The Gift of
The Associates of
The John Garter Broion Library
I
CARDANI MEDI-
ci MEDIOLA-
N E N S I S
Contradicentium Medicorum
LIBER SECVNDVS,
Continens
Contradifliones centum & oSlo.
ADDITA PRAETEREA E I V S-
DEM A V . TORIS,
Dc Sarza Parilia, De Cina radice,
Confilium pro Dolore uago, Difputationes etiam-
quasdam alias non inutiles*
Indicem omnium ipfi operi praefiximus.
LVGDVNI APVD S E B«
G R Y P Η 1 V M,
M. D, XLVIIIj
\
W £—
i
P
'■
M, ANTONII MAIORAGII
rhetoris hendecasyl-
Ubirn ad Hieronymum Cardamm
Mediem Mediola-
nenfem ,
Car dane omnibus e meis amicis
Doflnna, ingenio, fagacitate
Princeps : quem medica repertor artis
Humano generi fauens 4 Apollo
Impellit per iter nec ufitatum
lam trita a reliquis uia rehtla,
w Aegrosqj e docet, at que deflitutos
Conferuare homines leui labore.
Cur illa aurea tam diu premuntur.
Qua, fcripfifli opera, in tuis tabellis!
Cur non efficis imperitiores
Vt tandem ingemo tuo (ruantur*
Cur non caelitus attributa dona
Vulgas! ut quibus haud data e β facultas
Aegris confugere ad tuos penates,
E? f criptis habeant tuis falutem ?
Nam fama ante fores flat,ufque clamans,
Tefiaturqi Deos fibi annuentes
Immortale decus tibi futurum
Aegrorum fi hominum mifertus,edas
Quamprimum monumenta iam pera6la.
3
ILLVSTRISSIMO,
AC EXCELLENTIS S.
FLORENTIAE
d v c i ,
COSMO MEDICES,
HIERO N. CARDANVS
MEDICVS MEDIO-
LANENSIS
S, P. D.
T SI in hac fortuna mea,atq; eruditionis me-
diocritate , mhd tam mfigne efl, ut licere mihi
putem opus hoc impolitum, atq\ humile , clari f
fimo principi dedicare: tanta me tamen de fin-
gulan humanitate tua ffes erexit, tam egregia
erga omnes eruditos benignitas impulit , tanta,
denique dignitatis, gloria, fflendorts, laudum φ
tuarum per omnium ora uolitantium perculit
admiratio, ut quamuis temerariu ejfe non igno-
rem,exiguum munus tam late imperanti offerre : longe tamen magis nefarium
effe crediderim , inter mortales alium quenquam tibi iudicio meo praponi , cui
opus hoc, quantulumcunq·, fit, dono daretur. Etenim ut amatoribus tuisfumam
exordium, Quinam in patriam meritis , in Dei cultum pietate, in eruditos libe-
r alitat e fuere praflantioreslaut inReipub. regnorumf, adminiilratione pruden-
tioreslTanta uero illis opum affluentia, tanta rerum geilarum gloria , tam con-
flans in illos ciuium amor , tam ampla in rem literariam beneficia, adeo denique
perpetuus ac diuturnus felicitatis fucceffm , ut diuinitus fumpflffe initium, con-
fer uatam, audiam, ac ad fummum eueflamfafligium, familiam tuam fatis con-
flet.Cum enim Cofmus ille , primus nominis tui author, fflendidifltme uixtffet,
marnificentiflime adiflcaffet, templa inilauraffet, ades f aeras ornaffet,annuosc j;
etiam facerdotibus reditmconfhtuiffet , coenobium Hierofoljmis erexiffet,m-
uiffetf ciues fuos proprijs opibus, adeo ut etiam clara nunc familia Benciorum,
J?ortinarioru,Tornabonoru,ac Saffetorum beneficium fentiat : incredibile diflu:
tantum tamen auri reliquit monens , ut uel rege magno thefaun digni uideren-
tur. Et quamuis diuitijs nemo illum aquaret, illarum tamen magnitudinem pru-
dentia magnitudine uicit : miraculumq ; maiore miraculo fuperauit. Erat enim
in aduerfls fortis, in fecundis humaniflmws, quotquot ante nos fuere mortales βί-
α 2 pient
pientia juperauit.lUe patria fuam,qua uix [ex annis, armis, ui, fludiocp, maximo
in pace retineri confueuer at, triginta atq; amplius annos , quibus ab adminiflra-
tionis initio (uperuixit, perpetua in tranquillitate moderatione [ua ac innocentia
continuit. Jfuxit & illius potentia ac agrum finibus prolatis, Francifco sfortia
dux, authorq; fuit, debita fibi Longobardoru prouincia uxoris har edit ano iure
recuperandi.Vtncebant Veneti, quoties ab illius partibus flabant : fuccubuerunt
aduerfus illius fententtam bellum gerentes. Hic primus luuentute Florentinam
Gracis literis philofophiacp excoluit, Mar filio Ficino Florentino, Mrgyropyloq;
Byzantio, uiris eruditis pecunia conducis. Ergo quid habet Florentia boni, quod
Medicum familia, non debeatur, fi opes, potentiaflitera, pax, atq; concordia, qui-
bus maxime crefcunt duitates, ab ea proue nere7. Mitto nunc antiquiorum digni-
tatem,geftacp Nerij,ac Jilemani,uirorum illustrium, maiorumcp, tuorum : tum
Syluefln ac loannts Cofmi progenitorum, quorum uirtute fufi, fugatiqj , loannes
Olegius,& Sacco Mr e tinus, qui Scarperiam ob fidebant, liber atacp flimul peri-
culo Florentia eft. Vnius illius Cofmi merita in patriam ac omnes bonos fatisfa-
cere gloria , quam ex progenitoribus quarere J olemus , mihipoffe perfuaderem,
mjuccefforum potentia, claritas, ac piet as, me magis incitarent. Et quem iam co-
gitatione ipfa fuperare non fferaffem ,filij eius , ac nepotes fadlu, ac uirtute ui-
ciffent. Nancp Petrus Cofmi filius, etfi obuita breuitatem,morbiq; aflidui im-
portunitatem, geflis patrem aquare non potuit : dignitatem tamen retinuit , utr-
tutem fuperauit.Eius enim pietate, manfuetudme, militia q; faftum exifttmo,ut
Deus filiorum eius, ac nepotum peculiarem quandam curam gejf erit. Neq; enim
abfque Dei immortalis fingulari prouidentia fieri potuit , ut tam breui tot, tam
maeccantis con-
templatioJPorro quid fit huius materiae forma, caeterorumq; inanimato-
eap.s». rum,nunc dicendu eft.Exiftimat Gal.pr imo de V fu partium ,membrorii
forma etiam in animatis eife temperamentu:inquitenim,Nam carni eife
carnem;& Neruo neruum,& alioru unicuiq;,id efle quod eft,ob quatuor
qualitatum praediCtaru certam quandam temperatura miftionemq; con
tingit.Haec igkureisiecundfiiubftantiae rationem infunt.Coniequentur
autem neceftario odores,fapores,colores,durities,mollkies. Alia uerbne-
ceiTarib accidunt, pofitio,magnitudo,conexio,c5formatioq;.Hic tria gene
r-a oftendit Galenus eoru,quae nobis infunt temperatura, quae a mixtione
procedit primarum qualitatu, neceffario confequentia illa,& quae illi ne-
ceflarib adueniut.Ex hoc non habetur,quod quida exiftimant,fcilicet for
mam eife illorum elementoru fubftantia,aut mixtionem, fed ob mixtio-
nem : unde inquit, 'bK itSLvvy nijigtey 7itiav ttgccny vycwn*
Vnde ex hoc non uidetur tam liquido fequi , formam quae eft fubftantia
eife qualitatem,aut magis ac minus fufciperemam quamuis augeantur ac
minuantur elementa , non tamen forma, qux ex illorum temperamento
confurgifcfed uarietatem fufcipit u t ad qualitates coparatunneruus enitlt
c carne frigidior eft,& ficcior,non tamen magis fubftantia.In libello autem,
C 5 ali titulus eft, An mores animi corporis temperatura fequatur, omnium
fimila
LIBRI II. TRACT. L U
finiilarium fubftantiam primis qualitatibus conftare aftirn^at. Dubitat
autem cie inJflru mentis atq; anima : led & haec uult ex illis effc. In hbeUo
quoq; De fubftantia facultatum naturalium inquit,uerifimiiitis elle,tcm-
peraturam collare mixtione primanim qualitatum, quam elementorum
ipfonim fubftantiamec ultra eam,nifi animam, fi immortalis modo fit,for
mam ullam aliam ponere unquam uifiis eft. Auerroes aute pofuit in uno- ^ ^"3ί*
quoq; mixto tres formas elementorum componentium, & formam com
politionis, .
cens mouens, ac miicens in a£hi. Quare nec hoc a Galeno , nec ab experi-
mento diicrepat. Lignum autem ac lapis non differunt fpecie». fed folis ac-
4 MttKeoro- cidentibusxaro autem mortui,ut inquit philofophus, aequiuocc caro· dici·
,ttW,cap.u. tur;nam elementum- eft, aut elementa : quod tempus,inquit, detegit cura
in cinerem conuertitur.Vel dic in inanimatis mixtisa&um fuperuemen-
tem his quae fpecie eadem erant ea diftinguere. V erum melius eft, ut ad
clementi naturam reducantur,fintq; eadem, cum nullum ex hoc inconue
aiens fequatur. Nam fi differentia fpecie efte dicantur inanimata , erunt
aliquae formae aliae a cceleftibus 8c elementorum. Sed adhuc eft difficui-
tasouia Herculeus lapis differt in operatione a ligno, & propriis acciden-
tibus, imo etiam ab aliis lapidibus. Item plus differt Herculeus lapis a li-
gno quam a bpide.Refpondeo, quod de Herculeo lapide eft magna diffi-
cultasrin reliquis dico,quod quaedam differunt folo numero, quaedam ae-
cidentibus,quaee diafi eft:
mcd-c!^.’ ηδ enim ferru uincit ferru unqua,aut magnetc,quia eft inanime, & inani-
matu ηδ poteft effe in aau,fed folu in potetia, mfi ratione formae elemcti
p r edominatis.Ellebo rus habet diuerfas partes, & turbetu habet fubftatia
pituitae fimile, frigida,candida,leue,ideo ηδ educit pituita craflam: habet
& cum ea partes calidas fubtiles, ad attrahendu adiuuates.Cerufa & calx
difsident tota fubftatia ab humano corpore, ut clarii eft.Euforbii lacryma
non
41
LIBRI II. TRACT, I.
non purgat pituita fimilitudine, nihil enim in ea frigjidu : fed colliquado.
Gor trahit aerem uacui ratione, qua omnia abfque diicrimine trahuntur.
Caprificus non trahit ficum,quia uiuens non trahitur: mortua ficus non
eft fubftantia fimilis. Humor malus trahitur a membro fub ratione ali-
menti , ctim eft fimilis : aliter membrum eftet fua mala qualitate fibi me-
dicina,fi contrarium traheret. In medicamento alia ratio eft, caufa uero
attra&ionis eft exa&afimilitudo : fic ut unum fit animatum,aliud autem
anima careat. Ad Alexandrum attrattioafimili eft propter nutrimen-
tum , nam & magnes alitur , & diutius durat in ferri fcobe : etfi non pro-
prie fubftantia illius forfan nutriatur. Sed non eft neceile in attra&ione
propter nutritionem,quicquid eft intermedium prius trahi. Humor ue-
ro qui trahitur,membrum nutrit, fed modice,ad quod trahitur,quia fimi
litudo temperamenti non eft ad naturale , fed medicamento acquifitum.
Sed contra hoc eft argumentum Principis , fi membrum fic traheret , aut
medicina concomitaretur humore,ualidior fieret purgatio in fanis quam
aegris.fed hoc non procedit,quia humor bonus eft,& ab alijs membris ma
iore ui retinetur:ideo fani habent ualidiora etiam membra quae retinent,
& humores plerunq; bonos, quare maiore nixu retinentur. Serapio au-
tem,quia credidit medicamentum, <3c non membrum trahere humorem,
ideo difficultatem habet quomodo idem attrahat, & expellat : quare co-
gitur dicere,quod medicamentum attrahit, & membrum expellit : quod
fieri minime poteft.
CONTRADICTIO Q.V ARTA.
Cor an fit unum membrum principale tantum .
