vinum, inducit. Ipfe autem fuccus , quo turget frudus , mirifice animum languidum
rccreat, &fpiritus fopitos fufcitat, & imprimisftomachum naufeabundum rcftituit. Addo,
quod recens cjus liquor , tum vinum inde cxprcfliim , uri(JS fupprcflioni & doloribus ncphri-
ticis fuccurrat; tum quoque vencnis, imprimis fucco (J\tanAihoc& adverfatur. Idem illius
radix, frududeficientc, praftat.

Omnia hsc cfticacius operatur liquot ftillatitius e frudu vi igais extradns, fi modica quan-
titate exhibeatur : nam fi largius concedatur , vafa urinaria infcuSt ' adcoque corrodendi qua-
litatcpollet , ut non tantumlinguam& palatum fuiciet ,fed&incultro, quofccatur, morda-
citatis vcftigia relinquat , idque intenfius , fi non probc maturus fuerit. Atque tunc pra;gnan-
tibus non minus obcft quam Carawata. Febricitantibus , tum vulneribus vel ulceribus infefta-
tis , prorfusabftir.endum ab hoc frudu; adeo cnim humores accendit ,utnonfolumimpediat
reftitutioncm a;groru m , fed & in pejus eos difponat.

Quapropter miror optimum Monardum , frudum ^narnts frigidum & humidum dixifle.
Minus fallitur Chriftophorus a Cofta , qui calidum & humidum efle afrnmat.

Silveftres quoque dantur ^Ananat , ex Carduorum familia , quinunc humi, nunc altisar-
boribusfupernafcuntur , quos tanquaminutiksprartereo , & ad Cap. XL. Bcllonii Lcdores
remitto.

C a p. XLVII.
T)e Hctys , J>el 'Betre , ejufque facukatibtis.

"CRequens tum infilvis, tum in ruderibus urbisOlinda; cfle folet Betys , frutex elegans , vel
potius arbufcula quatuor aut quinque pcdesaka; caudiceredo, nodofo, digitum craflb,

pallide viridi & pertotum pundulis albis nota-

to. Superiiis ad aliquot nodos , ramulos adipi-

fcitur identidem nodofos & cjufdem cum cau-

dice coloris. Inramishabet folia, adquemlibct

nodum unum, & fimul unum julum. Folium

quodlibct quinque , fex aut feptem digitos efl:

longum , lingua; figura, pallide viridis fcu fub-

flavcfcentis colorls , fuperius fplcndens , crafii-

tie Lauri foliis penc fimile. Dcniquc pipcris ftirpi

Sarmentis , caule & facie cxterna fimillima. In

hoc tamcn differt , quod folio & frudu paulo

quam pipcreftgrandiori.

Juli qui cxramulisdcpendent, formam pipe-

ris longi mentiuntut , fed infipidi funt & nul-

lius ufus . Verum licet frudus fatuus fit , radix

tamen fapidiflima cft & celcberrima ; nam &

aromaticum quidfpirat, & Zinzibetis prseftan-

tiam fapore , colore , atque odore semulatur ,

pra;cipue fi reccns fit , tunc enim dignitate illi

vix cedit.

Foliorum &radicum decodum colicum do-
lorem fedat , dolores mcmbrorum mitigat, ven-
trem flatibus turgidum componit , pedumque tu-
mores cx frigore natos amolitur.

Idem praiftant balnea & fomcnta inde con-
feda.

Prster \as\cT\etyn , alixadhuc, inter quaseft
Betys foemina, in faltibus reperiuntur, julisgra-
cilibus & exiguis botrorum modo congeftis &
penduUs.

Cap.

D E PacVltatibVS Simplicivm L I B. I V.

C a p. XLVIII.

T)e 3\{%<imbi , ejujque facultatibus.

OLim neglecla planta > in filvis & nemorofis dumtaxat locis reperiebatur ; tandem cognitis
illius virtutibus, hortis eft illata. Pro vario naturx & culturx lufu, variis modis ex-

crcfcit & faciem fubinde
mutat. Herba eft caulc fa-
tis craflb , lignofo , tereti ,
geniculato , qui portulnca:
modo partim humi ferpit,
& hinc indc fibras in ter-
ram a fc demittens, radices
agir , partim affurgir.

In ramulosmultos varie
difpanditur , ■ geniculatos ,
duos fibi ubiq; oppofitos,
in iifque ad fingula genieu-
la , bina folia oppofira ha-
bet. interdum & ptara,inse-
qualismagnitudinis : inex-
tremitate autem ramulo-
rum,quinque,fex,feptcmve
folia fibi invicem appofita
funt.

Quodlibct autem folium
figuram ferc cordis habet,
oblongum,& in ambitu le-
viter fcrratum ( quxdam &
laciniata) colorisdilutevi-
ridis.

In extremitate ramulo-
rum flores proveniunt fo-
litarii, magnitudine cerafl
minoris,coftantes folo um-
biiico rotundo finc foliis.

Semcn in umbclico (fufco
per maturitatem ) ovali fi-
gura,piane comprefTum,ex
fufco gryfei coloris fplen-
dcntis.

Radix filamentofa , tene-
ra, albicans.

' Flofculus, quem fert cha-
mcmelo non multum ab-
fimilem, terrx mandatus,
paucorum dicrum decurfu
profilir, plantamq; afpeftu
non minus quam efficacia
nobilcm producit.

Calida&fiecacftintertiogtadu, linguamquepra;guftatavellicat.Lactucasca?terafquehu-
mectanrcs & refrigerantes herbas , qusproacetariisfolentapponi, tempcrat, & faporearo-
matico imbuit & commendat. Praterquam quod renuitate partium & caliditatc intcnfa cal-
culum frangat , vis peculiaris contra colicos affectus illi ineft.

Platus &obftructionesexfrigoreortas diflipat, fi intus aflumatur , autbalueis, fovcndo
corpori concinnatis ,.injiciatur.

Potcntia antidotali pra*ftare & toxico fummc adverfari , expcrimcnto compcttum habeo.
Itaque quod vidi hic referam: Brafilianus quidam Bufonem nadtus prargrandem & vencno tu-
midum , fiicco floris & foliorum tergo icviter inftillato , eum confcftim enecavit. Nec tantutn

cJJf ani-

9°

GviLIELMI PlSONIS

animantia venenata exftinguit, fed&prxcordiahominum adverfus vcnena munit , fi mane
&ventricuio adhuc jejuno manducetur.

Aquas hydropicorum fcliciter educit , & robur addit vifceribus. Indigenx ad firmandam
valetudinem , pultibus e iOUmtibot* facfis , hanc hcrbam indunt , non finc proipero fucceiTu.
Cum pifcibus quoquc folet coqui & cgrcgie convcnit.

C a p. XLIX.

T)e C aa ~ a f' a > ejufque facultatibm.

CEcretumhujusherbxIndigenisdebemus, quiprimi illius virtutem nobis revelamnt. Pu-
'-'filla cft planta&deprefla, ied qux humiUtatem prxclaris dptibus abunde compenfct. Ex
radice enim vel duos digitos lon-
ga, & pennam olorinam craiTa,
nodofa fcu verrucofa , filamcntis
ad latera,& inferius tennibus prx-
dita,exterius e gryfeo flavcfcente,
interius alba, trcs vel quatuor pul-
lulant pediculi , tcnues , teretes ,
tres aut quatuor digitos longi, qui
quilibet unicum folium fuftinent,
obrotundum veloblongum, tc-
nerrimum,fuperius fplendide viri-
de, inferius pauium albicans , ha-
bens nervum , & inferius venas
tranfverfim confpicuas.

Florcm fert in proprio pediculo
rotundum,umbehcifigura , floris
Bellidis xmulum, multis ftaminu-
lis conftantem , ex quo femen
provcnit minus Sinapi.

Radicem fundit pro mole fua
fatis crafiam , tortuofam & cepa-
rum more fibratam, ejufdemfcre
cum Pecacuanha prxftantix & effi-
cacix, undc & Pecacuanha abufive
a quibufdam appellatur. Cujus vi-
cem in vomitu ciendo , & alvi pro-
fluvio compcfcendo egregie fup-
pler. Eo tamcn difcrimine obfer-
vato, quod primam fuamdignita-
tem a virtute antidotali fortiatur,
cujus vices an aliunde mereatur,
experiri nondum licuit, quam quod vifcera tctris fuliginibus liberet. Lufitani prxter hanc, ab-
ditam quandam & occultam qualitatem radiciineflc contendunt.

Differt porro a P ecac uanha , quodad vomitumproritandum minusfitvalida, necpari effi-
cacia humores peccantes per fuperiora exturbet : quo fit , ut radix , quai odore & fapore alreri
cedit, majori quantitate exhibeatur.

Indigenx integram plantam contundunt , & fucco prxlibato virus a ventre excludunt : a
colubris Ixfi aut fagittis vencnatis percuffi, cundem antidotiloco , vulneriinftillantnon fine
fucceflii. Daturhic&aliaC«-i/iMfpecies,priori peromniafimilis; exceptis foliis , quxqui-
dem cjufdem funt figurx , fed in ambitu ferrata & hitfuta , quidam & pediculi horum raris ve-
ftiunturpilis.

C a r. L.

7)e ojfcaricoba } Lu/itanh Erva do Capitaon , ejujqueViribus.
Etde Agna^e.

PLanta reperitur prxftantiffima, locis irriguis, maxime vero circa rivos &aquas falien-
tes , qux ab Indigenis ^caricoba , a Lufitanis Erva do Capitaon appellatur. Eolium habet

rotun-

D E Eacvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 91
rotundum. glabrum, & fatis craflum, atque Nymphez minori perquam fimilc.

florem fcrt ex luteo albefcentem. Radice gaudet multa, albicante, humi repente, &

quafi nodis diftincta , longa , bulbofa , fucculenta, & Pctrofelini quodammodo faporem refe-
rentc. Eft tcnuium partium&calidarum,guftatuperquamjucunda&aromatica. Prxcipux
qualitates qux hanc hcrbain commendanr, inhxrcnt radicibus , interque apcrientes haud
poftremum locum merentur. Hepatis & renum obftructioncs, & intemperiem calidam emcn-
dant, tamfeliciter, utnullumremediumillisprxtulerim.

Inter illas hcrbas qux mundo Occidcntali cum Europa fiint communes , Nymphea eft , illis
Jguape dicfa, qux lacubus&ftagnispaflim innatare confpicitur. Ejusfolia& flores ficutex-
tcrna facie , ita qualitatibus admodum conveniunt cum communi Europxa , iifdemque funt
ufibusdicata, apud omnes paflun incolas. Quippefolia fcla, tibiarum ulceribus, inflara-
mationibus & cryfipelafi applicata , medentur.

Oleum radicis Nymphca: quoque prxftantiffimum exiftit , atque contra internos & exter-
nos aftcctus calidiores in quotidiano.ulu reccptum.

Radices hx Aguapca dictx , longx & fucculentx funt , coflx fivc leviter affatx inter medi-
camenta alimentofa numerantur, & pro epulis apponuntur inter acctaria.

C a r. LI.

T>e jyhambu (juacu , fiye , Figuero dlnfemo,

T> Icinum duorum gcnerum producit Brafilia, majorem quidemunum, minorem autcm
"iltcrnm, Uterquc eftarborefcens, fpeciofa facie , nec filveftrisfolum, fed & hortcnfis &
altilis. Caulibuscftproccris&flore ex albo luteo , floribus vero pulchcrrimis , ftcliatis& in-
tcrfcctis, latiflimeque fe extendentibus . Viret perpetuo, junctimqueviridia lemina imma-
tura , nigra vcro matura & cineritiis maculis diftincta profert , a Lufitanis Carapatos appcllata,
qux echinatis lappaccifque inclufa cellulis , mox fponte crumpunt , pinguique ac medul-
lofa fubftantia turgida, & quovis anni tcmpore collecta , in Sole exficcantur , arciacta con-
junduntur & ex aqua coquuntur, oleumque fupcrnatansab indigenis cxcipitur. Bclgx vcro
& Lufitani olivarum inftarfolcnt exprimcrc. Lychnis affunditur, eoquc olei defectusfup-
pletur. Nec proinde tamcn igncbik; quum omnibus paffim incolis in ufu fit quotidiano
contra affcctus frigidos tam internos quam extemos ; ita ut optimi olci Europxi vicem
prxftct.

Calidum habeturadtcrtium gradum. Refolvit apofthemata , & matricis vcntrifque tor-
mina & flatus iilitum difcutit ; prodeft tinnitibus aurium ; rcftituit tenfos convulfofque ner-
vos. Tres vel quatuorguttnlx, ex conveniente Iiquore fubinde perosvcl anum cxhibitx ,
fanant rigidos articulorum affedtus & fimul alvum laxant. Cutcm quoque a pfhora, reliquif-
que externis corporis affcdtibus vindicat . Umbilico inundtum lumbricos puerorum ex-
pugnat.

Semen illius catharticumeft, & multo validius quamolcum: humores enim crudos per
fuperiora & inferiora cxtutbat, ac proinde prxparatione indigent. Convenit in fpiritu vini
optimo, lococorrcctorii, maccrare femina multa, &inde unciam circitcr e cochleari cxhi-
beri , ut vcnter benignius a craflis humoribus cvacuetur.

Si ipfa feminis grana infubftantia accipere malis , minus tutumexiftimantincolx, fcpte-
narium numcrum excedcrc , licet Dodonxus id fuadeat.

Foha aqua vel aceto macerata Herpeti authujusgenerisaffedtibusmedcriprxterDiofco-
ridcm, tcftemhabeo quotidianam experientiam.

M 2

C a p.

GvllIELMI PlSONIS

C a r. LII.

T)e Tangaraca , ejufque facuhatibm.

TJ Rafilie,nfes Tangnraca , Lufitani Erva do Rtito , appcllant cundem fruticem , idque non fine
-"-'ratione, quod facultatc fingulari deletcriapollcat, & homincs sque atque glircs inteti-
mat. Ejus tres reperiunturfpecies.

Prior, qux maxime noxia efl:, florem producit, primo albicantem, mox aureo colore

nitefcentem: folia autem lxte virentia, acumi-
nata , fefquidigitum circiter longa , & multis
nervis atquevenulis diftincta.

Pofterior folia fert priori quidem T itigifict haud diflimi-
lia , fcd longiora & trifte viridia : Horem autem fature pur-
pureum & umbilicatum , cui fuccedit fruttus rubo filveftri
haud diflimilis.

Licct autem foliis , floribus ac fruftibus differant utrx-
que hx planise , ligno tamen, natali folo, & proccritate con-
veniunt. Cxterum ubivisferein triviisobvix , qualitate vi-
rulenta'Arfcnico vix cedunt. Tanta fiquidem tum folio,
tum imprimisflori & fcmini potentia ineft, ut manducata,
confcftimhomineminterimanr, nifi quantocius pr#fentif-
fimo Antidoto obviam eatur.

Nullum autem praiftantius alcxipharmacum , quodquc
efficacius noxam hanc expugnet , haftenus extat , quam
ipfx hujus plantx radix, qux contufa & ex vino aut alio
aliquo convcnienteliquorepropinata, xgrosfxpc in inte-
grum rcftituit. Ufque acfeo bcnigna mater Natura , faculta-
tem non minus falutarem , quam mortifcram cidem plan-
tx infudit. Sicutfufiusdiaumiutraftat.de Antidot.

de Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV.

93

C A p. L I I I.

T)e Ieticucu Jive Mechuacan , itemcjuellatatas > Inhame&-
<iA menduinis.

TNter fructLis fubterraneos alimcntofos primum locum mercntur , quos Batatiu , Ixhame , Sc
*-Ammdu 'mits nuncupant vulgo. Batat.t quidcm diverfi funt coloris, fed qualitatc congencres,
nutrientes, magnoqueincolarum commodo in vicfum cedunt. Pingues funt& dulccs atque
flatulentE : hyemc demum ob multam uliginem maturefcunt, & in hortis tantum cxcoluntur.
Folia illius magna , glabra , faturate viridia , fupra terram rep unt. Flores ferunt exterius dilute
virides,interiuscandidos.UtvidereeftapudMarcg.pag. 16.

Qui autem Inhame dicunturfuntponderofiores, multoque majores , fed viliores quam Ba-
tatx, filofi ac tuberofi, a pauperibus folummodo cxpetiti.

Inhame de S.Thome , Brafilienfibus Cara , Congenfibus J>)uiquoiquecongo , planta eftcaule
quadrato, & paulum hinc inde contortO; longiffime repit fuper terram aut etiam afcendit
fepes, longiflimcqucfepropagat: nam ramuliillius terram contingcntes , fibras protmdunt
& novas agunt radices. Intcrftitio feptemaut ctiamplurium digitorumad caulem proveniunc
pcdiculi duo oppofiti, quinque aut fexdigitoslongi, itidem quadrati , quorumcuilibet infidct
folium Sagittalis noftratis figura, novcm aut decem digitos longum, latum circitcr fcx, ubi la-
tiftimum, quodlstaviriditatefplendet, folidum, feptem aut novem ncrvis ex pediculi infe-
ctione ptodcuntibus & per longitudmem difcurrentibus , inferius prominentibus , fuperius
profunde jacentibus , in cxtremitate acuminatum. Crafla cft radix , unum pcdem longa , cu-
ticula excinercofufca vcftita,, fub quaflavefcit, intus autem habet carnem fucculentam &
quafi lactefccntem.

Inter i^Amenduinai radices, oblongx prxftantiores , qusduos cineritii coloris nucleos,
optimi nutnmenti & palato gratos,fed flatulentos,atque ad Venerem incitantes.loculamento
includunt, ut merito piftacei fubterranei dicantur: ex Africahuc deportantur. Ignobiliores
bulbi rotundi Tamaotarana a Brafilienfibus nominantur.

De ea nunc agamus radice, qus Lufitanis Batata ie purga alias Mechoacanjivarilizr, :s Iiticucu
appellatur : pafllm in agtis & locis incultis proveniens, nullaque olitoris induftria tractata aut

M 3 excuita,

(,4 GviLI.ELMlPlSONIS

exculta. Adco per omnes filvas luxuriat , ut omnem terram pene impleat : Eadem plane eft fa-
cies & cfficacia planta: , foliorum & radicis , cu jus eft Mechoacan in reliquis Americx partibus.

Species eft convolvuli feu Smilacis , nam caulis illius farmentofus eftlongifllme ferpens &
fcandcns , multangularis , lentus , ruffus , atque etiam viridis. Folia fuo proprio pediculo inni-
tuntur,unumdigitumlonga, figuracordis, utvulgo pingitur, duabusadlateraauriculis,ad
tatona tenera , unum aut etiam plures di-
gitos longa, faturate viridia, infcrius nervis
& venulis tranfvcrfis confpicua ; nullum
habent odorcm prxter herbaceum: caulis
autem incifus lactcum edit fuccum.

Flores fert convolvuli magnitudine &
figura , pulcherrimos , albos & pauco in-
carnato dilutos exterius , intus autem pur-
purcos, menfepotiflimum Julio: quiubi
deciderinr, fuccedunr femina , pifi pene
magnitudine, fufci coloris, verum haud
rotunda , fed quafi duai particula: cxfcctx
effent, itautfermetriangularis fintfigurae,
qua menfe Septembri colliguntur.

Ejus autem radix pinguis , alboque fuc-
co turgens, gummofa eftatquc infipida:'
exterius obfcure cinerea five fufca , refi-
namquandam recens fundit; interius eft
alba. Colligituropportunecirca menfem
Oftobrem : in taleolas circulares diflecta,
filoquc tranffiitim exccpta refervatur, &
contra omnem extcrnam injuriam vult
defcndi.

Calida in primo & ficca in fecundo gra-
du ccnfetur: Blande & citra noxampur-
gat : fed quia agit in vifcidos potiffimum
& craffbs humores , indiget vehiculo &
ftimuio correctoriiloco.

Pulvisexvino infufofoloprsftata dra-
chmauna adduas &ultra, & fcecula illius , utinMorborum obfervationibus fupraoftendi.
Conditurse & confervae, qua: plurima: tam e flore , quam ipfa radice fiunt, non folum funt boni
faporis, fed blande laxant atque apetiunt.

Plura qui fcire volet, confulat Monardem, DodonaiuiTi, atque alios.

C A p. LIV.

De Caapebajliiujque faculta-
tibus , &-u/u.

CLcmatiti non abfimilis, tenaci
ac pralongo farmcnto , nunc vi-
cinas arbores ornate confcendit ,
nunc humiinftar colubrisrepit haic
Herba ; ob fimilitudinem Cifo deCo-
bras, obeximiasvirtutes &praiftan-
tiam Erva de noffa Senhora a plebe
Lufitanica cognominatur . Tenuif-
fimo eft folio , rotundo , lseteque
fempcrvirente; Radicerortuofa , e
cineritio nigricante, & digitalis cir-
citer ctaffitiei, fi juvenis fit, fin vetu-
ftior, brachium adsquat , nigraque
exiftit.

Subftantia intus eft folida, compacta & pingui, non multi, fed
partium calidarum & tenuium.

tamen fubamati faporis.

Eloret

DE EacvltATIbvs Simplicivm Lib. IV. 9j
Florct planta menfe lulio , & femen fert magnum coloris rofacei , e capfulis (lupulo fimiii.
busj prominens.

Ego dupliccm radicis fimul & foliorum ufum fum expertus.

Radixintalcolas fccta, perquealiquotdicsmb dio in liquido convenicnti maccrata , virri
fuam illi communicat, nec ingrato adeo fapore aut cejrevifiam, aut vinum, quo diluitur,
imbuit ; quin potus ordinariiloco sgri illo utuntur , quod rcnum , uretcrum & vefics obftru-
ctionibus medeatur. Ufquc adeoCalculi expellitmatcriam (licct rarius hic detur hoc ma-
Ium) ut Magnates Lufitani aliud nullum medicamcntum huic prstulcrint. Cscterum hxc tan-
topere prcdicata herba , non tantum proptcr vittutcs jam dictas , fcd & eximiam , qua coHtra
venena valct , facultatcm, ab illis e.xperitur. Quippe fuccus cx resentibus foliis expreflus , fer-
pentumfanatmorfus : radix aurem cum foliis contufa, & e vino haufta, veneni intus aflumti
vim retundit , penitufquc expellit.

C a r. LV.

T>e Tajaoba , ejujque uju.

D

Iverfas Btafliaa: fpecies novus hic orbisproducit , quarum folia Tajaoba , ab Indigenis voi
cantur.

H arumunaal-
ba exiftit, cujus
foliacdulia,uti&
radices,laxant al-
vum: alteraAta-
garapewia, cujus
folia funt fatura-
teviridia,ut&ra-
diccsitidemxor-
ticcs & caules
funt rofacei co-
loris: hujusnoa
folia , fcd radi.
ces dumtaxat e-
dules: tcrtia,quse
Tajaoba vclMan-
gara-miri appel-
latur,cujusfolia
funt minora &

durioranecedulia, fcdfola radix. Quarta e&Tajaoba fil-
veftris , alias Tajobaraon difta , & nonnullis Mangara bra-
va. Ex qua profanum & fuperftitiofum vulgus philtra,
aliaque fimilia, nec minus ridicula conficipofle exifti-
mat. Radicem autemejusvetc caufticum cfle, ejufque
loco profperc ufurpari , cxperientiam teftcm habeo.
Quippc prarer balneaqnseex iis folis contra morboscu-
taneos , tum imprimis frigidos articularcs , apprime con-
ficiuntur, meinbraquoqueaftecta, prxyia Scatificarione, contufisrecenter radicibus frican-
tutcumoptimofucceflu. Mox cataplafmata cxiifdem, partidolcnti undiquaque imponun-
tur : quae fi pcr vices aliquot reitercntur , invetcrata quxque mala , citra rccidiyx mc tum , ex»
tctminarefolent.

Qtuc alia praterea Braflicarum genera hxc tellus producat, adMedicinam ultcrius (pe>
ctantia,fedulapoftctitas, ut ipcro, inveftigabit.

C a r. LVI. *

T)e Inimboja , fhe Siha de Traya, Lujitanis.

\ Sperc cchinatus ille & vix tracbbilis Occidentis frutex , in filvis arenofis & littoribus fi-
-^"-ticntibus abundc pullulat acjucunde virefcit. Lobos echinoides quo^s C. Clufius vocat,
profcrt, duabus vcl tribus fphsrulis lapideis refcrtos.

Radix

g6 GVILIELMlPlSONIS

Radix ejus eft gracilis & dura , interius albicans, calida ad rertium gradum, & faporis amari,
Hujus refina ad pugilium , plus mi-
nufve , affiimta , excitat vomitum.
Contraqueilla venena potiiTimum
operari teftantur Empirici , qua:
lcnte vircs fuas dcleterias exferunt
& tarde vitam depafcuntur.

C a p. LVII.

$$atidi,j>iper longmn s ejuf-
que facultates.

INarborcfcentis fruricispene al-
titudinem aflurgir filveftris plan-
ra , qua: Pimienta dos Indios a Lufi-
tanis vulgo appellatur. Caule efl:
faturate virenti, & maculis albis di-
itincro. Folia fcrt lcvia, ut Araticti,
&oblonga: piper ornatc produ-
cit longum , idque crcftum > pri-
mumcx viridi flavefccns , moxih-

turatc viridcm colorem acquircns. Orienrali piperi oblongo,
craflltienonnihilceditjcfficacialicetncutiquaminferius. Aro-
matici cft faporis & infigniter urentis , prafcrtim fi maturum
media a:ftatc dccerpatur , fenfimque fub Sole auefcat & ni-
grefcat, arque tunc calidum cenfcturin fupremo gradu. Di-
giti cft longitudine , conftans folis quafi granulis , congefto or-
dine, (plantaginis inftar feminis) difpofitis : femelquc tantum in
annoprovenir.

Pafllm interra folida&pingui, maximc aurcm circa oppi-
dum Olindam confpicitur.

Quoniam autem tot Capfici Brafilienfis fpecies in hortis
aluntur , hoc pipcr non admodum expetitur. Pharmacopolia
ctiam minus illo irtdigcnr , ob rariorem illius in Medicina
ufum . Scd tamcn radices & folia , cum fumme fint fortia ,
etiam exficcata & diu refcrvara , viccm hcrbarum calidarum
& corroborantium , ad balnca concinnanda, contra univer-
fam illam frigidorum morborum cohoitcm, abundc fupplent.

C a r. LVIII.

£>e$ape, fhe facape, ejufqueufu.

GRamen junceum ad hominis propc altirudincm , ex radicula gcniculata juncca , alba , cx-
furgir, cauleprimumfimplici,inftarculmifiliginis, tereti, quipoftca inaliquot foliafin-
ditur graminea, angufta, in mcdio album nervum fccundum longitudinem habeuria. Nullius
cft odoris, ncc florem gerit ncc fcmcn. Solo, ut plurimum, cffkto , nafccns , radiccs fub tcrra

longe

De Iacvltahbvs Simplicivm Lib.IV. 97
longe lateque agit, & mite luxu tiantes extendit, novafque hetbas tcnaces & ducfiles ptottudit,
quibus Indigenx pleiiquc&Lufitani utuntut, ad membrorum vulneraliganda , moifufque
ferpenmm,quo minus virus ad cor afcendat, confttingendos, doncc vulnus lanatum fuerit.

Sed mifla hac fuperftitione , vires&facultatespotiuscommendo, quxilliusradicibusjun-
ceis fucco grato turgentibus , infunt. Multis enim ptofuilfe experientia comprobammeft,
fi decocto illarum , pmfertim quibus male fuit, ex fumto aliquo vencno, utantur.

C k r. LIX.

De Iaborandi , ejujque facuhatibus &• uju.

TTa veteribus Incolis & noftris dicitur hodic hsc Planta : qua: in duas fpccies difpefcitur. U-
Atraque illarum nobilis cft &falutaris.

Prior in fruticis altitudinem , inque terris tantum folidis & pinguibus crcfcit ; folio
& flore Lauro fimilibus. Caulibus afliirgit minimum digitum craffis , per longa inter-
valla nodofis, terctibus & fature viridibus, qui ad nodos habent ramulos itidcm nodo-
fos. In his & illis folia vel adpofita, vel etiam alternatim pofita, a fex ad decem digitos
longa, faturate viridia, fplendentia, &inextremitate mucronata. Semen julisinhaerctintcnfc
calidum & urens. Radice cft tenui & luxuriante, in qua hujus plantx dignitas quafi tota conli-
ftit. Ad tertium gradum calida eft & ficca,fubtilium pattium & caufticatum, pyretriquc vicem
merito fuppletin praxi.

Poft criorob eafdem qualitates, licct non seque intcnfas , idcmnomcn obtinct, cftqueffuti-
cefcens, ocymo nonmultumabfimilis, ficcisac fitientibus locis gaudens , fuafque viimtes,
non minus quam prior, in radices ttansfundens.

Utriufque radicum qualitates Brafilianis, qui illas Lufitanis & noftratibus revelarunt , adeo
commendantur, ut inter Panaccas hodie habeantur, ufumquc in Mcdicina prsftent cximium,
& vicem Antidoti non rato fuppleant. Pugilhis fiquidcm tecentis radicis contufus , eque ge-

JV nerofp

93 CyiLUiMi Pisoms

ncrofo vino propinatus, vim vcneni per fudores & urinas exturbat. Cujus rei fpecimcn Barba-
rum quendam edidilTe vidi, fpe£tantc Excell. Naflav. Comite.

Mordaci denique acorc loco Stcrnutatorii falutares edit effectus, tum peculiari vi attra&iva
loco mafticatorii alte pituitam e capitc ad os derivat,oculofque a perpetuis catharris vindicat.

C A p. LX.

De lacuacanga , aliis Taco Caatinga , ejujque facultatibm.

INnumcra in Brafilia arundinum filveftrium genera repcriunrur. Prxter eximiam illam fati-
vam Sacchari cannam , rdiquarum omniumfacile reginam , in nemoribus exfurgunt admo-
dum excelfx plumifquc veftitx , ut ar-
borum altitudinem , tibix vero huma-
nx craifiriem adxquent. Quxdam du-
riores , fagirtifque funt dicatx. E qua-
rum radicibus decoftis , lixivium con-
tra capillorum dcftuvium concinnatur.
Plurimx quoque danrur alise , quas fi-
lentio prxtcreo , ob ornatum vel ufum
ab opificibus dumtaxat aut agtorum
colonis experitx.

Una reftat qux ufum in Medicina
prxftat , bulbofa & fcmpcr virefcens ,
lacuacanga ab Indigenis nominata.

Caulis internodiis rarioribus & mol-
Moribus diftinftus , amplis & craflis fo-
His eft confpicuus:e cujus vertice,com-
pactus, fquamatus , figura pyramidali &
ipeciofe rubefccns flos, progerminat.

Egregia hxc Arundo, ipongiofa pul-
pa, acidoquefucco rurget. Interfecre-
tiflima & optima habent remediacon-
tra Gonorrheam , manducare mulrum
hujus cannx , caque fola renum , vefi-
cx & genitalium immundities expelli
tradunr. Ego fuccum illius acidum ex-
primi, cerraque dofi, addito conve-
nienti fyrupo , xgro bis de die exhiberi
confultius duxi, & multum profuifle
fum expertus. Ea tamen cautione, ut ufus illius frequens vitetur, quod fuo acore ventriculum
infcftet , genitalibus quoque obfit , quemadmodum in multis videre contigit , qui temere illo
utebantur.

C a p. LXI.
De Sajfafw, ejufque facultatibus.

IN vaftiflimis & diflltis Brafilix faltibns , dux vel tres infignium & fragranrium arborum
fpecies reperiuntur , quxi_^f»^«^aBrafilienfibusdicunrur. Quarum alix nigricanr , alise
albicanr , ac proinde Cedro branco vel Canela ob odorem diftx. Qux ^Anhuyba-peabya a Bra-
filianis, merito ab Hifpanis Pao funcho nominatur, quod infigni fxniculi fragrantia totam
domumrepleat, tamipfum lignum ("quode cineritio flavefcit Sandali inftar) quam cortex
&radix. ProindeMonardidefcriptioni circa lignum Saffafiiu non acquiefcendum , licetac-
curate ufum & abufum cjus defcripferit : nam cum de delcctu & prxftantia partium arboris
agit, corricem dignirate longiflime fuperarc&excederelignumteftatur, ScSaffaJria floridx
decorricatum lignumvix dignitatis ullius efte affirmat, cumhoc Brafilienfe cximix virtutis
& dignitatis habeatur, atque a cortice liberatum in aliquot annos immune fervetur.

Ad hxc fortioris odoris eft & efticacix.atque fecundum caloris & ficcitatis gradum excedit.
Terria autem fpecies \_siuhutba-miri , quantum duabus prioribus magnitudine infcrior,
tantum virtutibus fnperior, omnibus parirer incolis in quotidianos ufus rcpofita. Fo-
lio eft Lauri, fed minori, fruftu odorifero & nigro, tibi maturuerit, eoquc fimul cum

foliis,

DE FACVLTATtBVS SlMfllClVM LlB. IV. 99

foliis, ligno, radiceintenfccalidisuttrafecundumgradum; cortice cft coloris e cincrco triftc
rubcfcentis, cjufdemquc qualitatis.

Deco&a ex his non tantum contra luem Vencream , fed & aliosplurimos morbos h frigore
natos adhibcntur ; fudorcs denique & urinas movent, tum vifcerum obftru&iones, atque uteri
intcmpcricm frigidam tollunt : languidos imprimis a morbis Cluonicis refufcitatos , hydro^
picos quoque ab aquis jam libcratos, a recidivE mctu liberant.

C a P. LXII.

De Iupicanga , ejujquefacultatibus.

EAndcm quam Chince radicem vulgo vocant , hxc quoquc producit teita : fed Pfeudo-
Chinam, de qua Dodona:us& alii fcribunt, frequentius, camque admodum nodofam

&Iignofam, quam ipfe aliquo-
ties e terra , in Territotio impri-
mis Paraybienfi , ubi copiofc naf-
citur, evulfi.

Sed ne quis fallatur,rres omni-
no repcriuntur fpccics, licetpau-
cioribus cognita: , qua: omnes
fub eodem nomine comprchcn-
duntur , ob fummam quam inter
fe habent fimilitudinem ; quas ta-
men fi in ufus appUce^.diftingue-
re neceffe cft : quaproprer eligcn.
da eft quae magis craffa , glabra &
rubefcenseft: quxfacilecx ma-
gnitudine pedis plantx, tum & ex
infrequentioribus caulium fpinis
internofci poteft. Ejus brachia
fpinisacutiffimis hincinde obfi-
ta, Clematis inftar , vicinas arbo-
res.earumquc fummitatcs,finuo-
fis flexibus amplc&untur. Folia
fert Plantagini haud diffimilia , &
baccas croceas ad aureum colo-
rem vergentes,ac racematim pro-
venientcs.

In hac planta cum nihil fit fcre,
quinab aliis Scriptoribustracta-
tum, & ad vivum fitexhibitum,
follici tc aut prolixe difTercre ope-
rxprctium non erit. Ea uti folent
adeademmalacxpugnanda, qua;
in Europa cxpelli folent : tametfi
Chinenfi (ut,quodfentio,dicam)
dignitate & ptKftantia fubindc
nonnihil concedat.

C a f. LXIII.

De Iamacaru, Vrumbeba, &■ Iaracatia, earumque facnltatibus atque uju.

Clin ullaBrafilix planta mitus naturx lufus, ccrteinhacCarduo five ficu filvcftri apparet.

Vid. Marcg. Icones pag. 116. quippe adco inter fe variant, pro natalis foli diverfitate, ut vix
omncs ad eafdem fpecies quisreferar , nifi flore & fruftu , tum interna qualitate conveuire de-
prchcndcrentur. In diffitis ehim & denfis ncmoribus , ad quse vix adituspatcbat, aliquas com-
munis atboris magnitudincm fuperare , inlittore vero fitienti aliquot vixfruticisalritudinem
adxquare videbam. Truncus c tcrra primum,nunc triangulari, nunc quadrangulavi figura,uni-
cus.crafius, horridis fpinis obfitus,profilit. Ex quo multi deinde, ramorum loco fimiles,rrunci

N 2 prodn-

100 GviLIELMlPlSONIS

producuntur; hifce flores haud inodori, albi , Nymphea: majorcs fimilis , adnafcuntttr. Quibus
mox.sftivismenfibus, fucceduntftuausrubri, ovianferinifigura&magnitudine, multaque
nigra & exigua femina , candidiffima: & fucculenra; eorum fruftuum pulpa: , intus con-
tentx, immerguntur. Prxtcrquam quod ob delcaabilem fruauum fragrantiam & obfuccum

ex acido dulcem, ab xftuantibus expe-
tuntur: febricitantibusimprimis& bi-
liofis conveniunt recentes, quod grato
acorc palatum afficiant,& fitim fcdent;
deniqucCor &ventriculum mire re-
ficiant. Succns denique ex hacplanta
extraaus , fcbribus ex bile natis me-
detur. •

Admiratione quoque digna eit niti-

diffima hxc arbor , P'rurumteba Brafilienfibus diaa , ex familia horum carduorum five ficuum
Indicarunl. Qnx in defertis Mediterraneis tantum reperiturj ac
propterca licet in ufusMedicinaenondumfitrecepta, neutiquam
eft prancreunda.

Trunco eftadmodum ipinolb, eoquereaiffimo Iaracatia, et-
iam ipecies Iamacaru , vete Pinum diceres , fi reaif udinem & al-
titudinem confideres , verum in cxtetis differt , quod fofiis po-
tius fe invicem protrudentibus , quam ramis in arboris fummi-
tate, decoratur, qux rotunditate & craffitiepalmam, longiffimis
fpinis digitos manus xmulintur. Diffitae hu jus arboris nuper a no-
bis deteaa: fruaus , mihi & fenioribus Brafilianis mecum pere-
grinantibus, haaenusminus innotuerunt: Caudicis medulla eft
Sambucimedulla facile mollior , qux fcaa arbore continuo ex-
ficcatur, abitquc inleviffimumpulverem, qui decidit, moxquc
ablato fpinofo cortice , relinquitur fcapus concavus , arundinc le-
vior, miriscancellis, quafi exartemire fabricatus: quifiabigne
accendamr, flammam luculentet fovet, facifquc loconobisiter
facientibus de noae infervicbat. Quamobrcm fumma indu-
ftria inde huc , tibix craffitiei , viginti circiter pedum longitudi-
nis fcapum ttansferri juffi , & nunc in Horto Academico Lu gdtt-
ni Batavorum, apud ClaruT. Profcflbrem D. Yorftium refervan-
dumdedi.

Cap.

de FacVltatibvs Simplicivm L i b. IV»

H

C a p. LXIV.
T)e Totincoba , Luftan. Tulgera, ejufque facultatibus.

Erba ultra ribiae alrirndincm vix aflurgens, foiio oblongo, nunc macularo , nunc imma«
cularo , hinc inde per paludofa & aquoia loca ftagnanria confpicirur , Perficariae pet

omnia iimilis , undc cam Peifica-
riam Americanam appeilare placuit.
Radix illius commanfa inrcniiore
fervorc & acrimonia iinguam infi-
cit , Europcumquc Hydropipcr non
tantum iuperat.

Fomcnta e foliis vetercs membro-
rumdolores diifolvunr, frigidiraref-
queabolent. Pubi fxpius applicara
urinas e frigore cunctantcs ciunt.
Caetcrum rccens herba inter cauftica
primas tcnet, cujus rei non ignari
Chirurgi , ea quoridie uruntur con-
tra ulcera purrida.

C a p. LXV.

'Delpecacuanba, ejufque
facuhatibus.

TAndem ad decantatas has falu-
tifcrasradices ordo nos deducit,
qumpreter ficultarem purgatricem
per fuperiora & interiora , omni
veneno eximie adverfantur . Ncc
credo prxftantius remediumadver-
fus pluriraos morbos ex longa obftructione ortos , imprimis in ventris fluxibus medendis , '

in hifce terris reperiri
facile.

Dua; exiftunr fpecies,
neurra a ncmine, quod
fciam , defcripta , ea-
rumve qualitares exi-
mije. in lucem prorra-
crx. Utraque eidem
ufui dicata , fed gradi-
bus facultarum, tum &
facie, & natalifolo,dif-
fctunt. Una enim ea-
rum humi deprefla.exi-
guior in pratis crefcir }
Pulegio non admo-
dum diflimilis, nam
caulis foliis lanugino-
iis exfurgit multis : al-
biiq ; flofculis cingitur:
radixillius eft crafla, fi-
lofa, albicans, a Lufi-
tanis ad dirfcrentiam ,
Ipecttcmnha Blanca di-
£ta , qua; , quod minus
turbet corpus & vene-
nis validiflimerefiftat,
leque pueris ac gravi-
dis exhiberur.

3 Al-

101 GviLIELMI PlSONIS

Altera eft longitudinis femicubitalis , trinis vel quinis tantum foKis ornata. Gaudct Iocis
opacis,&tantumindcnfioribus reperitur nemoribus. Infummitate caulis baccas producit
nigras,fedpaucas. Radiceeft tenui, tortuofi ,nodofa , fufci coloris, faporis ingrati, amati,
calidi&acris. Ex(iccatainmultosannosrefervatur,nccfacilcvircsdcponit. Ejusinpulverem
redadta: dofis eftdragma ; in infufo, dragma:, plus, minus, dax.

Utriufque quotidianus cft uftis , malunt tamen dilutum , quod vel unius no&is fub dio ma-
cerationeautacticne inaqua,Medicamruamvirtutem abunde liquoribus communicct. Poft-
ea caput mortuum refervatum, denuoque codem modopncparatuin, in cumdem ufum cx-
hibctur i minus quidern cfficax ad purgandum vel vomendum , fcd magis adftringens. Jta ut
radix haec non folum materiam morbificam,licet renacifiimam.a parte affcdta revellat, eamq;
per fuperiora expcllat , fed & afttingendo vifcctum tonum reftituat. Prsetcrquam cnim quod
fluxibus ventris , aliifquc morbis medeatur , venenis adverfatur, virufque, tum occulta quali-
tate,tum manifefta, pervomitum ftatim expellit. Quamobrem rcligiofc a Brafilienfibus re-
fervatur, qui illius virtutes primi nobis rcvelarunt.

C a r. LXVI.

De Caiatia, aliis Caacica , ejujque
facultatibus.

PRxftantiflima hsec Herba , merito a Lufitanis Erva
dos Cobres eft appellata , quod colubrum morfibus fe-
liciflimc mcdeatur , nec ulli Antidotalium hetbarum di-
gnitate cedat . Lippis & tonforibus , tam ob infigncm
ufum , quam frequentiam notiflima , quod in triviis ubi-
que crelcat , omnique folo gaudcat. Exigua haec Ptinacea
lacticefcens eft inftai Efula;, foliis Menthae non diflimili-
bus, fed longioribus paulo & anguftioribus exiftit , iifqtie
criftatis , fed admodum triftis & fature viridis coloris ,
cauliculisadrubedinemvergcntibus, radicibus miniatis,
tfertx hinc inde infertis , humi deprefla tota repit planta.
Ita ut licet afpeftus imbellis ac ignobilis fit , qualitate ta- '
men interna compenfetut.

Quipperceens mafticatavel contufa, &morfui Set-
pcntum applicata , dolorem non folum fedat, fed ipfum
venenum validifllme extrahit, & vulnera reftituit in integrum.

Sicca vero , & in pulverem redacta , fi e convehienti liquore , ad pugillum exhibeatur ,
munit cor, virefquc a veneno lapfas reftituit.

C a p. LXVII.

T>e Iuricuara , ejufque facultatibus.

IN umbrofis Brafilix nemoribus crefcit Herba Iuricuara Brafilienfibus appellata , foliis qua-
tuor utcunque ctaflis , palmx magnitudinis, & inftar Afari rotundis , fed exterius paulum
afperis & minus glabris, fucco multo, eoque utiliflimo turgcntibus. Folia quippe hxc,
five integra , five contufa , ter quatcrve applicata , maligna ulcera Vencrea mundificat &
reftituit.

Radices ejufdem plantx exficcata: fi contundantur, & ex aqua Iurepeb*, & liquore nucis
Cocos dio expofitx , aliquotics propinentur , Gonorrhcam virulcntam & calorcs expellit.

C a p. LXVIII.

' T>e Capiipuba , ejufque facultatibus.

TAmetfi pauca habeam qux de hoc gramine dicere poflim r non tamen eam prster-
eundam duxi . Lufitani Pe de Gallinha optima comparatione appellant , qupd fiimmi-
tates hujus herbs in tres unguiculas definant . Ubique locorum rnaximo proventu con-
fpicitur.

Ejus

de Ficv iTAtnvs Siuplicivm Lib. IV. lSj

Ejus radixcontufa&econvenienteliquorepfopinata,quodvisvcncnumcxtui:bat , ut te-
ftantur omnes Indigena: Brafilix.

C a p. LXIX.

T)e Saifa do Traya , ejufque ufu.

PRxter Carcapari/lam Pcruanam officinatum, altcra ha:c;
non imbellis , licet ignobilior vulgari , reperitur. Ma-
gnura & purpurcum ferr florem,folia glabra,& crafla,atq ; ro-
tunda , tcnui validioque farmcnto , Oceani littus , infinito
duftu perrepens, Lufitanis Salfi do Praya, five Carcalitcoa-
lis nuncupata,quam tamen convolvulum maximum redtius
dixeris.

Sarmenta & folia recentia, tcmpcratc calida habentur, &
emolliendi quoque vi pollent, ac proindein balneis fatri-
tandis ufum habent haud exiguum , mm ad corroborandum
corpus in aflfeitibus prxcipue frigidis , fumme profunt.

Dccofta denique e farmentis & radicibus exliccatis pcc
os exhibita , cidem ufui inferviunt. Polia rccenter avulfa
fonticulis appofita folatium adfcrunt.

C a p. LXX.

X)e <±A ninga, ejufque qualkatihui.

INter tot immenfas paluftres herbas , duo fruticcs , fub no-
mine i^Aninga, ficut ob raram & pulchram facicm caetetis
facile prxcellunt, ita qualitate Medicahaudinfcrioresexi-
ftunr. Uttique ultra quatuor pedum altitudinem ex aqua eri-
guntur. Qiiae aurem ^imnga-iba dicta , caule eft redto ,
molU &junceo, <JHufi,Ci\/cBacova minotis inftar ; tribus vel quatuor rotundis, pragran-

104 GVILIELMIPISONIS

dibus, lsvibufquc foliis , Nymphex fimilibus , dccoratur. Florc unico magno & candido , ex
quo progerminat fructus haud vulgaris, inftar Jnanm viridis , oblonge rotundus, crafllis, com-
padtus, ac vekti granis & pundtulis diftinctus. Nobis inutilis habetur fcrc, Baibaris autem edu-
lis cx dcfeclu m-lioris alimenti.

Radice eft crafla, bulbofa, qua: fola foliis & fructui hujus plants in Medicina prxferenda eft.
Quippe cum practer primas qualitates frigidas, tenuium quoque fit parrium & deobftruens , in
varios ufus adhibetur a Lufitanis & Barbaris.

Contra Hypochondriorum &rcnum inflammationes & obftrudtioncs, fomcnta exinde
conftciuntur. Olcura dcnique ex Aninga expreflum , praftantiflimum habctur contra prx-
dicta mala, atque olei capparum vices fuppler.

Si ex radicibusdcnique in urina humanacoctis balncafiant , caquc aliquotics calida reite-
rentur, fummo exiftunt folatio contra morbos attAcular.es, tara invctcratos, quam recentes.

C a p. LX.XH,

T)e Aguaxhna, Lufitanh eSAdalva d'Ifco.

INplerifquc Brafiliajlocis, maxime vero in fertiliflimo illoOlinds Promontorio copiofe
nafcitur hsc planta. Plurimique ejufdem gcneris reperiuntur frutices , afpe&u non imbclles,
fed quorum qualitatcs ha&enus
mihifuntincognita:. Excepto
hoc unico , eoque faciledignif-
fimo, qucm hicadvivumdepi-
ctum cxhibeo, cujus fructus,
folia & radices eximiis dotibus
praeftant.

Frurex eft elegans , inftarar-
bufcula: excrcfcens, ad trium,
atque etiam fex pcdum altitu-
dinem. Caulis nodofus , teres,
viridis, lignoftis fcre ut caulis
Sohniad adfpcctum.

Folia ferr Tilia: quam fimi-
lia.paulotamengrandiora qux
fingulatim pofita , quodlibet
fuo pediculo ad nodos inniti-
tur : funt autcm folia lata, figu-
ra cordis , mulris venis fecun-
dum longitudinem arcuatim
eleganternotata.

, Ad nodos , ubi foliaprove-
niunt,etiam juli multi, quatuor
aut fex digitos longi enafcun-
cuntur,incurvati, figura ut cau-
da muris , unde Lufitanis Pi-
menta rabttda, hoc eft, piper
caudatumappellantur.Sunt au-
tem virides , & menfe Octobri
& Novembri decerpuntur,ac in
Sole ficcati , evadunt nigri .
Continent autem granula ro-
t unda, nigra inftar feminum pa-
paveris magnitudine: arcte jux-

ta fe in unam compofita , faporis acris , inftar piperis , quod ex India adfertur.

Si ex aqua bulliat & Soli dein exponatur , fortius evadit & magis durabile in omnes ufus.

Radicem fundit exterius nigricantem , optimam atque utiliffimam , qua: odore Caryophyl-
lum, filbtili & mordaci acore radicem Iaborandt, scmulatur.

Calida cft ad tertium gradum.facra & inrer antidotales habita.cumque partium fit tenuium,
valide aperit,ac deobftruit. Nemini non ob praclaras virtutes, quibus abundat, cognita. Con-
tufa, inque malagmatis aut cmplaftri modum partibus afflictis impofita , optime maturat &
mundificat.

Succus

r> e IacvltAtiivi Simtlicivm Lib. IV. 10$
Succusfoliotum quiafrigidus, membris ambuftiscfficaciter illinitur. Ipfafolia, propter
virtutes, quas cum malvis habent communes, clyfteribus induntur.

C A p. LXXII.

ESt Herba filveftris fruticefccns , Lufitanis idcirco Vifqueira & Erv & cCtmor dicta , quod phi-
ianthropos quafi , fua vifcofitate manibus & veftibus adhsteat. In locis conftagtofis & ari-

disluxuriat. Bore eft albo & dilure rubro , & exiguo , fed pulchro : folio fublongo , &fature
viridi : radice flavefcente , fubdulci, aromatica , in fecundo gradu calida. Quam prsfens anti-
dotum femper habuerunt Incola:, fi in convenienre liquore prxparatum hauriatur,quod vomi-
tu partim, partim midtu quodcunque venenum tuto ejicete credatur.

Eadem prxterea Hcrba clyfteri indita , aivum cunftantem provocat , & vifcofitates intefti-
norum prorfus exturbat.

o Cap.

106 GVILIELMI PlSONIS

C a r. LXXIII.

De Jviurucuja, variifque illius fyeciebus, &■ facuhatibm.

POft fcdulam inquifitionem ad minimum novcm fpccies hujus plantx repperi. Quarum fe-
ptem maximc filvcftres, inque faltibus remotioribus nafcuntur ; ut funt Murucuja fatk, Ete,
Mixira, Peroba, Piruna, T irnacuja, Vnk : fativis plantis Murucuj.z, non quidem fru£tu, fed folio
&eximiifloris facie & fragrantia fimiles : excepta unica, quas fola habct foliaunita grandia,
non crcnata, aut in plura divifa , ut Murucuja-guacu, hoc cft, gtanadilia major hortenfis. Hanc

prxter aliasadhuc ejufdemgencrh plantas, potTrifquelonge minoribusvidimus, quarum quac-
dam trifolium,quaedam quinquefoltnm habcbant Floie ex cceruleo purpurafcente, pomifque
quantum adcxternam faciemfimilibus , caetetum laporediffimillimis, quodnonnulla dulcia,
quxdam acida erant. Efculenta tamen omnia & palato non ingrata, licet minus ab Incolis ex-
petita, ob frequenriam & nobilitatem duorum iftorum in hortis crefcentium, quorum frondes
jiicundiflimam umbram proebent , fi hederae aut vitium inftar huc illuc fledantur, funium-
que modo flexibiles &fequacesinfomicisformam ducantur.

Hoec planta cuivis terra: infita crcfcit, totoque anni tcmpore pulchrc vircfcit: felicius
tamen fi vinearum. ritu quotannis a luxuriantibus farmentis libcretur , fecus cnim fuffb-
catur.

Florer totofere anni tempore, maxime autem fub finem xftatis, frudtumque menfibus
pluviis jcqueac seftivis maturum magna copia producit. Ejus brachia & virgulta, hederx
aut convolvuii in modum vicinas arborcs ac tccta confcendunt. Elores omnes pulchritudinc
& odoris praeftantia convcniunt, diffcrunt autem fola magnitudine. Omnestertia poftSo-
lisortum hora aperiuntur, pauloque ante Occafum denuo clauduntur, ne decora eoruni
facies nimis proftituatur. Contrarium fit in floribus Mirabiiis Peruvianx, quide dieclau-
duntur.

Pruttus LMurucftja-guacu figura cft rotunda & ad ovalem inclinante , pyrumque Euro-
paeum magnitudine excedit. Odore & fapcurecftaromatico , & tam jucundo , ut nihilfupra.
Semine feu acinis fcatet intus nigris , oblongis, pcrpctuaquc muccagine dulci , tenaci , obfitis.
Omnium autem pomorum CUurucuja praftantiffimum eft illud , quod ab a:gris pariter
& fanis expetitum , exafte rotundum cfl: , glabrum , lacte vircfccns , & maculis albicantibus
diftin£tum ; maturum vero flavum, cortice craffo & tenaci, quo pulpam illam croccam
& illuftrem , gratoque & vinofo acore jucundam , continet. Quo magis miror aliquos

finter.

Dl FacVltatibVs Simplicivm Lib. IV. 107
(inter quos Monardus eft) fcriberepomum hoceffeinfipidum. Nifi forte de Peruviana gra-
nadillafintlocuti.cujus mcminitPetrusdeCiecainHiftoriaPeruviana, quam colore&faporc
ab hac noftra diffcrrc facile crediderim. Ad Mcdicam illius hiftoriam tranfeo.

Piilpaquxfummofebricitantiumfolatio&oblectamento eft, mihiin quotidiano uftt effe
confuevit, viccmqiKfyrupicordialisut&RobRibiumvelBerberisegregie fupplet. Quali-
tate refrigerandi ca:teras Granadillas omnes antcccllit, nullamque noxam, ctiamfi abunde co-
mcdatur, adfert: nifi quodimmoderato ejusufu dentes ftuporc obtorpefcant. /£ftu labo-
ranrcs miriflce refocillat firimque exftinguit. Ad hxc appetitum cxcitat, ftomachi ardorcs
rcprimit, fpiritufque vitales, cum recens pomum , tum fuccus ejus in fyrupi confiftentiam coa-
£tus, &expofcapropinatus, reftaurat. Idem pra-ftant flores& pomi corriccs conditi, qui
vix ulli fructui dignitatc conccdunt. Folia loco hederae cautctiis applicata , multum profunt,
ufumque quotidianum fubminiftrant.

C A p. L X X I V.

T)e Mumcuja-miri , ejujquequalitatibus,

tX fimilitudinequamhabercum filveftri LMuruCuja five Granadilla, minoris nomcn htiic
•^Climaciindidcrunt Brafiliani. Foliocnim& crefcendi modo vix diffcrt ab ea , nifiquod
minus alte arbores confcendat, foliifque fit multo minoribus; viribus denique& faculta-
tibus diffimillima cxiftat. Quippe ufque adeo infignis habetur efticacia: hsc Planta (licet
paucioribus Incolis nota) ut nori folum aemulettir Carcaparillam ofticinartim , fed eam facile

fuperet, deobftruendo, & fudores atque urinas movendo. IntegraenimHetba, quaepaucieft
faporis, modo lcvirer attrira, & ex vino, vel ex aqua exhibira , turo , cito & jucunde fecundinas
& cxtcras uteri immundicias expellit. Mox robur vifccribus reftituit : quod cura ab exercita-
tiffimis reiBotanicxBrafilianis,juxtaFltimen S ai Francifcihabitantibus,accepifiem,quinul-
lum remedium , huic Murucujn-miri in obftru&ionibtis & frigiditatibus praferrent; illud tan-
dem a Lufitanis & Batavis noftris colonis imitandum volui , qui prolpero fucceflu etiam nunc
id in ufus quotidianos applicant.

Folia denique contufa , ferventique aqua , donec tepefcat , indita , atque podici aliquoties
applicata, praffentiflimum prxbent remedium contra ha:morrhoides.

C A p. LXXV.

T)e Qmya , Jive^Pimenta da Terra.

^lrciterdeccmdiverfaifpeciesPipcrisdomeftici fiveCapficiBrafilienfis reperiuntur: qua-
^rumplera:queaD6dona:oaliifqucexoricorumauaoribustradita:funt. Summadiligentia
pb ufum&clegantiampaffmi inHortis Bralilia: non folum, fed Hifpania: quoque exculta;.

2 Frutef-

108 GviLIELMI PlSONIS

Fiutcfcentcs funt omncs atque infigni ftu£tuum pulctitudine intet fe cetrant. Csterum licet
vitium gradu diffcrant, fcte omnes tamen funt actes atque infignis cfficacix, & imprimis
£>uiyagui, Lufitanis Mdagueta , £Htiya-aj>ua five Pimenta rodonda , Jhiiya-cumact & £)uiya-ca*
rapo. Excipitur tantumunica qua: Pimenta dolce appelhtut , & five cruda , five condita menfa:
delitiis infcftm finc ullo caloic molefto. Flotes omnium funt candidi, frifdtus fanguinei colo-
ris , femine funt ex flavo albicante & ferventis caloris, foliis ocymi fimilibus , ltete virentibus.

Indigenx , Lufitani, & noftrates hxc pipetis geneia omnia, Oiientali pipetilonge prxferre
folent, eaque, tum rccentia, tum exficcata,concifa,cibo,imprimis pifcibus optimum faporem
conciliant, & fanitati conducunt. In multiplicem ufum prxteiea a Medicis juxta ac vulgo are-
fafta refervantut , nec faciliores deponunt , fed potius fumunt ad ficcitatis & caliditatis fupre-
mos gradus. Integrum piperrccens (quod minoris eft fortisj deglutitnm, fummopete valetad
difcutiendos Stomachi flatus, languidamque concoftionem , coitobotat deniquc vifceraa
frigore obfita. Tutius autem & jucundius hxc prxftat, fi rite prxparatum ciborum obfoniain-
grediatur, quodfitaceto, cuiintegrum pipetimmerfumfuerit: tum quoquefiinpulveremre-
digatut cum modico falis Brafilienfis. Recens cnim tuffim validam proritat , cotpus turbat,
atque pe&us maxime infeftat, fi catbonibus impofitum, e jus fumus excipiatur ore velnaribus.
Omnium horum fruticum folia & radices prima balneorum calidorum funtingredientia.

C A p. LXXVI.

T)e (lAguara-cjttiya , ejufque facuhatibus.

Nlhil tutius , nihil prxftantius advetfus vitium illud ani endemium exiftit hac planta , unde
Erva df> Btcho nonnullis , aliis Erva mora vel Pimenta de Gallinha quoque appellatur.

Sponte in agris & deviis nafcimr , atquc in arentibus locis maxime luxutiat.
Perpetuo viret , folio eft mucronato , flofculo exiguo & albicante , quo excuflb, bacca: fuc-

cedunt

de FacvltaTibvs Simplicivm Lib. IV. 109
cedunt nigne , exigua: & eleganter copulatae ; qua: ubi maturuerunt , nigrum colorem in*
duunt; itautnontantum facieexternaSolanuma:mulentur, fcd&virtutc& efficacia illi li-
millima: exiftant.

Viilncribus tibiarum , rimis papillarummulierumfolia cumoptimofuccefiuapponuntur,
omni denique excedenti calori atque inflammationi profunt, ardorefque nimios cxftinguunt.

C a p. LXXVII.

T>ezAguaraciunha-acu , five Fedagojo, ejufuequalitatibus.

FRuticefcens & ornatiffima planta , in arenofis potiffimum locis luxurians, a noftris ac Baf -
barisinufum quotidianum recepta. 1 '

Foliis eftcraffis TVjpet* fimilibus,
palmae magnitudinis , rugofis,& ad
taftum plufquam Vrticn afpetis. Ex
quibus exfurgit caulis , granulis per-
petuis, eifque viridibus coopertus
more PUritaginii , nifi quod fummi-
tas illiuscaudxScorpionis inftar in-
curvetur , qua: finitur flofculo albi-
cante&parvo.

Inter abftergentes & mundifican-
tes numeratur hax planta, contra
vulnera&ulcera, quodfimulcoufo^
lidandi qualitate polleat ; tum &
contra cutaneos affe&us ex aduftio-
ne natos feliciter adhibetur, five fini-
plex, fivecompofita.

C a p. LXXVIII.

T>e fecunda Cuapomonga ,
ejufque qualitatibus.

TCX radice dulci, oblonga, tenui,
J-'lenta&re£ta, &paucis fibrisve-
ftita , tres vel quatuor progerminant
caules, partim humi rcpentes , par-
tim furrctti , rotundi , nodofi , viri-
des.atque ex parte rufefcentesx quo-
rum nodis prodeunt quatuor folia
fibi inviccm oppofita & appofitaha-
bentes , obrotunda , mollia , fuperne
faturate viridia , inferne albicantia :
quodlibet autem folium fuo petiolo
infidet. Summitasvero caulis flofcu-
los habet umbilicatim pofitos , exi-
guos & dilutepurpureos.
Celebris utique omnibuspariterlndigenis &Incolisherba, fponte inlocis arenofis Iuxu-
rians. Ejus radix tenuium eft pattium , qua: ab illis ex aqua fontana , fi me audias , ex aqua Pa-
gimirioba Orobi fpecie, cocta & fubinde potata, urinam provocat , renibufque & vefica;
maximopere prodcft.

C A p. LXXIX.

T)e Canna Sihefri , ejufque ufu.

A Rundoqusedamhicnafcitut, quam exLufitania olimhucdclatamteftantur. Excolitur
-^-jaminhottis, Indigenispriusincognita. Sature admodumviret,canna;quidcmfaccharcx
altitudinem excedens , ca:terum illi quam fimillima. Radicemjiabet admodum magnam ,
dilute flavam , nodofam , atque radicis Chinae inftar ponderofam.

Ejus fubftantia io pulvercm redafta, & ex vino pauxilla quantitateexhibita, tamvalide

} urinas

IIQ GvILIELMlPlSONIS

ttrinas & menftrua mpvere , fcetumquc mottuum expellere dicitur, ut quibufdam vix tutum
mcdicamentum videatur.

C a p. LXXX.

T)c Tafourmha , fve Tu-
peicaya, ejujaue viribm.

Nlhil vulgarius in triviis undi-
quaque crcfcit quam Bafbura,
qua /Ethiopes dominorum fuo-
rum xdesverrercfolent. Aliahuic
affinis, fed vainox,Bdfeuri»h4 difta,
in longc nobiltores ufus a Mcdici-
nxpcritisapplicata, Brafilicnfibus
Tupeicava nominatur.

Herba non in filvis , fed apricis
campis.inviis &deviis paffimlu-
xuriat. Vix cubitum alta, tcnaci-
bus , tenuiffimis multis catilibus
ornate exfurgif, qui undiquaque
plurimis angtiftis & exiguis acu-
minatis foliis , hinc indefibi invi-
cem oppofitis, veftiuntur. His in-
ferti apparcnt infiniti oculi virides,
aciculx capitis magnitudine , e
quibtis flofculi dilutc albicantes &
cxrulei crumpunt.

Totitii herbx. prxfettim juvc-
nis , decotta, balnca, fuffimigia,
admodum funt anodyna, emol-
licntia & attcmperantia, ut tot in-
fignibus LMdvis in Btafilia luxu-
riantibus prxfcrri debcant . Nec
niemini meinTenefmo, Aniin-
■flammationibus vel doloribus ,

prxfentius adhibuifTe remedium tam familiate, five externe,
fiveperClyftcrcs injettum.

Huic emolliendi qualitate xmulx funt
herbx Varatura & Jmongeaba,cstema\ di-
gnitate multum inferiores.

C a p. LXXXI.

T>e Caaataja>ejuft[ue qualitatibus.

IN pratis uliginofis & apricis campis ele-
gans planta CaaMaja reperitur : unico
tenuiffimo caule vix palmx altitudine af-
furgit.femperlxtevirefcens : cujusmedie-
tati folia haud multa , & exigua annafcun-
tur, rotunda, glabta, tenuiffima, &fub-
inde pro naturx lufu in extrcmitate fttiata.
Ex caulis autem fummitate , fubtiliftima
filamenta inutilia emergunt.

Radice eft fibtofa , tenui, parva, fub-
amari faporis.

Inter nobiliftimas & vere medicinales
aperientes hxe herba meritg cenfetur a pe-
ritioribus Incolis : a vulgo profano vix
cognita , & nondum in ufus applicata : ut-

pote

de Facvltatibvs Simplicivm L I B. I V. III
potecujus manibusvixtuto permittiturtamefficaxmedicamentum. Quippe illius decoctum
vel fuccus , tum quoque pulvis , fi exficcetur , pauca quantitate exhibitus , tam valide menfes
movet, utnonimpuneabomuibuscapiatur. Ego fuccum recenter expreffum ad 5j. circiter,
ex convenienti liquore propinatum , menftrua & urinas , tum quoque excrementa per alvum
fatis vehementer aliquando exturbafie , obfervavi.
' Cogitet fedula pofteritas de ulteriori hujus , aliarumque plantarum vero ufu atque abufu.

C a v. LXXXII.

T)eyariis C^raguata /peciebus, earumque qualitatibus .

TMmcnfi eflet labotis omnes & fingulas elegantum harum ftirpium differentias notare. Pri-
-*-mam itaque & prascipuam Caraguata-acanga , ex univerfa illarum familia, defcribcndara

a nantica

fufcepi,qua; fructu
efculcnto & Me-
dica facultate co-
mcndatur.

E terris potifli-
mum glcbofis pro-
venit, olim filve-
ftris tantum, nunc
ob ufum &clcgan-
tiam exculta.

Nafcitur foliis
in fpecicm gladii

mucronatis , pradongis , utrimque ferratis , dcnticu-
lifque adcoacutis, ut nulla artetrattari,fructufque,
qucmintimogrcmiooccultat, vix impune erui pof-
fit. Eum Barbari proclamant divenduntque. Figura
eft digitali , cujus longitudinem & craflitiem ads-
quat ; colore tam intus quam extus albp, & ad flavum
inclinante; femine totundo & nigricante: Carne
fpongiofa , multoque fucco turgida , qux palato aci-
dulo faporcapprimeapplaudit. Cavendumramen ne
affluentius utaris , quod dentium ftuporem non fo-
iuminducat , fcd & linguam atque fauces fauciet , pa-
latumque excoriet , ut non immerito ^a>hjptOtlgC
pube nominetur. Succus Cochkarismenfura, addito pauxillo Sacchari infantibus

cxhi-

II Z GVlLIELMlPlSONIS

exhibitus eos vermibus& orisScorbuto liberat. Adhacc febricitantibus prodeft. Menftrua
& urinasftrenue,imoplusjufto , fi nondecentidofipropinetur, provocat. A prasgnantibus
inanducatus foetum ejicit. Cujusrcinonignara:mcrctrices, utviris tuto fe proftituant fccle-
ratam infanticidiam exercent.

Optimum vinum ex eodem plantae fructu exprimitur, & ufui refervatur.

HaCtenus de Caraguata maxime familiari; fed nec illa in totum pratcreunda, qux Caraguata-
guacu , five magna, appellatur. Pulcherrima fane & rariflima vifu planta , foliis pradongis acu-
minatis , cratlis & compadtilibus , qua: ab ipfo fundo ultra decem aut duodecim pedum altitu-
dinem expanduntur. Elegantiflimum & eximia: proceritatis producit fcapum , lcvem atque
intus (pongiofum , qui maturus in fummitate multo flore flavefcente decoratur , mox ficcatus
retibusfeulcctispenfilibusportandis eftaptiflimus, utvidereeftinHorto publico Lugd. Ba-
tavor. Ignem quoque ex attritu multo & collifione duorum lignorum eliciunt peregrinantes.
Folia ultra trium digitorum latitudinem crafla , ftuppam quandam & filofam materiam fubmi-
niftrant, e quafila Scretia fuapifcatorescontexunt. Eadem puncta & vulnerata vel leviter,
fuccum tenacem & pinguem exfudant, & fmegmatis dcfectum fupplent.

Alix denique dantur Caraguata fpecies, qux faxis horridis ex alto adhxrere confpiciuntur;
atque vifci in morem arborum ramis & truncis innafcuntur. Frudtu purpurei coloris infignes
funt , ca:terum figura Cinarai fimili , Anan.u filveftres diceres : femine numerofo in caule tenui
& rectoturgent. Foliaferunt denticulata, ampla & Z5//>/»« inftar incurvata , qua: ahquando
medium fextarium plus minufve, aqua: limpidiflimse continent,maximo peregrinantium fola-
cio, qui per loca deferta , nullifquc fontibus irrigua iter facientes,ad hanc plantam properant, &
fitim extinguunt. Sicut mihi cum indigenis mediterranea loca pcrluftranti non femel contigit.
Polypodium prsftantiffimum his plantis fupernafci folet , omni polypodio ad ufus Medicos
praffcrendum.

C a p. LXXXIII.

T)e Treyo, yelErva damor, ejufjueuju.

PLantam hanc exiguam quidem fed eximiam alii Trevo,
alii Erva d'amor nuncupant, quod vifcofitate quadam di-
gitis adhsrefcat. Ramulis fere deftituitur , foliaque habet
tenui admodutn cauli annexa ; & minutiflimas fert filiquas
ex filamentispendulas.

Radix illius parva eft & fibrofa, calida ufque ad lecundum
gradum, qux cbullitione ex aqua fontana vel alio conve-
nienti liquore praparata , & aegris propinata , facile inter pri-
ma remedia , qux fluxibus venttis ex frigore natis , profunt,
habetur.

C a p. LXXXIV.

De Tapjirapecu ,fue Er^a do Figado,
ejufque facultatibus .

DE qualitatibus tam celebris Herbx plerique Incolae inter
fe conveniunt, eamque inter frigidas agnofcunt: verum-
tamen de nomine dilfentiunt, quod vel ex fimilitudine,vel ex
ufu , improprie hic vel ille rufticus Lufitanus pro arbittio
imponit : nam quibufdam Lingua di Vacca, aliis Rabe di rapofe,
Brafilienfibus appellarur Tapy rapecu inomni terraegenere
fponte nafcitur, facie & ufu nulli incognita.

Caule plerumque nititur unico , qui fupra tibiae altitudinem aflurgit ; folia fert dentata ,
mollia.oblongaquidem, fedangufta, figura pene pyramidali conftricta, donec circa fum-
mitatem caulis, foliis tenuiflimis & flofculis albicantibus ornate finiatur.

Hkc planra quod abftergendi, aperiendique fimul, ac refrigerandi pradita fit facultate,
omnibus contravulnera&ulcera inpretio ufque adeohabita eft, ut vulneratiam nominent.
Experientiores Erva do Ftgado nuncuparunt , quod praster externa mala , Hepatis quoque in-
terna, deobftruendo reftituat , fi decoctum illius exhibeatur , & apofematis loco reiteretur.
ItautMedicis sequeacChirurgis decantatafit.

Cap.

De Facvltatibvs SlMPLICIVM L I B. IV.

113

A

C a p. LXXXV.

T>e Herba Lanuginofa , ejufjue ujtt.

Paucioribus cognita,& in nupcrrimapcregrinatione miliitradita hscHerba, afpedtu
egrcgia. Quam hattenus vero nomine deftitutam, primo inruitu Lanuginofam appcllare
placuit, qiiod caulcm & folia , eaque exigua, pukhra
lanugineobducrainveniflem.

Fructum fcrt rotundum &viridenv. Radicem habet
parvam & tenuem , non ingrati fed fubamari (aporis cum
quadamadftrittione.

Conrra fluxusventrisa frigore natos , apudquofdam
medircrrancos & remotiorcs incolas , familiare cft rcme-
dium, mihiqueadmodumcommendatum, fed nondum
in ufus adhibitum. .

C A p. LXXXVI.

T)e Vite arbiljlina , ejufque qualitatibus.

EX ftercore avium, quETfywLufitanisdicuntur, ad
arbores Aurantiorum depofito, hcrba nafcitur volun-
taria, qux vitisarbuftina:inftar, fedfolio/I^«/ majoris
fimili , ipfi arbori maritatur : quam prs nimia luxuria
tandemcooperiens, exitiumtotaleilli infert. Sed quan-
tum hxc Zizania Afiyrix malo noxia, tantum homini
■ proficua exiftit. Quippe a radicibus & ramulis contnfis
& ex oleocommuni frixis , emanat infignemedicamen-
tum calidum, cujus crebris inunctionibus , ad vices ali-
quot reireratis , venrris&peduminflationes, tam adul-
torumquam puerorum, ex frigido- dcnatx , fcliciflime rcftituuntur. Adeo difcurere & con-

forrarc creditur hoc oleum , prxfertim vetus,
ut nulli remedio cedat , meritoquc a longe
/%S"l*iP dilfitis rufticis tanquam domefticum rcfer-

vetur.

C A p. LXXXVII.

T)e variis fjeciebus <*5M.angues ,jh)s
JsAangles, &~ earum quaHtatibus.

QUantum arerumExoticarum fcriptoribus
didici,peromnesIndias, paludofa Ioca,
falfedine vicini maris imbura, ab hoc arborum
genere, quod Manguc vulgo vocaht, obfiden-
tur. Cujus quoque meminir Car. Clufius. Sed
cum porius ob rarum & eximium crcfcendi
modum, quam nfum hattcnus rradita fuerinr,
operspretium crir penirius naturam illarum
introfpcxiffe.

Tres dantur (pecies Mangue : Prima Cereiba,
qua: Mangue cft alba. Sccunda Ceretbunh, quse .
nonradices exramisinterramagit, r.ec tam
tortuofo flexuluxuriat.

Foiio eft craflb , glabro , rotundo , dilute
viridi , flore albicanre , exiguo fructu & valde
amaro , nucis avellana: magnitudine , quibus a
palumbis & cxtcris volucribus , defectu me-
liotis alimenti, ingurgit.itis, adeo carum caro
amarcfcit, ut vix cfculcnta fit. Cortice e.xiftit
P rubro,

114 GviLIELillPlSONIS

rubro,cxquoRhoiscoriaria,Europ£ahaudinfcrior, conficitur, pifcatoribusquoqucadre-
tia tingenda, in quotidiano ufu.

Tcrtia & poftremavcra cft Mangue Guafaraib/i difta, catcris magnitudine & praftantia
longefupetior. /Eftivis mertfibtfsfert filiquas inutiles, pulpaamararcfertas, oblongas duas
(imulcopulatas; ejutque admirandus eftcrefcendimodus. Sicutenim ramos in altum ver-
gentcs &pyriinftar frondcfcentes habet /ita miilti eju? rami dtpv»,ni in radiccs converti vi-
dcntur, quod dcorfum tendant & fub terram fcfigant , aliifque ramis apprehenfis , iis copulen-
tur, fimulquc fc protrudanr, nec minus firmiter cohxreant , quam primarii arboris trunci , ita
ut ex multis caudicibus limui connexis arbor conflata videatur , egregio fane ipeftaculo & fin-
gulariarborishujus natura.

Radixautemipfaquannolliseft&humida, fifla&tofta, calidapunfturx vcnenatx utriuf-
que pifcis Niqui, applicata, cjus dolores fedat & membrum lxfum reftituit , licet prima fronte
dolores cxafperct. Magnum fanc remedium cft, & a pifcatoribus primo invemum nobifque
traditum.

C a v. ' LXXX.VIII.

T)e Cururu-ape, ejujque qualitatibw.

IN tanta vcgetabilium multitudine , non mirum eft , quafdam hominibus tantum , quaf-
dam folum cxteris animalibus, velprodeiTe, vel obcfie. Interhas exiftunt imprimis C«-
rurti-ape & Guajana-Timbo . U-
traque in Medicinam reccpta ;
utraque pifcibus noxia. Quas
proinde potius inter falutiferas
quam venenatas rcccnfendas cxi-
ftimo.

Hsc itaque Cururwtipe nec
facie , nec efEcacia vulgaris exi^
ftit. In vaftis nemoribus aliis ar-
boribusinnititur. Ligno eft.te-
naci&fiexibili, foliis decoratur
oblongis , dentatis , cx fe invi-
cem , ad ficus ferc Indicx mo-
dum, pronafcentibus. Itautnon
raro , pro naturx lufu , quinque-
folium conficiant , inferius duo-
bus expanfis foliis , fuperius tri-
bus eminentibus.

Fruftus fcu fabas profert , uvx
figura & magnitudine, cxterius
Ixte rubentes, interius candida
pulpa refertas , fub qua nucleus
niger pulchre emicat. Hifmftus
ad abufus potius quam ufus re-
cepti funt : quippe contufi, aquas
vcnenata qualitate inficiunt , ita
ut pifces inebrientur & morian-
tur. Folia autem viridia contufa
applicata, eorumque recens fuc-
cus vulneratis tantum ' prodeft ,
quantum fruftus aflumtus aliis
animantibus folct obefle.Adeo e-
nim qualiacunque vulncra.ctiam
primaintentione , mundificat&

rcftituit, ut merito intcr prxcipuas vulneratias hsc Hetba numerari mereatur

CAr.

De Facvltatibvs Simplicivm Lia. IV. iij
C a p. LXXXIX.

T>e Timbo , ejufque facultatibus.

TjRxtcr cas quas generali nomincctyo nuncupatas effe diximus: varix & mirabiksdari*
tur Herbx apuX^i, Ttmbo vulgodictx, & variisufibus &abufibus dicata; qux omnes
jucundum dant fpc&aculum. Quxdam enim inftar funium , in aere tenfx , vix poilicis craf-
fitiei, ad altiffimarum arborum faftigia enituntur, indcque rurluffi dcmiffx humi fe prxci-
pitant; unde denuo continuato& tenaciffimo dudu infurgunt in infinitas chordas, ita ut
lilvas vix penetrabilcs conficiant. Quxdam verofunt humani cruris craffitie, iriarigularis,
quadrangulatis , & rotundx figurx, arborumquccacumina adxquanr, cafque nunc hederaj
in modum ampkCtuntur , nunc eas rurfus deferunt, atque in nodofos gyros & concinnos
hinc inde luxuriant , adeo flexibiles & validx , ut quoquomodo conftringas , numquam rum-
pantur. HisTra4»-gJM««amagnitudinc; illis Timbo de Cono a vulgo nomen inditum, quod
vietoribus ad vafa liganda, contufa coriariis Rhois , Naupegis ftupx vices prxbear. Pifca-
toribus ad rctia non folum tingenda , &prxfervanda infervit: fed &adPifcescapiendos, in-
teriori&cxteriorifubftantiaabutuntur. Quibusad Fiuviorum ripas (ut ipfcmultotiesvidi)
contufis, aquas atro colore & virukntia quadam inficiunt, undePifces nontam moriuntur
ftatim, quam vertiginofi &quafi cbrii in retia fcprxcipitant. Male quoque fit pecoribtis (i
cx hac aqua bibant. Sequitur Guaiana-Timbo nominc & noxia hac qualitateprxccdentibus
Cmilis, cxtetum diffimillima apparens, qux fola in Medicos ufus rcceptaeft , & foliis non
folum non caret , ficut multx alix Tirnbo , fcd & floribus rubris & filiquis decoratur : quarum
correxfuccumquidem Pifcibusquoqucinfcftum , fed impetigini& puetorum fcabiei, cxte-
rifquchuiusgcnerisaffectibuscutaneis, proficuumcontinet; fi probe partes affcctx illo fti-
centur fucco.

C a p. XC.

TJeTaratura , ejufque qualitatibus.

SXcntCirex, Belgis^Clrtt/inHoIlandix locisarenofis circamare; ita fere in fitientibus&
arcnofis littoribus Brafilixhxc Hcrba Paratura confpicitur. Raroad cruris humani alti-
tudincmafcendit; cauleduro, ligneo, ruffi coloris ,foliis multis tcnuibus, fature viridibus,
ad tacltim afperrimis , ornate comatim affurgentibus.

Radix cft tenuis , aromatici odoris ■, qux fuffumigiis , balneis , in ani & inteftinotum af-
feftibus,indita, nonfolumemollicndi, fed &roborandi facultate pollet, atque in pretioi
Lufitanis Iiabetur.

C a p. XCI.

T)e Ibirarema , frjeTaod 'Alho , ejufque facultatibus ; &- < Tipi.

ALiquot plantx , in vaftis Brafilix nemoribus reperiuntur , qux ufque adeo Allii qualitates
xmulantur, utvcl leviffime attaftxgraviffimo odore filvas & xdes integras inficiant,
atque fimul capiti & naribus obfint. Dux diverfx potiffimum mihi innotuerunt, quarum
prior ibtrarema Brafilienfibus , Pao vel C/po d'^lho Lufitanis nominatur. Illi enim fub nomine
Cipo compkctuntur omncs illas mirabilcs hcrbas in filvis luxuriantcs , qux altiffimarum arbo-
rum cacumina adxquantes , eas flexuofo&tenaci ducfuamplcctuntur.

Poftcriorfrutex eft arborefcens ; infilvis, tumquoquc 01indxpromontoriorcperitur7//'j
nomine. Utriufque faculrates conveniunt&iifdem ufibus inferviunt. Barbari ad duo po-
tiffimum mala applicant. Corticcs adniixta aqua contundunt , indeque vifcidum muccum,
livc fmegma vi cliciunt, quonunc puerorum integra corpora, qux febribus lentis & ob-
ftrucUonibus illis diuturnis e frigore naris , obnoxia funt : nunc adultorum membra vagis ar-
ticulorumdoloribus infcaatainungunt&fricantcumfclicifficceffu. Ego ob ingentem ha.
rum arborum calorcm & efficaciam , poftcriorcm hanc potius curationcm , quam illam prio-
rcm in pueros excrcere malui. Multienimadultia frigidis illis mufculorum, ncrvorum &
tendinum affeaibus internis & exrernis ( Curimentos genetali nomine appellant Lufitani)
crebra&forti huius muccilaginis inunttioncrcftitiufolent.

Ca p.

116

GVILIELMI PlSONIS

C A V. XCII.

T)e ojfningaTeri , ejufue facuhatibus.

h HingtVeri Brafilienfibus dida eftplanta fraticefcens , qux paffim in nlvis Brafilix na^
■^"■fcitur, flore exiguo albicante, cui paucx uvula; e cceruleo nigricantes, Sambucibaccis
fimiles , (uccedunt. Foliis decoratur lanugino-
fis , ovalis figurs , trifte viridibus quidem , fcd
afpectu pulcherrimis ; ad taftum inftar urticx
mortui, mollibus &veluti lanuginofis , qux-
quc nervis multis & craflis diftinguuntur.

Folia recenter contufa vel in pulverem re-
dacta , rcccntibus &invcteratis ulcetibus me-
denturprima intentione, fi profunde illorum
fuccus autpulvis iisimmittatur.

C a r. XCIII.

De Meeru , fi\>e Canna Indica.

TNter eas plantas qux in Europs regionibus
-*-calidioribus ex Indiis tranflatx vigent, hxc
ornatiffima quoque datur, quam Ctnnam Americanam nonimmerito appellarunt, quod
Cjus Stolones Cmnarum , five
arundinuni modo flrmi , no-
dofi extus & fpongiofi intus ,
recta in octo vel novem pedum
altitudinem exfurgant. Prima
illarum occurrit illa qux Mee-
ru Brafilianis dicta : cujus cau-
lem viridcm folia folitarie po-
fita ambiunt , duos fere pedes
longa. Caulis fuperius inalios
ramulos dividitur , aurei colo-
ris flores inodoros producen-
tes , quibus capfula five fructus
echinatus.primum viridis, mox
nigrefccns, ubi maturuerit, fuc-
ccdit , in quo pcr cellulas divila
funt multa feminis gtana , ni-
gra, levia, magnitudine&du-
ririepifisfimillima, albaq; fub-
ftanria quadam repleta.

Radix mirum in modum efl:
cralfa, tuberofa, longa, fuccu-
lenra, fplendens, & inftarCepx
fquammisruffis prxdita. Hujus
plantx vcl Canna Indicx ulte-
riorem Defcriptione apudClu-
fmmLib.4. Cap. 54. tumquo-
que apud noftrum Marcg. vide-
reeft. Ego enim ejusfoliorum
dignitates experientia compro-
batas cxhibere fotago, qux ad
fecundum gradum refrigeran-
tia , tum & abftergentia contta
multa mala cutanea calida ex-
tcrna atque interna applicantur.
Hypochondrio denique dextro
contra Hepatis calores cum
olco Aningx & Nymphxx Bra-
filicximpolita, curationem abfolvunt feliciter.

Ca P)

DI f ACVITATIBVS SlMPLICIVto Lib. IV.

117

I

C a p. XCIV.

T)e Albara , aliis Tacfoira , ejujque facuhatibus.

lfdem locis filveftribus atque triviis umbrofisluxuriat aliaquidam planta afpe£hi pulchra^
ftoloni»& radicis firmitate atquc pondere Cannam quoq; Indicam ; fed fummitate fua Lilium

Americanum filveftre aSmuIansj
foliis quoque licet prxlongis,an-
guftioribus tamen cft & cx imo
caulis erumpentibus. Florede-
nique (licet aique flavo & ino-
doro ficut Canna Indica) majore
& cochlcariformi , nunc incur-
vato,nunc in poftica partc inftar
culpidis cxtcnfo. Scmineeftni-
gro,&radicebulbofa,ficut/l/i?f-
ru, pradita.

Foliavulncribus &ulceribus
utilitcr adhibenmr , unde Herba
ios feridos vulgus Lufitanicum
nominat. Tuberofa & fuccu-
lenta ejus radix a Nigriris come-
ditur & ab omnibus patiter In-
colis intenfx habetur calidita-
tis , ac proinde Hifpanis a;que ac
noftris Chirurgis Batavis in quo-
tidiano habetur ufu ; maxime in
Apoftematis & ulceribus ma-
turandis.

C a r. XCV.

T>e Tupaifi , aliis
Vmcatu.

T)Lantae(t nobilis, qua: nunc
■*- humi,nuncfuperarbore(ficut
aHaemult3cplante)fineradiceluxuriat, interqne bulbofas , quodbulbum habeatpratgrandem
&utilem, facilcprimumlocum mcrctur. Cujusfiformam externam, fi vircsfpcftes, fquil-
lam Eutopsam diceres, quodillam per omniareferat; acproindeBrafilienfes Indigense a po-

tioti videntur nomenJ' npaipi , quod bulbum
fignificat, Lufitani CeboU , impofuifle. Folia
habet numero quinque vel fex , tribus nervis
fecundum longitudinem pridita, nec florem
necfruftum fcrcntia; funt autem cubitumlon-
ga, gladiata, inferius definentia inbulbumil-
lum prxgrandem > qui mcdullam virefcentem
pinguem & inodorum , fed fatis efficacem fup-
peditat. Dolorcs enim fedare ex calore naros,
perhibenr BarbariLufitaniveromecumipfum
bulbum in ufum quotidianum ficut fquillam
Europaeam feliciter applicabant.

C a r. XCVI.

T)e Iuquiri, aliis Caaeo, fpeciebus,
ejufque facultatibus.

"T\Uas Hcrba: cafts vclmimofa:, (ut quidam
-*-^nuncupant) diffcrcntias notavi.
Prior qus fmticcfcens eft, in mediocrem altitudinem attollitur , catilibus ftriatis , quadratis,

f j viri-

c

IlS GvlLIELMl PlSONIS

viridibus , qui frequcntiftimis fpinulis flavefcentibus funt muniti. Ad latera per intervalla ex*
tenduntur ramuli , ctuos aut tres digitos longi , itidem fpinofi. Quilibet autem in extremitate

habet ut plurimum quatuor folia ,
dup juxta fe appofita, fcfquidigitum
circiter longa , inferius albis pilis ve-

s

I

ftita.fuperius larvia & viridia non fer-
rata. Ad fingulos illos ramulos pro-
veniunt tres vel quatuor pediculi
breves,&in iis capitulum rotundum, '
villofum , album, cui aliquid purpu-
rei admixtum, qui flos eft. Poftquos
fequunturfiliquula:in orbem difpo-
fita:, lon^is pilis albisveftitae,in qui-
bus femen continetur.

Pofterior , eaque nobilior herbef-
cens , vix humo fe erigit , utraque js
fpinis ctcbrioribus horret ; utraque
manu contrectata, licct leviffime,
contrahir folia , & ftatim rurfus ex-
plicat. Optima quxeft, jucundavi-
riditate, foliisexiguis, fedlatiusex-
panfis, Fmxini mftar, utrimquecon-
geftis.flore b pallido purpurafcente,
confpicitur. Caulem habet adeo tenuem, ut craffitie filum fericeum vix fuperet.

Hsecfpadiceicolorisfiliquis cchinatis&oblongisinvolutum: illa afperis& rugofis fphx-
rulis e jufdem colotis , fed pufillum femen profcrt. Ex arenofo & effsto folo, utraque , ut plu-
rimum,nafcitur.

Hanc ftirpem Orienti cum Occidente effe communem a Cofta teftatur , qui defcriptionem
cjus licet valde imperfectam , nobis reliquit. Neceft quod dubitet Clufius, utrum admota
. manu marcefcat ; toties enim contattu complicari , modicoque intervallo denuo explicari
vidimus. Sole quoque cadente fenefcere, oriente vero denuo revirefccre, veriffimumeft.
Sunt qui motum fpontaneum & fenfum illi tribuant. Sed quia inftituti noftri non cft nugis re-
fellendis tcmporis j acturam facere, proferemus ca quje ufu atque experientia comprobata & a
ncmine ante ptodita fcimus.

Brafi-

deFacvitatibvs Simplicivm Lib. IV. 119
Brafiiiani , fi cui forrc ncccm moliantur, momentum hujus herbx itfpulverem tritx,
cpulis indunt , vitamque eripiunt. Hocadmirationedi-
gnum, quod nullum huicmalo temedium aurantido-
tum a Mcdicis hucufque repertum, ipfi radici hujus Plan-
tx prxfcrendum. Hxc fiquidem liberalius porrefta , vim
vcneni retundit. Folia illius verlcnara , incmpUOrifor-
mam rcda£ta,ftrumasrcfolvunt &curant.

C a p. XCVII.

T)ejupicai,five Srva dEmpige , ejujque
. qualitatibus.

IN pafcuis irriguis paulo fupra graminis akitudinem
exfurgir caulis tenuis, junceus, ex pl»nta gramini
fimillima , fed concava & fucco rcfrigcrante referta.
Brafilienfes appellant lup icai , Lufitani Erva d'Ewi-
pige. Menfibus pluviis frequcntius provenit hic Cau-
lis , & non minus ipfo afpcdu , quam ufu eft gratus :
quippe in fummitatc gaudet capitulo exiguo & ele-
ganti.

Ob prxclaras virtutcs , prxcipue ad tollendam im-
petigincm atquefimilcs cutaneos affeftus, ex calore&
humorum acrimonia natos , vix ulli eft incognita plant 3.
Quippc fololiquorc plantx rccenter contufx, pars af-
feaafortiterfricata,fummumaccipitfolatium, & pruri-
tus intolcrabilis mitigatur& fedatur, qtvin ipfa impctigo , finonfoveatur a multo tctro hu-
morc, tollitur.

C a p. XCVIII.

Faifaons d Empige , eorumque quali-
tates ,atqueufm.

TNtertotSmilaccs & Convolvulds, arborum
■^cacumina paffimconfcendentes,hicfiliquo-
fusConvolvulus vifuatque ufu cxreris haud eft
inferior, utpotc quiadmodum tenaxfinuofis
flcxibus , frondofis , magnis & glabris foliis
hinc inde vagatur , & tenuibus phafeolis &
cubirumlongiscftornatus, quimerito aLufi-
tanis fabx Impetiginis, five Faifaons d'lnipige,
vulgo appellantur. Qux filiqux menfibus plu-
viis detraftx immaturx &virides, fucco rur-
gent prxftantiflimo , eoquc frigido & acri,
quo fifricctur qui Impetiginclabotat, nonle-
ve folamen accipit, imo curabirur, fi aliquoties
reitereturremedium.

. Quando maturuemnt filiqux terhporc xfti-
vo , mox exficcantur , tuncque non folum tu-
nicam cxtcrnam , fed & fuccum atque femi-
na, quibus fcatent, paulatim nigrefcere & a-
romaricum odorem fpirare comperies : ve-
rum tunc prxdifto malo minus aptx judi-
cantur.

Quo nomine a Brafilienfibus nuncupetur,
i me obfcrvatum : alioquin planta omnibus eft notiflima.

nondum

A

GvILIELMI PlSONIS
C A P. XCIX.

T>e Mafarandiba , ejufque facultatihu.

Rr, o r hxc Cerafumaltitudincnonfolum, fed & ligno, foliis fru&ibufque xmulatur,
eique, fi e longinquo confpiciatur, firnilMma apparet. Olim lilveftns & in montofis potif-

fimum locis nafcens, nunc in
hortisLufitanorum quoqueex-
colitur. Floret menfibus hyber-
nis , moxque fert fruftus infini-
tos,cerafiquidemEuropxi ma-
gnitudine & figura , cxterum
multum diffnniles; qiiod pelli-
cula veftiantur tenaci, craifa,
prius rubefcsnte , fedubi matu-
ruerint, miniati Sctriftis coloris:
prxtet dutiorem quem conti-
ncntlapidem, laiteoturgent li-
quorc dulcilfimo, eoque non in-
grato , ac proindc ab omnibus
pariter incolis inter epulas expe-
tito. Quiaremperatecaliduseft:
hic fuccus, & nutriendi facultate
poilet, expreffiis emulfionis in-
ftar cxhibetur ; tum imprimis
contra frigidiorcs pe&oris arfeclrus velfolus vclaliis rcmediis pe£toralibus admixtus : guttur
denique & afperam artetiam male
affecram , maximopere mulccre
compertum cft.

C a r. C.

T)e Amongeaba, ejufque fa-
cultatibus.

AMongeaba herba qux gra-
minis videtur Tpecics , inare-
nofis locis fponte luxuriat, & ultra
tibix altitudinem aflurgit , unico
caulc eoque duriorc & fere ligno-
fo, foliis oblongis Gladioli in mo-
dum nafcentibus.

In fummitate ' capitulo afpero
inftarariftx Panici filveftris deco-
rarur.

Facies hujus plantx mihi diu-
tius nota quam ufus ; quippe ab
illis Incolis tantum mihi traditus,
quibus Malvx & Bafourhinx co-
pia dceft , quod earum emollien-
tium herbarum vices fupplear , &
eodcm modo prxparata & extcrne
adhibita ufus eofdem prxftet : im-
primis autem fomcntis & lavacris
ex illa confccte anum ex Tenefmo
afHi£lam dcmulceat , magnumque
illi folatium adfcrat.

C A r-

DE FACVLTATIBVS SlMPLICIVM LlB. IV.

121

i

C a r. CI.

T)e Ibipitanga , fiye Cerafo ^BraJiliana, ejujque qualitatibm.

B i p i t a n g a , vel XJhipitanga , olim filveftris tantum , fed nunc ob ufum in hortisLu-
iitanorum & Baravorum quoque exculta , merito inter Ccrafos vel Prunos ob florum &
fruftuum fimilitudinem, referenda cft: nifi quod trun-
cus contottus in varios ramos hinc inde dhpcrgatur.
Foliis cft faturate viridibus , ad quorum exortum flores
albi quatuor foliolis conftantes prodeunt. Undefruclus
rotundus inftarbaccxmoriprimominiatus, mox laetius
paulo rubcfcens & octotics profunde ftriatus , emanatj
menfibuique pluviis potiflimum maturefcit. Umbelico
ex minimis foliolis congcfto cft prxditus. Cuticula eft
tenui pulpa rubra admodumquefucculcnta, faporis ca-
lidi &fubamari, cumquegratoacore aftringcntis. Lapis
qui continetur unicus , nucleum calidum & amarum ha-
bet. Fructus autem hi cclebres , fecundxmcnix delicix
non folum funt, fed & xgtis prodefie foient : vcntricu-
ium enim languidum mire reficiunr , flarus difcutiunt,
naufeam ftomachi reprimunt. Pectori denique, fi cum
pauco facchari exhibcantur, folamcn adferunt.

C a r. CII.

De yaniparand/ba.

DE vulgari hac arbore in triviis no-
rlfllma nc actum agerem , pauca
addenda habeo, prxter ca qux a G eorg.
CAlarcgravio Fol. 109. funr difta. Ra-
morum hujusarboris paucitatem ,fo-
liorum frequenria compenfat, quibus
folis vis medicatrix,quantum haaenus
conftitit, infita cft: nam florelicetin-
figni, pulcherrimo, fuaviflimiquc odo-
ris , tum fruftibus egregie copula-
tis pomi magnitudine , quibus nuclei
fplendcntes inhsrent, ornctur: nihil
ramen Culinx vclPharmacopxxufui
funt. Folia autem hxc inordinare ra-
mis ipfis annata , oblonga pcdem ul-
tra , nervo fccundum longitudinem ,
mukifq; coftis fecundum latitudinem
confpicuiSjVel intcgra,vel contufa, he-
patilque rcgioni applicata ahquandiu,
durities &obftru£liones hypochondrii
rcftituunt : eifdemque malis, fi rite ex
arte prxparenrur, atqucin Apofemate
exhibeanrur, conducunt : ac proindc
numero apcrientium afcribenda funr.

C A p. CIII.

T)e (Jlobuh boviwJIIiuJq;uJu.

Arix magnitudinis poma rotun-
da, inboum vcntriculis reperra,
lanioncs ad me deferre folebant. Qiix penitius cxaminans intcrius ex meris pilis bovinis
arctifllme compaftis conftare competi , & exterius glabra , nigra & dura pclle tcgi. Unde
crcdidcrim boves fibimet, prurienre cute, dentibus pilos evellere, qui cum ab omafo di-
geri ncqueant, in maflam coguntur rotundam, qux poftca in pilx majoris magnirudinem

Q cx-

V,

123 Gvil. Pisonis d e FacVltatibvs Simpli.civm Lib. IV.
excrcfcit, undc anhelofi &quafi afthmatici din inccdunt: ( ficut caprex quibus lapis Ee-
zoar innafcitur) quod animadvcrtcntcs ruftici , nc totius animalis ja&uram patiantur, cos
mactanr. lta uthujuspomi conftruftio fitanimalisdeftruclio.

Baubari rafuram pilofam interne exhibcnt contra pertinaccs alvi fluxus fanguincos. Ex--
reme emplaftra, ficut epilis leporinis fieri folcr, contra hxmorrhagias cum felici fucceflii
applicant. Ego hoeextcrnum, quamillud internumrcmedium imitari malui.

C a-p. CIV.

T)e Corallio abo ^Brajilnt.

IN quibufdam Paranambuci locis juxtarupem illam Reciffo vulgo dictam, quando maris
reccffibus lirtus minus immerfum eft , infinitx lapidex excrefcentix, nuncarbufcularum,
nuncBrafficxciprinxinftar faftx, inipfofundo, ccclo fereno confpiciuntur. Qux prodi-
verfitate vcl algx, vel fungorum , plantarumque maritimarum ( quibus Cryftalli morc pau-
latim fingulis acceffibus aqua falfa vi Solis agglutinatur ) vario & miro naturx lufu cre-
fcunt, atque e fiindo erutx, mox duriffimx, fi infolentur in littore ficco, niveique co-
loris fiunt. A Magnatibus inHifpania&Belgioadmodumexperuntur, ut xdes &fubrerra-
neas cavcrnasillis cxoment. Maris accolx & pifcatores in ufum Medicum potiushocCo-
ralli gcnus adhibent , & rafuram ejus conrra fluxus ventris & ruentes humores cxhibcnt in-
difcrera quantitate. Quamobrem fi ex arte, ficut officinarum Corallum, prxparetur , iifdem
ufibus eftdicatum, necdignitatemultumilii cedit.

acium agerem circa eas plantas , qu£ in hoc *^Americ& trafiu ab Europxis nec facie nec
efficacia differunt , fed cum ahis mundi partibus communes cxtHunl , atque ab authoribus
fttis fuperque funt defcripta : finem operi fum impofiturtts , fi prius leviort penicillo & una
fideha earum quafdam uftales & notifimas attigerim , atque in Syllabum coegerim , ut funt
MentaHrum , •Jkceiofa , Aloe , Lilium , Sonchus Uvis , Cttcumer Afininus , Alkekengi , qua
omnes filveHres funt & qualitaie Europxis fimiles ,gradtitamenillisccdunt. ^icorus, Malua,
Althna, Tttimzllus, Centaurea minor , Filix , Portulaca, Poljpodium (fruffui Caraguata fu-
percrefcens ) Vrtica, Serpentaria, Liquiritia , Salvia StlveHris- pitres gradtts quafi cfficacie
cum iis obtinent : Soldanella autem , Pcrftcaria , Tamarindis , Elitum , Solanum , Ocynium
JilveHre , Nymphea, Artemifia, Cucurbtta dulcis & amara , & aliaEuropmis dignitate facilc
fupcrant.

F I N I S.

I N D E X

RERVM E T VERBORVM.

A.

Btfwm ter.io arbor. 77

Acaja arbor. 68
Acaiu arbor , & illius frtt-

fttts, 57

Acarkobx. herb&qtidkates t 90

Afrka fiitclaum vkifikudo. 3

Agttapc Nymphc£ jpecies. 9 1

Aguaracuinha-acu berba, 109

Aguaraquiya berba. 10S

Agaaxima berba. 104

■rf/jtfiiy venenattts. 49

Albara platita. 1 17

Amendaim radkes t 9 5

Amb^iba arbor. 72

Ambua centipes birfuats. 44

Amongeaba berba. izo

Ananat ejufqae qualitates. 87

jlHdd rfr&or. 72

^«t/ir-f Ibaiariba arbor. Si

Angelin arbor. 81

Anbuiba arbores, 98
Aninga fiatex, 105. e/tfSi». 104

Aninga peri berba. 116

Anu qaadrupedes. 10
Aquarttm difcrimen & ufus. Ji, 12

jlrafcc» ferpens. 42

Aracaiba arbor. 74

Aratkupana. 48
Arborcs battd altas radkes agunt in

Brafilia. 5

^ronr^ .?rt?or. 64

fpecies. 69
Aurantiorum creberufusfdttbris. 10

B.

Bjlccfcj O* Erfiwnrf /irW. 75
Balfamum Cabureiba. 57
$4&ana arbor. 76
Bafburtnba berba. 110
Batata de purga Lttfitanis. 93
BrftafiE radtces. ibid.
Bctigas Lufiianis. 34
Betys,five Betre. 88
i5iijor.i ferpens. 43
Bicho azor&ai Lufitanis, 17, 32. w-
mkuius. 3 8

Boicvniwiwfj ferpens. 41
Boiguacu ferpens. ibid.
Eo/oiii ferpens. 43
Boittapo fcrpcns. a,z
Brafiltct aeris temperks,i, fitus, ibid.
dfiflj tetnpeftates, 2. ferenitas, 5.
aqttoris facies, ibid. 4. tfjwi
Prxfcilura, ibid. So/i/Wi«,ibid.
nemora & fjilva , 5. falubritas&
tncdarum longa\ kas } 6. Medicina,
7. Incolarumdicerfitas , 8. rfwi-
NMfffW, 10. obfunium , n. fotus
nfiiatifiimus , 11. morbt, 12. pro-
gmilic*, 14. Endemti morbi, 15.
& fctjcj.

c.

C^pi* berbaqualitates, 90

Caaatayaberba. 11 o

Caacka herba. 102

C/*<i£?(f fpecies. 117

Caajanduvan berba. 105

Caapebt berba qualitates, 94

Caapomonga berba. 105

Caaroba arbor. 70
Cabureibaarbor^y. balftmum. ibid.

Cjfrftyd ferpens. 43

Caiatia /jerta. 102

Camara jtiba herba. 86

Cambui myrtus filveslris. 82

Car.inanaferpens. 43

Camia Indka, 116

Canna filveilris,ejufque ttfus. 109

Cannarum Saccbari cultura. 50

Cacpia arbor. 60

Capttpuba herba. 102

Crirrfgwtita wrirf fpecies. 1 1 1

Crfr^ rrfdix. 93

Caratiaiba arbor. 62

Cafcavcl ferpens. 41

C/r/j.jm inBrafilia. 21

Cebipira guacu arbor, 78

Cerafus Br-ifiliana. 121

Chabccos morbttsLufitanis. 60

Chdybts ttftis laudatus. 2 %

Chin<£ radkis f\>ecies. 99

Cboleramorbus. 29

Cipode Cobras Lufitanis. 44

Cobrc dc Cipo ferpens. 42

Cobrc dc Vcado ferfcns. 41

Cobre de Corais ferpens. 4;

Cobre Verde ferpens, ^3

Cocoeiro palma. 62

Copaiba arbor, 56. c/fHiw. 57

Copuerttcu i fcclum. 38

Corallium alb\m Brafil, 122

Cotora rana. 46

Crocodylus. 43

Cuapomonga fetunda herba. 109

Cucuractu ferpens. 4 1
Cucurucu ferpens.

Cupotina arbor. £3

Curimentos Lttfitanis. 2 1

Cururtt-ape berba. 114

Cururtt bufo. 46

D.

T"\ r<etrf Medicorum Brafilienf. 1 7

Dyfenteria morbtts. 3 o

Elrirucu apes grandiores. 56
£ir/y£u Brafilienfibui apes } ^. ea-
rum fpecies. «jfi
lixtt t rpes mtnores. ibid.
£;w(jir.j <ir/jor.

Etnpige Lufitanis. 37
Ejrya d' Amoi Lufitanit, 105,112

Erva do Capitaon Lttfitanis. §0

Erva do Rato LufitmU. 91
Erva dc nofia SenhoraiH/ir*fHM.94

Erva dos Cobres Lufiunis. 103,

Erva doBichoiM^ffiiJ. 108

ErvadoFigado Lufitanis. 112

Erva dos Fcridos Lufitanis. 117

Erya «TEmpige Lufitanis. 119

FAifaons d'EmpigeX//^Uw. T19
fftm tontinua in Brafilta, 15.
qttotidiatu rarifiitm. 1 6

Tedagofo berba. j 09

Figuero d'inferno /jerfci/. 91
Fcemi>i£ Brafilta faatnda. 7
Vluxits ventrrs. 27
Fa/sjara crebra in Brafilia, 3
FHf-^i Brajiltenfes. 47

25

66

G.

GArapa. abufus,
Gexycoroya arbor.

Globidus bovtnus. 121

Gonorrb<ta. 35

Gf/ji/i pocaiba arbor, 80

Guj) :ba arbor. 7^

Guapara;ba mange fpecies, 114.

Guaiana-timbo. 115

Gttabiraba arbor. 73

Gtttgys arbores. 66

Gummi letaibe, 60

H.

HEpaticttsahi fitixus, 31
fffrfot f.f^ , yiif Mimoft. 48
fferi/.i lanugincfa, ejufqueuftts, 113

Hydropis confidcratio. 26

I,

IAborandi herb. qualitates. 97

lacapegramen jttnceum. q6

acuacanga qualitates. 9 8

dtifdcatu planta. 99

ȣpd&<i i/ri/or. 67

atiiparandtba arbor. 121

aracatia arbor. 100

araraca ferpens, 42,
/vd dfc intermittentibttsfebribus im-

munis. 15

baraee arbor. 71

bipitanga arbor. 121

birarema herba. 1 15
biboboca ferpens.

btjara ferpens, jbid.

fcimcorf fcrpens. 43

tcartba arbor, ^9

citrf rz?/[»rf. ibid.

/frfi^ *irtor. 60

jfjoj^ ferpens, 41
/r.( Br-ifiitenfibus mel filveslre. 5 5

ttWNifl rwdix. 93

/to .troor. 79

nfiammatio am. 3 1
Iz/iWe

3 N D E

Inhame radices. 93

Jnimbojabcrba. 95

fyecatttanbdi ejafiiuefacultates. 101

Jttpicay pUnta. 119

Jupicanga China, Jpecies. 99

Juqtieri Planta. * 117

Jurepeba utraque. 84

imkuar* berU facattates. 10 z

K.

j^BLClU JJ> a f m - fpecies. 19
L.

LAmu pifiis jecur. 19

Loto arbor. 82

Lumbriciventris. 27

M.

MAcbina Mandiboca lcon. 51

-Mjc(;i«d! Saccbari lcon. 50

Malua dlfco herba Lufitanis. 104

Mamanga fiutex. 84

Mandihoc£ hisloria. 52

Mandihoca fitveslris. 5 5

Mangues arboris varia fpecies, 1 1 3

Manaca fiutex. 183

.Mrt»!j«iJ>j tiriw. 76

26&ig4rj pettnaherba. 95
Jf^ng^rd tr^vd Ijerfcj. ibid.

^iattipuera fiiccusMandioca. 48

Maribunda Ltifitanis inficlWm. 38
Marigae infe&um. ibid.

Mafiirandiba arbor. 120

Mechaacan radix. 93

Meeruberba. 116

Mellis ftveftris confidcratio. 5 5

Mcrfci contagiofi in Brafiiu. 34

JlorfcorHf» erifjo i« Eraftlia. 8

Mofcites Lufitanis. 3 8

Moucica excretnentum maris. 44

Mucunagaacttfaba. 48

Muliebres morbi in Brafitia. 3 1

Munbaca apesfiava. 56

Mureciarbor. 79
Munduygttacu pinhones doBrafil. 83

Murucuja vavu jpecies. j 06

Murttcuja-miri. 107

Myrtusfitveslris. 82

N.

NArimri pificis. 44

Niwnbi herbx qaalitates. 8 9

Nhambu-gtucu herba. 9 1

Nhandi piper longttm. 96

X R.ERVM E T VEEEORVM.

Nfww/ifl£8«fs ciraneus.
Niqui pifcisvenenatus.

44
45

vifierum naturaliam.

Oculoram vitia in Brafilia. 18
Ojjpi/jfio Hepatis & Lienis. 24

PAcivira planta.
Paco caatinga.
Vagimirioba herba.
Palmaram dtffcrcntia.
Paod'Alho£«/ir<»w.
Paomolleifljluww.
Pao podrc Lufitams.
PapuU in Brafiiia.
paranaihbaco etynton.
Paraturaherba.

117
98
86
61

M5

80

35
37
49
115

Pe de GzlinhzherbaLufttanis. 102
Pimcnta do.tena.Lufiiar.is, 107
Piudaiba arbor. 71
Pindova arbor. 6i,6z
i PinhonesdoBrafil. 83
piper longam Brafil. 96
Ptfces venenati. 44
Pluvialis temporis in Brafilia ini-
tium. , i

Pluviarttm guttd magna in Bra~
filia. 3
Poitncoba planta. 101
Prolapfus c.irtitaginis mucronat£. zz
Pucho tenefmtts Lufitanis. 28
Pulgcia herba Lufitanis. 101
Purgandi metbodus in Brafilia. 1 7

(^viya pper Brafil. 107
^ R.

REciffo Brafitm. 3
Kemedia contra oculorum viita.
19. contrafpafmum, zo. contra
fiuporem , 21. contra Catharros,
22. coHfr^ prolapfam cartilagints
mucronatt.) 23. confrrf obfiruftiones
vifcerttm, 24. contraoppilationem
Hepatis & Lienis, 25. cow/rd Hy-
dropem, z6.contraLttmbricos, 27.
contra fluxus ventris, 28. fo?n?<*
Tencfmttm, 29. coBfr*i Cbolcram,
2 9 . co/ifr^ Dyfettteriam, 3 o. co«f r.*
fiuxam alvi bepaticam, 31. cowrr.a
infiammaitonem ani, 32. confrd
werlw muliertbits familtares , 33.

cojifra Lrfej» Vcnereant, 35. coh/m
GoBfjrr/M.1)». ibid.

SjliTdr Arabicum. 49

Salfa de Praya Lttfitanis. 105

Sanguinis eductioncs in Brafilia. 1 6

Sape gtamenjunceum. 96

S.trcafo Hifpanis. 3

S.tpfras Brafit. 98

Scantamcnto Ltifitanis, 35

Scariftcationes vartis. 16

Scolopendra venenata. 44

Scorbati curatio. 24

Scren Lufitanii auravefpertina. 9

Silva de ptaya Lufitanis. 95

Spafintts in Braftlia. 19

SfH/w tnorbus Brafilis. 20

SubfoUntts BrafilU famiUarU. 1

T-dj.iokrf fpecies. 95
Tdw^rrfCifi fpecies omnes letba-
les, 47. ffirflw defcriptio & c\ua-

litates. 91

Tangcdor Hifpanisferpens. 41

T-ipia ^rtor. 68

Tapyracoana arbor. So

T^r^pmi fjer/jii. m

Tareyboia fcrpens. 43

Tcnefmus morbus. z$

Timlo herbd. ik

Tioifiatex. ibid.

Tttngainficlum. 38

Tiv/uipi bulbof£planU. 117

Tupiecana herba. \ j

Tupuraiba arboris fios. ~6

V.

VMf>« drfcor. 77
VenenaaBarbaris excogitata.^o
Venenata animantia Brafilia. ibid.

Vifqueira fjf rfc^ Lufitanis. 105

Kifw arbutiiiid qualitates, 115

Vtcerum caratio. 3 6

Kr^p^^fl.iffl wrtor. 79

Vrucata planta. 117

FrflfH ^rtor. 65

Vrurambeba arbor. 100

Vttlneram curatio. 36

^fcsf.ryo rfr&or.
SZamouna arbor.

<*5

F I N I S.

GeorgI MarcgravI de Liebstad,

MISNICI G E R M A N.I,

HISTORIiE

RERVM NATVRALIVM

BRASILIiE,

L I B R I O C T O:
Quorum

Th.es pk.ior.es AGVNT DE plantis.

Quartus DE PISCIBVS.
QuIntus DE AVIBVS.

Sextus de QUADR VPEDIBVS. et serpentibvs.

Septimus DE INSECTIS.

Octavus DE IPSA REGIONE, £r ILLIVS INCOLIS.

C V M

APPENDICE DE TAPUYIS, ET CHILENSIBVS.
IOANNES DE LAET, ^NTFFE RPIA NVS ,

In ordinem digeffit & Annotationes addidit multas } & varia ab Audtore
Omifia fupplcvit & illuftravit.

(t)

v

s

1

i

H

IOANNI MAVRITIO,

NASSAVIyE COMITI,

TERR^E ET OCEANI BRASILIENSIS
SVMMO PRIFECTO,

SdS PER BRASILIAM PEREGRIN ATIONIB VS INDE-
FESSO STVDIO INQJISIVIT, ACCVRATE DESCRIPSIT,
ET QVORVM ICONES AD VIVUM IPSE EECIT, NO-
MINA APVD INCOLAS INVESTIG AVIT , ET QViEDAM
CONVENIENTIA IMPOSVIT, E ACVLT ATES, QVANT VM
EIERI POTVIT,INDAGAVIT, ET IN HANC HISTORIAM,
IN OMNIVM NATVRALIS SCIENTI/B STVDIOSORVM
ET ADMIRATORVM USVM DIGESSIT,

IN DEBITAM BENEFICIORVM MAXIMORVM AB IPSO
ACCEETORVM AGNITIONEM ET GRATIARVM
ACTIONEM

VEVOTE OFFERT ET DEDICAT

GEORGIUS MARCGRAVIUS, de Liebstad,
(JMifmcus Germmus.

Ioan-

IOANNES DE LaET,

ANTVVERPIANVS,

BENEVOLOS •LECTORES.

Eorgius Marcgravius, Audtor hn jus Hiftorix, dodriffiirms
& diligentiffimus Rerum Naturalium inveftigator , Mathcmatica-
tumque fcientiarum imprimis gnarus , cum hoc agercr, ut accuratam
darct Defcriptionem omnium Rerum Naturalium Brasiiib, ad
quam co animo erat profedtus , (cum quibus rcliquse Americx maxi-
mam parrem congruunt , quanquam ibi, ut & ifl aliis orbis partibus,
quiedam peculiaria reperiantur) non ex aliorum relatione , fed propria
& diligentiffima inquifitione atque accurataobfervatione , multisiti-
neribus propterea fufceptis, non fine periculo , primo confufe illas de-
fcripferat & delineaverat , prout variis locis & temporibus fefe offerebanr, aut ad ipfum ab in-
colis atferebantur : deinde illas ordine fuo difponere & ad fuas clafles referre cceperar: fed quia,
prxfertim in plantis , non uno tempore omnia fefe exhibent , qux ad plenam & perfectam ea-
rum defcriptionem requiruntur , hinc faftum eft ut in aliquibus plantis, aut flores aut frudtus &
femina obfervare atque defcribcre non potuerit,aut omifla poftea fupplere. Nam cum fingulari
ftudio de publico bene mcrendi ( quodin admodum paucis reperias, fiquidem pleriquc fuas
potius res curant quam publicas) e Brafilia fe in Africam contuliffct,ut ibidcm fimili diligentia
resnaturales indagaret & dcfcriberet , morte prarventus fuit, nequepotuit autfuo, autalio-
rum defidcrio fatisfacere. Quum itaque illius commcntarii ita indigefti atque imperfedtiab II-
luftriComite Jo. Mauritio (cujus bcneficio , favore, atque impenlis hxc egerat) mihi
fuiffent traditi , obtulit fe ftatim haud lcvis difficultas : liquidem Auctor metuens , ne quis
ipfius labores fibi vcndicaret , fi forte quid humanitus ipfi accidiflet ante quam ipfe iilos poffet
publici jurisfacete, bonampartemillorum, &qux erant maximi momenti, characteribus
quibufdam ab iplb commentis , cxaraverat, qux fecundum alphabetum fecrcto relictum , pri-
mum enodanda & transfcribenda erant, ma jori molcftia, quam quis facile in alieno opere vel-
letfumere- Superavitamen hoc faftidium, & laborem, quanquam alias fatis occupatus, &
fimuldedi operam, utfingula adfuas claffesvenirent, &quam decentiffimo ordine interfe
componerentur, nam Au&or nullo fervato ordine & herbas & frutices atquearboresintcrfe
mifcuerat , prout venerant ad manus : verum ab ipfo omiffa in Plantatum defcriptionibus,
quanquam multum opcrx adhibuerim, fupplere non potui , prster admodum pauca , qux di-
verfo charactere exprcfla invenicntur, & quarumdam plantarum icones , qux deerant, quas cx
herbisficcisabipfoconfcrvatis, delincandas curavi. Librumautcm oftavum quem Auctor
tantum affecfum reliquit , & pene nudos tantum titulos , concinnavi e variis fchedis tum
ipfius, tumaliorum, quas llluftr. Comesbenignecumvariislconibusfubminiftravit; & ob
vicinitatcmargumentiadjeci etiambrevem rerum Chilenfium hiftoriam, qualem noftrates
dederunt,cum nupcr illam provinciam luftraffenr,& compendiofiorcm navigationcm ad mare
Pacificum invcniflcnt. Denique addidi Annotationes petquam multas , prxfertim ad illas
Planras, quascerto deprehendi etiamin Nova Hifpanianafci, quarum dcfcriptioncm fumfi
a Fr. Ximene : cujus hiftoriam (quam idiomate Hifpanico in Mexico edidit anno c I D I oc x v,
&infcripfit; £>uairo libros De la Natvraleza, y Virtvdes de las Plan-
T As, Y itmmaks cjue cftamrecevUos enclvfode MedkimenU Hjfe-va EJpitmia, ylaMethodo,
y correccion , y pr<ep/ir/icion , que pard tidminiftra/las fe requiere , con lo que el VoBor Frmcifco
Hernmd^ efcrivio en lengua Lalma) jam dudum in Sermonem Latinum tranftuli, integrum

(t) 3 ' opu s

O/O LECTORES.

opus cditurus , fiIconesPiantarum,quasillenullas,utinecanimalium, addidit, velcxparte
nancifci potuiflem. In quem finem & multas herbas ficcatas & in charta bibula compofitas ex
Americx Infulis ab Amicis mihi mitti curaveram, & cxperam ad Auitorem hunc noftrum
mittercdcfcriptionesXimcniSjiitcomparatione fafta delpicerer num cxdcm in Brafiliana-
fcerentur , quod in aliquibus bene proceffir , uti e fequenti Hiftoria apparebit. Non dubito
autem quin alii , quibus plus otii & fcientix fuppetit quam mihi , obfcrvaturi fint in Plantis &
Animalibus multa convcnicntia cum iis qux in aliis Orbis partibus rcperiuntur , mihi per alias
graviorcs occupationes non licuit operofius ifta inquirere. Deftinaverat aurem Audtor
nofter operi fuo prxmittere, ProgymnasticA MatHematica Americana,
tribus feltionibus comprehenfa. Prima fieciio eft AstronoMica & Optica, omnium
fiderum Aufiralium intra Tropicum Cancri ©" Poltim Antarclicum exftantium inflaurationem : ob-
fervationes varias & multas omnium Flanctarum & dcliquiorum Solis & Lunx , indeque exfiruila
fingularia: novas&vents Theorias inferiorum Planctarum Veneris & Mercurii , obfervationibus
propriis fupcrfiruclas : Refialtionum & Parallaxium dotlrinam , obliquitatem maximam Ecliptictz
definitam , nec non aliqua de maculis Solis & varias raritates Vranica4 alias continens. Altera feBio
fSGEOGRitHiCA Geod,btica# longitudinum terreflrium doctrinam eorumque ini-
tiumnumerandiconftituens , Terrtetotius*veram dtmenfionem ex obfervationibus propriis dcmon-
firans, ac Amiquorum & modernorum Geographorum errores detegens. Tertiaex duabus antece-
dentibtts exflrulta , Tabuhe Mavritii AstronomicI. Etenim hunc titulum
inter fchedas illius inveni, fed tantum titulum , utrum opus abfolverit , & quid illo fa£him fir,
ignoro. Titulo autem huic fubfcriptum eft ; opus deftderatumanemine adhuc tentatum, acce-
dcnte munificentia llluftr. & Excellentiff. Herois J. Mavritii Nassovib Comitis,
&c. Terrx & oceani Brafilienfis pr<efelti, Summi, Inchoatum Feliciter & itidem cum bono Deopoft
multos labores abfoluHem , innova civitate Mavricia, fitain Braftlia Americx Auftralisre-
gione , Auctore Georgio Marcgravio de Liebftad Cermano. Cxterum benevolos
Lcftorcs rogo ut hanc noftram qualemcunque operam boni confulant , Auftorifque manibus
omnia bona precentur : & fi quid aut corrigendum aut addendum noverint , candide imper-
tianr ; non cnim defpero, fi Deus mihi vitam ad paucos annos proroget , & bello in Brafilia
finis imponatur,Hiftoriam hanc magis perfectam fore, & iis qui bene de illa merebuntur, con-
dignam gtatiam redditam iri. Imefca fruimini his qus jam damus.

SVM-

SVMMARIA

LIBRORVM SEQ VENTIVM.

flftl I B R o Primo defcribuntur Herbx , in quo funt Icones fcx fupra olluaginla , t^nnottt-
{j» tiones otlodecim.

Libro Secvndo defcribuntur flantte Fruticefcentes,&Frutices s in quo funt Icones novem
fupra triginta , & Annotationes undecim.

Libro Tektio defcribuntur Arbores ; in quo funt Icones quinque fupra feptuaginta , Anno-
tationes feptendecim.

Libro Qvarto defcribuntur Pifces tamCMarini quam Fluviatiles , atqueitem teHacei: m
quo fint lcones fex fupra centum , & Annotationcs novemdecim.

Libro Qv i n t o defcribuntur Volucres ; in quo funt Icones quatuor fupra quinquagmta , dr
Annotattones octo.

Libro Sexto defcribuntur Animantes £>u*drupedes , & Serpentes ; in quo funt Icones tres
fupra triginta , & Annotationes octodecim.

LibRo Septimo defcribuntur InfeBa; in quo funt Icones novem fupra viginti, Annotatio-
nes 0B0. '

Libro Octavo agiturde ipfa Regione , ejr de illius Indigenis &Incolis; in quo funt Iconcs
quinque & varix Annotationes.

ApiendiX de Chilenftbas , in qua funt Icones dtite. £)ute partim e nofirorum Bclgarum Com-
mentariis , partim ex i^iuBore Italo est contexta.

Denique in o£to ljifce Libris funt Iconcs quadringentE & viginti novem , maximam
partem ab Auttorc ipfo accurate delineatse.

Errattt

Errata qu&dam emcndanda.

Quanquam diligcns admodnm cura adhibita fncrit , vitari tamen non potuit quin aliquot
errata irrcperent , qna? fic corrigenda fnnt.

pag. 8.1. 2i,hepatici. p. 13. 1. 34. Haitbquilitl. p. 16. 1.5. pannonici. p.25.1.25. corymbacci.
pag. 57.I. 24. corniculati. p. 73. 1. 34. aculcatos. p. 75. 1. 1. tauicn. p. 83. 1. 33. Peo de galinba.
lin. 49. E«ge«/;o. p. 104. 1. 20. Jocara. p. 107. 1. 18. az.eda. p.150.1.42. Bonito. p, 180. 1. 34.
yegador. p. 271. 1. 5. po cum \s lege omnis. 1. 52. Vulgo alios e pctra facitint eofque , &c.
p. 272.1. 4. cochlearium. 1. 18. qucmque corda. p.278.1.35. fro pene,/eff pone. 1. 46. uHum
f ro illud. p. 279. 1, i7.Medicis. p. 280. 1. 1. promoturi fint. p. 281.I. 33. matri. 1. 51. majo-
ris. p. 282.1. 38. continentcm. 1. 46. Subfidio vcnirct. p. 2,85. 1. 57. ipfc vivit. p. 2S7.I.36.
Nentoques.

GeorgI MarcgravI

HISTORI^ PL ANTARVM

LIBER PRIMVS,
Qui agit de Herbis.

Capvt Primvm.

T>e variis Cjraminis fyeciebm.

R A M i N I s , ttt alibi , ita ejr in Brajilia varu reperiuntur fjecics , quarum has
ab Auc~iore nojlro obfervatits efr defcriptiU inveni.

Frima Jpecies. Caulis teres , tenuis , cavus, gramineits , in octodecim aut
vigintidigit. altitudinem afliirgit, in mcdio habcnsnodum & infetius trcs:
fupetius autem fuptanodum, unum foliumacutumgramineum: infum-
mitatccaulis quinque autfex lpicas tcnucs, duos circifer digitos longas ,
cralTo filo haud craffiores , coloris argentei , aquibus parvuli e cinereo ad
purpureo-cxmleum colorem vergcntes flocculi dependcnt , tremuli & qui vento' abi.
guntur.

Secunda Jpecies. Vocari poteft Gramen triangulare ; caulem enim habet triangularem ,
quindecim, fedecimautvigintiquoqueinterdumdigit. longum, fupraterram longis angu-
ftis& vcnofis gramineis foliisprxditum. In fummitatc caulis capitulum cft quadrangulare ,
quafi e quinque glandibus compofitum, magnitudine pafTulx majoris , ad cujuslateraqua-
tuor foliola graminea extenduntur : ipfum capitulum odorem habet quafi chamtemeli.

Tertiajpecies. Itidem caulemhabet triangularem , circiter pedalem , atque juxtahumum
duobus aut tribus foliis oblongis gramineis vcftitum. In fummitate autem in brevibus petio-
lis , provcniunt fex, fcptem aut o£to capitula alba, juxta fe pofita : quorum quodlibet circum.
ftant fex foliola viridia acuta.

£)uarta fpecies. Ex radicula capillata multi prodeunt caules , teretes , tcnues , Spithamam
alti , ad tcrram unico foliolo gramineo acuto vcftiti , e quo tanquam vagina prodit caulis.
Summitatem autem caulis in orbcm circumftant feptem foliola , angufta , acuta , duos circi-
ter digit. longa,vitidia quidem.fed ad partem ab exortu intctius albiffima. In horum foliorum
mcdio aliquot granula inftar avente fibi inviccm funt appofita , in quibus femen latet. Caulis
& folia pilis albis & mollibus veftiuntur.

£htintafpccies. Inferius triangulatum habet caulem, qui ad quatuor circiter pedum altitu-
dinem aflurgit : folia autcm quatuor aut quinque , fefquidigitum fere longa , arundinacea : lii-
perius umbellas, multis acutis granulis, quafi Echinorum aculcis, onuftas.

Sexta Jpecies. Gramcnclcgans plicatum atque miliaccum; in trium quatuor aut etiam
quinque pedum altitudincm aflurgit, ex radiculis filamentofis , arundinis modo: folia circiter
unum pedem longa , eleganter plicata , viridia , figura pcne ut palms nuciferx junioris. Cau-
lis fuperius fert fpicam, circiter iefquipedem longam, milii fpicx fimilcm.

Septimajpecies. Gramen florens. E pilofa radicula caulcs protrudit perquam multos, pc- '
dem aut fefquipcdem longos , qui inferiori parte gramineis foliis veftiuntur. Quilibet autem
caulis fupcrius habet capitulum fquamofum, iplendens, coloris fublutefcentis e pallido, huic
flofculus infidebat unicus, tttbus foliolis lutcis conftans.

Octavajpecies. Exiles tadiculxfeu rectius filamentaemittunt quatuor aut quinque caules
gramincos, anguftos, circiter tres aut quatuor pedes altos. Quilibet autem caulis fuperius di.
viditur in umbcllam, ut gtamen cypcroides capitula fquamata contincntem.

GeorgI MarcgravI

T^ona fpecies. Gramcn flriatum fimplicitcr dici poteft. Ex una cnim radice quatuor aut
quinquc folia enafcuntur & aflurgunt infex pedumaltitudinem , fimilia gramini Hifpanico
ftiiato, przterquam quod Ul rnedio folii tantum unica ftria fit alba.

Decim* fpecks. Capupuba Brafilianis: gtamen plumeum : adduorum atittrium pcdumal-
titudinem affurgit , caule tcreti , geniculato ; foliis ad genicula plus fefquipcd. longis ; qui in
fummitate in viginti, viginti quatuor & interdum triginta tenuiores caules dividitur : quorum
quilibet verfus fummitatem ad duorum, triunvquatuorve digitorum longitudinem, argcntea
veftitur panicula, qux in mcdio femcn gramincum continet. Caules egregic rufefcunt.

Vndecim* fpecies. Bicubitalcm vel tricubitalcm fortitur altitudinem ; caulc & foliis grami-
neis; panicula fuperius in duodccim , quindecim aut plures divifa ; quarum quaiibet ocio aut
novcm digitos longa, coloris obfcure rufefcentis?

Duodecimafpecies. Foliis &caulequidem utantecedens , fed panicula longiore & pene
pedali, fubtiliufque compofita, atque coloris viridis.

Decimatertiafpecies. Iacape Brafilianis , Lufitanis autcm corruptc Safe : Gramen junceum
& tcnue. Ex radicula geniculara , juncca , alba , aflurgit ad trium pcdum altitudinem ; caule
primum fimplice inftar culmi filiginis, tercti, qui poftea finditur in aliquot folia graminea, an-
gufta, in medio nervum album fecundum longitudinem habentia: nullum habet faporem ma-
nifeftum; necfloremferrnecfemen. Valctcontraferpentummorfus,hocmodo: fimanus
fuerit morfa , fiat poft manum ligatura ex hoc graminc, venenum ultra non fcrpct.

"CIlix Brafdiana: in duorum , triumautetiamquatuorpedumaltitudinemaflurgit, caulis
quadrams, ex ruffo nigricans , fplendcns , lanugine ruffa obduftus. Folia ejus alata fibi in-
viccm alternatim opponuntur , quinque aut fex digitos longa. Foliola autcm ala: funt tcncra,
viridia , itidem alternatim oppofita , in ambitu fubtiliter ferrata ; in uno autem latere cujufque
folioli , pulvis fecundum oram folioli in longum adpendet ruffus. Nafcitur ubiquc in Medi-
terraneis.

Filicis an fpecies? Planta caulc lento, farmentofb,ruffcfcente, fcrpit atque fruticibus aliifquc
plantis fe circumvolvit : folia ad caulem alternatim funtpofita elegantiflime diflcda , tefe-
tentia dentatas illas texturas quas fcemina: folent conficere. Nec florcm fert nec fcmen. Co-
piofe nafcitur prope fluvium Capibaribi. Nafcitur & alia fpecies haud multum diffimilis in
Infula Tamaraca.

Fdix an PolipoMum? Herba unico caule affurgens in trium circirerpedumaltjtudinernrc-
£to, continente folia indire&c fibi inviccm oppofita,fcu potius alternatim pofita,circiter qua-
tuor digitos longa, angufta , acuminata , & in ambitufubtiliflime fetrata ; atque poftica partc
fecundum ncrvum in longitudincm ubique brunna afpergine varicgata.

T R i F o L 1 1 fpecies videtur Herba quse copiofe nafcitut in Sinu omnium SanBorum. Ex
radice retta, paucis filamentis pradita , arbufcula: pene figura ad unius aut duorum pedum al-
titudinem affurgit, in multos ramulos expanfa : funtque caulis ramuli ligp.ofi, atque hinc inde
acutisfpinismuniti. In pcdiculis propriis, inquolibcr ramulo rriafoliola fibi funt appofita
mote Trifolii. Hinc inde prodeunt in pediculis digitum longis flofculi ex viridi albi , magni-
tudine florum Anagallidis, fiibtilia ftaminula in medio habentes. Flofculos fequuntur filiquu-
lrcteretes, circitcrduos digitos longa: , inquibus femen rotundum, rcferens limacis con-
cham , coloris epatici. Quando femcn cft maturum , filiquula; fponte difliliunt & effundunt
fcmen. Herba odorem habet inftar Fcenugraci.

H £ R b A qua: paffim in Brafilia nafcitur , an Trifolium Americanum fpicatum dici poteft?
Ex radice Iignofa, lenta, gracili, aliquot aflurgunt caules fcfquidigitum circiter alti, qui unum
atque altcrum ramulum nancifcuntur. Caulis rotundus, pilofus & quafi geniculatus. Ad ge-
nicula autem in brevi petiolo , nafcuntur juxta fe triafolia, fuperius viridia , inferius pilofa
& canefcentia. Flofculos fertinfpicam congeftos purpurei coloris. Poft quos proveniunt
filiquulx compreffa: , hirra: , incurvatx feu lunarx , ut in herba quam vocant Ferro-cavallo, &
qnafidecife; nammatura: in tot concedunt partes , quotgrana continent feminis. Semen
eftmagnitudineSinapi, fedfigura phafeoli ex albo flavefcens & punfl:um fufcum parvulum
loco hili habens , fapore quafi pifi. Intcr eundum hx filiquula: facillime veftibus adhstefcunt :
ideoquc Lufitani vocant hanc hcrbam Amores.

Polypodivm Brafilianum& radice vm.autix. digit. longa, nodofa, digitum ctaflh
fubruffo mufco obdufta , interius ex albo flavefcente , faporis fubdulcis cum quadam auftcti-

C A r. II.

tatc,

HlSTOR. PlANTARVMLie I. j

tate, fucculenta, afcendit caulis tres aut quatuor pedcs altus , ftriatus , contortus niger aut ru-
ber, qui in fummitate multa habet folia, trina fibi direilrc vel altcrnatim oppofita, quatuor cir-
citer digit. longa , plus digit. lata, tete viridia , mollia, nervo obfcurc ruftb fccundum longitu-
dinem : juxta quem in utroque latere infcriori quadruplex fcries punftorum pulvcris lutefcen-
tis e ruftb confpicitur ; & inter pun£tula a nervo per latera traniverfim multae tenues venulas
virides.

O N o n i s non fpinofa & floribus luteis. Multi caules teretcs , lcnti , pilofi , ex ttna radice
enafcuntut longi, partim humi procumbcntes , partim furrccti , ad ta£tum quafi pinguiufculi
feu glutinofi ; e quibus hinc inde alternatim & quafi fe ampletterentur in cxortu prodeunt
ramull, quos eodemmodo , hincindepetioli brevcs compleftuntur , atque quilibet tria fo-
liola, quidam etiam tantum unicum contincntes : funtque foliola oblonga , angufta , nervo
fecimdum Iongitudinem & venulis obliquis infernc pradita, & lcviter pilofa. Flofculos cx
finu prodeuntes fert luteolos Ononidis modo.

C A P. III.

Amndines &■ Cann<e.

TAtabocA Brafilianisdi&aSilvcftris Arundinis cft fpecics , in vigintiaut plurium pedum
-^altitudincm excrefcit , & anterioris brachii acquirit craftltudinem , medullofa , & exterius

colotis e viridi fubflavefcentis : ramos autem habet altcrnatim oppofitos & in iis ramulos
ad eundcm modum, dimidium pedem plus minufve longos , folitatios vel plures , & ulque ad
o£to jjuxtafcproximepofitos : ramuli autem circa exortum fpina muniuntur : inramulisfo-
lia funt alternatim pofita , in quolibet feptem , ofto , vel novem , graminea angufta , acumina-
ta, atquc tete viridia , quatuor aut fex pedes longa. Nec floremfcrt ncc fru&um. Magnum
autem impedimentum objicit hsc planta viatoribus , fiquidem paucis menfibus vias obturat,

A z cele-

4. GeorgIMar.cgb.avI

celeritcr crcfcens & recrcfcens abfciffa. Caterum ufurpatur ab Indigenis pro lignis ad pa-
rietes aedium : excavatur etiam atquc impletur aqua a viatoribus ad itinera agenda per loca
deferta& inaquofa.

Vvb A Bralilianis didta , Nafthos Grxcis , Arunio Sagiltaria : itidem in viginti aut plu-
rium pedum aflurgit altitudinem. Caudex illius redtus , infcrius ad trium aut quatuor pedum
altitudinem quafi lignofus & durus , reliqua parte foongiofus & lxvis : inferius albicantis flavi
coloris, fupeiiusplaneviridis. Craffities cjusinferius quatuor aut quinque digitorunv, fu-
perius digitum auricularem a:quat. Verfus inferiorem partem habet folia quafi convoluta,
luperius recta & planc lxvis , atque ex hac fiunt fagittE. Caulis habet intcrdum unum atque
altcrumramum. Tredecimautquatuordecim pedum altitudine aterra, per trium circiter
pedum longitudinem , vcftitur foliis arundinaciis , anguftis,& penefexpedes longis. Supra
horum foliorum finem circiter duos pcdes, rurfus larvis cft & fine foliis.

Meerv Brafilianis difta,
Canna Indica Car. Clufi Rar. pl.
Hiftor. lib. iv. cap. 54. in o£to
autdeccm pedum afliirgit alti-
tudinem, caulc arundinofo, fuc-
culento , viridi , digit. craffo ;
quem per intervalla ambiunt
folia folitarie pofita quatuor
aut quinquc digit. ctiam fefqui-
pedem longa , decem aut unde-
cim digitos lata , fimilia foliis
Paco. Superius habet caulis tres
aut quatuor ramos , qui multos
ferunt florcs, tribus foliis lingui-
formibus conftantes , circiter
duos digit. longis , crcftis , qua;
circumdantur ab aliis foliis acu-
minatis & convolutisj in medio
autem funt duo angufta , paulu-
lum contprta, atqueinhorum
mcdio adhuc unumfolium in-
ftar ligute , habens ad latus fta-
mcnfufcum inquadam promi-
nentia. Flos eft inodorus , co-
loris ignei. Poft flores fcquitur
fructus , nimirum corpus ob-
longum , tercs , in tres excdras
exrubcrans, echinatum, inftar
fructusRicini, coloris viridis, at
ex parte rubefccntis: quum vero
femen intus maturum cft , tunc
nigricat : dividitur interius in
tres cellulas.habens in qualiber,
utplurimum, duodecim grana
feminis , magnitudine piforum,
rotunda , lasvia , nigra , & durif
fima : malleo contufa continent
intus durifllmam fubftantiam
albam , qua: cavitatem intra fe
habet inftar vitri vinarii & in cavitate illa corpufculum inftar vermiculi cafei , ex quo pro-
germinatio fit , cx hoc femine vulgo corollae precarisefiunt. Radix humanam craflitiem ac-
quirit , longa , fplcndide ex albo flavefcens , inftar cepx fquamas habens ruffas , atque fuccu-
lenta: per intervalla autem hinc inde habet tuberafeu prominentias faftigiatas, unde no-
vos profundit caules, nam perennat haec planta.

^Amtotatio. HaecPlanta ut bcne obfervat Car. Clufius locoabAuftore citato hyemem
noftram a-gerrime admodum patitur , diligentia tamen haud difficulter etiam in noftra Ba-
tavia confervari interdum poteft , & vidimus utramque (peciem nonnunquam florentem , at-
queradicefepropagantem, fedante primumfrigus in hypocauftum transferenda eft, nam

frigoris

Histor. PlantarvmLib. I. 5
frigoris impatientior eft. Obfervat autem doctiffimus & diligentiflimus auctor , e vetuftis fto-
lonibus cum marcefccntes in vaporario przfcinduntur , iacrymam cxftillare albam , Traga-
cantha: semulam ; fubdulcem&lcntam-, atque in ipfis foliis etiam fenefccntibus cxiftittenuc

quoddam excremcntum nitri fa-
porc. Quo nomine, inquit , ve-
teribus dicta fithaxplanta, mc
ignorare fateor ingenue.

Reperitur & alia fpecies prio-
ri fpccici Mceru fimilis figura,
colore foliorum & venis , fed
flos variat: folia quoque fiint an-
guftiora , magis acuminata , ac
ut plurimum circa imum caulis
crumpunt ex vaginis : in medio
aflurgit caulis fercns aliquot flo-
res paulo majores quam prioris:
conftat autem flos tribus co-
chleari-formibus (puta Lufita-
nici) foliis, tres digit. longis,
incurvatis , in quorum medio
adhuc anguftumfoliolum , fef-
quidigit. longum , inftar ciupi-
dis diredte extcnfum. In pofti-
ca partc floris, pofttriaillama-
jora folia , itidem talia foliola
duo mucronata extant , ita ut
totus flos ocio conftet foliis , &
adhuc in medio , more Gladio-
Ji , ftaminulum flavum , exrre-
mitate fua fufcum obtinet. Hos
inodorus & flavus . Semen &
radixut prioris. Nigritae com-
medunt radicem.

\_Annotatio. Audio Plantam
hanc jam & iemen fuum maturafle inHorto diligentiflimi BotaniciHentici MuntingM.D.
Groningx, undc Ipes eft illam magis familiarem ccelo noftrati fenfim futuram,

C a r. IV.

De Camaris variu.

CAm ara Brafilianis ; divcrfe cjusreperiunturipecics : Camaratinga & Camaraflore dho;
utraque autem fruticcfcit.
Camara flore rubro : caulis hujus hirfutus in multos expanditur ramos : folia habet ler-
rata, mentha: crifpK fimilia , fed magis Iplcndentia , kni hirfutie prxdita , & ad taftum mol-
lia, binafibiinviccmubiqueoppofita, quodlibet brevi pediculo infidens. In extremitate ra-
morum, uti & ad exortum foliorum ad caulem provcniunt oblongi pediculialiquotjuxta
fe pofiti , multos flofculos habentes rubros. Poft flores fequitur uvula , baccis plena vii
ridibus , magnitudine baccarum Sambuci : & uvula cum baccis fimilis eft fructui Chamspe-
riclymeni Car. Clufii B-ar. Hiftor. lib. i . cap. 3 8 . Flos infignis odoris : Sc ipia herba fuperat
odore Mentham.

Huic plane fimilem ipeciem inveni adripam Huvii S" Prancifci , exccpto colorc floris,
qui plane flavus erat.

Camara flore albo : caule lignofo , duro , quadrato , hifpido , in duorum aut trium pedum
adfutgit altitudinem , atque in multos expanditur ramos ; partim etiam caules longi in terram
procumbunt , ferpentes cum fuis ramis. Folia autem habet rugofa , hirta & ad taftum dura, in
ambitu ferrata , fplcndentia, faturate viridia, bina femper fibi invicem oppofita , & ad exortum
ramorum fparfim. In extremitatc autem ramorum & fummitate caulis umbellatim prove-
niunt flofculi parvi , inftar florum Lychnidis chalccdonicx , coloris candidi ftu laftei , fuavis
odoris. Tota planta odorem habet fere inftar Menthaftri.

A 3 Cama-

GeorgI Marcgp.avI

i eximiam altitudinem adfurgit , caule hirfuto , nodofo.

Camara Vvba Brafilianis, i
Folia quoque hirfuta& ad tactum
afpera, in ambitu ferrata, urticx fo-
liis fimilia , inxqualis magnitudi-
nis , bina fcmpcr direfte fibi oppo-
iita.

In extremitatibus ramorum e-
nafcunturflores , magnitudine flo-
rum Bupthalmi, egrcgiclutei , no-
vem foliis conftantes , & in medio
umbilico magno, luteo, cui ad-
mixta ftaminula nigra , odoris qua-
fi medii inrer urticam & men-
tham.

Planta ad ta£lum plane glutinofa
fentitur.

Poft fiores fequitur fcmen ob-
longum , nigticans , ut in cicho-
xejo.

Annotatio.

Icon quam hic damus , quan-
quam illam acccperimus cum ad-
fcripto nomine Camarauuba, po-
tius videtur alterius Camara dc qua
ante Author ; nam manifefte bac-
cas pro fruftibus rcprefentat ; cum
huic tribuantur femina oblonga in-
ftar cichorei ; quod hic monen-
dum duximus, nequiscrret.

CaEterum hxc videtur illaplan-
ta quam Fr. Ximcncs fcribit a Me-
xicanis vocari Tomat^it^icaztU ,
qux Ipecics , inquit , eft urtics , at-
quein molcm humanam adolefcit;
folia habet fuccida , grandia &ple-
na fpinis & villis , caules lsves &
blancos, floresluteos. Nafcirurlo-
cis calidis & frigidis Provincia; Me-
chuacanoe & alibi : faporis eft ama-
ri, cum quadam acrimonia, tcmpe-
rie cahda & ficca. DecoQum fpiflatum curat ulcera vetcra , & lcnit dolores capitis , fi illa ab-
luatur.

C a p. V.

Aguara ponda. lacua acanga. Caacica. Innominatce duce.

AGvara Ponda Brafilianis , Myouros fivc Myurus , Bclgis Rattenfteert : in fefqui-
pedalcmautmajoremquoquealtitudinemaffiu-git, caulegentculato, tetcti, Viridi: ad
fingula autem intcrnodia foliahabet quatuor , .quinque aut plura , angufta , fcrrata , &fafti-
giata, viridia, ina:qualis magnitudinis. In fummitatc caulisipicam unumpcdem longam,
teretem , undique flofculis elegantcr cceruleo-violaceis plenam , coloris ut viola: mattisc no-
fttatis : quilibet flofculus conftat quinque foliolis fubrotundis , ac integet flofculus non male
refert violam martiam, ac paululum quoque ejus odorem. Radix illius refta, mcdiocri-
ter crafla, & multas parvulas radiculas adjunftas habens adhxc filamentofa.

Reperitur & alia jfxcedenti plane fimilis , nifi quod fpica florum lata eft , cubicis foveis in-
fignita loricam reprefentans , viridis : ex foveis autem illis prodeunt flofculi ccerulei ut in
altcra fpecic, quam defcripfimus.

Iacva Acanga Brafihanis,ft^o^Lufitanis,,lpeciesefl:Scorpioeidis. Afllirgitin

duorum

HlSTOR. PLANTARVMLjB. I. 7

duorum aut trium pedum altitndinem, caule hirfuto, pilofo, multis ramis prsdito : folia bina

fibi oppofita cum aliis parvulis habet,
vel etiam quandoque folirarie pofita,
funtque corrugata, fimiiia foliis Scar-
leix, raris pilis veftita, oblonga.

In extremitatibus luperiorum ra-
momm enafcitur fpica decem aut
duodccim digit. longa , in quaunicus'
ordo flofculorum , coloris e lurco &
cceruleo mixti :■ quilibct flofculus au-
tem figuram habet parvi calicis: extre-
imitas fpica: curvata folet effe inftar
f floris vulgaris Scorpioidis.

Poft flores fequitur fcmcn milii no-
ftratis fimilitudinc, flavum, triangula-
re, & circa extremitatem acumina-
tum , figura pene fagopyri , fed fufci
coloris.

Radix pedem aut fefquipedcm lon-
ga eft fcre re£ta ; pauca autnulla fila-
menta habens , corticc fufco , intus
alba , lignofi ac lcnta , fapore iiibdul-
ci fed parum manifefto.

Repcritur & alia fpecics plane prio-
ri firnilis , nifi quod paulo maior lit
quo ad caules. Radix eadcm eft , folia
autempaulo molliora, fpica quoque
ut in priori incurvara . flofculi albi fcu
laftei , quinque foliolis conftantes.

Semen dcnique rotundum , non
triagulare ut in priori.

Amotatio ; Non invenio has fpecies
Scorpioidis haftcnus a Botanicis cife
dcfcriptas.

C A A c i c A Brafilianis , Erua de
Cobra Lufitanis ; exradice parvulafi-
lamcntofa mulri proveniunt caules juxtafe, femipedem aut etiam pedem longi, ex viridi
ruffcfcentes , paululum hirfuti , & uniusdigitiintcrvallohabentesnodos ; & adfingulosno-

dos duo folia fubtiliter fcrrata , appofita , magnitudine
& figura semula foliis Veronicx , aliquantum hirfuta,
fuperne viridia , infcrne albicanria. Interfoliaadnodos
multi prodeunt flofculi viridis coloris cum aliquantilio
ruborc mixti, in umbeiiam compofiti. Tota planta fun-
dit lacteum fuccum. Prafentiffimum cft rcmedium con-
tra ferpcntum morfus herba hxc contufa & impofita.
Valet etiam ad alia vulnera.

Planta (quam Autlor non nominat) ex radicula alba,
multis filamentis pradita , protrudit unum aut duos cau-
liculos , tetetes , virides, ramofos , hincindefoliolis
veftitos inftar finapi. In fummitate cauliculi enafcitur
longalpica flofculorum albiffimorum, tanKe magnitu-
dinis , quantx Acctofa: minims. Poft fllofculos "fequi-
M A "^t^l&^^" tur ^ cmcn ex m(co cinereum , rotundum ■ media: ma-
^sJlaW ifi^Hr gnitudinis inter femen finapis & papavcris , hirfutum , ad

taaumutcapitellumhennacci. Totaplanta feptcm aut
octo digitorum altitudinem acquirit.

PUnta (cui Auctor nomen non appofuit) ex radice
brevi, multis filamentis pratdita , cmittitnovem autde-
cem caules , teretes,, ruffos , unum vel duos pcdes al-
tos, qui folia oppofira fibi habent , figura foliorum falicis. Infummitatc caulium &ramo-

rum

8 GeorgIMarcgravI

rum ptodeunt florcs albi , longis pediculis innitentes , quatuor circiter digit. longis, fimiles.
plane floribus Tanaceti , fed vix fextara partem xquantcs. Bini flofcuii juxta fc pofiti , in pro-
priofuigulipediculoincaulequovis&ramulo inveniuntur. Caulislcntus & fucculentus.

C A P.

VI.

P

Tlanttc innominatx duce. Caapotiragoa.

LANTA hxc (quam auBor non nomhini) in pedalem atquectiamraajorem excrcfcit alti-
tudinem. caulc nodofo partim incumbente terra: , partim fe furrigente . pars qua: tcrrs

incumbit crcbras agitradiculas. Diftant nodi cir-
citer trium digitornm intervallo , ex quibus pro-
deunt folia , unum aut duo minimum digit. longa,
nervo & quinque aut fex vcnulis fecundum longitu-
dinem, ut in Piantagine , fuperius viridia , inferius
parum cinerefcentia. In fummitate caulis duo folia
parva fibi appiicata inveniuntur , figura conchuUe
quam mifcllam vocant , cx quorum mcdio flos
enafcitur eleganter cceruleus, foliis tantum duobus
obrotundis conftans , aliquot ftaminula habens
ccerulca, flavis apicibus. Tota planta Gcntianam
aliquo modo reprcfentat.

Radix tcres, tenuis, longa, fine fibris , hepa-
lici coloris.

Reperitur & alia planta habens flores inftar Loti
tctragonolobi , ' folia oblonga , caulem crafliim,
ftriatum , paulum hirfutum , multis ramulis prx-
ditum.

Planta (quam Auftor non nominat) caule lcn-
to , angulofo , ruftb , ferpit , & triumaut quatuor
digitor. intervallo, in pediculo digitum longo , tria femper folia fibi appofita habct, quin-
quc aut fcx digitos longa , in ambitu ferrata , lxte viridia , nervo & vcnis obliquis confpicuis

pra;dita. Ad pedicu-
lum foliorum alius
pediculus quinq; aut
fex digit. longus pro-
venit rutfus , quium-
bellam habet inftar
Sambuci.flofculis mi-
nimis , qui nullis fo-
liis conftantun totum
fanguinci clegantifli-
mi coloris quilibet
eorum figuram habct
rhopali quo leprofi
mendicantcs circum-
curfant.

Caapotiragoa
Brafilianis : ex radice
longa contotta, len-
ta , extcrius fufca , in-
tuscandida, multie-
nafcuntur caules qua-
drati,duorii aut trium
digitorum intervallo
geniculati , oftode-
cim , viginti , & inter-
dum plures digit lon-
gi , qui partim terrx

incumbunt , partim fe furrigunt. Ad fingulos autem nodos annafcuntur duo , tria vcl quatuor

folia,

HlSTOR. PLANTARVMLlB, I. 9

folia, figura & magnitudine hyflbpi, insqualis tamen magnitudinis. Quidam ctiam caulcs
hinc indc ramulos protrudunt ad nodos , codem modo foliis veftitos. Caulis autcm , ramuli,
&foiiafuntpilofa, viridia, incana.

In fummitate caulis & fcfquidigitum fub ipfa , & tali intcrvallo rurfus verfus inferiora , ver-
ticillatim cnafcunturflofculi , globuli luforii magnitudine, plurimi, albi, quatuor foliolis
conflantes : & prope quemlibet verricellum flofculorum bina foliola hyflbpi aemula. Poft
flofciilos capfulx rotundx ftriata: fcquuntur , magnitudine myrtillorum , in quibus femen
conrinetur: tujm formtm AuSor defcrtbere omifil. Planrahscfalii cft fiporis & proindelCali
gcniculatumfcuvitriariaporcftappellari. Frcquenscftiniocis arenofis maritimis, in mcdi-
terraneis autem ncquaquam rcperirur.

Rcperitur&aliacjufdemipecies, cujuscaulislignofus , etiam partim terras incumbens,
partim furre£tus. Folia autcm Rofmarini smula ad genicula caulis confiftunt : atque ibidem
flofculbs habct mulros , congeftos, candidos, incapitellifiguramcircacaulcm.

C A p. VII.

Taiomirioba. Innomnata. JVLicambe. Tareroqui. Ivapecanga
Jeu Sarcaparilla.

TpA iomi riob A, orobus Br.ifilicnfis mihi florc Loti lutco. Ex unica radiccmulti pro-
dcunt caules , circirertres pcdcs longi , lignoli , virides , nodofi , in multos ramos diva-

ricati, qui e nodis prodcunt: in quoli-
berramulo odfo vel novem folia , nimi-
rum quatuor vcl quinquc paria libi in-
vicem oppofita , planc fimilia orobi pan-
nonici Car. Clufii Rar. Hiftor. Lib. VI.
cap. 44. in exrremitatc ramorum enaf-
cuntur flofculi , quinque foliolis con-
ftantcs , planc fimiles illius orobi panno-
nici , fcd omnino lutei.

Flores fcquuntur filiquce , quatuor,
quinque , fex aut fcptcm digitos longa;,
tcrctcs , paulum comprefla: , haud craf
fe , incurvara: ut enfis polonicus: qux per
maturitatcm fiunt fufcac , & fponterum-
puntur , atquc eftundunt fcmen rotun-
dum, latiufculum, comprcfliini,fufcum,
paulo majus lentibus. In qualibct filiqua
quinquaginta & interdumpauloplura fc-
mma contincntur. Toto anno floret &
fcrtfemen.

Aqua diftillatur ex hac planta , quae u-
furpata , comminuir & cxpellir calculos
veficx.

Radix longa , recla , multa fuperius
habens filamenta , flavi coloris.

Radixcontravenena: foliacontra Ei-
chosdeCu: fcmen cumaceto contra im-
pctiginem valer : ftranguria: quoque ra-
dix medetur.

Planta quoque contufa & calidc ap-
plicata laterum doloribus auxiliatur.

A N N o T ATI o.Natx nobis aliquoties
plantx hx e femine cx Brafilia miflb , fed
nunquam floruerunr.

Pianta lcui neque nomen dat necjiie Iconem, itx ab tpjb dcfcribitnr) e radice provcniunt ali-
quotfolia, vigintiautpauloplurcsdigiroslonga, Ix-tc viridia , Iplendentia, adtactum mol-
lia , figura foliorum majoris Lapathi , ncrvo crailb in medio fccundum longitudincm , mult-
angulari , venis vcro rranfvcrfim eminentibus. Inter haic folia aflurgir caulis teres , digiti
minoris craflitic , & duarum (pithamarum longitudine , in quo julus fpithamam longus , co-

B loris

io GeorgIMarcgravI

lorisut julus juglandis , verum quinquc aut fcx digitos craffiis : vidcturque quafi compofitus
ex quadratis gcmmis , quarum quxlibet in mcdio punaum habet brunnum ; fubfcquente
temporchxgemfflxprodeunt (ctiamplanta evulfa&in cubiculo appenfa) & cum prodie-
runtadtertiamdigitipartem, funt elcgantis brunni coloris; dchinc amplius fc produnt&
rcliquafiiipartefuntcoloriseximieincarnati, cum paululo brunno fuperius. FrU&ns ita in-
teger cum prodiit , ttibus fubtililTimis filis quafi pilis appendet : interius autem habet pulpam
candidam & nucleum in medio.

M i c A M B E Angolenfibus , (& utviietur ex AfrkainBrtifdumtrimfltfd) inpedalem cir-
citer altitudinem afliirgit caule tereti , contorto , qucm citcumdant foliola parvula , & hinc
indc ramuli circiter duos digitos longi , quorum finguli fuftincnt flofculos ex albo fubluteos:
fequunturdeinfiliquxincurvatai, obrotundx, tenerse, in quibus multum fcminis nigri , ro-
tundi, majorisquampapavcris. ufurpatur a Nigritis in cibis.

Annotatio. Miflum nobis hujus Plan-
tx feme e Brafilia aliquoties , nominc Mofam-
bes d' ' Angoli , quod &fcliciter pullulavit, &
prxferrim xftate hujus anni cId 1z> c xlvi.
non modo folia & caulem produxit , fed &
floruit liberalitcr , & femen tulit, quod ta-
men a levifllmo frigorc, initio Octobris, cum
ipfa plantacomiptumfuit. Eft autcm elegan-
tiffima planta; foliis fimilibus pcntaphyllo,
flofculis fingularis conformationis fed mi-
nutis admodum : filiquis contortis; fcdcum
in eo effcm ut iconem ficri curarem , prxtcr
cxpectationem periit.

T ar ero o_y i Brafilienfibus , Matapaflo
Lufitanis , fpecies eft Payomiriobx ejufdem
figurx & eadcm radice , caule , ramis : flore
quoque eodem fed paulum minori , eadcm
difpofitione foliorum & ejufdem coloris. dif-
ferttamen foliorum figura: nam hujus funt
digitum aut paulo plus longa , figurat ovalis,
ad exortum fuum anguftiora , fuperius viridia
inferius nonnihil incana ; nervo fecundum
longitudincm & vcnis obliquis predita. Pofl:
folis occafum folia fua componit & quafi_
marceflit , mane iterum cxplicat. Semen ro-
tundum, nigrum, minutum & multum diver-
fum a feminc Payomiriobae.

Annotatio. Et hujus plantK femen
fepius e Brafilia ad nos delatum , fed non
tam feliciter pullulavit quam payomiriobx ,
ut diffcrentias harum plantarum non licuerit liquido obfervare.

Ivatecanga Brafihenfi-
bus , Sarcaparilla Hifpanis. Cau-~\
le farmcntofo , lignofo , lento , vi-
ridi ferpit , aculeos feu fpinas hinc
inde habente acutas. Tolia folita-
ria , quinquc , fex , vel ctiam duo-
dccim digitos longa , extetius a-
cuminata , & tres, quatuor aut
quinque digitos lata , ubi latifli-
ma ; in quibus tres nervi infigni-
ter confpicui fecundum longitu-
dinem tendunt , tranfverfim au-
tem multas minutasvenulas habet
vatioflcxu difcurrentes; exterius
dilute, interius vircnt faturate. Ad
qucmlibet cujuflibet foliipedicu-
lum(qui brevior)dus claviculs prodeunt lentx.longsr^quibus aliis plantis fc firmitcr armectit,

Elo-

Histor. Plantarvm L I B. I. II
Hores fcrt racematim : fcquuntur dein baccx , primo virides , mox cinnabriae , ubi autem
maturuere , nigrx , rotundx , magnitudine mediocrium ccraforum : quxlibct in umbclla
confiftit feu proprio breviori pediculo , quorum pediculorum decem aut duodecim uni lon-
gioriinfident. Baccx autem rugofx ut cetafa ficcata. Intus continent unum aut duos lapides
albo-flavos, duros , in quibus durus albicans nuclcus. Datur&aliaipccieshacvalidior. Vi-
de Monard. cap. xxn.

Annotatio. Fr. Ximenes. Mexicani vocant/^£r^W/ nobiliffimam illam plantam
qux Hifpanis dicitur SarcaparilU, cujus in Nova Hilpania plures reperiuntur fpccies, quas hic
ordinereccnfebimus. Prima eft qux pallim nafcitur in Hifpania & prxcipue in agro Hifpa-
ienfi, in campis & vallibus, quam quidam Botanici referunrad Smilacem afperam , qux a.
Diofcoride defcribitut : hxcreperirur haudlonge a Mexico in pago S. Eidei, juxra fontcm
cujus aqux fuaviffmix & faluberrimx per aquxduttus in civitatem deducuntur; iremque in
Tzonpango & Provincia Hondura , undepotiflimuminfertur Europx ; decujus figura nihil
attinctdicere,quiaDiofcoridesexafl:cillamdefcribit,nequeilIius facultatibus, quas obti-
net eafdem cum cxreris fpeciebus ; licet Diofcorides nihil dicat de illius temperamento , ne-
que virtute qua provocat fudores & tollit dolorcs juncturarum atque aliarum partium , mul-
tafquealiasfanatinfirmitatesgraves acpeneincurabiles; fed folum cxplicer illius vim qua
refiftit venenis & inrer alexipharmaca numeratur. Eft itaquc hxc planta fpecies Sarcaparillx;
licct Hifpani, qui nunquam adicrunt Americam, non patiantur id fibi perfuaderi , neutiquam
tamcn negabunt qui illam comparaverint cum cxteris ipeciebus novi orbis , quanquam A-
mcricana non producat femcn : verum haud infolens homines faftidire nota & peregrina ar-
que longius pctita admirari & magnifaccre. Eftfrigida & ficca , licet non omnino carcat
partibus calidis & fubtilibus , quibus movet fudorcs & corroborar calorem ventriculi (& li-
cctaliihocncgent) mundat renes & urcteres: Sanat motbos chronicos. Varix & mulra;
funt opiniones dc exhibcndi modo , quas omnes hic referre nimis longum forct ; folum mo-
nebo quomodo fimplex decoctum fiat ad ordinarium potum , credo enim vix ullam domum
fine illo repcriri : Sumc unciam unam Sarcaparillx recentiflimx , fiquidem facile potcft ha-
beri,& divide iilam & confcinde minute & cum quatuor azumbris (id eft,o£to fexrariis) aqua;
tantifper cbulli donec quarta pars confumatur ; reliquum bibitur ordinario. De liquore,
quem folcnt prxparare non pauciores funt opiniones , vcrum cffem author iis qui in Ameri-
ca Sarcaparillam funt ufurparuri , ur utantut fucco i recentibus radicibus expreffo, (fiquidem
ubique funt obvix) quatuor unciarum quantitate fingulis vicibus ; obfervavi enim mirabilcs
effettus, ram in lue venerea.quam in aliis morbis,& crcdo nullum magis falubre medicamcn-
tum poffc rcpcriri. ExCluf edit. cap.xxn. DodtorMonardesinpriore partc fui operis de-
fcribit fyrupum e Sarcaparilla compofitum cum aliis fimplicibus , qucm longe utiliffimum
efle fvpc deprehendi , fit autcm ad hunc modum : Sarcaparillx unciae dux minutim concifie:
Guajacitritiquatuorunc. Ziziphafex &triginta , pruna paffaxxiv. utraquc officulis rcpur-
gata: norumBoraginisfemuncia , violatumtantundcm: pugnus hordei mundati & fra£H:
in fex aqux fextariis lento igne coquuntur ad quatuor fcxrariorum confumtionem , expri-
muntur valide & colantur: & dccem hujusdecocti unciis, admifcetur unafyrupi violati.
Calidus mane & vefperi forbendus datur , eodem fervato ordine , qui folet in ejufcemodi po-
tionibus obfervari , fudoremfi quis fubordiaturdetergcndo. Conceditur ab initio efus pulli
gallinacei exigui , & fcrvatur idcm ordo qui in ufu Guajacan , & bibunr aquam aut decottum,
fimplex quod modo defcripfimus. Earatione curatur omnegenusmorbi gallici , atquealia;
ctiaminfitmitates, qua: ufu Guajaciaut Chinae curari folcnt. Eit&alius fytupus, hocmo-
do : Sarcaparilla: ofto uncix concifx & confrafta: in octo aqure fextariis ad icx confiimtio-
nem coquuntur ; inbinisquifupercruntfextariis, faccharilibra:iv. injiciuntur, firque fyru-
pus ut moris eft. Hujusuncia: ttcsmane&totidcmvefperifumuntur; prandium efto b cibis
boni fucci, ccena fobria, potusex aqua Sarcaparillx fimplici. Eo urantur donec abfumtus fit,
quotemporeadfuancgotiaperagendaegredinonvetabitur. Curat hic fyrupus plcrofquc b
morbis fupra diftis finc moleftia.

IdemXimenes; deipecie Sarcaparillx quam vocant ^tiauhmccatl. Incolx Taugtiitlaftvo-
cant hanc hcrbam Cocozcapatli five Cocoztic pa/ancapatli , Mechoacani T&haatzoz. qux eft fpe-
cics Sarcaparillx peregrina , habens radices furculofas , e quibus faliunt caules volubiles,
cumhorridisfpinis&multiscapreolis, foliacjusfunt fimilia ocymo acuminata & cuttata
cum certis lxvitatibus & nervulis qui difcurrunt per longitudinem ; nullum fcrt femen ; pol-
leteifdcm facultatibus quibus cxtcrx. Reperitur ad radiccs Vulcani haud longe a pago At-
Iatlaluca omnino fimilis planta , verum radiccs funt tenucs & fibrx graciles. Sunt qui omncs
has plantas referendas putent ad fpecics Chinx , verum quia radices plurimum diffcrunt , ma-
giscrcdendumcftfuigcneriscffcplantas, licetfigura foliorum, caulium volubilitatc & ca-

B z prco-

12 GeorgIMarcgravI

preolis convcniant. Suntfrigidx & ficcx omncs, &licct non omnesadftringant, funtta-
menutiles contra dolorcs juncturarum & alios quofvisnatos eluevenerea: & ad fudorcs
ciendos : invetetata ulcera fananda , & morbos pertinaccs & chronicos ; adverfus vitia qua:
nervis accidunt ; plurefquc infirmitates, ut vulgo jam notiffimum cft. Idem Ximenes : Quau-
timecapatliillafpecies, cujus radices in Hifpaniam transfcruntur , fertfolia grandia figura
cordis, caules volubiles & fpinofos , radiccm furculofam , fructum producit nullum : ob-
tinet multos caprcolos , qui illi ex omnibus partibus cnafcuntur. Nafcitur in campis Toto-
pec & Miztitlan , verum optima crcditur qiue provenit in Hondura , & potiflimum infcrtur
Europx.

C A r. VIII.

Camiru. Inimbqy. Althcce /ftecies. Caram. Semperyivum marinum
bacciferum. Icipo. Terexxil.