PRincipia igiturfunt,Cor,Cerebrum,Epar,&Tefticuli.l i. Artis me-
dicae,cap.iij. Non eft ignorandum quatuor eife uirtutes in animali:
Senfitiuam,quam Galenus ponit in cerebro: Vitalem,quam in corde:Nu
tritiuam,in iecore : Generatiuam,in tefticulis. Igitur fic illas ponit in his
membris , ut quo ad has uirtutes Galenus neget horum membrorum al-
terum ex altero pendere. Non tamen uult, quod cor non recipiat uirtu-
tem fentiendi a cerebro : nec quod cerebrum non recipiat uirtutem uita-
lem a corde:fic enim ut in bene retta ciuitate,tnutuo fibi haec inuicem fa-
mulantur. Rationes adducit ad haec Galenus , in libris quatuor primis
qui fuperfunt de dogmate Platonis,& Hippocratis: praecipuas autem pro
iecore in v i.libro. Prima igitur haec eft uirtus , ibi ortum habet,ubi in-
ftrumenta eius originem ducunt : at arteriae funt inftrumenta facultatis
uitalis,uenae nutritiuae, nerui fenfus. Igitur ubi haec exoriuntur,ibi fua-
rum origo uirtutum. Sed nerui a cerebro, arteriae a corde, uenae a iecore
oriunturiigitur haec membra funt harum uirtutum fontes principales.Et
c 3 fi quis
Quarta prt-
mi.cap.4.
In Antidot.
cap.^.&xo.
22
. hier* cardani contradic medio
fi quis dicat,quod calor naturalis conferuatur per motum pulfus : refpon-
det Galenus,quod etiam anhelitus : & ficut pulfus eft per uirtutem acor-
de tranfmiiTam,fic anhelitus per uirtutem a cerebrorum refpiratio fit mo
tusuoluntarius. ideo utraque membra quod ad hoc y cor fcilicet , & cere-
cap.n. brum,arqualem ufum quo ad caloris exhibent conferuationenu
Ad hoc refpondet Auerr. 1 1. Collea. quod tranfmittitur haec uirtus a
corde prius ad cerebrum per arterias. & adducit difieaionem pro teftimo
nio:nam magnae ibi fpeaantur arteriae. Sed hoc non uidetur uerum in la-
borantibus morbo attonito , integra adhuc cordis uirtute : non enim fei>
tiunt,& tamen deberent fentire,quia principalis uirtus integra eft. Dice~
ret A uerroes perfici in cerebro, ficut calor eft in lumine iolisuirtute . fed
non perficitu r nifi cum ad elementa peruenit. Sed haec refponfio nulla
eftmam fi uirtus illa eft imperfeaa,nihil ei conuenit ex operatione:quare
Tricon- manis erit. Refpondeo igitur quod ut dixi in Contradiaione primi libri,
ttadicfc. i. Ariftoteles diceret duo. Primum, quod falfum eft : fcilicet/juod nerui a
corde oriantur.nam deceperiit illum uilli cordis albi & iubflantia fimiles
neru is.Secundum eft, quod negaret neruos efle inftrumenta fenfus ommsr
fed diceret elTe inftrumenta tantu perfefti fenfus.D.ximus aure ibi quod
Aucrroes in Paraphrafi aliter conatur foluere argumctum.Quod li dicat
aliquis pro philofopho, cerebrum indiget uitali fpiritu:Refpondeo,& cor
indicet refpiratione qua illi a cerebri uirtutefubmimftratur : nec tamen
hoc prohibet quin cor fitprincipale. Sed fi quis dicamur in attonito igi-
tur morbo deperditur fenfus>Refpondeo,ciir quiido attonitus morbus ex
corde pendet etia fenfusamittitur=Dico ergo, quod deperditur rob intem-
periem :nam mebra priuata fpiritu cerebn definiit fentire fenfu perleito;:
nam plurimi eorum retinet fenfum imperfeaum, id eft doloris cognitio-
nem : cdm uero & hanc amittunt ex toto, iam cor laborat . ad quid emm
illos cruciare fi nihil fentiimttimb plurimi fentiunt etiam non parum, fed
nequeunt lignum declarare. Hoc igitur argumentum quod ex coll.gan-
f de Dor., lia deducitur, nec pro Galeno, nec pio An ole e eterminat.
A conftitntione nero aliud fum.tur, in lecore pKCipue : fanguis enim
in eo generatur : nam ibi eft uas quod fuperfluum expurgat, bilem liqm-
dem flauam : & lien. Secundo, quia omnia membra intra peritoneum
neruofa ex (anguine portae nutriuntur foioicum nullum ramumexcaua
ad ilia defeendere dilleaio oftendatiquamuis Galenus hoc neget : paucos
enim excipit. Clarum eft igitmynulta membra faltemhoc iangume nu-
triri Tertio quia caro iecons fanguini fimillima cft.Quarto,quia ibi funt
uenae capillares ad modum ortus fontis , ut nullo modo in corde, cum lo-
cus latus fit, confici pofsit. Quinto, quia caua ibi maior eft, ficut arteria,
qua a corde prodit , magna ; ied hoc negat Vefalius : & nos etiam maio-
fcIBRI II. TRACT. I. *3
rem cauam in corde exiftimamus. Sexto , quia diuiditur caua ex iecore
non ex corde.Sed ut uideo, par eft utrinq; ratio : nam fuperficiem iecoris
ficut& cordis tranfiens duorum ramorum fpeciem effingit. Septimo,
quod experientia etiam conftat, quoniam oftia ipfa fangumis in corde ab
incus extra uerfus clauduntur : igitur cor cum comprimatur oftiola nul-
lum emittit fanguinem : quare nulla poterunt ex eo membra nutriri:ob-
ftat enim primo oftiifitus, qui ut magis comprimitur,eo magis clauditur,
tum uero etiam impetus ipfius fanguinis. Sed uena arterialis , quae extra
cor defert fanguinem,manifeftc in pulmone finitur.igitur caua non com ;
municatur cordi , nifi ut nutriat illud & pulmones : tum uerb ut ex illo !
ianguine arterialis generetur : quare nullo modo fanguis generatur in
corde,nec generatus perficitur.
Ad hoc in Paraphrafirefpondebat Auerroes,quod fanguis non nutrit
membrum,nifi per calorem arteriae fixerit temperatus:& fic non in corde
omnis fanguis formam fuicipit, fed bene a corde : & indicio eft, quod ad
omnia membra ad quae uena cum arteria ad uenit, altera alteri uel Ga-
leno tefte ibciatur.Sed ifta refponfio cum concedat quaefitum,fcilicet fan
guinem in iecore generari fub forma qua fanguis eft , robur oftendit ar-
gumenti : nam quod iuuentur membra in conferuatione proprii calo- librodeDif-
ris,nemo eft qui neget,quodq; hoc fiat a corde. Eft etiam ubi uenae ar- ie&ione uena
feriis fociis carent, ut quae per facrum os ad mufc.ulos, /1
«.V
CJ:0.
30 HIER* CARDANI CONTRADIC* Μ E D I C.
lia tantum comparat : interquae ut cerebrum efl frigidifsimum , fic iecur
humidifsimum: eft enim humidum iecoris maius quam & cerebri fri-
giditas:ex quo conuinci non poteft , cerebrum frigidius efle quam humi-
dum. Si tamen ut influentem habet fecum calorem confideretur, humi-
dius erit proculdubio quam frigidummeq; enim, ut diximus, fic ullo mo-
do frigidum eft. Verum cerebrum non effe naturae a dominante parte
terrae offendit fenes Philofbphus in 1 1. de Partibus. Cerebrum cum ad
contemperandum caliditatem ac ficcitatem cordis creatum fit,igitur fri-
gidum effe debet & humidum.
CONTRADICTIO SEXTA*
Spinalis medulla an cerebra frigidior.
lErebrum calidius efl & humidius fprnali medulla , efl enim illa
/mollius , eoq; partes anteriores humidiores quo molliores , 1 1. de
Temperamentis : at 1 1 1. de Alimentis fpinalis medulla eiufdem naturae
efl: cum cerebro, nifi quod durior efbtamen magis cum multum a capite
rece fleri ttquare uel ficciorex regula Galeni, uel etia aqualis cum cerebro
temperamenti , fi ad uerba folum refpicimus. Additq;,non propria ap-
pellatione dici medullam, quod efl: uerifsimum : nam medulla ofsis gra-
tia eft,at caput & fpina cerebri & medullae uerfa uice eaufa funt.Medul-
lae etiam ad nutriendum ofla faffae funt : cerebrum , ΙΘ>*
Occafu fpirat. Vltimus ac perniciofus eft Aufter,ut etiam 1 1 1. Aphorif- 5.
morum. Eft etiam confiderandum,qubd Vitruuius docet in condenda
e 3 ciuit
HIER* CARDANI CONTRADI CT. MEDI G
ciuitate effugere omnes uentos : at hoc ut eftcommodumbabitatoribus,
fic minus falubre: ille igitur rette confidit commodo & decori : at Medi-
cus aliter faluti : uterq^ pro dignitate artis. Cum uero urbs confiftit cir-
cundata a tribus partibus montibus , tunc uni uento tantum exponitur:
& ίΐ ille Lientus etiam fit falubris,ut Boreas , Eurus' iie : regio tamen in-
commoda eft, ac infalubris , maxime aduenis,ob uehementiam illius
uenti. Quare domus non debent,nec publice uiae>illi uento exponi. $a-
1 ubres igitur urbes funt , quae uel duobus aut tribus uentis , inter quos
Aufter non numeretur expofitae funt:item quae omnibus etiam,ut quae
in cacumine montium. Boreas facit tuflcs,& fraft uram uaibru pe&oris,
anginas, & laterales morbos, & coli dolores, & urinae difficultates : facit
autem corpora agilia,bene appetentia,colorata,den{a. Aufter autem fa-
cit grauitatescapitis,uertigines,attonitum morbum, <3t articularermflu-
xa,languida,& male colorata corpora. Euri & Zephyri minus mutant,,
fed ut diximus ex his falubrior eft Eurus. Si autem fingularem ratio-
nem in his confideremus, frequentes & ualidi morbos pariunt Auftri
auditui, A quilo nocet oculis magis: fi etiam fuis temporibus in ea regio-
ne flant,falubr iores : fi alienis, morbofi. V idere etiam fucceisionem bo-
num eft : nam Boreas Noto fuccedens magnos facit morbos, periple u-
monias,& phlegmones fub coftis. Similiter & a qualitate loci, ut Prin-
ceps inquit : nam fi ex loco aeftuofo, 6c defertis uenerint Auftri effe&um
gignunt,etiam fi fint Aquilonares : at contra, ex frigida regione Aufter
etiam parum aut nihil nocet : in Euro tamen & Zephyro hanc rationem
fecunda pri- obferuare iubet nos Princeps, ut fi Eurus mane fpiret,aut Zephyrus ?ae-
?*£ iperi,ialubriores fintrquoniam ex loco, quem iam fol repurgauit/pirant:
at contra infalubres,fi Eurus uefperfaut Zephyrus mane perfla ueritJEa-
dem ratione fi cui mons niuibus obfitus ab Auftro pofitus fit, Aufter illi
urbi humidioris cuiufHam Borea? ukem obtinebit. Ciuitates igitur quae
male quo ad uentos pofitae funt , trium fiint generum : aut enim omni-
no a uentis non perflantur , & hoc quia in humillimo loco funt : & de
his dicebat Rafis , qubd incurrunt lippitudines , & oculorum alios
morbos :& fimiliterfi habuerint uentos humidos fpirantes ac corru-
ptos,ut ex aquarum flantium, & paludum locis. Circa quod fcire expe-
dit , quod malus aer primo nocet capiti, fecundo uitalibiis membris , &
ultimo naturalibus : aqua uerb mala nocet primo naturalibus mem-
bris , & pbft capiti , ultimo uitalibus membris : ideo ubi foliis aer ma-
lus eft,non fit hydrops ex hoc,nec regius morbus. Primo igitur nocentur
illorum capita:quod fi caput ualidum fuerk, & oculi mediocres, aut de-
biles, oculi infeftantur , cerebro quod illi noxium eft ad eos expellente,
juxta regulam generalem; Membra robufta fuperflua mittunt ad debi-
LIBRI II, TRACT. I. 3 9
lia, ex Galeno in libro de Venae fe&ione. Secundum hoc igitur tres ut
legerent profe&i fiint ad urbem ubi malus eft aer, ratione qua inferius
docebimus. Igitur primus erat fenex,& habebat cerebrum & oculos ua-
lidos : fecundus erat rnuenis, & habebat caput ualidum,oculos mediocri-
ter robuilos : tertius iuuenis cum debili cerebro. Primus igitus capite &
oculis illaefis , febre longa correptus mortuus eft , quia erat fenex .-fecun-
dus oculis laborauit,& febre a qua liberatus eft,erat enim iuuenisrtertius
correptus eft phlegmone cerebri, uel membranarum eius,& mortuus eft:
pauci enim ciim euadant ex his morbis , quanto minus ille euadet,cui
morbus propter aerem accefsit? ciim aer potuerit ex fano euerteread
morbum, quomodo igitur relu&ante aere fanabitur? Et fic quafi mamfe-
ftum eft,qubd potuiilet quis naturam loci agnofcens, diuinare quod cui-
que uenturum eifet. Igitur modus,fitus urbis malus, quo ad uentos,alius
eft ubi aer malus natura ipirat , ut Aufter : uel propter naturam , ut Ze-
phyrus fi a palude,uel Eurus.T ertius eft cum fuerit urbs inter duos mon-
tes dete&a a Meridie & Septentrione : uel fi fuerit conci ufa ab omnibus
partibus,praeterquam ab Auftri,uel Boreae parte:nam tunc maxime ad-
uenae non fuftinebunt tantam uim uentorum , etiam falubrium , abfque
magna noxa. Qui tamen excipiunt Boream,erunt ualidi dum ualent,&
bene colorati:qui Auftrum,nec fani bene ie habebunt.
In caufis autem accidentibus loco , ab Hippocrate in libro de Acre & in finc
aquis dantur tres generales differentiae locorum, a quibus docet reliquas
uenari : per maxime enim diftantia apud Hippocratem media docet Ga
leno tefte. Prima igitur eft, Montuofa regio, afpera,& aquofa,ac nuda,
facit corpora magna, robufta, crudelia , incolumia : excipit enim ualidas
aeris mutationes : unde etiam fortia animo funt. At contra , concaua,
aeftuofa,& pratis abundans, corpora eneruata facit, animos molles,ac mi-
tes:quod fi flumina ftantes aquas deduxerint,& perflata fiierit,incolumis
habitatio erit , & colore bono indigenae praediti : fi autem aquae ftagnan-
tes, morbi, ac uitia lienis, acuentris : & color malus indigenis. Secunda
uerb differentia eft : Alta regio , aquofa, perflata , corpora magna habet,
& animos manfuetiores : depreffa uero, arida,& non peuflata,afpera,par-
ua,corpora efficit flaua : animos autem rigidos, ac contumaces. Nudam
igitur uocat regionem quae lucis & arboribus non eft obfepta.Montuofa
ab Alta differt,qubd inter lapides fit,& longe eleuatior,aliquando etiam
depreftior:nam& hic per montuofam intelligit eam,quae in radice mon-
tis eft fita. In prima igitur complicatione tria habet,Montuofum, A fpe-
rum. Nudum : in fecunda, Altum,& Perflatum : fed in utriique Aquo-
fum,quod commune eft : in contrariis contraria.] Quare manifeftum eft,
«tiam Depreilama Concaua differre : nam Mediolanum depreflam ha-
Secunda pri
mi doti,
i.cap.n.
40 hier, cardani contradic «EDIC
bet regionem undique a montibus multum diftans : Scarperia uero in
loco eft concauo,& quxcunque urbes inter montes politae funt. Tertia
differentia eff quod urbis in pingui folo,& ubi putei aquae funt fublimes,
ac parum profundar, homines funt pingues, glabri, fomnolenti, paruo in-
genio,mifericordes,pigri, inuidi. Vbi uero arida regio frigoriq; hyemis,
acxftiuo calori fubiefta , tum aquae puteorum profundae , homines funt
graciles, hirfuti,uigilantes,fubtili ingenio,crudeles,laborioli,iracundi.H^
igitur in genere di&afint.
Cum uero ad lingularem aeris cognitionem deuenire propofitum fue-
rit,primo quidem in aere tres differentiae hae folent conlideran : ut iit bo-
nus,aut malus:fubtilis,aut craffus: & qux qualitas ex primis in eo praeua-
1 u erit. Horum omnium ligna ex duobus excipiuntur : ab effeau,&a
caulis. Caufae autem funt , ut mare, flumina, oftia fluminum,terrae quali-
tas,paludes, imbres, montes, fpecus,luci,arbores,herbae,ammaha. Igitur
ab effedu dignofcitur aer bonus ac malus , ut Princeps docebat, & Ralis;
quoniam malus aer praefocare nos uidetur , ac quafi os uentnculi , & cor
comprimere : bonus autem deleaabilis eft, aenos quafi recreare uidetur.
3. ad Almafo. Aliud lignum ab eodem ponitur, cum mala qualitas percipitur in eo, ut
** fit quafi puluerulentus, foetidus'ue , aut turbulentus. Dicebat etiam
prima quarti > Princeps, quod abundantia reptilium declarat aeris corruPtlOIJf^*. ":^’
SaU tius etiam fignum fumitur ab eu en tu : nam ubi homines male colorati,
inualidi,& breuis uitae,ac morbis abundantes, ibi aerem malum discre-
dendum eft.Sed quia hoc etiam uitio aquae prouenire poterat,ad morbo-
rum differentias deuenire oportet, atque ob id hoe certifsimum fignum
ab autoribus eft permiffum : inquit enim Hippocrates, Morbi Epidemu
aeris , uel aquarum uitio prouenire poliunt. Morbi igitur ex aere cere-
brum maxime infeftant, unde grauedines,anginae, lippitudines refomtio-
nes neruorum, attoniti rnorb., furditates, capitis dolores, & phlegmones.
Ex aqua autem hydrops proprie, & dfficultates ac lemtates mteftmo-
rtim,qregius morbus, urina: ftdl.cidia , ae ueficee rehquimorbi .uifcerum
^ UQidntum lienum a Principe eft politum,frequens acris in die permu-
tatioad calorem frigusue.turbulentiam & claritatem/eremtatem & ne-
bulas · fed hoc magis ad caufam attinet. Vlumum ueropomtur a Vi-
truuio, & eft antiquorum in caftris deligendis , ac urbibus condend.s, m-
itjmas non paucas nudabant , & iecora infpictebant : unde poftmodum
ufus in religionem tranfiit : nam pmgue rubrum , cum adipe candi-
do,falubrem aerem & aquam loci in quo uiftima depafta eft, nuntiat : la-
pidofum autem aquas terreas : adipe fubcroceo, aut flauo,corruptas :ma-
cilentum malum aerem, tum magis frfubmgrum fuerit, uel lluldu"
LIBRI II. T R A C T. L·
albidum rarius iecur , malas aquas. Communes ferme aquarum & acris
uitiis funt febres,ac morbi alii , quicunque ex putredine primo generari
folent : aer tamen magis acutis proprius eft , aqua diuturnis. Subtilitatis
uero aeris,ut dicebant Princeps & Rafis, proprium eft lignum ,, quod ue-
fperi ab occalii folis celerrime refrigeretur , & mane ab eius ortu incale-
fcat : cralTus utrunque ferius facit. Aliud eft lignum, ut exhalationes ter-
rae a longe uideantur : fi quidem in crafio hoc non fieri potefhmulto mi-
nus in turbulento. Eade ratione etia minimae Hellae, atq; ideo plures per
noftem confpiciuntur in fubtili , quam in crafio aere. Calidus ac frigidus
aer feniu percipiuntur : ficcus & humidus , ut naturales docent ex lapi-
dibus politis deprehenditur : nam in humido aere femper madent „ciira
in ficco fint ficci. Dignofcitur etiam ex fpongia aeri in nofte expofita
fub tedlo : nam fi humefcit, aer humidus eft : & quanto magis etiam ma-
duerit , eo hu ruidiorem denuntiat illum efte : fi uero ficca permanferit,
ficcioris etiam coeli eft argumentum. Generatio etiam multorum repti-
lium non aeris tantuin,fed foli etiam humidioriseftindicium:quare haec
de fignis difta fint.
Effe&us autem qui ab his prodeunt hi funt : Malus aer omnibus ma-
lus : maxime uero languidis , aduenis , capita habentibus debilia, humo-
ribus malis plenis corporibus , intemperatis , ociofis , 8c ftudiofis : uitam
decurtat, morbos pari t, taedium cibi , tnftitiamq; affert, languidum cor-
pus reddit , & male coloratum , canosqj accelerat. Bonus non omnibus
utilis,ciim aliqui contrariam requirantfuae naturae ultra bonitatem tem-
periem , oppofita tamen praediatis generaliter efficit. Subtilis prodeft;
inferioribus membris,iunuitalibu& membris , parti-
busq; inferioribus : hebetiora facit ingenia , fed laboris patientia. Ca-
lidus facit eneruata, decolorata corpora, agilia , laboris non facile patien-
tia: nocet iecori, & uentriculo: iuuat cerebrum , & pulmonem: cor-
di eft obnoxius , maxime infueto: ingenia facit acuta , mobilia , infida:
cum humido fi iungatur longitudini uitae confert : cum ficco plus nocet
qu am frigidus : nempe Garamantes cum in calidifsima & ficca fint re-
gione , non ultra quadragefimum annum uiuunt. Frigidus autem ro-
bu fta,colorata, laborum patientia , fidelia , pertinacia , non agilia, obtu-
foq; ingenio : nocet cerebro , & pulmoni : iuuat cor , iecur , uentriculum:
cum ficco uel humido mediocrem praeftat uitam: nam & Lapones fer-
f mcut
4t HIER. CARDANI CONTRADIC. M EDIC.
mc ut nos uiuunt : funt autem Lapones in frigidifsimo coelo : & ibi , ubi
antiqui ob coeli inclementiam negarunt ullam efle habitationem. Sic-
cus uero aer ut omnes morbos a putredine natos tollit , fic uitam maxi-
me decurtat : corpora uero facit hifpida, parua,afpera , non pulchra, ma-
cilentia,laboriofa , moresqj agreftes. At humidus glabra , pinguia , ma-
gna, moli ia,formofa,eneruata : mores manfuetos , & ab iracundia & cru-
delitate alienos : longitudini uitac multum confert : fed morbos a putre-
dine plurimos generat,ulceribus maxime noxius.
Exteriorum uero caularum ratio ficconftat. Mare quatuor modis
iuxta Auerroem ialubrem reddit habitationem. Primo, quia falfedine
corruptioni refiftit : fecundb,humore confert ad uitae longitudinem: ter-
tio,quia fpirant femper uenti perpurgantes aerem : quarto , quia tempe-
rat aerem ut hyeme , Sc in frigida regione fit tepidior : acftate uero & in
calida regione fit manfuetior : cuius caufam ipfe docebat in fecundo Me-
cap.i. teororum. Flumina uero uelociter currentia aerem attenuant: fa-
ciuntqj corpora macilenta,tenuia,mobilia,crudelia, infida. Coenofa uero,
8z qux tarde mouentur,ut Padus , corpora minus ualida reddunt , & fa-
na : contentiofos homines manfuetiores , atque fideliores. Oftia uero
ubi flumina mare ingrediuntur,aerem corrumpunt :caufa eft, quia dum
mare arftuat,xftuat autem duodecim horis fingulo die, fluminis aqua re-
tinetur & in halitus tranfit , acremq; non leuiter corrumpit. Fit etiam
ut terrae qualitate argumentum deaere fumamus : dicebat enim Rafis,
5 .ad Alman. Terra rubra aeris oftendit bonitatem : nigra uero uitium. De Paludi-
z6' bus omnes confentiunt Vitruuius, Princeps , Rafis , ac alii omnes , quo
aerem corrumpunt, adeo utpeflifera reddatur habitatio : mare fi Pl° Liat
i!las,minuit earum detrimentum.Illud obferuandum eft, aquas illas e ic
deterrimas, ubi foli innafeuntur iunci , atque agreftes arbores, u uiq, u-
mano quo ad cibum inutiles. At ubi in ripis apparet filix frequens
holera humano ufui apta,tum odorata plantae, aqua ea parum aut nihil
aerem inficit, ac a uiatonbus tuto poteft bibi. Cauendum etiam eft a
ea quae uiridem obduxit in fuperficie mucum, putrida enim eit : tutilsi-
mauero,& minime mala eft, in qua fquamofi pifces degunt, ac ea femper
abfque periculo bibitur: nam non omnis eoam fluminis unda innoxia.