CAmarv planta dicta Brafilicnfibus ; Solani veficariicft Ipccies. Ex radice parva, al-
ba , multis filamentis circumdata , cnafcitur caulis fatis craflus , quadrangularis , no-
dofus, viridis , pilis albis vefti-
tus , qui in multos fc cxpandit ra-
mos itidem nodofos , qui & ra-
mulos profundunt, ut plurimum
binos fibi appofitos : ad nodos
folia nafcuntur duoveltria, di-
lute viridia , ad taftum mollia,
longis pediculis innitcntia ; figu-
ra cordis , craflb modo in ambi-
tu dentata , fimflia foliis noftra-
tis folani veficarii. Adexortum
foliorum in proprio pcdiculo, ex
thecula rotunda prodcunt flofcu-
li parvi pallide flavi , unica qui-
dem parte conftantcs,fed in quin-
que angulos expanfi; intra flo-
rem funt quinque maculx ob-
fcurepurpurca: quafiungues, &
qukique ftaminula itidem pur-
purea. Quidam flores tantu qua-
tuor angulos habent , & totidem
maculas. Flofculi fe claudentes
ftellam quadrangulare vcl quin-
quangularem exafte referunt .
Poft quos fequitur fructus pallide
flavefcens , ccrafi magnitudine,
folliculo inclufus modo noftra-
tis Halicacabi fructus ; nimirum
pcntagono , turbinato , cujus an-
guli lineis purpureisintexti. Pe-
diculus ftu£ms haud ita longus
&itidempurpurcus. Fru£hisco-
meditur & eftfaporefereutnoftrasHalicacabus. Herba coflra fervit lavandis cruribus.

I N i M E o y Brafilienfibus ; fpina illa qua: fert lobos illos cchinoidcs Car. Clufio memora-
tos: in cynofbathi magnitudinem cxcrefcit; caudex&ramulipleni fpinulis hepatici colo-
ris, Hgnumautemintusmedullofuminftarfambuci. Habetin quolibet ramo multosramu-
los direcre oppofitos ; in ramulis porro folia itidem oppofita a quatuordecim ad viginti in u-
no ramulo , qui intcr quodlibet par foliorum duobus munitur aculeis. Sunt autem folia
lxteviridia, fplcndentia, fcre cylindracea, & unum circitcr digitum longa. Flores fcrtin
fpicam congcftos luteolos. Hosfequunturlobifpmofi, hirfuti, coloris, cummaturuerunt,
hepatici, in quibus fingulis continentur duo globuli duriffimi, cincrci coloris, glabri &
lplendentes , qui quaflato loboftrepitumedunt : nucleusinteriorex albo flavus , amari fapo-
ris , inftat Lupinorum. Lobus autem per maturitatem diflllit & effundit globulos.

Altheje

Histor. Plantarvm Li B. I. 13
ALTHEiE fpccies. Caulis re£tus , teres, uno latere rufFefccns , adduorumaut triumpe.
dum aflurgit altitudinem , ramismultis hincindc explicatis ; folia fingulatim pofita in pcdi_
culo tres aut quatuor digitos longo , in tres vel quinque lacinias fecta , crafle in ambitu fer-

rata , nervis & venis ruftefccntibus , fupcme-
faturate viridia , infernc incana , hirfuta &
ad tadum mollia. Ad caulem prope cxor-
tum foliorum & in fummitatc caulis & ex-
trcmitatibusramorumprovcnit flos egrcgic
incarnatus , conftans quinquc foliis , ftami-
ncqueinmedio incurvato. Florcm fequitur
femen,nimirum tot triangulares.hiipidae, ad-
haercntcs capfula: gryfei coloris, juxta fein
orbem pofitae , quot folia flos habuit : in qui-
busicmen triangulare, fubrotundum, &fi-
gura lunae gibbx , coloris gryfei , magnitu-
dinefarris.

C ar A r v Herba difta Brafilienfibus, Lu-
fitanis Bredos , eft'lpeciesBliti. Ex radicc al-
ba, fatis crafla, multi prodcunt caulcs, ab
unoadquatuorpedesalti, cum foliisfimili-
busBIito, quae interdum quafi farina viden-
tur afperfa. In fummitate fert flofculos , viri-
des fpicatim congcftos lit in Blito. dchinc fe-
men provenit minimum , inftar fcminis pa-
pavcris minoris , rotundum , paulum com-
prefllim , nigerrimum , fplendens , pcllicu-
lae gryfeo fnfca: inclufum.

Herba oleris loco coquitur ut Bcta aut A-
triplex , cftquc boni faporis & cito mollef-
" cit cum coquitur.

Atmetatio. Fr. Ximcnes fcribit in Nova
Hiipania reperiri multas ipecies Atriplicis,
tam filvcftres quam hortcnfcs, quas Mexi-
canigcncratimvocantHf««j#///>/ & Hifpa-
ni corrtipto nomine Quilites ; & ftudiofc ad-
modum colunt in fuis hortis , prxfcrtim quam vocant TUpMuahqmlitl, qua: radiccm habet

groflam , brevcm , fibrofam ; caulcs roflbs,
folia oblonga&pcr intcrna ferrata, ejufdem
coloris , quae cofta manducantur & funt grati
faporis , addito olco & aceto.

An fempervivum mitrinum bacciferum ? In
fcfquipedalem aut rnajorem altitudincm afliir-
gunt multi caules , digitum crafli , lignofi, fra-
gilcs , teretes, foliis circumcincti, co modo
quo Braftica folet aut potius Pottulaca: quae
funt egregie viridia , crafla, fucculenta, figu-
rafoliis Portulaca: fimilia, verumlonge ma-
jora & magnam Acetofam zquantia, Inter fo-
liainfingularibuspcdiculis prodeunt flofculi,
quinquc foliis conftantcs , uno latcre in am-
bitu fcrratis , albi coloris , figura caryophyl-
lorum. Flores fequuntur baccae , magnitudi-
ne oliva: , nigre , fplendentcs , fucculentoe,
carnem habentes inftat nigtorum ccraforum,
multam ; & nucleum in medio inftar pruni,
nullius apud incolas ufus.

Radix longa , refta , uno latere multa fila-
menta coacervata habcns , lignofa , albicans,
fedintus fubflava.

B 3

IC!-

I_

J

l

14 Geob.gIMarcgb.avI

Iciro Brafilienfibus , ciijusmultxfuntfpecies: circumvolvitfcarbotibus. Lignumejus
lentum, vimineum , corti-
ce cinereo : folia dilute vi-
rentia , hinc inde in ramulis
pofita, colpicuisvenistranf
verfim prxdita , quatuor cir-
citerdigitos longa, acumi-
nata. In ramulorimi extre-
mitatibus multi prodeunt
flofculi , conftantcs quinque
foliolis albis , dcorfum in-
curvatis;in mcdio autem ha-
bent multa ftaminula colo-
ris lutei, odoris funt fuavis.
Pofl: flores fequirur frucTus,
quem tamcn ab Authore nojlro
defcriptum non inveni.

Annotatio. Dubito an hxc
planta fit eadem cum Apara-
qua quamFr.Ximen.ira de-
fcribir. Radices agit longas
& per intcrvalla ruberolas;
e quibus faliunt multi cau-
les, qui fubeunt arbores &
eifdem fe applicant : fert fo-
lia inftar auranrix mali , flo-
res albos & minutos , fru-
cTum nullum. DecocTumra-
dicum hauftum mitigat do-
lores c lue vencrea natos ; &
eft utile contra impeditam
movcndi faculratem.

Pirexxil Lufitanis ; Cri-
thmum marinum non Ipino-
fum poffes vocare : fcmipe-
dales aut paulo longiores caules adipifcitur , teretes , nodofos , rufefccntes , partim humo in-
cumbentes, partimnonnihilfeerigentes. Ad fingulos
nodos duo aur quatuor folia habet , hiffopi xmula , fed
crafliora ac nonnihil carinata , oppofita. Superius au-
tem capitulum oblongum five ovale eft, albumutin
Trifolio fere , pro flore , habens in le aliquot ftami-
nulaparvula crocei coloris.

Plantaeftfucculenta. FoIia& breves ramuli decer-
pti ac parum cofti fuperfufo aceto tanquam muria ,
condiri & fervari poflunt , & quaudo libet , cum carni-
bus aut pifcibus edi.Bene lapiunt ac magni seftimantur a
Lufitanis: excirant cnim appetitum, movcnturinam
& aperiunt vifcerum oppilationes.

P L A N t A {cui Auctor mmen nm adfcripfit) trium
pedumaltitudinemacquirit, multos caules ex una ra-
dice protrudens : qui craffi , intus medullofi , uno la-
tere fufci , altcro Virides , alternatim proveniunt ra-
muli&folia, fex, feptem&ocTodigitos longa, Iste
viridia , acuminata , lplendentia , paulum rugata , in
ambituminimisdentibusfcrrata. Flores enafcuntur in
pediculis duos digitos longis , figuta cornu venatoris,
plus duorum digitorum longitudine , eximii rubri co-
loris , intus cavi : ex concavitate autcm prominer fta-
men ex albo incarnatum, habens apicem magnum, fuC
cum, pilisalbis. Poft flores fequunrur poma rotunda,

ftriata

Histor. Plantarvm Lie. I. 15

fttiata ut poma Amotis , intusdiftinftautcapitapapaveris, fcmenquoque minimum&fuf-
cum contincntia.

C A t. I X..

Ambuyaembo. Caatica Jeu Theps major. Adarrubrum. Innominata.
fetica. Ipecacoantia.

AMbvyaimbo Brafilicnfibus ; Hcrba fcandcns, qux aliis plantis & fruticibus fe cir-
cumvolvit, caule fuofarmentofoinftarClcmatidis. Hinc inde ad caulem enafcuntur

folia untlm atque al-
tcrum , in quoru me-
dio pediculus longus
continens folium lb-
litarie pofitum , funt
aute folia figuracor-
dis , lata , netvo craf
fo in medio & venis
obliquis decorata, di-
lute fcu ferc pallide
viridia (quafi paulum
albcdinis viridirati ef
fet admixtum.) Hinc
indequoquc fert flo-
rem cgregis & pene
mirabilis ftrufttira: ;
haber enim figuram
ventriculi humani, &
eft magnus , quippe
15gus abfque ptocef-
fu & caule fex digitos
fere. pediculus floris
curvatus eft,fpithama
longus,viridis& ftrio-
fus, reprsefentans dex-
trum fcu interius ori-
ficium vcntriculi hu-
mani, pylorum diftu;
ab alia extremitate
proceflu habet qua-
tuordigitos longum,
figura colli cygni ele-

vati , fed in extremitate rettorfum inclinatum, repralentans orificium finiftrum vcnrriculi ft-u
iuperiuscardiadiaum. Secundumlongitudinem autem procclfus ille fupcnus apertus feu
filfuscft. Vcntriculohuicadncaiturfeudcfuperincumbittcnuis mcmbrana obrotunda , du-
pla: Iatitudinis quam Imperialis , innumeris venulis rubris varie interrcxta haud malc refcrcns
hepar humanum vcntriculo incumbens. Totus flos coloris ex albo flavefccntis, venisru-
bro purpureis , majoribusfccundumlongitudinem , minoribus fccundum latitudinem, in-
terrexrus, & intervenas quafirubro purpurco punftulatus: nullius tameneftodotismani-
fefti.

C A A c I c A (itlia tnmen ab i/Ia quitm Auttor ante iefcriffit) Brafilienfibus, Peplis major flof
culis alb:s. Ex radice alba , lignofa, lattefcenre, paulo majori fcmipede , multi prodeunt cau-
les, teretes, nodofi, virides , uno latere rufefcentes multis ramis donati , qui partim humi
jacent, pai-timftanterefti: adnodoscaulium, &inramulis bina folia oppofita reperiuntur,
in ambitu fubtiliter ferrata ; ramulorumpaulo minoraiisqux ad caules. In extrcmitate cau-
lium & ramorum multi nafcuntur flofculi fubtiliifimi , albi , quatuor foliolis conftantcs: quos
excipit triangularis capfula , inqua femen [quod Author non defiribit .) Tota planta copiofcla-
ctefcit, quodlac commendatur a Lufitanis ad oculorum rubedinem & dolorcm aufcren-
dum. Vide Carolum Clufium Rar. Hiftoriar. libro. yi. capite xi. & Dodon. libro xti.
capite xvi 1 1.

M A R-

i6 Geos.gIMarcgs.avI

MarRVBIVm; (quomodohac plantaaBraftlienfibm appcllctur ttb AuSore notatum nonin-
■veni.) Planta hxc in duorura aut trinm pcdum aftitudinem af-
furgit , caule ftriato , nodofo , leniter hirfuto : ad fingulos
nodos ramuli tres aut quatuor proveniunt ; ut & folia ; quo-
rum antiquiora fimilia funt Marrubii pannionici Car. Clu-
fii foliis , in ramulis autem junioribus Marrubii vulgaris.

Fert flofculos vcrticillatim politos , cceruleos , tribus folio-
lis conftantcs. £htodnam fcmen fubfequatur ab Auctorc prodi-
tttm non inveni. Tota planta fuavifilmum odorcm Marrubii
fpirat , & ad tactum eft glutinofa.

Planta hsc (cui Author nomen non ttdfcripfii) caulc quadra-

to , pilofo , partim ferpit , partim affurgit , bina folia fibi op-
pofita habens , longo pediculo innitcntia , urtica: smula , den-
tata, fedobtufioraincxtremoambitu. Ad fingula paria pe-
diculorum fohorum , alius pcdiculuslongus exit, capitulum
habcns onuftum flofculis oblongis galeatis , faturate purpu-
reo-brunnis : faturatioribus quippe violis martiis , odoris fcrc ut Camaratinga.

Ietica Brafilicnfibus ; Congenfibus Jhtiquoaquianputu , Lufitanis Batata. Caule far-
mentofo , lento , viridi , tcnui , fupcr terram ferpit , femper nova filamenta ingcrcns terras , ex

quibus novjc radices generantur. Vnius aut duorura digitorum intervallo diftant pcdiculi in
caule ab invicem , quorum quilibet duos , tres , quatuorve digitos longus , in exortu incurva-
tus , folium fuftinens figura cordis , ut vulgo pingitur , vel ctiam ad latcra auriculas habens ut
Ieticucu. Foliafuntdilutcviridia fuperius & infcrne quafi canefccntia. Nec florem fcrt ncc
fruaum, fed tranfplantatur fcindendo intalcolasradicem& imponendo terrae , itaenimco-
piofiflime augetur. Radices multas agitunuscaulis , varix figura:; qua:damenim quatuor,
quinque, fex digitos longx , inftar rapi craffa: , qua;dam rotunda: , alis alterius figura; : colore

(iint

Histor. PlantarvmLib. I. 17

funt exterius albo flavefcente , interius albiflimo : prabentde fe fuccum kfteCirri. Coquun-
tur aut fub cincribus aifantur , funtque optimi faporis & prseferenda: noftris rapis. Baratare-
cens contufa & affufa paucula aqua atque macerata , feipfam fermentando , iitpotus, quo
Brafilienfcs utuntur. Qusedam fiint rubri coloris per totam fubftantiam , ac cottx tingunt
'manusca:ruleo: Cuticulaeft obfcure rubra; cultro concifa nigrclcit inftar atramenti fcri-
prorii.

IpecacoanhA Brafilknfibus , ex radice fpithama: longitudine&ampliori, flexuofa,
nodofafeugeniculata, multis filamentis lateralibus prsdita , qua:que corticem habet fub-

rufFum inftar Tormen-
tillx , interius autem
alba eft, ac in medio
habens mcdullam , a
qua refiqua fubftantia
viridis radicis detrahi
poteft, medullaque re-
movcri ; progeneratur
unus aut altcr caulis
fcmipcdalis aut paulo
longior , teres , ligno-
fus , lentus , coloris ci-
nercfcentis;partim ter-
ix incumbens , aliasq;
radices agens , parrim
furrectus. In uniufcu-
jufque hujus fumitate
fex , fcptem aut octo,
ut plurimum , folia in-
fident , modo Herbx
, Paris , fuperius fatura-
te viridia , inferius di-
lutiora , nervo uno fe-
cundum logitudinem,
& multis venis ttanf-
verfis prxdita inftar fo-
liorum Lupini, adta-
ftum ut folia Afari.fed
molliora. Emediofo-
liorum in proprio pe-

diculo enafcuntur decem , duodecim^ ut quindecim flofculi in capitulum congefti , parvuli,
albi , quinquc foliolis conftantcs & totidem ftaminulis albis. Poft flores fequuntur totidem
baccae brunns feu famrate lacca: coloris , magnitudinc cerafi fylveftris : bacca continet intus
pulpam albam,fucculentam cu duobus granis feminis duris.flavefcentibus, lenticularis figurx.

Radix cffoffa in umbra non Sole ficcari debet , recens ut & ficcata fuperamari faporis pun-
girlinguamfuaacrimonia, proinde calidam in fccundo gradu&ficcam judico. Facultatem
habet abftcrgentli , meatus expurgandi ac infar£lus cxfolvcndi.

Amat planta humidas fylvas & in hortos tranflata nullum fumer incrementum , quia amat
fylveftria. Vfus radicis, dragma unaautaltcracontunduntur, ac in poculo vini aquamixti
perno£temmacerantur; mane lenirer ebulliantur ac percolcntur , bibitsger, pervomitum
& feceftmi purgat , &nonfolumindyfenteria, fed etiam in affeaibus ventriculi datur opti-
mofucceflu. Quoautemrecentioreft radixeoforrior. In quibufdam plus fuperne quam in.
fcrne purgat.

C A v. X.

Zinzjber. Mucuna. Innominatce. Ibati.

ZInzieer (qu£ planta non videtur Brafilix naturalti fed ex Tndta huc traduffa) caulc
haud'craffoa(TurgitinpedaIemautetiam fefquipedalcm altitudinem; folia habet xiphil
fcugladioli, minora tamen, qualis & caulis. Radixnoneftfimilislridineque crefcittalimo-
do; fcd ad quindecim, fedecim, plures pauciorefve digitos continua: crefcunt , qux dcin.

C dcfta-

is GeorgIMar.cgr.avI

de fractura diftinguuntur , alioquin conftitucntes radicem planam Iatam. Reccns eft cxterius
cqloris inftar lythargyri auri : intus vero flavefcit; viridis faporis cft fortioris quam ficcata qux
ex Indiaaffertur , qux xtatc corrupta ; noftra
hxcoptimaeft. Quando cum caule&folio
tranfplantatur , folia decidunt & poft trime-
ftre demum fpacium nova generantur ; ideo
fine caulc fola radix plantanda , nam facile
crcfcit. Habui intcrdum integram radicem
parieti appenfam , qux ibi progcrmiHavit ad
duorum digitorum longitudincm. Februario
& Martio tcrrx commifi & item egregie cau-
lem & folia protulit. Magna quantitate hic
faccharo conditur.

Annotatio. Vide Garziam ab Horto
lib. i. cap. xli. Aromatum Hiftor. & qux
Car. Clufius & Vir docfiffimus apud cundem
de hac planta annotavit.

Fr. Ximenes. Quod Mexicani vocant Chil-
ti , Oricntis Arabes , Turcx & Peifx dicunt
Ginz,ibit , officinx Ginuber : dux autcmillius
reperiuntur fpccies ; quarum una dicitur mas,
altcra fcemina: Mashabct folia magis afpera
quam Gingibcr & craffiora,verum ejufdem fi-
gurx : radiccm quoque majorem & craffio-
rem , faporis acris & aliquantuni amari : u-
furpatut adverfus affectus ventriculi & inte-
ftinorum e caufa ftigida ; contufam & irriga-
tam olco e Coco applicant parti dolenti , eft
fingulare remedium : prodcft itidcm advcrfus
potionesvenenatas, &cum oleo jam dicto
mixta imponitur vulncribus vcnenatis , caque
fanat ; dicitur majotis effc cfficacix quam fce-
mininum. Indigenx Philippinarum confi-
ciunt ex illo vinum quoddam mcdicatum.

Foemina eft vulgare Gingiber : herba cft duas tcrtias partes ulnx longa , habens radiccs plc-
nas nodis & tuberibus , atque decuffatas , c quibus enafcuntur caules fimiles cannis , cum fo-
liis longis & anguftis , fimilesLilio , & infummitate eorum capitella , haud diffimilia Srx-
chadi.Nafcitur pene in omnibus Americai provinciis ubi fcritur & propagatur tam pcr femen,
quam pcr vivam radicem : nam quod fponte nafcitut vkc cft. Colitur autem in folo pingui &
bcnc ftercorato atque culto , fub umbra arborum : in terris calidis menfe Martio, dividun-
tuiradiccsinpartespollicismagnitudinc, qax diftantia quinque aut fex digitorum, infcro-
bes altas finguls difponuntur & terra opcrtat ftatim rigantur , & poftea bis fingulis feptimanis;
ubiautcmprodicruntdiligcntcrmundandsfunt & folum farricndum, ne detrimentum ca-
piant : radices quotannis colliguntui ubi folia arucrint , quod fere fit initio Ianuarii : dcmi-
tur autcm exterior cortcx & conjicitur in muriam , & hora aut fefquihorio maccratam expo-
nunt Soli tantumdem temporis ; tum fub tecto fupei ftorcas collocatur donec omhis humidi-
tas fuerit confumta , nifi fortc opus fuerit iterum aut tcrtio exponerc Soli.

Herba (cui AuSlor nullumnomen adfcripjit) in duorum aut trium pcdum altitudincm af-
fuigit, caule lignofo , teieti: tadicelenra, alba , filamcntofa. Caulis autem in ramos fe pan-
dit , qui alternatim oppofita habent folia alata , unum , duos aut paulo plus digitos longa;
nimiiumquaffibetalacontinetduodccimautplura paria foliorum viridium , fimilium foliis
Herbx Vivx. Ad qucmlibct exortufn alaium ptodit flos brevi pediculo innixus, luteus,quin-
quc foliis conftans , quorumduo reliquis minora, fine odore. Poft florem fcquitur filiqua
comprcffa, duos aut trcs digitosIonga,.fcmencontinensutin Herba Viva.
, H erb a (cujus nomen Auclor nojler non prodit) in novem aut dccem digitorum altitudinem
affurgit,inftararbufculxin multosramos expanfa. Folia fcrt altcrnatim fibiinviccm oppo-
fita & Rorifmarini foliis fimilia, fcdinodora: flofculos fuperius in ramulis albos , parvulos,
Polygonata: xmulos & eodem modo difpofitos , radix tcnuis, albicans. *

M v c v n A Erafilienfibus : caulc farmcntofo, fatis craffo, lento , altas afcendit arbores &
implicat fe ramis : in quolibet pediculo duos, trcs autquatuor digitos longo, triaubique

folia

HlSTOR. PlANTAEVM t I B, I. 19

foliallbiinvic&mapponuntur, phafeolorum more , oblonga nimirum tresaut quatuordi-

git. nervo & venis obliquis pra-dira,
fuperius faturate viridia , inferius albi-
cantia & fubtiliffima lanuginc ad ta-
crum fericum xquantia. In pediculo
tres quatuorve digit. longo, quifupe-
rius inpluresbrevioresdividitur, pro-
veniuntfloresquatuordecim aut fede-
cim juxta fc , calicibus infiftentes in-
ftar filiquarum pifi: figura floris eft qua-
fi dux filiqux pifi apertx , una alteri in-
ferta effcnt : nam quinque foliis conftat
flos quilibet , quorum quatuor duos
digit. fingula longa , quintum unum
digit. fine odore , coloris flavi ; in me-
dio ftamen fiftulofum pallidum , fupe-
rius multipliciter divifum in fila , quo
rtim quodlibet apicem habet fufcum.

Flores fcquuntur filiqux , fpithamam
longx ant ctiam longiores , trcs digi-
tos circiterlatx , exrerius rugofx, ut-
pote fctis pungentibus, ruffis , prxditx;
qux non fblumadhxrent & pungunt,
fed etiam puftulas ardentes excitant,
quxvix odtiduo fanantur & infigncm
excitantpruritum: filiqux maturx cx-
terius nigrefcuht & aperiunt fe atque
diffiliunt : interior earum fuperficies efl:
inftarmatris pcrlarum, alba , fplendi-
da & quafi polita: in qualibct conti-
nentur ut plurimum trcs phafeoli orbi-
cularcs, compreffi, coloris luridi, cum
femilunari macula nigra in uno latere,
majores vcrticello. Floretplcrumque mcnfe Iunio & Iulio. Fructus cum filiquis convcnit
cumanagyride Car. ClufiiRar. Plantar. Hiftor. pag. 93.

Annotatio. Fallituf Audtor quod judicet cumfructuA-
nagyridis convenire , ut ex comparatione liquido apparet. Memi-
nit autem hujus fruftus Clufius Lib. 11. Exoticorum cap. xi. &
fcribit fe lobos reccntcs accepiffe e Pcrnambuco Macouna appel-
latione infignitos ; fequc phafeolos terra: commififfe quorum unus
tantummodo gcrminaverit , & in binorum cubitorum altitudi-
nem excreverit : fed , inquit , quum ferius gcrminaffet , ad frugcm
pcrvenirenonpotuit&prxmatura hyems corrupit antcquam ul-
lum Floris etiam rudimentum dare poffet.

Herba hax {cuinomen Au0or non adferipft) humi fcrpit caule
cavo , qui hinc indc folia obtinet in longis pcdiculis pofita , cordis
figura atque Smilacis xmula. Flos albus , magnus , inftar orbis
mcnfarii minoris , uno tcnui folio conftans , in quinque angulos
expanfo , fubftrata pallida ftclla quinquangulari. Sine odorccft,
nec ladrefcit hxc planta.
Herba {qaitm Auctor non nominat) longe ferpit caule fuo farmentofo , cinereo, paulum
pilofo ; qui duorum circitcr digitorum intervallo foli um habet brevi pediculo infidcns , qua-
tuor plus minufve digitos longum, figurx cylindracea: , nervo fecundum longitudinem &
venis aliquot obliquis confpicuum, pallidcviridis coloris. Propc quodlibet autcm folium
cxoriturbreviorpediculus, fuftinens tria foliola figura cordis , quibus infidet flos campanu-
Ixfignra, albus, &inmcdiofcxftaminaalba habens, apicibus umbrae coloris. Nigritx An-
golcnfes hic vefcuntur foliis & floribus.

Ib ati Brafilienfibus,plantacaulcfirmcntofo, exterius cincreo , interius viridi,(pongio-
fo, longehumi ferpit, autaliisplantisfeimplicat. Foliafemper fertbinain fuis pediculis fibi
oppofita , figura cordis quando vetuftiora, oblonga cum juniora , mollia fubhirfuta, extcrius

C 1 paulum

20 GeorgIMarcgravI

paulum incana. in caule quoque multos ramulos furrectos folitarios , cum fimilibus foliis ap-
pofitis. Flofculos fcrt copiofosad cujuflibet folii pediculum, varionumero, finepropriis

pediculis: quilibetautemconftat quinque foliolis& ftellam quinquangularem aptc reprx-
fentat: in medio habet obtufum ftamen , haud elevatum , cum coronula quadam : totuseft
pallide luteus, interius umbratus , inodorus. Hinc provenit fruftus oblongus , ovalis , in ex-
tremitateacuminatus, magnitudine ovi gallinacei aut anatini, cx vifidi fubflavus , quando
maturus , habcns corticem craifiorem aurantiis , cxterius multis prominentiis inftar acu-
leorum prseditum : fundit de fe fuccum lafteum , glutinofum , ita ut glutinis loco fungi poflit:
maturior aperit fe, ac interius femina oblonga, nigra , infigni ordinc difpofita habct : quodli-
betautem granum feminis habet floccum quafi e pluma, coloris argentei Iplendidiflimi.
Hi flocci in extremitatcfruftusinteriuseriam junguntur, & fuperior pars cavitatis fiuctus
monftrat femina , inferior floccos illos argcntcos, jucundo ipectaculo. Tota planta olet gra-
viter, & copiofumlachabctalbiflfimum.

Cap.

Histor. Plantarvm Lib. I,

2 1

Cap. XI.

Sefamum. Innominata. Curuba. laee. Cururu ape.

^Esamvm , Congcnfibus GnngiU , Lufitanis Girgzlim : caret nominc apud Brafilienfes , quia
'nonefthuicptovinciasnaturalis, fedex AfricahucaLufitanis tranflata. Ex radice tencra,
re£ta , multis filamentis prxdita, exterius ruffa, interius(dba , exfur-
■^tr git caulis redtus, quadratus, viridis ; cum foliis oblongis , haud latis,

tcneris , colore Atriplicis albs , quxque quafi farina inferius funt
afperfa, atquehinc inde pofita, plerumque ramcn bina velut fibi
oppofita, vel etiamaltematimpofita. Floresfertalbos,citodeci-
dentes , figura campanulx : quos fequuntur filiqux ercae ftantes ad
caulem (non in ramis) virides , quadrangulx , continentcs femcn
copiofum, parvum, album, figura cordis: maturx autem fiunt fufcx,
& Iponte diffiliunt, ita ut femen cxcidat.

Annotatio.Fi-. Ioannes de Santos Hiftor. Aithiopix Orien-
talis lib. i . cap. 4. In omnibus, inquit, his provinciis plurimum Ger-
gilim rcperitur, candidiffimum & optimum, ex quo fit oleum, quod
vulgo ufurpatur & comeditur ut in Portugallia olivaccum. Con-
tunduntur femina in vafe lignco fadto ad modum mortarii , grandi.
Cafres (itavocantiirNigritxilliustrattus) vocant Chuni , & Portu-
galli Pilaon. Poftquam bene contuium fuerit, & coactum in malfam,
exprimitur ritc iifdem lignis quibus contufum fcritj effiuitque oleum
valde clarum : & amurca, qux reliqua fit, comeditur a Nigritis, cum
milio co&o loco butyri. Vide & Proiperum Alpinum dc Plantis
/Egypti. cap. 32.

H e RB A (quam AuBor non nominat, fed cujui hanc daticonem)
caulc tcteti, inferius nodofo fcu tuberofo , pilofoquc, aflurgit in pe-
dalcm altitudinem , & in aliquot fe pandit ramulos : folia cjus funt
alternatim pofita, oblonga, & craflb modo ferrata, pallide viridia &
parum pilofa. In fummitatc caulis & extrcmitate ramulorum cnaf-

citur flos flavus , ducati am-
plitudine , conftans quinquc
foliis atquc in medio habens
ftaminula lutea. Radix par-
vula&tota planta fine odo-
re.

Cvrvba BrafilicnfibuS)
Cucurbitai cft fpecies : primo
protrudk duo folia cucume-
ris modo , fibi oppofita , digi-
tum longa , figura lingua; , e
quoruni medio poftea prodit
I caulis farmentofus , humi re-
pens aut fcandcns cucurbita-
rum modo , ac capreolis fuis
fe anncclcns. Folia hinc indc cucumetum modo appofita habet , fingula fuis pediculis longis
infiftcntia, inlacinias divifa, infetius hirfuta, uti & caulis & pcdiculus , albicantia, fupcrius vi-
ridia & glabra : fucccflu temporis caulis glaber , ftriatus ac viridis longiffime ferpit & intcrfti-
tio femipedis , ubique pediculum protrudit tres aut quatuor digitos longum, paulum incurva-
tum, cuifolium infidet ad taaum glabrum , viridc, fplendens , circinatum , feptem aut octan-
gulum extetius , fex aut feptcm digitos longum & totidem latum aut paulo latius. Prope pe-
diculum cujuflibct folii clavicula prodit longa, contorta , arfte fe implicans vicinis arboribus
aut pcdamcntis appofitis. Inter folia hinc inde in propriis pcdiculis nafcuntur flores : rudi-
mentum autcm floris cft corpufculum conicum ex viridi fubflavum , in quinque foliola ex
viridi flavcfccntia deotfimque incurvata defincns ; ex hoc corpufculo prodit flos magnus,
craffis foliis, cxtctius glabris, interius hirfutis.dilute flavus & extcrius lineis feu ftriis virefccnti-
bus fecundum longitudinem diftinftus ; plufquam fefquidigitum altus , unico folio conftans,
vcrum ultta mcdietatem in quinque lacinias fccto , ellipticx fuperius figuri, in mcdio corpus

C 1 rotundum

22 GeorgIMarcgravI

rotundum flavi coloris , magnitudine avellanx , quod fpcciem prxbet inteftinorum vituli,
conftatque tribus partibus feparabilibus. FruCtuslongus cft circiter quindecim didtos, un-
decim craDTus , corticc glabro ut Pepo ex rubro purpureus. Caro feu pulpa ad flavcdinem ac-
cedit, odoris dulci-acidi , inftarpyrorum agrcftium, faporis .ingrati , idco non comeditur,
femen continet copiofum , figura & magnitudinc cucurbitx ferninis, fcd quod exterius in
fuperficie fua fufco eft punctulatum in obfcure-flavo.

I A e e Brafilienfibus , Lufitanis Balanck , Belgis VVatermeloen , Melo aquaticus : caulem
habet farmentofum , hirfutum , humi ferpentem , & multis capreolis fe aftigcntem ; folia pro-
funde laciniata & incifa , longa , ftriata ; Angurix Matthioli fere fimilia ; quodlibet infidct
pediculo fcfquidigitum fere longo & caule humo affixa eredta ftant folia. Flos parvus , flavus,
quinque foliis conftans , umbelico flavo : frudtus rotundus feu globofus vcl ctiam ellypticus
cortice viridi , magnitudinecapitis humani , autpaulo major vcl minor ; carnem habet*al-
bam & in medio rubram (nimirum ubi femina jacent) feu fanguincam fucculentiffimam, bo-
ni faporis : tantam autem copiam aqux dulcis , frigidx , ut inter edendum ranquam e pocu-
lo hauriri pofllt. Semina continet multa cucurbitarum maguitudine & figura , in quibufdam
coracini, in aliis ruffi coloris , quxinter frigida majora ulurpantur. Menfibus Dcccmbri &
Ianuariomaximahabentur copia, quamvis toto anno rcpcriantur. Amat etiam fterile &
arcnofum folum , fcd fi arena flmo mixto teratur , feliciftlmc provenit & fru£tus fcrt ingen-
tis molis.

Reperitur & hic Melo noftratibus fimilis , fed plerumque maior : carne viridi, fcmine albo;
falubrioreshicxiftimanturquamapudnos, & plerumque a Lufitanis , initio prandii vel cx-
nx commeduntur. Eft & alter carnc viridi , priori per omnia fimilis , excepto quod caro pla-
ne viridis & faporis prxftantioris.

CvRVRV Ape Brafilienfibus. Planta caule farmentofo ac lento , quifcfe arboribus ac
fiuticibusimplicat, habens multos ramulos & inquoliberquinque folia, bina & bina fibi
oppofita & quintum in cxtremitatc : fuperius viride fplendentia , fcx incifuras habenria ut fer-
rx majoris dentes , eftque intcr hxc folia ramulus , utrimque alatus , five ambitur cordiali fo-
lio , ut in Inga arbore.

In extremitatibus ramulorum proveniunt longx fpicx, onuftx flofculis ex albo & viridi Iu-
tefcentibus; poft quos fequuntur capfulx , triangulatx in fummitatc, prope exortum cylin-
dracex, & ubi maruriores ovalis figurx , exteriusrubicundx : qux fponte inttes partes de-
hifcunt ; cortex autem cxterior rubicundus par craffitie cortici mali , interius eximie eft ru-
ber , continetque quilibet fiudtus duas fabas Hifpanicis albis magnitudine pares , eftque qux-
libet involuta materix molli, albx, nuciconfiftentia fimili , ad tadtum frigidx : cxilloal-
boinvolucrofaba fecundum longitudinem eminet, nigcrrima macula fplendcns, feu po-
tiusfemicirculotalifecundum longitudincm notata , reliqua pars fabx fufci coloris. Con-
tinetdeniquefabainterius camem fabaceam flavam. Aquis injedta necat pifces. Vide Ico-
nem in prxcedentibus apud. D. Pifonem, qui & plura obfcrvavit de qualitatibus hujus plantx.

Cap.

Histor. Plantarvm Lie. I.

13

C A P. XII.

Jyenqua. Jguape.

Acetofa. Iamacaru. Iaroba.
Camara Iapo.

'Beliwela.

o

AVeNQJVA RvcAvenca Lufitanis (quod nomen apud Brafdienfcs cbtineat ab Auciore no-
Jlrononprcditur) Aviantum Latinis , ipecics cft Adianthi , & quidemduplex major &

minor , hic reperitur.

I. Avenca m/tjor ,'induo-
rum pcdum altitudinem af-
furgit ex radice intus flava,
cxtus nigricante , fub tcrra
ferpente & multa habente
filamcnta. Caulis hujus te-
nuis , ftriatus , cx brunno
nigricantis & fplcndetis co-
loris, & lanugine quadam
hcpatici coloris veftitus .
Superius ramulos aliquot
habet inordinate pofitos,
qui, ut &caulis, folia ha-
bent alternatim pofita.qux-
dam tres , quxdam duos,
quxdamunum digitunilo-
ga , dilute viridia , in ambi-
tu dentata , atque fingularis
figurx.

Nec fiorem fert nec fe-
men.

II. Avenca rninor. Inean-
dem altitudinem afTurgunt
caules, ejufdem cum prio-

re figurx & coloris , fed non veftiti lanugine , vc-
rum pulverc albo vcluti farina quadam afpcrfi.
Folia alata alternatim pofitahabct, varixlongi-
tudinis a femidigito fcilicet ad tres digitos ; in cx T
tremitatccnim caulium breviffima funt. Inquo-
libet folio alx hx alternatim pofitx,intetiores lon-
giores, cxteriorcsbreviores, fuperne faturatc vi-
ridis coloris , infcrius farina pulvcre nigerrimo mixta afperfo. Infcriores cauliculi progermi-
nantes parum convolufi , & pulvere farinaceo planc albi funt.
Nec floremfert ncc femen hxc quoque.

Agvape Brafilienfibus , Goluaon Lufiranis : Nymphea flore albo : folia noftrati habet fi-
rrjilia, inferius multis venis implexisprxdita : florcm etiam talem , fedqui conftat duodecim
foliis oblongis, acutis, anguftis, albis, & quatuor foliis viridibus fubtus, fuavis odoris.
Nafcitur paflim in paludofis fluviis. a

Acetosa Brafihenfis flore dilute purpureo. Caulisteres, viridis, fucculentus: folia
oblonga, lxvia, folida & fucculenta inftar portulacx. Infummitate hujus caulis emcrgit
aUuscauHstriangularisfpirhamxferelongitudine, incujus extremitate, qux ramulos trian-
gulatcs habet , nafcuntur multi florcs dilute purpurei , quinquc foliis conftantes, ejufdcm
coloris ut fuccus ceraforum rubrorum. Gratam aci8itatcm habct, & in acetariis utilitcr ufur-
patur.

Iamacarv Brafilienfibus , Lufitanis Cardon. Frnticibus aut arboribus adnafcitur fpino-
fahxcplantatenuesradiccshabcnsquibus feillis inferit. Folia ejus cralfa, triangularia , va-
rio modo fibi inviccm appofita ut in Ficu Indica : quodlibet folii latus digitum eft latum fub-
ftantix folidx inftar Aloes five Tunx. Folia viridia , fucctilenta fucco vifcido , haud manife-
fto tamcn faporc prxter hcrbaccum. In cxtrcmitatibus angularibus foliorum , fcfquidigiti fe-
re intervallo , fpinulx acutx juxta fcpofitx funt quatuorcinercx. Ad eafdemetiamcxtrcmi-
tatesprovcnitfrudtus, cujus rudimento fa£to ocio digitorum longitudine provenit in ejus

fummi-

9

*4 GeorgIMarcgravI

fummitate flos exterius conftans quadraginta circiter folus,viridibus,anguftis,trcs aut quatuot
digitoslongis, interius autem circiter
viginti albiffimi , latioribus quam vi-
ridia illa , in medio copiofiffima ftami-
na flava , luteis apicibus , Ipongiformi-
bus; &in mediohorum columna fla-
va rorunda , fuperius in mulras parres
fcifla&didutta. Flosdulcis & naufea-
Jrnndi odoris.Fcrr frucuim ovalem ma-
gnifudine Strobili & talis figurae , emi-
nentiis triangularibus conftantem. To-
tus fructus cotticem obtinet cortici
aurantii mali xqualem , interne & ex-
terne coloreLaccx Florentix humccta-
tx , elegantiflimo (triangulatx autem e-
minentix fcu acumina funt ex viridi fla-
va) feu laccx & cinnabrii mixtorumin-
tus continet carnem ex albo cineream,
fucculentam , fapidam, refertam femi-
nibus nigris fplendidiffimis , magnitu-
dine & colore feminibus Aquilegix fi-
milibus ; qux una cuni carne come-
duntur.

.Vide & alias fpecies in dcfcriptione
Arborum quibus innafcuntur.

Belingela Lufiranis ; Melonge-
la Latinis ; Tongu Angolenfibus ; Mn-
cumbi Congcnfibus.Ex radicc dupla vel
tripla , aliquot prodeunt caules , rotuh-
di , varie flexi , lignofi , partim fcrpen-
tes, partimerefti, minimum digitum
craffi vel circiter , ex viridi hinc inde
purpurafcentes : quibus hinc inde folia

adnafcuntur , pedemlonga, majoraaut minora, ftptemaut o&odigit. lata , laciniata , ob-
fcure virentia , nervo & venis purpurafcentibus, braf
ficx noftrx xmula, cujus etiam odorem habent.Flos
lafteuseftdilutepurpureis venis intertextus, unico
folio conftans , quod inftar ftellx quinquangularis
cxpanditurfolidihollandici amplitudine ; in medio
autem decem ftaminalutea cylindracea unum album
circumdaut : florem fequitur frudhis , uti flos inter
quinque folia pofitus , magnitudine filveftris pomi
autetiam pomicolochintidis, veletiam major, ro-
tundus , lxvis , Iplendens , exterius albicans , mul-
tisftriis viridibus, vel etiam exterius viridis&pur-
purei partim coloris , quando maturus flavi : interius
carnem habet albam , multa (jimina inftar Sefami
contincntem. Nafcuntur autem duo vel tres juxta fe '
invicem , in proprio quilibet pediculo. Coftus fru-
dus comeditur cum oleo & pipere , ' habetque fapo-
rem citrii. J
Confcrcum Dodonei Melongclavel^malis infa-
nis.

Annqtatio. Plantahxcnequaquam conve-
nir cum Melongelavelmalis infanis Dodonei,neque
foliis , neque fioribus , ne quidem fructibus , ut faciie animadvcrtet qui ipfum Dodoneum
confuluerit lib. xv. cap. xxxi. ita utAuftor nofter in eo fuerit deccptus. Meminit & Melonge-
lx Mathiolus in Diofcorid. lib.4. cap. 7 1 . in quo agitur dc Mandragora : & fane fi bene adver-
rasmajoremcognationemhabethxcplanta, fi fruaum fpeftes , cum Mandragora, quam
cum malis illis infanis.

Iaroe A

Histor. Plantarvm L I b, I, ■ 25
Iaroba Brafilicnfibus difta Cafaca amargofa Lufitanis. Altiffimas arbores hsc planta.

afccndit, caule lento, tereti , qui hinc inde in longis pediculis tria
folia appofita habetPhafeoli modo,funt autem plane fimiiia foliis
Mucuna. Fru&us autem fimilis fru&ui Cuetc, fed ut plurimum
minor , eadempulpa, iifdem feminibus, ejufdem quoque ufus.

CamaraIapo Brafilicnfibus ; Mentha corimbifera Cor-
di, Balfaminaofficinarum. HerbaD.Mariai,Menthagra:caMa-
rhioli.Lufitanis Mentafro. In pedalem aut bipedalem altitudinem
afliirgir, caule tereti rufcfcente, lenibus pilis hirfuto. Folia autem
hirfuta , inferius quafi incana , acuminata, lata , in ambitu lerrata,
figura foHorum urticai minoris. Confiftunr folia ad exortus ra-
morum in fuis pediculis bina oppofira cum parvulis aliquot jun-
£tis. In cxtrcmitate autcm ramulorum & praecipue infuperiori-
bus ramulis caulis , multi prodeunr pediculi, qui umbcllatim flo-
res fcrunt , Tanaceti modo , conftantes multis ftaminulis meris,
laftefcentis & dilute ca:rulei mixti coloris. Semen profert ni-
gtum, oblongum, cxile, quod maturum pappis evolat. Floret to-
to anno : odor plantas ut Menthaftri fed fortior ; lapor amaricans.
Calida eft & ficca. Radix tenella multis radiculis conftans.

Annotatio. Mathiolusin Diofcorid. lib.3. cap.3 5. Cas.
terum, inquit , eft & herba paffim in hortis crefcens , folio Salvia;
longiore, latioreque, Eetonicae a:mulo , undiquaquc ferraro , in viridi albicante & caulibus
bicubitalibus & aliquando majoribus : in quorum cacuminc florcs cxeunr corymtacei, colore
melino, Tanaceti modo. Plantain univerfum amaraeft, fubadftringens & graviter odorata.
Goritienfibiishaxvulgovocatur Menth a graca : in Hetruriavcro SalviaRomana, quod
potius foliis Salviam referat , quam Mentham , quin & herbam Diva: Marix nominanr , &c.
Porrononvidetureadcmplantaquam AucTior defcribit cumillaMathioli, nam folia Brafi-
lienfis funt acuminata , cum illius fint obtufiora ; congeneres tamen opinor , & ejufdem qua-
litatis , ufufque in medicina.

C A p. XIII.

Hydrofyer. Caapeba. Caaetimay. Embuayembo. 'Tajoja. Serpenta-
ria major. Erya do Capitaon. Caapomonga.

TTYdropiper Lufitanis Erva pulgera. Caulem habet teretem , nodofum , viridem, &
ad nodos rufefccntem : folia fimilia foliis falignis , in fummitate ramulorum provcniunt
fpica: florum tenues & longa: , plena: flofculis albis. Fert femen triangulare, iplendens, obfcu-
re brunnum feu fufcum, parvum. Radix eft inftar capillorum longorum, fufcorum.quibus fub
aquafcfuftentat: nam caules oblique fub aquanatantes , adnodos copiofas habent fibras ca-
pillatas. Herba utit linguam inftar pipcns.

Lufitani utuntur ad purganda vulncra ulccrofa loco Cauftici,

Confcr Dodoneum lib. xx. cap. 32.

C A A p E B A Brafilicnfibus , Lufitanis Erva de Noffa Sennora , aut , Cipo de Cobrai : Scanfi-
lisplanta, caulibus teneris, rotundis, vitidibus, admodumlentis. Folium quodlibct feor-
lim pofitum in caulc , infuopcdiculorufefcenti, duos digitos longo & inexortu paululum
incurvato, orbicularc vel cordis latioris , uti pingitur , figura, confiftcntia folio perfoliatte
fimile, fupcrius dilutc virens, inferius albefcens: (in quibufdam plantis folia pcne omnia
funt rotunda) pcdiculus autem folii cuiufque non inferitur in fimbriam feu extremitatem fo-
lii , led plus dimidio digito ab ora verfus medium folii , ut fit in Nafturtio Pcruviano. Ad pe-

D diculos

26

GeorgI MarcgravI

diculos foliorum ctiam pcdiculus provenit fefquidigitum longus , flofculum fuftinens pallide
flavefccntem , o£to foliis conftantem
hoc modo ; quatuor fuperius adpofi-
ta funt parva , obrotunda , his fubftat
amplum obrotundum , adhuc magis
infcrius tria parva altcrnatim poiita.
Infummitate pediculi intcrquatuor
fupcriora foliola, granum provcnit
magnitudinc parvi pifi, figurae ovalis,
interius viride , hincrubram. Radix
longa quafi contorta.

Planta hscnullum habet odorcm
praitcr hcrbaccum. Folia fingulare
funt remcdium contra morfus vene-
natorum animalium.ut fcrpcntfi, &c.
tam in hominibus quam in bcftiis , (I
morfui paulum contufa imponantur:
curantur enim morfus fmc ulloalio
impofitomcdicamento. Radix con-
tra calculum cxcellentiffima & eft il-

laquam Lufitanus dabat D. vanderDuflcn, optimo fucccflu

CaaetimAy Brafilicnfibus,
cft Herba qus in trium pedum al-
titudinem excrefcit , caulc viridi,
intus mcdullofo , quem ab ipfo
cxortu numerofa ambiunt fo-
lia , quatuor digitos longa , an-
gufta , pcr ambitum incifa , laevi
hirfutic prxdita (ut & caulis) &
molli lanugine paulum incana.
Caulis fuperius in quatuor , quin-
que, fex aut feptem ramos fe fpar-
git, & foliola parva obtinet , foliis
hyflfopi figura fimilia : in ramulis
autem multos fert flofculos , flo-
rum Scnecionis fimilcs , pallide
flavefcentes , qui in pappos defi-
nunt , vento diffipabiles. Folia hu-
jus plants acrem & calidum fapo-
rcm habcnt, ac cocta, contufi, at-
que illita finant fcabiem in qua-
cunquc corporis partc.

Embvayembo difta Brafi-
lienfibus , Lufitanis corrupto no-
mine Occoembo: Hetba radicem
habet digitum craffam, interius
medullam lentiffimam continen-
tem , varie contortam exterius
fufcam , interius albicantem. E
qua producit Caulem lignofum;
teretem , viridem , fefqui aut et-
iam duos digitos longum , foliis
hincindeonuftum, qux infident
pcdiculis digitum longis , tenuia,
tenera , duos aut tres digitos lon-
ga, teta viriditate fplendcntia,net-
vo & venis pradita , quibus infe-
riore latere adharet pulvis fufcus,
quemadmodum in Lingua cervi-
na. Floris mt fiminis r.on memimt Auffor. Sapor radicis eft acris.

T aioia

Histor. Plantarvm L I li. I. 27
Taioia Bralilienfibus dicta. Herba fcandens & longiffime ferpens atque aliis herbis &

fmticibus fe implicans. Caulem habet
ftriatum , lcntum , viridcm , & ad eum
certis quibufdam intcrvallis folia folita-
riepofita: quodlibet pediculo fuo alato
prodicns , tres , quatuor aut quinque di-
gitos longum , in tres lacinias difiTectum,
tenerum , ad taftum tamen nonnihil hif-
pidum , & viride : quxhbet autem la-
cinia fuum nervum & venam habet. In
ambitudcnique foliorum dcnticuli mi-
nimi promincnt inftar cufpidum acicu-
larum. Fhrem aut femen non iefcrifftt AuElor.

Serpentaria Maior ieu dracunculus major polyphyllos, Lufitanis Erva de S"
Maria. Caulibus affiirgit ad duorum pedum altitudinem , rotundis , digitum craffis , ex vi-
ridi , flavo & albo variegatis inftar Serpentis ; quilibet folium gerit , circumfercntia folii Peo-
nix , in quatuor aut quinque lacinias difle&um , continetque quxlibet lacinia ncrvum craf-
fum & varie in ambitum exfeftum eft,plufquam Hieracii aut Chondrillae folia: funt autcm gla-
bra&viridia. Inter caulcs foliorum etiam cxfurgit caulis ut rcliqui , e cujus fummitate pro-
ditvagina, pedem aut amplius longa , plus quinque digitos crafia, inexrrerrio acuminata,
quae fc aperiens pediculum fatis craflum monftrat , ad quem Ipicse in modum , ut in milio In-
dico, compofita funt grana , miliimagnitudine , ftriata, rotunda, fucculenta , quinqueaut
fex particulis compofita , primo viridia , hinc flava & punftulis rubris fubtilibus variegata,
ubi maturuerunt , rubra. In his granis continetur femcn figura: ovalis , nuclei interioris cera-
fi magnitudine.

Radixhujusplanta:rotundaeft, pomum majusxquans aut etiam fuperans, cuticula ex
albo fubrufcfcente prxdita ; fuperius ubi caules erumpunt , multa habens filamcnta. Acris fa-
poris eft inftar Ari.

Commifi aliquotharumradicum temmenfc Angufto anni cb bc xxxix. &proger,mi-
narunt demum anno cb Id c xl. Februario menfe. Irahic aegre aliquid provenit plantatum
feu fatum menfium xftivorum initio , ob ficcitatem & aeftum. Addoetiam in maritimis lo-
cisubifolumarenofum. Inhortis autcm mcditerrancorum locorum longius amaridifllto-
rum, qui rigari aqua dulci poflunt , circum circa du£tis rivulis, utiflerifolctaequc Kftivisat-
que hybernis menfibus , fara & planrata probe fumunt incrementum.

Erva do Catitaon Lufitanis:Radixrecfa, tercs, geniculata,albafubterraferpit,
& ad genicula,unius aut duorum digitorum intervallo diftantia,multa agit filamenta tenuia,Sc

ibidem caulem duos aut tres etiam otro aut decem digitos altum protrudit, exilem , teretem,
fiftulofum , ex albo purpureum infcrius medio , in filum lentum habentem : quilibet autem
caulis fert fuperius unicum folium rotundum laete viridcut Nymphex,fed non ita folidum, in
ambitu crenatum, more folii Vmbelici Veneris : caulis in centro folii aut circiter inferitur, &
excentroinfcrtionistenues vens ad circumferentiam diipcrguntur. Radix contrita odorem
& faporcm habet radicis Petro Selini. Lufitani utuntur ad maculas corporis delcndas , Os Fi-
gados vocant.

Caa-

2S Geor.gIMar.cgh.avI

Caapomonga Brafilienfibus di&a, Lufitanis Erva do vina. Radicem habet femipedem
pene longam , lentam, tenuem, rectam, aliis radiculis interdum praditam. exterius croccam,

(cum primum eruitur, fed poftea dilute umbrs coloris evadit) interius candidifiimam,fubdul-
cisfaporis: e qua prodeunt caules tres vel quatuor , octoaut novem digitos longi , rotundi,
nodofi, virides, ex parte rufri ; partim humi ferpentes , partim furrecti. Ad nodos autem pro-
deunt ramuli, in quibus itidem ad genicula duo, tria vel quatuor folia fibi apponuntur, aut op-
ponuntur, digitum longa, mollia , fuperius faturate viridia , infcrius incana : quodlibet infidet
iiiopediculo femidigitum longo, nervis confpicuis prxditum. Infummitate caulium rami
funt continentes flofculos parvos umbellatim pofitos , dilute rubro purpureos. propter exili -
tatem eorum conformatio confpici non poteft, fed adhibito Megafcopio, apparet hos flofcu-
los efle inftar florum campanulx fiiperius dentatos , habentque in medio duo ftaminula rubro
purpurea , figurs ut campanula habere folet , paulum cxtra flofculum prominentia duobus
apicibus. Erumpunt e conico cylindraceo corpufculo viridi, quod antequam fe aperiat hifpi-
dum eft & pingue, ita ut facile adhxrefcat veftimentis, unde Lufitani vocant Carapicos. Ilof
culi delincati ut per Megafcopium videntur.

Cai.

Histor. Plantarvm Lib. I. 29
C A p. XIV.

Cara , Inhame, Camaranhaya. Innominata. Quingomho.

CAra Brafilienfibus, Inhame de S.Thome, Congenfibus Jjhtiquoaqtiictmgo; planra eft caulc
quadrato , ad angulos pennato, viridi , hinc inde rufcfcenti , paululumque contort o } lon-

giffime ferpit fuper terram aut etiam fepcs afcendit , tamque late Ce propagat ut integri hortuli
duodecim decempcdas in unoquoque latere habentis aream unica planta facile occupet.Cau-
lis cnim & ramuli ejus hic illic terram contingentes protrudunt fibras atque alias agunt radi-
ccs ; quinimo fi terram attingere non poffint , nihilo minus has radices producunt , fed quae
propterdefcftumnutrimentiadjuftammagnitudinem nequcunt pervenire, ita luxuriat na-
turainhujus plantse propagatione. Incaule, feptem, octo, aut novem digitorum interfti-
tio , duo pediculi cnafcuntur appofiti , quinque autfex digitos longi , itidem quadrati & pen-
nari , quibus infident folia , Sagittalis noftratis aut vomericis pofteriori parte circinati figura,
novcm aut decem digitos longa , circiter fcx lata , ubi latiffima : laeta viriditate fplendentia,
fatis folida , feptem aut novem nervis cx pcdiculi infertione prodcuntibus & per longitudinem
excutrcntibus , infcrius prominentibus , fuperius profunde jacentibus : in extremitate funt
acuminata, acuminemolli digitum longo utinvomereprominente. Copiofiim liquorem
aqueumfunditcaulisincifusinftarlachrymarumvitis. Radix craffa eftplusuno pede, odto,
novem & duodecim digitos longa & plus quoque , cuticula ex cinereo fufca veftita , fub qua
flavefcit , intus carncm albam , fucculentam & quafi la£tefccntem habens.

Nata mihi radix inHorto ann. 1 640.quae magnitudinem habebat Aquarix Allemannorum.
Hottinim vocant Lufitani. Co£ta cum butyro , vcloleo & pipere condita bene fapit; ficca
tamen eft & farinam refert , unde & pro pane a Guinccnfibus ufurpatur. Habui tales radices
ad parictem pendentcs & progerminantes in mufeo meo.quas xxi.Novembris anni 1 640,ter-
tst commifi &fclicitcraugmentumccepetunt: Ecceilla planta qus progerminare e radicc
ca:pcrat mcnfe Ianuario anni 1 640. terrx a me commifla , quxquc tam late fe propagarat
menfc Iunio diiti anni , in extremitate caulis feniotis , multas quafi fpicas produccbat , in
quibus multatriangulata & turbinara corpufcula adhsrcbant fuperius , rudimenta habcntes
patvi floris lutei ; interius autem inftar burfa: paftoris cava compreffum femen indicabant:

D 3 ftd

3° GeorgI MarcgravI

fed quamvis ultra duos menfcs ita ftarent numquam tamen flos le aperuit, ncc in capiulis aliud
factum, fed perierunt dcniquc omnia propter a:ftatis calorem.

C AMAR ANBAYA
Brafilicnfibus , Lyii-
machia; lpecies fiuti-
cefccns. In quatuor
pedum altitudinem af-
furgit, & dividitur in
multos ramos, ruffos :
pilofos. Folia folitaric
pofita in brcvibus pc-
dicuIis,oblonga,hirfu-
ta ; ad quorum quod-
libet flofculus prove-
nit.calice ferc duos di-
gitos longo , cui infi-
dent quatuor foliola
viridia, &cuiq;exhis
Mperfidet foliolu fla-
vum , conftatque qui-
libet flos quatuor fo-
liolisflavis. Ex calice
floris fit filiqua, utin
Filio ante patre Lobe-
lii, qux femen cotinet
minutulu, rotundum,
fplendens , coloris ex
pallido fubflavefcetis.
Fert florem & femen
ab Aug. in Novemb.

Reperitur hic & alia ejus fpeciespriorifere fimilis ; quxin fefquipedem adolefcit, caule an-
gulofo , ftriato , nodofo , vi-
ridi: ad quem folia pofita vel
folitarie, vel majus cum uno
aut altero minore: majora
tres circiter digitos longa ,
angufta , falicis modo , mol-
lia, dilute viridia: ad cxor-
fumfoliorum calix eftdigi-
tum longus, cui quatuor fo-
liola viridia, quibus quatuor
flava fuperftant , obrotunda,
facile decidua: in calice poft
florum cafum nafcitur fe-

men.

Planta, {qmmnonno-
minat Auctor , fed banc ejus *
dat Iconem) Caulc haud len-
to ferpit , & aliis plantis fe
implicat : folia fert in pedi-
culis , duos , tres aut qua-
tuor digitos longis , cordis,
ut pingitur , figura , mollia,
dilute viridia : In pediculis
autemduosaut tres digitos
longis , & fuperius in qua-
tuor aut quinque divifis naf
cuntur totidcm flores , Smi-
lacis florum a;muli, albi& admedietem extremam , diluta purpura mixti , in medio floris
exftat ftamen album purpurafcens : in ambitu vero interiori flos egregiam ftellam quinquan-

gularem

Histor. Plantarvm Lib. I. it
gularem repraffenrat , quafi in illum imprcffa cflit, albicolorisutiflos. Poftfloresenafcimt
triquetrum corpus , fufcum , fubrotundum , intres capfulas divifum , in quarum qualibet gra-
numfeminis eftfufcum, magnitudine & figura mcdii pifi ina:qualiter diflcfti. Flos inodorus
ut & planta, fine fapore manifefto.

Qvingombo Lufitanis, Congenfi-
bus & Angolenfibus £hsillobo: in duo-
rum aut trium pedum altitudinem aflur-
git , caule craffb , rotundo , hinc inde no-
dofo & ruffo : pcdiculos protrudit variis
locis alternatim pofitos , fex aut feptem
digitos longos , partim ruffos, partimvi-
rides ; quorum quilibet fuftinet folium
laciniatum , in quinque lacinias fcctum ,
ac toto ambitu fcrratum, magnitudine
fere fimile folio ficus , fuperius obfcure ,
inferius dilute virens , ac ibidcm nervum
ruffum & venas virides habens. In fupe-
riore caule , in pcdiculis brevibus , craf-
fis , tres aut quatuor magni nafcuntur
flores , quinque foliis rofaceis majoribus
conftantcs.fulfurci coloris.unguibus brun-
no-purpureis , qui intus & extus apparent:
in mcdio ftamen craffum fulfureum, apici-
bus flavis , & fummitas ftaminis purpurea.
Fructus ejus pericarpium eft, trcsdigitos
longum , pyramidale, novangulare , initio
viride, per maturitatem fufcum : conftans alba & patum glutinofa carne , cortice craflb inftar
mali aurantii ; intus in octo loculamenta longa divifum ; in quovis duplex ordo feminum ro-
tundorum, magnitudinefeminis cannabis continctur, & quodlibergranum fuopetioloeft
appenfum. Pericarpium hoc viride odoris eft leguminofi & faporis fubdulcis: coquiturto-
tum in aqua & coctum comeditur cum oleo , accto & pipere : quo immarurius eo melius ad
coquendum.

Radix alba eft , haud magna: molis , multas radiculas & filamenta habens , lenta , & nullius
manifefti faporis.

C A v. XV.

Innominata. Caa ataja. Erva Cidreira. Innominatce duce . Tu-
paipi. Innominata.

PLantA {cujits Auclor quidem dat Iconem , fednon annotat quo nomine k Brafilienfibw appel-
leturj in femipedalem aut pedalem altitudinem affurgit , caulc tcrcti , ex viridi albicanre,

lanuginofo , quafi ei goffy-
pium adhsreret. Habctau-
tcm hinc inde a terra multos
ramulos longos & folia foli-
tatie pofita, inxqualis ma-
gnitudinis , quxdam tres ,
duos.etiam tantum unum di-
gitum longa , in ambitu crif-
pata , figura fere folii Sene-
cionis. In extremitate caulis
& ramulorum nafcuntur flo-
res fpicatim congefti, patvu-
li, fplendcntes , ex argcnteo fubflavi , figura pene ut flores Abfinthii. Poft flores ftellula: Iplen-
dcntes argentea: remanent. Radix exilibus conftat filamentis. Tota planta femper videtur
quafi goflypio obdufta. Odorem habet fingularem fere ut Dyctamnum Creticum.
Folia recentia contufa impofita culicum & mufcarum morfus feu ictus fanant.
Caa ataya Brafilienfibus. Ervaie furgade Iuan Lufitanis. Ex tenui radicula
albain pcdalcm affurgit altitudinem, caule quadrangulari , pallide viridi , geniculato,tenui,

qui

3i GeorgIMarcgravI

qui paitim tctrs incumbens , ad genicula iterum radices in terram agit parvulas , partimere-
ftusftar.

Ad quodlibet geniculum , duo foliola
fibi opponuntur, nummularia: figura &
magnitudine leu reftiusVcronica: aut Cha-
mxdruos, in ambitu fcrrata , & pallide viri-
dia. Ad quodlibet par foliolomm flofcu-
lus minimus provenit,quafi galeatus.albus.
Poft hunc nafcitur filiquula grani avenae
magnitudine & figura , quz fponte fe apc-
riens.femen effundit minimum,totundum,
obfcure flavum , minus femine papaveris
minimi. Nullius odoris eft planta fcd fapo-
ris amari . Hsec planta contufa , codta in
aqua ac pota , putgat egregie per fuperiora
& inferiora.

Erva Cidreira Lufitanis : in qua-
tuor aut quinque pedum altitudinem afliit-
git, caule ftriato , geniculato. Adquolibet
geniculumduo rami fibi oppofiti nafcun-
tur & itidem duo folia oppofita , tam in
caulequam inramulis. Folium quodlibet
duos aut tres digitos longum , acuminatum
& in ambitu fcrratum , brevi infidens pedi-
culo. In fummitate caulis & ramorum fpi-
caprovenit duos aut tres digitos longa , habens flofculos minimos , dilutc cseruleos , multo
albomixtos. Tota planta maximi odotis, nec ante annum quamvis ficcae odor minuitur,
gratior quam Meliflk cum cytro mixtx.

H E R B A {qttam Audor cptidem non no-
minat , fed hmc dat lconem ) in duotum
pedum afliirgit altitudinem , ex radice te-
nui gryfea: caulis eft tercs , lanuginofus,
in quo ab infima partc duo femper fibi
appofita habet folia , digitum longa , in
ambitu dentata & in utraque fuperficie
pilofa, nctvo & venis obliquis intertexta,
foliis HcderafeuTeucriialiquantumfimilia. Ad bina quadibet folia aliquot patva appofita
funt foliola.

Caulis in fummitate in caudam mutinam longam extenditur , ac in eo alternatim (ut in
Myuro) flores dupli ftuferi magnitudine , circinati , in quatuor quafi folia fc-
cti , infignitcr rubti figura floium Lychnidis , in mcdio unum ftaminulum al-
befcens exftat patvum. Tota planta caiet odore.

TvpA ipi Brafilienfibus , Lufitanis Cebolaalbaraa; eftfquilla: Bulbum
habet album , rotundum , pomi noftratis magnitudine , cuticula tectum um-
bra: coloris , qui inferius multas agit radiculas , quafdam ad novem & decem
digitos longas : producit porro , duo , tria aut quatuor folia , pedalis aut fef-
quipedalis longitudinis , quatuot digitos lata , ubi latiffima, ciafla , fucculen-
ta , dilute vitidia , fplendentia ; lineis lecundum longitudinem & latitudinem
viridioribus quafi texta.

Herba haec (quam AaUornonnominat , fedcujus hanc nobii dat Iconem)
ex arida radicc pullulafcit, atque in bipedalem aflurgit altitudinem ; catilibus
ab ipfa terra adpofita funt folia , quac figuram & confiftentiam habent folio-
rum Auriculx muris , lanugine quadam per totum incana. Vcrfus fummita-
tem caulis taiiora & minora funt folia, atque in cjus extremitate cft fpica
mollis five pilofa , coloris e gryfeo argentei , fcrens flofculos quatuor , quin-
que.fex aut etiam plures,ftuferi Hollandici magnitudine, conftantcs quinque
foliis camileis. Quilibet autcm flos intra fc lafteam ftellam quinquangula-
rem rcprarfentat, ac in fui medio ftaminula aliquot habet alba.

Planta tota penitus caret odorc.

Abvtilon Avicenna: , vulgo hk Malva appellatur atque etiam illius loco ufurpatur. Vide
Dodoncum. m an-

Histor. Plantarvm Lll, I. 3J
Mand ATIA Brafilienfibus eft Lablab Afpini , de quo vide Car. Cluf. Rar. Hiftor. pag.
ccxxv 1 1 ■ Planta hxc ex Africa in Brafiliam tranflata ; Phafeoli ejus co&i comeduntur.

C A r. X VI.

^(anajhe Annanas. Tareriaya. Arapabaca. Vrucatu.

NAna Brafilienfibus , Ananzs Lufitanis , Iajama Oviedi Carol. Cluf Rar. Hiftor. lib. 1 1 ,
cap.ix. Strobylus aut Nux pineaMonard. cap.Lxn i. Ex radice proveniunt quindecim

aut plura folia A-
loe foliis xmula,
duos atque etiam
tres digitos longa,
unum aut fefquidi-
git. lata , ubi latiffi-
ma,verfus extremi-
tates anguftiora &
acuminata, crafta,
farurate vkidia , in
ambitu denticulis
ptxdita, inftar den-
tiumLucii: inme-
dio horum capitu-
lum provenit inftar
Cinarx fruftus , e-
jufmodi foliolis a-
cutis compofitum,
infignis Cinnabrii
coloris , quod fuc-
ceffU temporis au-
getur, figurainftar
Strobyli,&dum au-
getur inter foliola
ejus prodeunt flof-

culi cxrulei, tribus foliolis finguli conftantes. Folia plantx magna interius ad partem qua fru-
£lusinfidetetiaminfignicolorerubro«fant tin&a. Fructus quando maturuit magnitudinem
obtinct majoris melonis vulgaris, figurx ovalis, cxterius eminentiis conftans, quafi umbelicis
humanis, qux in totum flavefcentis coloris , pcr oras autem incarnati , quxlibet autem in me-
dio foliolum habet triangulatum , ferratum , gryfeum. Fruftus odoris eft fuaviffimi , faporis,
fere inftar fragorum , grariffimi , apprime fucculentus. Cortex ille abfcinditur & fructus fe-
cundum longitudinem in partes fecatur & comeditur. Medium illius quod relinquitur inter
fccandam inftar pilx quadratx etiam ambeditur , & pro optima partc habetur : in fui medio
habet medullam duram & lentam inftar paftinacx qux abiicitur : Continet fru&us in fe gra-
nulafeminis. Fru&us maturus fuperius plantam juniorem habet , qux dccerpitur & ita fine
radice (nullam enim habet ) terrx imponitur , qux fequentiannofructumferr. Vnaquxque
plantaferael & unicum fructum profertannuolpacio, & ftuftus novam fimul plantam, qux
cum plantatur, vetus eradicatur & abjicitur utpote inutilis.

Ex fruftu hoc fuccus exprimitur & cum aqua mifcetur , daturque in xgritudinibus a Brafi-
lienfibus prout nos hydromel damus. Condiuntur etiam faccharo & adfervantur. Nana qux
vi Solis maturatur haud bona eft, Brafilienfes vocant TSlana cacaba. Menfe Decembri & Ianua-
riomaximahabcturcopia, Reperitur & Nana brava , ideft, filveftris, cujusfruftusinfignis
magnitudinis , ovalis citrulli magnitudine, compofitus e quadrangularibus cylindris in extre-
mitate quadrate pyramidalibus, per maturitatem flavefcentibus , qui feparari ab invicem pof-
funr. Cavi hi funt inftar offis in capite vitulorum quod Den Mitzahn vocamus : continentes
granula ovalia innumera pallide flavefcentia, papaveris majoris femine majora, fuavia, &
dulciffimo rore imbuta inftarmelli». Quodlibet corpus cylindricum feparatum cxprimitur
digitis in os, ac granula illa rore melleo imbuta abforbcntur, gratiffimi faporis. Frtiftus etiam
tranfverfim difcinditur in taleas.

Tareriaya Brafilienfibus : an Fraxinella filiquofa ? an quinqucfolium folio Caprifo-
lii ! Ex radice longa paucis filamentis prxdita. lenta , albiffima , afiurgit caulis tres circitcr pe-

E des

3 + GeorgI MarcgravI

des longus , multis ramis prcditus : folia ejus in longis pediculis altcrnatim pofitis , quatuor,
quinque, fex aut feptem juxta fe in orbem pofita, oblonga, viridia, nervo & multis veoulis m-

terfecta, foliis Caprifolii haud abfimilia , fed ad ta£rum mollia & glutinofa. In fummitate cau-
lis primo parvis foliis alternatim politis ornatur , brevibus , obrotundis : dein alternatim pro-
dcunradea pediculi longi, ad quodlibet unus continens cylindraceum corpus album , qua-
tuor foliolis viridibus , parvulis , acuminatis infidens , hoc corpus funt quatuor foUola floris;
quofeaperienteinferius, primo prodeunt filamenta feptem , tres aut quatuor digitos longa;
hinc quatuor foliola floris expandunrur , qux ftant eredta , figuram habentia cochlearis , fila-
menta autem feptem barbs felinx modo direftc ad latera vel antrorfum extenduntur , egregic
purpurea : foliis albis decidcntibus decidunt & fex ftamina, feptimum in medio manet, ac abit
in filiquam teretem, femipedem longam.continentem femen vix magnitudine finapis, rotun-
dum quidem fed quod in uno latereincifuramvideturhabere. Tota planta ad tactum gluti-
nofa eft, & ad cujuflibet rami fcupediculi foliorum acuta eft fpinula. Fert flores & femen toto
anno. Flosinodorus, fcdfoliareferuntodoremMajoranat.

ArapAbaca Brafilienfibus dicta Planta ; In fcfquipedalem altitudinem adfurgit , cau-
le tcrcti , viridi , cavo ; & vix duo folia aut duos ramulos »d latera habente : In fummitate ta-
men caulis, duo, tria, vel quatuor (ferefemper) folia funt pofita , Plantaginis facie , ner-
vofa , in orbcm difpofita , & crucem effigurantia videntur , atque inter hxc aliquot ramuli
furrccti , duos aut tres digitos longi , cum flofculis oblongis , dilutc ex albo purpurafcentibus,
qus quinque foliolis conftant ipicadm pofitis. Poft floris autem occafum enafcuntur giobuli

Histor. Plantarvm Lib. I. 35
fcu capfute rotunds Coriandri feminis magnitudine, in quibus continetur femen exilc, fubro-

tundum , nigrum , papaveris magnitudine & fi-
gura. Radix illius cft parva , alba , filamentofa,
. habetquc odorcm radicis Petrofelini.
Vide Androfacem apud Mathiolum.
Annotatio. Mathiolus agit dc Androface ad
lib. iii. Diofcorid. cap. 133. & dat duas illius
Icones , quarum tamen neutra ullo modo con-
venit cum hac quam Auftor dclincavit ; neque
affequor quare hanc cum illa comparaverit ,
prxfertim cum Diofcoridcs fcribat Androfa-
cen tcnuia virgulta emittcre' fine foliis.

Vrvcatv Brafilicnfibus , Planta cft qua:
fuper arbore Vrucari ibd nafcitur fine radicc: ve-
rum quatuor aut quinqnc folia infcrius lata bul-

bum faciunt ovalem; circiter quatuor digitos longum,qui intus continct mcdullam quandam
unguenti factitii conGftcntia & afpectu , pinguem , ad tactumfrigidam , ex albo virefcentem ,
mulraadhxcfilamentafubtiliaalbidainfedifperfa habentem. Suprabulbum folia a fe invi-
cem difceduntjfuntque ibi angufta,fedin pedalem aut majorem altitudincm excrefcentia,fupe-
rius latiora, lingux figura & fimilia Squillx , viridia : quodlibet autem folium fecundum longi-
tudinem habet tres ncrvos,- Ncc florem fert nec fru£tum; inodoia eft planta, unguentum quo-
que iUius inodorum. Hoc deniquc frigidum & ad dolores leniendos judicatur aptitTimum at-
quceflicacilfimum : foporcm quoquc induccrc cxpcrientia probatum eft.

C a p. XVII.

Tajaoba, ejiis radix Taja. faborandi. Tlanta verbence facie. Mundubi.

' I 1 Aiaoba Brafilienfibus cujus radix vocatur Taja.
*• Tres illius fpecies hlc repcriuntur.
Prima folio lactefcente , radiccm habet orbicularem ,
non ramen bulbofam , exterius incarnati coloris , inrerius/
flavi , cepa;magnitudincautporri, multafilamentainfe.
rius obdnentem , tresvel quatuor digitoslongam: cau-|
lem autem brunnum feu fufcum, foliapene orbicularia & \
ncrvos foliorum rufefcenrcs.

Sccunda folio lactcfcente. Radicem habetitidem or-
bicularem , ut prior. Ex quaradice porro prodcunt cau-
lcsquatuor, quinque, fex & interdum plures , rotundi,
fpongiofi, fiicculenti, virides, craffi, novem autetiam
duodccim digitos longi : cuilibct autem cauli infidet fo-
lium unicum lagittalis herba: figura & magnitudine , quando junior adhuc eft planta , alias tri-

E 2 plo

36

GeorgI MarcgravI

plo aut quactaplo maius , & Petalitidis hcrbx foliorura magnitudinc , nervos habens confpi-
cuos, viride & ad caftajai molle ut Braffica, ac in am-
bitu cingitur duabus venis.

Radix co£la vulgo comcditur ut Batata, eftquc
dulcis, fingularifque, quafi mofchati aut floris viola-
cci, faporis.

Vtriufque fpccici folia cum caulibus craffiffimis
etiam inciduntur & pro olerc in aqua coquuntur j
mollefcuntftatim & optime fapiunt.

Tertia folio non la£tefcente : Radicem habet ut
cxtersc fpecies, caules, ut prima,fufcos,folia fagittalis /
figura ut fecunda , fed anguftiora , pedalis circiter Ion- \
gitudinis, fuperius faturate viridia, infcrius albicantia,
nervo & venis ex viridi flavefcentibus, & in centro fo-
liipurpurafcentibus. Hax fpecies mihiflorebat circa
finem Aprilis anno 1 640. In caule autem longo(qua-
lem quodque folium habet) flos crat unicus longus
fcu latus quinque digitos, albus, unico folio conftans,
cujus fuperior medietas alba, inftar corporis ellyptici
per mcdium fccundum fuam longitudinem fefti &
veluti in fcapham excavati : inferior medietas inftar vulvae , viridis coloris magnitudine juglan-
gis & ejufdcm figurae , apertutam habcns ; uno verboto-
tus flos figura cucurbitae in medio vin£taE dum crefceret;
per albam autem medietatem floris varia: difcurrunt alba:
regulas, quarum pars ciica extremum folii quodammodo
purpurafcit. In medio floris ftamen eft craffitic penns an-
fcrinx, cylindraceum , in extremitate faftigiatum , longi-
tudinispaulo majoris duorum digitorum acfemis, con-
ftans corpufculis clypiformibus, ac veftitum brevibus vil-
lis luteolis , qui facile abftcrguntur. Ita autem compofita
funt hscc corpufcula ut columna feu ftamen Ixve & teres
appareat. Haic cbrpufcula funt femen. Flos caret odore
aliquo perceptibili : claufus adhuc totus virefcit. Poftea
florcs tulit cademplanta.

Iaborandi multxdanturfpecies. Prima {culwhic Iconem damus) ad duotumpedum

altitudinem aflurgit , caule lignofo , tereti , pcr certa
intervalla nodofo , tortuofo & inxquali , coloris gry-
fei , quorum unus , duo , vel eriam tres ex una radice
prodeunt & in ramos fc pandunt. Radix autem haud
crafla eft fcd in multas radiculas & filamenta dividitur,
extcrius ex albo flavefcens , interius albicans, odoris
acriufculi, faporis acris ut pyretrum. In fingulisra-
mulisab internodiis pediculus prodiens digitumlon-
gus tria habet folia fibi crucis modo appofita , ad ta-
£tum ut Tilias folia, mollia, pamm pilofa , nervo con-
lpicuo & venis obliquis , ab uno ad quinquc digitos
longa, totidemque lata ubi latiffima, inxqualis quippe
magnitudinis , pallide virentia, inferne paulum candi-
cantia. In extremitate ramulorum multa foliola par-
va venabuli figura fibi invicem confertim funt appoll-
ta , in duos ramulos quafi cornua diducta , in quibus
flofculi albi quatuor foliolis conftantes; quos fequitur
femen , duplici palea tectum ut in cannabi , fufcum ,
compreffum , parvulum , cordis figura , cui ab uno la-
tereparsabfcifla videtur. Radix valet contra venena
& ea utebatur Poius qui fungos venenofos comede-
rar.

Planta Verbenac facie; (cujus Iconem Aulior non
dedii) ex radice re£ta,haud crafla, ad latera multis radi-
culis prxdita , alba , guftu amaricante ; adfurgit caulis

Histor. PlantarvmLie I. 37

angulofus ac nodofus in fcfquipedalem altitudinem: ad fmgulos autem nodos duo nafcuntur
foiia fibi oppo(ita,fcfquidigitum longa, pcr latera in medietate exteriore fcrrata ; & ad eofdem
quoque ramuli duo cxcunt fibi oppofiti , cum fimilibus foliis ad nodos oppofitis , fed non fo-
lum duobus , fcd tribus aut quatuor foliis minoribus fempcr junctis : & in lnfce ramulis ad no-
dosetiammultipcdiculi, brcves , quatuorutplurimum ad quemlibet nodum , quorum quili-
bcthabet capitulumrotundum , cumparvaprominentiainftar cuipidis aciculx , quodfe ape-
riens protrudit flofciilum la&cfcentis coloris , quatuor foliolis conftantem , habetque in me-
dio multa parva ftaminuia erccte ftantia , qua: repraffentant plumam, ita ut flofculus quali plu-
matus appareat.

Cicvtaria Palvstris: In ipfis aquis ad ripas nafcitur, & in duorum aut trium pe-
dum affurgit altitudincm ; caulis iUiiis angulatus, ftriatus.nodofiis, multos habens ramos & in
quolibet ramulos alternatim pofitos , qui folia itidem alternatim pofita habent , trcs aut qua-
tuor digitos longa, in o&o vcl novcm angufta & acuminata folioladiflecta , ita ut cornua cer-
vina pcne refcrant : coloris dilute viridis, fapore apium referentia. Folia autem in ramulis ex-
teriora funt minora interioribus. F.ert flores, fed illos non invenio ab Auctore defcriptos.

M v N d v B i Brafilienfibus Herba , in
pedalem aut bipedalem altitudincm ad-
furgit, caule quadrato aut ftriato,ex viri-
di ruffefccnte , & pilofo. Hinc inde ena-
fcuntur ramuli primo quafi caulcm am-
plettentes & foliolis anguftis , acumina-
tis ftipati ; mox habent nodum ac trium
vel quatuor digitorum longitudine ex-
tcnduntur ; cohtinetq; quilibct ramulus
quatuor folia , duo femper fibi oppofi-
ta, paulo plus quam duos digitos longa,
fcfquidigitumlata, fuperne lxteviridia,
inftar trifolii , infernc paulum canefcen-
tia , nervo conipicuo & fubtilibus venu-
lis quafi parallelis dotata , raris quoque
pilis veftita. Ad exortum ramulorum
quifoliageruntprodit pediculus fefqui-
digitum circiter longus , tenuis , flofcu-
lum gerens flavum & per oras ruben- •
tenr, duobus foliolis conftantem, more
viciorumauttrifolii. Radix ilUus haud
longa, tenuis, contotta, filamentofa, cui
adnafcunturfollicuii ex albicante gryfei,
figura minimas cucurbitai , oblongx ,
magnitudineMyrobalanijfragiles : qui-
libet autem continct in fe duos nucleos,
pellicula faturate purpurca vcftitos , car-
ne intus alba , olcaginofa , fapore pifta-
ceorum , qui comeduntur cocti & inter
bellaria apponuntur. Multum tamen
comcfti capitis dolores caufare ajunt.
Truftu integro quaffato nuclei intus ftre-
punt.

Confer Monard . cap. lx. Anchic Pctuvianis, Hifpanis ibi Mimi vocatur , uti tradituni lib, x,
cap. 2 . Defcriptionis Amcricx.

Cai. XVIII.

Caraguatn feu Srva^BaboJa. Herba innominata caukTorlulaae,

CAragvata Brafilienfibus. Erva Babofa Lufitanis , AloeLatinis. Radicecum Aloe
Amcricana Dodonei , foliis cum vulgari convenit. Nimirum ex radice craffa , brevi.
affurgunt folia viginti aut plura,craffa, fucculenta,acuminata,utroque latcre dentata feu fpino-
fa, unum vcl etiam duos pedes longa, pallide viridia, atqtie hinc inde gryfco colore maculata.
Irtter folia prodit caulis, tres aut quatuor pedes altus, in duos ramos divifus , quorum quilibet

E 3 • fer t

3S GeorgI Mah.cgb.ayI

fert Ipicam florum flavorum : eft autem quilibet flos cavus, digitum longus, ad oram fextupli-
citer fciflus , continens totidem ftaminuia
flava apicibus flavis. Infidct quilibet flos fuo
petiolo brcvi,& apertus propendet deorfum,
adhuc autem claufus dirccte ad latera: eft in-
odorus.

Annotatio. Ha;£ plantaaut cadem
cft aut ejufdem fpccici cum Maguey feuMetl
Mexicanorum ; cujus plures rcperiuntur in
Nova Hifpania Ipccies ; dc quibus ita Fr. Xi-
mencs-prima fpccies fert folia fimilia Aloes,
. verum multo majora & craffiora , utrimque
fpinofa & defincntia in durifiimum & acutif-
fimum mucronem ; cxctcfcit intcrdum cau-
lis in proceritatem mediocris arboris , & eft
duplex; in cujus extrejno nafcuntur flores
lutei,oblongi,& in faftigio ftellati & fucceffu
tcmporis femcn inftar Afphodeli aut Batata-
rium ; radix illius eft crafla , brevis & plcna
fibris; propagatur e furculis feu ftolonibus
qui exeunt circa plantam principalcm. Eft
paticns omnis foli licet magis amet cultum
& frigidum ccelum : neque enim metuit ul-
lamcceli inclementiam , aut marccfcit pro-
pter ficciratem. Rcperitur maxima copia in
rotaNova Hifpania , &, fi homines ea tem-
pcrantia viverent qua convenit , fola vidctur
hax (ufficicns fubminiftrarc quascunque ufus
flagitat , pratcr alios innumeros ufus quos
praftat. Namprimum, integra planri prse-
bet infignc fepimentum hoitis & pradiis : folia regularum vice funguntur ad pluvias excluden-
das, caules tignorum : foliorum nervuli & fibra: eundcm ufum habent quem noftrum linum
&cannabeaut goflypium , cx illis cnim fila, panni aliaique tela: fiunt : e fpinis autem clavi,
acus, aciculx, ftili, terebra: ad auriculas perforandas.: hifce & barbari in fuperftitiofo Deorum
fuorum cultu corpora fua affligebant : nec ad bellica inftrumenta inidonex crant. Porro ra-
dcndo novacula petroCt ftoloncs emanat e concavitate liquor quidam tanta copia , ut cx una
folummodo planta, mirabile diftu , interdumquinquaginta aut plures arobse effluant : e quo
liquore fit vinum , acctum, mcl & faccharum : liquor quippe per fe dulcis coquendo reddi-
tur multo fuavior & fpiffior , ita ut tandem in faccharum coagelcfcat. Ex eodem fucco & vi-
numfitaffundcndoaquam&admifcendo fcmina aurantiorum & melonum, aliaque ut fa-
ciliusincbriet, nam huic vitio imprimis obnoxii funt barbari , quafi peniterer homines eflc
natos&bnttisfimilcscffifttagerent. E faccharo illo faciunt acetum , diflblvendo inaqua&
cxponendo Soli novem dicbus. Succus movct mcnfes mulierum , lcnit ventrem , movet
uiinam', mundat rencs & veficam , frangit lapillos , purgat ureteres : eundem fi ebullitus fue-
rit cum Tabaco aut Pitzitlxochitl aut Matlaxochitl vulncra curare produnt. FoIiumMaguey
aflum & expreffum in fcutclla , addito pauxillo nitri benc triti , ft inurigatur cicatricibus re-
centibus , brcvi temporc illasita tollit, utvixullumveftigiumrelinquat. Folia & caudexin
fubterranco furno perco£ta, funt cdulia&fapiuntDiacitrum. Folia tofla & applicata me-
denmrSpafrno &mitigantdolorcs (prasfcrtim fi fuccuscalidusunahauriatur) licetelueve-
nerea oriantur , quia fcnfum ta£tus obftupefaciunt. H&cillz_j. Porro plerique Scuiptores qui
derebus Americanis commentati funt meminerunt hujus plantac, Gomara, Acofta, alii,
qui omnes fere confentientia ttadunt iis , quai Fran.c. Ximcnes hic tradit ex Do£t. Franc. Hcr-
nandez : videndus & Carolus Clufius in Rar. Plant. Hiftoria lib. v. Longe autem aliam plan-
tam effe oportetquam D. Ioachimus Cametarius dcfcribit & cuius Iconem dat in Epito-
mcdcplantis, fubnomine Aloes AmericanE ; quia fcribit folia abundarc fucco amaro , &
alia qiiai minime conveniunt cum fuperiori defcriptione. CrcdohancCamcrariieffeveram
Aloen aut faltcm cjus fpcciem ; nam & nupcr accepimus a noftris in Africa & quidem
Loanda: S. Pauli degentibus ibidem abundare ejufmodiplantas qtialem D. Camcrarius de-
fcribit, e qua & fuccum cxpreffum liquidum atquc etiam coagulatum miferunt, Aloe
vcraTndica; zmulum, & qui haud dubiocafdem purgandi facultatcs obtinet, quare diffe-

rentia

Histor. PlantarvmLib. I. 39
rcntia harum plantarum bene eft obfervanda , cum alioquin foliis & quibufdam aliis notis in-
tcr le convcniant.

H E r e A {cttjus no-
menAuffor uenprodit)
caule Portulacx tere-
ti, geniculato, rufFo,
humi ferpit & quibuf-
' W dam fibris fe firmat ia
1 terra: ad quodlibet au-
- tem geniculum quin-
queaut fcx folia appo-
fita , figura foliorum
Lavendulx , verunta-
mcn craffa & fuccu-
lenta ut Portulaca:. In-
tcr folia in fmgulari
pediculo fert flofculu
dilute purpurcu , quin-
que foliolis conftan-

temdeorfumincurvatis&multisejufdemcolorisftaminulisin orbem difpofitis , qux in me-
dio adhuc ftamcn viridc ovale continent. Radices hic inde unicas agit, pennam anferinam
ctaflas , innumcrabilibus fubtiliflimis filamentis circumdatas , & caule ferpente fibra: ex illo
variis locis prodcuntcs fe terrx infigunt. -

C A p. XIX.

Qmyce varia Jpecies.

QViya Brafilienfibus, Lufitanis Pimenta ; multae dantur illius fpecies , ut plurimum figura,
fructus differentes, cum in cxteris fere conveniant.
PrimavocaturP/»z£»/J Malaguetta (quam de Angolaprimumveniffedicunt) quamBrafi-
lienfes vocant Jguiyaqui , in arbufculx formam & trium aut quatuor pcdum altitudincm afliir-
gir, caule lignofo , qui varie in multos expanditur ramos, qui habenr oppofita folia , vel in pe-
diculo alicujus folii rurfus duo oppofita foliola : quodlibet folium habet fuum pediculum te-
nuem, longiusculum, eftque figurx oblong£,acuminatum, nervo & vcnis obliquis prxditum.
Ad exortum foliorum in pediculis longis , duobus , tribus vel quatuor juxta fc podtis nafcun-
tur flofculi inodori , quinque foliolis conftantes, coloris ex albo pallidi , habentque in medio
totidem ftaminula e cinereo cxrulcfcentia. Sequitur fru£tus cylindrico-pyramidalis , craflitie
majoris chordx violae , coloris coccinei, quando maturuit, interius granulis obrotundis
comprcffis refcrtus , acerrimi faporis , & cxteris fpecicbus acrior multo.

•^Annotntio. Ne quis erret alia longc cft planta ab ea qua: fert notiflimum aroma Malaguet-
ta , quod Belga: noftri vocant Grayn, quod ex Africa affertur, nam neque femennequc
planta ullo modo convcniunt , fiquidem Malaguettx femcn nafcitur in lobis pcne ad modum
Ircos , & folia dicitur habere fimilia Gladiolo.

Secunda ipecies vocatura Brafilienfibus £>uiyn cumari: eadem figura cum primafpecie
crefcit , verum folia funt paulo majora & folitarie pofita ; nec flos differt , aut figura frudtus,
nifi quod major fit & craflior , & magis faturate rubens.

Tcrtia fpecies vocatur a Brafilienfibus J>uiya apua , Lufitanis pimenta rorunda ; magnitu-
dine cft fru£tus cerafi noflxatis acidi , coloris rubri. Reperitur & alia hujus fpecies qua; in hoc
tantum diffcrt , quodfructus vix dimidias fit magnitudinis , &haud major nucleo ccrafino,
dilutiufque rubet vel etiam flavefcit.

Quarta fpecics Brafilienfibus dicitur £>uiya uca, Lufitanis Pimentagrande leu Pimentoes qua;
folia habet anguftiora & longiora quamfecunda, & fruitum tres digitos longum cylindra-
ccum, acuminatum, rubrum, cum maturuit. Alia invenitur ejus (pecics, cujus frucfus fe
dcorfum incurvarc folet inftar unci.

Brafflienfeshxcpimcntaconterunt cum fale, &mix'turamillamvocant luquitaya , eam-
que ufurpant ad cibos inter manducandum utnos falem. Optima eft ac bene fapit. Eandem
quoqucmifcentcumfarinha & pifcibus coctis , cxemtis fpinis , ac mixturam illam appellant
Pira-quiya , quam ufurpant itcr facientes. Bene fapit & durat ad aliquot dics.

Annotatio. Hujusplantx Iconem non damus, quiaapudBotanicos obvia eft, &

jam

4° GeorgIMar.cgr.avI

jam dudum in hortis colitur. Operx prctium tamen duximus hic addere qux Fr. Ximenes de
hac planta prodidir. Mexicani, inquit, vocant C/W//pIantam qux fert filiquas illas , quasln-
fulae Hifpaniolx incolx vocant Axt , & Antiqui, ut quidam volunt, Siliquaftrum , Hifpani Pi-
per Americanum & A& uarius Capficum.Hxc planta licct jam dudum in hortis Hifpanix fue-
ritculta, nonmodopropterornatum, verum & ufum in condimeiitis; tamen quia in Ame-
rica plures illius fpecics obfervantur & filiqux illius in tam frequenti funt ufu , ut vix edulia re-
perias quibus non admifceantur , & facultatcs illius itidem notiflimx fiint , operxprcrium
puto illam defcribere , & varias illius fpecies quas vidi , indicare. Foliaautem peneomnium
fpecicrum ftint fimilia Solani foliis , gmuhchiBi tantum excepta cujus folia funt minora : fert
flores candidos , e quibus enafcuntur filiqux , initio quidem rubentes , tandem veluti adufti
colorisinftaruvarumpaflarum, plenx femine minuto, fubtili , .candido & umbonato: fa-
pore acri & cauftico , ita ut calidum cenicatur in quarto gradu & ficcum in tei tio : licet viride
obtineat fuccum excrementofum , quitandemconfumitur. Vndefitut flatus excitando ex-
citetvcnerem: atque etiam alvum folvat , non fine torminibus , prxfertimin iis quinon af-
fueverc; alioquin moderatefumtum movet alvum, (Cujus caufa videtur illius acrimonia)
mcnftruaatqueurinam; corroborat ventriculum a caufa frigida debilem : excitat fupta mo-
dum appetitum genus quoddam Chilli falfum, mixtumcum Thomatis, utvocant, Mit-
«»<jc/appellant: cvacuathumotes pituitofos e quacumque parte corporis, prxfertim illos
quijunaurascoxarumobfident, & Sciaticamfolent generare. He&icisventrem ac lumbos
claviculis aut aciculis chille imbutis pungere, ut folent barbari , utiliflimumputaturreme-
dium. Veruntamen 15 quis crcbrius & immoderate Chille utatur , inflammabir renes & hcpar
excitabitdoloresinrenibus, phrcncfin & dolores hypochondriacos , abfcefliis internos &
fimiliamala. A Barbaris fere pro cibo ordinario , abHifpanis vero pro condimento ufurpa-
tur. Nafciturlocistam calidis quam frigidis, mcliustamen tempcratis aut aliquantum ca-
lidis.

Prima illius fpecies appellatur a Mexicanis £)uauhchtlli, quafi dicas arboream , & in Hifpa-
niolaubiminoreft&filiquarotundiorAximontenfefive Caribicum: hxc fpecies omnium
minimaeft, forma & mole fimilis oleaftri fruttibus; & cum omnes fpecicscalidxfintin
quarro gradu , hxcomnium calidiflima cft&maxime cauftica; quare tantum condimcntis
loco piperis adhibetur ; producit femen toto anno.

Secundafpcciesvocatm Chtltecpi/t , quia colore & figura valde fimilis eft mofquitis , ideft,
culicibus ; dicitur aliis Totocuitlatl , quod fonat ftercus avium , ob colorem & parvitatem;
audio ab incolis S. Dominici infulx Huaratinac appellari : hxc lpecies licet viridior videatur,
tamcn citius virorem deponit. Ttes illius numerantur fpecies pro diverfirate locorum in qui-
bus crcfcunt, & tempcftatum quibus colliguntur. Prima eft vulgaris : altera huic quidcm fi-
roilis, fed vergens ad nigrum colorem, unde TtikhiB nominatur: tertia minima omnium
feritur mcnfc Seprembri & maturat frucium a Decembri ad Calendas Apriles.

Tertia fpecies appellatur T^arulchiEt , feritur menfe Augufto , locis cultis , quando jam
pluvix ceflant ; maturat fruaum aNovembriad Marrium , quiprincipio quidem eft viridis,
fcd fenfim rubefcit : In Hifpaniola vocant Axi candidum.

^»<rr?<i fpecies appellatur chilco^tli, ob croceum colorem quem addir condimentis &
cibis quibus mifcetur , unde in Hifpaniola Acafran Axi dicunt: filiqua iex fcptemve digitos
tranfverfos longa eft & mediocriter renuis colore rubro & nonnunquam adufto.

^m^illiusfpcciesdicituraMexicanisr|w^V,quiafilveftriseft, in Hifpaniola Jxi
coral ob formam & colorem : filiqua cft tenuis & quinque digitos tranfvcrfos longa : feritur
mcnfe Martio , & fert frudum fere omnibus anni menfibus.

Sexta fpecies appellatur T^onchiUi quia blandior cft ; filiqua illius eft longa & lata rubri co-
loris : tcmen autem tam remiflam habet acrimoniam , ut vulgo cum placentis qux e Mayzio
fiunt & chillaqmles appellantur , commedatur : optimum nutrimentum prxberc reftantur bar-
bari. Solent hanc fpeciem humi fpargere ut ficcetur ut ita melius poffit fcrvari , nam aliter fa-
cile corrumpitur ob nimiam humiditatem : feritur & fert fruftus omnibus anni menfibus.

Rcperitur&aliafpeciesquamvocant Milchilli, cujus filiqua quidem ptxccdentibus non
eft minor , fed attenuatur fenfim & definit in mucronem ; coloris cft aurei , colligitur eifdcm
mcnfibus quibus Maizium. Pluresprxtereafpeciesobfervanturin Infula Hifpaniola & inter
illas notiflima , qux liliquas fert inftar ceraforum , eadem forma & mole : nafcitur autemin-
ftar arbufculx & appellatur ab aliis quidem Struchnodcndron , ab aliis Speudocapficum , ab
Hifpanis cerafus acer Americx. Itemahacujusfiliquamvocantroftrumpinex nucis: & ro-
ftrum avis , ob figuram utrafque. Baboram five Baniazam corniculatam : Cazicar hortenfe:
&aliasquasbrevitatiscaufaprxtereo, dcprxcipuisdixiflecontentus. Hxcille. Semen hujus
plantx adeo eft acre ut cavcndum fit ne quis digitos ad oculos fcrar , cum illud confricuit;

quare

Histor. Plantarvm Lie. I. 41

quarecauteadLnoduinhocufurpandumaLitumomfibeneprxparetur & aliquo ftigido addi-
tamcnto temperctur. Infigniter cnim urit linguam & guttur prxfertim cum fale mixtum.

C A r. XX.

feticucu feu %adix Mechoacan. Aiandubi. Innominata.

I

E T i c v c v Brafilicnfibus ; RadixMechoacan , 'LaCitmis Batata de purga : Caulis farmen-
tofuseftlongiffirneferpens&fcandens, multangularis , lentus, ruffus, etiam viridis. Fo-

lia folitarie pofita , quodlibet in fuo pedi-
, culo digitum longo ; figuram habet cor-
' dis, utipingitur, duabus ad latcra auricu-
lis, tencraadtaftum , unum, dLios, tres
& quatuor digitos longa , faturate viridia,
inferius nervo & venis tranfvcrfis conipi-
cua. nullum autcm prxter herbaceum o-
dorem habent folia trita , caulis vero inci-
fus la&eum fuccum prxbct. Florem fert
Convolunlimagnitudinc& figura ,unico
folio conftantcm album cum pauco incar-
nato dilutum, intus autem purpureum. Se-
men continetpifimagnitudine fufci colo-
ris , verum haud rorundum , fed quafi dua;
particulx txCc&x efient,ita utfere trian-
gularisfitfigurse. Radix medium aut inte-
grum pedem longitudine xquat , craffiries
plcrumque eadem & utplutimum dupla
& bifida , una partc breviore altera : exte-
rius obfcure cinerea feu fufca , recens refi-
nam quandam fundit , & eft interius alba.
Habui radiccs pcr quatuor menfes ad pa-
rietcm pcndulas in mufeo meo , qux ibi
progerminarunr , quaslibet caulem uniim,
duos vel trcs pedcs longum , craflltie fili
futorum. Hanc terrte impofui in horto , &
Ipacio o&idui fecuta fiint folia , feliciffi-
mequc adolevit planta.

Vfiis. Datur pulvis illius radicis in vino .
autbrodio, pucrisjs. adultisjvi. injvm. vinivelfs. propueris, Jvi. pro adultis infiin-
duntur in vini tx. pernoaem, mane colatura fumitur & cum faccharo aut melle exhibe-
tur. Vcl. Rccentes radiccs corticibus bcne mundatis exprimuntur. perpannum, expreflum
fumitur per aliquot horas ut fubfideat , quod fubfedit ficcatur in umbra (vocant Taphra) hu-
jus 3n. &in piierisji. daturfemel. Fitetiamexrecenriconfervacumiaccharo dclicati fa-
poris, eujus dofis choclear unum aut duo datut delicatis pctfonis, qux a purgantibus ab-
horrcnt . Radix hx-c habet virtutem purgandi humorcs phlegmaticos ac ferofos , uti & bilem.
Valct advcrfus paffiones ventiiculi & intcftinorum , ad invcteratum capitis dolorem , ad hy-
dropcm , ad proftratum appetitum.

Annotatio. Fr. Ximenes. Radiccm purgativam vocant Mechoacani Tachuache,
Mcxicani TlaUntlaqna cuitlapille & alia: nationes Pufqua. Tres reperiuntur illius fpecies ; qua-
rum bina: funt mas & fa:mina, qux ambx forma&qualitatibusmultumconveniunt; ha-
bcntque radiccm longam & craflam , e qua lafteus liquor cmanat : caules volubilcs & tenues:
foliaparvafiguracordis; flores longos & roflbs , ftucium f\mi\em pepino figura&mole, can-
didacuteteaum & plcnumfemine minuto, lato & candido, cUfa certisfilamentis , inftar
goflypii qux difficulter rumpuntur.Radix eft calida & ficca in quarto gradu & fi in ore rhaftice-
tur adurens : undc fi hlc aliorummoremimitarivellcm , poflem graviter reprchendere eos,
quiimprudenter&ignorantermultadeilla fcripferunt; ncquc mirum, quum illam non vi-
duTcnt. Purgat pcr infcriora omnes humores , pra:cipuc tamen pituitofos , ii fumatur ponde-
redragmx&femisauradfummumduarumcxaqiiaatirvino, jufculo, autovorccenri: fumi-
turemmhocmodofacile&finenaufea. Qujdam utuntur fucco illius expreflb , loco Scamo-
ncx, ad cujus fpecies hanc putant referendam , &conficiunt cx illotabcllascumfaccharo,

F quas

42, GeoicI MarccravI

quas mirabiles effe£tus ederc affirmant. Alii folent radiccm pondcrc fcx dragmarum m pulve-
rcmixda&am&infcxaquxunciisperno£temmaccratam, manecxprimere & percolare at-
queaquamillamexhibcre: ego autem candem mifceo cum uncia aut paulo magis fyiupi de
Matlalitztic aut SalfapanUac aut foliorum Senx atquc ita purgat fine nHa moleftia. Quum Sca-
monca defideratur hujus fuccus cxpieflus & fpiffatus illius vice uf .trpatur in Ele£tuariis , qux il-
lam poftulant. Quidam & radice hac utuntur forma unguenti aut emplaftri ad vitia oculorum
curanda. Tertiafpcciesmaximampartemnafcirurinterranigra & locis pettofi.s, radicema-
gis tenui : e duabus hujus dragmis commodiffime fit cleftuarium laxativum cum xx. dra-
gmisSacchariTzautUfive Tragacanthx, quolcniterevacuantur choleraatquc flcgma, nec
puto in Amcrica facile teperiripoffe mcdicamentum quod illud fuperet. Alii cx illius decocfo
conficiunt fyrupum qui quan titate trium unciarum fumtus egregie purgat prxdictos humotcs.
Nafcitur multis locis calidis Novx Hifpanix , licet Mechoacanx provincix , ubi primum in-
notuit , prxferatut ; communis quoque eft in Temimiltzingo , ubi radicem hanc cum cau-
da Tiaquatzin animalis pari pondcre mixtam , mirabiles aiferunt edcre effectus in ciendo uri-
nam. Oportet ficcarj radicem & fcrvari toto anno : fed in colligcndo vitanda eft radix haud
multumillidiffimilis , qux prxfentiflimum eft vcnenum. Quum Author nofter , quemfequi-
mur, fcriberet, nontampiobecognitaerathxcradix , ficut nequc ipfa Nova Hifpania ; pofl:
illa plures illius fpecies fucrunt tepettx , magis lenesinopcrando , licettresillxfpecics ab ip-
foproditx, celebriorcs fint , & magis ufurpentur. Prima eft quam Hifpani vocant Mechoacan
alocoubiprimumfuitinvcnta; cujusinillaprovincia&inGuadalajara dux repcriuntur fpe-
cies; unavcnenofa, quamAu£tornoftermonuitvitandam, altcraqux moderate purgat. u-
triuique radix. grandis & crafla , fed nobilis major. Alia fpecics qux appcllatur MuUdtttiu,
multo minus pnrgans quam prxcedens , quam quidam pcrpcram frigidam faciunt, haudin-
telligentes purgantium medicamentorumfacultates , qux nullam fngiditatem admittunt:hxc
remiflius purgatquam antecedens , atquc omni xtatum & fcxuum generi convenit, etiam
prcgnantibuscxhibeturfinenoxa: Ex hac tadice fit fyiupus hoc modo : Rccipe fcx libias ta-
dicum rccenter effoffaium & demto piius cottice rade & inde ollx vitriatx ; fupet infunde to-
tidem Ubtas aqux fontanx ferventis , atquc obtura os ollx , & ita ptobe opeitam relinquc pcr
horasxxiv. dein exprime & mifce illius colaturx quatuor libras facchari&coqueleniigne,
donec fpiffitudinem mclUs acquirat , fumuntur trcs aut quatuor hujus Jyrupi uncix adpur-
gandum.

AliafpecicsappellaturXrf/tf/wa locoubiprimumfuitrcpcrta : hxc longepotcntior eft cx-
teris, licet mole iit minor , evacuat genetatim omnes humoies peccantes , fcd fumma opus
eft vigilantia co die quo fumitur atquc adeo fequenti. Ex hac quoque fit fyiupus , admodum
utilis in quibufvis morbis, &imprimis iis qui lue venerea laborant. Componitur ad hunc
modum. Recipc radicum Xalapauinc. v. Polipody unc. ij. Hermodactyl. unc. i. Flomm
cordialium, lujubarumanapugnumunum: Cinnamomiaut Cancllx prxftantioris ; nucum
mufcat. anaduasdiagm. &iemis : frangantur omnia & macctentuiinfcxquaitariis aquxper
noctcm, dcin coquantur fccundum artem donec medietas confumatur: colaturx addan-
tur dux librx facchari & percoquatur doncc fyrupi fpiffitudinem acquirat ; dcniquc cum pcne
rcfriguit^mifceantmoaogran-acxquifitimufci. Monendi funtquiiftis radicibus utunturad
purgandumnepofterodie mane fumant faccharum tofatum autaquam, fcdpotius pe£tu-
lculum volucris alicujus , aut carnem ovillam aflam , nam alias facile iccidivam purgationis
patiuntur xgti non fine difciimine. Omnes fpecies rcperiuntur in Nova Hifpania magna co-
pia : Matlalit^tic habct radicem omnium maximam , huic proximam Mechoacan : multo mi-
norcm venenofa fpccies : omnium maximam Xalapa licet circulofior fit & iongior. Vniverfa:
autem funt calidx & ficcx in quarto gradu , prxtcr Matlalit^tic qux moderate calet & lenifli-
rne purgat, ideoquc & fecurius ufurpatur. Ex iis qux diximus apparct quantum fidei adhi-
bendum fit Monaidx & Alfonfo Inojoffb in iis qux de his tadicibus fctipfeiunt. Non diff e-
mnt autem hx plantx foliis , floribus aut fiuftibus , nifi tatione foli , quo fit ut alibi majorcs
alibi minores nafcantut ; tantumflorcsnonnihildifferuntcolore, quiferc cxruleus eft, ve-
1 um aut fatutatus aut dUutioi. Hxc ille. Ex hifce autem ptxfertim qux dicit de femine facile
appatetplantamquamAudtornofterdefcribitnon effe eandcm cum iUisquas Er. Ximencs
deicribit. Car. Ciufius notat ad Monard. cap. li. feannoM b lxix. duo genera feminis accc-
piffe cx Hifpania qux plantx Mechoacan efle diccbantui : unum cahculo five filiqua, femine-
quc nigto quale eft Scamonii aut Convolunlimajoris : alterum oblongioti aliquanto calicu-
lo, feminc mffo & quam fuperius longiore tenetioieque. Uttiufquc filiqua paiteintetiote
eratlanuginola. Ex utroque ipfi natas plantas , qux ptodibant Convolunli modo , dein pro-
ximapedimentafcandebantmultis farmentis&ampleftcbantur , foliisConvoiunlimajoris,
fcd tenerioribus &. colore magis flavefcentc ; hyemis antem inclementiam eas fiiftiiliffe. Ego

femen

HlSTOR. pLANTARVM LlB. I. 43

femen e Brafilia allatum aliquoties terra: commifi & quidem adhuc fupcriori aiftate, equi-
bus natx elegantiflimx plantx& adfefqmpedis altitudinem adoleverunt , ramulum appofi-
tumfcandcntcs, fcdptimumfrigusftatimillascnecavit.

PJl an t AhxcBrafli.efamiliaris,cujastamen
nomen ab Authore noflro non proditur-, in qua-
tuor aut quinquc pcdum altitudinem adlurgit;
caule rotundo , lignofo , lcviter pilofo , qui-
que lupcrius in multos fe difpcfcit ramosliir-
fum elcvatos. Incaule autem & ramisfolita-
•■rie polita limt folia angufta , brevibus pcdiculis
innitentia, quatuor aut quinquc digitos lon-
ga , fimilia foliis Salicis atquc pilofa ; diver/s
magnitudims , in Summitate cnimplanta:fiunt
anguftiifima & parvula. Flores fertmagnitu-
dinc florum Lychnidis , albi coloris , quinque
foliis conftantcs , unguibus in mcdio putpu-
reis & ftaminulis luteis.

Radix illius haud longa eft , fed habet mul-
tas proles ad latera extcnfas atque etiam fila-
mcnta.

<9uale femen ferat ab Auclore noflro proditum
nonmveni.

Rcpcritur & in Brafilia Planta Amaranthi
facie , qua: fefquipedalcm aut bipcdalcm alti-
tudincm adipiicitur , arbufcute figura adole-
fcens , caule lignofo cinereo , quiquc fuperius
habet multos ramulos lignofos & quafigeni-
culatos. Ad fingula autem ramorum gcnicula
rubrum eft capitellum minimorum flolculo-
rum&ibidcm pediculus circirer digitum lon-
gus & ruffus , fuftincns folium urticx figura,
verum longe minus & pallide virens.

Radix albicans , pene recta , gracilis , fed
multis filamcntis pradita.
Tota planta eft inodora.
Quale femen ferat ab Auctore noflro non fro-
ditur.

Mandvb 1 d A n o o l a , ui Congo vo-
catur JVuubacicongo^ Cauliculo tenui farmen-
tofo longc fuper terram lerpit , inftar Ieticu , ac
novas fibras agit in terram, atque hinc inde
unius , duorum aut trium digitorum intcrvallo
profertpediculos , tres aut quatuor digitos al-
tos , ftriatos , qui tria folia , phafeolorum modo diipofira fuftinent , dilute viridia , duos &
amplius digitos longa , figura ellyptica: , nervo fccundum longitudinem & vcnis oblique
curtentibus. Ineodemcaule ctiamflofculi proveniunt in fuis pcdiculis egrcgie flavi. Cau-
lis, ut dixi, multasfibrasagit, quibusfubtetraannafcunturrctisfcrcfigura&nucisavellana:
magnitudincautpaulomaiotis , folliculi, quorum fubftantia alutam ovillam ctaftitie aequat,
exteriustcrrei feu umbroli coloris, intetius fplcndidc aibi : quilibet autem folliculus fecun-
dum longitudinem circum circa quafi futuram monftrat & prefliis fecundum illam fin-
ditur , contincns in fe duo giana vel ctiam unum , fi minor fit , more feminis piforum adhx-
rcntia , pififormia & ejufdemmagnitudinisflavo-pallida , cjufdemcumpifisreccntibus con-
fiftcntise & cum ficcis fapoiis ; qux commcduntur. Plantatur hoc modo : exempta e follicu-
lis grana , digiti altitudine terra: inferuntur , fatis amplo intctvallo , Ikpiufquc irrigantur ; (de-
fiderantenim humiditatem)btcvieiumpunt Cauliculi, quidcinde le multiplicabunt & fru-
ctus dabunt innumeios. Convcnit cum Openauck Virginix defctipto a loanne de Laet.

Annotatio. QuiaAuaornofterhancPlantamcomparatcumO/<?»^j«/', operac prctium pu-
tavihicrepetcre quslib. in. cap. xxn. defciipfit. Amcrica: dcilla dixi. Etiam radicesedu-
les fponte hic proveniunt , imprimis quasIndiginajO^fK^ac/' vocant, rotunds, juglandi nu-
cimagnitudincpares , intcrdum & multo majores ; nafcuntut humidis &paludofis locis plu-

F z rcsinter

44

GEoitel MarcgravI

res intcr fe coharrentes & veluti funiculo colligatx , in aqua cocte , aut igne totte boni funt ali-
menti. Dubito autem an eadem planta merito cenferi debeat : & magis credo effe fpeciempifi
fub terra fru&ificantis , hanc ab Au&ore noftro defcriptam.

C a r. XXI.

Innominata. furumu. Cucnrbita. CucumtsSilveJlru. oAl&ea.
hirfuta. Cony^a inodorata.

HErba (quam Auttor non nominat fed timtum hanc ejus int iconem) in duorum aut etiam
trium pedum aflurgit altitudinem : caule tcreti , gcniculato , fubruffefccnti , paululum-
que pilofo : ex geniculis emittit ramulos &
bina folia femper fibi oppofita , brevibus pe-
diculis innitentia, quinque aut fex digitos lon-
ga, aliquando craflb modo dentata , interdum
etiam non.

In extremitate ramulorum flores nafcuntur
folitarii , lutei coloris, umbelico conico con-
ftantes , & in ambitu illius quinque foliolis
luteis minimis.

Radix exilis admodum.
Flos tritus odorcm habet fuavem ferc ut
Chamaemelum.
I v r v m v Brafilienfibus : Lufitanis Eobora,

Belgis Pompoen ; folia fert fere fimilia no-
ftratibus peponibus ; & florcm quoque fla-
vum quinque foliis conftantem. Fru&us au-
temilliusmagnus , orbicularis, compreffus,
ftriatus , coloris exterius cinnabrii cum pluri-
mo albo mixti , interius autem crocei : femen
quoque album quale noftratibus . Boni Sapo-
ris eft fru£tus coftus feu etiamaffatusfubci-
ncribus.

Reperitur hic quoque Cucurbita lagena; forma : cujus planta folia habet fimilia csteris fpc-
ciebus : flos quoque albus , magnus , quinque foliis conftans , obrotundus , in medio ha-
bcnsftaminabrevialutefcentia. Semen fruftus eft pallidum, comprefium, utraque extremi-
tate quafi bicorne.

Citcumis Silveftris Brafilix , farmentofo caule ferpit fuper terram , in longis pediculis folia
habens fingulatim pofita , quodlibet in tres lacimas fettum , ac in ambitu dentatum , atquc
hirfutum. Flos flavus : fruftus ovi gallins magnitudine , ellipticae figura , tuberculis per am-
bitum acutis , matutus eft palUdus. Intus cucumeris modo femina alba tranfvcrfim fita multa:
eduUseft. Alc*ji

Histor. PlantarymLib. I. 4.5

Aicf a hirfuta, floreflavo, & femine moficato , exparte refpondct,$-gyptiaca:C.Clufii
quae Bamia ffigypria Alpini, & funt fpecics. congeneres. Ex femine fato primo furgunt duo fo-

liola, nummulariae xmula , dein provenit caulis
rotundus, una parte viridis , altera ruffus, hirfu-
tus , duos circiter pedes altus , craffitie pennx
anfcrina:. Hinc indeinpediculis , quatuorquin-
que aut etiam iex digitos longis , hirfutis , uno
latere viridibus , altero ruiefcentibus , folia ap-
pofita circinata , quinquangularia , in ambitu
ierrata , hirfuta ac paulum rugofa , quxdam &
triangularia , duos digitos longa & totidcm lata,
atquc ctiam minora : quinquc nervis e centro,
ubi pediculus inferitur procedentibus , in exortu
rufefcentibus , fecundum longitudinem praedita
& multis venulis varie intertexta. Adpediculos
foliorum , unus atque alter enafcitur pediculus
brevior cum foliis minoribus , & in pediculo
duos digitos longo flos inodorus , magnitudine
& figura fere floris golfypii , elegans, quinque fo-
liis conftans , fefquidigitum longis , lsete flavis,
ac flavis venulis fecundum longitudincm conipi-
cuis, interius ungues foliorum infigniter ex ru-
bro & brunno purpurafcunt , ut & extcrius ubi
pediculo inferuntur : in centro floris eft ftamen
erectum , femidigitum altum, flavum, cui lu-
petius quinque clavi infixi fuis cuipidibus , brun-
ni feu purpurei coloris. Flores fe aperiunt biho-
rium aut trihorium ante meridicm & ftatim a
meridie corrugantur & decidunt. Poft florcm
provenit corpus pentagonum & turbinatum,
duos & fcmis digitos longum , hirfutum , inte-
rius in quinque cellulas diftinttum.; in qualibet
duodecim , tredecim , quatuordecim grana fc-
minis ordine lcvitcr adhairent , ita ut in una cap-
fula feptuaginta aut etiam plura contineantur grana. Semen autem eft figura lunx gibba: aut
renis ovilli, exterius gryfeum, quafi lcviter ftriatum, interius albam fubftantiam habens:
odoreip fragrantiffimum mofchi refcrentem fi mafticetur. Radix longa , alba , lenta , in mul-
tos ramulos & filamenta difpcrfa , ita ut longitudine fua plantam sequet : & profunde inferitur
terrx. Moriturfingulisannis. Locuftoevirides minores lubentur folia dcpafcunt. Coliturin
hortis : fevi fcxto Aprilis & floruit finc Augufti & Septembri & tulit fcmen copiofum.

C o n y z A inodorata : In fefquipedalem altitudinem aflurgit , caule cavo , tereti , leniter
hirfuto, & multisramulisexadvetfopofitisprsedito. Ad ramulorum exortum&ad nodos,
bina, ternaaut quatcrnafoliafibioppofitaaut ctiam jundta habet , mollia, oblonga, unum
majusaltero, dilutc viridia , nonferrata, vcrum acuminata. Adfoliorum infertionem pro-
deunt pcdiculi ; unum , duos vel etiam tres digitos longi , qui flofculum ferunt luteum , cum
corpore ovali luteo in mcdio floris : magnitudo floris ut ChanTsemeli , fcd plane eft inodorus.
Quale femen ferat ab Auctore proditum non inveni.

C a r. XXII.

(jaryophillatn. Camanbaya. (jandirobayel S\(handiroba. (jnaphalium
'Brajtl. Innominata. lafmini fyecies.

AryophillAta herba : Caulis ad triumpedum aut etiam majorem altitudinem af-
^-•furgit.ad fingula gcnicula quafi duos ramos oppofitos habens,atque itidem duo folia.qus
cum pediculo fuo quatuor digitos sequant (fuperiora funt anguftiora) in quinque alia fingu-
lafecla, nimirumbinaprioraoppofita&quintuminextremitate. Sunt autem foliainambi-
ru dentata ac lsete viridia. In extrcmitatibus ramoruni , in fingulis provenit flos flavus , Tor-
mentillx xmulus , conftans quinque foliis anguftis , quibus multa foliola viridia fubftrata.
Poftflorcsfcquiturcapitulumrotundum, hifpidum, contincns femina oblonga, figura re-

F 3 prxfen-

+6 GeORgIMarCC, RAVl

prxfentantiapalosillosclavisferreisarmatos, quibus admunimenta utuntur. Radix multa
habet filamenta , & odorerefert Garyo-
phyllos : Vnde nomcn meruit.

Camanbaya Brafilicnlibus ; Her-
ba eft filamentofa , dcpendens ab altifli-
mis arboribus , gtyfei coloris , & quafi la-
nuginofa : obducuntur illa intcgrx arbo-
res. Filumeft, cui hinc inde ccrtis inter-
vallis , fex , quinquc , tria , duo , vcl etiam
unum folium rofmarini xmulum adfiftit,
inodorum.

Gnaphalivm Brafilienfe mihi vi-
dctur Planta , qux ex radice minimum di-
gitum crafla , multis filamentis prxdita,
(odore aliquantum cum Elenii radice
convcniente , fapore tamen haud manife-
fto , perenni & qux novos fubinde caules
protrudit) fcx intcrdum & plures prodcut
caulcs, mediocritcr rotundi, inferius craf
fi, adrriumpedumaltitudinem, genicu-
lati , quafi ob folia qux illosambiunt fub-
fufci&alba lanugine obfiti: foliaautcm
ambiunt multa , trcs vel quatuor digitos
longa, angufta, viridia, accopiofalanu-
gine alba fcu tomcnto obfita, fuperius mi-
nora fiunt ad caulem , & caulis diipefcitur
in multos ramos , mcdiocritcr hirfutos.
Ramos ornant hinc inde foliola anguftif-
fima , lanugine incana , unum aut duos
digitos longa. In extremitatibus autem
ramorum proveniunt capitula , ex fqua-
mis oblongis argentci coloris , fplenden-
tibus compofita , quibus flofculi innaf-
cuntur copiofi , cuilibct nimirum fqua-
mulx quinque , conftantcs quinque folio-
lis albis , diflectis , in medio cminente fta-
minulo albo-purpurafcente:cxtcrum funt
penitus inodori. Poft flofculos nafcitur
femen in ipfis fquamis , oblongum , fu-
gax, colorisfufco-argentei.

Ghandiroba vel Nhandiroba Brafilienfibus. Hcderx fcandentis (pecies , more

Murucujx afcendit , farmentis paulo tencrioribus. Folia habct difpofita more Hcderx fubto-
tunda & quafi in tres angulos definentia, quatuor digitos longa & totidcm lata, viridia,

glabra,

H I S T O R. P L AN TARVM L I E. I. 4.7

glabra, fplendentia. Flofculosfertparvosexpallidolutefcentes& quatuor foliolis conftan-
tes. Fructusfequiturrotundus, viridis, fplendens, inftarMurucujee, pomi majoris magni-
tudinc , fupcrius circulum infculptum quafi continens & in centro cjus trcs lineas , una cxtre-
mitateadangulosobtufosfecontingentes. Fructus fecundum longitudinem diflcctus , inte-
rius apparet cavus , cortexquc illius Murucujx cortici craffitie eft Kqualis , duplici fubftantia
compoiitus, exteriusminimacraftltielignoia, rcliqua interius Ipongiofa , fucculcnta , alba:
cavitasfru&usinmedio per interftitia more juglandis , in tres difpefcitur concamerationes,
continctquc in qualibet quatuor (intotumduodecim) ordine diipofita corpora fubrotunda,
clypeata , fatis craffa , magnitudine pat.ici , iq cxtremitate ambitus tenuiora , folida veriiis
mcdium. Quodlibct corpus , primumpelliculaobductumeftuvea, punftulis feutuberculis
nigricantibus , qua defricta cortex ligncus fufcus apparet , inftar teftx ovi fragilis , in ambitu
dentatus. Cortice fra&o intus albus apparet , continetque oleaginofum nucleum ex albo fla-
Vcfcentcm, pelliculse inclufum. Exhoc nuclco oleum parant Brafilienfes , quo inlucernis
utuntur , clarilfimum & optimum, tardc cnim confumitur ; in cibo non potcft ufurpari , quia
amarum cft quemadmodum & totus fructus.

P l a n t a hsec (cujui nomen ab Auclore non proditur) in novem & non raro deccm pedum

altitudincm excrcfcit, clegantis arbufculx
forma : caudicc reeto & polliccm craflb ; in-
ferioripartefineramis, fuperiori veroinra-
mos diftributo: in quibus foliafert MalvE
modo difpofira , longis pcdiculis , magna,
in totum hirfuta , infcriori parte albicantia,
per ambitum fcrrata & ad tactum glutinofa,
qticmadmodum & univerfa eft planta. In
extremitatibus porro ramorum, & capitel-
lis hirfuris. ad modum Alcea: enafcuntur flo-
res infigniter incarnati , quinque foliis con-
ftantes itidem glutinofis, incujusmediofta-
meneminet, ftaminulis multis veluti ramu-
lis repletum , coloris flavi , fcmen profcrt
iplendide nigricans , oblongum , quali tri-
angulare , magnitudine grani Fagopyri.

I a s m 1 n 1 fpecies videtur Planta , (Cujus
nomen Brajilienfe aut Iconem AuOor non dedit)
quajextenuiradicula, unumatque alterum
filamentum fuperius habente , vel etiam e
duabus radiculis, unicum caulem emittit,
teretem, glabrum, viridem, geniculatum,
interius medullofum. Ad fingula autem ge-
nicula, binafibi opponuntur folia , finepe-
diculis, tres vel quatuor digitos longa , lxte
viridia , lsvia , nervo fecundum longitudi-
nem , & coftis tranfverfis oblique difcurren-
tibus. Superius porro in caulc ad internodia,
ubi folia confiftunr , copiofi flores conjun-
& im nafcuntur Papilionacei, quafi uno folio
lato conftantes , quod in trcs partcs fecfum
eft, & deorfum incurvatum, & altero an-
gufto&quafi continuata ftirfum erecta: ex
ipfo antem flore duo ftamina flavefcentia prodeunt, apicibus flavis , & e medio aliud ftaminu-
lurri abfque apice ; eft autem flos ipfe coloris fplendidiffime rubri.

Herba (cui AuHor noftcr nomen non adfcripftt) in duorum circiter pedum altitudinem
affiirgitinmultosramosdiftributa : caulis illiustcres & fubtilibus pilis albis veftitus: foliaau-
tem hinc inde funt pofita,in brevibus pediculis, oblonga & acuminata,itidem pilofa Hinc inde
quoquc in brevibus pediculis flofculi proveniunr parvuli plane, ipicatim vero congcfti, coloris
0nguinei. Poft flofculos illos fcquitur capfula inftar Lini , fere triangularis , rotundior tamen,
fuperius quidem tricufpis atque ad vifum ut infula, in qua illius femcn continetur.

Ca f.

48

GeorgI Mab.cgr.avI

C a r. XXUI.

Tino. Taco Caatinga. Taco Seroca. Innominata. 5\(hambi.
Caaponga. Tamoatarana.

T) I no Brafilienfibus ; Vrticx Vrcntis fpccics , Ex radjce parva filamentofa , in octo aut no
-*■ vem pcdum afiurgit altitudinem , taule ftriato , aliquantuium pilofo , &crafib: Foliaha
bethincindc poCta, folitaria vclduo juxta feinviccm:
quorum quodlibet innititur pcdiculo fcfquipedem lon-
go aut ctiam longiori , ex albo paulum rufcfcenti. Folia
autem urticx noftrati fimilia , magna , in ambitu den-
tata , triangularibus dentibus , & raris pilis pridita. Fert
fuperius raccmatim plures flofculos plane parvulos, can-
didicolorislongopediculo infidentes. J)uale autemfe-
men ferat ab Auztore nojlro annotatum non inveni.

Paco C a a t i n g a Brafilienfibus : vulgo Cana do
niato id eft filveftris ; caulem habet arundinaccum , digi-
talis craffitudinis, rotundum , & intus corltincntem fuc-
culcntam medullam fubdulcis faporis , confiftentix fcre
ut Canna (accharifera : Hunc porro ambiunt fine pcdi-
culis hinc indc folia folida , fcptem , ocro vel novem di-
gitos longa , circiter rrcs lata , ubilatiflima , interdum &
majora, figura lingux , inmedio nervo fecundumlon-
gitudinem, nullisfecundumlatitudinemvenis, fedfub-
tiliflimis lineis oblique difcurrentibus ut in foliis Meeru:
funtquc fuperius glabra & dilute vitidia , infetius molli
hitfutic prxdita & fubalbicantia. In fummitate caulis
provenit conus (ut in pinu) o&o aut novem digitos lon-
gus , in faftigio paulo acutior , fquamis prseditus ut conus pinus , qua: in promincntibus extre
mitatibus aurei funr coloris , in partibus
ubi fibi invicem incumbunt miniati .
Succefiii autem teporis fquamx illre ab
fe inviccm dilatantur & fub quaque ap-
parct flofculus canus, inftar alveoli apia-
rii , dilutc purpurafcentis coloris : liib
flofculo vero cuticula eft albefcens , ro-
tundumfacculumprxbens , & qua:libet
contincns viginti quatuor aut phira gra-
na feminis nigri fplendentis , magnitudi-
ne feminis ceparum , multangularis ,
funtque grana albis filamentis quafi li-
neis involuta & illis adhxrent. Caulis
hujus plantx mafticatus dctrahit humo-
res e capite, calefacit infuper; & firan-
gitcalculos ufurpatus. Vulgo maftica-
tur contra Gonorrheam (quam Lufita-
nivocant Efquetstamento') atque eftinfi-
gneremedium; nimirum frequenter de
die mafticanda arundo,fuccus deglutien-
dus : curat circiter ocfo dicbus finc ullo
alio medicamento adhibito.

Reperitur & alia fpecies prxcedenti
fimilis , excepto quod folia inferius non
funthirfuta, fed lxvia ut fuperne & flof-
culi fint rubri.

Sicuti &aliaipecies , hoctantumha-
bens peculiare , quod conus conftct flo-
ribus cxruleis , qui finguli quatuor habcnt folia.

Paco Seroca Brafilienfibus difta planta, in fex, fcptemve pedum afliitgit altimdi

. • nem

Histor. PlantarvmLib, I. 49
ncm j caulercdo,(pongiofo&viridiinftarAftfr«: habetquc folia eodcm modo altcrnatira

difpofita & ejufdem magnitudinis, figurx, coloris,ac
firnilibus lineis , fed in mmmitate folium convolu-
tum ut in Paco. Adexortum aufcm caulispropefo-
lum provenit pcdiculus crafliis , verum brcvis , in ali-
quot ramulos fupcrius divifus , qui multos habent
flores , fefquidigitum aut circiter iongos , cavos , flo-
ribusPaco quidem fimilcs, fed incarnate rubentcs.
Hores holce fequitur fructus in uvam congeftus pru-
nimagnitudine&figura, habcns prominentemum-
belicuni; cftquc adhuc immatutus faturate viridis,

rmarurusverofuflhfcus, triangularisfieuta: ,&cotti-
ce aurantix mali cortici pene xquali , qui fponte fm-
■ diturin trcs partes atque facilc /eparatur : intus vero
habet paucam pulpam , filamentofom , magnitudine
nucis avellanx , in trcs itidem partcs divhibilem pcr
cuticulam flavam : pulpa autem hxc cinnabrii eft co-
lotis,odorisvinofi,fereurpomumnoftras cidonium,
in qua continentur fupra triginta grana fcminis, rrian-
gularia, fufca, cum macula cinnabria in acutiore par-
tc , magnimdine feminis cannabis , & aibiflimum nu-
cleum habentia : correx extcrior fucculentus , qui
cutem tingit colore brunno ur cerafa noftratia nigra
vel Violx Marrix ; atquc idco ufurpatur loco atra-
mcnti.

Folia recentia ut & caulis & fruttus immaturus , fi
friccntur, odorcm de le fundunt zinziberis & fuavem
admodum.

CaapongA Brafilienfibus difta planta , Portu-
lacx cft fpecics qux Beldroga Lufitanis dicituf; cx radice autcm brevi & in multa filamenta
albadcfinente, producitcaulemrotundum , crafliufculum &fuc-
culcntum, qui ftatim prope terram in multos alios caules dividi-
tur & hi porro in fuos ramos , qui vtftiuntur foliis inftar portulacx:
fucculcntis atque altcrnatim pofitis: in extremitate autem cujufli-
bctrami, oclo folia in ftellx modum difpofita funt, ex quorum
medio flos enafcitur luteus , quinque foliis conftans , magnitudine
floris Portulacx noftratis .

Poftfloremdenique remanet corpufculum quoddam obrotun-
dum, pappoalbocircumdamm, in quo femen continctur nigri-
cans, rotundum, papavcris femine paulo minus. Rami hujus
plantx tomcnto albo circumdati con-
fpiciuntur,inftar lanx ovium. Cocta co-
meditur ha:c herba.

P L A N t A hsec , {cujtts nomen t.b Au-
Clorenonproditur) ex radice lenta , pau-
) cis fibris prxdita , producit caules te-
nues , teretcs , infcriori parte virides fupcriori rufefcentes , partim
humi repcntes , partim furrcttos. Caules autem inordinatc multos
habent ramulos , & in iis fimiliter inordinatefoliolaoblonga, fer-
rata, fibi appofita , vcrbenxferemodo. In exrremirate autem cau-
lis enafcitur flos , capitulo conftans fubargenteo , & ftaminulis cx
ruffo & cxruleo purpureis , odoris ut Viola Martia fed remiflioris.
Dc fruau aut fcminc nihil ab Au£tore annotatum inveni.

Herba (quam Juclornonnominat) ex parvuhsradiculisalbis,
juxra fe pofitis , producit multa folia , fuis pcdiculis adpofita , Plan-
taginisfigura&facie. Equorum medio caulis bipcdalis aut tripe-
dalis cnafcitur , qui ferr flores verticillatim pofitos , tribus foliis
conftantes oblongis, albi feu ladei colotis , fine odore. Caulis au-
tem mferius rotundus quidem , ubi autem flores confiftunt angularis.

Nhame i Brafilicnfibus. Hcrba eft caule fatis craflb, licnofo, tereti, geniculato, qui por-

G tulacs

5o GeorgI MarCciavI

tulacsmoreferpit&hincindefibras in tcrram dimittensradicesagit, partim quoque fe eri-

git. Expanditurvariein mul-
ros ramulos , geniculatos ,
binos fibi ubique oppofiros,
in iifque habct ad fingulagc-
nicula bina folia oppofita,in-
tcrdum etiam plura,inxqua-
lis magnitudinis : in extremi-
tate autem ramulorum quin-
que, fex , fcptem folia fibi in-
vicem appofita oblonga , fi-
gura cordis in ambitu leviter
ferrara , intcrdum & lacinia-
ta , dilure viridia . In extre-
mitate quoque ramulorura
enafcuntur flores folitarit
raagnitudinc cerafi majoris
autminoris, conftantes folo
umbclico , rotundo & craf-
fo , flavo , finc foliis. Semen
in umbelico , fufco per ma-
turitatcm, ovalis figune, pla-
ne compreflum , ex fiifco
gryfei coloris fplendentis .
Radix dcnique filamentofa,
tencra, alba. Foliamafticata
linguam pungunt inftarSina-
pi fcu Nafturtii. Hxcherba
prxftantiffimum eft reme-
dium contra quarcunqucve-
nenata aniraalia , fiuncisfe-
mis pondere e vino bibatur :
vel fi deco&um illiusfuma-
tur cum media parre vini.
Contra ventriculi & intefti-
norura frigiditatem ex pitui-
ta orram ctiam apprime va-
let. Folia vel fcmcn affrica-
tum Bubonis dorfo, quanto-
ciusillumenccat. Solcthsec
herba cum pifcibus coqui &
optimc convenit.

Planta {quam dultor
non nominat) in fefquipcda-
lem fere alritudinem alTur-
git, caule lignofo , rotundo , cincrei coloris ; qui ad femipedem ferc fupra terram in duas par-
tcs difpcfcitur feu ramosmagnos, arque hiiterumin minoresramulos , ita ur psne egregix
arbufcula; figuramreferat. Folia illius funt Orobi foliis figura fimilia , femper triaadmodum
Phafcolorumjuxtafepofita ; tcnuia,nonferrata, fed leviter hirfuta. Ferr flofcuios , quos fe-
quunturquatuoraut quinquc capfuke juxta fe in orbcm pofitse : quibus continentur totidem
granafeminis , fua: cuticula: inclufa, rotunda , nigra, fed puncmlis fcu tuberculis fubtilibus
infignita, ab uno deniq; laterc vidctur quafi particula aliqua abfcifla eflcr, atque ibidem albicat.

C A p. XXIV.

Innominatce dute. Omenapo Yeima. Convoluuhs marimu. Tararo. Cara
Indmbu. Adandatia. Caaponga. Caa-apia.

T)Lanta hxc (cujus nomenab AuBore non proditur) exradiceovali nucis avcllanse magni-
tudine , infcriori partc filamentofa , emittit caulem re&um , obfcure brunnum & pilofum,

duobus

Histor. Plantarvm Lib. I. 51
diiobusauttribusfoliisprxditiim, quorum quodlibet quatuor , quinque.fex, ctiamdecem
autduodccim digitos longum , figura foliis Tamoatarana: fimile , nervo
fecundum longitudinem & multis venis obliquis infignitum. Folia au-
tem fuperna parte dilute viridia, inferna albicantia, ubique pilofa, ad ta-
crumutholofcricum optimum , duplici ordine macularum quadratarum,
majufcularum , notatum, qiue infuperiori fuperficiefolii, coloris funt ni-
gri , inferiori brunni. In fummitate caulis tres aut quatuor enafcuntur flo-
res , coloris flavi , duobus foliis papilionaceis conftantes , quorum alte-
rum macula notatum eft , pro ftamine habet corniculum : flos inodorus eft.

P l a n t a (quam Aticlor non nominai) caule tercti , recto , paulum pi-
lofo, viridi, intriumautquatuorpcdumaniirgitaltitudincm, acinlongis
pcdiculis bina fcmper foliaoppofita gerit, figura urtic;e foliis fimilia, fed
majora , in ambitu fcrrata ; ad foliorum exortus etiam hinc inde rami op-
ponuntur, quieodemmodofoliaobrinent; infum-
mitate caulis & extremitatc ramorumminora. Flo-
resibidem fert in longam quafi fpicam congeftos,
elegantiffimos , pediculo digitum longo infiftentcs
ac deorfum propendentcs , figura mitrx Polonica:,
& iri cxtremo ambitu habentes quinque incifuras :
funt autem.coloris coccinci& interius punctulis fa-
rurate rubris varicgati ; practcrea habent in medio
ftaminulum longum pallidum , cum apice Hliaceo.
Tota autemplanta cum florc, odorcm rcfcrt Mar-
rubii fcu Praflii . De fcminc nihil apud AucTiorcm
annotatum inveni.

Omenapo yeima Brafilicnfibus , Batatje fpccics cft; humifcr-^
pens , caulc farmentofo , viridi : folia habens cordis figura , vel etiam
aurita , folitarie pofita , viridia , nervo & venis viridibus. Radix cru-
da cft alba , fed cocta fit rubra , cftque ut plurimum rotunda.

Convolvvlvs marinus ftu Soldanella (Braffica marina male k
quibufdam dicitur , vide Spigeliilfagogcn) ex radice lenta , longa , non
crafla, fed gracili , paucis fibris prxdita , nigricantis exterius coloris , in-
msalba&la&isgiutinofiplena; nafcuntur aliquot caules, longiffime

ftrpentes fuper terram , qui hinc in-
de r^adices iterum agunt , teretes ,
lenti & virides . Adnafcunrur illis
folia alternatimpofitaveloppofita,
quodlibet fuo pedicuIo,quatuor aut
quinque digitos longo inlidens, ob-
rotundse figura: , mftar clypei fto-
machalis , late vitide & aliquantum
crafium, elegantibus venis obliquis
tranfcurrentibus , & nervo in me-
dio. Hinc indc quoque prope pe-
diculum foliorum pctioli florum
prodeunt tres, quatuor, quinque in-
terdum& unicum florem fuftinen-
tcs, Campanute feu Convoluuli
m ijoris figura.coloris dilutc purpu-
rei & in bafi nonnihil albicantis , in
medio vifitur brevc ftamen , ut in
Convoluulisfolet. Inhoc florcinteriusquinquangularisrepra:ftntatur ftella 5 nam totusflos

G 2 fupe-

jz GeorgI MarcgravI

fupcrius quafi in quinquc angulos definit. Claudit fe flos poft meridicm. Tota pknta co-
piofc la&efcit la£tc giutinofo.

H e r b a {cujsis AuSor nomen non prodit) caule viridi, pilofo, geniculato , partim ferpit , par-
tim affiirgit, habcns ad fingulagenicula duo folia Hyflopi aemula.fibi inviccm oppofita,& ptat-
terea aliquot minora , atquc ibidcm ctiam ramulos oppofitos : in fummitatc autem capituium
florum luteorum, qui ad medietatem fuam in fex crenas funr fe£ti: in medio fex ftaminula alba.

V ar aro Brafilienfibus , alia Batatse fpccieseft, caule & foliis ut pracedens , nifi quod
caulis hujus fit purpureus , & nervi atque venx foliorum itidem purpurea: ut & radix.

Cara inambi Bralilienfibus , fpecies eft Inhome , caule longc ferpente , quifoliahabet
hinc indc folitarie pofita , quomm quacdam funt cordis figura , qua:dam infupcr aurita , nervo
fecundum longitudinem , & venis obliquis conlpicua. Radix illius cft candida.

M A N D A t i A Brafilienfibus difta eft Lablab Alpini, de qua planta videCarolum Clufium
Rar. plant. Hiftoria pag. ccxxvn. planta hax ex Africa in Brafiliam eft tranflata. Phafeoli
illius cocti commedunmr.

Caa-a riA Brafilienfibus , ex radice unum aut fefquidigitum longa vel etiam duos digi-
tos , pennae olorinre vel eriammi-
nimi digiti crafiicie , nodofa feu
verrucoft , & filamentis ad laterl
& inferiori parte tenuibus , & trcs
aur quatuor digitos longis prxdita;
extcrius ex gryfeo rufefcentc , inte-
rius tota alba & lcnta ; trcs vcl qua-
tuor pullulant pediculi teretes , te-
nues, tres quatuorve digitos longi,
qui finguli fuftinent unum folium
obromndumvcl oblongumjnimi-
rum duos , tres , vcl etiam quatuor
digitos longum, fefquidigitum la-
tum, ubilatiifimum , tenerrimum,
fupcrna parte viride & fplendens ,
inferna paulum albicans , nervo &
venis tranfverfis inferne confpi-
cuum : caetetum carct caule : Fert
autem florem in proprio pedicu-
lo , rotundum, umbelici figura , ut
Bellidis flos , multis ftaminibus
conftantem pallidis , inter quai fe-
men provenit rotundum & femi-
nis finapis magnitudine.Radix ini-
tio haud manifcfto fapore eft pne-
dita, fed manfa quodammodo a-
cris eft & relinquit in lingua velli-
cantem faporem. Infignc eft re-
medium contravenena , & contra
alvi fluxum difenteriacum. Poteft
&totaHerba 51. s. pcrdicmnatu-
raleminfundiinvino, atque hinc exprimi & difenteria laboranti mane praberi , ita ut jejunet
per quamor horas;purgat enim ita ut fimul profluvium fiftat Rcperitur & hic alia Catt-apia ipe-
cies, pnecedenti fimilis , excepto quod folia quidem fint ejufdem figurae , verum in ambitufer-
rata & hirfuta , quodque & pediculi horum raris pilisveftiantur. Floremfert inpropriopedi-
culo rotundum cum umbelico in medio , inftar floris Chamsmeli.

Herba [cni Auitor Brafilienfe nomennon ttdfcripfu) Scopariaappellaripoteft, naminBra-
fiIiaScopa;exillafiunt; Vcrbcnse facie cft, & in figuram arbufculae excrefcit, nimirum infef-
quipedisaltitudincm&fa:pcmajorem. Foliahabet fibiinvicem direfte oppofita, foliis Ver-
benae fimilia , & ad folia exoriunttir ramuli qui itidem foliis veftiuntur. Ad exortum autem fo-
liorum criain breves pediculi cnafcuntut , qui flofculos albos fetunt , quatuor foliolis conftan-
tes, &poftillosrotundacorpufcula inftar baccularum, quibus continetur femen minimum
peneinftarpulveris, fufcum. Radix illius refta , brevis, candida, plurimis filamentis praedi-
ta. Planta caret odore & fapore manifefto.

Cap,

Histor.. Plantarvm Lm. I. 53
C a r. XXV.

ajfgutiguepo-obi. Jnnominata. Tamoatarana, Innominatt aliquot.

AGvtigvepo-obi & Acutitiguepo Brafilienfibus ; ex radice fuperius rotunda , fub-
ruffa & fucculenta , quarque inferius fex, feptcm , octovc digitos iri terra obliquc diftendi-

r tur , & multa cralfa habet filamenta ; prove-
nit caulis, tres , quatuor , quinquepcdcs lon-
gus, arundinaceus , re&us, digitum crafiivs,
hinc inde habens in pcdiculis duos , tres , vel
ctiam quinquc aut fcx digitos longis , folia u-
num aut fefqui aut etiam duos pedcs longa,
quatuor digitos lata , acuminata , cleganter
viridia,iplendentia,ad taftum inftar membra-
nacex chartsJ aut foliorum Pacoeira , nervo
fccundum longitudinem & fubtilifiimis li-
neis obliquis decorata , & in ambitu linea ru-
brafimbriata. Infummitate caulis provenit
flosinftarLiliiegregie incurvati & ignei co-
loris, tribus vel quatuor foliis conftans: apud
quodlibet folium rria , quatuor aut quinque
ftamina exftant ejufdcm coloris, figuras ut
dcns apri. Semen non defcribit Auclor. Ra-
dix contufa ulceribus mcdctur, rtuindat ca &
implctcarnc: affata: autem & cofta:come-
duntur temporc famis.

P l a n t a hax {eujut r.omen ah Auoiort
non proditttr) ex
radice alba , fuc-
culcnra , oblon-
ga , & multis fi-
Jamentis praedi-
ta,producit qua-
tuor, quinquc,
lex , aut plurcs
caules , rotun-
dos,cavosfcufi-'
ftulofos, vitides,

fpongiofos , bipedalis aut etiam majoris longitudinis : quiiibet
autemtantum unicum fuftinet folium, & fuperius nnicam fpi-
cam , qus prodit e latere caulis vcluti e vagina. Folium aut :m
quodlibet , quatuor vel quinque digitos eft longum , & f| lendidc
viridc, figura cordis. Hofculi vero
infpicam congefti, longiufculi&
fcx foliolis conftantes , quorum
tria fuperiora coloris funt CKruIeo
purpurei.inferius vergentia obfcu-
repurpurei. Inodorus eft flos.
J>>uale femenferat ab Aufiore ob-
/fervatum non inveni.

TamoAtarana Brafilien-
fibus , planta qux ex bulbo albo,

iplendente, triangulatistunicis conftante,figura & conftitutio-
ne ut Tulipa, ovali vel etiam rotunda , magnitudinc ovi anfcri-
ni vel etiam minoris , producit caulem duos aur ttes pedes al-
tum, inferius in longis pediculis duo velniafolia habentem,
ut & in fummitate unum aut alterum , foliis Coti trepooba figura
& afpedtu fimilia , fed paulo minora. Sub folio autem quod in
fummitate caulis eft,pediculi duo, tres, quatuorve proveniunt,
duos circiter digitos longi , qui quatuor femnt flores , fplendide albos , fefquidigitum longos,

G 3 extrian-

5+ GeorgIMak.cgk.avI

cx triangulatis obtufis iquamis more pinca; nucis compofiros, inodoros . Bulbus coquitur, &
moreBatatx comcditur, bonifaporis.

Herba hxc (quam Auctor non nominat) frutices atque arbores afcendit, iifque fe implicat;
caulem habens rotundum, uno latere plerumque brunnum , altero viridcm , per totum autem

punctulis brunnis variegatum & pilofum : intcrvallo autem femipcdis fere in caule ad latus ex-
tenditur femper ramus faris cratfus, femipedem circiter longus , itidem hirfutus , qui fubrotun-
da & quafi turbinata corpufcula, fuis pcdiculis innitentia & hirfuta fultinet , qua: fcfe aperientia

florem exhibcnt candidum uno folio conftantem
inftar campanulse : in eodem autem puncro e quo
prodit pediculus qui florem fuftinct , criam pedi-
culus ejufdem craffkici ac quatuor circiter digitos
longus enafcitur, quinque folia in orbem difpofita
fuftinens ut in Pentaphyllo , ad tactum mollia , fu-
perius viridia,inferius fubalbicantia,ac ubique pilis
albicantibus pradita.
P l A N T A hic (cuiAuBor nullum nomen adfcri-
1 ffit) in fefquipedalem altitudinem affurgit , caule
rorundo , leniter hirfuro , geniculato ; ad genicula
autem bina folia fibi invicem oppofita,leniter item
hirfura,oblonga,viridia;&inextremitatibus ramu-
lorum multa foliola fi-
bi adjun£ta;atque inter
|illa florcs cx longo ca-
Hiceprodeuntes, exla-
ctefcente dilute pur-
purei coloris, unica
quidem partc conftan-
tes , fed fuperius in
quinque lacinias divifi,
nullo in cerro ftamine. I
Poft florcm fequuntur ^
folliculi magnitudine
grani cannabini quibus
conrinerur feme com-
prcffiim fufcum.
i^sinnotatio. Iconem ex herbis ficcis ab Auctore collectis deli-
neandam curavimus,fiquidcm ipfe illam non addidcrat.

Planta haec (cujus nomen Auctor non prodidit) Vetontacfi-
gura adfurgit, caulc tercti,hirfutO; quorum quatiior a,ut quinque prodeunt cx una radice,tenui

&fla-

Histor. Plantarvm Lib. I. 55
& flava : foliaillius funt viridia, fcrrata , Vetonicx xmula quidcm fcd planc hirfuta. Flofculos
fcrt (quos titmen Auclor non defcrip/it) hinc provcniunt capfitlx baccis myrti magnitudinc pa-
rcs, in quibus continetur fcmen copiofum , fplendidum , durum ut Litholpecmon feu milium
Solis , verumtamen paulo minus.

^Annotatio. Nullam hujus Plantx Iconcm rcliquit Auftor , quarc illam cx Hcrbis illius fic-
cis, dclincandam curavi ; funr autem folia fubtiliflimc ferrata , (quod a picfore non fatis bcne
cxprefliim : ) & valdc hirfuta, & caules illius lignofi ; florcs autem obfervare non potui.

C A p. XXVI.

zjtguara quiya. Sagittaria cordialu. Innominata. Inimbqy icon.

AGvara qjyiYA Brafilicnfibus ; Erva moura Luiitanis. EftSolatmmofticinarumfive
Solanum Bacciferum.

Planta hxc e radice longa , &
in plures alias divifa , filamento-
fa,alba,in arbufculx figuramfur-
git,caule lignofo,mcdullofo, vi-
ridi, nodofo, qui hinc inde in
"multos ramos fe fpargit. Folia
habet Capfico Brafilienli fimi-
lia, duo, tria vcl quamor juxta fc
pofita , inxqualis magnitudinis.
Hincindequoquc provcnit pe-
diculus Iblirarius digitum longus
qui fuperius duos , tres atque et-
iam plures fuftiner brcviores , in
quorum quolibet enafcitur flof-
culus , deoiiimr fe inclinans, fo-
liola quinque acuminata , laciei co-
loris , retrorfum inclinata obtincns,
& in medio ftaminula crafliufcula,
crecta,lutea,quinquc juxta fe pofita.

Poft flofcuiosproveniunt baccs"
primum virides , pcr maturitatem
" n igrac, fplendentes,rotunda:,magni-
tudine myrrillorumnoftratium,fuc-
culcnte multos acinos purpurafcen-
tes contincntes,quc ab avibus com-
mcduntur.

Tota planta nullum alium prater
herbaccum odorcm habct aut fapo-
rem,multi autem ufus eft in mcdici-
_na.. Pfcudocapficum Dodonci con-
^venit cum hac planta quoad folia &
florem , fructum tamen fcribit cfle
rubrum.

An SagittAriA Cordialis poterit vocari ?

Haecplantain trium pcdum altitudincm afliirgit caulc tereti , hirfuto,
alato ; foliis in illum infcrtis fagittai figura , eo modo ut plumx fagittis in-
feri folent , ex caule prominentibus , in uttoquc latere hirfutis : folia prx-
terca habet caulis & ramuli ejus angufta oblonga/uperius viridia,infcrius
incana, intotumautempilofa, &majora funtcauli infcrius adnata. In
fummitate caulis pcdiculi aliquot longi erumpunt , in quibus flofculi pro-
Veniunt, figura florum Piforum lutei, tribus foliis conftantcs, quortim fu-
perius fccundum longirudinem ftriis purpureis cft variegatum.

Poft flores (equuntur filiqux fufcx aut nigtx , piforum filiquis fimilcs,
eontinentes femen fplcndcns, virefccns leu olivaceo colore, figurx quali
femilunulx, feu rcftius cordis,ut pingi folct. Admodum autcm vermibus
obnoxium eft & vix inter dccem uiium reperitur quod non fit petforatum , & fcmcn a vermi-
bus abliimitur. • Radix

56

GeorgI MarcgravI

Radixrcftacft, tres aut quatuor digitos longa , tenuis, unam atque altcram prolcmad-
jutKtam habens.

Anmtatio. lconemhujus plantx non dc-
dcratAuftor, fed ex hcrbis (iccis ab ipfo
collc&is delineandam curavimus.

H b r e a [ctti nomen Atiltor non adfripft)
ita fc habet. In fefquipedalem aut paulo
majorem altitudine afiurgunt caules mul-
ti, ftriati, pluribusramisonufti, quorum
qtiilibct eo loco quo e caulc oritur , no-
dum habet : rami inordinatc pofiti , folia
ad exortum folitaria , oblonga , faftigiata,
venofa , ad taftum mollia , foliis oxylapa-
thi Gmifla:interdum majufculo folio minu-
tulum junftum : diftatunum abalterocir-
citer fciquidigitum. In fummitatc caulis &
ramorum cxtremitatcnafcunturmultjefpi-f
cas parvuls virides, quatuor aut quinquef
digitos longa:, qu£ fcfe aperientcsflolcu->
lospromunt minimos, flavos, tants par-
vitatis ut foliolum quodlibet floris non fitf
majus cufpide acus.

Radix albicat , lignofa , nullo manifcfto\
faporc: perrcn nis eft planta & novos produ-
cit caulcs. Vide Mathiol. pag. 446.

Ksimiotatio. Nullam hujus Plantslco-
nem Ati£tor noftcr rcliqucrat , itaquc illam
ex Herbis ficcis ab illo colleftis delinean-
dam curavi.Porro Matthiolus folio ab Au-
£tore indicato defcribit Ccntaurium mi-
nus, cumquohaec Planta minime conve-
nit , qua editione ufus fit ignoro ; nec obfervarepotui apud Mathiolum plantam huic limilem,

I

Icon Inimboy fupra
$<*g. ix.omijfn.

GeorgI MarcgravJ .

HISTORI/E PLANTARVM

LIBER SECVNDVS.

Qui agic de Plantis Frutefcentibus & Fruticibus.

C A P V T P R I M V M.

De Tlantis ex quibus fit Anil.

Erva d'Anir Lufitanis (utrum peculiare nomen habeat apud Brart-
I licnfes ab Au£tore non proditur , videntur ufum illius penitus ignorafle : )
i exradicegracili, longa, inmultos ramos diftributa, lignofa aclenta,plu-
1 resaffurgunt caules, duos, tres & quandoque p!urcspedeslongi,teretes,
I humi ferpcntes , & hinc indc filamentis in terram dimiffis radicantes, verfus
' extremitatem autem fe furrigentes: ex hifce maximam partem jacentibus
caulibus, alii plures in altitudincm adfurgunt, cxquolibct o£to, novcm fepius &dccem,

itidem teretcs , lignofi, uno la-
tere paulumrufcfcentes. Cau-
lcs omnes ornantur ramulis u-
numdigitum longis , alternata.
ferie difpofitis ; & quilibct ha-
bct feptcm cinerefcentia folio-
la , bina iibi oppofita & extre-
mumfolum: foliola habentin
mcdio fccundum longitudine
ncrvulum, nonferrata, fimilia
foliis Trifolii corniculari Do-
donei lib. xix , cap. 1 7. juxta
ramulos cnafcuntur breves pc-
diculi & in iis flofculi quatuor,
quinquc , fex aut plures , plane
parvuli , purputci cum albo di-
luti , figura cafildis apeitx , ut
in Hcdera terreftri vel Vrtica
mortua , odoris jucundi.
Nafcitur paflim in Brafilia.
Ex hac planta potefl: color
Anirprseparari.

Annotatio. Iof. Scali-
gcr.Z^j/ vclpotius iW>Arabi-
bus eft color caruleus; qui vul-
go Hifpanis tam Anir quam
Anil dicitur. Arabes quoque
Ifatidcm Herbam vocant2\£//.

Garfias ab Horto lib. 11. cap.
xxvi. Anil Arabibus , Turcis,
omnibufque iis nationibus di-
£Uim, vocaturinGuzarate, ubifit, Gdi, nunc vero plerifque Nil. Herba eft qux ferirurfin-

H gulis

55 GeorgI MahccuvI

gulis annis Oeymo fimilis : eodem enim modo colligitur & ficcata maccratur. Hanc deinde
probecontufam&inpanes coacramper aliquot dies ficcandam exponunt: & ficcata viridi
coloreprxdiravidetur, quoque magis cxficcatur , eomagisad cxruleum tcndit, donectan-
dem in cxruleum exfaturatum five venctum colorcm evadat. clnf. CAimgiriquam habet
Auctor: quod vocabulum , quotquotLulitanos confiilui, Bafilicumfeu Ocymuminterprc-
tatifunt. Atmihiiniquaadmodumiftacomparatioviderur. Siquidcm non folemus ex Ocy-
mo paftillos conficcre , fcd potius ex Ifatide , qux cum hujus plantx defcriptione multo ele-
gantius quadrat. H&citte. Dehacplanta&modo eliciendi colorem illum diximus in defcri-
ptionelmperiiMagniMogelis, nuncadjungemus qux Fr.Ximencs traditin commentario
iuo de Plantis Novx Hilpanix.

Xihuiqutlitlpit^ahuac , inquit, ideft Annir foliis fubtilibus, eftfrutcx, exunaradiceplu-
res producens truncos , fexpaImoruminaltitudinem,&digitumminorem cralfos , coloris
eincricei: foliahabctfimiliaCiceri, flores cxiguos e candido rubicundos, cum quibufdam
filiquis coacervatim pendulis e caulc qux fimiles funt vermiculis, quos vocamus afcarides,
crafliufculx & plenx femine nigro , quod non male legumini comparatur. Planta nonnihil
amaricat, eftqueacuta, calida&ficcainfecundogradu; piilvisiiiedeturplagisveteribus,ii
ante urina abluantur , unde a quibufdam vocatur PaUncapatli. Folia contufa & emplaftro
applicata , dolorem capitis dicuntur mitigare , maxime in infantibus : ctiam in aqua macerata
& cerebro applicata. Fit ex hac planta quod Americani vocant TUcchoylimihuit/ ', quo capil-
lostinguntcolorenigro. Nafciruriponte locis calidis, ram planis qium montuofis. Licet
autem quidam herbam efie cenfeant , mihi vi-
detur frutex, qui vivit biennio cum fummo vi-
gore & viribus integris. Modus autem confi-
cicndi cxruleum , quod Mexicani dicunt Mo-
huitlt8c Tkcohui//i, Hifpaniautem^w/, hic
cft.Indunt folia dccerpta xneo vafi,pleno aqua
modicecalidaveltepida (licetquidam magis
probent frigida) & verfant valide , donec aqua
tingatur : eam effundunt dein in aliud vas five
ollam,cui in fuperiore parte eft foramen e quo
aqua magis clara dilabitur , turbida autem &
qux fubftantiam foliorum exhaufit , fubfidet :
ea porro colaturpcr faccum cannabinum , &
(pifliorfubftantia formatur in paftillos &ex-
poniturfoli , atque poftea patinis compofita
imponitur prunis ardentibus, ut indurentur ac^
plcne ficcentur. Hxc Planta facile coli poitet
in Hifpania locis calidis , Andaluzix imprimis
aut fimilibus : fetendum foret femen in tcrra
bene fracta atque fubacta , qualem lactuca;
amant, menfe Ianuario , fi terrahumida fuerit
aut rigua : fin vero horum aliquid defideratur
Septembri aut Octobri, dein tempore oportu-
no transferenda: eflent plantx & commodis
intervallis difponendx : denique danda impri-
mis opera ut zizania fupptimercntur , ne te-
nellas plantas fuffocarent. H&c ill^j.

Alia species: adduorumautplurium
pedum altitudinem aflurgit , caule rotundo ,
geniculato , lento , fucculento & quafi ipon-
giofo fcu arundino(b,viridi & hinc inde brcvif-
fimis pilis rufefccntibus vcftito. Adgenicula
tam caulis quam ramorum , folia fine pcdicu-
lis dLiofemperoppofita ftant directe, tresvel
quatuordigitos longa,angufta,infi:arfoliorum
Lyfimachix viridia & in utraque planicie pilis
albis brevibus prxdita , ad tactumpaulumhif-
pida. Ad eadem genicula, ubifoliafunt, hinc
inde etiam duo pediculi j uxta fe pofiti, erecte ftantes, duos vel tres digit. longi, fuperius florem
album circularem f iftinentes , magnitudine Eellidis , circumcirca minutis foliis albis ; in um-

belico

Histor. Plantarvm Lib. II. 59
belicominutaftaminulaalba. Radixfcmipedem aut paulo pluslonga, paulimi cutva , pau-
cas radiculas habens, lenta, lignofa, corticc obfcuri coloris vcftita , qui dctrahi poteft. Planta
hxc tota cum fua radice fucculenta eft & fi quis vel caulem vcl radiccm frangat , ftatim fuccus
cffluit cxrulci coloris.

Fit ex ea Anir , folum herbam contundendo & aquam affundendo : linquitur ut fubfideat,
hinc detrahitur & in fo!e ficcatur quod confedit ; xquivalet auro in pondere.

Annotatio. Fr.Ximenes. Eft & alia planta ejufdem nominis cumprxcedente, qux
coloremcxruleum, fed valde faturum rcddit, quofceminx capillos nigro coloretingunt,
fcddiffertabaltcta , tammagnitudine quamforma : eft enim medioctis tantum frutex , mul-
tas agcns radiccs , inftar farmentorum , cum pluribus fibris : e quibus prodeunt multi trunci
cinerei : folia huic inftar piperis longi , licet paulo majora , cum certis netvulis qui illa per
longitudinem obcunt. Flores candidi ad modum capillorum : humida & frigida cenfetur.
Moduscoloremelicicndi idem cum prxcedenti, fcdcolorhujus deterior & minons pretii,
itaquc non cft opcrx pretium de ferendi modo quicquam addere. Hxc illc : e quibus apparet
hanc adhuc aliam cflc ipeciem plantx e qua color illc cxruleus fit. Communis fuit Botani-
corumopinio tincturam hodie fatis notam, vulgo Anil& Indigo Civclndico cxlfatidefieriaut
faltem e planta plane illi (imili , itaque illis mitum vifum , ab iis qui peregrinas plantas defcti-
bunt, OcymovelBafilicoautfimilibusPlantiscomparari, quarum frondes cumlfatide,fa-
tisnota, ncutiquam conveniant ; inde&Ci. viriCar. Clufiicum Fragofo certamen. Idem
teftatur ex fcmine Anil nomine Alexandria miffo , natas fibi ftitpes qux Lentis fcu Coluthex
minoris foliis confpicetentur , florefquc luteolos Sparti Grxcorum (quod Hifpani Rejama
vocant) omnino fimiies profcrrent : putat tamen cam plantam potius fuiffe Sesban , quam AI-
pinus defcribit inter plantas Agypti. Ramulum autem cum foliis a noftratibus ex India alla-
tum accurate cxprimi curavi , & dedi in defcriptione Imperii Mogolis ; fi compares cum Ifa-
tidisfpeciebus , videbis nihil habere communequoad formam foliorum: nonmaleautem
cum Bafilici , cum Ciceris aut Lentis , optime autem omnium cum Coluthex foliis com-
paraii: habui& aliquotics plantas enatas e femine ex Iufulis Americx allato quaium folia
omnino conveniebant cum iftislndicis, nifi quodpaulo minora effent, quod eo fadum,
quod alieno ccelo non fatis vigcat.

C A r. II.

Caaghiyuyo. ojlmmiiu (iveAlgodon. Tangaraca. Tremate.
Frutex arborefcens.

Aaghiyvyo Brafilicnfibus dicta planta , Subfrutex cft , inftar Rubi Idxi , quoad ma-
^-'gnitudinem. Cauliseftplanelignofus&hirfutus, folia bina fibi fcmper oppofita, hirfu-

i ta, ad tachim mollia, leviter ferrata ; tribus
eminentibus ncrvis fecundum longitudi-
nem confpicua , tranfverfim autem mul-
tis venulis intertexta ; fuperius magisviri-
dia quam inferius , ac prxterea fuperius tu-
berculis per totum , inferius fcrobiculis
fcatent : quodlibet tuberculum piluni ha-
bet albcfccntem. Fert flofculos in pedicu-
lis parvis, duos, tres , quatuor vel quinque
in racemum fibi appofitos, albos, quinque
foliohs conftantes ; poft quotum cafum
nafcuntur baccx nigrx , magnitudine bac-
carum Iuniperi , dulcis faporis , qux com-
meduntur ab iEthiopihus & fuccuin dant
inftarMyrtillifere.

Foliahujus plantx pulverifata, & pulvis
ulceribusex caufa calida ortisinfparfuso-
ptime illacurat. Nafcitur pluribus locis in Brafilia noftra.

Aminiiv Brafilicnfibus , Lufitanis Algodon & ftutex Algodaon eft Goffypium. Exciefcit
fere in magnitudinem Coryli , ligno molli , corticc fere ut Sambucus. Folia teneia & mollia,
fuperius dilute viridia , inferius faturatiora ; in tres lacinias fecta , quarum quxliber fuum ner-
vum & venas habet. Hinc indc inter tria foliola profunde ferrata ac pun£tulata fimilia foliolis
qux avellanas vitides citgumdant , provenit elegans fios , major rofa , conftans quinque foliis

H s . latis,

6o

GeorgI MarccravI

latis , elegantcr flavis , intcrins in mcdio unguibus purpureis , habens in medio ftamen flavum,
tuberculis e jufdem coloris infignitum.

Poft florcm fcquitut ovale corpus , magnitudinc pruni , una cxtremitate acutum inftar
coni , & tribus lincis notatum & in totidem partes feparabile ; viride , nigris punctulis in ex-
tcrnafupcrficicvaricgatum: quumautcmmaturuerit fufcum eft & fponte diflilit in tres par-
tcs, & ex qualibcttriumcapliilarum, prominct albiflimum gofTypium, in cujus quolibet
flocco continentur fimul feptem nigri fructus magnitudine piftaccorum &cjufdemplanefi-
gura, fub cute fua nigra habentcs nucleum , carne alba-flavefcente conftantem , pingui inftar
amygdali , dulcis faporis , e quo femine planta propagatur.

Annotatio. Commili aliquoties hoc femen horto ,1 & feliciflime pullulavit & in pe-
dalem atque majotem altitudincm excrevit , fed inclementiam hycmis fcrre non potuit. Se-
men autem multo minus crat quam auctor nofter hic prodit , atque adeo feptem illius femina
con juncta, ut plcrumquc funt , non multum fuperant molem nuclei piftacei. Franc. Ximenes
Ichcaxihuitl , Hifpanis Algodon , (id eft , goflypium) vulgariflima eft in Nova Hifpania , ita ut
innumcri panni & alia quotannis ibifiant.
Nafciturlocis humidis & calidis, maxi-
me autcm cultis. Stoloncs contufi & po-
tiex aquadicuntur mirifice medcri pun-
tturis Scorpionum & viperarum alio-
rumque vcnenatorum animantium mor-
fibus: caulis vidctur frigidus, liccus & ad-
ftringcns , in pulvercm rcdaftus & infpar-
fus fanat ulccra. Folia funt natura gluti-
nofa.