lib. natural. & alii referunt autores.Sic & uenti immodici ut magis mcom-
S modi,fic minus infalubres: mediocres, & mites deteriores , quamuis ju-
cundiores. quare uicina palus magis nocet, ubi nulli aut mites uenti o-
lum funt , aut fi ex aduerfo exitus non pateat . hoc enim fummum ma-
lum : unde Montes a feptentrione pofiti , cum Boream non admittant,
plurimum nocent , fipaludes , aut aquae flagnantes, aut imbrium copia
IIBRI U TRACT. I, 43
(oleat eam regionem madefacere : indigent enim ualidis uentis regiones,
qux aliquo horum uitiorum laborant : optimus autem ex his Boreas, ut
qui aerem expurget, & attenuet: poft Eurus, ac deinde Zephyrus ra-
tione fuperius expreffa* Aufler uero per ie inutilis eft : ii tamen uali-
dus fit,quanquam aerem condenfet , ubi mala qualitate paludis , aut im-
brium, uel aquarum itantium inficiatur , non parum prodeit : debet ta-
men halitus auferre ab urbe, non inferre : unde fi ab urbis boreali regio-
ne palus adeiTet , falubrior ei urbi erit A ufter, quam Boreas. -nam hic
infert peftem duitati, ille quam longifsime auertit eam. Hac igitur ra-
tione Sardinia infula omnium regionum inialuberrima habetur : nam
tres aquas habet,Hypfitanas , Lefitanas , ac Neapolitanas , a meridie ita- Ptolemaeus li
gnantes omnes : a Boreae autem latere Maenomenos montes,infulam fer- Se°gra
me ab Oriente in Occidentem diipeicentes : quo fit,utciim calida fit P ‘ ‘3*
regio (nam & hoc facit ut paludes & aquarum copia noceat maxime,
cum in frigida parum obfint)eleuati halitus a Borea nullo modo expur-
gari poliunt, ab Aultro uero etiam conculcantur ac retinentur : ob idpe-
ftilentifsimam eam elTe regionem iam neceife eft : fed non totam , neque
eodem modo,nec omnibus aequaliter, differentia tamen hsec femper ob*
feruanda in montibus eft , quod fublimes etiam a longe coelum immu-
tant,humiles no nificum imminent. Ciuitates uero quae fluminibus ma-
gnis diuiduntur,aut in montibus fitae funt , ac locis inaequalibus , omnes
ad feditiones funt promptifsimae , uicem enim duarum aut plurium ge-
runt urbium , ut Roma , Florentia , Sena : quae uero cum hoc eneruataer
funt dominantium arte ,quamuis ad feditionem ob mollitiem animo-
rum nonerumpant,fimultates tamen inter fe gerunt graues, & ob id pu-
blicum commodum negligunt. Omnis praeterea ciuitas in radice collis
pofita,uefpertinosuentos noxios habet, cum aritis uallibus proxima
fuerit,ut Bononia. Aquae uero Thermarum calidae aerem uitiant: fed
non adeo male afficiunt , ut robufta corpora, quae calida non funt , lae-
dant : quoniam a putredine procul abfunt : ipfam tamen ac febres in
debilibus accerfunt uitiata concoftione : & in calidis ob intemperiem*
Similiter & imbres copiofi , ut diximus , in calida regione , uel fi aeftate
decidere foleantante tempus , aerem corrumpunt : in frigidis autem re-
gionibus temponbusqj , parum nocent hominibus ,fed potius fegetibus:
intempeftiua autem omnia quae in regionibus ob fitum eueniunt , infa-
lubrem eum reddunt.
Porro qualis fit natura Anni, fecundum proprium curfum difpofiti, pticula |.c4
docebat Galenus in primo Epidemiorum dicens : Initium Autumni eft i-PoftPr,Qi'
exoriente ar&uro,qui x 1 1. diebus ante Autumnale aequino&ium fb-
let exoriri ; tuneqj uenti frigidi fpirare folent,& imbres cadere: inde ufq;
f a ad
44
HIER» CARDANI CONTRADIC MEDI C*
ad Vergiliarum occ.ifum fenfim augetur frigus, donec tunc fenfibile au-
gumentum fumpfille uideatur.poft ufque ad uernum aequino&ium con-
fidit uincente frigore : ab eo ad V ergiliarum ortum mutationes plures,
fed temperate, moderataq; accefsio fit.iam ab ortu Vergiliarum ad Canis
ortum calor augetur cum ficcitate. Sub Canis autem ortu fpirant Au-
ftri : moxuenti Etefiae cum maximis imbribus,ad Arfturi denuo exor-
tum ufque perdurant. Idem tertia Aphorifmorum ferme , fed breuius:
inquit enim , Autumni natura pluuiofa eft : Hyemisnec ex toto lerena,
nec immodice frigida : Ver pluuiis leuibuslcatens : Aeftas uero etiam
magnis, ledtempeftiuis. Haec eft anni naturalis conftitutio generalis:
ueriim apud nos Vere uenti non leues fpirare folent , qui morbos late-
rales creare in rufticis , ac non fe cuilodientibus folent : in aliis autem lo-
ci parere falubritatem,ut fi non ipirent , locus reddatur infirmior. Cum
igitur annus naturalem feruat habitum faluberrimus eft: cum plurimum
euariat,morbofus.Haec igitur fi in regione propter fitum fingulis contin-
gant annis , regio ipfa redditur infalubris. Sunt& fpecus ingentes ut
c,ir' Anfanft i , & de quibus dicebat Seneca in tertio Naturalium quaeftio-
num,qui morbolam reddunt regionem,imb peftiferam : non omnes , fed
hi tantum, quos nemo abfque uitae periculo ingredi poteft. Sunt & lu-
ci,tamen in his duo fpeftanda funt,aut enim ab Oriente uel Septentrio-
ne politi uentosne urbem purgent impediunt: uel mala qualitate no-
i.primi doft. cent , ut Princeps dicebat , enumerans in his Nuces , & Ficus & arbores
iXa P-f· amari corticis , ut etiam Taxus: hae enim arbores aerem corrumpunt
propria qualitate , & quaecunque atrum habent odorem, fimiliter & in
herbis inter quas Princeps Erucam & Caules , Theophrafus Abroto-
num , ac alias enumerat, quae fenfu facile deprehenduntur: quaecunque
olent male,aerem uitiant atque corrumpunt, quaedam uero quia putre-
scunt, ut copia fimi, & linum aquis immerfum : fed haec urbes uitiare
non poliunt, uillas poiTunt. Plinius uero in arboribus probabat A Inum,
lib.17.c- n. Vlmum , Populum , Platanum : atque generaliter regulam dabat pul-
lib.17.cap. 4. chj-ajjj ; omnes arbores longo pediculo ialubritati acris conferunt : quae
breui,nocent.Rurfus etiam , quaecunq; imbrem, dum defluit admittunt,
falubres:quae foliorum frequentia impediunt, uenenof^rut A»bies,Pinus,
Picea. Si igitur fyluae ex his coftent mxta urbes,acr corrumpitur,maleq;
in eis homines degunt. Sed no leuis occurrit dubitatio :diin
libro de Simplicibus medicamentis.
QVae experientia tantum deprehendit medica menta,ea in iis operi-
bus icripfimus,in quibus de Medicamentis agitur:uno quod de Fa
cultate eorum infcribitur , altero quod de Compofitione, & tertio quod
de Facile parabilibus, in quibus operibus oftendimus,qu3ena ex fola ex-
perientia,qu£nam ex fola ratione,quenam ex ambabus inuenta fint me-
dicam
HIER. CARDANI COtff R AD I C. M EDIC,
cap.^. in fine, dicajneta tertiodecimo artis Curatiuae libro Galenus. Dubitabat merito
ide Chriftophorus, quomodo hec ille in libris de Simplicibus medicame-
cap.de Abro- tis explicauit, cum dicat in fexto de Simplicibus, At de facultatibus quas
t°no. fola ρΛ|3εηί:ι1Γ experientia poftmodum dicam : ubi prius fermonem eorii
quae calido frigidoq;,humido,ac iicco,tum de his, que ad has confequutur
abioluero.Et ruriiis,dum de Paeonia agit,loquens de his,que collo appefa
conrrad.i. iuuant, ut fuperius diximus, Forfan, inquit, de his aliquando confcribam
cap.i. feoriiim.Sed clarius libro oCtauorQuantum itaq; reliquum eft facultatis
fecundum naturam, id hoc libro diceturrnec id quidem omne,fed tantum
efficientium qualitatu aCtiones: nam totius fubftantiae plantarum opera,
poffea priuatim exponam. Hoc uerb non facit hoc in libro, ut manifefte
liquet,dubitabat ille,nec prorilis aliorneq; enim uerum eifet quod in arte
dixerat Curatiua. Accedit quod nos adiicimus , non unum effe librum
componendorum medicamentorum : nanq; & liber eft de Antidotis, de
Theriaca,de Medicamentis per genera,& fecundum locos.De quo igitur
intelligit? Prima dubitatio facile diflbluitunnam non in libris de Sim-
plicibus medicamentis hec icripfiile refert:fed in libris de Medicamentis,
quibus illa tria genera compIeCtitur. peculiari autem traCtatione intelli-
git, in libris de Medicamentis fimplicibus ea deferipta , quae ratione fola
inueniri poiiunt:in libro de Facile parabilibus, qu£ fola experientia:in li-
bris autem de Medicamentoru compofitione,qu3e ex utroq; coftant. Ex
quo patet,toties promiilum libellum de Medicamentis a fubftantia tota
agentibus, eum efle, qui de Facile parabilibus inferibitur, eumq? debere
tum primum fequi librum de Simplicibus medicamentis. Verum illud
iam mirum uidetur,qubd in eo qui geminus exi ftimatur, nihil tale inde-
tur contineri : uix enim duo aut tria talia funt/in eo medicamenta,quae a
cap.ad Coxe- tota agant fubftantia : uelut hederae fuccus ad atrae bilis uomitum. Cum
olores uero ad Glauconem,ut ibiteftatur,fcriptus fit,uel falso id,ficq; hic Gale-
iuxta finem, ni liber minime efl,uet duo erantrnam quatuor mentionem facit in libro
caP
aeris non poffe putrefcere , uerum tamen qualitatem putridam poffe a blcm.io.
uaporibus putridis recipere. Verior tamen eft Philofophi opinio : nam fi
aer fecundum fubftantiam putreiceret , omnino omnia animalia nedum t^macq.uam
omnes homines neceffario morerentur : at hoc nunquam accidiffe com- rac'4'c *'
pertum eftrigitur nunquam aeris fubftantia putrefcit.opinio autem Aui-
cennae alias examinanda erit,quia iuxta Galenum & Auerroem : quan-
tum inducitur de fubftatia, tantum etiam de qualitate, diftum Auerrois
intelligi debet,quod uapor in aere corrumpitur, id eft,quicquid ei de ua-
pore permiffetur. Quandoque autem ei aduenit tantum , & hoc eft mi-
nus malum. Sed ueritas ipfa eft & mens Auerrois, & Auenzoar ,qubd
aer ut omnia reliqua praeter ignem putrefcere poteft, iuxta Philofophi 4;· Met. c.p.
uerbadeuifsima tamen, putredine : quoniam quiefcere ex toto nullo mo-
do poteft. Quod autem putrefcit , aliquantifper neceilarium eft ut quie-
g fcat;.
yo HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
fcat * & ob tam remiilam putredinem , aliqui femper homines etiam in
grauifsima euadunt pe ile, tum belluarum genera multa, maxime ualida.
Sic Auerrocs , fic Philofophus, Galenus , & Zoar conciliandi funt. nam
Philofophi diftum eil , quod aer ad fenfum non putrefcit , neque enim
male olet ut aqua , & terra ciim putrent. A uicennam uero pro nunc di-
mittamus : qui nec uult aquam putrefcere ciim fynceraeft. At quis adeo
excors eft,qui nefciat eam quae putrefcit non eiTe fimplicem? illud folum
fitfficit , fi qua eil fyncera , eam poile corrumpi , ut etiam caleicere , ac in
halitus uerti. Vtilius fuerit igitur meminiiTe , ubi acr corruptus eil , al-
tifsimis locis habitandum , uel ubi ex terrae halitu procefierit peilis : at fi
aliunde eam uenti detulerint, humilibus cafis , tum etiam melius fubter-
raneis.Corruptio autem aeris, de qua Philofophus loquitur , non eil pu-
tredo proprie, fedpraeparatio,ut in ignem tranfire pofsit.
CONTRADICTIO XIII.
De [ignit calidi cerebri .
G Alentis in Arte medica , enumerando figna cerebri calidi , ponit ea
fex : Caliditatem & rubedinem faciei : uenas in oculis apparentes:
tum quae a capillis fumuntur : ac etiam ab excrementis : deinde a nocen-
xai Alm.c.p tibus,ultimo a fono. Sed Rafis addit fignum fumptum a mobilitate opi-
nionum,& praetermittit fignum a fomno, ut fint etiam fex. Haec tamen
figna ad unguem Paulus deicripfit in libro primo. Sed & Princeps cum
Raficonfentit, in apponendo fignum fumptum ex uoluntate:& cum
Paulo ac Galeno , in addendo fignum a fomno. A ctius autem , non ad-
dendo nec hoc nec illud , quinque tantum facit fignorum genera. De
operationibus principalibus, quae omittuntur a Galeno , ratio e(l mani-
fefta , ciim in capitulo fuo docuerit, ubi de obtinentibus principatum
agit. Aetius & Paulus omiferunt , quia ad artem curatiuam minus
faciebant. Vel dic , quod in Actio deficit id fignum , quia in Paulo non
erat explicatum.Paulus tamen intellexerat illud in genere, cum in prin-
cipio capituli dixiflet : Cerebrum temperatum moderatas habet animi
fun&iones.Per has uoluit intemperati figna docere. His de caufis Rafis
& Auicenna addiderunt. Sed cur Rafis & Aetius omittunt fignum a
fomno fumptum? Dico, quod, ut declarauimus , cum hic Galenus ad
operationes naturales ipfum trahat , Philofophis uero uideatur potius
fenfitiuae partis fun&io , ut fuo locouidebitur,omiiTum eft. Tum etiam,
quia parum uidebatur clare explicatum id fignum : cum dicat,qubd bre-
uibus fomnis hx temperaturae contentae funt , non quod abfolute parum
dormiant : tum id magis , quod calidum cerebrum , fi humidum fit,lon-
gos habet fomnos, qualibus nosfrtiimur.
lib. t.c.8.
cap.ff?·
prima tcrtij
trac.j.c.17.
lib.4.c.<>4.
lib.i.c.6.
C Ο N T
CONTRADICTIO XIII I.
sAn. fgnapofta a Galeno de cerebro jn fecundo ^/Crtis medicce>fint
inteUigendaJoumoribm tquahbws exiflentibta.
Ct Alenus in Arte medica inqiiit:Quae autem dicutur, ac pofterius di-
Tcenda indicia funt,in habetibus bona temperie habitationibus funt
intelligeda.Quac aute ad capillos attinet no locoru tantum,fed etiam hu-
moru temperie prarfupponunt cerebri naturae confimile.A t infra inquit.
Frigidae uero 8t ficcae cerebri jntemperaturae, frigidum , & minime colo-
ratum fui ratione reddunt caput. Semper enim meminiiTe oportet quae a
nobis ab initio diftin&io polita eft : fcilicet ut praeterea aduertamus qua-
tum ex humorum temperatura immutentur quae circa ipfum confiftut,
Intelle&us Galeni talis eft : capilli lemper funt lignum , quod poteft ab
alia caula,quam a cerebri temperamento prouenire. A lia autem ligna fic
iunt diftmguenda: Si ab una tantum cauia,quae ex cerebro pendeat, oriri
pofsint,lola regio temperata requiritur : ii autem a pluribus caulis , tunc
oportet eas elTe conformes , ii ex eo ligno debeamus fupra illius naturam
argumentum furoere.Et haec eft fententia Galeni manifefta,
CONTRADICTIO XV·
J(n cerebrum expurget fuperfluaper nares jOCulos,&· aures,
EXcrementa uero quae per palatum, nares, & oculos,& aures,cum fini
fuerint, his qui calidam habent cerebri temperie, pauca ,& concofta
exiftuntrdicebat in fecundo Artis medicae. At in nono de V fu partiu di-
cebat,CraiTa per nares & palatum , fubtilia per eranei futuras expellun-
tur:nulla aurium,aut oculoru mentione fa&a.Sed in capite hoc praecede-
te medicae artis inquit : K&c τωμ ικτωρ , ooscc vsregaMCS η
ωτύύμ , η μυκτΗξίομ \kkc&cu£vtoul. id eft, Superflua quaecunq; per palatu,
aures,uel nares expurgantiir:oculos autem praetermilit. At in o&auo de
Viu partium dicebat,de meatibus qui a cerebro ad palatum tendunt lo-
quens: Qui duo cerebro fano exiftente,expurgandis fuperfluis fuificiunt:
nulla aliorum locor fi expurgantium metione fafta. Et rurfus in fecundo
de Locis,ponitnares pro loco couenicti cerebru expurgadi.Sed in primo
Pronofticoru dicebat Galenus, forde oculoru fieri in oculis illoru ui non
concoqnete,& fic no ex cerebro.Et quanquam ille pituitam uerterit pro
fordibus : tam textus tamen, quam comentum habent ou λϋραί, quod eft,
lippitudines.Philofophus etiam dicit in Problematibus, Aurium iordes
fieri ex fudore putrido. Hic igitur eft multiplex contradiftio : Prima,
An excremeta cerebri per nares, an per palatu naturaliter expurgentur.
Secuda,An auriu & oculor ufordes fint a cerebro, an fiant in ipfis inftru-
g z mentis.
Iib.i.c.7.
cnp.14.
c.8.
cap.).
cap.f.
cap.^. poft
principium.
t. & con. 10.
ante med.
par.3a.prob.4
$z. HIER* CAR.DANI CONTRADIC MEDIC
mentis.Tertia an fignificet fuper cerebri naturam . & pendet ex fecunda
dubitatione. Refpondeo igitur, quod fordes fub debita quatitate fiunt in
inftrumetis:materia etia in ipiis gignitur, ex illa tamen quae partim a ce-
rebro trafmittitur, & iic mediocritas oftendit quafi ut neget mala quali-
tatem in cerebro:eftq; fignum non proprie, fed negas. At ubi fuperfluant,
ab inftrumentis quide fiunt:fed tamen materia ηό folum, fed & plerunq,
uitiofa a cerebro illis fubminiftratur.Sordes igitur natura inftrumetis in-
funt:& fuper cerebru fignificat.De prima autem dubitatione dicendum,
quod nares funt proprie ad expurgandum cerebri fuperflua quae praeter
naturam abundant, nam fi quis conetur per palatii,in hora fomni cadent
in os : quare in uentriculu uel pulmone , unde tabis aut hydropis pericu-
€ .aphor.c5.i. lum:& tufsis freques certa uel mala coft io.Ideo Galenus o&auo de V fu,
loquitur de tenui excremeto,quod fecundum naturam eft,non de muco.
Conflat etiam in fternutationibus materiam a palato ad nares reuocari
abfque tranfitu per cerebrumrquod euidentius oftenditur, fi dum come-
dit fternutet. Verum omnis materia non per carunculas , fed ad infundi-
bulum & pituitae lacunar prius tendere debet.
CONTRADICTIO XVI*
Ventus an exhalatio frigida & humida.
lib.i. fol.j. T T Tppocrates in libro de Viftus ratione hominum , inquit : Venti
XTjLomnesfrigidiac humidi natura funt:quoniam a niuibus, glacie, ge-
lu, flagnis ac fluminibus , locisq; humidis proueniunt : ideoq; omnes fua
natura refrigerant atq; humeiflantaierum pro locorum diuerfitatc magis
cap 4 minusiie.At in fecundo Meteororum Ariftoteles docet , duas efle ex-
halationes a terraralteram humidam & frigidam,ex qua pluuia: alteram
cap.i.fol.j. ficcamfumofam,exquauentus:fumum autem calidum &ficcumefle
decernit.Sed clarius ibi ab Auerroe; V entus eft exhalatio calida & ficca:
docetcphoc duabus rationibus.Siquidem quod uelociter fertur , calidum
eft & ficcum:uentus autc talis eft.Secundo, quia maxime exficcat terras,
8c pellit humore:quare manifeftum eft, quod calidus eft & ficcus. Pluuia
c>14. enim liquido frigida eft atque humida. At in quarto Colle&aneorum,
Ventus Borealis exficcat iuxta Hippocratis fententiam,& Auftralis hu-
meftat.Et rurfusrPluuia refrigerat aere,& fimiliter Borealis uentus,qua-
uis fit ficcus. Porro autoritas illa Hippocratis habetur in libro de Comi-
fol-4· tjan morbo. Notum enim exprefle calidu & humidu efle docet:no adeo
natura qualitatemq; Boreae explicas, quam frigidus fit,aiq; ficcus. Quin-
imo in fecundo de V iftus ratione hominum paulo poft edocet, A uftrum
quidem calidum humidumq; e(Te : Boream uero frigidum quidem , ue-
rdm humidum,non Eccum.Sed nonadec. fubtiliter Auerroeshoc uolmt
confid
LIBRI II. TRACT. I. ./5
confiderare ,cumeifufficiant autoritates tertiae particulae Aphorifmo-
rum, in quibus hoc exponens Galenus, non Hippocrates, quod ab eo re-
citatur, ad uerbum expreisit. At uero in primae philoiophiae o&auo li-
bro inquit Auerroes, quod & uerum eft. Venti diucrfi pro locorum
uarietate . Quam fententiam ipfe Hippocrates tum idem Auerroes
approbant locis prius a nobis addu&is. Ideo Philotheus inquit , Au-
ftrum calidum eile , quia per torridam tranfit zonam : humidum uero,
quia calore fuo ac tenuitate humidum fecum trahit. Nec inepte ex hoc
dicendum eifet , omnem fpiritum qui calidus fit, humidum etiam fore.
Vnde non parua apud nos dubitatio foluitur,cur omnium uentorum fe-
renifsimus fit Boreas, poft Zephyrus : nimbofus autem A ufter,pofl: Eu-
rus. Conftat enim frigidifsimum eile Boream poft Zephyrum :calidif-
jfimum uero Notum , inde Eurum. Caufam uero caloris Auftri, & fri-
goris Boreae, ipfe in Meteoris declarauit :cum enim uterq; ex polis artti-
co,& antarftico ueniat, uterq; necefiario natura frigidus eft : at quia No-
tus dum ex antar&ico ad nos uenit, Auftralem plagam calidifsimam
necefiario permeat, ob id calidior euadit, Borea fuam naturam retinente.
Ob id igitur his , qui ultra torridam zonam habitant Boreas calidus,
contra Notus ipfe frigidus erit. At uero Euri ac Zephyri differentia ex
regionibus eft. Inquit uero Princeps , Manifeftum eft , quod Orientalis
uentus calidus eft, atq; fubtilis , Occidentalis autem frigidus & crafius.
Exponens autem Auerroes priorem quidem calidum dicit, ac ficcum,
pofteriorem uero frigidum & humidum. Sed non fatis, ut dixi,apte:nan-
que calidus uentus humidus eft, frigidus uerb ficcus. Nam fi hoc uoluif-
fet Auicenna, dixiftet : cum ante Meridionalem calidum & humi-
dum , Septentrionalem frigidum & humidum dixifiet . Cur igitur
Oriens Occidente calidius fit, cum Auerroes in fecundo Meteororum
duas rationes fatis abfurdas adduxiflet,tandem dixit, neq; fi haec non fa-
tisfaciunt,quicquam habeo ratiqni confentaneum quod dicam. V erum
Auicenna eum declarauit , cum dixit , In regionibus Orientis Occiden-
tales montes calorem refle&unt , in Occidente autem Orientales, quare
quum in Oriente ab initio diei hoc fiat,in Occidente poft Meridiem ne-
cefte eft , mora exiftente diuturniore calidiorem euadere Orientalem
plagam Occidentali ; fufficit enim ad calorem in prima diei medietate
acquifitum conferuadum folis fuper terram confidentia poft meridiem:
ei uero,qui poft meridiem acquiritur, nofte fuccedente, nullum cremen-
tum poteft accedere. Alia caufa eft, quod calor in denfo uapore conferua-
tur : Orientalibus igitur a mari ueniunt uenti,quia mare ad plagam
Orientalem Orientalibus , Occidentalem Occidentalibus pofitum eft.
Regio igitur 'Occidentis nullis uentis poteft calefcere, praeterquam
g $ Auftns;
C.t4.
Apho.^.&r 17.
com.5
fol.4.
In expofitio-
ne 4 Aphorif,
3-par. J
i.Canticae
co.iis·
tcx.nj.& 114
cap.:
fecunda pri-
mi doft a.
cap.8.
lib.de Vi&us
s 4 HIER* CARDANI CONTRADIC* JW3 D ICV
Auftris : nam Orientalibus non , quoniam longo tranfitu parum uapo"
ris ad nos defertur. Occidentales autem in die frigidi funt,quia nondum
Sol locum excalefecit unde uenti proueniunt : nec etiam in nofteob
noftis frigus.His de caufis Euri calidi, atque ideo etiam nimboii,Zephyri
rarirmJhnr!! friindi & iereni. Illud forfitan uidebitur mirum, quod Hippocrates uen-
num.i. in pri. tosc mari ficciores tradat, A uerrocs humidos , ut in Periphrah de iongi-
tudine & breuitate uitae doceat, Eos qui in marinis habitant infulis, diu-
tius uiuere , ob caloris & humidi abundantiam. Sed non aberrat in hoc
iuxta media. A uerrocs : nanq; Hippocrates ibi qua tuor genera facit V entorum. Pri-
mum, quod ex paludibus ac niuibus procedit , quod humidifeimum eilc
docet. Secundum, quod c mari , hoc ficcius priore eile refert. 1 ertium,
quod adhuc ficcius e mediterraneis locis. Quartum uero, quod eft ficcife
Cant5cae fimum , ex montibus. Quintum nobis liceat addere ex Principe, quod
conul?f adeo ficcu eft, ut etia perniciofum : in hoc ordine falfus non e mari minus
malus:poft qui a loco fulphureo,ant aluminoio. Ergo V entoru ratio haec
eft. Sed tamen exiftimat A uerrocs. Boream feremtatem adducere,qubd
refta fpiret : A uftrum nimbos , quod oblique cogat nubes. Sed in alio-
rum interpretatione plerunque fallitur : uelut cum exiftimat Galenum
dixiiTe , habitationem temperatam eife in qu into , & non m quarto cli-
- mate. Sed ratio illa Philofophi eife udetur de uentis fecunda m illius m-
€.i. terpretationem. hoc autem nos concedimus , quod fit fecunda caufa ge-
nerationis imbrium remifsio feil icet impetus i ficu t caufa ierenitatis eft
eius uiolentku Actius tamen aliter fentit : nam V entos Auftrales cali-
ro ΓΓη Ί dos, Boreales frigidos, Orientales ficcos. Occidentales uero humidos efic
4 affirmat. Verum in libro de Sacro morbo ab Hippocrate,& a Celfo non
parum damnatur Aufter. attamen Celfus Fauonium Euro praetulit,
damnatq; ex mari Ventos. Actius uero pro temporum qualitate permu-
tari credit : fieriq; quandoque calidum & ficcu m , ac tu nc_ maxime no-
xium,aeftate fcificet-Refrigeratur autem quandoque, ut m Thnafo Giae-
^ Probl l8 ciae Ariftoteie referente, quoniam c mari uemt. Sic& in Aphncafrigi-
pX dum refert Auftrum eife , quod ex propinquo, & per anguftos meatus
Probi. 45. { · lret omnis enim uiolentus uentusnecefiano fngiduseft. Atueroin
oris terrae Aegypti, nec interius per iter unius diet, minime hic uentus
flat , ob humilitatem regionis : fic alii alus in locis non fpirant. Excita-
tur autem maxime ab ortu caniculae, & qualifeunq, fuerit foetidus quafi
eft,& hominum corpora hebetat,grauiaqj reddmat Aquilo appetentiam
excitat. In uniuerfum autem quae mala ab Auftro fiant declarat Hippo-
crates tertio Aphorifmonim ciim dixit: Auftri auditum hebetantes,cah-
, . _ gmofi, caput grauantes, pigri, dilloluentes: Aquilones autetulles/aiices,
ApKor.vSc.7· & j duri difficultates unns, horrores, coftarumA peftoris dolores. Et
rurtus4
Me cor.i.