Tangaraca Brafilienfibus Erva
do ritto Lufitanis dicta : Frutcx eft, magni-
tudinem Ribium fruticum adipifcitur,
color corticis cinerefcit. Folia fett ob-
longa,viridia, multiscoftis tranfverfisin-
tcrtexta: funt autcmramuli&foliadire-
ctcfibi oppolita & hacc fupetnevitidia,
infernc canefcentia , ad tactum quafi lcni
hirfutie prxdita.

In extrcmitatc ramorum flos provenit,
purpureo brunni coloris , magnitudine
clavellinarum Indicarum pIenus:quatuor
folia floris extcriora paulo logiora quam

'reliquaj figura vomeris , quibus inferius adftant ofto
ejufdem figurs minora, &medium feu totum fpa-
cium floris conftat foliolis parvis purpurcis , morc
florum Scabiofc : e quorum medioproditunabac-
ca ca;rulea, magnitudine myrtillorum,ad vifum quafi
gcmma Turcois flori eflet impolita , & flos ut holo-
f ericum brunnum : fed cave tibi ab ufu : e H enim prx-
fens venenum , ut alibi dicetur.

Erva do rato. Frutex eft arborefcens. Li-
gnum habet lentum & in ramis ramulos oppofi-
tos, & duo fempcr fibi oppofita vel etiam ttia fibi ap-
poiitafoliola, oblonga profert , dilutc viridia , emi-
nente nervo fecundum longitndinem & confpicuis
coftis fccundum latitudinem, pradita.
In fummitatc ramorum fpica nafcitur ex floribus multis umbcllatim pofitis conftans,funtq ;
flores oblongiufculi , cylindracei , rubri : pcdiculiautemflorum croceicoloris&longiufculi.

Flores

Histor. PlantarVM L i b. II. (,1
Flores & folia venenum funt , r adix alcxipharmacum contra illud.

Tkemate Brafilicnfibus. Frutex ar^orefccns, Mali punici figura cft fimilis, cortke Sam-
bucino, ligno albo,& medulla m continente. Folia obfcure viridia, haud magna,(efquidigitum
longa,fme pediculis ramis adhxrcntia, afpera,multis vcnis confpicua. In cxtrcmitatc ramorum
fcrt multas umbcllas magnas , floribus lutcfcentibus onuftas , quibus aliquid purpurei admix-
tunij inmcdioautcmfuntmultaftaminulaflavefcentia ut florum Hieracci , &codemmodo

dcfinunt in pappos : cxacte odorem referunt Styracis, nt
& folia trita. Poft florcs provenit in illis pappofis capi-
tuiis femen minimum , rotundum , nigrum , multp mi-
nuspapavcrino.

Brafilienfcs utuntur foiiis contufis in dolotibus ocu-
lorum&rubedine.

Frvtex Arbqrescens (cujiu Auctor hanc ddt
Jconem, licetnomennon-prodat) cortice gryfeo , folia ha-
bet alternatim oppofita,carinata,fcaprtfe figura, circa cx-
tr.emitatem autem dentata, tete viridia, fplcndida, vcnu-
lis obliquis cleganribus pradita. In extremitate ramo-
rum Ipicatim proveniunt florcs , & fpica floribus adhuc
claufis coloris cft fanguinei clegantiffimi , hinc fit flava,
) & flores fc pandcntcs funt flavi , quinque foliolis con-
ftantcs ; cuilibct folio floris fubjacet folium acumina-
tumpallidum: inmcdioflorisftaminaluteacongcfta: flos fuavis odoris , utKeirinoftras, &;
majorilliseft.

C A r. III.

Frucu planta equa fit tinHura illa quam vulgo vocamm orellanam.

VR v c v Brafilienfibus ; Frutex cft ligno albo inftar Coryli , corticc fufco. Folia habet al-
ternatim polita , in pediculis ttes, quatuot aut quinque digitos longis, etiam brevioribus,

oblonga, cordis,ut pingitur,figura,quinque,fcx etiam
dccem aut duodecim digitos longa, netvo fecundum
longitudinem & venis obliquis , inferius prominenti-
bus prardita , laste viridia.

Adexttemitatemramorum in brevibus pediculis,
multicnafcunturflores, in uvarummodum difpofi-
■ ti ; quilibet magnitudine rofa: quinque foliis conftans
.albisincarnaro diluris: inmedioingensnumerusfta-
minulorumlutcorum, apicibus putpurcis; vixfcnfi-
I bilemaliqucmhabetodorem,

Florcm fcquitur fruftus , nimirum filiqua myroba-
lani oblongi forma , fcu pyramidali , rorunda , duos
aut tres digitos longa , magnitudine pruni ; qus im-
matura vircfcit cxterius , matura rufefcit , eftque tota
hifpidaobfila qux habetpromincnria , fcd non acu-
lcara. In qualiber tali filiqua ultra triginra aur quadra-
ginragrana fuo pediculo innitcntiacontincntur; u-
numquodquefigura:conica:acuta;aut exiguipifi, at
induobuslateribus quafidigitocomprefliim. Grano-
rum color infigniter miniatus ( inftar optimi minii
turcici) & fplendefcensatquctalifuccomadcns, ita
ut ad tadum inficiat manus cgrcgio miniato colorc.
Grana reccntia haud dura funt , fed ut gtanum pomi :
intra carnem albicanrcm habent , cxterius quoque
quodlibct granum puncrulum argcnteum.Siliqua ma-
rura tponte fc aperit : grana ficcara evadunr obfcure
rubra , nihilominus tamcn ut antc tinftLiram conri-
nenr,'& reccntiafiveficcataufurpari pofiimt. Tiita
fimplicitcrinaquafimplicifeuftillatitiaegregiamdant tinauram miniatam , qua: pota perfe
ptodcft contta varia venena & eft boni faporis, fubamara & quid aromatici fapicns.

Brafilienfes patinas fuas & lagenas ex cucurbitarum corticibus fadas, hac rinctura cxrerius
tingunr. H 3 Radix

62 Geor.gIMar.cgr.avI

R.idix cotra cum carne gallinacea vel alia , tingit inftar croci optimi & bonum faporem ilji
conciliat. Car.ClufiusjudicatBixamOviediExoticorumlib.nl. cap. 20.

Annotatio. Fr. Ximcneseandemplantam accurate defcribitinArborum clafle. c_^-
chiotl , inquir, quamaliqui vocant Changuaricam & alii Pomaquam , eftarbor mole&trun-
co, figuraque omnino Aurantix (imilis; foliis ulmi quoad figuram , afperitatem & colorem
Truncus, cortex & ramifunt fubfufci vcrgentes adviridem colorem, materies fpinofa&
candida. F lores fert grandes in modum ftellarum quinque foliis diftin&os, coloris candidi
vergentis ad rubrum. Fru&us funt fimilcs calicibus caftanearum , forma & mole exiguarum
amygdalarum adhuc vircntium , quadrangularcs penc livc potius quatuor protubcrantibus
lincis pcr longitudinem difcurrentibus diftincti : qui ubi maturuerint dehifcunt , & oftendunt
Certagranavaldcrubra, fimilia granis uvarum, fedrotundiora. Nafciturinregionibusxftuo-
lis , uti Guaxaca , T ".guantepec, Hua^aqualco , locis magis iiccis quam humidis. Refrigerat iri
tcrtiogradu, cumaliqua liccandi& adftringendiqualitate. Barbarimaximi faciunr hanc ar-
borcm,camque coluntcirca tuguriafua, virettoto anno, fructum autem fertvere: &tum
matcrics illiiis cxdi folet , qux utllis eft ad ignem eliciendum inftat Silicis , confri-
cando inter fe. Correx idoneus eft ad funes & rudentcs , qui robuftiores funt cannabinis.
E fcmine conficitur tinttura coccinea , qua pi&otes utuntur & tinctores , quxque valdc celc-
bratur. Vtilis quoque eft in Medicina, nam cum aqua aliqua ejufdcm temperaturx haufta aut
foris adhibita , mitigat xftus febriles , fiftit fanguinolentas deje&iones , difcutit tumores & ab-
fceffus , quapropter commode mifcetur potionibus refrigerantibus , atque etiam cibis. Mif-
cetur quoque delicatx potioni e Cacao, ad refrigerandum & bonum colorem atque faporem
illi conciliandum. Mitigat dolores dentium e caufa calida natos : promovet urinam , fedat
fitim , & non defunt qui loco Croci cibis admifccanr. Tin&uram cx fructu faciunt hoc
modo: Sumuntgrana bencmatura, caque infundunt aquxcalidx, &exfubfidentiatabellas
quafdam conficiunt , utfolctfieri inAnnir: adeo vifcofa & tenax efttiniSura, utres quxvis
fcmcl illa infecra , numquam colorem deponat : adftringit & aliquantum , quare mixta cum
relinafanatfcabicm& plagas: corroborat ventriculum, & fiftit lienteriam cum corticibus
Cacao mixta , auget lac mulierum , &efficit neChocolatcquantavis quantitate haufta no-
ceat : illius quippe ope facile digeritur fina ulla cruditate. Eadem cum urina mixta , tam per-
tinaci colore tingit lineos pannos, ut in pofterum elui non poflit. Httc ilk.

Meminit & hujus plantx Oviedus lib. vm. cap.vi.

Tin£turaautemquxex feminefit magna copia jamaffertur adnos exlnfulis &Americx
contincntc , & vulgo ab Anglis & Belgis appellatur Orellana : Barbari autem aliis atque aliis
nominibus indigitant; ii autem quiBrafilix continentem qua Atdtum (pectat incoluntvo-
cant Roucu (quod nomen convenit cum Vrucu) & Infulares illa cutem inungunt elegantis
caufa. Obfervandum tamen dupliccm tinftutamad nosafferri, unam fimplicem & perfe-
ttifiimam, plane coccineam, cujus ufus eft ad fucum faeminarum, eft enim elcgantifllmus co-
lor & valdc pertinax : alteram cum refinis mixtam & in magnos globos coaftam : cui &
ctedo fuccum radicis admixtum effe , tingit enim magis croceo colore, quam miniato ; hujus
autem in cibis aut medicina ufum non puto ita tutum cfle.

C A p. IV.

Comaniaouha. aJtracaiba.Frutexinnominatus. (tAlter. Iva.

o

COmanda Gvira Brafilienfibus: Arbuftum ieu frutex ferens Phafeolos ; cortex
illius viridis , lignumleve atque fragile : inramis autemhabet multos ramulos furredos,
fefquidigitum longos , direcfe fibi oppofitos , fedparia alternatim pofita , in quorum uno tria
funtfolia oblonga,,acuminata , foliisSalvia:acuta:fimilia, inferne albicantia , fuperne viri-
diora, & ad tacT:um inftar ferici tevia, conlpicuis venis prsdita, in altero flores fex, feptcm aut
octo, magnitudine noftratium Piforum , fbliis duobus furfumverfus cum fuoinvolucro &
uno deorfum, quodmaximum: funt autemflores lutci coloris , &foliumillud maximum
deorfum verfum, inferius rubris venulis per totum infignitum. Flores fequuntur filiqua: com-
preflx & quafi contotta:, quatum quslibet continet quatuor grana phafeoli, alba, noftris pifis
paulo minora, qux codta bene fapiunt ac alvum laxant , ideoque Brafilienfibus in frequenti
iiint ufu, & Lufitanis quoque. Elorent ac fruftus ferunt toto anno.

Araca i b a Brafilicnfibus; cujus fruftus ipfis dicitur Araca miri ; Belgis autem i£>?artact
J5?upmtt1. Frutex eft, ligno , foliis & floribus ut Guajaba atbor , fed magnitudine & fruau
differens. Eft enim ejus fru&us magnitudine pruni, qui per maturitatem flavefcit, & car-
ncm habet albidam cum multis granulis parvis. Boni eft faporis , fubdulcis fed nonnihil
adftringcntis. Silvse hic, hifce fruticibus , plenx. Radixhujus fruticis cotla in aqua & pota
mirifice medetur dyfenterix. Fru£tus

Histor. Plantarvm Lib. II.

63

Fruttus cum faccharo mifcetur in confervam, qux confiftentia, colorc & fapore quoque &
qualitatibus fimilis confervx Cydoneorumvulgo marmolada.

F r vt e x (feii potius vifcum quoddam , carct cnim pro-
prio caudice & radicej in aliis fruticibus aut arboribus nalci-
tur, nimirum ubi progerminat , ibi rotundus eft tuber in arbo-
risramo. Nafcimr autem & inmultos ramos difpergitur , Ii-
gno fragili, intcrius flavefcente , & ruffam mcdullam habcnte,
exterius vero corticem ex brunno nigricantem , multilque
ftriis ac maculis notatum. Folia fcrt figura vomeris, oppolita,
cralfa, faturate viridia , in extremitate quafi linea rubra circum-
data, nervo fecundum longitudinem paulum confpicuo, & ve-
nis tranfverfis profunde fitis , vix confpicuis. Flofculos gcrit
multosjuxta fepofitos inpcdiculis brunnis, fcx folioliscon-
ftantcs acutis , auguftis , ex flavo rufefcentibus , paulum deor-
fum incurvatis , in medio autem habet aliquot ftamina lutea.
Foliolis florum decidentibus , calix florum fere Cariyophyl-
lum aromaticum rcfert figura& colorc. Supcr floribushujus
fruticis frcquentiflimx repcriuntur aviculx Vvanombugh , ibi-
que fclopeto decuti poffunt.
Frvtex [cujus AuSfor hancquidem dat Iconem , fednomen fdet) inmodum piti Silveftris

crefcens, ligno fragili , corticccincrco. Folia
fert pyri foliis fimilia , dcnfa , fuperius fplcndi-
de viridia, infcrius dilutius , alternatim ordine
quxque fuo pediculo crafib , brevi appendcn-
tia & deorfum inchnata. In cxtremitate ra-
morum proveniuntquatuor, quinqueautfex
in racemum difpofita corpufcula ellyptica,
pifomajora , quse fele apericntia florem pro-
munt habentcm quatuor folia alba , craffa , ex-
terius cx albo viridantia , magnitudine lych-
nidis , inter autem hxc folia iu circulum dif-
pofita funt ftamina alba , alta ,ccntum viginti
& fupra numero , fefquidigitum longa, filifc-
, rici craffi craffitie, fuperius flavefccntcm fpon-
ngiolam ad junflam habcntia. In medio autem
floris & horum ftaminulorum aliud ftamen
duos digitos longum, fortius, flavefcens , ereflium ftat, fupcrius habcns Cylindraceum capitu-

lum. Itafoliis floris fupcrcmincnt ftaminulaalba,
ftaminulis autem ftamcn hoclongum , medium.
Et flos ad vifum jucundus eft, fuavi rofx odore
prxditus , fednon ita forri.

Foliis & ftaminulis albis dccidcntibus , tema-
net medium ftamen in cujus extremitate e cylin-
draceo corpufculo (relic/aa neglexit AuBor fup-
flere.) Ramulos hujus plantx adpcnfos habui in
mufeo meo adiibros , noctu ad quemlibet exor-
I tumpediculicujufquefolii, ut&ad quodlibet fo-
lium floris exfudarat guttula cryftailini fplendidi
humoris , quafi plantx affixa effet , feminis majoris
finapimole.

I v a Brafilicnfibus , cft fmtex eodem modo
crefcens quo Iurepebn , fimilique ligno , fcd folet
alrius aflurgere. Caudex fpinofus ac leni hirfutie
prxditus. Folia inordinatc pofita , pallide viridia,
oblonga , non ita laciniata ut Iurcpebx , leni hirfu-
tie feu lanuginc infcfta.

Florcs itidcm fert ut Iurcpeba, lafteos , quinque
foliis conftantes , inftarftelix expanfos , in medio
autem ftaminula lutea funt erefta.
Frucium fcrt magnitudine majoris pomi vulgaris, rotundtmi, initio faturate viridem ac

brunna

GeorgIMarccravI

btunnalanugine tcctumpermaturitatem cittini coloris ac fplendentem. Cottex inftar teftx
ovi frangibilis , intus continet pulpam fucculentam , flavefccntem , qux copioia fcmina , )en-
tiumfigura , magnitudine & colorc continct. Pulpailla admodum duicis eft & giata formicis;
ab hominibus non comcditur.

C a p. V.

a^ftitara. luqueri omnano.

ATitara vel Iatitara Brafilicnfibus. Spina eft foliis Sigilli Salomonis. In feptcm,
octo aut novem pedum altitudinem afliirgit , caudice fatis craflb , & acutiflimis fpinis ubi-
quc munito , unum etiam atque al-
tcrum de fe Ipargens ramum majo-
rem : per intcrvalla autem ambiunt
ramuli fruricem , duos , ttes aut qua-
tuor pedcs longi, aduncis & deoriiim
verfis (pinis , viridibus , cum cufpidi-
bus brunnis , fplendcntibus : in his ra-
mulis folia funt , interdum bina fibi
oppofita, interdum unum folitarium,
inodora, fcfquipedem longa , duos &
femis circitcr digitoslata, ubi latifli-
mi , foliis Sigilii Salomonis aut Li-
lii convallium , plane confiftentia &
colore (imillima & in medio ner-
vum fccundum longitudinem tranf-
euntem habentia : trcs aut quatuor
ctiam acutiflimx fpinx recvx mu-
niunt folium inferne. Extremitas au-
tem ramulorum ad unius circirer pe-
dis longitudinem caret foliis , itidem
fpinofa & in modum fagittx triplici-
terfigurata. Foliahujus plantai ante-
quam fe pandunt , atftc funt compli-
cata in modum foliorum Palmx , ra-
mulo adhxrentia, deindc fe cxplicant.
Hinc inde in hoc frutice provcnit fi-
liqua pede aut quindecim digitos lon-
ga , tcres , duos aut tres digitos craffa,
& in utraque extremitatc acuminata,
pauiumque incuivata.ubique per am-
bitum frequcntiflimis fpinuhs obfita,
primo vitidis , dcin nigrefcit ac fpontc fe apetiens promit ramum ex fe more & modo palmx
nuciferx in multos ramulos diftributum , coloris ex flavo albefcentis , cui flofculi multi , hinc
copiofiglobulifiunt, quiinfructus abeunt; quorum formam & cmjijlentiam AuBor non ie-
fcrtpjit.

J v c^v eri-omnano Brafilienfibus; fpecics cft herba; viva:. Fruticefccns planta,caulibus
quadiatis , ftriatis , viiidibus , & ftequentiflimis fpinulis flavefcentibus munita : pcr intetvalla
autemramuliad latera extenduntur , duosaurtresdigitoslongi, itidemfpinofi , quiinextte-
mitatc funt duplices ; hi porro habent ut plurimum duo paria foliorum , nimirum bina & bina
juxtafeappofita, fefquidigitum citcitei longa, infcrius albispilis vcftita, fupcrius viridia&
la:via , atquc non ferrata. Ad ramulos illos , qui folia tcnent , fingulos ctiam duo , ttes vel
quatuot breviores pcdiculi, unum digitum longi proveniunt, cum capitulo rotundo , vil-
lofo, albo , cuialiquid purpurciadmixtum , quod floris cft loco , qucmadmoduminHetba
vivamajore. Poftqucmlibct autem florcmprodcunt ocfo, novcm aut duodecim filiquuls
unumdigitumlonga: , juxtafeinftarrofacpolirxinorbem , longis pilis hirtis candidis vcftitx,
in quibus femen.

Planta hxc alata ftatim contrahit & componit folia fi vcl levitcr digito tangatur, qux tamen
paulo poft rurfus cxplicat.

Annotatio. Franc. Ximenes, dc Phntis Novx Hifpanix.

• PlNA-

H I S T O J. PLANTARVM LlB. II. f,i

Pinahvizxihvitl quam aliqui vocant Cocochi atl, quia capiti impofita coneiliat
fomiuvm , atque adeo folo contactii vidctur fomnum generare (faciiius tamcn in Barbaris
quaminHilpanis)eftfnitexquaruorpalmosaItus: caudices illius funt tenues & plcni lpinisi
folia divifa infex partes aut finus , & conjuncr.a inrer fe ad modum fafciculi florum , haud diffi-
milialzquixochitl. Radix eft farmentis fjeta : florcs&fructusadmodumcaftauearum, prin-
cipio virides &poftearofli , raccmatim pendentes. Nafcitur in locis calidis Teptiztlaa &
Qtrahtla: & in collibus Acapiztla:. Ajunt amorem conciliarc , fed quo modo aur quare cxpli*
carc nonpoflunt. Folianonnihil reiipiunt raphanos ; funrfrigida , ficca&adftringeiitia<pqiie
prsererca glutinola. Succus radicis fanac fcbres tertianas & oculos inflammatos , concili.it
fomnum,eftquc utilis adverfus difcnteriam. Hic cft frutcx ille cujus folia vel minimo contaclu
vel afflatu humano fc contrahunt & marcefcunr; quare fufpicor eife eandem aur (alrcm conge-
ncrem plantam , quam in Philippinis Infulis vocant Herbam vivam aut fentienteni : dc qua
quxdam affirmant nefcio qua fidc, qua: in nac noftra non deprchenduntur ; qualia fuut ; quod
producat truncos re&os , craffitie pennae gallina: , e fingulis radicibus decem aut duodccini ;
quorum iinguli tencant duodecim folia, quatuor ordinibus , inter fe diftantia intcrvallo fcx di-
gitoiunitranfvcrforum & fimilia Raphano: flores effe cxruleos fin^iles lingux pafleris anrc-
quam fe pandant , deinfe dividere in tria minora folia. Offenditurifta planra tantopere con-
taciu humano , ut (i primoribus digitis fumma plantte folia contingas , ftatim quafi contri-
ftari aut alto fomno opprimi videatur , cadunrque omnia folia infcriora atquc etiam iiiperiora
lifccundo attingas : ipfiquetriincicontacti rumpunturatqucconcidunt: ii autem piaicidas,
oftendcs partem contattam nigram , haud aliter quam fi combufta fuiifet : fi vero halitu plan-
tamafflavcrisftatimfoliafuaexcutit&diirumpitut , qtiodnon fir 11 virgula aufbaculo attin-
gas ; iraur folocontaitu&halitu hominumvidcaturoffendi: carerum iniipida cft planra&
nullius, quodfciam, inmcdicinaufus. Memorant & aliam plantam in Malabar nafci, qux
fimilitcr contattum & afflatum hominis avcrfetur, foliis pdlipodii, flonibus luteis: aliam
quoqueinPeruvia, quxcontacfaftatimarefcaf, ncc deeffefimilemin Infula Gadiraiia. Sed
quxdePinaluiiztlicommemofavi, ea faepiusfum expettus, aliifquc probavi, ut haud dubia
fides habet i poflit. H.tcXimenes.

JrancifcusLopezdeGomara in Hiftoria fiia gcnerali cap. I94.fcribit in Peruvia nafci ar-
bufculas quarum folia marccfcant,fi manii tangantur,& cap. 2 o s .fimilcs reperiri in Nicaragua.
Crcdo efle fruticem quem Author hk dcfcribit. Ca:ter um Garfias ab Horro lib. 1 1 . cap. 2 7;
Nafcitur, inquit, in Malavar, planta mir/e nttura, nttm fi quis manum admoveat, ilico contrahitur:
folia folipodii , flores vero habet luteos . Chriftophorus a Cofta cap. iv. Hefbam vocat vivam
&accurateillamdefcribir. Sedde hac alibi plura dicemus. Ca:tcrtim & Atiriquis nota fuit
ha*c planta, fiquidem accutate admodum dcfcribitur a Thcophr. lib. 1 v. Hift.planrar . capl 1 1 1 .
fubfillCm. T v j\t<{J.ct ^ ichov Tt <puV) TS&Mtfttpiv-o £ Cpv7^ct>^@hct<T%c -^TijjjoAltjj fA.oo<p!w'tx<l X •nio^toy,
<d7Stc' &s to ovft£cuvov id&i ccjto j? /xeyp^ ^'ra^f «xow^w^? etjV cwtS xjmto cpu&cv <mpo/j.otoi/

TcCiq ^ipvjZlV. OTCtV Q 77? Cttjjfy T ttXtoVtW , UC0T10 d.^JOUIOAV0cO%Ct TU. (pvfiKtX. OVfJ.7n r n\st<J rpCtOtV. tiltt fJ^ TtVCt

■ygovov cactStuertic^ ■xx.ktv yjif $ct»\<lv. Id eft : Nafcirur peculiare qtioddam virgultuni circa Mcm-
phim, quodquidem nequefolia nequc ramulos, nequc rotam formam peculiarem haber,
ied accidentem tantum illi paflionem. Qtyppe facies ipfi fpinofa & folium perquam fimile fi-
licibus ; ubi autem qtiis attigetit ramulos , folia quafi hebcrara concidere ajunf ; arque hinc
poft aliquor teinpus revivifccrc dcnuo atque folia fuacxplicarc. Seddcmirabilihacplanta
paulo poft adhuc plura dkentur,nam varia; illius dantur fpecies. Hoc rantum hic minime pra-
tercundum etiam Plinium cjus meminiflelib. xxiv. cap. 17. Adjecithis, inquir, Appoltodo-
rus afectator ejus , herbam mfchynomenen , quoniam apftropinquante manufolia contraherct. Mc-
morat autcm intcr herbas a magis cclebratas , cum nihil cerrius fic quam hanc hcrbam ha:c
pati. Mirum autem Authorcs qui de Planris /Egypti agtint hodie illius non merniniflc.

C A r. VI-

t^A/landijba feu Maniiba , e qua fit Mandioca.

AyT Andiiba & Maniiba Brafilicnfibus , cujtis radix Mandioca vocatur. Ffutex cft
J.VA ciulc lignofo , pollicis vel digiti humani craflitie , fiodofo , cortice corylino , in fex,
feptemautoctopedumaltitudinemaffiitgens; continens medullamin fe inftar Sambuci , &
lacteumdefemittkfuccum. Supeiius in mnltos cxpanditiir ramos qui iterum ramulosha ;
bent , atque in hortim quolibet , tria , quatuor , quinque, fex aut fcptem folia angufta, oblon^
ga, inftcllaifigutamdifpofita, ejufdemferc viriditatis cum folio Peonia:. Flofculos fcrtfla»
vo-pallidos, quinquc foliolis conftantes , multisftaminibuslutcisinmedio. Radix ftt dtios

I velttes

66 GeorgIMas.cgr»avI

vcl tres pcdcs longa , tibiam humanam craffa, in fine magis tercs , coloris exterius inftar corti-
ciscoryliniobfcuri, interius albi , eftque fragilis & continct fuccum laftcum glutinofum,
quilcthaliseftomnibusanimantibus. PluresejusinBrafilia reperiuntur fpccies, nominibus
diftinda:, Mandiibucu, Mandiibimana , Mandiibibijana , Mandiibiurucu , Mandiibparata,
Mandiibcariamuna , Mandiibtinga , Mandiibmaracana , Mandiibcuguacu , Apitiuba , Aipi.
Aipiitcrum fuashabet.fpecies; Aipiguacu, Aipiatendi, Aipicaba, Aipiguapamba , Aipi
Iaborandi , Aipi jurumu , Aipi jurumi miri , Aipi jurucuja , Aipi macaxcra , Aipi maniacau,
Aipi^pDca, Aipitajapoja, Aipipitinga. De cultura Mandybahu obferv.it Aucfor

In quaterraplantetur. Silvx five montofx five planx cxduntur, lignura crematur, atque
ibi fit ager , qui Brafilienfibus vocatur Co, Lufitanis Roza. Rcqutritur autem terra bona , me-
diocriter licca , non humida ; quaproptcr montofa loca opportuniora . Plantari poteft omni-
bus mcnfibus xftivis, hiemalibus non. Optimum tamen tempus eft mcnfe Ianuario , Februa-
rio • item Augufto & Septembri. Plantatur tamen etiam medio Iulio vcl circa ej us fincm.

£>upmodo plantctur . Terra elaborata effbrmatur in monticulos, Lufitani vocant Montes
deterracavada , Brafilicnfes Cujo: Indigcnxautcmolim illos formabant fudibus acuminaris
ipforumidiomate/foM/^idiQis. Monticulorum autem quilibettres circiterpcdeslatus,fef-
quipedcm circiter altus eft,rotundus , utpluviacadens deciderepoffit : namhxcplantaamat
calorem&ficcitatcm. Cuilibet monticulo infiguntur tres ralexdeMandiiba, quarum qux-
liberoctovelnovcmdigitoslonga, velctiam pederrij infigunturita ut tertia pars emineat,
quafi crucis figura fecantibus fe eminentiis fuis fupra terram. Monticulorum autcm diftantia
dcbct effe duorum & femis aut trium pcdum. Talex autem omncs itafunt infigendx utpars
qux antea furiflm vergcbat, hic itidem furfum vergat. Pcr radicem Mandioca nullapotcft fieri
tranlplantatio , nam ca extrafta e terra & ta£ta ftatim cmoritur. Poftquam talex fuetintin-
fixx decem dicrum fpacio progcrminant & tot gcrmina proveniunr quot talea continct no-
dos. Quodlibet germen eft cauliculus digitum longus, in multos ramulos divifus ; coloris
rubri cxruleo mixti : quiiibet ramulus fohum habet in alia tria , quatuor , fex aut feptem folio-
ladivifum , diluteviridia , angufta , oblonganervofecundum longitudincm & venulis tranf-
verfis ordinc pofitis ; pofitaque funt hax foliola inpediculo ruffo figura ftcllx.

Pl.mtatio quomodo curandn. Agcr tcr vel quatcrdebetabherbispurgari, ufque dum planta
adolefcat, quod fit poft fcx aut feptem mcnfes. Luxuriantenimhicadmodum herba: (ponta-
ncxinagris, &copiafuafacilefatafcuplantata fuffocant, nifi eruncentur.

£)u& damna inferant huic plant/e. Gcrminahujus planrx & folia tencra comeduntur a for-
micis, qux idco multu damni dant in hifce plantariis. Poftquam autem adolevetit planta a for-
micis nihil amplius patitur. Animalia filveftria,ut Caprex,&c. criam folia dcpopulantur, itcm
cqui , boves, oves : ideo plantaria arboribus cxfis vel palis circumdantur ut animalia acccdcre
nequeanr. Radicesadmodum appctuntur ab apibus, cuniculis aliifquc Brafilixanimahbus.
Quamvis autem hxc planta ramis & foliis orberur,radice illxfa, nullum indc accipit damnum.

AdperfcSammagnitudincmhujusradicis rcquiritur annuum fpacium; Extrahi tamcn &
ufurpari potcft radix fcxto mcnfe poft plantationcm, ncccffitate urgcnre. Ar tunc pauco com-
modo : nam minus dat. Quxlibet planta duas , tres , quatuor ufque ad viginti profcrt radices,
profcrtilitatefoli, ubi plantatur. Et quxhbet radix femipedcmvcl ctiamduos auttrespedcs
longa evadit , craffiticm habcns brachii vcl criam tibix humanx quando perfefte adolevit,

Durarepotefthxcradixinterraadtrienniiunfinoneruatur. Altcro tamen plcrumquc an-
nopars earum putrcfcit & corrumpitur. Ideo ad fummum linquitur annuo Ipacio & dcnuo
per taleas novas plantatur.

Extrahiturradixmatura, c caudice fiunt talcx ad novam plantationcm. Radix autcm ex-
trac1:avixrriduumfervaripotcft,quiaputrcicit:putridaautcm admodum fxtet. Idco quo ci-
tius in farinam rcdigatur , co melius.

Farina quomodofiat. Radix extra£ta cultro ab exteriori cuticula liberatur , qux facile abra-
di potcft. Hinc integra lavarur aqua pura , manu rotx in diametro quatuor aut quinquc pedcs
habenti admovetur , qux in hunc ufum fafta cft , & cujus fuperficies convexa lamina cuprea
armara, multis foraminibus pertufa , acutamoretyrocncftis : Rotaaduobus hominibus cir-
cumagitur, radendo fic radiccm , ut rafura cadat in fuppofitum lintrum. Rqtahxcvocatur
Brafilienfibus ibecem babaca Lufitanis Roda defarinha. Brafiiienfcs tamen , utpote pauca fiipcl-
le&ilc inftrucli tyrocncfti radunt hJnc radicem purgatam, longioti tcmpore & opcrofiori mo-
do. Linter qui excipit rafuram vocatur Brafilienfibus Mieecaba Lufitanis coche de ralar Mandio-
ca. Sic molita & rafa hxc radix inditur longo facco fafto cx corticibus arborum , more corbis
tcxto , qui quatuor circiter digitos amplus eft , figurx cylindracex , vocaturque Brafilienfibus
Miamiama , Lufitanis Efpremendouro de Mandioca. Immittirur hic faccus prclo , quod Brafi-
licnCesTiamifaba, Lufitani prcnfa appellant, atque exprimitur inde fuccus , donec rafura om-

ncm

HlSTOR. PLANTAR.VM L I B, I. 6f

ncm liumiditatem^ponat. Succus illc Brafilienfibus dicitur Manipoera Lufifanis Jlgoti de
Aiandioca. Expreffa rafura radicis immirritur cribro, quod Vrupema Brafii. Lufiranis loeirn
vocant : fuccernitur & immittitur vafi rotundo, lato , haud profundo ex argilla vcl cupro fa&o
quod more ahcni fumario infertum eft, & igne inferne frrucfo , fpatula lignea continuo agira-
tur, donec iiccata fitfatis. vocanthocvasinquofarinaficcaturBrafil. Vimovtpaba , Lufitani
Foruo de Farinha , fpatulam Brafil. Vtpucuitaba. Farina hxc admcdietatemfolum ficcata, ita
ut fcmimollis mancat vocatur Brafil. Vttinga , Lufitanis Farina rclada : amplius liccata dicitur
Bralil. Viecacoatinga , integreautemficcata, itautdurarepofiitvocatur ViataScVtcica , Lufi-
tan. farinhafeca , farinhada gucrrti, qux ad fummumperannuumfpacium potell fervari , fi
loco ficco adfervetur & ab aqua caveatur. Viecacatinga vix dimidium annum durare poteftj
Vitinga vix biduum & has farinx fpecies loco panis ufurpant. Farinha feca irrorata jufculo
qualicunque vocatur Mivipiro & Mindipiro , comediturquc cum cduliis cxteris , carncvel
pifcibus. Ex farina ficcata formant placcntas , mifccndo cum aqua fimplici in maffam , & co-
qucndo fupcr prunas , vocantque nomine Brafilienfi Bejil.

Succus Mandioca expreflus relinquitur in vafc , & bihorii fpacio refidet in fundo fecula al-
biftima, quam indigenx vocant Tipioja, Tipiaca&Tipiabica: hacc difto modo ficcata fari-
nam cxhibetalbiffimam, Tipiocut vocatam, exquafiuntplacentxlongx & tenues , quas Ti-
piacica&iami, quxpanis optimi fimilagincivicem explent. Idemfuccus coftusadconfiften-
tiam pultis comcditur. Eadcm puis ufurpatur amyliloco ad incruftandum linteamina , & glu-
tinandas chartas. Ex pultc quoquc cum otyza & faccharo mixta confervam faciunr Lufitani
non ingratam , quam Marmelada de Mandioca vocant. Succus autcm Mandioja five Mani-
poera fubdulcis eft faporis, idcoque ab animalibus appcritur, quxtamen omnia poftquam
bibcrint, cito moriuntur. Nam hic fuccus & hominibus & brutislethalis eft. Inhocfucco,
li adfervetur dicm unum atque altcrum , generantur vermes , quos Brafilienfes vocant Ta-
putu, qui itidcm vencnati funt. Prxparatur etiam Mandioca alio modo in ufus humanos.
Mandioca cmdaquamvis dictomodopurgata , fcinditur in particulas, lingulx figura , duos
circiter digitos longas , femidigitum latas. Particulx ha» exponuntur foli pcr biduum nt exfic-
centur. (Succus non exprimitur) ficcatx funt albiflimx ita ut cretx loco infervire poffint ad
fcribendum , tunduntur in pollinem in mortario ligneo (quod Brafilienfcs vocant Anqua &
Vmbua , Lufitani pilam de pao) piftillolignco , pollen vocaturTi^/r^/ , Lufitanis farinha de
mandioca crua ex quo panis coquirur dclicariffimus , albiffimus , certans cum pane fimilagincp
optimo. Eit & panis bifco£tus , quemBrafil. vocant Miapeitta, optimus, qui in cxpeditioni-
bus poteft ufurpari & diu adfervari.

Mandiocacrudaintegra vel concifaaqux immifla per tres, quatuor vel quinque dics fi-
nendo , ut mollis evadat , vocatur Mandtopuba & Mamopuba , & iiib cinetibus alfata comedi-
tur. Hoc modo prxpararam urplurimum fugitivi & in filvis vagantes ufurpant , utpote facile
parabilem, Eadem Mandiopuba ficcata ad ignem poteft adfervari in ufus & vocatur Caari-
ma. Hanc Caarimam in pollincm redigcre folent tundendoinmOrtarioligneo & pollinem
vocant Caatimaciu qui albiffimus eft & fubtiliffimus. Hic pollen in aquam fervefaftam five
coctamimmiffus pultcm cxhibet , Mintrau Brafilicnfibus , agitando continue quando immit-
tituraqux, ut puls tcnuis & fine globulis fiat , grari faporis , &comcdiruraurperfe, autcum
pipere admixro , quod Brafil. Jgutya vocant , integro aut concifo ; vel immifcentur alix her-
bx, vcl gammari, pifces codi, & caro cocta, & vocatur ipfis Mmguipitinga. Servit ctiam amyli
velglutinislocofatina dc Caarima, fiin pultem redigarur&runc vocatur Mingaupomonga,
Ex eadem cum aqua, butyro & faccharo placentufx fiunt dclicatx, qux calidx comeduntur.

ExMandiopuba etiamfatinafitmollis &femificca inftar micx panis recentis fimilaginei ,
quam vocant Vipuba & Viabirmu , Lufitanis Farinhafi-efca & Farinha d' Agoa , qux grara eft ad
comcdcndum, fcd non durat ultra diem naturalem , idco quoridic de novo conficitur.
EandcmVipubaminglobiformammanibusefformantacinSolc ficcant, vocantquc Vtapui
& Mi.tpeteca, & tunc diu adfervari poteft. Hoc modo Tapuyx prxparant ut plut imum. Etiam
Brafilianircliqui, mifcendopoftcacum Viati ut grarior fit. Mandioca cruda etiamputgata
fcinditur in tenues particulas , contunditurque piftillo ligneo , & manibus folum expruiiitur,
ac dcin ficcatur, vocaturque illa farina Tina & Mixacuruba.

Omnes aurem fpecics Mandiocx crudx hominibus lethales funt fi cdantur , cxcepta , Aipi-
macaxcra , qux recens cxtrafta & aflata ad igncm vcl fub cineribus tuto comedi poteft & bene
fapit. Bruta autcm omnia, omnes Mandiocx fpecies ctudas devorant finc noxa, & bene
nurrit atquc faginat , quum tamen fuccus earum expreflus folitarie fumtus ipfis xque lcthalis
fitatque hominibus.

Ex tadicc Aipimacaxera contufa ac cofta fit potus albefcens inftar lafliis ebutyrati , gtatifa-
poris , fubacidi, qui tepcfactus bibitur, & vocatur Cavimacaxera.

I i Exea?

6s GeorgIMarcgravI

Exeademradicedentibusperfceminas mafticata, ut pultem fere tq^tat, adfufa aqua&
cofta conficitur potus quem Caon caraxit vocant-

Folia Mandijba qux Brafiliani appcllant Manicoba benc contufa piftillo ligneo , in mortario
ligneo&co£ta, atqueolcovel butyro condita, comcduntur inftat Atriplicis aut Spinachii
cofti.

Monticulitres, quinque, imo interdum viginti rcquirunrur , ut cxradicibusunusmodius
(Alqucira vulgo) farinx fiat , qui continet cantharos Holland. xx 1 1.

SefquimodiusfarinxfufHcithomini fano, robufto, laboriofo pcr menfem. Valet autcm
modius unus modo quatuor , modo fcx , duodecim , odtodecim folidos Hollandicos. Inter-
dum & carc vcnditur viginti octo vel triginta folidis.

Vftn Mandiocd: in Mcdtcina .

Vitinga impofitaulceribus antiquis ea mundificat quo citius fanentur.

Caaaximacontufa&cumaquapotafomiafirupi, antidotalis eft.

Mingau admixto faccharo xgrotis datur magno emolumento .

C A p. VII.

ctAnnotatio ad Caput prtecedem.

FR.Ximenes deracaequafitpanis, queminlnfulisvocantCazavc, &Mexicani Quauh-
camotli. Yucar radix eft parva , lignofa & nonadmodum craifa , trunci illius adolefcunt ad
proceritatem humanam: foliailliusfuntfimiliacannabinis. Nafcitur&colitur in Infulis Hif-
paniola , Cuba , aliis, & plcrifquc partibus Continentis Americx , ubi divcrfx illius rcpcriun-
tur fpec/cs. Fit ex illis panis quem vocant Cazave ho c modo : frangunt & contundunt radices
minutim. dein exprimunt fuccum qui virofus eft , & reliquum cogunr in placentas, eafque
invafis torrent ad ignem , & fiunt placcntx candidx, durx &tcnues: haudfccuspalatoacci-
dunt quam rafurx ligni , vocant pancm Ca^avi. Succus adeo vencndfus cft ut crudus fumtus
ftatimenecct; fiveropercoquaturnonmodononnocet, fed&falubriscft&nutritivus. Vn-
denobihsquxftiooriturintcr Phylicos, quum venenaomnia tam calida quamfrigida vigo-
rem fuum magis prodant a calore adjuta & celerius atque validius cor pctant , unde fiat quod
hicliquothauddubio vcncnofus , contra a calore innoxius reddatur , doftor Cardcnasref-
pondet : Liquorcm hunc conftare duabus partibus plurimum inter fe diverfis , quarum prior
eftfubtihs&vaporofa&veneniilliuscompos; altetadulcis , craffior&vifcofa&naturxno-
ftrx amica : ubi autem ebullitur exhalari iilam partem fubtilem & noxiam & remanerc dulcem
&falubrem. Plura in hanc fcntentiam adferri poflent. Exhacradicemolita&percolataaut
percribratafit prxftantiflimum amylum. H/ce tlk-j.

Monardesitcmcap. lii. accuraramdatCazavi'hiftoriam : Folia illi tribuirlata & manus
humanx modo expanfa atquc in fcptem aut ofto lacinias divifa. Obfervat autem Yucx qux in
Contincnti crefcir fuccum minimc vcnenofum aur noxium efle , in Infula Hifpaniola , ii non
coquatur,lcthalem. Defcribit candcmOvicdusinfummario cap.v. &Hiftorialib. vn. cap.
2. ubi & rudes dat foliorum iconcs. Meminerunt & plcriquc alii auftorcs qui dc rcbus Amc-
ricanis fcripferunt.

LonfcaliaplantaeftquxhodieYucx nomine cclebraturaBotanicis & qux hodiepaflim
acuriofiscoliturinhortis; cujusdefcriptionem vide apud Ioannem Baptiftam Ferrarium de
Florumcultura lib. n. cap. ym.

C A p. VIII.

Innominatm frutex. Manaca. faborandi frutkefcens .
<^7vLaruuru.

AN Glaux , vel Anthyllis lcguminofa , vel fecuridaca fit diccnda ; {Planta quamfic defcri-
bitJuHor, ambigit.) Hcrba fruticefcens ; In trium aut quatuor pedum altitudincm af-
furgit multis caulibus juxta fc pofitis , lignofis , recfis , paulo incanis , qui hinc indc ramos ha-
bent. Foliafertinramulisbinafibioppofita, in quolibet plcrumque fcx paria & in cxtremi-
tatcunumfolitariepofitum. Suntautemfoliavixdigitumlonga, infcrius quafi lanugine in-
cana obdu&a fuperius paulo viridiora. Prope exortum illorum ramulorum etiam provcniunt
ramuli fingularcs , qui finguliferunr Ipicamparvam , conicam , conftantcm flofculis parvulis,
coloris cx albo & incarnato mixti , inftat floris Loti. Poft flores fcquuntur (iliquulx multx
juxta fe pofitx , femidigitum fere longx & figura cornu caprini : quodlibct autcm corniculum
continct quinque , fcxautfeptemgtanulafcminis, quodproprix fux cellulx incumbit, par-

Histor. Plantarvm Lib. II. 69

vum , albicans , & figura inftar pa-
nis facchari, vcrumadlarcrapau-
lulumcoroprcflum ,durum,)apo
ris inftar pif drum. Quando fcmcn
plcnc maturuit , filiquula diflilit
& femcn fiwm effundit.

Manaca Brafilienfibus , eft
Frutex cortice gtyfeo , ligno mc-
diocriter duro , fed fragili , qui in
multos ramos dilpergitur , & hi
itidcm in ramulos inordinatc po-
fitos , in quibus funt folia , pyri ju-
nioris foliis fimilia , dilute viridia,
'infrondcs quafi difpofita : nervo
fccundumlongitudincm & venu-
i lis tranfvcrfis vix confpicnis. Fert
Iflorcm folitaric poiitum ex longo
^calice prodcuntcm , ftufeti hol-
landici magnitudine , in quinque
folia difle£tum, ftaminulis parvis
inmcdio: flos coloris dilure pur-
purco-cxrulci,vel ctiam albimam
in uno codcmque ftutice albi &
cxruleo-purpureiflorcsrcperiun-
tur : fuavis odoris inftar Violarum
Martiarum. Fruchim fert magni-
tudinc inftar uvxipinx , viridem,
rotundum,corticc gryfeo tecfum,
qui lupetius quinquc fiffiiras ha-
betut fru&us pcr fiflluas ftellam quinquangularem reprsfentet, continet in fc tria grana femi-

nis magnitudine lcntis vcl ctiam
majorcs , figuraeellyprica:.

Mcdicinalis eft pianta : intti-
tum rafura ligni infufa forriter
purgat inftar Efulx.

Iaborandi Brafilicnfibus
alrera fpccics Frudccfccns : cau-
libus aflurgit minimum digitum
craflls vcl ctiam tenerioribus.per
longa intervalla nodofis , rercti-
bus & faturate virentibus : qui ad
nodos etiam ramos habent iti-
dem nodofos & yiridcs. In his &
illis folia nafcuntur velut appofi-
ta invicem , vel etiam alternarim
pofita , a fex ad decem digitos
longa , faturate viridia , iplenden-
tia & ad ta£tum inftar membra-
nacea: chartx , in extremiratc in-
curvata, nervo fccundum iongi-
tudinem & venis obliquis con-
fipicua.

Radix illius lignofa, fufca, nee.
magnancc crafla , fed tenuis &
longa. Nullius odoris aut faporis
videtur dcntibus incifa , vetuni li
paululum mafticctur vchcmen-
ter urit linguam & magis quam
pyretrum. Trahit maximam co-
piampituitx e lingua, atqucita
I 3 libe-

70 GeorgIMarcgravI

libcratcaputacatharris&mitigatdolorcm dentium. Pr:efentiffimum quoqueeft remedium
advcrfus Gonorream radix contufaatque inaqua macerata, dein cofta & aqua mane haufta.
Erodeft quoque adverfus venena , urinx fuppreffionem & calculum.

M a r v v r v Braiilienfibus : fubfrutex cft in femipedalem aut etiam pedalem altitudinem
cxcrefccns& folia gcrens fimilia falignis , direfte fibi oppofita & unum in extremirate. Flo-
rem fert flavum. Fruftum autem magnitudine & figura pruni , flavum & dulccm quidemfcd
minime edulem.

C a r. I X.

<£hdurucuya feu flos Tajlionis, "varia illim jjiecies.

MVrvcvia Gvacv & GvaiNVmbi Acaivea: Hifpanis GrmniilU , vulgo
flos Paffionis; Belgis in Brafilia commorantibus Rhangappel: hedera cft fruflifera:
plurcs autcm illius reperiuntur Ipecies : hic qua: fruitum fcrunt edulem, ponam.

I. Mvrvcvia Gvacv feupi-
riformis , planta eft viminea , lignofa,
lentiffima : Caulis contortus , qua-
dratus , varius , coloris cinerefcentis
feu grifei , pollicem craflus , fcu etiam
vitis & interdum brachii cralfitie : lon-
ge ferpit ac etiam arboribus & frutici-
btisfeimplicat. Folia habettete viri-
dia, lxvia , fplendida , quinque aut fcx
digitos longa , non ferrata , inxquaiis
figura; ; qusdam enim funt fimplicia,
qua:dam in duas partes inaiquales,
quxdam in rres partes five lacinias fe-
c~ta : adha:rcnt aute cauli pediculis fuis
fubruffis, & nervus tendit perlongi-
tudinem laciniarum , tranfverfim au-
tem multx venute intertcxuntur. Flo-
rcm fert infignem, quem Paffionis vo-
cant , magnitudine Ro(x majorisple-
na; , exterius foliis quinque dilute pur-
pureisfupcme& inferne, &quinque
viridibus inferius , fuperius rubris , al-
ternatim pofitis.Suprahxc folia in or-
bcm cxpanduntur filamenta infignia
fefquidigitum longa , crilpa , medieta-
te interiore tota purpurea , extcriore ,
rubrofcu purpureo& albo variegata
in centroflorisextat columna ex fla-
vo albicans, teres & quffi tornata,
lata unum digitum , cui fuperius apex
ovalis figuts , magnitudine fcminis
pyri impofitus , & huic itcm clavi ex-
tremis fuis cufpidibus infixi in uno pun&o : infra ovalem autem figuram a faftigio columna;
quinquebrachiaextenduntur ad latera, quorum quodlibet continet fpongiforme corpufcu-
lum, flavopulvereadftierfumutin Lilio. quandoexterior florispcdiculus totus abfcinditur
tunc integra columna e flore extrahi poteft. FIos autem facillime perit decerptus & vermiculi
inillogenerantufutincafeo. Fruftus piriformis cft, initio viridis , maturus flavefcentis e vi-
ridi colotis. Intus tribus lineis in tres partes dividitur fecundum longitudinem , inter quas
lineas multi proccfliis , quibus femen cum pulpa fruftus per tenues cuticulas anneftitur. Pul-
pa alba , fucculenta , glabra , inftar rudimenti avis in ovo , cui inhxrcnt in quolibet fiudu gra-
nafeminisducentafexagintavelplura, nigra, fplendida, comprcfla, quorum quodlibetfuo
folliculoincluditur. Odor&fipor fruftus dulcis& fuavis. Cortexcraffioreftquammaliau-
rantii. Quando commeditur , fcinditur tranfverfim (non fecundumlongitudinem) &pulpa
paulumfcparaturacortice, adha:rens ilhs proceflibus, acdein una cum feminibus forbendo
inftar ovi tremuli exhauritur. Quando autcm animus eft femen colligere & fervare, pulpa
cumfeminibus per lintcolum lcniter exprimenda&itaagranisfeparanda, granaque deindc

fuis

Histor.PlanTar.vmLib.II. fi
fuis folliculis adhuC inclufa, ttiduo aut quatriduo chaitx imponenda ut cx parte ficcentut ,
poftea fummisdigitis.folliculus cuique grano dcttahendus : alias itaglabra funt utcompre-
hendi ncqueant , ncc intcr edendum ore feparari.

II. MvrvcviA Maliformis caulis iti-
dem farmcntofus ac fubruffus : folia gcrit
hinc indc , fuis pcdiculis circiter digitum
longis affixa , & quodlibet in quinquc alia
fecfumqux fuosnervos&venashabent, &
quxdam homm foliorum futit interdum la-
ciniata, quxdamnon. Adfmgulos pedicu-
los foliorum provenit etiam pcdiculus,con-
tincns florem in circumfcrentia duplant
quantitatemRofehabcntem; quique infe-
rius tria folia viridia obtinet , fupra autem,
hxc quinquc longiora , infcrnc yiridcfcen-
tia, fuperne cxruleo-purpurea , &intcrhcee
alia quinque in totum purpurea : dehinc So-
Iis uti pingitur figura radiatim multa fila-
mcntacrilpata&in orbcm explicata, cxte-
riori rftedietate cxruleo-purpurea , intcriori
dilute cxrulca vcl etiam e contrario , utfu-
pra obfervavi; velctiam, quod elegantiffi-
| mum , exteriora verfus dilute cxrulea , in
" mcdio in orbem purpurea , verfus intcriora
ex purpureo nigricantia , vel ctiam extcrius
cx parte cyanci , intcrius in totum uranii (ea_
etiam rubri coloris ac circulorum modo'
punctulis diluris albo & rubroinorbcm va-
riegata ; circa centrum autem cx brunno
itidem rubra fuis punctulis. In mediofloris
columellam habct brcviffimam , pallidam,
fuperius in quinquc partes dilTetfam , qux ad
latera curvatx cxtcnduntur ; cuique parti
jpongixformi corpus Jutefccns , pulverenl
lntcum adfparfum habens adhxrct. In me-
dio autcm columcllx pififormis orbiculus
cx flavo albicans, &huic trcsclavifuperius
infixi e flavo albi & pun£tulis minimis purpureis variegati & deorfum inclinati , ut brachia co-
lumnx. Flostotusfuavisodoris. Frudtus xquat pomum noftras vulgare , rotundus, cortice
craffo , flavi exterius coloris , conftans pulpa fucculcnta , vinofo acida : ctocca & linguam
tingcnte eroceo colore : & in illa multa granula feminis nigri , magnitudine fcminis pomi vul-
garis, fed variis tuberculis infigniti, & folhculo inclufi. Frudus item tranfvcrfim fcinditur
commedcndus. Semina quoque eodem modo colligenda&confervanda. Commcndabilj^
eft fructus ram odore quam fapore. Flos adhuc claufus ita fc habet ut in Icone.

III. MvrVC vi a malifofmis alia , foliahabctmagna; quodlibet in tres lacinias fe£tum,

GeorgI MarcgravI

continctqtie quslibet lacinia fuum nervum fecundum longitudinem , & venas obliquas ! funt-
que praterea in ambitu ierrata , tete viridia & (plendentia , eodem modo ad caulcm pofita ut
in prima ipcric. Flos magnitudinc & figura convenit cum anteccdenti, feddiffertcolorcat-
quenumcro foliorum: hujus enim exteriora & majora folia inferne viridia, fupcrnc alba,
quibus quinque prorfus alba interponuntur. Ex mcdio autcm flore prodcuntinorbcmfila-
xnenta , dimidia parte interiori quidem CEeruleo-purpurea , altera exteriore albo-flaveicentia.
Columcllainmediorotundaexviridiflavefcens, fuperiusin quinque (interdum &fex) cur-
vaturas deorfum vcrgenres divila , cum fpongiformi corpore e viridi fufnavo ut in aliis. In
mediofumrnitatisColumclteorbiculuspififormis , cum tribus clavis infixis , deorfum incli-
natis. Flos fuavis odoris. Fructus convenit cum fuperiori, fed immaturus adhuc ex viridi
fivfflavefcitpuniftulisalbicantibusvariegamsinftarColocinthis, & fplendens inftar fpeculi &
fummc lxvis. Mamrus autem citrinus eft.

IV. M vrvcvia Piriformis altcra', priori piriformi flore fimilis fed foliis diffcrcns , flos
quoquemajor. Folufolitariepofita, quodlibet fuo pcdiculo fefqijidigitum longo innitens,

cordis bubuli figura , circiter quinque digitos longa , quatuor fere lata , ubi latiflima , in am-
bitu non ferrata , late virentia & fplendentia, nervo fecundum lctngitudinem & venis obli-
quisquafiprominenribus. Adquemlibetpediculumfolii etiam capreolum habet caulis,quo
fc anncftit , & eodem loco pcdiculum fefquidigitum longum,tria foiia continentem, (efquidi-
gitum longa, in orbem inftar floris difpofita , viridia & craflb modo ferrata. Hifcc foliis herba-
ceis infider flos , diametro plus quatuor digitorum , continens decem folia , quorum quinquc
fuperne & inferne rubri coloris , quinque vero fuperne rubri , infcrne viridis coloris , ita alter-
natim pofita. Supra hsc folia filamenta fefquidigitum longa in orbem.ftant erefta (cumin
aliis fpecicbus incumbanr) fatis fortia & teretia , quorum inferior medieras ex lacca , purpura
& albo variegara eft , fuperior feu extrema totapurpurea. In ientro floris iridem columna
erecta, tornata, digitumalta, fupcrius ovale corpus cum tribus clavis infixis cx alboflavef-
centibus; infra qudd quinque brachia rubra punftulataca:terumflavefcentiaextendunturin
orbem, quorumquodlibetellypticumcorpus habet refcrens fpongiam , compreflum , albi-
cans, cui pulvis luteus adhserct. Floris odor fuavis, fruftuspiriformis.

Murucii jx autem omnes fpccies, ut plurimum , florerc incipiunt mcnfc Augufto & florent
ufquc adjanuarium. Fruftus maturus copiofe menfe Januario & Fcbruario , Martio , Aptili,
Majo & Junio folia amitttint, novis fubnafcentibus.

Murcuja major & media coluntur in hortis,necin campeftribus reperiuntur , nifi ubi olim
horti ab incolis culti fuerunt. Minor fponte in campeftribus provenit.

Utraque illafpecics rranfplantatur per furculos (fineradicc) craffimdine unius digiti , qui
fcfqnipedem longi, ad pedem circitertcrrs immerguntur , ut dimidium pedem cmineant : fic
poftca progcrminant & vcfliLintintegrasfcpesinftarhedersfcanfilis. Habentenim & fuas,
ut dixi , claviculas quibus fe applicant.

Reperitur hic & alia Murucujae fpecics ; qtix tenui, rotundo, viridi.herbofo caule fcrpit &
ftuticibns fe implicat. Folia hcdcra; fcandcntis foliis figura fimilia , in tria comua diducta , fu-

penus

H I ! T O I. P L A N T A K V M L I B. I 1 73

pcrius fplendidc viridia, inferius ex viridi canefccnria,uri Caapeba. Qupdlibct folium diftat ab
altero circitcr duos digitos & femis , fuo pctiolo infidens digirum longo , cx caulc prodeuntc
parvo foliolo dentato circumdatum: & prope pctiolu ctiam habet capreolos rufefcentcs, qui-
bus fc adncctit. Pofl: florcm provenit pomum ovalc, magnitudinc majoris priuii , inirio Viridc,
cujus corrcx haud ita craflus ut in cxteris fpccicbus , contincns pulpam albicantem cum fcmi-
nibus lit Murucuja-guacu, lcnricularis figuras, magnitudine leminum pomi,nigra,fplcndentia.

Obfervavi & aliam fpcciem, qux a Bralilienfibus vocatur CMurucuja-ctc, cujus folia dilutS
viridia in torum , in tria alia lefta & in pediculo ubi inllder rria folia in ambitu ferrata , viridia:
flos ipfc conftar dccem foliis , nimirum quinque extcrius viridibus, interius albis , & inter hsc
quinquealiaaltcrnarimpofitaintotumalba : ex medio floris prodctinr filamenta Solis figu-
ra, qux ad medietatem interiorem purpureo-cxrulea, ad extctiorem alba funr. In cenrro flo-
ris ftamcn in quinque brachia didutlum , cxruleo punctulatum , cum fpongiformi corporc,
quod pulvere lureo afperfum.In piliformis corporis medio tres claviinfixi.Flos dulcis odoris.

Hedera Murucuja fpccies (nam&^«r«K>hederaeft) veficaria, lanuginofa , odoris
gravis mihi dicirur. Longiffimc ferpit caule fuo & capreolis fe firmar : caulis autem teres, hir 5 -
furus, ruffus ac mollis ; folia acuminara, cordis figura, ad raftum ut fericum , mollia. Florem
fcrt pataci magnitudinc> decem foliis conftantem, quinque inferius viridibus, fupcrius albis,&
quinque totalitcr albis, altcrnatimpofitis : fupcr his foliis multafilamenta alba inorbem ex-
panduntur ut in flore paflionis, paulum contorta & interius in orbem purpurara: in medio co-
lumella albicans , punchilata rubro , cui quinque fpongixformia corpulcula cum rribus clavis
impofita, coloris cx viridi albicantis, murucujas modo. Pofl flores fequirur folliculus rurbina-
tus, magnitudinc daclyli, qui intus cavus femina continet. Odor totius plantx fortior & pene-
trans ur Hyofciami , fed cui dulcedinis aliqiud admixrum deprchcnditur. Planta manibus t»
ctata odorem imprimit.

C a p. XII.

Caaeo feu Herba vivd.

CAaeo Brafilienfibus : Herba viva vulgo : Caulcm habct ftriatum , viridem , longurn j
haudcraffum, lignofum, aculeatum, fragilem tamen & medullofum , qui partimter-

rxincumbit, partim afllirgit
& aliis le implicat : in varios
pandirurramos & rami inra-
mulos, duos aurctiamqua-
tuor digitos longos aculea-
teS; quilibct autem ramulus
quinque , fex aut ofl:o coflas
habct fibi ficmper oppofiras,
quamlibcr unum aur fefqui-
digirum longam , qus coftx
continent foliola Ixte viridia
ordine pofita & fibi oppofi-
fa , angufta, oblonga, ut len-
tium , finc pcdiculis , ad ta-
£tum tcnera, in medio fecun-
dum longitudine fubrili ner-
vulo , qui non poteft videri
nifi foiiolum obvertatur. Ad
caulem ubi ramuli prodeunt
brevis ptovenit pediculus
(laroplusquamunusin uno
loco, fcd in uno habcns mul»
tos , & in fummitare caulis
quafi fpicatim congefti funt
globuli) unum digitum lon-
gus , qui capitulum ptoducit
rotundum, magnitudinc glo-
bulaiia; Monfpel. Car. Clufii
Rar. Plant. lib.iv;.cap. i. vcl
etiammajus , conftans cxru-
lco pur-

74

GeorgI MarccRavI

lco purpureis (veletiamincarnaricoloris) flofculis egrcgiis, arcte junclis, ita ut capitulunj
hkfutum videatur. Poft florcs proveniunt filiquula: tenues, ftriata:, hifpidx, mollibus acu-
lcis munitae , tres circiter digitos longa: , in quibus fcmen nigerrimum , fplendcns , oblongum,
figuram fere habcns cordis , magnitudinegranifihginis. Radixhujus planta: perennis eft, &
fcmper protrudit caules recentes. Eft autcm radix pedalis aut paulo majoris longitudinis, qua-
tuor circiter digitos craffa fupcrius , fed qux paulatim attenuatiu- vcrfus infcriora ; eft autem
contorta inftar funis , & multa habct filamenta ad latus e fui medio , unum aut duos pedes lon-
ga: exteriuseftcolorisumbra:, interius alba , lignofa, meduilofa, lenta, filamentofa. Tota
radix forrem odorcm habct plane fimilcm raporum noftratium , diu in ceila tempore hyberno
fervatorum. Hcrbainodora, fedfaporis fubdulcis. Mirabilisautem,nammanu,pcdeautba-
culo tacta , ftatim contrahit fe & componit , brevi autem poft iterum fc cxplicat , quod ab
aftante videri poteft . Etiam circa Solis occafum quafi triftitia affecta fe componit .

Reperiturhic & aliaHer-
baviva fruticefcens , Lufita-
nis Silva d'Jgoa dicta. Adliir-
git in altitudinem pruni fil-
veftris: folia illius fimilia fo-
liisprioris fpeciei, fed angu-
ftiora , in ramulis difpofira;
nimirum quilibct ramus qua-
tuor , quinquc aut fex digitos
longus cft,h,ibetquc octo aut
novcm paria ramulorum fibi
invicem oppofita , quorum
quilibct fefquidigitum lon-
gus , &in fingulis multaparia
foliorum fibi oppolita. Flos
convenit cum flore prima:
fpcciei,paulo tamen major &
ccrafi magnitudinc. Lignum
fubruffum habet corticem,
cftque lentum , multis fpinis
rufefcentibus munitum. Fert
fcmcn in filiquis magnis , la-
tis , inftar filiqua: pifi , plane
hifpidis , brunni coloris , tres
digitos longis;quando fcmen
maturum eft , filiqua: fponte
in tot partcs difliliunt , quot
feminis grana continent : &
fecundumlongitudinem fili-
qua: ad utrumque latus,filum "
quoddam hifpidum etiam fe
abfolvit. quodlibet granum
fcminis habct magnitudinem
fatris , compreffum , coloris
olivacci , quadrata: feu paral-
lelogramma: capfula: inclu-
liim.

Annotatio.

Plane fingularis & admira-
bilis eft filiqua: hu jus compo-
fitio ; quam cum integram ab
Amicis e Brafilia ad mc mit
fam acceperim , opera: pra:-
ciumputaviillam hic adjun-
gere eamolequam habct, quamvis clegantiam cjuspiftor vix exprimere poffit. ■vid.pag-feq.

Tertiafpecics, itidcmfruticefcens,minoreftpra:cedente ; habctque foliola prorfus angu-
fta & multo anguftiora foliolis prioris ; atque ad hunc modum difpofita : ramuli fefquidigi-
tumlongi&nonperpariafibi iuvicem oppofiti , fed in orbem ftantcs,fex, feptem aut octo

numeroj

Histor. PlantarvmLib. II. 75

numerO; foliolataminillis fibiinvicemappofitautin reliquis /pecicbus. Color ligni fimilis

fecundx fpcciei , uti & flos: verum fdmea
continetur in filiquulis parvulis , tereti-
bus , hilpidis , fufcis , quarum multse con-
junguntur , figura Rofx ; quxlibct autem
filiquulahabettria grana & totidcra tu-
bercula.Semen autem coloris cft olivacei
paulo obfcurioris , rotundum & paulo compreffum , inftar lentium , fcd minus. Siliquulx
ctiam fpontc difliliunt in tot partes quot femina continent.

C A r. XIII.

'Pipcr caudatum feu Z\(hamdu. Frutex inuominatm . zAlter innominatus .

T)Iper Cavdatvm, Betre quibufdam Lufitanis ; Nhamiu Brafilienfibus generali nomi-
-*- nc: fubfrutexeft, inftaratbufculxcxcrefcens ad ttium, quatuor, quinque & interdum
fex pedum altitudincm. Caulis illius lignofus, tetes, viridis , no-
dofus , ad adlpectum fere ut caulis Solani. Folia fingulatim funt
pofita, quorum quodlibetfuum habctpediculum , qui ad no-
dos oritur : funt autem lata , figura cordis ut pingitur vel vome-
■ ris , multis vcnis arcuatim fecundum longitudinem clegantifti-
»me notata. Ad nodos itidcm proveniunt multijuli , quatuor,
Squinque aut fex digitos longi , incurvati , figura fere ut muris
Jcauda , vitides , qui menfe Octobri aut Novembri decerpuntuf
ac in Sole ficcati nigrefcunt : conrincntquc granula rorunda, ni-
gra, feminis papaveris magnitudine, arcte juxtafc in uvam com-
pofita , acris faporis , inftar pipcris optimi quod ex India Orien-
tis affertur. Radix in alias plures tenues dividitur , fufcas , infi-
gnis odoris , inftar Thymi , & faporis qui linguam vellicat.

Foliahujusplantxmedenturulccribus tibiarum. Radix mi-
rabiliter valetadvcrfus apoftcmata.

Reperitur in Braiilia & alia ejus fpeciesubiqucobvia&frc-
quentiflima in filvis mcditerraneis , per omnia fimilis priori, ex-
cepro quod folia anguftiflima funt & oblonga, & fruftus feu
caudapiperina longior, & melior , eft cnim grandiot.

Anno T a t i o.
Fr. Ximencs de Plantis Novse Hifpanix agcns , defcribit can-
dcm hanc plantamadhunc modum.

Plantam qux fert pipcr longum folent Infularum Philippi-
narum indigcna: appellarc Buyo bujo & Mcxicani(apud quos non
minus nafcirur) TUtlaxquayc , arque criam Acapatli. Habet au-
temttuncos contortosinftar farmcntorum, & in illa foliapi-.
periscandidi, verum longiora & acrttiora: fruftum fcrttere-
tcm &: oblongum: foliafuntodorata,iapote acri&mordaci, calida & ficca in tertio gradu
atque fubtilium partium ; Frucf us nufquam perfccre maturatur ita ut fementi fit aptus , ita-
que decerpitur cum jam rubcfcere cxpit, & cxponitur ibli ut maturefcat &fervatur in ufus:
ficcusautematqucetiamviridismanducatur, neque malc nurrir, additque cibis bonum fa-
potem , modo nc igni admovcantur , nam fi ebulliatur ftatim illum amirtit atque etiam vires.
Cortcx radicis contufuS & hauftuscvacuat commodiflimemelancholicos humorcs, fanat
vulnera venenata, prodeftnervis rcfolutis, difcutitflatus&fmatomnes infirmitates c caufa
frigida ortas , rcfolvir humores craifos & lentos. Hadcnus in Nova Hifpania tres illius fpc-
cies fucrunt obfervatx , licct in Philippinis Infulisquinquedicantinvcniri, quarum ramulos
nobis attulctunt ; nam praitcr Btsyo buyo, de qua jam diximus , memorant & alias quatuor qua-
rum poftrcma appcllatur Buyo prnio aut de femi , qus licet fimilem fructumfcrat , diffcrt tamen
gravitatc odoris , &foliisqux obtinet petforata & fcabiofa, itcmquc fapote acri & adftrin-
gentc : alias duas fpcciesajunt difterre hEuyobuyo parvitatc foliorum & afpcritatc , prxfertim
minimam, quia majorproducitmajora , cxtctum valdcfimilia. Obtinct faporem piperis ni-
gri& prxcipueradix, namfructusmagisacccditadpipcr iongum , licet fubtilior fit& actior ;
coitcxcftcolorcmclleo , acutus & corroborans. Radix utriufquc fpccici exhibctur contta
vcnena uti cxtcia alexiphatmaca , unius imcix quantitate ex aqua Cocci aut vino palmarum

K 2 rcccnti:

76 GeorgIMarcgRavI

recenti: medentut frigidis vcntriculi affectibuscum decoflro Chamxmeli fumte , corrigunt
enim& ftiperant humores craftbs, atque ita corroborant ventriculum: fuccurrunt frigidis
& malcficiatis , praifertim fi addantur alia remedia opportuna , ut affirmant Mexicani , qui pro-
pterCa vocant TlatLmquaye quanhiautli.

Nafcuntur locis calidis paffim ad ripas fluviorum &in vallibus.

Succusradicum&ftolonum expreflus, &hauftus velperenema infufus , cvacuathumo-
rem qui generat hydropem : dccoctum refolvit humores crurum , difcutiendo humorcs pitui-
. tofos, qui illos gencrant: movetmenfcsfceminarum : difpcllitflatus , &lenit dolorcs exillis
orientes : fanat vulncra , maximc quibus aliquid viroii fubcft : mitigat dolores luis vencreat:
rcfolvit tumores gutturis & alios quofcunque , maximc fi contlynan admifceatur : reftituit mo-
vendi facultatcm : movet fudores : curat paralyfin & tpafmum.

Vtuntur quoquefoliis in fubfumigiis ad frigora & rigores pellendum.

Clariffimus vir Carolus Clufius lib. i. Exoticorum cap. xx. dedit nobis iconem ramuli
hujusplantx&confentitcumhocAuctorefolia hujus plantsa piperis nigri foliis parum dif-
ferte. Icones utriufquc planta: faciuntfidcm. GarziastamenabHortodicitlongcaliameflc
plantam&nonplus haberc fimilitudinis cum plantis nigri & albi piperis quam fabam cum
ovo : in quo tamen liquct illum fuifle deceptum.

Allati funt nobis cjufmodi fru&us cx India Oricntis , ligneis vcrubus affixi , quos ibidem
a junt appcliari Ciriboa , quod nomen nonnihil alludit ad Buyo , & quidcm immatutos dcccrpi;
fcd in illis non deprehendo tam acrcm & vellicantem faporem ; fieri autem poteft non eflc ad-
modum rccentes : qui autem attulerat de viribus & ufu nihil poterat nos docere.

F r V t e x (cui Auclor nomen non ad-
fcripfit) inftar Salicis pumilx nafcitur in
arenofis locis. Lignum&folia habetSa-
licis, fedpaulumlEtiora, egregiaviridi-
tate fplendentia , nervo prominente fe-
cundum longitudincm , venis vero in la-
titudincm ordine digeftis.

Hofculos fcrt umbellatim congeftos
albos, parvos , inftar Sambuci : poft quos

provcniunt folliculi plane comprcfli , figurx ut in Ico-
ne (quam ex herbu ficcis ab Auciorejiudiofe collectis , ex-
primi curavi) valde elegantis ; continentes femen ro-
tundum , nigrum , macUla alba notatum.

Frvtex (cujm nomen Autlor non prodidit) inftar
Salicis pumilse, foliis Salignis, fed paulo latioribus, ner-
vo fecundum longitudinem utroquc latere confpi-
cuo, & venis tranfverfis exilibus: lignoquoque Sali-
gno. Capitula autem habetrotunda , viridia, inlongis
pediculis , qui & juxta folia & feparatim e caule enaf-
cuntur, & in iis congcftos flofculos minimos luteos. Poftfiofculos proveniunt capitulaut

in lupu-

Histor. PlantarvmLib, II. 7 7
in lupulo , minoris olivae magnitudine , fed dura & qua: femcn continent triangulare.

Iconem non dcderat Auftor fed illam ex hcrbis ficcis ab ipfo collccris dclincandam curavi
& defcriptionemqualevitcr defunctxis erat , abfolvi. An autem fit alicujus ufusdiccre non
poflum.

C a r. XIV.

, Guajeru. 3\(hambu Guacu. Frutex innominatm. <tAlter innominatm.
Canambaya. Frutex innominatiu. Fruticejcem herba.

V A i e it v Brafilienfibus. Frutex arborefcens , corticefubruffofeubrunno. Foliahabet
' hinc indc polita , folida , fubrotunda , fplendentia , breviifimis pediculis lnnixa : nervo fe-
cundum longitudinem pofticaparteprominu-
Io , & coftis fex aut feptem obliquis pixdita,
qua: in minutas venulas fe fpargunt , poftica
itidem parte promincntes , & magis confpi-
cuas. Flofculos fertmultos ,umbcllatimpofi-
tos , quinque foliolis conftantes , pallide al-
bis , in medio autcm continet plurima ftami-
nulapallida, quar flava punctula habent. Ftu-
ctum producit magnitudine & figura pruno-
rum noftratium , nigricantis cx rubro coloris
quandomatumit: carnem habet albam, dul-
cis non tamen ita manifefti faporis ; & continct
lapidcm inftar pruni , cum nuclco. Edulis eft
fru&us.

Nafcitur paftim fponte in filvis aridis mari-
timis.

Iconem hanc cum flofculis & foliis deli-
neandam curavi cx hcrbis ficcis ab Auftore
noftro collcctis , nam ipfc niillam fccerat.

Nhambv Gvacv Brafilienfibiis j Rici-
nifpccics; frutex eft in multos ramosexpan-
fus : caudicis color ut in luglande. Folia fert in
longis pcdiculis , qui in medio folii funt in-
fixi,magna, in octo autnovemlacinias acu-
minatas fciffa , per ambitum fubtiliter ferratas,
& e centro folii pcr omncs lacinias nervus ten-
dit fccundum longitudincm. Inferius elegan-
ter funt viridia , fuperius faturate ; ad tactum
mollia , tencra , & qua: decerpta ftatim flavef-
cunt. In ramorum extremitatibus autem pro-
vcniunt fingulares pediculi , in quibus alterna-
ta feric & fpicar forma in propriis petioiis,pro-
veniuntvitideslivcfqueglobuliquinqueautfexjuxMfe pofiti, inftaruvs, qui fc aperientcs
cxhibentflofculosfubtiks, figura ut inSambuco, fed multo minores, coloris cxalbofunt
fubflavcfccntis, qui facile decidunt, copiofe autem congefti funt in racemum elegantem: odo-
re fere funt ut Sambuci (qucmadmodumuniverfa planra fereita olct.) Poft florcsfuccedunt
corporarotunda, viridia, cinnabriisumbclicisnotata,magnitudincavcllanE, intQtum hil-
pidautErinaccus, quinquagintaaut fcxagintain unum racemumcongefta , qui fructus funt.
Hic fruccus maturus nigricat ac fponte diffilitin tres (rariffime in quatuor) partes vel capfulas,
quarum quadibet ctiam fc apcrit & continet in fe nucem kevcm , cinerei coloris & nigro ele-
gantcrmaculati.figura&magnitudinepiftaceomm. Nuxaperta (namfolum cuticula fragi-
li obduciturj albilliraum in fe continct nucleum olcaginofum , ex quo & oleum cxprimitur.
Quando fruttus nondum matutus. eft fi manibus tangatur diflilit in partes cum crepitu.

Frvtex ( cujm nomen Au8o*nmt frodidit) limiliseftarborilanicabx; lignumhabet cor-
ricecineteotcctum, folia in frondes congcfta , lsere viridia , venisut folia Ianipabx , fed lon-
gc minora funt , quatuorautquinqucdigitoslonga. Fert florem magnitudinc & figura flori
Narcifli fimilcm , quinqucfoliis flavis conftantcm : provcniunt autem hxc quinquc folia , fcu
funt idem corpus cum fcapo cavo quinque digitoslongo , perquemfilumquoddamtranfit
ufque ad mcdium floris , contincns duo ftaminula figura nuclci pomi- Nafcuntur flores con-

K s fertim

7 g GeorgIMarcgravI

fertim in uno ramulo juxta fe invicem , duodecim , quindecim , viginti aut plures. Fructus il-
liuscftrotundus, pomimediocris magnitudine aut figura nucis juglandis fuo cortice viridi

cin£fa:, viridis,(plcndens&permaturitate'mnigricoloris. Continetque intus muka lemina,
melonum modo tranfverfim pofita : caro autem eft fpongiofa , alba & facile ex cprtice poteft
cximi ut juglans , ac eodem modo in medio interftitio eft divifa- Omnia poma matura evacua-
ta & inania reperiuntur.

Frvtex hic [cui \ab Autlore nomert
adfcriftum non inveni) in fpina: albx
altitudinem excrcfcit : cortice ligni
viridante & raris ramis. Folia habet
inordinate pofita, brevioribus pedi-
culis innixa ; tres circirer digitos
longa , fuperiori parte dilute viri-
dia , infcriori lanuginofa & alba;
nervo fccundum longitudincm fu-
pcrne & inferne confpicuo , & pau-
cis coftis obliquis alternatim oppo-
fitis. Folia autcm ficcata fuperna
parre planc nigra cvadunr , inferna
incana & lanuginofa.

In exttemitatibus ramorum racc-
matim enafcuntur copiofi flofculi
minimi , qui aperti ftellulas rcferunt
quinque aut fcx foliolis conftantes,
luteolis ; qui denique defmunt in
pappos.. FruSum ferat necne ab Au-
Bore nonproditur.

Iconem autem hanc dclineandam
curavi ex ramuloficco ab Auciore col-'
leffo , itaque & nigrum illum colorcm
cxpreffi.

CaNambaya Brafilienfibus .
Frutex ligno cinereo exterius , folia
habenscraffa, fubftantia Aloes fo-
liis fimilia , femipedem aut amplius
longa , duos digitos lata , in ambitu
cxfecta , figura foliorum e cera con-
fcciorum , quibns ornantur crines
angclorum qui falutem annuntiant
paftoribus tempore nativitatis Domini: per medium autem folium interius tranfit ligncus

ncrvus

HlSTOR. PlANTARVM Lib. II. y 9

nervusfecundumlongimdinem, cftquefoliumvirens ut Aloes & perorasquafibmnefcens.

Reitqua ad hijioriam hujwpUntx pertmentia ab Au-
ciore prodita non in-veni,

Frvtex quoquc hic nafcitur (cujm nomcn AU-
Clor non prodidit) pungens & urens : caulc lignofo,
fubtilibus ipinulis albis mnnito , atque in multos ra-
mos difperlb affurgit. Folia fert inordinatc polita in
pediculistresdigitoslongis; quodlibet in tres laci-

nias divifnm , fnbtilibus pilis vcftitum &
in ambitu inre qualiter exfcitum. Ta£lum
urit acpungitvehcmenter. Fert flofculos
fimilesfloiibusLvchnidisfilveftris aCar.Clufiodefcriptce, quinque foliolis conftantes, co-
loris protfus nivei.

Frvticescens hree Herba
(cujm tamen nomen ab Anciore
non proditur) caules habct ru-
fefcentes , lignofos , & fragiles,
& in figuram arbufculx alfur-
git, in plurimos ramos diftribu-
ta, in quibus bina ac binafibi
invicem opponuntur foliola in
brevibus petiolis tufefcentibus,
unum digitum aut paulo pkis
longa,fuperius dilute viridia,in-
feriusnonnihil albicantia; ncr-
vulo fecundum longitudinem
fubtili conipicuo , venis autem
ita exilibus ut vix conlpician-
tur.In extrcmitatibus ramorum
fex aut feptem digitorum lon-
gitudine proveniunt graciles
admodum pediculi, fuftinentes
elegantilfnnos flofculos, quin-
que foliolis conftantes , flavis
& ad oras fanguinei coloris : iil
medio autem flofculi ftaminula
exftant lutea & fanguineo co-
lorc maculata. Planta & flos
nullum habet odorem notabi-
lem. Fructm aut femen ab Aa-
liore non defcribitur.

Cat.

&o

G E O R G I M AR C G R A V I

I

C A P.

Fmtices tres innominati. Frematee. Fmtices tres alii hmominaii.

"p Rvtex hic (cujm nomen ab Auctore non froditur) ex radice quatuordecim aut quindc-
■*■ cim digitos longa , lignofa , alba , & multis filamcntis prxdita : lignofus e viridi albicans
prodit caulis in arbufculx modum , duorum
aut trium pedum altitudine : caulis autcm
& ramuli multis funt armati fpinulis acutis.
Alternata porro fcrie adftant folia in pcdicu-
lisfefquidigitumlongis, plcraque ad pedi-
culum habentia unum aut altcrum parvu-
lum folium: folia autemvomeris fermefi-
gura funt , fed obtufi , dilute viridia , ad ta-
ctntn mollia & tencra , & ad ncrvum poftica
parte , fecundum longitudinem acuieata. In
cxtremitate caulis & ramorum , quemad-
modum etiamfiparfimad ipfos ramulos.pro-
veniunt unus , duo , ttcs vel quatuor flofcu-
li , ex viridi ad luteum inclinantes , & quin-
quc foliolis conftantes , & in medio ftant
quinque ftaminula erecta. Poft florem fe-
quiturfmctus , mefpili magnitudinc,rotun-
dus , lxvis , coloris e viridi albicantis , ftriis
viridibus faturatis fecundum longitudinem,
maturusautem flavefcit; folliculo & pulpa
conftans , ut uvx cripfx noftratcs , fiporis
acidigrati. Imctus commcditur , &femina
orbicularia , comprefla , flavefcentia in fc
continct, figurxfcrmeutlentes.

Vide Dodoneum dc malis xthiopicis.

Annotatio. Iconem hujus plantx
cx herbis ficcis ab Auctorc noftro conferva-
tis dclineandam curavimus , quare ncque
flores ncquc frucfcus addcrc potuimus. E fe-
mineauteme Brafiliaad nosmiilbanno cb Ioc xxxvni. «ata fuit hacc planta in Horto Bo-
tanici noftratis D. Braband; quam&mncaperito piftore delincandam curavi , & iconcm
fervo ; erat autem pianc eadem planta , quam tamcn Solani fpcciem fpiiiofim arbittabamur;
floruit & frudum protulit plane fimilem defcriptioni Audtoris noftri , qui ad maturitatem
pervenire non potuit , primum cnim frigus plintam cnecavit. islifi autemcolor florum diffcr-
ret, videri potcrat frutex Novx Hiipanix Hmtztomatzin , qucmFr. Ximenes ita dcfcribit:
Eft frutex agens radicem groflam & furculofam , e qua prodcunt trunci fpinofi , ulnam alti , &
in iis folia , quodammodo fimilia fpinaulix , infcriore parte villofa & incana : fert florem pur-
pureum cum quibufdam ftaminibus , e quibus enafcitur frudtus fimilis albis cerafis. Radix
cftamara, acuta , calida & ficca in tertio gradu. Cortexillius contufus & quantitate femun-
cix hauftus ex aqua , evacuat per inferiora quolvis humorcs ; cftque admirabile rcmcdiuni
contra fcbrcm & difficultatem refpirandi , atque etiam hydropem.

Frvtex (cujus nomen Aultor non frodidit) ligno albo , medullofo , folia habens acumi-
nata, lata , ferrata, plane hirfuta , inferne viridiora, fuperne nigricantia. Fert cchinos feu
globulos aculeatos magnitudine piforummajorum , fufcos , verticillatim in ramulis pofitos,
decem, duodecim, quindccim, plures, pauciorefve fimul : pcffimifunthiglobuli itineran-
tibus, nam ubique funt obvii in filvis ad vias, & tafti vel ccntum numero fimul capillis & vefti-
mentis adhxrclcunt , itcm jubis & caudis equornm.

Frvtes (quem Auctor non nommat) aculcis oppofitis & in quolibct tria parja foliomm
buxifoliisfimilium, fibiappofitahabens. Flofculos fcrtlongos , dilute ex albo piupurafcen-
tes , quatuor foliolis conftantcs deorfiim incurvatis, albis & totidcm ftaminulis parvulis. Bac-
casgenerat, quamlibetinproprio pcdiculo, ovales, Sambuci baccarum magnitudinc, ob-
fcureputpureas , tingentes nigricante brunno: quxlibet continet intus lapidem parvum al-
bum , comprclTum.

Histor. Plantarvm LlB. II. it

Trimate Brafilicnfibus. Frutcx arborefcens. Malo P unico fi S"ta efl fimilis : cprtice

Sambucino,ligno albo , mcdullam
contincnte. Folia obfcure vlridia,
haud magna, nimirum fefquiiiigi-
tum longa & iinc pediculis ramis
adhxrcntia , afpera , & multis vcnis
confpicua. In extremitate ramo-
rum fcrtmultas umbcllasmagnas,
floribus lutcfcentibus,quibus non-
nihil purpurei admixtum, & in me-
dio horum multa ftaminula flavef-
centia ut florum Hicracei , & eo-
dem modo definunt in pappos : re-
fcrunt exacte odorem ftyracis , uti
& folia ttita. Poft florcs prdvtriit
in illis pappofis capitulis femen mi-
nimum, rotundum, nigrum, multo
minus papaverino.

Brafiliani utuntut foliis contufis
in oculorum doloribus & rubedi-
nc.

fglctaert non dnderat AuBor fcd ex
herbis illim Jiccis accurate dclinean-
dam curavimus.

F R V t e x ( c ujut quidcm nomen Aultor non
prodidit , fed hanc dedit iconem ) multis virgultis
ex una radice afcendens , re&is , colore cerafi ,
breves ramulos habentibus , in quibus folia bina
acbinafibi opponuntur , fcfquidigitum circitcr
longa, fubrotunda, lteteviridia & fplendentia,
fuperius tamen magis , non crafla , attamcn cum
ftrepitufrangibilia: innituntur breviflimispedi-

culis,ad quos ramuli enafcuntur,flofculis onu-
fti candicantibus , eo modo compofitis quO in
Lilio convalliunr, quifuntcavi,figursutpilcus
Brafilierifis, fuperius in quinque crenas divifi ;
poft fcftioncm autcnidcorfuminctirvantuniri
medio prominet ftaminulum album,extra flof-
culum , haud craffius filo : hoc ftamen interius
ambiunt alia ftaminula minutula flavefcentia :
Smulantur odorcm florum Cerafi noftratis.

v_An fiuClumfcrat &~ cjtialem ab AuBore no-
flro non proditur.

F r v t e x ( cujut nomen Auilor noficr non-
prodidit) arborefccns, ramofus; lignum habens
album, fragilc & intus medullofum. Folia fert
L lscte

82, GeorgIMarcgravI

la:tcviridia,oblonga, acuminata, leviterferrata, alternatim pofita in brevibus pcdiculis : ad
unumquemquc autem pediculum fo-
lii, multi flofculi congcfti confpiciun
tut, viridcs, fimiles floribus Parietarke
hcrbx . Folia apparent pcrforata ut
folia Hyperici, fi Soli obvcrtantur.

Iconem non dederat Auctor , quare
illam ex herbis ficcu ab ipfio colleSis &
confiervatis delmeandam curavimus, ve-
rum fierrntura fioliorum hic non fiatis be-
tie exprefifa est. Elegans videtur firutex,
&dolendum est non plenius ab Auctore
fiuijfie deficriptum.

F r v t e x [cujus itidem nomen Au-
ctor nofiter non exprefisit) ligno faligno,
intus medullam albam continente, fo-
liis ad myrti folia accedentibus , fed
longe majoribus , fuperne viridibus ,
inferne ex viridi albicantibus ; & ha-
bcntibus nervum fecundum longitu-
dinem pofticapartc prominulum, fu-
pernavix confpicuum, finc apparcn-
tibus ventilis. Cortcx ligni eft cinerei
coloris.

Fcrt fiorcs , quos tamen ab Auttore
nojlro defcriplos von mveni. Poft flo-
res provcniuntfiliqua:, quatuor circi-
ter digitos longa; , terctes , & quafi ex
globulis compofita;, contincntes fe-
mcnmagnitudineferme piforum, ex
flavo obfcurum, una cxtremitatc pau-
lum acuminatum & rimula quadam ad latus infignitum.

Hanc quocpic Iconem ex herbn jiccis deiineandam curavimm.

C A r. XVI.

T>e Cannu equibm fit Saccharum.

VVbjE & Tacomaree Brafilienfibus , Lufitanis Alfieloa da Tuquere aut Cana d'azuque-
re : Arundo Saccharifcra. Inquinque, fcx, fcptempcdum altitudinemadfurgitordina-
ric, exccptis foliis , (quamvis viderim dccem pedes longam, &fexfupra quinquaginta jun-
cturis conftantcm , fcd rarius) craffitic quatuor digitorum ut plurimum ; multas habet junftu-
ras fcu nodos , quorum quilibet circiter quatuor digitorum interftitio diftat ab altero , & quo
magis diftant nodi , feu inter mcdia longiora funt , eo melior judicatur arundo. Folia fuperius
multa gerit , longa , acuminata , & paniculum florum (quando longo tempore ftetit) inftar
Uuba, fcdminorem. Color arundinis ex viridi vergit ad flavedinem: ad nodos albefcitcx
una parte, ab alteta flavefcit,quafi duo annuli unus flavus,alter albus circumdarcnt nodum : qui
ipfeelcvatuscft&canefcitvel etiamnigrcfcit.Medullaarundinisfolida,fucculenta,dulcis,alba.

Arundo hxc requirit pingue & humidum folum , idco in planis campis , quos Brafilienfes
ibipeba, Lufitani Var^as vocant , &humilibus, quosnatura dcdit huic tcrra prope ripas flu-
viorum grandiorum , magno proventu plantatur. Campi enim illi hiemali tempore maxi-
mam partem aquis fluviorum coopcriuntur , & per illam inundationem pinguifiunt. Planta-
turctiam in montibus, fcd non tanto provcntu, nifipingucfitfolum. In ipecie autem qui
campihicaptifmtadcannas plantandas dicam & ubi etiam proventus eft hujus planta; fac-
charca; eximius. Terra: ripenics circa fluvium Paraiba , Capijbarimiri, Caracunhaya, Java-
poata , Pirapama, Ipoiuca, Cuin haya facilc primas intcr omnes tcnent.

Optimum tempus plantandi cft mcnfe Januario & Augufto , vel circiter. Plantatur autem
hocmodo : In tcrra claboratafulcifiiintparalleliopcra ligonis ; inhos fulcos ordine rcclo po-
nuntur arundines , ita ut initium fequcntis attingat finem antccedcntis , hoc fadlo talex hx in-
humantur. Notandum autcm quod fi tempore azftivo, fcilicet Januario, vel cii citer fiat planta-

tio

Histor. Plantarvm Lib. II. S3
tio talex hae profundius fint inhumandasob xftumSolisneillepenetrer : tempore hiemali feu
Augufto vel ciixiter minus cooperiendx funt, ut aqua pluvialis facilius penctrarepoffit, fic
enim citius progerminat. ,

Ad fingula autem internodia gemina fua protrudit hxc
canna plantata , ita ut quodvis intcrnodium dctnovam atun-
dinem.

Poftquam fic progerminavit arundo fingulis tribus vel qua-
'tuor mcnfibus , pro ratione foli , ab herba luxuriante purgan-
daeft, neillaplus inctementi capiat quamcanna ipfa ; ifque
labor tamdiu repetendus doncc arundo in aliquam magnitu-
dmem adoleverit.

Spacio octo , decem vcl duodecim menfium a plantatione
arundohxcjuftamadquirit magnitudinem pro ratione foli,
ita ut tunc apta fit ad Saccharum ex illa conhciendum. Intcr-
dum tamen ufque in alterum annum finitur , & tunc arundo
antiquavocatur, ac interea exhacipfa progerminant novse
arundines , qux fecundo anno una cum veteri arundine fectx
admachinasdeducuntur. Poftbicnniumfi non feceturcan-
na utplurimum feipfam confumcndo perdit , nifi in folo ferti-
liori , ibi enim ad tricnnium durare poteft. Radix tamen il-
lxfa manet.

Arundo hxc femel platttata , feipfam continuo inftar filvx
multiplicat, ita ut nonfit opus eundem campum replanta-
re nifi poft quadraginta aut quinquaginta annos neque tunc
aliam ob caufam radicitus evellitur & replantatur , quam ut
laticem meliorem exhibeat.

Damna qux evenire poflunt & accidcntia qux arundineta
deftruunt, funt incendium ,prxfertim temporexftivo , tunc
enim ad radices ufque confumitur: poteft tamen ex parte
damnumrefarcirifipluvia fuccedatpoft combuftionem. Ni-
mia quoque inundatione tempore hyberno pcrit arundo,
prxfcrtim jruiior & qux nondum mediam altitudinem ac-
quifivit. Corrumpitur etiam a vcrmiculo quodam , quem
Brafilienfes vocant Cuirapeaccjd , Lufitani Pao degalinha , qui
radices cannx exedit , undc perit tota canna : accidit id fre-
quentius locis apprime paludofis. Suffocari etiam arundo ju-
nior ab herbis luxuriantibus poteft , ideo frequentius arundi-
netafuntruncanda. Anmdo poftquam fatis adoleverit , fin-
gulx cannx propc terram in ipfo nodo inferiori , qui latice
faccharco caret & rantum humiditatem aquofam in fe conti-
net,abfcinduntur, a foliis libcrantur, abfeifla fummitate.in fa-
fces colliguntur, ligantur fuis foliis , imponuntur carro & bo-
bustrahunturadmolendinum. Foliahxcfuperioraarundinis feu fummitates arundinis cum
foliis junioribus vocant Lufitani Olhos , dcducunt fingulis vefpcris ad circum quantum opus
habent , ac hinc inde difpcrgunt , ut noflu bobus fit pro pabulo , qui circo illi includuntur, ut
mancadlaborcsfintprefto. Equi etiam commedunt has fummitates prxfcrtimfiin medio-
crcs particulas concidantur. Tcmpus meffis incipit Septcmbri, definit Februario vcl Martio,
prout agricola: plus minufve cannarum poffident.

Machina faccharea , quam Lufitani vocant Engenho , Brafilienfes ibira babaca & ibirapara-
ranga, duplexcft, aqua & bobus verfatihs , hanc Engenho de boys , illam Engd'agoa appellant
Lufitani. Hodie etiam plerique loco boum utuntur cquis & quidem majori commodo , ci-
tius enim hi machinam circumagunt.

Machinaaquavcrfatilisrurfusrriplexeft, vel enim aqua tangit rotam inferius, & vocatur
Lufitanis Rajleiro : vel offendit eam medio& vocatur Meocopciro, vel deniquecaditdefuper
in rotam & vocatur Copeiro. Illa plurimum, ifta minus, hoec minimum aqux requirit.

Ad quamvis machinam five aqua five bobus circumagatur rcquiritur area quinque decem-
pcdas circiter longa , tres vel paulo plus lata : huic inxdificatur ipliim molendinum. Contigua
huic alia arca eligitur quatuor vel quinque circiter decempedas longa , duas vel tres lata pro
xdificationc culinx, quam Cafade caldeiras vocant Lufirani. Ex hac area poteft fumi pro
ahenis ipacutm parallelogrammum trium decemped. & femis longum , tres , quartas dccem-

L 2 ped.

?4 GeorgIMarCgravI

ped. latum: reliquum fpaciumdiftribuidebct pro formis facchareis , ollis cinerariis &lintre
aquario , ponendis & pro loco vacuo ad operarum commoditatem.

Alia adhuc domo , qux non longc diftct a molendino opus eft , quam Cafa dc purgar vocant,
quxdecemvclduodecimdccempedas longa utplurimum cft, tresautquatuorlata. Molcn-
dinum aqua verfarile trium rotarum opcra pcr aquam circumagitur , nimirum habet roram
aquariam dentatam minorem , dentatam majorcm , Lufitanis Rodit d'agoa , Rodete , Bolandcira.
Dentata major duplices radios habet quos ajfes & contragcs vocant. Molcndinum bobus ver-
fatile rotis caret & ligna habet fupernc adfixa oblique defcendentia quibus j umenta admoven-
tur, ur circumagant molendinum. Conftat molcndinum utrumque rribus axibus craflis , Lu-
fitan. Eixos , fattis e duro ligno , arboris Iacapucaya. Sunr axes armati ferreis laminis craflis
circularibus annulatis & fuperius ac inferius habent acus ferreas , quibus in matricibus ferreis
trabibus tranfvcrfalibus pontes vocatis , infixis circumaguntur. Suftinetur inferior rrabs aliis
duabus rranfverfalibus chumajfeiros appellatis. Prope axcs in utroque larere tabula cft ex afle-
ribus (Tavoleira) ad cannam imponendam , qux axibus inferitur pro expreflione. Vniverfum
autem molendinum fuftinctur quatuor trabibus grandibus quas Virgenuda moendanominant,
itautlongitudoipfiusmolcndini fit eircitcrduodecimpedum , latitudoofto. Inunoejusla-
tere duo nigritx adftantmenfx qui continuo cannam inferunt axibus , qui exprimendo illam
rapiunt fecum per anguftam intercapedinem , ita ut ab altero opus fit uno nigrira qui removeat
cannam exfuccam , quam Baga^o vocant , qux per duos alios nigritas foras portatur & in cer-
tolocoaccumulatur : Cumulihipofteaaccenduntur , alias immenfe moles fierenr, (fiquidem
quoridie quadraginta aut quinquaginta vehes expt imantui) cinis fervir ad ftercorandos agros.

Suceus dulcis inrer exprimendum exftillar in lintrem ligneum fuppofitum , quem Cocbcvo-
cant , ex illo per canalcm effluit in ahenum grande paulo remotum a molendino. Super illo
ahcnotabulatumcftaltum&ineoahuslinterligneus, inquem cx inferioriper urceos attra-
hendo derivatur & demum per canalem in ipfam culinam & ahena derivatut. Latex faccha-
rcus ne unum quidem dicm durare poteft, quin accfcat, ideocontmuaopeta&expreflio&
cotfio ejusfit, cum ex acido iiicco nullum iaccharumfieripofiit. Et ft biduum faltem ad-
ferverur , in acctum acerrimum degeneret.

Primum ahenum in quod latex facchareus derivatur , Lufitanis appellatur Caldeira de mear
defcumos ; in quo coquitur lenro igne femper cochleari magno cupreo, Efcumadeiro dicto, agi-
tando & deipumando , tamdiu donecfatisdeipumatus & purgatus fit : ipumaauteminlintre
fuppoiito colligitur , Tanque difto , ficutipfa CachaJJa-, qua: infervit jumentisinpotum ; alias
foras cffunditm' utpote nihil nifi excremenrum iucci.

Succus hic ita deipumatusin alterum vicinum ahenum , Caldeira de mearipfis , transfundi-
tur , in eo denuo fortiori igne coquirur , agirarur , dcfpumatur & certis temporis lpaciis ali-
quidlixiviiinftillatur , quod unicum remedium eft purificandi hunclariceni; quiita purifica-
tus nondum faccharum efl: , fed fuccus tenuis inftar aqus , & tertio aheno , Caldeira do coar
ipfis, immittitur, & hinc per pannum colatur , quem Coado uro vocant : fpuma , Lufitanis Efcu-
w/oinfecundo aheno dctraftaadfervatur in vafc adpofitoquod Coche defcumas vocant, qutc
pofteainter mancipia diftribuitur , quse potum exinde conficiunt, quem Garapa vocant.

Ex tcrtio, in quartum vel quintum ahenum tranfmittitur hic latex pcrcolatus,ubi continuo
agiratur cochleari magno , & interdum aliquot guttulis aqux frigidx refrigerarur. Dein trans-
fundimr in aliud vas cuprcum, quod Barola de meado vocant, hinc percolatur per pannum, per-
colatum autem recipir vas , quod Barola de coado dicunt ; hinc in majora ahena rransfcrtut qua;
T uhas vocant ; & quidem primum vocatur Tacha de receber; hinc in aliud quod T icha deco^ir,
ubi coquitur quantum fatis : ex hoc in terrium , Tacha de bater , ubi non folum amplius coqui-
tur, fcd continuo cochleari grandi agitando fimul inaltum projiciturfuccus , ad viginti pe-
dumetiamaltitudinem, ut in ahenum recidat. Succusitacoctusvocatur^gM deTachas, ex
quo Garapa optima fit ; nam nil nifi faccharum eft. Demum poftquam faris coctus fuerit tranf-
fertur in Ahenum quod Bacia d'effriar vocant , ibi paululum finitur rcfrigerari. Et tunc prx-
paratus cftfuccus & aptus utfotmis infundatur. Notandum autem quod inter coquendum in
ahenis parvis , pratfedtus operis , ap&mMacftte d'afucarvocant, certis intervallis aliquot gut-
ttilasoleiolivarum immittit huic ferventi latici , eofinenedamnumpatiatui abigneillove-
hementiftimo qui his ahenis fubfttuitui, tefrigerationis caufa ; quemadmodum eandcm
obcaufam, quum inahenis grandibus adhucferver lixivii guttulx infparguntur. Et notatu
dignum quod fi contrarium fieret & ahenis magnis infpargcrcrur oleum, parvis lixivium,
nonfolumfuccusnon.poflerpurgari, fcd & totaliterinutilisfietct adfaccharum indeconfi-
ciendum.

Saccharumita ad Syrupi confiftenriam redadtum cochleari formis terreis , qux lintri ma-
gno imponuntur circumvaUatx canna exprefla , infiinditur , fparula lignea femper agitando

ut fub-

HlSTOR. PLANTARVMLijs. II. 85

ut fubfideat , &plus infurtdendo ut forma: plcnx fiant. Et notandum quod fpatula hxcfum-
mc fit neccffaria , nam nifi ita agitarctur , non coagularctur. Ita in formis rcfrigcrando fc con-
crcfcit, & dchinc deportanrur formx in domum qucmvocant Cafadefurgar , ubi affcribus
parailelc fcamhorum figura horizontalitcr erecfis & rotundis foraminibus pertufis , impo-
nuntur. Foramcn quod forma infcrius habet aperitur , ut ultimo faccharum purgetur , per ex-
iHlationcmfuccinigricantis,quemmelvocant, qui excipitur ccrtis canaliculis & derivarur
inlintrcm grandcm, i]ucmTanque de melvocmt. Vtautemhxcultimapurgatio ficripoffit,
iingulx formx fupcrius tcguntur opcrculo orbis menfarii figura fadto ex limo gryfco (qucm
£.jmvocant)&aquafrigidamadefadt.o, finc quo rcmcdio numquam albificret faccharum.
Non autcui aqua fola , neclimusfolusidptxftanr, fcdutraquejundta: fcorfim quxlibctma-
teria corrumperetfaccharum. Formarum numerus quotidianus , nimirum quot uno dic fac-
charo impleri poffunt , eft a viginri ad feptuaginta.

Saccharum fic fatis purgatumprxdidto modo , formis cximitur , quod facile fit invcrtcndo
formas & paululumquariendo , lic enimintcgerpanis excidit , qui coloris eft albiffimi , infe-
rius autem ad partcm ex ruffo nigricanris coloris, qux pars abfcinditur & vocatur illud fac-
charum maficovado. Quamvis interdum reperiantur pancs totaliteralbi. Sacchari pancsde-
feruntur in tabulatum, in hunc ufum ex afferibus ftrudtum, baculis pulfando conrunduntiuyn
Sole faccharum ficcatur , ciftis ligneis imponitur , ligncis tudiculis bcne comprimendo , &
ciftx ita ad fummuin implcntur, hinc admoto opcrculo ferreis ciavis firmantur. • Quilibct
panisSaccharipcndeta 30. ad^i. libras. Cifta quxlibet capit a 20. ad 30. arrobas quarum
quxlibeteft 3 i.librar.Lufiran. feu 30. Hollandicarum.

Differentia facchari fccundum bonitatcm fuam quod attinct , duplicem habct caufam , vel
tcrramipfamubiarundonataeft, vel prxfedtum facchari, cujus fcientia & fortunamultum
valcnt ad exccllcntiam facchari.

Furnum quod attinet in quo ignis ftruitur ad facchareum laticem cogcndum, illcamplus
eft , & quatuor ut plurimum oftia haber ampla per qux ligna in jiciuntur , & in eo maxima co-
pialigniconfumitur. Dies cnim noftefque ignis durare dcbct , quandiu molcndinum move-
tur eannis exprimendis.

Kt & vilior fpecics iacchari , quam vocant Panelam ; & viliffima quam Rataon , dc quibus
nihil audtor obfcrvavit.

C a p. XVII.

jDe iifdem camm & modo faciendi Saccharum apud Hifyanos ex
Fr. Ximene. -

T Icet, inquit, lix cannx non fint proprix aut domcfticx Infularum Canariarum , autHif-
'paniolx , multominusNovxHifpanix , fed omnibus hifce provinciis advcnx &pcrcgri-
nx , quia taraen piimo repertx fuerunt in Infulis Canariis , non abs rc vifum hic de illis agcrc,
fiquidcm propofui fcriberc de omnibus plantis qux ufum in Mcdicinahabcnt & in hifce pro-
vinciis reperiuntur.

Nafcuntur hx cannx locis calidis juxta planis atquc cditis magnx Canarix , in folo fxcun-
do & riguo : ftudiofifiimc autem colendx funt , & ter quatcrve fingulis ocfiduis rigandx: prx-
terea diligcntcr farriendx & a malignis hcrbis repurgandx. Biennio acquirunt juftam magni-
rudinem, quxraro cxcedit altitudinem duarum ulnarum Hifpanicarum cum femiffc: plenx
funt intus folida pulpa , e qua faccharum eliquatur : habentque multa internodia ab ipfa radi-
ccadfaftigium,intervalIo circitcrnovemdigirorumtranfverforum : foliafunt majora & viri-
diora quam aliarum cannarum : propagantur pcr taleas carumdum aut pcr ftolones tcrra ob-
rutos: crumpcntes vocantur Plant<z & fcmeldccifx erumpunt dcnuo, adolefcuntquc fcfqui
annifpacioinjuftamaItitndincm&tuncvocanturCoM:& rurfus poft annnm colligunr eas,
qux dicuntur Recocte : quas fcrvari convenit ad novam fementcm facicndam; utfiforte non
fintitafcrtiles cannx, utifaccharumfufficicnsexiispofliteduci, faltcm fuppctant quarro lo-
co e quibuspropagatiofiat. Molunturporrocannxmachinis (vocani Ingenios) autmolcndi-
nis , quibus bini funt axcs grandes fibi inviccm impofiti, & poftquam bcne fraftx & comminu-
tx fuerinr , valide exprimuntur prclo ad modum torcularis. Liquor autem emanans per ca-
nalem deflucns excipitur vafc , quod vocant T mque & transfunditur in ahcnum , vulgo Recevi-
dor, huicliquori, quemvocant Mcl, admifcent duogtandiacochlearia (Bombas ipfis) lixivii
fortis ad hunc ufum parati ; coquittrr dein lento igne , donec vas illud recipieris denuo im-
plcatur , fecundum magnitudincm aheni : tum fcdnlo dcfpumatur & mundatur ab omnibus cx-
crcmcntis ; & dcinccps transfunditur in alia aheaa , in quibus tantilper coquitnr donec pcrpur-

L 3 gctur,

86

GeorgI MarcgravI

getur , attundendo fenfim lixivium ut fpuma £e clevet. Liquor jam fpilfatus ad modum mel-
lis , transfcrrur in vas pcrcolatorium doncc implcatur , & cx illo rurfus in alia tria minora ahe-
na-, qux Tache dicunmr , inquibus magis craflcfcit , codem quo jn cseteris ahcnismodo : li-
quorc autcm fcnfim confumente modicc augetur ignis. Horum autem trium ahenorum, fo-
lum tertium vcrfant & ne nimis cffervefcat & liquor cffundatur, fenlimirrorantbutyroaut
olco, aliave pingucdinc. Vbi autcm juftam fpiflitudinem acquifivit , traducitur in vafa alia,
qux dicuntur formx ; paratoqtie primum ftrato e cannarum rccrcmentis , vafa illa humecTant
aqua, obturantque corum foramina , induntque in fingula fingulas partes liquoris hujusita
fpiflati , quijamdicitiir Alclado ('capitautcmpoftremumilludvafculumurplurimum novem
ejufcemodiformas) agitantes cumgrandi fpatula abiegna, fcniimque infundcntcs: poftcro
quoqucdiefupplentcsquantumconfumtumfuerir. Transferunt dcinccps formasad locum
purgationi deftinatum , &foraminibus illarum apertis, pcrforant ipfum faccharum, finunt-
queitadeccmautduodecimdicbus pro tempeftatis ratione: frangunt hinc formas mallco,
ietioque infpecTant anfaccharum perpurgatum fit : liminus , rurfusindunrinalias formas ar-
gilla injuntTas : (utilcm quippe hanc efle ad faccharum dealbandum judicio gallinarum com-
pcrtumajunt, quxcumlutoiispedibusfortefaccharum calcaflent & argilla infeciflent, de-
prchenfum fuit pattes ilias lxtius candicare' , quas contigcrat argilla) repetunt autem hanc ar-
gillx inuncTionem fcmel iterumquc , raro ter, nc nimiumfacchari perdatur. Porro faccharum
ita plenc purgarum vocatur Lealado & pcculiari nomine Aa^ucar macho ; vetum fi minus iit
candidumappeuatur Afa&co-zWo, quod ii velis, poterit perpiirgari. Eft & aliud genusquod
vocznt /jiumas , conficitur enim e ipumis qux cx omnibus ahcnis colliguntut & coquunmr
mundanturque in ahenis eomodo &ordinequem fupradiximus : itemquealiudgenusquod
nominant^c^Hw^fivcpoftcriusficcharum, quode (pumarum fpumis fit adeundummo-
dum. Eft&aiiafpccics facchari, voant Panela, quaefitadeiindemmodum e liquore melleo
qui emanat ex inferiore parte formarum : hxc ipccics vilior eft ea quam nominant Reejpumam.
Omncshx fpecicslaccharipoftquampurgata;& exemtx fuerint e formis exponuntur foli &
poftca fervanrur advarios ufus.

Eft&aliaipccicsmclieiliquoiis , Ztevi»"*» ipfis , quiemanat e formis argilla jam inuncTis;
itemquetertiaquxdefcenditexipfispanelis. Liquor denique mellcus qui canalibus adhairct
perquosfaccharumdcrivaturutfupradiximus, ipfisdiciturii^aw; e quo faciunt mel aut
faccharum, quodvocant^f/?»/!^. Vafa&inftrumentaquorumufusobtinuit, haic ferc funt:
Bombit aut cochlearia xnea , qux capiunt decem aut duodecim fextarios , ligneis capulis apta-
ta , his transfundunt mella ab uno vafe in alterum.

EjJ/umaders, id eft, laininae in modum cribri perforatx , cum ligneis item manubriis , quibus
dcfpumant. Mmtttms xnea cochleatia qux capiunt tres quatuorve fextarios , his lixivium af-
fijndunt faccharo jaminformisconftitutoinlocopurgationis. iwwxfuntvafaargiliacca, in-
feriori parte perforata , in quibus facchatum purgatur. Tendal eft ftratum e rccremcntis can-
natum , in quo formx ftatuuntur. Viraniera lignum rotundum ferrea cufpide armatum , quo
fedcs idonea formis prxparatur , ne evertantur. Paralbcro grandior olla juxta tachas collocata
cui illa ipecies mellis infundirur quam vocant Melaio , dcnuo in tachas rcfundenda. Tachas
aurem funt minora ahena , formx triangularis , quorum poftremum habcr anfam titfaccharum
agitari poflit. Hornallo vocant furnum in quoahenacollocantur. Rep artidor eft cochlear cum
manubrio fefquipalmum longo, quo faccharum indunt formis : Argilla qua perpurgatur, ipfis
Marcapes , eft cretxfublutcxfpecics & nonnihilplumbofx, quxlocis humidis&lacuftribus
reperitur , ficcaturque ad Solcm in ufus totius anni : cum vero ufus poftulat , in jiciunt illam in
cifternamelapidc&cxmentoconftrucfam, aquamque affundunt, agitant verfantque vali-
degrandi pala, ambabusmanibus annircntes , percolanr dcin per cribrum xneuminvasar-
gillaceum. Argilla qux primo illinitur rarior eft, qux fecundo fpiflior , humore jammagis
confumto. Acccpi in Provincia Rio de la Flata cannas facchari fponte enafci, adolefcereque
in arboris proccritatcm (quod & fuo xvo accidifle narrat Plinius) e quibus xftu folis exfudant
quxdam pilulx facchari. Atquc hxc de modo lacchatum conficicndi diftafunto , quem vetc-
rcs omnino ignorarunt. Hxcille.

Cap. XVI.

Caraguatee~varics JJiedes. Iurepeba. -

CAragvat/e Erafilienfibus , jnultx funt fpecies; una jam fupra lib. i. cap. i S. de-
fcriptaeft ; reliquas huc retulimus , quas AucTorita dcfcripfit.
CarAgvata planta crefccns in arboribus & puttidis Atborum caudicibus. Ex radice

filamen-

H I S T

PlantarVm Ii». II.

8?

filamcntofa , fuper caudicc & ramis arborum fundata , proveniunt novem , decem , aut plura

folia , ab uno ad quinquc pedes lon-
ga , & crafla ut folia Name : tres aut
quatuor digitos lata & Cava inftar
canalis , atque in ambitu dcntata
ac uleis brunnis, acutis , furfum erc-
ftis.

In medio autem horum foliorUm
prodit caulis albicans , teres , mini-
mum digitum crafliis , duos circi*
ter pcdcs longus , lignofus & me-
dullofus , ad qucm bina & bina ca-
pitula pofita , in fummitate autem
plerumque quinque, figura ur cina-
rae , magnitudine nucis juglandis
. ex craflls atque aculeatis foliolis
conftantia ; ekgantis coloris incar-
nati.

Caragvata Gvacv (qus
eftmajor fpecies) ex fabulofa radi-
ce , qua: magnitudine , figura & co-
lorcplanecepam xmuiarur, atque
inferiusmultahabetfilamcnta; pri»
mo afliirgunr tria,quatuor aut quin-
que folia crafla , fucculenta, viridia, cava, dein proveniunr plura, figuram habcnria trian-

guli acutiifimi , ftantque erc-
cta, in oi bem adnata , otto, de-
ccm , quindecim pcdum longi-
tudincm a:quantia , pedem la-
ta , in extremirare acuminata &
in lateribus verfus inferiora a^
cutis denticulis rufcfcentibus
munita Ex una radice triginta
autquadraginta folia prodeut.

In mcdio foliorum , quando
Planta biennii actatem habct af-
furgitcaulis feu truncus , fupe-
rioris tibix humanae crafline ,
reflus, fpongiofus feu mollis,
hinc inde triangularibus foliis
minoribus veftitus , altitudine
circirer oclodecim aut viginti
pcdum , in fummitate autem
explicat tenerum & faftigia-
.tum truncum inftar arboris
'/C\\m fuis ramis ; & rami iterum
framulos habcr.t ac mulra co-
nica corpufcula pcnc digitum
'longa, qua; fefc apericntia fio-
reexhibent. Conftat illequin-
que foliis , magnitudinc florum
Jbnbirabit ex viridi flavefccnti-
bus , ac aliquot ftaminulis in
medio : referr flos figuram ftel-
lz : brevi tempore in fummam
altitudinem cxcrcfcit.

Exfoliishujus plantai opti-
mus pannus confici poteft , qui
ptaeftat bonitate panno lineo:

txfubftantia conicorum corpufculorum , antequam inflorcs abeant , alba filamcnta goffypii

scinula

«8 GiorcI MaiccuvI

ssmolaexttabi poffufit. Radix aut ctiam folia hujus plantx rccentia trita ac aqux iojetta pifccs
ita exanimant ut ftatim dcfuper natent & roaau prehendi poffint.

Plantam juniorcm in mufco mco diu fufpenfam habni, quxnova produxit foliaadparic-
tem. LignimiCaraguataguacuficcatum inftar funiculi fuifurati ardet ; cxeoignis ciicipo-
teft duriore ligno applicaro.

Caraguata acanga, folia e terraprotruditfeptcm aut novcmpcdes longa, fcfquidigitum lata,
inftar canalis cava , lxte viridia & prope exortum ungucs habentia miniatos , crafla , in extre-
mitate acuminata , duorum circiter digitorum intervallo pcr ambitum aculcis mtmita ; E mc-
diofoliorum proximeadterrammulti flores juxtafe inorbem poiitiproveniunt ex cxrulco
purpurci & in mcdio alba ftamina habentes : quilibct flos digitum longus conftat tribus foliis.
Fruthim fcrt edulcm , quinquc digitos longum.

Annotatio. Operxprctium me fadturum cxiftisiavi fi harum plantarum defcriptio-
nemeFr. Ximene, qtuillasinterHcrbasrecenfet, acccrferem.

Metl, inquit, quxMcxicanisdiciturA^a^, pluresreperiunturfpecies, quas ordine de-
lciibam. PrimafertfoliafimiliaAloes, &c. namdeeaegimus lib. i.

yJ^Kfylutea,quamvocantAftfoa//«, &c.eftaliafpecies, cujusfoliaadoras funt lutea t &
fpina: minorcs ac nigrx, foliaitem minora fi cum prxcedentis foliis comparentur caulis illius
duos cubitos cft altus & digitum crafliis & rofliis ; flos cyancns vergens ad rubcdinem , qui
cnafcitur e faftigio caulis : radix cftfurculofa. Nafcitur locis planis in campeftribus Mexico,
quovistempore, licetxftatetanrumfloreat: propagatur e furculis qui prodcunt juxta cau-
lem. Decodtum trium autquatuorfoliorum , cum totidemfiliquischiles , blandeexpcllitpcr
fedcs, & urinam, omnimodos humorcs craflbs & frigidos : Mcdici barbari folent idem exhibc-
repuerperis aliquot dicbus poft partum , ad corroborandum & novum vigorcmaddcndum.
Vinum e foliis medio aflis cxprcfliim , prodeft afthmaticis , uti ferunt. Planta qualitate eft fri-
gida&lubrica.

Tertia fpecies Metl cftvaldc parva & adrhodum fpinofa & obfcuriffime virens ; ejusfolia
manducanturafla , funtque longe gratiora palato quam cxtera ; Barbarivocant Mexcalmctl.
Nafciturmaximacopiammontanis7(y»/?/<!». Mexocotlhxcc\\\oc\nc fpinofaplanraadfpccies
Maguey cft refcrcnda , qux fcrt frudtum cx acido dulccm , limilem prunis (unde illi nomen in-
ditum) rotundum & quodammodo parem frudrui quem in America vocant Pinnam, aliquan-
do&majoreft, plenusfuceicdulis&gratifaporis: folia illius funt fimilia Maguey aut aliquo
modo plantx qux fert pinnam , fpmola , ruffa &
quafi marcida: caulis probe rotundus & crafliis:
radix crafla& fibrofa: pruna funt candida, fi-
miliaglandibus, e candido vergentia ad rube-
dincm , telis aut tunicis quibufdam cooperta,
fub quibus latet caro , ur diximus , acido-dulcis,
fapore/ irmarum , plenafcmine rotundo&du-
ro : quod primo album , mox nigrefcit. Nafci-
turlocispetrofis regionum calidarum , uti Tc-
pe.i pulco. Eft frigida & ficca : frucrus conmfus
& ore circumgeftatus , curat fifliiras e calorc
natas.

Nequametl quafi dicas plantam qux bibit mel,
cd Ipccies Maguey , reliquis fui gcneris plantis
fimilis forma &qualitatibus , peregrina & rara:
producit autem folia paulo crafliora digitp
tranfverfo , ad oras afpera ufque ad mucronem
qui acutiflimus : caulis illius xquat brachii hu-
mani crafiitiem, cujus faftigium occupatfru-
ctus oblongusfigura exigui pyriqui& caulem
ambit per omncs partes. Nafcitut in rcgionibus
calidis.

AnnotAtio. Non dubito qnin hxc fit
illa planta , quam in Hiftoria noftra Americx
defcripli lib. xvil. eap.vii. Cujus ibidcmdcdi-
mus Iconem , quam acceperamus ab Amico
rcduccexinfulaTij^o. Affirmabat autem illc _
hanc plantam fcmeftri fpacio caulem emittere interdum triginta palmos altum , in cujuTfUm-
mitate nafcuntur fruccus,figurapyris haud difiiniiles ; ajiint folia illiiis viccm faponis qualn opti-
meexplere. Iconem hic addo. Repe-

Histor. PlaktarvmLib. II. s 9
Rcperiuntur (inquitFr. Ximenes) &plures fpccics Maguey , quartminomina&nonnullas
differcntias recenfebimus , nam cxtera tam forma quam qualitatibus conveniunt cum prxcc-
dcntibus. Primamvocant/l/i , .voA-oi?//autMagucy viridcm ; fecundam a cinereo colorc Nex-
mttl: rertiam J^««/»«//TcuMagueymontenfem,caure oblongo & craflb, radicefibroia,
cxterarcliquisfimilcm: quartam Hmt^it^ilmetl cum longis aculcis & rubicundis & radici-
bus cjufdem coloris : quintam Tepeametl aut Maguey fapayaxm prxcedenti pene fimilcm:
fextam Acametl aut Maguey cannarum , cujus radix candida cft & fpinx roffie : fcptimam vo-
cantMagucynigramacolore, licet fpina & radiccs e nigro vergant ad fulvum: octavam Xi-
iometi autMagueypilofam, cujusfpinx&radiccsfiuntrubicundx: atquehxc eft omniumra-
riflima.

7"/y«wfA-c<»///feuMagueymontana, eademcftformacumMaguey, nifi quod ftitfe illius
funt minores & tenetiores. Reftituit hxc planta movendi facultatem membris convulfisaut
aliquod detrimcntumnervorum paflls. Nafciturlocis pctrofis & montanis rcgionum calida-
rum utTepuztlan.

Tlacametl aliafpccicsMagucylutex, hxc accepit nomen a magnitudine, cxterareliquis
fpeciebus fimilis , tam forma quam qualitatibus ; particulariter tamen reftituit vires & vigo-
rem fxminis debilitatis, & iis, qui vano mctu terrentur : aut qux fyncopen patiuntur.

TeometlCcu Magucy divina ; inter Ipccies Maguey hxc quoque planta rccenfetur, quam
vocant Teomctl,id cft.Dei Maguey,cxtera prxcedentibus haud diffimilis forma & facultatibus:
radicelonga&fibrofa, fpinis fubtilibus , foliis bipalmaribus. Succus illius hauftus aut foras
applicatusfanatfcbncitantcs. Nafciturinregionibus calidis & frigidis , locis cditis & planis.

P<///fiveMagueylenifiima {pati cnimfonattenuem&fubtilem) valdelimilis eftMaguey,
verum foliaillius funtanguftiora ,minora , tenuiora, & maximam partem vcrgunt ad purpu-
reumcolorcm: radixeftgrofia& fibrofa: eft fpccies plantx e qua Ptta eximitur, nam ex hac
tenuiffima & elegantiffima fiunt fila , qux fceminx Mexicanx maximi faciunt & ad varia ope-
ra ufurpant. Jhtct^al ichtli , quam alii vocant Metlpita aut Maguey de pita , omnino vidctur re-
ferendaadfpccicsMaguey, licct in proccritatem atboris adolcfcat. Radix illms eftcrafla&
fibrofa , fcnfimque attenuatur. Folia funt fpinofa fimilia Magucy. Vtunfflr hac planta indige-
nxadeademomnia, quxMagucy, nifiquodpanrms e filis hujustextus fiibtilior & majoris
prctii. Nafcitur in rcgionibus fervidis uti Aquxcbttia.

Xolometl, id cft, Magucy cervi , eft alia fpe-
cies Magucy , qux agit radicem muniram
tribus vclutiorbiculis conjunctis, cum qui-
bufdam fibris miniatis ; e quibus faliunt fo-
lia.raris & rubris fpinis amcdia partc ad acu-
men obfita. Succus efoliis exprcffus quan-
titate decem unciarum , lenit dolores to-
tius corporis , prxfertim juncturaruni; rc-
ftaurat & reftituitmovendifacultateni; vc-
rum neccffc eft corpus diligenter regi & mu-
niri dtlm hxc porio ufurpatur. Nafcitur in
Huexocingo juxta fontcs & fcaturigines a-
quarum.

Ivrepeea Brafilienfibus ; planta fruti-
cefcens ; qux in quatuor , quinque aut fcx
pcdumaltitudinem aflurgit; caule lignofo,
eoque ut & ramis alba lanuginc veftitis , nec
non raris hinc & inde fpinis. Folia fuo quod-
libec pcdiculo, rotundo, rereti, craflb & hir-
futoinfidcnt, fpithamx longitudine, infer-
napartclanuginofum inftar foliorum Iaco-
bex aut Eleny , fuperna viride : funtqilc prx-
terea laciniata & quafi e feptem triangulis
compolira. In fummitate ramulorum fert
flofculos umbellatim quafi congcftos, ladtei
coloris cum pauco cxruleo mixti , quicxa-
cte quinquangularcm ftellam reprxfentant , conftantque unico folio in tot triangula effigiato
& quafi divifo ; in medio autcm quafi quinque ftaminula ftanr crecta.

Folia Jurepebx qux nullos habcnt aculeos ad ulccra crurum fananda vulgo ufurpantur. Ejl
& altera Iurepeba brava, ii eft, ftivejiris , de qtta alibi dictum rcperics .

M Geos-

00

GeorgI MarcgravI

HISTORI^ PLANTARVM

LIBER TERTIVS.
Qui agit de Arboribus.

Capvt Primvm.

zAroeira, Ambaiba. Ianipaba.

Roika Lufitanis, Lentifcus Latinis. Arbor foliis Ibabiraba, fedpaulo
minoribus. Ramimultosramulos, circiterduosdigitos longoshabcnt, &:
in iis quinque aut feptcm folia , bina & bina oppofira , & quintum aut fepti-
mumin extrcmirarc: ad cujufliber autcm ramuli exortum , brevior eftra-
mulus circiterfefquidigitum longus , plenus nofculis minimis , conftantibus
quinque foliolis acutis , ex albo fubluteis . Flores hos fequitur fru&US, nimi-
rumquafi uva, baccisplena, magnitudine piperis , initio quidcmviridibus,
pcr maturitatem autem rubris : fed rubedo illa in folo cortice tcnui , qui fponte fe abfolvit &
decidit grano excidente : granum autem quod
pellicula continetur , rotundum & compreffum
ac oleaginofum , odoris jucundi inftarfeniculi
recenth triti , & in fe nuckum parvum lenta cu-
ticula tectum continens.

Folia recentia trita refinofum fpirant odorem,
gtatiorem terebinthina.

Bacca: maturcfcunt menfc Julio. Convenit
cumMolleliveLcntifco PeruvianaCar. Clulii.
Annotat io.
. Fr.Ximenes. Molle Arbor eft grandis, pulchra
& ramofa : rami illius funt coloris viridis vergen-
tisad purpureuni; folia olex foliis fimilia, fed
anguftiora & teneriora ; ferrataque , ad utrum-
quc ramuli latus velut per ordincm difpofita.

Flores clcgantcr candidi & racematim pen-
duli , qui quantocius convertuntur in frudus .
fimilcs oxyacanthae acinis , fed paulo majorcs &
ubi maturuerint clarc rubcntes : caro illorum
dulciscumquadamacrimonia, nuclcus admo-
dum durus & ofleus. Folia & fructus rcdolent
lcntifcum & illius gummi , obtinentquc fapo-
remquia J feniculum accedit; quare forre qui-
bufdamLcntifcifpeciesvidebitur, fedefl: arbor
fui gencris. Silveftris cft arbor , licet jam dudum
a multis in hortis colatnr. facillime cnim propa-
gatur five efeminefive ftolonibus&in quocun-
quefolo. Exudatcertamlachrymam, qus non
mimisquamrruncus&folia , redoktLentifcum. Saporis acris & liiavis cum quadam amari-
tudine & adftringendi facultate: calida eft & ficca pcne in tertio gradu:nucleus corroborat cc-
rebrum & ventriculum, adftringit alvum : ut qtiidam autumant, lachryma praeftat ufum Terc-
binthins; & fructus Cardamomi : movct urinam , difcutitflatus,ficcathumoresfupcrfluos.

lolia

Histor. PlAntarvm Lie. Iir. 9I
Folia mafticata ftabiliunt gingivas & dentes : fanant vulneta ; idem pofTunt & fructus. Hsc i/le.
Ramulum quem fupra damus exprimendum curaverat Clar. V. Car. Clufius qui videndus in
Curispoftcrioribus&alibi. Meminit & hujus atboris Petrus de Cieca. Toto, inquit, hoc
ttattuconipiciunturmagnx&parvsarbores, quas Incolse appellant Mo/li; foliahabentmi-
nuta , odore fenieuli , cottice adeo commendato , ut ejus dcco&o cturum dolorcs & infla-
tionesfummacumutilitatefoveantui: exramulisfiuntdentifcalpia utiliffima. Ex hujus fru-
cfudccoctoinaqua, pro coctura: modo , fitautvinumfive potio admodumbona, autmel,
aut acctum : tantoque in pretio funt hx arbores apud Americanos , ut quibufdam locis eas fuis
idolis confecrent. Adduntnonnulli (inquitClufius) ejusatbotis folioium decottum dolori-
busefrigidacaufaortisauxilioeffe: iftius vcto gummi, quod mannae modo candidum eft,
lactc diflblutum , oculorum caliginem abftergerc.

Audiamus & GaniUJfum : ArborMulli, inquit ,fponte nafcitutin campis, dat fructus in
racemis longis & anguftis , qui funt granula quaedam rotunda : folia/unt minnta & fcmper vi-
ridia: granummaturumhabetinfuperficieparum admodum carnis ', fuavis & palato grata:,
reliquumamaricatcgregie. Conficiunt ex iis potionem confiicando blandeintcr manusin
aqua calida , donec dulcot omnis defticctur; cavendum enimab amaio quodpotum conum-
pit. Percolanthancaquam, feivantquealiquotdiesdonecfecesfubfideant: potus eft limpi-
dus, gratiflimusatqueadeofalubris, preferrimiUisquiaffe&ibusrenumaut vefica: laborant;
maxime fi potus Maizy ad jiciatur. Aqua eadem plenius cocta vedtitur in optimum mcl : & fo-
li expofita , additis ncfcio quibus rcbus , in prsftans acetum.

A m b A i b A Brafilienfibus : Arbor haec
clegantem nancifcitur altitudinem & fere
redam , ut plurimum & fine ramis ; qus-
dam &' ramos habent , fed in fummitate
tantum. Cortex exteriorfimilis ficui, con-
ftans primo corticc tenui , cinereo & fub
eo , craflb , lcnto ac viridi : lignum ejus
album inftar Bctula: , verum molle & quod
facilc potcft fcindi. Caudcx mediociis craf-
fitiei , & totus intus ca vus i radicc ad fum-
mum ufque , & cavitas illa per intcrftitia fe-
midigiti ubique diftincta eft tianfverfali
membrana, in cujus mcdio foramen rotun-
dum, magnitudincpili. Inhac cavitatcre-
periunturfcmperformiCKrubrse, ipfa co-
loris eft hcpatici. Verfus fummitatem folia
circumpolita ut in Mamocira , quodlibct
innitens fuo pediculo fatis ctaflb , unam,
duos & plutes pedes longo , extetius ruffo,
interius Ipongiofo : ipfum folium latum,
rotundum , magnitudinc integri folii chat-
ta: cxpanfi , aut criam ma jus , in novcm aut
deccm lacinias fechim , quatum centro in-
fixus pcdiculus , a quo pct fingulas lacinias
nervus ruffus tcndit pcr longitudinem &
vena; eminentcs per obliquum : fuperius
funt larurate viridia & inferius cinerea & vi-
dentur colorem in toto habere , qualcm
fanguis cum aqua mixtus, hifpida ut folia
ficus : in extremitate laciniarum linca cine-
rea funt fimbiiata. In fummitate arboiis ca-
vitas continct medullam albam , fucculen-
tam &pinguem , qua Nigtits vulnerafua
feliciter cutant, ut&foliis junioribus, & certe fignatura hoc monftrat.

Incrementumautemfumitarborhocmodo: in fummitate atbotis exiftit thcca oblonga,
foliacca , incana , qux continet in fe unum folium , & duos , tics vel quatuor minores thecas.
Extcriore thecafe apcriente atboi folio augetui & fenfimfit altior , folium autem hoc in theca
adhuc abfconditum , orbis menfalis amplitudinem habet , cum theca natuta fua aperitui;
egregiecomplicatumreconditum jacet, &quod jucundiflimum fpectaculum, novum illud
folium plane incanum eft inferius ac dilute viiide , fuperius plane tubium ut aluta prutenica &

M 2 como-

92 GeorgIMarcgravI

eo modo fplcndens. In centroautemfolii, ubi pediculus inferitur , in fuperiori fuperficie fcu
ftcllarubra, eviridi fubflavaconfpicitur, nimirum quafi ccntrumomniumnervorum dilutc
vitentium & fubflavefccntium , qui pcr omncs lacinias fccundum longitudinem extenduntur
ExtcriorethecaapertareliquaJminorcsfucccffivefcaperiunt&fimilia folia exhibent. Hores
prodeunt hoc modo : in brevi pediculo , ex caudice fuperiori , ubi folia ftant , enafcuntur qua-
tuorautquinque, juxtafepcndentia , farciminum inftar, cylindracea corpora, fcx, feptem
aut novem digitos longa , pollicem humanum craffa , intus cava , & conftantia goffypio , mol-
lia, exterius autcm acimsbrunni coloris ut florcs filiginis noftratis ; hisdecidentibusaciniilli
augcntur, ac fiunt coloris (quem Auttor nort appofuit ) dentibus dctrahuntur , ac commedun-
tur. Citoadmodumhsarboresineximiamalritudinemafcendunt. Plantavi fcu tranfplantavi
unaminhortummeum, vix fcmipcdem longam ac tenellam menfe Augufto anni 1639. &
annuo fpacio excrevitindecem pedumaltitudincm& craflitiem novem digitorum.

Ignemfinepyrite&chalybeitaeliciuntBrafilienfes: fruftum ligni autpotiustadicishujus
arboris fumunt exficcatum , in eo faciunt foraminulum , huic immittunt bacillum faftigatum
cx duro aliquo ligno & quafi tercbrando circumagunt, pedibus fruftum illud immotum te-
ncntes, acapplicantesfoliaficcaarborum feu goffypium, fic eliciunt ignem prout libet&
ubique focum poffuntftrucre.

Ambaitingn fpecies Ambaibx , arbor eodem modo crcfcens , & fimilia habcns folia , nifi
quod fupcrius faturare , inferius dilute vitidia funt : non fert fruflum.

IanipAba Brafilienfibus , fcu ut
Lufitani efferunt lenipapo : figiira
convenit Fago ; corticcm habetgry-
fcum feu canum ; lignum fragile &
mcdullofum : Rami frondibus veftiti
oblongis lingux bubuli figura , fed in
uttaque parte faftigiata , fex , fcptem,
odo , aut novcm juxta fe difpofita,
unum aut ctiam fefquipedem lon-
ga, fuperius fplcndentia acdilute.vi-
rentia, inferius faturatius & non iplen-
dentia.FloremfertNatcifliacmulum,
ejufdem magnitudinis, quinque foliis
conftantem , deorfum inclinatis , al-
bis , intetius unguibus flavis : in mc-
dio ftamen craftiufculum flavum &
intet fmgula bina folia corniculuni
pallidum ex mcdio floris prodicns ,
deorfum incurvatum ; odorcm Ca-
ryophylli Carthufianorum ex partc
amiulatur.

Floret Martio & Aprili.

Fruftus eft magnitudine mali au-
rantii aut etiam major,rotundus, cot-
tice lcnto , cincrco , fub quo primum
continct catncm folidam , lentam,
fucculentam , ftavefcentem , faporis
acidi & refrigerantis , vinofo-acidi,
grati odoris , cx qua vinum exprimi-
tur : in medio cavitas eft repletafemi-
nibus , quK molliori pulpa funt cir-
cumdata ejufdem faporis:fcminis gra-
nacomprefia, fuborbicuIariafercutinMangaba, quxunacomcduntur. Immaturus fru£tus
concifus & cuti aflfricatus tingit colore ex nigro fubcxrulefcenti , qui nullo modo ablui pof cft,
fed poft o&o aut novem dies fponte evancfcit . Lignum fcu ramus decerptus eodem modo tin-
git. Nafciturpaftiminfilvcftribuslocis, adflumenS. FrancifcihaudlongeafluvioMboacica,
ubi maximum fructum fert nec ufquam meliorcs reperiuntur.

Annotatio. Hscc Arbor in Nova Hifpania appcllatur XahuaU; de qua ita Fr. Xime-
nes. Xithuali pulchcrrima eft arbor , ecujuslignoclegantes haftas, longas juxta &robuftas
folentfacere: foliafcrt fimiliaftaxineis : materies iilius eft gravis, pardi coloris vergcntis ad
fiilvum : edit frudum fimilem capitello Papaveris , ablque coronatamen : quemmaturum

non-

A

HnTOi, Plamtarvm Lii. III. ji 3
nonnulli manducant. Americaniautemcxprimuntcxillo aquam, qua cmra & quandoqnc
cotum corpus abluunt, quando pralaffitudinecato flaccefcit, ad corroborandum illam &
unicndam: nam propria illius vis eft adftringere atque rcftringerc , atquc adco nigro colorc
tingcre : Cutis cnim qua: abluta fuerit ifto iiquorc fenfim tingitut nigro colote , qui nonnullis,
poft quindecivn dies fponte cvancfcit; ungucs autem nunquam colorcm mutant nifi cum ipli
mutantur. Barbari in fympofiis fuis & cum ad bellum gerendum domo proficiicuntur, folcnt
fchocliquorcinikereuttcrribilioi-eshoftibusvidcantur. Fit interdum &frausmulieribus , li
liquothiccumaquarofaceaautaliamifceatur, quafaciemabluunt; &fruftra adhibentut re-
media , quum mota quindccim dierum fit toleranda. Vide quse diximus in Arncrka: dcfcri-
ptionelib. i. cap.xi. dc Xaguaarboreex Ovicdo.

C A P. II. '

tiA ratim fyecies. Acaiaiha.

E.HTICV Bralilicnfibus: Arbot triplexeft, Aratku ponhe, Araticupana, Araticuape,
datur etiam Araticn do mato, id eft, filvcftris.

i^draticu ponhe , Arbor cft, caudi-
cis & ramorum figura ac colore cot-
ticis ut malus Aurantia ; fed foliis,
flore & fructu diffcrens. Folia habet
circiter femipedem longa , alternatim
oppoiita , elegantia , fuperius farura-
te viridia, ctafla & adtactum folida,
pene duos digitos lata , lingua: huma-
nai figura , & in extremitate acumina-
Hinc inde flos provenit magnus,
lcgregius, magnitudinc fupcrans flo-
rcm Fritillariae , totus flavus , exterius
compofitus e tribus foliis cordifor-
mibus , fefquidigitum longis , & craf-
fis inftar corticis aurantii mali, erettis,
qua: in fui mcdio continent alia tria
minora & dimidix craffitiei , quorum
quodlibet femiglobum cxcavatum te-
fett, ttiaautemhsc itacompofita&
extremitatibus fibi impofita funt, ut
globum integrum interius cavum , &
magnitudine Iuglandis referant : glo-
bus hic in cavitatc ftia ftamcn habet
globofum, magnitudineavcllana:, lu-
teum , & in ftamine apicem parvulum
rotundum : funt autem & ftamen &
apcx tuberculis exiguis luteis pradira,
quJE videntur ut pori in cutc hominis
algentis.

Flos , dico, totus flavus, odoris fua-
vis fed naufeabundi. Florct potiffi-
mum menfibusSeptembri,Oaobri &
Novcmbri. Flos dcciduus , fingulis cnim diebus multi fe aperiunt , & poft aliquot hoias
fpontedccidunt, ftrepitumcxcitantcsintercadendum, quafi aliquis baculo feriret aiborem,
gravis enimeftflos&grandis. Florem fequituifructusqiiimaturatutpiaefeitimDecembri&
Ianuario.

Noneftautemcdulisnififpontcdecidat, tunc cnim inftat pultis eft mollis; eft autemfi-
gurse turbinatx , quatuor aut quinque digitos longus , ubi pediculo adhxfit feptcm aut octo
digitos craflus in ambitu : externe coloris eft ex albo&viridi mixti, velplanc pallide virens,
& vidctur quafi cutis e fqtiamis compofita effet , itaenim lineis viridibus pallide virentcsfqua-
ma:dclineata:funt&qua:libetharum fquamarum habet tuberculum in medio exiguum ; fuf-
cum , ita ut nucem pincam fere reprafentet. Mollis eft dum fponte decidit , ita ut inftai cafei
vetcrisputrididigitisdccorticaripoflit. Continet carncm five pulpam fubflavam qua: quafi

M 3 expy-

94 GtoRcl Ma rcchvI

cx pyramidibus videtur compofita , filamentis quibufdam intcrmixta & multis nucleis feufe-
minibus. Pulpaodorenbnmalereferrmalfaiiipanisfermentatam, cuialiquid mellis admix-
tum: fapotiscxdulcifubacidi & fubacris eft , mihiingrati, fied odor gratus. Eo loco ubipe-
diculoinfedit frtittus, durioris carnis corpus , fuppofitorii figura, in fc continet , quod feor-
fim extrahi poteft , quod comedttur & pro lautiflima buccclla oftcitur principaliori in menfa.
Semina fruftus funt ovalis figursc , comprclTa , magnitudine fabse , glabra ac dura , coloris fla-
vefcentis, fplcndenris: quodlibetpelliculaalbaobdutTum ; intus eft nucleus albus dura: fub-
ftantiat , fapore non male referens radiccm Hclcny , ita enim in dulci amarcfcit.

FoliaAraticucommunisigneadufta & cum olco apoftcmati impolita maturare faciunt,
aperiunt & optime fanant.

Annotatio. Haud male convenit cum Guanabano arbore, quam Oviedus lib. vm.
cap. 1 7. ita dcfcribit : Cuanabantis proccra eftarbor &formofa , foliaejusMedicie mali, quam
Limoneram vocant, virenti: frtictu pulcherrimo, mediocris Mclonis magnitudine , qui ta-
men intcrdum in capitis infantis cralfitudincm cxcrefcit. Cortex huic fructui viridis & qui cer-
tis quibufdam fquamis diftinctus videtur , utftrobylus,Ienioribus tamen, neque ita tumenti-
bus , quandoquidcm totus cortex tenuis ncque craflior quam in pyris. Caro candidiffima , fa-
porilque delicatiffimi , quac facile in ore inftar cremoris laftis diflblvitur. Per cjuscarnem
(parfafuntleminamagna, cucurbitatumfeminibusaliquanto majora & nigricantia. Frigidus
efthicfrucTus&perxftusurilis. Nametliquis integtum Guanabanum devorer, nulluminde
fcntietnocumcntnm. Infirmaeftlignimateries. Hxc Oviedm.

Araticu pma , in arborem cxcrefcit haud grandem , ramis Araticu ponhe fimilibus , fed fo-
lia nonnihil differunt & longe funt minora , trcs aut quatuor digiros longa , fefquidigituna la-
ta, figura ut folia noftratispyri. Flosejufdem figura; & toridem foliis conftans quot Araricu
ponne- fedminorcft & in totumluteus, fed omnia fex folia ad intcrnam partemfanguinei
funr coloris, castera in totum lutei ; nimirum ungues habcnt fanguineos. Florem fequitur fru-
ctus figura & conliftentia fimilis priori , per maturitatcm flavus (alias viridis) fcd minor , pul-
pam continens auream , odoris ut cafeus putridus & multos nucleos habens ex flavo albican-
tes, ejufdemcum priori magnitudinis. Fructusproprer frigidam fuam qualirarem eftvcne-
natus. Profunde autem radices agir hacc arbor , amplas , craffiffimas , longas , ligno leviinftar
Suberis, ex quibus clypei formanrur,leves enim (iinr ncc fagittx aut gladiorumictus penetrare
poffiint.

Scmen Aratictt ape figura & magnitudine convenit cum Ponlie femine , colore tantum dif-
ferens ; eft enim coloris obfcure brunni.

^Araticu do mato excrefcit ut Pana & talia fert folia. Flores credo dijfcrre,fednihilcerti aufim
ajftrmare qttia Auctor hic lacnnam relic[uit.

Fert fructus congeftos.oblongos, cxpa: junioris oblongs figura, virides,qui intetius finguli
duohabcntfcminaamygdatefigura&magnitudine, at in unaextremitateacutiora, coloris
coracini, fplendcntia, inquibusnucleus.

Acaiaiea & Acaiuiba Brafilienfibus , cujus fructus Acaiu & vulgo Caju appellatur , af-
fuigit in Fagi altitudincm & late fe fpargit multis ramis , ctiam humi ; Folia illius funt egregia,
lata, verfuspediculumfaftigiata, anterioripafterotunda, nervo & infignibus venis pradita.
Flofculos fert umbellarim , ofto , novem , decem juxta fe pofitos , & in una umbella ad cen-
tum ufque conjunftos: cumprimumerumpuntfuntcandidi, deinde obducuntur incarnatis
ftriis, odorisfuavilfimi, inftar Liliiconvallium : quilibct conftat quinque foliolisanguftis,
acuminatis , deorfum incarnatis ut in flore Aurantia; , in mcdio autem habet ftaminulum
unicuni cumparvo capitello. Poft florcm primo prodit caftanea renis figura (cujwiconemvi-
dcre csi in defcriptione Amertc*) qua incrementum capiente intcr illam & pediculum paulatim
excrefcit pomum oblongum , ovale aut ctiam rotundum, quod maturum conftat carne fpon-
giofa , fibrola ac lenta & abundat fucco dulci acido adftringente : extcrius autcm cutis ejus fla-
vefcit vcl pattim rufefcir , vel etiam tota eft ruffa vel rubra : in quibufdam enim arboribus fru-
crusruberclt&rotundus&cxterisacidior: inquibufdam oblongus&flavus ; inquibufdam
rotundus & flavus : fuccus autem admodum maculat lintcamina ferruginco colorc , qui clui
non poteft doncc arborcs iterum fioreanr. Caftanca , ut dixi , renis ovilli figuram habet , te-
fta cortice cinereo , craflb & inrus Ipongiofo , qui oleum in fe continet acre & mordicans,
ita ut cuti ctiam levitcr illirum ignismodourat , & fiquis incautus dentibus comminuat ita
labia & linguam cxurit ut magno dolore afficianrur : nuclcus quoque renis figuram habet , al-
bus, cuticulaflavaveftitus , qua: feparanda : optimc fapit toftus & antecellit longe caftaneas.
Polfunt aliquot annis incorrupti confcrvari: urunrur igne ut oleum in cortice abfumatur ; hinc
malleo contunduntur & nuclei cximuntur & comedunrur. BrafUiciifcs majoris faciunr ca-
ftaneam ad cibum quam pomum : ex pomo auteni exprimunt vinum : contundunt quippe in

morta-

Histor. PlantarVm Ljb. III. 9S

mortarioligneo&pcrcolantliquorem, vel ctiam folis manibus exprimunt , finuntque fub-

fidere: reccnshicliquoralbicatinftarla£tis, poft aliquot dies fit pallidior : faporis cft adftrin-
gentis , fortis & inebrians. Repofitus vero femeftri fpacio degenerat in acetum , vinofo fapo-
re in aceto adhuc pcrccptibili. Florcre incipit circa fincm menfis Augufti, maxime autcm flo-
ret Septembri , & hinc nagrantiflimum fpirat odorem per filvas & campos. Quando multum
pluit mcnfe Augufto & Septembri , pereunt flores & pauci fruttus nafcuntur , ut fa£tum anno
clolo cxl. Novembri & Deccmbri,imo&Januarioadhucfloret: Decembri & Januario ma-

xirna cft copia fru£tuum maturorum : Pluviofis menfibus triftes funt ha: arbores afpe&u ; tunc
cnim folia flava,rutila & pallida fiunt, & maximam pattem decidunt,novis fubnafcentibus:qus
in quibufdam arboribus elegantis ex bruuno rurfifunt coloris , afpedtu grata ; hinc lsetc viridia
cvadunr. Arborhxcvulneratafunditgummipellucidum , confiftentia & colore plane fimile
optimo gummi Arabico,in cu jus locum & fubftituitur. Brafilienfes annos statis fua; per cafta-
ncas Caju computant, fingulis annisunam recondentcs. Caftaneamautemvocant Acaguacaya
& Acajuti & Itimaboera. Ex Ligno varia fiunt , cft enim durum : ufurpatur in ftruttura fcapha-
rum majorum quas chalupas vocant , ad fuftentacula illa curva quae bafis fcaphse funt.

Non fingulis annis a;que eximius proventus hujus fruftus , nam interdum certs pluvia: ea-
dunt , qux caftaneas purgant de flore & vocantur a Brafilienfibus AcajuacMptracoba.

Cat.

96

GborgI MaicgRayI

c

C A P. III.

Caa-opa. Mtmdubi°uacu , feu Tinhones. Caa°uacuba. Iperoba.

Aa-ofj* Brafilienfibus , Arbor cft haud magna ; corticc e cincrco mfefcenti , ftriis
brunnis: lignolcnto ; in multos ramos fe /pargens. Folia habct fblida , inferius ex viridi
quafi rufefcentia , luperius
dilutc viridia & (plcndcntia.
Elorum illius in umbcllis
congeftorum exordia funt
globuli brunni, magnitudine
lcntis , qui fuccedcntc tcm-
pore protrudunt flores,quin-
que foliolis conftantes , ex
. viridi fiavefcentes , interius
tomcnto albo veftitos & fta-
minibusfubtilibus luteis rc-
fcrtos . Flotibus fuccedunt
bacci, primo viridcs , cerafi
magnitudinc,rorundx,molli
cortice rcda:,qux diflecfe ex
cortice fuo liquoris aliquid
clcgantcr flavi cxfudant , in-
tra corticcm autcm continc-
turpulpa alba , conftans mc-
ris cylindris , juxta fc politis,
qui inviccm adhscrcnt. In ex-
tremitare ramorum qui flo-
rcs ferunt , femper duo fo-
liaacuminata brunni coloris
compafta funt & quafi fcmi-
glutinata & haftam fcu vcna-
bulum figura rcferunt : quae
decerpta e pcdiculofuccum '
cmittunt croccum.

Florct potiflimum mcnfi-
bus Novembri &Decembri:
Ianuario & Fcbruario matu-
ra; funt baccx. Si cortcx hujus atboris mcdius incidatur , prafertim quando incipit florcrc , &
linqunturper unumatque altcrum dicm.ex fudatiachrymam croceo-rubram qua; coagulatur,
initiomollis, fed fenfim indurcfcit. Convcnit colore & confiftenria cum Guttajcmi & pur-
gateodemmodo atque diflblvitur , cft ruffioris paulo coloris, crocci ferc & ringit colore
aureo paulo faturatius : diflblvitut infpitituvini. Lufitani vocant Gomnhcra.

Mvndvbigvacv Brafilienfibus, Pmhones Lufi-
tanis, mihi Nux cathartua. Arbor eft in Ficus magnitu-
dincm & figuram cxcrefcens,ligno molli & fragili. Fo-
liahabetcircaramosinordinatc pofita, quodlibetfuo
pcdiculo femipedcm longo infiftens : funtquc viridia ,
ad raftum mollia, foliis Ficus aliquo modo fimilia, fcd
non ita profunde fefta , vcrum fubrorunda & anterius
quafiift tresangulos dcfincntia. Lignum &foliafun-
duntclaifco aquofumfuccum. Flofculos fert copio-
fos racematim , parvos, quinque foliis conftantes viri-
dibus anterius, deorfum incurvatis, in medio flavis fta-
minulis, qua: decangularcm ftellam referunt, fubdulcis
odoris. Sequitur hosfm£tus turbinatae figura fcuin-
ftar juglandis mediocris & cjufdemmagnitudinis,pti-
mo viridis, mox flavus , ubi plenc maturuit fufcus five
niger ; finditur ipontc in trcs pattes , quamvis fex parribus conftet ; in quolibct fruftufunt trcs
nuclcimagnitudine nucleorum dacfylorum, in tribus concamerationibus diftin£ti, corticc

nigro.

H I 3 T O R. PlANTA«V» L i b, II I.

nigro, coiticis caftancx craflitic , & in extrcmitate fiint maculx albx : ipfc nucleus amygdalx
figura & magnitudine , albus inftar cuticulx ovi , cxterius etiam pellicula alba obduftus , dul-
crs laporis inftar amygdalx. Valide purgant tres aut quatuor nuclei comcfti & quidcm nimis,
fi pellicula interiornonfeparetur; ideo femper adimenda. Arborfacile tranfplanratur : nam
ramus decifus & terise infixus aliam arborem progenerat ; ideo adfepcs vivas faciendas circum
hortos ufurpatur , nam cito crefcunt & frucms fcrunr.

Annotatio. Hxc Arbor in Nova Hifpania a Mcxicanis vocatur Qunuhayehuachtli ;
quam Fr. Ximenes ita dclcribit.

Arbor , inquit , qux fert pineas nuces purgatriccs , cft mediocris magnitudinis , foliis gran-
dibus inftar Lappx , quafi rotundis & angulatis : fru&us penc fimilis cft nucibus communibus,
continens ttes nuccs exiguas , fuis fcptis & cavitatibus divifas , valde fimiks pineis nucibus
forma&medulla: verum faculratibus multum diverfis prxditx, nam fingulari virtute eva-
cuant fuperne & inferne omnes humorcs , prxcipuc craflbs & lcntos : quarepotiflimum ufur-
panturinmorbisinveteraris: quinque autfeptem numero , & nefcio quo myfterio aut quam
obcaufam,ctiamnovem: nonnihil autem antc torrendx funt , ut lenius opercntur , deinde
frangendx&invino aut aqua macerandx: fuat calidx natura & pingues. Nafcitur arborirt
tcgionibus calidis ut Tcpeapulco & alibi. Hxci/i^. ■

Quumautem e Brafilia noftra accepiflem fruftus integros & bene maturos , cos ad viVUm
delineandos curavi uti hic exhibentur. Dedi autem opcram ut integra & vivens pianta huc
transferretur , fed negligenria nautatum in itinere exaruit" pervenerunt tamen ad me folia &
flofculi cxficcati: folia conveniunt cum defcriptione Aucroris noftri ; flofculi ita contradi
cranr ut forma dignofci non poffet. Scribebat autem Amicus qui plantam mittebat : Plantam
hanc ubi a radice duos aur tres pedes afcenderit, nifi putatione corrigatur fe inftar fruticis
lpargcreinramosncqueinaltumfcattollere: corticem Stolonum & minorum arborumeffc
quidemviridem & glabrum; adultiorum vero arborum cffe fcabrum & fiflum : foliaconfu-
fim & confcrtim ramis adnafci , fupcriori quidem parte intenfe , irifcriore pallide virentia ,
utraque lxvia & minimc villofa, &quinqucutplurimumvcnisdiftinda': Blorem emergerc e
fummitatc Stolonum , cxiguum& coloris hcrbacci, conftantemfexfoliolis &inmedio ali-
quot ftaminibus itidcm vircntibus. Licct autem flores confcrtim & interdum quadraginta aut
quinquaginta numero prodcant, tamen raro fupra «luos aut tres fruQxis producere. Radix
craffa cft &^)enc inftar Bryonix , verum lignofa & re&a dcfcendens in terram : in adultioribus
arboribusinterdumadquatuor&plurespalmos. Porrofru£tusin Brafilia raro fupratresnu-
clcos fimulexhibcnt: ut mirum videri poflitin NovaHhpania ad novcm exhiberi, nifi vis
corum plurimum roftura illa corrigatur. Ex omnibus autem qux Auftorcs hi produnt liquido
patct cum fumma cautione exhibendum eflc hoc purgans medicamentum,& fummam eflc ha-
bendam rationem xtatis & virium illorum quibus datur.

Caagvacviba Brafilicnfibus : Arbor pan-a , crecio caudice afflirgens , haud craffb ta-
men & fine ramis ; fuperius autcm ingcntibus veftitur foliis copiofis , fefquipedemlongis , plus
quam pedem latis , cuminfignibusvenis , adtadtummollibus &hirfutis , fiiperne viridioribus
qjjarri inferne. Jlorcs fert parvos umbcllatim congcftos , floribus Tilix limiles , albos , quin-
qnc foliis conftantes & in mcdio habcntes umbelicum luteum , odorem quoque florum Tilix.
Cortex arboris cincreus , lignum fragile. Fructus maturus eft niger , qui ab avibus comeditur.

IperoBa Brafilienfibus : Arborcortice cinerco & punQailis albis variegato: Folia fcrt
cralfiufcula fcrcJimilia foliis Trcmulx noftratis , ex viridi cirterei coloris , in quoliber pedicu-
lo duosauttresTligitos longo, tria more phafcolorumappofita. Lignum arboris albumin-
ftarBctulx, advatia utilc.

N

Cap.

9*

GeorgI Mak.cgr.avI

Cap. IV.

Tapia.Icicariba cujus refinavocatur Icica. Ibira. Andira Ibiariba.3\(hua.

TApia Brafilicnfibus : Arbor hsec in Fagi aut Quercus altitudinem aflurgit : cortice lievi,
cinereo; &multos habet ramos: folia autem inquolibctpcdiculo triaiibi oppofita , la:-
via, fplendcntia, fuperne faturatius,
infcrius dilutius virentia , quatuor
autfex digitoslonga. In exttemita-
tibus ramorum ocfodecim , vigin-
ti , triginta aut plures pediculi limt
ccrafini, in quibus fingulis fios con-
ftans quatuor fokolis albis , digi-
tum longis , quodlibct habet fuum
petiolum, digitum fcrc longum,
figura fcrri venabuli & nervum fe-
cundum longitudinem ac venulas
obliquasvirclccntes , utfoliaalicu-
jusarboris, & cum his altcrnatim
polita quatuor foliola brcviavire-
fcentia; intcromniahxc cnafcun-
tur Staminula multa fubruffa circi-
tcr fefquidigitum longa : in mcdio
dcniquc horum crumpit pediculus
duos aut femidigitum longus. Fru-
Qam fert rotundum , magnitudine
mcdiocrispomi , qui quando ma-
ruruit fiavus inftar auranrii , ac cor-
ticem illi xqualem habens : interius
autem plenus efl: lapillis duris ma«
gnitudine feminis ceraforum, ob-
longis, rlavis,; & nuclcum conti-
nentibus album. Circa lapides au-
tcmcftpulpaalba, mollis, dulcis,
faporis ac naufeabundi odoris.Edu-
lis cftfruftus. Lignumhujusarbo-
«s fragile, medulla alba Sambucina.
Folia hujus arboris contufa excel-
lentifiimum funt rcmedium contra

mahmi hic perfamiliare quod vocant Bi$os decu,€i exterius applicentur.

Icicariba Brafilienfibus
cujusrefina vocatur Icica: Arbor
eft alta , caudice haud ita craflb ,
cortice glabro & gryfeo. Crefcit
fere ad modum Fagi. Folia fcrt in
ramulis,duo fcmper fibi oppofita,
& tertium folitarium in fine , qui-
damramuli habent fex, bina fibi
oppofita, & duo in fine , interdum
duo vel tria paria in imo ramulo
oppofita & nnum in fine : pyri fo-
liis fimilia,tres digitij s longa,-ante-
riusacuminata, inftar pergameni
crafla , lste viridia , Iplendentia ,
nervo fecundum longitudinem &
venis oblique difcurrentibus. In
ramisubi ramuli foliorum oriun-
tur , proveniunr copiofi flofculi ,
racematim feu vcrticillatim con-
gefti, plane parvuli,quatuor foUo-

lis vi-

HistOr. Plantarvm Lib. III.
lisviridibusconftantes , ftellulx figura: foliola auteiriillaviridiain ambitti alba Jincola fiint
ciicumdata , & in mcdio floris funt aliquotftaminula flavefccntia. Poft florem fequitut fru-
ctus , magnitudinc & figura oltvx , coloris mali gianati , habcns intus pulpam odoriferam , ut
cft lachryma arboris. Cortcx quippe vulneratus una nocte fundit rcfmam pdoratiffimam ,
odoris inftar Ancthi rcccntis contufi , qux poftrtdic colligi potcft , Lufitanivocai.it Almecc-
gtm, idcit.Maftichen. Corticemexterioremnonincifum II manumulceaspaululum, mox!
infigncm fpatgit odorem. Relina confiftentiam habetmannx, coloriscx viridi pallidc fla-
vcfccntis, ac commode tratlati manibus poteft: inlignis eftadvulncra capitis & ad omnia.
qux gummi Elemi ufurpatur.

Annotatio. Eademarbot autvalde finlilisdcfciibitura Fi. Ximcnc. Htiit^zilxo:hitl,
inquit, quamaliivocant^»«A«<»», eftarbor metliocris, fimilisilliqux fcrt Liqiiidambar,
truncum liabet lsevcm & rcdum, exteriore parte obfcutc vircntem , intcriori candidum ; fron-
dcs ferratas & aciitas , fimilcs balilico : flofculos pallidos ad oram flavefccntes ; (aporc juxta &
odorefimilcs Anetho&iifdemviribus pollentcs: cfficacice quoque majoris & nonnihilad-
ftringentes. Nafciturlocis calidioribus Cucrnavacx, eramulculistctrxinditis, facilipropa-
ginc. Calidacft &ficca quafi in tertio gradu : foliaillius confncata&cmplaftri modo appli-
catapclhmtrigores&frigorafebrium. Corticum deco£lum ptovocat uiinam & fudorem:
aperitoppilationcs: fanatquattanam: movet menfcs: coiroborat cor: dilfolvit tumores&
apoftcmata , tollit cruditates , juvat ventriculum : & vapor decocfi curat morfus fcorpionum.
Ex hac arborc cxfudat refina quxdam (five gummi) odorifcra , divcrfa tamen ab illa qux ema-
nat ex arbore inFloiidanafcentc, quxfoeniculumredolct atque ab Hifpanis ufurpaturfub no-
mineSaflafras. H<ecilli.

AffcrturhatcrefiiiaeNovaHifpaniamagnacopia, atque ctiam ad eundemmodumcolli-
gitur in Brafilia , jucundi odorls.

Ibira Brafilienfibus ; ArbOr Betulx figura crcfcens , cortice ftifco &pun£tulis aibis nota-

to : ligno lento, & cortice tcnuif-
fimo. In ramis ramulos altetna-
tim politos habet,& novcm folia
itidem oppofita , trcs ciiciter di^
gitos longa, angufta , acuminata^
figuta foliorum Salicis , fupcine
fatutate viridia, glabra, fplendcn-
tia , inferne cinerea & mollibus
pilis cincreis quafi Januginc te-
fta : qux ftantia in arbore deor-
fum fe inclinant. F iores fcrt al-
bos , fex oblongis foliis conftan-
tes , odoratos , ad fingula paria
foliorumbinos. Fructus eftova-
lis, &magnitudineavellanx : fa-
poris atomatici ac acrisquiloco
piperis in cibis ufurpatur ficea-
tus&inpulveremredactus. Ha-
betenim infignem vimaromati-
cam , nec ita acris eft ut Pimenta.

Cortcx atboiis detiactus loco
funium uftirpatur , eft cnim len-
tiffimus. Ex eodem ctiam fiunt
funiculi fulfurarii ad fclopeta ex-
ploderidaneceflaiii. Quandode-
tiahitui albuseft, fepaiato exte-
rioiifufco, &ftatimfitmfefcens
quadiante hota:.

Floretmenfe Februario.
Annotatio. Hxc arbor
videtuieflc eadem cum illaNo-
vx Hifpanix , quam Fr. Ximcnes
itadefcribit: rtzJehuayopath eft arbor frondibus Limonis , infcrioripattccandidis&villofis,
fupetiotiinclinantibusad nigtum. Feitfloiescandidos&minutos:ftuaumquecxiguum,io-
tundum, odoratum & acris faporis , quique etmdeui faporem obtinet cum caryophillis , ita

N 2 utxl*

ioo GeorgIMarcgravI

ut illomm vicem fupplcre , fi opus fit , pofTent , non folum in cibis fcd & mcdicamentis : cor-
tices ttunciminus calcfociunt , licct nonnihilamaricent : minimcautcm folia, licctodotepa-
rum difFcrant a corticibus. Cortex contufus & quantitate duamm dragmarum hauftus fertur
efle infignc rcmedmm advcrfus fanguinolentas alvi dejeftioncs. Nafcitur in collibus Huit lan-
go. Hxcille.

Andira Ibiariba Brafilicnfibus ; Angelim vulgo Lufiranis : Arbor eft cujut tamen
caudicem , ramos ,folia & fiores AuBor non defcnbit. Fructum fert figura j uglandis , ovi gallina-
cei magnitudine , & cortice ejuiinodi viridi , qui uno latere quafi futuram monftrat : cortex
diflcftus magnum nucleum ex albo flavefcentem continct , non cdulcmfed venenofum.

Lignum arboris ufurparur ad varias res faciendasin xdibus. Fetx admodum pinguefcunt
cfuhujusfruttus. Iconemhujus arborisdabir D. Guilhclmus Pifo , & plura dc illius facul-
tatibus.

N h V a Brafilienfibus • Arbor alta , cortice gryfeo , fupcrius in mulros ramos contorros feu
nodofos expanfa. Iutamis habct ramulos alteinatim oppofitos uti & folia in ramulis oppo-
fita ac unicum in extremitate (nimirum in quolibet duo aut tria paria foliorum & quintum
velfcptimumfolifarium) oblonga , fuperne faturate viridia , inferne diluriora & nervo ac ve-
nis obliquis confpictu , brevi pcdiculo infiftcnria. Floremproducit , cjiiem tamen Auttor non
iefignat ■ Frudtum fcrt globuli luforii magnitudine, rotundum, albefccntem , btcvi pctiolo in-
nitentcm , cuticula pallida , camc alba , faporis fubamari : inrus autem habct lapidem durum,
oblongum, fufcefccntcm : matutus decidit, colligitur & comeditur.

C a r. V.

Cebipira. labotapita. Ietaiba. Ibaree. Ibirapitanga. Camacari.
Taco caatinva.

o

CEb i p ira. Brafilienfibus; Atbor eft grandis &ramofa, qua; lignum habet durum , ad-
lpcclu fere fimile fegino , ex
quo rots machinarum & curruum
fabricantur: cortice gtyfeo cum
iufco mixto. In ramis habct tamu-
los alternatim fibi oppofitos, inter-
vallo femipcdis fere , in quibus al-
tcrnarim vel ctiam direfte fibi op-
ponuntur folia parva, duos digitos
circirerlonga, &duastcttias pat-
tes digiti lata , ubi latiflima , figura
limrlia foliis Buxi, fuperne farura-
te viridia , & Iplcndenria , infcrne
quafi cinerefcentia , nctvo fecun-
dum longitudinem, & venis minu-
tiflimis teliquis prxdita.Flof es fett
copiofiflimos , in quolibet tamulo
quindecim, viginti & pluics , fuo
quoflibet pediculo btevi infiden-
tes, magnitudine flotum pomo-
rum , autpaulo majoies , quinquc
foliis conftantes qux ptodeunt ex'
nigto caliceillique infident. Duo
folia floris majora funt & ptope'
hxc ofto aut novem paivula fta-
mina alba apicibus nigricantibus.
Floris foliis decidentibus nafcitur
e mcdio filiquula , ex viridi fubfla-
vefccns , in qua femen continetur.
Foliola flotls omnia funt corruga-
ta ut pannus Goflypinus Lufitaniis.
Color illoru dilute cxruleus cum
albo ; fuperius floris folium prope
calicem maculam habet rufefcentem , & eft inodorus.

Arbor

Histor. Plantarvm Lib. III. 101

Arbor lsta quando floret, nimirum raenfibus Ottobri & Novembri.
JabotapitA Brafilienfibus. Arbor corticc gryfeo , iiwquali , ligno molli & lento : Ferc

folia pyti foliis quodammodo fimilia ,
alternatim oppofita, dilute viridia; & in
certis ramulis copiofos flofculos race-
matim congeftos , pediculo fuo inni-
xos , quinque foliolis conftantes flavis
& ftaminulo craflb luteo, figura florum
Keyri, & odotis fuavioiis quam illi.
Fiuftus quoque piovenit raccmatim:
nimitum in qudlibct pediculo bacca,
magnitudinenuclci cerafini, conicafe-
te vel quafi triangularis ; cuilibet autem
baccac, alis dux, ttes, quatuor,quinque
infidentfinepediculis , ovalcs , ejufdem
cuminferioremagnitudinis, omncs colotis nigri , ut myrtilli noflrates, &codcmmodotin-
gentes , catentacinis , & funtfaporisadftringenris. HoretDecembri&Januariiinitio , matu-
ratftu£tum Martio & Aprili.

J e t a i b a Brafilienfibus , Arbor cujus & fruftus ab ipfis vocatur letaia. Cjudicem , folitt

& jlores non invenio nb Autiorc
nojtro defirij,los : Ex icone t.smen
folLt cog?;ofii pojjunt.

Fruftum fcrr in filiquis , qua-
tuor aut quinque digitos longis,
duos latis, comprcffis , quodam-
modo duris, coloris fatuiate epa-
tici&fplcndcntis. Fracta filiqua
feu malleo contufa continet in
fe fubftantiam fatinaceam , fila-
mentofam, pallide fubincama-
tam, tacfu molliflimam, tefcren-
tem faiinam filigineam leviter
humc&atam , quseque pultefce-
reincepit, fapoiis alioquin fari-
nacei & fubdulcis. Huic autem
fubftantis tres aut quatuot lapi-
des , magnitudine da&ylorum
funtinvoluti , figurs ovalis , fed
in duobus latetibus comprcfli ,
duii,glabri, coloris caftanei: Pul-
pa comcditur cruda, eftque fapo-
ris haud contemnendi.

Hax arbor dar refinam odori-
feram ; quam Brafilicnfes vocant
letiot cica , Lufitani vcro Amme,
quiafimiiis &AnimjequaeexIn-
dia Occidentali affertur.

Lignnm ejus valde durum u-
furpatur ad trabes a:dificiorum
atque axes machinarum.

Plura de hac arbore & Refina
di£ta invenies a D. VVilhelmo
Pifone, cui&hsclcondebetur.
I b i R a e e Btafilicnfibus ; Arbor corrice gryfeo , glabro : folia haber inordinare pofita , la:.
teviiidia, fimiliafoliiscerafinoftratisacidx, fcd nonfeirata. Relimit npud Auctoremnoftrum
dtfidermtur jfcdhanc utcunquedefciipfi,Ameiic.lib.xv,cap.9. fubnomineffttwafex Joan.
Lerio. Cortex eft , inquit, femidigitali ciaffimdine , faporc gtatus pia:fertim reccnter detra-
ftus, SpcciesGuajaciquantum acccpi a duobus Pharmacopcis qui nobifcum maie rranfie-
rant. Eaque barbari utuntur adverfus luem veneream.

Ieirapitanga Brafilienfibus , Lufitanis Fno Erafil : Atboi fatis alta , coitice fufco ,

N } btcvU

loi GeorgI MarcgkayI

brcvibus fpmis arfnato : ramis alternatimoppcfitis, in qiiibus & rarnuli itidem oppofiti , uti
& folia adeundemmodum; iuxqua-
Iia nimirum paria in quolibet ramulo ;
circiter digitum longa, figura Buxi fo -
liisfimilia, crafliufcula, faturate viri-
dia , fplcndentia , finc petiolis ramulis
innitcntia & quidcm non extremitate
qux mcdio folii refpondet , fcd verfus
alterutrum latus. Hinc inde etiam in
ramis prodcunt ramuli , fcfquidigitum
& amplius longi , multis floribus quafi
in unum congeftis onufti, pediculis fe-
midigitum longis infiftentcs , quinquc
foliolis conftantcs, quatuor vulgariter
cavis &quintorcpando,quodrubrum
& in extrcmitate fua flavum , rcliqua
flava , duo repanda proxima ungucs
habcnt rubros; in mcdio ftaminula fia-
vo-pallida,apicibusflavefcentibus. O-
dorisejufdem, at fragrantioris , cujus
Lilium convallium. Sequuntur flores
filiqux , oblongx , duorum circitcr di-
gitorum , plane compreflx , extcrius
acule. tx , obfcure fufcx , nihiL in fc
contincntes. EloretDecembri. Qrca
Alagoa & alibi frequens.

Annotatio. Fr.Ximenes. Plan-
taquam vocant Cuhuraqtiam , Mcxicani JVtiammochttl huitfquahuit/, Hifpaniautem Brafi/-
cft frurcx fpinofus, agens radices candidas & furcuiofas: e quibus prodeunt trurvci exterius ver-
gentes ad colorcm roffum, interiusfaturatc rubentes , contorti ; & plcni foliis penc figura cor-
dis, cummultisvenulis, qux orbicularimdifcurruntamediofoliorumadoras. Nafcitur in
rcgionibus frigidis, planis, atque montuofis Mcchoacan : ubi & alix dux c jus repcriuntur fpe-
cics , quarumunamvocant Finguaquam , alteram lacuam. Eft fapore adftringcnti , fiigida&
iicca: tinguntiliiusligno vctum colorem coccineum : decoctumillius primo fitfulvum, &
mox rubrum : Et fi addas alumen tam elcgantis coloris fit ut minium xquct. Lignum cft fri-
gidum , mitigat febres , reftringit & corroborat.

Camacari Brafilienfibus : Arboralta , caudice tamcn haud craflb , plerumquc recto,
cortice grvfeo : folia fcrt alternatim appofita , longa & laurinis haud abfimiUa , fuperius fatu-
rate viridia atque (plendcntia , inferius dilutoria.

Arboris hujus cortice incifo , effluit lachryma hquida , valde glutinofa , paulum rufcfcens,
nullius odoris manifefti. Vtuntur eaadverfus vermiculospedum , illinendo. Lignum arboris
flavefcit, & ciftx, quibus faccharum imponitur.ex illo conficiuntur.

Paco caatinga Brafilienfibus , Arbor , (cujns nec caudicem nec folia nec flores ab AttHo-
redefcriptos itiveni.) Emcrusfertinuvamcongeftos, novemaut deccm digitos longam i ma-
gnimdinc cerafi filveftris , nigri coloris , & nucleo cerafino , adftringentis faporis ; i colurabis
avidedevoratur, ab hominibus non : ufurpanturad tingendum colore cxruleo: pofluntau-
tem baccx ficcari & diu confervari.

Annotatio. Videripofieteademarbor cum illa quam Fr. Ximenes appellat Guayaba-
«w,&inInfulaHifpanioladiciH«&m«#fcribit ; verum ambigo quia illius fructum edulem
facit; nofterhunc ab hominibusedincgat, cum Oviedus tcftetur, fru£tui tam grandia cfle
ofla, ut parum admodum edulis carnis habeat, fieri poteft ut fruftus Paco Caatinga edulis qui-
dem fit non tamen appctatur ab hominibus ob caufam illam. Vide qux in Defcript. Americse
de Guayabaradiximus.

C A P. V I.

z5\4amaoeira mas &* fmnina. Vrucuri Iba,

MAmAoe i ra Brafilienfibus; vulgo Papay, cujus fru£tum Lufitani vocant Mamao i
figura,quiaMammxinftar pendet in arborc : Dux ejus reperiuntur fpecies , Mas & fce-
mina. Mas ubique in filvis obvia , fcemina haud ita frequcns, & in hortis tantumabundat.

Mas

Histor. Plantarvm Lie, III.

103

Mas affurgit in altitudinem viginti & plurum pedum ; in ambitu craflitie circiter duorum pc-

dum. Cortcx cinereus , fatislxvis, &juglandini
xmulus , in fummitate autem ubi folia circum-
ftant, aliquantiilum ruffus. Folia autem ubique
erumpunt circa caudiccm , fed a terra ad medie-
tatcm altitudinis ftatim abfcinduntur in juniori-
bus, rcliqua medietas ufque ad fummum foliis ve-
ftita relinquitur. Quodlibet folium infidet fuo
pediculo rotundo , cavo , rufcfcenti , fatis ctaflb,
fcre dire&e a caudice extenfo , furfum quoquc &
deorfum vergenti, unum, duos, atque etiam duos
S&femispcdes longo. Folium autem quafi cen-
, trofuo infidet pediculo , orbiculare , pcdem la-
' tum, fedinfexvel feptem laciniasdiflectum; &
^quxlibet lacinia iterum feptcm habct incifutas ,
itaut clcgantcr fint diflecta & lxteviridia. Infi-
milibus pcdiculis provcnit & flos: talis autem ma-
jor pediculus difpefcitur in plures ramulos, in qui-
busmultiflorcsoblongi, fuobrevi pediculoinfi-
ftentes, quinque foliis incurvatis conftantes, co-
loris pallide flavi ', quafi e cera cflent facti ; in me-
dio ftatftamenpallide flavum. Flos inodorus &
decidit , raro fucccdcntc fructu , nifi arbor fit
tranfplantata & duorum aut triurh annorum. Fal-
fum porro mares non fcrre fructum , uti & fcemi-
nam non ferrc fructum nifi mas adftet , contra-
rium enim me multiplcx cxpcrientia docuit : fru-
clus vero maris quando nafcitur pcdiculo illo lon-
go pcndulus cft dcorfum verfus, figura fimilis fru-
ctui fcemirix , fed plerumque minor & extcrius
ftriatusquafipcpo, nimirum quinque ftriis fecundum longitudinem , & quinqueminuspro-
fundis alternatim pofitis , ita ut non malc referat marfupium , quale foeminx geftant in Mimia.
Interius carnem & femina habet utfceniina , fed non itaflavam aut bonam. Immaturi fruftus
copiofe lacteum fiiccum dc fe fundunt. Lignum atboris fragile & molle , turgetque eodem la-
cTxo fucco , ingrati & acerbi faporis.

<JHamaoe'ra fcemina fimilis maricaudice&foliis, fcdiitplurimummajoribus; nequepe-
diculi foliorum funr ruffi, icd viridcs. Flores fert non in pe-
diculislongis , fedadipfiim caudicem, ubipediculifolio-
rum infcruntur. FIos eft magnitudinc floris Gladioli , con-
ftans quinque foliis flavis, fupra duos digitos longis, vix ter-
tiam partem digiti latis, inftar ligulx anguftis, ha:c deorfum
retrorfum contorta , quafi e cera fafla eflenr ; in medio fta-
menovale, pallideflavum,magnitudinenucleipruni, cui
infidet corona cgregia, flava, figui-a: fere ut illud gcnus fun-
gorum quod Zeigenbart vocant'. Flos dulccm odorem fun-
ditinftar Lilii convallium , fed non ita fortem. E medio
cujuflibetflorisnafcitur fructus ; ncc tblia floris decidunt
ante quam frucms juglandis magnitudinem habcat,manen-
te quoque ad tempus ftamine floris in umbelico fruclus. Fructus' ita caudici adnati ad exort um
pediculorum foliorum , refcruntmammas , undenomenmerucrunr apud Lufitanos : magni-
tudinem acquiritpyri cotonciautvulgaris melonis, & ejufdemfigurx: immaturus cft viridis
& incifus exfudat lac : maturus cx viridi flavus , carne lutea inftar melonum , & cortex eodem
modo ieparatur & fructus dividitur , quiinmediopulpxcopiofahabet grana, unusnimirum
fructusvigintiauttrigintafupracentum & plura, ovalisfigurx,magnitudinccoriandri, infu-
pcrficie rugofa, fufca, nucleo intus albo : faporis funt hxc grana cjufdem cum Nafturtio aqua-
tico noftrare , includunturque pelliculxtenui , fplendenti ; qux dctrahenda cft , fi quisiemina
velitfervare. Pulpa eadcm cft quxmclonumcolorc& fapore, fcd inferior. Fructus erudus
edi poteft , fcd ut plurimum folus aut cum carnibus coquitur : non magni autem fit ob abun-
dantiam. Si quisfrudtum immaturum dccerprum abfcondat in arcna fub dio ftatim maturefcit
&fitflavus. Arbortotoannofructibus onufta ccrnitur, &fempcretiamfloret. Exquolibet

fcminc

104

GeohgI Mae.ccra.vI

femine annuo fpatio hahciur arbot fruciifera : nulla autem durat ultra quatuor annos . Signum
prognofticon mortis eft , quod cacumen ejus Iponte corrumpatuf , illam enim corruptionem
fequitur totalis interitus. Raro reperitur arbor habens plus quam unimr autaltcrumramum,
maxima pars caret ramis , atque ita Ipecioliores funt.

AnnotAtio. Fr.Ximenes. 1'apaya eftarbormcdiocris , quxfcrt foliagrandia & fimi-
lia ficulneis , cum quibufdam angulis ; fruftum magnum & crafliufculum , grati quidem fa-
poris , fed non fatis probi nutrimcnti. E fruftu antequam maturucrit falit quidam liquor uti-
liffimus contra impetiginem : fuccus autcm qui e maturo exprimitur , mitigat dolores. ven-
tris. Nafciturin Infula Hifpaniola & regionibus calidis Novx Hiipanx , uti Cuernavaca, Tla-
quiltenango & Yoatcpec. E fructu adhuc immaturo folent conficere confervam , qux mirifi-
cetempcratimmodicumcorporisxftum, &recrearcor: cujusrei fxpe experimentum cepi
in noftro Holpitali Guaftepec. Hte illc. Accepi i quodam amico qui aliquandiu vixerat in In-
fula Tabago ubi hxc planta frcquens , ut plurimum uno anno adolefcere?c frudtus ferre : affur-
gere autem ad altitudinem quindecim & non raro viginti palmorum , craftitudinc pene hu-
mana: caudicemautemilliuseirefpongiofum&molliorem, fineramis, tantumque in fum-
mitate foliis efie coronatum ; fruftus enafci ex ipfo caudice orbiculares , fapore valde fimiles
mcloni, &intusrcfertosgranulisnigrisfaporefinapi: credi dcniquelcnitcralvumlaxare; &
fruftum interdum pendcrc quindccim libras.

Vrvcvki I b a Brafilienfibus : Palmxfpecieseftperomniadaftylo fimilis, exceptama-
gnitudinc, &quodfolia non fintfpinofa. Flos utLocara: Fruftus (qui&Urucurivocatur)
fert racematim ut Pindoba : quilibet autem habet magnitudincm pruni , lutea cuticula & pul-
paluteafilamentofaconftans pauca, dulci: intus continet lapidem durum, inquonucleus
candidus, edulis: quilibet fruftus infidetcupulxfquamofx. Ex cortice nuclci applicato tu-
bulo fit inftrumcntum ad peti fumum hauriendum.

Exligno hujusarboris cxfo&contufo (namfilamentofum plane eft) fit fine aliaoperafa-
rina, quamvocanr^nB^^o^iwLufitani & Brafilienfes Urucuri-vi qua utuntur in defeftu
Farinhx de Mandioca , & eft coloris rufefcentis. Rami hujus arboris fcu folia ferviunt ad te-
gendas cafas & ad vinciendum , funt enim lenta , idcoque magno ufui funt itinerantibus. Ex
fruftu fit oleum uti e fruftu Pindoba.

In ipfa arbore nafcitur polypodium, Caraguata,qux aquam prxbet ad bjbendum, vocatur a
Brafilienfibus Vrmatu , quamdefcripfiinterHerbas.

Uayaba: Belgis <0janaCt-ptCrCI1 , ob nucleos quos continet & ruborem pulpx.

ArborinMalusfiguramexcrefcit &inplurimos fe diffundit ramos. Cortex illius lxvis
eft, pallidus, inftar corticis Aceris. Folia fert bina fibi oppofita in breviflimis pediculis, qux
prxdita funt nervo & vcnis parallelis lunaribus oblique difcurrentibus & valde conlpicuis; ad
taftum dura , foliis Fagi feu rcct ius Hanenbuche noftratis quodam modo fimilia ; infcrius au-
tem venx protuberant , fuperius profundx funt , & quafi rugofa apparcnt folia. Eft autem
quodlibet folium fuperius pallidc viride & fplendcns quodammodo , inferius non fplendens ;
duos vel tres digitoslongum , unum vcl fefquidigitum latum. In exortu porro binorum folio-
rum, alius pediculus brcvior enafcitur qui florem ferr magnitudine floris Cotonei , quinque
foliis albis conftantem , ac in medio multa ftaminula villofa alba habentem , figura criftx pa-
vonum. Florem fequitur fruftus , magnitudinc & figura pomi noftratis , oblongiufculus pau-
Io, corticc parum rugofo ac cum maturuir ex viridi flavefcente : pulpa quafi fanguine juxtain
albo-pallido , continetque multos lapides granatorum autmefpiloruminftar , quiuna come-
duntur , funt enim parvi , gratique faporis fructus. Tripliccm autcm habet faporem & tot di-
verfasetiam facultates : namcummaturusquidcm, non tamen flavefcens nec mollis , hincfa-
poris eft aufteriulculi , adftringentifque : quando flavus quidem eft , non tamen mollis plane ,
tum bene fapit & medix naturx cft , imo hinc optimus tam crudus quam coftus : quando dc-
nique plene flavus & mollis , tuncodorcm & faporem habet dulccm inftar fructusrubildxi,
ac comeftus movct alvum, nec itafalubris cft fi paulo largius fumatur , nam & tunc in ipfo vcr-
mes gencrantur & facillime corrumpitur. Radix hujus arboris quinque aut fex ulnarum lon-
gitudinem fxpe fuperat , exterius cuticula ruffa inftar avellanx prxdita , interius tota alba , fuc-
culenta ac fubdulcis. Hxc in aqua cocfa ac pota mirifice medetur dyfentcrix.

Hxc atbor non eft naturalis hujus terrx , fed aliunde ex America fcptentrionali & Pcru
traducla. Nam primo unica fuit allata , dein aves comederunr fructus , & cum excrementis

C a p. VII.

grana

H I S T O R. Plantarvm L i b. III. 105

gvana frucrus reddiderunt , ex quibus multx natx & in iniinitum au£tx arbores , ut jam nullura
plantaiium inveniatur ubi non exftet.

Annotatio. Fr. Ximenes. Xalxocotl (quam indigenx Infrilx Hifpaniolx vocabant
Gttayabo, eft arbor grandis, & ab Hifpanis fimiliter vocatur Guajabo. Tres illius reperiuntur /pe-
cieS; deunahicnonagemus: reliquarum prima eftfoliis aurantix, fcd minoribus & villoiis;
floribus candidis , friicru rotundo & pleno granulis inftar ficuum, unde illi nomen natum quod
fonat fructum arcnofum : folia funt acida, adftringentia & valde odorata, fanant fcabiem, & lb-
lent illis uti in balncis : cortex eft ftigidus & ficcus & valde aftringens ; dccoctum illius difcutit
inflaturas crumm & 1'anat plagas fiftulofas j furditati quoque volunt medcri & ventfis dolores
tollcre, propter facultates quafdam occultas quxin illooblervantur. Fruclus eftcalidus&
ficcus,prxcipue pars ejus exterior qux folida.nam interior tencra cft & caloris moderati, redo-
lensquodammodo cimices, nihiio tamenminus menfis infertur & aplurimis cum voltiptate
guftatur , licet non omnibus ex xquo conveniar. Sunt qui concoctionem adjuvare dicant &
vcntriculum calefacere, e catifaftigida languidum. Secunda fpccies fert fruftus longe majotes
neque tam malc olentes , itaquc dclicatiores cenfcnmr : foUa illius funt vitcntia inftar Auran-
tix. Nafctintur locis calidis, montolis atque planis, prxcipuc in Cucrnavaca & tpto Marchio-
natu,ubipaffimobvixfunt. Efoliisutriulquefitfympiis utiliflimusadvcrfusalvi fluxum, &
tam eflicax quam rofarum ficcaruni; componiturhocmodo: Sumtflit foliorum fex libras &
probe contufa macctant pcr noctcm in duodecimquattillisaqux , deinadignem tcrtiampar-
temexcoquunt&percolant, additilque fex libris optimi facchati , coufque coquunt donec
confiftcntiamfyrupiacquirat, de quotantum ftimitur quanttim opus eftpro ratione xgro-
rum. HxcilU. Ovieduslib. vi 1 1. cap. 1 p.hanc plantamita defcribit. Eftarbor gr.mdis , fo-
liis aurantix , fed rarioribus ramis & magis fparfis , frondibus quoque haud ita virenribus , for-
maque magis accedcntibus ad Lauri folia , nifi qtiod latiota fint , crafliora, & venis magis tur-
gidis. Duxfuntfpccies, fcdtttraquefcrtfructiisinftarpomoium, alios oblongos, alioscar-
ne rubra , aiios candida , omnes cortice vitidi aut flavo ubi plene mattiruerint : vcrttm qtiia
matuti fapore funt ingratiote & vermibus obnoxii , ut plutimum virides carpuntur : intus funt
folidi, in quatuor partes velud divifi , qtiibus & gtanula quxdam duiiflima continentui : in fa-

ftigio habet fructus coronam fo-
liorum minutotum qux facile
excidunt. Meminit & Gomara &
Monardcs apud Clufium . Ico-
nem ab Hifpano acceptam edidi
in Hiftor. Americx lib. v. cap. 3 .
accepi deinde ramtilum cum fo-
his&fructibus , vciumimmatu-
ris : & deprehendi folia bene ex-
prefla & defcripta abOviedo: ftu-
clus atttem cotonas habebant.fed
foliolajamexciderant, neq;ftu-
ftuum fubftantiam potui digno-
fccre.quia cranr pcnitus ficcati &•
contta£ti.

Araca Iba Btafilienfibus:
cujus fruaus appellatur Jlraca-
guacn- hxcarborfimiliseft Gua-
yabo figura , cortice atque ligno:
fcd folia differunt : qtta tamen ab
AuBore mjlro defcrtpta noninve-
ni , fed ex Icone agnofci J/offunt.
Frudrum fert mediocris mali ma-
gnitudine , rotundum , quando
mattiruit viridem , & fuperne
timbclicum obtinentem,carnem
habet albam , odore , fapore &
fnbftantia carni Aracamiri fimi-
lcm : in medio autem continet
multos lapides mole piforum
minorum , obrotundos , patilti-
liim compreflbs , ex albo fub-
flavos & duros titnucleicerafo-
O ium,

io6

GeorgI MarcgravI

rum,intus habentes nucleum album: adhserent hi lapides carni per multa filamenta tenuiffima.

Specics altcra cujus fructus vocatur Araca-miri fupra defcripta cft intcr frutices.

Gonandima Brafilienfibus : Alta & procera cft arbor , forbo aucuparia: ex parte fimilis,
cortice cinerco , caudice in mulros ramos difperfo. Lignum illius incifum fundir defelu-
teumfuccum , quifponteeffluit ac pofteaindurefcit, itautinftarpicis fit fragilis , nullius odo-
ris nec ufus , quod fciam , apud Incolas. Et quia hxc atbor ripas amnium amat , radices habet
multas, varieextraripasfuperaquascontorrecxpanfas. Folia habct fibi inviccm oppofita,
angufta, acuminata, folida, tevia , viridia, fplendentia : Flores fert multos umbellatim , qui ita
provcniunt : primo elegantiffimi miniati coloris , in fingulis pediculis faturate rubentibus , fe-
midigitum aut pius longis cnafcuntur fcptemdecim , o&odecim, viginti juxta fe in una umbel-
la , rudimenta floris conftantia ex foliolis complicatis , ovalis fere figurx , & magnitudine pru-
ni filveftris , cleganter quinque lineis qbfcure rubefccnribus fccundum longitudinem quafi di-
ftinfti; hacpaulo poftfepandunt in florem quinquefolium elegantiffime rubrum, conftan-
tem quinque foliis cavis feu femilunaribus , exterius curvatis : in mcdio extat ftamcn faturate
rubrum , figura plane ut Caryophyllus aromaticus, cui fuperius adhuc quinquangularis ftellula
rubraimpofita cernitur. Frutlum hujus arboris ab Auliore defcriptum non inveni.

C a p. VIII.

<iArimgd iba. (JLrariba. JAucuitaiba, Tamarindi. lyaumba.

A Ninga iba Brafilienfibus, arbufcula quinquc aut fex pedes alta , unico tantum caudi-
-^*-ce,corticecinereoinftarjuglandis: fertfuperius feptem, octo, decemaut etiamplura
folia , magna , nervo & venis con-
ipicuis, figurapenc Sagittalis majo-
ris ; qux fingula infident pediculo
fuo fucculento & minimum digi-
tum craflb , fefquipcdem longo , &
in medio procciTum inftar cornu
habenti. In eadem fummitate inter
folia enafcitur julus (qui fru&us il-
lius eft) multis quafi quadratis con-
ftans. Comeditur tempore neceffi-
tatis.Floremfert unicum.magnum,
unico folio carinato conftantem,
coloris pallide flavi ; in medio au-
tem habet ftamen craflum , flavum.
Frudtum fert ovi Struthionis ma-
gnitudine , vel etiam majorcm &
ejufdem figurs.

Exlignohujus arboris viridi at-
que ficco faciunt Brafilienfes Ian-
gadits, id eft , rates fuas ad fluvios
trajiciendos.

Vide plura de hac in commentario
D.Pifenii.

Arariba Brafilienfibus : Ar-
bor corticc cinereo , inftar Fraxini
interius albo , qui in aqua coftus fit
ruber & cum illo tingitur. ^ihil
prttterea de hac Arbore ab Aullorean-
notatum inveni.

MVCVITAIBA & MOCITA-

I b a Brafilienfibus , Pao Santo Lufi-
tanis. Aibor figuram grandis quer-
cus aut pyri iilveftris habens ; corti-
ce cinereo,glabro:folia pyri noftra-
tisfimilia. Florcs fcrt, quostamenAultornondefcripftt. Lignum ejus exalbo fubflavum eft ,
medium aurem ex ruffo nigricat ; optimum eft & duriffimum.

Infummitatearboris hujus & fummisillius ramis nafcitur planta alia Spithamx longitudi-
ne, qusradiculisnititurinramis, &radicepauloa-afiiori ; in hac ordine reperiuntur o&o,

novem

HlSTOR. PtANTARVM LlB. III, JO^

novcmvcldecemglobuliflavi inftar myrobalanorum > ftriati & fuperius acuminati, in quo
acuminc folium extat , fex aut feptcm digitos longum, anguftum , dilute viride & ad flavum in-
ciinans, ncrvo in medio fecundum longitudinem.
. Annotatio. Alia videtur hxc Arbor a Cuayacan , quam
limilitcr Hi fpani vocant Palo Santo, qiiia illa (ut fcribit Fr.Xime-
ncsj arbor eft medix magnitudinis , trunco filvcftri , macilento
& fpinofo , foliis paulo majoribus rutse foliis : floribus cxruleis ;
corricc cinereo , licet qui truncum crafllorcm tegit fit rubicun-
dus: Lignumfufcum&medullaCyanea. Cortexeftvaldeama-
rus, unde una cum foliis crcditur calidus in fecundo gradu, cum
manifcfta liccitate , quamvis in medulla amaritudo illa non fcn-
tiatur. Iconem autcm herbx illius qux ki fummis illius ramis
nafcitur, ex hcrbis (iccis ab Auftore coliectis , delincandam cu-
ravi. Globuli autcm illi flavedinem fuam adhuc obtinent licet
iiccimma ; intcrius autcm continent fpongiofam fubftantiam
cum multis filamentis qux illam permeant. Radix autem craf-
fior e qua filamentofe radiculx oriuntur fquamofa eft.

Xamarindi: Lufitanis X tmara azeela : Arbor in maximx
TiliaMnagnitudincmexcrefcit, caudice exterius gryfeo, ligno
alboj.it Berufe & fatis lcnto. In multos expanditur ramos, quo-
rumquilibct in multos minores dividitur, qui ramulos gcrunt

hinc inde alternatim difpofitos , tres
> aut quatuor digitos longos, in quibus
ordinatim pofira foliola parva , paulo
plus fcmi digitum longa,minora quo-
que , angufta , aequalis undique latitu-
dinis,figurx cylindracea; (conveniunt
cum foliis Securidacx verx Clufii
Rar. Plant. Hift. pag. ccxxxvi ; quo ad
figuram,fcd prope pediculos non funt
angufta) bina autem ubique fibi exa-
cre opponuntur & nullis ferepedicu-
lis innituntur , ac ar£te fe mutuo attin-
gunt. Inferne foliola dilute vircnt , fu-
perncfaturatius: ac infcrnenervofe-
cundum longitudine, & venulis ttanfi
verfis fecundum latitudinem , fcd val-
deexilibuspraedita, qux fuperne vix
confpiciuntur. Egregiam aciditatem
fapore referunt & ideo in febribus fi-
tis exftingucndx gratiamanducantur.
Florem non defcribit Autlor .

Fructus ln extremitate ramulorum
inquolibctpediculofolitariusprovenit; figuravarians : quidam enim figura & ma°Tiitudine
ficus cxficcarx compreflus, quidam filiqux faba; majoris , quidam inftar columella; faccx qua
Uterasobfignamus. Omnes.corticeexternofragili, coloris mefpilorum , tenui, quando ma-
turi funt . Pulpa plemis cortex nigricante , filamentofa, acidi faporis gratiftimi . In medio pul-
pxinquolibet fru&u feu filiqua duo aut tres lapides amygdalorum figura aur orbiculares &
comprefli inveniuntur coloris caftanex fplendcntis: Nucleus Tamarindorum tcrrx com-
miffiis anriuo fpacio in aubufculam quinque pedes altam excrefcit.
Annotat 10. GarfiasabHortoapudClufiumagitde Tamarindis lib. t. cap. xxvm.

O 1 Folia

• *

io8 GeorcI MakcgravI *

Folia cjus dicit incifa minutim palmi magnitudine , fructus in arcus aut digiti incurvi figuram
' effbrmari; hujus immaturi corticemvirere , ficcati verocinercum cffe, quifacile avellitur:
nucleos continetfativorum Lupinorum magnitudine , quodammodo rotundos , fed planos,
colore furvos , fed lxves ; quibus abjeftis pulpx ufus eft , qux lenta & vifcida. Chriftophorus
auteirft Cofta cap.xx i .fcribir folia filicis fceminx(quam Hifpani Hekcho, Cantabri Ariftora ap-
pcllant) foliis perfimilia , dilute virenria , valde elegantia ; guftu acido , gratoque : flores can-
didi, aurex mali floribus admodum fimi-
les forma extcniore & odore , attamen
odtonis foliis conftantes , qtiorum qua-
tuor interiora alba fuet & crafliora, qua-
tuor vero exteriora tenuiora , & Dina ex
hi.s eleganti nervo radiata ; e medio flore
quatuor enafcuntur ftamina corniculo-
rum modo inflexa , candida & tenuia.

Ivavmbv Brafilienfibus : Arbor
cortice fufco , ac hinc inde in ramis fpi-
nofa. Folia fert oblonga , lxte viridia,
craffiufcula, ad tacf um mollia , nervo fe-
cundum longitudincm & aliquot venis
obliquis , plerumquc retrorfum inclina-
ta: ac in junioribus ramulis quibufdam
folitarie fibi oppofita , in adultioribus &
plerifque aliis altcrnatim pofita : duo vel
tria juxta fe brevi pediculo innitentia.
Ad pediculos foliorum nafcuntur flof-
culi minimi folitarii vel duo aut trcs jux-
ta fe pofiti , quinque foliolis conftantes.
Hos fequitur fructus , pruni noftratis fla-
vi m.ignitudine & figura , flavus quoque;
cuticula&carneutprunum, faporis bo-
ni , fubacidhlfculi , & cui mixtus fapor
amygdalatum amararum. Intus conti-
net lapidem figuta baccx Lauri , durum,
fed non ita cratfum , & qui facile denti-
bus ftangitur : contincns nuclcum avel-
lanx mediocris figura & magnitudine ,
fubftJntia & fapore fimilem a.mygdalis
dulcibus. Fru&us eft edulis ; maturus ]a-
nuario & Februario fponte decidit & colligitur.

Datur & alia fpecies Umbu , cu jus radices aquam prxbent ad bibendum.

C a r. I X.

Qimbuy. (jruirapariba. faparandiba. Drucuruiba. Curuiri. Anda.

CAmbvy Brafilienfibus , Lufitanis Myrtn : Arbufcula ligno lento ; cortice cinereo. Folia
fert fibi oppofita , faftigiata , angufta , folida , fplendide virentia , in extremitate autem ra-
morum femper duo folia funt coloris uranei aut ruffl. Flores non defcripfit AuStor. Fruftus
fertbaccas rubras magnitudine ceraforum, quxmaturse nigricant, continentque intusnu-
cleum tenui cortici inclufum. Folia digitis trita fpirant egregium odorem , & funt faporis ad-
ftringentis.

Gvirapariba Brafilienfibus : Arbor magna & ampla : cortice fimilis Arbori Guaya-
bx. Foliafertparvainramulisoppofitis oppofita, inquolibet ramulo xqualia paria, cylin-
dracea aut fimilia , faturate vitidia ; nervo fecundum fongitudinem&venulis tranfverfis vix
confpicuisprxdita. Lignum interius coloris eftobfcure Olivacei, ad nkrum vergentis , ex-
terius tamen ex parte eft pallidum, & illud interius amari eft faporis, fi virwe mafticetur. Ebeni
fpecies eft,quare & a PortugallisEbeno vocatur.^» jhrem tut fruBumfemt non exflicatAuthor.

Annotatio. Lignumevariis Americx fartibm Eurofx infertur , & millo > artifices jam
•vulgoverum Ebenum mcntiri didicerunt , nigrocolore illudimbuenles , nec facile fiaus agnofcitur
ob fimilem pene duritiem.

Jata-

Histor. Plantarvm Lib. III. io 9

JapARaNDIBA Brafilienfibus , five , ut Lufitani efferunt, leniparanduba , Arbor eft

cortice cinereo ; paucos habetramos;
Folia aurem fine pediculis ullis inordi-
nate & copiofe circumpofita , pedem
circiter longa, figura penelingux nili
quod in exitu fint acutiora ; foliis Jani-
pabx nonnihil fimilia ; leviter quafi cre-
nata in ambitu , nervo fecundum lon-
gitudinem conipicuo , multifque coftis
emineribus fecundum latitudinem per-
dudta; rres vero tantum digitos lata, ubi
latiflima. Florem fert infigncm , orbi-
cularem , diametrum fere rrium digito-
rum habentem & odto foliis conftan-
tem rofaceis , albisquidem, fedadoras
paulum incarnatis, in medio ftant multa
ftaminula erecta in orbem compofira &
inftar femilunx incurvata , & quafi glo-
bum rcprxfcntanria , lutea , apice flavo
& tremulo : flos aurem infidet craflb li-
gneo pediculo fplerumque bini in tali
bifido pediculo) luaviffimi odoris inftar
Rofx , imo fuavior. Florem fequirur
fructus,mali magnitudincm xquans aut
criamfuperans, maliformis quidcm, fed
fuperna parte planus , quafi pars abfcifla
elfet. Duoaut tresplerumquejunctiin
bifido aut trifido pediculo inveniuntur.
Color frudrus exrernus eft gryfeus,inrus
flavus , ac corrice concifo continet in-
tus nucleos magnitudine amygdalx fivc
avellanx, oblongos,fedangulofos, cor-
dis humani figura; quiliber filamento-
fa'm,flavamfubftantiam, attetix figura
fuperius infedtam,habens:& hx arterix prodeuntes ex omnibus nucleis,uniuntur in media fru-
ctuscavitate': quo'dlibet granum cum fua appendice reprxfenrat Cor cum arteria magna ab-
fcifla in partem. Color nucleorum fplendqf , epaticus, inambituquaffmultisvenulis difper-
fis, interius autem fub.fuo tegmine amygdala continet nuclcum in duas partes fiflilem, album.
Lignum arboris eft durum , mcdullofum ; & cortex cxterior ligni fubnigricar ur Alni.

Vrvcvri iba Brafilienfibus ; Palmx fpecies eft , dadtylo per omnia fimilis , -excepta
magnitudine, & quod folia non fint fpinofa. Flos ut Iocara ; Fert frudtus (qui Urucurivo-
cantur)racematimutPindoba, magnitudinepruni , cuticulalutea," &paucapulpaluteafila-
mentofa, dulci; continetintus lapidem durum', in quonucleus albus, edulis: quilibetfru-
crusinfidcrcupulxfq%amofe. Ex cortice nuclei applicato tubulo fit inftrumentum ad hau-
riendum fumum tabaci. Ex ligno hujus arboris cxfo &conrufo ('nameft planc filamento-
fum) fitfmeuWiopcra Farmhadopao, ScVricurt-vi , quaurimurin defedtu Farinha: de Man-
dioca, & eft coloris rufefcentis. Ramihujus arborisfcufolia , ferviunt ad tegcndas cafas , &
ad vinciendum , funt enim lenta, & ideo magno ufui funt itineranribus. E fruftu fit bleum ut e
Pindoba. In eadcm arbore nafcitur polyporlium Caraguata , quic aquam prxbet ad bibendum,
vocatur Urucaru , quam defcripfi inter Herbas.

Arbor (cujtu nomen Aultor non adfcripfit , fed hanc dedit Icanem)
folia ferr fimilia Lauri foliis , oblonga , duo fibi oppofita ( nonnun-
quam unum folitarium in extremitare ramorum ) quafi in fiondes
congefta, inferius dilure ; fuperius faturate vlridia & iplendentia. Fert
florem, (quemtamen AuBor non defcribit.) Frudtum autem pruni Da-
mafceni figura & magnitutline , qui immaturus adhuc eft flavus, ma-
turusautemfitniger, pulpam continens pruni modo, faporis adftrin-
gcntis ; & intus lapidem ovalcm inftar dadlylici fevem & durum.

C vrviri Brafilienfibus ; Arbor hxc prope terram ftatim in multos
caudices & ramos latc fe explicat ad modum ibtphinga , cujus etiam ra-

O j mos

c

■ v\
Mm

iio GeorgIMarcgravI

mos &folia ,codemquc modo difpofita habet acfibi oppofita. Fert flofculos tresvel quatuor
juxta fepofitos. Poft hosptovenit fruftus, magnirudineuvxipina:veleriamminor, rotun-
dus , lutei coloris, cuticula teflus ut
Ribes & umbelico prxditus ut uva
fpina , fapotis fubaftringentis : quili-
bet autem unum aut duos lapides
continet,magnitudine feminis Can-
nabis. Edulis eft & fxpe commodi.

Anda Brafilicnlibus: Arborva-
ftaatque elegans , cujus folia&flo-
resexlconecognofci poffiint; flo-
rum autem color infignitcr eft lu-
teus. Lignum illius plurimi cft ufus.
Barbari autem corticc illius utuntur
ad capiendos pifces; aqua enim inj
qua maceratus fucrit omnes ani-(j
mantes foporantur.Fructum fcrt ro-
tundum, corticc viridi inftar juglan-
dis te£mm, qui in fe nucem continet |
magnitudine pqmi, una extremitate
acuminatum & uno latere fiffiiram
habentem, dura refta, qua concuffa,
intus dax caftanex continentur,dul-
ces & boni faporis. Hx dux com-
meftre purgant bilcm & pituitam ,
abfque ulla moleftia , omnique xtati
& fcxui , imo & prxgnantibus con-
veniunt. Poffimt quoque ex iis.cum
facchato pauxillo , femine anyfi &
cinamomo tabcllx fieri , qux funt
gratiflimum medicamentum iis, qui
abhorrenra purgantibus. Dofisau-
temdux caftanex.

Annotatio. Defcripfi hanc
eandem arborem in Americx De-
fcriptione lib. xv, cap. vm. FrucTrus autem Iconcm dedi lib. xvi, cap . xi. eleganter ad vivum ex-

preffam , ea mole qua erat ; nefciebam autem tunc cu jus atboris effct fruftus , aut quo nomi-

nc ap-

Histor. Plantarvm Lib, III.

G

ne appellaretur; fed poftea monitus fui aLufitano, frueLumeffe Andxarboris, atqucetiam
alios frudtus ejus fuo nomine notatos accepi.

C a r. V.

(juaibi pocaca biba. Saiimbe Iba. Inga fyecies. Quity,

Uaibi pocaca biba Brafiiienfibus : Arbor ligno , cortice , medulla , & fragilitate
Sambuco xmula , clegans ; in multos ramos difpeficitur; qui in cxtremitatibus fuis longa

germinaprotrudunt, & in iis mul-
tos ramulos ternos aut quatcrnos
juxta fe pofitos. Bina folia fcmper
libiopponuntur, brevibus pcdiculis
innitentia , ad tactum dura , inftar
mcmbranacex chartx , exrerius Sal-
vix foliis recentibus , venis & viridi-
tate fimilia , fuperius dilute viridia,
duosautpaulo amplius digitoslon-
ga: Intcr ramulos eriam folioru pro-
deunt pediculi duos aut tres digitos
longi, quiviginti duosautquatuor
rlofculos umbcllatim congeftos ha-
bent,figurafloru primulxveris: qui-
libet conftat quinque foliolis diinte
flavis; in medio autem ftaminu loco
propendent multa filamcnta fefqui-
digitum longa , qux quoad medie-
tatem lutealunt,extcriore medieta-
tecrocum orientalcm ruffo colore
& crifpitudine refcrunt , & in extre-
mitate cujufque vifitur puncfulum
flavum : flofculi funt fuaviflimi odo-
ris & arbor florcns pulchcrrima. Li-
gnum odore Sambucum refert.Fru-
ftus ferr in filiquis,quaruor aut quin-
que digitos longis , anterius faftigia-
tis, cxteraparallelogrammis acpau-
lum comprcifis : in utraque laterali
extremitatc quafi futura furoribus
ufirata funt claufx. Matura filiqua ,
quomodo fe extnsdr intus habeat non
defcribitur ab jlttttore.
Saiimbe Iea Brafilienfibus dic~ta , Caivcirit brava au-
temLufitanis. Atbor fete ut <Ac ajiiiba , folia quoqueillius
foliisxmula, verum ad ta£tum duriora , rugofa & hifpi-
da ; alioquin fimiliter difpofita. Flores ferr quafi umbel-
latimcongeftos ,muItos, parvos, inodoros.
Floret menfc Martio , fed nullflm fert fruftum.
Inga fpecics,BelgisvulgohicLotus. Arbor efthaud
magna , ramos & ramulos oppofitos habens alternarim &
in ramulis duo,tria, aut quatuor paria foliorum acuminato-
rum itidem oppofita : caulis ad quodlibet folium alatus
cordisfigura, ur&rcliquxfpccics. Fertflorem, quem la-
men AuCtor wmdefcrifjit. Fm&us eft filiqua fabacca, com-
preffa , flava , duos , tres , vel quatuor digitos longa , intus
quatuor, quinque, fex , vcl plura femina tranfverfim pofi ta
continens , veftita pulpa nivea , quafi holofericea , ad ra-
cLum frigidiufcula, faporis dulcis grariffimi , qux fponre fe-
paratur ab inviccm pro numcro granorum feminis,& den-
tibus feparatur a feminibus & comeditur , femen minime,
quod eft olivacci coloris , oblongum , fiflile in duas parres

fccundum longitudinem : fruftus edulis , bene fapicns , maturatur Majo.

I n c A

IIZ Histor. PlantarVM Lib. III.

IngaOpeApiiba Brafilicnfibus : Arbor eft cortice ciiiereo , in mukos ramos expan-
la ; folia fibi directe oppofi-
ta habens , duos aut duos &
fcmis digitos longa , rufef-
cente ncrvo & venis ac pilis
rufefcentibus fuperne & in-
ferne ; juniores ramuli item
pilis veftiti.Poft flores prove-
niunt filiqux parallelogram-
mi figura compreflx , & in
totum pilis hkijjt» ruffis , in
quibus continentur femina:
catera apud Auclorem defide-
rantur.

I n g A alia fpecics ; Ar-
bor cortice fufco , in multos
ramos expanfa : folia appofi-
ta & ramos alatos habcns,
cjufdem pene forms & con-
ditionis ; nec diftat multum
a catteris fpecicbus prater-

quamfrudtibus, qui flores fequuntur , quatuor , quinque, lexautfeptempcdes longi,exvi.
ridi fubrufeiccntes , contorti fac-
chari pennidii figura , vel con-
fedtarum radicum pimpinellx:
quid illis contincatur d> Auttore
proditum non inveni.

Inga Brafilienfibus. Arbor
cortice fufcefcente , ut Alnus, li-
gno lento ; Folia habet longa
non ferrata , viridia , ordine ii-
bi invicem oppofita , & practerea
ramulos inter folia appendicibus
alatos , qux cor efflgurant , & vi-
ridiafunt ut foliaipia. Ad exor-
tum autem ramulorum in ramis
majoribus , ternifcmper juxtafe
invicem proveniuntpediculi,fef-
quidigitum longi , in quorum
fingulis , duodecim , quatuordc-
cim , quindecim , plures paucio-
refve , in uvae modum , enafcun-
tur ovalia capitula , qus fefe pan-
dcntiadantflorem, conftantcm quinquc foliolis albis ,leniterhirfutisinftarferici, figuraflo-
rum Lilii convallium fermc fimiles:
e medio autem floris exit manipulus
filamentorum albiflimorum fericeo-
rum , longitudineduorumdigitorum:
flos porro dulcis odoris , ur Tilia: : fi-
lamentahsc in extremitate apiceslu-
teos obtincnt , ac ftant eredfa inftar
plumarum , & deccrptoflore marcef-
cunt. An fruSlum aliquemferat ab Au-
cfore non additur.

Annotatio. Variav ergo Inga;
fpecies , quamm ha:c poftrema pro-
prie nomcn fibivideturvendicare , &
ctiam diligentiffime ab eo fuitdefcri-
pta pra:terquam quodfrucfum non de-
fcribat. Mirum autem quod neque

apud

Histor. Plantarvm L i b. III. 113
apud Audrorcm Lufitan um que in defcriptione Americx fum fccutus ullam hu j us arboris in-
venimentionem,ita ut judicemautignobile cfle arborcm,aut forrealio nomine magisnoram.

Q_vity Brafilienfibus , Lufira-
nis Paode Sabaon , & fructiis Sabaon.
Arbor eft cortice cincreo ut Fraxi-
nus , mediocris magnitudinis , ligno
fragili. Follaketeviridia, oblonga,
non ferrara , fplendentia , quatuor,
quinque aut fcx digitos longa , vel
fibi oppofitavclfolitariepofita.nam
inordinate ponuntur. Fert florcs,
cjttos tamen Auclor non defcripfit. In
fingularibus ramulis multos ferr fru-
ctus ; quilibct proprio pediculo in-
fidct , duplicemrotundam cmincn-
tiam habcns inftar natium aur mam-
marum , magnitudine globuli-lufo-
rii aut majore , rotundus , flavus in-
ftar ccrre fpledens & traniplendcns,
itaut giobulus nigcr qui intus latet
videri pofllr , qui fruftu commoro
flxepitum edir , nam ampla eft cavi-
tas: caro circumjcdta haud crafia,
cuticula retta , lenta & glutinofa,
faponis viccm explens,eodcm enim
modo fpumam excitat: amariffimi
faporis nec ab ulla ave guftatunideo
• & vcftimcntis expartenocet&co-
modius ufurpatur cortex Vbinhu-
me : globulus in frutru conrentus
niger , duriflimus , rotundus , ma-
gnitudinc cerafi, ac in co nucleus al-
bus pcllicula rufta inftar avellans tcttus , figuram capitisplittaci cum fuo roftro habens , fpon-
tedivifibilis.

Fruttus menfe Odobri maturefcit.

Cjp. IX.

(juititoroba. (juiticoroya. Cjuiti-iba. Ibicura pari.

/"""V i t i Brafilicnfibus plures funr fpecies , quas ordine defcribemus :prima fpecies dicitur
^*ipfis Gviti-toroba, Belga: noftri vocant ^MrCCH-appCl.

Elegans cft arbor , Aurantiam magnittidi-
ne fuperans : folia fcrt in frohdes congefta,
femipcdem longa, farurare viridia ur Lauri
folia , fplendentia & craffa inftar pargameni,
ad taffcum lawia , ncrvo fecundum longitudi-
nem , & venis tranfverfis alternatim pofiris
vel oppofitis. In extremitate frondium inter
copiola folia proveniunr flores brevibus pc-
diculis , ex caliccrotundo , magnitudine flo-
rum Tilia: cavi ut noia ac rotundi , unico fo-
lio conftantes , fexque in circumfercnria fcif-
furis ad mcdietatcm ufque , qua: floris globu-
lumvelutiin fexfoliola difpefcunt. Inmedio
cavitatis ftamen inftar pilx , quod alia fex fta-
minula circumftanr, ex medio cujufque fe-
£turx prodeuntia & fpongia:forme corpuf-
culum geftantia : dulcis odoris cft ut flos Ti-
lis, totusflavuseviridi mixtus. Arborinci-
fa lac cxfudat. Fructami fert rotundum , Au-
P rantis

GeorgIMarcgravI
rantixmalimagnitudinc , fuperiuspaulumtutbinativm, abfqiie corona , flavcfccntis e pur-
puteo coloris , inodorus quando integer, fed concifus validum odorcm fpirat naufeabun-
dum, fimilempinguediniantiquEexcarneflava&folida, dulcis faporis. Intus juglandisfeu
mediocrisovi galiinaceifeu majoris caftancx magnitudine continet lapides rotundos, plus
medietateunacolorem&afpe&umhabentesnucis mufcata:, altcra medietate la:va ac fpicn-
dcntc, ihftat fpcculi convexi, umbtxcolorismucleuminfccontinet. Fru£tus comediturfed
ego abhorrco ab illius odore & faporc. Decidit fponte quando maturus eft , alias non edulis,
namlaftcacri plenusantequamdecidat. Florebat Aprili i640.inInfulaAntoniiVaaz, Fru-
cms matutus crat Februario ad Promontorium S. Auguftini.

G v i t 1 1 b a cujus frufcms Guiti-to-
roya Brafilienfibus alteta fpecies Guiti:
Atbor cortice gtyfeo : rami folia ha-
bcnt in frondcs quafi congefta : nimi-
rumpediculifunt in exttemitatibus ra-
motum , unum autfcmidigitum longi,
alternatim oppofiti , quilibet duo aut
ttia folia habefis , quotum quajdamal-
tetnatim oppofita , novem , decem,
duodecim aut quatuordecim digitos
longa , quatuot , quinque aut fex digi-
tos lata , ad tactum inftar corii Hiipani-
ci, oblonga, lingua: fcre figura , fupe-
rius dilutc viridia , inferius ochras colo-
ris, ncrvo eminente fecundum longitu-
dinem & coftis obliquis paftim a:quali-
bus , pattim insqualibus intetvallis di-
ftincta : hinc inde molli lanugine obdu-
tta. Ad fr ondes nafcuntur flores in lon-
gam fpicam congcfti, parvi, flavi, nullo /
odore. Floret Ianuario & Majo aut Iu-
nio fruttum maturat. Ad domum Lufi-l
tani prope Aretangy arbot eft duplex,
uno caudice afcendens , hinc in duas
quafi atborcs , quinque circiterpedum
altitudine fupta tenam fe difttibuens;
unum latus atboiis uno anno , alteium
alteto fructus fert ; tertio atborquief-
cit,nec flotcm nec frudlum ferens.quar-
toiterum fruftifcra. Eftautcm fructus
magnitudine pomi vulgatis , fed non
exacte t otundus, vetum quafi informis

rotunditatis & inxqualis fuperficici ; coloris exterius & in cute , quem habet, ut panis fecunda-
riusvelater, vel cortex fufcus Betute , ad tactum cedens ; inteiiuspulpam habct flavam, ad
vifumutcafeusputfidusHollandicus: pulpapauca, lapidem ambiens , quafi atena ad mor-
fumjdulcisfaporis&odoris, utfaquequalitatequafipanemaemulans: lapismagnus, magni-
tudine&figutaovigallinaceiautctiammajor , cortice filamentofo&lignofo adtatiumhir-
futo ut Guiti-toroba. Odore panis fere , coloris ex albo flavefcentis: continet infe nucleum
in fubftantia fulphut ei coloris cum albo mixti , in ambitu cx fulfurco & incarnato mixti , con-
fiftcntia nucis Coco , guftu aftriffgentc : Hujus nuclei dragma femis rafa minutim datutin
aqua fimplici contra dyfcntcriam maximo cum fucceffu. Caro commeditur, fcd nucleus non.

Isacvraiam Brafilienfibus.Arbor eftmediocris,
corticc gryfco. Folia fer t in frondes congcfta , ab uno
ad quatuor digitos longa , lstc vitidia , foliis Petfica;
haud abfimilia, nervo fccundum longitudinem & coftis
tranfvcrfis ordine diftinftis. In cujuflibet exttcmitatc
umbclla enafcitur,plerumque in quatuor br achia rhom-
bi inftar expanfa , quodlibct br achium itctum in multos
pcdiculos, in quorum quolibet flofculus provenit cali-
cealbo, digitumlongo , fuperiusin quinquangulaiem
ftcllam divifus , coloris obfcureca;ruleo-purpuri,ino-

dorus

Histor. Plantarvm Lib. III. 115
doms. Sequitur fru&us pruni equini magnitudinc , figura renis ovilli , in fuperficie glaber,
cuticula lutea : & interius carnem luteam habcns , odoris ut fiipo Hiipanicus. Carni autcm in-

volutiduolapidesfiguneellypticx, comprefll, duri. Fruftusnon comeditur.
Anno i642.florebat & fru£tus habebat xxi . Februarii.

G v iti 1 b a cujusfru£tusBrafilienfibusfimplicirerdiciturC7»/>! vel GuitJ-mirl. ArborTi-
lix magnitudine , fed caudice non ita.craflb : Folia fert linguoe figura , circiter quinque
digitos longa, fefquidigitum lata , laete viridia , fplcndcntia ut pyri noftratis, inferius alba
lanugineobdiicta (quxdigttisabftergipoteft; juniora tota lanugine obdudta fiavcfcunt) al-
ternatimpofitainramulis: &ad quemlibet pediculum brevem foliorum uvulaprogerminat
unavelduxauttrcs junftx, veftita; globulis parvis albicantibus , qui fe aperientes produnt
flofculosalbos,fexparvulisfoliolisconftantcs, in mcdiomultaftaminulaalba cum apicibus
pallidis , inftar fcoparum fetacearum ftant erefta. I

Frucfum fcrr ellyptica: figura:, magnitudine ovi galIinacei,interdum&majorem, initio
viridcm,ubimaturuitfiavumexterius,citrinacuticulatenui,qua: facile feparatur , tedum.
Pulpa cjufdem coloris , mollisutpirumemollitum, eftque filamcntofi ob filamenta quxcx-
terius lapidi fruitus adhserent , qui magnus , ovalis , exterius ex albo flavefccns , villoms,
mediocriter dums , nec craflus , magnum nuclcum cx flavo incarnati coloris continens , fic-
cum, amaricantis faporis : Caro autem fmfhis intuspauca, dulcis faporis , &quafimufcus
dulcediniadmixtus efiet. Iuliofcre & Auguftoflorcr, Martioiiuctummaturat.

116

GeorgI MarcgravI

C a p. X.

Ibapurwiga. Ihipitanga. Vijqueiro. Ibabimba. aSAduiy.t.

Cjuapereiba,

Mt

urea.

TB apvrvnga BrafiEenfibus : Arborcortice & ligno Sambucino ; fertfolia inpediculis
•^dnos digitos longis , qui bini opponuntur ; & in quolibet tria folia juxta fe pofita funt , rnore
phafeolorum ( in extremitatibus
cnim ramorum folia in frondes
congefta , terna tamen appofita)^
fuperne viridia, fplendentia, in-
ferne albicans color viriditati ad-
mixtus ; fuperius etiampilofa,in-
ferius magis hirfuta , nervo & ve-
nis confpicuis.

Ad quemlibct pcdiculum fo-
liorumctiam provenit pcdiculus
quifertflorcsquinque foliis con-
ftantes {colorem non prodit Auctor)
poftquos, inquolibet pediculo
logo congefticonfpiciuntur tres,
quatuor, quinque frudrtis, magni-
tudine uvx fpina: aut avellana:
nucis , rotundi , immaturi viri-
des, fplcndentes ; maculis albican-
tibus confperli , maturi vero ob-
fcure purpurei, nigrefccntcs,pun-
ctulis albicantibus ubique nota-
ti : detrafta cute fubjacet caro,
fub ipfa quidem purpurea fcu
brunna, interius alba , & in medio
lapisdurus , figura&magnirudi-
ne amygdalse, continens tres nu-
cleos albos , parvos. Comcdun-
tur detracta cute & funt faporis
dulcis parum manifefti. Maturef
cit menfe Fcbruario.

Ibipitanga Cerafus Brafiliana : Arbor figura cerafi noftratis acida:. Cortex albicat &
truncus quafi contortus in niultos ramos difpcrgitur. To-
lia habet lxvia , fupcrne faturate viridia , inferne dilutio-
ra, binafcmpctdirefteoppofita. Ad foliorum cxortum
multos fert flores , inpcdiculis ccrafinis , albos, quatuor
foliis conftantes , & multis ftaminulis. Flores fequitur
fm&us miniatus , magnitudine verticillifeu baccsemori,
rotundus&profundeftriatus odtoties ut globulus, quo
mulieresmarfupia aftigunt In umbclico quatuor ftami-
nula viridia habct ex foliolis minimis , cuticula veftitur
miniata cerafina, puIpaquoqueminiata,fucculenta, fa--
poris calidi & liibamari aliquid de capfico participantis:
lapidem continct rotundum , paulum compreffum , albi-
cantem, haud durum, in quo nuclcus deprehenditur albi-
cans amari faporis : qui lapis non poteft dignofci a lapidc
fru£tus Mafaranduba.

Vi sqjVEiRo Lufitanis: Altiffimaarbor, & latiffime ramos fuosexpandens,corticegry-
feo aut fubrufefcente : in ramis autem alternatim pofitis fert ramulos quofdam diredte , quof-
damaltcrnatimoppofitos, inquehisappofita fibi foliaparvulafoliis peneHerba; vivatprima:
fpecici fimilia, la:te viridia. Fcrt flores , (quos tamen Autlornon defcripfit) fruaum autem habet
longo talo prxditum. Hax arbor dat copiofam refinam mollem, vifcofam, inodoram colorc
.picis, qua utuntur ad volucres capiendas, illinendo fuper baculum,ut nos folemus vifcum : ra-
diis tamen Solis indurefcit , quate ii cavendi. Dua: dantur cjus fpccies, mitis & filveftris.

IbAei-

Histor. Plantar 1

L i b. III.

117

Ieabiraba Brafilienfibus. Arbor caudice contorto , corticc cinereo , foliis dilute vi-

rcntibus (quxmultas
coftas habcnt & quafi
rugofa funtj tres cir-
citer digitos longis,
direde libi invicem
oppofitis: digitistrita
fpirant odorcminftar
Majoranx & Rorif.
marini mixti. Inter
hxc fparfim provcnit
pediculus , duos fer-
me digitos longus, lii-
perius tripliciter velut
in crucem divifus , fe-
rens trcs florcs , figura
& molc fere filvcftris
Rofx,c5ftantes quin-
que foliis albis,odoris
gratiflimi inftar Rofa-
rum noftratium. Poft
flores fequiturfructus
rotundus , cerafi ma»
gnitudine , inftar pyri
pediculo infidens , ex-
terius coloris brunni,
cum umbclico quin-
quefolio rufefccnte ,
reliquiis nimirum flo-
risemortui: continet
pulpam mollcm , pal-
lidam, cui aliquot nu-
clei coloris incarnati,
obrotundi.comprcffi,
molliufculi immixti,
quiuna comcduntur;
fapor autem illius dul-
cis , aliquid refinofi
admixtum habens.

FoliaautnorcscumCamarautiiiflimeadhibenrur ad lotionem pcdum, in dolore capitis.
Floretlanuario & Februario; Fruihis autem maturefcit Aptili aut Majo.

M v i v A Brafilicnfibus. Arbor mcdiocris ma-
gnitudinis, elegantia habcnsfolia, bina & bina
fibiinvicem oppofita, fimilia foliis Malabathri,
r venis, confiftentia&figura: nimirum rresnervi
crafliorcs fecundu longitudinem folii tranfcunt
& adhuc in quolibet Iatere unus tenuis , ita ut
quinque fint in univerfum : tranfverfim autem
multx vens rettaiparallelx currunt,foiiainferius
funt alba , lanuginofa , fupcrius faturate viridia,
fplendidiflima: ramuli juniores incani & ad ta-
fbummollcs. Folia ficcata co latcre quodvire-
bat evadunt nigerrima , pulchro adfpe&u. Fert
florcs (quos tamen Aucior nondefcnpfn) quosfe-
quitur frutlus rotundus , magnitudine ferme pyri
mufcatellini , & pediculo inftar pyri infidens , cu-
reteftus lenta, quando maturuit purpureo-ruf-
fa : Vmbdico quinquefolio ex floris manubiis:
pulpam continet mellis ctaflioris confiftentia,
palUdamfeu albidam ,plurimis acinis minimis re-
P 3 fer-

ii* GeorgIMarcgravI

fertam, dulcis faporis: fru£tus enim quando maturus mollis cft, & quum digitis premitur, pro-
dit pulpa qua; deglutitur.Brafilien-
fcs non gaudent vefci hoc fru£tu,
fed avibus dcvorandu relinquunr.

Mvreci BraGlienfibus : Ar-
bor cortice cinerco , & ligno fra-
gili : fcrt folia ur plurima in fron-
des congefta , longa, & in exrremi-
tate latiora quam in exortum , non
autcm ferrara , colore & lanugine
Verbafci foliis quam fimillim a ner-
vo fecundum longitudinem & ve-
nisobliquis dircfte fibi oppofitis;
junioraquidem plane fiint hirfuta
&ruffa. •

Flofculos fert fpicarim congc-
ftos , luteos , cum fuis pcdiculis,
conftantcs quinque foliolis , deor-
fum incurvatis , inftar orbiculatis,
luteis , figura aurifcalpii cum ma-
nubrio rubro : in mcdio autcm flo-
re extant ftaminula multa cx flavo
albicantia.

FruCtus autem hujus arboris
funr baccse magnitudine & figura
fruftuum uvae ipinae , qui come-
dunrur.

Gvapereiea Brafilien-
fibus; Lufitanis Mmgue vereadeiro.
Arbor habcns lignum grave & fo-
lidum & corticem btunnum : ra-
mos & folia oppofita; atquehaec
quidem craffa ncrvo fecundum
longirudincm , & multis venis fe-
cundum latitudincm ; adhoec la:te
viridia , magnitudine pyri foliis x-
qualia. Flofculosfertmultos in calicibus longiufculis exviridi fubluteos. Fru&us (quemta-
men Au&ornondefcribit) decidens Cancrorum terreftrium eftpabulum, quifubhis arbori
bus degunt , radices autcm agunt multifarias.

C A p. XI.

Gwrafariba, 'Tataijba. Ibacuru pari. Iberaputeruna. Vtii.
fito. Umari.

GVirapariba vel Vrvpar i BABrafiliennbus;iV0^W»Lufitanis. Arboralta, la:-
ta, &mediocris craflitiei, foliafuainfrondcs congefta ferens ; nimirum quilibet ftons
habct quatuor , quinque aut
fex pediculos, unumautduos
digitos longos , in quorum
quolibet quinque folia , quod-
libet fuo pediculo innitens,
junftim exiftunt (rarius rria aut
quatuor folia) inacqualis ma-
gnitudinis , oblonga , faturare
viridia, fplcndentia, adtaftum
membranacca , nervo fecun-
dum longitudincm & venis ob-
liquis praedita. Menfe Decem-
bri arbor fine foliis exiftcns,
qux amifit initio aftatis , flo-

HlSTOR. PlAHTAlVM LlB. III.

119

res protrudit copiofifiimos, flavos, magnos; trcs aut amplius digitos Iongos, fupcrius in
quinquequafifoliafe£tos: fine ftaminibus inodoros. Florens arbor tota apparetflava &lon-
giflime dignofci potcft ad tria vel quatuor milliaria. Floribus decidcntibus folia itcrum erum-
piuit. An fritelumferttt ab AuStore non invenio froditum.

Tataiiba Brafilienribus : Arbor
eft cortice cinereo,ligno intus crocei co-
loris, partim & rufcfcentis. Foliaferta-
cuminata , & ferrata , Bctuke foliis quo-
dammodo fimilia, inramis hinc indepo-
fita.Florem fert (qttem tarnen ab AuZtore
defiriptum haudinveni) & poft hunc,fru-
fium mediocris mori magnitudine , ro-
tundum, e tuberculiscompofitum, pal-
lidi coloris , multa filamenta exterius ha-
bentemfufca, non admodum longa ; comeduntur ut moravelperfe, vcl addito faccharo &
aftufo vino : interius contincnt albicantia granula pcr carnem difpcrfi : fucculentus eft fructus
& dulcis faporis. Lignum arboris valde durum & diutiflime durat, tam intra quamextra
aquam&terram,fempcrviride: optimum eft inter omnia & antecellit lignum Mafarandu-
ba?, quomodocunqueufurpetur.Exlignoveteriparant tin&uram egregic flavam , coquen,-
do. Nafcitur paflim in filvis ; fru£tus maturatur menfe Martio.

IbAcvrv-pari Brafilienfibus. Arborfoliahabensin frondcs congefta, pedemlonga,
duos&fcmisdigitos lata, ubi latiflima, lingux figura , ad pediculos acutiora quamin extre-
mitate , figura foliis Ianipaba fimilia , nervo fubrufo fecundum longitudinem & aliquot vc-
nis tranfverfis. Ferrflorem (quemtamen Auctor nondefiripft.)1tud:as illiusmagnitudine ref-
pondet Aurantio malo , fed figura fimilis eft parvo peponi aut cucurbitae , nam rotundus eft
&paulum comprefiiis , ac quafi ftriatus , totftrias feu cavitates fecundum longitudinem ha-
bens, quot caftaneas intus continet, nimirum quatuor, quinque, fex, feptem, magnitu-
dine noftrarum caftanearum : cortex exterior viridis interius in tot loculamenta dividitur:
qua:libet caftanea cutcm fragilcm habet , coloris Ifabclls feu flavefcentis & fplendcntis ; nu-
clcus albiflimusedulis eft.

Aliam fpecicm inveni prope finum Aquapetida maturam mcnfe Martio 1640. Arbor
crat corrice gryfeo feu fufco , hincinderamosfuos direfte projiciens: folia habet inramulis
oppofitis oppofita , adtactumdura&mcmbranacea, nervo fecundum longitudinem &ve-
nulis obliquis, longa, folida, foliis Araticu-ponhe quodammodo fimilia. Fructus maturus
flavus , rotundus , pomi magnirudine , cortice paris fere cum Aurantio malo craflitiei,
quiincifus facilc fcparatur , conrincr duas aut tres caitaneas, ovales , magnas, uno latere
planas , ubi invicem appofits funt ; has pauca ambit caro , albicans , faporis acris & fub-

amari-

120 G e.o rgI MarcgravI

amaricantis quK comeditur: caftanea non eft edulis. Arbor hxc incifa lac croceum defc
Fundir.

. Ibera PvTER.VNABrafiiien-
fibus , Lufitanis Pao fcrro , lignum
cnim ejus duriffimum , ita ut aciem
cultri obtundat : Arbor magna &
ramofa. Fcrt folia altcrnatim in ra-
mis oppofita , trcs autquatuordi-
gitos longa , figuta cordis , fed in
cxtremitate acuminata , tenuia , fu-
perius dilutc viridia , infcrius pau-
lum pallida. Cetcra apud Auctprem
dcfderantur.

Vty Brafilicnfibus. Arborfatu-
rate virens & fpinofa , forbo aucu-
paria: nafcendi modo , figuraque
limilis: in multos difpefcitur ramos
& fete totunda cft ; &in ramis et-
iam ramuli alternarim funt oppo-
liti. Folia habct minima atquc adco
minora quam fecunda Hcrbx vivai
fpecies; eoordine difpofita, & in
extremitate fua quafi bicornia, quo
differunt a foliis Tamarindorum,^
qua: ita bicornia non funt. Illa quo-
que ita faturatc viridia ut hsc , &
prsterea acidi faporis , cum haec
nullum faporcm habcant manife-
ftum. Si faporc cftenr acido , & fili-
quas fcrrct cum Acacia conveni-
ret. Nontamen femper squalia folia in hac arbore fibi opponuntur , fed interdum folita-
rium eft in exttemitate ramuli.

Fert flofculos prope ramulos in uvam
congeftos, albos, longis ftaminulis, ita ut
pilofi fcu lpinofi videantur.

Lignum album eft ac lcntum , cortice
exgryfeo fubfufco, ut forbus aucuparia.

Iito Brafiiienfibus . Arbor cortice
fufco.qui multa pundtula hinc indc fparfa
luteahabet. Folia binafibi opponuntur,
fex , feptcm , octo autnovem ctiamdigi-
tos longa, paulo pltts quam duos lata, ubi
latiffima, nonferrata, nervoconfpicuo
& prominente fecundum longitudinem,
venisin quibufdamfibiinvicem oppofi-
tis , in quibufdam autem altcrnatim pofi-
tis. Fert flores (quos tamen Auctor non de-
fcrip/tt.)

Poft florem fcquirur frudtus , parvas fi-
cusfigura, magnitudine globuliluforii,
majorautminor, obfcure lutei coloris,
qui in fe tria ovalia fcmina continet , ma-
gnitudine feminis pomi vulgaris, ctlti-
cula obfcure flava tefla , nucleus autcm
illorum albicat,

Annotatio. Aliam quoquelco*
ncm hujus arboris , videtur enim varias
habere fpecies, invenies apud D. VVil-
helm- Pifonem, in lib. de Facultatibus
Simplicium.

VmArj

H I S T O R. P L A N T A R V M. L I B. I I I. 121
VmAei Brafilienfibus. Arbor amplc ramis fuis expanditur , caudice quidem mediocriter

craflb , nam plerumque tres , quatuor aut plures
juxta fe nafcuntur : in ramis autem ramulos habct
tres aut quatuor digitos longos, & in iis foliola cy-
lindracea caffia: fete fimilia , fcd paulo anguftiora,
vel dirccle vel altcrnatim oppofita , faturate viri-
dia , ncrvo fecundum longitudinem & vcnis obli-
quis : unum digitum aut paulo j lus longa. Fert
florem (quem tarnen Auttor non defcribit.) Sequi-
turfructusformsovalis,magnitudine pruni ma-
joris , cutc tc£tus ad vifum & taftum referens per-
ficum noftratem , colorisautemcx viridi pallide
flaVefcentis , carnedulci flavefcente pauca , qus
ambit lapidcm magnum ovalem albidum , qui
continet nuclcum edulem. Maturus fruftus men-
fe Martio fponte decidit & colligitur. Crudus co-
meftus turbat ventriculum & facilc excitat vomi-
tum : ideo integer folet coqui & una cum nucleo
contundi , & cum carne vel pifcibus loco panis
feu farinhx comcdi. Lignumaiborisalbum , be-
talinum fere referens.

Frequentiffimahaxarborin campis gramino-
fis juxta fluvium Cunhao Mopcbi & Rio grande
quoque.

C A r. XIV.

Copiiba. ?£\dangabibayel Mangaiba. Cuiete. Jpeiba.

COp n ba Brafilienfibus : Arbor alta, cortice cinereo, fuperius in ramos difpefcitur , ha-
bcns folia fefquipedcm longa , majora , minorave , bina fibi inviccmoppofita in extremi-

tate tria junguntur: funtque
oblonga , acuminata nervo
&venispaulum rufefcenti-
bus , fuperius viridiora , in-
ferius diluta. In extrcmitate
ramorum multi funt con-
gefti ramuli quibus folia in-
^fidentj ibidem & prove-
- niunt rami florum {tjtios ta-
^men AuUor non defcripfit)
. quibus fuccedit fmftus ,
baccs lauri magnitudine &
figura, initio viridis,per ma-
turitatem niger, pauciffima
carne ftibdulci , a qua cutis
craffiufcula facile detrahi-
tur. Lapidcmcontinetova-
lem , haud durum , nucleo
albo , farinacci faporis, non
eduli : frudtus tamen comc-
ditur , exfugunt Brafilienfes
fuccum&exfpuuntcutem.
Matutus eft menfe Aprili.

Mangabiba&Man-
•g a i b a Brafilienfibus, cu-
jus fruftus 'JAlangaba voca-
tur. Arbor magnitudine&
figura noftratanxquatce-
rafum acidum aut etiam fuperat in multos ramos varie diftributa , qui in alios tenucs ra-
mufculos definunt, ut in Bctula. Cortcx coloris fufci cinere afpcrfi , ramulorum autem fimil-

limus

ii2 GeorgI MarcgravI

limusramulisBetulaijunioribus: lignum lentum , intusexigua medulla; fraftum aut conci-
fum fundit lafteum humorem. Folia fert patva,folida, cgregie virentia, bina fibi femper oppo.

fita, nervo in medio fecundum longitudinem , tranfverfim autemvcnulis fipu lineis fubtilif-
fimis parallcle pofitis prtcdita. Flores gignit Iafmini modo difpofitos , calicitms unum aut fef-
quidigitumlongis , &fuperiusin quinque acuminata foliola expanfis, ftellulae figura , coloris
albi , odoris f aaviffimi , inftar Mirabilis Peruvianx odoratae. Florct mcnfibus Oftobri & No-
vembri . Fruftus Mmgaba magnitudinem habet prunorum noftratum aut ovi gallinacei quo-
que, quidam funtrotundi, quidam ovales , non eftcdulisnififpontedecidat, naminarborc
cxiftcns , plenus eft lafte acerbo & amaro. Quando decidit , cuticulam habet ex viridi flavam,
acin uno latere egregiispunftulisrubris infignitur: in quibufdam autcm punftula hatc funt
rariora, inquibufdam copiofiora , in quibufdam & nulla. Pulpam continetalbam , mollem
inftar butyri , gratiiTimi vinofi acidiffimi faporis : in qua contincnturfemina lutea , comprefla,
fex, feptcm , duodccim aut plura , ovalisfigura, inmcdio umbelicum habcntia, cutc inftar
amygdalarum dulcium , fed lenta : intus habcnt nucleum albiffimum dulcis faporis : quare
integra cum fruftu deglutiuntur. Maturi quotidie magna copia fub arboribus colliguntur : &
qui non plane molles per noftem feponuntur & mollcfcunt : licet quis maxima copia edat
nullam molcftiam fentiet.

Seri non plantarivolunthje arbores, intetra ficca, ubi nulla copia luxuriantium herba-
rum.In Sinu omnium Sanftorum integrat filvx fpontanea: repcriuntur. Fruftus hic circa Olin-
damordinariematuruseftNovembrifive Deccmbri, Ianuario & Februario maxima copia.
Adflumcn S. Francifci & in Capitania Seregipe tardius maturcfcit & Aprili atqueMajoabun-
dat. Iunio &IuIioetiampaffimreperitur.

Quandofinis a:ftatis nimis ficcuseft, nimirum Februario &Martio ,ut accidit anno 1643.
hincmcnfelulio&Augufto copia habetur fruftus maturi, nam proptcr Solis iJum natura
impellitur ut protrudat Martio & Aprili flores , quibus fuccedit fruttus Iulio & Augufto .

C v I E T E

HlSTOR. PtANTARVM LlB. III. 123

C v i e t e Brafilicnfibus , vulgo corrupre Cochme. Arbor corticc gryfco , ut Sambucus,
conrortcnafcitur.longoshabensramos, &in iisfolia frondatim & alternatim pofita: nimi-

rum rami habcnt alternatim tubercula digiti inter-
vallo , & ad quodlibet fex , feptcm aut o&o folia artte
fibi appofita , ut ita frondoli fint : folia autcm funt
femipedem longa , brcviora aur longiora , planc an-
gufta verfus interiora , verfus extremiratem vcro fen-
fim ampiianrur , fefquidigirum lata , ubi latiitima , in
acumen quoddam obrufum defmenria , fuperius fa-
turate viridia & iplendentia , inferius diluriora , nervo
conipicuo & venis rranfverfis prxdira. Non folum
inramis fcdct incaudice &paifim provcniunt duo,
trcsvcl quatuor florcsjuxrafepofiti, inpediculis di-
gitum fere longis , ipfi quoquc duos & fcmis digitos
longi , figura pene Lilii , quinque incifuris in quinque
acuminata folia dchifcentes , coloris ex albo & viridi
mixti, &iecundumlongitudinem valdc clcgantibus
nervis ac hinc inde venulis dilute purpureis variegati;
inmedio autem quinque ftamina ejuidem cxtant co-
loris , quorum quodque corpus figuram in fummitate
habet, flavef :ens , & lineolis nigris variegarum , quin-
tum & mcdium ftamen figuram habct auripurgii ,
huic aurem flos infidet & dctrahi poteft , ut affum car-
nis fruftum de veru : odoris flos cft naufeabundi. Poft
florem deinceps fequitur fructus , varia magnitudi*
dinis & figura: , vel ovi ftruthlonis , vel rotundus &
magnitudine capitis humani , vcl oblongus , initio
viridis, per maturitatem niger ac durus, inrus con-
tinens fcmina cucurbira: modo , fufca feu obfcure
brunna, magnirudine feminum cucumcris, ac nucieo
flavcfcente; exrcrius autem quafi fafcia fimplici fe-
men convolutum vidcrur. Immaturus fruftus pul-
pam albam fucculenram conrinet, odoris fere, ut Na-
fturtium , fed cui dulcedo quaedam eft admixta : pec
totam denique pulpam, nonin medioranrunl ut in
cucurbita, fcmina illafunrdifperfa, qua:per maturi-
tatcmfufcafiunt. Saccharo immaturus fructus con-
dirur & in febribus ufurpatur : maturis utunrur in-
coke, parinarum, poculorum & lagenarum loco ; pra:-
paranr hoc modo: Maturus fruftus aqua: calefacta: im-
mergitur & plcne coquirur,hinc incifo foramine ligno
duro cxcavandus eft, fin fccare in patinam aut alias figuras illos velis , funiculo crafiiori fecrio-
nem quam propofuifti circumliga cocro fructui & malleo lignco pulfa funiculum,fic fponte fe-
cabitur , cultro fi rem rcnres opcram ludes. Pcr ramos dccifos & terra: infixos facile propa-
garur. Arborhaeccertisremporibus, unodie omniafolia amittit , biduo autempoft iterum
foliis onufta cernitur.

AnnotAtio. Familiariflima cft arbor omnibus Infulis America: & pene toti Conti-
nenti : Quare & Oviedus in Hiftor. lib. v n i . cap . i v. ira illam dcfcribit.

Hignero eft arbor grandis ; frucrus aurem illius funt cerrx cucurbirx , rotunda aut etiam ob-
longs, e quibus barbari cyarhos& aliavafa faciunr. Lignum arboris robuftum, foliaejus
angufta & longa & in extrimitate fua latiffima. Barbari rempore ncccffiraris comedunt hunc
frucrum , nimirum pulpam , quai fimilis eft carni cucurbita: , quando adhuc viridis eft.
Sunr autem varix molis , & non raro quidam capaccs duarum amphorarum aqux , Sc
amplius.

A p e i b a difta Brafilienfibus , Arbor vafta arquc in mulros ramos expanfa, corrice cinereo.
Folia habet quafi in frondes congefta , longa, in ambituautem levitcr ferrata, fuperius faru-
rate viridia , infcrius magis incana & denfa quadam lanuginc veftira. Rores ferr ftellaros , fla-
vos , quinquc foliis conftantes flavis & quinque aliis ex viridi flavis , fuavis admodum odoris.
P ruftum prodack magniiudihc pomi aur circitcr , orbicularem , compreifum , hifpidum ex-
tcrius, inftaripongismarins, &villofum, ex mufcofo colorc fufcum, quiubimaturuitin

Q_z tres

124 G e o { cl MarCgravI

trcspattesfpontedchifcit, continetque intusglobulum magnitudinc ficus ficcatae , conglo-
batum fcminibus obfcure brunnis , magnitudinegrani finapis , fed compreflis quodammodo.

Kullius ufus apud incolaseftfructus. Ligno utunturad Cimhiu, ideft, lembos pifcatorios &
langttdds , quibusincoixutuntur in fluminibus trajiciendis , atqueetiaminmari. .

C a r. XV.

Hetis Titonia. Iamacam. lamacaru feu Caxabu.

BEtis Arbufcula eft , quatuor aut quinque tantum pedes alta , caudice re£to , nodofo , &
digitum craffo , pallide viridi &pertotumpunctulisalbismaculato. Superius autem ad
aliquotnodosramosadipifcitur, itidem nodofos & ejufdem cum caudice coloris ; & in his
ramisfolia, nimirum adquemlibet nodum, unum, & fimulunumjulum: quodlibet porro
folium quinque , fexaurfeptemdigitoseft longum, lingux figura, pallide viride feu flavef-
cens, fuperius fplendens, & craflitie Laurino folio fimile. Iulusautem unumaut duos di-

gitos

Histor. Plantarvm Lib. III.

125

gitos longus eft, pennam olorinamcircitercraflus, fcmen ferensoblongum,fufcum, odo-

ris valde fortis , inftar zinziberis. Lignum cau-
dicis intus eft fpongiofum. Radices habetfex , fcp-
tem aut etiam octo rettas , pennam anferinam fe-
rine craflas , intus albicantes , lcntas , filamcnto-
fas , odorc & fapore itidem inftar zinziberis. Ar-
bufcula nobilis & quantivis pretii.

Pi toma Brafilicnfibus di£ta: Arbor grandis
&ramofa, corticegryfeo, coryli noftratis cortict
haud abfimili. Folia fert ina*qualis magnitudinis,
quidam tres , quatuor , quinque , quspdam fex,
, fcptem aut o£to digitos longa , pediculis brevibus
infidentia, qu;e bina & bina fibi invicem opponun-
tur, ut&ramuliinramismajoribus; hincindeta-
men folium folitarium invenitur : funt autem folia
oblonga, antcrius acuminata, auris alinina: figu-
ra , Ixtc viridia fuperius , ut Caju folia , inferius
p aululumpallida: nervofecundumlongitudinem,
& venis oblique currcntibus inordinare , quibuf-
dam fibi invicem oppofitis, quibufdamnon. Ad
ipfum autem foliorum exortum etiam duo ramuli
enafcuntur oppofiti (vcl ctiamunicusfolitare po-
iitus) tres , quatuor vcl quinque digitos longi , Ipi-
cx modo in totum numcrofis vcftiti flofculis ; qui-
libet flofculus infidet iuo pediculo brevi ,parvulus,
in quaruor crenas fettus , e cujus medio novem fta-
mina prodcunt, femidigitum longa, craffitie fi-
lum fericeum sequantia ,ere£teftantia, apicetenui;
pcdiculus floris coloris cft melini,flo(culu: ejufdem
cum pauxillo rubro mixti , ftamina crocei , apices
rubicundi. Quxlibcr fpica florum non male refcrt
echinum illum piftorum quo mattras fuas purgare
&farinam detergcre folenr. Fru£tum ferr, unum-
quemque fuo pediculo innitentcm , ellyptica: figu-
rx , umbelico autem inftar pun&i eminente , extcrius coloris eft obfcure flavefcentis , cortice
carneo, coloris folido quidem fed fragili , fere rna joris craffitiei quam cortex eft caftanca: : fub
hoc cortice latet pauca pulpa albicans , confiftcntia: ut gelu in patina , faporis acidi grati & ad-
ftringentis , qux fponte a cortice frafto fe feparat & comcdirur : continct denique in me-
dio fui nucleum magnitudinc caftanex , ellyptica: figura:, cuticula fua tcctum flavefcente ; ipfe
autcm incarnati eft coloris , infubftantiaalbicans, &facile in duas partes Kquales divifibiljsj
noneftedulis, quippefaporis amari & adftringentis.

I a m A c a R v Brafilicnfibus. Ar-
bor eft mediocris magnitudinis ,
caudicc tcreti , gryfeo , & ftellatis
aculcis gryfeis armato : fupcrius au-
tem habet ramos deorfum propen-
dentes , quorum exordia funt longi
proceflus tcretes ftellatim aculcati
ut caudcx; his ramis autem verfus
exreriora infident folia Tunx mo-
do , ovalia, comprefla, non tamcn
ita crafla ut Tunse, in ambitu acu-
lcata aculeis fingulatim poiiris. In
fuperficic utraque foliorum emi-
nent tubercula quscdam : colorau-
tem ramorum illorum & foliorum
eft viridis. Fert ftorem (quem tu
men ab AuUore defcrtpium non inve-
nt) fed ex icone qmm dedit , conjicio
florem ex illis tuberculis enafci ejr in
Q_5 mul-

I 26

GeorgI MarcgravI

multaftamiiu definere. V{on memmit qtioque frucl.
habere.

; : quem t&men opinor cttm c&teris communem

Iamacarv quoque , itemque Ciiaev Bra-
filienfibus ; Ctrdo/i Lufitanis. Arbor magna. Pri-
mum erumpit e terra folium unum octangulum , cu-
jusangulifunttcrctes , xqualis omncscraflitieiqua-
fi cxfculpti eflent , ordine ipinulis in ftellula: modum
pofitis armati, & intcr quaflibet duas tales ftcllulas
tranfverfalis quxdam lincola eminet. Huic uni folio
alia plura morc itidem Tunx annafcuntur , ejufdem
figurx j quodlibct unum , duos , tres , quandoque &
fex pcdes longum , verguntque ut plurimum in al-
tum, brachiumhumanumcraifa , quandoque craf-
fiora : fucceflii autcm temporis folium inferius cor-
ticcmgryfeum acquirit ac incaudicemlignofum&
craflumabit, fpongiofumtamcn & facile cxduuni;
folia vero qux caudici proxima ramorum vicem
fupplent, cxterafolioru.n. Caudex vetus ac ramo-
faillafolia fpinas denique amittunt, nequc fpinofa
manent, fcdtantumfolia. Flos huic Caudici folita-
rius provenit albus , magnus , figura fimilis quarto
loco dcfcripto : (cquitur fruftus ovo anferino duplo
majot , ovalis figurx , exterius ruber obfcure , qui
comeditur. Arbor interdum magnitudincm Ma-
maoeira:, imo & Ianipabx nancifcitur.

Cardon alia fpecies , priori magnitudine caudicis , flore & fruftu
per omnia limilis, excepto quod folia funt tnangulata ut in ea quam
quarto loco defcribo. Alia Cardon fpccies teretibus ramis & nodo-
fis , inftar baculi nodofi , ad quos nodos funt fpina; utin cxteris,
cum quibus in reliquis convenit.

£>uarta ipecies lamacaru, ficus fpinofa; ex radicibus tenuibus
in tetra haud profunde latentibus , enafcuntur triangularia aut et-
iamquadratafolia, unum, duos, tres, quatuor pedes longa , qui-
busaliahincindeannafcunturut in ficu Indica: quodlibct corum
latusduos, tresvclquatuor digitos latum, funtque duplo crafiio-
ra quam lamacaru qux fruticibus & atboribus annafcitur ; fed illius
longiora funt : in angulofis extremitatibus , aculeis munita , unum,
duos trcfve digitos Iongis,flavefcentis feu lignci coloris,fex, feptem,
vel octo inxqualis magnitudinis juxtafepofitis; viridia funt folia,
utilliusquaminterhcrbasdefcripfimus; flosetiam talis fed duplo
minor. Fruftus trcs circitcr digitos longus , quatuot in ambitu craf-
fus , figurx oblongx , conftans cute crafla , craflltic cutis Taco , fuc-
culcnta, egrcgierubra: percomprefiionemfacilefinditurperlon-
gitudinem & detrahi poteft , continetque pulpam albam , fuccu-
lentam , fiiabilem , & quafi in multos globulos conglobatam ut,
nix gelu indurata : hxc multis feminibus nigris , (plendentibus , per
mixta cft , fimilibus A-
quilegix feminibus, fed
minoribus. Pulpacum
leminibus comeditur,
bonifaporis , dulcis, fi-
cum vulgarem fupe-
rans. Succus e cortice
rubro expreffus acidi
adftringentis faporis ut
fuccus ribium imma-
turorum. Folia autem
hujus plantsefucculeta
funt,& fuccu dant het-
bofifapotis fubrafli-
cxfimilem: quifiama-

rus ef-

P

Histor. Plantarvm Lib, III. 117

ruseifet, planta hxc Euphorbium cifet, nara per omnia convenit cum illiusdefcriptione.
Hxcplantaeft qux in NovaHiipania profert Cochinillam. VideXimenem in defcriptione
Tunarum.

AnnotAtio. Fr. Ximenes habet caput , de differentiis Tunarum quns voctnt Nochtli.
Planta, inquit, quamficum Indicamvulgovocant, jam multisannis notiffima fuit in Hf-
pania, ubi paffim reperitur: Americani, ubi folum frucfusfuos maturat, magna fanorum
voluptatc & xgrorum folatio , vocant Nochtli in nova Hi(pania,inInfulisTunam. Hxc ob
monftrofam foliorum formam & peregrinum excrcfcendi modum primum magnam fui exci-
tavit admirationem , nunc ita familiaris eft ubique , ut non fit operx pretium illam dcfcribe-
rc. Scd quia varix illius fpecics repcriuntur , non fuerit ab rc obitcr illas recenfere. Diftin-
guuntur autcm intcrdum fecundum varietatcm florum, quorum alii candidi, alii rubri, alii
foras fublutei & interius cjufdcm coloris cum frucf u , uri vidcre eftin Tlatacnofili : aliquando
fecundum magnitudinem &formam foliorum , quorum aliafunrgrandia, alia exigua , alia ob-
longa: alia brevia,alia rotunda funt. Scd prxcipua differentia fumitur a frucfuum varietatc. Sunt
itaq.hx ipecics Tunarum qux in nova Hiipania teperiuntur.Prima qux zppelhtmY^tacnochtli,
quiafrucrusillius albus , hujusfoliafuntrotunda , parva , lxvia, autpaucisfpinis aipera , flos
flavus , fructus fpinofus. Sccunda Co^tiochtli dicf a , quia fruct um fert flavum , folialata & ro-
tunda , plena acutiffimis fpinis , florcm rubicundum , fruftus raros. Tertia dicitur AtUtoc no-
chtli , id cft, Tuna, qux ab albo colore vcrgit adrufum , foliis longis & anguftis , acutis & fub-
purpureis : quodprorjriumhujus ipeciei, nam cxterarum foliavirent. Qiiarta Tlapalnochtli,
foliis longis & anguftis , brevioribus tamen & minus ipinofis quam prxcedens , flore cxiguo
&qui ex albovergat ad rubrum, fruttucxiguo coloris ignei feu coccinci. Quinta T^apc-
' nochtli , ob limilitudinem cum fructu quem Mexicani vocant Tz,apotl , foliis horndis & defbr-
mibus , ovalibus & valde ipinofis , floribus e candido fubflavis. Silveftris Tuna , qux Tzacu-
nochtli dicitur , in arboris molem folet adolefccre , foliaquc habet rotunda & minuta , flores
flavos. Eft & alia fpecies qux vocatur Xochinochtli qux licet prxcedenti fimilis iitforma , ta-
men excedit cxteras omnes foliis & frucf u unde illi nomen. Omncs Tunx funt frigidx & hu-
midx in fecundo gradu , exceptis granis qux funt ficca & aftringentia : folia item funt frigida &
humida & falivofa : quarefuccus exprefliis, mitigat ardores febrium , fedat fitim , humetfat
inteftina. Eruif us manducatus cum fuis granis dicitur alvum aftringere : eft boni & grati nutri-
menti , licet nonnihil flatulenti , uti fere cxtcri fructus , & quod facilc corrumpitur. Agri jux-
ta & valentes xftivis menfibus illis vefcuntur , & fingularem capiunt utilitatem , prxicrtim ii
qui bilc abundant, aut aliqua intcmperie calida laborant. Gummi quoddam cxfudat hxc
planta , renum & urinx ardorcm tcmperans : Succus aut aqua ex hac planta extradf a cft admi-
rabile rcmcdium contra biliofas & peftilentialesfebres. Radices illius cumcerta Geraniifpe-
cie fanant Herniam & Etiifypelas ; mitigant calorem e febre aut alia quavis caufa natum. Mc-
xicani rotas plauftrorum fucco foliorum inungunt , ne ex ccleri motu igniantur. Ferunt quo-
que radicem , qux nonnihil amaricat , iingulare remedium efle adverfus plagas.

C a p. XVI.

fecuiba. Cereiba. lacapucaya. laracatia. ctAcaja.

IEcviba Brafilienfibus. Arborfatisalta, cortice fubcano : foliafertin ramulis alternatim
oppofitis, fibiinviccmdirecfeveletiam alternatimoppoiita, & in extremitate unum foli-
tarium , tres digitos circiter longa , acuminata , nervo
iccundum longitudinem & venis tranfverfis. Florem fert
cxruleum ; de cujmtamen figura , Jicutincque defruCfu ni-
hil apud Aucloremywfiruminveni .

Lignum hujus arboris egrcgium ad varia fculpenda,
namexruffbbrunnumeft, &nigro undatum. ConveniC
cum ligno Cardeira , quod tamenmagis xftimatur & eft
longe elegantius.

C e R e i b a Brafilienfibus. Atbor inftat falicis pumi-
lx , tali ligno , ejus denique figurx , foliis itidem fimili-
bus , fed paulo craflioribus : folia autem direcf e fibi in-
vicem oppofita habet : in extremitatibusautemramulo- ♦
rum , inter tria , quatuor, & interdum duo folia , duo
proveniunt pediculi , quilibet ttcs , quatuor , aut quin-
quc flofculos habentes congeftos, ex albo dilute flavefcentes , quatuor foliolis conftantes & in

medio

«

128 Histor. PlantarVm Lie. III.

medio totidem ftaminulis nigris furrectis , mellei odoris. Foliahujus arborislucentcSolefa-
lem albiffimum continent in fua fuperficic , quando vero ccelum nubilum aut tcmpus noftur-
num , fal diflblvitur & inftar roris adhseret : interdiu autem ficcus & albiftimus , digitis dctcrgi
poteft. Actantumexduobusvelttibusfoliishabcripotcft, quantum jufculo probc falicndo
fufficiat.

Iacapvcaya Brafuienfibus. Altiffima arbor , corticc gryfeo , duro & ina:quali inftar
veteris Quercus ; exquoatramcntumfcriptorium conflcitur. Folia junioraruffafunt, vetu-
ftiora viridia, Mori foliis fimilia, in ambitu ferrata, quodammodo contorta & incurvata ; alter-
natimin ramulis fibi oppofita. Fert florem , quem tnmen al> Auclore defiriptum noninveni.
Fruclus fequitur ingens , quilibet fuo pediculo craffo , ligneo dependens , magnitudine capi-
tis infantis , figurx ellypticae , inferius veluti in conum obtufum faftigiatus , fuperius five ad
pediculum depreffus , referens poculum cum fuo operculo ; cortice ligneo & duro , ochrx
coloris: operculoautemremoto(namipfemetfruausmaturus feaperitj dcciditoperculum,
& fruftus interius in quatuor interftitia divifus videtur; &inquolibct loculamento caftanea
invenitur pruni magnitudine , cortice ex fiavo fubcinereo , rugofo , qui contufus nucleum cx-
hibet album, optimi faporis : comeditur crudus & toftus.

Ex ligno arboris axes fiunt machinarum; quia durabile eft in humido ; nam axes fcmpcr ma-
dcfiunr arundinis latice & quotidie lavantur aqua. E cortice autem cxteriore ficcato & con-
tufo fit ftuppa rufefcens , quaadobturamcntautuntur&navcs. Fruftus maturefcit Martio &
Aprili.

Frequenriflima arbor in Silvis~ magnis in Namhiu &Alagoa delZul &verfus Alagoam
, grandem.

Iaracatia Brafilienfibus , Arboreftaltarefta, caudiceinfcriuscraffo.quivcrfusfafti-
giummagis magifque gracilefcit & attenuatur, cortice gryfco, lignomolli, &laacfccnte.
Caudexautem & rami armantur fpinis brcvibus , crafllufculis , duris. Et ramos quidcm in or-

bem

Histor. Plantarvm Lib. III. 129
bcm projicit , fed inordinate , fuperiorefque inferioribus breviores ; neque ramuli magis

ordinati, in quibus folia in frondes congcfta;
Madiiba: modo , figura&magnimdine , fu-
perius (plendide viridia , infcrius incanefcen-
tia , quinque , fcptem vel novem in ftellai
modum fibi appofita ; ncrvo fecundum lon-
gitudincm & vcnis obliquis.
Florem fcrt ut Mamaoeira.
Sequitur fructus pctiolo longo dcpendens
ut Mamao mas , tres digitos longus , craffi-
tic duplicipollicishumani,'ftriis haud pro-
fundis fccundum longitudincm , vcl qiiafi li-
neis folum notatus , coloris exterius & inte-
' rius crocei ut Mamao , & carnc cjufmodi
' fubftantix & fimili modo granis refcrtus, ma-
gnitudine & figura grani hordei, laporis haud
manifcfti. Immaturus adhuc la&efcit, ac vel-
licatlinguam, maturus autcm fponte deci-
dit & comeditur crudus atque co£tus. Folia
amittit fingulisannis & menfe Martio nova
protrudit , hinc floret & frudtum fcrt , qui fi-
ne Aprilis & Majo maturatur.

Duplcx eft Arbor, mas & foemina : qus fi-
miles funt cxcepta magnitudinc , nam foemi-
na per omnia minor eft mare.

A c a 1 a qux & Ibametara Brafilien-
fibus. Arborqtvsin altitudincm & magnitu-
dinem proccrxTilia: aflurgit; caudcx&ra-
mi craffiores , cortice rugofo & e cinereo al-
bicanteinftarSambuci. Folia direfle fibi op-
pofita , duos , tres , vel quatuor digitos lon-
ga,ina:qualisrnagn.tudinis, fefquivclduosdigitos lata, acuminata fplendentia ; nervo lato

fecundumlongitudinem &venis tranf
verfis.foliis juglandis haud abfimilia, icd
acutiora.

Flofculcs fcrt copiofos iri magnos ra-
cemos congeftos , ex albo fubflavefcen-
res.

Poft flores prodcunt pruna flava , no-
ftratibus figura & magnitudine fimilia,
pauxilla cutc, acidi faporis,lapidem con-
tinentia magnum , ex filamcntis lignofis
conftantem ncc durum , vcrum denti-
bus cedentcm, qui nuclcum continet ex
albo flavefccntem.

Folia hujus arboris (imo & lignum)
faporis eft cgrcgie acidi & adftringcntis
ac ad appetitum proftratum revocan-
dum & litim lcvandam in febribus utili-
tcr ufurpantur : finnt & intinftus ad car-
ncs affas ex junioribus foliis tritis , gra-
tiffimifaporis.

Ramus arboris dccifus &baculi mo-
do infixustcrra: brevi radiccs agit & in
arborcm adolcfcit : unde frcquens vifi-
tur circa plantaria & curraos.

Lignum ruffum&lcvc utSubcr,cujus
loco ufurparipoteft. Fiunt &opercula
ex eo ad obturandas lagenas.

C AP.

130

GeorgI Mah.cgk.avI

C a r. XVII.

Carana iba, Copaiba. Ibixuma. Coapoiba. Huripicaiba. Ibiruba.
z5\4aratatabiba,

CArana iba& Ananachi cariri Brafilienfibus. ArborPalmai daftyliferx ma-
gnitudine & altitudinc ; ligno duro , rufFo feu brunno , craffis ncrvis intus conftante, nul-
liusufus: cortice exterius gryfco, & camlagine a terra ad quod-
dam fpatium fquamato , fquamis ordine cochleatim politis , qajc
primolongiorcs, fucceffii, breviores fiunt, imo tandem deci-
dunt , fupcrne initio fa&o ; nam arbores adultiores caudicis me-
dictatem fuperiorem habent glabram ut Cocoeiro , inferiorem
folum fquamatam ; fquamx autemnihil aliudfunt quam rcliquise
ramulorum , qui decidunt arbore in altum affiirgente , enaf :enti-
bus aliis, tunc enim fuperiorcs ramimanent, inferiores exci-
dunt relinqucntes has fquamiformes reliquias. Ramos porro fuos
in fummitatc orbiculatim expandit dircfte furfum,deorfum,& ad
latus ut palma dattylifera, fed longe elegantiori adfpectu. Ramus
quilibct duos veltrespedcs longus, comprefius, in utroquela-
tereacuto, duris fpinisnigris armatusfiguradentifcalpiumrefe-
rcntibus: unumin cujufque rami cxtremitate folium rotundum
figura & ita plicis donatum ut manuarium umbraculum fatmina-
rum {gallispnrafol) viridis coloris , ab extremitatc ad medietatem
fcre introrfum fetfum in multa alia carinata folia foliis Palmx da-
ctyliferse fimilia ; quodlibet ex his fe&is foliis circiter duos pedes
efi longum. Inter ramos folioferos alii prodeunt lofigiores, qua-
tuor, quinqueautfexpcdeslongi, in multos alios ramos & ra-
mulos , lanugine albefcente obduftos , expanfi alternatim , &
quafi e vaginula prodeuntes , in his exfiftunt flofculi pallide flavi,
finepediculis , tribusfoliis conftantes. Poft hos proveniunt ftu-
ctus , figura & magnitudine olivoe , virides , amari , nec edules,
necullius ufus. Se£ta hax arbor nunquam renafcitur e caudice ;
tarde quin etiam crefcit &longo tcmpore opus habet ut grandef-
cat. Folia ferviunt ad tegendas cafas & corbes facicndos : e ligno autem circos faciunt , qui-
buspecora& jumentaincludunt, vulgo CwwwLufitanis.

Annotatio. Exnominequis fufpicaripofrethancefrearboremqusfundit rcfinamil-
lamqua: hodie magna copiaEutopxinferturex AmcricaCaranns nomine, verum haud ira
eft, fiquidem hancitadcfcribitEr. Ximenes. TUhuilUocan (quse fert refinam qua; ab Hifpanis
vocatur Caranna) eft arbor grandis , trunco lxvi , rubro & fplendente atque odorifero ; foliis
oleaefol. fimilibus& decuflatimfivein crucem difpofitis ; eft acris atque mordax & nonnihil
adftringens. Rcfina quam eliquat nominatur Caranna , obtinens eafdem facultates , quasTe-
comahaca atque adeo majores, licet non fit in tanto ufu. Pulvisttunciautcorticishaufttis
valdc cotroborat cor & ventriculum ; difcutit flatus , corrigit quamvis intempericm frigidam,
fanatqucafFe£tiisutcrinos. Cortexinaqua maceratus utilis eft cordi ; &hauftus cumpotione
Cacao , prOdeft pe£tori & cordi : Fit ex hac refina ceratum utiliflimum advcrfus varios dolo-
res. Item oleum Americanis maximopere laudatum adverfus vulnera & hemorrhoidas : quod
faciunt hoc modo : Recip. Tercbinthina: unc. vm. olcidcLiquidamber unc. m. Tccoma-
hacse , Carannx , Balfami an. Vnc. n. Pulverum Maftich. Myrrhx , Aloes , Thuris , Sangui-
nisDraconis, Sarcocolla: an. Drach. & femis ; pulverifenturfubtilitcr , &ubirelinx liquefli-
dlaefuerint, mifceantur&incorporcnturfecundumartem. VideMonardem cap. m.obfcr-
vavi autem rcfinam hanc adverfus dolores dentium, cmplaftro tcmporibus applicato, egrc-
gium efle reinedium.

C o p a i B A Brafilienfibus : Arbor cui lignum rubrum , quafi mi-
niovulgarifiituratetin£tum, duritie fagino xquale , cxquo aflercs
lati fiunt ad varios ufixs. Poliafert obrotunda aut etiam ovalia , qua-
tuor aut quinque digitos longa , duos aut duos & femis lata , ubi la-
tiflima , in pediculi s digitum longis , craflis , netvo craflb fecundum
longitudinem, & venulis pluribus tranfverfis , maxime confpicuis
pofticaparte. Elorem fert mediocrem , quinque foliis obrotundis conftantem. Fructus illius

eftfili-

Histor. Plantarvm Lie. III. in
eft filiqua obrotunda, magnitudkie unius digiti, fufca, qua: fi digitis prematur facile aperi-
tur & continet nucleura avellana: nucis raagnitudinc & figura , cuticula nigramembranacea
tectum, qua: ad medietatem vcftitut pauca pulpalutea, odoris inftar piforum contuforum:
ipfe nucleus conftat carne lenta , inftar cornu emolliti , cedente dentibus , faporis haud ma-
nifcfti, coloris aquci , qui comeditur. Siliqux matuia: dccidunt , & colliguntur.

Hsec arbor dar oleum feu Balfamum limpidif-
fimum, inftarolei Terebinrhina: defiillati con-
fiftcntia & fapore , odoris refinofi. Hoc autem
fic colligitur: Circa arboris caudiccm tcrebra ad
medullam ufque perfodito, & applica vafculum,
& unius hoia: fpacio quatuor circiter cantharos
olei habebis : fin fluere plane non velir , finas fo-
ramen operculo obturarum ad Solis ufque oc-
cafum, hinc refera, oleum dabit fine dubio. Pau-
xillum hujus calefactum & cum filamentisre-
centi vulneri impofirum , fanguinis fluxum fiftit
& bteviilludfanat. Nervis apprimeamicum eft:
. tres vel quatuor guttula* in ovo forbili bis vel ter
: mane fumta: , dyfenteriam vel alios fluxus vcn-
tris fiftunt & curant. Calidum & ficcumeftin
fecundo gradu.

I b i x v m a Brafilienfibus , Motamba Ango-
lenfibus , Arbor inftar cerafi lilvcftris noftra-
tis , ctiam ejufmodi pcne foliis , per ambirum
venufte ferratis : cortice ex fufco cinereo : ad
quodlibct folium five illius pediculum brevis
<• cnafcitur pediculus continens ftofculos parvu-
\ loS , quinque conftantes foliis flavis dcorfum fle-
xis quafi quinquc unioncs affixas eflent; in medio
multa ftaminula flava extant : iiintque flofcuU in
umbcllam congefti. Fructum ferr orbieularem,
magnitudine globuli luforii , primo quidem viri-
dem per totum fignatumtubctculisfufcis : im-
maturus adhuc concifus continet matetiam len-
tam inftar vifci; maturus autcm nigrefcir& in
quinque partes xquales fpontefinditur , conti-
nensfeminafufca, fuis cellulis inclufa, magnitudinefeminisfinapi, figurx ex rotunda quafi

oblongx. Cortex hujusarboris
detraftus glurinofus eft , & dc-
rafa cxreriori curefufca, fcure-
cens feu ficcus ufurpatur , egre-
gie Saponis viccm implcr & tuto
adhibctur ad omnia ad qua: Sapo
Hiipanicus.

Longe prxftar fruflaii Snbaon,
ille enim acrimonia fua nocet
veftibus , hic autem ncquaquam
Nafcitur ubique in Brafilia.
quidem maxima copia.

Coaioibi Brafilienfibus,
Fao Gamelo Lufitanis ; nujus Ar-
boris aliquot repcriuntut lpc-
cies; quttrutndutis Auctor itade-
fcribtt. Prima fpeciesin Fagi al-
titudinem & figuiam excrefcir,
cortice cinereo Cui aliquid fufci
admixrum, inftarundulati pan-
ni. Foliahabetfolida, oblonga,
inferius dilute virentia fuperius
faturatiora&fplendentia, infigninervofecundumlongitudincm, atnulUspene venis confpi-

B- 3 cuis

133 GeorgI MarcgravI

cuis tranfverfis : pediculusfoliidccerptusfunditaliquidla&ei. Florcsfert, qucmque fuo pc-
diculo innitcntem magnitudine rofx, & foliis albis rofaccis conftantem, fuavc rubentibus
unguibus; umbelieo in mcdio , qui conftat globulo refinofo , flavo,magnitudinepifi: rcfina
illa clara cftut Tcrcbinthina, glutinofa, flava, odoris tamcn injucundi: hunc circumdant
multaftaminula rubra , arftc fibiinvicem adhxrentia. Florcm fcquitur fru£rus, capfulxinfi-
dcnsfcrcut glans: immaturus fecundum longitudinem concifus, multos feminumordines
continct, magnitudinc & figura fcminum mali, tranfverfim pcr longitudinem pofitorum:
quodlibct autcm fcmen includitur pclliculx fux rubrac , atquc alteri miniatx pclliculx invol-
vitur. Caro fru&us eft flava & fuccum exfudat flavum , jucundo afpcftu.

Lignum httj us atboris facile frangitur , & correx licct craffiis fponte fe fcparar a ligno, quod
continet in fe medullam mollem, qux facile extrahi poteft, ita ut lignum remaneat inftar
fiftulx

Altera Jpecies, magna eft arbor , corticc gtyfeo , in amplos ramos , fefc expandens : fert au-
temfoliainfrondes congcfta, oblonga, carinara fimilia foliisMureci, fed non lanuginofa.
Fructus quoque hujus arboris , globuli luforii magnirudine , rotundus , maturus viridis exte-
rius, interius rubcfccns , & multis granulis fici modo refertus, ficcus, faporis haud manifefti, ita
ut comedatur quidem a quibufdam, fcd nullius fit pretii.

Cvrvpicaiba Brafilienfibus (dequotamen nomine ambigo)Arbor corticc fufco , &
inftar Betulx crefcens , foliahabet oppofitaquinquevel feptem inunoramulo, fplendentia,
acuminata, non ferrata , Bctulx foliis viridiratc fimilia. Florcm fert , quem tamen Auclor non
defcrtffit. Poft florcm in interioribus ramulis provcniunrfolliculi, primumvirides, deinde ru-
bicundi, magnitudinc & figura piftaceorum , qui quemadmodum & lignum fpirant odorem
fere ut Icica.

I b i r v r a Brafilicnfibus . Ar-
bor cortice , ligno & nafcendi mo-
do Guajabx fimilis, ramos autem ha-
bet ut noftra Cerafus. Folia fert ob-
longa , duos aut tres digitos longa ,
membranacea , fupcrius faturatc viri-
dia , inferius pallida , uno nervo fecun-
dum longitudinem , nullis venis tranf-
verfis: duo femperfibi inviccmoppo-
fita , in ramorum quoquc extrcmitatc;
duo quoque fruftus fibi opponuntur in
fuis pediculis prope oppoiira folia ena-
ti. Fertflores (quos tamen Autlor non\
defcripfit.) Fruftum autem fert in pe-^
diculisdigitum longis, flavumfeuau-
rei coloris, magnitudine pruni , fedro-
tundum &verius pediculum turbina-
tum,ac umbelicum habcntem cavum,
quem circumftantquatuorfoliola,ter-
tiampartem digitilonga , ex vitidi in-
carnata ; infcrius itidcm ad pcdiculum
duo foliola. Hxc &illa reliqua ex flore
e quorum medio fru£tus exfurgit : cu-
ticula tenui veftitus & carne fucculcn-
ta fulva, faporis acidiufculi ac paulatim
amaricantis , haud ingrati : odoris fub-
dulcis & vinofi. Continet lapidem (fx-
pc duos Iri uno latere planos & con-
junttos , cxtera rotundos) magnitudi-
ne cerafini,rotundum, cortice tenui fcd
durovcftitum; qui continet intns nu-
cleumalbum amaricantem. Similis eft
lapidi Vbapitanga , nec facile dignof-
cuntur . Nucleus abjicitur , cxtera
commeduntur. Excellens eft fruftus & magna copia edi poteft fine noxa. Tranfplantatur per
taleas.

MarAtatabiba Brafilienfibus. Arbor caudice refto aflurgit, non craffb , cortice ci-

ncrco,

Histor. Plantarvm LlH. III. t3J

nereo,fuperiusautemduorimi,auttriumpedumlongitudine pcdiculi enafcuntur in orbem
pofiti, quorum quilibet continet fcptem, o£to, novem aut decem folia in orbem difpofita , fcx,
feptcm, o£to, aut novem digitos longa/foliis Ambaibx fubftantia & colore ferme limilia , pe-
diculo infidentia , duos aut trcs digitos longo , fupernc viridia , inferne inftar fierici glabra , in-
figninervo&confpicuisvenisprxdita. E longinquo Arbor vidctur Ambajiba, fcdepropin,
quo diftcrentia agnofcitur.

Cap. XVIII.

Innominata. locarajeu Iucoara. Tindoba. Tapjracoajnana Jeu
Cajjia. Innominata.

ARbor (cujusnomenab Auftorenon proditur) caudice recto&mediocris altitudinis,
cortice cinereo , ligno fragili & medullofo , fuperius in multos ramos , fcd foliis ferc nu«

dos difpdcitur : folia tamenhabctin illo-
rum extremiratibus , infrondcs congcfta,
quinque , fex , feptem juxtale fuperne di-
ltite viridia , inferne albicantia > quxdam
oblonga , quxdam pene rotunda , nervo
fccundum longitudinem & vcnis tranfvcr-
fis ordine fibi oppofitis.Intcr foliain fron-
dibus etiamproveniunt pediculi duos cir-
citcr digitos longi , qui fupcriu; multos
flofculos oblongos in umbcllam conge-
ftos fuftinent , albos , fcx foliolis conftan-
tes , fuavis odoris. Frucius non meminit
Au∨ Hanc autem Icontm cx Herbisfc-
cis ab ipfo co&ciis detineandam curavimtts,
in qua arttfex ntmium j. bi permijit , neque
emm folia ita 'venults retuitlata funt , fed\
tantum habent nervum fecundum lovgitudi-
nem & feuas iranfuerfu ut in mimmo folio*
quodmonendum duximtts.
Iocara & IvcoAra Brafilienfibus , itidem Palmx Ipecies : dimidiam altitudinem,
Coqueu:oadipifcirur, caudicc rccto , glabro , gryfco, gra-
cili (ideo ad ligna xdium ufurpatur) verfus fummiratem mo.
reCoqueiro. Flos e fiiiqua provenit , vidclicet ramusduos
circitcr pcdes Iongus , multos ramulos expanfos habcns,
quemlibet tres circiter pedeslongum, & flofculosper ro-
tum hunc parvulos , conftantcs tribus foliolis ex albo fubfla-
vefccntibus & habcntes in mcdio aliquot ftaminula flava:
totus autem ramus cum fuis floribus flavcfcit. Poft florcm
parvulus fru£tus provcnit figura coco. Supra filiquam (quas
ambit fuo exottu feu vagina arboris quafi caudicem) folia in
fummitate proveniunt alata ut in Coquciro , fed brcviora,
necalxitalongx ac latx. In fumnntatc arboris plcrumque
foliumconvolviturftans ere£tuminftar fiftuix. Admodum
lcntus eft floris rarnus & profcopis, lmo&flagellopoteft
ufurpari.

P in doba Brafilienfibus,SpccicsPalmxnucifcrxcau-
dice ut plurimum craftiori quam Coqueiro , proceritate x.
quali vel ctiam longe majore : caudcx enim crafliis quatuor,
quinquc aut fcx pedes, corticc gryfco lcu cinerco , glabro, in
quo vibices vix apparent, fecus quam in Coquciro. Folia fcrt
alara ur Coqueiro , fed qux non ira in orbcni dcpcndenr , fcd
maximam partcm ftant furredta. Propc foliornm exortum
ctiam rami proveniunt dependentes , qui proferuntraccmos
quaruor aut quinque pedes longos , plenos flofculis : poft
quos eriam racematim provcniunt fruflrus vcl cefitum in uno
raccmo, quimaturidecidunt: cft autemfru&usovi magni-
tudine&figtu-aautpauloetiammajor, faftigium in fummi-
R 3 tats

134 GeorgI MarcgravI

tate habens acuminatum , altera extremitate infidct calici fcu cupula: ut nux pinca , ex foliis

triangulanbus conftanti : maturus exterius e

viridi flavefcit vel ctiam brunefcit. Cortex ex-

terior filamcntofus ut in Coco , vcrum haud

crafiiis , fcd duplam tantum craffitiem teftse ovi

habens ; qui incifus dctrahi poteft : illo dettacto

apparet pauca caro crocei coloris , nullo mani-

feftofaporc, quseab /Ethiopibuscum farinha

commeditur : hxc ambir nucem duriffimam,

ovalcm, cju/demfcrmecraffitudinis cum Co-

co , verum carct tribus illis foraminulis : hsec^

difcuiTaapparetintusin cavo, per intcrftitium'

more juglandis diftin&o, nuclcus magnitudi-;

ne juglandis , candidus , duriufculus , faporis|

ut Coco , fedpaulo ficcior & ita fuavis.

Ex carne croceafit oleum croceumquodin

lucernis ufurpatur : ex nucleo limpidiffimum.

perexpreffionem ad condiendos cibos quam-

diu recens cft, & itidcm ad lucernas quando
vetus. Vtrumque qualitate frigidum , & illud e

nucleoexpreflumloco rofacei olei ufurpatur.

E corrice nucis fiunt tubuli ad tabacum fu-
mendum , vocant petumbuaba.

E foliis hujus atboris fiunt te&a domorum,
ftores , corbes & alia.

Majo mcnfe maturefcit fruftus.
A k B o r ( cujus nomen ab Autfore non pro-
ditur)cottice cinereo, albicantc, multisramis
varie inflcxis prredita. Lignumlentum quafifa-
lignum obtinct; foliaautem oblonga , dirccte
fibi invicem oppofita , folida , larvia , fuperius
egregia viriditatc fplcndcntia , inferius olivacea
& fplendentia & ad tactum inftar holofcrici
glabra : In extremitate ramorum fert multos /
flofculos , fpicatim fcu racemarim congeftos,
fuo pediculo deorfum incurvato infidentcs , lutei colotis & racemus florum elegantifllmc
eftdifpofitus: poft flores nafcun-
tur bacca: ribium magnirudine. V-
trum edieles fnt necne ab AuCiore
nonadditur.

Iconem autcm hanc ex herbis Jic-
cis ab Auclore colleffis delineandam
curavi .Folia ficca fuperna partepla-
ne nigricant, inferna fufcefcunt.
Confiftentiam fiuituum ex ficcis ob-
fervare non potui.

Tapyracoaynana Bra-
filicnfibus eft Caffia arbor cujus
fructus Cannafiftola Lufitanis & a-
liis. Arbor alta & magna , atque
in plurimosramos late dcftincta,
colore cxterius ex cinereo albi-
cante. Folia fert otdinc fibi oppo-
fita , paulatimque furrectim ftan-
tia , figurac cylindracea: , duos di-
gitoslonga, &duastertias partes
digiti lata , breviffimo pediculo
innitentia inftat foliorum fenx,
dilute viridia ; fubtilitcr hitfuta, ad
tactum mollia , rubefcente nervo
fccundum longitudinem, & venu-

Histor. PlantarVM Lib. III. 135
Us fccundum latitudincm ordine pofitis prxdita. Flores fcrt fpicatim congcftos fineramulrs,
quilibet conftat quinque foliolis,& tribus fcmilunaribus corniculis, qux cum ftaminulis juncta
pofitis futrccta ftant , omnia coloris incarnati elegantiflimi : eft autem flos magnitudine xqua-
Hs Phafeoli flori. Longc poffiint arbores hx florentcs confpici ob incarnatum illUm colo-
rem. Poft florcs fequuntur filiqux , immaturx quidem virides , maturxnigrxfeufufcx dcor-
fum propcndentes ; quxlibet circiter duos pcdeslonga, quinque digitos crafla , paulatimin-
curvatautcnfispolonicus. Inuno ejus latere cminentia duplcx eft fecundum longitudinem,
in altcro fimpla, quafi chorda agglutinata effet fub cortice : Ncc rotunda ncc teres exacte eft
filiqua , fed concifa , nam tranfverfim incifio ellypfim dcfctibit. Cortex extetius eft inftat cor-
ticis exterioris arboris , intcrior lignofus & albus. Non poffunt hi cortices fimul frangi , fed
malleo concuti debent: Siliqua porrointustranfverfimmultashabetdiftinctiones , quatum
quxlibet craflitiem pennx anferinx capit. In qualibct autem ccllulanticleus latet, magnitu-
dine & figuta amygdalx , coloris ex albo flavefcentis , fplcndcns , lxvis , dtitus , per longitudi-
nem linea fubruffa in uno latcre divifus, nucleutn conrinens album , cornex fubftantix. Qux-
libet prxterea cellula continct fubftantiam glabram , glutinofam , brunnam feu f abnigram in-
ftar Caffix folutivx , fedamatifaporis&ingrati. Adftringendi vimhabet. Btafiliani fructum
hunc vocant Tdpiracoimana.

C a p. XIX.

Iacaranda. Quaralba. Ibiraba. Tuinamtiiba, Cumuri. Camacari.
Taco caatinga. Caaguacuiba. Iperoba.

QVerA Iba Btafilienfibus. Arborcorticerugofo&gryfeo, inramis oppofitoshabens
ramulos , & in horum quolibct ttia, quatuor, aut quinquc folia in frondem congefta , pe-

diculis fuis tres circiter digitos longis in-
nitentia , pallide viridia , figtita falvix , fc-
mi aut digitum longa , folida & ad tactum
duta , nervo fecundum longitudinem &
venis obliquis prxdita. Flores fert flavos,
inodoros , duos digitos longos , figura campanx , fuperius in quinque partes fcctos, intcrius
autemhabcttotidemftaminula brcvia, flava, pallidisapicibus. Ita ut atbot florens tota flava
appareat , inftar arboris quam Lufitani vocant Ptto iarco: nam racematim congcfti funt flores,
& arbores hx pauca habent folia.

Flotesfequitutfiiiqua longa& comprefla, nulliusufus.

Cortcx

I j 6 Histor. PlantarVM L i b. III.

Cortex hujus arboriscontufus&cottus oleumdat advulnera lananda, &ulccra vetera
in tibiis aut aliis partibus curanda efficaciffimum.

Nafcirur hxc arbor locis graminofis tam humidis quam ficcis.
Florct menfc Deccmbri.

Iacaranda Brafilienfibus , dux iliius funt fpccies , unius lignum cft albtun , altcrius ni-
grum ut Palo fanto ac bcne olens atque durum ; album autem inodorum.

Iacaranda ligno albo , fert folia in ramulis altcrnatim libi oppofitis , dirette quoque fibi o p-
pofita, tres circirer digiros longa, non ferrata, fupernefplendcntia , obfcure viridia, infe-
riusexviridiquafialbicanria&nonfplendcntia. Florcr hoc modo: in quolibet ramo vctfus
cxteriora mulri provcniunr rarauli, qui quafi raccraarim per multos dies habent globulos,
nuclei cerafini magnitudine , autpaulo majore, colons exrerius ex ohvaceo ftiblutefcentis,
qui fc aperientes in quinque fcinduntur fblia , quae dcorfura inclinanrur , & interius taftu &
vifu refcrunr holofericum olivaceum Iplcndens : his infidct flos , unico folio luteo fubrorundo
ad larus explicaro conftans , e cujus regione furfum incurvata funt quaruor ftaminaalba elly-
pticx figura: , apicibus lurcis , & in horum adhuc medio corniculum cx albo viride : in medio
autem floris eriguntur mulra ftamina alba apicibus luteis , fatis magnis , in fcoparum fetacea-
rummodum. Flosdulcis odoris : frucrus haud cdulis.

Iacaranda ligno nigro repcritur in Capitania omniura fanftorum. Scd in quibus a priori
differat ab Audrore proditum non invenio.

I b i r A b a Brafilienfibus , quoque du-
plex alba & nigra.

Ibiraba alba eft arbor crefcens figura py-
ri , corricc fufco , ramis inordinate pofi-
tis : foliis folidis , faturare virenribus , al-
ternarim pofitis , foliis pyri fimilibus , qua:
pediculis innituntur. Ferr florem ampliru-
dinerofe, fuaviffimiodoris , &rofampe-
ne fuperantis , quinque foliis conftantem
pallidc ftavis , in medio flore eft corpus fla-
vum femilunare, morecochlexinfe con-
volurum caftanea: magnitudine , cito deci-
dit & magna copia fub arbore colligitur.
IruCrum fert inftar poculi cum operculo
fuoplano, inmedjopaulumturbinatO; in
circumferenria poculi extcrius fexangula-
res eminentia; funt, & magnitudo poculi
eft quafi caftanea:, prirao fruftus eft viridis,
hinc fir fufcus , cum maturuit operculum
fponte diffilit , & caftanea , quam continet
unicam , excidit , magnitudine noftrs a-
vellana: : poculum adhuc in arbore pendu-
lumadtempus manet.Atramcntum exhoc
fructu paratur.Nafcitur paffim. Floret men-
fibus Odobri & Novembri.

Iblrib^nigri ,LiiCit2nispreta dicitm , fed huju^ defcriptioitt authografho auBoru dejiieratur.

Tvinamtiiba Brafilienfibus : Arbor cortice cinereo , ligno fragili ; in mali filvcftris
amplitudinem excrcfcens ; cui rami dccifi & terrs infixi , novas progenerant arborcs , ideo-
que ad vivas fcpcs ab indigenis ufurpatur. Iuniores arbores fpinis acuris in caudicc & ramis ar-
matxfunt , adultioresamirtuntfpinas & inramis varie diftribuuntur: illre ntmquam florent,
hatc contra: illje femper habent folia, hx nulla, fed tantum flores; nimirumDecembri&
Ianuario ; poft florcs detnum erumpunt folia , floribus decidentibus. Vtrarumque folia frmt
fimilia fubrorunda feu porius cordis fublatioris figura , inferius romentofa , fuperius glabra &
dilutiora, tria feraper libi appolira more phafeolorum , in pcdiculofcmipcdcmcirciterlon-
go ; & ralium pcdiculorum trcs, quatuor, quinque fibi appofitifunt , in frondis modum , rota-
que arbor frondofa eft, foliaque & flores multos in frondcs congeftos haber. Flos magnirudine
Iridisfloremfcrmeatquatunicoconftansfoliocrenatofurfum erefto , adcujuslatus intcrius,
cum adjacenre mnica , e qua prorumpir , dulcis liquor continetur , ut in flore Paco , formicis
gratiffimus: &excadcmmulrahabcrftamina carinsc in modum ad larus fenfimprodcuntiaj
coloris infignis miniati , fine odore ramen : ftaraina vergunr ad brunnum. Arborcs florentes
longe confpicipofluntinftarpanniminiatiexpanfi. Bloribuscito&copiofcdecidentibus, fc-

quuritur

Histor. Plantarvm Lib. III.

137

quuntut fru&us , videlicct copiofx filiqux , ubi matutuerunt fufcx : quxdam unum , qux-
dam tres , quxdam quinque digitos longx , digitum crafix , teretes & in tot ventres elatx &
loculamenta divifx , quot continent phafeolos : quorum quilibet magnitudinem habet nu-
clei avcllanx aut fabx vulgaris ; in totnm eft miniati coloris , & prope hilum qui fufcefcit , par-
vamhabetmaculamnigram : interiusautemexalbo flavefcit. Nullusejus ufus apudincolas.
An Coral aibor ? VideCar. ClufiuminAppendiceadHiftor. Rar. Plantarum.

C A p. XIV.

Qabui lba. Tacoeira. 'Banam. fnaja
Jfae Coqueiro.

vuacaib

""Aevi Iba Brafilienfibus, P<«i«»W/o Lufitanis: Arbormagna&alta.ramos&folia
■'diipofita habens pene ut Vifyuiero , fed minora, & Tamarindiferx arbori fimilia.

Nihilprxterea de hac arbore ab Auclore
obfervatum inveni.

P a c o e i k a Lufitanis , non eft na-
tutalis Brafilix : in Congo vocatur ar-
bor Jthfibuaaquitiba & frudtus £)uitiba, .
Brafilienfibus Pacobete , Lufitanis Paco-
ba. Ex radice propagatur hoc modo:
Primo erumpunt folia duo aut tria in
fiftulamconvoluta, paulo poft fccun-
do fe produnt ad quodlibet latus unum,
in medio eft fiftula foliacea , & fic fen-
fim planta trium aut quatuormenfium
/pacio , in quinque, fex , feptem pedum
altitudinem adolefcit , caudice tibiam
humanam craflb aut paulo crafliori,
fpongiofo , foliis convolutis fimilis , &
uno i&u facile difcindi poteft. Superius

ofto, novem, etiam duodccim folia expandit elegan-
tia ; quodlibet quatuor , quinque , interdum & o£to pc-
deslongum; quatuordecim aut quindecim digitosla-
tum . In utraquc extremitate paulo anguftius , nervo fe-
cundum longitudinem digitum humanum craflb , qui
etiam fex aut feptem digitos crafliis , per fex aut feprem
digitotumlongitudinemfcexfercns e folio, pcdiculus
folii vice fungitur. Ncrvus hic in fuperiori fuperficie
tanquam canalis excavatur&tranfverlim lincx fubtiles
a ncrvo ad latera extcnduntur. Suntque folia eleganter viridia , ad taftum lxvia & folida inftar
chartx mcmbranacex , eodcmquemodo crepitant : Idconondiu integramanent, fed aven-
to agitata dilacerantur tranfvcrfim fecundum dudtum ftriarum, & ftrepitum excitant commo-
ta. Ex fummitate caudicis hujus ipongiofi , feu e mcdio foliorum prodit ramus fcu brachium.
Ramus hic primo quafi femipcdcm longus , tcner & pollicem humanum craifus , in extremi-
tate fua continct corpus turbinatx figurx , magnitudine fttobyli majoris circitcr quinque digi-

S toslon-

138 GeorgIMarcgravI

tos longum , conftans e foliis latis , ellypticse figurs , brunni colotis obfcuri , ftriatis , quibus
quafipulviscinereusafperfus: hxccomplicataiuvicemconftituunt illud corpus turbinatum:
fingulis autem diebus , unum, duoauttria folia fe pandunt , (urfum verfus fe convolvendo,
nam rurbinate corpus dependet. Subter foliis his expanfis apparent fex , feptcm aut octo flo-
tes, ordincjuxtafepofiti, exalbo flavefcentes, quilibet duos circirer digitos longus, fca-
pus autem fimilis parvx fcapha: , cujusparsquaiiffidctexoituifuo, (it prora, altera cxtrcmi-
taspuppis, cx qua prominent quinque foliola angufta, figuram habentia illius inftrumenri
quo nanfie utuntut in humeftandis velis : cminent autem c puppi floris digitilongitudine , ex
albo flavcfcentia , & in ambitu latcritio colote fimbriata : in mcdioporro eorumftamenlu-
teum craifiufculum infidet, figura baculi cum nodoincxtrcmitate, qualiinceduntnigtira:.
Dimidiaaurempartefcapha tegminefubtenditur a|proraincipicndo , ur in fcaphis noftris lu-
foriis: fubhoc tegmine intus in fcapha manna feulentushumorcontinetur, ad tactum frigi-
dus, faporismellei, confiftentia& colorefimilisalbuminiovirecenris; in hoc humore or-
. tum fumunt quinque illa foliola cum ftaminc: delettantur formica: admodum ifto nedtare.
Florcshosiequunrurfiuctus ordinc&arctcjuxtafepofiti, quilibet brcvi pediculo nitens, &
oftentansprimoinumbclicofuoflorem , quipofteadecidit: frucrus aurem indics augenrur.
Conrinentur plerumque in uno ramo , decem, duodecim , quaruordecim aut fedecim nume-
ro , ut ita una planta ptoferat feptuaginta aut octuaginta , quos viridcs finunr donec flavefcere
incipianr. Fructus autem juftam magnitudinem nadtus magnitudinem habet cucumeris no-
ftratis oblongus & trilaterus quafi , cotio crafiioiitedriis , quodfacillime in tres partcs digitis
fe dividi & detrahi finir. Pulpa mollis eft inftar butyri , mcdullam quafi cucumcris pcr
medium fecundum longitudinem habens : boni eft faporis & frequentiffimc comeditur vel fo-
lus vel cum farina Mandioca: , vel codtus & frixus in oleo aut butyro. Ramus autem ille fru-
ctibus onuftus interea dum illi maturcfcunt augetur , & ad duorum pcdum aut majorem lon-
gitudinem cxctcfcit , florefque femper protrudit ex corpore illo foliacco , fed qui dccidunt
finefpeftudtus , nam unaplantanonfacit plus fructuumquam nutrite & ad augmentum per-
ducere potcft. Maturis porro fructibus ramus cum illis abfcinditur, ut & tota planta ; nam una
plantaunum tantum vivit annum & femcl tantum facit fructum ; fxpiffimc quoque accidit ut
antequam fructus maruri fint planta cadat & pereat ni fulcris fuftcntetur : five autem cadat five
praxidatur perinde eft ; nam antequam fenefcat planta filius unus aut altet ex radicc natus eft
&adftatparenti, morientiquc fuccedit & fic in infinitum propagatiohujusplantefucccdir;
• ideo maximi horri aluntur his planris pleni : nam femel fadta plantatione ultctius non opus eft
labore. Toto anno fr udtus habetur venalis.

AnnotAtio. Iconem fruttus dedimus in defcriptione Americx lib. xv. quam hic re-
petendam non duximus.

Banana, Biafilienfibus Vacobuc u , Congenfibus Jgjiibucaquiancacala&tfm&MS Hnconio
quisncacala. Tota planta ut Pacoeira, at turbinarum illud floiifcrum corpus paulo minus eft, &
flores parum differunt: funt enim duos circiter digitos longi ex albo lutei coloris, & dulcis odo-
ris: eftque floris fcapus non inftar fcapha: , fedredfirs, attamcn cavus, reprsfentans canoam
Branfilicnfium ; fex foliola angufta prominent epuppi, figurautinpracedcnti, &ejufdem
coloris , fed ftamen in medio deeft : medietas antetiot canoa: etiam tegitur cavo rcgmine
albo-flavefccnte. Eodemaurem modo ut in Pacociia: (nimirum octo, novem aut decem di-
gitos) pletunque autem non ita ctaffi ; & funt cutvi five lunati ; & fubftantia ficciores quo-
que & ita meliores ad coquendum aut ftixandum.

Inaia Gvacviba cujusfruclius/^^McaBrafilienfibus^InCongovocatur^jOT;!»;-
butu & fiuctus guiti inga quiambutu : Palma nucifera , Lufitanis Coquiero , & fiuctus illius
Coco : qui tribus fuis foraminulis larvam repracfcntat. Aibor caudice raro redo, fed plerumque
incurvato , quatuor , quinque , fcx aut etiam feptem pedcs ctaflb, ttiginta, quadraginta & intcr-
dum quinquaginta pedcs alto. Cortex cineteus inftat juglandis & quafi vibicibus hinc inde
ttanfvetfim per ambitum notatus. Lignum ejus nullius ufus , conftat enim cx meris filamentis
& eftdulce quafilafteo fucco turgens , undearbore cxfaaformicis expetitur. Carcrramis.
Infummitate quindecim, ocrodecim, viginti aut plura habet foliamagna, alata, inorbem
difperfa , partim furreda, parrim protenfa, partim dependcntia, grati afpccfus. In exordio fuo
hxc folia alatatextuiaquadam vcftita funt naturali, obfcure gryfci coloris , quafi crudum
textum cannabinum etTet, & fucceflu rcmporishsc tcxtura fe folvir fubfequentc altera &a
vento circumagitur. Quodlibet foliumalatum longmn eft circircr fedccim pedes Rhinlan-
dicos, ac in exortu pcdem circitcr craflum , diflcctum in alas ordine j uxta fe pofitas & oppofi-
tas: quodlibct tale folium circiter tics pedeslongum&longius, duos digitos latum & vetfus
extremitatem , anguftius, acuminatum, habcns in medio fecundum longitudinem nervum
ofleumflavefceniem, ac tranfvcrfim ordine fubtiliffimasftriasvirides(ut& ipfumeft) acto-

tum

•

Histor. Plantarvm Lib. III. I39

tittn carinatum, cavitate furfutn verfa : fubftantia inftar folii gladiqli , late vkide ac (plcndcns..
Inter folia alata exiummitate arboris oritur ffliqua ftve vagina duos&femis circitctpedcs
longa , crafla in medio novem aur decem digiros, faftigiata , viridis , ftriata , qua: fucceffii tem-
poris fulcefcit ac fponte rttmpitur. Antequam autem rumpatur , eleganter intus compofitus
rcperitur caulis, pcdcmlongus, tres aut quatuor digitos crafiiis in plurcs ramos pcdales aut fcf-
quipcdales diftinftus , qui ramiitaapteanatura in theca complicati magnamfpicamrepra:-
icntant. Rami hionuftifunt ubique triangularibus corpufculis magnitudine amygdalarum,
albis, quie nidimcnta funt flotum & hinc nucum : nam rupra vagina rami hi fc explicant inftar
arbufcula: & flofculos cxhibcnt lttteos. Hinc fuccrefcunt fru£tus , qttiliber infiftens fuo brevi
pcdiculo, pennam anfcrinam craffb, & cupula: fquamis conftanti ex ruffb flavcfcenttbus.
Nux minor cft viridis, maturcfccns fir pallide flava , fcdplane matura lignei eft cploris , figtira:
oblonga: feu ovalis & qttaii triangularis : longa plerumque dcccm , dttodecim, attt quatuorde-
cimdigitos,inambitticrafladuos&amplius pcdcs. Conftat fructtis tottts primum exteriori
tegumento, fecundo cortice , tertio nttclco & qttartoaqua. Extcrius tegumentum, externe
glabrum, in rotttm conftat e fijatnentis crafliufculis, longis, coloris rufefccntis inftar lini, rcfe-
rensftuppamcannabinamcraflamaccrudam; eftque in illa parte quanuxpediculoadhsret
fupra duos digitos craflttm , in reliquis lateribus circirer unum. Cortcx eft crafliis inftar cranii
httmani, &.ea extremitate qua adhxret ramo, rria habet formina, nuclettm cerafi capicn-
tia. In cavitate hujus corticis fett in ambitu cjus interiori adha:rcr nucleus , qtii & ipfc ftta cuti-
culaveftirurinfuaconvexirate fintcr corticcm& fe) ruffi coloris , ad vifum ut nux mufcata.
Nttclcus, nucematura, crafltis eft duas terrias parres digiti , albiflimus, lafteofuccoturgens,
faporis inflar optimarum avcllanarum. Sufficit unius nucis nuclcus ad tres faturandos, dcnique
in illa cavitate nuclei continctur aqtta, paucaquidemqtiando plcncmaturuitnux&nucleus
fuamperfe&ionem adcptttseft, nec ad potandum grata:. fcd qnando media: actatis nux eft,
nimirum qtiando tcgumentum flavefcere incipit , cavitas illa eft plena aqtta fuaviflima (conti-
net cnim pintam Hollandicam autampliusj pro magnirudine. Aqua haec tum gratiflima eft ad
potandttm, dulcis, frigida ac clara. At hinc quum aqua abundat, nuclciis adhuc mollis nec ita
grarus cft. Ergo pro aqua hauricnda eliguntur media: maturiratis , pro nucleo edendo plane
matura:: nam aqua hax in nutrimentum nuclei cedit. Ex nucleomaturo exprimiturlac , cui
incoquitur oryza pro ptilmento.

Hxcarborinfummitatefua medullam albiffimam conrinet quafi bulbofam, naminpar-
tes facile feparari poteft inftar allii attt ceparum. Uxc vocatur Latinc palma & ca ablata arbor
moritnt, undeproverbiumpalmamreferrc. Mcduilaea eft albiffima; punaulis quafiporis
dotata, fucculenta, dttlcis faporis, melioris utique quam optimarum nucuni; comeditur
crudavclpcr fefoia , vcl cumolco &aceto,atqtieetiam coquitur. Arbor toto anno fimul flo-
res,fru£tus immaturos & maturos continet Amat autem loca maritima & arcnofa propc fepes
&maccrias: in mediterrancis non autraro admodum reperitur, autliplantcturibi infruili-
fera eft, ncc juftam magnitudinem nancifcitttr.

Nuncetiam dicam quomodo plantctur & tranfplantctur, omnia expropria meaobferva-
tione ; nihil cnim umquam fcribam , qtiod non ipfcmet viderim & expcrtus fun. Fruftus inte-
ger feu nux cum tegumcnto fuo teoat leviter fuppofita feu ranttim fuper terram projefta , fe-
ptemmenfium fpacio progerminat: cx gcrmine planta tranfplantata poft annum, demum
poftfeptemannosprimitiasdatfrucruum. Modus progerminationis hiceft: Nucetotacum
tegumento terra: commifla , ex foraminibus illis progcrminat filamcntoiiim germen , ortum
duccns ex aqua iila qua: in nucc continetur:antea autem aquaillain i'pongiofam,albiffimamque
fubftantiam fuit congclata& in figuram nucis formata ut gcrmcn inde prodiret. Gcrmen
qttandoprodiit texturailla cannabina ftatim cinctttmcft& habet tria velquaruor folia arcte
fibi adhuc applicata finc caudice. Nametfi proveniret ad fcx , oifo , vcl decempedum altitu-
dincm adhuc nihil funt nifi folia atque caudices. Et quodlibet folium junioris arbufcula: inte-
grum eft non fectum in alas ur in vctcribus , fed plicatum ut pallia mulicrum in Gcrmania.
SucccflU autem temporis fpontc finditur & fiunt alata , & runc arbor caudicem fcnfim acquirit
mbtunicaillatextaquainferius cingitur. Germenporro, dequoantc, cumemcrftt enuce,
tunc ftatim pcr totutii craffius tegtimenttim fpargit radices filamentofas , flavas , qtia: hinc indc
pcrforant illud tegumentofum & prodeunt foras (nimirum pcdalis aut majoris longitudinis ac
lumbricorum craffitudinc) ac in tcrram fe ingerunt : fucccffu tcmporis tora nux ptitrcdine ab-
fumitur. Sin qureras undc nutrimcnrum habeat planta priufquam radices in rerra firmcntur
quod non ftatim fit , dicam : Supra innui ex ipongiofa illafubftantia prodirc germen, cx hac &
fimul nuclco qui adha:rcr fuo cortici ntittitur arbufcula , nam quo cititts eximas aliqttam ar-
bufculam priufqtiam radices egitin tetram , co plus nuclei invenics & contra. Tcnaciter fpon-
gia adhsret per fibras fttndo arbufcula; , ita ut cx nuce eximi poiTtt nuclco appendcntc. Iunio-

140 Geor.gI MarcgravI

res fxtus tranfplantantur autnon: fi tranfplantare animus , idfiatannoxtatisprimoautfe-
cundo, & quidemmcnfe luniovel Iulio. Polfunt&majorestranferri quatuoraut quinquc
annorum , fedmajorparsmoritur. Vidi tamen grandes viginti quatuorautplurium annorum
transfcrri feliciter anno 1 64.0. Mauritix , adhibita multitudine hominum circiter trecento-
rum. E corticc nucis cgrcgia fiunt pocula.

Annotatio. DceademarboreitaEr.Ximenes. DePalmis qux fcrunt cocos, Mexi-
canis Coyolli , eft arbor haud admodum crafla , verum alta , cujus rami (quos proprie vocamus
palmas) c faftigio truncieminent , quinqueaut fex numcro erefti ad modum palmarum Hif-
panix & ab omni parte clarc virentes : truncum habet rcftum & cincrei coloris , in circuitu a
radice ufque ad faftigium , minutis veluti gradibus cin&um , quorum ope indigenx facillime
adfummitatcmatborisenituntur. truncuscftvaldefpongiofus : amat autem locamaritima,
uti apparct in Infuiis Philippinis , Porturico ; prefertim ad oram Colinix & Zacatulx.' Flos il-
lius caftancx flori fimilis : fructus intcgcr xquat molem capitishumani , eftque oblongior &
triangnlaris , & lxte vircns antequam decetpatur. Nux ipfa feritur & facilc pullulat , tranfpo-
fitaque adolefcit & brevieditfrucius , prxfcrtim fi cinere aut fimo bovino ftercoretur & dili-
genter rigetur : radiccsagitnequeprofunde neque molifuxxquales: truncusquoquc fccun-
dumradices craffior, quoaltiusafccnditeotenuiorcvadit; matcrics illius ad multa utilis. In
Infulis Philippinis hon modo e materie illius faciunt naves , fcd & funibus & velis , aliifquc
nauticis inftrumentis eafdem inftruunt ex eadem arbore ; & quod maxime mirum variis quo-
quemercibusonerantex illa natis; oleo, vino, aceto, faccharo, frucru & fimilibus. Ete-
nim vulncrando tencros ramos inferiori parte , eliciunt liquorem qucndam , qui vini loco
ufurpatur : hic primo dic fuavis & guftui gratus , fequentibus fit infipidior & denique plane
inutilis, femper autcm eft ingrati odoris ; & fi crebro fumatur gcnctat craflbs humores, fla-
tus& cruditates, licctmoderatecakfaciat&humectet, fitque blandius noftro vino & mi-
nus tentet cerebrum, nili alia (ut vulgo folet) addantur. Potro Phtificis prodefie ferunt &
qui renum afFectibus laborant, ita ut vix ullos in Philippinis Infulis rcperiri dicant qui illis mor-
bis tentcntur, quia illius potu pattes illx mundentur & arenulx expellantur: verum fummopc-
renocetillisquihydropeautlicnis obftructione laborant. Vinofus hic liquor foli expofitus
aut alibi fervatus per octiduum fit prxftantiffimum acetum,quod minus ficcat quam noftrum,
fed igni admotum perdit fuum vigorem , ideoque cum in cibis ufurpant , tum demum admif-
centcumeduliadeferbuerunt. Durat quidem longo tempore, vemm fi pauxillum aqux ad-
mifceas ftatim corrumpitur. Ex codem vino cocio & (piflato fit mel & faccharum , quod tem-
peratura cft calidum , humidumque & grati faporis : confervatur longo tempore : lenit pe-
£tus & cft utile adverfus rhcumatifmos : corroborat ventriculum & cerebrum : juvat conco-
drionem; denique ore fumtum nihil diffcrt colorc & faporeanoftrofaccharocandido: Nux
ipfa rccens ac tcnera fapore refcrt carduum , verumeft dulcior & minus adftringens; fiftital-
vum , tollit cruditates & refocillat ventriculum. Putamen quod fequitur & proprie vocatur
Coco eft nigri coloris & durum ; ex eo bibere falubrc judicarur , & fine dubio corroborat ner-
vos & fanat patalyfin. Hoc putaminc concluditur medulla candicans, gratifaporis&amy-
gdalarum dulcium xmula : ex hac contufa exprimitur ladieus humor abfque ignis ope , qui
utiliflimus cft adnecandoslumbricosinteftinorum, fi quantitate octo unciarum cum pauxil-
lo falis mane fumatur a jejunis , prxfertim pueris & adolcfcentibus. Ex rafura ejufdem medul-
lx codta in aqua & bene agitata emergit oleum quoddam , quod rccens commodc cibis mif-
cctur&magniufuseftinmedicina, temperie calidum & humidum. Hauftum fex aut ofto
unciarum quantjtatcpurgatleniter ventriculum, &evacuat humores melancholicos & pi-
tuitofos ■, licet dicant medullam illam per fc alvum aftringerc : vcrum ad purgandum utcndum
cftoleoreccns expreflb: mitigatpra:tereaquofvisdoloresecaufafrigida natos: eftqueadmi-
rabilc remcdium in vulncribus curandis, fiftit enim fanguinem, mundatfaniem&confoli-
dat illa : illitum lenitpectus & potum purgat illud , editque alios innumeros cffeftus quos re-
cenfere longum eflet : imprimis autem utiliflimum ad nervos rclaxandos & pertinaces dolores
podagricos. Nonautcmtantumoleum, fed qux medulla continctur aqua inftar laftis can-
dida, ad plutima valet : fanatfebrcs , fedatfitim , temperat xftum , mundat & fanat oculos &
confumitfupcrfluam carncmqux illosfoletfxdare , conciliat elegantem colotem vultui fx-
minarum; refrigerat atque humeaat: purgat fanguinem, ventriculum & uretetes, mitigat
dolorcs&eftgratiflimifjporis, prxfcrtim febricitantibus , qui licet fudent magnacopiapof-
funtfumcrefhie noxa, modo fint jejuni : nutrit egregie & eft admirabile remedium adverfus
febrcs biliofas : & licet credatur flatus gcnerare , tamen fumere licet dicbus purgationum ; ve-
rum quibus alvus admodum laxa fibi ab eo potucaveantneceffeeft. Stoloncsquoquefive
gemmx fuaves funt quemadmodum palmiti Africxaur Algarvix, verumamputarivixpof-
funtfmeegregioarborisdetrimento. Ne folia quidem iuutilia funt , nam vinumhujusarboris

per illa

H 1 STOR. Plantarvm. L 1 B. I II. Hl
pcr ilfacolatur & prsftanr viccm cribrorum: ex iifdem galeri , ftorex & plura alia texuntur.
Pcrfuafit mihi rcligioliis noftri ordinis , qui multos annos in Philippinis habitaverat ; in non-
nullis cocis atque ipfa medulla & laftco fucco reperiri lapillos candidiflimos , ovaliforma,
fed una parte nonnihil dcprcfios , qui fingulare remedium iint advcrfus Nephritidcm & gefta-
ti affectum illum & dolores arceant : Religiofus autem ille unum brachio alligatum circumfe-
rebat. Ha&cnus Fr. Ximenes.

Multi praetcrea fcripferunt de hac Nuce, ut vocant, Indica, imprimis autem Monardcs pro-
lixc lib. 1. Hiftor. Aromatum cap.xxvi. Addidir& Car.Clufius infignes notas, &Icones
arboris & fruftuum, quas operspretium crit videre. Legendi & alii Auftores.

Hoc tantum addo vidifle mc plurcs ejufmodi lapillos,qui in Cocis fercbantur gcnerati , qiu
omneserant formaovali, inferioripartecomprefli, figura & colore , nifi quod parum fplen-
denr, unionibus fcoticis haud abfimiles, & diverft molis, & habco unum fatis grandem, quem
curiofc fcrvo, qui non multum abeft a rotundo.

An n o t a t i o. Non abs rc puto futurum , fi hic adjungam tres defcriptiones arborum,
quas ab Emanucle de Moraes aliquando accepi.

Ibira obi Brafilienfibus , ArboreftintcrBraiiIianasprocerrima,cujusmatericseft du-
riflima & intus rubicunda , nulli pene putredini obnoxia , nullum fert fructum , nafcitur in va-
ftiflimis filvis & faltibus; Lufitani vocant Paoferro , cumobmagnum pondus , quoftatimin-
ftat ferri mergitur, tum ob fortitudinem qua maxime ad ferrum accedir.

Ibacamvci Arbor Silvis Parataningac perfamiliaris , fert fructumferefimilemLimoni,
pellicula rcnui, liicco mulro, acri tamen inftar labrufca: , intus exigua & pauca grana continen-
tem, dentibus noxium. Atbor eft a paucis vifa & a pauciflimis nifi per fruCtum cognita; vidi ta-'
men ego multotiesob cutiofitatem , nihil habct communecumMamoeira,fedpenitusdif-
ferunt.

Iabvticaba eft arbor re£ta atque procera , vaftiflimis ornata ramis : fcrt ab ima radice
ufque ad ultimum ramorum apicem frucius in tanta abundantia & ita inter fe j unftos , ut cor-
ticem vix poflis afpicere: eft autem fruftus rotundus colore nigro, magnitudine parvi limonis,
fucco dulciinftar uva; bene maturse ; qualiratistemperatx atque ialubris, fcbricitantibus jucun-
diflimus. Frequenriflima eftin prxfeftura S. Vincentii , prxfertim in Silvis vaftis Parataninga;
&inmcditerraneisprxfe£tur£ Eluvii Ianuarii.

HaClemu HiJlorU Flantarum.

Geor-

GeorgI MarcgravI

RERVM NATVRALIVM

,HISTORI£

. L I B E R Q_V A R T V S.
Qui agit dePifcibus Brafilia*.

Capvt Pkimvm.

(juamajacu ape fyecies utraque. (juacucuja.

Vamaiacv ape Brafilienfibus : Pifcis .triangularis ; duplex eft, imus
cornurus, alter fmc cornibus. Cornutusab orc ad initium cauda: feprem di-
gitoseft longus, finrerdum& Iongior^ aventre addorfifummitatem tres
digitos larus feu alrus : venter vix duos digitos latitudine complct : cauda.
unumdigitum lata, definens in pinnam duos digitos longam & totidem
latam. Os ipfi parvulum & pifi tantum capax: habcns infuperioriman-
dibula duodccim denticulos anguftos , acutos , in inferiori quinque .
Caput ab ore ad comua ufque in gibbum affiirgit, convexitate fefquidigiti; dorfunVau-

tem ad eundem modum in gibbum arcuatur : & unicam tantum babetpinnam inpoftica
parte verfus caudam, & quidem exilem. Oculos habet fatis amplos , diamctro trientis , fupcr-
ne in capite in fronte pofitos prope cornua , ab ore circiter fefquidigiti intervallo : & anre
fingulos oculos foraminulum unum. Pinnas in univerfum obtinerquinquc,unamin extremo
dorfo,utjamdixi, &in quolibetlatere unam , longe infraoculos verfus pofticam corporis
partern paulum vcrgentes , unum digitum longas ; & propc uttamque rimam , unam plus fe-
midigitolongam,branchiarumloco: unam dcnique pinnam inferius inventris extremitate
prope exortum cauda: , unum pene digitum longam , dimidium latam : quinta facir caudam.
Cornuaduo dircdteante fe prorenfa in fronre gerirprope oculos, magnitudine calcaris galli
galinacci ; duo itidcm xqnalis magnitudinis in infimo ventrc vcrfus quartam pinnam. Caret
fquamis, fcd tegitut denfa cute, in ventre quidem alba , reliquo autem corpore fufca , arque in
vcntre & latcribus ufque ad altitudinem oculorum figuris trigonis, tetragonis.pentagonis, he-
xagonifque mirc diftinda & notata. Vbique autem (exceptoinfimoventre) cadem cutis va-
riis maculisnigricantibus eftinfignita.

Guamaiacu ape fine cornibusinfronte , paulominoreftantecedente, fedlatiore ventre&
cauda paulo longiorc; &eft per totum corpus fcxangularibus figurisinfignitus, cum innu-

meris

H I S T O R. P I S C I V M L I B. I I I I. I + 3

mcristuberailisminimis. Colorventrisfubflavus , reliquo corpore ex flavo cinereus & fub-
fufcus. Non longe ab Infula Mnrgarita captus a nau tis noftris pifcis ingens , quem vocant JJa-
COb «CtlCCtjCtlincujusventriculo Guamajacuadhucintegerfuitinventus. Pifcis autem illius
carococta&avigintihominibuscomeftafuit, qui omnesftatim poft manducationcm male
fehabucrunt, &vixpoft multos dies fumtis alcxipharmacis convaluerunt : aeftima hinc ma-
lignam qualitatcra guamajacu pifcis.

Aliumtalemaccepi, cujuslongitudoeratpedalis, altitudo quatuor digitorum , cujusto-
tum corpu ; tectum erat tefta meris figuris fexangularibus conftanre , fragili in recenti pifce , &
quxpifceSoliexpofitoinhexagonacorpora diflblvebatur. Osanguftum, denticuli oblongi
latelcentes , inferius quinque,fuperius undecim. Oculiampli, rotundi, magnitudine groffi
mifnici, pupilla cryftallina, cxtera coloris umbrae cum argenteo mixti. Cauda duos & fe-
mis digitos longa , teres extra teftam prodiens , molli cute veftita , habens pinnam duos di-
gitoslongam &totidemlatam, quafi quadratam, fcd in lateribus lunatam. Pinnxutin aliis
hujus fpeciei. Totus erat coloris albicantis cum gryfeo mixti. Quodlibct latus verliispofte-
riora definebat in pinnam.

Caret fere carne ac cavus eft , folam fpinam fccundum longitudinem habens, cui per mem-
branas inreftina adhsrent. In ventriculo multum inveni arenx .

Annotatio. Agitdc hocpifce Aldrovandus lib. depifcibus i v. cap.ulr. & datduas
illius Iconcs. Obfervavi autem fnam multiejulmodipifcesficcati , utriufquefpeciei.adnos e
Brafilia & Amcricaaneiunrur) figuras quibuscutis inlignitur plurimum inter fc differre, &
in quibufdam fe habere inftar tefliilati pavimenti.

Gvacvcvia Brafilienfibus : Monoceros pifcis: Velpertilio Aquaticus poffet appella-
ri. Corporis figura antcrius eft inftar vomeris : corpus o£to digitos longum, quinque latum in

medio , ubi latiffi-
mum : medietas au-
temcorporis pofte-
rior rotunda eft &
vcrftis cauda: pin-
nam faftigiatur in
conum : medietas
autem anterior vo-
| meris feu lati cordis
figura obtinet. Pif-
cis autem non craf-
fus,ledlatus ; caput
vix prominet feor-
fumacorpore, cft-
queilliinter oculos
fupra os cornu im-

pofitum , durum , duos pene digitoslongum , conicum. Oculos habet nummi mifnici magni-
tudine, pupilla cryftallina lenticulari , reliquapars variegata maculis & lirieis flavis albifquc.
Orishiatuscaftaneampoteftcapere, ipfum edentulum eft. Supra os carnea prominentiaeft
inftar tonfiUa: humanx fere. In utroque latere' in medio pifcis, brachium eminet, quatuor
digitos Iongum , una junctura conftans ; inferior medietas brachii duos digitos longa , plus
uno lata , cxterior pinna duos digitos longa eft , unum lata in infimo ventre inter brachia duas
habcrpinnasfelquidigitumlongas , qus quafi pcdes funt. Cauda conftat pinna duos digitos
longa , fefquidigitum lata , ac fere quadrata. In inferiori corpore , felquidigiti interftitio a cau-
da etiam pinnulam habet parvam & talem etiam in dorfo , trium digitorum intervallo a cau-
da. Cute tegitur , non fquamis , qux fuperius fufca eft , multis tuberculis duris , per dorfunj
infignita verfus anticam partem , & utrumquclatus. In utroque autem latere undecim nigras
habet maculas kntis magnitudinc & figura , binas ac binas juxta fe pofitas. Prope infertionem
utriufque branchii etiam multas ejuftnodi maculas nigras habet & ibidem in quolibct latere fo-
ramen parvum in corpus. Infumma, inlateribus, circa oculos, in extremis branchiis , mire
variegaturpunctulisalbis, nigris, lineifque iridem albis & nigris , ut vix exprimi poflit a pi-
ctore. Intotoauteminferioricorporcegregiiminiatieftcoloris, atque ibi cutis acqualis , vc-
rum ad taOum paulum hifpida.

C a r.

144

GeoroI MarcgravI

C a p. II

Taja/ica. Taru. Tiraacangata. Acarauna. Cjua^erya. Tirane-
ma. Acarapucu.

TA i a s i c A Brafilienfibus. Pifcis o&o aut novcm digitos longus , corpore obterete &
pyramidali , extenuatur enim verfus caudam. Caput eft illi groiTmfculum & comprefl iim:
oculi eminentes & nigri , circcl-
loaureo : os cdentulum. Sex ha-
bet pinnas ; nimirum fub qualibet
branchia unam oblongam , fub
his in medio inferius unam bre-

viorem : unam in medio dorfo aliam longiorcm vcrfus poftrcmam dorfi partem ,"& e regione
hujusunamininfimo corpore: feptima cft cauda, oblonga & in cxitu rotundata. Tcgitur
fqrffiiulis parvis , coloris hyalini pallidi , maculis variis fufcis vcrmiculatis varicgatus per to-
tum, exceptispinnispoftbranchialibus & infimo ventre , qua: ex pallido fubflavefcunt. Cau-
da eft undata ftifco. Latet in arena abfcondims, ideoquecapiturpedibus, eos ponendo fu-
perarenamubilatet. Coftusatqucaffusbene fapit& convenitcumHollandorum JJuft/ eft
enim carne albiflima & friabili.

P A e v Brafilienfibus: Pifcis cft
latus & fubrotundus , vcrum haud
craffus , novem aut decem digi-
tos longus ab ore ad pinnam cau-
ds qua: duos & femis digitos lon-
ga ac totidcm lata : latitudo pifcis
feptem digitorum. Pinnas obti-
net fex:duas magnas ac latas duos
circiter digitos; unam in dorfo,al-
teram in ventre , quse utrobique
ad caudam extcnduntur ; habct-
que qusevis pinna in fine promi-
ncntiaminftarfuniculi, ea videlicct qua: in dorfo quinque digitos , qua: in vcntretrcsdigitos
longam. Poftbranchiasinquolibctlatercctiampinna eft duos digitos longa , unumlata ; &
duasininfcrioriventrcfubhis , duos digitos longas , anguftiflimas. Capiteeft parvo , oreela-
to, angufto, minutiffimisdentibusalbicoloris: oculisconfpicuis , flavo circulo circumda-
-tis. Totumcorpusveftiturfquamismediocribus, quarum dimidius nirmerus niger eft , dimi-
diusautcmflavefcit, ita ut lunulas flavas in nigricantc corporegcftarevideatut. Circabran-
chias flavedo eft & in initio pinnarum, poft aures macula flava in qualibct.

Pifcis eft edulis.

PiraAcangata Brafilicnfibus, id eft, pifcis duro capite : Pcrca: media: feu IjatuttiS
magnirudinc , feptem aut oSco digitos longus , ore haud amplo , oculis nigris , circcllo ni-
gricante aureo & ruffo colore mixto. Pinnas haber fex & fcptimam pro cauda: duaspoft-
branchiales, duas in infimo ventre juncras, unam verfus pofteriora inventre, &imamper
totius dorfi longitudinem ufquc ad caudam cxtenfam & ereftam , firmis fpinis fuffultam quam
in vaginam recondere potcft. Pinna c»iudx furcata. Tegitur fquamulis argentcis , aureo &
igneo colore tranfplcndente , prxfertim in dorfo : in ventre in argentco thalaffmus color tranf-
lucet. Pinna dorfi argentea tranfplendens & maculis fufcis infignita. Pinnx laterales albx , qua:
in ventre cxrulefcentes. Cauda: quoque pinna in cxtrcmitare csrulefcir. Eft edulis.

Acaravna Brafilienfibus .
Pifcis magnitudine cxarquat Pa-
ru, fednoneftitalatus, & fqua-
mulas habet nigricantis coloris.
Cauda eft bifida,pinnatres digitos
longa, duos lata. Pone utramque
branchiam ctiam pinnam habet,
inferius in antica parte duas angu-
ftas. Per totum dorfum & per
vcnttem ctiam pinnam utrobique
extenfam, acutam, continuam, in poftica parte corporis circiter unum digitum latam.

Ospar-

HlSTOR. PlSCIVM LlB. I. I + S

Osparvum, anguftum, denticulis minutiffimis. Oculihaud magni. Inutroque latere prope
caudam acutiffimum habet aculeum; quos in latera poteft recondere & evaginarc & alios
pifces lxdere : quilibet aculeus fere digitum longus ofie pifcino conftans.
Pifcisefteduhs.

Gvaperva Brafilienfibus. Pifcis cor-
pore lato & compreflb , quatuor digitos
longo , tres lato , ubilatiffimus. Orcparvu-
lo , denticuhs minimis. Pinnas habet fcx:
poftquamlibet branchiam unam, paralle-
logrammi figura : in infimo venttc duas ob-
longas : in dorfo & inferiore ventre cxtre-
mo longam ac latam , qux in acumen defi-
nunt , fubulx figura. Cauda quadrata feu
potius parallclogramma , unum digitum
longa , duas tcrtias digiti lata. Tegitur fqjja-
mulis coloris nigri , fplendcntis inftar bom-
bycini,quarum orx (non omniumfedqua-
rumdam) fimbrias fiavas habent inftar fe-
milunularum. Pinna: funt nigrx. Circa os
linea crafla purpurei eft coloris , & illi per-
pendiculariter altera fuppofita Corpus tres
linexlatxambiunt, quarum dux perlatus
& pofticas pinnas cxtenduntur. Caudam
ctiam talis fecat linea & ejufdem coloris; una pro fimbria ipfi eft oculorumpupillanigta,
circulo aureo

Pi ranema Brafilicnfibus : pifcis mediocris carpionis fcu percx magnitudinc ; novem,
decemautundecimdigitoslongus; latus, ubimaxime, tres digitos autpaulo amplius. Os
habet amplum, fubrotundum, edentulum quidem , fed acutiffimis prominentiis afpcrum:
oculos magnos inftar folidi Hollandici , pupilla cryftallina, circulo albo Iplendcnte , qui fu-
periusaddimidiampartemcoloriseftminiati. Branchias habet admodum amplas. Ponehas
in quolibet latere pmnx digitum quidcm longx fed haud latx , & fubter has in venrrc dux fibi
propinquxduosdigitoslongx & fefquidigitum latx , triangulares , fpinis fuffultx. A ventris
medietate ad caudx cxortum ufque pinnaprotenditur tres&femis digitumlonga, unumla-
ta, itidemfpinisintertexta,quamabfcondere fere poteft in rima ad hoc comparata : peruni-
verfum dorfum ab occipitis fine ad exordium caudx pinna extenditur quinque diguos longa,
paulo plus digitum lata , tenuimembranaconftans, duabus & viginti fpinis intertexta , quam
erigere atque deprimere & fere abfconderc poteft in rima. Cauda qux a corpore protenditur
fefquidigitumeftlonga, unumlata, pinnamhabcttres& femis digitoslatam , & plus quam
fefquidigirumlongam. Colorrotiuspifciscftargenteuslaccatus.lacca florenriva. Squamulas
habet minutilas quafi triangulares : inventreplusalbicat, feu argcnteo minus laccse intermi-
xtum cernitur.

Capitur in mari & boni eft faporis , edulis.

Acarapvcv Brafilienfibus ; fluviatilis pifcis, infefquipedalcmlongirudinemexcrefcit,
ubi latiffimus quatuor aut quinque digitorum. Os acuminarum circiter duos digitos longum,
haud amplum labia abfcondere & contrahcre poteft ut folum hiatus apparcat , nulloshabet
dentes. Oculimagni, pupilla nigra (plendente , circuloexalbo&fufcomixto. Pinnashabet
feptcm : unam pcr dorfi longitudinem ad caudam fcre cxrenfam , non latam , quam erigere
& fpinis fuftentarc , atque recondere poteft : poftbranchialcs duas , totidemininfimoventre,
unampoftanum: Scptimamprocauda, furcaramquatuorautquinqucdigitoslongam. To-
tus fplendet fquamis argenrcis minoribus : in dorfo ramen aliquid aurei admixtum : & in quo-
libet latetc fex oblongx maculx cxrulcx rufefcentcs , non ita confpicux. Pinna dorfi & cau-
dadilutecinereifuntcoloris, ut & laterales : dux in infimo ventre flavefcunt paulum , ut&
ea qux propc anum. Eduliseft.

Cap. III.

Tudianoyermclho. Tudiano "verde. furuucapeba. faguamca.
Carauna. C ur uruca. (Juaibiaja.

PV DIANO vermelho vulgo , fcdrcitiusBodiano: Brafilienfibus Jipimivirn &ctetimixirn
Pilcis mediocris Percx magnitudine. Latitudo corporis, ubi maxima , duorum digitorum,

T propc

14 6 GeorgI MarcgravI

prope caudam unius aut paulo pltis. Corporisfere xqualis latitudo cft. Capur parvum , os acu-
tum , fuperius in antc-
riori partc tres denti-
culi acuti, minimi, in-
ferius item , & verms
interiora in utraque
mandibula alii minimi
denticuli. Oculosha-
bet paululum cminen-
tes , pupilla nigra , ex-

teriori albo , hinc flavo circulo. Pinnas habet feptem : nimirum' duas plus digito longas,
haud latas , poft branchias in utroque latere unam : fub his duas junftas in ventre : aliam
in ventre verfus caudam , duos digitos longam , fecundum longitudinem adnatam : unam
item talem in dorfo , tres & femis digitos longam : & feptimam pro cauda, quat eft quadra-
ta, digitumlonga&lata. Tegitur pifcis fquamis fubtilibus, ita ar£te complicatis, utadra-
cfumglabereflevideatur. Color totiiis corpons flavus cum aurco mixtus. Summitas autem
capitis &totumdorfumadmcdiautrimquelatera, & fere ufque ad fincmdorfalispinnxpur-
purei eft coloris egregii cum lacca mixri : extrema ora pinnx majoris in ventrc verfus caudam
etiam purpurafcit ut & pinn x illi j un&x totaliter : reliqux pinnx flavx cum aureo colore mi -
xtx, ut&totumreliquumcorpus. Parsultimapinnxmajoris indorfo etiam flavaut & cau-
da. Piicis eft edulis.