Iib.3.c.i63.
lib.t.cap.i.
LIBRI IT. TR AC T AT VS I. SS
rurfus:Auftri uertigines faciunt, oculis atq; corporibus difficilem motum
praeftant,& aluos hume&ant. Aquiloniae autem conftitutiones, corpora
denfant, contendunt,& bene mobilia & coloratiora reddunt : aluum ex-
ficcant,oculos mordent,& auditum iuuant. Siccos tame dari Auftros de-
clarauit Philofophus problemate illo , in quo docet febres illos excitare.
Porro ordinem declarabat Ventorum Actius libro tertio hoc modo:
Probl.o.eiuf.
dem partis.
A Septentrionis dextra uerfus Orientem Aquilo eft , inde Caecias, poft
quem Eurus : ab eo Meridiem uerfus Vulturnus , poft Euronotus , inde cap.itfj.
Aufter, Notus ue : ab Auftro Occidentem uerfus Libanotus,inde Aphri
cus,poft Zephyrus. Rurfus a Zephyro Boream uerfus Corus , atq; inde
Thrafcias,poft quem fub ipfo polo Septentrio ipfe uentus eft.Omnes igi-
tur duodecim. Caeciam nimbofum refert Philofbphus:fed noftra ratio-
ne non folum is quem Graecum uulgus nominat , fed & Eurus & V ul- ttf.Problr.
turnus,quem quidam Sirochu dicunt, & Euronotus, A ufterq;,ac Aphri-
cus,quem nautae Garbinum uocant. Sic reliqui ferenitatem afferunt : ut
Zephyrus & Corus,quem magiftrum quidam uocant:tamen Thraicias,
Septentrio,& Aquilo.Nil mirum eft autem a feptem uentis oboriri nim-
bos,a quinq; duntaxat ferenitatemmam pauciores funt nobis propinqui,
ac uiolenti,quam remoti ac lenes : cum in angulo Boreali ac iuxta Occi-
dentem Italia fit.
Non turpe aute
fuerit eos defcri-
pfiiTe figura par-
ua,quanqua haud
obliuifcamur in
arithmeticis alia
nos iniiile ratio-
ne : nomine enim . ,
„ J r FduontM9Uel
ac numero difs.de ^
mus no iolum ab
his,ueriim &ab
ActiopaulG. Sed
cur, inquam. Eu-
rus cum ficcus fit,
pluuias adducere
poteft ; diximus
utique aliam efle
uenti fubftantia :
aliam efle eius operationem circa nebulas, hoc autem argumentum eft
debilitatem facere ad nimbos adducendos : quandoquidem Eurus ficcus
fit
prima tertii
trad.i.c.17.
cap.3.
x. Artis medi-
cae cap.tf.
$6 HIER* CARDANI CONTRADIC* MEDIC.
fit,& pluuiam tamen excitet.Sed cum de his in libro de Supernis copiose
differuerirnus, illud folum monuiile fat fuerit, Vetos qui diu in fuprema
aeris parte colluftantur , graues afferre procellas folere , fi alter alterum
non uincat:fi uero unus fit ac fublimis, multum exficcare poteft.
CONTRADICTIO XVII*
Cerebrum calidum, & ficcum inteUe6lu,& memoria ualet .
INtelle£tus acuitas ac robur, tum memoriae bonitas , funt de figms ca-
lidi ac ficci cerebri, inquit Auicenna. Sed Auerroes in quarto Colle-
aaneorum inquit. Tales indifcreti funt in agonibus fuis ex rebl1^ io'
lum intelligunt fimilitudinem,& non diuiiionem,& errores eorum iunt
multi & cogitationes illorum malae.Sed Galenus dixit, Intelle&us acui-
tas,feu melius αγχίνοια , id eft induftria, fagacitas, quae in aaione potius
quam in patiendo confiftunt, tenuem cerebri fubftantiam indicant : tar-
ditas & ineptia, crafsitiem : difcendi autem facilitas , frnCTomf', quod
eft facilem formarum fufceptionem, aut per aaum potius, fi uerbum at-
tendas, explicetur. Sic memoria ex firmitate fubftantiae, mobilitas uero
a caliditate. Ergo has quatuor confiderat Galenus differentias m cere-
bro Tenue,Craffum,Eacile,aut difficulter formarum fufceptiuum,Sub-
ftantiam firmam, aut fluidam , calidam , aut frigidam. Calido folum ac
lib.i.c.<> 3. frigido tribuit opinionum firmitatem, aut mobilitatem. Quare nec Ga-
Iib-4.cap.54. jenus nec pauiu-s , nec Aetius fignum fumunt in ingemo uel lolertia a
J&lAta. primis qualitatibus. Rafis uero fenfifle u.detur cum AuKc»;non
enim illi fufficit dicere , qubd calida cerebri temperies mobilem faciat in
uoluntate , fed & in animalibus operationibus : quare manifeftum per
mobilitatem animalium operationum mtelligere, ingenii celeritatem.
Caufa erroris Arabum eft, quia cum Galenus dicat fenfus claros efle.
quod de exterioribus dixerat, de internis illi interpretat, funt at Gale-
num de externis tantum locutum fuiffe docet id primo , quod in fupe-
rioribus loquutus fuit deingenio & folertia,ut diximus,quare repeteret?
„p , Diuiferat etiam operationes in quatuor genera , Principales, Senfitiuas,
p Motiuas ac Naturales : hic uero rurfus confunderet principales cum fen-
btiuis. Necte moueat,qi.6d inl.bro quod animi mores corporis fequan-
tur temperiem dixerit, Quarcunq; ficca fint,ingen.o & prudentia ualere:
atq; etiam ftellaselTe prudentifsimas, quod fulgidae ac ficca:. Mamfe-
ftiim eft quod intelligitur per ficcu expers alieni humons,non quod lic-
citatem habeat multam. Mens autem Galeni eft, quod ignea ingemo
praedita fint, fed ficcitas terrae iungi etiam poteft : & quanquamcal.dum
& ficcunyion pofsitelTe terreum, plerunq; tamen accidit, imo quafi ne-
LIBRI IL TRACT, L S7
ceiTe eft , ut calidum & ficcum in terreo iit : quia cum unum folum ele-
mentum per fe non pofsit in cerebro dominari, quod iit ignis (nanq; non
calidum amplius edet cerebrum, fed corde etiam calidius) oportet alii
elemento tanqua baii igneam fubftantiam iniidere.Non poteft autem il-
lud eile aqua,uel ae^propter humorem:quare neceiTario terreum eft, ca-
lidum & ficcum cerebrummam fi baiis eiTet aer , eilet rurfus denuo tem-
perato longe calidius.-nec edet folidum fubftantia. Aqua uero fuperante,
calidum & ficcum dici no poteft, quare terram pro baii adede neceffe eft:
ob id boni ingenii ede non poifunt,calida & humida poifunt : nam ignis
aquae iu nilus hanc efficere poteft. Verum praetermifit hoc Galenus dice-
re,ob caufas di ^
rum ufu immoderato laeditur : ita & ea quae extrinfecus occurrunt frigi-
da nequit ferre longiori tempore, ut nec calidus calida. Mala: uero tem-
peraturae quae morbi ratione uentriculum occupant , hoc differunt a na-
turalibus,quoniam contraria,non fimilia appetunt , quemadmodum na-
turales.Sed quod melius concoquat , & melius his quibus gaudet nutria-
tur, oftendit fecunda Aphorifmorum ciirn dixit : Nam quaecunque cum Aphor.jg.
uoluptate aftumuntur, ifta uentriculus amplexatur ,& facilius conco-
quit : ficut illa quae dilplicent refugit : unde uel naufeae , uel flatus , uei
fluftuationes fubfequuntur. Et rurius : Cibi ac potus naturam efficiunt
aduentitiam tum maxime in uentriculo :ob hanc uero caufam, quanto
fimilius fuerit id quod tranfmutat , ei quod tranfinutatur, tanto cele-
rius tranfmutatio ipfa perficitur. Sed quod non foium in calidis ac frigi-
dis uentriculidifpofitionibus haec ratio uera fit, fed etiam in humidisac
ficcis , offendunt eiufdem uerba , dum de illis intemperiebus uentriculi
h z ager
6ο
HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
t. arti? mei ageret, dum dixit , Sicca intemperies a plurimo potu grauatur,& flu-
cap.si-& S4. ftuationibus angitur , & cibis deleflatur ficcioribus . Humida uero am-
tfxoIlec.11 pliorem potum bene fert , & humidis cibis gaudet. Inter tot difficul-
tates uerfante Galeno, dicebat Auerroes : Quod fententia horum , id eil,
Graecorum ( quanniis eam non explicauerint ) eil , quod duplex eil re-
gimen: Vnum quo reducitur per contraria fenfim , z HIER* CADRANI CONTRADIC. ME DIC.
corde recipiunt influxum : aliter quis tantus eflet ille Galeni conatus
cup.5. feptimo Artis curatiux,in ficca uentriculi intemperie,!! non uere/ed ex-
trinfecus folum humeftatur? nam tunc nec melius concoquit , nec quic-
quam melius habebit.Scd neq; ficcis humida applicare conueniet/ed fo-
1 uni humidis ficca,tertio Artis medicae. Si igitur intemperies non eft in
toto , li in corde , rationem habet ferme qua totum : contrariis enim in
aut calida
Sc humida puerorum adhibenda fimilia: fi malae ut fenum,, quae frigida
eft <3t ficca , contraria : unde calida Sc humida conuenire putat. Verum
docuimus uinum non efle humidum,fedficcum natura.reliqua uero qu£
exhibenttir,ficciora funt quam in iuuenibus.Quod fi hac fiducia humida
exhibere pergas, in hydropem decidunt : quia non concoquunt. A t uero
4xap.jQ. in is declaratum eft contraria conuenire.Qiibd fi obiicias,Senum ui-
ftum,Paulo,atq; Actio tefte,debere efle calidum Sc humidum^non fatis
intelligis, aliam efle rationem nutrimenti , aliam reliquarum caularum,
nam balnea, & fomnus, & inunftiones, calefaciunt «Sc humeaant, conue-
niuntq;:at cibi ad calidum Sc ficcii,tum potus debent inclinare, quia haec
nutriunt, illa non. Nutritio autem fit qualitatibus pafsiuis , atqj acfiuis
libro i.c.70. fimilibus exiftentibus.fed aftiuas periculi caufa non admittimus.at uero
; ad o-enus reduaiuum omnia
O
eft utilitas , Sc quicunque eo
facile uti poteft : quia nullam fentiens in corpore uariationem de errore
non adeo timet, at qui reduci ftudet, frequenter incommodis agitur : ob
PanIuS Ac ftuae de intemperiebus,deinceps
cap.5>4. c' tJert;nent;iiam in Conferuatiuo non tanta
I
LIBRI II. TRACT. II. 63
id quilibet feruare fuumftatum doftus quafi a natura nouit. in melius
reducere opus eft iolius Medici : atque etiam eruditi , ac fapientis.
HIERONYMI CAR-
D ANI MEDICI TRACTA,
TVS II, SECVNDI LIB,
CONTRADICEN-
TI v m ME DIC o-
RVM.
CONTRADICTIO PRIMA.
Exanthemata in pueris an illico deheant curari .
Quid Ophiafis.
v s τ V l a e , quas Graeci exanthemata uocant, ubi
| puero eruperint, primum nullum nobis negotium fa-
j ceilere debent : fed poilquam eruperint, curare tenta.
I bimus balneis, quibus Myrtus, autlentiicus , autrofa
Ifintinie&a, inquit Paulus. Sed Auicenna dicit, quod llb'r,c,an cum febre euenidt .
INterdum ubi principales afliones laefae funt, febris quoque accedit, ut j.collec.cap.8.
in lethargo phrenitidecp. Interdum fine febre uitium eil , ut in mania caP<8*
atque melancholia, id quod modo per confenfum, interdum affeftu pri-
mario cerebro laborante accidit , tertio de locis affeftis, inquit Galenus. ^ iuxta,
Alexander quoque inquit , Defipientiae praeterea genus quod fine febre finem.
i ell,.
66 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
lib. ). C1?. zz. eft , Melancholia dicitur. Paulus etiam diffinit Melancholiam , quod fit
lib. j.cap. 14. mentis alienatio fine febre. Aetius etiam cum eius meminit, nullam
lib. 6. cap. 9· mentionem febris facit : & Haliabbas Melancholia nigra eft animi con-
fufio fine febre.Pofuit tamen Maniam cum febre , in capitulo eam phre-
*.tkcor.ca.7. nefis conftituens.Rafis quoque nono ad Almanforem , dum de illa tra-
cap. 1 j. ΐζ «κ$λι/$β τά μιλχγχολικχ ονμπτωμα rx,
πκ^αλιλίπτοα. quae uerbaiam ab initio expofuimus fecundum Guiliel-
mi Copi Bafilienfis uiri excellentis interpretationem . Sic & reliqua
quae fubiungit : Eoutfc &*cu 71S ly cu>7h φλεγμονή
μ αι/τ»? ,γλαυκομ {pcuviTtxi , ύό ^ Η^όμ^ν^Ιχτα iAff . r*
di μη <Ρΐο^<τμ^νομ c fjg. , μίλαμ Η$ι xvxvo&dU · rnx. di μίταξν τ&μ
ομμκτι ομ ^ονταομ ,ΤδδΓ μχΤλομ ndln Μςμ η^ομ· Hoc autem eil : Hi
enim habent ex oculis plurimum humidum, hi uero minus quam pro
ratione mixtionis , hi uero quantum conuenit. Qui igitur ex oculis hu-
mido abundant, nigri funt, quoniam plurima ex illis non funt per-
(picua : glauca autem quae modicum habent , quemadmodum &in his
quae maris funt apparet : quod enim ex eo perfpicuum efl, glaucum
uidetur : quod uero minus eo eil , aqueum : quod autem diflingui
non poteil ob profunditatem, nigrum uidetur, atque caeruleum : qui
autem
tlBR I I I. TRAC T. I L 69
autem oculi inter hos medii funt, ut magis, aut minus iam differunt.
Ha&enus uerba tranftulimus : fententia nero clarior longe eft. Oculi ut
maris partes habentur : quidam enim plurimum humidum habent , ni-
griq; ac caerulei uidentur,ut maris profundum:quidam mediocre, atq; hi
glauci , uelut pars maris quae perfpicua eft , quanquam oculus dilucide
percipit. Quidam modicum continent humoris, & hi aquei coloris funt,
ut etiam maris fumma pars. Conftat igitur extremum colorem a nigro,
eiq; maxime contrarium,non glaucum eile,ut Galenus ceniet.fed ut ue-
ritas docet, & Philofophi uerba, aqueum : nanq; & patri meo Facio Car-
dano, oculi non glauci , fed aquei ad unguem fuere. Eft hoc fane in uiris
rarum, in infantibus tamen frequens : nam fi refle inipicias,plu rimor um
^ ex illis, uelut & felium oculi funt aq^iei,non glauci : eft enim color glau-
cus ut definiunt re&e Grammatici , uiridis albedine quadam permixtus:
unde talis etiam in foliis oliuae ac falicis peripicitur.Sic Virgilius:
Populus,& glauca canentia fronde iali&a. Etrurfus: l.Georgic.
Tantum effata,caput glauco contexit amiftu, u.AeneicL
Multa gmens,&fefluuio Dea condidit alto.
Nigidius exiftnnat , & re&e, quod Glauci nomine apud Graecos expri-
mitur,Caefii nomine apud Latinos debere intelligi . quod & Theodorus
Gaz a interpres fcientifsim us grammaticae in uertendo obieruat. Malue-
runt tamen plerunq; Poetae illuftriores Graeca notiisima uoce uti,quam
paulo obicuriore Latinaitum magis,quod glauci ipondeum nomine,C^-
fii nullum pedem nifi per figuram admittut hexametro idoneum. Cice- r-de nat.Deo,
ro docet, ueteres Mineruam caefiis oculis femper-finxifle. Homerus uerb
γλαυκωπφ cc^my , fuam uocat : at indecens fuiflet candidum colorem
mulieri, quam maxime honeftare uellet,tribuiile. Igitur dicendum erit,
ut Galenum, quanquam inuitum , tueamur, per Glaucum intellexiife,
non quod ueteres uolunt,fed omnem colorem, qui non fit exquifitifsime
candidus : nam talis oculus , fi pupillam habeat , nullo modo efie poteft:
quare aqueusfub glauco continebitur : non meminit autem aquei , quia
colos hic hfititius eft,nec famofus,fi ad nomen ipfum reipicim,us,quando-
quidem nec fatis conftet,anaquae nullus fit color. Anftoteles au tem rei
magis utilitati ftuduit, quam uerborum lenocinio. Haec itaque fic fe ha-
bent. ·
contradictio iii i*
Color glaucus an a multo jiat humore cryftalloide .
EX quibus non leuis alia quaedam exoritur dubitatio, icilicet: An
paucitas cryftalloidis fit caufa nigredinis , ut Galenus ipfe affirmat.
Deinde, An colos in oculis ab humoribus iiimi debeat.nam quantum ad
i 3 cryftall
1· Artis med|
c.zi.
j.j.tra&i.
cap.34
rex^i.
lib.^.ca.?.
Iib.4.c«3.
cap.i.
cap.17.
fra&tc.i.
o hier» cardani contradic* jmedic* t
cryftalloidis rationem, Auicenna cum Galeno confentit : fed differentia
eft, quia etiam tunicarum colorem in cauia effe uult : ueriim alibi etiam
in Cantica fcilicet de humoribus diffentimim dixit,Si corpus albuginei
& glacialis fuerit peruium,purum,& modicum,ac prominens,tum etiam
lucidum,erit color oculi glaucus : a contrariis uerocaufis,niger. Eandem
fententiam fequiturin commento Auerrois:& in Paraphraii de Gene-
ratione animaliii:& in Colle&aneis. ubi olim in margine contradi&ione,
qu$ nunc legitur,dum effem adoleicens adnotauera.Secutus igitur magi-
ftrum fuum in quinto de Generatione animalium,non multitudinem,ut
Galenus , fed paucitatem cryftalloidis albedinis oculi caufam eife refert.
Quidam falso etiam de tunicis imponunt Ariftoteli. Sed cur, cum tres
fint humores , duos tantum confideramus? Facilis eft reiponfio : nam in
primo Colle. alias fcripfimus. Tres inuenio infantes natos nuper,qui excidium patriae
praedixerint. V num Sagunti : alterum, cuius Hali Abenragel meminit:
tertium,cuius Matthias Amichon meminit in hiftoria de Sarmatia Afia
tica. Semeftris enim clara uoce praedixit, uenturosTartaros,qui gentem
fuam delerent. Interrogatus uero,an & ipfe timeretrrefpondit, maxime,
quoniam & fibi effent caput amputaturi. Pomponatius ipfe , in fuo de
£a & iQ Incantationibus libro,tria adducit5quo fe uidifle teftatur. Primum,ho-
C3P 1 minem in agro Mutinenfi , qui ferpentes non fecus ac gallinas trattaret:
uerum demum a quodam diuerfi generis ex his demorfum^niferabiliter
animam efflaife,maximo prius uexatum cruciatu. Alterum,quod exim
uxor Francifci , Magreti futoris Mantuani diuerfis linguis loqueretur,
Calceranus eius temporis medicus famofus, eam dato ex elleboro medi-
camento a fu rore fimul liberauit, & peritiam fuftulit linguarum. Ter-
tium , quod cum mortuus efiet Iulius pontifex maximus, eius nominis
fecundus , agereturq; de fucceiforis creatione , artifex quidam uulgans,
Geomantiam fcire fe iaaans,dixit , Proculdubio per quatuor antequam
crearetur dies loannem Medices, de quo minime inter omnes fperaba-
tur,Pontificem futurum:quod & euemt.uocatusq; eft Leo,decimus eius
nominis. Audiuiffe etiam refert, Aquilanos cum nimiis imbribus uexa-
rentur , D.Petrum Coeleftinum , quem illi urbis patrocinio profecerant
olim,fufis precibus uidiile fugantem nubes, indeq; fubfecutam feremta-
tem/ Hocuero quo fubfequuntur , feu amicus fcripferk, feu ipfe operis
conficiendi fumpta occafione finxerit, in prooemio fui operis narrat,
duos pueros , quorum alter erifipelate , alter ignis exuftione laborabat,
r procant
LIBRI II* T R A C«
8l
praecantatione ipfa fanatos. Quendam alium magno liberatum pericu-
lo,detra£H fagitta , quam nemo ex medicis uel ferro eximere potuerat,
cum ille folis manibus eam auulfiflfet : cribrum etiam uerbis conceptis
motum infantes impollutos his prolatis uerbis , Qu,em quaeritis : uarias
perfonas in urceo aqua pleno confpexifTe. Sed & idem MatthiasAmi- «p-3-
chon quem iam fuperius adduximus,uir minime leuis aut inanis , eodem
in libro narrat , cum Polonus exercitus aduerfus Tartaros fatis feliciter
pugnaret : uexillarium quendam c Tartaris in uexillo ^ figuram Grae-
cx literae habentem,hominemq; nigrum barbatum depi&um , circonro-
tato uexillo, praecantantem tantam adduxiiTe nubem ac fumum teter-
rimi odoris , ut territi Poloni ac confufi cedere coa&i iint : iride ex hoc
fufi,ac tandem caeli maximam ftragem acceperint. Quid de Marfis Ita-
liae populis,ac Pfyllis Africae gentibus dicam? quos negant in dolio con-
ieftos ferpentum,cum legati eorum Romam ueniilent,€xperitnciiti cau
fa,quicquam ab illis damni perpeiibs. Sed ad rem, unde digreilu s fum,
reuertor.Aetii enim experimenta , tanquam grauifsimi #in , referre de-
cretum erat.Is igitur in fecundo libro inquit, de magnete loquens : Tra- cap. proprijs^
dunt detentum manu chiragricorum & podagricorum , dolores eorumXC^^/^fir
leuare : idem aeque conuulfis opitulatur. Cum uero de Aetite loquitur, ^
inquit : Foetus uuluarum retinet finiftro brachio adalligatus: uerum par- ^
tus tempore a brachio fublatus,alligetur femori , parietq, praegnans citra Λο4*“4 .
dolorem.Fures deprehendit, fi quisipfum in panem qui comeditur im-
ponat: nam qui furtum fecit , commanfa deuorare nequibit. Tradunt
etiam fimul cum eduliis co&um , fures arguere . Neque enim fur deuo-
rare poterit quae cum ipfo cofia funt. Animaduertendii,non omnem
lapidem qui alium contineat uelut praegnantem haec facere : nam pluri-
mi tales in Gallia pafsim,& in Italia lnUeniuntur: fed folum qui ex
aquilae nido exceptus praegnans fuerit : nam hic Aetites ab amf , quod
aquila eft, dicitur : quafi aquilaris lapis.Tum m Iafpidis hiftoria, A lliga-
tus hic dolores uulnerum leuat: afleruatq; ab inflammationibus tuta,
conuenitq; hydropicis.Et in Iafpachatis defbriptione, inquit , corpus flo-
ridum ac fpeciofum reddere. In capite autem de Hiaena bellua inquit,
Seruant eius pellem,ut his circundent qui a cane rabido morfi funt : pro-
prietate enim naturae prohibet ne in aquae incidant timorem : illos uerb,
qui iam inciderint, etiam iuuat : quod & in cura morbi repetit , cum di-
xit,eam illos protinus menti fuaereftituere. Dum uerb de uermibus lo- iib.^.Cap.z4.
quitur terrae, dixit, eos ciim apparent in fliperficie terrae , ac in fole , plu- lib.2.cap.pro
uias fignificare , ac tempeftates. Herinacei uerb fuffitu quancunque dif- Pnis*
cuti urinae difficultatem. Oportet autem, iuxta illius fententiam, omnia
Sc fola inteftina fuffiri. Vulgatum eft catulum apud omnes medicos,
I uentr
cap.js·
lib.g.cap.ij).
cap.so.