Pvdiano Verde Lufitan.Pif-
cis oblongus , nimirum dcccm di-
gitos ab oris extremo ad caudx ini-
tium ; corpus tres digitos latum,
ci rca caudam autem fefqui. Os acu-
minatum , haud amplum , anterius
in fuperiori mandibula habens duos
dentes acutos , longos ; & feriem
denticulorum minimomm : inferius in anteriorc partc quatuor , longos , acutos , & fcricm
minutorum candidorum. Oculos habet parvos , pupilla nigricante , circello primum aureo,
dein cxterius albcfcente. Pinnas obtinct fcptem , nimirum unam per dorfi longitudinem ex-
tenfam , fex & femis digitos longam , dimidium latam , quam fpinis erigcre & fuftinere po-
teft : poft utramquc branchiam unam , duos digitos longam , paulo plus uno laram : fub vcn-
trc duas parvas junftas : a medio autem ventre inferiori unatcndit pcne ad caudx exortum,
quatuor digitos Ionga , unum fere lata : Septima pinna eft cauda , qua: cft quadrara aut paral-
lelogrammifigufa * fefquidigitumlonga , duoslata.

Totuspifcisvcftiturfquamislatis, qua: ita compofita: fiirit* utmcricubi fibi appofitivi-
dcantur; lutci feu aurei coloris ac per totum amDitumlineafeufimbriaelcgantiffimaazuri
feu cserulei coloris. Caput fuperius aureum eft cum magna macula coloris cx viridi thalaflini,
circumdataazureo&azurcis flavis fubviridibus & albicantibus ftriis variegatum. Pinnxduae
laterales feupoftbranchiales&duxinventrealbicant,inlaterali ambitu csrulca lineolapra:-
ditx. Pinnadorfalisaureieft coloris & ftriis undulatis carruleis fecundum longitudinem nota-
ta , qua; in ventremajor ex ruffb ad brunnum vergit colorem , ftriis itidem cxruleis fecundum
longitudinem. Cauda rufefcit ftriata thalaflino ac cxruleo fccundumlongitudincm , in extre-
mitatc autem paululum vircfcit. Pifcis infignis coloris & edulis. Capitur m mari.

Ivrvvcapeea Bralilienfibus:
aut ctiam I t a i A R a diftus . Pifcis
longus fcptem aut ofto digitos ,
duos aut tres latus , ubilatiffimus :
ore fatis patulo , & ex triangulari
rotundo , lingua angtifta, brevi,
denticulis minutiflimis : oculis ro-
tundis , pupilla cryftallina & circu-
lo rubro. Poft branchias in utroque
laterchabct pinnam fefquidigitum
longam, quadratam & cxterius circinatam : fubtcrhas, duas in inferiori ventre jun£tas ; paulo
poft occipitium incipitpinna , anteriori medietate fpinis fuffulta , poftcriori mollis , quxten-
dit fecundum longitudinem dorli ad caudam ufque, & fempcrfit latior, propc caudamdi-
gitum lata. In inferiore corporeverfus caudam etiam pinnam habct haud amplam. Cauda

conftat

H I S T O R. P I S C I V M L I b. IV. 147
conftat pinna fefquidigitum longa , plus uno lata, & quadrata. SquamatUs pifeis , fed fquamis
itacomplicatisutlxviseffevideatur. Pifcis univcrfi coloregregicruber, invcntre autem ex
rubro & albo maculatus ; in lateribus autem conftanter maculas habct puniceas , nigras , va-
rias, ma jores & minores. Pinnx omncs funt rubrx & nigro maculatx.

Pinguis eft pifcis & boni faporis, optim us tamen afiatus. Capitur in mari inter fcopulos. Pa-
rictirccens appenliis nodu toto corpore clarelucct.

Jacvaraca Brafilienfibws. Pifcis me-
diocris Percx magnirudine , ore acuto , eden-
tulus. Oculos habct magnos , pupilla cryftal-
* lina nigra, magna & ampla, circulo coloris ar-
gcntei, & fuperius maculamfanguincamha-
bente. Pinnas habet in lateribus & infimo
vcntre fimiles praxedenti pifci : per dor-
fnmvcrofccundumlongitudinemextcnditurpinnadigitumlata, ufque ad unum digitumab
initio caudx, conftans tenui mcmbranula undccim fpinis acutiffimis fuffulta , quam potcft cle-
vare & fubfternere pro ubitu: atque non folum componerc fed & abfcondere in rima cui pinna
infidcr. Hanc fcquitur alia conrigua , unum digirum lata,pertingcns ad caudsc cxortum, duos
digitos longa, triangularis & fupcrius defincns in acumen. Cauda: autem pars reliquo corpori
fubtenfa fubrorunda eft, fcfquidigitum longa , continens pinnam fiircatam , cujus pars inferior
duos digitos lflriga, fuperior paulo longior. Ad branchias in urroque latcre , in quolibct duos
habet aculeos , inquorum mcdio aliiiunr minimi: hisbranchiis & aculeis fcrit& vulnerat:
feritctiamcumpinnadorfali&cumiisquxfuntin infimoventrc, ad quarum fingularum la-
tus aculeus cft fatis longus , & quidem in pinna prope caudam in infimo vcntre fpina cft unum
digitum longa Totus pifcis teflus eft fquamulis elegantcr difpofitis ; & quxlibcr fquamula in
ambituminutifllmecftfcrrata. Color totius corporis eft argcnteus , inventrcplane albicat.
Caput fupcrius incarnati eft coloris , & hifpida tefta munitum. Pinnx omnes coloris funt di-
lutcincarnati: eaautcmquxin dorfofpinisfuffulta'propefpinasauroeftumbrata. Caro pin-
guis & bonifaporis , prxfertim fi pifcis afletur. Capitur in mari interfcopulos.

Caravna Brafilienfibas : Pifcis hic magnitudi-
nem & figuram habet ut Iuruucapeba , differt tamen ca-
, pite & colore corporis. Pinnas quoque eodem modo
pofitas habetutille. Osautem obtinet lunatum ; den-
tefquehabctacutiffimos, fedminutos: Branchiasam-
plas, qux aculcis in poftica parre iiintmunitx. Oculi
verfus fummitatem capitis in lateribus pofiti non longe ab invicem, haud magni , pupilla ovali
nigra, quam ambit circulus ruber. Squamulis in univerfum veftirur lunatis, coloris miniati per
totum , & ubiquc punaula nigra , magnitudine feminis papaveris infparfa habet , prxrerquam
invcntrc.

Capitur in mari intcr fcopulos: eftque edulis, molli admodum carne atque boni faporis.

Cvrvrvca Brafilicnfibus : Spccies Corvin.e ; pifcis fluviatilis , fcfquipedem longus , cor-
poreoblongo ; orefatisamplo,ocuhsmediocribus,nigris. Pinnas habetfeptem: unam pcr
dorfi longitudinem ad caudam fere prorenfam , qux divifacft & priorpars larior , tresdigitos
fermc; & totidem longa , triangularis, fpinis fuffulta, pofterior longior , fed exilior. Cauda fere
quadrata. Squamashjbctmcdiocrismagnirudinisargcnrcas, cum aureo & fubfufco pauco
mixras, prxiertim in dotfo & latcribus. Pinnx in dorfo & lateribus ac cauda , cinerex : in me-
dio ventre flavefcunt & fufcefcunt. Edulis cft.

G v a 1 b 1 a y a Brafilienfibus, eft Sargus, convenir cnim optimc cum defcriptione Gefiieri.

C a p. IV.

(juatucupajuba. 'Pacamo. Tetimbuaba. Tira jurumenbeca.

Vatvcvta Ivba Brafilicnfibus pifcis in duorum pedum longitudinem excrcfcit, dor*
^ fo paulum incurvato. Os habct triangularc , acuminatum , dentcs patvos acutiffimos.
Oculos magnitudinc ftufcri Hollandici, pupilla magna, nigra , iplcndentc circulo rubro. Pin-
nas habct mollcs fine fpinis in latcribus : nimirum unam in quolibet latere , poft branchias,
anguftam, duos &fcmis digitos longam: duastalesjunaasinventre fubterillas unica fpina
munitas : & unam prope anum digitum longatn ac latam, unica quoque fpina armatam. Ante
medium dorfum vctfusocciput, incipitpinna defincns ad caudx initium , quinque digitos
longa, unumferelata, qux duabus & viginti fpinis crigitur : caudaduos penedigitos longa,

T z unum

148

GeorgI MarccravI

uiiurnlata, pinnamhabct plusuno digito longam & quatuor latam paululumque cxterius
verfus interiora arcuatam. Veftitur
fquamis paulomajoribus, coloris ar-
gentci & ftriis flavis & cx argcnteo ru-
fefccntibus fecundum longitudinem
extenfis a capitc ad caudam ufque. In
utroque latere etiam a capitc ad cau-
dam emincns linea tcndit. Caput ex
argenteo,rufo,flavomixtum. Pinnx Afll
albx fivc argcntcs , cauda: pinna ruffa:
venter albus. Capitur in mari inter
fcopulos. Boni eft faporis, & lingua
& caro circa mandibulas longe optimi ut in Carpione.

Pacamo Brafilienfibus , Lufitanis Enxaroco , matinus pifcis qui capiturinrer fcopulos;
carneeftbonifaporis, cute & colore ut noftrates Aalrupe : longus eft totusfere undccim di-
gitos. Corpus autem vcrfus po-
fteriora paulum gracilefcit. Ca-
put illi cft magnum,latum & craf-
fum , inftar orbis , ridtu ranx. Os
lunatum , amplum & in eo in u-
traque maxilla unns ordo den-
tium nonacutorum quidem fed
folidorum; ininferiori maxillavero, antica oris parte , ordo eftduplex. Oculos habethaud
magnos , nigros , non longe ab invicem diftantes , prominentcs & fupra quemlibet oculum
cminentiam quandam cutaceam.inftar corniculi, qucmadmodum & in qualibet gena & circa
os inferius, quatuor. Poft branchias (quas carnofas habct & molles, angulbjque) pinnam ob-
tinctmollem cutaceaminquolibetlatere, duos digitos longam & p!us unolaram: inventre
ctiam fubter has duas cutaceas pinnas anguftas, fefquidigitum fere longas , figurainftarlum-
brici, conlpicuas. Pinna:abano& amedietatc dorfi ad caudam dcfinentes vix prominenr,
funtque cutaceae ac molles. Caudapinnamhabetplus uno digito longam cutaceam itcm &
mollem. Cutiseftglabra &in utroque latere abranchiis adcaudamquadruplicemhabetor-
dinem punctulorum alborum. Pinguis eft pifcis&valde bona carne. Cutisillius facilede-
trahi potcft. AfTatus tamen melior eft quam coctus.

AnnotAtio. Aldrovandus iib. u-i, de Pifcibus cap. 64. Scribit ranam marinam feu
pifcatricem in Lufitania vocari Emxaroco-, fed Icones quas dat multum difFerunt ab hac
noftra.

Petimbvaba Btafilienfibus ; vulgo iCabaC-pijpt/ afigura dictus: Pifcis tres aut qua-
tuorpcdeslongus, cotporeinftar Anguillse. Os edcntulum acuminatum , fuperiori mandi-
bulabrevioriquamfitinferior: cftque longitudo oris fefquidigiti , amplitudo, ubi maxima,
vixunius. Caputnovemdigitoslongum eftaboculis ad oris extremum, craffities ejus poft
oculos quinque digitotum , hinc paulatim minuitur , ita ut prope os fit trium tantum digito-
tum . In fumma autem longitudo capitis a fine branchiarum ad oris extremum eft unius pe-
dis & unius digiti. Oculos habet fatis magnos , magnitudine nucis avellanx & pene figura , pu-
pilla fplcndida cisrulefccntc , quam tunica ambit argentea , in parte antctiori & pofteriori ma-
culaminiatanotata. Poft branchias in utroque latcte, pinna direcre ptotenditur a latere fef-
quidigitum lata & longa rufefcentis coloris : hinc fex & femis digitorum intet vallo verfus po-
fticam corporis partcm , duse pinns patvs rufefcunt inquolibet latereuna, fcd magis verfus
vcntrem. Pofthaspedisintervallofequiturpinnarufcfccnsduos digitoslonga , fefquidigitum
lata: fubhacauremejufdem magnitudinis & coloris unaininfimoventrc : dcmumafincha-
ramintcrvallofere quinque digitorum funt adhuc dua: pinnx rufefcentes paulo minoresfu-
perioribus, unafurfum, altera deorfum elata : & inter has ortum fumit cauda inftar murena:
tcnuis , tctes , fcx digitos longa Corporis autem longitudo a fine btanchiarum ad caudx ini-
ciumeftduorumpedum&trium digitorum. Cute eftinftar Anguilke glabra , coloris in toto
corpore & latetibus ab ore adcaudam, hepatici, in dorfo triplici , in capiredupiici, inlate-
ribus unica ferie macularum csrulearum magnitudine nummi mrfnici ferc : ha: maciife a
mcdio corporis in lateribus ad caudam ufque in lincas coeunt: inter omnes autemmaculas

cxru-

H I S T O R. PlSCIVM L I B. IV. 149
cxrulcas ordine interccdunt maculx virefcentes. In inferiori corpore tara fub capitequam
ventrealbefcit&videtutaliqua rubcdo infperfa. Corpns autem univerfum non cxacic teres
eft fed comprefTum & latiufculum , ventrisenimlatitudo propc fecundum parpinnarumubi
latiffimus, duorum digitorum , craffities ibidcm totius corporis fexdigitorum. Hincpaula-
tim attcnuatur doncc prope exortum caudx fit fefquidigitum paulo plus autminuscraflum.
Edulis cftpifcis.

Acus pifcis vocari poteft de quo vide Geiherum.

Annotatio. Aldrovandus lib. 1. de pifcibus, dataliquot iconcs Acuspifcis,fednulla
illarum convenit cum hac quam Auctor accurate delineat, quamque & coloribus fuis pi-
ctamvidimus; nififorre AcusminorBellonii, excepto quod hxcnoftra adcaudam pinnam
nonhabear, utilla.

Pira Ivrvmenbeca Brafilicnfibus ; vulgo Bocamolle , quia molli ore & aquis exrra-
ctusftatimmoritur : vivirinmariin cxno : oblongus pifcis haud latus : novem aut deccm in-
terdumpcdeslongus, duos&femislatus, ubilatiffimus. Oshabetclevatum; quodamplia-
re &rotundarepotcft: oculos magnos, pupilla cryftallina, circulo ex argentco & brunno
mixto. Septemhabctpinnas, duas anguftas poftbranchiales , duos digitos longas : duas in
infimo ventre junSas , duos fere digitos longas , Uflilrrl latas : unam poft anura firma fpina
fuffulram: fcxtam per totum dorfum exrenfam & bifeftam ; anterior ejus pars pliis fciquidigi-
to longa , unum lata , triangularis , quam erigere & in rimam recondcre porcft , mollis & tranf-
lucens, alreraparsufqueadcaudamfereporrccta, rres digiros longa, femidigitum lata, iti-
demmoilis. Septimacftcauda, duosferedigitos longa, fefquidigitum lata , figura pentago-
ni cujus bafis inferta in corpus. Squamas habet toto corpore argenteas , fplendentes, me-
diocris magnitudinis < in dorfo viridis & aureus color traiifplendet : Pinnx argentex & in me-
dietateextcrioreaurex. Inquolibet laterc linea tenditpaulum elata , etiam argcntei coloris
ut rcliquum corpus. Edulis cft & boni faporis.

C a p. V.

^QiamAia. (juaperya. Curudtdpinima. 'Tdmoatd.

NH a M d 1 a Brafilienfibus, B/tgre do Rio vocatur a Lufitanis , pifcis corpore oblongo, ohe-
ib , ventre moili , verfus pofteriora anguftiori. Capite comprcflb & ore parabolicx fi-

gurx & denticulis mini-
mis pfxdito. Eft autcm
corpus duodccim aut qua-
tuordecim digiros longu,
duos & femis altum, vibi
altiffimum. Oculiparvuli,
paululum protuberantcs,
rotundi, pupilla nigra , cir-
culo cx auro & umbra mi-
xto. Branchix fatis am-
plx, & barba fex filis con-
ftans, duobus fupra & qua-
tuorinfra os: corumqux
fupra os verliis latus ftant
quodlibet craffiticm habet
fili qno literx obfignan-
tur, quinque digitos longum & poft cujuique exOrtum fovea eft oblonga, inquambarbx
iniriumincumbir, vertendoillampofticaparte, ut femper facit : quatuor infcriorum quodli-
bet cxterius duos & femis digitos longum , interius fefquidigitum ; funtque inferiora fila bar-
bx non ira crafla ut fupcriora. Pinnas habct feptem & odfava eft pro cauda : nimirum poft
quamlibet branchiam unamoblongam , firmiffima & acutaipinamunitam (quemadmodum
& in exortu ipfius poft branchiam os durum eft triangulare) admedieratcmcorpotis ante
anum duas juncf as oblongas , in extremitatc circinatas : verfus caudam in infcriore ventre
unamfere quadratam&in extremitate circinatam: in fummitate dorfi magnam quadratam
multis ipinis fuflultam , & poftillamunam longam anguftam , cute carnofa conftantcm , qua
& corpus eft teftum. Cauda bifecta eft & quxlibet pars in exitu circinata. Cute tcgimr non
lquamis. Caput dura tefta tcftum , ofque fupcrius totum umbrx coloris : dorfum &latcra ci-
ncreicumpauxiUocxruleomixri: venter albus : pinnadorfalispriorpropcexortum ejufdem

T 3 coloris,

150 GeorgI MarcgravI

coloris, cxtera intotumnigri , fpinis cincreis : pofterior ejufdcm coloris cnm dorfo & lateri-
bus: pinnx poftbranchialcs totx nigrae: barba nigra, uri&pinnx vcnrris & cauda , licetin
exortupaululurnrilffo. Afummitatebranchiarum perquodlibct latustendit in medio linca
rubra ufque ad caudx initium.

Capitur in fluviis, & cft oprimifaporis, vulgoque comeditur.

Gvaperva Brafilicnfibus , pifcis cujus longirudo ab initio oris ad cxortum caudx paulo
plus duorum digitorum ( rcpcriuntur tamen & duplo majores; ) corporis mcdii craffitics , ubi
maxima.trium: latcrum quodlibet unum digitumaltum.
Caretomninobranchiis: os habet fatis amplum & ela-
tum , proje£tum inftar canis , minutiffirnis denticulis;
loco lingux lapidem habet inftar Carpionis : ocellos
vix grani milii magnitudinc , colore egrcgii turcoidis.
Inter occllos in medio fupcrioris labiifeu in fronte cor-
niculum gcrit furfum crectum & pau'um retrorfum ver-
fum , & ante illud corniculum ctiam filum tenue &
dimidium ferme digitum longum vcrfus anteriora dire-
cte protenfum , paululumtamen elcvatum, cuiappen-

diculumadhxretutinLiliis: filumhocretro recondere poteft : nam poft cornkuhim fovea
eftinvcrtice, hincparvacminentia&iterumvallis, tuilcad uniusdigiti longitudinem pinna
in dorfo porrigitur quadrantcm lata. Cauda pinnulam habet plus fcmidigitum longam : a cau-
da interftitio aliquo verfus anteriora circa ani regionem irerum pinnula eft femidigitum longa
&duxparvulxininferioricorporcfubpccr.ore. In medio autemfere corpore, magis tamcn
verfus anteriora , inquoiibetlatercbrachiumobtinct , dcfinensin pinnam duas trientesdigi-
ti longam , & peneitalatam , pinna autem brachiorum ofto conftat fpinis qux perpinnxlon-
gitudinem difparguntur & antcrius prominent inftar o£to unguiculorum acutorum.Brachium
quodlibetunicaconftat junfturaacverfus anteriora dcflectit utita naturxpifcis commodius
ferviat. Caret in totum fquamis fed tcgitur cute in ventre molli, reliquo corpore adtactum
afpera & fcabra , ut in Tiburonibus.

Color cutis eft obfcure rubricans , cui fufcus admixtus , & per totum corpus maculas ha-
betnigras, figuraundarum. Pinnx & brachia etiam ejufdem funt coloris cum fufco mixti.
Sed pinna in dorlb in quolibet latere quatuor habet maculas nigras majorcs : cauda vero &
omnes pinnx minores elegantcr variegatx funt. Ventriculum habet duos digitos longum,cum
orificio tres digitos longo & duos circiter amplo , quod in ipfas fauces inferitur : Vndc ven-
triculum inflare inftar utriculi potcft. Caro cjus non comeditur. Ad orbium claflem pertinet.
Vcfcitur fquillis : natans cgrcgie explicat pinnas &inflat fc utinftarorbisfcu pilei appareatro-
tundus. Habui alium tantum colore differentcm, duos & fcmis digitos longum, quitotus
erat coracinicolorisfplendentis , & fe inflabat.

Cutis horum pifcium facilc dctrahi poteft & tomento impleta fcrvari.

Annotatio. In defcriptione noftra Americx lib. xv. cap. 12. Iconem dedimus hu-
jus pifcis fub nomina Iira-Vtoeieah , quia eo nomine ad nos erat miflus , quod hic revocandum
duximus.

CvrvAtaPinima Brafilienfibus, Lufitanis Bointo. Pifcis eft Cordcovadi magnitudinc,
vel etiam major, corpore oblongo , fatis tamen lato & craflb , amplis branchiis , oculis grandi-
bus argcnteis . Carct Iquamis & tcgiturfolummodo cute prxterquam in medio laterum: nam

cujuflibet lateris mcdium a branchiis ufque ad caudam pcrmeat lata linea aurei coloris; hinc a
branchiis incipiens alia parallelos fuperius ducitur ad duas partcs totius longitudinis ; hinc hxc
parallelafecatoblique auream , & pergir parallelos ufquead caudam : lineahxcparallelaau-
rcx anterius & ufque dum aurcam fccat , duplici fquamularum feric minimarum infignitur , &
tota cft glabra ; pofticaparte ubi fecat auream & infra itidcm duplici ferie fquamarum notata,
fed majorum, & linea ipfa non eft glabra ut anterius,fed aculeata quafi dcnticulus pifcium.Co-

lor pif-

HlSTOR. P I S C I V M. L I B. IV. jfj

lor pifcis in dorfo & latctibus fubvirefcens, in ventte albus & fplendens. Pinnas habet feptcm,
nimirum poft quamlibet branchiam unam oblongam : duas fub his vcrfus pofteriora juncras in
infimo corpore : unam in medio ventre , & huic oppofitam unam in fummo dorfo , & adhuc in
dorfo unam magis verfus anferiora. Ab ultima dorfali & ventris pihna continua , haudlata,
acutautrobiqueabitadcxordiumcauda: : quas furcata eft. Capitur frequcntius in mari, &
bonicftfaporis.

Annotatio. Gefncrus fcribir Thunnumvel Thynnum vetcrum , a Lufitanis appellari
Boaito: item & Amiamabaliis Boniton appellari e Rondeletio. Sednullaiconumquasille
dat, fatis cum hac noftta convenit.

T a m o a t a Brafilienfibus , Lufitanis Soldido ( quia armatus) pifcis fluviatilis feu aqux
dulcis , cdulis. Longitudo corporis ab occipitio ad initium caudae trium & femis digitorum;
longitudo capitis uniusdigiti; latitudo paulo major. Craflities corporis ; ubimaxima, nimi-

(

rum poft occipitium, ttium, circa catidam duorum. Caput latum rana: ferme modo; os
haudamplum; ad cujus quodlibct latusfilumhabctunumdigitumlonguminftatbarbse, os
edentulum. Oculi minimi cryftallini , magnitudine feminis papaveris, circello auratocin&i.
Pinnas obtinet ofto ; adquamlibetbranchiamunam, digitum longam , firmam inftarcornu
in uno latere, directe a latere protenfam: duas in infimo ventrc , nonirafirmasatejufdem
magnitudinis : unam in medio dorfo, alteram in eodem dorfo prope caudam , minimam:
unam parvam in infimo ventre propecaudam&ocYavamprocauda, digitum longam & la-
tam. Totum caput fuperius tegitur tefta dura inftar clypei : & univerfum corpus veftitum eft
lorica cx oblongis fquamofis corporibus compofita : funrque hsec corporaper ambitummi-
nutiflime ferrata & quadruplici ordine rota lorica difpofita : id eft, coeuntpartesfeufquamx
loricae in utriufque latcris medio , in dorfo & in infimo vcntre. Color totius pifcis obfcurc fer-
reus, praefertim io capite. Carne bona eft.

Pifcis hic aqua carens in fluvio ubi eft , tempore ficco , per terram abit ut aquam quxrat.

C A p. VI.

Turaque. Acara pinima. Tirapixanga. Innominatm.

PUraqve Brafilicnfibus , Piexe viola Lufitanis , ob figuram quam cum cithara commu-
ncmhabetqualudunr Lufitani. Pifcis eft latus, non ctaffus, cartilagineus. Longitudo
ejusabinitiocapkisadfincmcaudaeuniuspedis &novemdigitorum. Ab initio feu acumine
capitis ad o£to digitorum intervallum verfus pofteriora , cordis lati figuram habet uti pingi fo-
let, latitudo cjus , ubi maxima, feptem digitorum , excurritque ibi in latere in pinnas inftar
Raijce, eftquepenetranfparenscumiuciobvertitur. Carerbranchiis. Capurin conifiguram
definit. Ab acuminc capitis tres digitos & femis rctro numerando occurrunt oculi unumdi-
gitumabinvicemdiftantes, rotundi, prominentes, mediocris avellana: magnitudine , pupil-

la nigra,

I5J

GeorgI MiicciavI
la nigra , circulo aureo. Ad utrumque oculum vcrfus pofteriora habet fiftulam , minimi digi-
tiapicemcapientem, perquamaquamevomerepotcft. Suboculis, ininferiori tamencor-
poris parte , os habct , diftans tantum ab initio capitis quantum oculi, fefquidigitum amplum,

edentulnm, & duo fpiracula fefquidigitum poft osverfuspofteriora: inquolibet latercquin-
que incifuras habct ut Raijs & Tiburones. Poft anteriorem illam cordiformem corporis par-
tem rcliquum corpus teres , aliquantulum tamen compreffum , & ibi latum tres digitos & itl
quolibct latere habet pihnam mollem , tres digitos longa.m & fefquidigitum latam : hinc an-
guftius fit corpus ufque ad caudas pinnam , ubi digitum eft craffum. Caudx pinna ferme duos
digitos longa , pauloplus uno lata, fuperiuslongior quam inferius utin Tiburonibus. Intcr
duasautem illaspinnas fecundas laterales vcrfus caudamin dorfo, diftantiaduorum digito-
rum ab inviccm adhuc duas pinnas eredtas habet , ad tadtum inftar membranx craffioris , trian-
gulares , duos digitos longas , fcfquidigitum latas. Tegitur cute molli , nullis fquamis ; ac in
toto infcriori corpore inmedietateanteriori cftalbus, inpofteriori incarnati coloris-cumal-
bo mixti. In dorlo aut fuperiori corporc glutinis eft colore , fufcis maculis varicgato , infpcr-
faqucegregiavarietatepundtaexalbocxrulefcentia. Pinnai quoque glutinis habent colorem
acinlatcribusaliquidrufefcentismixtum. Acumencapitiscartilaginis colorcm obtinet, qua
etiam conftat. Pcr totius dorfi longitudinem ad taftum fpina dorfi quafi tuberculis minimis
eminet. Caputillius recenslucet nodtu. Caro cjus non comeditur. Sed fi cpmedatur , affe-
runt pifcatorcs , perrres horas femifatuosreddihomines, dein fponte ad 1'eredire. Vnius at-
tactus, crepitum articulorum manus & brachii caufat , qui tamen ftatim definit: & fiin me-
dio tangatur artuum tremorem efficir. Capitur menfibus pluviofis , quando tempcftuofum eft
inBibiribi fluvio , longeexterra adveniens, cumRajis&Paftinacis.

AcaraPinima Brafilienfibus:
Pifcis latus dorfo incurvato , fex aut
feptcm digitos longus , quatuor latus,
ubilatiffimus , parvi Carpionis figura
aut verius Percse mifnica;. Os habet
haud amplum, denticulos minutiffi- 1
raos : oculos fatis magnos pupilla ni-
gricante tranfplendente , circulo ru-
bro , fufco & albo : Pinnas fcptem ; u-
nam per totum dorfum extenfam&
continuamvcrfusanteriora minusuno digito latam , verfus.pofterioralatiorcm : hujus pinna;
medieras anterior fpinis fuffulta eft&illam in rimampoteftrecondere, pofteriornon habet
fpinasnequcillam potcft reconderc : poftbranchias in utroque latcre unam duos digitoslon-
gam, haudlatam : inmedioventreduas junctas fcmidigitum ferme longasfirmafpinafuften-
tatas: interanum&caudaminfcriusitidemunamfirma fpina munitam: Septimaprocauda
cftfurcata, plufquam fcfquidigitum longa , totidemlata. Totus veftitur fquamulis argenteis
ex auro fplendcntibus : in quolibetlatere fcptem magnas habet ftriasfccundum longitudinem
adcaudam ufque extenfas , coloris fufci fplcndentis (in quibufdam aurei fculutei) afummo
item capite per utrumque oculum ad cxtrcmitatcs oris , in quolibet latere capitis lata ftria ni-
gra dcfcendir , ad cujus oram aliquid carrulei admixtum eft. Vltra harum ftriarum cxortum in
dorfo , nimirum ubipinna dorfi initium fumit , itidem per quodlibet latus defcendit nigta ftria
ufquc ad exortum pinna: latetis feu oram branchiarum. Omnes pinna: & cauda coloris funt lu-
teifcuaureifplendentis. Capiturinmariinterfcopulos: & cft cdulisatquebonifaporis.

Pira pixanga BrafiIienfibus,Bclgisnoftris<!5at-Vlifcl)/quiain initio antri inter fco-
pulos degit in mari. Longus cft novem digitos , ab initio oris ad exortum cauda:. Cauda duos
digitoslonga. Os fefquidigitum amplum , minutis fedacutiffimis denticulis pra:ditum. Ca-
puthaud magnum : oculimagni, prominentes, pupilla colorisinftar Turcoidisoptimi , cir-
culo nigro , cum aureo & fanguineo mixto. Branchia: in triangularcm figuram dcfinunt , am-
plac & acutafpinulaprxdita?. Pinnashabctfeptem : unam per rotiusdorfi longitudinem cx-
tenfam, unum ferme digitumlatam, & in pofticapartc latiorem , cujus priormcdicras unde-
cim firmis fpaiis fuftinetur , pofterior eft mollis. Poft branchias in urroque latere unam , duos

digitos

HlSTOR. PlSCIVM. LlB. IV. 153

digitos longam & totidem latam , fubrotundam & carnofam : duas jun&as anguftas in medio
peneinfimo ventre, unica fpina fmgulas firmatas: unammecUocrcmpoftanumrpinamuni-
tam : Septima eft pro cauda,
duosfercdigitoslonga & to-
tidem lata,non fefta (ed extre-
mo ambitu fubrotunda. Te-
gitur fquamulis parvulis per
totum corpus , adta&um gla-
ber nifi a cauda verfus caput
digitis fricetur. Totum cor-
pus, caput, pinnse, caudaex
albo flavefcunt : & pet totum

varieganturmaculisfanguineicolorisdiluti, rotundis, magnitudine feminis cannabis: qus-
damctiaminventrcmajores. Pinnae eodemmodo maculata: inambitu fuo obfcurius rufef-
cunt. Figuram fere Auratx habet. Edulis eft ac boni faporis. Captus per trihorium extra
aquam poteft vivere : bihorium poftquam mortuus cflct apcriebam illum & cor adhuc move-
batur cxemptum : cor fitum erat ftatim poft fouces, & afpera arteria in id infcrebatur , erat-
que digitum remotum a rcliquis vifccribus per mediaftinum ; minimum utiquc & vix granum
tritici xquans etiam quando fpiritu inflatur.

Pifcis hic (quem AuBor non nomimt) in feptem digitorum Iongitudinem excrefcit ; figura
fimilis illi qucm vulgo J)ar6cr appcllamus ; pinnis tamen alitcr formatis : dux cnim qua: in
infimo ventre anteriore fub
branchiis funt , magnx & lata?,
duce poftbranchiasinlateribus
patva: ; in dorfo dux medio-
cres , & in inferiori veritrc po-
(ieriori parva. Cauda conftat
pinna furcata. Os parvum , o-
culimagni. Cutcm habctgla-
bram , fine fquamis : in dotfo
nigricantem , ac in utroquc la-
tere quatuor nigricantcs ma-
culat magnx a dorfo protenduntur, in ambitu fuo violacci coloris: inter maculas autem verfus
dorfum prominct thalaflinus color : reliquum corpus argentcum. Pinna: nigricantes cum
violaccomixts; & du£ illa: magnx fubventre quinque argcnteis maculis fingulse infignits.
Infignis coloris pifcis quando natans vidctur. Victitat venenatis illis 23cfact1CU.

C a p. VII.

Sallema. Dubarana. Tiraaca. Qipeuna.

SA L L E M A feu Sdcmt Lufitanis (SalpaGrscis&Latinis, dequavidcGefncrum)pifcisin
pcdalem magnitudinem excrefcit , paulo minor Sargo , cum quo figura , ore , dentibus,

m
I

pinnis plane convcnit , ut & fquamatum ordinc : colore tantum differens i Satgo , qui argen-
tcus quidem cft , at fuperius in capite paulum fufcefcens , in lateribus flavefccns. In utroquc

V autcm

154 GeorgIMarcgravI

autcm corporis latcre fecundum longitudincm novem ftrias flavas feu aurcas habet a capitc ad
caudam ulque extenfas : itcmque in medio duorum digitorum intervallo ab oculis fupra pin-
nas poftbranchiales maculam nigram grofli mifninci magnitudine. Pinnx , ut in fargo, fcre ex
argcnteo cinerefcunt. Venter totus argentei coloris. Optime fapit ejus caro: capiturin mari&
in fluminibus.

Annotatio. IconSalpxminorisquamdatGcfncrus, bcneconvcnitcumhacnoftra,
nifiquod ftrias illasnovemnonhabet. Vidalfc Aldrovandumlib. n. cap. 20. qui&Iconem
dat Salpx, verum cum noftra hac neutiquam convenientem & admodum craffe cxpreifam.

VvbArana Brafilienfibus , pifcis figura corporis Trutx noftrati fimiiis , ubique ferme
xqualis craflltiei, paulum tamen in dorfo exaltatus, verfus caudam autem anguftior. Corpore
oblongo, quadrate cylindraceo : pedalis longitudinis , femipedem craffus. Caput acumina-
tum feu coachim ,
haud magnum : ocu-
li ftuferi magnitudi-
ne, pupilla nigta, cir-
culo primum aureo,
exterius argenteo :
Os edentulum & la-
pisillipro lingua. In

medio dorfo unicam habet pinnam duos pene digitos longam, unum anterius latam , trapezii
figura, non tamen duris Ipinis firmatam. Poft branchias in quolibet latere vcrfus inferiora par-
vampinnamoblongam &anguftamobrinct& duastales lateralcs ad infimum ventrem e re-
gionedorfalis: propeanumunamparvam. Cauda conftarpinna furcata, inftar harengi plus
duobusdigitislonga. Squamulas habet ordine lineari fecundumlongitudinemcorporispofi-
tas,itaaffabreur adtattum quaquaverfus glaber vidcatur. Superne li afpiciatur olivacci eft
coloris, areminusaurlateraliter fi intuearis plane argcnreus acfplendens videtur & dorfum
cxrulefcit ex argcnteo : vcnter plane albus : branchix ita glabrx funt ut laminx argentex vi-
deanrur. (

Aflarus boni eft faporis, nec opus eft defquamare : codtus non ita commodus ob multitudi-
nemfpinarum per carnem difperfarum.

PirA aca Brafilienfibus : Monoceros pifcis Clufii(lib 6. cap.28.) Piexe-porco Lufitanis
fmultos autem hoc nomine vocant ob figuram capitis) ab initio oris ad exordium caudxplus
tribusdigirislongus, duoslatus, ubi latiflimus:
corpore laro & compreffb, latcribus latitudi-
nemfacientibus,nonventreautdorfo. Osplane
exiguum, figurx porcinx & antcrius in inferiori
mandibuladuoshabet dentes latiufculos utor-
bcs habere folent, in fuperiore plane parvulos: o-
culosfatis amplos flavefcentes.pupillanigra. Su-
pra oculos in dorfo paulum vcrfus pofteriora
corniculum erecrum fcrt paulum verfus pofti-
cam partem corporis incurvatum , minus uno
digito longum , rotundum , craflitie mediocris
fili & dupliccm ordincm habens dcnticulorum
feu (pinarum acutarum , cufpidibus verfus dor-
fumvergenribus , per membranulam quandam
tenuem quafi fuftentatur, qux tranfverfim dorfb
anneftirur. Nonpoteft autcmcorniculumdeponere ut Clufiusputat. Ab ore fuperius verfus
inaltum adfurgitcaput ufquead corniculum , quodquafi colliculo infidet, dein retro trami-
te dorfum fertur & irerum in collem Cameli fimilem affurgit , ibique pinna tenuis , angufta fu-
mitinitium qnac paulo plus unius digiti fpatioextenditur in dorfo , quod ibi defcendit ver-
fus caudam : in oppofita patte corporis infcrioris fimilis pinna eft. Porro ab oris quoque
inferiori parte defcendit corpus , acprimo fubutroque oculoin quolibet latere rimulamha-
bet branchiarum loco &fub rimula parvampinnulam parallelogrammipenefigura: corpus
autcmipfum infcrius cxrendirur in craffam & plufquam fefquidigitum lat.im & unum Iom?am
pinnam, quxfirmafpinainipfacurelatitantefuftentatur; & hxc verfus extremitatem habet
etiam corniculum parvulum fpinofum. Cauda; exortus quadratum refert , habens pinnam
tribus lateribus quadratani; extremitate arcuatam , duas digiti partes long.nm & unam fere la-
tam. Cutemhabctadtactumfcabram, utcutis eftpanapanx, coloris obfcurc flavi fcuum-
brx,uti&pinnx&cornicula&cauda. Pinnis tamen aliquid aureiadmixtum; ut & ipfi cuti

verfus

H I 5 T O R. PlSCIVM Lib. IV. 155
Verfus dorfuni; ut plemmque habere folent omnes Orbis fpecies : Nam Orbis ipeciem deputo,
quum vcntrem aliquo modo poffit inflare.

Ca p evna Brafilicnfibus : Pifciseftcorpoteoblongononlato,quiinfeptemdigitorum
longitudincm excrcfcit. Os illiobtufe acuminatuni; habetque in fuperiore atque inferiore

mandibula unam feriem minimo-
rum dcnticulorum : totacavitas o-
ris cum lingua fanguinei coioris in-
fignis: Oculi illi parvi , ftuferima-
gnitudine, cryftallini, circulopar-
tim argentco colore variegato. Pin-
nas obtinet feptem ; inquolibet Ja-
tere poft branchiam unam oblon-
gam , tenuem quafi triangulatem :
duas triangulares ininfimo venrrc;
unam poft anum firma fpina mu-
nitam: unam per dorfi longitudincm excurrcntem, cujus antcrior medietas fpinismunita,
quam rcconderepoteft , pofterior moilis & finc fpinis : cauda bicornis, molli pinna Tcgitur
fquamulis parvis argcntcis, in quibus aliquid aurei tranlplendet. In quolibet latere habet duas
lineas crafias aurei coloris , unam d fummitate oris per oculos & medium latus tendentem ad
caudam, alteram magis fuperius per dorli latumpergentem. In fummitate capitis livelcit.
Finna; omnes funt cincrea: : venter albus ut & ej us pinnx. Codtus boni eft faporis. Capitur in
mari inter fcopulos.

C a p. VIII.

zAcarapitamba. faguacaguare, Tirametara^,

ACarapitimba Brafilienfibus : pifcis oblongo corpore ut mullus (eu barbus, in duo-
rumpedumautetiam majorem longitudinem excrefcit: os habet minutum & dentes;

oculosamplos, pupillacryftallina, circulo miniato : Knnasfepteni;unamafummitatec!orfi
tendentem ad cxortum cauda: fere , fpinis fuftultam , digitum latam aut paulo amplius : poft
quamlibct branchiam unam tenuem & longam ; fubtusinvcntteduas junftas , & propeanum
unani: caudaconftatpinnaquinquedigitoslonga, qux in duo obliqua cornua definit. Squa-
mistotusveftitur modo Carpionis , eleganterexpurpureocsruleis. In utroque latere in mc-
dio ab oculis ad caudam tendit linea fefquidigitum lata ; aurei coloris , per totum autem dor-
fum&lateraufqueadhanclineam pundta aurea majufculahabet : fublineainlateribusfubti-
Icslineasaureasfeuflavas, fecundum longitudinem. Venteralbicat. Pinna: laterales & ven-
tris c.x albo flavefcunt. Dorfalis pinna & tota cauda aurei funt coloris. Optime fapit alfatus, &
meliusquamcoftus. Pinnxejus lucent no&u. Capiturin mari.

Hicpifcis a crufiaceo quodamanimalculovexatur,fefquidigitumlongo, digitum crafib,
figurx oblonga; , ut cauda Gammari & eodem modo formato & cruftato : conftat autem fe-
ptcm juncturis , &habetquatuordecimbreviacrura, unguiculis acutis prxdita, in quolibet
laterefeptem: antcriuscorpufcuiumpaululumampliatur. CorpusmoIIc eft fub crufta inftar
cochlcxlentacuteobdu£tum: nec oculi necos apparent. Hocanimalculum ori pifcis feuv
gerir & unguiculis fuisarcte faucibusinhxret, nec umquam pifcis fe ab illoliberarepoteft.
roficro dic adhuc vivebat capto pifce & pridie mottuo ; in totum albi eft coloris.

156 GeorgI MarCgravI

Annotatio. Habes apud Gefnerum lconcm pcdiculi atque etiam pulicis marini , fed
quxcumhac non conveniat, quse pifci, convexa & prona parte, fubjecta eft: quanquam
hoc animalculum quod Author deicribit, meritiflimo pediculum marinum appellari pofle ju-
dico , aut forte etiam cimicem , nam forma , licet ovalior , non abludit. Vidi cruftras fatis
amplasquaspcdiculimariniefleaflercbantnautxnoftri, quarum figuta plane cumhaccon-
gruebat, fed crufta minutis veluti fquamulis ex viridi & albo mixtis erat contcxta : qux paula-
tim decidunt.

IaGVAcagvaRe BtafiUenfibus:/^af/«Lufitanis, ideft, intcrula, a colore, quia nigritse
ejufdem coloris amiciuntur. Pifcis inftar Percx noftra: latus & obrotundus , ad f iimmum otto
digitos longus , quinque
aut fex latus. Os habet
parvum , cum minutilus
dentibus ordine di^cftis:
oculos mediocres cry-
ftallinos , circulo fufco:
Pinnas porro feptem , u-
nam a medio dorfo ad
exortum caudse proten-
fam , fpinis fuftiiltam , an-
tctiori quidcm parte fe-
midigitum latam , pofte-
riori latiorem & in trian-
guli figuram definentem.
Duas poftbranchiales , duas in inferiori ventre ; unam poft anum latiufculam : caudam
deniqueduosdigitoslongam, parallelogrammi figura , qua: in duo cornuadefinit. Squamis
veftitut, inftar percx, majufculis; qua: e cinereo cairulefcunt. A dorfo autem per latera.
latse linex defcendunt ad ventrem nigra: , in quolibet latere quinque. Superius caput quoque
nigtefcit; venterveroalbefcitatquecaerulefcit. Pinns omnes e cinereo cxrulcfcunt & quo-
damraodonigricantverfuscxtremitates. Tota denique caudanigra eft. Edulis eft pifcis.

Annotatio. Hic pifcis haud male convenit cum Mormylo five Mormyro Gefneri, ni-
fi quod Icon in co differat , quodinMormyloGefneriplureslineainigra? vel pullxadorfo ad
ventrem pcr latera defcendant.

Cvrimata Brafilienfibus:
Pifcis carpioni , figura , colore,
carne valde fimilis:fefquipedem
longus , quatuor& femis digi-
tos latus : capite Carpionis; ore
rotundo & edentulo: corpore
oblongiori , & fquamis majuf-
culis. Pinnas habet feptem ptx-
ter caudam; nimirum duas poft-
branchiales , duas in medio ventte infeiiori , unam poft anum , & unam plane parvulam pa-
rallelogrammam huic oppofitam in doifo ; unam denique in medio doifo , magislongam
quam latam. Totu* pifcis colotis eft argcntciut Carpio , & ejufdcm laporis.

Non capitur nifi in dulcibus aquis.

Pirametara Brafilienfibus , Lufitanis Sidmoneta ; pifcis quinquc digitos aut circiter
longus, totidemque crafliis, ubi crafliflimus. Caputhabethaudmagnum, quod ftatim depri-
mitur ab oculis ad os , quod illi parvum , lunatum , & minimis denticulis ptseditum : in in-
ferioris mandibuls extrcmitate barbam habct conftantem duobus quafi funiculis crafliufcu-
lis, duos digitos longis , &abexoituadmedietatemincarnati,reliquaflavicoloris. Oculini-
gri fplendentes , circuloflavo. Pinnas obtinet feptcm ; duas in dorfo fcfquidigitum longas &
latas; duas poftbranchiales anguftas , fcfquidigitum longas: &fubterhas duas in infimo vcn-
tre junctas ejufdem magnitudinis , unamparvam in infimo ventre fubter fccundam & pofte-
riorem in dorfo. Caudafurcataconftatpinnaduosdigitosfermelonga. Squamas habetinftar
25?afett! noftratis Color univerfi pifcis , in corpore , capite , cauda , Dinnis , dum vivit , pla-
ne fanguineus cft , nifi quod cauda in fine aurcam habeat fimbram: inutroqueautemlatere,
maculs nigrx ordine pofita: , magnitudine ftuferi noftratis : quando vero per bihorium eft
mortuus color ille fanguineus mutatur in aureum & flavum fanguineo fparfim mixtum. Pifcis
eftedulis.

Annotatio. Mulli eft Ipecics ; dc qua vidcndus Matthiolus commentario in Diofco-

ridem

H i s I O i. P I s C I V M L I E. IV. 1 S 7

ridcm lib. 1 1 . cap. z i . nam duas fpecies rccenfet , utrafque a Venetis appellari Barboni : a cs'
tens mteaiTriglia &c Barbone : Hifpanis Salmoneta. Vide & Gefnerum. Aldrovandus autcm
prolixedeillisagit lib.il. & fequentibus. Quia autem icon apud hos omncs rcpcritur , hic
nullam addimus.

C A p. IX.

Tareirad' Ako. Tareirado^Rio. Tiratiapia. Qixupira^.

'~p. A r e i r a d Alto, id cft, marinus, pifcis tereti corpore , decem digitos longus (reperiun-
A tur & majores) quinque craffus , ubi craffiffimus , nam vcrfus pofteriora lenfim minui-

tur. Caputhabet colubrinum, fupra oculos in duo tubera elatum : oculospupilla nigra, cir-
culoflavefcente; os acuminatum fatis amplum , interius fiavum , dcnticulis acutiffimis mu-
nitum, quales & lingua habet. Pinnas obtinet otto, nimirum in quolibetlatcrc.poft bran-
chias unam , uno plus digitolongam , trientem latam, dirccte a latere protenfam : poft has in-
terftitiopenefefquidigitiininfimo ventreduasjunttasfiguratrapczii , duos digitos longas &
totidem fere latas inextremitate : vcrfuscaudamininfimoventreunamduosdigitoslongam
in corpore extenTam , fedplaneanguftam; fuprahancindorfo parvula eftinftar cufpidiscul-
telli: inmediodorfounapcnequadrata, duos digitos lata , plusunolonga : Oftavaeftcauda
vix fefquidigitum longa & furcata. Pinni autem omncs inftar foliorum papaveris funt tenues,
& mollibus fpinis fuftentantur. Squamulis veftitur peltatis , ita affabre compofitis ut ad taclum
glaber videatur. Vcnter totus albicat : latera & dorfum fecundum longitudincm lineas habent
alternatimflavas&virides. - Orx fquamularura circumcirca brunna: funt, & videntur quali
rhombi ordinc politi efient brunnis lineis circumfcripti, & ac fi per unum ordinem tendcret li-
neaflava, perlateraviridis. Pinnaindorfofecundumlongitudinemftrias habetbrunnas reli-
quaiflavas. Caudaitidemftriatabtunno. Caput fuperius maximam partem brunnum. Pifcis
affandus, nam coftusnon ita bonuscft. Sapore autem multo ahtecellit Tareira do Rio. , qui
multas habet fpinas.

T a r e i r a do Rio (td eft, fluvia-
tilis) oblongo corpore , dorfo rccto,
ventrc paululum protuberante : infc-
rior illius mandibula logiorfupcriori:
dentes habet acutiffimos & inter eos
duos longiorcs in medio inferioris
mandibula: & quatuor talcs infupe-
riore : mordet vchemcntcr. Oculi fatis magni , prominuli , pulchri , pupilla atra, cstera nigri.
CaputLuciicapitiparumfimile. Longus eft pifcis quindecim, aut fedecim digitos. Pinnas
habctfex: nimirum duas oblongas poft quamlibetbranchiamunam, duas juncias oblongas
in infimo vcntre , unam poft anum parallelogrammi figura ; unam in medio dorfo magnam,
re£tam , pafallclogrammam , plus ttibus digitis longam, duobus latam. Cauda parallclo-
grammapinnaconftat, duos&femis digitoslonga , fcfquidigitum lata , in extremitate circi-
nata. Totus tcgitur Iquamis fatis magnis , fufcis in dorfo & latcribus ; verum in lateribus fuf-
cum argenreo eft variegatum , ut ita pcr fufcum argenreum videatur. Caput tegitur dura tcfta
fufca. Ventertotusalbicat. Pinnxomnesfiifcx , fednigroundulatstranfverfim ut Nificau-
da: itidem &cauda. Capiturinfluviis; eduliseft,fedmultashabetlpinas.

Piratiapia Brafilicnfibus pifcis eft oblongo corporc & fatis crafib , interdum tantam
magnitudincm acquirit ut quinquaginta libras aquct: oris pars inferior longior fuperiori.
Denticulos habetacutos, inordinatepofitos & totaoriscavitas cum linguaeft rubra. Oculi
prominentcs , pupilla cryftallina ovali & circulo rubro. Ante utrumque oculum habet fo-
ramen. Btanchia dcfinunt in trianguli figuram , & funt amplx. A fummitate dorfi ad caudam
ufque cxtenditur pinna , qux ad medietatem anteriorem fpinis furrigitur , reliqua mcdietas cft
mollis. In infcriori corporc prope anum etiam pinnam mollem habet obrotundam : in qnoli-
bctlaterc poftbranchias unam , &duas ininfimo vcntre junctas , obiongas. Cauda fcrequa-
drata eft , at in extremitate paulo latior quam in exortu. Squamis veftitur parvis. Dorfum &

V 3 infimus

' 5 * GeorgIMarcgravI

infimus venrcrcinnabrii funt coloris , lateraexgryfeofufcefcunr. Intotum prxterea cftma-
culatus, &in dorfo quidem maculas habet majores nummo mifnico , cx gryfeo fufcas,
jn iateribus Vero
& infimo ventre
minores cjuide co-
loris. Pinnx omnes
cinnabrii coloris,
in extrcmis oris li-
neam albiffimaha-
bentes , adque eam
fimbriam latam ni-
gerrima Poftbran-
chiales pinnxtota-
liter cinnabtix funt

fine fimbria nigra aut alba. Dorfalis pinnx medietas anterior tota rubra, reliqua fimbriata albo
& nigro ut reliqux. Optimi faporis carnem habet fi coquatur.

Ceixvpira Bralilienfibus : pifcis hic magnitudinem acquirit interdum novem aut de-
cempedum, atque craflitiem corporis humani ; corpore oblongo & capite atque figuracor-

porisTuberoni haudabfimilis. Quem defcribo tantum duos pedes crat longus cum femiflc.
Eiar illi caput compteflum& latum, feptem digitos longum & fcre quinque latum : oshaud
ita amplum pro mole corporis , parabolicxfigurx , edentulum, prominentiis tamen acutifli-
mis confertim repletum : lingua lata: oculi albi haud magni, paulo majores duplo ftufero
Hollandico , pupilla cryftallina. Branchias habet fatis amplas : Pinnas feptem , nimirum poft
quamlibet branchiam unam , dirccte a latere protenfam , triangularem , femipedem longam,
duos & femis digitos latam, ubi latiflima. Interftirio fere fex & femis digitorum ab occipitio in
medio dorlb incipit pinna quatuordecim digitos longa , in initio triangularis , & quaruor digi-
tosalta, hincfenfimminuitut & ad caudam ferme pertingit , ibique triangulo dcfinit. Huic
oppofita eft ejufdcm figurx una in infimo ventte , undecim digitos longa , definens cum fupe-
riore, fednoncumillaincipiens. Infra duas poftbranchiales in infimo ventreduas habetjun-
£las , quamlibet ttes & femis digitos longam & fefquidigitum latam. Septimapinna eft cauda,
incipiens duotum digitorum interftitio a fine dorfalis & vcntris , bicornis , fuperius cornu fe-
reoctodigitoslongum, inferiuspaulobrevius, nimirum feptem digitorum.

Pinnx omnes anterius fpinas habent fed molles. In interftitio inter occiput & dorfalempin-
nam , ofto ofleos triangulares aculeos promincntes obtinet quos recondere in carne & erige-
reporeft, ac pro armis ufurpare. Ante quemlibetoculum , intetvallo unius digiti foraminu-
lum habet duplex. Caput ofleum & glabrum. Totum corpus cxiguis iquamulis veftitur, ita ut
totus pifcis glaber videatut. Colore totus eft niger , excepto tamen ventre , qui albifllmus in-
ftar crcrx ; in lateribus (inter album & nigrum) paululum canefcit nigtedo , caeteta , ut di-
fhim, nigerrima. Pinnxomnes nigrai, exccptisduobusinfra poftbranchiales in infimoven-
trequxalbxfunt, oris nigricantibus. Inutroque latcre pifcis lincaquacdam profundiorreli-
quis fquamulis rcndit ad caudam ufquc , ejufdem cum corporc coloris. Pifcis gravis ac pinguis
eft, ac pro optimo habetur interomnes in Brafilia, prxfcrtim quando adhuc mediocriscft
magnitudinis. Capitur in Mari.

C A v. X.

Cjuamajacu guara. Tiquitinga. Araguagua. Qmiuri.

GVamaiacv Gvara Brafilicnfibus,LufitanisP«.v^»«0, & D«fo : orbis cft fpecics. Lon-
gitudo ejus ab initio oris ad pinnx cxortumincaudaquatuordecimdigitorum: pinnx

caudx

H I S T O R. PlSCIVM L I E. I y. j Sg

caudslongitudoplusduorumdigitorum. Rotundo eft corpore & crafiities ejusduorum&
viginti digitorum. Caret fquamis , tegitur cute , per totum corpus ex fufco ochrae coloris pal-

lidi, inventtealbi. Totum corpus
aculeis munitum eft , qui in lateri-
bus longiores , in reliquis pambus
breviores (longiores autem funt
duorumdigitorum) teretes, in cx-
tremitate valdeacuti & finguli tri-
bus inferrionibus , quafi triquetris,
curiinfixi. Inrer aculeos cutis ubi-
que maculis nigris fcatct excepto
ventre. Oculos habet magnos emi-
ncntes : os parvum obrotundum,
edentulum: pinnastantum quatuor, duas in latcribus duos & femis digitos longas : unamin
dorfo vcrfus caudam ejufdem magnirudinis & minoremfub ano.

Orbis muricatus dici poteft Gcfncri pag. 745 . quia aculei ipfius rcferunt murices.
Habui alium minorem vivum menfe Februario anni 1639. item alios duos menfe Septem-
brivivos. Cutis eorum crat e fufco virefcens, in vcntre nigricans : aculci ut prioris & plane
fimilis figura corporis : prope quamlibct pinnam , maculam habebant nigram , ut & utrimque
ad laterapropeos. Pinnarum color erat flavus: oculomm pupilla nigricans, circuio luteo.
Supra utrumque oculum cornuexile , fatis longum, molle, cutacea fubftantia conftans , quod
prx fe ferr natans , quando autem extra aquam cft ftavefcit. Inflare fe poteft & iterum conii-
dere. Sonum edit Vlch ulch. Si velis ut fe inflet , trahc pinnam qux iu dorfo eft.

PiqJVitinga Brafilienfibus:
Pifciculus cft duos, aut paulo plus.di-
gitos longus , figuras pcne ut Parabu-
cu a quo non multum differt ut di-
cam. Os habet parvulum , fcd quod
ample aperire & rotundarc poteft: o-
culos fatis magnos, nigros, circulo ar-
genteo : branchias amplas : pinnasfex & feptimam pro cauda: nimirum duas poftbranchia-
les , triangulares , inferius pofitas : duas junftas in medio infimo vcntre: unam ttiangularem
inmcdio dorfo , unam poft anum : cauda conftatpinnafurcata. Color capitis argenreus fplen-
dens fuperius olivaceo imbutus. Tegitur fquamulis albis , in dorfo tamen olivaccus color
tranflucet. Per uttiufque lateris medium tcndit linca rcdta, lara, argcntea, fplendens nfque
ad caudam. Pinna: omnes albje. Differt a Piabucu , quod ille paulo major evadar , & linea illius
lata non fplendeat , cumreliquum corpusfplendcat , quodinhoccontrario fehaber: Piabu-
cu etiam pinnam habct in dorfo prope caudam , quahic carct. Caitcrum caro fimilis, edulis.

Aragvagva Brafilienfibus : Gladius Scaligeri in commentariis ad Hiftor. Anima-
lium pag. 227 Gra:cisXiphias,Belgis ^>tDttrt-tll(C Ij.Iunior erat quem defcribo Corporislon-
girudoaboccipireadpinnamcauda;uniuspedis&feptem digitorum; crafliries maxima (ni-
mirum inter duas latcrales pinnas anteriorcs) novem digitorum. Capitis longitudo duorum &
femis digitorum ; quodcordisfiguramhabet, compreffum , neccraffum. Inhujus mediera-
tcpaulotamenverfusantetiotainquolibctlatereoculusftuferi magnitudine & poft quemli-
bet digiti fere intervallo fpiraculum , per quod aquam evomit ; & fub hifce , in inferiori tamen
parte, osduosdi^itosamplum, labiisinftarlimaeacutis, fincdentibus (quod & Scaliger no-
tat.) Inextremoautem capitisverfusenfem, ininferiori parre duofunr fpiracula, fubftantis
intcriusinftarbranchiarum, quibusfinedubiogladiumregit, nam inter has branchias enfis
oritur, novemdigitos longus, fefquidigitum fere larus, in exrremo paulo anguftior, con-
ftans fubftantia oftea , habetquc in quolibet latere ofto & viginti dentes ordine o ppofitos , fef-
quidigitumferme longos&acutiflimos. Pinnashabetfeptem ; videlicet duasad latera, qua;
duosdigirospoftfpiraculaincipiunr, duos&femisdigitoslongas ,pauio plustribus latas: &
quatuot digitotum intcrftitio poft has in lateribus iterum duas fefqujdigitum longas , totidem

lataSj

160

GeorgI MarCgravI

latas, fupra has in dorfo unam, cjufdem magnitudinis: deinde in cxtremitate corporis ferc
in dorfo itidem talem & fcptimam pro cauda, quaEfupcriusquatuordjgitoslonga, inferius
duos & femis , duos hta , ubi latiffima, ut in Tuberonibus.

Corpusfubtereseft, anguftum verfus pofteriora , cute veftitum ut Ptmapma ad tactum du-
ra & fcabra , quando ficca , coloris in fuperiori parte & lateribus leucopaei , in ventrc albican-
tis. Inrerduaspinnasmajorcsinventre&verliujlatera, in quoliber quinque habet incifuras
ut Panapana.

Aiftimari facilc magnitudo pifcis poteft, nam habui quorum enfes duos & femis pedes lon-
gi erant cum feptem & viginti dentibus utrimque : item quorum cnfis fimilis longitudinis cum
viginti dentibus utrimque : quinetiam quorum cnfis quinquc pcdes crar longus , cum quatuor
& viginti dcntibus utrimque. Carncm habet bonam, prxfcrtim junior adhuc ,inftarRaija:
vel paulo meliorem.

Annotatio. Xiphias Grsecorum alius pifcis eft , qui quidem gladium habet mucrona-
tum, verum in lateribus minimc denrarum, de quovidcRondeletiumlib.vni.cap.xv. Ad
cundem modum defcribitur a Gefnero.

Cam vri Brafilicnfibus ; Lufitanis Robalo , pifcis duos pedes longus, Lupo noftro figu-
ra corporis fimilis atque etiam ore, craflus plus uno pede, ubi craffiffimus : caput fefquipcdem
pene longum : os femilunare , in medio paulum acuminatum , fex digiros longum , fcd quod
magis dilatare arque rorundare poteft, ita ut circumferentia ejus fiat trcdecim digitorum : ocu-
los habet dupli ftuferi magnitudine , pupilla cryftallina , circulo aureo : Pinnas octo ; nimiram
duas in dorfo , priorem tres digitos longam & paulo plus latam , firmis fpinis fuftenratam ,
quam io rimam rccondcre potcft : alteram huic magnirudine parem, fed fpinis deftitutam, ncc
habentem quo condatur : duas poftbranchiales , paulo plus rribus digitis longas ; duas in infi-
mo ventre quatuor digitos longas , duos&femislatas; unamtalempoftanum ; octavampro
cauda, qua; eft furcata , quinque digitos longa , fexlata. Squamas habet utCarpio, coloris
argentei, fplendentes ; indorfoautem & latcribusaureus admifcerur: Vcnter plane aibicat:
Pinnai funt aurei coloris , quibus aliquid fufci admixtum cft ; in quolibet latcrc fuperius a fine
branchiarum ufque ad mcdium exortus caudx , du&am haber lineam craflam , nigram.

Varacapema Brafilienfibus ; <DoIfl)U Belgis : Mas eft doradae. Pifcis compreflb cor-

pore&latus, licetnonitacrafliis. Caput definit in figuram quadratam, eftque in fronte

itainaciemcductum,utfaciliusfluctusmarisnatandofecarepoflet. In fcx autfeptempedum
longitudinem excrefcit : latitudo five altitudo, ubi maxima, nimirum vcrfus anteriora & pone
caput , fcfquipedalis. Os habet haud ita amplum, pro magnitudine corporis , mandibulas
compreffiffimas , denticulos acutos. Paulo fupra os & quidem verfus ejus interiora oculi po-
fitiinferioriloco, nenimiruminaquisimperiofeageret, qui alias linceus. Oculi autemfunt
magni , rotundi , pupilla cryftallina , caeterum argcntci coloris. Branchias habet amplas : Pin-
nas feptem , nimirum unam infignem a fummitate capitis per totum dorfum extenfam ufque
ad caudse cxortum , latam in mcdio feptem aut ofto digitos , quae fenfim minuimr , conftans
membrana ad taCtum coriacea , & (pinis mollibus interius fuftentata : hanc natans in oequore
erectam tenet. A mcdietate infimi ventris ad caudae initium itidcm pinna prorcnditur , fed vix
unumdigitumlata, in exitu triangulata : poftutramquebranchiampinnamhabct oblongam
ofto vel novem digitos : fub his in infimo ventre duas propinquas paulo longiores. Cauda cir-
citer fefquipedem longa induocornuaampla diftendirur. Squamulisminimisveftiturtotus,
quaequeadtactum vixlentiuntur; ita ut glaber videatur. Color in capite , dorfo, latcribus cx

viridi

C a p. XI.

H I STO!

P I S C I V M. L I .

IV.

viridi&argenteomixtus, uti & in pinnis, in ventre vero albicat. Per totum autem corpus
(nimirum latera , dorfum, caput) maculis eft variegatus cxruleis, varix magnitudinis , mi-
lii, granihordeacei, ervi. Carnem habet ficcam, bonifaporis.

Velocitate natandi fupcrat Toninhasfeu porcos marinos, &codemmodofaliendopro-
grcditur. Vcfcitur pifce longo vuigo Vetumbo appeliato.

Annotatio. Aurataveraplenedefcribitur a Rondeleriolib.v.depifcibuscap.i i. ubi
& Iconem dat qux cum hac noftra minime convenit.

M v c v Brafilicnfibus ; pifcis tereti corpore , ut Enneopthalmus, vulgo
Lampredt , Germanis Nemauge, ncc cra ffiori : circiter duos pedes fit lon-
gus, magis autminus : Capitulum habet acuminatum , conicuni; ocel-
los parvos nigros : os item parvulum : gutturinflarealiquomodo poteft.
Caretpinnis. Totusfufcus, obfcurius tairfen in dorfo , venter epaticico-
loris: pcr latera lineas obliquas nigras habet, angulosobliquosperme- .

dium laterum in vicem facicntes. Edulis eft & capitur in lacubus & paludibus.

Annotatio. Indcfcnptione Americxlib. xv. cap. xi i. Iconcm dedi pifcis fubno-
mine Vbitre uti acccperam , quam & hic reponendam curavi ; quia me monucrat Emanuel
deMorais, verumilliusnomen effcMucu. Verum defcriptio Au£roris cum icone non fatis
convcnit, namprxtetquamquoddentiiminonfaciatmentionem , fcribir pinniscarcre cum
hic nofter prolixifiimam habeatin dorfo, & ad utrumque latus itidcm unam ; quare inani-
mum inducoAf«c»divxrfum efieab Ubirre, licetMoraisalirercenfuerir. Quinetiam qui Ico-
ncm mihi fubminiftravit , marinum pifccm dicebat , cum Mucu paluftris fit.

Abacat vai a Brafi-
licnfibus : Peixe ga/lo Lufi-
tanis. Faber & Gallus mari-
nus, dc quo vide Gefnerum.
PalTeris magnitudinem ha-
bet , altus & latus inftar il-
lius , fubrorundus , neque
illo craffior : osillicft haud
amplum, cdcntulum: ocu-
li nigri , circulo argenreo.
Pinnas habet quinque , u-
namindorfo, unamin ven-
tre , utramque defcenden-
tem & continuam ad cau-
dam ufque:itidem poft bran-
chiasutrimque unam : Cau-
da conftat pinna furcata.
Praterea habct duo quafi fi-
la in longum exrenfa ab infe-
riore corpore, & unicumta-
leindorfoantcpinnamdorfalem. Caretfquamis , fedregiturcutelxvifiima, fplendente, co-
loris argentei; totufque eft illius coloris, exceptis filis illis, quxnigrafunr. Carnemhabet
bonifaporis, &fxpc comedi.

Annotatio. InDcfcriptione Americx lib.xv, cap.xi i. Iconemdedimushujuspifcis
fub nomine Awah kattoe five labtve , quo nomine Iconem acceperamus a periro pictore , quod
corruptum clTe apparct. Fabri iconem dat Gefnerus fcd qux cum hac noftra neutiquam con-
veniat : Vti & Aldrovandus , fed planc rudem ; & defcriptio quoque multum ab Authoris no-
ftri dcfcriptione abludir.

Acarapeba Brafilienfibus , quibus & Acaratinga vocatur, Bclgis 2$jafCltl s magnitudine

X vero

i6z GeorgIMarcgravI

vcro fcrc ut ISifp Pomcranorum. Nimirum pifcis corpore lato , fquamis majoribus m totum
argentei coloris fplcndentis : pedalis circiter longitudinis, quinque digitos latus, ubi latiffimus,
Os habct edcmulum, haud amplum, acuminatum, quod cxtcndere & contraherc potcft ; ocu-
los dupli fluferi magnitudine argcnteos.pupilla magna cryftallina nigricante. Pinnam in dorfo
extenfam habet ad caudam fere , anterius duos digitos altam , firmis fpinis fuftentatam & fen-
fim anguftiorcm : in quolibet latere poft branchias unam, trcs digitos longam , plus uno initio
latam&triangularem. In infimoventre tres, duas videlicet junctas vcrfus antctiora , crafla
fpina firmatas , & unam prope anum , initio firma fpina fuftentatam & ad caudam fere proten-
fam, fcdfenfimminutiorcm. Cauda conftat pinna furcata, tres &femis digitos longa&in
cxottuantequamdividatur, pcncduoslata. Pinna: omnes albi funt coloris tranfplendentis
Eduliscftpifcis.

Miivipira& Pirabebe Brafilia-
nis, Peixe voUdor Lufitanis. Pifcis
volans, vcl Hitundo pifcis : variac eft
magnitudinis : major erat Halcce,
quem hic dcfcribo , & formx rario-
ris. Figuram corporis habet (inftar
Zandat Pomcranorum^ reretem &
pofterioravcrfusacutioreirf Totius
longitudo ab ore ad fincm cauda;
tredccim digitorum ; craffities , ubi
maxima , nimirum circa cxortum
alarum, feptcmfcre digitorum, ad
exortumautem caudaeduotum. Ca-
put craffum habct , fupetius compreffiim & latum , nimirum fuperius fere duos digitos & qua-
liintuberaliipraoculoselatum, os non itamagnum, edentulum , at ofla ejus paulum fer-
rata inftar lima;. Oculi magni, rotundi , ftufero Hollandico squalcs, pupilla nigra, circulo fla-
vo, & exterius alterofufco. Pinnas habet fex cum cauda ; duas in dorfo, unam parvulam
in mcdio , paulum tamen vcrfus antcriora , alteram poft hanc duos digitos longam , fefquidi-
gitum latam , tcnuem , at octo fpinis fuffultam ; duas robuftas in infimo ventre , fubter iha,
duos & fcmis digitos longas , firma (pina conftantes fed anguftas, & unam parvam in inferiori
corpore ex oppolito majoris in dorfo ; feprima eft cauda , duos digitos longa , totidemque la-
ta&furcata. Pratcrcahabet duas alasmagnas , in quolibet latere unam, habentescxortum
fuum fcfquidigitum fcre poft oculos , poft branchias paulum ; eftque alarum longitudo leptem
digitorum.latitudo in exottu plus uno , in extremitate fex digitorum: conftant ala: tenui mcm-
brana inftar chattae pura: (|9o(t papit) ex albo feu cinerco fubfufci coloris: habentautem
aliquot plicas & fuftentantur fpinis tenuibus per longitudinem extenfis. Ad utramque alam in
initio e j ufdcm parva quafi ala exit , duos & femis digitos longa , fed plane angufta & fua fpina
munita. Totum caput cum initio dorfi, (ab ore nimirum adquinquedigitosnumerando)
veftitur tcfta offea , dura , qua: vctfus fuum finem duplicitcr divifa in duos aculeos definit quafi
fpinas. Branchia: autcm ad duos digitos extenduntur in aculeosufque fubalis. Totumautem
corpusveftittirfquamulis elegantibus, ordine difpofitis , qiue in ventre ttiangularcs , inlare-
ribus & dorfo verius ellyptica: figura: . In ventre autem ita difpofitx funt utpifcis ad tactum
glabcr videatur: atinlatetibus&dorfoqua:Iibetinfuimedio habet tuberculum, itautordi-
ne natura: difpofita: in rccfalinea, rcprsfcntcnt lineas recfas , elatas , tuberculatas. In totp ven-
trealbicat, inlateribus&dotfofubfufcus, & fplendens ut Harengus. Spina: qua: alas fufti-
nent & per eas cxtenduntur ctiam albicant. Alx ipfae ex cinereo fufceffentis funt coloris,macu-
lis nigricantibus vatiegata:.Volat hic pifcis fuper aquas inftar Hirundinis per fpacium quantum
fclopeto pertingi poteft : nimirum ufque dum ficcefcant alae , tunc enim itcrum aqua: fe immit-
tit alas humeftandi gratia&denuovolat. Naturaauremhuicpifcialasdeditutfefalvarepof
fet dum hoftis ejus Dorada magna caterva ipfum perfequitut. Sspiffime millc corum fimul
volantesvidiinOceano Tropicisinterjecfo : intetdum etiam volando incidunt in naves , ut
nobis etiamfaftummemini. Caro boni cftftporis cofta.

Annotatio. Vide de his volatilibus pifcibus Aldiovandum lib. 11. cap. 5. & 6. &
Rondelctium lib. x. cap. 1. deHitundine; plerique de Pifcibus commentantes ejus memi-
ncrunt , nihilquemagis Nauticos homines exercet. Dabitur alias de his dicendioccafio , nam
figura horum pifcium , & pnefertim alarum valde eft diverfa , repcriuntur enim quibus alae funt
duplo longiores verum anguftiores.

C a p.

HlSTOR. PlSCIVM LlB. IV.

163

C A P. XII.

Cjuaibi coara. Acaramucu. Cjuaperua. Cucuri. Tiraja.

GVa 1 b 1 Coara Brafilienfibus,BuracodeVelhaLufitaniS; pifciseft corporelatiufcu-
lo ; dorfo elcvato & a capite arcuato ; duodecim aut quatuordecim digiros longus , qua-

tuorlatus, ubilatiflimus. Caput &osacumina-
tum , fatis amplum , habens in utraque maxilla
feriem minimorum dcnticulorum.linguam con-
fpicuam ; quae una cum cavitate infcriori oris,
fanguinei eft colotts : Oculosftufcri magnitudi-
ne cryftallinos , circulo coloris cx aureo & fufco
mixti. Pinnasobtinet feptem , nimirum poft branchias in quolibct latcre unam , quafitrian-
gularem, mollem: ininfimoveiitreduasjun&as: unam poft anum duplici Ipina munitam:
per dorfum autem una extenditur, cujus medietatem anteriorcm undecim Cpinx erigunt,
quamrecondciepoteftincute, pofteriormcdietas mollis & finc fpinis. Caudaconftatpinna
bicorni, &parallelogrammifiguraacorpore extenditur. Squamas habet mcdiocres, inftar
Percs , argenteas , qux per oras funt melini coloris , & afpcftu refcrunt,meros cubos : in oc-
cipitio & dorfo fummo fquamx cx argenteo cserulefcunt , & per oras itidem (unt mclini colo-
ris. Toturaautem caput fupcrius & adlateracft aurcicoloris , ftriis ca:raleisfecundum longi-
tudinem varicgatum. Pinna: omnes melini fun t coloris , exceptis duabus in infimo ventre,qua:
magis albefcunt : per latus autem utrumque verfus dorfum fccundum longitudinem tendit li-
nea mclini coloris ad caudam nfque. Pifcis boni faporis co£tus. Capiturinmari inter fco-
pulos.

Acar amv.cv Brafilicnfibus : pifcis eft corpore compreflb nec ctaffo verum oblongo;
decemcnimdigitoslongus cft ,quatuor latus,ubilatiflimus. Osilliparvulum, anguftum,ro-
tundum, apicemmkiimidigitiadmittens, utpifcistriangularis. Superius & inferius inante-
riori parte oris utrimque dentcs triangulatim acuri. Oculi ftuferi magnitudine, ctyftallini , pu-
pillanigra. Diftantoculiaboreduosdigitos&femis plane in altopofiti, ttcs quartas pattes
digiti a dorfo fub urroque oculo , inquolibet latere, branchiarum loco fiifuram habet obli-
quc faftam , unum digitum longam , trapeziifigura. In dorfi fummitate direde fupra^iculos,

inftarfilimajorisfcu craflioriscords viote , corniculumhabetoblique erciftumverfuspofte-
riora , quatuor digitos longum & teres. In poftica corporis parte inferius & fuperius utrimque
pinnam habct tenucm tres- digitos & fcmis longam , tres quadranres digiti latam , qua; defmunt
circacaudam , qua: parallelogrammifigura exoritur a corporc , habctque pinnamfefquidigi-
tum longam , paulo plus duobus latam. Caret fquamis , fed tcgitur cute glabra , parum tan-
tumhifpida, utXiphix, coloris albicantis , cui gryfeus cft admixtus , &indorfo paulumfuf-
cus; pinnsquoquegryfcicoloris. Noncftedulis: inventriculoalgsfeu mufci marini mul-
tum invcniebam : Parieri appenfus nocbu clariflime lucebat in tenebris.

Gvaperva Brafilicnfibus, Peixeporco Lufitanis (Grxcis K<t'^f©^, Latinis Aper vocari po-
teft aut captifcus , dc quibus Gcfnerus pag. 70. & 214.) Aboreadinitium cauda: quindecim
digitos longus , in medio, ubi latiflimus, o&o latus: corpore paulum compreflb aclato:
dotfb arcuato , ventrcadhuc magis curvo : capite porcino: denribus caninis, albis , longis:
odto in qualibet mandibula,duo medii tam infcrius quam fuperius longiores funt rcliquis:den-
tes infcrioris mandibula: aliis quafi brcvioribus fuftentantur. Os fubrotundum, anguftum: qua-

X 1 tuorfc-

164 GsorgI MarcgravI

tuor ferc digitorum interftitio abore fupcriusfunroculi, felquidigitum a fe invicem diftan-
tes, majores groflb mifnico (&antecosquafiveftigiumforaminis) pupilla cryftallina , circu-
lo aureo maculato
cxruleo. Branchia-
rum loco rimam ha-
bct duos digicos lon-
gam , plus uno la-
tam.In dorfotrespe-
ncdigiros poft ocu-
los , duo habet cor-
nua, unumpennam
olorinam crafliim,
trcs digitos longum,
quod verfus pofte-
riora paulum incli-
narur , alterum par-

vum pcr membranam alteri adnexum,urrumquc inrimam rccondere potefi: demiffum. Trium
&fcmis digitommintervallo poft haxpinnaefl , in initio fcrme triangularis , hinc magisma-
gifque anguftarur ad caudam fere , quinque digitos longa , initiopaulo plus duobuslata: &e
regioncininfimovenrre talem, initio duos& fcmisdigiros latam , magismagifquearcratam
vcrfus caudam. Cauda quadrata figura a corpore extenditur & pinnam habet quatuor digitos
latam, duoslongam, quat in duo cornua dilatatur, ut totius longitudo fit quatuor digito-
rum. In medio infcrioris corporis parvam habctpinnam & ante eam cornu fcfquidigitumlon-
gum. Pinnxomuesfuftcntanturfpinis & funt CEtulei coloris; vcnreralbicat. Squamisvefti-
tur elcgantibus , in fuperficie fua pun£tulis thalaifinis cum cxruleo indico umbratis , in dorfo
magis catruleis. Ab oris fummitatein utrumque latus ad pinnas poftbranchiales , femilunari
figura , duae linea: craflie cxmlex , unius digiti intervallo , ducuntur. Comeditur afiatus , co-
ctus non valer.

Annotatio. Tam capri quam Caprifci icones quas dar Gefnerus non bene conveniunt
cum Auctoris noftri , uti nec defcriptiones , quare hunc noftrum illius quidem fpeciei , alium
tamenjudico.

Cyjvsi Brafilienfibus : Caffiton Lufitanis (caniculx fpecies vidc Gcfner. pag.20 1 .) ex ge-
nere Tiburonum : pifcis duos & fcmis pedes longus , capite in hyperbolen definente , & ore
longe infcrius ftante : &unumtantum ordinem minimorumdenticulorumh^bet, quareno-
ccrcnonpoteft: oculi illi funt majoris pifi magnitudine , nigri: PinnxfeptemplaneutTibu-

roni, duxnempepoftquinque illas incifuras , triangulares ; inmedioinfimo ventreduxpar-
vx , & in ultima medietate infcrioris corporis ire'm parva triangularis : in medio dorfo ma^na
triangularis erccta : & parvula ejufdcm figurac ad caudam 5 quam habct inftar Tiburonis , uti
& (imilem illi pcr torum cutem , cjufdemque coloris : nimirum totimi infcrius corpUs album,
dorfum & latcra cincrea , quibus argentum tranfplendct : pinna: omnes cinereae, exceptis par-
vulis in inferiori corpore , quae albx : cauda cinerca. Hic quem defcribo , tres catulos perfe-
ctosinventrehabebar, undeliqueranimaledere. Carnemhabet ficcamfine fpinis , ejufdem
fere bonitatis cum Corcovado. Sxpius commedi.

P 1 r a'y A & P ir anha Brafilienfibus: Pifcispedalislongitudinis,lato corpore circiter
fcx digitos, ubi latiffimus : dojrfo incurvato, capite obtufo ut Dorada. Oris hiatus parabolicus,
quodexactcclauderepotcft, habetquelabiaparvaquibusdentcstegit; obtinet cnim tamfu-
periusquaminfcriusordinemdentium triangulatorum , alborum, acutifllmorum , quatuor-
dccim in qualibet mandibula (minores habent duodecim) quibus uno morfu partem carnis
ex quacunque parrc ho minis poteft abripcre , quafi novacula cflet abfcifla. Si quis ingrediatur
aquam vel faltem immittat pedem vel manum ftatim ab illo Ixdi poteft , ita fitiens eft fanguinis

& cupiens

Histor. Piscivm Lib. IV. 16 s

&cupiens carnis humanx , quarc cauteabillo cavendum. Oculoshabetrotundos, parvos,
cryftallinos pupilla nigra , & intcr illos duo foraminula feulpiracula: branchias amplas, ex-
tcrius duras & offeas : fex pinnas & feptimam pro cauda ; duas nimirum poftbranchiales , pau-
lum elatas a vcntrc infimo , duos digitos longas, unum latas : in medio infimo vcntre duas jun-
£tas parvulas , vix unum digitum longas & anguftas : e regione harum in medio dorfo inci-

pit pinna & ad duorum & femis di-
gitorum longitudinem extcnditut
verfus pofteriora , paulo plus uno
^digito lata : duorum autem digito-
I rum interftitio a parvulis in infimo
ventre incipit pinna , firma Ipina
Vanterius munita, cseteramollis&
'maximam pattcm (quamulis tecta
&pauloplus8uobus&femis digi-
tislonga , extcnditutque ad exor-
tum cauda: , unum digitum lata : cxortus cauds f :fquidigitttm longus , ipfa bicornis , & quod-
libet cornu in exitu arcuatur. Squamulis tcgitur: tota fummitas capitis , dorfum & latcra
ufque cofilinea ducatur apoftbranchialipinnaadmedium pinna: fquamofa: , coloris cft cine-
rei diluti cum pauco cteruleo mixti , ac fquamula qua:libet fiifibriam habet ignei & cserulei co-
loris tranfplendentis , reliquum laterum feu inferior pars & venter coloris funt flavi obfcuri , ut
& capitis inferior pars , ac pinns poftbranchiales & omnef infimi ventris. Pinna dorialis &
cauda coloris eft e cinereo ca:rulefcenris. Edulis eft & carnem habct albiffimam , paululum
ficcam&bonifaporis. Sa:piffimc comedi. Hxc fpecies maximcgaudet ccenofo fluviifundo.

Pirayse alia fpecies hic reperitur magnitudine & figura plane fimilis priori, excepto quod
parvulam adhuc pinnam habeat fquamatam inter dorfalem & caudam , & quod colore diffc-
rat : nimirum fummitas capitis , totum dorfum & laterum fuperior pars eo ufque fi linca duca-
tur a pinna poftbranchiali ad medium pinnx fquamofa: , coloris funt aurci ac rubri cum cine-
reO mixti , & cairuleo tranfplendcnte. Gapitis inferior pars , reliquum laterum & infimus
venterinfignicolorecroceofulgent, cuiaureus perfplendet. Ejufdem coloris croceo-aurei
funt pinna: poftbranchiales & infimi ventris. Dorfalcs dua: & cauda cinerci diluti cum pauco
ca:ruleo mixti.ut & dorfum.Ha:c fpecics magis gaudet arenofo fluvii fundo.Edulis cft ut prior.

Reperitur & alia Pirayx fpecies alba , figune ut antecedcntes , folum caput non ita obtu-
fum, fedospaulumprominetfiguraconica: color vcntris &laterum argenteus: dorfum&
caput argcntei colotis cum pauco cxruleo tranfplendente : pinnx omnes argentei coloris
cum gryfeo mixti. Dentcs habet parvulos triangularcs ordine difpofitje , necita mordetut
cxteri. Paulo minor quoque eft reliquis ipecicbus , cxterum non minus cdulis quam illac.

C a r. XIII.

Tutiaru duce Jfiecies . Amore duce /fiecies. Tajlor y£W^£tti)Ct. (juacari.

PVnarv Brafilienfibus : pifciculus eft quatuor digitos longus , cofporeoblongo; capite
crafliufculo, & anterius obtufo. Oshabetparvum; inmaxilla inferiore duos Iblummo-

do denticulos , longos , acutos fn-
ftar acicularum.: oculos fuperius &
in fronte pofitos, pupilla nigta, cir-
ccllo aureo : & fupra hos duo ru-
bra fila brevia , promimila ; bran-
chias amplas ; utpote qus una ei eft
e duabus conflata : Pinnas poftbranchiales duas oblongas ; & fub his duas plane anguftas . Pau-
lo poft occiput incipit pinna quae ad caudam ufque producitur , Ipinulis prominulis fuffulta.

In medio infimo ventre in-
cipit fimilis , ferme ad cau-

^ SaoaarB zsr da ufquc pertingcns. Cau-

da autem longiufcula , &
parallelogramma. Tegitur
cute fufca , & pinna: funt
ejuidemcoloris.

Reperirur hic & alia Punaru fpecies , figura corporis priori fimilis ; fcd mandibulas habens
roftratas , quafi e minimis denticulis compofitas. Afummitate capitis pinna latiufcula exten-

. X 3 dituruf-

166 GeorgI MmcohvI

ditur ufque ad cxortum caudaj qua: mollibus texitur fpinis non prominulis. Poftbranchiales
habetfcreurprior; ut&inventre&cauda. Color utprioris, fed variegatus eft in latcribus
lineiscurvis obfcure purpureis. Vtraquefpecies inter fcopulos vivit & intrat etiam tcftaceo-
rum domicilia.

AmoreGvacv Brafilicnfibus;infemi-
pedis longitudincm excrefcit; corporeob-
longo , capitc crafliufculo, branchiis amplis,
minutiffimisin orc dcnticulis : Oculi illipar-
vi nigri circello aureo. Pinnas habet feptem:
nimirum duas poftbranchiales oblongas ,
quafi triangulatas; duas fub his junftas; duas in dorfo,anrer'orem minorcm poftcriore; & e rc-
gione pofterioris unam in infimo ventre. Cauda oblongiufcula , parallclogramma , in extre-
mitate circinata. Tegiturfquamisprofuamagnitudine majufculis. Pifcis in totum fcrrei co-
loris, in venrretamfapaululum e ferreo albicat. p.ftedulis.

AmorePixvma Brafilienfibus , vulgo corrupte
Amorca Pifcis magnitudine Tamoata: , capite lato , pre
amplo ,'& edcntulo , corpore oblongo ita ut fcre Tamoa-
tamreferar. Coloris cft obfcure ferrei; in ventre, qui extuberat, albi. Tegirur cute molli:
pinnas habet feptem & o&avam pro cauda in ambitu circinatam. Carnc cft ficca&bona ut
Tamoata.

Amore Tinga Brafilicnfltmspifciscftejufdcmplanefigura; cma Amore guaca , fedtan-
tumminor: habetquefquamasinfttfawz albicantis feu pallidi coloris , & in totum maculatur
maculis fufcis ut Tajafica. Cauda tamen illius cft fufco undata. Edulis eft ut praecedentes.

Pastor Belgis
I^flcDCt ( nomen Bra-
flienfc ab Auttore non
proditur) pifcis eft mc-
diocris Truttac ma-
gnitudine cujus & fi-
guram habet ; oculis
ellypticis , fquamis al-
bicantibus fcu argcn-
tcis , mcdiocribus in-

ftar perca: , lincari ordine difpofitis , & inter ordines fquamarum , lincx gryfex mediae funt
intertextie. Pinnashajpetfcptemomnesmajufculas & longas; duas nempepoft oculos (caret
cnim branchiis) duas fub his jun£tas in inferiori corpore , his oppofitas tamen magis verfus
pofteriora : in fummitate dorfi unam maximam omnium ; in infimo ventre circa anum unam,
&itidcmunamillioppolitamindorfo. Cauda in duo amplacornua eftdivifa. Pinnx omnes
funt albicantcs.

Annotatio. Pifcisnauticishominibusnotiffimus , quorum noftrateshoc nomenilli
dcderunt,quod Auclor noftcr Latinum fccit.Cxterum Gefncrus judicar efte Mugilem vel mu-
gilis fpeciem , & fquamis fatis magnis tc&um effe, &lineisacapiteverfus caudam aliquor,
inftat Thymalli diftinftum. Dat autem plures Mugilum icones , quarum nulla cum hac noftra
qflam Au&or noftcr ad vivumdelineavir, convenit : omnes quoquc habent branchias., quibus
hic pifcis caret.

Gvacari Brafilienfibus:
pifcis fubrotundo feu pyrami-
dali corpOre , pedalis vsl pau-
lo majoris longitudinis ; octo
digitorum craffitiei , ubi ma-
xima eft. Caput inferius pla-
num , lareribus ellypfin defcri-
bit , fuperius fubrotundum.
Os parvum rotundum habct
fubter in plano capitis : loco
dcntiumin utroquelatereprocefTushabetquafifetis equinis faftos: inferius labium explica-
tum , lunatum , membrana conftans , qua: in lateribus oris in fuis exttemitatibus in cirrhum
definit,trientemdigitilongum .quicirrhiprobarbafcrviunt. Oculiparvi, rotundi, nummi
mifnicimagnitudine, cinereifufcomaculati, fuperne pofiti&intcr quemlibet foramen , di-
ftans dimidiam digitum ab oculo verfus anteriora : Branchis angufta; inferius verfus & ante

quamli-

Histor. PiscivmLib. IV. 16?
quamlibe t proxime corpufculum parallclogrammum , femi fcrme digitum longum , quod ex-
icndcrc&recondercpoteftyta ut reconditumvix videatur. Conrinet illud corpufculum in ex-
trcmitatc denticulos acutos fetatieos , quibus alios pifces pungit. Et poft faranchias in quoli-
bct Iatere inferius ad planum , triangularem quafi pinnam , quatuor digitos longam pcne , plus
unolatam, oblongam, fpinaoflcain extrcmitate laterali fuftentatam & aliis minoribus fc-
Cundum longitudincm difcurrcntibus : fpatio autcm fcfquidigiti vcrfus pofteriora dirette poft
has jam dcfcriptas , iterum duas inferius pinnas habet quadratas, in quolibct latere unam.duos
&femis digitos longas , duoslatas, eodem modo fpinis hifpidis oifcis fuftentatas. Poftanum
in infimo vcntre angufta eft pinna , parallelogramma, duos digitos longa. In medio dorfo pin-
naeft, quatuordigitoslonga, duoslata, fpinishifpidis ordine difpolitis fuftentata, ac ante-
rius fpina dura crafliore fulta , poft hanc prope exortum caudae fuperius parva quiedam eft pin-
na,membranofa,quxanteriuscorniculata fpina fulcitur. Cauda conftat pinna tres digitos
longa infcrius , duosfuperius, bicorni, fpinisfirmisfuffulta Totumcaput teftaveftitur du-
ra , ad taftum hifpida : totum corpus (quamis triangularibus , verfus anreriora majoribus , or-
dinepofitis. Suntautemfquamae omnes ad taftum afperae, quafi exfculptae , quoelibetin fui
medio cxtubcrantiamhabens : fcilicet totum corpus loricatum eft, & quailibet pars lorica;
habet quatuor angulos , & in quolibet exiftit ruberculum ita ut in quolibct latere fit quadru-
plex ordo tuberculor.um. Color totiuspifcis croceus dilutus , inventrcfaturatior; acperto-
tummaculaturmaculisrotundis , magnitudine feminis finapi , fufcis. Macukehaiinlareribus
&pinnis paulo funtmajores , in capite minores , acinfummitatecapitismaculatruunt quafi
rivuli. Pofteriormedietasventrisnullashabetmaculas. Pinnre omncs ut corpus coloratx&
maculatte, exccptapinnulaprope caudam ,quae conftatmembranula nigra, corniculata au-
tem illius fpina crocea efl: & maculata ut reliqua.

Diuvivitcxtraaquam, adquinquehoras. Editur defra&a lorica, fed paucam habet car-
nem: intcftina longiffima, aiqualis omnia craffttiei, inftar craflioris filiquo velaconfuunt.
Habebat unus pifcis quindeci m digitos longus , inteftina viginti otro pcdes longa, qus dimen-
fus fum.

Reperitur & hic Guacari , magnitudine & figura plane fimilis priori, qui in fluminc S. Fran-
cifcicapitur folo colore diffcrens &bonitate carnis: eftcnim totus umbra: coloris obfcuri&
per totum maculis adfperfus obrotundis , nigris , fcminis finapi magnitudine ; Caro hujus
boni eft faporis.

C A p. XIV.

Tiraumhu. Acaraaya. Timucu. (juamajacu atinga. Acara,
Cjuariguaru. (jugupu-guacu. Adaturaque. Carapo,

PIk avmbv Brafilienfibus ; Chayquironit Lufiranis; pifciscarpionismagnitudine&figu-
ra: decem digitos longus ab orc ad initium caudae, paulo plus quaruor digitis latus, ubi latif-

limus : verfus caudam angu-
ftior & oequalis latitudinis,
duorum nimirum digitoru.
Os habct inftar Carpionis,
oculos magnos prominen-
tcs , pupilla cryftallina , cir-
culoaureo cum albo mixto.
Pinnas obtinet ofto , nimi-
rum unam in medio dorfo,
paulo plus tribus digitis lon-
gam & unum Iatam , quam in rimam recondere poteft , & ereftam novem firmis fpinis fuften-
tare: huiccontiguacftaliatresferedigiroslonga, minus uno lara niillis innixa ipinis : poft
utramquebianchiamunamhabettrcsdigitoslongam, unum latam in exortu : in infimoven-
tre duas jun&as , duos digitos longas , vix unum latas , firma fpina muniras ; poft anum unam,
digitum Iatam , dimidium longam , itidem firma fpina fuftentatam : oftava eft pro cauda , tres
diiiitos Ionga , totidem lata & furcara. Squamas habet majores , inftar carpiotus , argentei
(plendentiscoloris , pauxilloaureo tnixti : quslibetautem fquama mcdiam partemufquc ab
infcitionc fua coloris eft feuliemort : fub c ipite & ventris priore partc magis argenteus eft. Om-
nespinnsedilutecincreifuntcoloris. Inorefupcrius&inferius lapidem habct, dcnticulis mi-
nimis prsditum , vixfenfibilibus. Edulis cft ac boni faporis.

Acaraaya Brafilienfibus: vulgo corrupte Caranha : Pifcisqui trium pedum longitu-

dincm

t6s GeorgI MarCgravI

dincmadipifcimf , figura Carpionis. Dcntesininferiorimandibula habet acutos , inftar acicu-
lamrn : in fuperiori duos longos paulo crafliores , quibus interjacent minutiflimi vix fenfibi-
les. Oculi ipli magni funt, pupilla cryftallina, circulo fanguineo primum, hinc argenteo.
Pintiamlohga habct pcr dorfi lon-
gitudinem expanfam,cu jus mediam
partem verfus antcriora fpinis furri-
gere & inrimam recondere poteft:
reliquas quinquc pinnas commu-
nes habet cum aliis pifcibus : fepti-
mam pro cauda , qux lata & pene
bicornis eft.Squamis veititur argcn-
teis, mediocris magnitudinis , qilx
fanguineo colore umbratx funt , ita
utmaximampartem fanguineus videatur, argenteo colore trantplendentc : in ventre totus
cftalbus, ut & fub faucibus. Pinnxomnesfanguineicoloiis, exceptis iis qux funtin infimo
ventre, quxalbxfunt, inextremitatibustamenfanguinex, Edulis cft pifcis ; Salc etiam con-
ditur&fcrvatur.

T im vcv Brafilienfibus; Peixc ttgulhaLuCmms : pifcis duos pedes longus , corpore tereti
inftar anguillx. Roftrum habet offeum , tres vcl quatuor digitos longum , acuminatum , utro-
biquedentibusminimis refertum : inferior roftripars pjulolongiorfuperiori, & idquodpro-
minet molle, non ofleum; caretlingua. Oculos habet rotundos, cryftallinos, circulo ar-
genteo: fexpinnas, nimirum duas oblongas poftbranchiales , duas junftas ininfimo ventre
ante anumparvas , poft anum unam qux fere ad exortimcaudxpomgitur&fimilem huic
oppofitam m dorfo 5 Cauda pinna quafi bifecta conftat. Caret fquamis , fcd tegitur cutc. Sum-
mitas capitis & roftri acdorficummedietatelaterumolivaccicftcoloris : inferior medietas
cumventreargentei. Perutrumque autem latus fecunduni longitudincm linea tendit viref-
cens, diftinguensolivaceumabargenrco. Pinnarum color rcipondet parti cui appofitxfunt.
Eduliseft. Capirurinmari&fluviisfalfis. Boni eft faporis , prxfertimfrixusbutyro; caro ejus
noneftfpinofa.

Gvamaiacv Atinga Brafi-
Iienfibus, mihiorbismuricatus Ra-
nx rictu , feptem digitorum longitu-
dinem habebat,& corpus oblongum:
os Ranx fimilc,& loco dentium tam
fuperius quam inferius , os durum:
oculos magnos , rorundos , protube-
rantes , pupillacryftallinacirculofla-
vo : Branchiarum loco foramen in
urroque latere digitum admittens & pone hoc pinnam trapezii figura, unum digitum Iongam,
duoslatam: in exrremitate dorfi verfuscaudametiampinnamoblongam , haud amplam, &
e regione hujus fimilem in infimi vcnrris extremitate. Cauda conftat pinna fcfquidigitum lon-
ga, unumlata. Totumcorpustcgiturcutefpinofaquxincapiteinduramteftam abit. Spinx
illx conftant duris oflibus & acutis : in infimo tamen ventre caret ipinis , fed mollis eft inftar
Ranx. Totumcorpus&caputfuperiusexgryfeo&fufco eftmaculatum: magis tamen fuf-
cefcit, inferiustorumexalbo fubflavefcit, ut & fpinxtotius corporis. Pinnx omnesflavef-
cunt. Pofturramquepinnampoftbranchialemmaculam habet nigerrimam ftuferi magnitu-
dine&fuprahancurrobique, paulumtamenmagisverfus anteriora aliam minorem nigerri-
mam. Adutrumquelatusexortuspinnxdorfalisetiamfimilemhabet: parvulas item fub ocu-
lis & ore. Vtris modo fe inflare poteft.

Non eftedulis. Capitur in miri.

A c A R A Brafilienlibus:pifcispalmumIon-
gus , dorfo curvo , & alro corpore ut Perca.
Os habct anguftum, & dentiumlocolimam:
oculoshaud magnos, nigros, circulo aureo:
Pinnas obtinet fcxuiimirum fub qualibet bran-
chia unam longam , triangulum acutum re-

ferentcm:

HlSTOR. PlSCIVM L I E. IV. 169
ferentem : a (ummitate autem dorfi pinna cxtenditur , firmisfpinis fuftcntata & in triangulum
acutum prope caudx exorrum defincns. Cauda oblonga eft, paralielogramma , in extremi-
tatcreda. Veftitur fquamis fatis magnis , argentci coloris , fedincapite, dorfo& latcribusita
umbramixtisutfufcusvideatur. Ventcralbicat. Pinnsomnes & cauda fufci funt coloriscx
umbra. In medio qublibet latcre magnam habct maculam nigram , ut & prope exortum cau-
dae. Eduliseftpifcis, &capiturinfluviisdulcibus.

Gvarvgvarv Brafilienfibus, pifciculus cft minutus,
nunquam major fcfquidigito , cxilicorpore , oblongo , in-
ftar minimi Eldri^. Capitulum habet coniprefliim : ocellos
nigcrrimos, circulo aureo : pinnulas quinque, nimirum
duaspoftbranchiales, &duas fubtus fercin infimo vcntre,
& unam in pofteriore medietatc dorfi : cauda conftar pinna parallclogramma , in extremitate
circinata. Veftiturfquamulis ; & totum caputfuperius , & dorfi antcrior medietas funtfufci
coloris, pofterior & latera aurci, fquamulis umbrafis umbra: caput inferius &vcnter albi
fplendcntisutmaterperlarum: pinnuls flavx: prope caudam utrimquc maculam habet ni-
gram. Edulis cft & capitur in lacubus & ftagnis.

CvgvpV-Gvacv Brafilienfibus , Lufitanis Meros , Belgis 3|aC0b <E?t>Crt5Cn • ingcns fit
pifcis : habuiquorumcorpus cum capite quinque pedes crat longum&cum cauda fex: cor-
poris ambitus quatuor pedum , ofto digitorum , altitudo unius & femis. Caput & os magnum
habet, quodapertumin rotundum dilatat, edentulum: oculos mediocrcs, pupilla cryftal-
lina nigricante , circuloflavo: Branchias in ambiru rotundas, medio autem in triangulum
definentcs: Pinnasquinquc; nimirumunam a fummitatc dorfi incipienrem & non italonge
acaudadefinentem, ad antcriorem partem feu mcdietatem plane anguftam & acutis fpinis
munitam; pofterior aurem medietas lata eft & femilunata inambitu, fpinifque haudfirmis
erigitur: prope anum unam ejufdcm figurx , cummedietatcpoftcriore dorfalis, fcddimidio
minorem : pofl: branchias prope infimum ventrem duas longas & latas , tenuioribus fpinis in-
terrcxtas. Cauda magnam pinnam habct quadratam , in extrcmitate latiorem , quam in exor-
tu. Squamashabctparvas. Totumcaput, dorfum ac latera cinercifunt coloris cum umbaa
mixti, & verfus dorfum paulo faturatioris. Venter albicat. Pinnse omnes cum cauda dilute
brunna:. Per totum caput, dorfum , latera & pinnas poftbranchialcs macukeparvxnigrse,
feu punfta frequentiiTnna dilperfa. Venter vero & reliquse pinnx cumcauda his punctisca-
rcnt. Bonamhabet carnem. Capitur inmari.

Matvraq_ve Brafilicnfibus:
Pifcis corporc oblongo & ferme pa-
rallelogramo.figurafcilicctTamoa-
tx. Quinqucautfexdigitoslongus,
fefquidigitum latus , ubi latiffimus.
Caput habct latiufculum , dura refta
teftum.Orisparsinferior paulo lon-
gior fuperiori : & in inferiori fex
denticulos acutiflimos habct , in fuperiori aliquot minimos : Branchias fatis amplas : oculos
rotundos , nigros , circello aurcolo , extcrius fufco : Pinnas fex , nimirum duas poflbran-
chialesoblongas , haud latas: duastalesinmcdioinfimi ventris & unam poft anum trapezii
figura, & fimilem in mcdio dorfo : Caudaconftatpinnaquadrata unum fete digitum longa,
inextrcmitate circinata. Tegiturmagnisfquamisordinepofitis. Totumcaputfuperius, dor-
fum & latcra nigra funt , ventcr ex albo obfcure canefcit. Pinnoe omnes nigrce. Capitur folum
in lacubus & paludibus , noninfluviis. Bonifaporiscft, fxpe commcdi.

Y Carapq

170 GeorcIMarcgravI

Carapo Brafilienfibus, Primafpecics,corporeoblongo,figuracultri: dorfum nimirum
craflum & obtufum , vcnter acutus ut culter : pofterius autem corpus definit in acumen: uaum
pcdcmcirciterlongus, duos digitos latus , ubilatiifimus. Caput acuminatum , fedcompref-

fum , inferius labium paulo longius fuperiori , os anguftum , infcrius ordincm denticulorum
minutorum, fupcrius nullos habet. Oculiminimi , nigti, vix grani papaveris magnitudine.
Branchix anguftat & poft quamlibctparvula pinna oblonga. Vnius fere digiti intcrvallo a ca-
piteininfimocorporeincipitpinnatcnuis, angufta & pcrtotum ventrem aequaliter porrigi-
turadfinemcorporis : nam caudam nuUam haber nec ullam aliampinnamintotocorpore:
Squamashabetmciiocres. Totus pifcis cft coloris cx fiifco & pauco rubro mixri , acindor-
fo&capitemagisnigrefcit, A branchiis in quolibet latere linea rendit ad finem corporis uf
que , quafi cultri acie trafta & fub hac linea maculx nigrx per corpus difperfe , feminis finapi
magnitudine. Capitutin lacubus&cft edulis.

In Flumine S. Francifci capiuntur Carapo huic priori fpeciei fimiles , exccpto quod longio^
res fiat & in extrcmitate acuminati inftar fubulx , ad trium digitorum longitudinem fquamu-
las parvas habent.

Carapo fccundafpecies, priorifigura, colore & lincis lateralibus fimilis, exceptoquod
dimidix tantum fit latitudinis, nec ullas maculas habeat. Capitur in lacubus. Caro Ipinofa , fed
boni faporis.

C A p. XV.

Tiaba. Tiabucu. J\haquuncla. Cjuebucu. Cjuara tereba.

PIab a Brafilienfibus : magnitudine noftratis Ifijijt (vide Geftierum de Phoxino) pif-
ciculus duos aut tres digitos longus( interdum quatuor aut quinque quando maximus)
occllos habct nigtos , circello aureo. Squamu-
lis veftitur. In medio dorfo pinnula erecla ttian-
gularis : poft quamlibet branchiam unam habet
oblongam ; duas in medio infimo vcntre & poft
has unam, qux ad caudx exortum protendi-
tur : cauda eft furcata. Caput ad latera auro &
argento fplendct : totum dorfum argenteo viridi
& multo Indico : medium laterum fecundum
longitudinem argenreo &Indico mixtum: Venter aureo & argenreo&pauco Indico. Poft
quamlibet branchiam maculam habet rotundam fatis magnamlndici coloris & ftatim poft
hanc ejufdem coloris maculam luax corniculatas figura, ejufdemque coloris oblongamin
qUolibetlatereadcaudxexortum. Pinnxomnes&caudaaurci coloris, qux in infimoven-
trerubrse. Capiturinomnibus fluviis dulcibus currentibus BrafiUx ac fumma vi contraaqus
curfum nititur. Brafiliani involvunt foliis arborum & cineribus condunt , defuper ignem im-
ponentes; fic praparatos commedunt. Sapotis funt haud contemnendi : fepiuscomedi.

P i a b v c V Brafi-
lienfibus : pifciculus fex
digitos longus , fefqui-
digitum latus , ubi latif- /
fimus; ventre paululum (
extuberante, oculis ele-
gantibus , pupilla cry-
ftallina, circulo argen-
teo , cui fuperius parum
rubri admixtum. Septe
habetpinnas, odtavam
pro cauda furcatam : nimirum poftbranchialcs duas in infimo ventre, unam in mediodor-
fo, circa anum unam longam exrenfam verfus caudam; & e regione hujus in dorfo par-
vulam. Tegitur fquamulis argenteis (plendentibus. Per medium Iatcrum fecundum longitudi-
nemtenditlineaalbalatanonlplendens. Dorfum autem ad hanc lineam olivacci cft coloris,

cuiviri-

HlSTOR. PlSCIVM LlB. IV. 171

cuiviridishyacinthinusperfplendet. Pinnxalbx. Capiuntur facillime aciculis, vcl coibcaut
olla immifla in aquam , cui parum farinhx de mandiocaaut mica panis intrita. Cotticome-
duntur & frixi. Si quis vel leviter vulnerato uno aut altcro membro vel ulcufculum tenens
aquamingrcdiatur, ftarimhicpifcisvulnuspetitmordendo, ita fitiens eft fanguinis humani.

Nhaq_vvnda Brafilienfibus ; mas & fcemina rcperitur. Mas corpore eft oblongo , fere
ubique aiquali , fcptem, o£to , aut decem digitos longus , duos altus , ubi altiffimus : caput &
os fere Lucii habet ; fuperius labium extendere & oris hiatum rotundare poteft : dentium loco
habetlimas, linguam tenuem , branchiasamplas: oculos confpicuos, pupilla nigra, circu-
lofufco: feptcm pinnas , poft quamlibct branchiam unam, duos fcre digitos longarn; fubhis

in infimo ventre duas jundtas , & poft
anum unam pene quadraram. Ab ini-
tio fere dorfi una protenditurpene ad
caudx exortum , tres digitos longa,
unum fcrme lata , xqualis , mollibus
fpinis fuftulta.qux in fine paulo latior,
& in triangulum dcfinit. Caudatefta
dura tegitur nigra. Totum corpus fquamis mcdiocris magnitudinis vcftitur , ac totum dor-
fum& latcra obfcurigryfeifunt coloriscumargenteotranfplendente. Vcnter albus. In utro-
que latere unum ordinem habet macularum , rorundarum , nigrarum , pifi magnitudine , &
intcr hasdilperfa punftula multacxmlea. Pinnxomnesaurcxut&cauda: &pinnadotfiin-
fupervariegaturpettotumpunctulis cxrulcis. Inutroquelarereper ordinem macularum ni-
gratenditlinea, incipiens L fine fuperiore branchiarum , &adregionem finispinnxdorfalis
defincns , & femidigiri ferc interftitio fub hujus finc , alia linea incipir ac in medio exortus cau-
dx definir. Lineai hx clatx funt ac aureai. Capitur in fluviis ac boni eftfaporis.

Fxmina mari per omnia fimilis , excepto quod punftulis cxruleis in lateribus & pinna dor-
fali deftituatur & quod venter circa anum rubefcit. Comeditut ut mas.

Gveb vcv Brafilienfibus : Lufitanis Euuda ; pifcis roftratus ; oblongo & ferme teretieft
corpore , utDorada : capite porcino , roftrato , caudain duo cornua didu&a ut Albacara : ro-
ftrum acutum, offeum, durum: partis fuperioris longitudo fedecim digitorum, infetioris
decem. Craftities totius prope infertionem feptem digitorum :■ uttamque autem roftri partem
movete poteft. Branchias habct amplas : os interius orbicularis figurx , in medio fui hyperbo-
licoforamine ; linguaoblonga , alba, dcntibus omnino caret- Oculoshabetfolidi magnitu-
dine, pupilla cryftallina ," circulo argenteo. A roftri infcrtione caputin altum aflutgit , utin
Vorada mare: eft autem caput ab oculis ad occiput longum feptem digitos , novemaltum.
Corporis longitudo ab occipitio ad caudx exortumquatuorpedum , & altitudo lateris poft
occiputuniuspcdis ; in mcdio autem cotporis decemdigitorum&propecaudam duorum.
Cauda in duo cornuaextenditur&ampliatur, quodlibct ottodecim digitos longum ; adcu-
jusexottuminquolibctlatcte dux auriculx membranaccx. Pinnas habet fex : proximepoft
quamlibet branchiam unam, diredte a latere protcnfam, duta membrana conftantem ut in Ti-
berone, figura trianguli acuti , undccim digitos longam, & in exortu, ubi latiffima, duos
tantumlatam: e regioneharumininfimo ventre duo bacilliformia corporajun&a habet, ex
ofle nigro conftantia, dura,planc ut os Sepix, quodlibct novemdecim digitos longum: uttum-
quejunaum , inrimalonga, profundareconderepoteft, quxanaturafccundum longitudi-

Y z nemven-

J7 2 Geoe.gIMarcgr.av1

nemventrisfaaaeftadcaudamufque. Interftitioduorumpedum a fine hujusfiflurxfeuanOj
in infimo corpore pinnam habet triangulatam fex digitos longam , latere anteriori firma
ipina munitam ; ctiam hanc in rimam quandam recondere & rurilis furrigcre poteft: octo digi>
torum interftitio ab hac pinna, parvam habet verfus caudam, in acutum triangulum vcrfus
pofticam partcm dcfinentcm , & e regione hujus fimilem & xqualem in fupcriori corporc, has
duorum di<ntorum intervallo fcquitur cauda , quam fupra defcripfi. Maxima aurem omniura
eft pinnadorfalis , incipiens afummitate occipitis , qux protenditur perdorfum intriumpe-
dumlonoitudinem, conftans membrana pergamenixmula , coftis intertexta; hancquoque
totamdemittetepoteftacinprofunda rima condere: lata cft fefquipedem, ubilatiflima, &
verfuspofteriorapaulum an^uftatur. Cutecrafla, fubafpcra veftitur, tota fub fufca : fpinulis
oblongis, tricntem digiti longis , ut ita folida fit & afpera , cumfquamis careat. Venter&ca-
putinferiusalbicant, latcracinerei&argenteicoloris: doriiim excinereo argenteoobfcure
fufcum, ur&caputfuperius&roftruni; reliquaroftrumcinerefcitflavo. Pinnxomnes cum
cauda ex cinerco argenteo fufccfcunt, ut & dorfalis, qux prxrerea maculis orbicularibus,
nummi mifnici magnitudine infigniter eft variegata, illapoft anumpaulum undata maculis
fufcis. Carnem copiofam habct, non fpinofam, pinguem, non glutinofam, ideo ad com-
medendum aptiorem quam caro Marforum. In ventriculo intcriorc multosintcgros pifccs
pedales inveniebam.

Gvara T EREBABrafiiienfibus;
Pifcis magnitudine feptem aut octo
digitorum : capite obtufo , oculis cry-
ftallinis , circulo aureo : os denticu-
los habet minimos : Branchias am-
plas : dorfum incurvatum , unde &
Corcovndo minor potcft appellari . Pin-
nas obtinet fcptem : poft quamlibet
branchiam , unam longam : fub his
duas junftas ininfimoventre: inme-
dio autem ventte duas fpinulas acutas, qux membranula conjunguntur ; & poft has triangula-
rem , qux dcinceps anguftata ad exortum caudx extenditur : in fummitate dorfi rriangularem
mediocrem , & poft illam aliam fimilem ma jorem , qux anguftata ad exordium caudx porri-
gitur . Cauda in duo cornua extcnditur. A branchiis linca tendit ad medium pifcis , qux dein
oblique dcorfum vcrgir & dirette ufque ad caudam porrigitur : hxc pofterior linexmedieras
hamulis poftcrius vcrfis armatur , & utroquc latere triangularibus veftitur fquamulis , qux mi-
nimxfunr, ut ad taftum glaber videatur. Coloris eft in dorfo & lateribus ufque ad mcdie-
taremlonnirudinisexhyalino cxrulefcentis : reliquum laterum & venter albicat , fed aureus
color traniplender. Pinnx ventris albx , reliqux cum cauda aurei funt coloris. Edulis eft
pifcis.

Iperv Brafilienfibus.TiberaonvelTuberaonLufitanis ,Belgis^ept: Canis carcharias
vellamia. Longitudototius corporis ufquc ad caudam fexpedum. Longitudo caudx (qux
pinnaeftlata, divifa feu furcata, cujus pars fuperior longior inferiori; duorum pedum. In
orehabettriplicemordinemdenriummagnorumtriangularium, inftar dentium majoris fer-
rx, &quilibetdensiterumminoribuseftdentatusvelferratus: numeraviinuno cxxn. den-
tes. Oculielati. Poneforaminafeufpiraculatrcshabetinquolibet latererimas, fpithamales
quafiincifuras. Totum corpus tegitur cuteadtattum hiipida , quaficcataligna cxpoliripof-
funt. Crafllties corporis duorum pedum. Sex alias pinnas habet prxter caudam ; duasmaxi-
mas fefquipedem longas & feptem digitos latas , iii quolibet latere unam poft incifuras dirette
alatereprotenfas: unamin medio dorfo crefte ftantem , duas minores in infimovcntre, &
unam omnium minimam proxime caudam in inferiori corpore. Carncm habet albiflimam
quidem , fed nimis ficcam. Comeditur a nauticis fociis & bajulis. Iuniores fatis bene fapiunt.
VidiplufquamvigefiesingentemcanemabfummmfuifleaTiburonein Bibiribi. Vidi fxpius
duo poftcriora crura cumnatibus unomorfucaniablata. Hominibus infeftiflimus eft & faci-
le aliquem dilacerat fi incautius aquam ingrediatur.

Annotatio. De Cane carcharia vide Aldrovandum lib.m. cap. ; 2 . Scd obferva , quod
illeinlconibusinutroquelatereexprimitquinqueincifuras, cum Auftor noftertantum tres
ipfi tribuat. Habeo autcm fceleton oris , in quo tam infuperioriquam inferiori mandibulafcx-
tuplcx ordo eft ejufmodi dentium, fubtilifllme ad latera fetrarorum; & numerari poflunt
dentes fupra trecenros ; prxrer alios minutos : ita ut tctribilis fit riftus.

Tiburonis fpecies minor , Belgis em <jfrupSil)epe a figura , convenit cum majore , exce-
ptocapite, quodhabettriangularefeuutcorvulgopingimr. Oculi parviadlateraipfius capi-

H I S T O R. PlSCIVM L I B. IV. 173

tis. Osparvumtriangularelongeinfrapofitum; cumtripliciordinedcntium minorum; ned
ita poteft nocerc , os enim habet anguftum. Caro melius fapit quam majoris.

Reperitur & alia fpecies , quam Brafilienfes vocant Vrumaru : Lufitani Lixa: Grxcis P'i'nfj
Latina fquatina , Belgis CEtt ^Cl)Ottt)Cpt.

Cap. XVI.

Hagre dfoerfe Jjiecies. ^Rayce dfoer/a fjiecies.

BAgre pifcisoblongocorpore, initio dorfi paulum elcvato ; capitc acuminato fcuconi-
co , quod dura tefta cft teaum ad initium elevationis dorli : pedalis longitudinis : Barbam
habetfex cirrhis conftar.tem, quorum quatuor inferiores fefquidigitum longi, duofuperio-
rcslongitudincmtotiuspifds xquant. Pinnasobtinctfeptem, odtavampro cauda: nimirum

duas poftbranchiales loco inferiori pofitas, & antequamlibetfortemaculeum, dentatum,
oifeum : unam in fummitate dorfi elevatam , & ante illam item aculeum fortcm , xqualis cum
pinna longitudinis : duas junftas in medio fcre infimi ventris , magis tamen verfus anteriora;
unam membranaceam fine fpinis vcrfus caudam , & huic oppofitam mediocrem mollibus fpi-
nis fuffultam. Cauda conftat pinna furcata , catct fquamis , fcd tegitur cute per totum argentei
coloris fplcndentis. Pinnx omnes argentei funt coloris, ut & barba& caput. Per medium
utriufque lateris tendit linea argentea ad caudam ufque conftituta ex 77. protuberantiis. Ocu^
linigrifatisampli; os parvulum, edentulum, labiis elevatis. Pifcis eft edulis; fi quisabco
lxfus fuerit , difficulterfanatur & magnos patitut dolores.

Alia Bairre fpecies (qucm dcfcribo, longitudincm habebat duomm pedum & trium digito-
rum) corporc oblongo , capitccompreilb&plano; oreinferiusparabolicx figurx , obtufo.

edentulo. Caput ofto digitos longum, teftadura punftufata teclum. Oculiparvi, rotundi,
cryftallini, quatuorferedigitosab invicem diftantes. Barbam habet fex cirrhis conftantem,
quorum exteriores longiores , quatuor digirorum , reliqui breviores : feptem illi pinnx , o£ta-
va pro cauda : una nimirum in fummitate dorfi , firma lpina anterius munita , ereflra , tres di-
gitoslonga, totidemlata: dux poftbranchialcs , itidem fitma fpina munitx , quatuor digitos
longx, duoslatx; interftitio fex & femis digitorum poft branchialesin infimoventre (qui
paulum extuberat) duxjunftx, trcs digitos longx , duoslatx, in ambitu circinatx :. feptem
digitorum intcrvallo a dorfali , alia in extremo dorfo , carnofa , fefquidigitum longa , unum
lata, in extremitatemollibusfpinismunita:&fubhacininfi'moventrealiapaulomajor: cau-
da fequitur trium digitorum intervallo, in duo cornua diducta, crafra fed molli membrana con-
ftans duos & fcmis digitos longa , in quolibet cornu duos lata. Totum caput fuperius & ad la-
tera , dorfum totum & latera ad protuberantiam ventris ufquc , candidi cum diluto flavo &
aureo mixti eft colotis ; in tefta capitis etiam aliquid viridis traniplendet : Pinnx omnes & cau-
daoryfesfunt: Venter & laterum inferior pars & caput inferius (quodplanumeft) albicolo-

Y 3 ris: Ca-

174 GeorgIMarcgravI

ris: Caretfquamisfedveftiturcute. Bona fatis eft carnc , melioriquamCamarupi,cujusma-
gnitudincmfereiquat. ✓

B agre aliafpecicsfigura&magnitudineut prscedens , fed barbam habet quatuor tan-
tum cirrhis conftantem , duobus nimirum longis ofto digitos, & Iatiufcub's inftar ligula: , duo-
bus brevibus : ad pinnam dorfalem fimilis ligula novem digitos longa , & poft branchiales pin-
nas eodem modo : csetcra fimilis praxedenti.

Bagre alia fpecies : Bel-

gis noftris vuigo «llipbasre

decem digitorum longitudi-
nem habet ; corpore oblon-
go : capite lato & comprelfo:
oreparabolico,edcntulo. Bar-
baconftarfex cirrhis quorum
quamor inferiores unum digi- f
tum , fuperiores duos longi.
Oculoshaberparvulos, caerulefcentes ; quatuor digitorum inrerftitio ab ore in fummitate
dorfitegiturreftaduraoffea; &poftbranchiasinquoliberlarere pyramidalis tefta angufta te-
gitlatera. Pinnashabetfeptcm , & octavam pro cauda: nimirum unamin fummirate dorfi,
elevatam, mollem, fefquidigitumaltam, plus uno latam , antcrius fpina ofiea cralfa duplici-
ter ferrata, duos & fcmis digitos lata fuftentatam. In medio ventre infimo duas parvas : in fine
pcnedorfi, carnofam, parvulam, anguftam & e regione hujusinferiusaliam parvulis fpinis
fuffulram; caudadivifainduocornuaicfquidigirumlonga. Tegirurcute: ac in capite, initio
dorfi & lateribus ubi rcftaceus cft , umbra: cft coloris , per reliquum totum dorfum & latera
umbrxdilutioris, & fufcis maculis mediocris magnitudinis variegatur: in ventre albicat. A
tefta: iatiore fineadcaudamufqueinquolibetlatere, per lineam rcdtam tendit ordodenticu-
lorum acutorum , pofterius verforum qui clypco duro ferrato in mcdio infunt, namanguli
obtufi figura pofiti funt ufque adcaudamhoc modo7- Eduliseft, fedpaucacarne, quxnon
magnifir.

Bagri alia fpecies, prxceden-
rifimilis , & maculis nummi mif-
nici magnitudine variegatus : ve-
rum carct denticulis illis inlateri-
bus: lineamfolummodohabet:&
duos cirrhos & fex longiorcs quam
alter. Hsec fpecies habet carnem
bonam & piiiguiffimam.

B a g R e alia fpecies , figura &

magnitu-

H I S T O R. PlSCIVM L I B. IV. 175

magnitudincfimilisilliqucmfecundolocodefcripfimus: fed barbam habct tantum quatuor
cirrhis conftantem , duobusnimimmlongisoctodigitos & latiufculis inftarligulx, duobus
admodum brcvibus. Adpinnamdorfalcmfimilisligula cft novem digitos longa ; &adpoft-
branchialcseodemmodo; cxtera pcr omnia fimilisilli quem diximtis; nam&ventremita
protuberantem habet.

A 1 e r ee A Brafilicnfibus Rajx' ipe-
cies , pifcis planus, circinarus , unum pe-
dcm & novem digitos longus,& totidem
latus (reperiuntur & duplo majorcs.)
Quatuor digitorfi interftitio ab anterio-
ri circumfercntia in fupcriori fuperficie
duo foraminahabetfatisampla, tres di-
gitos ab invicem diftantia ; prope caudx
exortum orbicularis incifura eft in quoli-
bet latere : cauda teres , quatuor pedes
longa , & circiter in medio fui , duas of-
feas fpinas craffas retro dentatas haber,
quibus pungit, quando ad fpiraculaap-
prchcnditur, caudam incurvatam fupra corpus levando. Os inferius habct, haudamplum,
edcntulum; incifurx quafiparabolicx. Cute tegitur in fupcriori corporeferreicoloris&in
medio dorfo infignitur tubcrculis nigris,parvis: inferius corpus totum album ■ Caro nihili xfti-
maturin cibis.

Iabebirete
Brafilicnfibus ; Rajx
fpecies , ejufdem ma-
gnitudinis cum Aje-
reba , figura autem
obtufi vomeris ad la-
teraextuberantis : fc-
ctiones prope cau-
dam ur in illa, & prx-
terea duo corpora cy-
lindtacea digiri craf-
fitie protuberantia .
Cauda longa. Color
pifci fuperius e cine-
reo fiifcus , inferius
albus ; carne probata
eft&bona.

Rcpcritur hic & a-
lia Rajx fpecics prx-

cedentifimilis, exceptoquodprocefilbusilliscylindraceisprope caudam dcftituitur. Color
totius corporis fuperius umbrx , punctulatus per totum maculis nigris , feminis finapi magni-
tudine: caudaaculeis caret, Carnem habcr bonam.

Reperiuntur hic & Rajx , quarum caudx tres & femis pedes longx , craffx in initio tres di-
cdros & in fine plane acuminatx , plenx tuberculis nigricantis in totum coloris , flexiles ut
fcutica.

Narinari Brafilienfibus ; funt aliquot illius fpecies , hxcquamhicdefcribimus appel-
latur Tiarinari fmima: Lufitanis Raja , Belgis pljlftrtrt vel *)EitIf. Paftinaca marina. Cor-
pus habet magnum, latum, ferme rriangulare : conftans ad utraque latera latiffima pinna
triangulari , carnofa: &propecaudamhabetduaspinnas, palmi magnitudine, fubrotimdas,
aequalis longitudinis: eaput magnitudinem habet mediocris porci, craffum, compreflum,
inmedioquafifoffimhabens. Ostriangulofubrotundum, comprefliimpaulo & in promuf-
cidem definens : nam oris hiatus quinquc diftat digitos ab extrcmitate promufcidis vcrfus ven-
trem : amplitudo oris duorum & femis digitorum ; edentulum , fed loco dentium os habet lin-
gux figura inferius in ore , quatuor digitos longum , fcfquidigitum latum, ad fauces ufque
pertingens, &fimileosfuperius, tranfverfim pofitum , duos digitos longum & totidemla-
tum. Inferius os Conftat e feptemdecim offibus , albis , duris lirerx U figuram habcntibus, qux
arftepcr mcmbranasconjunguntur , hifcealiafeptemdecimfubjacent, fingulafingulis , ipon-
giofa ad afpe£tum, nec ita dura, fuperius os conftat quatuordccim oflibus literx J figura , qux

eodem

176 GeorgIMarCgravI

eodem modo per membranas fibi invicem agglurinanrur , iifque etiam alia quatuordecim ofla
fuperjaceut : duo autem illa offa per mcmbranas anne&untur aliis offibus capitis. Cranii cavi-

tas fex circiter digitos longa eft , vix duos lata , in qua ccrebrum latct. Prcmufcis tantum con-
ftat cartilagine. Oculos habctparvos, nummimifnicimagnitudinc: poftoculosinquolibet
latere fpiraculum amplum , pomi vulgaris capax ; intra hac branchiarumfoliareconditaja-
cent : ad latera inferius a fine capitis in quolibet quinque oblongas incifuras. Color totius fu-
periusfcrreus , maculis albis perrotuminfperfis, magnitudinc rmmmi mifnici; inferius to-
tum album. Cutis tota glabra laevifque. Corporis longitudo ab occipitc ad exortum caudx
fefquipedalis, latitudo inter extremitates pinnarum triangularium,trium pedum & decem digi-
torum. Pinnarum prope caudam longitudo feptem digitorum, latitudo quatuor. Capitis
longitudo decem , latitudo feptem digitorum , craffities fefquipedis. Cauda: longitudo qua-
tuor pedum & trium digitorum- craffities in exortu quinque digitorum,quae fcnfim gracilefcit.
Paulo poft cxortum cauda: fuperius parvam pinnam curtam habet , paulo plus digito longam,
& mox poft eam duos hamulos fibi inviccm fuper ereftos , pifcatoriis hamulisfimiles & incur-
vatos , longitudinc trium digitorum. Caro boni (aporis eft , fufficicns quadraginta hominibus 1
faturandis.-

Cn. XVII.

Tiracoaba. Qorocoro. (^uaticupa. Virbaco. J\Qcjui. Cjuarerua.

PIracoaba Brafilienfibus, pifcis pedalem longitudinem adipifcitur, corpore oblongo , ut
Zandat Pomeranorum. Os habet acuminatum , amplum , edentulum : mandibulam fupe-
riorem longiorem infcriorc , & fuperior pars oris prominet in rotundum conum e cartilagine
conftantem: oculi illi fatis
ampli, pupilla cryftallina, cir-
culoaureo. Pinnas habeto-
£to: nimirum duas in dorfo
triangulares ereftas , interfti-
tio fefquidigiti : poft quamli-
bet branchiam unamoblon-
gam , anguftam : duas his bre-
viorcs in infimo venrre jun-
£tas, & propcanumunamtriangulatam; o&ava eft cauda furcata. Sub qualibetpinna poft-
branchiali barbam habet fex pilis craffiufculis conftantem tres digitos ferc longis , cftque ejus
cxortus prope exortum pinnarum, vergens retrorfum. Totus veftitur fquamis mcdiocris ma-
gnitudinis argentei coloris , & ia dorfo ac fummitate capitis paulum canefcit. Pinnx quoque

omnes

HlSTOR. PlSCIVM L I B. IV. I77

omnes canifeu cinerei funt coloris : poftbranchiales tamen nigtedine diluts funt. Barba alba.
Capitur arenolis locis in mari. Boni eft faporis.

Corocoro Brafilienfibus. Pifcis dorfo incurvato, capite & ore obtufo ; pedalis longi-
tudinis. Denticulos habet parvos, haud acutos : branchias fatis amplas , quarum anrerior pars
in fpinam definit acutam: fex pinnas : nimirum in quolibet latere poft branchias unam tres di-
gitos longam , fubtus in infimo corpore duas triangulares fere , fcd in extremitatc circinatas &

anteriusfirma & acuta fpina fuffultas , poft a-
num unam craifa, dura &acutafpinanixam,
cuiparvula fpina anriftat. A fummitate dor-
fi pinna incipit, qure arcuatim ad medium
dorfum tendit , firmis acacutisfpinisfuftcn-
tata, hinc definit& contigua illi eft mollis,
qua: & arcuataferc cft, &pcneadcxortum
cauda: prorenditur. Cauda duos digitos lon-
ga,quatuor lat.i.Squamis majufcuhs veftitur,
totus argcntei coloris , fedin toto dotfo&ejus fummitate diluta umbra mixtis& per larera
tranfverfim (non tamen ad ventrem ufque) in quoliber o&o ftriae digitum latum cra0a; ex di-
lutaumbradefcendunt: ventertotus albus , ut & illius pinnx. Pinna dorfalis, poftbranchia-
les&caudaexargenteo & diluraumbra mixta:. Pinnam autcm anteriorern dorialcm in ri-
mam poteft reconderc. Capitur in mari & eft edulis.

Gvatvcvfa Brafilienfibus , Balabolla Congenfibus , Corvina Lufitanis , Pifcis corpore
oblongo, dorfbpaulum, ventre minimum curvo: longirudinem duorum pedum non raro
adipifcitur. Os habct acuminatum, cujus infcrior pars paulo longior fuperiore , quodque
ample poteft diducere ; dentes minimos , linguam confpicuam , branchias amplas ; oculos

ftuferi magnitudi-
ne , pupilla nigra,
circulo argentco :
Pinnas obtinet fc.
ptem ; poft quam-
libct branchiam u-
nam oblonga ; duas
fub his in infimo
ventrepaululu ver-
fus pofticam parre;
unam poft anum

triangularem : unam triangularem ac altam in fummitate dorfi, duriufculis fpinis fuffultam,
& huic fere contiguam alreram in pofteriori parte dorfi oblongam , qux xqualis fere latitudi-
nis, atque ad exortum pene caudse protenditur. Cauda conftatpinna fere quadrata & lata.Par-
vulis rorundis fquamis totus veftitur , coloris per totum argentei fplendentis , cui tamen in
dorfoaureustranfplendet , & ad ta£tum videtur larvis. Pinnae &Caudaut& venteralbicant.
Afummitateautembranchiarumper medium latus ad caudx exortum tcnditlinca argentei
coloris. Capiturinmari;acoptimieftfaporis,ut^)Ct)tltli(cl)hoftratium. Sspius commedi.

V r 1 B a c o Brafilienfibus , Pifcis dorfo incurvato , ventre protuberante , quindecim aut
fedecimdigitoslongus, quinque aut fex altus , ubi altiflimus. Caput& os obtufum, conum
refcrens triangularem : dentes parvuli , acuti: lingualara: branchix amplaiintriangulum de-
finentes : oculi dupli ftuferi magnitudine : pupilla cryftallina , circulo argenteo , cui aliquid

cinnabrii mixtum eft. Pinnas habet fex , nimirum poft quamlibet branchiam , unam Iongam
triangulum acutum rcfercntcm, ied cxteriuspaulum circinatam : fub his in infimo ventre duas

Z ttian-

178 Geos.gIMarggb.avI

tManguIarts, antcrius fitmafpinaitiunitas: poft anum unam oblongam , in exteriori ambitu
cii'cinatam,molIiufculisfpinisper lncdinm fuftultam , antcrius autem dura & acuta fpina: a
fummitatcautem dorfi ad exortumferecaudxtcnditpinnalatiufcula, latitudinis ferc ubique
xqualis,& acutis fpinis fuftentata: Caudaitidemlatainduoveluticornuadiftenditur. Vefti-
tur fquamis magnis , in totum argentci coloris , fcd cui parum cinnabrii tranflucet. Pinnx la-
terales&infimiventrisalbxfcuargcntex, dorfalis& caudaplus cinnabrii quam argcntei ha-
bcnt. A fummitatc dcnique branchiarum ad caudam ufquc , (paulum arcuatim) tendit linea
rubra & fupra eam in poftcriorc parte corporis , in utroquc latcrc, maculam habet nigram ma-
gnitudinc groffi mifnici. Capitur in mari : Edulcm habet carncm & bonam.

N i q_v i Brafilienlibus , noftrates vocant JSictCntiail : Pifcis capite craffo, ore ranx amplo,
edentulo, craffa lingua & inferiore man-
dibula paulo longiori quam fuperior.
Anterior corporis mcdictas cft paulo la-
tior , poftcrior angufta & tcrcs : cftque
ut plurimum fex aut fcptem digitos lon-
gus , latus antcrius quidem fcfquidigi-
tum aut paulo latior : Occlli ipli parvi
quidem fed cxferti, cylindracei more
cancrorum terreftrium, pupilla nigra,
circulo ecinereo fufco. Branchias habct amplas & poft quamlibct pinnam unam , digitum
longam & latam , in ambitu circinatam : in ventre fub his paulo inferius duas junftas : a medio
dorfo pinna ad caudam penc continuatur , fcmidigimm lata , at in finc paulo anguftior ■ cui re-
ipondetfimilisininfimoventre: Caudaplus digitumlonga, minuslata, parallelogrammi fi-
gura, inextremitate circinata. Antc exortum pinnx dorfalis duos habct aculeos fortes&fu-
pra poftbranchialcmutramqueunum acutum. Tegitur cute, cujuscolor exnigro & umbra,
gryfeoque mixtus, nimirum in toto dorfo , capite & latcribus , pinnifque omnibus ; Vcnter al-
bicat, & in lateribus etiam plus albi quam nigri aut gryfei eft. Pcr totum dorfum , caput & la-
tera, punctula nigra , magnitudinc feminis papaveris, diiperfa.

In arcna abfconditus jacet prope littus Maris, ac incedcntes vulncrat.

Edulis eft fi jecur & fcl bene feparctur , alias lethalis ut Payucu.

Gvarerva Brafilienfibus , pifcis cor-
pore lato , comprefioque , quatuor digitos
longo, trcs lato, ubi latiflimus, orc patulo,
denticulis minutis. Pinnas habet fex : ni-
mirum poftbranchiales duas , parallelo-
grammi figura ; duas oblongas & latas in
fuperiori dorfo & infimo vcntrepoftcrio-
ri , qux in acumcn definunt , figura fubulx.
Cauda quadrata, feu potius parallelogram-
ma, unumdigitum longa, & duas tertias
partes digiti lata. Squamulis tegiturnigri
coloris fplendentis inftar bombycini,quarum orx (quarundam tantum non omnium) fimbrias
habent fiavas inftar fcmilunularum. Pinnx omnes nigrx. Circa os autem linea craffa eft ferrei
coloris & aliailli perpcndiculariter fupcrpofita : Corpus tres linexlatxambiunt ,quarum dux
per latas & pofticaspinnasextenduntiir- fcaudam etiam talis linea fecat & ejufdcm coloris,)
una pro fimbria ipfi eft. Oculorum pupilla nigta, circulus aureus.

C a r. XVIII.

ojfraberi. Cjuarapucu. Corororoca. Cdmaripuguacu. Tiratiapua. Ipera
quiba&- Tira quiba. Curema. Tarati. Aramaca. 'Tiburon minor .

ARaberi Brafilienfibus,.sW/»£.* Lufitanis,Bclgis £>pj£)tt; pifciculus magnitudine Go-
bii vel interdum major, & cjufdemfigurx; fquamulis autem parvis argentcis , fplcndcnti-
bus inftar argenti,in dorfo tamen paululum e cceruleovirefcitinftar Harengi. Oculiilliar-
gentei , pupilla nigra : os parvum, edcntulum , cujus inferior pars paulo longior fupcriori ; na-
rium foraminula duo : caret branchiis. Pinnas obtinet feptem ; in quolibct latere unam , in
fummo dorfo unam oblongiufculam , vcrfus anteriora : duas junctas in infimo ventre medio:
unam poft anum : feptima eft caudain duo veluti cornua didufta. Edulis cft.

Gvarapvcv Brafilicnfibus,G« W.I Lufitanis.Noftratibus ContllgljVlifclj^pifcis corporc

longo,

Histor. PiscivmLib. IV. 179

longo , fere xqualis ubique craflitiei , excepto verfus pofteriora , ubi magis magifque attenua-
tur. Vtplurimuminfeptempedum longitudinem excrefcit : &craffitiem corporis humani.
Caput & oshabetacurninatum, dcntesacutos, rotundos, ordine pofitos: oculosmagnos

cryftallinos , circulo augcnteo : Pinnaso&o,videlicetpoftquamlibet branchiam unam trian-
gularem, direfte a latere protenlam: unamtenucmanguftamfereininitiodorfi: pofthanc
unam in eodem dorfo triangularem eiectam ; fub hac in infimo ventre triangularem ; duas me-
diocrcs triangulates in infimo ventre fubter poftbranchiales. Cauda conftar magna pinna in
duocornuaampleextenfa. Apinnis autem triangularibus , tamin doffo quam infimoven-
tre, parvulx ordine pinnulx oblongx funt difpofitx ufque adcaudam. Veftiturcute argen-
tei coloris , cui in ventre paulum cxrulei , in dorfo multum mifcetur, ut color refplcndeat. In
quolibetlaterelineafubtiliftimis fquamulis contorta dcfcribitur adcaudam ufque. Boni efl:
faporis.

Scomber Latinis , vide Geiherum.

Annotat io. VerumScombriicon;quamdatGefiierus,cumhacnoftriAufl:orismini-
me convenit , propius acccdit Icon Thunni , quam Vcnetiis miffam fe accepifleicribit Gefnc-
rus. Vide & Aldrovandum lib. 1 1 . cap. 5 3 .

Corororoca Brafilienfibus , Lufitanis vulgo Peixe Serra , verum rectius Peixe Sarda- }
Pifcis figura corporis , pinnis ac colore prxcedcnti plane fimilis , excepto quod multis fufcis
maculis perambitumlaterum variegetut. Boniquoquefaporis , multum tamen cedit Cava-
U, namcarohujusnimisficcaeft. Singulari aftutia & audacia efcam pifcatoribus fubducere
novit & evadere.

Camaripvgvacv Btafilicnfibus ; Pifcis dorfo refto , venrre paululum extuberante;
pinguis ad ta£tum & rcvera. Caput habet anterius acuminatum , os amplum , cdentulmrii
qiiod in rotundum diducere poreft , nimirum fuperiore mandibula, inferiori ifnmota per-
manente, ita ut duos pugnos humanos juxta fe vel etiam humanum caput pofiit admitte-
re- Linguam habetconicam, cralfam: fuperiorautemmandibulabrevioreftinferiori, ita ut

"claufum os fupcrius habcat : oculos latioresimperiali , rotundos, cryftallinos & argenteos:
branchias ampliflimas . Longitudincm adipifcitur undecim aur duodecim pedum , craflitiem
viri: Pinnasobtinetfeptem ; duas haudproculdiflitasa branchiis, inlateribus proximeven-
trem antcriorem, longas, triangulares ; cuilibct autem harum parvula fubeft, qux tamcn
natando vix vidcri poteft : in medio inferiore ventre itidem duas conjunftas , triangulares , la-
rioresprioribus , fed breviores : has verfuspofticampartcm corpoiis inferioris fequitur alia
folitaria pinna , triangularis , lata . fquamata , qux appendice continua , angufta , protendi-
tur ad caudx fere exortum : in dorfi altera medictate verfus pofteriora , pinna eft elata triangu-
laris , lata, qux appendicemhabetvcrfuspofticam partem vergentcm , elevatam, triplolon-
giorem , inftar funis craflioris. Septima pinna eft pro cauda , qux feda eft & in amplam ex-

Z 2 . tendituc

i8o GeorgI M a r c g r a v-I

tenditur furcam. Squamis vcftitur magnis, obrotundis feupcltaris, majoribusimperiali, in
dorfotameiiminoribus: matcriafquamarumalba , pellucida inftarmatris perlarum : funtau-
tcmarcicfibiiirjpofitacfquamx, ita ut quadruplices autquintuplicesjaceant, acdequalibct
ante aliam ptominet pats figuralunae bifeftx , qux argento obducta cft (revera rcprxfentat ar-
gentum) & rivulos binc indc difcurrentes monftrar argenteos in argenteo campo ; iratotus
pifcis argcnto obductus videtut , prxterquam iti dorfo ubi cxruleus cft , argento tamen ttanf-
lucente. Pinnx omnes argenrex , prxrer dorfalem, qux eundem colorem haber cum dorfo.
Carnem habct lentam quac diu coqui debet ; mulrx in catnc fpinx , fcd fatis craflx ut facile in-
tct edcndum extrahi poflint Magis afpeclu quam efu pifcis deledtor : comcdi fxpius ejus car-
nem , fed lenta eft & tantum famelico conveniens. Os fuperius ofla habet dutitic xqualia offi-
bus alicujusanimalis.

Piratia P v A Brafilicnfibus : Pifcis hic ingcntcm adipifcitut magnitudincm , ut Cafu-
ripima. Inferior mandibulapaulo longior fupetiori : dentes acuriintotamandibula infciiori,
in fuperiori folum in medio , qui longiores, quemadmodum & mcdii ininferiori: osam-
pliare ampliffime potcft in rorundum foramen. Oculos obriner non ita amplospro corporis
molc, pupilla cryftallina: Branchias amplas, duras ieu armatas. Corporcantcmcftoblon-
go, dorfo paulum incurvato verfus caput, & ventre mcdiocrircr amplo. Pinnas habetfcprcm:
Vnam a fummitate doifi (incipicntcmvcrfuscapitisferecxorrurn) ad caudx ufqueinitium

ptotenfam , quoad medietatem antcriorem /pinis fuffultam , quoad pofteriorem mollem finc
fpinis, in medio autcm fui anguftiorcm,anrenus latiorem, pofterius adhuc magis latam& qua-
fi circinatam in extremitate. Jn quolibet latere poft branchias , unam laram & in exrremitate
circinatam , cactera quafi quadratam : fubhisininfimoventre duacpropinquxfunt oblongx,
haudlatx ,firmis fpinis nixae : ptopeanumunam habet amplam fatis, itidem circinatafimbria
pofterius, uti ea quac in dotfo. Cotpus pofterius quadrate extcnditut & continet feptimam pin-
nampro cauda , qux ampla eft & figurx penequadratx. Squamulis veftiturparvuiis , itautad
tadtum glaber videatur , etiam fi anrrorfum mulccatur. Coloris eftper totum corpusexob-
fcuroaureoepatici , qui tamen obfcuriorin dorfo & fummo capite : fmic autem colori perto-
tumretisinmodumcineieicoloiisliturxobtenduntur. Pinnx omnes ejufdemcumcorpore
coloris, laterales autcm practerea fimbrias habent auteas, reliqux epaticas.

Catne fatis piobata eft, fi j unior fir, nimirum fex , feptem aut ocfo pondo ; & aflatus magis
quam co6tus,nam pinguis cft: adultior vero ducentotum aut plurium pondo carncm habet pro
bajulis, nec dejicatiorem carne Camarupim afu , nimirum lentam , tenacem ac difficilis coctio-
nis. Capitutinmari.

I p E r V c>v iba & PlRAqviBA Brafiiicnfibus, Lufiranis Piexe pogador & Vicxepolho, no-
ftratibus ^)UpLjtr,quia Tiburoni adhxret fugens. Ocrodecim digitos 16gus,fere reres,quaruor

digitos craffus , ubi craffiffimus , in poftica parte attenuatur. Os habet triangulare , cujus par»
fuperiorbreviorinferiori:etiamlinguam. Caput fuperins ad dorfumufqueduosdigitoslon-
gum, circiter planum & figuratum ut palatum alicu j us pifcis ftriis tranfverfis ; hac parre Tibu-
roni firmiter adhxrer in ventre & capto illo fimul capirur. Oculi parvi , flavi, pupilla nigta, fe-
micitculo flavo. Dentes nulli , fed eorum loco multx minutiffimx ptominentix. Poft bran-
chias urrobique pinnam obtinettriangulatam , duos & femis digitos longam ; fubter in ventrc
duas junctas: a medietate corporis tam fuperius quam inferius , etiam pinna extenditur angufta
ufqueadcaudam, quxpinnaconftatfefquidigitumlonga. Cute tegiturperrotumcorpus ci-
nerei coloris.

Annotatio. Dcfcribitur hic pifcis ab Aldrovando lib. 1 1 1 .cap.xx 1 1 . fub nomine Re-

morx, .

Histor. PisciymLib. IV. iil

mors, & addit Iconem Irapcrati & fuam ; Au£toris noftri Iconi fimilem.

Cvrima Brafilienfibus, Ipecics Tainha: grandis & crafla. Pifcis marinus , in duorum pe-,
dumlongitudinemexcrefcens,corppreoblongo , ferecylindraceo; more Trutx fluviatilis,
craffo & prapingui Caput in conum obtufum definit , fuperius compreffum & latum , du-
rum, fquamis duris tedtum. Os pro mole corporis parvum , parabolicum, labio fupcriori con-
fpicuo , mobili , inferius autem os triangulare , obtufum difcumbit , & paulo brevius cft fupe-
riori; edentiilum. Oculimagni, rotundi, antcrius pofiti , nigti , circulo argentco. Duo na-
rium foramina fupra os. Buanchia: femilunares , haud ampla:. Pinnas habet feptem (o&avam
pro cauda, qua: in duo comua dcfinit) nimirum duas poftbranchialcs, triangulatas duas, magis
vcrfus pofteriora in infimo ventre , jundras : in fummo dorfo parvam , tribus fuffultam duriuf-
culis fpinis : poft anum unam bicornem , & illi oppofitam in dorfo ejufdem fere magnitudinis.
Tegiturfquamismagnisclypcatis, planis: color totius pifcis in fummitate capitis , dorfo&
mcdieratc laterum obfcurecinereus , cui hyalius tranfplendct : reliquum laterum , venter&
caput infcrius argcntci Iplendcntis coloris, uti & pinnae ventrisj reliqux pinna: cum cauda ejuf-
dem cum dorfo coloris-

Praipinguiseft&coausvelaffatusfineoleo vel butyro comedi poteft. Salitus & in Sole
ficcatus adfcrvatur magna copia.Salitur quoquc & in muria fervatur.Optima illius pars venter.

Parati Brafilienlibus, Lufitanis Tainha , Belgis J^arDtr, pifcis eft in longitudinem pedis
cxcrcfcens, figura corporis ut Curema , cui per omnia fimilis eft excepta magnitudine & quod
ciuculum aurcum habcat circa oculos. Carne eft ficciori & qua: inter coquendum pinguedi-
nem flavam dc fe fundit. Magna copia faliti in fole exficcanmr & reconduntur. Capiuntur re-
tibus, ut & Curema, tranfiliunt autcm retia eleganti fpedaculo,quando illud traliitur: quando
malacia eft magno humcro ex aquis cxfiliunt.

Aramaca Brafilicnfibus, u>,goada & vulgo Cubricunha Lufitanis, Solea: eft fpecies com-
^ ««_,_,. prelfo corpore & figuram habens Solea: quam

Belgivocant Congc Os denticulis acutis ptse-
^^^^;'Y;VA' ; ':;^A : '-V:^ft\ ditura : catct lingua : oculos habet duos in uno la-
^^^^V-^.V^^^jiy#^fea!> tere ( ubi la P idci eft coloris) in altero nullum 5 pifi
^ <<\ ^ : j : ':i\.i ! ^.^^^'0myka'^^ magnitndine. unumpropelatuspofteriusoris, al-

^"^^^^^^^^^/JJ^^^^^ tcrum fuperius & magis verfus pofteriora vergen-
^^^^^**"^ tem; pupilla lunata, cryftallina , hyalino colore

tuanfplendentc. Branchise fatis amplx 5 in quolibct autem latcrc poft branchias eft pinna una,
duos digitos Ionga, angufta , fuperius in pilum tenuem definens ; ad branchiarum finem in infi-
mocorporefuntdua:parva:pinnxjundtx. Pertorumautem corpustam fuperius quam infe-
rius fccundum longitudinem habct piunam ufque ad caudam cxtenfam, tenuem , vix femidigi-
tum latam ; cauda fere quadrata conftat pinna tcnui. Veftitut fquamulis parvulis, & in toto°fi-
niftro latere , ubi oculos habct , lapidei eft coloris, in latere dextro albi 5 vivit in mati inter are-
nas. Eduliseft&bonifaporis.

ccpto capite quod triangulare habet feu prout cor vulgo pingitut . Oculiparviadlateraipfius
capitis. Os parvum, triangulare, longe infra pofitum , triplici ordine dentium minorum, unde
ita nocere non potcft, os quippe habens anguftum. Caro melius fapit quam majoris.

Icon Puamiiara qua: fupra cap. VIII.
fuitomifla. Videpag.ijs.

Z 3

CRV-

liz

GeoegI Marcgra.vI

CRVSTACEI PISCES

C a p. XIX.

Cjuaja aparn, C ancermax ' mm > &~ varia alice Cancrorum fjiecies.

Vaia AtarA Brafilienfibus , Cancer maximus elcgantiifime variegatus. Cor-
poris figura eft Lunse biflecta: fimilis , inlatitudine habens tres digitos , inlongitu-
i dine duos & femis (quamquam&majoresrepcriantur.) Tefta,utdixi, lunataeft,in
utroque laterc pofterius exfccta , & in acumina dcfinens. Anterior pars teftx ultra
medictatem coloris eft obfcure
brunni & variegata maculis ex al-
bo flavefcentibus , & qua fi folis
punttulis conftantibus , ac in fui
mcdiomaculam brunnamhaben-
tibus: pofterior pars cx albo flavef-
cit, ftriis brunnis, fecundumlon-
gitudincm ornata. Pedeshabeto-
£to ; fingulos quatuor intemodiis
conftantes , fubrotundos , ex albo
flavelcentes : brachia duo > quod-
libet duos & fcmis digitos longum
& fefquidigitum latum , quodlibet
parva forcipc prxditum , quibus
non ita arcte comprehendere poteft , ut alii cancri. Eft autem quodlibet brachium fuperius ar-
matum & dentatum inftar criftx galli , ita ut quando vivus brachia corpori applicatis ea com-
ponit, uti aptiflime poteft , criftas duas galli fibi invicem appofitasefleappareat. Tcnacufa
reprtefenrat roftrum galli, brachium itaquc totum roftram galli cumfua crifta. Brachia autem
etiam ex albo flavefcunt & maculis brunnis funt variegata. In aquis natans per os aquam exfuf-
flat, quafi ex fonteexfiliret.

Geihcrus Gallum Marinum vocat & pro Cancro Heracleotico Bellonii haber.
G v a i a alia fpecies. Cotpus
rotundum , paulo oblongum,
juglandem cum luo viridi cortice
sequat, o£to habet pedcs cancri-
nos : duo brachia , quodlibet fe-
reduos&femisdigitos longum,
at exilia ; in parte extrema cor-
poristteshabetaculeos obtufos,
& oculos plane exilcs. Color to-
tius corporis , brachiorum & pc-
dumeftalbus; actotatefta dorfi
egregiis maculis brunnis ordina-
tim diftincta , in fummitate ma-
joribus , atin lateribus, minori-
bus: Brachiaparvulismaculisex
ruffb purpureis funt variegata:pe-
desalbicantintotum, ut&ven-
ter.

G va i a aUafpeciesquaerariuscapitur. Corpusellypticsfigurac,latum , tres digitos & to-
tidcm longum aut paulo minus ; tefta tc£tus eft ellyptica , in ambitu multis corniculis prxdita,
fuperius autem convallibus : ocelli parvuli ut aliis : ihquolibetlaterepcdesquatuorcum qua-
tuor junduris. Crura fubhirfuta , & in extremitate unguem nigrum corniculifigurahabcntia.
Antcrius autem crus ttes digitos longum , reliqua fempcr breviora unum altero. Brachiorum
cumforcipibus, cujuflibetlongirudottium digitorum, crafllties humanidigiti, forcipe fef-
quidigitum longa & fatis ctalTa. Ipfje extremitates forcipis paulo plus fcfquidigitum longx,
rofttatx & exterius verfus dentatae , quafi denticulis humanis , & ita apte fibi invicem quadran-
tes complicata: , quafi quis roftrum dcntatum clauderet ; in una tenacula forcipis , qux movc-

turfeor-

H I S T O R. P I S C I V M. L I B. IV. 183
tucfeorfim, in medio etiam eft dcns albicans. Color totius cancri vivi faturatc mbens , ut

ptuna noftratia majora efle folent , in mcdio corpore fatutatior , rcliquis partibus dilutior : ex-
tremitas tenicularum ruffi cum brunno mixti, utcerafa nigra tingcreiolent. Cottusretinet
colorcm. -

Gvaia MirI Brafilicnfibus , cancerculus in falfis fluviis
dcgens, numquamexcedit pruni magnitudincm ; tefta illiuseft
ellyptica , anteriore parte in multos angulos dcfinente : ocelli
patvi , breves : brachia duo , dextrum paulo minus fmiftro : cru-
ra otto , quatuor internodiis conftantia , & brcvibus pilis hirta:
color teftx ferrugineus : brachiorum & crurum obfcurc viola-
ceo-purpureus. Pili crurum pallidi; inferius forcipum latus al-
bicat.'

AratvPeba Brafilicnfibus : Cancermarinus , corpbrerotundo&figurapomi. Crara
habctocto: duo brachiola exigua : oculos clatos. Totum corpus tcgituttefta , anterioripar-
tcdentata, exrubro, brunno, viridi, cxruleo, albo miremixto colorata&puntrulata, in
cujusmcdio macula rubra, inftar pyramidis ferc &adquodlibctlatusglobusruberdepittus.
Crura & brachia flavefcunt ex albo , multis ftriis brunnis variegata. Oculi cxrulefcunt. Boni
eft faporis.

Ciri ApoA Brafilienfibus : Cancer
marinus , tefta quafi ellyptica tcctus , qux
in medictatis anterioris ora dentata , & in
quolibet latere in acutum definit angulumj
medioctismagnitudinis. Brachia habet duo
mediocria, itidcm dentata : fex crura & fe-
ptimi & ottavi loco pofterius duos remiges
planos , quatuor intcrnodiis , circumcirca
pilofos, quibus utitut natans. Oculilonge
afcinvicemdiftantes, parvuli, cylindracei,
craffiufculi, nontamenlongi & adquemli-
bet cirrhulus eminct inftar pili. Totius tcfta;
color fufcus feu nigricans,in qua diverfo fu£-
co cordis figura , aliscque dcpitix. Brachia
fufca, forcipcs ex carrulcfccntc albent. Cru-
ra ad mcdictatcm intcrnam viridi & albo
mixta : medietates cxtciiores cxrulcx : re-
migum cxttema pars , quxlaraeft, cxrulca,
rcliqua viridis & albo mixta. Corpus inte-
riusctiamcxrulefcit. Bonifuntfiporis. Ciri
otdinatie

1S4 GeorgIMarcgravI

ordinarie in fiindo aquoe falfi ambulant , interdum tamen ad littora prodeunt cum decremen-
tomaris, fedrarius. Capiunturmarisrefluxu.

C 1 R 1 O B 1 Brafilienfibus : ejufdem cum pracedenti eftfigurx , folo colore ex parte dif-
ferens: tcftaenimeftobfcure cinercicoloris , maculisolivaceis: crurum extremitas csrulea,
remiges cinnabrii coloris. Brachiorum & forcipum intcriora lateta dilute , tcnaculx fotcipum
inlignitcr cxrulese. Corpus inferius albicans cinnabrio mixtum.

Maracoani Brafilienfibus ; cancer
parvus, in locis ambulans quajrcfluxuma-
risficca evadunt, alio enimtcmpore e lati-
bulo fuo non prodit : corpore eft fere qua-
drato, digitum longo & lato, anterius tamen
paulo latiori : oculiprope fibi invicem appo-
liti , Iongi plus femidigito : tenues inftar aci-
culxcraflioris, quos erigcre&apte inrima
recondcre poteft. Os habct amplum & majus
quam cxteri cancti : crura octo , quatuor in-
ternodiis . Brachium dextrum ipfi maxi-
mum, tres digitos longitudine fupcrans, fatis craffum, & fe totum poft illud poteft abfcon-
dere: forcepsautembrachiilatior, haud craffus , refcrens forcipcm fartorum , extubetantiis
haud acutis loco dentium praedirus ; fuperficics brachii etiam parva rubercula habet ; brachium
finiftrum minimum, minus unoepcdibus, forcipulaminimainftarfcorpionis. Crurararos
habent pilos fufcos. Coloris eft in tefta fnlvi, ut & in pedibus & minore forcipe , atque in infe-
riori corpote : extremitatespedummagisrufefcunt. Brachium dcxtrum e fulvo obfcureru-
fefcit. Eftcdulis.

Carara Vna Brafilienfibus : Cancer parvus , cujus cor-
pus quadratum refert, cujusfinguli angulitranfverfimabfcifli,
citcrum compreffum , magnitudine femi digiti. Oculipromi-
nuli, haudlongi , nigri , in angulisabfciffis confiftentes. Brachia
btevia , forcipibus obrotundis crafliufculis : crura odto haud
craffa, fed compreffa. Teftacum cruribus epatici coloris, fcu
inftat hepatis tofti: brachiaitidem : forcipes brunni coloris, qua-
lisfuccusceraforumnigrorum. Crura minutulis pilis hincinde
veftita, ejufdemcum cruribus coloris.

AgvaraVca Brafilienfibus : Cancer maritimus , -qui mari refluente in littore difcur-
rit, ambarigryfei, quodintetdumejicitur,admodumcupidus. Corpus quadratum , magni-
tudinc juglandis : oculipropeinvicempofiti, craffiufculi ,. cylindracei, haudlongi,paulum
curvi, flavi, pupillanigra. Cruraocto, promagnitudineilliuslongiufcula, haudctaffa, fed
magis compreffa , quorum medietas pilofa. Brachia parva , dextrum paulo minus fmiftro. Te-
ftx dorfalis color cinereus & circumcirca pallide flavo umbratus: teliquum corpus , crura&
brachiapallideflava: fotcipesalbicoloris; pili crurum pallide flavi.

C A p. XX.

Z)ca una cancerpalusTris : terreBres aliquot. ^Potiquiquya. Tamaruguacu.

VCa Vna Brafilienfibus : cancer in paluftribus degens : corpus ejus ellypticum, fuperius
convexum , j uglandis cum fuo coitice magnitudinem xquans vel etiam fupeians. Cru-
ra habct ocro , qua-
tuor juncturis : ante-
rioralongiora, poftc-
riorabreviora: oculos
haud longe diftantes,
cylindraceos , haud
longos , quos erigit &
rccondit , coloris pal-
lide flavcfcentis,pupil-
la hyalina. Brachium
dextrumipfi maximii,
intcrius multis tuber-
culis acuminatis prae-

ditum,

HlSTOR. PlSCIVM L I B. IV. 185

ditum, uti&foreeps:finiftrumparvum. Colorteftxfuperiusolivaceus , flavo in extremita-
teintermixto. Corpus inferius pallide fiavcfcit. Omnia crura & brachia caftaneifuntcolo-
ris, forcipesetiamfuperius, cxtera pallide flavefcentia unacum tenaculis. Crura omniain-
fetius veftita funt copiofis pilis longiufculis obfcure caftanei coloris. Carne funt bona.

UcaGvacv Brafilienfibus , figura & conformatione fua plane convenit cum anteceden-
,te, excepta magnitudine & colore, hic enim longe eft major.

C v n v r v Brafilienfibus , fcemella eft Uca una , figura &
colore conveniens, folum magnitudinc corporis & brachio-
rum differt , minor enim eft quam mas & brachia habct parva,
brachiomarisfiniftrovix xqualia, (iniftrumque paulo gran-
diusdextro; raros quoquehabetpilos , cum Ucaunatotafit
hirfuta.

Gvanhvmi Brafilicnfibus : Cancerterreftris : corpusilli
rotundum, fedpaulum compreffum : magnitudine Auriad mali. Pcdes habet octo ,quinque
digitos longos , quatuor internodiis : crura longis pilis veftita : os magnum & ad latera oris

utrimque latimdine unius digiti hir-
futum, ut & corpus : Brachia duo, dc-
xtrum magnum, finiftrum parvum;
magnum longumofto digitos, latum
plus duobus; parvum vix quartam
partem illius xquat. Oculi bini, quos
inftar parvx pilx erigit & iterum in
longa cavitatc abfcodit : circa os qua-
fi duo brachiola qux recondere po-
teft & iterum depromerc , & ufque ad
oculos deduccre. Cclerrime currit,
& quidem tranfverfim, itautoculos
adlatusconverrat & branchiumma-
jus elevatum geftet. Maximo nume-
roin filvis paludofis oberrant. Car-
nem habent bonam.

Aratv&Aratv pinima Brafilienfibus: Cancer terreftris, quadratx figurx, corpore
haud magno, tefta multiplici colore picla , brunno, cceruleo , albo,
rubro punctatim varie intermixtis. Oculi prominentes longe di-
ftantes,nigri,inangulisroftripofiti. CruraoSo ,quatuorinterno-
diis,compreffa, ruffa, ac per rotum maculis purpurcis, nigris ac albis
diftin&a: Chelx dux non ira magnx , xquales, ruffai, in cxtremi-
tateexalboflavefcentes. In vcntre etiam flavefcit. Crura raris pilis
nigris veftiuntur.

CiecieEte Brafilienfibus: Cranguerfmho des tJltanges Lu-
fitanis : corpus ad quadratam figuram acccedit , & tomm vix fuperat majoris avellanx magni-
tudinem: oculi prominentcs longiufculi, quos recondere po-
teft. Crura ofto: brachium finiftrum ipfi maximum, non tamea
craffum , forcipis tenacula tenuia & longa , aiqualia , fine denti-
bus: dextrum brachium tenuifllmum. Tefta coloris hepatici:
reliquum totu corpus cum cruribus obfcureflavumexpallido.
Eduliseft; & Brafiliani illocurantmorbumquemvocantMia.
CieciePanema Brafilienfibus , cancer prxcedentiplane fimilis , excepto quod for-
cipistenaculuminferius breviuseft fuperiori.

Pot i oj' I Q_y IYA Brafilienfibus. Locuftamarina,BeIgis^Ectferceft. Longitudocorpo-
ris a fronte ad exortum caudx feptem digitorum ; caudx fex : latitudo teftx dorfi feptem , ven-
trisduorum & femis: totius corporis ambitus novem digitorum & femis; caudx ambitus
quinque, qux conftat fex tabellis , feptem juncturisfibiinvicem appofitis: & habctcaudaad
quodlibet latus infcrius quatuor pinnas , unum digitum longas : caudx autem finis definit in
quinque pinnas , fcfquidigitum longas , unum latas: extremitates laterales cujufque tabellx
definunt in cornu acutum : in quolibet latere quinque habet crura , quinque internodiis con-
ftantia; primumparcrurumfexdigitoslongum, altcrum novem , tertium pedem , quartum
feptem digitos , quintum quinque : Qupdlibet autem unguem habet incurvum , acutum , pi-
lis multis flavefcentibus hirtum , inftar penicilli piftorum : crus anterius craffitie digitum
xquat, reliqua graciliora. Tefta corporis varie tuberculata, frequentibus eminentiis inftar

A a corni-

186 GeorgI MarcgravI

comiculorum re£torum , acutorum , anterius fcatet . Oculi prominentes cylindracei , &
pofteosduocomuafurreftaanttorfummclinata, digitumlonga: ante oculosiupra os qua-

tuor cirrhi exormm fumunt , & primo duo magni pollicis humani craflitie in exortu , ubi qua-
tuor internodiis cpnftant , longi fefquipedcm & undique fpinofi ; intcr hos duo minores, qua-
mor internodiis , teretes fine fpinis , ac ultra medietatem bifecti , decem in totum digitos fin«
gulilongi.

PoTi<j_yiQ_VYixE Btafilienfibus ,Squillalatavocaripoteft. Vidc Gefiierum.

Tamarv Gvacv BrafilienfibustCiJwnJw^.y^WoLufitanis. Locufta:marinxfpecies,
novcm digitos longa , vel paulo plUs. Capitis longitudo duorum digitorum : latitudo corporis
prope caudam , ubi latiftima , duorum digitotum ; verfus caput magis magifque anguftatur.
Corpus autem habet undccim quafi junfturas , quemadmodum cauda in Gammaris : in po-
fticaparte corporis ad quodlibet latus duos habet proccfl lis fubhirfntos. Totumcorpuste-
£tumcftcruftacancrina,albicante, fplendente inftar cornu politi , ad jundturas autcmfubni-
gricat aut purpurafcit ; pedes in quolibet latete tres , nimirum ad tertiam , quattam & quintam

junftu-

His-roR. Piscivm Lu. IV. 187
j uncturam i collo numcrando ; cxilia , duos circitcr digitos longa. Caput triangulare , oliva;
magnitudine fub tefta albicante fplendida latet , duos digitos longa. Pone caput ad quodlibct
latushabetbrachiumunum, feptcm digitos longum , quatuor junfturis conftans, eftqucex-

trertia pars brachiiabultimaiunttura incurvata inftar falcis majoris & novem dentibusacii-
tiffimis praedita : his brachiis ferit , & qui vulnerati funt aegre fanantur. Oculos habct promi-
nentes, oblongos: barbam cancerinam ottuplam : prope oculos duas prominentias retrorfum
verfas, digitum longas, laeves, at in extremitatibus hirfutas : infra caput adhuc otto prominen-
tias, duos digitos longas , qua: in extremo lata tubercula gerunt. Verfus pofticam corporis
partem infcrius multas latas quafi pinnas habet , quae natationi haud dubio infcrviunt, & quafi
folia complicata ventri infcrius adjacent. Non commeditur.

Annotatio. MalemeojudicioAuttorrefertad Locuftas, cum potius ad Squillas fit
referenda, neque multum diffett a fquilla quaeftswfe dicitur , & a Rondolctio defcribiturlib.
xvi II - cap. xi.in eotamen differt , quodin anteriori parte corporispcdcs nonhabeat ,& bra-
chia illius non fintinterius ferrata.

Cip. XXI.

Cjuaricuru. Cararapinima. Totipema. Taranacare. Totiatingdt
Totimacu.

GUaricvrv Brafilienfibus, Gammarus vulgo Camaraon; quatuor digitos longus: cm-
ra haber fcx, tribus internodiis conftantia,cum unguiculo in extremitate: anterius par cf u-

rum quafi furas habet , craflius reliquis Sc
viccm brachiorum fungens; paulo plus
duobusdigitis longum:medium parfefqui-
digitum longum,ultimum paulo plus uno:
omnia aculeata feufpinofa. Cirrhos prope
os prodeuntes habet fex ; duos longiffimos,
nimirum tres digitos fingulos,vcrfus pofte-
riora reflcxos; duos unum digitum,& duos
fcmidigitum: fub ore parva tcnacula quatuor craffiufcula , & quatuor tenuiora , quibus cibum
tenct. Oculifimilesrcliquis. Colortotiusfufcus. CocK eduntur.

C A R A r A P I N I M A Brafilienfibus ; Marinheiro Lufitanis , quia arbores fcandit. Cancer.
parvus, licet paulo major Cararanna , arbores mangcs diftas afccndcns , acutiffimos cnim un-
guiculos habct, fed breves. Figurapene eft ut Maotia pebuna, fed paulo major & longiori cor-
poreatquecompreflb. Cruraotto compreflalatioraquamillius. Brachiaeadem cum altcra,
ut & oculos. Differt colore. Teftanigra multispunttulis flavis variegata, pettus circa os etiam
nigrum , referr textum panni fubtiliffimi linei. Oculi nigri punttulis flavis variegati , haud
longi. Crura pallide flavcfcenria , fimbriata circumcirca miniato colore , &minutiffimis pilis
fufcis veftita : brachia rufcfcunt & forcipes pilis nigris craffis vcftiuntur.

Potipema Brafilienfibus : Gammaruspralongis brachiis : corporis longitudo quatuor
digitorum,eademcraffitics, ubicraffiffimus: caudaplusquatuordigitislonga; fexconftans
juntturis. Crura fcx : brachia duo , novem digitos longa , fubrotunda , circiter digitum hu-
manumcrafla, qninquejuntturisconftantia, fextaefttenaculum, peneduosdigitoslongum
&aliquorminutulisdentibusmunitumex adverfo ftantibus: Antc hocc brachia, adhuc duo
paria brachiorum habet. Barba illi ocmpla , quaelibet fex pilis conftans tenuibus & tcrnis fibi
inviccm appofitis, duabus autem fingulatim pofitis, quarum quilibet pilus novcm digitos

Aa 1 longus,

ISS GeorgI MarcgravI

longus, funtque duo craffiorcs rcliquis: inter oculos ferrata eminentia eft : dorfumautem
planum, uti&cauda. Carnemhabentbonam. Color totius reftx pallidus , craffis ftriiscine-
reisfecundum longitudincmvariegatus: brachia funt inferius cinerea, fuperius obfoleti co-
lorisinftarligniquernivcteris. Oculinigri; cirrhialbi.

Paranacare Brafilienfibus : Gam-
marus in concha degens , haud cdulis : trcs
digitos longus : brachia habet duo cum for-
cipibus : crura quatuor longiffima , nimirum /'
tresdigitoslonga & poft hxcquatuorplanc
brcvia; caudamfefquidigitumlongam inftar
aliorumgammarorumjoculos longos &pro-
minulos : duos cirrhos probarba. Corpuste-
giturteftaobfcurccaftanei coloris; cjufdem
coloris eft & cauda, nigris ftriis fecundum
longitudinem varicgara , corpus inferius &
exortuscrurum&brachiommintermscxrulefcunt, uti&oculi&barba; per totum corpus
habetpilosochrxcoloris. Concha quam inhabirat ferme quatuor digitos longa , turbinata
colorispallidefubflayefccntis. Varix autem magnitudinis rcperiunrur: plane parvulx, ma-
gnitudinc minoris pruni , turbinarx & variis tuberculis acuminaris prxditx , pallidx , rufef-
centes, nigrx, adlittuspropefluviumParaiba.

Annotatio. Cancelli in variis tcftis habitant , de quibus vide Rondoletiumlibro
xvni. cap. xii.

PoTi Atinga Brafilienlibus; gammarus tres digitos longus , annularem digitum craf-
fus. Crura habet duodecim, brachiola plane cxigua: duos cirrhos ipfo animali longiores : ocu-
losnigros: cornuacutum&dentatumincapitis fummitate. Color totius candicans &pun-
itulisminimishepaticicoloris per totum variegatus. Comeduntur co£U. Capiunrur magna
copia pluviofis menfibus , nimirum Iunio , Iulio & Augufto.

Potigvacv Brafilienfibus cftprxccdenti plane fimilis , excepto colore , qui in hoc eft
nigricans ; brachia quoque cadem , verum tantum fili craffioris craffitie.

C a p. XXII.

REr i Brafilienfibus , funtoftrea. Dux autemhicreperiuntur fpecies. Reriete, Lufitanis
ojlra dos mangues ; & Reripi-
jit , Lufitanis ofiri ie feiras aut
do fundo d'ago/i. Maxime autem
ac omniu optimx inveniuntur
copiofiffime in fiuvio Sencmbi
aut S. Michaelis , & guaritiba
portu Huminis S. Francifci, ut-
pote quas in quinque aut fex
partes fcindere oportet ante-
quam edantur.Potyipeba etiam
habet , fcd mediocrcs : Irama-
raca parvas ad Tapecima. Pa-
raiba ctiam parvas. Nhamdias
ad B.. Grande mcdiocres.

B.ERI A p i y a Brafilienfi-
bus.vulgo Hangljal&Hydrum
vocari pofle puto. Oriuntur e
pice navali fubter naves immediate adhxrentes tabulis innumera copia : corpus eft autcm
unum aut duos digitos longum, teres , xqualiter craflum, craffitie dupla pennxanferinx:
huic annata eft conchula figurx ovalis, magnitudine olivx, major aut minor, conftatquc
quinquepartibus, albi coloris, fed ubipartes coaluerunt crocei, non dura fed molliufcula
cft conchula : in uno latere rimam habet , per quam capitulumfuum exferit , conftans multis
clegantibus quafitornaris filamentis, lunatis, femidigitumlongis : color corporis eft fufcus
feu nigricans , ut & filamenta capids. Immcdiate autem piciinhxrent, quafi corpus abfcif-
fum elfct & agglutinatum abfcifia parte , nec unquam a navifepofiunt folvere , nifi vi abftra-

hantur_

H I S T O R. P I S C I V M. , L I B. IV. • 189

hantur. Multa millia fxpe uninavi adhxrent, prxfertimproramverfusinferius, &naviscur-
fum rctardare dicuntur. Vivunt muitas horas derracti extra aquam.

Reperitur & hic alia Reri apiya Brafilienfibus , Craca de navios Lufitanis. Navibus & aliis
ctiam conchis annafcuntur varix figurx refts durx e gryfeo fubrufefcentes , in quarum quali-
bctlatet informis mafla alba , prominentiaslongas fubflavefccntcs habens , inftar cirrhorum
cancrorum fupcrius tegitur tefta triangulari pallida , quam fecundum medietatcm aperit, &
cirrhi illi videntur , movet enim fe.

S t e l la Marina, Zoophytoncftferpensinarcnainfundomaris. Radiis novem erat haec

quatuor & femis digitos longis,fcmi-
digitum fere latis in exortu , in fine
acuminatis:corpusrotundumpataci
magnitudine : radii in ambitu brevi-
bus& acutis aculeis cinguntur: to-
tius color fupcrius cincreus &tubcr-
culis quadratis albicantibus prxdi-
tus , inlatcribus radii funt ochrx co-
loris , inferius tota ftclla e flavo albe-
fcit. Subftantia illius ncc caro nec
cartilago nec os , fed cartilaginis x-
mula , frangitur tamen inftar panis
Maizii. In medio corporis inferius
feu in ccntro,fbraminulum habet ro-
tundum pili magnitudine , per quod
nutrimcntum fuum attrahit, intus
ubique cava & compofita quafi fpi-
nx eficnt pifcium,fed non funt. Vive-
bat adhuc quando pifcator afferebat.

Aliam quinquangularem habui
ftellam , cujus radius quilibet erat fe-
mipedem longus; f uperius rotunda concha & quafi in quinquc tubcra elata , inferius magnam
habens cavitatem. Per totum tuberculis infignicbatur elegantibus, qux cuborum quafi angu-
lis ordine erant dilpofita, & in tubercula elatalinea, quafi rete obductum fuiffet.

Annotat io. HxcitaquenientSte//areticulatafeuCance//ataRoudoletu-, cujus&Gef-
nerus meminit ; apudquosvidereeft accuratas icones.

Zoofhyton aliud hic reperitur (Ste IU arborefc ens Rondoletio & Ge/hero) nautis vul-
go ttt\ ISttfbntlt. Ex ccntro , quod squabat groflum mifhicum & cavum erat , ac in fui mc-
dio quinquangulare , habcbat foramen inftar Stellx, tenuiflimis quafi dcnticulis donatum:
quinque rami crafli prodibant , qui deinde inftar arboris in multos alios ramos minorcs difper-
gebantur, varie inter fe inflexos, omnes rotundi & quafi coralliformes , ita ut orbem facerent;
materia fragilis inftarftellx.

Zoothyton aliud hic vifitur , quod Ken marinus poflit vocari a figura , eft enim figurx
cllypticx, quinque digitos longum , compreffum , interius canum , in extcriori fuperficie fere
aequale, nifi quod fuperius punaulatim in aliquot angulos leviter faftigiatur. Fragilecft. In
medio inferius foraminulum habct. Coloris eft in totum oflei canefcentis.

Zoophyton aliud, impcrialis magnitudine , vel etiam duplo aut triplo majus , circina-
mm, grofli mifnici craffitie , fragili materia conftans , albiflimi coloris. In fui medio ftellam
quinquangularcm fubtiliflimam quafi infculptam monftrat , & e rcgione quatuor extremita-
tum ftellx (non quinquc) cylindricum eft foramen pervium: quintum foramen non eft e regio-
ne quinti anguli, fed e regione intcr duos angulos ftellx obtufos.

Annotatio. Animalia qux hic ab Authore noftro inter Zoophyta defcribuntur,ab aliis
ScriptoribusnonintctZoophyta, fed intcr cruftata referuntur , illa enimnonhabent tcftas.
Iconem autem ftellx arborefcentis Auctoris noftri non addidi , quia accuratiflima extat apud
Gefnerum.

Geor-

i 9 o

G B O R G I MaRCGRAvI

HISTORIiE NATVRALIS

BRASILIi£

LlBER QVINTVS,
Qui agit de Avibus.

Vix crcdo ullibi elegmtiores Aves reperiri quam in Brafilia , fi varietatem plumarum & colorum
fpefles; verumnullaferefuavecanit, itautcantulonge knojlratibus fuperentur.

Capvt Primvm.

D\(handuguacu. Iacana , %arice ejus fyecieu Curicaca.

HandvGVACV Brafilienfibus , Ema Lufitanis ; Struthio Avis. In^entes
hic repcriuntur , minorestamenaliquanro Africanis. Longa illi crura, in-
feriora fefquipedem, fuperiora pedcm circiter longa. Tres habent in pedibus
digitos anterius verfos , unguibus nigris , craffis , haud acuris prasditos ; po-
fterius unum digirum , fed rotundum, groflum, unde diihcultcr in area lx-
vi aut tabulato poffunt incedere , fed faciie labuntur. Collum gcftant iticur-
vatum utcignus velciconia ; longitudine circiter duorum pedum: caput
anfcrinum, oculos nigros habentpulchros; roftrum comprefllim, non admodum latum,
duos&femisdigitoslongum. Alas habent parvas & ad volandum ineptas, quarumtamen
unaminftarvelierigentescitiffimecurfumpromovent, ut vix ac nevixquidema canevena-
ticofuperaripoffinr. Plumas habet gryfeas perrorum corpus utgrus, in dorfo longiores &
elegantiores , & corpusplumisre&umfererotundumapparct. Caudamnon habetejufmodi
criftis prxditam ut vulgo pingitur , fed pluma: funt pcr dorfum expanfa: ad anum ufque- Teffe-
ras luforias aliaque ferrementa lubentcr deglurit , fed non concoquit, at integra pcr anurn
reddit : vefcirur fruaibus & carne. Frequens in Capitania: Serigippo campis, itemquc in Capi-
tania Rio Grande. In Pcrnambuco non vifitur. Caro illius bona ad commcdendum.

Ia c an a Brafilienfibus,gailinaaquatica,U©ate!;^Un,
diverfs f eperiuntur illius fpecies, colore diffcrentes. Hsc
clegantiffima , magnitudine columba: , fed cruribus mul-
tolongioribus, flavi coloris cui viriditas immixta. Cru-
ra inferiora plus quam duos digitos longa, fuperiora (ma-
ximampartemnudautaquaticis) paulominus: quatuor
habet in pedibus digitos , quorum medius e tribus antror-
fum verfis , duos digitos longus , reliqui duo paulo bre-
viores , quartus retrorfum vcrfus , pedem aut etiam am-
plius longus : omnes autem unguibus femidigitum iongis
& flavis armantur.Cauda brevis ut gallinx filveftris ; pennx
indorfo, alis &ventre ex viridi & nigro mixrx , fub cau-
daalba: ; verfus collum & in toto collo&pe£tore ejuf-
dem coloris cum plumis quxincollopavonumautco-
lumbarum quarunclam vifuntur. Caput habet parvum,
ut Gallina filveftris, quod tegitur mcmbranaceo quodam
tegumcnto rotundo coloris ut gemma Turcois : roftrum
recf um gallinaceum.plus uno digito longum; ab initio ad
medietatem cgregii miniati coloris , reliqua pars eximii
flavi, cuialiquidviriditatisadmixturn. Frequcntiffima in

paluftri

H i s t o r. A v i v u L i n. V. 191

paluftribus Brafilia: locis ubique. Caro illarum edulis , fcdhaudmagnipretii, fiint enimpie-
rumquc macrx.

Alia fpecies appellatur a Brafilienfibus Agttafecticit , priori figura & magnitudinepar, verum
colore diverfa & inferior. Pennx iilius funt ut in dorfo prioris , alxmagisbruncfccntcs : Ca»
rentautemmitelia, at in qualibct ala intcrius habent corniculum directum , quibus fe defen-
dunt.

Tertia fpecies prioribus figura & magnitudine a;qualis , colore autem differens , totum ca-
put, collum , dorfum , cauda , nigrifuntcoloris, initium alarum brunni :reliquaviridis ; ex-
trcmitates remigum brunni : pectus & infimus venter itidem brunni coloris , uti & crurum fu-
pcriorum medietas fupcrior. Roftrum rectum , crocei coloris , cum cuticula ruffa in exortu
illius&parrecapitisanteriori. Cruranuda, pedes cinerci. Inqualibctautemala, antica par-
te haber corniculum (imilc flavum.

Quarta fpecies itidem figura; cft utreliqux. Roftrumilliflavum , mitella cutacea ininitio
capitis prope roftri exortum rubens , procefliis habens ad latera extcnfos more gallinarum nu-
midicarum. Totum caput , collum , pectus & infimus vcntcr plumis veftiuntur nigri coloris;
dorfum ; cauda &initium alarum rufum feu dilutc brunnum ; remiges alarum pcnnx thalafli-
ci coloris cum extremitatibus nigris. Scd hx remiges tcguntur ruffis illis in exortu alarum , nec
vidcripoffuntnificumavisvolat: crura longa, digiti pedum longi, quilibct quatuor intet-
nodiis , cinerei coloris. Quxlibet ala in antetiori parte habet corniculum acutiflimum colo-
ris crocci.

Cvricaca Erafihenfibus i
ciamorc difta', Mafarino Lufita-
nis,avisNumcrio, judicioClufii,
fimilis : magnitudo iili mcdio-
cris Anfcris : capitis autem ma-
gnitudo ut Anatis : collum fcx
digitos longum,trcs crafium aut
pauloplus : roftrum fex digitos
longum , incurvum plane ut en-
fis Hungaricus, coloris ex igneo
fufci. Corporis longitudo a col-
lo ad podiccm undecim digi-
torum , craflities unius pedis:
longitudo alarum fedecim digi-
torum, caudx novem, definentis
cum fine alarum. Crura ofto di-
gitos longa , pedes duos & fe-
mis ; rubri inftar anaris fed non
plani, quaruor digitis & ungui-
bus nigris, tribus anterius uno
pofterius verfo.Caput & collum
habet plumas albas flavo mixtas,
&infuperiorepartepaulumob-
longas: Oculiillifuntnigri,cir-
culo ruffb. Circa oculos & fub
origine gutturis cutis nigra. To-
tum corpus nigris pennisvefii-
tum , cxcepto dorfo , capite &
ventre, ubi cinerexobfcurs&
in medio alarum albx, cano mi-
xtx ut in ciconiis. Reliqux pen-
nx corporis , initii & finis alarum , & totius cauda; nigrx. Tibix fuperiorcs ad mcdietatem uf-
quecatent pcnnis, nam aquatica eft avis. Carnembonamhabet; quamfepecomedicoctam
& frixam butyro.

Aliafpcciesrepcriturhuicfimilis, fcd multo minor , & magnitudine fere gallinx qux vo-
catur

frequcns cft ad Flumen S" Francifci , in Itapuama & alibi.

C A 1.

GeorgI MarcgrayI

Cap. II.

Tijepiranga. lacapu. Iambu. Gattinaafricana, Guirangeima.
lupujuba. Sayacu. Ani. Guiraguainumbi.

TIiepiranga Brafilienfibus, Avis alaudse magnitudinem paululum fuperat, & cantum
paflerisnoftratisxmulatur. Totumcorpus, collum & capuregrcgie rubicundi feu fan-
guineieftcoloris: akevero & cauda fplcndide nigri; prx-
terquamin initio alarum ubi aliquid rubicundi admixtum
eft. Cruranigra , infcriora quidem nuda , fuperiora autem
nigrispcnnisvcftita. Roftruminftarpafleris, fuperiori par-
tenigrum, inferiorivcrfusacumennigrum, reliquaverfus
caputalbum. Pennx in capitc brcviores , quas crifparein-
terdumfoletmorePaDTerum. Omnes pennx totiuscorpo-
risinrerius funt nigrx, cxterius rubrse, ita tamen compli-
catx ut exterius tots rubraz apparcant. Cauda longitudine ferme trcs digitos xquat. Digiti
pedum quatuor & utin plerifquc avibus difpofiti.

Aiia hu j us f Decics repcritur pafferis magnitudine ; qux pennis per totum corpus veftitur ex
cinereo cxrulefcentibus ; alxtamen quodammodo ad thalaffinum colorem accedunr. In
ventre & inferiori parte colli feu gutture albicat vel potius argenteo colote nitet. Ctura cine-
reicoloris, uti&toftrum, quod ipfi fimile Frigillx. Digiti pcdumquatuor fccundumcom-
flmnem avium modum.

Iacapv Brafilicnfibus ; Avis magnitudine Alaudx , cauda cxtcnfa , alisbrevioribus: cru-
ribus brcvibus&nigris; unguibus acutis ad quatuor digitos: roilro paulumincurvato&ni-
gro , femidigitum longo. Totum corpus veftitur pcnnis nigris fplendentibus ; fub gutture ta-
men nigrcdini illi maculx coloris cinnabrii funt admixtx .

I a m B v Brafilicnfibus di&a avis eft perdix, noftraribus quidem,magnitudine par, uti & figu-
ra. Pennx autem per totum corpus obfcure flavefccntes, verum fufco mixta: atque maculatac.

G a l l i n a Africana cx Infula do Majo,
magnitiidine noftratium gallinatum , figura
corporisfere utperdix: collum item corona-
tumportans & caudam perdicis habens infe-
riusdimiflam: pedesgallinaceos: roftrumfla-
vum : & in capite mitellam cutaceam fufcam:
ad latera potro capitis alba , ut & ad quodlibet
latus prope roftrum criftam rubram ad latus
protenfam. Totum corpus veftitur pcnnisni-
gris , qux elegantiffimis maculis albis variega-
tx funt, in alis quidem oblongis, in rcliquis
autcm partibus rotundis ; funtque in dorfo mi-
noresquamin reliquis partibus. Huic fimiles
vidi e Sierra Lyona adve£tas,fed corum collum
circumligatum feu circumvolutum quafilin-
tcamine membranaceo coloris cinerei cxrule-
fcentis. Caput tegit crifta obrotunda , multi-
plex , conftans pennis cleganternigris. Punftula albicantia per totius corporis ambitum quafi
umbra thalaffina variegantur.

Congenfibus haec avis dicitur £)uetele.
Gviratangeima Brafilicnfibus; Avispau-
lo major Alauda , Pica: varix xqualis. Corpus ha-
bet circiter trcs digitos longum , collum fcfquidi-
gitum : caput parvum , roftrum reftum , acutum,
digitum longum , crura , pedefque , ut reliqux aves
communitcr: Caudam longam, reftam, quatuor
digitos longam : Color roftri niger , exccpta infc-
riori parte , ubi inferitur qux aliquid fufci habet: ca-
put nigerrimum & collum ufque adinitium pefto-
ris. Colli fupctior pars a capite fere ad initium dor-
fi uranica eft : per initium dorfi tranfverfam habet
macuhm nigtam ufque ad alas extenfam : alx au-

tcmfunt

Histor. AviVm L i i. V. 193 *

tem funt nigerrimi coloris , vcrum in medio fecundum longitudinem habent maculam albam
fcfquidigitum longam : Cauda quoque tota nigra : reliquum corpus coloris uranici : crura fub-
ca-rulea. Oculorumpupillafubnigra, albofubflavo. Nidificat in altis arboribus Acaya , idque
libentcrpropc a:dcs. Nidos egrcgios exftruunt hx aves, cylindracca: figurs , &appcndunt
magno numcro cxtrcmitatibus ramorum ; quiconftant e virgultis. Clamaiit ferc ut pica: varia:
noftrates.

Ivr-vivBAfculAPV Brafilicnfibus , ejufdcm
forma: cum prxcedcnti , & eodcm modo in eadem
arbore nidificans (unaeftfxmina alter mas) cauda
paulum brcviori. Corpus habet totum nigerrimis
pennis veftitum : in vtriufque alx medio maculam
flavam digitum longani; in extremitate dorfi & pro-
pe anum tota eft flava (vidi quoque totaliter nigras,
clorfo fanguinei coloris) cauda infcrius ab exortu ad
mcdietatem flava , teliqua medictas nigra,fuperius
nigra in totum, folum in ea ad latera utraque uf-
que ad medium pcnnam habensflavam. Crurani-
gra & pcdes. Roftrum fuifurei coloris : oculi Sap-
phyrini, pupillanigra : linguamcxruleamhabetanteriusfiflam feu duplicatam. Propea-des
domini Ingenii Tapucurat arbor Vti fita , in qua plus quam quadringenti nidi harum avium pen-
dent , maximoque numero funt hx aves , qux ter quotannis ibi pullos excludunt : nidus au-
rem quilibet ex arido gramine & pilis equinis aut fuillis mixtis efl: compofitus , coloris fufci,
figura cucurbitx aoguftac cum fuo alembico , longus in totum fefquipedem circiter, & ab
infimoadunumpedcmaltus, cavusutburfa, rcliquum fupeiius adfemipcdem fimplum eft
& fua cxtremitate pendet a ramulo exrremo : omncs autem nidi ex ramulis minimis cxtremis
arborum dependenr.

S a y A c V Brafilicnfibus , Avis Fringillx magnitudine : totum corpus vcftirur pennis co-
loris e cinereo & thalaffino mixti; in alis autcm & dorfo thalafilnum admifcetur ita ut Solc il-
lufttata: egregie fplendeant ; roftrillum nigrum , oculi quoque nigri in totum .

Ani Brafilienfibus; Avis Tur-
dellat magnitudine , totaliter nigra,
pennis,roftro,oculis, pedibus. Cau-
dam longam eredtam habet , fex
digitoslongam: Roftrum altum, la-
tum , digitum aut paulo plus lon-
gum: infcrior pars directa fere , fu-
perior alta , lata , femilunatis figurse
& compreflx, ita ut acumcn ferefn-
perius habeat. Crura & pcdesfatis
exiles , & in iis quatuor digiti , duo
anterius , duo pofterius verfi more
pfittacoru. Clamat clata voceyiiiiy
uno tono , in medio elevatiori.
Frequentes funt in filvis omnibus, verum cibo inutiles.

Gvika Gvainvmbi Brafi-
lienfibus Tupinambis ; avis magnitu-
dine columbx ad vifum , quia pluri-
mas plumas habet , fed revera corpus
non fuperat magnitudinem Turdelse.
Caput paulo majus habet quam Tur-
dela, roftrumnigrum, duos circiter
digitos longum , cujus fuperior pars
paulo longior inferiore. Eft autem
roftrum fuperius & inferius in utro-
que laterefcrratum inftar ferrse,infer-
vitque dentium loco. Crura habet
brevia , haud multum digitum exce-
dcntia , nigra ; quatuor in pedibus di-
gitos , quorum unus retrorfum ver-
git, tresantrorfum, fed primusver-
B b fus inte-

4

194 GeorgIMarcgravI

fus intcriorem pedis partcm brevior , medius longiffimus, & tertius iterum brcvis , fednon
xqualis cum reliquis cxortus : primi enim exortus cft ad pcdem , fccundi itidcm , tertii vero
prope tcrtium articulum medii ; habetquc primustres, fecundus quatuor, tertius itidem tres
articulationes; qui rctrorfumvergitduas. Vnguesnigri deorfumincurvati.Caudalongiffima,
directapennispaucisrcttis, digitum circirerlata , fed decemlonga: & quidem dux tantum
pcnnx extremam caudam conftituunt , qux ad duos digitos plumis carent , in extremitatibus
autcm rurfus plumas habent adduos digitos. Corpus totum fcx circiterdigitoslongumeft.
Pennx elcgantiffimx : nimirum in capite quafi mitram gcrit ex pcnnis Sapphyrinis , qua: pro-
pe exortum roftri Turcoidis colorem referunt: inmedioautemhujusmitrxmaculavifitur
nigra magnitudinc groffi mifnici. Infraoculos (qui flavi funt , pupilla nigra) criam nigras pen-
nashabcrSapphyrinismixtas: guttur inferius , totum pectus & totus ventcr obfcure luteum
habet colorem ; fuperior collipars , totumdorfum, alx & cauda viridis feu graminei eft co-
loris, fcd cui (prxfcrtim in alis & cauda) thalaffinus admixtus,ut in collis anatum & pavonum:
a gcnibus ad ventrem crura fupcriora pennis virenribusfuntptxdita. Inmedio collo inferius
quafi pro infigni gerit trcs vel quatuor pennulas nigras & circum cas Sapphyrinas , qua: macu-
lam quandam feu notam conftituunt.

C A P. I I I.

ftguacati guacu. Mitu. Mituporawa. Ibijau.

IAgvacati Gvacv Brafilienfibus , Papi feixe Lufitanis , nam pifcibus victitat. Avis
Turdclsemagnitudinemxquat; figura corporis ut Picus major. Roftrum habctnigrum,
rectum, & in extremirate acutum,tres
ferme digitos longum : oculos nigros
& crura breviffima nigra; fupcriora
crura ex parte carcnt plumis ; in pedi-
bus digitos quatuor , (unum rerror-
fum)inequalis longitudinis,duo cnim
verfus exteriora pedis breves funr, tcr-
tius intcrior longe breviffimus &re-
motior. Vngues nigri. Cauda duos di-
gitos longa , excedens alaium fines.
Penns totius corporis fuperiores , ni-
mirum in capire , collo , alis , cauda
funtferrugineicoloris&lplendentis: circa collum tranfverfim annulum habetex albiffimis
plumis; guttur,inferius collum,pettus & totus vcnterpennis veftiunturalbis, pjrope urrumque
oculum etiam maculam habct ex albis pennis : in cauda autem alba: penna: interferuntur gut-
tatim , ut & in alis , fed qua: vix videntur , nifi cum alas explicant & volant.

Mitv vel Mvtv Brafilienfibus ditfaavisex Phafianorum eftgcnere, major gallogalli-
naceo. Corporis longitudo a collo ad exortum cauda; eft x. digitorum : colli longitudo fex

HisToR. AvtvM Ln. V. icjj
digitotum; totaliter nigtispennis eftveftita, cxcepto ventre&fubano, ubi bmnnicoloris
eft, fcre ut perdix. Tenuiores funt pennx ad collum , capur, & in pcdtore, & holofericum vil-
lofumnigrum pulchritudinexquant. Infummo capite habet pennas nigras complicatasin
planiflimam quali mitellam , ut ncfciens vix poflit agnofcere , quas irafcens aut eriam alias in
criftam erigit. Roftrum habet infigne, non crafliim , incurvarum, feiquidigitum fcre longum;
infcriorpars ejusparva, fupetiorfermequadruplomajor. Roftrumaurem coloris eft egregii
incarnati , vetfus acumen tamcn albicat. Ctura habet gallinaeea decem digitos longa , nimi-
mm quatuor a pedibus ad genua , & fex fuperius, atque hxc vcftira pennis nigris : digitos item
quatuorgallinaceos, quiinexortu ufque ad ptimam junttutam euticula libi invicem arine-
dluntur, utinaliisquibufdamavibus. Caudamhabetpedemlongaminftat galio-pavi, quam
femper in latum movet , Kit, Kit, damando, ut illi. Caput bene formatum , anfetini magnitu-
dine: collumfex circiter digitoslongum : oculos habermagnos , egrcgios, nigros», &ponc
aures maculam cutaceam albcfcentcm ut gallinx. Manfuefcit facile. Lubcntct in alto fcdet
utgallo-pavi, fcanditque arbores, ut illi. Carnem dcnique habet admodumbonam.

Reperitur & alia ejufdem tpecies, quam Mituforangn vocant Brafilienfes , folo roftro

&pennis capitis differcnS; hxc roftrum ha-
ber haud longum , fatis ctafliim , non ta-
men ita altum ut Mitu neqtic fic lunatum :
ejus cxtremitas uttobiquc nigra,reliquum to-
tumctocea cute veftitum: qualem & circa
oculos habet. Oculi nigri egrcgii : eollum &
capur nigcrrimashabet plumas inftat liolo-
ferici; & in fummitate capitis crifpatas atque
cochleatim torras haber pennas ufque ad ini-
tium colii; has etigerc in criftam crifpam po-
teft. Rcliquum totius avis nigrum , cui ni-
gredini hinc inde aliquid viridis tranfplender.
Circaanum albas obtinctpennas. Cturaci-
nerea , figura ut Mitu : Cauda nigta , fcd ex-
ttemitates illius pennarum albse.Et hxc quo-

qu e avis optime manfuefcit.

I b 1 1 a v Brafilienfibus , K(oitiho Lufitanis
betlatum & compreffiim: oculosmagnos

Avicula Hirundinis magnirudine : Caput ha-
elegantes, nigricantes , pupilla atra iplendente
ellypticx figutx , cxterius autem oculos ambit circulus cx
albo flavcfcens. Roftrillum minimum habetquod non exce-
dit craflitiem dentis aranci , nec tam eft longum: nares tamen
patentes in roftro : os ampliflimum quod claufmn non poteft
videri, ar quando roftrillum aperit, osad oculos diducere
poteft, itautdigitum fere fit amplum ; linguam habctmini-
mam. Crtiraalba, &fecundum corporis molem parvula , vix femidigitum longa ; quatuot

in pedibus digitos , trcs
antetius, quattum rfi-
trorfum verfum , tin-
guibus incurvatis ni-
gricantibus. Sccundum
longirudinem in ungui-
culo digiti nledii cujuf-
iibct pedls vetfus inte-
riora habet pinna quafi
multiplicitct fedam feu
dentatam , videturque
unguiculus qinfi plu-
matus verfus intcriora,
fed non funr plumx, vc-
rum cutacea matetia &
afpcra. Caudam habet
elegantem, quaminla-
tumpoteftexplicate, duos digitos longam, cum cujus extremitate etiam alx definunt. Pen-
nas in toto intetioii cotpote habet ex albis & nigris mixtas ut Nifus : in capite , dorfo , alis
&caudanigricant, &albedoin(pcrfagratavarietate: nonnihil quoqueflavedinisalbediniad-

Bb 2 mixtunv.

195 GeohgI MakcgravI

albedini admixtum : uno verbo , nigra eft & pun&ulata fubtiliterhinc inde.

Reperitur&lpccieshujusmagnitudineNoctux, ejufdem coloris& conformationis. Os
quando aperit , pugnum humanum facile admittit.

C a p. IV.

(jMinumbi "maria Jpecies.

GVainvmbi quse & Cuimmbi , item Aratica & Arataratnguacu vocatur a Brafilienfibus, a
Lufitanis Pegafrd, a noftratibus poteft appellari ISlocmeil-^pCCljt. Hujus autem multx
hic reperiuntur (pecies..

Primd :.Tot'ms corporis avicula: longitudo ab initio capitis (ubi roftrum eftinfertumj ad
exortum caudx , duorumdigitorum: Capitismagnitudounacumpennis magnitudinem ce-
rafi dulcis mediocris ajquat ; collilongitudo tres quartas partcs digiti,corporis longitudo unius
digiti eft & quadrantis.
Magnitudo autem cor-
poris cum pennis oliva
grandem vix a:quat.Ro-
ftellum habet fefquidi-
gitum longum , fubro-
tundum , xquale , tenue
& valde acuminatum,
reftum , paululum ta-
men verfus exttemita-
tem deoufum verfum ;
color hujus niger, exce-
pta inferiori parte prope
exortum ubi rufefcit :
linguam habet duplica-
tam feu bifectam,tenuif-
fimam inftar ferici fili
tenuiffimi , albam , lon-
gam, itautillamlongeexttaroftellumpoultcxfercre: Ocellosparvosnigros; crura&pedes
minimos brevefque , nigri coloris ; in pedibus quatuor digitos , tres anterius , unum pofte-
riusverfum, longis, femilunaribus , acutifiimifque unguiculisnigrispradiros. Caudamha-
bet direftam , digitum longam , quituor ut plurimum pennis conftantem. Ala: autem
quas duorum digitorum longitudinem habent ad extremitatem caudx fere pertingunt , pennse
fingulari arte a natura funt compofitx. Abexorrucnimalarum adtres quartas partesdigiti
circiter duplex ordo pennarum cft , unus longior altero , & fuperpofirx funr fibi inviccm pen-
nx ,quafi ala: bueves fuper longas. Hinc poft has pennas ; alas.pennse (quarum circiter decem
funt ) fequens intcrior femper longior fit anrecedente exteriore , ita ut intima fit omnium
longiffima finem ala? definiens. His alis expanfis volarc diu poreft , ac in aere quafi pcn-
dula mancre ; inrer volandum ftrepitum edit inftar bruchifeu reftius hur, hur, hur , inftar rora;
lintcariorum quai circumvolvitur : admodumque tenues apparcnt & tranfparentes penna;
alarum expanfarum. Colorplumarum avicuhe perrotumcaput, collum fuperius& ad la-
tera , pcrdorfum totum&initio alarum cft refplendens mirifice necapiftore bcnecxprimi
poteft ; nam viriditati qualis in Pavonum & Anatum collo , aureus , igneus , flavus mire ad-
mixtuseft, itautSole illuftrantemirificefplendeant. In gutture, inferiori collo , pectore &
toto infimo ventre , crutibufque fuperioribus albaefunrperina: , quibus incollo inferiori , exi-
mii coloris (irnul fparfim admixta: , in ventre albis fubjacent nigrae. Alarum initium miro co-
lore conftare dixi , rehqua pars rota brunna eft feu ipadicei coloris fplenderitis. Caudapcnnis
conftat coloris inftar chalybis politi cierulefcentis. Vifritat floribus folum , ideo capta viva
detincri non poreft, fed morirur.Frequcntcs autem in floribus arboris qus mcnfe Ianuario po-
tifiimum floret, & poteft aliquis vel fexaginta uno die fclopcto figere : inveniuntur & iiiper aliis
arboribus variis.Toto autem anno,magno numcro in filvis inveniuntur & prafcrtim matutino
tempore ingentem ftrepitum excitant. Non autcm canunt , fcd clamant Screp , Screp , Screp,
uno fono & continenter, fere ut pafferes. Volantes velociter alas movent , & cum vix videan-
tur & per longum remporis fpaciu in acre velur quiera: vel-fe movenres ha:rcre pofiiinr alarum
ope.Florcs roftellis carpunt inter volandum.Nidum faciunr.in ramis arborumlblidi Hollandi-
ci magnitudine. Ova ponunt albiflima tcfta,duo ut plurimum,ovalis figura-, pifo haud majora.

Scciin-

Histor. Avivm LlB. V. X97

Secunda: pulchrior priori , ejufdem magnitudinis &figura;. Roftellumtamen brevius, ni-
mirum duas tcrtias partes digiti longum , ejufdem figura: & coloris cum priore; lingua cadcm,
ut & ocelli , crura , pedes, cauda;& alarumfigura. Tlumarumcolorincapite, collo fupcrio-
ri, dorfo,alis,caudafirnilispriori; atingutturefeucollo infcriore, toto pedtore & infimo
ventre ufqne ad extrcmum corporis , tam cleganti & fplendcnte viriditatc cum aureo colore
tranfplendente funtplumi, ut mire refplendeant. Prope anum macula eftfatis magna (refpe-
flu avicula:) conft ans plumis candidiffimis.

Tertta, minor reliquis omnibus. Ab initio capitis, feu cxortu roftri ad cxortum cauda: duos
&fcmisdigitoslonga; collumunumdigitumfcre longum: caput haudmagnum; corpusfcf-
quidigitum longum ; roftellum panlo plus digito longum , nigrum , fubrotundum , acutijm ac
fcrerectum. Crura & pedcs utreliquarum. Pennarum corporis & alarum etiam eadem dif-
poiitio, fed colOr diverfus. Caudam longiorem habct reliquis omnibus , paulo plus tribus di-
gitis longam, pennis conftantcm , quarum ca qua: cxortui cjus vicinior , brevior , fecunda fem-
pcr longior : eftque cauda furcata , & avicula volans cam in duo air.pliffima cornua expandit,
ita ut extremitates cornuum fefquidigitum a fe invicem diftent. Totum caput & collum hu-
jus avicula: cx nigro fcriceo colorc clcgantiffime cairulcum tranfplendct , ut in collo Anatum.
Totum dorfum & pecfus viride aureum & thalaffino tranfplendens ut in fecundafpecie , atque
etiampropeanumtalismaculaefteplumulisalbis. Alarum color epaticus cft. Caudacxni-
gricante ccerulefcenti inftar politi ferri cceruleo imbuti.

Jguarta, paulo minortertia: corporisfigura&plumarumdirpofitioeadem ; fedalio colore;
nec non difTerens roftro & crurum colore. Roftellum fcfquidigitum longum, deorfum incur-
vatuminftarcnfis Polonici; fubrotundum, ubiquc atqualis craffitici& in cxtremitateacumi-
natum; fupcrior ejus pars nigra eft, inferior flava, excepta extremitatc qua: ctiam nigticat. Ca-
putfuperius, collumfuperioriparte, ut & alx, colorcfiint ut priraa fpeciA, guttur, collumin-
fcrius, totum pectus & infimus venter ex albo rufcfcentis fulit coioris. Caudam habet plus di-
gitolongam, definentcni cumfine alarum, conftatquepennis exnigricantevirefcentibus,qux
inextremiraribusalba:. Crura eodcm mododifpofitahabetut caitcra: fpecies , fcd haud nigra,
vcrum aiba feu flavcfcentia, fimilibus digitis, & unguiculis femilunaribus acutis & nigris.

£hnnta, magnitudine pat tertia: fpcciei : Roftcllo nigro, paulo plus quam digitum longo, &
paulum dcorfum incurvato, ocellis nigris, uti & cruribus & pedibus. Guttut , collum inferius
&totusventernigrisholofericisveftiuntur pennis ; cui nigrcdini quafipaulumcceruleitran-
fplendet: prope anum macula eft albis plumulis. Extremitates autem nigri , nimirum ad latcra
colli, pectais & ventris mire thalaflino , aureo& viridimixti refplendenr. Totum caputfu-
perius, collumfuperius& totumdorfumornanturpennis, aureo , igneo & viridi mixtis , ut &
jnitium alarum. Reliquunvalarumferreum eft feu fufcum. Canda paulo plus digito longa,
cleganrer brunnis, cui ccerulcus tranfplendet, pennis conftat , circa oras autcmpenna; illx ha-
bent colorem qualem chalybs politus ccerulefcens.

Sexta, quintx magnitudine par. Roftellum habct paulum curvatum, digitum longum , in-
fcrius album, fuperius nigrum. Totum caput, collum, dorfum & venter ac initium alarum in-
fignis coloris refplendentis pennis veftiuntur , nimirum plurimo aureo , dimidio fere igneo
& minimo viridi mixto. In fumma fplendet ut Sol. In ventre pennse albie pauca; mixtx. Cmra
nigra funt. Ala; nigricantes. Cauda fefquidigitum fcrme longa, clegans & lata, conftans pcn-
nisquibufdam infignis illius coloris , quoreliquum corpus, qua;dam ex viridi&aureo mixti
coloris &per orasalba;, qua;dam inuno latercfcu medictatc albx, altero virides cui tran-
fplendet aureus.

Septima, paulominorquinta&fextafpccie. Roftcllum habet non omnino digitumlon-
gum , coloris pcr f otum corpus cinerci fcre iit pafler , cui hinc indc mire rcfplendens rubrum
inftar Rubiniperlucet.

Oclttva: omnium clegantiffima. RoftelIumre6tum,nigrumhabct,femidigitumlongum;
linguam longam duplicatam: magnitudo & conformatio eft ut fecunda; fpcciei. Totum caput
fuperius & collum fuperius mirorubini colorc fulgent ac firubinusradiisfolisilluftrarctur;
Guttur autem & collum inferius merumaurumHungariCum polirum & radiis folis illuftratum
cxhibcnt , ita ut impoffibilc fit perfcfte fimilitudinem horum colorum reddere , multo minus
a pictorcrcprxfentari. Initium dorfi holofcricanigrcdine tectumeft, reliquum fufcispen-
nis , quibus tamen aliquid obfcura; viriditaris admixtum. Totus'infimus vcnter cjufdem cum
dorfo coloris pennis veftirur ; alx fufco ut in reliquis (peciebus : prope anum maculam habet
albam. Cruraexilia nigra. Cauda digitum&paulo plus longa pcnnis conftat brunnis rufe-
fcentibusf/^K/fwor^quxinextremitatibus per oras fufcefcunt. Caudalata, quam intervo-
landum egregie explicat. Alarum extremitas cum cauda dcfinit.

Nontt, figura& magnitudine utprima. Roftellum fuperius nigrum , fubtusruffum. To-

Bb 3 tum

tg% GeorgIMarcgravI

tum corpus exceptis aiis , infigni illa fplcndet viriditate cum aurco tranlplendcnte quali fecun-
dafpeciesinventre. Alsefufcae. Caudadigitum longa,latiufcula,pennis conftans coloris ut
ferrum politum ca:rulcfccns.

Annotatio. Mentionem feci hujus avicula: in defcriptione Americx l.v.c. 1 7. ubi & iconem
illius addidi qualem dederat Car. Clufius. itemquelib. xv. cap. 7. Sortiturautemvariaapud
Brafilienfes nomina prstcr generale GuymmU , ut Guaracyaba , id eft , radius Solis , & Guaraci-
gaba, id eft, capillus Solis. Fr. Ximencs f :ribit a Mexicanis appellari Huit^it^il. Avicula eft, in-
quit, quajhabctplumaspi£tasvariis coloribus, equibus mixtis & compofitis cumartificio
& admirabili induftria faciunr barbari imagines fin£torum& aliarum rerum, atque itacon-
jungunt ut optime fimilitudinem reprafenrcnt. Hujus avicula: ea natura eft & proprieras,
quodnondiurius vivat, quam flores plantarum durant, cujus melle vi&irat , quibusdeci-
dcntibus, roftellofuofc afEgit afborum truncis, &fexmenfibus ita immota manct , donec
flores renafcantur : quod tammultis teftimoniis confirmatur utde eo dubitari non debeat.
Ajuntpulvcremhujusavicutehauftumcurare arrhriridem coralloidem. Hxcillc. Vidimus
plures ejufmodi icones artificiofe ex hujus aviculse plumis concinnatas ita dexrre ut coloribus
piftx viderentur ■, fi autem Soli obvcrtas mirabilitcr iplendcnt.

C A P. v.

lacupema. Iacamacaij. Iacurutu. Soco. Matuitui.

TAcv-pema Brafilicnfibus : phafiani cft fpecies ; paulo major gallina minore domeftica
Anoftrate. Caputilligallinaceumhaudmagnum; roftrum gallinaccum : ocujinigrefcentes,
collum feprcm circirer digitos
longum ; corporis autem longitu-
do ab cxortu colli ad exortum cau-
das iiovem circiter digirorum.
Caudam habet longam & latam,
longam nimirum pedem . Crura
longa , mperiora plumis veftita &
quinque digitos longa, inferiora
tres aut paulo plus: In pedibus qua-
tuor digiros gallinaceos , quorum
medius e rribus anterioribus duos
digitos longus . Plumis rota avis
veftitur nigris , quibus brunni ali I
quid admixtum . Ac capitis qui-
dem plumas in criftam erigcre po-
teft. Cingunturque illae nigra: plu-
ma: aliis albis in ambitu. Guttur
fub capite & ad fcfquidigiti longi-
tudinem in collo plumis nudum
eft & rubra cute te£tum. Collum
totum inferius plumulis albis in ni-
gris difperfis eft vaiiegatum , ut &
totusinfimus venterac alarum medictas pofterior : fuperioracrura&cauda/blis nigriscori-
ftant, cui aliquid brunni mixtum. Crura inferiora & pedcs elegantis rubri coloris. Cicurantur.
Carnemhabenrbonam. Hxcavis a clamore fuonomen accepit , clamat enim lacu , Jacu,
Iacu.

Iamacaii Brafilienfibus , Avicula Alauda: magnitudine. Corpus tres digitos longum,
collumplusdigito, crura duosdigitos, cauda fere quatuor. Caputhabet parvum: roftrum
digitum longum , diredum , paulum deorfum incli-
natum, acurum, nigrumquidem , at inferius prope
exorrum paululum cscrulefcens. Caput nigris vefti-
tur pennis , uti & collum inferius , fuperius luteis : to-
tumdorfum, pe£tus & infimus venter luteis , alxni-
gris , in quorum medictate albx inferta: , quae macu-
las albasfaciunt, inqualibet ala unam: adexortumala-
rum tranverfim per dorfum rendit nigra macula: Cau-
da etiam nigra. Crura&pedesfufci. Elcgans eft avis.

Iacv-

Histor. Avivm LlB. V.

199

Iacvrvtv BrafiUcnfibus , Bufo Lufitanis , Noct.ua eft : magnitudine xquat Anferes : ca-
put habet rotundum inftar fclis : roftrum aduncum , nigrum , fuperiori parte longius : oculos

magnos, elaros , rotundos , & fplendentes inftar cry-
ftalli ; in qtiibus interius circulus flavus vcriiis exrrema
apparcr: Latitudooculorumaliquantomajor grofib
Mifnico. Propeauriumforamina plumashabetduos
digitos longas , qux inftar aurium in acutum delinunt
& attolluntur. Caudalata eft ; neque alx pertingunt
ad illius extremitatcm. Crura pennis veftita ufque ad
pedes: in quibus quatuor digiti,tres anterius, unus po-
fteriusverfus , atque in quolibet unguis incurvatus
niger, plus quam digitum longus, & acutiflimus.

Pennx totius corporis variegatx e flavo , albo &
nigricante pcreleganrcr.

Annotatio. Habes duas trefve Icones ejuf-
modi notruarum, ut lta dicam, aurirarum, & fatis cle-
ganter expreflas, majori mole, Ornitologix lib. v 1 1 1 .
cap. 2. pagina 509. Iraque defcriptioncs conferre
haud difficile eft futurum .

Soco Brafilienfibus , avis aquatica, cujnsmultss
hicobfervaripoflent fpecies; hxc cujus Iconem ad-
dimus , magnitudinem habebat Ardex minoris .
Roftrum obtinet rectum , nigrum , & in extremita-
tc acutum, duos & femis digitos crafllun , ubi craffiffi-
mum. Caput llli inftar Ardex, uti & coUumpedem
ongum : oculi nigri circulo aurco : alx & cauda fimul dc-
iinunt: cauda enim btevis, nec fiipra quinque digitos lon-
ga : crura fatis longa : fuperiora quippe quaruor & inferio-
ra totidem digitos : in pedibus porro quatuor digitos , vi-
delicet tres anterius , uhum pofterius verfum. Crura'au-
tem fuperiora ad medietatem f ant nuda pennis : cxtera
fufcacutetetta. Caput & collum brunnis quidem pen-
nis, fed qux punctulis nigris variegatx funt, veftiuntur.
Per totum coftum inferius ad pechis ufque tcndit linea
plumisalbis, nigris &brunnis mixta. Dorfum & alx ni-
gris quidem, fed quxminutiffimispunotulisflavcfcenri-
bus variegatas funt, veftiuntur ; venter quoque ad eundem
modum : fub alis denique nigrx & albo maculatx funt
pennx.

Mitvitvi Brafilienfibus , Avis Alaudx magnitu-
dine. B_oftrum habet rectum , nigrum quidem , atinex-
ortuinferius croceum : oculos elegantesnigros. Totum
caput fuperius, collum, dorfum, alx & cauda fuperius co-
loris funt obfcure gryfei, & re-
miges alarumnigricantcs. Ca-
put infcrius , gutmr , peclus &
infimus venteralbicant, ut &
crura fuperiora , qux mediam
partem pcnnis veftita, more a-
viumaquaticarum. Supraex-
orru roftri infronte maculam
habet albam, & annulum albu
circa collum, & inferius femi-
annulum obfcure gryfeu, huic
contiguum:nam gutmr totum album cft, collum fuperius
rotumobfcuregryfeum. Crurafuntfubluteola ; digitiau-
tem pcdum aliquid fufci admixtum habent. Trcs folummodo digitos habet in pedibus, omnes
anterius verfos, quiin exortucuteexparte junguntur: unguiculinigri.
Avis hxc ad littora maris & ripas falforum fluminum difcurrit.

Cap.

200

GeorgI MarcgravI

C a p. VI.

Iabiru. Iabiru wacu. Manucodiata.

o

IAb i rv Brafilienfibus, Bclgis vulgo Vljgro. Avis haec magnitudine fuperat Cignum.
Corpus illius quatuordecim digitos longum: collum totidem, & brachiibumanihabens
crafiitiem. Caput fatis magnum, oculinigti, roftrum nigrum direOre extenfum , &fuperius
verfus extremitatem paulum incutvatum ; undecim digitos longum, duos & femis latum , vcr-

fusexrerioraacumlnatiiffl; eftque fuperiorroftri pars paulo altior&major inferiori. Caret
lingua &fubgurture ingluviem habet mediocris magnitudinis. Cruralongiffima , duosni-
mimm pedes : fuperiora enim unum pedem & digitum longa, & mediam partem pennis nuda;
infcriora undecim digitos. Suntautem crurareita, nigricantia, &quafifquamata, digitum
medium crafla. Inpedibusdigitiquatuor,tresanterius, unus pofterius verfus ; quorum me-
dius quatuor digiros longus, csteri paulo breviores. Tota avis veftitur albispennis inftar
cigni aut anferis. Collum fere rorum , nimirum octo digitorum , longitudine a capite nume-
rando, caretpennis; achujusmedictascum capitetegiturnigra cute ,reliquaalba cute. Sed
puto in cute hxfifle pinnulas albas , & fuifle abreptas. Cauda lata definit cum extremitate
alatum.

Iabirv Gvacv Petiguaribus , Nhandu apox Tupinambis: Belgis ^CUtbOgtl, Roftrum
habct magnum , feptem & femis digitos longum , in extremiratc teres & inferius incurvatum;
carer lingua & roftrum inferius canum eft . In fummirare capitis mitram ofleam coloris albi &
cinerei mixti gerir. Ocuiinigri&poneeos aurium foramina ampla. Collum decemdigiros
longum, cujus medietas, uti& caput, plumis, at cute fquamofa cinerea eft tetta, cujus
fquamx albicant. Cotpore icquat Ciconiam; caudam habct brevem & nigram, cumqua
alae definunt. Crurafiiperiora exparte albisveftita pennis, ca:tera tota cinerea, &quidem
fuperiora crura longa funt digitos octo , inferiora fex aut paulo plus : digiri pedum quatuor ut
inpriore. Totura sorpus & collum albis veftitur pennis &a collo longiufcute pcnnxpro-

pcndent

HlSTOR. AvlVM LlB. V. 201

pendent&circum. Alxalba:, remiges illarum pennxnigrx, rubini colore tranfplendente
innigro. Pellisdctralfirurhuicaviaccaroejuscoftacomcditur; pinguis eft&ficca, bonifa-

poris , prxfcrtim fi cofta butyro
frixetur. Comedi fxpiffime.

Manvcodiata,& qui-
dem Rex crcditus ; ad afpcctum
columbam, fed reverahirundi-
nemxquabat. Caputhabetpar-
vum,oculos parvos,roftrum re-
£tum , (atis craflum , acumina-
tum , fefquidigitum longum :
collum digitum longuni; cor-
poris autem longitudo a collo
ad caudx cxortum vix trium di-
gitorum& femis. Alxfuprafe-
ptem longx; cauda lata & fcx
digitos longa. Crura duo habct,
quodlibet inferius duos digitos
longum ; quatuor digitos in pe-
dibus, tres antrorfum, unum rc-
trorfum verliim more commu-
ni ; mcdius anteriorum paulo
longior cxteris ; pofterior etiani
fatislongus; quilibet ungue lu-
nato fcu adunco accipitrino for-
ti prxditus. Suntque crura & pe-
des fatis ctafli ac ad rapinam
comparati. Alx & cauda pen-
nashabent latas & fortes digiti
latitudine. Totum dorfum , in-
fimus venter, alx, cauda elegan-
tis funt brunni coloris ; fuperius
ad roftrum pennulas habet ho-
lofericum leve referenres , vi-
ridi& fufcomixtas; infcrius ad
roftrum fimiles nigri coloris .
Collum fuperius flavi feu aurei eft coloris , inferius viridis cumaureo tranfplendente. Pectus
faturate brunnum; fub alis in lateribus inter alas & crura, exoriuntur multx pennx, pedem plus
vel minus longx , elegantis ftrufturx, qux (flpra caudam longc exrenduntur : funt autem pro-
pe exorrum flavi fcu aureicoloris , reliqua ex albo flavefcentes , brunno umbratx feu dilute in-
termixtx: interhaspennasduo quafifilacxtenduntur, quodlibet longum duospedes &am-
plius, ac verfus extremum incurvata, obfcure brunni coloris. Crura fufca funt, unguibus
magis ajbicantibus. Roftrum coloriseftex viridi& cxruleo mixti , verfusacumen tamen al-
bicans. H<ec eH illa avk qttam alii Paradifeam vocant : cajus aliquot rcperiuntur Jpecies.

C A r. VII.

uirapunga utraque . Cjuiraquerea, facamaciri. Qiriama.

Vira pvng A Brafilienfibus ; Avis cujus fonuslonge auditur; Turdelxmajoris ma-
»gnirudinemfuperat& columbxfere xquat. Roftrum habet digitum longum & latum,
antcrius acutum,cujus fuperior pars paulum ptominet fuper inferiorem, ac deorfum cft incur-
vatum, nigrum, naribus patentibus. Os illi amplum quod apcrirc poreft ufque fub oculos , ita
ut oris apertura cum roftro triangulum formet. Linguam habet brevem : oculos e nigro cce-
l ul^jccntes. Sub gutture autem, quod latum habet , & in collo inferiori , multas digitum lon-
gas propendenres particulas carneas nigras habet , figura fpiculi haftx , vcl quafi ligulx. Ca-
put obfcure brunnis pennis veftitur. Totum collum , pettus , vcnter , dorfum & crurafupe-
rioraleucopxistegunturpennis, quibus (potiffimumindorfo) niguicantesadmixtx, acver-
fus caudam eriam virefcentes. Caudam habet ttes digitos longam, leucopxis ac nigricantibus
pcnnispaucaviriditateadmixta. Alx (non multumpoftcxottum caudx definentesjininitio
funt nigrsc, reliquam pattem nigticantes, quibus obfcure vircfcentes pennx admifcentur.

C c Crura

20% GeorgI MarcgravI

Crura inferiora nigricant , funtque plus digito longa ; digitos quatuor habet cam catteris com-
munes, nigris unguibus. Peftus bifidum eft , feu con-
vallem habcr permedium fccundum longitudincm;
tracheam amplam , unde etiam fortem clamorem po-
teftedere. Duplicem autem fonum edit promifcue,
una vice quafi quis fecuri percuteret cuneum ferreum
in filva (cock , cick , ) altera autem quafi quis campa-
namfiffamtangcretA'»»-, Kur,Kur, &c. Clamat au-
tem folum media a:ftate , Decembris & Ianuarii ini-
tio per qiunque aut fex feptimanas, reliquis menfi-
bus non auditur; unde Lufitanis Ave dc vcrano vo-
catur.

Gvira P v n g a foemina ; Turdelx noftrauna-
joris magnirudine eft & figura & eodcm modo car-
nofa. Caputhabet latiufculum, roftrum quoquelatum, haudlongum, oris hiatus amplus
quando aperitur. Roftrum nigrum. Oculi fatis
magni. Cauda tres digitos aut paulo plus longa,
nec ala; ad illius finem pertingunt. Tota avis vefti-
tur pennis nigricantibus , quibus fufcx & dilute
virentes funr mixts : magis tamen fufcus eft in dor-
fo color, in gutturefpedtore, & vcntre magis dilutc
vitens & mixtus ut noftra: turdelx. Avis eft pin-
guis & copiofx carnis. Crura & pedcs nigricanr,
cxtera nihil diiferunt a communi norma.

Gviraqj/erea Brafilicnfibus ; Avis Alaudx
magnitudine,fed quia longas alas & caudam habet multo longiorem, videtur major. Caput la-
tum, compreflum ac fatis magnum habet , oculosmagnos &nigricantes ; roftellumparvum,
triangularc, compreffum & fuperiore parte aduncum: os amplum, longc amplius roftro, quod
apertum triangulum efformar. Ad u-
tramque autem extremiratem roftri fu-
perioris ad latera digiti fere longirudine,
in quolibet decem aut duodecim circi-
ter fetas craffas fuillas habet prorenfas
anterius & ad latus. Corpus haud lon-
gum " fed rotundum ferc eft. Pedes qua-
tuor digitis more communi conftant,
quorum mcdius longior rcliquis ; & un-
guiculo fuo (quos omnes habet nigros,J
pectine cornco fubtiliter ferrato dota-
tuseft. Alas longas habet , nimirumfc-
mipedcm. Cauda o£to digitos longa , conftans in extremitate duabus pcnnis longioribus reli-
quis. Tora avis ex fufco cinerei coloris cum maculis obfcure flavis aut albicantibus mixtis
more Nifi . Circa totum collum autem pone caput annulum habct obfcure aureum. Crura ci-
nerea feu fulca. Digiti exigua pellicula conncdtuntur, non ita lata ut in anatibus , nam non eft
avis aquatica.

Jacamaciri Brafilienfibus, Avis A-
lauds magnitudine. Roftrum rectum , acu-
tum,nigrumhabet, duosdigitos ferelon-
gum : linguam brevem : oculos coeruleos:
Alas breves quae paulo poft exortum caudx
definunt. Cauda autem tres & femis digiros
fere longa , recta , feptem aut octo pennis
conftans. Crura fuperiora pennis veftira,
inferiora nuda, cute flava & viridi mixta.
Pcdcs itidem. In quolibet pede quatuor ha-
bet digitos , duos anterius , duos poftcrius
verfos; eftque uterque interior , ramante-
rius , quam pofterius , dimidiam tantum
partem longus pra exterioribus : Ungui-
culinigri.

Histor. Avivm Lib. V. 203
Totumcaput, collumfuperius, totum dorfum, alx, cauda fuperius coloris funtviridis
cum aurco & igneo mixti , ita ut mirifice reiplendeat; cjufflem coloris annulus etiam circum-
dat collum. Sub gutturc autem, in pectore & infimo ventre & fub cauda obfcurc flavi coloris
cft , ut cera vctufta.

Chiama Brafilienfibus , Avis Ardex majoris magnitudine; ex aquaticatum eft genere:
jn eapire fuperexorturoftricriftamplumatamgeritnigram cinereo mixtam, erectam. Ro-
ftrumbrcve, fuperiuspauloaduncum, ex obfcuro flavo fufcum. Oculos habet elegantes au-

reos , pupilla nigra, longis ftiperciliis nigris.
Alx dclinunrpaulo poft exortum caudx.Cru-
ra habct longa , fuperius mediam partem pen-
nis veftita , cxtera nuda & obfcure flava : di i-
tos tres in pedibus, medium longiflimum, ex-
teriorem brcviorem,interiorcm adhuc brevio-
rem. Suntque digitiadpartemcuteconnexi.
In poftica partc pedisdigitumpatvumhabet,
altioriloco pofitum , &calcaneumrorundum
morc Struthionis. Ungues digitotum breviuf-
culi, lunati, fufci. Tctumcorpuspennisvc-
ftirurgryfeisfeucinereis fufco undatis, utin
falconibus , & obfcure flavo mixto : extremi-
tas alarum & cauda: fuf :a eft , obfcure flavo &
gryfeo undata : in pc&ore & inferiore venrre
plus habetgryfei. Caudam demiflam , collum
lereclum gerit. Clamor ejus inftar gallo-pa-
Vifacminae & longc auditur. Carne cft valde probata.

Cap. VMI.

Cjuara. Drutaurana. JVlaguari. Cfuarauna. <fj[jaia. c Pkui ptnima.
Tkacureba. Tuidara. Cjuacuguacu. Tapera^.

GVa r a Brafilienfibus (in Marahoon frcquentiffima & Rio de Ienciro) avis eft aquatica &
terreftris, Albardeolxmagnitudine. Roftrum habct cnfis polonici figura, longum, ex

albofubcincrefcens: oculos nigros. Collum&
corpus inftar Albardeolx. Ate definunt cura
cauda , quae brevis & demifla. Crura longa, quo-
rum fuperior medietas pennis veftita, reliqua nu-
da : digiti pediim quatuor communi modo , lon-
giufculi, brevibus unguibus,prope exortum cute
inter fe connexi : crura autem nuda cum pedibus
coloris ex albo gryfei , uti & roftrum.

Tora avis veftirur pennis elegantis coloris
coccinei ; remiges tantum alarumnigras habenc
extremitates. Haccavis primum cxclufacoloti«
eft nigricantis , hinc cvadit cinerei, deinceps albi,
fenfim auremrnbcfcere incipit&fecundo xtatis
annocoloris eft in totum, qucm Columbin vo-
cant, quoque magis fenefcit elegantiffimum illum colorem coccineum acquirit- Victitat pif-
cibus, catne, adjuncrafemperaqua.

Brafiliani c plumis hujus avis varia componunt corporis ornamenta.
Vrvtavrana Brafilienfibus , ItVrutavicuquichu Caririri , Avis Aquilx magnitudine.
Roflrumhabernigrum, cujuslupcriorparsadunca, prope exortumtamen flavum; oculos
elegantcsaureos, pupillanigra; quos cuticulacinereaobducere poteft, licct palpebras non
claudat. Caput aqudinumquidem, fedfuperius compreffum feuplanum, incujus fummi-
tateduashabentpennasnigras, duos circiter digitos longas, cum duabus parvulis ad latus
quodlibet : illas autem quando vult in altum futrigit , atque iterum componit. Alx paulo
poft exorrumcaudx delinunt. Caudaeilatainftar Aquilx.

Caput fupcrius fufcis tcgitut pcnnis , quarum orx fubflavefcunt : totum collum fuperius
& a'd latera brunnis (ut perdix: ) tomm guttur curn collo infcriori cft album , ita tamen ut

Cc 2 albe-

204 GeorgI MarcgravI

albedo ad latera pennis nigris fit vatiegata. Totum pcitus & infimus ventet, ctura fupc-
riora&inferioraulqueadpcdespennis veftiuntur albis , quibus nigrx fquamatim admixtx
funt . Alx & cauda fufci funt coloris cum umbra mixti , atque oras habent fubtiles albicantes.
Remiges alarum pennae funt fufcx & nigris undis variegatx. In pedibus digitos habet qua-
tuorflavos, unguibus lunatis fufcis. Clamat Ceb, Geb, utpul-
lus gallinaceus qui matrem perdidit. Rapax avis , crudam
comedens carnem. Projcctam fibi avcm five vivam five
mortuam unguibus arripit& roftro egregie deplumar, dcin
dilacerat & carnem oflaque deglutit; unam harum diu vi-
vam alui inmunimento Mauritii ad Flumen S. Francifci.

Annotatio. Icon hujus avis haud male convenit
cum Icone Nycticoracis (quam dat Gcfnerus; non tamen Ny-
* cticoracis veterum , fed vulgo fic dicti circa Argcntinam &
alibi circa Rhenum , avis pifcatoiix) nifi quod in capitc tres
pcnnas habeat.

Magvari Brafilienfibus ; Avis Ciconix fimilis figura
&magnitudine , atque etiam ex parte colore. Collum habet
pedem longum ; Roftrum rectum , acutum, novemdigitos
longum ; crura longa & nuda ut Ciconia ; caudam brcvem,
oum qua alx defihunt. Roftmm in exortu ad medietatem uf-
que ex vitidi flavefccns, reliqua medietas extrema ex ccerulco
cincrea. Oculos habct parvos, argenteos, pupillanigra & cir-
ca eos cutem cinnabriam, ac fimilem etiam infetius prope ex-
ortum roftri, feu inter roftrum & guttur : quam mote Senembi, irafcens dependere finit liib
gutture.

Totum caput , collum , & totum corpus albiflimis veftitur plumis ; ac inferiori parte colli
pennx albx illa: funt longiufculx. Caudaautem quoque alba , at fuperius nigris aliquotpcn-
nistegitur. Alxin cxortualbis teguntur pennis, fcdpropc dorfum nigris: nigrcdini autem
perfplcndct viriditas. Crura funt rubra ut & pedes , quos cum Ciconia communes habet. Ro-
ftro crepitat, ut Ciconia noftras. Caro illius edulis.

Gvaravna Brafilienfibus , Rufticola aquatica , magnitudinc Uca. B.oftrum habet te-
res, paulo deorfum inclinatum, flavum, at in cxttemitate fufcum,quatuor & femis digitos lon-
gum ; corporis autem illius longitudo eft totidem.
Crura fuperiora mcdiam partem pennis veftira , fex ^
digitos longa : digiti pedum quatuor ita difpofiti ut
communiter ; quorum medius rrcs digitos longus,
cxteri brcviores.

Tota avis pcnnis veftitur fufcis , multa umbra
mixtis. Caput autem & Collum totum ejufdem
coloris , & prxteiea albo pirn&ulatum , ut in Ja-
cu.

Carnem habct fatis bonam , quam fxpius com-
edi.

A i a i a Brafilienfibus , Colhcrado Lufitanis , Bel-
gis jilcpriilCt' : Avis figuta conveniens cum Euro-
pxis , folo coldre diffcrens. Anferis magnitudine.
Roftto inftar cochlearis lato , albo : collo longo, pe-
dibus latis. Tota alba eft, fed in dorfo & alis dilute incatnati colotis perfplendentis. Caio illius
edulis , & fxpe comedi. Irequens cft ad Flumen S" Francifci , & alibi pafiim in locis palu-
ftribus.

Picvipinima Brafilienfibus ; columbx filveftris fpecies, paulo major Alauda. Roftel-
lum habet columbinum, fufcum : ocellos nigros, circcllo aureo. Totum caput, collumfupe-
rius & ad latera , dorium & alx pennas habcnt obfcure cinereas feu lividas , oris nigricantibus
lunatis. Longiores autem alatum pennx feu temiges, qux intei volandum vidcntut, rufti funt
coloris, uno latere nigricantcs, ut & in extremitatibus. Cauda longiufcula ex pennis conftat e
cincreo fufcis , quarum & quxdam nigrx & medietate exteiiore albx. Venter albas pennas
habctorislunatisfufcis. Crura &pedescolumbinialbefcentes. Carnemhabentbonam , &
funtadmodumpingues.

Picacvroba Brafilienfibus , quoquc columbx filveftris eft fpecies, coloris cinerci cum
ruftb mixti; pedibus & cruribus mbris.

Avicu-

H I S T O R. AVIVM L I B. V. 205

Avicula (cujus nomen \_Aucior noti prodit) pafleris magnitudinc & figuta , tota nigta , capite
tamen albo , & cauda cx muko nigro & gryfeo colore mixta. Clamat ^if, ^ip.

Tvidara Brafilienfibus ; Ululx eft fpecies ; Germanis Schleiereule , Belgis iSCCCtllipIC-
Capite rotundo, nafo elato , & plumis compexis conftrato ; fub nafo roftrum habct aduncum,
album: oculos autem nigros. Tota avis faciei fupcrficics , cordis, uti pingitur , habet figuram,
plumulis obfcurc ex albo fiavis, cum pauco nigro mixtis, quafi fimbria circumdata efient. Plu-
mi totius avis mixtx albo & pallide flavo ac gryfeo: alx undatx uti & cauda. Corpus fubtiliter
punctaturn cum fufco. Defcribitur & a Gefncro.

Gvacagvacv Braliiicnfibus, Lufitanis Gaivota, Bclgis SlJceuVBC: Avis gallinx vulgaris
magnitudine, roftro recto, longo, craflb , flavo. Caputfuperiusnigris tcgiturpennis , ut & ul-
timamedictasalarum& cauda. Guttur, totum collum , pecrus&infimusventer , ac initium
alarum fnnt alba. Ovaponitinarcna, gallinaceis figura, magnitudine & colore fimilia : qux
quidembonifuntfaporis, fed caro avis nullius eftpretii.

Tapera Brafilienfibus , i^dndorinha Lufitanis, Hirundinisfpecics , noftratibusfimilis,
ejufdem magnirudinis & eodcm modo circumvolitans. Roftrum breve, latiufculum habet &
nigrum: osamplum, quodaperireultraoculorumregioncmpoteft , utlbiau junior : oculos
elegantcs, nigros: alas longas, definentcs cum fine caudx ; qux latiufcula cft. Crura & pedcs ut
noftratibus. Totum caput fuperius , coUum , dorfum, alx & c'auda pcnnas habent coloris ex
fufco cum gryfeo mixti ; rcmigcs alarum & exrremitas caudx paulo magis fufcefcunt reliquis
parribus. Sub gutture & in pe&ore gryfei eft coloris , cum albo mixti ; venter eft albus , uti &
fub cauda albet. Crura & pedes fufci.

Cap. XI.

Tfttucorum majomm& minomm varia fjjecies.

PSittacorvm in Brafilia maxima eft copia & fumma varictas ; quos Brafilienfes com-
muninominevocant A ivrv. Atiftotcles lib. iv. Hiftor. Animal, cap. x.fcribit ; eaqux
ova pariunt , an fomnient incertum esi , manifejium 'vero ea dormire^. Ego utrumque adfir-
mo cum ]ul. Scaligcro in Commentar. & quod ille de fuo Turdo refert & Accipitribus , ego
demeo Pfittaco , quemLauramvocabam ,namfxpiusdenocte fcipfum expcrgifcens femilb-
mnus fublocutus eft. Idem lib. yx II, cap. x- fcribit, Pfittacum a Grxcis etiam a.vSr^-myXafat
vocari. Pfittaci nidificant in cavis arboribus,ubi foramen extra rotundum faciunt, ac ova duo
aut tria columbinis fimilia imponunr finenido aliquo fitto. Ova fi tangas , nihilominus excluv
duntur, necPfittacus ca deferir. Pullos excludunt medio Junio &finc: plumati autem pulli in-
veniuntur apti ad eximendum fine Julii & mcdietate Augufti. Pfittaci juniorcs primum exclu-
fi vermes crafllufculos habent , in quolibct narium foramine unum , ac prxterea in fummitate
capitis tubcrculum in quo itidcm vermis craifus later. Omnes aurcm vermes brevi fponte ex-
cidunt, ac locus per fe fanatur. Fiunt varii coloris Pfittaci a Tapuyis , deplumando juniores &
cutem vatiis coloribus inficiendo , Lufitanivocant Papagios contrefeitos. Nullus Pfittacorum
Brafilienfium prxter Curicos fc manibus rangi in corpore pcrmittit.

Trima Jpecies Aivrvcvrav elegantiflima eft. Supra roftrum in capite mitellam habet
eleganter ccerulcam : gurtut, latera capitis & fuperior illius pars eleganti flavo vcftiuntur , to-
tum corpus lxto viridi. In alarum extremiratibus pennx una medietate nigrx , altera crocex,
partim etiaminextrcmitate ccerulex , partimhincindevirides. In fumma eleganter variega-
tx. Cauda viridis, fed quando illam explicat, fimbriata nigroi rubro, cceruleo. Crura & pedes
cinerei coloris. Roftrum ex cinereo fufcum. Oculi nigricantes , circulo aurco. Lingua
omnibus lata & crafla.

Secunda jpecies , priori fimilis, paululum aliter variegatur coloribus , nimirum in fummo ca-
pitc mitella flava cui albedo mixta, fuper oculos & in gutture clare flavo. Circa roftrtun fupe-
rius macula eft thalaflina.

Tertia Jpccies ; AivrvcvrvcA. Mitram habet in capite cx cceruleo & pauco nigro mix-
tam, in medk) mitrx maculam flavam. Infra oculps flava , & in gutture ccerulea eft macula.
Viriditas in pcctore , alis & dorfo paulo faturatiorfci extremitatibus alarum & cauda dilurior.
Extremitates pcnnarum alx flavx & rubrx & Indica colore mixtx. Cauda inferius ex flavo &
viridimixta, fuperius dilureviridis. Crurae cinereo ccerulefcentia. Roftrum fupcrius cine-
reum, in extremitatibus nigrum, ungues pedum nigri.

Cc 3

Tvi

106

GeorgI MarcgravI

T v i vulgo Terroquet.

PRitna Jpecies : magnitudine Hirundinis : in totum viridis coloris : cauda iongiflima roftro ni'
gro adunco.

Secunda: Tuiaputejuba, viridisintotum&quidemdilutius inreliquo corpore, inventre
flavefcens, in alis obfcure viridis. Cauda longiflima : magnitiidinis ejufdem cum priori;
oculis magnis , fubnigris , circello ex penniscirca oculoslureo, & fupraroftrum, quodni-
grum & aduncum , in capite maculam habetmagnam ex pennis Auraici coloris.

Tertia Tvitirica, paulo majores funt Guineenfibus , in totum viridis coloris , qui
tamen in dorfo & alis plerumque faturatior , in reliquis partibus dilutior : roftro incurvato
incarnaticoloris: oculisnigris ; pedibuscserulefcentibuS; cauda paulumultraextremitatcm
alarum protenfa. Admodum hi manfuefcunt, & cibum cxalicujusore capiunt & manibus
fe tractari finunt. Item inftar Pfittacorum garritum addifcunt.

£)uarta: magnitudine fturni , cjuidcm coloris cum fecundafpecic , fed breviori cauda.
£)uir,ta Iendaya : funt magnitudine mcrulx aut minoris Turdelsc; roftro & cruribus ni-
gris, oculisnigricantibus, circuloaureo, exterius albo : dorium, n\x, &cauda, ut&anus,
viridibus pennis veftiuntur quibus thalaflinus mixtus: extremitas alarum quodammodo ni-
grcfcir. Totum caput , collum & peclus flavi coloris funr , cui luteus intermixtus.

Sexta T v i e t e , magnitudine Alauds , in totum dilute viridis coloris. At initium ala-
lura cgrcgie cxruleum eft, & omnium pennarum in alis ora: ca:ruleae,ita ut complicatsc.quan-
do quiefcit avis , maculamlongam csruleam propeoram lateralem alae oftentent. Indorfo
adexortumcauda: ufqueetiam maculaoeruleaeft. Cauda brevis. Roftellum incurvatum,
incarnari coloris. Crura & pedes cinerei.

^ Septima: TvipARa Tupinambis, magnitudine Alaudx , intotum dilute viridis coloris,
caudabrevior, itautcumalisdefinat: RoftroincarnatO; cruribus gryfeis. Prope roftri exor-
tum in fronte , maculam ha,bet femilunarem miniatam, quafi coronam ; qua: & inferius eft,
incujuflibetalaemcdioluteifeu vranici coloris. Nidificant in cumulis a formicis relictis, qui
in arboribus reperiuntur.

Pfittaci & Tui femper catervatim volant , nimirumbiniac binijuxta feinvicem: Sylvsehis
plenxoint , &fspequadringenti& quingenti fimulvolant , ftrepirummagnum clamore exci-
tantes. Confidentin altiflimis arboribus : nichficantpotiflimuminmedirerrancis. Caroboni

faporis fi afletur , maxime Pcrroquet.

Araracanga Brafilienfibus , Pfittacus maximus ; majores funt corvis noftratibus.
Caputmagnum , fuperiusplanum &latum

habet,oculos pulchros, cslios,pupilla nigri-
canre: oculos autem exterius ambit mem-

brana alba, ut & maxillas & roftrum inferius:
haecfubter oculos feniilunariformaeftpro-

ducta. Roftrum incurvum, magnum, fupe-

rius albicans,infcrius nigrumdinguam habct

ut Pfittacus & eodem modo edit. Voces
eriam quafdam Ibnare difcit. Roftrtim fupe-

rius ttes ckciterdigitos longum , altum feu

latum : Crura & pedes ut Pfittacus habet

nigros. Totum caput, collum, pectus, ven-

ter, Crura fuperiora & cauda inferius,ut & ini-

tium alarum fuperius elegantibus rubris pen-

nis veftiuntur , pcr medietatem autem ala:

tectasfuntvitidibtis, extrcma aurem medie-

tas alatum ufquc ad finem ccetuleis otnatur.

Extremiras dorfi prope anum fuperius &

cauda ccetuleis conftanr, quibus aliquB|

brunni coloris admifccntur. Cauda lonjl

eft decem circiter digitos & longe prorm-

nent ultra finem alarum.

Araravna BrafiUcnfibus. Figuraal-

terifimilis, fed alterius coloris. Roftrumni-

grum , oculi cxfii , pupilla nigra. Cutiscir-

ca oculos alba nigris pennulis varicgatur

cjuafi

H I S T O R. A V I V M L I E. V. 207

quafi acu picta eflet. Crura & pedes fufci coloris. Caput anterius fupra roftrum mitellam ha-
betviridibuspennis : fubroftro inferiori ambiunt guttur pennx nigrx: Colli autcm latera,
rcliquumguttur, totum pecrus & inflmum ventremtcgunt pcnnx flavi coloris : Extrenaum
caput, collumpoftcriusverfus, totumdorfum & alas exterius ccerulei. Extremitatibus ala-
rum plumxflavx funtadmixtx: cauda conftat longis pennis cceruleis , quibusaliquotflavx
immifcentur. In genere autcm ccerulex pennx interius funt nigrx & quodammodo ctiarri
nigredinem ad latera de fc fpargunt.

Asica Brafilienfibus : Pcrroquet, magnitudine Alaudx. Roftrum fufcum, aduncum. In
capitis fummitatc epatici coloris pennx, ad latcra circa oculos btunni; guttur cincreum ; col-
lumfupcrius & lateraviridia. Venterhabct pennas ex brrihno rufcfccntes. Dorfum viride
maculam habet dilute brunnam. Cauda quoque dilute brunna. In alarum initio fanguinea
mactila live fimbria eft : reliquum alarum viride ; extremitas rhalaffini coloris. Crura fuperius
viridibus veftitapennis , infcrius cute cinerea , unguibus nigricantibus. Elegans plane avis.

Maracana Brafilienlibus, avis Pfittaco plane fimilis (cujus & fpccies) fed major.plumx
totius ex gryfco fubccerulefcunt , clamat ut Piittacus. Fructus amat , Murucuja imprimis.

M a r a c A N A Brafilienfibus , itidem Atatx fpecics minor ; magnitudinc Pfittaci , figu-
ra Ararx,caudalongatali,roftro,&cutecircaoculos. Roftrtim nigtum, cutis circaoculos
alba , punctulata plumulis nigris. Oculi flavefcentcs , pupilla nigra. ToTurii caput , collum &
alx faturate vitidis coloris uti in Amurucurica; fummitas capitis dilutior & quodammodo cce-
rulefcit. Cauda fuperiusviridibus & inextremitateccerulefcentibus, infcrius faturate rubris
conftat pennis. Ala: interius etiam rubra; , exterius virides &exttemitatescceruleaeobfcure.
Incxortucujudibctalxmaculamhabetminiatam. Superroftri exortum, fuperius maculam
'habetpatvamfufcam. Crura & pedes fufci. Clamat Oe, Oe, Oe_j.

Qv i ivbatvi flavus eft totus, magnitudine Tuiapara ; roftro incurvato gryfeo , oculis
nigris. Extremirasalarumobfcureviridiseft:caudalongaflava. Crura coloris incarnati. Fa-.
cile & valdc manfuefcit.

P a r a g v a Pfittacus eft niger , magnitudine Aiurucariu , peitore , dorfo & vcntre medie-
tateanterioreinfignitertubro. Oculisnigris , circello rubro. Roftro fufco leu obfcure cine-
reo. Cruribus & pedibus obfcure cinereis.

T a n a b e Brafilienfibus, Pfittacus eft viridis, major quam Paragua, capite rubro & peirore
atque initio alatum. Roftto & pedibus obfcure cinereis.

Aivrvcatinga Brafilienfibus , Pfittacus magnitudine pulli gallinacei mediocris,
totusviridis; oculisrubris &circaoculoscutealba. Roftro albo & cruribus albis. Caudam
habctlongam, viridem.

Aivrvapara Brafilienfibus, in totum convenit cum prsecedcnti, fed minor eft.

C a p. X.

Ipem. Drubu. 'Tamatiautraque. (juirajemoja. Cjurramnbeengeta.-

JPicv Brafilienfibus , Corta pao Lufitanis , Avismagnitudine columbar. Colli longitudo
-*-duorumdigitorum,corporisautemquatuor, &caudx item quatuor, crurum fere lefqui-

digiti; in pedibus quatuor habct digitos, duos antror-
fum, duos retrorfum verfos ut in Pfittacis. Caput ve-
ftiturpennis cinnabrii coloris , in quo & criftam ha-
betinftar Columbx: collum ad roftrum ufque infe-
rius nigrum , ut & fuperius ; in utroque autem latere
linea eft alba,crafla, qux divifim ad dorfum protendi-
tur. Alx exterius totx nigrx , interius albx ; cauda
nigra ; in ventre & cruribus fuperioribus pennx funt
nigrx & albx. Roftrum illius rectum , acutum ,
fefquidigitum longum,quo atborum cortices exfcin-
dit ut Picus.

Urvbv Brafilienfibus , vulgo tttl S^tnfcljetteter;

Avis rapax , magnitudine Milvii aut Nifi , pedibus
gallinaceisfubalbicantibus , cauda longa , & alisea
longioribus. Pennxtotius corporis funt nigrx cum pauxillo ravi coloris hinc inde mixtar.
Caput habet parvum, figura pene gaUinarum Indicarum , cute tcaum paululum rugofa. In
fummitate autem capitis fccundum longitudinem quafi dividitur cutis , & in finiftro latcre ca-
pitis infra oculum crocei eft coloris , fupra oculum ccerulei , in fummitate item , reliqua parte

cx ruf-

zo'i GeorgI MarcgravI

ex ruffo fubbrunni. In dextro latere capitis circa oculumfuperne & inferne crocei coloris, in
fummitate itidem, reliqua partc ex croceo albicantis.

Roftrum habet fatis longum , exterius
aduncum, acutum,& ad mcdictatem ufque
a capite cute obtectum ex crocco ccetule-
fcente. In mcdiet.ite roftri fupcrius narium
foramen unnm amplum tranfvtrfim pofi-
tum ; cxtremitas roftri , qux cute caret , eft
alba. Oculos habet ele^antes rubini fere
colore , pupilla rotunda nigra : palpebrx
funt croccx : linguam carinarani , in am-
bitudenticulisacutis prxdiram. Fxretejus
caro inftar cadaveris : nam & cadaveribus
vefcuntur , & in maxima copia ftatim ad-
volant in Capitania Sirigippo & Flumine
S. Francifci , quando quis bcftiam aliquam
maftat. Fceda avis, fcmpcrmacra, num-
quam fatura.

A nno t a t i o. Fr. Ximeneshanceandemavcmitadefcribit: Avis,quamMexcanivo-
cant Tz,opi/ot/, abaliisnationibus appcllatur Aura^ magnitudine eft aquilx mediocris, aut
corvi, cujus (pecics videtur effe ; uagues habet curvos &nigros, crura parda, roftrum Pfittaci,
& ad eundem modum faftum, frontcm pardum & fine plumis, cum pilis pexis & nigris fimili-
bus eis qui nafcuntur in capitibus Nigritarum. Vcfcuntur carnibus mortuis & ftercore huma- I
no: Ignotum ha£tenus ubi nidificcnt, aut pullos excludant, licet frequentiflima fir avis in Nova
Hifpania ; volat femper valde alte , & fundit de fe gravem & horribilcm fxrorem inftar corvo-
rum: volant fcmper catervatim, &infidentarboribus , & junftim cadavcradepafcunturfinc
ullo certamine , atquc ita fc ingutgitant utvix fe levare poffint ad volandum, & facile hinc
capiantur ; & quando carterx vident aliquam non pofle fe moverc , ad juvant quantum pof-
funt & ducunt ad aquam , nam ablutx recuperant vires ad volandum. Ajunt plumas
hujusaviscrematas& in cinetem reda£tas , pilos ita tollcre ur non renafcantur, quod&fter-
coriformicarumttibuitur&fanguini vefpertilionum : cutisearum femiufta, fanat vulnerafi
applicerur , & fimul caro comedatur ; qux etiam folet prodeffe iis cui lue venerea laborant,
uti arBrmant multi Hilpani , qui illas comcderunr confilio Mexicanorum , & fanati funt, quod
aliis remediis fruftra tentavcrant. Cor ficcatum ad Solem olct mufcum. Stercus illius ficcatus
& hauftus , pondcre unius dragmx multum prodeft melancholicis. Dicunt Barbari , ubi ova
pofuerint nidum circumdare ccrtis lapillis , qui rranfpirabiles faciunt : fed verifimilior eft opi-
nio, pulloscxcluderefubtetra, &cximerepafcendos, & rurfus terra operire.

Tamatia Brafilienfibus ; Avis AlaudxmagnitudinefeuPici. Totapunftulata , & va-
riegata maculis ut Turdus minor, Ger-
manis vulgo Ein Trojlel: invcntre al-
bas habctpennas , maculis fufcis ; fub
gutture autem flavefcit uti & circa col-
lum.

Roftrum habet Iongum rubrum, fu-
perius paululum fufcuni; cujus fupe-
riorpars paulo longior quam inferior.
Supra nares fubtilcs aliquor cxtant
pennnlx inftat pilorum.

In pedibus quatuor habet digitos un-
guibus aduncis. Caret cauda. Caput
illius majus quam porportio corporis
rcquirat, uti&toftrum.

Tamatia itidem Brafilienfibus
difta , avis aquatica , forfan gallina.
Nifi roftrum obtinet, magnitudine yaf-
fana afu : dorfo incurvato inccdens &
collo incurvaro . Caput habet ma-
gnum , oculos magnos nigros , prope
exortum roftri exiftcntes : Roftrum
duos digitos longum , plus uno latum,

inftat

H i s t o r. AfiVM L i s. V. 209

inftar anatis quidem , fedanterius acuminatum: eftque fuperiorejusparsnigra, inferiorfla-
vefcens. Crura fupcriora pennis nuda , fatis autem longa : di-
giti in pedibus quatuor, quorum tres anterius, unus poftcrius
vcrfus, more gallinarum.iuntque longi ut in BKfltCtljOCn. Crura
&digiticolorisexvirefccntiflavi. Cauda breviflima & non lon-
IgiorquaminYafiana. Caput nigris pennis veftitum , reliquum
/ corpus brunnis ; in ventre autem albicantes pennx intermif
centur.

GvirAienoiA Brafilienfibus, Avicula magnitudine Frin-
gilla:. Roftellum habct vix femidigitum longum & nigricans,
occllosnigfos. Totum caput , collum inferius , pectus , infimus
venter & dorfi medietas extima pennis veftiuntur cceruleis:
collum fupcrius & dorfi medietas anterior nigris : ala: quoque
nigra:, fed quibns in initioillaruminfperfe cceruleac; reliqux ni-
grx funt, fcdoras habentcceruleas. Cauda fefquidigitum fere longa & itidemnigra, dcfi-

nuntque ala: paulo poft initium caudoe.
Crura fiifca ; in pedibus quatuor digiti
vulgari modo.

Gvirarv Nheengeta Brafi-
lienfibus ; merula: aquaticse magnitudinc
aut paulo major.Roftrumhabetre£tum,
compreflum , nigrum , plus dimidio di-
gitolongum: oculos Sapphyrinos , pu-
pillanigra. Crura, quxfuperius veftita

funtpcnniscincreis, inferius nigra cute tcguntur , uti& ,
pedes, in quibus more vulgari quatuor funt digiti , ungui-
bus acutis nigris.

Totum caput, collum, pedtus & infimus vcnter pennis veftiuntur albis ad gryfeum dilutum
accedentibus , dorfum autem leucopxis five cinercis. A roftro in utroque latere per oculum
ufque ad finem laterum capitis , macula oblonga tendit nigra. Alse nigrx , non tamen obfcurc.
Cauda nigerrimas habct pennas , quarumtamen extremitates funralbx, &fuperius quoque
aliquot albis teguntur.

C A p. X I.

Qocoi Ardece Jpecies: alia fpecies. Cjuiratinga. oArdeola. Iacarini.
(juiratirica. (juiranheemgatu.

/°Ocoi Brafilienfibus,Ardea:fpeciesefl:elegans: Ciconix ferme magnitudine. Roftrnm
'habet rectum, acutum, fex circiter digitos longum, quodin exortu ex flavo virefcit : Ocu-
los cr5'fta!linos , circello aureo : circum oculos cutem cineream. Colli longitudo quindecim
digitorum ; corporis decem, caudx quinquc, cum qua alx definunt. Crura fuperiora mediam
pattem plumata , octodigitoslonga, inferiorafex&fcmis, cutetectacinerea; digitosinpe-
dibusquatuor,vulgarimodo: quorummedius digitum longus, cxteri breviores omnes un-
guibuslunaribus, fufcis. Guttur &totumcollum funtalba, fummitas capitis&lateranigri
coloris cum cinerco mixti. Ejufdcm coloris criftam clegantem gerit erectam; atque ab ea
dux elcgantcs plumx deorfum poftcrius dependcnt, coloris cx nigro fubcinerei, quxlibet
quinque digitos & femis longa. Anterius collum fecundum longimdinem maculatum eft
plumis e nigro & cinerco mixtis. In colli parte anteriori & inferiori, elegantes habet plumas
longas , albas , fubtiles propendentes , quas in pileis gcftare folemus. Tottfm dorfum , alx &
caudacinerci funt coloris diluti cumpauxilloalbomixti; fuperiormedietascrurum fuperio-

D d rum

2io GeorgIMarcgravI

rum albis veftitur pennis. Per dorfi autem longitudincm cinercx pluma: cxtenduntur fubtilcs,
elegantes^figura (imilesillisin collo.

Caro iilius bona eft , & fspius comedi.

Rcpcritur hic & alia Ardb* fpccies,
Anatis domcfticx magnitudinc aut paulo
major. Roftrum habet rectum , acutum,
medictatc antcriore, tam fupcrius quam in-
fcrius , dupliciter ferratum , quatuor & fe-
mis digitos longum. Caput & collum ha-
bet ArdcK ; oculos nigros , circulo aureo;
collum pedem longum, corpus quinque
digitos & femis , caudam quatuor cum qua
delinunt alx. Crura tota novcm & femis
digitos longa , fuperiora mediam partem
pennisveftita: quatuordigitiinpedibusvul-
gari modo. Roftrum fuperius eft fufcum,
prope exortum autcmvirefcit e flavo. To-
tum caput & collum fupcrius pennas ha-
bent longiufculas , pallide flavas , nigro ua-
datas; fub gutture albicat i Collum inferius,
pectus & infimus vcnter plumas habent
albas fufco undatas , quod in ambitu flavo
eftfimbriatum. Totum dorfum & ala: teguntur pennisfufcis flavoundatis, &remigesala-
rumpennxfuntenigio&cincreo, xqualiparte ,mixtae, extremitatibus albis. Cauda conftat ,
ejufmodi pennis qualibus extremitas alarum , fed tranfverfim albo lineatis . Crura & pedes funt
obfcure grylei coloris, ungues fufci. Caro comeditur, fapit ut aliarum Ardearum.

Gviratinga Brafilienfibus , Gar^t Lufitanis , Ardea: fpecies, Alberdeolas magniru-
dine & corporis figura. Erccte inccdit, collo longo, roftro cxtenfo , recto , acuto, flavo , qua-
tuordigitoslongo,cujusparsfuperiornigra, inferior alba. Crura alta, ut Ardcx, fcxcirciter
digitos longa, pedum digiti ad vulgatem modum : crura exterius (ut & digiti) funt flava, inte-
rius ex viridi & fufco mixta. Per totum corpus albifiimis veftitur pennis : In collo elegantifli-
mis plumulis albis, quxfubtiliores funr plumis Sthrutionum.

Aquatica eft avis. Crura fuperiora fine pennis.

Ardeola columba: magnitudine vix par : collum habct longiflimum : Roftrum re-
cVum, acutum, fuperiusfufcum, inferiusexalboflavefcens , duos & S. digitos longum , lin-
guambrevem, acuram. Oculos mcdiocres, circello aureo , pupillanigra: Caput parvum,
collum tenue, at leptem digitos longum, cum corporis longitudo vixfit quatuor. Crura lon-
ga,quodlibet quinque digitos ; fuperior medietas
mediam partem nuda : in pedibus digitos quatuor
communi modo difpofitos,unguibus lunatis acu-
tis. Colortalis eft: propeoculosubiroftrumin-
feritur cutis mclini coloris eft : Caput fuperius
veftitur pennis chalybci coloris pallide fufcis in-
jperfis:torum collum cumpedrore & infimo ven-
tre plumas habet albas leucopxis mixtas & palli-
dis , ut varicgatus appareat : dorfum nigrum eft,
ex parte chalybeo-fufcum cum cerei coloris pen-
nis mixtum. Alarum pennae longa: virentcs ,• in
extrcmitate maculam habcnt albam , reliqua fu-
perficie ex fufco, chalybeo , cereo & leucopso
eleganter variegata. Cauda duos digitos longa,
quam tegunt alarum extremitatcs , qua: cum illa
definunt. Crura fuperius leucopaco & cereo mi-
xta. Nuda pars & pedes cute melina tedra funt.
Vngucs leucopau.Erecta incedit avis & decenter.

Iacarim Brafilienfibus , Avis-Carduclis ma- "'^^ WSStSMi
gnitudine. Roftellumhabetcraflum,cinereum.
Crura&pedescinereos,cumquatuordigitismo-

re vulgari. Totun* corpus nigris veftitur pennis , fed in quibus refplendet color inftar chalybis
politi. Ala: interius albicant. Oculi ccerulei & pone illos amplum foramen loco aurium.

GvirA-

c

ti i s t o r; AvtVU Liii V. iii
Gviratirica Brafilienfibus,avisAlaudxmagnitudine. Roftrumhabetcrafiurhj re-
ctum, fuperius fufcum, inferius album & paululum incarnatum. Crura cincrea cum quamor
digitis morc vulgari. Totum caput cum gutture & colli infcriore & inedia partc egrcgie fan-
guincifunt coloris : oculi ccerulcfcunt ; aurium foramina ampla. Latera colli, totum pedtus &
infimus venter albis veftiuntur pennis. Collum fupcrius habet nigricantcs, quibus paucic albx
mixtx. Dorfumgryfeumeft (infperfis nigrispaucis) ut & initia alarum ; reliquum alarum ni-
grum, ut St cauda, qux tres circiter digitos longa : orx lateralesin alis funt albx.

GviranHeemgatv Tupinambis ; Avis paiferis magnitudinc. Caput fuperius luteumi
& guttur : collum > peftus , & infimus venter flavi coloris : alx ex virefcenti & flavo mixtx ac
fufco diftin&x , uti & caiida, ocelli & roftrum funt nigra. Cmra fufca ; hic mas egregic canens
ut Frigilla, vulgo ©illCke.

Fcemina ejufdem magnitudinis plumis paflerinis veftitur , nec ita canifTed clamat V fchripj
'//fi«>,utpafler.

Cap. XII.

(jirucui. Caracara. 'Tijeguacu. Teitei. Cfuiraguacu beraba. Cjuiracoe-
reba. Cfuiraperea. Iapacani. (jibure. Andira aca—i.

U r V c v 1 Brafilienfibus ; Elegahtiffima avis,fere magnitudine Picx. Roftrum habet Bre-
ve, latiufculum, coloris fulfurci. Osamplum, &quandoaperittriangulatum. Oculosi

pulchros cceruleos circ ulo aureo ;& fub
quolibet oculo maculam cutaceam al-
bam ut gallinx : in palpebris fuperius &
inferius pilos nigros duriufculos : Col-
lum liaud longum : Crura brevia & ad
pcdes fere plumata penriis nigris. Cau-
dam habet quinque & femis digiros lon-
gam, latiufculam. Sub roftro inferiori
in mcdio & ad utrumque latus quafi bar-
bam fctis compofitam nigris , fcd in qui-
bus tranfplendct cxruleus ut in Anatum
collo: fub gutture autem plumx tanturri
nigrx. Totum peftus & infimus venter
egregie miniati fiifit coloris j totum dor-
ffi & cauda fuperiuscxccerulco & ignco
fplendide virefcunt. Extremitas caudx
;oram Habct nigram : inferius autcm cau-
dapennas habetalbas, nigro tranfverfim elcganterftriatas. Initiunialarurri etiamirifigniilla
Viriditate fplendet, media pars canefcir,nimirum plumis nigricalitibus, minutiffimis punaulis
canis confparfis,ut anates mares efle folent. Vltima pars/cilicet longx alarum pennx ex fufco

^ . nigrefcunt.Crura,utidixi,fere
totaveftiianigrispeiiriis,cxte-
ra cum pedibus fufca funt e ci-
nereo. Digitos habct difpofi-
tosutPfittacus. Pennx fubter
alas funt eans.

Caracara Brafilienfibus,
G^OT/io»Lufitaiiis,Nifi fpcciess
Avis magnitudine' Milvii: cau-
dam habet longam novem di-
gitos ; alarum longimdo qua-
tuordecim digitorum, qux ta-
men nondurri ad finem caudx
pertingunt. Color pennarum
totus eft ravi coloris cum albis
& flavis pun&ulis : cauda albd
& fufco cft vatiegata. Caput
accipitrinum, roftro adunco, mediocriter magno, nigro. CrUra habet lutea, pedibus accipitri-
nis, unguibus femilunaribus nigtis acutiflimis & longis . Avis gallinis valde infefta.

Dd z Habul

212 GeorgIMarcgravI

Habui aliam ejuidem magnitudinis, & colore pennarum ut prxccdens , fedpc&us & vcntc*
erantalba. Oculiaurei, &cutiscircumeosflava. Crutalutca.

Tiiegvacv Brafilienfibus , Avicula paifcris magnitu-
dine,autpaulomajot. Roftcllumhabetbteve , triangulare,
latiufculunl, nigrum: ocellosfapphyrinos: Crura &pcdes
ccrei coloris, unguiculisftifcis, digitidifpofiti more vulgari.
Tota avicula veftitur pennis coracinis : at in fummitate capi-
tis maculam habctcylpciformem fplendentis fanguinei colo-
ris. Totum dorfum autem fete & utramque alam fuperius ad
partemobtendit macula nigro-cxrulea. Cauda brevis&ni-
gra.

T E IT E i Brafilienfibus ; quam etiam vocant Guiranhem'
geta SzGuraundi. Avicula riibeculx magriitLidine. Aviario
includitur pro canoraave,fedpipirtantumut Rubrica, Ger-
manis Gtmpcl. Vefcirurpaco & mamao. Roftrum haberbrcve,craifiufculum,nigrum. Caput,
collum fupcrius, alx & totum dorfum & cauda nigris veftiuntur pennis.quibus aliquid ccerulei
admixtum, itautfplendeantinftarchalybispoliti. Guttur, collum inferius , pcctus.rotnsinfi-
mus ventcr & crura fuperiora funt lutea : ad exortum roftrifuperiorispoftnaresmaculamha-
bet e pennis luteis. Crura & pedcs fufci funt coloris ; & hic eft mas.

Fcemina proportione & magnitudine plane rcipondet mari , eodem roftro & iifdem cruri-
bus ; fed color plurimum differr ; eft enim viridis ut Acanrhis. German. Zyfihen. Alx ac caput
cum collo iupcrius paulum fufcefcunr & ccerulefcunt mixtim. Dele£tantur hx aviculx quin-
queaurfex conjundtim Aviario includi.

Gviragvacvberaba BrafiUenfibiis : Avis carduelis magnitudinq. Collum inferius,
dorfum & ventris extremitas lutei feu aurei eft coloris ;
caput fuperius & collum, dorfi medietas anteiior, alx &
cauda dilute viridis. In alarum extremo ftifcx pennx
mixrx funr. Sub gurture ad oculos ufque maculam ha-
bet magnam, nigram. Roftellum habet recttim,acutum,
flavum, fuperna parte paulum nigricans. Crura & pedcs
fufci coloris.

Gviracoereba Brafilicnfibus , Avis Fringillx
magnitudine. Roftellum habet nigrum , 'tres quaitas
partes digiti longum , acutum & paululum deorfum fle-
xum: oculos nigros,linguam multipliciter fiflam:in capitc fuperius mitellam thalaffinis pennis ;
reliquum caput , guttur& totum collum infcrius , pcaus&totusinfimusventer, cum dorii
medieratepofterioricceruleisveitiunturpcnnis.lattefcentibus, & a pettore per initia alarum
ad dorfum , ubi incipit cceruleus color, linea lata ccerulca tranfir ttanfverfim per exorrum ala-
rum : totum autem collum fupcrius cum medietate dorfi anteriore profunde nigris fubtilibus
holofericis veftitnr plumis. Cauda fefquidigitum longa eft & nigra. Alx magnx , qux ad
medietates laterales flavefcunt. Flavedo autemillaregiturnecvideripotcftquando avis con-
fidet, quando vero volar alx ex nigro & flavo eleganter ftriatx videnmr ■, interius alx ferme ro-
talitcr flavx funt. Crura fuperiora pennis nigricant, & ccerulea quodammodo funt , inferiora
nuda & cinnabtii coloris una cum pedibus , unguiculi in pedibus nigri. Habent autem pedes
digitos quatuor vulgari modo diipofitos.

Gviraperea Brafilienfibus ; Avis Alaudx magnirudine. Roftrum habet breve,crafliuf-
culum, nigricans. Caput fuperius & collum, totum dotfum & infimus ventcr, pennas habenr
obfcure flavi coloris, ut cera citrina : capur inferius , gurtur & collum inferius cum peftorc ni-
gras ; quales & paucx in yentre flavi%funt intermixtx. Cauda duos digitos longa & prxretit
alas : Conftat autem cauda & alx pennis fufcis & nigiicantibus, quarum quxlibet cum latera-
li extremitate thalaflina, ita ut fufcx alx thalaflino videantur ftriarx. Cauda iridem. Crura fu-
pcriora etiam cerei coloris ; inferiora cum pedibus obfcurc cincrci ; digiti quatuor modo vul-
gari, unguibus nigticantibus.

Japacani Brafilienfibus , Avis magnitudine Bemtcrczux. Scha»eptie_j. Roftmmhabetni-
grum, oblongum,acuminatum & paulum dcorfum incurvatum ; oculos aureos.pupilla nigra.
Caput veftitur pennis nigricantibus , collum fuperius , dorfum , alx cx umbra & nigro mixtis.
Caudafupeiiusnigricans, inferius albo maculata eft : Peftus & totusinfimusventcraccrura
fuperiora ex albo & flavo mixta , ac lineis feu ftriis rranfverfis nigricanribus intertexta. Crura
fufca. Digiti in pedibus quatuor vulgari modo, unguibus acutis & nigiis .

C ab v r e Brafilienfibus ; Noftuxfpecies : avis magnitudine Turdelx. Caputhabetrotun-

dum,

HisTOn. Avivm Li». V. 1.1}
dum, roftrnm brcvc, Iduncum, flavcfcens, duoforaminanarium ; oculospulchros , magnos,
rotundos, fiayos.pupilla nigra : fub oculis & adiateraroftri multos habet pilos, longiuiculos,
fufcos. Crura brevia, totaliter pennis veftita , fiava , uti & pedes : in iis autem quatuor digitos
morc vrjlgari , unguibusfemilunaribus , acutis ,nigris : caudamlatam, propecujusexortum
alae dcfinunt. In toto capirc, dorfo, alis, cauda , coloris eft umbrx dilute : ac in capite & collo
minimis, in alis majoribus maculis albis varicgatur. Cauda vcro afoo eft undata. Pe£tus & in-
fimusventcralbicant & maculisumbrae dilurx variegantur. Facile manfuefcit. Collum ita
circumagerc potcft , ut roftri acies cxacte dorfi medietatem oftcndat. Ludit cum hominibus
inftar fimix & varios mimos facit adlpettu fuo, & crepitus roftcllo ; prxterea pcnnas ad latera
capitis crigere poteftut cornicula fcu auriculas, rcprxfentent. Viftitat carne cruda.

Andira aca Brafilienfibus, Vefpcrtilio cornutus. Multi hic repcriuntur in Palmis nu-
ciferisdegentcs; paulomajorcs noftratibus.prspingucs, cincrei coloris, mollibus &longio-
ribus pilis, auribus latis : in fingulis pcdibus habent quinque digitos , acutis unguibus armatos.
Dentes candidi, & fupra nafum corpufculum, ejufdem cum auribus longitudinis , fatis grande
ex matetia qualis illius rittus, flexilc feumobilc. Alarum longitudo xquat femipcdem Rhyn-
landicum.

Annotatio. VideCar. Clufium , Exoticor.lib. v. cap. i.Ejnfdemautemgeneriscum
hoc noftro funt de quibus fcribit Oviedus, in infula D. Joannis valde pingucs rcperiri , quibus
aqux ferventi immerfis & cxcoriatis incolx vcfcantut; nam paffcnbus non minus albos effe,
ncc minus, ut aflerunt, boni faporis.

C A F. XIII.

^Tvlacucagua. Cohtmh? filvestris ffiecies. otjtnas fihejlm. Druhitinga.
fiAareca utraque. Tiieguacu fdroara. Tangara utraque,

MAcvcagva Brafilienfibus : Gallinx filveftris fpccies , magnitudine Gaflinx noftratis
vel etiam major. Roftrum habet nigtum , plus fefquidigito longum , antefius paulo in-

curvum ut perdicis : in roftri medietate duo
narium foramina ampla ; oculos nigros,
poft cos aliquanto fpacio aures more Gal-
linarum : corpus craflum , Alx cum eo de-
fmunt , nullam enim habet caudam. Crura
inferiora nuda, duos & femis digitos longa;
in pedibus tres habet digitos antrorfu ver-
fos,crafliufculos,unguibusbrcvibus,obtu-
fis. Calcancus rotundus utin Srruthione,
&paulum fupra illum breviufculus digitus
vcrfus intcriora, ungue obtufo. Totum ca-
put&collum punctulatumeft obfcutefla-
vo & nigto,fub gutture albicat. Pectus,ven-
tcr & dorfum obfcure cinercifunt coloris.
Alx umbrx coloris pcr totum undatx ni-
gro , prxter rcmiges pennas , qux totaliter
nigrx. Crura fuperiora pcnnis veftita uti
vcnter, inferiora cxrulefcunt cum pedibus, ungues gryfei. Carnofa admodum eft avis , & tan-
tum carnis habet quantum dux Gallinx domefticx vix habeant ; eftquc boni faporis. Sub cute
crafla & pingui cuticulam habet aliam qua caro tegitur. Viftitat variis fr uctibus qui ex arbori-
bus lilvcftnbus decidunt. Inventriculoilliusinvenifabasfilveftres.fcminaAraticu. Humicur-
rit, nam pcdes incpti ad arborcs fcandendum. Ovaponit Gallinaceis paulo majora,coloris cx-
rulco-viridis.

C o L v M b s. Silveftris fpecics ex infula S. Thomx allata, noftratum magnitudine & figura :
fcd roftro fupcrius adunco & colorisinmedictateanteriori totacxrulei, cumalbo&pauco
flavo mixti , in poftcriore medictate totafanguinei : oculi nigri circulo cxrulco : pennis tegi-
tur per totum viridibus ut Pfittacus : remiges alarum ex viridi fufccfcunt;Ut & cxtremitas cau-
dx : fub ano flavas habct pennas. Crura & pedes eleganter crocei coloris, ungues autem fufci.

Anas Silveftris, magnitudine anferis , Roftrumhabetnigrum , crura fufca uri & pedcs.
Tota nigra eft,exceptis principiis alarum.qux alba ; nigredini tamcn illi viridis color tranfplen-
dct. Criftam m capite gerit nigris plumis conftantem , & maflam carnofam corrugatam,ru-
bram fuprj roftri fuperioris exortum. Cutem quoquc habet rubram circum oculos. Caro bo-

Dd 3 na&

ii4 GfeokGl MarcgravI

na & copiofa. Figuntur plcrumque in altis arboribus confidentes ; nam p"oft lotionem in aqua
frigida alras fubeunt arbores, captandi aeris & Solis caufa.

Vrvbitinga Brafilienfibus; (feddubiro adhucdchoc nominc , namnobilior efthxc
avis quam Urubitinga) avis a-
quilce fimiiis, anfcris femcftris
magnitudine. Roftrum habft
craffum,aduncum,nigrum;&
Circa nares cutcm flavefcen-
tem: oculos magnos , fplen-
didc aquilinos : Caput grof-
ftlm ; crura & pedes luteos ; in
pedibiis quatuor digitosvul-
garimodo difpofitos ; ungui-
buslunatis,longis,rtigris:Alas
anlplas : caudam laram. Tota
veftitur plumis fufcis & nigri-
cantibus; peralas auremurt-
datim quafi cinereus mifcetur.
Catida novem digitos longa,
ad fex alba , in extrcmitate ad

tresmgricans , m cxtrcmitate
tamcn rurfus minimum eft albi. Egregia: ftaturx cft avis.

Marec» itidemanatisfilvcftrisfpecies,fedparva. Roftrum habctanatinumfufcum , ad
cujus cxcrtum in utroque laterc macula rubra. Capur fuperius eft lcporini gryfci coloris, latc-
ra capitis fnb oculis tota alba ; totum pectus & infimus ventcr ligni querni fecri colorem ob-
fcure xmulatur , variegari prxrerea puncrulisnigris. Crura & pedes nigri. Caudagryfea. Alx
cleganres, in exortu ex gryfco fubfufcefcentis coloris, remiges autem funt in uno latere prioris
coloris, tota autem mcdietas extrema dilute brunefcenris , qualis in pedibus effe foler, in me-
dioautcm coloris viridis tranfplendentis , cumfimbrianigra, qualisin anatumcollis. Caro
valde bona.

M a R e c a alia fpecies , ejufdcm cum antccedente magnitudinis & figurx. Roftrum habet
nigrum fplendens : fummitas capitis, collum fuperius , rotum dorfum umbrai coloris cum fu-
fcomixti. Subgutturealbicat. Oculinigri& antequemlibet macula parvarotunda , plumis
ex albo flavefccntibus. Totum pecrus & infimus venter obfcurc gryfei coloris cum aureo mi-
xti. Gaudanigra. Alarumpcnna: fufcs quibus viridc tranfplendcr : &medi2 pennsalarum
eximia viriditate & cacruleo in fufco traniplcndent, hic & undam nigram habent , cxtrcmiras
aurem remigum rota eft alba. Crura & pedes infigniter rubri feu miniati coloris. Aflata avis
pedibus apprehenfa manus & linteamina tingit colore miniato fanguinco. Bonifaporis habent
carnem, fed paulum amaricanrem.

Tiiegvagvparoara Brafilienfibus ;
Avis Alauda: magnitudine.Roftruhabctbre-
ve.cralTum.fuperius fufcum,inferius albicans.
Caput fuperius , latera ejus & guttur ac col-
lum inferius habenr pennas flavas , fanguinei
coloris pennis puncrulatas (& hxc fcemina
quidcm.mas enim hrcc tota habetfanguinea.)
Collum fuperius & rotum dorfum cinereas,
umbra aliquarenus mixtas : Alx fufcas oris al-
bcfcentibuspraditas , ut&cauda; fedalxte-
guntur cinereis, dorfum maximam partem ex-
ceptis extrcmitatibus. Latera colli , pccUis &
rotus venter & crura fuperius albis teguntur
pennis. Crura infcriora & pedes fufci fiint co-
loris ; quatuor digiti morc vulgari pofiti. O-
celloshabetnigros,

T A n g a r a Brafilienfibus ; (repcriuntur ejus aliquot fpecies colore varianres.)

Vrirm clegans , magnitudine Fringilljc. Roftrumhabetrecrum, craffiufculum, nigrum:
oculosnigros : crura& pedes cx cinereo fufcos: fupra roftri exortum fupcrne maculame
pennis nigris. Totumcaput &collum fplendcntibus viridibus fcurhalaffinispcnnis veftiun-
tur. Initiumdorfi inftarcollaris ambiunrnigcrrimxpenna:: dorfumautcm fubalisufquead

exorturr»

Histor. Avivm L u. V. 215
cxortum caudx vcftitur plumis luteis. Totus infimus vcntet egregie cxrulefcit. Alx nigrx funt
& earum extremitates latcrales cocrulex, ita ut totaliter cccru-
lex appareant complicatx & fola extremitas nigra videatur.
Initium alarum exterius etiam thalaffinis pennis nitet , & cui-
que alx fupet ius in dorfo feu in cxtrcmitate fuperiori laterali
flavx pcnnx funt mixtx. Caudam habet latam , fefquidigitum
circirer longam, nigram pennis, fed quarum extremitates latc-
ralesccerulcsfunt: extremitascaudxeftnigra. Includitur ca-
vcx & clamatz;ir/> , ^if , feu utRubrica Germanis Gympel, Ve-
fcitur fariua & pane.

SetMiuUJfedes : figura & magnitudine pafTcris nofttatis.Ro-
ftellum habet ex flavo fufcum, latiufculum.in extremitate acu-
tum, cujusinferiorparsmultobreviorfupcriore: occllosni-
gros. Totum caput, egregie miniatis tegitur pennis, totum reliquum corpus cum alis & cauda
fplcndide nigris. Crura fupcriora albis pennis & in latere exteriori maculam oblongam minia-
tamhabent, quafifanguinemaculata. Crura inferiora & pedcs cinereifunt; in pedibus digiti
quatuor more vulgari. Cauda brevis digitum longa, & alx prope illius cxortum definunt.

Cap. XIV.

sAnbima. Titarwua vuacu. Athwatu camucu. Guira acamatara.

A Nhima Brafilienfibus : Avisaquatica ex rapacium genere , majorCigno. Caputhabet
-L *-ha ud magnum, Gallinaceo fimile & roftro nigro : cu jus fupcrior pars paulo longior infe-

riori & in extremitate deoifum
incurvatum:oculos pulchros au-
rcos,pupillanigra& exteriusni-
gro circulo. In capite prope ex-
ortfi roftii cornu gcrit erectum,
cxtremitate fua antrorfum verfus
incurvatum , paulo plus quam
duos digitos longum , craffitiei
chorda: majoris in viola majorc,
rotundum qLiafl toinatum effet,
coloris albicantis feu oifei : cir-
cu cornu plumella: fubtilesbre-
veserigunturalbx&nigrx. Col-
luhabct plus feptem digitislon-
gum, reliquum corpus ad caudx
exortum fere fefquipedem : Alas
ampliffimas, utpote quatum plu-
marum longitudo fefquipedem
fuperet. In cujufque alae antica
parte duo cornua refta ttiangu-
lata ex ipfo ofle alas enata obti-
— net , craffa minimi digiti apicem
& conica; triangulatae figurx. Eft
autem quodque antetiorum di-
gitumlongum, pofteriora paulobreviora coloris fufci. Caudam habet decem digitoslon-
gam, inftar anferinx latam. Crura fuperiora quatuor digitos longa & quoad medietatem infe-
riorem pcnnis nuda : infcriora quinque digitos Ionga : fere duos crafla. In quolibet pede qua-
tuor digitos obtinet morc Gallinarum difpofitos , quorum mcdius trium anteriorum quatuor
& femis digitos longus.reliqui duo trcs & femis : poftcrior autcm fete duos : quilibct un"uem
habet corniculatum nigrum, digitum longum & in poftcrioribus digitis paulo longiorem. Cu-
te fufca & fquamofa tcguntur & digiti & crura nuda. Capitis vertex plumulis variegatus eft al-
bis & nigris : ad latera , in gutture & colli medietate fuperiori nigricat , inferior medietas colli
& pcftus variegantur albis.cinereis & nigris pennis. Venter inferior albas in totum habet pen-
nas, adlateta fub alis & in dotfo funt nigtx,fed quibus albae hinc inde pcrmifcenrur. Cauda eft
nigra ; alx etiam nigrx exceptis orisextremis (propcoffa) ubiexalboflavefccnribuspennis
variegatx funt. Tettibilem clamorem edit vyhu, -vyhtt, vociferando. Numquam fola inveni-

tur,

216 GeorgI M a r c g r a V I

tur , fempcr par mas & fcemina junftim incedunt & una mortua altera a fepukura numquam
difcedit. Cornu quod in capite gerit remedium eft contra venenum fi in vino per noctcm in-
fundatur. Idcm remedium eft contra fuffocationem uteri & in difficili partu. Hxc quam de-
fcripfi fcemina eft : masduplx magnitudinis. Nidumfuum faciteluto adcaudices arborum
fuper terram, figura furni.

Pitan g va g vac v Brafilienfibus.Efwrfwe Lufitanis,magnitudine xquat fturnum.Ro-
ftrum habct crafiiim, latum, pyramidale,paulo plus digi-
tolongum, cxterius acuminatum; caput compreffiim
ac latiufculum ; collum breve quod fcdens contrahit :
corpus fere duos & femis digitos longum: caudamla-
tiufculam , tres digitos longam , crura & pedes fufcos ;
quatuor digitos more vulgari. Caput , collum fupcrius-,
totumdorfum, alx &cauda coloris funtefufco nigri-
cantis, pauxilloviridiadmixto. Colluminferius, pedrus
& infimus venter habent flavas pennas : fupeiius autem
juxtacaput corollam (quafi monachicam) albicoloris.
Sub gutture ad exortum roftri albicat. Clamat alta voce.
Belgx dicunt «5?ietjen l)Ufl?.

Quxdam harum avium in fummitate capitis maculam habent flavam , quxdam ex parte lu-
team ; vocatur a Brafilienfibus Cuiriri, alias per omnia Pitanguaguacu fimilis.

Atingacvcamvcv Brafilicnfibus, AvisTurdelxfeixmagnitudine.Caputhabetfatis
groffum, collum mediocriter longum; corpus tres digitoslongum : Roftrum paululum adun-
cii, coloris ex viridi & fla-
vomixti: oculos fangui-
ncos, pupilla nigra. Crura
cinerea mediocris longi-
tudinis.fuperiuspcnnis ve-
ftita : in pedibus digitos
quatuor , vulgari modo :
caudam longiffimam ni-
xnim novem digitos lon-
gam , dece circiterpennis
conftantem,quarum qux-
dam inferiores funt brevi-
orcs fuperioribus. Totum
caput, collum,dorfum,alx & caudapennas habent brunnas feu fuligineas , quxin cauda paulo
faturatiores funt reliquis ; cxtremitas cu jufiibet pennx caudx femidigitum longa , alba cft &
inter album & ruffum nigro umbrata : guttur , pectus & infimus venter ac fupcriora crura ci-
ncreis pennis veftiuntur. In capitelongiufculas habet pennas.quas inftar duorum cornuum po-
teftfurrigere. Elegans avis ob longitudinem caudx.

Gviraacangatara Brafilicnfibus. Avis Picx varix magnitudine. Roftrum habet
digitum longum , cu jus fuperior pars
paulum adunca, totum autemobfcu-
re flavefcit : oculos cryftallinos , cir-
culo fufco : collum duos digitos lon-
gum, corpustres. Caudalongiffima,
nimirum odo digitos, conftans octo
pennis recris. Crura fupcriora pennis
veftita & fefquidigitum longa, ut&
infcriora : in pedibus digiti quatuot ,
more pfittacorum , & quidem verfus
inreriora funt duo breviores , verfus
exteriora duo longiores in quolibet pcde. Totum caput pennis veftitur qux in medio iecun-
dumlongitudinem (proxime fcapum) fufcx , inlateribus flavefcentes , utcrifta. Collum&
alx e contrario pennas habcnt in mcdio flavefcentes , & ad latera fufcas ; extremitas alarum fe-
rc plane fufccfcit. Totus venter , dorfum (exceptis alis) crura fuperiora & exortus alarum, ad
trium&fcmis digitorum longitudinem pennisconftantex albo pallide flavefcentibus , reli-
quum caudx fufcefcit , extremitas autem albas oras habet. Crura inferiora & pedes thalaffini
funt coloris. In capite longiores pennx in criftam eriguntur. Ingcntem in filvis excitat clamo-
rem.

Cap.

H i s t o r. A v I v M L i b. V.

117

M

C a v. XV.

Matuitui. Aracari. Tucana. Anhinga. Ipecatiapoa. 'Tullus
gallinaceiu monjirofm. Innominatce tres.

A t v i t v i Brafilicnfibus , avis fturni magnitudine. Brevi collo , peftore forti , cruri^
busbrcvibus, cauda duos & femis digitoslonga. Roftrum habetre&um, forte, cujus

fuperiorpars paulum prominet acumi-
ne inclinato , cinnabrii coloris. Totum
caput, collum fuperius , dorfum,ake&
cauda conftat pennis fufcis pallide fla-
vo maculatis ; apparentibus partim pun-
ftulatis ut in Iviib. Sub gutture flavas
habetpennas. Peftus & venrer albisve-
ftiuntur,quse fufco funtpuncTiulatie. Cru-
ra obfcure cinercfcunt.

Aracari Brafilienfibus : avis ma-
gnitudinepicxmattia:. Rourum hnbet
quatuor digitos longum , fcfqui latura
leu altum , tres & femis cralfum, ubi craf-
fiflimum , paulum deorfumincurvatum , inftar gladii Turcici & in exttemitate acutum inftar
pfittacini ; eftque fuperior pars paulo longior infcriori. Roftrum fuperius & inferijis p!us me-

diam pattem ab extremitate nu-
mcrando fcrratum dcntibus: fu-
perior pars roftri major inferio-
re ; eft autem roftrum canum,
leviflimum , levius fpongia, fu-
perius album , linea in fummi-
tate crafla nigrafecundum lon-
girudinem diftinctum: inferiot
tota cft nigra ; totum inferitur in
caput triangulatim, & ubi infer-
tio eft linea rriangulatim alba
circumfctiptum. Linguam ha-
bet quatuor digitoslongam , le-
, viflimam , afpeftu plane pen-
nam referentem, aut ctiam plu-
mataeft&nigraffi pennamha-
berelingua dici poflitj C.iput
non ifir magnum habet , htum, compreffum: oculos magnos , pupillanigra, circuloflavo,
reliquas extremitates nigras. Collumhaud longius pfittacino. Corpus acolliexortu ad cau-
dam ufque quinque circiter digiros longum: Cauda inftar picae latiufcula & fex digitos vel pau-
lopluslonga. Crura& pcdesnigricantesexviridi, Pfirtacorum fimiles , duosdigitos habcnt
antetius, quorum unuslongiot altero , duos retro , itidcm inaequalis longitudinis ; ungues
incurvati, fufci feu nigri. Crurum fuperiorum longitudo duorum digitotum, inferiorum
fefqui. Torum capur & collum ufque ad initium pe&oris nigras haber plumas, & ubi definunr,
circulariterfiniuntur: Pecius vero&infimus venter totus eleganter flavis veftiuntut pennjs,
cum pavonino mixtis: per pe£tus autem tranfvcrfim linca digitum lata fanguinci coloris
ductacftabunolatere ufqueadaltetum. Totumdorfum, alse: cauda &crura fuperiorave-
ftiuntur pennis ex nigro viridicantibus , uti in noftratibus picis color efle folet : extremitas
dorfi antc initium caudae etiam fanguinei coloris , plus unoimperiali in circumferenria. Alx
dcfinuntadexortum caudae& interius e cinereo funr fubfufcicoloris. Roftrum inreriuseft
nigrum. Avis haec quafi fuum nomen profert , clamando acuto fono fed non admcdum clan-
gofo ^Aracari.

Tvcana fivc7i«M» Brafilienfibus : avispicse aut palumbi magnitudine. Ingluviemha-
bet fub peclore , rresaurquaruordigitos tranfvetfos laram , ctocei coloris& miniatisplumis
circum oras diftincta: pectus flavum , reliquum corpus nigrum. Roftrum habet ingens & non-
numquampalmum longum, exterius flavum , interius lseterubens. Cicuratur itaut fubte-
cro pullos fuos excludat. Mirum autem videri pofiit ; quomodotantillaavistamgrandero-
ftrum ferat , fcd kviflimum eft & valde tenerum.

Ee Anno-

2i8 GeorgIMae.cgk.avI

Annotatio. Hanc avem dcfcripfi ex Auftore Lufitano ; Americx defcript. lib. xt.
cap. 7. VndehxcAuftornofterhaufitpeneadverbum; fedprxtermifir pennarum colorcm;
eftenimflavope&ore, reliquo corpore penenigro: quanquam habui plures illius cxuvias,
inquibuscgregie miniatae plumuix intermixtx erant. Habeo & roftrumavis itidem leviffi-
mum & magnx molis , quodfuperioriparteeminens cornuhabet efuperiori parteroftriena-
tum , & cavum , coloris incarnati , uti & roftrum : non pofliim autcm afErmare utrum e
Brafilia an vero India Oricntis fit allatum : & noftri qui in Brafilia vixerunt non memincrunt fe
ibidemvidiflc : Tucanaautemibidem frequenriffima eft , prxfertim verfus meridiem & Plu-
mendelcnetro.

A n H i n g a Brafilienfibus Tupinamb. Mergi aquatici fpccies elegans; corpus excepto
collo, anatis domefticx Europcx habct magnitudine : roftrum rectum , haud crafllim , acu-
tifllmum, tresdigitoslongum , & perroftrimedietatemanteriorcm ramfiiperius quaminfe-
riusduplicemordinem acutiffimorum hamulorumretroverforum: caputparvum, longiuf-
culum, ferpcntini xmulum , pauloplusfefquidigito longum : Ocellos nigros , circuloaureo:
collumtenue, teres, pedem longum, corpus autem tantum feptem digitos: crura brevia,
fuperioia duos digitos longa , pennata , inferiora vix fefquidigitum ; quatuor digitos , tres an-
terius verfus, membranis junctos
more anatum aut corvi aquatici,
quartus digitus brevior ad latus in-
ferius extenditur,itidem membrana
reliquis connexus ; unguibus luna-
tisomnesacutiffimis: Caudamla-
tam , decem digitos longam , duo-
decimpennis conftanteni; alxcir-
ca medietatem caudx defmunt.

Roftrum gryfeum eft & poft
cxortum paulum flavefcit. Caput
totum & collum plumulis fubtilif-
fimis tegitur ad tactum holofe-
ricum refcrentibus ; coloris in capite & collo fuperius exgryfeo fubrlavefcentis : fub guttuie
& in collo inferius gryfei coloris , ut pelles illx (verhfelle vocant) ex quibus mitrse fiunt mulie-
brcs , & ad tactum & adfpectum illius pellis pilos refert. Totum pcctus & infimus venter &
crurafuperioraplumismollibus veftiuntur coloris argentei : initiumdorfi pennis fufcis, fed
quarum quxlibet infui mediomaculamhabet oblongam exalbopallidc fiavam, itautpun-
ctulatim appareat : reliquum dorfi nigras habetpennas. Alas obtinet longas, quarum initium
totumejufmodibrevibuspennistegiturutiinitiumdorfi, fequitur ordo mediampartem , id
cft , uno latere canarum , altcro nigrarum : remiges autem nigrx funt. Cauda nigris fplenden-
tibuspennisconftat, quarum extremitas gryfea. Crura & pedes ex obfcure flavefcentegryfei
funtcoloris. Solerriffima in capiendis pifcibus: nam more ferpentum conttaao priuscollo
ejaculatur roftrum in pifces, ac unguibus eos prehendit. Carnem illius comcdi, fecr haud
multo melior cft quam caro Lari.

Ipecati Apoa Brafilienfibus : Ptt*
Lufitanis , id eft , Anfer , nobis Anas filveftris,
magnitudine anferis octo vel novem men-
fium, figura plane ut noftrates anates. Venter
& interior pars caudje , collum totum cum ca-
pite pennas habct albas , dorfum ulque ad col-
lum , alx & fummitas capitis nigras , cui viri-
ditasmixtautinnoftrarumanatum collis. In
collo & ventre albis pennis nigrx paffimfunt
infparfx. In his diftert a noftratibus , quod fit
primo major: fecundo roftrum anatum qui-
dem , fednigrum & in cxtremitate aduncum.
Tettiofupet roftrum criftam gerit carneam,
craflam , latam & rotundam fere , nigram , al-
bis maculis infignitam. Criftx altitudo ea-
dem; intei ctiftam& loftrum (in fummitate
nimirum roftri) foramen tranfverfum magni-
tudine pifi eft , ab utroque latere contpicuum,
quodnariumvicefungitur. Quartopedum& crurum colornon ruber fed e cinerco fufcus.

Carnem

H i s t o r. A v i v M L i b. V. 219
Carnem multam & bonamhabet , nam faipiffime comedi. Rcperitur paffim ad fluvios.

Aliumhabuiperomnia fimilem priori , excepto quod longiores illai pennai in alis infigni
brunno fplendebant colore. Puto marem hunc efle , alteram fccminam.

Annotatio. Gefiicrus pene fimilcm dedit iconem fub nomine Anatis Indicx cujus pi-
ituram fe h Cardano accepifle memorat. Sed color pennarum nonnihil dififcrt ab Auftoris
noftri defcriptionc.

P v l l v s gallinaceusmonftrofus, magnitudine pullireccnsexclufi. Caput habebat ana-
ticum , fuperius tamen magis in acumen definens ; roftrum anaticum latum, cujus fuperior cx-

tremitas deorfum inflexa : ocellos parvos , col-
lum brevc : alas parvulas juxta priora crura po-
fitas : quatuor crura gallinacea : carebat.pec\o-
re , quippe eoloco quo pcftus efle debcbat duo
crura habens , q nodlibct fuperius tres quadran-
tes digiti longum , inferius quadrantem ; &in
fingulisquatuor digitos gallinaceos. Poftcrio-
ra duo crura ejufdem figurai & longitudinis
cum anterioribus mire pofita erant , finiftrum
quidem more narurali , dextrum vcro in exortu
fuofiniftro erat adnatum & quafi furfum ver-
gcbat,eo modo quafi duo finiftta crura fuiflent,
& unum dcxtrum loco finiftri in exortu fuif-
fetadglutinatum: atque ideourypigiocarebar,
quia nullum intervallum inter crura haic pofte-
riora, & caudx locoipfi finiftro cruri exterius
longiufculipili cancfcenreserantadnati. Pedes
habebat gallinaceos & digitos eqdem modo
difpofitos : fed quilibet pes totus inverfo ordine pofitus erat , ita ut infcrior pars eflet fuperior
& fuperior inferior , unguiculique eriam furfum non deorfum vergcbant. Totum caput,
colium , venter , alai , dorfum & fupcriora crura non veftiebantut pennis , fed pilis nigris femi-
digimmlongis, quifub ventrc &gutture paululum canefcebant. Infumma plane monftro-
fus pulius. Crura infcriora & pedes fufci coloris, uti & roftrum, vitalia vifccra habcbat gallina-^
nacca, fcdinordinatcdifpofita. Cormagnum. Vivebat cum excluderetur.

Avis (cui AuStor nomennon aifiripfit) magnitudine Alaudx, figura Matuituy. Roftellum
habetrcftum, nigrum ; oculosnigros ; crura communia fufca : caudam latiufculam, & alis
longiorem. Totumcaputfupcrius , collum fuperius , dorfum, ate &cauda , rufefcentisfunt
coloris, cxrubro, umbra & albo mixti. Guttur, collum inferius& infimus venter albi funt
colotis. Pcroculumutrumquearoftrotranfverfimmaculam habetoblongam fufcam. Cla-
mat Gip , Cip , ut junior gallo-pavus fere.

Av\s(cujus nomen Auclornonproitt) magnitudinePatai, &ejufdem figura. Roftronigro,
craflrufculo ; capirenigro, peftore &ventrecano ; dorfo, alis&cauda fufcefcentibus : cru-
ribus fufcis : Clamat Zip , Zip , ut paflcr.

Avis (quam Auctor non nominat , fei tantum admonet ejfe Jjieciem Curucui, de cjua cap . 1 2 .)
magnitudine Pici fere. Roftrum habet breve , craffiufculum , paulum deorfum incurva-
tum, gryfcum feu cinereum : ocuiosnigros , circulo croceo ; caput, collum, dorfumfupe-
rius& cauda fuperius coloris nigri cum viridi cxruleo perfplcndcnte , ut in chalybepolito:
Ala; fufcx; totumpeaus&infimus vcnter egregii coloris miniari: cauda inferiusalbasha-
berpennas, tranfverfimnigroordineundatas. Crura brevia, fufca funt ; digitis quatuor morc
Pfittacorum difpofitis.

Supra iefcripfit Auclor Manucodiatam quam Regem appellat ,dedit & alteritu iefiriptionem,quam
ibi inconfulto omiffam hic ftibjiciendam putavi , Iconem tamen omitto quiapafim obvia eff apud Au-r
[tores qui de avibus fcrtpferunt & imprtmis Aldrovandum qut diligentifime de illa commentatus efi.

Manvcodiata feuavis Paradifi , magnitudine hirundincm fere fuperabat. Caput ha-
betparvum , fupcrius paulum comprefliim, duas rrientcs digitilongum , in craflitie feuambitu
vix duos digitos continens: oculos plane exiguos grani miliifeu Sinapis magnitudine: Roftrum
fatis robuftum , fupra digitum longum , rectum (nonnihil tamen fuperius verfus exortum exal-
tarur) acutum , colorisexcxruleo&viridimixti, cummaculaoblonga, alba verfusacumen
inparteroftrifuperioris: &nares patentcs. Collum pauloplus duabustertiis digitilongum,
aequaliscum capite craffitudinis , rectumeft. Corporisa fine colli ufquead exortum caudae
longitudovixquatuordigitorum, craffities fere trium : nammultis pennis tegitur, quashic
feparo. Alarum longitudo quinque digitorum. Superiusin capitead exortum roftri brevi-

Ee z bus

zzo GeorgI MarcgravI

bus pennulis nigerrimis fericeum ftatnen feu holofericum plane referentibus eft ornatum ; eo-
dcm ctiam modo propc exortum roftri inferioris , fed latius quam fuperna parte. In toto gut-
ture & collo inferius & ad genas ufque ad oculos itidem holofericis pennulis ad taftum paulo
durioribus, quam funt illx nigertimx veftitur , elegantiflimi ex viridi aurei coloris , ut in pa-
vonum & anatumcollo efTe folent. Pertotumautem caput fuperius ufque ad elegantem il-
lumfericeumamiftum, itidem fcrico fed duriffimo adtactum amicitur obfcure lutei colotis.
Totum collum cingunt plumx haud longx , villofum fcricum referenres , aurei coloris fplen-
dentis e luteo. Totum dorfum tcgunt plumx ex flavo aurcx (plendcntcs , ad tactum capil-
los rcferentes , multipliciter fibi invicem incumbentes , qux infetius dilute ex albo brunni
funtcoloris.' Alarum autem pennatum quxvis longior eftalia. Cauda paucis conftans plumis
ejufmodi brunnis paulum ultraalarum fines protenditur, eftque fupra tres& femis digitos
longa . In ipfo autem exortu alarum & quidem extra alas , in quovis latere multx plumx ele-
gantiflima: oriuntur , pennulis albis fuftentatx ; harum quxdam fex digitos, quxdam pedem,
longiflimx autem & medix fefquipedcm funt longx , albx. Sunt autem omnes hx plumx ele-
gantifllmx & f ubtiliffimx & fubtilis ftru&urx. Plumarum numerus ex utroque latcre pro-
deuntium, in quolibet latere circiter ad quinquagintaaccedit, inter quas funt quadraginta,
lingulx fefquipedem longx. Carebat carnibus, ideo de illis nihil. Errat Clufius &aliiqui
longas illas plumas pro cauda reputant , non enim funt caudx plumx.

Annotatio. Vide Car. Clufium in Auftario ad Exotica. Vbi merito reprehendit
alios qui apodes crediderunt; nam &ipfe duas habeo diverfx fpeciei, &plurimas aliasvidi,
quxomnespedeshabebant&quidempro mole cofporis latisgrandes & robufta admodum
crura.

Reperitur hic & alia Arde;£ fpecies ; tota alba , roftro croceo , rccro, acuto : oculis nigris,
circulo aureo ; cruribus & pedibus nigris. Roftrum habet quinque digitos longum , collum
longiffimum, nimirumquinquedigitosfuprapedem: corpus fcptem digitos longum, cau-
damquinque, cumqua alxdefinunt. Crura fuperiora ofto digitos longa&exparte pennis
veftita, inferiorafexdigitos. Digitipedumcommunimodofehabent, quorum medius antc-
riorum quatuor digitos longus , reliqui breviores , omnes unguibus lunatis prsditi nigris.

GeorgI MarcgravI

HISTORIiE RERVM

NATVRALIVM

LIBER SEXTVS,

Qui agit de Quadrupedibus , & Serpentibus.

Capvt Primvm.

IErafilic'n t ril^s^LufitanisP«ga/2;<«, Noftratibus JLtipattt/ id eft, Ignavus:
;aijj«5a'tniagriifudine mediocris Vulpis noftratis : longitudo corporis a collo
ad caildam eft unius pedis aut paulo plus , craflitudo aequalis : collum habet
breve , duos aut tres ad fummum digitos longum : antetiora crura feptem di-
gitos!onga.adpedesufque ; pofteriora fex : pedes antcriores duosaut duos
&femis, pofteriores totidem fcre, a flexura crurum ad ungues ufquc, quorum
in fingulis pedibus haber tres , in anterioribus duos & femis digitos longos,
in pofterioribus duos : quorum medius paulo longior cjetcris ; (in quibufdam funt etiam x-

quales;) cx albo fla-
vcfcentes ; & dcor-
fum incurvati ; fupe-
rius quidcm arcuati,
inferius excavati feu
carinati. Caputhabet
parvum , tres circiter
digitos longii & fub-
rotundum:os turbina-
tum , non amplum:
dentes haud magnos,
inftar agni, nec acu-
tos : nafum glabrum ,
elatum, nigrfl : oculos
parvos, nigros,fomni-
culofos ; os abundat
femperfaliva : auricu-

Iis caret : cauda fefquidigitum eft longa , & obtufa , figuta panis facchari. Totum corpus pro-
lixis & duos digitos pene longis pilis eft veftitum cinerei coloris, Taxi fimilibus , fcdmollio-
ribus & cum albedine mixtis. In dorfo pili magis albef :unt , & per medium dorfi tendit linea
fufca. A capite per colli longitudinem pili jubae modo ad Iatcra explicantur , paulo longiorcs
quam inreliquocorpore. Animaleftignaviflimum&ad inccfliimplaneineptum: in atbori-
busleritiftlmerependoprogtcdimr, ibihabitat,foliisatbotumvcfccns: numquam bibit ; vo-
cem rariflime editi»« , fere utfelis junior : arctiflime , quxcunque unguibus apprehendit , te-
nere poteft. Quando fcandit caput elevatum lentiffime movendo geftat. Pluviam etiamle-
vem admodum mctuit. Sccuifcemellamvivam, habentem infcfcetumomnibus modisper-
fedtum: & obfervavi ha:c : Cormotumfuumvalidiflime retinebat poftquam exemtum crat
e corpore per femihorium : placenta utcrina conftabat multis patticulis carneis inftar fubflan-
tisrenum, rubicundis, magnitudinisvariseinftarfabatum ; inillas autem particulas carneas
(qua: per tcnues membtanulas connexa: crant)per multos ramulos vafa umbilicalia infcrta

Ee 3 crantj

221 GeorgIMarcgravI

crant; Fairus amnioni includebatur , more aliorum animalium, habebat piios, dentes, un-
gues , imo totus eratperfecf us. Vafa umbelicalia inftar funis erant contorta , ut in rcliquis
animantibus. CorfcemellxdiiasiLifigncshabebatauriculas, cavas. In vcntriculo os fuperius
duos digitos tranfverfos a pyloro feu inferiorc ore : eratque in altera parte ventriculi ubi alias
communiter fuperius os efle folet proceflus inftar intcftini fpithamx longitudine , fcd nullum
exitum habens. In ventriculo plane viridis materia foliorum arboris comcftorum invenieba-
tur. Papillas duas in pc&ore habcbat , eodcm modo & fcetus ; mamrttas igitur ibi. Corium
illius folidiffimum & rcnax. Animal finc dubio vivax. Inteftinis omnibus cxemtisadhucfe
movebat & pedes contrahcbat ut vivum folet, quando pendens ad fomnum fe componit.
AjunftLirapediscumribiatresnervifolidiffimi, ad qucmlibet ungucmunus intenfus tendit,
quibus ungues incurvare & validi ffime fc fuftentare poteft.

Annotatio. Vidi hoc animal vivum e Brafilia allatum , figura cum Icone fatis bene
conveniebat: prxterquam quod collum non erat ita longum quam dedi in defcripr. Americse
pag. 618. fubnomine Vntm. Quemadmodum&fubnominc/ii)'. lib.xv. cap. v. fedmonen-
dum duco, pofteriorem figuram a Theveto acceptam minime quadrarcj quanquam ean-
demGefnerusexprefferit: (iquidemnoneftventrctam pcndulo, &unguibus magisincurvis,
& caudam haber breviorem. De fumma tardirate fatis convenit , quam in vivo cum admira-
tione obfervavi : breviautem interiit, antcquam plura poffcm obfervare. Male autemGef-
nerus ipfi Arctopitheci nomen indidit , nihil enim commune habct cum Simiis. .

V C A P. II.

Carigmya. Tajibi.

CArigveya Brafilienfibus , aliquibus Ivhtiima, Petiguaribus Taibi (Lerio Sari-
goy. Ximeniin N. Hifpania TUquat^iri) animal eft catulifeumediocrisfelis rnagnitudine:

caput vulpinum habet , ore acuminato , cftquc inferior pars oris paulo brevior fuperiore : Iin-
guam longara , quam tamen os aperiens & morfum minitans non exferir , quamvis poflet, fed
verfus pofteriora attollit: dentes inftar felis feuvulpis, anterius nimirum tam fuperius quam
inferius parvulos , hinc quatuor longos caninos , fuperiorcs quidem longiores , inferiores
breviores , hinc iterum fcx alios & dein molares : nimirum fedecim molarcs , duodecim in-
termedios, quatuor caninos, &incifores parvulos ininferiori mandibula o£ro , infuperiori
decem , nam duos majufculos inmcdio habet moreleporis. Nareshabet patentes; oculos
pulchros, rotundos , nigros : aurespro molecorporisamplas , longas, laras ,vulpinas,quas
ereftasgcrit, fed conftanttenuimembranaglabra, tranfiucente , albitudinetranflucente, cui
fufci aliquid admixtum. Barbamhabet felinampilisnigris , fubmento autemfuntbreves,in
fuperiore parte oris longiorcs , fupra oculos aliqui & itidem in utraque gena. Capur tres digi-
tos aut paulo plus longura ; aurium quadibet duos digitos longa, fefqui fere lata. Collum bre-
ve nec fupra digitum longum : reliquum corpus feptem digitos ufque ad caudx exortum: cau-
da pedem longa quam curvaram geftat , nam ea fc arborum ramis more fimix adpendet. Pe-
cr.us latiufculum. Crura duo anteriora breviora , nimirum quodlibet tres digitos longum , po-
fteriora paulo plus quatuor. Pedes anteriores quinque digitis inftar manus conftant, unguibus
albis inftar avium curvis : pofteriorcs longiores , uti in cercopithecis effe folent , item quinque
digitis ut manus. Pilisveftiturlongis, fed qui in capite , collo , infimo ventre & cruribusbre-
viores : piliautem capitis , colli infcrius cumfine ventris & cauda: inferius prope exorrum
funtflavi: fecundumlongitudinemautemcapitisperoculos & medium capitistenditampla
nigraftril; collofuperius etiam nigri pili admifcentur. Pertotum autem dorfum, latera, &
caudam fuperius propcexorrum maximam partem nigra eft, fed lcucopscis pilis admixtis.
Cauda ab exortu fuo tantum ad quatuor digitos pilofa eft., reliqua parte nuda , ubi cute vefti-
tur ad quatuor digitos nigra, quatuot digitos ultra albicante , fufco colore intermixto. Cauda

rotimda

H I S T R. AVIVM L I B. VI. 22J

rotundaeft, & fenfim attenuatur. Mirum autem animal : nam ininfimo ventrc propectura
pofteriora pellis e j us dupla eft & exterior rima fcifla duos & fcmis digitos longa , facitque qua-
fiburfam, quam Brafiliani vocant Tambejo, pomiaurantii majoris capacem: cft autemburfa
hxc intus pilofa & continet mammas in interiore pcllc ad ventrem , octo papillis : burfe autem
os arfte clauditur ut non appareat , nifi duobus digitis ab invicem diftendatur.

Hxcburfaipfe uterus eft animalis , namaliumnonhabet, utiex (ectione illius comperi : in
hac femen concipitur & catuli formantur : & hxc ipfa quam dcfcribo , bcftia fex catulos vivos
&omnibusmembrisabfolutos, fed fine pilis in hac burfahabcbat, quietiam hinc indeinea
movebantur ; quilibet catulus duos digitos erat longus : in ea tamdiu rctinentur donec ipfi fi-
bi victum quxrere pofliint : intereatamcn interdum ptogrediuntur foras&iterumingrcdiun-
tur. Teftes fub ano habebat animal interius jacentes. Pellis ejus facile detrahi potcft ut vulpi-
naautleporina, modo in ventre incidatur: fcetet animal inftar vulpis aut Martis: mordax
eft; vefcitut libentcr gallinis , quas rapit ut vulpes, & arbores fcandcndo avibus infidiatur:
vcfciturquoquefacchari cannis; quibus fuftentavi pcrquatuor feptimanas in cubiculo meo;
tandcm funi cui alligatum erat fe implicans ex compreflione obiit : mortuum fecavi & pellcm
tomentorepletamfervavi. Mas fceminx per omnia fimilis, bcnc tefticulatus , inburfapen-
dulas teftes more Gati gerens.

Annotatio. Dedihujusanimalis defcriptionem e Fr. Ximene,in defcript. Ameri-
cx lib. v. cap. i v. e quahuc tantum accerfo : Cauda hujus animalis eft fingulate & mirabile re-
mcdium contra nephritidem , nam fi comminuatur & ex aqua haurienda detur quantitate
unius dragmx , aliquotvicibus jejunis, mirifice mundat ureteres : expellitque calculos , alia-
quxillosoppilant: excitatvenerem, &generatlac ; medetur colicis doloribus ; prodeftpa-
ricntibus &accclcratpartum ; promovet menfes: &fimafticatam imponas partibus quibus
Ipinreinfixxextrahitillas; folvhtalvum : & credo in tota Nova Hifpania non reperiri aliud re-
medium ad tam multa utile ; viv.it in locis calidioribus & viititat carnibus & fructibus , herbis
& pane ; adeoque a multis animi gratia domi nutritur.

T a i-i b i Brafilicnfibus , Lufitanis Cachorro do mato , Belgis CCtl 26oftl)tatt0 J animal cor-
poretereti&oblongo. Totiusco^poriscum collo longitudoab occipitio ad caudxinitium
quatuordecim digitorum , craflitics. deccm. Caput habct vulpinoxmulum , oreacuto, bar-
bafelina: oculos confpicuos &prominentcs, nigros: aurcs fubrotundas, molles, graciles,
albas , tenerasutchartamollis. Crcira, pedes&digitos cum unguibushabctutfcemellajam
defctipta , uti & caudam. Totum corpus veftitum cft pilis albis (plendentibus , qui in extrc-
mitatibus nigticant , &magis quidem indorfo, maxime tamcn Incturibus: circa anum&
initiumcaudx pene nigricanr. Os & aures albicant. Caudainexortu adquinque digitorum
longitudinem pilis veftitur albis in extrcmitate nigticantibus , reliqua pars major ad fincm uf-
que cincta eft cotio tenui (quamofo albicante inftar cxuviarum ferpcntis. Fartet gtaviter , caro
tamcnilliuscomeditur. Viftitat libemtcr gallinis, utvulpes. Pili infetti funt tcnui cuticulx,
quxdetrahipoteftfalvomancntecoriocrafllori. Tefticulos propendenteshabet ut felismas.

C A r. III.

Qmkuhrum TSraJllienfium yarice Jpecies.

APerea Brafilienfibus , Belgis ©tlQtattC vel JSofcjjtatte/ Cuniculieftfpecies; corpore
oblongo circiter unum pedem ; craffitie feptem digitotum : facilemanfuefcit. Pilitotius
corporis leporinis noftratibus refpondent ; in ventre autem al-
bicant, in reliquisfuntprxdicti coloris. Labium quoqueha-
betfiflum&quatuordentes, duosfuperiusduosinferius : bar-
bam quoque leporinam , & tales pilos prope oculos , inter
os nimirum & aures: fcdhasdiflimilcs habet leporinis, bre-
ves , fubrotundas , nam minimum digitum tranfvcrfum longi-
tudine haud excedunt : priora illius crura , tres circitcr digitos
longa, pofteriora paulo longiora: in prioribus pedibusqua-
tuotfuntdigiti, nigra cute & unguibus parvis non prominentibus ; in pofterioribus tantum
tres, quorummediuslongiorreliquis. Incedit utlepus itaut pofteriora cruraad jundturam
feu fuffraginem ufque callo finr obdu£ta , quemadmodum pedes. Caret cauda. Caput paulo
acutius leporino. Catnem habet cuniculorum. Vivit eodem modo utilli, & fimili domici-
lio utitur.

Tapeti Brafilienfibus , itemcft Cuniculiipecies, majorquamAperea, & dupla magni-
tudincgliris, figura ut noftrates ; pilis&colore ut Lcpus fcd paulo fufciore: auribus longis

utnoftrates

i2 4 GeorgI MarcgravI

utnoftratesCuniculi: infronte rufefcit paulum , fubgutturc nonnihil albicat &circuluma't-
bum habet circa colluni; quidam
tamenillo carent & tantum fub gut-
ture , pedtorc & ventre parum albi-
cant; nullam habet caudam; bar-
bamut noftrates cuniculij oculos
nigros. Caro comcditur.

Cavia Cobaya Brafilienfi-
bus , Cuniculi itidem fpecies , di-
vcrficolore pelle : noftratis cunicu-
li junioris magnitudinem xquat; ca-
pitc autem eft gliribus fimillimo;
oculos habet nigros; aurcs fubro-
tundas : os fimile AgUti : ctura bre-
viora & pedes quatuor digiris p\seditos : pili hujus funt mollcs & pellis variegata diverfimo •
de macuiis albis nigris & ruffis. Manfuefcunt ita ut grun-
niendocibum pctant.

Caro illotum edulis. Cavia autem Brafilienfibus no-
men efl: commune omnibus filveftribus Ratos do mato, ut
Lufiraniappellant.

Annotatio. MeminitGefnerushujusanimalis,
& datillius Iconem haudabfimilemhuicnoftra. Cuni-
culus, inquit, Indus , ante paucos annos primum in
Europam invedtus e N. Orbe : nunc ubique frequens;
eft enim fcecundiffimum animal , cum o&onos vcl plu-
res uno partu edat. Magnitudine fere cuniculi noftri, at minor plerumque & corpore breviore.
Crura ei brevia: digiri feni anterius, quini pofterius. Dcntes utin muribus. Caudxvefti-
gium nullum, &c.

Pa c a Brafilicnfibus , Cuniculi etiam eftfpecies : magnitudine porcclli , pingui & craflb
corpore, & circiter decem digitos longo : Capiteinftar Cuniculorum noftrorum craflb , au-
ribuspilisnudis&paulum acutis. Narcshabet
amplas; os inferius brevius fuperiori: rimam
inftar leporis , nontamenfiffuram , barbamfe-
linamfeulcporinam proUxam, & poftoculos
pone aures iterum tales pilos. Crura priora
paulo breviora pofterioribus: inpedibusdigiti
quatuor. Caudabreviflimaut Aguti. Pilicor-
poris funt Vmbrx coloris , breves & ad ta£tum
duri. Inlateribus aurem iecundum longitudi-
rftsn maculas habct cinereas , in ventre albicat.
Cibum oblatum pedibus non tcnet ut Aguti,
fedinterrapofitumdevorat, inftar fuis , atque
ad eundem pene modum grunnit. Carnem habct eximiam & pinguem ita ut non habeat opus
latdoquando aflatut ; unde Lufitanis Caca real vocatur illorum venatio. Capiuntur opera
caniculx, namabillalocohabitationisdemonftrato, venator ab utraque partefodit, & cu-
niculum aftum ab utroque latere obtutat & demum in locum quo confidcre autumar longum
cultrum infigit , ut ita transfigat animal fub terra latitans ; alias II exeat , actum efi, nec capi po-
tcft , vehementcr enim mordct; poflunt tamcn & vivi
capi.

A g v t i , vel A c v t i Brafilienfibus j vulgo cor-
ruptc CWfe«vocatur; aliacuniculi fpecies , magnitudi-
nc noftratium , pilis cxruffo & brunno mixtis, cum
pauxiilonigro. Piliautcmillius crafli urin porcisju-
nioribus, &fplcndcntes ; in ventre autem magisfla-
vcfcentes. Aures habct rotundas, non ut noftrates.
Caput tamen & batbam ut noftri. Inferior mandibula
eibreviorfuperiori , ut in fuibus : labium fupcriusfif-
fum inftar lcporis , os tamen acutius noftratibus cuni-_
culis. Crura anteriora breviora , quaraordigitis, po-~
fterioralongiorafcxprxdita. Sedpedibus dire£teex-
tenfisinceditantcrius, nonrepit: ungues habet acutos: crura glabra funt & fine pilisferc,

dentcs

HlSTOR. QvA DRVf E D. E T SerPENT. LlB. VI. £25

Cauda brcviflima glabra. Oculos haber nigros. In orc fuperius & infcrius duos dentes ut Le-
pus.Grunnitutporcellifolcnt. VotaciflTimumeftanimal; cibum , anterioribuspcdibus arripit
ut Sciurus , tenet & devorat quam ociflime : quod reliquum eft rccondit ftudiofc & fodicndo
occultat. Dele£tatut admodum lambcre cutem hominis. Curritvelociflimc. Quumadiia-
cundiammovetur, dorfiextremi pilosin altum furrigit & poftcrioribus cturibus fottitcrpa-
vimcntum feu terram pulfat, morcnoftratiumcuniculorum.

C A r. IV.

Tamaudua macu. Tamandua-i.

o

TAmandva-Gvacv Brafilienfibus, Congenfibus(ubi&frequenscfi)r>»fe&; Belgs
appellant IJC OtOOtC Sl^ICrcnCtCt : Animal magnitudine canis Lanionum : Capitc tcrcti,
promufcidc longiflima, &ore acuminato, edentulo; lingua tercti&longa inftar fubulx:
longitudo lingux plcrnmquc viginti quinque aut (eptcm digitorum; imoinveni interdtira
duos pedcs & lemis longam : hanc in ote gerit duplicatam & quando formicis vult vefci, ( xfe-
ritillam , & formicarum tumulo tam diu imponit , dcncc plena fltformicis, quas deglutit.
Oculos habct parvos , nigros. Aures fubrotundas : Caudam hirraminftat mufcarii, quadi-
dudta fe totum potefi; tcgcre. Capitis cum promufcide longitudo tinius pedis , vel etiam ma-

jor: craflitudopromufcidisinmcdio(nammagis magifquc attcnuatut) plus quatuor digito-
rum. Collilongitudoquinquedigitoium, craflities circiternovcm. Corporislongitudoad
initium cauda;,duotum pedum & trium digitotum: craflities unius pcdis & novcm digitorum:
caudx longitudo duorum & femis pedtim. Cturumanteriorum Iongitudo unius pcdis & digi-
ti; poftctiorum unius pedis. Sunt autem cruraterctia ; &pedcs anteriores quatuor habent un-
gucs recurvos , duos in medio maximos , duos & flfciis digitos Iongos , & ad utrumque latus
minores : volam pcdis rotundam ; poftetiores pcdes quinquc habcnt digitos, pcne figura ma-
nus , totidem unguibns ptxditos. Unguibus autem effodit foimicas quibtis vefcitur , licet &
manfuefacti catnc vefcantur , fed in minutifiimas paites concifa. Pilis pcr caput & dotfum
vcftituinigtis, quibus cani admixti ; capitis&collipili breviores&antrorfum vcrfi , quem-
admodum inlateribusdeorfum; inrcliquis pattibus&dotforettoifum. Pei dorfumprxte-
reaa fine colli ad initium caudxufque femipedcm longos habcbat quafi aties: longos etiam pi-
los in vcntre. Antetioia crura cauis feu albis veftiuntur pilis & in quolibct veifus pedcm ma-
culam obtinct e nigtis pilis. Per peflus autemad latera ufque & mcdiam longitudinem cor-
poris macula grandis nigris pilis ; quam albalinea defuper attingit continue. Cruia poftcrio-
ra funt nigra. Cauda lata fetis conftat equinis nigris , unius pedis ferme latitudinc , quibus Ca-
ni in exorru mifcenrur. Ad taftum omncs pili corporis aridi dcprehenduntur.

Animalhaudagile, fedtardumincurrcndo, ita utab homincmanibus incampo prehen-
dipoftlt.

Annotatio. Hocanimaldefctipfilib. Ameiic.xv. cap. v. e commentatiiscujufdam
Lufitani : qui & hoc obfervat , Vjs illius effe rotundum & non valde patnlum : quod & ex cxu-
viis quasvididcprehcndi. Itcmque lib.xvi. cap.i 5. fub nomine T.vnmAovt e commcntariis
Abbcvillani, qui equi illi molcm tiibuit , ncfcio an bonafide.

T ahandva-i BraflUehfibus, Belgis itlCJM S^ltmiCtCi;. Animal vulpccula; Ameri-

I f canx

226 GeorgI M a r c g b. a v I

cana: magmtudine , vcl paulo major. Longitudo corporis unius pcdis : colli duorum : capitis
quinque ; cauda: dccem. Crurum quodlibet quatuor digitos longum , pedefquc magnitudi-

ne Cercopitheci. In prioribus pcdibus quatuor habet ungues incurvos ; duos magnos craflbs
inmedio, &duosadlateraminorcs, cumcrafla & rotundaVola: in pofterioribus quinque
digitos parvos ferc sequales , cum mis unguibus. Caput acuminatum habet & rotundum, co-
num acutum reprsfentans ; paulum infra incurvatum : os nigrum , anguftiflimum , edentu-
lum : oculos parvos nigros : aures erecras unum circiter digitum longas. Cauda longioribus
pilis pradira eft , quamdorfum: extremitas illius calva, &poteft feilla fufpendere exramis
arborum. Colorpilorumtotius corporis ex albo flavefcens, funtque piliad tadtumduri&
fplcndent. Per dorfum autem uique ad cauds pilofitatem ma jotem & ad crura pofteriora , ut
&in infimo ventremaximaparsnigricantibuspilis eftpermixta; quemadmodum& dua:linea:
cralfa: nigrre , utrimque ad latcra a collo fupra fcapulas tendunt ad dorfum & ift fine illius
coeunt. Linguam habet terctcm inftar fubulas, o£to digitos longam , qua: quafi canali incum-
bitinterinferioresgenas. Feroxanimal, fed quod morderenon poteft, unguibus prioribus
fortiter apprehendit & baculo taftum pofterioribus cruribus infidetutUrfus , naribus ftertit
& baculum apprehendit. Tota die dormit , capite fub collo & anterioribus cturibus abfcon-
dito ; noftu evagatur. Quando bibit pars per nares itcrum exfilit.

Quum ma&arem hoc animal, maximam partem excoriatum adhuc vivebat, quamvis ofti-
duum incdiam toleraffet. In rene finiftro fuperius procefliim triangularem infignem inveni,
per duplicem tenuem rnembranam reni adnexum : In inteftinis multos teretes lumbricos : val-
vulas cordis infignes : veficam fellis magnam. Caro Vulpinam olet&non comcditur. Co-
rium eft craflum.

C A P. V.

uariba; (dgtri major &■ minor. Cercopitheciyarii.

GVariba Brafilienfibus , Cercopitheci fpecies , magnitudine vulpis noftratis : facieela-
ta , oculis nigris, fplendentibus : auribus brevibus fubrotundis : cauda longa & verfus ex-
tremitatem nuda , quam femper tor-
quet & ubicunque eft fitmiter adhsc-
ret. Pili totius cotpotis nigri funt,
longi & fplendentes atque ita fibi in-
cumbunt , ut animal lxve appareat:
fub mento & gutture funt longiores
&inbarbam caprinam&rotundam
definunt : manuum & pedum pili
funt brunni coloris , ut & dimidia •
cauda exterior. Fcemella eratquam
hic defcribo ; mares paulo majorcs
fcd ejufdem coloris. Maximo numero in filvis inveniuntur , ibique hotribilem clamorem ex-
citant, utlongeaudiripoflmt. Unusautem interdum folusclamat, reliqui magnonumero
circumfident & quafi concionem audiunt , clamor tamen putatur centum fi longius abfis : hic
autcm ordinarius eorum mos , ur fa:pe obfervavi. Singulis diebus ante & poft meridiem fe-
melatqueiterumconveniunt ; unuseorum minor in medio & altiori loco refidet, reliqui
paulo infcrius circumfident , tunc pracinit fuperior alta voce & figno manu dato , reliqui
omnes accinunt , tamdiu cantiones prorogantes , donec fuperioriterum manufignum det,
tunc omnes uno momento filent & fuperior grandi voce cantionem finit. Catulos fuos in
dorfo geftant in ramis arborum difcurrentes. Catuli ambiunt corpus eorum pofterius , ubite-
nuius, pcdibusfuis. Mordaxanimal, nec domari poteft.

Dantur

HlSTOR. QV>DRVPED. E T SeRPENT. Lib. VI.

227

Dantur &aliinigti ingcntes, quilongambarbam&villofamhabentnigram: ipfiquoquc
nigri ; qui nigritam mulierem folam oftendentes vi ftuprare folcnt : vera dico & exempla fcia.

C a g v i Brafilienfibus , Congenfibus Pongi ; rcpcriuntur hic majores & minorcs : Cagui
major,magnitudincmobtinetccrcopitheciCV2)', cui&aliquo modo eft fimilis. Pilos habet

cinercfccntis coloris cum pauco tamen nigro
mixtos & longiorcs paulo quam Cagui minor.

Facies iili fubrotunda , leonina ; aures fere ro-
tundx, nigrx & pilis nudx ; os nigrum : pili fron-
tis itidem nigti,veium cum cinereo mixti: os haud
acutumfcdutleoninum: oculinigri. Caretpilis
albis circa aures ; quos Cagui minor habet. Cau-
damhabct unum pedem &quatuot digitos lon-
gam, & pilis ruffis vcftitam.

C a G v i minor, tenertlm animalculum & par-
*vum, Lconem quoque facie refercns : totius cor-
poris longitudo circiter fcx digitorum eft , caudae
autcm decem , capitulum babct pavvulum , quod
vix pomum minus xquat: nafumcxiguum, cla-
tum: octilos teneros, osparvum cum dentibus.
acutiffimis : crura manus habentinftar Cercopi-
thecorum , quinquc digitis tcncris prxdita : aures
fubrotundas, quas circumftant pili albi ,ordine &
\ ^ cumuiatim politi & quafi elegantcr cflent pcxi.

Pili autem totius corporis interius & in exortu
iufefcunt,exteriusfuntexa!bo &fufcomixti-,cau-
da autem quafi ex albo & fufco annulata eft. Acu-
tiffimum edit fonum voce fua. Velociffimum eft
animalculum in (alicndo : frigoris impatientiffi-
mum. Vefciturpane.farinaMandiocsatquealiis.

Annotatio. Dcdit & Gefnerus hujus a-
nimalis Iconem a Petro Coudcnbcrgio doaiffi-
mo celeberrimoque Antwerpix pharmacopxo
acceptam; &opinabatur e fimia parva & muftcla procreatam; 'fcd animal eftfui generis,

quanquarii ad Simiarum claf-
fem haud maie forre refcrri
poffit. Adft runtur ad nos inter-
dum e Brafilia , fed cum animal
fit tenerrimum& frigoris im-
patientiffimum difficultcr hic
vivum confervatur.

C a i t a i a Brafilicnfibus ,
itidem Ccrcopithecus : pilo

longiori ex albido flavefcente. Caput habet fubrotundum , frontem haudelatam autpene
nullam: nafum parvum & comptefliim. Caudam geftatarcuatam: redolet mofchum. Hxc
unicaipfiineftgratia. Mite tradlari debet , aliasaltiffimavoceclamat; &faciIeadiramcon-.
citari poteft.

Alius e jufdem fpeciei , fed major & pilo magis fufco inftar Zebellinorum, etiam mofchum
redolet.

Cercopithecvs Angolenfis major ; in Congo vocatur Macaquo. Color pilorum
totius corporis ut Lupi : nares haber bifidas , elaras; caput urfino fimile , nates calvos quibus
infidet : caudam femper portat arcuatam. Longitudo corporis a capite ad caudam unius pcdis
& fupra : capiris longitudo fex digitorum ; caudx pedalis : crura quatuor xqualis longitudinis
deccm digitorum in prioribus cruribus: manus tres & fcmis digit. longas, quinquc digitis prx-
ditas, inpofterioribuslongas manusquinque digiros. Craftities corporis ubimaxima unius
pedis& novem digitorum: clamat hah , hah. Dentes habet albiffimos. Mire gcfticularur:
pcnem habet humano fimilcm inftar pueri.

Angolenfis alim. Totus niger at infparfo cano nigredini pcr tottim corpus. Nafus albus..
Magnitudinc ut prior. Caudx longitudo duorum pedum & quatuor digitorum. Figuraut
fcqucns , fed fronte non capillata.

Cercopithecvs barbatus Guincenfis : in Congo vocatur Exqitima. Pilos habet fu-

Ff 2 fcos.

228 GeorgIMarcgravI

fcos , fed per totum dorfum quafi aduftos feu ferrugineos : fufcis autem punftulatim infparfus
cplor albus. Ventcr albicat & mcntum inferius: Barbam quoque egregie albam habet,conftan-

tem capillis, duos digitos longis & amplius, paflis , quafi ordinatim pexa fuiflet. Quando hxc
fpeciesirafcitur , os ample diducendo & mandibulas celeriter movendo , exagitat hominem.
Egregiefaltant ; varios fruftus hi omnes comedunt , extreme tamenPrftodelecfantur.

^///wGawffK/^jpriorimagnitudinepar : color pilorum raaxima parte corporis nigricans,
cuiumbraadmixta; in ventre autem fubccerulefcens e cinereo: cauda: medietas ulteriorex
rufto flavefcens ; os ccerulefcit. In gena utraque magnam copiam tenet pilorum longorum
ex albo flavefcentium (inftar magnas barbx hircinxj uti & ad utramque aurem. Crura & pe-
desnigri. Ludit&clamatutalter.

Guineenfis diiu , minoreftptiori; piloexumbragryfco , fufco&flavo admixto, fereutin
dorfo leporino : caputhuicpatvum, caudalonga: caretbarba.

Cap. VI

Coati.Tapijerete. Muresvarii.

COati Brafilienfibus , eft vulpes , magnitudine fclis cruribus brevibus & manibus Cer-
copithecorum; nam &eorummore arbores velociter confcendunt & cutruntufquead

ramorum extremita-
tes. Victitant frufti-
bus, lubentiflime au-
te ovis & gallinis.pe-
des pofteriores ma-
jores prioribus : in
fingulis pedibus digi-
- tos habent quinque
acutis unguibus: Ca-
put acuminatu vul-
pinum ; auresbreves
fubrotundas ut felis:
oris pars inferior bre-
viorfuperiore :habet
promufcidem longa
acuminatam , naref-

que amplas quafi fifliiras : dculos nigros. Pili totius corporis obfcure ochrx coloris , longi.
Caudam habet longiorem toto fuo corpore ,quam fuperius eredtam geftat & incurvatam, cu-
juspaliannulatimvariegaticum umbra & ochra. Quando eomedit , morecanis, anteriori-
bus pcdibus tenet cibum.

Multi etiam Coati reperiuntur coloris ex brunno nigricantis, feu interius flavi , exterius ni-
gricantis, fub gutture&pectoreflavefcentis. Hxc fpecies appellatur a Brafilienfibus Coati-
mondi.

A n n o t a t i o. Habui aliquandiu ejufmodi animal circuratum & valde domefticum &
mihi amicum , ita ut ad os meum cniteretur , & ex illo cibum caperet : fed cum caudam fuam
prxrodere ccepiflet, non potuit ab ea abftineri , ita uullam tandempenc totam confumcret, &
moreretur; quod vitium & in fimiis obfervatur.

Tap j-

HlSTOR. Q_VA D R VPED. E T SlRrENt. LlE. VI.

T.if iierete Brafilienfibus , Lufitanis Antn, animal quadrupcs , magnitlidine juvehci
femeftris: figura corporis quodamniodo ad porcum accedens, capitc etiam tali, vcruin

craffiori, oblongo, fuperius in acumen de-
fincnte,promufcide fuper os praferHittentej
quam validiffimo nervo contrahcre&ex-
tendere poteft ; in promufcide autem funt
fif) iirx oblonga:. Inferior oris pars brcvior
eftfuperiore. maxilla: amba;.anteriusfaiti-
giata: , & in qualibet dcccm dentcs i nciforii
fuperne & infcrne ; hinc percertum fpatium;
.utraque maxilla caret dcntibus , fcquuntur
dein molares , grandcs omncs in quolibet
latcrequinque, itauthabeat viginti mola-
res& viginti incifores. Oculos habet par-
vos porcinos : aures obrotundas majufculas , quas verfus antcriora furrigit: crura vix longiora
porcinis , at craffiufcula : in anterioribus pcdibus quatuor ungulas , in pofterioribus trgs; mc-
dia inter cas major eft in omnibus pedibus t Ih prioribus pedibus, tribus quartaparvula exterius
eft adj uncfa ; funt autem ungulx nigticantes non folidai fcd cavat , & qua; d . trahi poflunt. Ca-
ret cauda , & ejus loco prccdTum habct nudum pilis', conicum, parvum, morc Cutian.
Mas mcmbrumgcnitalelongc cxfercre poteft inftar Ccrcopitheci. Inccdit dorfo incurvato
utCapybara. Cutemfolidam habet inftar Alcis; pilos breves. Colorpilorum injunioribus
cft umbra: lucids, maculis varicgatus albicantibus ut capreolus: in adultis fufcus five nigri-
cans finc maculis. Animal iriterdiu dormit in opacis filvis latitans ; noctu aut mane egreditur
pabuli caufa. Optime poteft natare. Vcfcitur gramine , arundine Saccharifera , braffica, &c.
Caro ejus comedirur fcd ingrati faporis eft.

M v R. i v M hic ingens copia tam majorum quam minorum. Majores plerique ventrcm ha-
bcnt album, cstcra nigri aur fufci coloris. Corpore funt oblongo.

tJMm itrttnew figura muris. Corporis longitudo ab oris extremo ad caudam ufque cifciter
quinque digitorum; cauda: fere duorum. Os habet acutum , dentes acutiflimos : fcrotum cum
tefticulis pendulum interpedespofteriores. Fufci eft coloris , fcd in dorfo fccundum longitu-
dinem a capite ad caudam tres nigtas lineas habet craffas. Ludebat cum fcle , nec illam metue-
bat, nec fclis eum petebat.

Carvcvoca Brafilienfibus, mus eft domefticus parvus , plane fimilis noftratibus & eo-
dem modo rodcns & perdens res quas attingere poteft.

Gvabirv Brafilicnfibus , Lufitanis rato da caft , musdomefticuseftmajor,quemrattum
vocamus; oblongo funt corpore, coloris ut noftrates , & ventre albo. Magno numero m stdi-
bus obambulant,& multumdamniinferunt.

CkP. VII, .,. l#i :..-.r;j>:.>i i i

'TajacU. TorcwCjuineenJis. Capibara. Scjurus.

TAjacuCaaigoara Brafilienfibus, Porcus eft filveftris,habens umbelicum in dorfb:
figura pene convenit cum noftratibus,& majorem magnirudinem adipifcitur quam annuus
porcus apud nos. Aurcs habcr breves, crura ut noftcr, caudam nullam. Pili illius funt mollio-

res quam porcorum noftrarium,
nec ita fctas habet in dorfo,fcd ubi-
quexqualespilos. Eorum autem
cplor totp corpore eft niger , pun-
trulis minimis albis variegatus.
Caro illius bona eft , &inftarpor-
corum noftrorum domcfticorum,
fed non habet tam craiTum lar-
dum. .

Annotatio. Habuicjufmo-
diporcume Brafiliaabamicodo-
no miffiim , valdc familiarcm :
quem cum perfemeftre & amplius
aluiffem humidis cibis,ut nofttates
folemus , mortuus eft cx ileo ut vi-
pf 3 dcba-

zso GeorgI MakcgravI

dcbatur. Dedi illum Clatiffimo Anatomico noftto Profeflbri D. Valkenburgio, qui illum in-
cidit & diligenter obrervavit : Umbclicum illumautemqucm vocant , e quoobfervaveram
fa-pehumorem aliquem prodirc laclii haud abfimilem, judicavit eflc mammam: quia vafa
mammaria habcbat, verum cum diligenter inquifierim ab iis qui inBrafiliadudumvixerunt,
an catulos fuos illa parte aleret , numquamme SUud potuerunt doccrc . quidam & negarunt,
fed fugendum prrebere papillis quas fub ventrehabeat. In dotfoautem ctiam fetas habebat,
licct non ita crafias & longas quam noftrates.

PoRCVs.GvmBENsii,&e Guinca in Brafiliam tianflatus,figura ut noftrates & ruffi co-
Ioris : in hoc autem differ ta noftratibus, quod caput habeat non ita elatum; aures autem longas

& acutas plane & prolongatis acuminibus, caudam longam ufque ad talos propendentem, pi-
lorum expertem. Totum corpus tcgitur pilis brevibus ruffis fplendentibus , non fetis, quibus
& in dorfo caret , fed tantum verfus caudam in dorfo & circa collum paulo longiores habet pi-
los. Planecicur.

Capybara Brafilienfibus. Porcus cft fluviatilis: Kguram pcnc potcomm habet , magni-
tudine exsquat porcum annuum vel bimum noftratem.Longitudo corporis a capitc ad anum
circiterduorum pedum , craffities vcntris fefquipedis. Carctcauda. Pedes quatuor porcini;
antcriorcs quatuor ungulis , poftetioies
tribus praditos. Eftque in anterioribus
ungula media longiffima, dux brcvio-
rcs, quarta minima: in poftctioribus me-
dia longior & dua: minores:habct & cal-
lum ad fuffiaginem ufque. Capitis. lon-
gitudo decem digitorum , & craffities
totidem fere : habetque crafTum & im-
proportionatum caput , & os longiffi-
mum ac crafliim: oculosmagnos , ni-
gros, auresparvas, fubrotundas.Inferior
maxilla brevior fuperiori ; continctque
in utraque anterius duos dentcs incur-
varos , qui ad fefquidigitum prominent
extra alvcolos fuos, & ad duos fere digitos funt inferti; fed non eminent cxtra os,fed ut in lepo-
ribusintuscontinentur. Dcntes.reliquimitandifunt: conftat totus ordoinqualibetmaxilla
ofto offibus, in quolibet nimirum latere quatuor ; & quodlibet os ties dentes infeparabiles re-
praefentat : ut ita fint in qualibet maxilla dentcs viginti & quatuor , & in totum quadra^inta
o£to : fnntautemomnesin extremitatibusplani. Comedunt gramen & frucfusvarios. Caro
comeditur, licet non bene fapiat, mclior afla, caput imprimis.

Magno numero ad ripas fluminis S' Francifci ambulant. Natare & urinari vcl maximc
poffunt. Noftuingentemclamorcm excitant & horribilem ferc ut Afinifolent.

S c Y v rv s (quo notntne Brafilienfes appellent nonfroditur ab AuBore) Brafilienfis, noftratibus
magnitudine & figura fimilis , excepto colorc : os & dcntcs enim habent ut noftrates lcpori-
nos&pilos &barbam: oculorum pnpillam ccerulcfccntcm , auriculas brevcs , obrotundas:
inantetioribus pedibusquatuor digitos ungnibus longis , acutisj quotummedii paulolon-
giorcsreliquis, &prxterea in intenori latere parvulum nigrum. Pofteriores pedes quinque

habent

HlSIOR. QVADRVPED. E T SeRPENt. LlB. VI. 23 I

habent digitos , unguibus acutis , quorum tres longiores , & medius itidem longiffimus , ex-
teriorcs duo brcviores. Caudam cjufdem longitudinis cum corpore villofam (non tamen tam
crifpamutnofttateshabent) qua cotpus tegere poteft. Eteodem modofedct cdens utno-
ftrates. Color totius animalis eft ex pallido flavo & fufco mixtus, videlieet leporinus. Sub gut-
ture&invcntteeftalbus; inutroque laterefecundum longitudinem maculam linearcmha-
bctalbam. Caudapilislongisconftatexnigro& albomixtis. Manfuetum eft animalculum
& elegans.

C A P. VIII.

"Tatu feu <-Armadillo } varia illim fyecies.

TAtv & Tatv-peba Brafilienfibus , i^frmadilh Hifpanis, Emttberto Lulitanis : Belgx
noftrivocantetn;§>Ci)ilD-©eccttet1. AnimalpotiiTmiuminterradegcns, quanquam &
in aquis & aquofis locis. Reperiturvarixmolis. Eiguram habet porcelli & fere magnitudi-
nem. Totum corpus fuperius ut&caput loricatum eft , necminus cauda: Lorica autcm eft
ofiea ex (quamis elegantifllmis compofita : prope occipitium duashabens jundturas, utcol-
lum movere poffit : in dorfo feptcm funt divifurx , cute ftifca intermedia : in reliquis partibus

integra. Pedes qua prominent etiam tenuioti lorica funt obdudti. Totum autem infctius
corpus, mentum, collum,venter, cruranon funt loricata , fed cuteveftitaanfcrina, promi-
nentibus poris prxdita & rarioribus in his pilis digitum longis , ac ita rarioribus pilis totum in-
ferius corpus veftitur. Septem jun&urx loricx in dorfo , raros quoque pilos & fimiles habent:
prope os & oculos etiam aliquot vifuntur. Sunt autcm pili coloris albicantis ut in porcis. Ca-
put habet inftar porcclli ; os acutum ; oculos parvos & profundos ; linguam acuminatam &
anguftam; auies pilis & lorica nudas , fufcas , breves: dentes haud ita magnos , in qualibet ma-
xilla octodecim. Pedes quatuor ad manuum figuram acccdunt , quinque digitis finguli prx-
diri , etiamquilibet digitum unum altero longiorem ; cum unguibus haud latis, fcdfubrotun-
dis. Roftrum habet ut porcus , quoterram velociter fodit. Color univerfi animalis eft e lu-
tco fubruffus. Caudxinexormcraflitudoquatuoidigitorum: fitque pauladm tenuior , do-
nec in fine planc acuta evadat & rotunda ut in lacertis aut porcis.

Marcsaliquandohabui, quibus membrum genitale prominens erat , quatuordigitoslon-
gum & mediocrem digitum craflum. Corpore plerumque funt obefo , victitant batatis , me-
lonibus & variis radicibus, & plurimum damni infcrunt plantariis. Fodiunt terram libenter.
Eduliseftilliuscaro; fequenstamen fpecics praiftat. Multum bibunt. Imo cuniculos , aves
mortuas , aliaquedevorant.

Eacilecapiunturopera caniculx, quemadmodum apndnos cuniculi. Nam fi canis emit-
tatur latrando commonefacitvcnatorem ubi in terra commorenrur , tuncfodiendo ab utro-
que latere invenitur.

T a T v-e t e Brafilienfibus , Verdtdeiro Lufitanis , priori eft minor ; capite parvo, acuto,
auribus longioribus & ere£tis, cauda etiam longiori, pedibus altioribus , & unumdigitum
longo penc, confentitquc cum delincatione Monardis. Capur autem tics digitos longum ; au-
rcsfercduoscrcctcftantes: osacutum, oculi parvi nigri. Crura tres circiterdigitos fingula
longa; inpedibusantctioribus, quatuor digiti , duo mcdiixquales , unumdigitumlongi,&
uns;ue fcmidigitum longo prxditi , & duo itidem xqualcs ad quodlibet latus. in pofterioribus
pedibus quinquc funt digiti , tres medii xquales , breviores paulo mediis duobus in anteriori-
bus , & duo ad latera parvi, itidcm unguibus paulo craflioribus prxditi. Caudam habct novem
digitos longam, & verfus cxtrcmitatem , acuminatam. Corpus a ccrvice adinitium caudas

feptem

iii GeorgI MarcgravI

fcptemdigitoseftlongum. Capitisfronstcgitutlotica ; ' uti &totum corpus, qux filperemi-
BCtinlatctibus, itautjacensanimalpcdcs&caputfubillapoflit abfcondere. Conftatautcm
lorica in dorfo , novem junfturis, ordincdccenti efquamis compofita. Cauda quoque lori-
cata , novcm habens juncturas. Lorica autem in dotfo cft fcrrei coloris , in lateribus albicat,
& ferrex maculx admifcentur. Ventet tegitur cute albicante, poris confpicuis, &aliquan-
tum pilofa. Cauda albicat & ferrco colorc mixta eft. Cato hujus fpcciei fupra cxteras admo-.
dum bcne fapit.

Tatv Apara Brafilienfibusaliafpecics, magnitudineprxccdcntipar. Caputhabetob-
longum,pyramidale fere, os acutum: cftque caput anterius tectum lorica: oculos porcinos: au-
res brevcs fubrotundas , ur prima fpccics. Venter quoque tcgitur cute porofa , cum pilis albi-
cantibus fuillis. Crurum, duo antcriora trcs digitos longa, pofteriora fere quinque: in anrerio-
ribus pedibus ungulas habet quinque , duas medias longiores , inxqualcs tamen , unam fcilicqt
digitumlongam,altcram breviorem, & duabushifcelateralesminores, ac in extetiori parte
parvulam. ]n pofterioribuspedibus , itidemquinque ungulas , trcs medias fere xquales , fed
brcves , & duas laterales. Caudam obtinet pyramidalem , paulo plus quam duos digitos lon-
gam, lorica tecfam. Membrumgenitalehabetplusquamquinquedigitoslongum, & dimi-
dium craftiun. Totum autemanimal tegitur lorica, pedemlonga, & octo digitos lata , anre-
rius tamen & pofterius in uttaque extremitate paulo anguftiori,& tantum digitos & femis lata;

eftauteminteriusconcava, exterius convcxa inftar deambuiacri arcuati : in medio (magista-
mcn verfus anteriorem partem ) quatuor habet commifluras tranfverfalcs., quibus loricam ex-
tendere & incurvare feu contrahercpoteft. Conftatautemloricailliusfigurisquinquangula-
ribus eleganti ordine diipofitis ; inter commifluras vero conftar parallelogrammis , & quxli-
bet figurafquamulis lenticularibus, coloris ex albo fubflavefcentis. Commifiurx autem con-
ftant cute admodum lenta. Hxc fpecies hoc habet peculiare, quod dormire volens, aut quando
quis manu prehendere cupit, prioribus ac pofterioribus pedibus in unum. quafi punctum
collettis,moreinfantium in utero jacentium , acauriculisintro traitis cum capite & caudaad
caputrelata, ita utilla finiftrum oculum tcgaf, atque per commifliiras incurvato dorfo ac
clypeo, itaut osanum tangat, in pilam rotundam lorica fua effbrmer eam ita lateralibus
extremitatibus , ac antica & poftica parte confertis claudendo , ut nihil appareat nifi lorica ca-
pitis & caudx , qux claudunt inftar forium foramen loricx corporis , quod ovale remanet , in-
curvato corpore & ad quictem compofito : ita hoc animal inftar pilx fe componere poteft , &
faciliusqviisconchammarinampotiusquamanimaltetreftre judicaret. Noctu ut plurimum
egreditur pabuli caufia, interdiu autem dormit. Vittus ilUus ut aliarum fpecierum. Secui ali-
quando hoc animal. Membra genitaliahabcbatinfignia, undefalaxanimaljudico. In quoli-
bet latete mufculum habebatinfignem , longum , & figuramXhabentem , plurimis fibris ita
decuffatim difcurrentibus fccundum longitudincm , quorum ope validiftimefe contrahere &
continerepotcft; mufculos cruciformes appello. Quando animal in orbem fe contrahit , vix
a validiffimo homine apcriri poteft. Caro hujus codta & frixa butvro , boni eft faporis , & prx-
ferenda carni cuniculorum. Prxfertur tamen caro fecundx fpeciei.

i^Annotatio. Fccimus hujus animalis mentionem in defctiptione Americxlib.xv. cap. v.
ubi & hoc e Monarde, & Fr. Ximene annotavimus, pulverem laminarum qux plane funt olfex
&dutx, utiiiffimum effe in Medicina : tum contra Luem Veneream, tum contra tinnitum
&furditatem aurium : prxfertim officulicaudxquodproximum eft abilliuscxortu. Itemque
pulverem caudx urinam movere : & pulverem laminarum coactum in maflam , extraherefpi-
nas e quavis parte corporis. Cujus experimentumfacile capipoffct , ii quidem fxpius exuvix
hujus animalis ad nos ex America deferunrur.

Cae.

HlSTOR.

QVADRVTED.

E T SeRTENT. Ll E. VI.

C A P. IX.

Maraguao. Cuandu, fiya.

MAkagvao five Maraca ia Brafilienfibus , cftfclisfilveftris, cujushlcinultirepe-
riuntur, & variorum colorum : communiter funt fufflavefccnti pilo, cum nigris maculis,
inftar Tigridis : codem modo clamant , grunniunt & fe purgant ut noftrates feles : oculos
quoque habcnt fimilcs , fcd pupilla rotunda & nigra : aures obrotundas ut Cuguacuarana ; bar-
bamquoquetalcm. Non circurantur. Vefcuntur libenter gallinisquas dilaniant atque avi-
dc devorant.

Cvandv Brafilienfibus: Ourico Ctchiero Lufitanis: CCnpfCCClDClX&CnBelgis.Magnitudi-
nefimiam xquatmajorenwotum corpus munitum eft aculcis,tres aut quatuor digitos longis,
neque pilos habet : flavefcunt hi (cani inftar pennarum) ab mitio fcu infitione in cutem ad di-

niidiamferc longitudinem , reliquadimidia pars eftnigra, cufpis albicar. Inrerdum & loco
nigri, brunnus eft color ex ruftbin quibufdam. Aculeihiacuti funtinftar acicularum, &
animalillaspoteftejaculare. Corporislongirudoaboccipitio adinitiumcauda;, uniuspedis
Rhynland. Cauds autem unius pcdis & quinque digitorum. Caudaabexorruluoadmedie-
tarem etiam aculcos habet , exterior mcdieras nuda eft & raras haber fetas inftar porcorum.
Capitis longitudo circitcr trium & femis digitorum ; itidem eft aculeatum , verum circa os &
naresglabrum. Aureshabet parvasfub fpiculisfere latitantes: os infcrius rcmotum verfus
collum, leporinum, binis dcntibus qui foras confijiciuntur : nares patentes , & ideo amplam
& fcre quadratam promufcidem : oculos romndos , prominentes , fulgiios inftar carbuncu-
li: pilosmultos circum nares & oslongitudine quatuor digitorum , quibarbam felinamfeu
lcporinamipfi faciunt. Pcdes habet fimiorum quidem fimiles, fcd quaruor rantummodo digi-
tis conftantes , nampollicecarer, quamvis locumhabeat, quafi abfcifliis cffer. Anteriores
.'pedcsfunr minorcs pofterioribus. Crurum antcriorum longitudo circiter quatuor digiro-
rum, poftcriorumpaulomajor. Cruraquoque aculeara , fedpcdesminime.

Interdiuurplurimumdormir , noftu circumvagatur , &fpirarnaribusquafianhelaret. Vi-
QitatUbentergallinis. VocemedrtutSus/». Scanditarborcs, fed rardo greflu , quia,utdixi,
pollicecarer: defccndensautemcaudam circumvolvir , nelabatur, admodum enimmetuit
lapfum ncc falire poteft. Carnem habet bonam & pergraram , nam aflatamfa:pe comcdi , &
ab incolis valde aeftimamr.

Annotatio. Videtur effc idem animal , aut faltem fimile , quod Fr. Ximenes defcri-
bitfubnomineT/.?j«<f/^»fpinofi: TUcjuat^m, inquit, fpinofum, cftejufdem formi&ma-
gnitudinis cum Tlajaat^iu , nigri coloris ; quodanimal rcftum cft aculeis cavis & acutis , fere
fpirhamam longis , qui valdc fimilcs funt fpinis , & aculcis Herinacei , liccr & quofdam pilos
habcaralbosmixtosinmodumvclleris , praterquam in capite ; &licctprimofitalbum, fuc-
ceflii tcmporis fir nigrum ; aculcos ejacularur , in canes aut eos qui ipfum offcndunt & perfe-
quuntur, quiitaha:rent utnulla indufttiaaut viribus extrahi poflint , quiafcnfimmagisma-
gifque penctranrin carncm , donec vifcera ingrediantur , virtute quadam namraii ; atque ita
cducunt humorcm corporis , ut laffus confumatur & tandcm percat. Barbariftudiofe fervant

G g iftos

234 GeorgI MiiccravI

iftosaculeos, & affmnant novem illorum infubtilem pulvereni contritos & exhibitos certo
pondere , in vino, rumpere lapillos in renibus & vefica ; excitat venerem ; & utiliffimas adver-
fus dolorem capitis effe , nam li fronti aut genis applicentur , ita adhairent & infiguntur , ut
nonante decidant, quam ad modum fanguifugarum , poftquam vafa fanguinis exhauferint
equibusdolororitur, & sger liberatur. Suntautem aculei albi&fufci, acumina autemni-
gra & valde acuta. Cauda illius brevior eft quam TUquat^in , verum crafTtoi & fine rugis : ro-
ftrumhabetinftarcanis, verummagis fimum ; dentcs in fupcriorc parteoris: nonhabetacu-
leosadventrem, aut extremam partem cturum , qua;cutecraflatectacft&afpera: Cicutari
potcft.

1 1 y a qux & Carigveibeiv appellatut a Btafilienfibus , Loutra a Lufitanis : eft ani-
mal quadrupes amphibium , magnitudine mediocris canis : capite obrotundo quafi felino, orc
tamen acutiori : dentes habet felinos ; oculos ni-
gros, rotundos; nafum quoque inftar felis: aures
obrotundas inferius pofitas ; & pilos aliquot pro
barba. Cruta & pcdes Cercopithccorum morc,
quinqucnimirum digitosinquolibct, quorumin-
terior brcvior rcliquis, &quihbet habet fuumun-
guem fufcum acutum : caudam cjufdem longitudi-
nis cum pede. Pilis tegitur ad tadtum mollibus,
haudlongis. Totum autemanimal atricft coloris ; cxcepto tamencapite, quod obfcute eft
fufcum ; & quod in gutture maculamhabeatflavam. Clamorem editfere ut catellus junior,
intcrmifcens fonum qualem Caguy folet. Hocquod habui cibaviFarinaMandiocs inaqua
madcfa£ta. Vivit & alioquin gammaris & pifcibus quos capit , prafertim fuffurando ex naffis
pofitis.

C a p. X.

Aries guineenjts . Cuguacu-ete &■ Cuaguacu apara. Iaguarete.
cuguacu arana.

A Ries Guineenfisfeu Angolenfis; vocatur lingua Congenfi Memerkm bncala : magni-
*-tudineatietisnoftratis. Caputhabetcraifum arietinum, occipitio tamenmagispromi-
ncnte quam in noftratibus : aurcs pendulas : caudem ufque ad fuffragines pendulam : fcrotum
magnum, &penemin medio ventre: cornuaparva deorfum ufquead oculos incurvata&

quafitorta: ad collum inferius , jubamhabct pendulam longis pilis conftantem, inrcliquo
corporebreves pilos hircinos; nullamlanam. Caput & aures funt nigrs ; caudx quoque di-
midia pars ab exottu , rcliqua pars alba : ad occipitium pili funt albi ; crura anteriora ufque ad
genua alba , infcrior medietas nigta ; poftcriora crura tota nigra & circa anum corpus & dor-
fum albuni; in lateribus autem nigras habet maculas. Crura & pedes habet altos hitcinos, dua-
bus ungulis nigris. Variant tamen hx oves colore uti noftrares ; & qusdam fpecies caudam
habet tibiam humanam craffam ad fuffraginem ufque pendulam & pinguem ; caret illafpecics
jubaillaadinfcrius collum. Lanam quoque non habet , fed pilos captinos. •
Grandiores funt noftratibus & ingluvic pendula inftar bovis.

Oves

HistOr. Qvadrvped. Et Serpent. Iii. VI. 235
Ovcs & capras lilc plurimx. Sunt tamen caprx omnes brevioribus cruribus & minore capi-
tequamnoftrates. Oves autcm plane conveniunt cum noftratibus. Multi atietes hicinve-
niuntur, cumquatuorcornibus. Scdhxduxfpecics animalium huc primum a Lufiranisal-
latx funt ex Europa , & fucceflu temporis magnum incremcntum ceperunt.

Cvgvacv-ete Brafilienfibus, caprea eft, Lufitanis Cabrittho. Sunt autem noftris caprcis
pcnefimiles. Caputfeptcm digitos circiterlongum, oculis magnis, &nigris: natibuslon-
gis , &patcntibus ; orenigro, cute fplendcnte , auribusquatuot digitos longis, duos&fc-
mis latis , venisconfpicuis ; collo totundo & magis glabropilis,quam inrcliquo corpore: eft-
quelongitudocollicirciterquinque digitorum & fcmis. Corporis longitudo a colli cxortu
ad initium caudx duorum pedum. Cauda brevis ut captcis cffc folct. Crura quatuot , priora
pedem, pofteriorafcfquipcdcmlonga ; pes quilibet duashabct ungulas nigras: & fuptahas
duasminoresfuprafeinvicempofitas. Pilisvcftimrglabris, quiintoto cotpore, cruribus&
pedibusrufefcunt , incollo & capite fufci, fubgutture & infcriori collo albi. Caudaquoquc
infcrius eft alba. Aures intcrius albefcunt , extetius funt fufci & fcre carent pilis. Os inferius
longiuspauloquamfuperius. Ruminat cibum. Manfucfcit facile. Quando unius autduo-
rummenfiumxratem habettotum corpus maculisalbis eleganter cft varicgatum, quxfuc-
ccflutcmporisevanefcunt. '

C v g v a c v-A p a R A Brafilienfibus , caprea eft cum cornibus. Paulo major fupcriorc , at
e jufdcm coloris. Cornua tria brachia fcu digitos habent , nimirum infcrnum brachium quod
longum , & apiccm bifidum. Thyrfusfcu fcapus pollicem humanum eftcrafllis & octovel
novem digitos Rhynlandicos longus.

I a g v A r a Brafiiienfibus , nobis Tigris, Lufitanis Onca: Lupi magnitudine, qyanquam &

majorcs hic reperiantur. Caput ha-
bct fclino quodammodo iimile,
crafiumjbarbam quoque fclinam &
fimilespalpcbras: aurcs brcves, fub-
rotundas fere ut felis : crura quoque
fclina imitantia , pedes latos , &
pedibus quinque digitos fclinis fi-
miles, &in plano pedis cujufquee-
mincntiam mollcm fcu cailum , fu-
praque adhuc rotundam emincn-
riam : in pofterioribus quatuor di-
giros , & illanr cr^inentiam majo-
rem, minoriibidcmcarcnt. Pedcs anteriores funt crafiiorcs & latiorcspoftcrioribus. Sin-
gulidigitiungujam habcnt incurvatam femilunarem, acutiffimam, quas abfcondit utfcles
folcnt, & rapere aliquid volens, extendit. Dcntcs habet acutiffimos : oculos cxfios fplcnden»
tcs, quino£luipfisfplcndentinftat ignis: caudamlongamfelinam. Totapellis conftat pilis
flavefcentibus,brcvibus,per totum maculata maculis nigris variis elcgantcr difpofitis.In junio-
ribus pililongiorcs funt, & paulum crifpi inftarlanxovillx. Crudcliffimum anifnal & homi-
nibus juxta, ac beftiisinfcftiffimum. Quando vorat prxdam , caput immittitin ipfum cadaver
continuo vorando,non partem aliquam abripit ut alia carnivora animalia folent.Nottu ingen-
temclamoremexcitat uttu inftar canis famclici. Titionevel fulfuratofuniculoacccnfovel

alio quovis igne fugantur noctu.

Iagvarete Brafilicnfibus,
Onca itidcm Lufitauis. Tigris fpe.
cies alia ; cjufdcm cum Iaguara
fimpliciter dicra figurx,juvcncuni
annuum magnitudinc xquat. Pi-
los habet brcvcs fplendentcs ni-
gtos cum tirnbra mixtos , & varie-
gata eft illius pellis maculis atris,
figura variaut inaltcra. Hocani-
mal adhuc crudclius cft altcro.

Cvgvacvarana Brafilienfibus,
Ttgre Lufitanis , alia cft illius fpe-
cies. Magnitudine & figura planc
convenitcum Iaguara, colorefo-
lummodo diffcrt. Nimirum pilos habct breves ut Iaguarcte, coloris inftarcaprexexflavo

Gg z rufc-

23 6 GeorgI MarcgravI

rufefccntis&paulodilutiorisquamillius, &in dorfo obfcurioris, fubmento albicat paulu-
lum, uti&ininfimoventre.

Crudelitate caeteris eft fimilis. Caro ejus etiam comeditur , uti & reliquarum duarum fpe-
cierum , & magis mihi probatur.

C a p. XI.

Senembi Jeu Iguana.

SEnemb i Brafilicnfibus , nobis Iguma , Camelitwn Lufitanis falfo , & falfiflime Belgis Le-
gam. Eratlongitudototiusanimalis, quod hic defcribo Crcpcriuntur ramen longc majo-
res)aboreabextremitatem caudae, trium pcdum & o£to digitorum: corporis ambitusvel

crafiitics , decem digitorum , ubi maxima. Tota cutis elcgantcr viridis , fed maculis nigri-
cantibus &albis , in modum panni undulati hincindc variegata. Cutis conftat e fquamulis,
in dorfo , cruribus & cauda; initiopaulo majoribus , quamin reliquis partibus. Squama: cau-
dx omnes arquales, non utCar.Clufius obfervat. A cervice ad cxrremam caudam fcriem
habet planarum , fed mucronatarum inftar ferrje , fpinarum fecundum dorfi longitudinem,
ctiam virefcentis coloris : funtquefpina; ifts ad ccrviccm majorcs , (cmperque minores fiunr,
minimi in cxtrcmo cauda:. Caputlongitudincm habebat duorum digitorum fereaurpaulo
minus, fingularibus fquamis , majonbus quam in aliis partibus te£tum: collilongitudo fef-
quidigiti , craflitics quinquc. Magnos & claros habcbat oculos nigricantes , & binos nares
patentes in prona & fere cxtrema capitis partc : fingula; mandibula: , exiguorum dentium&
nigricantium & brevium numerum habebant, & os linguam craffam : Ponc caput in utroque
latere albicantcm maculam inftar branchiarum in pifcibus : fub mer.to ingluviem ad pe£tus uf-
que propendentetn,maximam partem nigricantis coloris ; quam contrahere poteft & cum iraf-
citur vel terrore afficitur propenderc finit. Abore adingluvicm feuin collo inferiori etiam
habebat fpinas quales in dotfo. Quatuor cruribus erat prseditum & totidem pedibus , quorum
quifque quinquc digitos continebar ; cruraque & pedes fquamis tcfti ut reliquum corpus. Bina
anteriora crura breviora poftcrioribus , &non itacrafla, longitudo quatuor digitorum aut
paulominus, ufqueadpedesfcilicet. Pedcsautemantcrioreslongi unum digitum aut paulo
minus; digitiquinque&iniismediibreviores , quam medii pofteriorum pedum : intimus&
cxtimus digitus binis articulationibus , duo illis proximi tribus , medius quatuor conftabant:
omniumunguesnigriincurvati&brevcs inftaravium. Poftcriora crura longiora & folidiora
anterioribus , nimirumlongitudo eorum ufque ad pedes , eadcmqux craffities collivelcau-
dxprope corpus , nimirum quinquc digitorunv, pcdum pofteriorum longitudo unius pedis
aut amplius : digitorum prior extimus anteriorum digitis cxtremis aiqualis magnitudine & ar-
ticulationibus duabus, fcqucns hunc tribus, tertius quatuor, quartus , qui longiflimus,
quinque; quintusfeuuitimusverfus caudam etiam quatuor, aqualis cum tertio longitudi-
nis: ungues utinanterioribus. Cotilcdonum fcries nulla ut Clufius alias obfervavit. Saltem
poftica ciura (tam fuperius quam infcrius) inftar humana: furx fe habebant , prioraautem non
item : Craflities cauda; proxima corpori erat quinque digitorum , & attenuabatur fempcr do-
necinextrcmitateplancefletexilis & acutainftar fubulx. Quum mactauem movebaturad-
hucpclledctra£ta&cor exemtum fubfiliebat. Habebatin utroque latere ova ultradecem,
quidam cerafi magnitudine , qusdam & minora; pinguedinem infigneminftargallinarum:
inventriculoinfignemcopiam fru£luum, maxime limonum dulcium, quibus pro cibo erat
ufus : comcdunt etiam farinham Mandiocx aqua madefaaam. Diu inediam tolerare poflunr,
habui ad duos aut tres menfes fine omni cibo & potu , & denique aufugerunr , ita ut judicem
fine dubio ftmem diutius ferre pofle. Caro boni cft faporis , cocta & diu frixa buryro , & a;que
benefapitaccaropullorumautcuniculorum. Vigefimo odavo Maij, 164.0. maftavi & fecui
unum, pinguedinemhabentemmultaminftargallina;. Partes internas , cor, pulmones, je-

cur,

Histor. (TvadrVIeD. et Sertent. Lib. VI. ii?

cnr, vclicuUm fcllis , renes, veiicam, genitalia vafa , habet ut aiia animalia : amplum jecur;
duplicemventriculum, unumanteriorem.inquemcibum priusrccipit , hinc intcftinumha^
bcrminimidigiticraflitie, acdecem circiter digitos longum, cui anneCtitur alter vcntricu-
lus ; ubi cibus plane concoquitur : hinc cxtcra inteftina ufque ad reftum. In antcuiori vcntri-
culo magnam copiam farina: Mandiocx & Miiii Angolenlis crudi habcbat : Poftctiou majot'
totus femicofto cibo plenus erat, cui multi vcrmiculi vivi inftar corumqui incafcogenc-
rantur, inhxrebant: Inteftinum ultimumfeu rectum ftcrcus contincbat. Detractapelle toti
animali & caudaamputata, haxadhuc movebatur. Vivaxanimal,nccli quinquc autfcxi&us
in capite acceperit , montur, nificcrvix cultto infixo vulneretur, tunc enim cum fanguine
vitam effiindit. Caudx caro mcris fibris & ncrvis conftat.

MenfeDcccmbri anni 1 641 . vidi eximi lapidem e ventriculo Scnembi, ovi gallinx medio-
cris magnitudinc & figuua , fcdcompuefliorempaulo; cxtetius glabrum albicantem , interius
compofitum e tunicis inftat Ccpx , ita u t una ab alteua fepauaui poflit lapide contufo. Coloris
eratintetius albicantisfcuguyfei, duta: fubftantix ut Be^o.tr.

Capiuntur fune , nam aubouibus infidcue folent, quodBtafiliani fcientes, fufti longo ada-
ptantfunem, hocvidensanimal, miiatur, nectamenfcmovct, fcdfune feillaquearifinit&
ita capitur , alias curritvelociflime. Juniores totifunt viridis colotis , grandiores xtate varie«
gati fiunt vel cinetei : fcnes enim ut plurimum funt fufci vel cinctei colcuis.

Annotatio. Dixidehoc animali , quod in tota Ametica frequentiflimumeft , de*
fcript. Ind. Occident.lib. i.cap. ix. Ubi & hoc obfcrvavi , Fr. Ximenem fcribere; incapite
huiusanimantisinterdumuepeuiui lapillos , qui pnefentiflimo remedio Iapidcs renumcom-
minuunt & dejiciunt , dragma: pondere e liquorc idoneo haufti , aut etiam corpoui alligati.
Anautcmquiinvqntriculo reperiuntur aliquando, eifdem viribus pollcant, mihinoncon-
ftat, pcticulumpoflctcapifineullo, meojudicio, difciiminc.

C A'p. XII.

Tejuguacu&-Temapara. Taraguira. Jmericima. Carapo^eha. zAmei-*
va. Taraguko <iAycuraba. Tejunbana. Omnes Lacerti.

TEi Vgvacv & Temapara Tupinambis: Lacertuscgtegius: corporisfigura , capi-
tis , oculorum , oris , pedum , caudx, convenit cum Senembij in hoc autem differt. Pri-
mototiuscoiporiscoloreftniger, elegantiflimismaculis albis infpetfis variegatus, &verfus
extremam caudam , fexquafiaculeoshabctalbos. Secundo canda craflior in exortu. Tertio
catctillisdentatisaculcisperdoufi longitudinem. Quatto in pedibus pofteuiouibus exteuior
digitus paulo uemotior cft a rcliquis , & brevior. Quinto linguam habet bifidam longam , iu-
btam , glabuam , quam velociffime inftau feupentis ad digiti longitudincm ptotrudit & uctra-
hit. Nullam editvocem: patienseft: lubentcr vefcituu ovis , qux cuudafoubet. Inediscpa-
tientiffimum animal : detinebam alligatum , fed cum fe a vinculis abfolviflet, libcrum permifi

per cubiculum currerc , & interdum dedi hauftum aqux e vituo bibendum , ita adhuc obam-
bulat quando fitit , aliastoto dicinangulo fuoordinario fcdet. Libentcrincumbit cincribus
calidis: vigefimo Martii quifpiampattemcaudxcalcandodcttivetat; poftea tamendenovo
ad duos digitos crevit ; ptimo Julii moriebatut inedia plane tabidus fattus , feptem cnim men-
fmm fpacio nihil comederat , tantum aliquando hauftum aquse fumfcuat lambcndo. Cauo ejus
comeditur.

Pliniuslib. 1 1 . Natural. Hiftor. cap. 37.fcribit. LMertisbifidaeftlingiiit&pilofa.\&cmca.<p.
So. dicit: Lacertis & ferpcntibus amputatas caudas renafci. Idem fentit Ariftot. Hiftor.
Animal. lib. z.cap. 20. qui&lib. v. cap. 2$. Lacertos non annum vivere, fcd tantum fex

Gg 3 mcnfes,

;38 GeorgI MarcgravI

mcnfes. Nego cgo cum Scaligero in Comcntar. pag. 635. Scaligcr abfcifiasvult, fcdego
cum Plin. amputatai; namintegra cauda abfcifla non rcnafcitur: fcd amputatam ex parte
rcnatam vidi.

Taiagvira Brfclicnfibus : Lacertus in & prope domos, in hortis & ubique frequens:
Iongitudoejuscircit;rfedalis; fquanquam reperiantur &minores.) Corpushabctteres, to-
tum fquamulis triangularibus cincreis icu lcucopxis te&um. Caret ingluvie fub mcnto ; dor-
fumxquale: nutant vclocifiimc capitequando aliquidvident&cclcrrime currantmotando
corpus. Sivideant hominemdormientem cui ferpens venenatus , autaliud vencnatum ani-
mal lxdendi caufa appropinquat , illum excitant ne lxdatur. Coirc volens mas leni morfu ad-
prehcndit fcemellx cervicem , paullo poft ad latus fe inclinat , & fcemina propriam cau-
dam furfum levando admittit marcm , qui pcdibus complecfitur corpus ejus a tcrgo.
Vide 1. Scaliger. in Comment. ad Hiftor. animal. pag. 204. Ubi de fimilis naturx La-
certo agit.

Americima Brafilicnfibus ; Lacertulus tres digitos longus & pennam olorinam craffus,
ubi craffifllmus : crura & pedesfimilis figurx & totdigitis, ut Scncmbi. Ocellos habet ni-
gros; corpus aurem ferc quadratumvidetur.
Totum dorfum fquamulis veftiturlcucopxis,
latera autem fufcis, caput itidcm & crura , cau-
da vero cceruleis : omnes autcm fplendent, &
ad ta£lum apprime funtlxvcs. Digiti inpedi-
businftar fetarum porcinarum . Venenofum
cfl animal ur Lufitani affirmant , & cupidum exfugendifanguinem ex gravidis mulicribus. Re-
ferunt fccminamfcmcl ta6tam ab hoc lacerto , vcl folum cjus indumcntum , numquampoftca
concipere.

Carapopeba Brafilicnfibus ; Laccrtulus tres, quatuorvelquinquedigitos longus, ve-
ncnams. Figura corporis eft utreliquorum. Quatuor cruribus & pedibus: in antcrioribus
quinque, in pofterioribus quatuor habet digitos. Corpus totum hcpatici eft coloris, cum
albisnoruliSjincaudaautemalbislineoIis, hinc inde ctiam aliquantum flavimixtum; Ocu-
los habct fplendentes & quafi vitreos.

Am e 1 V a Brafilienfibus & Tupinambis; alia fpecies Lacertorum & fupcrius defcriptai
Taraguirx pcr omnia fimihs, excepto quodcaudam furcatam habeat, ideft, dcfincntcmin
duo cornua recta.

Taragvico AycvrabA Brafilienfibus , Taraguirx alia fpecies , fuperiori itcm fimi-
lis, excepto quod caudaabinitio ubiquchaber triangulatas fquamas parvulas : Caudxextre-
mitas planis Iquamulis tefta eft , & prxterea quamor maculis fufcis : dorfum & prxcipucpoft
caput undatum maculis variis fufcis.

Teivnhana Brafilicnfibus ; Lacertulus eftminimum digitum crafliis; capite acumi-
natoutSenembi; ocuiisnigris, circcllo aureo : crurahabctquatuorur Senembi; Longitudo

ejusadpoftcrioracruraefttriumdigitorum; caudxlongitudo fex digitorum & femis : cftque
caudateres & inftaraciculx in extremitate acuminata. Capitulum tegitur fquamofa cute;
dorfum, latcra, &crura fuperiori larere cute veftiuntur ad tadtum molli inftar holofcrici;
cauda auremfquamulis quadraris conftatminufculis : guttur & infimus venteritidemfquamu-
lis quadratis teguntur , majufculis capitis tefta fufcefcit : Dorfum & latera fupcrius fufca, vel
potius tribus lineis dilute umbrx coloris , & aliquot undis cjufcemodi varicgatur : latera infe-
rius viridia ; fuperiora autem in fufco linea notat viridis fecundum longitudinem a ca-
piteadcruraufquepofteriora: itcmque alia linea viridis eftubifufcum &viride fcparantur:
inter duas autem lineas ordo cft punctorum viridium in fufco ; Sc fub infcriori linea viridi fcries
cftpunctulorumnigrorumin viridi. Crura criam in lateribus fuperioribus obfcure flavifeu
cerei obfoleti funt coloris , variegata maculis parvis fufcis : in inferioribus Iateribus fiint alba.
Cauda quoque fuperius coloris cerei obfoleti , inferius ccrei cum albo mixti. Caput infcrius,
gutrur &infimus venter candidi funt coloris fanguincis notis varicgati. Bifidam habet lin-
guam.

HistOr, Qv_adrvped. et Sesiekt. Lib. VI.

?39

C a p. XIII.

Hoi guacu. Ibyara. Serpentes.

BO i G va cv Brafilianis . Col/mdeveadoLuCitmis. Etatpellisfeptem&femispedesRhyn-
landicoslonga, inmcdiocorpore undecim digitoslara, fenfim verfus caput &caudam
in anguftiorem Iatituefinem vcrgens , ita lit eo loco quo caput abfciffum, tantum circiter qua-
tuordigitorumlatitudincmhabetet, &inc:audx extremitate paulo minorem. Tota autem
pcllis fquamis erat tecta certa ferie diipofitis , inventre majoribus, indorfo niinoribus, utin
omnibus ferpentibus : elegantiffime autem erat vatiegata ; nempe per medium dorfum fccun-
dumlongitudinemmaculisnigris, qux cathenx cujufdam majoribus partibusconftantisfi-
guram quafi referebant , ad latera autem utrimque palmum inter fe diftantes maculx nigrx
rotundx fere,in quarum centro alba maculaitidem rotunda.magnitudinem autcni hx maculs
h.-.bebant majorem imperiali : inter hafce , attamcn extra illarum ordinem , verfus ventrem,
iterum utrimque dux feries minorum macularum nigrarum difcurrebanr.

Ejufdem coloris & fimilibus maculis accipiebam feptimo Augufti 1638. fcd majorenv
priori, craffities enim corporis mcdii erat tredecim digitorum, longitudo autem oclope-
dum & fupra:

Ejuidcm (peciei unum accepi vivum tertio Augufti 1 6 3 s . fimilibus maculis ; longum quin-
que pedes & quatuor digitos ; craffum vero , ubi craffiffimus , femipedem. Carnem habebat
albam anguillx fimilcm. Cor exemptum e corpore per quadrantein horx fubfiliebat. In po-
ftica partc corporis , feptemdigitorum inrervalloab extremitate caudx duos breves ungues
habebatquafiavium, citraanumnimirum. Duplicem ordinem dentiumacutiffimorum, in
utraque maxilla. Caput Iatum &fupra oculos in duo tubera elatum.

Ejufdemfpcciei ingcnte.m accepi fcxto Octobris 1638. cujuslongitudoeratoctopedum &
femis; craffities, ubimaxima, quindecim digitorum ; eratqueeleganternigro&albovarie-
gatus; carnemhabebatalbiffimam&pinguem. Carnem fepelivi, &o'ffa poft quadrimeftre
fpaciumexcmiprofcelero. Pellem tomento replevi. Spina autemdorfiofllbus conftat, &
coftxdurafpina. Duplicemordincm habebat dcntium inutraque maxilla, qux itidemdu-
plex erat. Dentes funt acutiffimi , paulum incurvi , acus pcftinum referrentes, fplendide albi
coloris, inftarmatris perlarumpolitx. Serpens hic vdcarur a Brafiiienfibus Boiguacu , ideft,
magnus ; nam vidi qui integram capream deglutiverat. Non funt venenati & caro illorum
comcdirur.

Alteriusipecieimihi allatusdecimo quinto Novemb. 163 8. Cujus longitudoeratquatuor
pedum & unius digiti craffitics , ubi maxima , quinque digitorum. Squamis in ventre argentei

coloris fplendidiffimi,reliquo cor-
pore,nigro&albo variegari. Cau-
da quafi e fcx annulis compofita
etat argenreis. Sex acutos dentes
habebat in utraquc maxilla.

Habui etiam ferrei plane colo-
ris & in ventre albi , longitudine
trium pedum aut circitcr, crafntie,
ubimaxima, duorum digitorum.
Habitantin xdibus & ova gallina-
rum cxforbent. Sxpius inveni in
xdibus & extraplane virides, duos
aut tres pedes longos , craffitie di-
giti auricularis. Amplum his os &
nigra lingua : funtque admodum
venenofi , vocantur a Brafilianis
3oi obl.

I b y a r a Brafilicnfibus , Bodty
Tapuyis , Cegit Lufitanis , noftrati-
bus Mind fchleiche ; vulgo ferrur
duo habere capita , fed falfo : inde
autem crror promanavit, quia tam
cauda quam ote ferit & inficit fuo
veneno , nec facile cauda a capite
difcernipoteft, quiaejufdemfuntfigurx&magnitudinis: minimidigiricraffitiemxquar, &

longi-

Z4-0 GeorgI Marc gravI

longitudineunum pedem &duos digitos circitcr. Color eftaibus Iplendens inftar vitri, &
annulis&elcgantibus lincis notatur , coloris brunniautairci. Oculos haber minimos&vix
confpicuos.hxrent in cutc, inftar punctuli acu fa£ti. Non procul ab extrcniitate cauda; anum
Iiabet , inftar rcliquorumferpentum.

ContravenenumilHusnullumdari remcdium afSrmant Lufitani. Sub tcrra vivit&illam
fodiendo cruitur , vi&itat formicis.

Plinius lib. vi 1 1 . Nat. Hiftor. cap. xxi 1 1 . geminum caput Amphifbcna: eft , & ad caput
& ad caudam , tanquam parum cfler uno ore fundi vencnum.

Annotatio. Ambigoanidem fitferpens, quem fubnominc Ibiracua defcripfimus
lib.xv. cap. vi. America: noftra:; cujus virus tam vehemens cenfetur, ut homini quem
momordcrir , quantocyus fanguinem ex oculis , auribus , naribus , gurture & infcrioribus par-
tibus corporis expellat , tanta copia , ut nifi ftatim fubventum fucrit , emoriatur.

C A r. XIV.

Ibiboboca. Hoicininga. Cumcucu. 'Boitiapo. Serpentes.

TB iboboca Brafilienfibus ; Cobra de Cord Lufiranis : ferpens duos pedes longus & polli-
-»-cem humanum fcre cra(fus,ubi craffiflimusjnam verfus poftcriorempartem teres eft & acu-
tusinftai-fubulae. Torusventer eftalbus & fplendens, dorfum & latcratin&a. Caputhabet
fquamulasalbascubicas, adoras nigra^ , hinc cinnabria fcquitur macula cujus fquama:per
oras nigra: , & ita fempcr rubra macula eft , hinc fequirur nigra , hinc alba , iterum nigta, hinc
rubra & fic deinceps. Rubra macula plus uno digitoeft longa, dux alba: & tres nigracfimul
fumra: fcfquidigitum longa: , aiquales inter fe : nigrx aurcm macula: roralircr funt nigrx , al-
barum autem orx nigrx. Vencnatus eft ferpens.

Annotatio. Lib. xv.cap. vi. Americacnoftra:, hunc Serpcntemex auftoreLufita-
no ita defcripfi : pulcherrimus anguis , nigro , rubro atquc albo colore , caput totumque
corpus diftin&us : vcrum omnium fcrpentum longe virulentiffimus , Sc tardiffime fe pro-
movcns.

Boicininga & Boicinininga & Boitininga atque etiam Boiquira Brafilienfi-
bus: Ayug Tapuyis: Lufiranis cafcx veU, Bclgis UaCCCl-flJltigf / Serpcnsquatuorpedcs &
tres digitos longus , corpore in mcdio craffiori, vcrfus utramquc extremitatem vero atte-

nuato ; in medio autem ubi craffiffimus , brachium humanum prope cubitum craffitie acquat.
Venterilliuseftplanus: Caputcompreffum , fefquidigitum longum & latum. Oculi parvi:
lingua teres & bifida. Intercacterosdentesquatuorhabetreliquis longiores, falcatos, albos,
acutosinftarfpinx, quos retro conderc &gingiva occultarepoteft. In pelle fquamas habet
ordinc pofitps , craffas , qua:que in dorfo funr fuas obrinent eminehtiSs , inftar Crocodylorum
fcre , vcrum haud talis duritiei. Totum dorfum infignitur cathena pallide flava , hamulis illius
figura cubica conftanribus , fimbriatis nigro : /patium autem intermedium inter quemlibctha-
mulum fufcefcit. Latcra corporis flavefcenria cubis nigris ordine pofitis variegantur: nimirum
duplexordo cuborum nigrorum in'quolibetlatere,& cuilibct angulo hamuli cathense dorfalis
refpondetcubus unus latcralisunius feriei, alter alrerius ferici rcfpondet, interfirio duorum
hamulorum cathenae dotfi. Venterfquamas habet grandiorcs rcliquis quafiparallelogram-
mas, pallidefiavefcenr.es. Caudx autem in extremitate adnatum eft corpus parallclogram-
mum , paululum compreffum , conftans quafi hamulis cathcnariis fingulari modo invicem
apratis , ut cymbali modo ferpcns fonum eo edat & b longinquo audiri poffit. Quot annorum
fcrpens tot partes habct crepitaculum hoc. Serpens decem annorum haber crepitaculum lon-
gumduosdigitosautpauloplus, latum quoque plus quamfemidigitum. Subftanda conftat

HrSTOK. QvadrVped. ht Sekhnt. Lib. VI. 24.1
lxvi,glabra,peIlucida,ficca,colorisex albo& cinereo fubfufccfccntis. Serpens eft apprimc
venenatus , nec antidotum cognitum contra illud virus.

Annotat 10. Defcripfihuncferpentemlib.xv.cap.vi. Ameiicx. Acccpiautempo-
ftea e Novo Belgio (nam&in feptcntrionali parte Americx,licctnon ita ftcqucntcs, rcpe-
riunrur) exuviashujusferpentis cum capite (in quo adhuc dentcs illi majores vifunrururi&
minores ) & cauda : tintinablum autem conftat fcptcm cjufmodi pattibus, & eft pene duos
digitostranfvcrfoslongum: inrcgraautem pellispedcs quatuor & amplius longa , &novem
digitos lata, ubilatilftma. Squamarum ordo & color recfifiimc convenit cum Auttoris defcri-
ptione.

Cvrvcvcv Brafilicnfibus : fcrpensoer.oautnovcmpcdeslongus , & crafllor quam Boi-
cininga; fquamis quidem utille figuratus, fcd flavefccntibus , ac per dorfum maculis nigris
grandibus varie varicgatus: nimirum intoto flavo macula nigra cft grandis, in nigro dux
fiavx, in quibufdam nigris ctiam unica flava & fic continue. In vcntrc fquamaslongas habet,
figurx ut Boycininga , flavcfccntcs. Serpenseflvenenatus.

Annotatio. Lib.xv.cap.vi.defcript. Indix Occident. eundem cx auftorc Lufitano ita
dcfctipfi: truculentusanguis&plurimummctucndus, interdum quindecim palmoslongus:
prxcipuum illi vcnenum in capite , idcoque barbari interccpto quantocius caput amputant &
coopcriunt humo.

Boitiapo Brafilienfibus ; Lufitanis Cobra de-cipo ; ferpens feptem aut odfo pedes lon-
gus , brachium humanum craffus ; teres, ac in poftica parteinftar fubulx acuminatus ; coloris
olivacci, in ventrc flavcfcens. Vcftiturfquamulis clegantibus quafi triangulatis. Vidtitatra-
nis ; Eftvenenatus.

Annotat 10. Auftor Lufitanus quem in dcfcript. Amcricx lib xv. cap, vi.fecutus
fum, vocabat lloitiopua, fcd docuit me altct dicendum Eoitimapua : quafi dicas anguem longo
roftroprxdirum, teres & oblongus fcrpens , qui ranis folummodo vi&itare dicitur ; Barbari
affirmant fceminas fteriles rcddi fcecundas : fi lumbis illarum hic ferpens affricetur,

Eodemcapite, plures fcrpenres dcfcripfi , quorum Auctor nofternon facit mentionem,
curiofi rcquirant.

C a p. XV,

Ityia. 'Tejkdinesvaria. Crocoditns.

RAna inarboribusdcgcnshicreperitur, mediocris magnitudinis : tota ex flavo albicans
fuperius , ar inferius pcr rotum lutei coloris ; crura poftica medietate infcriori etiam lutci
coloris, (cdtranfverfimlineisnigrisvaiicgata , ut& latcravcntris.

Jabot i Brafilienfibus, Teftudinis rerrcftris ipecies, Lufitanis Cagado doterra, Tefta
nigraefttetta, cuimultaefigurxhexagonsfunrinfculpta:. Roftrum haberut reliquac. Caput
& crura funrfufca , vcrum maculis ex umbra variegata. Iccurhujusfaporis eftoptimi, &an^
teccllit omniumanimalium jecorafuofapore.

J v r v c v a Brafiiienfibus , Tartaruga Lufitanis ; Teftudo marina: loco pedum habet quafi
alas ; anteriorum quidcm quamlibetiefquipedcm circitcr iongam, pofteriores vero brevio-
rcs: caudamacuramconicam: oculos nigros magnos, os edcnrulum & inftar roftri volu-
crum. Habuiquarumteftxtrespcdeserantlongas, duoslatx & fupra. Coftis ipfius inferun-
tur refta; , ad quodlibet iatus otto : anteriores breviores , medix longiores, poftcriores iterum
breviores.Ovaillarum comeduntur uti& caro. Ponunt autcm ovafua ad littus maris, fovcam
in arcna facicntes & dein arena tumulantes. Sxpius inveni veftigia illatum ex mari egredien- '
tium & retro abeuntium. Reperiuntur autem varix magnitudinis. Habui quarum longitudo
eratquatuorpcdum, latitudotrium: tantxmolisutaquatuorrobuftis virisvix poflent mo-
veri. Variis figuiis gcomerricis reftxquafi infculptx vifuntur. Quxdamtcftam nigramha-
benrfplendentcm, flavislincis & figuris egregie inrerftinctam : alixaliter conformatam.

Jvrvra Brafilienfibus ; Cagado d' agoa Lufiranis : minor cft reliquis rcftudinibus: Tefta
fuperior dccem digitorum habet longitudinem , latitudinem autem novem , convexitate
confidetata: Inferior refta novemdigitoslonga, quatuot &fcmislata&plana: Ellypticam
auremfiguram habct fuperior. Infrareftam feabfconderc potcft; & collum rurfus ad trium
digitorum longitudincm foras cxtcndcre. Caput trcsdigitos craflum, &paulo oblongius;
nafuselevatus&acuminatus: osamplum ; oculinigricanres, pupillanigra. In pcdibusqua-
tuorungucs oblongi, nigrij cauda brevis acuminata ; cutis rugofa & quafi fquamis confta-
ret: Tcfta fuperior fufca, infcrior flavcfcens. Ovaponit fubrotundadimidii gallinacei ma-
gnitudine , tefta alba ut ova gallinarum , boni faporis fi ff ixentur. Comedi aliquoties.
Acccpi vigcfimo Juliianni i63 9.unam&pcraliquor diesbatatasipfiprxbuiprovi£tu&

Hh tunc

241' GeorgI MarcgravI HistOr. QvadrVped. et Serpent. Lie. VI.
tuncovaponebatquotidie; pofteanihildcdi, &vixit tamen adfinem Aprilisanni 1641. ran-
tumpauciflimam aquaminterdumfumens, &fcmpcr fub tecto mco refidens, ita ut viginti&
unum menfcs incdiam toleravcrit. Sonumcdit inftar ranx brevem Kick Kick, tantumfemcl
aut bis fingulis vicibus fonum edit, idque rarius.

] a c a r e Brafilienfibus , Cayman /Ethiopibus in Congo ; Crocodilm Latinis. Habuifex,
feptem, o&o etiam novem pedes longos. Caput paululum compreflum habcnt; os fubrotun-
dum feu ovalis figurae. Orishiatusamplus,namlongeultra oculosidaperiripotcft. Dentes
habct in fuperiori &inferiori mandibulamultos, acutos, quofdamlongiores,quofdambre-
viores. Mandibulam autcm fuperiorcm movcre potcft : Linguam habet nullam, fed tantum
membranam, qux mandibulx interiori interjacct & lingux figuram refcrt, quam tamen fuftol-
lere nonpoteft. Oculos habctmagnosrotundos, claros (non fuillos) cxfios,pupiIla nigra:
quatuor crura & pcdes, quorum duo anreriora tcneriora funt ( ne nimium gtaflari pofler ) bre-
viora & quinquc digitos continentia in pedibus, quorum tres interiorcs ungues nigros habent
more avium, dtio exteriores carent unguibus : pofteriora crura crafliora & longiora, quatuor
digitos continentia,tribus itidem unguibus nigris inftar avium,unus extcrior caretungue.Cor-
pus autem in longam extenditur caudarh. Totum corpus veftitur cute fquamata, ac in capite
& tota fuperiori parte corporis, ac cauda loricata. In toto auteminferiori corpore fquama:
quadratx ferc funt , atque ad tacrum molles & glabrx : in lateribus varias rotundas figuras ha-
bcntfquamxactubcrculisfcatent, & funt partim nigri , partimflavefcentiscoloris. Eodem
modo fc habct in cauda: lateribus , & cruribus. Supcrius autem caput firmiflimum, munimm
tefta , ex nigricantc & flavo mixti coloris: Collum fuperius itidem tubetculis majoribus exor-
natisfquamisveftitur. Totum dorfum autem cummagna patte cauds, tranfverfim multis
parallclogrammislongis tegitur ; funtque illa: fquamxdurxcx flavo & nigricanre mixtx, ac
talibuscertis intcrvallisexaltatx. Ultimacaudx mcdietas , firmapinna fupcrius ere£te ftante
ad finem ufque dotata cft : qua inter natandum, more pifcium, fcgubcrnat. Eft autemilla
pinna miiltis fquamis quafi compofita , tlavi coloris & elcgantcr variegatalineis nigricantibus.
Totaporrocaudaquafiannulisnigricantibus cingitur, rcliqua parsintetjacens cftflava, iti-
dem elcgantibus ftriis nigricautibus intertexta.

Carncm habet albam inftar pifcis, nec plus fanguinis quam illi in parva quantitatc. Nigritx
comedunt carnem. Ovaponitgallinaceis feremajora, figurx pcne cylindricx, efuiapta&
bonifaporis, qux comeduntur: teftam habent albam, tuberculisquafi infignitam, durifli-
mam. Sxpius viginti octo, aut trigintain uno nido invenias.

Invcntriculo hujusanimalis cancrosmultosinvcniebam, & ungulas alicujusanimalis.

Annotatio. Videquxlib. v. Defcript. Ind. Occidental. cap. iv. dixi de hoc animali
e Fr. Ximine; & obfcrvaviremediaqux cx glandulis illiiisliib gutturc pofitis prxparantur:
atque etiam e ventriculo illius : fcd prxterii tum quod idem fcribit ; animal hoc cum alio cibo
deftituitur, devorare lapillos, eofque fxpe in ventriculo illius repcriri femiconcottos; quorum
pulvis hauftus fingulare rcmedium fit adverfns lapides qui in renibus hominum nafcuntur.

ojf more pinima.

Hujusferpentis tantum iconem invcni fineulla dcfctiptionc ; nifiquod pictor addiderat,
duos & femis pedes longum efle & cutem illius fufcam , maculas autem lutcas interius , in
ambitu autem brunnas.

APPENDIX

Ovibus Termnis &■ Chilenfibus.

® Um in defcriptione Indix Occidentalis de animalibus agerem Peruvix peculiaribus
1 1. x. c. iv. Ex Acofta qui omnium optime fcire potcrat dcdi hiftoriamovium Peru-
l vianarum,ut vulgo audiunt; & quidem duas effe dixi illarum fpecics: unam qux lani-
gera fit &Paco appelletur,altcram qux penc nudalcvibus tantum villis tefla eft.Prio-
ris gcncris etiam inChile reperiuntur ; fedantequam deChilenfibus dicatur, openEpretium
fuerit, pofterioris quoque , ut ego autumo iconem & dcfcriptionem ex Epiftol. P. And. Ma-
thioli huc traducete ut differentia facilius pateat. Is itaque lib. v. Epiftol. ad loan. Odoricum

Melchiorium, &c. ira in-
fit:EniitSereniff.Princeps
meus paucis ante dic-
bus, a Theodorico quo-
daniNcusColonicnfi,ani-
mal quoddam quod ille
cxPeru occidentalium In-
diarum rcgione primum
effc allatum & inde Mit-
tclloburgum Selandix ci-
vitatem afferebat.

Refert hoc animal par-
tim camclum,partim ccr-
vum , adeo ut re£te qui-
dem grxco idiomate eAa-
Qox.a^Xm appcllari pcffc
scrediderim . Longitudo
totius corporis a cervice
ad caudam fex pedum eft : altitudo vero a dotfo ad pedis plantam quatuor tantum,& colli lon-
gitudoafcapulisadcervicem, duum. Capite, collo,ore ,fuperioris prscfertim labii fciflura,
acgenitaliCamclumfeterefert. Atcaput oblongiuseft: aures habet cervinas, oculos bu-
bulos. Anterioribus dentibus in fuperiori mandibula caret, fed molarcs utrimque habet
ut bifulca fere onmia , & ut illa etiam ruminat. Dorfo eft fenfim prominente quod perincur
liam a piftorc negle&um cft. Scapuli ; prope collum depreffis, lateribus tumidis, Vcntrclato
clunibusaltioribus:&caudabrevilpithama: fere longitudine : quibus omnibus cervumfere
refert, quemadmodum ctiam cruribus , praffertim pofterioribus , pedesilli bifuci funt, di-
dufta antcriori parte divifura. Ungues habct acuminatos , qui circa pedis ambitum in cutem
ctaflamabeunt. Nampedisplantanonunguefedcuteutin multifidis &inipfo Camelocon-
tcgitut. Retromingit hoc animal ut Camelus & teftes fubftrictos habct. Peftore eft amplo,
fub quo ubi thorax ventri conneftitur , cxtuberat glohus, ut in Camelo, vomicx fimilis, e quo
nefcio quid excrcmenti fenfim manare videtur. Color colli , cervicis , peftoris & anterio-
rumcrurumcftillialbus, reliqui-vero corporis fubrubcr , velexnigro rufefcens. Roftrota-
men eft nigro & anterioribus cruribus a genu albicantibus. Cicur acmanfuctimi cftanimal,
fed frigoris impatiens , ut alia qux ad nos e calidis regionibus afferuntur. Ncminem offcndit:
fcd miro admodum ingenio ab illata fe vindicat injuria. Nam ubi aliquis illud vexet , vel circa
clunesopprimat, noncalcibus autmotfibus fedefcndit, fed vomitu vclcibi vel humorisin
vexantem retrorfum cum impetu cjaculato, ob protenfam colli longirudinem. Salaciftimum
hoc effe animal, idmihiconje£tutam facit, quod cum fui generis fcemeliis fit deftitutum,
magna cum pruriginc capris fe commifceat, non tamen creftis , ut alias caprx hirco afcen-
dente folcnt , fed humi ventre accubantibus , ita cogentc animali antcrioribus cruribus. Ita-
que fupcrafcendens coit, nonauteni, utfalfo de retromingenribus auimalibus arfirmat Ari-
ftotelcs, avctfis clunibus. Adeo venere vernali autumnalique tempore ftimulaturhoc animal,
ut illud viderim humile quoddam prxfepium avena rcfcitum confccndiflc, genitaleque illi
magno cum murmure tamdiu confricafle, quoufquc fcmen redderet , plurimis una hora re-
plicatis vicibus. Non tamen concepere caprx hujufcc animalis feminc refertse, quod, ut
puto, vi coaftxilli proftiterinr continuo balantes, tum quod cumhocanimalicarumnon
convcniat lpccies. Indicam ovem appellabat hoc animal, qui illud ad nos adve.xit , atquia

H h 2 noftris

244 GeorgI MarcgravI Aftindii.

noftrisovibus quantum diftet, tuipfc judicarc poteris. Haftcnus Mathiolus. Abhisautem
plurimutn diffcrunt ovcs illx Chilenfcs, quarum hanc iconem noftri attulerunt ad vivum
cxpreflam.

In qua oblervandum omnia fatis quadrare , quo ad corporis compofitionem ; praterquam
quodpoftici pedcs nngulas bifulcas habeant , priores autem in quatuor divifos ungues &
quod prolixis admodum villis lanx veftiatur , quam imprimis commendant. Caeterumna-
tura benc convcnit cum praccdcntibus . ita ut haud dubium fit unius generis animal efle , tan-
tum ratione caili fub quo degit variare : nifi forte intcr utrumque lit diftinftio illa, quam obfer-
vavimus in defcriptione Ind. Occidentalis ; ut omnino exiftimo. Sputum ejaculaturin vexan-
tes; & fcribit P. Alonfo d'Ovaglie in Hiftorica Relatione Regni Chile, vulgo crcdi in parte
corporis humani quam fputum illud contigerit fcabiem generari : qua rcliqua funt de hoc ani-
mali diccnda,petc ex Hiftoria noftra noviOrbis.

Geor-

GeorgI MarcgravI

HISTORIl RERVM

NATVRALIVM

LIBER SEPTIMVS.
Quiagit de Infectis.

C A P. i.

laaciaiira. Iatebucu. Tucuracu. Tucurobi, (jaayara.

A A c i a 1 1 r.a Brafilienfibus , Efeorfion Lufitanis , Scorpio : freqliens in
cedibushic &notabilis magnituciinis , itaut vix credam alibi majores re-
periri : Vifunmr enim quinque aut fcx digiros longi & fatis crafli. Crura
habent octo & duo brachia cum forcipibus, quxlongcextenderepouunt :
caudam longam arcuatam cum duobus aculeis.

Contra illorum puncturas ipfummet prodeft oleum Scorpionum, fatium
ex oleo olivarum in quo Scorpiones fuerunt macerati ; & etiam Scorpio ilj
minimas teratur partes & affricctur patri in qua pundtura eft.

Jatebvcv Brafilicnfibus,Ricinus,Gra:cisxpo7w, Lufitanis Carrapnto , Gallis Morfion-^
beftiola fceda; lenris magnirudine, fubrotunda, plane comprefla; odo cruribus prxdita,
capite quadratai figuixpromir.enrc,quofe curiinfinuans & cruribus arcte adhserens, roftro
fuo longo , tereti , quodeiufdem figurxcorpusin quolibet laterc habct , in quacunque parte
corporis fugendo feingurgitat ac infignemibi cxcitat pruritum, ita ut ex cute exrratta per
quinquevelfexdieseolocofaniesprofluat&vix duodecimautquatuordecim diebus locus,
licct fponre,.perfanetur. Coloris funt fulvi five hepatici , punctulata feu tuberculata cute,
verfus interiora in dorfo , fplendentem , triangularem , luridum clypeum habentes. Capitu-
lum quoque ittridi coloris : non male figura fuareferunt tcftitudihem terreftrem. Innumeri
hicfuntacfepiffime corpushabui plcnum. /Eftivis enim & pluviofis menfibus modo quis
femel incampis agtfilvis humi confideat , ftatim plenus fir ejufmodi infedis. Uno tamen
tempore majori c^pia reperiuntur quam altero. Ariftoteles inHiftor. Animal. egramine
oriri icribit,fcd errat.

Tvcvracv Brafilienfibus , Cafanhoto Lufitanis: Locufta cft quatuor digitos longa:
crura habcr fex , duo priora prope collum breviifima omnium , fefquidigimm autpaulo plus,
iingulalonga: mediaduopaulo longiora & poftcriora duo longiflima , nimirum quatuordi-
gitorum, retro reflexa , quibus faltum exercet , quodlibet conftat tribus internodiis. Pedes
ungulamcquinamfere referunt, duobus unguiculis lateralibus. Crura poftcriora funt craf-
fiora, & mcdietas ultima eorum acutis dcnticulis alternatim, duplici feric munita. Alas
habetquatuor, fupratresdigitoslongas, extcriores plus femidigito latas , quibus interiorcs
duas tcgit , qua: tripliciter complicata: & fefquidigitum fcre funt latre. Caput habet quati
cquinum,oculisbinisprominentibus, ovalis figurs : barbam cancrinam fcfquidigitum lon-
gam. Circa collumregumentuai inftar cuculli monachorum , demiflia capite& corrugati.
Vcnter conftat octo fectionibus. Totum corpus eftviride, inferius acin dorfo miniati co-
loris. Cucullusillccumcapite diluteviridiscoloris, ut & barba & duo crura priora , reliqua.
duoparia crurumetiamviridia , fed maculis albis & fufcis punftata , pedes rubcfcunti Oculi
colorcm habent qualem lapis Bezoar. Alarum exreriorttm color cinercus mixtusmulto

Hh 3 rubio,

246 GeorgIMarcgravI

rubro, fere myagtidis floris modo , ac multis vcnulis funt intcrsextx : interiores alx egregie
rubro, nigro , cinereo, viridi maculatx tefliilatim. Fortitudo Locuftarum inpoftcrioribus
cruribus confiftit : more felium pedibus prioribus caput & barbam ornarefolent.

Reperitur hic & Locufta fufci coloris, prxccdentc tamen paulo minor, ejufdem licet con-
formationis.

Tvcvrob i Brafilienfibus,'aliaLocuftaplaneviridisutfoliaarborum, corpore breviqri
quam major illa : alx quatuor illi foliis fimiles, crurafex, collare complanatum, non autem ut
cucullus, corrugatum.

G a A Y a r a Brafilienfibus : alia Locufta inftar Cameli , plane viridis : corpus vix digitum
longum, collolongo & erecto inftar Cameli , nimirum digitum longo: caput triangularc,
oculis promincntibus, lenticularibus , fufcis.
Crurahabet fex, duoinfummo fere collo, u-
num digitum longa , tribus internodiis conftan-
tia & denticulata in extrcmitatibus : reliqua duo
paria viridia, livcntia, quafi folia ficca.

Reperitur hic& ejufdem figurx , coloris lu-
ridi, feu ut arboris folium deciduum.

Annotatio. Hxc eft ex earum genere
qaxMantes appellantur, dequibus vide Thea-
rrum infectorum Thomx Mouffcti pag. 1 1 S.
ubi & rarionem reddit cur Mmtes dicantur .
Hxc autem Auctoris noftri collum habet longiffimum.

C A Y. II.

Enena dute fyecies : Enena raree conformationh. Alim Taums J>olans.

ENena Brafilienfibus; Efurave Iha Lufiranis : Taurus volans. Totius corporis longi-
tudo plus duorum digitorum Rhynlandicorum , craffitics autem fere quatuor. Totum
corpus /plendide ni-
grum, fed pilis flavef-
centibus opcrtum , i-
ta ut flavefcens vi-
deatur. Sex habet pe-
dcs (fiu crura) duos
anrcrius verfus , duos
ad latera fere direde
exrcnfos , & duos
poft fe exrenfos , ni-
gros omnes , fplen-
didofque & fuperius
raris pilis prxditosjin
quolibet autem pe-
de tres ungues , cum
parvulo digiro , qui
quafi terrius unguis:
fuutquc crura variis

denticulis armata. Vnius fere digiti intervallo a capitis initio (quod minimum; fedtio eft cor-
foris. Capirale cornu habet magnum , &inextremofectum, nigrum&fplendidum, unum
pene digitum longum : oculos nigros eminentcs & prope illos duos cirrhos cxtentos , fin-
gulos tribus apicibus , qui in extremitatibus funt fufci. Prima feaio corporis tricornis , in
fummitate anteriori habens cornu protenfum & paululum dcorfum flexum , longitudinc
dentis humani, &utrimquead latera unum, ejufdem magnirudinis. Alx cjufdem coloris
cum toto corpore , pilofc ac durs . Pofterior fectio corporis inferius multas habct divifuras.
Prior feftio fuperne magis rufefcit pilis, pofterior autem magis flavefcit.

Tavrvs volans alius hic reperitur , paulum diverfus apriori : intoto corpore fuperiori
obfcure caftanei feu nigricanris fplendcntis coloris , in infimo per totum caftanei coloris
fplcndidi. Totius corporis longitudo , duorum & femis digitorum , craffiries circiter qua-
tuor. CorporisanteriorfecKo, unum digitum longa. Caputparvum: oculi nigri iplenden-
tes,nontamenprominuli, utinpriori: propeoculos duos habet cirrhos ut prior ; proximc

caput

DE INSECTIS. Lib. VII. 247

caput cornu erectum & paulutam verfus poftcriorarcnexum femidigitum longum; & ad late-

ra in fettione antcriori fuperius ver-
fus poftcriora refiexum fcmidigi-
tumlongum; &ad latera in feftio-
ne anteriori fupcrius verfus utrtim-
quc cornu crafliim ereftum , paulo
brcvius & obtufius quam prius il-
lud. Alas habct ut altcr & corpus
ita conformatum : Crura fcxtribus
junfturis, & tribus digitis & uno
minimo pro quarto : media crurum
parsinteticcundam & tertiam jun-
cturam aculcis pyramidalibus mu-
nira: integra autem crura funt bir-
futa pilis caftanci coloris , uti & cir-
ca os ac in fcftione corporis.

Ta vrv s hic quoquc aliusre-
peritur rarx conformationis : ma-
gnitudo illi cadem cum prioribus ; craflb & rotundo ventre : Crura habet fex , fmgula
duabus jundmris conftantia : anterioraaurem quinque proceflus acutos quafi digitos habent,

quibus tcrram fodicndo citiflime fub cam fe in-
gerunt. Alas habet duas ftriatas ; & in prima fui
corporis fcffione eminentiam fellx-formcm &
ante illam fovcam feu cavitatem fubrotundam,
avellanxmajoriscapacem , inqua magnusnumc-
rusfoetuum vivorumvifitur, coloris brunni &fi-
iamentis quibufdam in fovea annexorum, quima-
gnirudinem referebant feminis papavcris, fed Me-
gafcopioquilibet inditus magnitudinem oftende-
bat pili , eratque omnibus numciis abfolutus &
cornutusut parens. Caput fcmilunaris fere figu-
rx & compreflum , cui cornu impofirum , fatis
crafliim & plus digito Iongum , credtum , fed in fummitate paulum verfus pofteriora incli-
narum. Pone cornu hujus exortum , in quolibet laterc oculus grani milii magnirudine , rotun-
dus, niger, (plendcns. Totum autemcorpus, crura&alxfunt infignis fplendcntis colotis,
cx nigro , viridi, & aureo mixri ; cftque totum (ubtiliflamis pilis veftitum.

Validiflimus eft , nam fcatulx craflx a me inclufus , ac laterc cotto craflb impofito nihilo-
minus fc fcmper exfercbat, ut funiculis fuerit coerccndus. Hirci penc odorcm de fe fundit.

Tavr v s volans alius. Crtira habet fcx, quatuor inpoftcriore, &duo in antetiore fe-
ftione corporis : pcdes definunt in duo lunata cornicula : fingulaquc habent tentiius tenacu-

lum. Anterior fectio digitum Iongaincormi definitduos& femis digitos longum , teres&
paulum deorfum incurvatum , & duos habens veluti dentes vcrfus poftcriora. Inferius in an-
tica parte corporis , fub exortuhujtis cornu, jungitur caput, parvum quidcm, fed&coinu
habcns furfumincurvatum, duosfcrcdigitoslongum , cum proceflti triparrito in ipfo acu-
mine. Oculos habet totundos , nigros , (plendenres , feminis cannabini magnitudine , pone
oculos autem duos ptoceflus coniformes, contortos , pofterior fcftioduos digitoseft longa,
atque alis craffis tecta , cum anterior feftio glabra & folida tcfta tcgatur qux & in cornu exten-
1 ditur.

248 GeorgI MarcgravI

ditar. Tota autem anterior fectio cum cornibus , capitc , & cruribus atque inferiorc ventrc,
nigri & fplcndcntis cft colotis , &fupcriusfculongumcornu, verfus inferiora , villofispilis,
obfcure flavis five luteis veftitur , ita ut ad taftum holofericum referat. Junftura ad caput
quoqucvillofi; cruraautcm &infimus venterbrevioribus veftitur pilis obfcutc flavis. Alx
cxteriorcs conftanttcfta colore fructus olivarum, cuiobfcure.flavum admixtum, &varie-
gantur fparfim punttulis fulcis. Cornua illa duo magna conjungcre poteft & illis aliquid
tenere.

C A P. III.

Uyhamdu Jh>e yaria Araneorum J^ecies. Tunga Jhe Bicbo.

NHamdv Gvacv Brafilienfibus , Araneus maximus five Phalangium. Totumcor-
pus tres & femis digitos longum & bifcftum. Anterior pars major eft & pcne duos digitos
longa , fcfquidigitum lata , fubrotunda ac eomprefia : poftcrior magis orbicularis , nucis Muf-
catxmajorismagnitudine&figura. Scfquidigitum longa. Indorfomedio verfus pofteriora
foramenhabetumbelicale. Capitccaret fpe-
ciali , fcd fupra os in anteriori parre corporis
occllos habet minimos fplendentes , inftaf
punfiulorum ; & ad utrumquc oris latus,
prominentiam unguiformcm, femilunarem,
I emidigi t um longam , in extremirate denra-
tam, dentefemilunari nigerrimo fplcndente,
femidigitum longo , & ita binos dentes , qui-
bus pro dcntifcalpiis utimur auro inclufis.
Crura habet decem,utrimque quinque,prio-
ra duo prope dcntes duos digiros longa, &
prxter duplicem articulationcm qua corpori
conjunguntur , quatuor habcnria internodia
& in extremitate unguiculum curvum , ni-
grum,fpIendidumrctrorfumverfum. Sccun-
diparis crurum, quodliberpcnequatuordi-
gitoslongum&prater duplicem articulationcmpropecorpus , aliasquatuorhabetatticula-
tioncs. Tcrtium par trcs& fcmis digitos longum, totidem articulationibus, quartum pat
trcsdigitos&pauloampliuslongum, csterum ur prxcedentia : omniaautemcrurainextrc-
mitate duo habent cxilia cornicula nigra & bifc£ta ut Cancri. Prope anum habet duos procef-
fus fcmidigitum longos juxtafe pofitos, fili craffioris craffitie, quibus nere folet.Totus araneus
veftitutcutc pilofabrevibuspilis,nigrisadvifum, adtactuminftarholoferici. Pertotamau-
temfuperficicmcrurumpartispoftcrioris, latcrum & proceffuum.qui dentes continent, pili
copiofi funt infparfi , ex albo & gryfeo rubidi coloris. Tota pofterior fe£tio corporis in adul-
tioribus plcrumque nuda eft pilis, & cutis ex albo incatnata. Vefcuntur mufcis & aliis infectis.
Diuvivunt: namadbienniuminScatulamcaluiflememini, qui certo rempore cutem exue-
runt integram , dentibus etiamadhsrentibus, novafubtus generata. Cutis exuta Araneum
rcprafentat, nam folum inferius fcifla cft, ubi Arancus exivit.
Vbique hic reperirur, fed frequentiffimusin Infula S. Alcxii.

Annotatio. Habui aliquoties Araneum huncvivum c Brafiliaadmemi(Tum,quem
cum mufcis alerem.non potui tamen animadvertcre illum eas comedere,& per aliquot menfes
cum incdiam toleraffet tandem emaciatus plane morruus eft : in capfula qua illum conclufe-
ram, nunquamnevit, fed cum femel ex illa fe proripuiffer , & adfcneftrasafccndiflct, cacpit
ibidem nere.

N H a m d v 1 Brafilienfibus, araneus magnitudine Cincindelx;
clypeum in dorfo gcrit triangularcm , fplendidiffimum , inlate-
rmn circumfcrentia fex conis acutis praeditum albi coloris , cui
brunnx macula; immixtas. Adoshabet denticulos duos niger-
rimi & fplendidi coloris, incurvatos.

Aranevs valdc elcgans, Cincindelamfuperatmagnitudi-
ne; cotpus vix femidigitum longum; antetior ejusfeftio mi-
norconrinctcruraocto, duobusinternodiis conftanria , feredi-
gitumlonga, exflavo &brunnovariegata. Pofteriorfeftio ma-
jor: prior tota argentea, fplendens: pofterior ad medietatem
ctiam tota argentea, &in hac ponendo pofteriorempartemdeorfum, quafi facies humana

egregie.

de Insectis Lib. VII. J49
egrcgic apparet , quafi fculpta & argentco efiet obdu£ta ; reliqua mcdietas quafi ex argenteo
& branno glaciata. Similis quoqucmixtuscolorininferioti corporc. ]nveniuntur& duplo
. majores.

Araneus alius figuraprxcedenti fimilis hic rcpcritur , major tamcn. Anterior fe£tio cor-
porisparva, magnitudincfeminiscannabini, fedpaulo longior; poftcrior avellanam majo-
rem xquat : & anrerior fe£tio ut & pofterior ad medietatem atgcntei colotis fplcndidi , ultima
pofterioris medietas flavi & maculis duabus argenteis notata, in quolibct latere una ; caterum
in flavo illo fubtilibus lincis fufcis variegato , varia fibi imaginari quis poteil. Crura o£to va-
rlegata expallideflavo&fufco,omniainanteriori feftione: tcnacula adhxcduo prope os,
ejufdem coloris. Telam facitmore cxteris communi.

Aranevs alius,fabx magnitudine , frequcntiffimus inxdibus. Prior corporis fe£tip
fubrotunda xquar pifum , altera longior & fabxformis. Crurahabeto£to, inquolibetlatere

quatuor, fefquidigitumlonga , tribusintcrno-
diis conftantia & quartum eft infertio in cor-
pus. Anterius ctiam duos propedcs habct ,
vix quartam partem cturum longos , quibus
apprehcndit : duos denticulos nigtos , ut ma-
ximus. Totuseftcoloris ex flavo , albo & la-
turato rubro inftar holoferici fufci derriri : pi-
lofumcorpus, uti& crura. In fuperiore cor-
pore magnas habet maculas nigras crura quo-
quc pcr intervalla pun£tulis nigris notata. Hi
quoque Aranei cutem exuunt, ut major ille.
toetusin orbicularifollefubvcntteprogenerant. No£tu texunt. Reperiuntur & hujus fpe-
ciei, dimidix magnitudinis.

Araneus paulo major mufcis vulgaribus, cinerei coloris.hirfutus inftar holoferici. In lareri-
bus nigro ferico veftitus. Cruta habet fex, brachia duo, quibus apprehendit , cinerei in totum
coloris , pun£tulis_nigris.

Araneusdenique & hic reperitur parvulus tefta clypeata te£tus , inftarreftudinis terreftris,
magnitudine pifi, teftafexangula: capitulum &crurafunt nigra : teftaargenteicoloris cum
maculis nigris elegantiflimis.

■ T v n g a Brafilicnfibus , Bicho Lufitanis : Infeflum parvulum , figura pulicis , nigrican-
tis coloris , duos cirrhulos in capire pro barba habens , in pulvere more pulicum generatur,
& pedibus fe infinuat , potiffi mum plantx , digitis & fub unguibus , imo & manibus aliquando
vidi. Statim autcm quando intravir pruritum excitat , qui certum indicium eft , itaque Tungn
■ftatim acicula eruenda.namfifinarur, triduiaut quatriduifpaciofobolemprogeneratinnu-
meram,lendiummodo, quxfolliculo pellucido rorundo magnitudinepifiincluditur, huic
infidet Tunga; hic folliculus acu eruendus & manet in caineforamen rotundum ejufdern
magnitudinis , quod fponte fanatur , vel infpargitur pulvis pyrius. Crepitant unguibus i£ti
ut lendes. ramiliarifllmum malum, fedquodmagis per negligentiam incrementum fumit
quamperfe.

Annotatio. Plerxque Regiones Americxhuicmalofunrobnoxix, & beftiola hxc
variis nominibus appellatur, de quibus vidcDefcription. noftram Americx , lib.i.cap.iv.
fub nominc Nigun, & lib.xv. cap.vi. fubnomine Ton.

, ^,,CiP. IV. •'vx^ffll

Tanapanamucu. Tanama. Atauealice Tapilionum fyecies.

PAnapanamvcv Brafilienfibus, papilio ingens. Corporis, quod bifcftum , longitudd
cft trium digirorum , craflitics , ubi maxima , fere duorum. Pyramidalis figurx : caputha-
bet patvum , nuclei cerafini magnitudine : octilos niagnos rotundos , nigros non lplendentes,
promincntes, magnitudinefeminis cannabis: nigredoaurem apparet duplex in oculisprout
vertuntur: fuperius incapire calvitiem glabram & brunam & duo cornicula fefquidigitum
longa, qux vcrfus pofteriora vertit; os non tranfverfum, fcd fccundum longitudinem , in quod
pro libirurecondir & cxferit promufcidem , brunnam, filicraffioriscraflltic, plus quinquc
digitis longam, quam in ipiram convolvens recondir in oris rima. Alas obtinet quatuor, duas
priores feu fuperiores longiores, nimirum tres digiros & femis, fefquidigitum latas: membrana
conftantes fatis crafla , & per longitudincm quafi coftis fuftentatx. Crura illi fex priora fefqui-
digitumlonga, reliqua duos ; conftant autem duabus junctutis , adquarumpoflxrioremtres
aculei proftanr.

Ii Tqfum

;50 GeoegI M a r c g r a v I

Totum corpus & alx veftiuntur pilis molliflimis, qui racti facile dccidunt, funtque cx fufco
cincrci coloris. cum nigro-mixti,
in toto fuperiori corpore & extus
in alis : in ventre autem albicantis
cum pauxillo flavo mixti : fub alis
cincrei maculis flavis. Pofterior
corporis fectio feptem quafi divifu-
ras habet , ad quarum quatuor an-
teriores , in quolibet larere macula
extat flava.

Panama Brafilienfibus , Bar-
boleta Lufitanis, papilio communis:
Innumeri hic reperiuntur & diver-
forum colorum ; omnes quatuor
alis, duobus corniculis, fex cruri-
bus, & filo convoluto ados. Ha-
bui cui corpus erat longum tres
quartas partes digiti ; cornicula fuf-
ca , uti & venter & crura , afpergine
cana; dorfum canum punctulis ni-
gris: Alxfuperiores, fupcrius aiper-
gine cani , inferius incarnari colo-
ris , ad oras fimbria nigra & nigro
punftulara : Alx inferioresfuperius
albx, maculatxnigro, infcrius quoque albs multoniguo maculatx & itidem maculis incar-
natis ; fuperiorum longitudo fere unius digiti, inferiorum paulo minor.

Danrur & plane albi punftulis variegati fufcis.

Habui albospaulumflavefcentes, quorumalscjufdem coloris, fedadvenashincindedif-
currentes obfcure luteo variegati. In circumferentia autem alarum quafi fimbria nigro & albo
variegata.

Habuicorporemediocri,alismaximis, &plusduobusdigiris longis, &plusquam fefqui-
digitumlatis : erant autemex ininferiori latere obfcureflavi coloris & undarim variegatx
punitulis purpureis , fufcis , lineis nigricantibus , maculis aliquot fufcis , una cinerea , pauco
albo ad unum Iatus & circum circulo flavo , hinc linea nigra circumdufta , oculum emen-
tiente. Alteri lateri alarum idem color , fed ad oras plus fufco undatus fimbriatim , & per
medium ambitum ccerulei coloris. ■ '

Habuiquorumalxinferioresinteriusflavx, fufco intcrmixto &maculis variarum figura-
rum plane argenreis fplcndentibus : exrerius exdem lutex fufcis maculis vatiegatx. Alxfu-
peiiores interius verfus extremitatem fufcs, maculisargenteis interrextx, inmedio latere
maculis nigris , circa exorrum cinnabrii coloris maculis nigris , in quarum medio pun£ta ar-
gentea ; exterius itidem lutes maculis fufcis ut inferiores als. Horum innumerabilem copiam
habuimus in horto Mauritix Dccembri 1 640. qui folia Murucujx maximam partem abfumfe-
runt & innumerabilia ova pofuerunt , ex quibus primum erucx & ex his fecundo papiliones
prognati. Ponunt autem ovafupet folia Murucuja papaveris minoris magnirudine, lutea,
affiguuntque foliis arcte : ex ovis fiunt erucx parvx hepatici coloris , quse in craffitiem penna:
anferinx excrefcunt , nigris aculeis hiipidx , capite nigro bicorni , per corpus quafi ruftb pun-
crulati; hs abfumuntfoliaMurucuja, &morienres gryfea obducuntur pelle feu folliculo,
qui poft certum tempus fe aperit & prodeunt denuo papiliones alati.

Papilio alius totaliter nigri coloris: magnirudine corporis xqualis mediocri olivae; alis
quatuor, cruribus iex , corniculis duobus. Alx anreriorcs triangulares , ut in aliis , pofteriores
oblongx , infineproceffuminftarligulxhabentes. Corpus fecundumlongitudinemfuperius
tres habet lineas virides in nigro , cui viridi aureus perlplender. Alx anteriores tranfverfim ha-
bent lineas virides, aureo perfplendente, anguftas, ultima triplo eft latior : alx pofteriores ver-
fus interiora , ftrias ejufcemodilaras habenrvirides: verfus exteriora autem tranfverfales latas
virides cum aurco colore rranlplendenre, circum circa autem fimbriam albam , qux & procef-
fus ambit.

Panapanamucu Brafiiienfibus , figuta primo plane fimilis, folum minor &colore diftc-
rcns ; duos digitos longus. Caput & anterior fectio cinerei coloris , rribusftriis olivaceico-
loris craflis, fecundum longitudinem variegata: pofterior quinque habens divifuras, fu-
pcrius olivacei coloris , una linea craffa cinerea fecundum longitudinem notata , divifuris

pallidc

oe I n s e c t i s Lib. VII. 251.

pallideflavis: inferius autem corpus totum cinereum , pauxillo ruffo admixto. Alaemajo-
res funt obfcute olivacei colotis , ftriis vaiiegata: e cineieo rufefccntibus ; inferiores thalaP
ilno , nigro, rubro, cinereo variegatx. Crura & cornicula cinerea : oculi nigri. Cirrhus obf-
cure pallidus. Ad tattum fe habet inftat ferici villofi.

C a p. V.

(tAnimatidduplex. Ifocucu. Varii yermei. .

ARvmatIa Brafilicnfibus , corpus habet tetes atque tenue , ad afpe&um inftar virgulse
eBetula; quinque digitoslongum : capitulum figura a reliquo corpore non diftinftum;
oculosparvos,nigros&ante illos duo tenuia cornicula , direfte antrorfum , unum digitum
longa ; capitulum unica jun£tura corpori ne&itut. Totum corpus junfturas habet duode»

cim, primamquacaput corpori jungitur , fecundam ftatim poft hanc , tertiam fefquidigitum
a fecunda , hinc per reliquum corporis fpacium fequuntur adhuc novem juntturx , brevibus
jntervallis , ufque ad extremum corporis , ubi duo breves aculei exferti. Crura habet fex,
iingula quinque digitos longa ; & j un tturas habent quatuor, unam ptope corpus, deindc duo-
rum digitorum fpatio alteram, pofteriorem tres digitos longam : in extremitate autem ungui-
culus eft duobus corniculatis unguibus : junguntut autem corpori , primum pat ad fecundam
jun£turam, alterum adtertiam , tcttium adquartam. Colorinfecti ettintotum cinereusfcu
gryfeus & fuperius per longitudinem linese nigrse ordine duftx : Cruta etiam hinc inde in gry-
feo quafi nigro maculata .

Inveniuntur majores eo quem jam defcripfi , habui cnim feptem digitos longum , & fere
minimum digitum craflum, capite obrotundo , ocellis prominulis , duobus corniculis longis,

feupilis. Crurahabet fex ; corpus intemodia duodecim , piima junctura eft capitis & cor-
poris , mox fequitur alia, in quam & capitis junctura in duo brachia, quibus & pedum loco uti-
tur adnexafunt, quodiibet duos & femis digitos ferelongum: tertia jundturalongiusab hac
diftat, habens & duo crura ; quartaitidempar crurumhabet: fcquunturc:etera:, Corpusde»
nique definit in acumen & habet aculeum , quem quafi in vaginam recondit. Color ligneus,
tubcrculis quoque parvulis corpus fcatet , prxcipue inter brachia & fecundum par cru-
rum. Si hominem feriat aliquem tremorem excitat in toto corpore : nonfacile autem alicui
nocet, nifi quis manibus premataut pedibus.

Ii z IsocV-

252 GeorgI MarcgravI

Isocvcv Brafilicnfibus , Vermis eft quatuor digitos longus , pollicem crafliis , novern
flexuris conftans, cujufmodi lumbrici : craflitics ubique asqualis , cauda definit in tres aculeos
complicatos. Supcrius incorporc propecaudam corniculum habet durum , cminens. Ca-
put e cute cminet fabx magnitudine & figura; os minimum ut cicadarum , oculi nulli , pcdcs
breviffimi in antetiori parte fex, inter fingulas duas juncturas duo ; & octo habet promi-
ncntias inftar parrvarum verrucarum , inter fcqucntcs jun&uras. Cute tegitur tranfverfis
rugis prsdita & in utroque latcre inter duas fingulas flexuras punctulum flavum ovalc, magni-
tudine feminis milii fere. A corniculo quod propc caudameft, tranfverfimad vcntrem in
utroque latere linea cx albo flavefcens &crafla abit, pertotum autem dorfumtendit linea
albicans fecundum longitudinem. Colortotius cutis in dotfo mixtus ecinnabrio faturato
& albo, in lateribus & ventre vircfcit, uti & cauda: caput e viridialbefcit, progrediturrependo.

Habui cjufdem fpeciei minorcm, elegantis viridis coloris, punctulis nigris & lineis tranfver-
fis albis inter duas quaflibct jun&uras in lateribus.

Necnonunumcxviridi&albomixrum, duabuslincis flavisfccundum longitudinem , ut
& fimilibus obliquis. Exccrnit viride excremcntum, figura inftar mororum.

I s o c v c v Bombyx eft, unde & Brafilienfcs fericum vocant ifocurenitnbo : & habui unum
Ianuar. 1 642. qui inclufus erat folliculo ellyptico , duos digitos longo , pollicem craflb , co-
loris cxterius argentei, lanuginofo, interius glabro conftante ex plurimis texturis obfcure
flavefcentibus , quac digitis detraclx in fericum abeunt, more ferici quod Bombices no-
ftrates faciunt. lnfe&um intra contentum mortuum erat, inane, vel nifi cute conftans
brunna.

Detinui prius defcriptum in vitroperaliquot dies&exuit cutemfuam effundendo fimul
copiofam nigerrimammateriamaquofam : &curembrunni coloris accipiebat. Reperiuntur
quorum color totusatcr ad afpcctum inftar holoferici , novem percorpus lineis tranfverfa-
libus flavis ordine diftinctus. Caput, cauda & pedes cinnabrii coloris, fuper plantas vivit, item
quotum color niger , fedcircellisfcuannulis cinercis fubtilibus inordinate variegatus. Item
totus ater inftar hololerici & fecundum longitudinem quafi aureis limbis intertextus.

C a p. VI.

Formicarum varict fyecies. Fapiiat. Cupia. fapuruca.

FO rmic m hic funt tanto numero , ut a Lufitanis Rey do Brafil appellentur; quippe in
campis, infylvis ita frequentcs femita: a formicis factx funt & fiunt quotidie ; quemad-
modum apud nos faciuntpecudum greges ; quin imo aggeres & tumulos ingentes e terra
exftruunt , in modum merarum fceni : qui cumuli a Brafilicnfibus appellantur Inhfmbe.
Omnivora: funt, nam & frugcs, fru£ms, carnes, pifces , reliqua infecta, ut Scorpiones,
Scolopendras , &c. fine noxa dcpafcuntur, fivc fint venenata fivenon, uti millies ipfe ob-
fervavi: acidis tamen abftinent fructibusut Ianipaba, quam numquam vifae funt attingere,
& fimilibus.

Reperitur hic Formica volans, unum digitum longa; corpus bifedtum, & tenui liga-
mento feftiones conjunguntur , caput ttiangulatum nectitut corpori. Dentes habet duos
promincntes inftar falcium: in capite duo gracilia cornicula longa ; ocellos parvos : in
priori fe&ione fex crura , tribus articulationibus conftantia : quatuor alas tenues & tranfplen-
dentes, duas exteriores quidem unum & tres tertias partes digit. longas, duas interiores paulo
breviores , coloris obfcure flavi, cum brunnis oris & venis. Pofterior fectio corporis tota ro-
tunda eft , fplendide brunna, qua nigritae vefcuntur : totum reliquum corpus eriam brunnum.

Velocitcr terram fodiendo fubeunt adtalparum modum, & fata omnia quam citiflime
confumunt.

Formica itidemmagnahicrepcritur, mufcxmajorisqualis, cujus corpuspcne femi-
digitum longum atque triparritum. Ultima fectio figuram & magnitudinem habct grani mi-
lii noftratis : media eft oblonga , tuberculofa , continensfexcrura ,femidigittimlonga , qua-
tuor juncturis conftantia. Anterior feftio (five caput) inter reliquas crafliflima, figuram habet
cordis , ut vulgo pingitur , ac antcrius duo cornicula & binos dentes nigros , curvos & inftar
forcipis exfertos. Oculorum pupilla paulum nigra , ca;terum torum caput vcluti oculuseft.
Anterior & poftica pars corporis fplendidepuniceicoloris , media autem cum cruribus im-
pluviati & non fplendentis. Inter omnes maxime fplendet caput, utpote quod nihil aliud quam
duo oculi magni fibi invicem adpofiti in cordis figuram.

T ap 1 1 a 1 Brafilienfibus , formica tota atra, circiter digitum longa ; caput habetma-
gnum, quadratum 3 ocellos prominulos, atrosj duos forcipes exferros loco dentium,

ferra-

de Insectis L i b. VII.

255

ferratos inftar falcis meflbria: : duo cornicula femidigitum longa • corpus in tres partes fe£rum :
antetior pars autem obiongacft haudcrafla ; & continct crura fex, plus femidigito longa ;
mediaparsminima&vixlenrismagnitudinema:quans, quadrara fcre : ulrima omniumma-
xima, ovalis, acuminata: hx tres parres renui quafi filo fibiinvicemfuntannexa:. Totafor-
micaatra,fplendens, cruta itidem , quse&pilofa ; quorumtamenpar antcrius circa extremi-
tates aurei eft coloris.

C v p 1 a Brafilienfibus , formica eft caftanei coloris ; caput illi magnitudine milii noftratis,
&figuracordis, colorcfpacideo : ocelliparvi&nigri: duo cornicula ; forcipes quoque duo
exfertiprodentibus: Antctiorfectio corporis pifi habermagnitudinem; ferme rorunda , ob-
fcurc caftanei coloris ; &fcx crurafpacidea ; poftcriorfectiopauiomajoranteriore,rotunda,
caftancicoloris. Totum infcctum tegitur minutulis pilis eftque hitfutam; certo tempore
quatuoracquiritalas, poftcrioresminores anterioribus , eafquerurfus fuotempore amittit,
quodipfemet vidi.

Japvrvca Brafilienfibus, Cenioptn Lufitanis ; «©UpfCntJ-bCtn Belgis : Scdopen&ra. Infe&um
quatuorcirciterdigitoslongum ; plurimas habens juncturas ; obfcurcflavi coloris & in con-

junctionibus nigricantis : in
quolibet latere viginti habct
pedes: caputcomprefliim ; la-
tiufculum , fufcum : cornicula
^^^^y ^ 1 ^^^^^^ duo.fuboreduosdcntesmftar

' forcipis. Cauda illius eft furca-
ta & dcfinit induo quafi cor-
nua. Venenatum cft animal.
Vidi Millepedem femipedemlongum &digitum mcumminimumcraflum. Admodumfrc-
quentes funt in adibus.

Reperiturhic & millepes argcntei coloris , magnitudine quidem noftratium, fed paulo
longior , verfus anteriota corporis habcns fex pedes , duos pcfterius longiores , ca:teros bre-
viores , plane argentei coloris & levitcr hirfuros : duoitem cornua cjufdem coloris , ac cau-
damfurcaram; praterea in toto ventre adhuc minimos pediculos, quibus innititur adparie-
tes & inter libros reperitur.

.- C a p. VII.

Cukxelegam. Enembiu. Ambua. Qmcimiri. Mberuobi.
Etalia }Aufca.

CUlex paulomajorvulgaribustinnulis, hlc reperitur, eleganriflimi coloris: cruraha-
bensfexmaximc exilia brunni coloris fplendentis, raris pflis hirfuta : caput rotundum,
in duas partes velutififlum , fuperiufque ex viridi elegantiflimus aureus color refplendct ad la-

tera purpurafcens . Pofterius corpus definit in
aculeum fatis longum, fuperius ex viridi elegantis
aurei coloris , & pilis raris hirfurum : habetque
quinque juncf uras fubnigricantes : alas duas te-
nues, fatislongas, iridis colores reprafentantes,
imofuperantes: incapite coiniculaduo : fedhsc
omnia tantum per megafcopum obfcrvari pof-
' funt.

Enemb 1 vBrafilienfibus,infcftumeftm3gni-
' tudinepiftacei , figura fcarabei feu.
taurivolantis: cornua habcnsfex;
\duo cornicula in fronte ; alas duras
&glabras ; Anterior feftio fcuca-
^put politi fapphyri colorcm habet,
uti & cornua & cornicula ; ala: (iint
vitides , aureo colore tranlplendente, infignis coloris.
Ameoa Brafilienfibus , Centopeti Lufitanis : vetmisfrequensfuperplantajurepeba: duos

digitoslongus, & majori penna anferinacraf-
fior, reres five cylindricus , nigerrimus : capi-
tulo iplendente nigro, & maculas maiufculas al-
bas habens, in lateribus ordine pofitas: pedes
ofto, fatis craflbs, fed breves nigerrimos. To-
Ii 3 tum

2 54 GeohgI MarcgravI

tum corpus pilis duriufculis eleganrcr flavis veftitum eft , conftantibus fubftanria inftar feta-
rum equinarum. Si vcrmis hic cutem humanam attingat , urit inftar ignis.

Qv i c : M i r i Brafilienfibus : infe£tum eft parallelogrammi figura , fedin partepoftica
orbiculari: anteriorfe£Hofemidigitumlonga,pofteriordigitum. Crura habet fex, unumpar
in priori fe£tione, duoinpofteriore: ocellosnigros: barbam conftanrcm
cxduobuspilisdenratiscrailioribus: apte abfcondcre & barbam & pedcs
poreft ac in altum exlllire. Vcftitur refta dura,in dorfo obfolcri lignei colo-
ris , in anteriori vcro parre parallelogrammi maculam nigram habct flavo
fuperfparfam : in pofteriore aurem parte tota, nimirum alis, elegantiflimx i
linex nigrx fplendenres tendunt fecundum longitudinem. Alx arcfe com-
plicatx corpori: inferius corpus totum hepatici coloris, crura fplendide ni-
gra, ut& barba.

Annotatio. Aliquo modo convenit cum Buprefti Scarabeoeide,
nifi quod caput citra primam infe£tionem exfcrtum non habearjde quo vide Thoma: Mouftcti
Londinatis Thcatrum Infeftorum lib. i . cap. xix.

Mbervob i Brafilienfibus. Mufca apis magnitudine : crura habet fcx ; priora duo bre-
viora , fequentia longiora : &ultimumparlongiflimum ; habent hxc pofteriora furas amplas
&laras apummodo: corniculaduo in capite: alasquatuor. Totamufca colorisviridis cum
aureomixri, infignis &mirefplendet, in fronre fapphyrini coloris: oculi nigri corniculares
lutei coloris : alx variegatx maculis brunnis.

Mufca alia figura & magnitudinc vulgarifimilis, fedcorpore brcviori, &in poftica parrc
habentc procefliim tibieformem : crura fex , duo anteriora ur in vulgaribus , fed ultima du-
plx longitudinisretrorfum inflexa ut in Locuftis : duo longa cornicula in frontc : alas quatuor
communes aliis : ocellos fapphyrinos fplendcntes ; cxtera in rotum coloris nigricanris.

Multas invcni mufcas circa Camarigibi & Tapruflii aliaque loca mediterranea , communi-
busquidemfimiles, fed flavi coloris & paululum ligneo variegatas, valde infeftas hominibus
&molcftiflimas.

Reperitur & alia , cujuscorporis longitudo nondum digitum xquat: ocelliprominentes
rotundi, epaticicoloris : crurafex obfcuroflavo & fufco varicgata ; alx quatuor, duxcxte-
riores digitum longx , dux intcriores femidigitum, ac tranfparentes omnes tenuefque, ar-
genteis venulis & pun£tulis fufcis variegatx. Totumcorpus cxargenteo & fufco colorc eft
rnixtum.

C A P. VIII.

Qutci. jacatinga. Vermis terrejlris.

QVi c i Brafilienfibus , infectum eftcorpore ovaliinftar Scarabei. Corporis longitudo
unius & trientis digiti : Crura habet fex , quodlibet tribus internodiis conftans , eftquc
ulrima pars crurum ferrara , &quodlibethabetduosunguiculos. Caput& ocelliparvi: duo
cornua prope oculos exorientia, longa, pofterius verfa & in arcum porre£ta, duos &femis di-
gitos longa , longe excedenria corporis longitudinem ; & fingulahabent
internodia decem , undecimo inferuntur in caput ; craflitie asquanr fi-
lum craflius. Capur & anterior fe£tio obfcuri eft brunni coloris cum J
lplcndido nigro mixti, pofterior & alx brunni obfcure fplendcntis. Per \
medium autem alarum feu dorfum tranfverfim linea lata flavapallefcens
tendit. Crura lutea & ad internodia obfcuro brunnomaculata. Cornua
diverficoloria luteo&nigro, nimirumadgeniculanigra, cxreraalternatimlutea.

Jacatinga Brafilienfibus ; Infe£tum frequcns pluviofis menfibus in hortis , filvis &
campis. Duos digitos longum : caput cum oculis pifi mediocris magnitudinem habet , rorun-
dum: oculigrandiflimi ellypricxfigurx. Os quando aperir faris grande habet &inferiusla-
bium feu maxillam inferiorem bifariam in medio divifam , fupcriorem inregram : in ore qua-
tuor dentes falcatos , fuperiores duos fortiores , quemlibet quatuoraculeis munitum, infe-
riores uno aculeo in extremitate. Super os in fummitate capitis duas habet eminentias parvu-
las, quafibifidamfrontem & ibidemduo cornicula maximeexilia ; Thorax & venter conti-
nuum corpus funr femidigirum longum , fabx mediocris craflitie, cui adjungitur cauda ununi
& quadrantcm digitilonga , undeciminternodiis conftans , figurx trilaterx pyramidalis & in
exrremitate furcata. Crura habet fcx in thorace & ventre , haud longa, pilofa, in extremitate
duobus exiliflimis unguiculis : corpuscriampilofum. Alashaberquatuor dorfo conjuncras,
utiimque duas , quas femper in directum a latere expanfas gerir , inter volandum & ledendum
five rependum. Eft autem quxlibet ala pcne duos digitos longa , femidigitum lata , ubi latif-

fima,

|

1>E InseCtis L i b. VII.

-55

iima. Conftant adta&om mcmbrana dura pellucida, gryfea . venulis fufcis intertexta, & qux-
libet iniua cxtrcmitate verfus antcriora maculam habet oblongam e fufco nigricantem : qux-
libetala duplici articulationc corpori jungitur, quafi duplici trochlea , idcofirmiter easin
directiHH a corporc protenfas fcmper gent, & tantum furfumaut deorfum poteft movcre,
non componere aut retrorfum cxtendere. Sufurrum edit inter volandnm. Oculi punicci funt
coloris , reliquum caput & cauda fatutate rubri. Thorax & venter itidem faturatc rubent, cui
aliquid nigri & albi mixtum. Crurafufca, floribus infidct viclum quxrens: Belgx vocant
<Ctn ^>paen|Cl)e JuffJOUto, Mihi idem videtur infeaum quod J.Scaliger Hift.Animal lib.v i .
dcfcribit ac depingit, & Adriaticis Curoculum, Taurinis Monachetttim vocari dicit. Cum Ephe-
mcro autem Ariftotciis convenire opinatur. Sed nihil certi ex Ariftotelc haberi potcft.

Menfe Iulio Anni 1640. innumcra cjufmodi infefta videbam in campiscjufdcmcumdc-
fcripto coloris , fed maculas nigras rotundas in alis habentia ; quxdam etiam corpore fufco,
qujedam fubviridi.

Vehmi s hic rcperiturterreftris; cujuslongitudo eft fupra duorum digitorum , craffities

quantaapicisminimidigiti, in totumte-
les, crurahabet innumetabilia brevia,pcr
paria fibi invicem oppofita & contigua:
craffitie fctx equinx . Corpus teSum
membrana ctafla,glabra,fplendida,ex jun-
fturis frequentibus connexa , inftar ferrei .
thoracis: colorisexviridi fufci ubi jun£turx, ibi annulus albus. Cruranujffufca. Capitel-
lum habet rotundum , ocellos nigros parvos & duo cornicula in capitc.

Annotatio. Vide Thomam Mouffctum in Theatro Infecrorum lib. 1 1 . cap. v 1 n ,
de Scolopcndris & Julis , ubi Iconcm hujus jam dcfcripti primo loco invcnies,

C A v. IX.

InfeBumyolam. 'Tambeha. Taipai guacu; aliaduoinfecla,

Eperiturhlc &Infcclum volanSmufce ferefigura: cujus totumcorpus cum capitetres
^quadrantesdigitiferclongumeft; caputpyramidale , duobus corniculis quadrantemdi-
°itilon<ns: roftrum ejufdem longitudinis , anguftum, acutum ; inferius vcrfus capillatum,
quod tetuii Venula corpori jungitui ; corpus triangulare per duas junauras in tres partes divi-
fum, quaiumfuperiorfcapulxinftarcavatur, utalxintus locumhabcre poffint. Crura ha-
bet fex ; priora in anteriori parte breviora , poftcrius par longiffimum , femidigitum aut paulo
plus longum: quodlibct tribus conftat intcrnodiis. Alxilli quatuor, fcfquidigitum longx,
inftarmufcarum. Caput&primafccundaque fedio fplendide funtnigta: roftcllum, corni-
cula crura ac tertia fe£tio pallidi funtcoloris, hincinde fiifco umbrati. Alxextcrioresfeu
fuperiores medictate anteriori funt cinnabrii coloris, extrema autem fufci : infcriorcs alx aquei

coloris. • •

Tambeiva Brafilienfibus ; Infcaum Teftitiidinem tcrreftrem non male refercns , me-
diocrisavellanx magnitudine ; alx, nimirum extcriores, dux teftacex, fi-
guta ut clypeus teftudinis: anterior fe&io corporis tefta tefta coloris fplen-
• didi quafi aurum vitidi colore tBl&um ttanfplenderet : in ambitu autem tcftx
coloris eft fplendcntis inftarrubro tinai. Duocornicula adquodlibctlatus
obliquc extenfa. Crura habet fex nitentia ut aut um quod clegantiffimo rubro
tranfplendet. Corpus infcrius ejufdem fplendoris. Tardeinccdit necfacile
avolat.

PaipaiGvacv BrafiHenfibus: Infcaum volans crabronis majoris magnicudine, fed
non ita ctaflum : bifeao cfl coiporc & quxque fcaio ovalis ■, ptior fcmidigitum Ionga , pofte-
riotpaulo longior. Caput obrotundum , fed paulumcom-
preflum , grani cannabini magnitudine : oculi ellyptici gran-
des , prominentes , fufci , fplendentes. Ad os habet duas
falces, quibus folia atborum prxfcindit, nigras. In capite
duo cornua , fili craffitic , tres quadrantcs digiti Ionga fupe-
rius incurvata ut hircorum , in exortu nigra , cxtcra crocea.
Crura fex in priori feaionc feptem internodiis conftantia,
quatuor nimirum majoribus , tribus minoribus: cumduo-
busunguiculisin cujufquecxttemitate. Anterius par paulo plusdigito longum, fecundum
fefquidigitumfere, tertium unum & tres quadrantes digiti. Inpriore feaione etiam quatuot

habet

2 56 GsorgIMarcgravI

habct alas , duas exteriores longiores ac lariorcs , inferiorcs brcviores & anguftiores , fubftan-
tix mcmbranacexinftarchar.tx. Ultimafectio ovalis in acutuni dcfinit cornu contincns acu-
leum, quem piotendeie poteft&copungerc. Colortotius, exceptis cornibus, utchalybis
politifplendidifllmiinftarvitri. Totumcorpus & cruractiamcjufmodipilis vcftiuntur, brcvi-
bus , ad tactum ut fericum Ixve : admodum dutam cutcm mcmbranaceam habet , uti vix
transfodiacucraffiffimapoffit.

Insectvm (cujusAuctornomennonprodidit) corporc ellypticxfigurx , magnitudine
majorisf abx. Ctura habet fex , tribus conftantia internodiis : duo cornicula
in capite ; capitulum minimum , lenticulare , ocellos prominulos ; aias qua-
tuor tenues. Anterior corpotis feftio tefta tcgitur ellyptica ; mcdium corpus
in pofteriori fectione pyramidali : alx binx ac binx tefta oblonga ex parte tc-
guntur. Totum corpus infctius vatiegatur lineis nigris tranfverfis. Teftx
omnes funt egregie virides , alx fufcx : capitulum inferius luteum , fuperius
e viridi & luteo mixtum : ocelli hepatici coloris. Fxtet infectum ut «S>Ctpe hoftras & ejufdcm
eftfpeciei,

Insectvm (cujusnomen Auctornonaddidit) mufcxmajoris magnitudinc, totumni-
grum, pilofum inftar holoferici. Corpus fere in duas partes xquales fe&um,
capitulumqualibovinum, album: ocelliprominuli , rotundi, nigri: duo
corniculain fronte, & dux nigrx fotcipulx pro dentibus : crura fex, corpns
in nigro fecundum longitudinem albis lineis paffim diftindtum, uti & crura;
corpus nimirunjindorfo &latcribus, crura varie. Currit fuper terramut
araneus terreftris.

C a v. X.

Infeaum "volans. (juarucu eremenbi. J\(hatiu feu Mojquito.

TN sectvm volans , Tauri volantis fpecies : corpus habet bifectum , cu jus anterior pars
-*-tcrtiam partem digiti longa, pofterior paulo plus duobus digitis. Caput habct quafi quadra-
tum & duos forcipcs exfcrtos pro dentibus : oculos magnos prominulos ellypticos : duos cir-
rhos ante oculos , in exortu
latiufculos , hinc anguftiorcs,
plus duobus digitis longos ,
novE jucturis conftantes:cru-
rafex , duo in anteriorifectio-
ne, quatuor in pofteriori,
quodlibetduosdigitoslongu,
tribus junCturis conftantes ,
pedes latiufculos & in extre-
mitate duos ungues aduhcos. Anterior fe£tio ad latera definit in quatuor aculeos , tefta nimi-
rumquategitur : poftcrior quatuorhabet alas tenues ,duabus teftaceis teftas. Totumcorpus
fuperiusobfcureeftflavefcens, feu lignei coloris ; caput, oculi, cirrhi, forcipes, crura.in-
ferius.corpus fplendide nigra & vcnterprxterea canalanugine obdudus.

Gvarvcv Eremenbi Brafilienfibus , & Uqmrana aut Cuiramenbi Tipinambautiis:
Cigarrx Lufitanis; Belgis ^>ifii0. Corpus craffiufculum habet conicum , totum unum digi-
tumcumtrientelongum, & pollicem craiTum : caput triangulare inferius verfum &roftel-
luminextremitate orisferme femidigitum longum:
oculos prominulos ellypticos. Corpus bifeftum eft
in collum & ventrem; collum breviffimum, inter
fe & caput primum par habet crurum , ttibus jundtu-
ris conftantium , & duo cotnicula pro pedibus : in
ventrc funt teliqua duo paria crurum , quodlibet
tres quadrantes digiti longum, & duo anterioraparia
craffiufculas furas habent &inter illa roftillum exfe-
rit & canendo illum ftrepitum facit Sijiis. Totum in-
fcftum anterius , nimirum in capite , collo & initio
dorfi durategitut tefta , poftica pars corpotis jun£tutas habct multas circulares: alas quatuor,
duas extetiotes majores, interiorcs minores; omnes cjufdem materix; tranfplendentis, vitrex,
lineis caftanei coloris intertextas ; extcriorcs unum & tres quadrantes digiti longx funt , latx,
ubi latiffimx,duas ttientes digiti, interiorcs unum digitum longx:exteriores prxterea in exortu
viridem oram habent inferius ad medictatcm fere longitudinis fux , & lineam viridcm brevem

ver-

D h Insectis Lib. VII. \ 257
. vcrfus (&perlora. Totum caput ac collum & oculi epatici coloris cxfanguis feu olivacci : rc-
liquum corpus& crura caftaneiiplendentis : ubiqueetiamrarospiloshabct argenteos, prx-
terquam in tcfta dorfali , in fronte tria punctula triangnlatim polita coloris rubini ; dux coni-
cx maculxinteftadorfalifuntnigrx. Circavcfperam infilvis & fruticetis ingcnsmuititudo
hornm infectorum anditur; arborum enim ttuncis affidenres ingentem excitant ftrcpitum, qui
incipitrir, guir, &mox continmtut Jisjisjis, &c. centies velpluries unofpiriru: excontiuuaro
clamore dcnique rutnpitur. Ego mortuos per dorfi longitudinem ruptos , trunco arboris ad-
hxrefcentes, fxpevidi.

NHiTlvBrafiUenfibus, Mofq:iitopefxilo?i(ro LuCitinis-, Hatigbten Bclgis : culcx efttinnuluS
parvus: capituloobrotuudo, cuiduo cirrhipaululum incurvati adftant; ad quemlibet nimirum
oculum longus eft cirrhus , pilis longis ab utroque latere , ordine decoratus , ufque ultra
mcdietatem , mufcatii modo , extremitaspilosbreviufculoshabct. Corpus cllypticum , fex
habctcrura, longa, tribus internodiis conftantia, ultima fcctio tcres, longiflima: in cxtre-

mirate longo roftillo fanguinem exfu-
git : alx illidux in poftica parremedix
. fectionis. Totuminfectum veftitur pi-
lis fubtilibus brevibus flavefctmtibus.
Media feftio nigra , varicgata maculis
obfcure flavis; ultima obfcurc flava, un-
Si^to dara nigro , annulorum ferc modo , &
ubi inteftina, longiores habetpilos. Ca-
put nigrum flavo mixtum. Roftrum
cumfuis cirrhis ptinctulatim nigroob-
fcure flavcfcit. Cirrhi rcliqui duo pilofi
pallide flavi cum pilis , & cirrhi ipfi punftula nigra ordine pofita continent. Infectum ad-
modum frcquens noctu in paluftribusut &matitimis locis, pungit acerrime, etiam perli-
neaveftimenta & maximum prurituni excitat; moleftiam fimul fummamparit tinnula fua
voce. Multasfxpe noctesinfomnes cgihujusinfecticaufa : ncc igne ncc aliarc abigi poteft;
unicum remedium habctur , fed non ita proficuum , ut accendatur fimus bibulus ficcatus, cu,
jusfumo paulum arcentur. Icon pcrmcgafcopium fuitdclincata.

Annotatio. Quidam ajunt hoc inftctum a Br afilianis vocari Yatium , gignit autem
hxc regio & aliud culicum genus ignavum & manfuetum, quamvis hominibus valdc importu-
num, atnullo mucrone armatum, vocant letingi. Itcm aliud quod marigui vocatur, minu.
tiflimum quidem fed tam crudelitcr homines affligens ut vix tolerari poffit.

C a p. XI.

Infeclum innominatum. Apeare. Mangangai. Mangagai. Auricularia.
Millipedx fyecies. Scarabemparvm. Locujlaatra. Injetkm inflarfuci.

TN sectvm (cujusnomenab Auctore nonproditurj Locuftxmarinxfacie, tresdigitos
-*-longum: crura habet fex: Forcipcs pro dcntibus; Citrhos duos : Tcfta fuperius teftum inftar
Locuftxmarinx ; intotum cinereicftcoloris: fedforcipesrubrifunrcoloris.

A p e a k e Brafilicnfibus ; infectum eft corporc ovali cotapreflb , fabx minoris magnitu-
ydine, fxtens ut <5eepC noftras : capitulum habctrotundum ,roftellolongoacu-
minato: dtio corniculalonga, quorum quodlibet nodumunumquafiin medio
habct : Crura fex , nullas ala: ; corpus egrcgie varicgarum lutco, rtiffo & obfcure
, ccetuleo, flavoitidemquocorpusfimbriatumcft. Caputluteum, corniculani-
vgra: crura altcrnatim variegata luteo & nigro, inmcdiodorfo duo punctafer-
ueahabet.

Mangangai- Brafilienfibus , Bi^euro Lufifanis. Fucus eft, magnitudine & figura utno-
ftratcs , rotusnigcr,adtacfumutfcricumvillofuni , cxceptoin antcriorisfe£tionisfummitate
ubialbicat. Cturahabctfexnigra ; alasquatuornigras , duo corniculain capiteitidcmnigra;
oculos magnos cllypticos, roftcllum acuminatum ; fufuttum edit ut nofttatcs ftici.

Mangagai Brafilienfibus, itidemfucus, quiinftar noftratis circunivolitat&fufurrum
edit: torum corptis pilofum , fplendens, nigrum , inftar holoferici nigri villofi, exceptoin
antcrioris feftionis fuperiore parte ubi ex albo flavefcit , & in medio habet maculam iplendide
nigram ; oculoshabetmagnoslenticularisfigurx, colorismarmoreia!bifplendentis:roftrnm
nigrum.acutum, recfum: duo cornicula nigra ; crurafcx nigra,pilofa: alas quatuor nigras
fplcndcntcs & fubviridicantes.

Kk Forcj?

2. 5 S GeorcI MucguvI

J o p. c i p v l \ feu Auricularia , Belgis «©OJtoOJttl 5 duorum digitorum longitndine ; cor-
porc parallelogrammo, compreflb : Caput habct conicum & in in co quatuor cornicula rc£ta.
Corpus bifeciiim , ac inpriorifecrione fex crura qux
crafliufculas furas habent : poftcrior fcttio longior,
circularibus juncturis mobilis , in extrcmitatc fua
duoshabctforcipesfatis magnos quibus firmiterap-
prchchdit. Caput antcrius & cornicula prope exoitumnigra, acin priori fcctione macula
pyramidalisnigraindorfo, cxteraintotumflavipallidecoloris.

MilliphdjE fpecics, qux hic frequcns [quo nominc k Errfdienfibus vocetur non addidit Au-
Bor) multis fectionibusconftans, utilla, compreffis: capitulumhabet parvumcum duobus
corniculis brevibus: cruraexilia innu- ^^^^^^^g^^^^^^
mcra : totum lntectum elt nigrum , at wss«SKWSS3isi^^
in qualibct fe&ionc inutroque latcre cxtrcmitaseftflava.

Scarae e V s hic quoquc reperitur parvus , figura ut iiqui volitant vcfpertino temporc,
pcr totum obfcure ruffus ; oculoshabct&corniculanigra ; fcxcrura. .

Locvsta quoque hic reperitur fplendide atra , caputtamen lineis cinnabriis, &crura
licet nigra, multo cinnabrio umbrata ; & in extremitate cuculli ipfius linea alba eft circumdata
fimbrixloco: pofterioremfeftionemambiuntluiexcircularesflavx ; uti&alas atrasfimbria
cinnabria.

In sKct vm inftarfuci, cjufdemfigurx&magnitudinis: totius longitudo fuperataliquan-
tumunumdigitum: caputhabet mediocris pifi magnitudinc, rotundum,fed nonnihilcom-
preffum : oculos magnos, figurx ovalis feulenticularis , fubviridicantes, fplendentes , interius
verfusfuperiora , in centro laterum punftulum exiguum nigrum cllypticum habentes. Os
brunum tribus emincntiis infra fc verfis conftat : in fronte inter oculos tria puncrula nigra hoc
modo '.• pofira:barbx loco habcr duos pilos: fedtio anterior minor eft: pofterior fex habet cru-
ra,tribus internodiis & pediculo duobus prxdito digitulis incurvis : crura poftcriora longiora,
priora breviffima. Alx illi quatuor, exteriores longiores interioribus; qua. conftant e materia
tcnui ut in apibus: adexortumautemalarumrotundaeftemincntiafplendidainftargemmre,
magnitudine feminis finapis. Pofteriorfeftiocorporispermediumconftatfuis tranfvcrfis li-
neis.uti in fucis. Totum corpus, caput & pedcs coloris funt mellei : vcftiturque ejufmodi pilis
fubtilibus, ita ut hirfutum fit: Alx funt vitrei colorisfplendentis, lineis brunis varicgatx:
crura brunna & hirfuta. Omnis color hujus infecti refplendet.

C a p. X II.

z5\demoa. LifeBa aliquot innominata. ctApes mellificee.

MEmoa Brafilicnfibus : Cincindcla; vixgranomediocrifeminismelonumautcucume-
rumpar, oblongo corpore. Capitulum habet minimum, ocellos nigros fplcndcntcs,
duas promincntias inftarpilorum proftanres ad os. Priorfediio corporis dimidio granocan-
nabis per medium fedro magnitudinc xqualis , habens in utroque latere maculam rotundam,
magnitudinc feminis papaveris , albam & fplendidam , per quas nodru & interdiu lumen
emirtit, facirque prolibitu has maculas thalaffini coioris fplendidiffimi , & lumen perillas
fpargit inftar ignis videndum nodru, & interdiu quando vulr. Poft hos focos ignis corniculum
eft flavcfcens , verfus poftica vergens. Alashabet duas: crurafex, fingula tribus intcrnodiis
conftantia, exilia. Univerfuminfctium cftcoloris caftanei obfcuri. Per megafc»pium ad-
verti , duos barbx pilos , quemlibct e quatuordecim particulis compofitum : apparct quoque
quemlibet pedum , quatuor habere digitos , curaquc cffe aculeata & pilofa ut in Tauro vo-
lante :.adhxc ad oshaberequatuortenacula.

Annotatio. Fecimus hujus infcfti mentionem dcfcript. Ind. Occident. Iib. x.
cap. 4. in hxc verba . Kdem prope fuperant qtra ab Oviedo atque aliis narrantur dc C«-
cuyo e fcarabcoram genere, cujus ocelli atque latcra, ubi alas fuas diducit , tantum lumcn
emittunt, ut nocYis tenebras haud fccus quam candelx illuftrent & hominibus lcgendi fcri-
bcndique copiam faciant: Indigenx Hifpaniolx olim hoc animalculo non modo ad rene-
bras illuminandas , fed & ad Niguas, id eft, moleftiffiiiium iilud genus culicum,fugandas
utcbantur.

Insectvm magnitudine brufci : corpus habet duos digitos longum , unum autem Ia-
tum: alasquatuorexteriusnigricantes, intcrius, quaque larcnt, albas. Crura quatuor, tri-
bus internodiis conftantia, & plus uno digito longa, cum duobus unguiculis nigricantibus in
cxtremitate : crura funt obfcurc flava nigris diftinfta maculis , & ejufdem coloris pilis hirfuta ;

duo

T> E I N S E C T I S LlB. VH.

25?>

duo praterea habetveluti brachia figura falcis meflbrix , duobus intcrnodiis conftantia , qure
corniculiinftardcoifumincurvantur : oculiilli funtnigri, fplen-
dentes , figurx lcnticularis. fhto nomine a Brafiienftbtis aut Luji-
tanis tippelletur , AuEtor non addidit.

iNsECTVMin menfamea aliquando invenicbamvix confpi-
cuum prx parvitate , nifi nigrum & fplendenris colorisfuiffet, pla-
ncqucrotundum. Inmcgafcopio magnitudinem feminis canna-
bis habebat , planc rotundum , nigrum > iplendens. Tefta rotun-
datectum, & fex pcdiculis incedcns.

Insectvm jtidcm figura millipcdx pcr megafcopium con-
templatus, deprchendihaberefex crura, duo cornicula ; corpus,
autem & alx erant coloris obfcure flavi & nigro ftriati rranfverfim.

InseCtvm parvulum corpufculo femidigirum longo , ovali;
quatuor habens alas tenues quadrantem digiti longas : caput par-
vum : intotumerat gylminei cokms, alx autem hyalini; & crura
) fex parallclogramma.

Reperiuntur hic apes mcllificx, ejufdem figura , magnitudinis,
coloris , ut noftrates : excepto quod aculeos non habcant nequc
pungant; in filvis in cavis arboribus mellificant; etiam domi in
Alveanis utapud nos.

iMel depao ut Lufitanis dicitur , mixtum cum aqua fimplici exhibetur , gratum inftar mulfi
noftratis.

Annotatio. De melle agrefti vide commentarium D. Pifonis. Jacobus autem Rabbi
quimultosannosvixitcumTapuyis, in relatione fua ad Excellcntiff. Comitem Joan. Mau-
ritium , commemorat aliquot fpecies apum & mellis agrcftis. Primam fpcciem dicit a barba-
ris illis vocari Kitshaara , qux fruticibus & pumiUs arboribus appendet , in alveolis dimidiam
ulnam longis , inftar chartx bibulx formatis : hxc (peciesmcllis optimaeft & fuavifilma.

Altcra fpecics qux ipfis Ha.tatKitshdgk, intra terramfit, mole alveani, atquc cftbditut
fumo excitato.

Tertia fpecies appcllatur ab Ulis Hettbig, itidcm intra terram congefta & inftar panis facchari
chartabibulainvoluti, quxitidcm igne ad foramen applicato eruitur. Atquehx tresipccies
apum haud fecus pungunt quam Europxx.

Quarta fpecies meiiis dicitur Atshoy , quam in arboribus mcllificant itidem apes pungentes:
mel autem appendet arboribus inftar nidi avium , durum atque nigrum, hoc quoque igne ad-
hibito colligitur.

Quinta fpecies apum , quam vocant Ehenhne , minimepungit; mellificantinceraadtrun-.
cosarboruni; figura globorum, quifrangendifunrutmeleximatur.

Sextafpeciesappellatui' Benatshy , nonpungunt, & in concavis foraminibus arborummel-
lificant in cera ut prxcedentcs : harum mel optimieft faporis & valde falubre.

Recenfet&pluresfpecies, fedfoUs nominibus, quare nonputavi operxpretium barbara
nomina hta recenfere.

Kk 1

Geor-

i6o

GeorgI MarcgravI

NATVRALISHISTORI/E

B R A S I L I JE

LIBER OCTAVVS,
Qui agit de ipfa Regione & Indigenis.

C A P. t •

T>e %egionis nomine , magnitudine , ftu } ejufque divifione.

,^Sp^c®^2p^ /£cregioprimoaLufitanisappelIatafuit Santa C r vz , quodnomen
W ■ F»K*n |jj pofteamutamntin Terrado B r a sil , ob ligni copiam.quod hic cx-
JSH ^H^I ditur&inEuropaminferrur, vulgo notiflimum , ita ut hodie communi &
£§j wim^i f>sl vulgari nomine ab omnibus Europaeis Brasiiia dicatur.
JSS EPspJ"! ?«l Sitaporro cft Brafiiia in zona torrida& quideminmedietate illius Au-
■SEg^X*^ ^ rau > exrenditurque ultra Tropicum Capricorni in zonam temperatam me-
ridionalem.

Non autem omnes confcnriunt inillius magnitudine feu latitudine definienda inter Septen-
hionem & Auftrum. Nos ejus initium ftatuimus a latitudine Septentrionali unius gradus &
femis, feuaFluminePaM, &finemad latitudinem auftralem quatuor &viginti graduum &
feruis, feu ufque ad fluvium Cafabari , duabus leucis ultra oppidum S. Vincentii ; ita ut magni-
tudo itlius fit inter Boream & Auftrum trium & viginti graduum. Inrer ortum& occafum
in quantum cxtcndatur adhuc indefinitum eft , cum pauci adhuc in interiora hujus terne pene-
traverint & quxdam tantum obiterluftravcrinr.

Quantum judico , adfumendo longitudinem Limii Metropolis Peruvise , quam Hifpani
ponunrefle duobus& octuaginta gradibus Occidentaliorem Toleto (Toletum autem novem
decemgradibus&quinquefcrupulisOccidentalius cfr 1'ranoburgo) itaut longitudo Limae fit
ducentorum &nonaginta quinquegraduum& quadraginta fcrupulorum. Sumendoitidem
longitudinem UMauritix civitatis ,*in Oricntaliflima fere ora Brafilix , quam ipfe fspius obfer-
vavi per Eclypfes & invcni trecenrorum & quadraginta graduum & femis refpe£tu Vranoburgi,
&hinc deducendo differentiam quatuor& quadraginta graduum & quinquagintafcrupulo-
rum. Sub parallclo autem 8.40. refpondent ex mea obfervatione uni gradui 28175-dccem
peda: Rhynlandica:, qua: per 1500. divifx (totenim perrica: milliarium horarium efficiunt)
dabunt horaria feu Hollandica milliaria xvm. ~ ideft, milliaria octodccim &tresqua-
drantes. Diffcrentia ergo 44. 50. dabirur 1263 1 97. decempedarum&duorumpedum , qua;
efficiunt milliaria 842. ^ detractis, porro centum milliaribus, qua: Cufco Orientalior eft Limn
&inconfiniisPeruvia:&Brafilixfita, magnitudo Brafilia: interortum& occafumeflet circi-
tcr feptingentomm & quadraginta duorum milliariuni; quod intcrvallum omnes Tabuls:
Geographica: circirer cenrum & octuaginta o£to amplius faciunt. Ponunr enim Brafiliam
nuilto Orientaliorem quam revera eft, ut expropriis obfervationibusfa-piflimecomperi.

Ora autem Brafilise a Para ad Maranhon a Coro verfus vultutnum extenditur. A Maranhon
verfus Ciara maximam partem tendit verfus Eurum. A Ciara ad Potiyi fcu Rio Grande verfus
Euroauftrum : a Pottyi ad Paraiba verfus Auftrum : a Paraiba ad Itamaraca ad eundcm modum:
ab rtamaraca verfus Promontorium S.Auguflini &ufque adSinum omnitim Sanclorum ora
verfus Auftrum incurvatur: a Sinuomnium San£torum ad alterum flumen Paratba irerum
fere dire£teauftrumpetir, &deinccps ufqueadfines fuos vcrfus Corum extenditur. Sedhxc
accuratius e T ibults hydrogrttphicis cognofcipojfunt, ad^utti curiofos remittimits.

DE itsa Regione et Indigbnis Llii. VIlI,

261

Dividitur Brasilia, intra hos limites, in certas Prxfecturas ( Capitaniits appellantYnlgo
Lufitani ) & quidcm vulgo in quatuordecim. Quarum prima vcrfus Boream eft Para, feqnun-
tur dehinc ordine Maranhaon, Ciara.Potiyi vel RioGrande, Paraiba,Itamaraca, Pernanv
buco, Quirimurc velBahia de todos los Sainos, cujus mctropolis S. Salvador. Nhoecombc
vcl os Ilhcos ; Pacara, vel Porto Seguro ; Elpiritu Santo ; Nheteroya, vel Rio de Jenero,quem
Canabara vulgovocantBrafilieafeS; &S. Vincente.

Plura non habet Aulior, neque ego addo , quia flenim Ae hk egi in Defcriptione Indin Occiien-
talis lib.xv. tantummodo adjicioe Schedis nojiri Aucloris.

Sunt&hic duo diftrictus fnimitum in PrxfefliuraPcrnambucenfi ) quosLufitani vocant
Falmeiras a copia Ulacam arborum ibidcmnafcentium,in quos Nigtitx fugitivi fe reccpe-
runt; eorum unus vocatur minor, alter major. Inminori adfexmillia nigritarum dicuntur
habitare, qui jacet viginti miiliaria fupra i^Alagoas, inter filvas, juxta fluvium qui appellatur
Cungohubi ( hic illabitur in fluvium Paraibam ) fexmiiliaria aParaiba flu. verfus Arctum, &
quatuor a Mondai fluvioAIagoxBorealisverfus auftrum; ita ut haud admodum longe ablit
a cornu terrx quod vulgo laragoa appellatur. Pagus illorum conftat e tribus plateis, quarum
fingulx dimidix horx itinere in longiiudinem producuntur. ySLdes omnes contigux, & plan-
taria illorum pone illas. Imitantur quodammodo rcligionem Lufitanorum & habent fuos fa-
ccrdotes & judices. Mittunt crebro e fuorum numero ad vicina loca, qui mancipia Lufita-
norum abripiant; illa autem tamdiu ferviunt donec alia rapuerunt. Mancipia autem qux
fponte fcjllisaggtegant, ftatimeademqua ipfi libertate fruuntur. VictitantfructibusPalma-
rum, batatis, phafeolis, fatinhaMandioes,milio, & Sacchari cannis.item srallinis (quarum
illis copia eft, ) &pifcibus quos vicinusamnisfubminiftrat; carnes haudalias habent quam
fcrinas. Milium luum colligurit bis quotannis, & opercabfolutopcrintcgramfeptimanam
feftive commeffantut. Antequam fcmentem faciant pcrdiesquatuordecim maximosfocos
accendunt , quibus herbas & alia adurunr , qui longe videri pofiunt . Compcndiofiflimum
ad hunc diftrictum iter cffe creditur fecundum fluvium Alagox Bcrealis, vulgo i^Alagoa del
NortcJ .

Major Palmaria jacet viginti aut triginta milliaria pone S. Amari pagum,juxta Montcm
qui dicitur Behtu> .• Creduntur circitcr quinque millia cfle nigritarum , qui in vallibus juxta
hunc montem degunt,pixteralios multos, qui alibi quinquaginta, alibi centum,Jparfim ha-
bitant. /Edes autem horum haud conjuncrx, ita ut duccntipene quadrantem milliatii horarii
occupent; & fubfilvis metantur, in qaibus &viamcxduam habentadfugiendum compara-
tam ; nam perpetuo excubitores collocant, qui ipfos moneant de peregrinorum adventu.
Siccis itidem menfibus dimittunt fuos ad /Ethiopiffas ab incolis fuffurandum. Inrcrdiu pa-
rant cibos ; & vefpera primum numerantfuos, ut videant an quis defit ; deinde choreis dant
operam ( tympana pulfantes qua; longe audiri poffunt ) ad mediam ufque noitem , dein cvt-
bitum difcedunt & dormiunt ufque ad horam nonam aut decimam antemetidianam.

Iter ad hos commodiffimum cft ab Alagois per S. Amarum, atque inde per campeflria
7{hun.thu &Cororipe, donec jugum montis VVairakaco appareat, ubirfuviusParaiba offen-
ditur , qui defccndcndus cft donecprope prsdictum montcm Behe perveniatur, & ibi dcfle-
ctendum ad convalles.

Hactenus Marcgravius: Antequam autcm cxtera illius adjangam non putavi inutile fore hic
fubjicere qurc ab Amico, quirebus bellicisprxerar&nonminus rcrum naturalium erat ftu-
diofus, anno 1636. accepi. De natura Regionum, inquit , a me in hoc climate vilarum,
quoniam nec ante data fuit , ncc poftmodum fortaffe dabitur ad te fcribendi occafio , hxc
generarim refero.

Omnes Provincix Brafilix quas centum milliarium f pacio, a Rio Crande ad Alagoas ulquc oc-
cupavimus parum admodum funt cultx.Culrura earum alittore marino vcrfus mcditerranea a
Lufitanis ulterius producta non fuit, quam in quibufdam locis, ad tria, quatuor, in quibufdara
adquinque,raroadfexaut adfummumfeptemufque milliaria Hollandica : cxrera funtfolitu-
dines ipfiftnct incolis plane incognitx: neque littoralia hxc loca omnia cultafunt, ea tantum
colunturquibusvalles&nemoraintetjacent. Quando nomenalicujus diftriftus, quos \WiFre-
geftas appellant, audis, utpote Poiuham, Camaragibi, Porto Calve, Serinhaim, & his fimilia alia,
dcbcs fub hac voce intelligcrc valles integras, campos & collcs his vallibus adjunctos,pagos in
illis fitos, xdificiaomnia, hinc inde fparfa, & infuperfluviolosipfos qui valles illasirrigant. Ab
una Fregcfia ad alreram pcr colles inculros iter eft,interdum trium, interdum quatuor aut plu-
rium eriam milliariorumHollandicotum.Excipiuntui tamen ab hac appellationum regula.do-
mus pifcatorum &falinx adlittus matinum fitx, quia tcrram non colunf. Ad hujus culturx
formam importunus xftatis ardot habitatores compulit. Rcgio cnim hxc omnis, ut fcis, jacct
fub Zona torrida & coli non poffet fi dies noftibus longiorcs cflent.

l<.k _? Solurn

252 GeorgI MarcgravI

Solum orane afiurgit in colles mediocres atque amxnos : montcs infigni aliqua altittidine
nulli funt in littoralibus , in folitudinibus tamenhinc indenonnullie longinquo confpiciun-
tur. Inter colles aridos , non ubiquc tamen , fed ut fupra attigi aliquot milliarium intervallo,
valles intetjacent , finguke cxiguis aliquibus fluviolis irriguse , atque ob id non pluviis tantum
menfibus, fed&seftivis ipfis fertilcs. Coliesipfis xftivis mcnfibus ob ardoremSolis funrin-
frugifcri & penitus arefcunt , ut non gramen tantum , fed & arbores interdum cmoriantur , &
gramen incenfum aliquando ingenti fpacio, vcnto prafertim urgente, incendium proferat ; ita
eaquxpluviismcnfibusistcvirent, aeftivis intcreunt inmontibus. Hisincommodistamen
incolae ipfiprofpiciunt, autnovum gramen terrisinduccntcs , autlocailla faccundantes qux
fibi colenda proponunt. Hunc tamen ufumcolles praeftant, prafertimubifilvcftria recens
excifa & combufta funt , quod radix Mandioca Iaetius in iis proveniat , nimirum in dcclivis
iilorum, quam alibi. Adhaecufus collium vallibus vicinorum hiccft, quod sedificiainco-
larum in iilis utplutimum collocantur , & circa haec aedificia arbores , quse Cocos ferunt , plan-
tantur , quai quamlibet terram & fitum lubenter admlttunt. Plantantur etiam aliquando juxta
domos Auraicarum & Limonum arbores , quamvis lxtius in locis deprcffis proveniant. Reli-
quarum omnium plantarum cultura ad valles & loca deprelfa rcjicitut. Ca:terum bonitas
glebffi , ut & terrae univerfa: ita & omnium ferc collium eft infignis , & in ipfis montanis locis
qua: hattcnus non coluntut , optimx ubique vites provenirent , fi a formicis defendi poflent.
Morbos &mortesfomniantincolx, fiinvallibushabitent, proptereacollesfequcndo, mo-
lefta & longinqua aquatione plerumque utuntur. Noftro hocquod praeteriit fcxennionos
plana interdum, eriam paluftria loca , fortificationum caufa fecuti, vix aliqua tabe tamen
ea propter afflicti fuimus. In Jfcgados quidcm fortalitio prsfidiariialiquando, fed fatis be-
nignc tamen & brevircr morbis corripebantut , vcrum animadverfum fuit id propterca
accidiffe , quod plerique defudes humi cubarant , quod ubi iis interdiftum & lectorum ufus in-
troduttuselt, malumhocillicocefiavit. Quamvis incolseamnoftratium a morbisimmuni-
tatemtribuantficcitati extraordinariauemporum ut nonpenitus contcmnenda funtillorum
monita ; dicuntenimocculta quadamviciffitudinefeptemannorumfpacio humidos&mor-
bojbs hybernos menfes dari , & rurfus fequentium hos feptem annotum fpatio faniorcs & fic-
ciorcs fuccedere. Ha:c dc colhbus notavi: quod valles attinet , hx cannarumfaccharifera-
rum cultu, (quoniamobduritiem formicseiis nocere nonpoflunt) & pafcuis occupantur.
Csterum fcraciffima; eflent omnis generis frumentotum ctiam noftratium , puta tritici , filigi-
nis, hordci, avena:, piforum.qua: fingulis annis binam meflem darent, fi contraformicas rcme-
dium invcniri poflet. Quicquid qualiumcunque fruftuum extraordiniaria aliqua cura , in loco
aliquo angufto , contra formicasdefenditur, miraculofa ubertate provenit: Brafilia verum
horrcumforetEuropa:totius, fipeftishajcauferripoflct. Rumorhicad nosperlatusfuitLu-
fitanum quendam Amftclodami confelfui x i x. remedium obtuliffe contra formicas ; cqui-
dem non credo remedium univerfale conrra has inveniri pofle , quia animadverto non a Soli
vitio, fcdaSolis vi idprocedere, qui toto terrarum orbe fubZonatorrida, inlndiis ctiara
Orientalibus , ut audio , & hic in vicina Peruvia infinita formicarum agmina generat : & in iis
partibus Brafilise , quaeexttatorridamZonamfunt, utpote in Capitaneatibus S.Vincentii &
Spiritus Sancti non funt formicse & Ceres eft uberrima.

Quodfluviosattinetvelpotius fluviolos pervalles prcdiftas decurrentes : hipaucis exce-
ptislongitudinemtrium , aut quatuor milliarium vixemetiuntur a fontibus fuis , &nihilomi-
nusinoftiis fuis magnorum fluminum fpeciem prx fcferunr; quod fit ob acceffus &receffiis
maris fauces ipforum eluentcs ; cxemplo fit Rio Formofe, item Rio Grande & alii omncs capaccs
in oftiis magnarum fatis navium , qui tamen vcrfus mediterranea , vix duarum leucarum iti-
nere a littote abfoluto, genu tenus pedibus tranfeuntur.

Fluviinullihicfuntnobilcs, autaptiadminimarum etiamnavium onerae meditetraneis
deferenda: Mongmfe tantum flumcn fex milliarium longitudine navigavi, &multumultra
navigaripoflecx profunditate illius & aliquotum relatu comperi , reliqua non item. Horum
tamenexiguorumfluviorumaliqui, alveosfuos, fcdficcosaeftate&fineaqua, longiflimein
folitudines proferunt ; qualc eft flumen Capivaribi , quod prxtereundo rfo Erajil, Ma-

fyapi, S.Lauren^o, Rcal, ptopc Afogados cum alio fluviolo fe conjungit, & juxta Reciffumm^xat
inmarc : irem RioGrande- perquorum fluviorum alveos ficcos, Tapuioncs fcx feptimana-
rum iterftspius fe fecifle profeffi funr ; pluviis tamen menfibus , alvei ipforum aqua replentur,
fed ob catarattas Saxorum frcquentiffimas etiam parvas naviculas non ferunt.

Humen unicum nobile cft in hifce regionibus , vulgo RioS. Francifco , dc quo uberrime nu-
per ad conceffum xi x. fcripfi.

Pifcatio littoris,ut f :is,fuit antehac ditiffima & Lufitanis.dum res ipforum cffcnt in intcgro,
qusftuofa; nunc penitus abjefta jacet. Sed hxc pojlearepetita mttgnonoftratibtts ufui exiflit.

Pcras

DE IPSA Regione et Injjigenis L I b. VIII. 263
Fcras multas , ctiam formarum inufitatat um , cafu oblatas vidi & comcdi , quamvis venatio-
nibus&taliumrerumintlagini nondumvacarc hicliccat. Rem pccuanaminveni initioad-
ventusnoftriflorcntcm, nunchsc non noftri tantum , fed ctiam hoftilis cxercitus ufuvchc-
mcnter eft attrita. n&cillzj.

c'a p. i i

"Brevis defcriptio Flu. S. Francifci &■ ItcrVV tlhebni Cjlimmerii per
Solitudmes Hrafilice.

"CLumen S. Francifci , jam limitem claudens inter prxfcauram Pernambncenfem & Sinum
i- omnium Sanaorum , imprimis illuftre cft; crcditur enim ex intima parte hujus Contincn-
tis dcfccnderc , & quidcm e Lacu illo multorum fcrmonibus cclcbrato, qui amncs omnes
atque torrcntes, ab altiuimis Peruvix montibus verfus ortum dimiflbs,recipit,& per maximos
fiuvios 111 oceanum cmittit , imprimis Rio de la Plata, de quo jam non dubitatur ; Marahaon, &
hunc noftrum. Nam iicet hujus fluminis fons aut origo nondum a quoquam fucrit luftrata, ta-
mencvidensratioidneccifariovidcturcvincerc, nam contra quam cxtcri fluvii, qui adhanc
Brafilix oram in oceanum effluunt, xftivis menfibus, quibus pluvic hic rarx admodum & par-
cx, tantam undarum copiam evolvit , ut cjus laticcs ad aliquot millaria in mari adhuc dulccs
hauriantur. Noftrates proximc fuperioribus annis hoc flumcn celoce afcenderunt ad quadra-
ginta poene milliaria,ubi adhuc fatis latum & profundum erat.Cxtera Indigenarum & Luiita-
norum lide ita ie habcrc dicuntur, circitcr quinquaginta milliaribus a mari, ipfum dc altiflimis
rnpibus feu cataraftis , Cacocriu vocant , prxceps ruere , itaque altius ab iis qui e mari ve-
niunt afccndi non poflc. Supra cataraftas fluminis alvcum porro pergere vcrfus Corum ad ali-
quod milliaria, dcin ingcntem lacum fequi. inquo multx infulx amxniflima: fmt fparfx,
qu.sabarbarishabitantur, uti&orauniverfiLacus. Inipfo autem lacu auriferal arcnas col-
iigi, &accolas auro abundare quidcm, fcd vili pendcre. Id autem a rupibus aurifcris qux
verfus Peruviam jaceant dctritum ab infinitis torrentibus in lacum dcduci. Praitcrea hfc repe-
riri maximam optimi nitri copiani; quod a prxfefto Bahix aliquando pctitum narrabat Sacer-
dos quidam Lufitanus minime vanus ncc indoftus ; qui fe nitrum illud vidifle noftris afiirma-
vit. Haud dubium cft noftros opcram aliquando daturos ut hxc certa indagine profequantur.

Opcrxpretiumautemputavihic infererc itinerarium quoda VVilhelmo Glimmcriono-
ftrate accepi. Is narrat co tempore quo ipfc in Prxfeftura S. Vinccntiidegerct, venifle ad illas
partcs e Prxfeaura Bahix Francifcum de Soufa ; acccperat enim a quodam Brafiliano metal-
lum quoddam , c montibus Sabaroafin , utfcrebat , crutum, coloris cyancifivc cxleftis , are-
nulis quibufdam aurei coloris irtterftinctum , quod cum a mincrariis eflct probatum , in quin-
tali triginta marcas puri argenti continere dcprchcnfum fuit. Hac illeccbraprovocatuf Gu-
bcrhator montcs hofcc & metalla diligentius invcftiganda putans , feptuaginta aut ocfuaginta
quaLufitanos , quaBrafilienfes, eomittereinanimuminduxit. Cumhis Glimmcrius noftcr
profc£ius, itinerisrationemitadefcribit.

Ab oppidoS.Pauli, in prxfefturaS. Vincentii, profcSi primum ad municipium S.Mi-
chaelis pervenimus , (quod diftat a fuperiori vcrfus ortum quinquc aut fex leucas) & ad ripam
fluvii Anhcmbi , atque ibidemcommeatusparatos invenimus, quos barbari humcris erant
portaturi. Deinde fluvium illud trajecimus, & quatuor aut quinque dierum pcdcftri itinere per
denfas Silvas promovimus vcrfus Arctum, adfluviolum quioriture montibusGuarimumis
autMarumiminis, ubiaurifunt mctalla. Hiccanois aliquote corticibus arborum conjun-
cMs, fccundohocamniculo dcfcendimus quinque aut fcx diebus , incidimufquc in majorcm
fluvium ab Occidcntali. plaga defcendentem. Prior ille fluviolus labitur perhumilcs &irri-
guos campos & amcenitate fpeftabiles. Secundum hunc majorem cum biduo difcendiflcmus,
incidimus in fluvium adhuc longe majorem, qui e montis Paranapiacaba Arfloo latcre oritur
(ficutiAnhcmbi ex Auftrali ejufdemlatcrcj &primum fccundum montium duftum vetfus
occafum dilabcns , dein cubito flcxus , aliquandiu fertur verfus Arflum , & tandem , ut vulgo
creditur, illabitur in Oceanum inter Promontorium Prio & Prxfccluram Spiritus San£ti,
pifcibus tam majoribus quam minoribus cgregic fcetus: vocant fluvium de Sorobis. Hunc
quoquc quindecim autfcdccim diebus defccndcntes pcrvenimusad Cataraftcn, ubifluvius
ab editis montibusxonftricT:us , prxceps ruit vcrfus Orrum : quaproprer hic canoas noftras
depreflimus & ruriaPpedcftreiter aggrcfti , juxta & pcr alium amnem , qui ab occafu advenit
&navigiorum noneft patiens; quinque autfcx dicbus pervcnimus adaltiflimum montem,
quo fupcrato defcendimus in patentiflimos campos , lucis quoquc hac illac opacos , in quibus
pulcherrimx pinivifuntur, qux fruaus fcrunt mole capitis humani , cujusnucesmcdiumdi-

gitum

264 - GborgIMarcgravI

gitumcraflae, corticetegunturinftarcaftanex, & optimi funr faporis & nutrimenti: (vixdu-
bito, illum loqui ie Zahucaio tirhore) cj ufmodi arbores pcr multa milliaria in medirerraneis repe-
riuntur. Deinceps triduo pervenimus adfluvium quiab orm defcendit , quem tranfeuntes
quatuordecimdiebus promovimus verfusCorum, pcr patcntes campos &colles arboribus
nudos, adalium fluvium navigiorumpatientem , &vcnienrcmab Aquilonc ; huncratibus,
quis lnngaias vocant , trajccimus ; & quatuor aut quinquc leucarum intcrvallo alium flu-
vium ofTcndimus , pene ab Arfto allabenrem & navigiorum paricntem. Crcdo autem tres
hofcc fluvios randcm in unum alveum conflucre , & ferri in Paragayum , eo argumento , quod
verfus Africum aut occafum fe proripiant. Porro toto illo irinere quod hactaius defcripiimus,
nihil culti vidimus, nullos mortales, hic illic tantum ruinas pagorum, mhil vidaii opportunum
prxrer gramen & aliquor fructus filveftrcs- obfenavimus tamen nonnumquam fumum afcen-
dentem, vagantur enim per has (blitudines barbari quidam cum conjugibus & liberis , inccrtis
fcdibus, quiobviisutuntur, nulla fcmenris cura. Ad poftrcmumhunc fluvium demum pa-
gum indigenarum invenimus, & annonx copiairf, tcmpeftive admodum, (iquidem omnis
quam nobifcum tuleramus, jam erat confumta, & jam aliquandiu lilveftribus ftu&ibus aut her-
bis campeftribusfamem explevcramus.

Menlem pene integrum hlc morati , & annona parata , denuo iter promovimus verfus
Corum , & menfe uno abfoluto, nullis fluviis obviis , pervenimus ad viam latam & uitam , &
duosamnesdiverfxmolis, quiabAfrico allabentesinter montana Saharoafu elu&antur ver-
fusBoream; atquchoseffefontesfeucapita fluvii S.Francifciopinor. A pago fupradidto ad
hos amnes nullos morralesyidtmus , fed accepimus ultra montes nationem barbaram admo-
dum populofam agere ; qui de Europxorum horum adventu (nefcio quo paGo) certiores
fa&i, unumfuorumdimiferunt, urnos fpecularetur. HiccuminnoftrosincidifTer, metuho-
rum barbarorum atque annonx inopia, nondum explorato metallo, cu jus caufa mifli eramus,
repedare maturavimus , & pcne fame cneOi rediimus ad pagum illum barbarorum. Ubi viri-
busrecuperitis & annona parata , eodemitincrc quo vcneramus , ad fluvium illumubi canoas
deprefferatnus, fumus reverfi ; atque his refefti flumini noscommifimus, eoque adverfopro-
repravimus ufqueadilliusfontes; atqueita novem menfibusin hancexpeditionem impenfis,
primo Mogomimin, dein ad oppidum S. Pauli rediimus. Sed rcdeamus jam adinftitutum, ubi
hocobfervaverimus non plane verifimile viderihosfontcs eflefluvii S.Francifci,nam fi ratio-
ncs itineris accurate fubducas non vidcntur eoufque ad Ar&um promovilfe ut ad illius altitn-
dinem pervenerint ; & opinor longiflime in contincntem penetratte.

C A P. III.

. jDe lAeris temperie atque zA nni tempeftatibus,

AUtor hlc nofter quandiu in Brafilia vixit. , nimirum annis fere fex, fingulis diebus , imo &
diei parribus, obfervaverat & annotavcrat, qux eflet aeris conftitutio, qux aura, at-
queetiamcxteraqux ad meteorologiam pcrtinent.utexillishoccaput conftitueret,quodta-
men morrepreventus perficerenonpotuit;ut autemguftumaliquempcrcipiant harum rerum
curiofi, typostriumannorumdabo , e quibus colligiporerir quor& quibusdiebus plucrir, &
quivcntifingulistempeftatibus perflaverint: cxteri cnim anni fere ad fimilem fe habent mo-
dum , neque multum varianr. Raro porro per totum diem & nocTem pluit , rariflime pcr ali-
quot dies conrinuos fine intermiffione. In Typis autem his litera P.noravimus omncs dies qui-
busvelleviffima&breviftimapluviacccidir, nequis exiftimerillis diebus conrinuo pluiflc:
Ventosautem litterisnotavimus, S. O. defignatEurum, N. O. Boream five Aquilonem; nam
duohi venti , viciflitudincquadamaduniverfamhancoram dominantur, & difterentiam in-
ter navigandi regulam conftituunt.

De HSA Rbgioni etIndighnis Lib. VIII. s6S
T Y P U S A N N I clo Ia c xi..

I

I.mi.

P-

keo,
N.O

Matt.

s.o

Apr.

s.o

Miij.
p.N.O

lun.
S.

ftrf.
p.S.O

Alig.

p.S.O

Sept.,

Oclob.

s.o

Nov.
P-.

Dec.
O.S.
O.
p.N.O

2

S.O

N.O

s.o

p.N.O

p. s.

s.o

p-

p. S.O

s.o

os.
0.

p.S.O
p.S.

s.o
s.o

5
4
5
6

s.o

s.
s.

0.

N.O
N O
p. V.

s.o

s.o

p-

p.N.O
P-

N O
p. V.
p. V.

N.O

p. s.

.p- 0.

p. s.
p. s.

p.S.
p. s.o

so
so

p.SO
p.S.O
p.S.O

p. s.s.
0.

p. S.O

s.o
p. s.
p. s.
p.S.

s.o

p-

p. s.o
s.o

P-
P-

p.N.O
p.S.O
S.O

s.o

7

p. 0.

p.S.O

p.S.O

N.O

p.S.O

s.s.
0.

p-
p-

p.S.O

p.S.O

0.

0.

8
9

o.s.
0.

id.

s.o

p. 0.

s.o
p. s.o

p. V.
P-

p.S.O
p.S.O

p. S.O
p.S.O

S.O
p. S.

s.o
p. s.

O.N.

0.

O.N.

0.

id.

s.
0.

p.S.
p.S.O

p. s.

N.O

p.N.O

I

II

id.
s.o

p-

p. 0.

s.6

p.S.O

P-

p.S. O

s.o
s.o

p-

s.

p.S.S.

0.
p. s.

p.S.O

p. s.o

s.s.
0.
p. s.

p.N.O
N.O

p.N.O
N.O

n
14

p.S.O
p. s.o
p. s.

p.S.O

p-

p.N.O

p.S.O
S.O

s.o

p. s.o

p. 0.

p.S.O

s.o
s.o

p-

p-

p. 0.

s.s.
0.
s.o
s.

p-

p. S.O
p.S.O

p. s.o
p. s.
p-

p.S.O

p-

p.S.O

N.O
N.O
N.O

N.O

15
16

0.

o.s.'
0.
s.o

p.N.O
p. O.

p-

p.S.O

p'. s.o

p. S.

P' „

p.S.

p.S.O
p.S.O

s.o
s.o

so
p. s.

S.O
N.O

N.O
O.

P-

•7

O.

p.S.O

p-

p.N.O

s.s.
0.

s.
p. s.o

p.S.O

so

s.o

N.O

p.S.O

18

«9
20
21

p. s\
p.S

s.o

p.S.O

O.
p. O.

O.
p. O.

p.S.O
p.S.O
N.O

s. s.
0.
s.o

p.S.O
p.N.O

P . V.
p. s.
p.S.

p-

p.N.O

s.
s.

p-

s.
p. s.
p. s.
p. s.

p. s.o
p. s.o
p. s.o
p-

s.

N.O
N.O
N.O

pN.O
N. O
N.O

p.N.O

p.S.O
N.O
N.O
O.

O.

O.

*4

p.S.

p-

s.o.

p.S.O

0.
0.

p. 0.

p-

p. s.

p.

p. s. s.
0.

p-

p. s.

p. V.

o.s.
0.

p.S.

p.S.O
S.O

p.S.O

p. s.o

p.S.O
p.S.O

N.O
O.N

p.N.O
N.O

P'

N.O
p.N.O

O.

o.s
0.

»5
26

s.o.

s.o.

N.O
N.O

p.N.O
p.N.O

p-

0.

p. s.
p. s.o

p.S.O

s.o

p-

so

0.
s.o

p-

p. S.O
p.S.O

p.S.O

s. s.
0.

p. id.
p.S.O
S.O
p.N.O

: 7
28

19

5°

p.S.O
S.O.
S.O.

p. 0.

p. O

s.o
s.o

p^n.o

p.N.O
p.S.
p.N.O

s.o
p. s.

s.o
p. 0.

p.S.O
p. s.

0.

p. 0.

p.S.O

p. s.o

p.S.O
p.S.O

p.S.
p.S.O
p.S.O

p-

p.S.O

p.S.O
S.O

p. s.

p-

s.o

p.S.O

p.N.O
p.N.O

O.N.
O.

S.O
O.
O.
O.

3"

0.

p. s. 01

p-

p-

p. s.

s.o

N.O

N.O

E quo obferva primo , hoc anno ducenris & duobus diebus aur parum , aur mulrum pluiffc,
reliquis minime. Deinde menfes pluvios fuiffe illo anno Icbruarium, Martium, Aprilem,
Majum, Junium, Julium, Auguftum: maximc aurem&pene continuo Majum & Julium.
Terrio vcntum Aquilonaremdemum xix. Septembris fpirare ccepiife , ncqueeo minus ab
inirio Januarii & etiam ante auram afpiraife ab Euro : atque etiam ventos illos binos Eurum &
Aquilonem involaffe in fines aliorum , ScEurumhoc annopalmam tuliffe. Obfervavi quo-
queranrumtonuiffejan. 19. Martii4,6, 15,20. April.9,10. Majii+. Etutcunque plueritiiir
terdiu , longc maximam parrcm noftes claras & ferenas fuiffe , quafdam ctiam frigidas. Deni-
•que ncbulas hiccffe admodum raras. Fulguraquoque crebra rantum hoc anno annotat Ja-
nuarii decimo oftavo : Februariidecimofexto, &Maitiiquarto. Nebulasdeniqueannotat
tantumuItimoOcfobris; &primo, fecundo, quinto, fexto, fcptimo, odavo Novembns;
ita ut hoc anno rara: fuerint.

LI

Tytvs.

Bfn,

266

GeorgI MarcgravI
TYPUS ANNI cbbcxti.

X

lan,
p.N.O

Fel/.
p.S.O

Mat.

s.o

Afr.
p.S.O

Maj.

p. s.o

iun.
S.O

lul.
S.O

Aug.

N.O

Sept.

0.

olhb.

0.

Nov.

o.s.
0.

p.O.N
O.
O.
O.
O.N.

O.
O.N.
O.

O.N.
O.
N.O
N.O
r\ . \j

p.N.O

Dec.
p,N.O

2

p. S.

p.S.O

s.o

p. S.O

p-

S.O

p.S.O

p.N.O

0.

p. 0.

N.O

3
4
5

(>

s.o

0.

p. o.s
0.
s.

p.S.O

p. s.o

p.S.O

n C C\

p, b. \J

s.o
p. s.
s.o

XJ O

p-

s.o

p.S.O

?■

p.S.O
p. s.
p. s.o

p. s.

p.S.O

s.o

p.S.O

p. s.

p. s.o
S.
p.S.O

p. s.

N.O

p-

p.N.O
p.N.O

p. 0.

0.

0.

KJ.

p. 0.

0.
0.

0.

p.N.O
N.O
p.N O

N.O

7

S
9

1 1

s.o

s.o
s.
s.o

S.O.

o.vj.

S.O.
S-O.
S.O.

N.O

s.o
s.o
s.o

p-

S.O

s.o
p. s.

p-

p.S.O

p. s.
p. s.o
p. s.

p.S.O

p-

p. 0.

p-
p-
p-

p.S.O

p. s.
p. s.o

... C C\
P. D. \J

p.S.O

O.N.

0.

p-

p. 0.

p.S.O
p.S.O

p. 0.

p. 5. w

p.

C O
3' \J

O.N.

\J-

N.O

0.

\J-

p-

N.O
N.O

N.O

N.O
N.O

5S.\J

N.O

12

p.S.O

s.o

p-

?•

S.O

p-

p.S.O

s.o

O.N.
O.
N.O
N O

O.

N.O

ij
14

N.O
N.O

p.S.
p. s.o

p-

p.S.O

S.0

?■

s.o

p.S.O

p-

p.S.O

p. s.o
s.o

s.o

p.O.S

0.
s.o

p.S.O
p.O.S

0.
os.

0.
o.s.

0.

p.S.O

0.

s.o

s.o
o.s.

0.
o.s.

0.
o.s.

0.

p.O.S

0.

p. 0.

0.

p. 0.

N.O
N.O

p. O.
N.O

p.N.O
NO

i(5

*7

N.O

\J-

N.O

s.o
p s
p.S.O

s.
s.

S.O

P 'so

3-KJ

s.o

p.S.O

p- 3. \J

p. S.O

S.O

3. \J

s.o

p.S.O
p. s.
s.o

N.O
N.O
N.O

NO

In • KJ

N.O

p.N.O
p.N.O
p.N.O

N.O
p.rs.w

p-

18

N.O

N.O

S

s.

SO

so

p.S.O

N.O

N.O

p.N.O

p.NO

19

N.O

p-

p.S.O

s.

p.S.

s.o

p-

p.N.O

P-

N.O

p.N.O

20
21

22
*3
*4

s.o

p.S.

S.O
S.O
O.

p-

N.O

p-

NO
N.O

p.S.O

s.o

p-

s.

p-

p.S.W
p.S.O

p.S.O

p-
p-

p.S.O

s.o
p. s.o

p.S.O

so

s.o

P'

p.S.O

so
s.o

p.S.O
p.S.O

p-
p-

SO

p-

p.O.N

0.
0.

N.O

p.N.O
p.O.N
O.

P-

O.
N.O

N.O
N.O

O.
O

N.O

p.N.O
P-

N.O
N.O

P-

»5

O.

p-

p-

N.VV

p.S.O

s.o

N.O

N.O

N.O

N.O

.6
*7

S.O

s.o

p-

s.o

s.o
so

p-

p. S.

p.S.
p.S.O

p.S.O

p-

N.O

N.O
N.O

N.O
N.O

NO
N.O

O.N.
O.

28
29
3°
31

0.

pi s.o
s.o

s.o

p.S.O

p-

p.S.O
p. s.

p.S.O

p-
p-

s.o
p. s.o

s.o
p. s.o

p.S.O
p.S.O
p.S.O

s.o

s.o

N.O
N.O

0.
0.
0.

N.O

NO
N.O
N.O

N.O
N.O
N.O

N.O
N.O

P-

P-

E quo obferva ptimohoc Anno centum & feptem fuprafexaginta dicbus , autparum , aut
multum pluiffc , reliquisminime. Deinde illo Anno menfes maximepluvios fuiffe Fcbrua-
rium, Martium Aprilem, Majum, Junium, Julium, Auguftum ; maxime autem & pene conti-
nuo Aptilem, Majum & Julium.Tertio ventum Aquilonatemdemum xi.Scptembris perflare
ccepiffe,&Eurum maximehocannodominatuni; licethiduoventi non raro in alienos fines
irruperint. Obfervandumquoquehocanno rariustonuifle&tantumFebruariifexto &vige-
fimofecundo-. Martiivigefimotcitio , vigefimo quinto & vigcfimonono: Aptilis fecundo,
vigefimo tertio & quinto ; Dccembristtigefimo. Fulgutavittantum Martiivigefimotettio&
Decembtistrigefimo. Nebulx & quidemcraffse hoc annofrcquentiflimasfucrunt; nimirum
Martiitcrtio: Aprilis 16,17,18. Maji 3,7,9,24,25- Iul.2,i7,i9>-7>23,29,30,3 1. Augufti 1;
2,3,4,i3,20,2 2,23,24,2 5,29,;o.Septemb.i.O£tob.3,4-,5.Nov.4, 5,2i,2 2,2 3.Decemb.i9,
20,21,24. Annorat autem ad fecundum Julii: manenebulactaffa, ante meridiem nubilum,
montes fumantes,Sol tarus, Eurus fortis,frigidus,interpluir crebro, poft meridiem itidcm,nox
nubila.interpluit crebro.Frigidiffimum erat etiam ipfa meridie in monre altifiimo Itapmmurtt,
ita ut barba & capilli alpergine obducti nobis effent & manus rigerent prx gelu. Ita & fepe
notat no£tes frigidas. T y-

be irsA Regione et Indigenis Lib. VIII.
TYPUS ANNI cbbcsui.

167

Fdi,

Mtrt

Aj>f.

Itm

' lul.

Sept.

0£tcb

Kov

I

p-

S.O

N.O

p.S.O

s.o

so

p. s':

s.o

p.S.O

p. O*

N.O

O.N

2

p-

s.o

N.O

p.S.O

p. s.o

s.o

p. s.

s.o

S.O

N.O

N.O

O.
NO

3

P-

p.S.O

N.O

p.S.O

p.S.O

P .s.o

p.S.O

p.S.O

S.O

O.

N.O

O.

T

p.N.O

s.o

N.O

p. s.

p. s.

s.o

p. s.

so

p.S.

O.

p. S. O

O.

5

P-

s.o

NO

p. s.

p.s.

s.o

s.o

s.o

p. s.

O.

s.

O.

P-

s.o

O.

n O

p. yj.

s.o

s.o

s.o

s.

p. s.

N O

0.

O.

7

N.O

s.o

O.

p.S.O

s.o

p.S.O

p.S.O

s.

p. s. s

N-O

N.O

o.s.

N.O

0.

g

p.N.O

p

s.o

n O
p. KJ.

p. S*.

p-

p. s.

s.o

P -

s.o

N.O

N.O

c

9

p.lN.W

s.o

?■

c r\

c n

p. J. KJ

n C C\

p. \J

C f~\
o-\J

p. b.

s.o

XT f~\
JN ■ \J

\j.

C f~\

P'

s.o

P"

s.o

p. s. O

p. s.

p. s.

p. s.

N.O

N-O

O.

so.

1 1

C d

P

s.

p. U.

p. j. v-»

p s. O

n C O

p. 5. \J

P. 3. \J

s

P N O

V .

JN . yj

O-

p

s.

p. u.

p. S. O

p. S-

s.

p. s

s.

N.O

p. s. O

n V
p. V.

\J ■

*3

W.JN.
O.

s.o

p. S.O

p. s.

p-

p-

« C f~\

p. j. \J

Ct
j. yj

XI f~\

c f~\
p. o. \J

p. 5. O

p. s.

J 4

NT f 1
p.lN.U

p

p. b. \J

p. 3. \J

11 c
p. j. vJ

p. 0. VJ

b.\J

p-N.U

p.^O.

s.o.

*5

p.JN . U

p

n C f~\
D. S. \J

c /"1

c c\
0. \J

p. S.L>

C f)

JN. \J

N.O

p. 0.

s.o.

16

P-

p

s.o

n C O

p. 3' Vj

c n

p.S.vJ

C Ci
z>. yj

C Ci
J ■ VJ

S- O

N-O

XT f~\
JN . \J

vj.

p-

'7

p

p. s. \j

S O

p S

p. s. O

s

s.o

N- O

N.O

c\

\J>

s.o.

j g

s.o

P"

p. O. S
O.

p. S- O

P*

S-O

p. s.

p. S. O

JN.Vy

p. O.

c r\

: 9

p

s.

NO

c. O

p s

n S
p. S.

S.O

P'

p.

XT f~\

c n

C f~\

20

O.

s.o

O.

p. S. O

p. s.o

n S
p. 3-

p. S.O

P'

n S
p. 3.

N. O

N.O

c C\

C f~\

11

P . 0.

n Q f~\

p. 3. V )

c r\
o- \J

n C
p.

p. s.

p. 0.

p. rs . \j

N. O

N.O

N.O

c c\

c

s.o

1-, C O
p. O. Vj

■ c r\

n c
p. s.

c
j' \j

p. 3. W

n f~i XI

p. W.lN

p.N.O

xt

IN

p.N.O

c n

o.v*.

0.

z 3

P>

0.

S.O.

P*

s.o

n N
p. b.

s.o

P'

S. S.

r\
v/.

N-O

r\ c

s.o

s.o.

O.

0.

24

0.

0.

S.O

p.S.O

p.S.O

s.o

p.S.O

s. s.

6.s.

p.N.O

s.o

0.

0.

*5

p. 0.

p. S.O

s.o

p.S.

s.Q

s.o

s.s.

p. o.s

N.O

s.o

0.

0.

26

N.O

N.O

p. 0.

p. O.S

s.o

p. S.O

s.o

p-

s. s.

p-

O.

s.o

0.

0.

*7

P-

N.O

p.N.O

s.o

p.S.O

p. s.

p.S.O

p-

p. v.

o.s.

o.s.

s.

s.o.

0.

0.

28

p. O

N.O

O.

s.o

SO

p. s.

S.O

p-

p. V.

N. O

N.O

s.

s.o.

^9

S.O

O.

p.S.O

so

p-

s.o

p.

0.

O.

N.O

p. 0.

50

O.

p. s.o

p.S.O

F\

p. s.o

p-

N.O

O.

N.O

s.o

3 1

p.N.O

p. O.

s.o

s.o

s. s.

O.N

1 s.o.

0.

O.

E quo obfeiva, primo hoc anno centum &fexagintatribus diebusautparumaut multum
pluiffe.acducentis&duabusdiebusnonpluifle. DeindeMenfcs Martium, Aprilcm, Majum,
Junium, Julium, & Auguftummaxime pluvios fuilTe. Tertio ab initio Februarii venrum a
plaga S.O. coepi[Teflare,atq; ita pertendifie ad decimum Septembris. Obferva quoquc tantum
tonuiflc Januarii primo, quarto, decimo ; Martii decimo ; Aprilis vigcfimo fecundo & tertio ;
Maji oftavo, nono & vigcfimo.

Fulgura autem tantum obfervat Aprilis vigeGmo primo & fecundo-. nebulas Martii dccimo
oftavo.

Rcliquorum annorum fere eadem autnonmultum diflimilis cftratio; e quibusprudcns
Lector facile intclligct , qux fint communes in hifce Regionibus tempcftates , nimirum
quatenus intraTropicum jacent, namin iis regionibus qux magls ad Antardicum tendunt
pauloalia eftratio, quemadmodum in defcriptione noftralndixOccidentalis annotavimus.
Piura antem non addam, quia hxc pars a D. Pifone diligenter eft pcrtractata, in libro de Aere,
Aquis & I-ocis, qui prxcedit.

Ll j ' Cap.

t

s6S

GeorgI MarcgravI

C a r. IV.

T)e Incolis^Brafilice.

INcoiamm namralium hujus terrx, funtquatuor nationes fuis nominibus diftinttx : nimi-
rum Tupinambu, Tobajara, Petiguara, & Tapuiyaix poftrema hxc natio itcrum in alias multas
nominibus diftin£tas, & idiomatc differentes,divifa eft. Tres reliqux una utuntur lingua, diale-
£to tantum ex parte differente , ut capite de Brafilianorum lingua obitcr a nobis cxplicabitur.

Tapuyarum nationes qux habitant ad flumen S ai Francifci, funt ^Arodera , Cajau, UWaquaru
& Poyme.

plura de hifie nationibus dixi inVeficriptione Indix Occidentalis hib.xv.& xvj. qu&hic repetere
nolo, quiapottfiimum de ik agendum autumo , qutc jam Belgis nofiris parent , aut cum nofiris confiede-
ratx fiunt,fiquidem notioribus.

Lufirani hic plurimi habitant , uti & Belgx , iifque permixti Germani , Galli , Angli , &c.
Brafiliani vocant Belgas, Gcrmanos , Gallos , Anglos, Ajuru-juba, idco, quia plerumque ruffas
feu flavashabent barbas & capillos. In gcnetc autcm vocanromnesEuropxos & advcnas
Caraiba, itemque Pcro.

Denique obmifturam variarum nationum , alix quinque diftin£tx hominum fpecies hic
rcperiuntur : nimirum qui ab Europxis parentibus, patrc atque matre, hic natus eft, appellatur

CHo^ombo.

Qui natus eft ex patre Europxo & matre Brafiliana nominatur Mameluco.

Natus ex patre Europxo & matre ^thiopiffa dicitur Mulato.

Natus ex patre Brafilienfi & matre flHthiopiffa vocatur Curiboca, & Cabocles.

Natus hic ex utrifque parentibus Nigritis appellatur Criolo.

ffithiopiffa quxdam hicgemellos pepcrit, unumalbum, alterumnigrum.

Vidi hic Africanam fceminam , non nigram , fed ruffa plane cute & pilis ac capillis ruffis.
Ex qua regione effet, non potui intelligere, nam Unguam ejus non intelligebant reliqui
Nigritx.

Multos hic vidi ffithiopes fencs barba magna & totalitcr cana, ut & capillis capitis canis.
Lepidum fpeftaculum , atra barba qux incanuit , in nigra cure , videtur quafi farina effet
afpetfa.

Vidihic ctiam plane albiffimum juvenem octodecim annorum ,pilis crifpis albifiimis & fu-
perciiiis albis, cute albiffima , nafo plane more Athiopum , quinatus hice parre &matre
Nigritis.

<*_sinnotatio. Tapujarum fines & fedes a Jacobo Rabbi, qui plures annos inter illos vixit , ita
defcriptasaccepimus. Kie Grande ad cujusoftium jacet arx Colonia , adfexhorarumirerpene-
trat in continentem verfus occafum: uti & fluvius Mupeo novcm horarum itinere a Rio Grandi
verfus meridiem. Syrag minor rrium horarum itinere a R. Grandi verfus Arclum , ferme quin-
quaginta horarum itincre defcendit e continente.

A Rio Grandi porro verfus Ar£tum exit in marc infignis fluvius CMapreucauc Wongc e con-
tinenredefcendens , Scporcorum aquaticorum ferax; adripasilliusmultx vagantur caprex
& Struthiones. Tertius fluvius duodecim mill. a RioGrandi, vocatur Tpotinge_j. Quartus
aurem^«4y«di£tusfeptemdecim horarum irinere diftat a Rio Grandi. Deinccpsdieiirinere
ab Uguafu occurrit Tponi, ubi Salinx funt: a quibus adalias Salinas milliatia numerantur quin-
decim : atque ab his ad Aritavva novem : ad maximas Salinas , & per excellentiam ita nofttis
di£tas,tria: ad Vnapatubam totidem : adMarytupaduo:adVVarerughuivim. Hicfluviusalio
nomine appellatur Otfichunogh , qui fupra ccntum milliariapcnerrat in continentem verfus Au-
ftrum. Quinque autem & viginti mill. a littore maris, jacet grandis lacus Bajatagh , pilcium fce-
cundus : & ad finiftram ab hoc verfus ortum alter qui Igtug appellatur ab Indigenis , qucm ta-
men nemo ingredi audct , ob copiammordaciumpifcium, & hominibusadmoduminfefto-
rum. Adjacet huic vallis Kuniangeya , viginti milliaria in longitudinem patens , in latitudinem
tantum duo: quam permeat fluvius Otfichunogh, pifcibus abundans, ficut ipfa vallis maxima co-
piaferarum,& variis fructibus : quarumprxcipuifunt, Kuraura Batbaris ,magnirudinepomi
•noftratis, qui ubi fponre deciderunr, rum demum edules funt : dein Dierada , magnitudine glo-
buli fclopctarii, plane nigricantes antequam defluanr. Atque hifce fructibus Barbari quotannis
trimeftre fpatium victirant : quibus accedit Kakara, fru£tus inftar juglandis ; quicoquenduseft
antequamcomedatjr: crudus enimamaricatinftarglandis. Magnaquoquecopianafcuntur
hicficus filveftres, pugni magnitudine : quarum quxdam intus rubrx, cxrerne virides : alix ex-
tus rubux, & interius aibx, & plenx granulis albis , qux , ubi prx maturitatc dehifcunt , admo-

dum

•

DE IPSA Recione et Ikdigenis Lib. VlH. 26£
dum dulccs funt inftar Sacchari ; h^rumplaiitarumfoliainftarfubulxacuta&digitumhuma-
num longa. Prxtcrea funt radicese quibuslndigenx pancm faciunt, ipfis ^Atug, Harag,
Hobig, Engepug, qux crudxcomedi poffunt: Eniapugh qux torrcndx funt : Packoda qux cru-
dx ; & Hompugh quas potiffimum ad fitim exftinguendam ufurpant. Ita ut hic tcrrarum tractus
longe amceniffimus fit & viflum hominibus fufficiat.

Porro ab Otfihunogh ad Opponnt milliaria numcrantur decem, qui fiuvius ab Auftro pcnd
ccntum milliarium fpacio defcendit: abhoc vAlauarug itereftbidui: zABeryivere uniusmii-
liaris ; ad Vatepug duorum , atque ita porro per VVieferro & Bacwatigh ad Ciaram grandcm
itcr cft duorum dierum.

Intcrhos fines, quifatisamplumtcrrarumfpatiumoccupant,incoIuntvarii Tapuyx,etiarri
idiomate diverfi , & fub diverfisRegulis: quorum primus landuy late tendit in Otfehunogh,
Otfchuayayuch , & Drerinagh : huic proximus Pritiyaba cum priori pacem & amicitiam colens:
mox Cdrigpoygh ■ VVanafcirafug , Tfhering, (jr Dremmemge , quibus male eum prxceden-
tibus convenit, ita ut fxpe hoftiliter alii in aliorumfines incurrant. /rfBfifcyauremjamfupra
centefimum xtatis annumagens, eft Regulus ille quipacemcum noftris colit &exfcedcre
aliquoties aut ipfe noftris fubfidio vcnit , aut filium atque affinem cum copiis mifit contra Lu-
fitanos, quibus infenfiffimus eft : fed non eft hifce Barbaris nifi in fumma neceffitate uten-
dum , nam tam immanes funt ut tam animalia quam homines neci ttadant, & magnam vafti-
tatcm inducant, nequc noftri facilc e jufmodi furiis ufi fuiflcnt , nifi fimiles Lufitani in noftrog
immififfent.

C A p. V.

T)s Statura &• habitu corporis TSrafiiienfium , &■ de eorum atate
&■ moribus.

INdigcnx Brafilienfes qui intcrnos degunt, ftaturafuntmediocri; robufti.largishumcrisj
bene compofiti: nec facile eft intcr illos invenire , diftortum vel lufcum aut claudum <
Quod mitum videri poteft , quum infantcs recens natos nunquam fafciis involvant aut ligent,
caufam morborum illis prxbent. Ligant tantum Brafilienfes rccens natis in infantia crura
certis fafciis, quas voczntTapa cura, ea dccaufa ut robuftiora fiant. OculoshabentBrafi-
lienfes nigros , nafum compreffum , os amplum , capillos nigros , recios. Barbam raram aut
nullani. Multitamendanturqui barbas habent nigras. Mulicres quoque mediocris funt fta-
turx , bene difpofitx , & formx haud inelcgantis , nigris comis , fatis robuftx , & qux faciU
lime pariunt.

Annos fuos numerant ab exortu Heliaco Pleiadum, quos Ceixu vocant, atque idco annum
codemnominedenotant : acciditautemisortusmenfcnoftro Majo.

Numerumautem annorum xtatis fux ut retinere poffint , fingulis annis reponunt unam
caftaneam dc Acaju,ap3Xa ipCiAcajiiacaya appellant.itcmque Acaiuti & Itemioera.fmdas eninl
illius arboris fingulis annis femelmaturatur , nimirum menfibus Dcccmbri & Januario , ufque"
in Martium durans. Plura de hac arbore difta in lib. ni.de Arboribus.

Diu plerumque vivunt , & vidcte intcr illos licet multos fencs , centum atquc etiam viginti
fupra centum annorum, ncquefacile canefcuntnifi indecrepitaxtate.

Pucri illorum iugcnio funt fatis docili : vcrum quando adolefcenriam ingrediuntur fiunt hc-
betiorcs, ita ut paucos vidcre liceat literis infttuctos , aut qui artem fcribendi norint ; aut alias
artes Europxas , a quibus quodammodo abhorrent , laborum impatientiores.

Tranquillefatisagunt inter fefe: nifi quando poculis indulgent , ruricenimdiesno£tefque
faltando&cantillandotranfigunt. Suntenimebrietatiadmodumaddiaitam mulieres quam
viti: nequefacileabhocvitiodeterreri poffiint, quod longe maximum illis eft, equo&rixx
atque alix pravx confuetudincs nafcuntur.

Pigritix quoquevaldeobnoxiifunt&fugienteslaborurh: prxfertim Tapuyx, quilaborum
vel maxime intolcrantes funt ; nam cum paucis fint contenti, & terra abunde ipfis viclum fup.
peditct, & divitias non appetant aut norint, ad labores fubeundos non excitantur.

Qupmodo hofpites advenienteslachrymando excipiant fceminxillorum, & quibus fermo-
nibus illos alloquantur ; arque quo pafto mortuos fuos deplorenr , jam ab aliis dictum eft, prx-
fertim aJoanneLcrio , qui intcr Tupinambos egit, a quorum moribus cxteri non diffident ;
quare hic nihil rcpetendum duximus*

Tapuiyx autem quando patcr aut mater moritur , omnes capillos capitis evellunt : de quo*
rum cxteris moribus pcftea plura dicentur.

270 GeorgI MarcgravI

C a p. VI. '

e DeFeJlitu&-ornatu Virorum, &■ MulieremTSrafilienfium.

Vlri fubligaria jam ex linteamine plerumque induunt, quidam quoque indufia habenf,
& pileis utuntur , fed maximam partem nudo incedunt capite , & capillis more Lufitano-

rum tonfis. Nudisinceduntpedibus, nullis calceis induti. Quidam etiam folummodo fub-
cin&orio panno lumbos tegunt, coetera fineveftitu.

Mulieres vero jam longis indufiis veftiuntur faftis ex linteo vel goffypino panno,neque quic-
quam praterea veftimentorum habcntes. Comas autem capitis vcl dependere finunt , vel
etiam more fceminarum noftratium teniolis inVolvunt.

Tam viri quam fceminx & infantes vatiis coloribus cutem tingunt , nigro , rubro, flavo ,
ad quem ufum ufurpant fuccum e fru&u lanipaba immaturo, quinigro; Fracm qui rubro
tingit, & ita in cxteris aut fruftu aliquo aut ligno utuntur.

Tapuysram mulieres quam viri fere nudi incedunt, &pilos circapudendaevellunt. Viri
membri fui genitalis fiftulam in fecontrahunt & involvunt, ligantes teniola quadam , vo-
cantqueid quo ligant membrum TacoaynhaS. Religant autem quando opus eft ut mejant.
Majore autem pudore afEciuntur monftrando virgamexplicatamquamnos. Eodem modo
& alii quidam Brafilienfes membra fua genitalia ligant.

Capillos capitis ad humeros ufque dependentes alunt , & inferius asqualiter prxcidunt
more rufticorum Suevix . In fronte quoque xqualiter detonfum gerunt ; fed praxifione
xqualiter fafta ufque ad aurium regionem fuperius , & angulis ita fadis in utroquc latere
ad tempora. Eodem plane modo etiam fceminx cum comis fuis agunt , & virorum more
gcftant.

ViricorolIasfaaasexpennisG»*™ vel Caninie, capiri circumligant : dependcnt a pofte-
riore parte corollx aliquor longiores pennx h cauda Arara aut Ciminie. Angulos itaquc faftos
cum capillis adprime firmanr ne corollx circumligare fefe ipfas dcligent. Quidam etiam fo-
lum funicutum e goflypio capiti circumligant , equopoftica parte aliquot pennx longx ru-
brx vel ccerulcx propendent , vocant Acanbuacaba.

Pallia quoque conficiunt e filis crafiis goflypinis inftar retis nexis , & cuilibet nodo in-
nexa eft penna, ita ut pallium totum pennatum fit , & codem pene modo & concinno
ordine penns fibi invicem incurnbunt, uti fquamx pifcium. Fallium autem hoc fupcnus

cucul-

de ipsa Regione et Indigenis Lib. VIII. 271
cucullumhabet, itaut totum caput, humeros, &coxasad anum ufquc poffit tegere. Ho«
pallio utuntur ornatus & neceffitatis caufa : ornatus quidem , quia clegantiffimis pennis ru^
bris avis Guara contextum eft, vel etiam admixtis pennis nigris, viridibus , flavis, variis, avium
i^Aracucaru > Carintie , t^Arara , &c. Neceffitatis autem quia pluvia non pertranfit illud pal-
lium , fed aqua cum is dcfluit. Appellant hxc pallia Guara abucu. Solent quoque cum cera feu
melle filveftri , ccrtas ex avium elcgantium pennis criftas capiti agglutinare , quas criftas ipfi

Auriculas perforant in tantum , ut digitum immittere poffis foramini. Huic immittunt
velosaliquodcercppithecorum&voc^ntJY^wfo^iyi/!; vellignum aliquod digiti humanilon-
gitudine filis goflypinis circumvolutum.

Virilabiuminferiusperforatumhabent, &foramini imrnittunt lapidemaliquem feucry-
ftallum fcu fmaragdum vel jafpidem, magnitudine nucis avellanx , vocant talem lapidem Me-
tara, & fi viridis vel cxruleus fuerit Metarobinoinmicnt. Viridem autcm imprimis amant & ut
plurimum geftant.

Ad utrumque etiam oris angulum buccx perforatx funt , conjugatis folum viris, & cuilibet
foraminiinduntlignum, figura & magnitudine pennx anferinx , quod inftar clavi infixi pro-
minct, vel ctiam immittunt lapidem aliquem quem vocant Tembe coareta.

Nates quoque non raro perforantatque indunt ejufmodi ligna, Apiyati appellantes.

Corpus autem varic pingunt : atque infupertoticorporiagglutinare folent plumas varia-
rum avium fubtiliores cum maftiche , melle filveftri vel Mingaupornonga. Vocanthunc aftum
\_Acamongui. Atque ita apparent quafi toti hirfuti eflent.

Brachia quoque ornant certis corollis faftis eplumis avium rubris & flavis, vocantque
Aguamiranga. Itcmaptantcorallia variaquxanoftratibusacceperunt, atquc hunc ornatum
appellant Papixoara.

Pennas quoquc Struthionum multas, vel pennas e cauda Ararx in orbem quafi colligunt &
conneftuivt filo craffiori , atque adligant lumbis, itautanum tcgant&fcreadgenua propen-
deanr, & appellant hunc ornatum i^Aracoaya.

Exfructus Aguay , qui triangularis eft , corticibus , quosfiloanneflunt, etiam monilia fa-
ciunt, qux cruribus infra furas circumligant , quicorticesinterfaltandumfonumqucndani
edunt.

Loco calceorum noftratium , e certo cortice Curagua ipfis vocato , faCtis utuntur , atque
illos vocant Miapapacaba, Lufitani autem ^Alpargatai.

Mulieres pudenda fua folummodo tegunt fafciculo herbarum aut foliorum alicujus ar-
boris qux fubinferunt chordx , qua cinguli loco fe circumligant. Similem fafciculum etiam
ufurpantprotegmineani. Haud multum tamen utraque hxc januaad remfacit, namfacile
& anterior & pofterior porta apparet.

Mulieres quoque ad virorum modum, corpus f aum variis coloribus pingunt.

Atque hsc inter gentiles adhuc obtinent , nam qui Chriftiani facti funt , ad Europxorum
ami£tum & ornatum fe componete confuefcunt.

C a P. VII.

T)e SuppelleBile TSmfilienfium.

SUpellex Brafilienfium admodumpaucaeft, ita ut cum locamutant aut peregrc proficif-
cuntur, mulier omncm fecum portct, onerata inftar muli,maritum femper fequens.
Primariafupellexeftrete, quodipfivocant/w , Lufitani-fff^jBelgxl^ailgCniacIS; vulgo
Hamacca : in hoc dormiunt , alligata utraque extremitate ad xdium fuarhm traBes. Sunt au-
tem hax retia ex filis goflypinis contexta, fex aut feptem pcdes ionga, quatuor ampla.
Lufitanx quoque foeminx elegantia conficiunt, ampla & variis figuris intertexta.
Tapuyx Cariri duodecim vel quatuordecim pedes longa faciunt , fex velfeptem ampla , ita
ut quatuor homincs fimulin co cubare poffint.

Habcnt unam atque alteram ollam ex argillafadtam, qua utuntur ad coquendum.
Adhxcmortariumligneumcumpiftilloligneo, quodvocmt Angua & Vmbua vel Vnqua.
Cultros anoftratibusredemtos, nominant Itaquice : vulgoalias epetrafaciunt, ctiam vocant
Itaque : item ex Arundine quos dicunt T tquoaquicc.

Specula exEuropaallata, quibus fupra modum deletrantur , vocant Guarugua & Arttga,
Loco patinarum utuntur cucurbitis quarum multx & vatix hic rcpcriuntur fpecies ; has per
medium fecundum longitudinemfecant &rubro Vrucu coloreexteriustingunt, interius au-
tcmobducunt nigredine. Vocantfic Cuyaba: quxcftmedietasgrandis & amplx cucurbitx,

qux

z yi GeorgIMarcgravI

qux integra trlginta aut triginta quinque cantharos vini potefi: capere. Medietatcm tameu
cucurbitx longx nominant Cuipeba: denique quamcunque medietatem Cuyi: Caruaba au-
tem omne in quo & fuper quo cibum (iimunr.

Cochlearum loco inferviunt ipiisdigiti manus , velmytuli, aut alix conchx.

Menfaipforumeftvelterra ipfa, velfcamnum quoddam, qaod Fatagui vocant, fa&um ex
arundine velvirgisligneis, more noftratum fcamrnorum.

Caniftra faciunt cx foliis Palmx, & appellant P/tf/£«i : in his recondunt quicquid habent.
Aliosquoqueprxterea habent corbes ex arundinibus concinnatos. Hanc fuppellectilem ge-
ncrali nomine vocant Caramemoa.

Ex virgultis quoquc conficiuntcotbcsoblongosfatisamplos, quos capiteportantimple-
tos.vocantP.iMc». Infcrviuntipfisprxcipue ad tranfporrandumradicesMandioca, quando
farinam faciunt : nam iter facientes utunturaliis illis quosvocant Patigua- iEthiopes autem
hic Panaca utuntur ad res quaflibetportandas.

La°-enx, canthari, cyathi illorumfuntcucurbitxvarix,utCa«/, Iaroba, Cuibuca.

Quando pcregre ptoficifcltur maritus, mulier femper illum fequitur quocunque abeat,
five in expeditionem militarcm, fivealio, five procul, five propc. Hlenihil prxter arma
fua portat : mulicr vero inftar muli onerata efl; , prxtcrquam enim quod a capite in ter-
gum dependct corbis, quem Patigua vocant, quam cordx annectit, (cordam autem non
collo fed fronti circumponit geftando illam ) etiam capiti fuperius imponit alium corbem
cum mobilibus fuis , vel ingentem cucurbitam farina referram : lateribus prxterea adhx-
renr cucurbitx minoies , quibus aquam hauriunt ad bibcndum . Nec tamen adhuc fatis
onerata eft mulier, infantem ctiam geftare debet, infidentcm lintcamini, quodabhumero
dextro dependet . Infidct autem infans cruribus divaricatis , uno ad ventrem , altero ad
ter<mm marris verlb , ventrcm vcro fuum lateri matris dextro applicar. Prxterea una ad-
huc manu vcl Pfittacum geftat, vel Cagui, altcraautem manu canem funiculoalligatum
ducit. Ita abeunt fine curis, non inftru&i loculis argento repletis, fed cucurbira pauca fo-
lum farina rcfcrta , non folliciti de hofpitio nec hofpite fido vel infido , fufficiunt enim
filvx & campi, qui gratis prxbcnt cibum, potumvero fluvii, lacus, vel fontes, velplanta
qux vocatur Caraguata, qux inter foliafemper aquam pluvialem continet: fummum re-
medium in locis aridis & ftcrilibus , ubi fxpius nec fluvius , nec rivus , nec lacus Jpacio
octo, novem .duodecim milliarium repcritur. Adventante vefpera ubi pernoctareanimus,
ibi retia fua fcu le&os penfiles alligant, arboribus , vel palis terrx infixis , ignem prope
ftruunt, prxparant fuum cibum, hauriunr porum , comcdunt, bibunt. Si autem metusfit
a pluvia , hic funt Palmx atbores , prxciduntur rami , baculi duo tcrrx infiguntur , alii obli-
que inftar tignorum alligantur opcra viminis , complicantur folia palmx cynaris , fit te-
ctum, atque ita domus confeda cft& fimul pida; viriditate enim iplendent naturali folia,
qui color gratiflimus efl: oculis, nec parietes, calce incruftati albedine fua hebetant vifum.
Hxc domus & pluviam arcet & homines a vento nodurno defcndit , cum regioni venti
opponatur.

Cum domi exiftentes , viri mane cum arcubus & fagittis fuis in filvas abeunt vel campos,
ad figendum aliquam feramvelavem: vcl abeunt ad mare pifcandi caufa, vel pifcantur in
fluviisvicinis: mulicresplantariaadcunt , &laboresfibi impofitos fubeunt. Quxdam&ma-
ritos comitantur , ut prxdamdomumreportent.

Feras capiunt variis modis, vel enim figunt fagittis , vel foveas faciunt profundas in tetra,
&dcfuper cooperiunt ramulis arborumcertoloco, inquasincidunt inopinato ferx, vocant
Pctacu : vel ctiam e ligno certas decipulas faciunt. Alius modus feras grandiores capiendi
vocatur Mande itrataca, quoin capreiscapiendisutuntur. Alius item infidiarum Poe: tertius
pro eifdem capreis Munie guacu-, proTatu &Aguti, & fimilibus animalibus adhuc alium
habent, quem dicunt Mundeguaya.

Ad volucres autem capiendas ,utuntur certis inftrumentis qux sozxcAIucam: qux illis
funt trium gcnerum : nimirum Iucanabipiara, quod aves pedibus capit : lucanaiuripiara, quod
eas cerviceapprehcndit: Iucanapitereba, quodmedio corpore.

In fluviis Pifces vcl fagittis figunt, velhamulis capiunt , quibus applicant vel lumbricos
terctes qui ab ipfis vocantur Candagtiacu, vel gammaros, cancellos, pifciculos. Vel ine-
briant illos , ut quafi mortui fuperfluitent , cum foliis Iapicaj , vel cum Timbopotiana, vel cum
Tinguij, vel cum Tinguiri , vcl cum fruttu Cururu ape-, aut radicibus Magui, corticibus ar-
boris Ania , & fimilibtis. Pifcanrurquoquecertiscribris, Yrupcma vocatis, quxfaciunt ex
arundine Vruguiboandipia appellara.

In mari pifcantur hamulo cfca inftrufto & filoalligato, infidcntcs tribus lignis fibiinvi-
cemannexis, vocant /^/c&.i , &iufitani Iangada. Fiunt autem elignoaibotis(_^'/«^, ut

jam

DE IPSA ReGIONE ET INDIGENIS L t B. VIII, 273
jam fupradiximus. Fila autemfuapifcatoria faciu'ntefilis7>c«, vclmamlcipoicica, vocant-
quc Pmaftma : hamulos denique faciunt e ferro, & appellant Pittdi.

C A r. VIII.

De Cibo & Totu 'Brafilienjium.

VNiverfalcBrafilicnfium alimentum eft vi, Lufitanis Farinha de Mandioca dicta-. cujuS
varias fpecics prjeparant , uti in defcriptione Mandijba dixi , ubi & varios illam prxparandi
modos prolixc cxpiicavi.

Carncm variam ufurpantanimalium filvcftrium, aviumque, uti & pifcium variorum,etiam
teftaccorum & cruftaceomm : fructtis itidem arborcos, terreftrcfque , varia legumina ; de
quibus omnibus fpecialiter dixi fuis locis. Imo & infecta quajdam commedunt, nimirumea dfi
quibus dixi inlib.de Infectis.

Carnemautemcomeduntvelco£tam, velalfatam, vel toftam. Coquunt in ollis tcrrcis ,
quas Camu vocant , rotundis ( quas e proba argilla ipfi norunt faccre ) affundcndo aquam,
atque ita.coctam comedunt cum Inqttitaya, jufculo Caarimaciit , admifcentes CMmgatt, vel
immittcndo Viata , ut ktMtnipiro; comcdentes illudcum carncloco panis.

Igncm eliciunt opc duorum lignorum, uno molli, altero duro , durum acuunt, & applicant
• molli, circumagendo inftar terebri & admovcndo goflypium , vel arida folia arborum, atque
ita flammam eliciunt. Ligna mollia quibus utuntur , aut fumunt a Tataiba , aut ^Ambatba , aut
Caragttata gttactt , aut fimilibus.* ,

Aflatam carnemficperficiunt&eft eafaporis excellcntiflimi , atqueadco cxcellitomncni
aliam carncmquoquo modoaflatam. Y ocmt Biaribi. Faciunt foveamin terra, & hujusfun-
do primo imponuntfolia grandiaalicujusarbofis , illifque imponunt carnem aflandam, quam
itidem foliis tcgunt , terraquc obruunt. Super terra illa focum ftruunt luculentum , eumque
continuant, donec caro lit probc aflata.

Toftamcarncm in prafentes &futuros ufus, faciunt hoc modo. Infixis quatuor furcis
ligneis, e baculis cratcm defuperefformanr , qucmAfecae vocant , huic carnemiufruftaob-
longa, haud crafla, concifam, &falca(perfam, (velillius defecrupipere Brafiliano)imponunt,
prunasfubjiciunt, atqucitatorrentulqueadfufficientiam. Ha"c caro ita tofta, ad decem vel
quatuordecim &pluresdies durare potcft. Hic enimfaliri iracaronon poteft utin Europa.
Numquam aflant carncm vcru affixam, uti nos folemus. Lufitani catnes ad cummodum,
toftas appcliant Posfas.

Pifces aflatos vcl cbullitos comedunt cum Inquitaya. Cancrosvel gammaros quando co-
quunt , numquam adjiciunt falem intcr coqucndum , uti noftratcs folentfacerc , fed co£tos
comedunt vcl cumfimplici lale , vellnquitaya , Lnfitanis Sal-pimcnta ■ &ficgratiorisdeprc-
. henduntur faporis.

Minutiorcs Pifccs , ut Viiba, Piqttitinga, &c. Foliis hcrbaceis aut arboreis involvunt &
operiunr cineribus calidis, ita brevi temporc adcibum paratifunt, licctneque codtincque
affidicipoffint.

Farinamduobus vel tribus poftcrioribus digitis dextra manus prchenfam inter cdendum
oriinjiciunt , nullo cochlcariurentes. Eodemquemodoleguminacoctanonimmittunt ori,
fcd injiciunt, ita dextre, utvix aliquidpratereat.

Eduntfxpiusintcrdiu, imo&no£t.ii, nequeftataedcndi tcmporaobfervant. Gipiuntau-
tem cibum cum fummo filentio : raroque inter edcndum bibunr, fed demum poft paftum adji-
ciuntpotum.

Dormiunt in rctibus fuis : funt admodum pigri, & non raro totum diem ftcrtendo perdunt,
& xgrc fe levant, fi viclus abundct, & neceffitas illos foras non propellat. Prope retia fua pcn-
filiaftruuntfocumtam nocfuquam iriterdiiij utinterdin ferviatcoqucndo cibo, nocfu au-
tcm aercm arccat frigidum , qui in hifcc regionibus noctu frigidior cft , & interdum frigidiffi»
mus , ob noctuum & dicrum pcrpctuo pehe tequabilem longirudinem.

Potus ordinarius Biafilienfium eft aqua frigida, fontana vel fluviatilis , qure hic&valde
bona & clara repcritur , ita ut non facilc quis noxam ab hauftu cjus patiatur , quantumvis lar-
gius biberit: quod dcfontanaimprimisintclligcndumeft.

Vitesautemlicct hic ter atque etiam quater uno anno frui.T:usferant,quiatamcnearum
non eft tanta copia ut vinum premi aur opportunum aut operreprerium fit, earum loco
plures modos commenti funt Brafilienfes , quibus e variis fructibus atque etiam radicibus
potus concinncnt.quivini locum expleant. Et quidcmptimo vocant Caoi, quem nimirum
faciunt exAcaijbx arboris fructu maturo , quem contundunt inmortario ligneo, veletiatn

M m tantunj

274 GeorgI MaRcgravI

tantum manibus exprimuntj fuccum paulum fubfidere finunt & tum percolant. Hoc vi»
num , fi ita licet vocare , recens , albicat inftar ladis ,poft aliquot autem dies fit paliidius .
Saporis cft adftringentis ; forte, ita ut quoque inebrier paulo largius hauftum. Potcft ali-
quandiu adfervari, fed denique degcnerat inacetum optinmm& bonifaporis,itaut abigna-
ris proacetovinifumi poifet.

Alterumvinumvocant^/y, quod prsparant duobus modis , vel mafticando vel contun-
dendo radicem ; utrovis tamen modo per ebullirionem. Priori modo radices de Aipimacaxera.
concifas vetulx dentibus mafticant, olixque infpuunt, vocantque hanc veluti pultemCa-
racu : dein aquam fuperfundunt , coquunt lento igne , continuo agitando : per expreffio-
nem deinceps fcparant liquorem, quem vocanr Cavicaracu : hic potus bibitur tcpcfadus.
Pofteriori modo cadem radix recens bene purgata confcinditur , contunditur, &ebullirur
in potum candicanrem inftar lactis ebutyrati, qui & tepefaftus bibitur. Saporiseft <^an,
fubacidiufculi, & vocatur Cacimacaxera. Utrumque tamenpotum communi nomine appel-
lant t^lipij.

Tcrtii generis appellant Pacabl, quem conficiunt efruaibus arboris Pacobete & Pacobucu :
dequibus inarborum dcfcriptione a nobis di&umeft.

Quarti generis nominant Abatii , Lulitani autem Vino de Milho , quia fit e milio illo grandi,
quod vulgo Turcicum vocamus, & Muizium.

Quinti gcnerisdicitutipfis Nanai, quiafit eprxftantiffimoillo imt\u2{ana, de quoplura
in ilhus defcriptioncdiximus. Obfervandumautemhoc elfefortius reliquis omnibus & facil-.
lime inebriare.

Sexti gencris ipfis vocatur Ictici , Lufitanis autem Vinho de Eatatat ; fiquidem fit c notiffimis
illis radicibus , & quidcm varie mixris.

Scptimum locum obtinetpotus qui conficitur e fructu lanipaba maturo.
Octavum autcm quem Brafilienfcs vulgo vocant Beeutingui.

Nonum , qucm vocant Ttpiaci , qui utrique potus itidem fiunt e farina Mandiocs, nimi-
rum e Bciu & Tepioia , de quibus alibi dictum.

Cxterum hi Barbari fupra modum amant aduftum noftras , vocant Cacitata , & enormiter,
cum datur , fe illo inebriant. Potu itidem quem Nigritae hic fociunt & vocant Carapa ( fit au-
tem eo modo quem in Cannarum facchari defcriptione dixi ) magna copia fe ingurgitant,
ita utintegtos dies noctefque canendo & faltando traducant , potui continuo indulgentes tam
fceminx quam viri. Mitum tamen quod rarius inter pocula rixcntur , nifi forte Zelotypix
caufa.

Tapuiyx quando hunc potum prxparant , CiveAcaui, CwzAiipii (ii fcilicet qui pagos in-
colunt & e Tapuiarum gencre Cariri dicuntur ) faciunt id omnes fimul. Dics dcin conftituitur
&indicaturfingulis. Conveniunt omnes mane, incipiendoqueabunopagiangulo,evacuant
ordineomne vinum pcromniadomicilia donccnihil fuperfit. Potui fic indulgendo cantil-
lant, faltantraraintermiffione. Quando eorumaliquisfenimiopotudiftentum fentit,vomi-
tum fibi excitat & denuo haurit ; ita ut qui p!us vomcre potcft & denuo bibere , pro optimo &
ftrenuiffimo habeaturinter reliquos potatores.

Tabaco quoque frcquentiffime utunturomnesBrafilix incolx: vocanthanc herbamiV-
tima, & folia illius Petimaoba. Hanc in aere ficcatam ponunt ad ignem, ut manu conteri
in minutas particulas poffit : hinc induntinftrumentisfuis e cortice fructus Pindoba, vel Vru-
curuila, v&Iocara, aut Aque , &c. confectis ; ptxciduntquippe una extremitate, nucleum
eximunt ac corticem poliunt; hinc foramine in latere facto applicant tubulum e ligno factum.
Hoc inftrumentum vocant Petimbuaba , Lufitani autem corrupte Catimbaba, Belgx adhuc
corruptius ItatgCtlbDtD. Utuntur quoquc tubulis ex argillaafe fa£tis &cxcoctis, ficuti&
illis qui ex Europa ad eos afferuntur , quos nominant Amrtipetimbuaba.

Tapuiyx autem utuntur tubis rectis, amplis, ligneis veletiamargillaceis,itaamplis, ut
integrum pugnum Tabaci capiant , quibus repletis & accenfis fugendo fumum hauriunt.

Cap. VIII.

T)e Lingua ^BraflienJium , e (jrammatica P. Jofephi
de Anchieta , S. I.

TTO c caput ab Authore noftro plane affcctum tantum fuit derelictum : fed pcrvenit ad
*■ ^-maiius meas Grammatica lingux maxime ufitatx in Brafilia , compofita & digefta 4
P. Jofepho de Anchieta , S. I. edita Conimbricx Anno cio idxcv. e quapaucadelibabi-
mus ut guftum aliquem lingux dcmus.

I. Dt

DE ipsa Regione et Indigenis Lib. VIII. 275
'i. De Literis: Hxc lingua non habet f,l,f,^,rr duplex, neque mutam cumliquida,ut,
cra,pra,Scc. pro f autera inprincipioautmediodictionis fervit c cum ^eura,

Non conjungitur confonans cum altera confonantc incademdittionc , excepto»^, ni,
ng, ut, ^Acmomber, Aimonio, Aimeeng. Petiguares qui juxtaParaibam incolunt & rcliqui in-
digenx ufquc ad Tamoycs qui Rio de Jcnero accolunt verba qux definunr in confonantem
pronunciant intcgra: Tupis autcm S.Vincentii numquam pronuntiant ultimam confonantem
mverboaftirmativo; ut, pro apab, dicunt^i, &ita incxtcris. Invcrbis itera compofitis ut
plurimum abjiciunt confonantcmultimam prioris verbi.

II. De Orthographia : P. m.mb. fxpe ufurpantur una pro altera, hocmodo: diflionesab-
folute fumtx pronuntiantur cum m aut mb; ut , Mo , vel mbo manus : prxcedente autem
adjcftivo mutatur in^, ut, Xepo, manus mea: excipe Mbae , quai numquam mutat, ut,
Xembae, mca rcs. B autem in principio di&ionis numquam pronuntiatm finew, licct per
incuriaminterdumnonfcribatur. In mcdioquoque dictionis communiter ponitur b poft»;
& ufitatiflima pronunciatio, b & p in medio & fine didionis fere femper mutantut in m,
aut mb, &c.

III. De Accentu: Omnesdiciionesquxdefmuntinquatuoimltimas vocales, habent ac-
centuminultima&notanturcircumflexo. Quxdam autemqux definuntinc, videnturha-
bereaccentuminpenultima, quodfit quiafuutcompofitx. Qux definunt in a , partim ha-
bentinultima&notanturcodemaccentu, partiminpenultima, &notantur acuto: Mono-
fyllabaautem accentugravi. Verba denique maximam partemacccntum habent in ultima
Syllaba , in qualemcumque demum confonantem autvocalenidcfinanr.

IV. De Njmtnihts: Nomina nonhabent cafusaut numeros d;ftin£tos,prxter Vocativum
cafum, cumhacdiffcrentia, nimirum, quodeaquxhabentaccentuminultima nihilmutan-
tur in omnibtis omnino cafibus.

V. De compofitione nomintim : Nomina fubftantiva componuntur cum adjeflivis, ita ut fub-
ftantiva fempcr prxccdant, & fi habeant accentum m ultima, mancnt integra : fin in penultima
&vocales concurrant pcrdunt ultimam vocalcm , ut, Tuba ete , T«tef,paterverus. Sicon-
currant cum confonante perdunt totam ultimam fyllabam. Denique fubftantiva cum fubftan-
tivis jungunturad eumdcmmodum.

VI. DcP™BOOT/»/^*/:Pronorainahabcntaliquot.cafus:utEgo,Nominativ.j'.vf,Ar/.pativ.
yxebe, yxebo, xebe , xebo , mihi : Nominativ. Pluralis , ore , y anie , nos : Dativ. orebe, orcbo,
yandebe, yaniebo, nobis. TuNominativ. ende, nde, ne. Dativ. endebe, endebo, ndebe, nicbo,
tibi. Nominativ. Plural. pee,yc\pe, vos: Dativ. Peeme, vt\Pec'mo,xos : Accufativ. opo , vel
fe. Vocativ. pee, sclpe. Ore, yanie , funt etiam Adjeftiva nofter, noftra, noftrum. Eandem
declinationcm obtinet Ace, ut, Nominat. Ace , Dativ. Ace'be,ve\Acebo , &fignificat homi-
nem &fcrvit tertixpcrfonx, in ambobusnumeris&utroquefexu; c, cum z.cura, & i funt
pronominarclativainomnibuscafibus, &numcris, & fignificant, is, ea.id. Reciprocum o,
ideft, fe,fuus,fua,fuum ,ufurpatur fimplicitcr quandofermorefertur ad perfonam agcntem,
ut in lingua Latina , excmpli caufa , Petrus oiuci oguba , Pctrus occidit fuum patrem-

VII. DcVcrbis: Licct omnia vcrba habeant unummodum Conjugationis,licet tamen.
dicere habcrc duos , quia Negativus adjicit aliquas particulas : cxempli caufa; ^Aincli, c%o
occido; Namcat, nonoccido. Similiter autcmfe habent Indicativi modi, PrxfCns, Imper-
fettum , Pcrfectum ,'& Plufquamperfe£tum , in Futuro, Aiucane , occidam ; Haamcaixorene,
non occidam. Plurima autem obfetvanda funt in Conjugationibus , qux brevitatis caufa
bmitto.

VIII. DePmpofttionibm : Quxtamenipfispotiusfuntpoftpofitioncs, quales Mo in, Pe
in, ad, pro cumDativo. Be in.per. J^/>fpro,cumDativo. Cui dc, ex, prxtcr. Cicefupra,
fuper. Tobaque, ^obaque, coram. Tenonie ante, de tcraporc. Cupi pcr , de loco. Cott verfus.
Cece vi , curn,propter, pro,in, a. Porupi longe: Poce cum , inftrumcntalc, in,intta. Pabe cum,
focictatis. Nai idem. In fingulis autem multa obfervanda, quorumpauca tantumhic fub-
jungam. Fe fi jungatur cum nominibus qux dcfinunt in ba , cum acccntu in pcnultima , facit
perdere ultimam fyllabam , vec Taba aldea, Tapein aldea. Bo fcmpcr eft plurale. Coce fignifi-
cat locum&excclTum, atqueitafervirprocomparativo, ut, Itacoce fupcr lapidem velplus
quam lapis.

Porrout guftumdcmusaliquem hujus lingux, Didtionariolum adjungo, quale ab Ema-
nuele deMoraes , linguxilliusperitiffimo acccpi, &quidemprimo nominum.

M m i

Cap.

276

GeorgI MarcgravI

T>Bionariolum

TFpdna, Deus.
Caraibebe, Apiabebe , An
gelus.
Ceteeimtbae , Spiritus.
ibatinga, ibttinga, nubes.
Amandiba, grando.
Ara, dies.
Pntuna, nox.
Coemitanga, aurora.
Ara tbicoquime, meridies.
Abd, homo.
Anga, anima.
Tete, corpus.
Poctmbuera, membrum.
Acangape, cranium.
Tagica , vena.
Canga, os offis.
Tagui, fanguis,
Pira, cutis.
Tiaya, fudor.
Tendi, fputum.
Aba, crines.
Apecum, lingua.
Tendtba, mentum.
Ayfira, Collum.
Aceoca, jugulum.
Atyba, humerus.
Cibd, brachium.
<JMbt>, manus.
Tcatuaba, dexrra manus.
Acu, finiftra manus.
Pud, digitus.
Puaguacu, pollex.
Mua pendaba, articulus.
Vnha puapem, unguis.
Atucupe, dorfiim.
Potia, pectus.
C«,mamma.
Tignc, yenter.
Purva, umbelicus.
Ique, latus.
l\hia, cor,
ibdia, Ccelum.
Coaract, Sol.
laci, Luna.
Icapi, ros.
^Ara, tempus.
<^4cay(troig, Annus.
laci, menfis.
Crtruca, vcfpera.
T ita, ignis,

Tuba, parentcs & pater.
Ay, cig, mater.
Tam&a, avus.

C a p. IX.

nominum (s~ verbomm lin
maxime communis.

\^Araya,w'n.
Taira, libcri, & filius.
Tagira, filia. Hisduobusno-
minibus pater tantum uti-
tur, aatet dicit Alenbira.
Tiquera, foror ma jor natu.
Piquiira, minor natu. His no-
minibus utunrur fceminse
interfe.
Ttqueira, frarer major natu.
Tibira , minor natu. His no-
minibus utuntur fratres tan-
tum inter fe : ficuti £>uibira,
fratcr , forores tantum erga
frarres, & Teindira foror,
fratres tantum erga foro-
res.

Tuba, T %tira, patruus.
Cig,Cygra, amita ; eifdem no-
minibus fignificant & avun-
culum & materteram.
Coya, gemini.

Temireco, maritus & uxor.
CMendara, matrimonium.
Abaiba, fponfus futurus.
Cunhaiba, fponfafutura.
Cemiraco ao bae, viduus.
Tmeneobae, vidua.
Tubei ima, pupillus.
lacitata, Stella.
Opacatitmbae, mundus.
Ibutu, ventus.
Amacununga, tonitru.
Amaberaba, fulmcn.
Ibi, terra.
Ara, aer.
Ig, aqua.
^Aba, vir.
Cunha, faemina.
Tuibaem, fenex.
Guaibino, vetula.
Cunumigoacu, adolefcens.
Cunumi, puer.
Pitanga, infans.
Andma, cognatus.
Iba, arbor.
Ibitira, mons.
Ceba, folium.
Td, fons.
Ita, ferrum.
, Itd, lapis.
Pird, pifcis.
Roig, frigus.
Ceo, animal.

Cuirarupia, ovum.

CMocu, anguilla.

Cay, fimia.

Eyruba, apes.

Potivi, anas.

Ipeca, anfer.

Capti, gramen.

Iguaba, calix.

Itapigua, clavus.

Adbae apapuara, fafcis,

Itacira, ligo.

Capiigoacu, ftramen.

Mbiu, cibus.

Cobra, anguis.

Apicaba, fedes.

Pia, jecur.

Cebtra, nates.

Maupidra, bilis.

Tigueperg, inteftinum.

Ty, urina.

Tytirit, vefica.

Vbd, coxa.

Acaya, matrix.

Tendipia, genu.

Pt, pes.

Temd, tibia.

Micu, digitus pedis.

Mitd , calcaneus.

Porucuicobora, pauper.

Coribae, lastus.

Angaipaba, pravus, aftutus.

Tyaobeimmbae, nudus.

Mbaeaubora, sgrotus .

Apara, curvus.

Tipibae,tiMs.

Angaturama, gratus.

Poranga, pulchet.

Tecobecatu, fanus.

Atapudtia,vclox.

luba, flavus.

Tinga, albus.

tJMormotara, iracundia.

Tecoateima, avaritia.

Porerobidra, fidelitas .

Tecoacii, felicitas.

ibatebac, altus.

Boya, fervus.

Atapuana, levis.

Poxt, deformis.

Catu, delicatus.

Pucu, Iongus.

Angaibara, macer.

CMembeca, mollis.

Acttabeimbae, fatuus.

PE ipsa Regione et Indigenis L ib. VIII.

'DiBionariokm verborum maxime communium.

CEpiaca, videtc.
Cenduba, audire.
Cettma, odorare.
Caanga, guftare.
Nheenga, ioqai.
Capucaya, clamare.
Jgn, bibere.
Pocaucuba, fomniarc.
Aibaeu, edere.
Rura, venire.
Menbirara, parere.
Tccobe, vivere.
Carom, Iperare.
Ayaima, fternutarc.
/f««r,pofcere.
Abiqui, pefterc.
Cenoya, appellare.
Cuaba, cognofcere.
Nhemboe, difcere.
Puca, ridere.
Ciquiye, timere.
£)uera, dormire.
Jenumiina, fpuere.
Caanga, diccre.
Njoeangeru , fufpirare,
Cecaraya, obiivifci.
Gueena, vomere.
,Guapua, iedere.
J^ueraro, vigilare.
Pttama, fiirgere.
Caruca, mingere.
Poaccma, gemcre.
Pitera, forbere.
TiA, pudere.
7jcfo,plorare.
Mano, mori.
Acanhem, morior.
7»»'<",fepciire.
Cenonheca, precari.
Ccpiaca, repreheadere.
Mondoca, findere.
Aei, crrare.
Cipucaya, ringi.
Beraba, fplendere.
Rercco, habere.
Momiia, acciperc holpitio.

^Anduba, fentire.
Co, ire.

Guata, ambularc.
Moanga, cogitare.
Maenduara, rccordari.
Paraboca, eligere.
Mopotaya, nettere.
Porara, mentiri.
Aroca, minucre.
Angaipaba, delinquere.
Puaya, jtibcre.
Potara, cupere.
Meenga,taAaz.
Moendi, capi, incendcre.
Mondoca, incidere.
\_slbi, etrare.
Ecatu, poffc.
Nhcngara, cantare.
Porabtqui, operari.
Teaoboca, exuere.
Momiya, movere.
Pea, vitare.
Pituba, ungere.
Pobana, nere.
Cobaitim, occurrere.
Ccnoya,\oZ3XC.
Mondoroca, frangere.
Coameenga, mordere.
Coquendaboja, aperire.
Raba, folvere.
Cacaba, tranfire.
Tima, plantare, terere.
Pocuaba, confuefcere.
Jgtaba, narare.
Pea, deponere.
Paepua, refpondere.
Moete, adorare, honorare.
dtonbeu, nunciare.
Tiguioca, fanguinem redderc.
Moriba, confentire.
Acoy, operire.
Tuca, occidere.
Moperua, frigere.
Cae , fanare.
Moabaiba, impedire.
^Apitton, iigaie.

Cuu, defendere.
Cauccuba, diligere.
Pitibo, juvare.
Mogiba, coquere.
Amotareima, odifle.
Caanga, metiri.
Moaquima, madefaccre.
Monguya, iblvere.
Monguy, molere. "
Pita, mancre.
Puru, uti.
Tara, capere.
Mobihua, fuere.
Polareima, recufare.
Iababa, eftugere.
Moete, laudare.
Capira, purgare.
Mbaeraca, emere.
Monhanga, facere.
Cerura, porrare.
Moyeceara, mifcere.
Moropiana, commurare.
Paronduba, inquirere.
Cuptra, levare.
Teupira, afcendere.
Maramonhanga , belligerarc,
Monberaba, vulncrarc.
Apina, radere.
Mondoca, fcindere, auferre,
Cema, exire.
Aoba mondeba, inducre.
lecoacuba, abftincre.
Cica, ararc.
Cipija, rigare.
Ceyara, defererc.
Pitangarempi, conciperc.
Moagueba, rcftinguere.
Moabaiba, jncantarc.
Monbuja, tcrebrare.
Pitera, ofculari.
Monbuca, perforare.
Mayaoca, dividcre.
Ami, premerc.
Mogyco, polire.
Moyarii, jocari.

Notandumautem illos multahaberevocabulatam nominaquamvcrba , qua: plura&di-
vcrfa fignificcnt : exempli caufa : A. fignificarfru&um : itcm dilettum commilitonem, ut cum
dicunt , Mamii cuipe ereym Xea, undc venis dileftc commilito ! Item A. mcmbri virilis caput;
cx modo autem & tempore loquendi intclligitur de quo loquantur.

^Atcang jaculor, Icgo, metior, pondcro, dclibo. Air cado, atAar quece ibipe, heri cecidim
tcrram. Itcm Aar, intelligo, ataar coite aipo rece, nunc hoc intelligo. Sed de his fatis.

M m 3

C A P.

27S

GeoegI MarcgrayI

C a p. X.

«

T)e Armu Hrafilienfium , & exercitiis illorum.

ARcus habent e duro ligno facros, quos vocant Guirapara & Vrapara. Lignum autem unde
fiunt Guirapariba & Vrapariba , Lufitanis Fao tt ' Arco. ■ Cordas arcuum e goflypio contor-
quen t, vocanr Guirapacuma. Sagittas cx arundine filveftri faciunt & vocant utramquc rcm uno
nominc Vuba. Exrremirares fagittarum , quas anha vocant, funt ex ligno afperatx, vario modo:
quxdam cnim multa acumina Vutapoaeta, quxdam unicumacumen habcnr, quxdam dcn-
rata, quxdam ferrara : quibufdam etiam dcntes pifcium qui Ipe ru vocantur, aptant.
Iurupara appcllant fagittam qux acumen habet ex arundinc Tacoara vocata.
'Tapuyarum nationes quxdam nullis arcubus utuntur , fcd fagirtas fuas cmittunt manus
jaiiurafolummodo , imponendo ligno cuidam excavaroinftar tubi per mcdium fccundum
longitudincm diffecri. Cariri autem arcubus utuntur.

Tapuyx clavas habent ex folidoligno nigro confecras , vocant lapema, longas & latas ante-
rius, & ofticulis interdum afperatas. Manubrio autem circumvolvunt teniolas e goflypio , vel
aliudquid: vocatur/<tf/'«Mquicquditacircumligarm:. Incxtremitatc clavx poftica depen-
detfafciculus pennarum e caudaArara, uti&in mcdio parvus fafciculus adligatus eft. Vo-
catur id quod fic a clavadepcndet ^Atirabebe & Iatirabebe.
Tubas faciunt ex oflibus humanis, quas nominant Cmguenca.
Habcnt alias tubas, quas vocant Murcmure.

Aliasitidcm tubas grandes fadtas ex conchisquasGatfta pi guacu nominant, &ipfastubas
Nhumbugoacu. Item alias quas dicunt Vruca.

Tuba item alia quxex cannaeftfafta, ipfis dicitur Cldembiapara. Tubasaurcm noftrates
vocant Ilamembi: quia e merallo faftxfunt.

Saltationibus fupra modum funr addicti, quas generali nomine vocant Guau.

Habent autem varios faltandi modos : quorum unus vocatur Vrucapi. Habcnt Sc inter fal-
tandum varios cantandi modos.

Pueri quoque certos exercent lufus ; quorum unus vocatur Curupirara : alter Guatbipaie:
tertius Guaibiguaibiahucu. Arquc hxc ranrum obiter ab Auctore dcfignata inveni , uberius ex-.
plicaturumfuifle liquet, fifupervixiffet; fedapud Joannem Lerium hxc plutibus explicata
inveniuntur.

C A p. XI.

T)e Tirafilierifium religione.

CRedunt ex antiquorum traditione immortalitatem animarum, & fceminas & forres viros-,
quimultos inimicorumtrucidarunr & commederunr , poftmortemad campos Elyfeos,
quos penc montes quofdam eflc aurumant , abire, ibique rripudiare. Cxteros ignavos & fo-
cordes qui nihil in vira digni geflerunt , credunt a Diabolo ftatim poft mortem cruciari. Vo-
cant autcm Diabolum ^fnhanga, Iurupari, Curupari, T iguaiba, Temoti, T tubimama.

Annotatio. In Hiftoria noftra feu Defcriptione Indix Occidcntalis»lib. xv. cap. 1 1 .
diximusdcReligionc Brafilienfium , verum quiadequibufdam pofteamelius edofti fuimus
ab iis qui diutius inter illos cgerant , totumillum locum ita conftituimus , pro fecunda edi-
tione.

Brafilienfcs Barbari nullum pcne habent religionis fenfum, nec de origine, & creatione hu-
jus univerfi quicquam norunt , de diluvio univerfali obfcure &fabulofum quiddam recordan-
tut : nimirum morralibus omnibus aqua hauftis, fuperfuifle unum aliquem cum gcrmana fua,
jam urerum fcrente , atqucabiisrurfusgenusfuumoriginem & incrcmcntum acccpifle. Ne-
que Deum aliquem noverunt , neque proprie adoranr quicquam, undenec illud nomcn in
ipforum idiomare reperire eftquodDeum exptimat: nifi totleTupa, quo excellentiam ali-
quam fupremam denorant; unde Tonitru vocant Tupacununga, id cft,ftrcpitum fa£tum a fuprc-
maexcellentia, a verbo Acunvng ftrepere : Fulgur aurem Tupaberaba , id cft , fplendorem ex-
ccllentix,a vcrbo Arrf£refplendere. Ulifeligoncs& agriculturx fcientiamdebere profiren-
tur, atque ideopronuminc aliquo agnofcunt. Ccehim aut inferos poft hanc viram pariter
ignorant, licet animas poft fcparationem a corpore fupcrcffc credant , atquc nonnumquam in
dxmones cdnveiti,&adcamposirriguos, variifquearboribusamcene confiros, traduftas, ibi-
dem jugirer chorcas ducerc. Spiritus malignos impenfe metuUnt, quos Curipira , Taguai, Ma-
cachora, Iurupari , Marangigoana vocant : fed di\'erfis fignificationibus, nam Curipira fignificat

numcn

1)1 ItSA REGIONE ET iNblGENIS LlB. VIII. i?0

numen mcntium : Macachera numen viarum , viatorcs pracedens. Pctiguares fingunt boni
nuntii patanymphum ; contra Tupiguaos & Caryos mcdicum humanx falutis hoftcm. lu-
riparilk Anhanga fignificant fimpliciter Diabolum. Marangigoana non fignificat numen,
fed animam a corpore feparatam vel aliud quid, inftantem mortem ptsnuntians , ipfis Brafilia-
nis non fatis notum , &tamenilludvclmaxime timent: ita ut interdum imaginario& vano
illomm tertore fubito exanimentur. Nec tamcn ullis ceremoniis aut idolis vcnerantur:
quidam tamen nonnumquam fiipitibusfolo defixis , & munufculis juxtapofitisilios fpiritus
placarc nitunrur : rarius autem hifpiritus vifibiliter intcr ilios comparent, licetmulti aliter
prodiderint. Haclenus e libro noftro ita correcto, Fergit jam Auctor nofler.

Habentfuosfortilcgosfeufacrificulos, quosvocant ttit ScFaj, hos confulunt de futuris
quando ad bcllicam expeditionem proficifcuntur, vcl aiiorfum , qui ipfis prsedicunt quicquid
acciderc debeat. Utunturhi multisceremoniis.

Poriguaranatio , modum aliquemhabetfafcinandieosquibus malevolunt, utmoriatur,
faciendo magnam nafiam, quam vocant lequieguacu ; atque hic modus fafcinandi dicituripfis
Anh.imombicoab.

Aknotatio. Hunc quoque locum in libro noftro ita jam conftituendum duximus.

Habcnt&fagas , quibusvix aliterquamMcdici utuntur, iifquc valetudinis recuperandx
defiderio valde funtobnoxii: intcrdum & inter ipfosreperiuntur homines ncquam , qui ma-
gicarum quidem artium rudes , fcd ludendi & duftandi miferorum animos gnari , iniblitis qui-
bufdam corporis jaftationibus & gefticulationibus fui admirationem excitant,& falfis quibuf-
dammiraculis fibifidemconciliant: illi popularibus fuis & interdum integrisprovinciis per-
fuadent culturam agrorum penitusomittcre, venifTeenimtempus, quotellus omnia fponte
fua ipfis fit produdtura , arque ipiifera: illisulrro pabulum allaturs: His aut fimilibus nae-
niismifcroshofce, narurafuaplerumque defidcs , itainfatuant, utneglecro tcrra: cultu , fen-
fimcomearu deftituantur, prarque inedia deficiant, doncc impoftor illc folus fuperfit , nifi
anreafuis dolum peifenricntibus trucidctur. Cxterum magos vocant Page: at Caraiba eft
illis poteftas miracula perperrandi: quare Lufitanos , quia mulra faciebant qua: ipforum
captum fuperabanr, Caraibas appcllabant, arque ita ctiam hodie vocant & Europxos omneS.

Non poflum pratterire quin hic addam , quibus praftigiis illi qui medicinam intcr illos pro-
fitentur, hominibus xgris illudant. Narrat Iacobm Ribbt, cum Regulus Drarttgh xgtotaret
magnumque dolorem parerctur inlateribus &ciuribus; ncque afuismcdicisquicquamfola-
tii acciperet , ad vicinum Regulum profedum , ut ipfius medicis utcretur ; adhibiti tres, quo-
rum primus , tabaco fumto totum Rcgis corpus co perroravit , dcin arrcptis illius gcnibus illa
itafuxitquafi devoraturus efiet, & boatu quodaminftartauri edito, primum plurimumfpurie
gutturc in manum effudit, atque una femivivum animal inftar parva: anguilla:, quod Rcgulum
ita dolorecruciaflc aflerebat. Altermedicus poftquam ventrem Reguli ad eundemmodum
fuxifler,&inftarfera:rugiiflet, album lapidem c guttute evomuit.figurapenerofa:. Etrepetita
fuftione in lateribus , evomuit aliquid fimilc radici. Ad cundcm modum perpetuo agunt , &
a credulo vulgo creduntur magni efle mcdici. Sedpergit Marcgravitts.

Multi Brafiliani jam inftrucri funt in religione Chriftiana : non tamcn feduli funt in doctrina
dc Deo : necmagno ardore afEciuntur : Deum vocant 7»/>.i & Tupana. Danrnoftratesope-
ram utincapitibus rcligionisChriftianseinftituanrur & quidamfatismagnos progreflus fccc-
runt : fed in moribus corrigcndis maxima difticulras cft , ob agnata quxdam vitia , qua: a:ger-
rime domanrur.

Tapuiyxadhucpcjores funt reliquis omnibus, nihilde Deo fciunr , nequcinftituivolunt.
Diabolummaximecoluntne ipfis damnum inferat. Habent &fuos forrilcgos quibus utun-
tur&multumdeferunt. Hitcfentcs AuSlor nofler , qui haud dubio pluraaddtdiffet '., fiDemipfilon-
giorem vitam fuiffet largitus. T^os hic qu&dam de Tapuyis adjungemus e Relationc lacobi Rabbi,
qttam Illuflr. Comes Io. Mauritita nobis fuppeiitavit.

C a p. XII.

jDeTapuiyarum moribus& conjuetudinibus, e l^latione Licobi Rabbi,
qui aliquot annos inter illos vixerat. .

YNccrtis plcrumque fedibus vagantur inftar Nomadtirh, inrer certostamcn limites, inter
J-quos caftra mutant fecundum Anni tempeftatum mutationem ; itaque Regulus eorum, qui
Oishicajayntc dicunrur , a maximo flumine quod fines corum pcrmeat , ut fupra diximus, cujus
gcntile nomen eft Iandui , vefpcri & mane per caftra proclamari curat pro arbitrio fuo, & con-

fultis

280 GeorgI MarcgravI

fultis ante divinatoribus fuis & hariolis , quo proximo mane promaturi fint , & ubi Confeflurii
arquequidinterdiuatturi. Mane antequamiteraggrediantur,fluviumingrediuntur, &feab-
luunt , & nitidiffima arena corpora fua fricant , & rurfus abluunt : atquc inde egtefii artus fuos

ita extendunt & contorquent, ut articuli ipfis crepitent. Hinc ad focum accedunt, & calefatti,
denticulisquorumdampifcium-itafefcabunt, utfanguinem multislociseliciant , quod ad laf
iitudinem in itinerando demendam plurimum putant prodelfe. Scribit Rabbifefcid ftepe elfe
cxpertum utile effe.

AdlapidisjattumaRegulitabernaculo, duo trunci arborum humi jacent unius paffusin-
tervallo a fe invicem difllti , populus autem liniverfus in duas turmas divifus ex adverfo confi-
ftit ; hinc unaquxque turma eligit unum e robufliflimis , qui truncos illos fuccollant & quam
poffunt cclerritac porrant ,
fucccdunt dein alii aliis ex ea-
dem turma ; qui autem primi
ad locum caftris deftinatum |
pervenerint, tardioribus in-
fti!tanr,arqueillosexfibiranr.
Operiuntur hic junioresqui I
armaillorum & fecures affe-
mnt , hinc arbores certatim ]
cxdunt & pergulas con-
ftruunt,fub quibus xftum fo-
lis vitare poflint , inter ipfos
rivulos. Inter ea adveniunt
& foeminx cum reliquis im-
pedimentis: & viri egrediuntur,pro locorum condirione aut ad pifccs, aut ad feras capiendum;
atqueitidemmelfilveftrecoIligendum:vetuIxvero adradiceseruendas,equibusfarinaconfici
poflit,&panescoqui:domiautemalix aliis auxiliantur&paranrmanibuscibum &potum: qui
deinceps tempus terunthaftilibuscertando, luttando, currendo; quibusceitaminibusdus
fcemins ad id Cckdx prxfidenr , & judicant de fingulorum virtute & vittoribus.

Ubi vefpera advenit , coeunt adolefcentes in varias cohoitcs , & caftra pcrambulantes can-
tillant anre tuguria, adolefcentulx auremqux juvenibus dele&antur , prodeunt, &cantif-
lantes atque tripudianres fequuntur adolefcentes , & atergo confiftunt eorum quos amant,
idenim ipfis amoris teftimonium cft. Cumporro juvenes jam ad nuptias afpirant , vcnantur

feras

D E IPSA ReOIOSE ET INDIQESI! Lll. VIII. 281

feras & colliguntmclfilveflre, aliaque,atqueadPatres dilectarum conferunt: quifipluresfilias
nubilcs habeant ,advocantptophetas & fortilegos fuos, medicofique, illiautemadcuntRegu-
ium ad deliberandum. Regulus porro convocat per prceconcm Adolcfcentes procos in proxi-
mum cxtra caftra, ubi plurimi , tam adolefcentcs quam puelli, conveniunt, & conjunctim pct
fylvas vaganrur , donecadlocumvenationi deftinatumpcrvcncrint; atquehicconfilio capto
pauci illorum progrediuntur, ut ferarum latibula indagent,qui, ubi illa offenderint, ocyftime ad
reliquos regrcdiuntur , &indicant quolocoferarumfitcopia: deinccps omnes cum armis&
canibus feras indaginc cingunt , atque ita propere in illas ruunt , ut nonnumquam duccntas fe-
ras fimul capiant & maftent, atque poftquam lateribus apcrtisintcftina canibus objccerint,
illas inferunt caftris. Accurrunt dein fcemina: , & foco fr.cto, vifcera primum torrent viris In ci-
bum: dein pilis ablatis, ferarum coipora concidunt in plures partes : poftilla fovea intra terram
fac?ca , piunasiUisjndunt, atqueeildemcarnesiraconcifasfuperimponunt, aggcftaque arena,
rurfus focum fuperftruunt, ita ut carnes percoquantur , haud fecus quam in furno. Quidam &
mella colligunt &potum conficiunt; atque ita commefiando diem exigunr. Dciniterum ac-
ccdunt ad Reguli tabernaculum ad deliberandum ubi proximo dic vcnatio fit inftituenda ; quo
conftituto, difcedunt in cohortes ad cantillandum , e cantionumenimmodoauguranturan
vcnatio bene proceftura fit necne. Venatione abfoluta, rurfus commefiantur ad cundem
modum, & ii qui domi manferunr, conferunr farinam e radicibus fa&am.

Diximus jam ante Batbaros hofce labia, auriculas & gcnas perforare : hic actus ab ipfis infti-
tuiturad hunc modum. Adolefcenres ad hoc parati cducuntur adlocum inquem populus
convenitad cantillandum &faltandum.Sortiicgiautcmcorumatqueda:monumincantatores
duplici ordine ex adverfo confiftunt , atquccorum unusarripir puerum aliquem , &manus
illius atque pedes ardte conftringit, & ita tenet, ut fe movete non pofiit,accurrir alter qui puero
jnferius labium acuto ligno pcrforar uri & auricuias, matre pueri interea ejulante. Adolefcen-
tibusporro foraminaterebrantingenis, atque hsec funt velutifponfalia ; ncque enim anteado-
lefcentes haxfubeunt , quam ad nuptias afpirent : dein pcr rridunm aut quatriduum commef-
fantur : in ifto autcm nuptiali convivio Regulus ipfe fuas cuique partcs diftribuit dc cibis qui
parari fuerunt.

Matres imprimis hoccurantnefiliaeipfarum anteadconjugcsacccdant, quammenfcs ea-
rum fluxerint, quod fortilegis liiis & medicis indicant , atque illi Regulo , & ita demum fponfa
ad fponfi fui cubiculum adducitur : celebtatur porro cantilenis mater quod filix pudicitiam
tam bene cuftodiverit.

Quod fi matris fit filia aliqua matura viro , qua: tamcn non petatur ; tunc mater filiam fuam
fub oculis rubro colore pingit, ubi mcnfes fuos femel pafia fiierit, & adducit illam ad Rcgulum,
& exponit quid defideret, tum Rcgulus j uvenculam ad fe vocat, & in ftorea juxta fe confiderc
mandar, & fingens fc raedici partibus fungi , manusadfocumcalefacitatqueiis fe demulcet;
dein & fe, & juvencuiam Tobacci fumo afflat; denique pene juvencula: pudenda ferit.fi autem
fanguinem eliciat, hunc dclingit, atque hoc imptimis honorificum putant.

Fceminoe prxgnantes facta; deinceps avirorumconfortio abftincnt. Ubiautempepercrunt,
fcccduntin filvam, & infanti umbilicum conchapr.tcidunt , &una cum (ecundinis co£tum
devorant: puerpera aurem atque infans mane & vefperi fiigida abluitur: neq,foemina quamdiu
infantem fuum lactat cum viro fuo confuefcit, nifi forrc ille unicam tantum conjugem habeat.

Si focmina cum altero confuefcat , & viro id innotuerit , abigit illam a fe : fin autem in ipfo
aitu foite deprchenderir , uttumqueoccidcrelicer, fipoflit. Narrar Rabbi Rcgulum Ianduy
aliquot fuarum conjugum ita trucidafle, mxchis dilapfis.

Reguius Ianduy habet in mcdio tabernaculi fui ingentcm cucurbitam, fuper ftoream ita dif-
pofitam, ut ab altcra ftorcse parte cooperiatur, ad quam fine mandato Reguli nemini accederc
fas eft aut cucutbitam introfpicere, fed cum Tabacum fumunt, licet fumum in illam exlpirare:
feras autem & mella qux inferuntur j uxta illam deponunt donec Regulus imperct illa aufcrre:
fingulari aurem fuperftitione & timore pcrcellit fuos hac cucurbita. Inilla ftint lapides quidam,
quos illiappellant Kehnturah, & fructus quidam, ipfis Titzsheyrios , quos majores faciunt quam
aurum.

Habent quofdam medicos vclpotius praftigiatores , qui miris arribus populo imponunt, &
pcrfuadent mifetis , fc ex corum corporibus, animantia, lapides aliaque exfugere , qux ipfis vi-
dentibus cvomunt. Rcguli quoquc fibi medendi facultatem arrogant : itaquc matres infanres
fuos acgtos ad Regulum fuum adducunt, quiillos fricar, & Tabaco confputat : fi intcrea infans
nihilominus moriatur, amatrc& confinguineis commeditur.

Martio & Aprilimenfibusmaximaaquarumvisdcmontibusdefccndit,ita utfluvius Otfchu-
nogh feinflet& ripas fuascgrcdiaturatque invicinumlacumS^/^exundct, quo temporc
tautam pifcium multitudinem capiunt , quantam fcemina: in caftra vix refcrre pofllint : codem

N n & pra;-

iSi GeorgI MarcgravI

& pra:cipuiilIorumfru£r.usmaturantur. Ubi autem fluvius intra alvcum fuumcoercctur, ad
confuetas fcdcs redeunt , & fementi dant operam : fcrunt autcm imprimis grandius milium fcu
Maizium, phafeolosvarios & cucurbitas lagenxformes, aliafquc.

Antcquam femina terrx committant , folum i fortilegis & prophctis illorum ab ortu ad oc-
cafum luftratur, & femina vaporantut fumo Tabaci , hoc adfcecunditatem proficere autu-
mant. Ncc minus anxic & fuperftitiofe divinatores fuos confulunt de anni fertilitate , qui vario
plumarum ornatu atque aliismonilibus infigncs credulum vulgus miris prsftigiis cffiuuant:
qnodintcrea cantillando tempusterit.

Ubifemcntis corumad maturitatem pctvencrit, & fruges collcctx fucrint, tantumfepo-
nunt quantum ad proximam fementem fuificerc putant, rcliquum abliguriunt.

ImprimisvencranturPleiadum exortum, &ftellas illas numinis loco colunt , canendo&
chorcas ducendo ; prxfertiminlocoadiddcftinato, quinquefupraquadraginta horarum iti-
nere ab Otfichimoch , quo tcndunt cum frudtus filvarum & camporum maximam partem jam
maturi funt. Hic autem Adolefcentes omnes qui haftis lufuri (unt , poft triduum cantando &
faltando exactum, fepatant ad certamen : &quidemprimo furasvinciunt lentoquodam vi-
mine, equo &calccos confccfos induuut : dcindemelle capitainungunt, & capillos poftica
parte fubligant, &longioriavis pcnna erccfa infigniunt: mox rubro pulvere opillitium ad
occiput afpergunt, fronti autem albasapplicantplumas; deniquefaciem variis pingunt colori-
bus, uti & reliquum corpus; dorfo autem alligant fafciam e frondibus confeclam inftar caudx,
brachiifque alas volucns , quam vocant Kofietug , & cerviciitidem arcumdantpennas rubras.
Ita ornati certant pertriduum, & victoresovantcsfaltant.

Ubi quis illotum moritur (nifi forte a vencnato aliquo animali cxftinguatur) portatur cada-
vcr extra caftra , atque ibidem ab illorum mcdicis & Ibrtilegis exentcratur & dividitur in par-
tcs : quse deinceps a vetulis torrentur, & ab eifdem & confanguincis devorantur, cum plancfu;
fummi enimamoris indicium judicant amicos intravifcerafuafepelire. Atque htecquidcmin-
ter plebeios obtinent : Optimatum veto cadavera ab aliis optimatibus comeduntur : pr:e-
terofla qua: a proximis confanguineis fervantur adnuptialia convivia ; &tunc in minuriffi-
mas particulas contunduntur & bcllariorum loco dcvorantur : quandiu autem omnia ofia
non ita confumta fucrint, proximi confanguinei fibi capillos capitis evellunt in fignum luftus.

C A P. XIII.

dAliaqucedamdeTapuyis ab Elia Herckmanno dejcripta.

' I 'Apuiyaedegunt vcrfus Occidcntem a provinciisBrafilioe, quieaut anoftrisBelgis, auti
Lufitanishabitantur, & ultra montes : dividuntur autemin diverfas nationes, nampri-
mum pone Parnambucenfem provinciam incolunt Cariri.quorum Regulus eft Cerioukcioii; fe-
cundo Caririvafii, paulo ultra tendcntcs, quorum regulus Carapoto; tertio Cariri-jon : quarto &
noftris notiffimi Tarairyou, quorum pars a Iandny, pars a Caracara regitur, qui a Rio Granie ver-
fus Occidentem agunt ; & variis fcdibus vagi menfc Novembri, Dcccmbri & Januario propius
admareaccedunt, cjuiafruftus Cajom tummaturi, quorum intra continent nullaeft copia.
Suntrobufto corpore, procero; craflb & amplocapite; coloris fufci ; nigro capillitio , &
afpero : quod fuper cervicem propendcre finunt , in fronte adaures ufque attondent : quidam
& tondent fc ad Europsorum modum.

De nuditate illorum , & quo pa£to pudenda operiant , idem narrat cum Rabbi.

Sortilcgi ipforum & magi, quos magnifaciunt & de futuris confulunt; malignos Ipiritus evo-
carenorunt , quifeillisfiftuntipforum Tapuiyarum figura ; interdum & admittuntillos intra
fcfubfigutamufcx autalterius minoris animantis, &finguntiIlosperos fuumloqui& futura
revelarc. Tcftantur multi noftrorum fe id vidifle.cum natio hxc noftris fubfidio InRio Crande:
illisautem denuo difparentibus, omnesfceminx vociferabant & ejulabant; nam apud hos
Barbaros veneratio omnis conftat ex vocifcrationc & ejulatu fceminarum.

Regulum fuum impenfe colunt quando in cxpcditione bcllica ipfos pra;cedit , ipfique funt
obedicntiffimi, domiautcmtantumparcc venerantur.

Porrocum omnesnudi incedant, Regulus & ptimates avulgo dignofcuntur partim ca-
pillitio , partim unguibus : Regulo enim capilli in coronam funt tonfi ; & ungues pollicum
longiffimi: confanguinci autcm illius & alii bcllici miniftriungues habcntlongosin omni-
bus digitis, pratterquam in pollicibus: decorum enim apudillos ungucs habere quamlon-
giffimos.

Pueris anno fcptimo , aut odtavo, auticulas perforant, uti & inferius labium fupra mentum,
ajunt fe hac ceremonia illos demum in hominum numerum affcifcere.

: Fcemi-

DE ipsa Regione et Indicenis L I B. VIII. 2gJ

Fceminse fi mortuum fsetum pariant , ftatim illum devorant , ajunt quippc haud melius cu-
(todiri polfe, quam intra vifceraipfarum, e quibus prodicrunt.

Infantcs illorum (quod mirum, fi modo verura) nona aut dccima feptimana ambulare inci-
piunt, atque adco aquas ingrediadnatandum , quarcnulli interillos rcpcriuntur fivc mares,
live fceminx, qui non oprime natandi artem callcant.

Perveniunr ad fummam fenectam , ita ut inter illos repcrirc fit , qui ccntum & quinquagintl
aut fexaginta , quidam etiam qui duccntos annos attingant , ita ut illos in tLtmaccis geftari opus
fit, funtquc illis imprimis ejufmodi fenes vcnerabiles.

In regionibus illorum, ut ipfi narrant, plurimi repcriuntur fcrpentcs, & inter eos quidam qtii
vigintiquatuorpedesfuntlongi, atque ita vcncnati, ut fi inaliquod corporis membrum dentes
infixerint, intra quatuor aut quinque horas lxfi exftinguantur. Ajunt & piicium genus in fluviis
& lacubus eorum frequens eiTe , Carfa , quod natantibus aut fluvios tranfcuntibus carnis frufta
e membrisabripiat.

Ingenioitafuntpravo, ut licet amici venerint, rariftime fineullo malcficio difccdant.

A P P E N D I X

DE CHILENSIBVS-

C A P. I.

T)e Chilenfum indigenamm Statura , &• habitu corporii , atque V ?Jlitu.

Icet Chilenfeslonge diftlti fint a Brafilicnfibus.quia tamcn anoftris nupcr fuerunt
luftrati, nonprorfus alienum putavi quxdamdc illishic fubjungere , evariisCom-
mentariis noftrorum, quos llluftr. Comcs Joan. Mauritius fubminiftravit.

IndigenxChilcnfesin communifatis robufto& compafto liintcorporc: coloris
interalbum&fulcum: nigris & crafliscapillis: quiautcmillorum Hifpanis ferviunt, geftant
illos prolixos & intenfos, vcrum qui adhuc liii funt juris & cum Hifpanis belligcrant, qui vulgo
Vctis appcllantur, attondunt illos, nc, ut fcrunt , ab hoftibus fuis iis apprchendantur , ita ut hoc
figno a fubjeftis Chilcnfibus dignofcantur.

Capitcutplurimumfuntgrandiufculo&facielata, imbcrbcs, quiaillam cvcllunt duabus
mytulorum conchis arfte connexis,& una parte firmirer ligatis, quas fecum & quidem ad col-
lum appenfas geftant: etcnimnon tantum e mento &gcnis, fed&pudcndis partibusomnes
capillosevellunt, tam marcsquamfceminx , &primum cincribuscalidisillosfricant, ut ita
facilius radicitus evellant.

Nudo incedunt capite,& folummodo rcdimiculo capillos capitis fubligant, quod vinculum
fuo idiomatc vocant Tnriwelomo : primorefque illud paulo opcrofius & pretiofius geftant , ut-
potelamellisquibufdamargcnteis&Turcoidis gemmx fragmentis, & aliis quibufdam quif-
quiliis , quas illi tamen magnifaciunt , intertextum. Cniidam etiam ornamenti loco gcftant
exuvias volucrum & pelliculas muftelarum & fimiliumanimalium , divifasitautcaputfron-
tem, cauda ccrvicem tcgat : atque nominant Mmiewelonco ; pauciflimi dcnique pileos geftant,
quos ipfi faciunt groflb modo.

Fccminx itidcm capite nudo&comis folutis inccdunt: Ccrtistantum tempotibus fubli-
gant, videlicet quando menfibuslaborant, atquchoc indicium facit. Foemina: tamcn Chi-
lenfes, quxprope Cnfiro degunt, comas colligant & cincinnos geftantpcncadnoftrarumho-
dicrnum modum : In Coquimbodeniquc & LoquimboPeruanarum mulicrum cultum imi-
tantur, utpote iis viciniores, aliis provinciis Chrli hoc infolirum.

Amiciuntfc panno , quemtcxunt ipfaielana fuarumovium: paucai cnim repcriuntur fce-
minsqua: texere nefciant , atque adeo machinas ipfas difponerc ; maximiautemeorumquos
texuntpannos, vixfuperant quatuor aut qninq; ulnas noftrates : Mares autemfumunthujufcc
panniquadratam portionem, circiterduas&femis (pauloplusautminus) ulnaslongam, &
circiter ulnamaut fefquiulnam latanr, incujus mcdiorimamfaciunt , oblongam , qtia caput
cxferunr : fub hac vcfte veluti tunica, pro frigoris modo , bis terve rcvoluta, nudum corpus tc-
gunt, finethorace autindufio, bracca ab umbclico adgenua ufquc propcndente contenti,
more pene Europxo. Pannus hic ut plurimum diverforum eft colorum, albi, rubri, ccerulei &
lurei , &adoras ftriati, inftat lodicis Hifpanicte. Cxtetum nudipedcsincedunt , prarerquam
quod quidam fcftivis diebus caligas induant fatis affabre fadas, & quadratis albis nigrifque tcf-
fulatas : Calceotum autem ufum penitus ignorant.
* K n z Focmi-

2S4 GeohgI MarcgravI

Fceminx quoquequx circa Chiluen degunt&ferePcruanarum-mores xmulantur, fimi-
lem pcne ami&um fcrunt a poftica parte ad talos demiffum , in latcribus confutum , ad pcttus
apertum , fuper humeros magnis aciculis , qux capitclla habent lata, ambitu fere dupli ftuferi,
utramque fimbriam connc&unt : funt aut aciculx iftx five fibulx ex xrc aut ftanno pro illarum
opulentia. Hanc togam redimiculo fubligant, cxterum & ipfx nudis pedibus ambulant . Cx-
rerx Chilenfesfceminx ami&um haudita compofitumferunr, folummodo geftant quadra-
tumpannumfububeribuscircumje&um &dependentemad furas ufquc. Superior veftis eft
alius pannus paulo laxior fub humcris, fupcr eofdeni angulis fuis in nodos coa&us : hic earum
communis amittus , fin vero mariris fuis placcanr , &paulo exquifitius orricntur, orbiculos
circum collum geftant vitreos , & xneos annulos in auriculis , neque aliud quid. Ami&um &
habitum utriufque fcxus videre cft in Iconibus quas hic fubjicimus.

Omncs autem Chilenfes munditiarum amantiftimifunt; quare fmgulis diebus maric fefc
abluunt, etiam gclu fxvicnte, tam mares quam fccminx.

C A P. II.

T>e Chilenfmm adibus , fuppelleffile, Agicuhim, viBu, &• connubiis.

IPforum domicilia funttugutia feu cafxhumiles; quarum tam laterafive parietcs , quam
te&a e ftramine, juncis aut arundinibns funt contcxta: atque hxhic illicfunt difpcrfx,

necfue

DE 11'SA Rsgione et Indigenis Lib. VIII. zi}
neque enim aut oppida aut pagos inhabitant , fed per vicinitates., atque adeo familias & con-
fanguinitates in unum locum aggregantur : & Hifpanico nomine appellanturP«r«<i//i«/M,
quatcnus ad unumprimorem, feu, ut ipfivocant, Caracam referuntur, aquo &iftacommu-
nitas rcgitur.

Suppellex quoque illorum tcnuis & pauca : nimirum dux aut tres amphorx, quibus potum
fuumindunt, quem vocant Ch/cam : itcm cyathns cotneus quoillumhauriiint: duoauttrcs
lignei lintres : Lapis fuper quem far fuu m frangunt; unum atque altcrum ligneum fedilc. Opu-
lentiores tamen habent vcllera aliquot ovium , qux humi Jpargant quando a potcntioribus in-
vifuntur.

Vivunt fine ullafollicitudinc , neque ferunt nequeplantant, quam quantum in annum pro-~
ximum opus habcnt : fiquidcm opcs illorum confiftunt in pecudibus, quarum tamcn haud ma-
gnam habent copiam.

Sementemfaciunt hocmodo : Odtobri ingrediente , familix unius vicinitatis, decem, vi-
gintiautplurcs panciorcfquc convcniunt, &conjunctis laboribus , maresuno atque altero
die fodiunt terram , aut etiam arant , feminaque injiciunt : atque hac opcra defiindti , fceminis
rclinquunt reliquam culturam, nequeipfiamplius manus admovent. Communiteramane
ad vefperam comedunt & potant, cumfuntdomi; fiveroforas proflcifcantur, nimitum ad
conventumaliquem aut expeditionem bellicam, bis tantum fingulis diebus cibumcapiunt,
quod & a paucis qui frugaliorcs funt, ctiam domi fervatur. Raro aquam folam bibunt , fcd mi-
fccntillam communitercum farinahordacea, tritici aut certx fpeciei farris , unam vocant
Tecttm (defcripfimusillamlib xi i. Defcr. Ind. Occident. cap. 2.) atqueita limmlforbcnt: ve-
rumfeftivis dicbus,& voluptatis caufa.bibunt certum potum quem nominant Chictm, qui co-
lorcm & faporeni habetlaetis acidiufculi: fit autcm e maizio molito &inmaflam coactoin-
ftarpanis, hxc mafla a vetulis mafticatur (utiapud Brafilienfcs) itaurmollis & dilutaevadat
inftarpultis aut fcri la£tis, admifccnt deindc aliquantum aqux & fermcntari finunt , donec per
fc confidat : hoc potu incbriant fefc, faciunt quoque ficeram h variis pomis , cui tantum aqux
admifcent, ut fere renuem ccrevifiam referat. Verum optimum potum conficiunt b certo fru ■>
ctu , quem Hifpani appellant Frutiuo; crcdo cflc fructum atboris OKolle , aut Mjrtilkm, quam
vocant Ka*/ (vidclib.noftrumfupracitatum:) quiinftat vinieftrubicundus&fortis,accedens
nonnihil ad vinum Infulx Madera; : e quo & optimum fit acctum.

Tot uxores accipiunt, quot polfunt alere , opulcntiores enim plures habent: fiquidem illas
emuntaparentibus , undc provcrbio intcrillosferrur, eosditiotes evaderequi plurfmasha-
bcntfilias: inuxoribus autcmcligcndis nontamrationem habentforma: autgcneris, quam
roboris&induftrix in familia alcnda : licet ncquc formam aut nobilitatem puellarum a(per-
nantur.

Duaurus autem uxorem , puellam haud alloquitur , fed tantum fuos confanguineos, opem
illorumimplorans ; namfiliusfamiliasnonhabct ptopriasopesquibus illam rcdimat , fedab
amicis adjuvatur , quorum alius ovcm, aliusporcum,tertiusvaccamSc itaporro lar<nuntur:
ubi jamparatahabct ,quxfufficereautumat,aditpatrem puellx & aperitfuum defiderium: fi
autemfitF//w»autalicujusdignitatis, neccireetiamcft utparatum habeatmonile aliquod e
Turcoidibus aut argenteis lamellis (majotis cnim faciunt argentum quam aurum) quod patris
puellx capiti aut collo circumdct , & tum dc reliquo prctio conveniat , quod pro diverfa con-
trahentinmconditionevariat, &interdum deccm , inrerdum viginti , vigintiquinque , quin-
quaginta, imo & ccntum penfionibus xftimatur, pcnfiones autem lingulx funt ovis aut cquus
autvaccaautporcus,autetiam quatuot amphorx Cich.c , toga deniquc & gallina, atqueita
porro. Ubiitadeprctiointerpatrempuellx&procumconvcnit, emtorprxftat pretium &
patcr vcnditam pucllam adducit domum fponfi : fympofium nuptiale inftruitur quoad cibum
a fponfo , quoad potum a focero , qui pretii dimidiam partcm intet fuos confanguineos diftri-
buit, utillifuccurtantin chicx conquirenda. Aliquot diebus pofthanc conjunctionem con-
fanguinci vcnundatam invifunt, & convivio excipiuntur a marito, & canunt in honorcm
muruitpeante : prxfertim fi animadvertantillam a conjugc diligi.

Fit&interdum, utfi animadvertantillam durius haberi quampareft, conjugcmper vim
amarito abducunt, nullaprctiifoluticompcnfationefacfa, atque altctieiocent. Licet mariti
moreipfiscommunijusvirx&necis inuxoresufurpent.utiinmancipia, equo facileanimad-
vertercquam fumafintvinculaconjugii epartemariti, nequeenim ipfi illam dimittere licet
quandiu ipfi vivit ; non alteri vendcre ; rantum e jiccre , fi perperam fe gerat : quanqnam non-
numquam fiat ut fine jufta caufa egerat, fed tutac ipfi mctuenda eft confanguineotum fimultas
& vindifta , fi con jux paulo potcntiorcs habeat. Nihilo fecius hic multx conjugcs per vim a
niaritis fuisabducuntur, &quidcmimpune.

Viripaulo opulentioresfingulisuxoribus conftruunt cafampcculiarem : ubi autem cum

Nn j aliqua

286 GeorgI M a r c g r a v I

aiiqua illarum confuefcere eft animus , mittit ad illam ut ipfum expedtet : quod & interdnm
clanculum fit ob cxterarum invidiam : nihilominus utitur jure fuo , & cum dikftiffima con-
venit, cxteras pene mancipiorum loco habct, qux & mctere & cxtcra domeftica munia obirc
cogimtur, fiquidcmmares, utante di£tum,folummodo fementcm faciant.

Ubiautem conjugum aliqua pepcrit , feftum agitur, & ovis illius tcrrx, qux Cbiluvaque
ipfisdicitur, mactatur, & puerperx daturcomcdendacaro , utrobur denuo acquirat ; licet
foeminx hic ftatim poft partum aqua frigida (c abluant, & rcdcant ad domcftica munia. Quin-
imo affirmant Hifpani fiias quoque conjuges ab aerc ad eundcm modumindurari & robuftio-
rcs fieri ad facillimc cnitendum.

Chilenfes omnes funt valde Zelotypi , itaque fi quis pcregrinus ipfos invifat, & foemina illos
modo intueatur, vapulandumipfieft : finautemdeprehendant iliascumaliis mxchari, fine
ullojudiciopublicottucidant: nequetamenproptcreacaftiusvivunt, &non raro virimulta
coguntur diffimulare.

Viduis autem foeminis fecundo matrimonio fe tradere haud quidem illicitum cft, honeftius
tamen exiftimarur , fi liberos habentes innupt x maneant, & aut ad parentes aut confanguincos
fuosrcdeant. Sinautem nulloshabeantliberos , vcluti inpeculio mariti cenfentur, & cum
cxteris bonis ad hxredes tranfeunt.

C A P. III.

^De Chilenfum fenfu de ^Religione, &■ cultu numinis.

CHilenfes nequeDeum norunt, nequeillius cultum, nullum obfcrvant dierumdifcrimen,
ne mortuorum quidem refurreftionem credunt , fed poft obitum nihil hominis putant fu-
pcreflc : nihilominus noverunt Diabolum , & quidem ut adverfarium boni ; & quemadmo-
dum vitam hanc fummum bonum judicant eorum omnium quibus fruunrur, ita vulgo ajunt,
ubi quis inter eos defun£tus fuerit , illum a Diabolo abreptum efle : quod ipfi fuo idiomate
dicunt <^4lverey.

Cxtcrum aliquo dcfuntto , is plangitur a confanguineis & amicis ; fervant autem cadavera
duduminfepulta.intcrdumduos , tres, aurpluresmenfes, rcponunr eafuper herbas bene o-
kntes, atque iifdem cooperiunt , nc fxtor offendat; ubi autem fepulturx tradcre volunr,
triduoanteamicosconvocant, & convivantur , oveilliusterrxmatT:ata,cujus& partemali-
quam cum amphora Chicae capiti illius apponunt ; atque ita tandem cadaver intra rerram de-
ponuntpropecafamillius quam inhabitavit.

Vcruntamenhisnonobftantibusvidenturaliquantulamhaberenoticiamfuprema; eflentia;
&alicujusdivinitatis, a qua omnia tcrrcna &humanx quoqueaaiones guberncntur & diri-
gantur, cujus tamen elfentiam non intelligunt: quidam enim illorum credunt aeriumfpi-
ritum , quem appellant Pillan, & in fympofiis fuis potifllmum venerantur & cclebranr, cuique
canriones attribuunt, peregrino geftu & ejulatibus : maxime autem illum colunt cum tonat,
fumuntque fagittam autetiam fecurim lapidcam inftarcunei, &infigunt terrx, & circum-
ftantesvociferanrur & canunt, petentes ut Pillan hoftes ipforum pcrdar: namdiGio Pi/la»
eriamtonitru ipfis fignificat , &tonitru pro numine agnofcunt: nam cum hilariorcsfunt&
commeffantur, &tonitruintercaaccidar, omniaomittunt & concurrunt ad arma , credunt
enimtonitrumonereipfos, hoftes fuos Hifpanos adeffe, & affirmant fc idipfum perpetuo elfe
expertos.

Porro omnes fortes &prxftantes viros , itemque primorcs confilio, & manu promtos, in-
figniunt nomine Pillan , ipfis divinas virtures attribuentes.

Cum Tobaci fumum hauriunt , quod & ipfis familiare , miris quibufdam cxremoniis illum
in aerem cxhalant,dicentes,accipehxcP/&#, cumaliisquibufdamfermonibus,quosneu-
tiquam noftriintelligerepotuerunt, fedvidenturhocpactonumini litate.

Quando aliquam vitloriam ab hoftibus reportarunt , tunc feftum cclebranr , non finc com-
potationibus , & ( quemadmodum jamdiximus de tonitru) fecurimillamlapidcaminfigunt
terrx, &circumftanr cum armisfuis, &cantillantepinicia, quxnominantPrfriwy, inhono-
remPillan. Eodem modo agunt cum aliquem ex hoftibus captum, occidere deftinarunt;
feriunt autem illum intcr fympofia (nam&illumconvivari&canerepcrmittunt) fecuriaut
clava in capitc, ita ut concidat,& cor eximuntcpe£lore,&dentescruentoinfigunt, cum
cantu & vociferatione ad PUU», ut ante.

Puniuntquoquehomicidas&famofos latrones atqucfutes, proditorcs & fimilesmorte ;
eifdem cxremoniis , quibus hoftes captivos. Vcrum hxc fiunr inter ipfos cum acceptione
perfonarum, nam qui potentcshabent amicos, aut plurimum Cbicn largiri poflunt, facile

hafce

be itsa Regione et Indigenis Lib. VIII. 287

hafce pcenas evadunt : ptxtetquam II quis vencficii aut incantationis reus fit convictus,
tales cnimfineulla venia autdiffimulatione vivos comburunt, & in cineres rcdigunt , limul
cum oranibus qux pofiident, neque enimcuiquauafas quicquam illius retinerc, mctuunt
cnim ne quid fafcini in illis latcat.

Nullos habentfacrificulosautaliosminiftrcsqui/V//W facrificent : nequc fortilcgos : tan-
tummodo cos qui comocdiam cum Pi/Lm probe nonmtagcrc , & cxremoniisillisdefungi,
& Faivary bene prxcinere , maximi ficiunt.

Colunt prxterea alium fpiritum feu falfum numcn,quod appcllant Maruapoante, quod ipfis
indicatquandopotifilmum uxor ducenda fit aut cognofcenda: credunt enimillas ccrto im-
prxgnari cum/^.fre^iwzrtipfisprxceperit cumipfis confucfcere: fi autem illos interroges
quomodo cumhocdxmone colloquantur, aut quopadto abillo moneantur, reipondcntid
fieri per infpirationemautinfomniis, ubiante ipli cecinerunt & genio indulferunt. Atquein.
hifce duobus nominibus tota ipforum fuperftitio confiftit.

C a p. IV.

T>e Cbllenfmm regimine Tolitko, & armis.

X} Egimen iilorum eft penes optimates, quos vocant Vlmen, autquandotantum unuscfc
*^~rulmen. Etqui alibi vulgo Cajiqui audiunt, ab ipfisindigitantur Curact; nam Cafique
nomen ab Hifpanis ex Infulis Americx tranflatum.

Ejufmodi Ulmcni five Curacx funt intcr illos plurimi , qui viginti quinque , intcrdum
quinquaginta , imo & centum aut plurimis familiis prxfunt: quorum tamcn regimen prx-
cipucconfiftitin bello adminiftrando , aut ingeneralibus convcntibus, cumde rebus magni
momenti deliberandum eft, ipfi enim convocant ejufmodi convcntris: nonpoffunt autcm
ab illis tributum aliquod cxigere, aut alia oncra imponcre, praeterquam cum fumma neceffi-
tas cxigit , fed tantum impcrarc ut advctfus hoftes egrcdiantur : quo cafu ipfi prxire co-
guntur, rcliquiautemfeadjungerc generali, cpietnvocant Jpocuraca , aut gubernatori illius
communitatis, quem AicxmtTijtritoque , illiquc in omnibusobcdire.

His autem generalibus feu redtoribus non licctde rcbus publicisprivatim cum quoquam
deliberare, fed ncceficeft ut confilium habeatur palam & fub dio , omnipopuloprselente, ut
omnem fufpicionem amoveant.

Hxcdignitas Curacx aut munus inferiorisre&oris fticcedit aparentibusadlibctos : fin au-
tcm dcfungentes nullos rcliquant, ad proximos confanguincos aut afiines.

Nifi fortc hxredes parum idonei fint , tunc cnim dignitas illa aut munus interdum arripitur
ab aftutioribus. Reliqui emincntiorcs pcrfonx chguntur a Curacis aut Pulmcnis; nimirum
gcnerales aut gubernatores : nunc autem nullum habent gencralcm , fed fingularum commu-
nitatum rettorcs pro talibus fe gerunt.

Elcflio autem Tijntogues feu rcftoris alicujus communitatis fit ad hunc modum : Loco
vacante , is qui illam dignitatem ambire latagit , primo cxaminat facultates fcu opcs fuas :
neceflc cnim eft primorcs demercri & folemni fympofio e.xciperc: rcbus autcm rite para-
tis, convocat Curacas omncs & Pulmenos communitatis , ad locum publicum illi actui
deftinatum, qui ubi frcquentcs cum armis fuis. convcnerinr , orationem ad illos habet,
prxdicans &genus fuum, opes, amicos, atque fortia facinora, aliaque, qux ad rcm judi-
car facerc, & pctit fc in defundti locum furrogari: dcinunus aliquis Curacarum aut Pul-
menum orditur orationem, ( candidatusautem ftatim illius collo circumdat collarc com-
pofitum e Turcoidibus , aut certisconchisalbispolitis, quas inftar aurixftimant ) & com-
mendatcandidatum, atque pcrmovet reliquos ad ipfum eligcndum, & fine ulla conditionc
aut ftipulationeprxvia obcdiendum : Elecfusautem viciffitn promittit fe omnia fidcliterpro
communi falute aaurum, & munus fuum diligenter obiturum. Dehinc orator illccollare
a candidato acccptum inter reliquos difpartit primores : denique totus hic a£tus abfolvituc
prolixa & fplendida commeflatione.

Eodem quoquc modoeligunt AfoCuracam , ideft, fuptemumRectorem : quemtamen
p'caes jam a longo tempore non habuerunt.

Armaipfisfunthaftxfivelanccx, fragmento veteris cujufdam gladii ad fpithamx Iongi-
tudinem alperatx, plus minufve : hx autem haftx ut plurimum longitudincm habent duarum
noftratium communium. Utuntur &Clavis, ferro afpcratis : vifunturquoqucintcreosfre-
quentcs gladiihifpanici , quos nudos geftant, quiavaginx jam olimputruerunt. More tamen
& confuetudine majorum fuorum ufurpant quoque arcus & fagittas, lapillis quibufdam afpe-
ratas, & vcncnoimbutasadmodumlethali, verum hocnon cft commune omnibus, fed iis

potiffi-

zi$ GeoroI MaicchvI

potiflimum qui Pulches appcllantur , qui origine Chilenfcs creduntur , licct ad Oricntem ha»
bitenttrans altiflimorum illorum montiumjuga, quce ab Hilpanis la Cordilbra appellantur;
de quibus in Defcriptione Indix Occidentalis diximus cum de Pcruvia ageremus.

Fabricant & galeas & thoraces e crudis tcrgoribus vaccarum , valde craflbs & robuftos, ita
utgladiis penetrari neutiquampoffint.

Equitesfunt optimi, &illishaftisfatis dextre etiamin cquisuti poOTunt: nonitabonifunt
peditcs, fiquidem fere ufum mufquettorum ignorant, &illavaldemetuunr. In bellople-
rumque cxinlidiis graflantur , in quibus admodum funt induftrii. Crudeliflimi funtin viftos,
omnefque trucidant, & corda cximunt, & palpitantia adhuc dentibus laniant , ut ante diximus
decaptivis quosmactant.

Fcederaineunt&ftabiliunt inhunc modum: quialium primatcm aut rectorem commu-
nitatis adfcedus & armorum focierateminvitat, mittitpcr aliquem fuorum (aut etiam portat
ipfe) fagittam , quaminvitatus , ficonfentiat, manu dextra tangcns vice jurisjurandi fcobli-
gat, atque hocprxcipuum inter ipfos eft fidei vinculum.

Ad eumdem modum > cum neque legere neque fcribcre fciant , fiquid alteri nunciare velint
quod bellum aut aliud Reipublicx ncgotium tangat, per fidum aliquem fuum minjftrum,
mittunt fagittam cui fafcia alligata eft , focietatis armorum index, quam ille, ad quem mittitur,
dextramanu accipit, & fi viciflim aliquidnunciarevelit , addit & alteram fafciam , atque ita
fagittam eandem remittit. Si autem opus fit alios quoque moneri , retinet prior fagittam
cum fafcia , & ad alios fuos confccderatos pcr fuos circumferri curat : ad cundem modum.

C a p. V.

De Chilenfium Lingua , &• V icabularium diclionum
Chilenfmm.

HVeno, Ccelum.
Jguereb , Aer & Ventus.
Tomo, Nubcs.
<^Ante, Sol.
Tten, Luna.
VVangelcn, Srellce.
Pillan, Tonitru.
Gualio, Fulmen.
•^Maoni, Pluvia.
Piren, Nix.
Virqumao, Ros.
Pilingei, Glacies.
JVuetal, Ignis.
Ro, Aqua.
Tue, Terra.
OHappo, Regio.
Paun, Nox.
T ibuya, vefpera.
Eppcun, mane.
Pangiante, meridies.
Vtle, cras.
Eppoe. percndie.
Vyit, heri.
Bachiante, hodie.
Mintay, nunc.
VVeitwa, tunc.
C«M,lapis.
Pefe, argilla.
^Maviel, lignum. •
Millia, aurum.
Lien, argentum.
Titi, plumbum.
Pavtlleve, ferrum.

guital cura, filex, pyrites.

Chadt, fal.

Ahquem, arbor.

Cachu, herba.

Nebo, nuces.

Pino, ftramen.

Cairon, fcenum.

VVul, radix.

T ipel, folium.

£)uiltui, nucleus.

Zunem, avis.

Lyppe^tana.

Mepoi incm, ala.

Dani incm, nidus.

Alchahawal, Gallinaceus.

Alchawal, Gallina.

Pylken, Anas.

Manco, Aquila.

£)uichiquichio, Accipiter.

Choroi, Pfittacus.

T <uo, Ulula.

Au/lyn, Apis.

Pulli, Mufca.

VVento, Vir.

Do>w,Fcemina.

Jhtidmiger, adolefcens.

Techa, juvencula.

Penien, ptier.

Domo penien, puella.

chou, Pater.

Nenque, Mater.

Cheche, Avus.

Domo chechc, Avia.

Wenco, Patruus.

Nama, Matcrtera.

Pelchuchau, Vitricus.

Caulla, Noverca.

Towonghen, caput.

Mollbuen, Molvin, fanguis.

Pelli, anima.

Calel, corpus.

Ven, caro, nervus.

Ven molvin, vena.

Lonco, caput.

Tolqui cutis, membrana.

Tol, frons.

Longlen, cranium.

Lolo, cerebrum.

Angen, facies.

T mn, genx.

Ne, oculi.

Tacume, palpebrce.

Depen, fupercilia.

In, nafus.

Poloiw, nares.

Pilum, aures.

Oun, os oris.

Adem, fudor.

Jhiewen, lingua,

Mcllbue, labia.

Villtn, vefica.

Mee, ftercus.

£w#dentes.

Ilga, molaris.

Btdabida, palatum.

Coun, ipiuum.

Bul-

D E 1 TSA

T.tdmerre, guttur.
guctte, mentum.
Patun, batba.
Pyico, collum.
Vel, ccrvix.
<^Aero, pcctus.
UWoiu, mamma.
Puiquc, cor.
Vercum, pulmo.
Pue , vcnter.
<Oue , ventriculus.
Curique, hcpar.
, Vecaque,\\ta.
£hiekhe, intcftina.
Lipa», humerus.
Pmlpa, brachiutn.
Cue , manus.
Mancue, dextera.
VVellcue, finiftra.
Pulcycue, palma.
Changelcue, digiti.
Buta changel, pollcx.
VVili, ungues.
VVeddo, umbiUcus.
Cttdi, coite.
t^iuri, dorfum.
Anca, lumbi.
£)uichio, nates.
Penem, renes.
Collu, teftes.

UMetu, pudendum muliebre.

C^4»,fa:mora.

Lucu, genua.

Toy, crura.

Hcmum ,.furx.

Namon, pes.

Changel namon, digiti pedum
Botum, filius.
Njaque.
Penu, frater.
Lamoen, foror.
Jguempo, affinis.
VVamapenco, cognatus.
Cuneira, orphanus.
' Buytha, fenex.
Cude, anus.
Penienboc, obftctrix.
Njchetaniweni, famulus.
Voerquin, nuntius.
Langyan cheboc, homicida.
Chuquiboe, fur.
VVocubu, Fera.
Pangi, Leo.
Naguel, Tiger.
Cuchy, Sus.
CKichon, Pelis.
Bewe, Mus.
VVafen, Glis.
Tuwedexc, Talpa.
Tewa, Canis.

Regione et Indigenis
Pulpeo, Vulpes.
Cervinam, Ccrvus.
Puedo, Caprea.
Vilo, Scrpens.
iVro.Lumbricus.
Bylcum, Lacerrus.
Ponono, Bufo.
Challua, Pifcis.
Vilochalua, Anguilla.
£>uin pilon, Oftrea.
Apo curaca, Princeps.
Curaca, Dynafta.
Apo, Generalis.
Nentoque, Gubcrnator.
Vlmen, Primates.
Pulmen, Nobiles.
Machi, Medicus.
Cona, Miles.

Retare caman, Faberferrarius.

£hiito woe, Textor.

Illtiiboe, mendicus.

Aluee, DiaboluS/

Cha/Io acaman, Pifcator.

Ni/Ia caboe, Mcrcator.

Pettun, color.

Sue/i, ruber color.

Calbu, cceruleus.

Carel, viridis.

Choot, lutcus.

Curi, niger.

Lye, albus.

Temunei, pulcher.

VVoranei, dcformis.

Newonei, fortis.

Leptungci, celcr.

chouwo, piger.

Aulonconcy, fapiens.

£)uennei, arrogans.

Culenei, dives.

Cunewal, inops.

Toucou, fatuus.

UKolgei, nudus.

llungei, veftitus.

j?»«/«,'humidus.

Anguen, ficcus. .

Prequin, avarus.

Prequtboe, liberalis.

Buta, magnus.

Pichi,parvus.

Monlimey, pinguis.

Tau, Toti, macer.

Touma, csecus.

Topilgen, lufcus.

Pilo, furdus.

Topil, claudus.

Puca, domus.

Vllin, janua.

chaquana, fcala.

Pylca,raums.

VVana rucit, teftum.

Lib. VIII.

Lolcura, pcnuatium.
Lonquen, marc.
Leve, fluvius ,
VVietum, fumus.
Tubquen, cineres.
Cujun, carbo.
Alel, flamma.
Ilon, caro.

Ouicha /ZoWjOvilla caro.
VVara ilon, vaccina.
Cuchi ilon, porcina.
Cancan, afla.
Avaun, ebullita.
Curam, ovum.
Tly, lac.
Iwyn, butyrum.
Methcn, farina.
chiquelcn, furfures.
Tipanto, annus.
Tien, Menfis & Luna.
Tominco, feptimana.
VVantarulcs, mature.
Taptou, fero.
Bilianie, femper.
Inche, ego.
Eimi, tu.
Tubei, ille.
Inchen, nos.
Teincngencnnen, vos,
Liengen, illi.
Emma, ita.
Muh, non.
VVoecon, foras.
Compay, intus.
Pulon, infra.
VVono, fupra.
Innengen, ante.
Buri, retro.

Alengei, nimium. -
LMunala, parum.

Verea aliquo

"K^EcuI, currere.

Amon, ire.
Vta/enge, ftare.
VVi, VVyn, cfle.
Cuchulein, jacere.
Tecanen, faltare.
Padenatum, cadere.
Vtaleuen, iiirgere.
Aninge, fcdere.
Dungune, loqui.
Temelenge, tacere.
Puronge, canere.
Pylconge, clamare,
JJuipay, venirc,
Icn, edere.

bibere.
VVillan, mingere.
Mepai, caccarc.
Oo

J9o

Ctidepain, Iudere.
Jhteguatum, pugnare.
Lttngawyn, occidere.
Mecotvyn, fcrre.
Chuquin, furari.
Cualhdvem, rcftitucre.
Lty, mori.
Rengalgey, fepelire.
£>uedaucapay, laborare.
NjlU vyn, emere.
Nilla Teuvyn, vendere.

\ v I

Eppo, duo.
JVutla ,ncs. ■
LMeli, quatuot.
£>uechu , quinque.
Cayn, fex.
Relgi, feptem.
Pura , octo.
^lilla, novem.
CMari palaco , centum.
VVarama , mille.

GeorgI Marcc
Ni/la cayu, permutare.
Illmvyn, dare.
Vmatum, dormire,
Limen, evigilare.
T mgnone, frangere.
Bemeine, reficere.
Playn, reperire.
Vanguenbyn, pcrdere.
Tuegnei, laetari.

NVMERORVM NoHIt

£>uyn, unus.

Ut autcm ipecimen aliquod habeant Lectores hujuslingua: , fubjungendumputavi collo-
quium familiarc , quod a noftratibus accepi.

Iuei pingeimi ? quomodo vocaris ? Tuan pingen? Ioannes vocor. Cheo ruaimi ? quo vadis ?
Moppo murran,\u regionem. Cheo tui mi? undevenis? Nirocomotoun , ex xdibus meis.

chumel quipa tttai mi? quando veniesi Chumel putuai mi? quando ibis? Alepungei tam-
ruca? eftnedomustuaproculhinc? Pichirtmgei : prope eft. Ale pungei, proculabeft.

Inchi quiparui mi camappumu : volo proficifci in aliamregionem.

Chemnibla quiparui mi camappumci ? quare vis proficifci in aliam rcgionem ? Merelaya tiva
mappumu, inedia ciborumeftinhacterra. AletbcUj tvvachi tipanto bentbla ale genepayn: An-
nus hic fuit ftcrilis propterea ihediam patimur. ■ Cheo mappungen tamichou ? in qua terra eft
tuus pater ? Aluetei , diabolus illum abftulif. .

i_jiieimi ruani in chio ? vis mecum irc ? Ailan , nolo ; Aien , volo. chuben quecken neietmi
tamia? habcsnealiquid quod comedamus? cancan achawal necn, habeo aflas gallinas : mti
ivy ? quot ? munal ei enchin tavia ; qux nobis fufKciant . chuben putuayn ? quid bibcmus ?
Aile »«»£«OT/?«»«,agotibigratias. Chuben domo triva? qua: eftiftafcemina? inchi tan curi,
eftmeauxor: ni nave, mea filia : ni domo , mca concubina. Ale temiragei vei domo, eftpul-
chra fcemina. Jheipangnei, veni huc ; amotunge, difcede. Vmatuayn ? ibimus cubitum ? utaiuca,
furgamus. VVira cuchaj Compaytan mapumu, Hifpani irruptionemfcceruntinhanc terram.
£>uipa tvaicha laimi ? vis ne una pugnatc ? VVaiquinagelan , non habco arma : Ina en pea in
waiqui, fequerc mc inveniemus arma : ali teun inchi , confentio.

C a r. VI.

Obfefeationes ex Hiflorica ^Relatione P. Alonfb d Ouaglie, S. I.

Ae anni temfejlatibtis.

QUatuor anni tempeftates huic Regno accidunt, quemadmodumEuropx, verum diverfo
tempore: Ver enim exordium fumit a menfe Augufto,& definit in medium Novembrem;
& a medictate Novembris ./Eftas incipit ufque ad medium Februarii ; a quo Autumnus duci-
tutufque admedium Majum, quemexcipit Hyems , quae admodum nimbofaeft, &fpoliat
arbotes foliis , & cum vehcmcnti geiu fpargit altam nivem, qux tamen a Sole diflblvitur ; nifi,
quodraro Sole non comparcnte, ad aliquot dies durant. Raro autem nives accidunt vallibus,
nam licet copiofiflima: fint, &intantum aggerentur, utad cacumina montium afcendant '
& cum iis exaequentur , & in apertutis montium veluti in puteis coacerventur , & pene toto
annodurent , ibidem diflbluts inflant fluvios & totrcntes , qui per valles cum magno impcm
decurrunt ulque ad mate, & terras mirum in modumfoecundant. Vcrumlicet hic non nin-
gat nifi raro in planicie, frigusfacit tam exceffivum , utinmultis partibus Europx vixtan-
tum fentiatur , quod accidit partim ab altitudine Poli , fub quo hsc regio fita eft, partim a vici-
nitate montium , e quibus defcendunt venti fubtiles & penetrantes , qui nonnumquam funt
infupportabiles. Undefit utloca maritimafintmagistempcrata. Nihilominus in his vcnti
magis funt molefti , quam in planicie , utpote remifliores ibidem , neque ram rigide ferientes.
Contra hoc Frigus creavit Deus latiflimos &fpifiiflimos montes, plenos Quercubus, qua; efl:
communiflima materies diftrictus S. Jacobi & aliarum vallium, e qua & carbones fiunt ad for-
naces & alias officinas ; in aliis partibus fetviunt cidem ufui Robora , uti in diftricru Con-
ceptionis , ubi tam innumera funt & ita vafta , ut licet jam tam multis annis ca:fa fueiint ,
filvx& faltushodiequeitaabundentillis,utvix penetraripoflint, neque aditumdent nifiad
duo mjlliaria ab oppido, ulterius autem fint inaccefli, licet ha:c regio plufquam centum millia
hominum fuftentaverit , ut fcribunt Authores. Ifta autcm uti & arbores fruftifers hyeme

amit-

m

de ipsa Regione et Ikdigenis Lie. VIII. 291
amittunt folia ; fcd filveftres arbores maximam partcm illa confervant , qnia funt craffiora, &
licet gelu cooperiantur , non onerantur ut aliarum arborum, fcd liquefacto gelu a radiis Solis,
magis lxtc vircfcunt. Verc enim ingredicnte medio Augufto , tanta copia florum nafcitur , &
numcravi aliquando duas fupraquadriginta divcrfas illorum fpccies brevi temporc, & quidem
omnes campeftres, & maxiniam partem odoriferos, e quibus conficiunt aquam,quam vocant
Angelorum,ob fingularem ejus fragrantiam.Hcrbx quoqjcampeftres tam fclicitcr gcrminanr,
tantumqucfumunt incrcmentum, utvixafatis diflingui poffint , & mcnfc Novembri & Dc-
cembri ita adoleverunt, ut equis vixpenettari poffint.

Sinapi,Fceniculum,Trifolium, Rapus, & Mcntha,quxplantxinEuropa feruntur&co-
luntur , hic abundantiffime in campis Iponte proveniunt , & quidem tanta copia, ut campos
admultamilliaria occupent ,&pecudcs&caprxiilis pafcantur. Sinapi autcmintantam mo-
lem cxcrelcit , ut caulcs viderim craffitie brachii humani , & tam proceros, ut atbores xmula-
rentur, & fuperarent altitudinem cquitis.

Plutimx hic nafcuntur herbx Medicinales , & magnx virtutis , Chilcnfibus folum notx &
illorumMedicis, quosvocantMaci.quifacultatesillarumautcclantaut parceadmodumdo-
centHifpanos: magnihifmnt nontantumab Indigenis, fed&ab Hilpaniscumgravialiquo
morboaffliguntur; & imprimisubi aliqua fufpicio eft haufti veneni. Nequeviritantum, fed
&fceminx quxdamhanc artcmprofitentur , in eaque cxcellunt.

Lib. i.cap. 2. Enumerattreshcrbasqux fingularcmufumhabcntinmcdicina.
Prima , inquit. cft famofa illa herba quam vocant Jduimia mali , qux non aflurgit ab humo
fupra dimidium palmum : cu jus ramuli fe dilatant ad modum fafciculi florum, & definunt fin-
guli in unicum florem,figurx & coloris Croci in Indiis didri Roms. Hxc hcrba evellitur cum ra-
dice, & cbullitur tota inaqua , quxcalida xgriscxhibetut; &interaliaillius effecra, unum
eft, educere e corpore quemcunquc fanguincm cxtra vafa conftitutum& corruptum, cum
maxima cfficacia ; quaproptcr Indi vulncrati quantocius fumunt hanc hetbam , fiquidem fan-
guinem qui pcr vulnus efflucrc non poteft , educit antequam corrumpatur.

Alterti eft, quam Hifpani vocant Albaciga (& Indiani Culen) quia habet folia fimiliaocymo
five Bafilico, verumintantam altitudinem afliirgit, ut arborvideatur, & foliafuntfragrantil-
fima; Ha:ccontufaapplicaturvulneribusextrin(ecus, & gutta; aliquot fuccieifdeminftillan-
tur , & mirabiles edunt effecrus.

Tertia eftinftargraminis, admodum fubtilis & dclicata , nequereperitur in omnibus par-
tibus hujus regionis : ufus illius eft admodum mirabilis contra febrcs malignas & dolores late-
rum : coquitur tantum in aqua, & ita haufta infigniter niundificat fanguinem , introrfumquc
cducit , ita ut a:gri brevi tempore perfanentur, uti fxpiffime vidi.

Muita: prxtcrca hic funt hcrba: valde efficaces advcrfus dolores nephriricos, quxque calcu-
luminvcficarumpuntj&ruptumexpellunt. Quemadmodum&alii adverfus dolorcsScia-
ticx, aliafque ejulcemodi infirmirates qtiamplurimas.

Siquidem jam dc hcrbis csepimus , addamus ca qux alibi de illis tradit hic Auctor.
Lib. 1. cap. xi 1 1. Invalle Lampa,quxdiftataboppido S. Jacobimilliariaquindccim ,na-
fcitur quxdam hcrba,ad modum Ocymi, licet ejus folia potius fint cinerefccnris coloris ncque
tamlxtevireant, &planta haud fupra palmi altitudinem a folo affurgat : Hxc grattulis qui-
bufdamfalisxftivismcnfibuscooperitur, inftar minutarum pcrlarum, qux lupcr folia illius
coagulantur , aut e rore qui nodtu incidit , aut aliquo humore aut vapore , quem Sol in illa re-
gione fullevat cum afcendit, aut quod herba ipfa fir ejus naturx, ut exfudet aut protrudat hunc
humorem , qui a Sole ficcatus convcrtatur in granula falis: five autem ab hac five ab illa caufa,
aut etiam alia hoc procedar, hi effecrus folum obfervantur in hac valle , & fupra hanc hcrbaiji,
quam Indigenx maximi faciunt, quia falifteeft boni faporis & delicatus. Nefcioan adhoc
alludat Joannes dc Lact in defctiptione Novi Orbis.in qua agens de Regno Chili & infignibus
iliius qualitatibus , poftquamillud cxteris Americxregionibusprxtulillet, adjungitin aliqui-
bus vallibus hujus Rcgni certisanni tempeftatibus cadcrerorem ita Ipiffum, utcongelatus
aimodumfacchari, &fcrvatus, pcnecundcmufumprxftetquemmanna.Idemrefcrt Anto-
nius de Herrera Chronographus, &c. Etfanc hxc illius fidcretuli indefcriptionemca; fcd
quod hic ab Authore affertur planc aliud cft.

Eodemlib. cap. xvi. In tora oramaritimahujusregnicrcfcirquxdamherba inftar cichorii,
quamappellanti.?«f, quxnafciturerupibus, utialix plantx e terra , &verno tcmporccol-
ligiturcum maximeadolcvit.&cumSolifucrit cxpofitautficcetur,fiuntcxil!apanes grandcs
qui pro dcltciis habcntut in illis regionibus , & prxcipuc in Pcrtivia , Cujo & Tucumana, quia
fervit ad condimcnta ciborum. Nafcirurhxc hcrba infummirrirc rupium, qux aliquando
exrantemari, aliquando fluctibus operiunrur, quibus radiccs innituntut, e quibusprofilit
caulis, brachii humanicraffitudinc, quem vocanr Vlttt; hic prxciditur &paulifpcrigniadmo-

Oo 2 tus

29i GeorgI MarcgravI de ijsa Regione et Indigenis Lie. VIII.

ms decorticattir kiftar thyrfi, lactuca; aut cinarx, licethabeat longc alium faporem. Ex hoc
trunco nafcunturaliquot herbxaut folliculiplufquam trespcdcslongi, aut quatuor, fex etiam
aut octo digitos, appellant Cochayngo, & funt duarum fpccierum, & licct fint cjufdem figurx &
coloris, ramenlno^genxmagnamagnofcunthucrillasdifferentiam, nambonas colliguntin
ufum Quadragefimx, & inutiles relinquunt inmari, quodillas abfolvit a rupibus, & cxpellir
in littus.

Eodcm libro cap. xxi i . Eaciunr & potum e fru&u , quem Indigcnx vocant Huigme & Hi-
ipaniA/u//e, qui habetfiguram& colorem pipcris: &arborqux illos fctr eft fatisgrandis, fed
magisonuftafrondibus, &potusillevalde eftgratus. Rcperiunturhic quoque (Herrera de-
cad. i x. lib. 9.) frucrus aiboris filvcftris , qux nafcitur a gradu trigefimo fcptimo & dcinccps,
quos Indigenx vocant P'nghi,!k. Caftellani Myrtilla, quifru&us funr rubri & inftar exigux uvx,
faporis admodum grati , &granaillius funt inftar ficus , necfentiunturintermanducandum:
qualirate funtcalida & ficca: cxhis fitvinumlongeoptimum, clarum, fubtile , calidum, &
palato gratum , ventriculo amicum , quodque vapores capitisabfumit, & roboratventricu-
lum, promoverquc appcritum: deniquc tantum aqux tolerar quanrum vinum: coloriseft
aurci, &durareporeftoctomcnfibus, forte & pluribus: Acetum illius fuperat acctumvini
noftratis , fapore & colorc.

Intorodiftrictuhujus regionisnon rcperiunrurvipcrx , ferpenrcsaut aliaanimantiavene-
nofa, ita tit cuivis liceat rccumbere fub arboribus,& inter herbas fe volutarcfine ullo difcrimi-
ne aut metu. Haud magis hic invcniuntur cimiccs , quinimo fi forte e rcgionibus tranfmon-
tanis, ubifrequentesfuut,adducantur,ftatimcmoriuntur,ubifenferintaercmhunc Chilenfem.

Eodcmlib.cap. xxi. Intcr quadrupcdesanimantes, domeftici & quafiproprii funr hujus
regionis, certi Cuniculi, quos ipfi vocant Regus, & menfis pro delitiis inferunt. Venantur illos
infundendo aquam in ipforum cavernas, qua cogunt illos progredi, ira ut a canibus capiantur.

Reperitur hic& alia /pecies Cuniculorum, quifamiliarcs funt, & variorum colorum , val-
dcque communes : fccus quam illi , quos vocant Arde, dubiro enim an alibi reperiantur quam
in Guafco, vallium Chilcnfium ptima : hi funr cinerei coloris , & pclles illorum maximi faciunc
Indigcnx , ob fubtilitatem & lxvorcm pilorum ad ta£lum. Et poftquam egiffet de Ovibus illis,
ut vulgo vocant, Peruvianis, fubdit ; funt illis fatis fimiles caprex ram figura corporis quam ve-
lociratc,verumdifferuntcolore, quiinhis cft roffus inftarRubini; & numquam cicurantur.
Noneft equusita velox qui adultos affequi poffit : juniorum caro admodum eftdelicara&
manducaturrecens; adulriorumautem falita &ficcata, facile reliquasfuperatcarnes. Hxc
animaliagenerantlapides Bezoarcs infinu quodam vcnrriculi, qui maximixftimanturcontra
venena & febres malignas , adroborandum&refocillandumcor, aliofquc effedrus: mareria
e qua generantur funr herbx infignis virrutis , quibus vefcuntur naturxinftincru adfanitatem
tuendam,autmorbos&venenafuperandum. Hilapidcsinvcniuntur inadultioribus hifceani-
malibus, atqueinterdumtamgrandcs, utunumin Italiam attulerim quipendct unciasduas
fuprarriginra. Experientia autemdocet, inrcgionibus in quibus funtplures viperx, aliique
ferpentes, &animaliavenenofa,pluresgencrarilapides, &caufaeft manifefta, namcumhx
caprex fmttam veloces, & difcurrant in variasparres, venenatis illis animalibus magisfunt
expofitx, & ab illis lxfx , feftinant naturaliter ad herbas mcdicinales. Unde in provinciis Cujo
majoresejufmodilapides reperiunrurquam in chile , quia ibidem offendunrur mulrxviperx
&aliaanimaliavencnofa, aquibus libcra tHchile, utdiximus; ad hxc cum chile magisfit
habitata, nonfunt caprexibidem tam frcqucntes quam in Cujo. In qua provincia&multt
reperiuntur lepores , quorum quidam qui appellantur £)uiriquincios , camcm habcnt qua-
l?m porcelli laclcntes.

F I I S.

<^fPP£N-

I N D E X

OMNIVM PLANTARVM ET ANIMANTIVM,

Qux in his o&o Libris defcribuimu & delineantur.

Anta Lufitanis quadritp.
Apeare infeclum.
Apeiba arbor,
Apeveu quadrupes.
Apes varu inBraftlia.
Arabeci pifcis.
Araca iba arbor.
Araca iba frtttex.
AracaxX avis,
Araguaguapifcis.
Aramaca pifcis.
Arapabaca herba.
Araneorum varu fpecies.
Araracanga pfittactts.
Ararauna pfittactts.
Arariba arbor.
Aratku arboris fpecies.
Aratupeba cancer.
Aratupinima cancer.
Arbores innominata,
Ar&es, jpecies. 220. atia.
Ardeola avis.
Aries Guineenfts.
Armadillo Htjpanus.
Aroeira arbor.
Arumatta duplex , infecla.
Arundincs & Canm.
Athguacucamucu avu.
Atitara jrutex.
Atfhoy apis jpecies.
Ave deVerano Lufitan.
Avenca major & minor herba,
Aves innosninata.
AvUntum herba.
Aura avis Hifpanis.
Aurata pifcis.
Auricularia infcttum.
Ayng Tapuiys Serpcns.

B.

161

S z

129

s^cffitfU^ AcAj.ub.i arbor.

94

Acara pifcis.

16S

Acara aya pifcis.

167

Acara mucu pijus.

Acara peba pifcis.

161

Acara pinima pifcis.

Acara pitamba pifcis.

*55

Afhra pucu pifcu.

M5

AcetofaBraftltenfis.

2 3

Achiotl Mexkanorttm.

61

Aguape herba.

2 3

Aguara ponda herba.

6

Aguaraquiya berba.

55

Agttti qu.idrupcs.

224

Agutigucpo obi herba.

53

Ai , fxve Ignavttsquadrtip.

221

Aiaia avis.

204

Aicreba pifcis.

*75

Aipimacaxera Mandiou (bectes.

67

■ ■ /• . j*
Atpimixtra ptjcu.

*45

Aiuru pfittaci omnes.

205

Aiurucurau pfittacus.

ibid.

Aiurucuruca pftttacus.

ibid.

Aiurucatinga pfittacus.

207

Aiuruapara pfutacus.

ibid-

Albaciga herba Hijpants.
Alcea birfuta berba.

2 9 l

45

Algodon Lufitanis.

59

Althea jpecies.

13

Ambaiba arbor.

9i

Ambua hifeclum.

253

Ambttyaemboherba.

*5

Ameira lacertus.

238

Amerkima lacertulus.

ibid.

Amimiu jrtttex.

59

Amorcs berbaLufitanU.

2

Amore guacu pifcis.

166

Amore pixuma pifcis.

ibid.

Amore pinima ferpens.

242

Amphyfb&na ferpcns.

240

Anaca avis perroquet.

207

Anas filveslris.

213

Ananas Lufitanis.

33

Ananachicariri arbor.

130

Anchic Peruvianis herba.

37

Anda arbor.

310

Andira aca avis.

213

Andira Ibiariba arbor.

100

Andorinha avis Lufttan.

205

Androface herba.

35

Anetl-inan Mexkanorum.

99

Angelin Lufttaitor. arbor.

ICO

Anhembi jluvius.

263

Auhima avis.

215

Anhingavis.

218

Ani avis.

*93

Aniv.ga iba arbor.

106

Anir herba Lufitatiis.

57

229
*57
I2 5
"5
*59
178
105
6z
217

'59

, 181

34
148
206
ibid.
' 106

93
185
185

109, 133,134
210

210

z 54

*5 r
5

216
64

159
202

21 ?

J 3
208
1S1

258

240

BAgre pifcis varia fpecies. 173

Bagrc do Rio pifcis Lufttanis. 149

Balabolla Congenfibus pifcis, 177

Balancia Lufttanis. zz

Balfamina officinartun herba. 25

Bamia Aegyptia. 45

Banana arbor. 13,3

Barbolcta infeclum Lufitanir. 250

Batata Lttfitanis. 16

Batata dcpurga Lufitanis. 41

Bcldroga Lufitanis planta. 49

Bclingcla Lufxtanis planta. 24

Bemterc avisLufxtanis. 216

Benatfloy apis weUifer& fpecies. 259

Betis arbufcula. 124

Betre Lujitanti. 73

Bicho Lufitanis infeclum. 249

Bicuda pifcvs Lujitanis. 171

Bobora Lujitanis herba. 44

Bocamolle ptfcis LufitanU. 149

Boicininga ferpens. 240

Boiguacu ferpens. 239

Bottiapo ferpens. 241

Boni .

Index omnivm Plant

Bonito fifcis Lufitanu. 150
Brafxlia olim S** Cruz. ditta. z6o. illiusfitut. ihid..iUim

frafettttr£. 161. folt ratio. ibid. & 262. aerutem-

peries & anni temfeslates. 264
Brafilienfiumflatfira& habttmcorporU. 269. rcftitm &

ornatus eorum, 270. Icones, ibid. Suppellex, 271.

Venandi & fifcandi modi, 272. Ctbm& pottu-, 273.

Lingua, 274. Arma & excrcitia, 278. Retigio. ibid.

Bredos LufttanUjpeciesBli:i. 13

Bufo arU Lufitaiiis. 199

Buraco de Velha LufttanU pifcU. 163

Buyobuyo pbilipfinenfium, 75

C

CAa-apia berba. 52

Caa-ataya berba. 31

Caaeo ftutex. ■ ' 73

Caacka berba.j. alia, 15

Caaettmay herba. 26

Caaghiyuyo ftutex. 59

Caaguacu iba, arbor. 97

Caa-opia arbor. 96

Caafcba herba. 25

Caaponga berba. 49

Caapomonga berba. 28

Caapotiragoa herba. 8

Cabodes qat dicantur, * 268

Cibtiibe arbor. 137

Cabttre avis. 212

Cachorro do mato LttfitanUquadrup. 223

Cagado do terra teftudo. 241

C^gni cercopitbecus major & minor. 227

C,«h ftuclus. 94

Ctmaiari arbor. 102

Camarambaya herba. 3

C;ifH.;ri£ ficrtiC iwi<s fpecies, 5

Cd?jJ<ifM Irfpo kerk*. 25

Owj^r.i N«/>.* /jsrfcrf. 6

Camaronde Salgado Luftt. 186

Camaru berba. 12

Camaripuguacu pifcU. 179

Cambui arbor. 108

Camttn pifcis. 160

Cana do mato Lufttanis. 48

Canambaya berba. 46

Canambaya ftutex. 78

Cdo» Carcbarias pifcif. 172

CdBWrf Ijjrfif j duplex. 4

CanHd S.ia:'j*iJ7. 82

Canna fitlula arbor. 134

C^ffi potus Braftlienftum. 273

Capiraribi fturim. 2.61

Capeuna pifcU. 155

Capupuba gramen plumeum. 2

Capybara porcm fluviatilir. 230

OttM /jerfcrf. 29

CrfM^iTM ^vm. 211

Caraguata herba. 37

Caragttata fiaticis varit fpecies. 88

Caraiba Brafilienf, 279

Caranalba arbor. 130

Caranna refma. ibid.

Carapopeba lacertttlus, . 238

C/ir.if£> £i/«f. 170

Cirrfi^ /jcr&d. 13

C t irrfM ptnima canccr. 187

Carapicos Lufitam. 28

Carauna pifcis. 147

ARVM e't Animantivm.
Crfr^rd cawfer.
Cardon Lufttanu hcrba.
Cariama avis.
Carigueya quadrupes.
Carigueyberu qnadrtipes,
Cariri Tapuiys,.
Carucuoca mm.
Cafaca amargofa herbaLufit,
Cafcauela Lufitanis ferfens.
CalTaon LufttanU fifcu.
Cavala LufitanU fifcU.
Caviacobaya cuhuuliu,
Caxaba arbor.
Cebipira arbor.
Ctbola albaraa LttfitanU.
Cega Lufitanii ferpens.
Ceixa pteiades BrafilianU,
Ceixapira fifcis.
Ccntopea Lufttanu infeclum.
Cercoptthecorum yaru fpecies.
Cereiba arbor.

Chayaquarona Lufttan. pifcis,
Chica potus Ckiletifium.

Cbitetifium ftatura & habitm corporU, 283.vetfifHJ.ibid.
Icones, 284. Dowicilia^ibid. SuppeUeXj 2S5. Se-
memisj ibid. Connubia, ibid. Fosmuu riris obnoxia ;
facile pariunt, 286. Senfts deretigione, ibid. Regt-
menVoliticum,i<5j. Arma/ihid. Lingua Vocabula-
riam. 288

Cfri//i Mexicanorum.

Cbaraqaa Mexicanorum,

Cicie ete cancer.

Cicie panema cancer.

Cicutarta palaftris.

Cigaria Lufttanis infeclum.

Cipo deCobras Lufttan. herba.

Ciri apoa cancer.

Ciri obi cancer.

Coapoiba arbor.

Coati quadrupes.

Cobra dc Cipo Lufttanis ferpens,
Cobra de Coral Luftt. ferfens.
Cocoi ardea jpecies.
Cocos nuces ferendi ratio.
Colherado Lufitar.U avis.
Cotumba fitveftres.
Comanda gaira ftutex.
Convolvutus marinm.
Copaiba arbor.
Copyba arbor.
Coqueiro I«/ita«»f.
Coicovado minor,
Corocoro pifcis.
Corororoca pifcis.
Corta pao LufttanU arU.
Coruina Lufttanu pifcu.
Cotia quadrupes.
Corrin& fpecies.
Craca de navios LafitanU,
Cranguerfi/iho des Manges.
Cpotos qui dicantur.
Crocodilus,
Crustacei pifces.

<£ cupgiiape Bei g u.

184

203
izz

274
229

2 5
240
164
i 7 S

I! 4
ii<S
100
3»
>39
269
,58

: 55
227
127

I67
!5

40
102
185
ibid.

37
256

*5

>»3
184
130
228
241
240
209

"59
204

"3
62

51

172,
'77
179

'77
224

■47
189
185
268
242

Cubriainha pifcisLnfitMttu,
Cucumis jilvefiw,
Cucuri pfcii.

181

2 33
1S1

44

164
Cugiu.

Index omnivm

Cuguacu apara qtudrupes.
Cuguacu arana quadrttpes.
Cugttpuguactt pifcis.
Cuiete arbor.
Culcx elegans.
Cuniculorum varia jpedes,
Cunuri cancer.
Cupta formic& jpecies,
Curema pifcis\
Curicaca avis.
Curimata pifcis.
Curupicaiba arbor.
Curipira numen Brafdienfibtts,
Cnrraes Lufxtanis.
Curuata pinima pifcis.
Cttruba berba.
Curucucu ferpens.
Curucui avit.
Cururu ape berba.
Curuiru arbor.
Curumca pifcis.

D-

Jerada jruEttts apud Tapuiyas,
Dontda mas pifcts.

E.

EBeni Jpecies.
Ebenbne apis jpecies.
Ema Lufitanis avis.
Hmbuyaemboberba.
Encubcrto Lufttan. quadrup.
Jinembuj infeclum.
Bnena taurtts rolans.
Enxaroco pifcis Lufitan.
Erva Babofa Lufitanis.
Erva Cidreira Lufttants.
Erva de Cobra Lufttanis.
Erva de nolTa Sennora Lufxtanis,
Eiva de S. Maria Lufxtanis.
Erva do Capitaon Lufuanis.
Erva do Rato Lufitanis,
Erva do Vina Lufitanis.
Erva de purga dcJuanPaez.
Erva Moura Lufuanis.
Erva Pulgcra Lufitants.
Efcaravelha Ia/ir**«K.
Exqttima Congenftbus quadrttpes.

D

»35
ibid.
169
1-3
»53
2Z 3
185

»53
181
191
,56
13»
»7S

IJO

150
21
241
211

22
IO9
147

2«S

I60

108

»59
190
26
»31
»53
246
14S
37
3»
7
»5
»7
ibid.

60
■ 28
3 1
55
»5
246

»»7

FAber & Galltts pifcis. 161
Fedagoxjo berba. 6
Felis ftlveslris. 233
Ficus fllveftris. 268
iitix Braftliana, i. alia fiticit fpecies,ibid. ftlixanpo-
iypodium. ibid.
Formicarum varin fpecies,iy„. Braftlupeslis. 262
Fruticesinnominati. 61, 63, 68, 76, 77, 79, 80, 81

GAfanhoto Lufitanis locuSta.
Gatlina Ajricana.
Gallinaceus pullusmonjlroftts.
Gandiroba berbx.
Gangiia Congenftbus berba.
Garapa pottu jpecies.
Garyopbyllata berba.
Garza Lufttanis ayit.

M5
45

45
zio

Gwinon Lufuanis avis.
Girgilim Lttfxtanisherba.
Gladtus pifcis.
Gnapbaltttm Brafiitenfe.
Colvaon berba Lufuants.
Gojfyptum frutcx.
Graminis xarits. jpecies.
Granadilla Hijpunis.
Guaayara loculta.
Guabiru mus.
Guacaguacu avis.
Gttacru jiutex.
Gu.na apara cancer.
Guaia alu jpecies.
Guata miri cancerculus.
Guacacuia pifcis.
Guacari pifcis. \
Gu..jabo arbor.
Gu-Jba arbor.
Guaiba pocacabiha arbor.
Guatbi aya ptfcis.
GUkibi Coara ptfcis.
Guaimmbi avicula.
Guumttiacu pifiis.
Guaniaiacuattnga ptfcis.
Guamataguaru ptfcis.
Guanabarm arbor.
Guanhumi cancer.
Guapereiba arbor.
Guaperna pifcis.
Guara avis.

Guaraabuiu pallia Braflienf
Guara tapema piftis.
Guara vna avis.
Cuaruuru gammarus.
Guara tereba pifcU.
Guarema ptfcis.
Guartba quadrupes.
Guarmu eremenbi infeitum.
Guaruguaru pifis.
Guatacupa pifcis.
Giwyabara arbor.
Guebucu pifcis.
Guayacan arbor.
Guira acangeta avis.
Guira ceereba avis.
Guira guai numbi avts.
Guira guacti berata avis.
Gtiira ienoia avis.
Gttirapariba arbor.
Guirapeacoja vermiculus.
Guira perea avis.
Guirapunga avis.
Guirapunga fcemina.
Guiraquerea avis.
Guiraru nbengata avis.
Guiratinga avts.
Guira tangeima avis.
Guitiarboris varia jpectes.
Guiticoroya arbor.
Guiti toroba arbor.
Guiti iba arbor.
Gumcupa iuba pifcis.

H.

2Hr&CC Belgis pifcis.
Hautqmlid Mexicanorum.

H5>

H

152

211
21

'59
4*
»3
5?

i
70
246
229
205

77
1S2
ibid.
•83
Hi
166

i°S
104, 105
iii

»47
ifij
196
14»
16S
158

94
185
118
150,165

20J

»7i
160
204*
187

»7»
178

226

256

169

'77
102.
171

107
' 216
212

»93
212
209
108, 118
8J
212
201
202
ibid.

210, 211

ibid.
192

"3
114

"3
»5

166

Pla

Jtay qtudrttpes.
Jienbuh apts mcllifeu fpecics.
Utrbs. viv<t fpecies.
iiinf^omatz.in Mexkanorum fttttcx.
Hubertis arbor.
nuir^itzM avis Mexkttnis.
Jiuitz.ilxochitl Mexicanti.
Uydropiper berba.

I.

"TAaeimrtt Scorpius.
Xlabebtrcte pifcti.
labiru avts.
laborandi herba.
laborandi frutkefcens.
Iaboti teitudo.
labotapita arbor.
labutkaba arbor.
Iacaranda arbor.
lacamaciri avti.
lacana avis.
lacapticaya arbor.
lacape gramen jitnceum.
lacapu avis.
lacupema avis.
lacarini avis.
lacare Crocodiius.
lacarutu avis.
lacatinga infetium.
lacua acanga berba.
lacuarete qttadrupes.
laee herba.
lagttacagmrc pifcis.
laguacatiguacu avis.
laguara quadrupes.
laguaracapifcts,
laiama Ovkdi, *
lambu avis.
Iamacartt herba.
lamac&m arbor.
lamacay avis.

Sanduy, regulus Tapuiyarum.
lanipaba arbor.
Iapdcani avis.
Iaparanduba arbor.
laparttca fcobpendra.
lapu avis.

Iaqueta pifcti Lufuanis,
laracatia arbor.
laroba herba. '
lafmini fpecies.
lataboca armdo.
latebucu ricimts infeclum.
ibabiraba arbor.
Ibacuri-pari arbor,
Ibacamuci arbor.
Ibametara arbor,
Ibati berba.
Ibera puterana arbor.
Ibiboboia ferpens.
lbhurapari arbor.
lbijau avis.
Ibipurunga arbor.
Ibipitauga arbor.
ibira arbor.
ibiraba arbor.
Ibiraee arbor,
Ibirapttanga arbor.

222
259

73
80
102
198
99
«

245

*75

200

5*
69
141

101

141

I 3 S

202
190

128

2
l 9 l

NTAR.VM ET ANIMANTlVM.

Ibira cbi arbor.
Ibixuma arbor.
lbyara ferpens.
Icicanba arbor.
Icka reftna.
lcipoherba.

Igapeba Ltifitanis langada,
lecttiba arbor.
Jendaya perroqttet.
ietaiba arbor.
Jeticacka refina.
letka berba.
leticucu herba.
Ignavtts qttadrttpes.
Igttana Uuertus.
hto arbor.
hya quadrupes,
Inajagtiacuiba arbor.
Inga arboris jpecies.
Inga opeapiiba arbor.
Inimboy herba, iz. Icoti.
Infccittm immminatum.
Infeclum ixftar fuci.
Infcftum iihigmtudir.e Brufci.
Infeclum vcLnsmttfcdi figura.
Infeclum volans Tauri jperies.
locara arbor.
Ipecacoanba berba.
Ipecati apoaavis,
Ipecuavti.
Iperoba arbor.
Jperu pifcti.
Iperuquiba pifcis.
Ifocucu vermti.
Itaiara pifcis,
lua fiutex.
lua umbu arbor,
luapecanga hcrba.
Ittpatiima quadrupes.
Iupuiuba avis.
Ittqueri omano fiutex,
lurepeba frtttex.
Itirucua tesludo marimt,
Jurumu herba.
Iitrara tcsludo.
luruucapeba pifcis.

K.

T7~ Ahara ftuttus Tapuyis.
AVk,;^ pf C y Gr&cu.
Kitfeara apis fpccies.
Kura ura fiuctus Tapuyis.

aio
242
199
254
6

235
22

156

'94
*35
147
35
192

2 3

1:5,116
198
269
91
212
109
=•53
'93
156
12S
; 5
47
3

»45
117
119
141
129

'9
1:0
240
114

195
11S
ibid.
99
'3«

IOX
101

256, 257

LAblab phafeolus.
Letttts penftltiBrafilknfium.
Linu metropoiis Peru longitudo.
Lingoada pifis Lufitanti.
Lobt echinoides Clufii.
Loculiarum Jpecics,
Locuitatota atra.
Loutra Lufitanti.
Luce herba Cbilenftum,
Lyfimacbid fpccies,

M.

MAcaqtto Congerfibus qttadrupes,
Maci iiedict Chtlenfium.

141

>3i
J 59
9S
ibid.

'4
272
127
206
101

IOI

16
41

221

256
120

*34
138
iii
112
5<?
J 59
258
258

2 55
256

"53
'7
218
207
97
17'
180

146

«3
108

10
222

'93
64
89

241

44
241
146

268
16 }

*59
258

33
271
260
1S1

12

M5
248
234
291

30

"7

291

MaCUCagUA Avti.

213

Macumba Congenfibtts herba.

24

Magttari avti.

104

Maguey, fett Metl Mexicanorum.

38,88

Malagttetta rera.

39

Mameiuco qui Brafilianis.

168

Mamoeira arbor.

102

Manaca jrtttex.

69

Mandatia Lablab Alpini.

33

Mandiiba frtttex.

65

Mandioca radix.

ibid.

Mandiopuba.

67

Mandttbi d'Angola herba.

43

Mangangai infeclum.
Mangaiba arbor.

*57

121

Mange Veradeiro Lufttan.

ll8

Mani Hijpantiplanta.

'37

Mantis locusla.

246

Manucodiatarex, avti.

201

Manucodiata alta.

219

MapreucattchjluviHS,

268

Maracana avti.

207

Maracana Arar& jpecies.

ibid.

Maracoana cancer.

1S4

Maraguao quadrupes.

2 33

Marangigoana animaacorporefeparataBrafi.

279

Mareca avis.

214

Marinheiro cancer Lufttan.

187

Marrubitim Braftiienfe.

16

Mafarinorfrw Lufuanti.

191

Maratata iba arbor.

132

Maruapoante numen Chiienftum.

287

Matapafto berba Lttfitam.

10

Matuitui avti.

199, 217

Maturaque pifcti.

169

Matiritia civitatti longitudo.

260

Mberuobi infetlum.

2 54

Mecapatli Mexicanorum.

11

Melotigeia herba.

*4

Mechoacan radix.

4 1

Meeru canna Indica.

4

Mellts agretlti fpecies.

259

Melo aqttaticus.

22

Menteriatn bacaia Congenf.

234

Mentha Gr&ca.

»5

Mentaftro herba Lttfitanti.

*5

Mergi aquatici jpecies eiegans.

210

Meros pifcti Lufttan.

169

Metl Mcxtcanoruiti,

38 88

Mkambe berba.

10

£^ternveter

225

Mtivapira pifcti.

162

Milliped& jpecies.

^53. *5 8

MitUyVelMuttt avti. 194. alia ejusjpecies»

!95

Molle arbor.

90

Monguape jlttyius.

262

Monoceros pifcti.

•43

Monoceros ptfcti Clufii.

J 54

Mormyio Gefneri pifcti.

i 5 6

Mofambes d'Angola berba.

10

Mofquito culex.

J 57

Moz.ombo qui Brafdianti.

268

Muctt pifcti.

1S1

Mitcuna phafeolus.

18

Mttcutaiba arbor.

106

Muiva arbor.

117

Mulato qui dicantur.

268

Mitili ptfcis jjecies.

I 5 6

Index Omnivm

Mundubi berba.
Mundubi gttactt arbor.
Mureci arbor.
MuresBrafdienfes.
Murttcuj& fpecies.
Mttt araneus.
Mufcarum varts fpecies.
Myouros herba.
Myrta Lufitanti.

N.

NAna, vuigoAnanas planta.
Nana braya.
Nari nari pifcti.
Naslbos Gr&cti.
NebuU rar& in Brafilia,
Nbambi berba.
Nbambuguacu jrutex.
Nhamdia pifcti.
Nhamduguacu araneas.
Nhamdui jrtttex.
Nhandiroba herba.
Nhanduguacu avti.
Nbaquunda pifcti.
Nbatiu cttlex.

Nil, five Nir, coior cceruleut.
Niqui pifcti.
Noitibo avtiLufxtanti.
Nux Catbartica.

O.

OCcoembo Lufitanti berha.
Oleum dantes planta.
Omenafo Teima herba.
Onca Lufitanis qttadrupes.
Ononti non fpinofajtoribusluteti.
Openauci^ radix.
Opponne jluvius.
Orbti muricattts.
Oreilana tinftura.
Orobus Brafilietifis.
Otfcbunogb jiuviw,
Oves Peruviana.
Oves Cbiienfes.

Ourico cacheiro Lufitanti quadrup.

P.

PAca cuniculi fpecies,
Pacomo pifcis.
Paco caatinga berba,
Paco caatinga arbor.
Pacoeira Lufttanti arbor.
PacoSeroca herba.
Paiomirioba herba.
Paipaiguactt infeftum.
Palmeira BraftlU.
Panama infeclum.
Panapana mucuinfecium.
Pao Brafil Lttfitanti.
Pao d'arco Lufitanti arbor.
Pao gamclo Lttfitanti arbor.
Papa peixc avtiLufuanis.
Papay arbor.
Papiiiomtm varm fpecies.
Paragna pfittacus.
Paranacttre gammartts.
Pararo herba.
Parati pifcti.

57
96
118
229
70,7!
229

2 54
6
108

35
ibid.

175
4
165

49
77
149
148

75
46

190

'7 1
»57
57

178

195
96

2£

47
5i
*3S
5
4i
269

'59
62.

9

268

*43
244

*3S

224
148
48
X02

»37
48

9
*55
261

2 5 Q
249,250
IOI
Il8

>3I
I94
102, I04
2 5 Q
2©7

188

5 1
181

V L A N T A

Tarti pifcis.
T-tJiionis jlos.
Taslor pifcis.
TaUinaca marina.
Pata Litfitanis Anfer.
TatiMaguey jpecies.
Pegafrol avis Lujitanis.
Peixe agulha Lufitanis.
Pcixe gallo Lufttanis.
Peixe pcgador Lufitanis.
Peixe ferra Lujitanis.
Peixc viola Lufttanis pifcis.
Peixe volador Lufitanis,
Pcrcxil Lufttanisberba.
Peo de Galinlia vermiculus.
Tetimbttaba pifcis.
Tbalangium maxtmum.
Tboxinus Gefneri.
Tiabapifcis.
Tiabucu pifcis.
Ticacuroba avis.
Ticutpinima avis.

j&tttecman Beigis.

Tillan mmen Chilenftum.

Pimenta Lufitattis.

Tinabtttz.xibuitlMexicanorum.

Tindoba arbor.

Pinhoncs Lufitanis.

Ttno herba.

Tiper cautlatttm.

Tiqmtinga pifcis.

Tira aca pifcis.

Tira acangata pifis.

Tirabebe pifis.

riracoaba pifcis.

Jttra iurumenbeca pifcis.

Tira metara pifis, 156. lcon.

Tiranemapiftis.

Tira ptxangapifcis.

Tiraquiba pifcis.

Tira tiapa pifcis.

Tiraumbtt pifcis.

Tiraya pifcis.

Tifcis innominattts.

Fita quid fit.

Titanga guacu avis.

TUnu innominaU. j, 8 } 9, 1.4, 16, 18, 19,
37, 43, 44, 47, 49, 50, 51, 52, 53, 54,
Tolypodtwn Brafiltenfe.
Tongi Congenftbtu quadrupes.
Torctts Guineenfxs.
Tonm filveslris.
Toti atinga gammarus.
Toti pcma gammarus.
Totiqui quiya locusla maritia.
Prigiiiza Lufttams qttadrupes.
Tfutacorummajorum&minorum jpecies.
pjittacorum nidi.
Pudiano vcmiclho pifcis.
Piuliano vcrde ptfcis.
Tulcbcs Chilenjium natio.
Pttlgera herba.
Ttoiaru pifcis jpectes,
Turaque ptfcis.

Q.

144

70
166

218
89
196
i<58
161
1S0
179

i6z
14
83
148
248
170
ibid.
ibid.
204
ibid-
178
287
39

* «5
133
96

48
73
159
154
144
161
i 7 «
149

1S1

•45
151
180
157, 180
167

I64

*53
89
zi6

t Animantivm.

Ouereiba arbor.
Quetcle avis Congenftbus.
Quici tnfeclum.
Quicimiri infeclum.
QuiUobo Congenfibttsberba.
Quimbatui avis.
Quinctamaii berba.
Quingombo berba Lufttams.
Quiriquincios Cbilenftttm.
Quitii arbor.
Quiya berba Jpectes.

R.

5<*

Q

Vaubayehuacbtli Mexicanorum.
Ouaiibmecatl llexkmomm.

"5
230
229
188

»87
185
221
205
ibid.

145
146

288

165
•5 1

97

'!5
i 9 i

*54
ibid.

3'
207

2 ?1

31
292

37

T> Sletelflancje Beigis serfem.

*^-R*ji ffecics inBraftlia.

240
! 75

Rana tn arbonbus degem. 241
RemediiimcomraScrpentummorfus , 7. comra venena,
9, 26. contracalculum, a& 48. comra morfnsvene-
natorum animalium, ibid. & 50, 52, 60. contra fca-
biem, 26. purgans, 32. abftergem , ibid. adverfm
ulcera, ^.furgans, a-j.contra dyfenteriam,6z. comra
venenum.

RenmarinmZoophpon. 189
Reri oslrea. ^88
Reri apiya hydrus. ibid-
Rio S.Vrancifco defcriftio. 262, 265

Robzlo pifcis Lttfitanii. jgo
Roi.aqmd ftgnifuet lufttanis. 66

CAbaon arbor lufitanis.

Osaccbarimachina , & conftciertdimodtu.

Sagittaria herba.

Saimbeiba arbor.

Saiietna fif is Lufuar.is.

Saknoneta fifcis Lufuanis.

Salpa pifcis.

Sape Lufuan. gramen junceum.
Sarcaparilla hifpanis.
Sardinha pifcis Lufuanis.
Sargus pifcis.
Sarigoy quadrufes.
Sayacuavis.
Scarabem parvtts.

Belgis.
Scyuri Braftlienfes.
Sempervivum marinum bacciferum.
Senembi lacertuslguana.
Serpentaria major.
Sefamum berba.
Silva d'agoa jrutex Lufttan.
Soco avts.

Solani veficarii fpecies.
Solanum bacctferum.
Soldanella berba.
Soldido pifcisLufitanis.
Squilla lata.
Squilla tw&i.
SteUa marina.
Stella arborefcens.
Struthio avis.

Acomaree canna Saccharifera.
J- Tajacu caaigora porcas,
Tajaoba hcrba.
Tai-ibt quadntpes.
Tainha pifcisLufttanis.

Pp 2

n 3

8$.&fcq.

55
iii

M3
156

153
2

10, 11

178
147
222

•93
25S
200
*3 r
'3
236

*7

21

74
»99

JZ

55
5 1
151
186
187
189
ibid.
190

82
229

35
"3
181
Taioi.l

.Index Omnivm Plant

Tahia herba. 27
T amandua quadrupes. 225
Tamarindorum arbor. 107
Tamaruguaat locuttanutriiiti. 186
Tamatia avis. 208
Tamoata pifcis. 151
Tamoataranabetba. 53
Tangara avisjpecies. 214
Targaraca fiutex. 60
Tapacura Brajilicnfibiis. 269
Tapcti citniculits. 223
Tapcra avis. 205
Tapia arhor. 98
Tapiiij formica. 252
Tapkrete quadrupes. 229
Tapyracoyanana arbor. ■ 534

Tapuiyarumfines & fcdes, 268. mores, 270. anna, 278.
morcs& confttetiidines,2jy. Iccnes,2&o. progrediendi
tnoditi, 280. ric?/#, 281. fccminst pregnantes, & posl
parttun quomodo agant , 281. tnortuos fttos comcdunt,
282. lugendi modus , ibid. Habitus corporis , ibid.
r/Kifria r?I>;« m.tgnatcs a plebe differant. ibid.

Tdiw&e pfittacus.
Taragttira lacertus.
Taraguira Aycurara.
Tareira dalto pifcis.
Tartera do Rio pifcit.
Tarcraja herba.
Tartaruga teUudo marina.
Tatai iba arbor.
Tatu & Tatupeba qttadrupes.
Tatu ete quadrupes.
Tittu apara qnadrupes.
Tauri volantis fpecies.
Tayafica pifcis.
Teca Cbilenfium far.
Teitey avis.
Teittguacu Luertus.
Teiiishana lacertulus.
Teftttdinum fpecies.
Tetimixara pifiis.
Tiburonis fpecies.
Tijeguacu paroaraavis.
Timttcu pifcis.
Tipuia, Tipiaca, Tipiabaca.
Tlaquatzin quadrup.
Tomatr.itx.icaz.tii Mexkamrum.
Tongu Aiigolenfibus berba.
Tremaic fiutex.
Triangularis pifcis.
Trifolli fpccies.
Trifolutni jpicatum.
Tuberaon Lufttanis.
Tucana avis.
Tururacu locttsla.
Tucurobi locitsla.
Tttidara avis.
Ttd vulgo perrorjuct,

207
238

2j8

»57
ibid.

33
241
119
231
ibid.
232
246
144

H7
2j8
241

»45
181
214
168
67

221, 223, 233

6

-4
61, 81
142
2

ibid.

217

246
205
206

ARVM ET AnIMANTIV^J.

Tuiaputciuba perrocjuet.
Tttiete perrocjuct.
Tuipara perrocjuet.
Tllitirica pcrroquet.
Tttinanti iba arbor.
Ttinaruin differentict.
Tunga infettum.
Tupa quid figntficet Brafil.
Titpacununga Tonitru BrafiU
Tupaberaba fulgur BrafiL
Tyepiranga avis.
Tz.opilotl avis MexicAiiis.

V.

VCaguacu cancer.
Vcajs Cbilenfes
Vca itna cancer.
Vermis terreftris.
Vefpcrtilio aquaticus.
Vejpertilio cornutus.
Vipuba & Viabururu berbt.
Vmari arbor.
Vmbu arbor.

Vmbulu Congenfibus quadrupis.

Vnatt quadrupes.

Vribaco pifiis.

VrticaVrentis jpecies.

Vrubu avis.

Vrttcatu berba.

Vrticari iba arbor.

Vrttcti frutex.

Vrumaru pifcis.

Vrutaurana avis,

Vty arbor.

Vttba arttndo fagittaria.
Vubarana pifcis.

W.

tVT2tt«Joen Eelgis avis.

vv ^©atertntlotn Beigu.

VVilbelmi Clymmerii itinerarium.

X.

XJLbuaVt arbor MexicanU.
Xatapa radix.
Xalxocotl Mexicanorum.
Xipbias pifcis.

YPotinge fluvius Braftlia.
Ttzlehuayo patliMexkanis.
Tuca Amerkanorum.
rz.tuat^oz. Sarcaparilla Mecboacanorum.

Z. -

T lnz.ibtr dttplex, mas & fotmina.
Jzoophyia dm imwnimta.

ibij,

ibid.

ibid.

ibid.
136
127

2 4 C,

278

ibid.

ibid.
192
208

185

285

184

*55

■4i
2ij

67

121
I08

"S

222.
I77
48
207

35

104, 109
61

17$
205
120
i

190

92
4»

160

258

99
68

17,18
1S9

F I N I S.