8* HIER. € ARD AN i < ONTRADIC. MEDIC.
ucntricqk) appofitum, omnem illius imbecillitatem leuare: feci non illud
uulgatum quod Actiusqddit, Applicitum cuicunq; corporis parti 4 mor-
bum ad fe trahere : inde fanato aegro & cane ob id fuo morbo moriente,
oportere eum diligenter fepeliri. In fexto autem libro Penis refoluti cu-
ram tradens dixit. Genitale cerui circunligatum femori ad mentulae fa-
cere ere&ionem. quod ferme auxilium dirette opponitur his , quae a lupi
genitali fieri diximus : nam hoc ligatum prohibet uenerem , refolutum
admittit ; quanquam non oporteat eum homini circunligaiTe,fed ut feri-
bunt in illius nomine fufficiat nodum inieciffe. At mirabilius eft quod
de cura dentium motorum icribit,dum inquit : Scribit Archigenes ut
uerum,& naturali modo ad labantes dentes accommodatum : Dentem,
inquit, mortui canis-in nomine eius qui aegre habet acceptum, fuper pru-
nas pone , paporemq; inde prodeuntem aeger aperto ore admittat, & fir-
mabuntur eius dentes.Sed cum omnia h?c pr^cantatione participent,hoc
fqlum uidetur exquifitifsimum quod in eodem libro tradit ad herentem
in o-ula fpinam, feu os.inquit enim : A liud ad edu&ionem eorum quae in
tonfillas deuorata funt,ftatim ad aegrum fedentem te conuerte , ipfumqj
4/ct tlbi attendere iube,ac dic : Egredere os, (fi tamen exiliis os , aut feftuca,
λ r aut aliud quidpiam ) quemadmodum ies V s Chrillus ex fepulcro
Ί Lazarum eduxit , & quemadmodum Ionam ex ceto : atque apprehenfo
rw* xari ^utture dic: Blafius martyr & feruus Chrifti dicit, Aut afeende, aut
defeende. In ultimo etiam libro icripfit Gala&item lapidem appenfum
pro amuleto lac augere : & fi uir in coitu candida falcia pedem dextrum
ligauent,mafculum generaturum : fi autem finillrum colorata fafeia cir-
cundederit,IOemellam.Tota uero narratio in fine duodecimi libri,in qua
iubetut feptembri lac,oftobri allia,comedere debeamus, nouembn non
cap. 8. lauare,fuperftitiofa eft,ufq; ad finem anni.Dum uero libro tertiodecimo
ao-jt decauendi modo a uen enatorum morfibus ac punftura , inquit . Si
quis rutae iylueftris fucco manus liniat , aut adipe ierpentis , ab eo tutus
erit (erpente,qui eiufdem eftlpeciei cum illo , cuius adipe manus obliui,
ili. Et in eodem refert Bafilifcum fibilo uel intuitu hominem occidere,
liba Jcapt Eli autem hoc omni praecantatione miraculum maius. Quinimo & cum
dixit, laudans medicamentu m,adeo celer eft illius auxilium , ut praecan-
tationis uim referat : uidetur & approbaile praecantationem , Sc modum
lib.it.e.3.poft illius tradidiile-Simili loquendi forma ufus eft Galenus in Methodo me-
medium. dendi,dum curam flatuofi doloris per cucurbitulas docet , inquit enim:
... , . Hoc praefidium quiddam incantamenti fimile efficere uidebitur , & alibi
adP^on^T cerebrum cameli fanat comitiales.-fcorpiones ftellione uifo obftupefcunr.
praegnantes calcata amphisbaena abortiunt. Et alibi : Succus cynogloiiae
finiftra decerptae cum uino liberat fpleneticos ; fanguisqj e uena poli au-
cap.j5«& 3»·
cap. 48.
LIBRI Ii. T R A' C T. II. 8
rem finiftram detra&us & illitus fpleni. Tum etiam medicamentum
quod tundi debet ab homine qui nec annulum habeat ferreum , nec in
calceis ferreum clauum. quare praecantationem Galenus & efle docet &
a celeritate laudat. Conciliator etiam dum hanc quaeftionem traftaret,
adducit experimentum quod fetiidiiTe teftatur : fcilicet, praecantatorem
quibufdam uerbis inaurem tauri infufurratis,illum proftrauifle ,ac poft
etiam denuo ad uitam,ac ad fulgendum reuocafle. Mira etiam quotidie
cernuntur in his qui torquentur hominibus,ut nullis cruciatibus ad ueri-
tatem confitendam adigi pofsint.Rurfus in caftrandis mulis,in medendis
morbis equorum, non obicufa praecantationis uis apparet : tum etiam in
fafcinandis pueris , & uiris a coitu prohibendis tot experimenta cernun-
tur,ut nihil frequentius contingat.Cum uerb de his, ut diximus , abunde
alias tra&auerimus,fruftra repetere eflet.
Inoppofitum eilienteritia Philofophi , cum dixit in oftauo de hifto-
ria animalium , de hippomane loquens : Quse autem de hoc fabulantur
figmenta muliercularum , & profeflorum carminis incantamentorum
potius efle credendum eft. Et Galenus in fexto fimplicium medica-
mentorum libro longa uerborum ferie damnat haec omnia , tum maxi-
me his uerbis: Verum is ad fabulas uerfus aniles fimul ac praftigiatu-i
ras quafdam Aegyptias deliras , iun&is nonnullis incantationibus , quas
cum herbas colligunt admurmurant.&fane utitur ad ea quae fiiipendun-
tur &impoilurasnonfolum curiofas,&a medicina alienas, ied fallas
etiam uniuerfas.At nos nequehorum quippiam , neque nugaces eorum
narrabimus transformationes, nec enim uel parilis admodum pueris uti-
les tales efle fabulas exiftimamus : nedum his , qui medicinae opera obire
properant.Et rurfus dum de Iafpide loquitur , Nechepfum damnat , qui
neceiFariam exiftimau it figuram in Iafpide draconis radiantis : & fimili-
ter in decimo cum quidam incantatione fe occifurum fcorpionem eflet
pollicitus,terq; ipuens id effeciflet , Galenus dicit in faliua fola fuifle uir-
tutemynullo modo inuerbis.Sed & Aetius in cura podagrae inquit : Scri-
bunt porro proprii muli urinam quidam efle fumendam : refiftit enim
natura fua huic morbo hoc animal. Efficacius autem aiunt reddetur , fi
quis dum ipfa cogitur,femel in cacabum expuat , & femel in terram, at-
que haec cum quibufdam barbaris nominibus inuenire licet alcripta-.quae
fanc cum curiola fint , indecorum mihi uifum eft , inquit Philagrius , ea
adiicere. Qiiin etiam Hippocrates medicorum Princeps longe lateque
hanc de praecantationibus opinionem irridet: docens illos efle lycophan-
tas , qui his innitantur , quae ratione & uiribus carent. Celfus etiam ipfe
eas damnalfe uidetur , cum dixit, de uenenatis ulceribus loquens: Ideeq;
colubra ipfa tuto eftur > i&us eius occidit, etfi ilupente ea quod per quae-
1 i da in
Diiferetia
p.de med. fe-
cudum locos,
ca ρ·7·& n.&
in io. eiufde
capa.
cap.z4.
cap].
lib.s·
ii b. ii. cap. 4 2·.
libro de facro
morbo.
Iib. S cap. Z7.
Sedionc j.
R4 HIER» CARDA N I CONTRADIC» Η E D I C»
dam medicamenta circulatoresfaciunt,in os digitum quis indidit, neque
percufTus eft, nulla in ea faliua noxa eft. Ergo quifquis exemplum Pfylli
fecutus id uulnus exuxerit,& ipfe tutus erit,& tutum hominem praefta-
bit : neque enim fcientiam praecipuam habent hi , fed audaciam ufu ipfo
confirmatam. Adeft etiam ratio ipfa : fi nanque incantationes ue ae funt,
cur quae ad bonum tendunt finem, a legibus prohibentur ? Et etiam cum
tria fint medicinae inftrumenta, Viftus, Medicinae, & Manuum opera-
tio : quartum hoc auxilium Praecantationem addere oportebit ? Neceffe
etiam erit daemones non folum ponere, fed & ipfos exiftimare circula-
tores quofdam medicos : quorum primum peripateticae aduerfatur phi-
lofophiae : poilremum uerb etiam ridiculum eft. Denique cum tam ad-
miranda polliceatur , .fi uera eflfent , iam tandem in artem foret redu&a:
denique omnia perficere pofiet:feu enim diuino ,feu daemonum nita-
tur auxilio , nihil illi arduum erit efficere , qui hanc calluerit artem. At
harcfic non eiTeuidemus, cum etiam folum in hominibus uilifsimis ac
dolofis fit.
Forfitan prolixior quibufdam eile uidebor, qui horum non habent
rationem. Alii me multa adduxiffe praeter propofitum criminabuntur:
cum enim de Incantatione fermonem habeam. Amuleta etiam , & Suffi-
tus adiunxi. Sed hoc do&rinae facilioris caufa egimus. Oflendam autem
prorfus , haec omnia ad rem facere : quamuis melius alius exiftimet , fin-
gula exempla fuis locis addi debuiile. At uerb his praetermifsis, illud pn-
8.phyf.i(?. mum dicamus peripatheticum > Qui fenfum ob rationem praetermittit,
indiget uirtute difcernente : eft igitur fupponendum, aliquid fieri , cuius
cum non habemus rationem , & celeriter illud fit,id Pr^cantationemuo-
camus.Quae uerb manifeftam habent cauiam,uel fenfim aliquid efficiut,
non creduntur efTe praecantationes. Optimum igitur erit primo uidere,
an aliquis fit modus , quo haec naturaliter fieri polle queamus oftende-
re.Secundum quantum uis illa ualeat, ut fi uel amuletis , aut uerbis , aut
fiauris innitatur. Et ex hoc tertium , quaenam fint genera praecantatio-
num uera : an quae ad famtatem folam pertinent , an etiam incantatione
praeftio-iare uel infantium oculos ualeamus: an animum alterius ad ali-
quid inclinare : an per fomnium praeuidere aliquid , an per uigiliam fpe-
ftra efficere, an tandem quicquam mpuere. Vltimo de autorum agemus
cociliatione. In his uerb omnibus haec trahuntur , prout unumquodq;
fuo erit magis opportunu loco: quaenam & cur magis hec quam illa,utin
amatoriis & cruciatibus.-curhac aetate haec , alia alia potius , eile regione:
cur uni non alteri cocefiiim: an euidentem aliquam haec habeant utilita-
tem Vltimo, cur adeo haec a legibus uetita fint. Primum igitur efie ali-
quam uirtute,qua fi quis efte no nouerit^catatona eile exiftm act ,Ma-
LIBRI II. TRACT. II. 8 /
gnetislapidis ad Boream inclinatio, & Remorae pifcis uis oftendit. Haec
A riftoteli,illa nobis nota eft: harum alteram Galenus ignora uit,al teram
difsimuJalfe uifus eft. Quare effeitus eiTe fimiles praecantationibus, quos
fi quis uerbis inuoluat , praecantationes eileperfuadere pofsit , iam palam
omnibus eiTe debet.an uero uerbis ipfis ulla talis uis infit,hoc totius quae-
ftionis eft membrum,non ipfa quaeftio:ciim etiam aliter hoc nomen Prae-
cantationis,quam pro ui uocabuli fumatur.igitur quod inter haec non fo-
lum multa fint , fed etiam maxima pars , quae ad dolum pertineant , pro
confeflb habeatur.Sed non de dolis quaeftio nunc eft, fed de ea folum par-
te,quae ad ueritatem pertinet, quantumcunq; minimam efle contenderis.
Nam quod minima fit, facit ignorantia noftra, non rei ipfius conditio:in-
finitis enim (ut declarauimus in libris de Aeternitatis arcanis) rebus exi-
ftentibus pene, fi dantur haec rerum miracula , necefte eft & illa fore in-
numerabilia : quare effeitus praecantationis eiTe, Sc non contemnendos, ac
pene infinitos declarauimus. An uero uerbis etiam fiant, hoc pofterius ui-
debitur,cum quomodo fiant docuerimus.Eam uero folam opinionem ue-
ram credere decet,cum qua omniagenera experimentorum confentiunt:
nam lingularium maxima pars, ut diximus, ad dolum, non ad artem re-
ferri debet. Tres igitur hac in caufa opiniones fuere : prima , Aftrologo-
rum:Secu nda, A uicennae:Tertia,Pomponatii.
Aftrologi igitur dicunt, caufam efte ab aftris : utq; illa perpetuo mira-
cula in herbis ac animalibus pariunt , fic etiam in hominibus , Sc in acre:
unde Albumafar in Sadan dixit , quod fi quis Ioue cum capite in coeli
medio iunito aliquid a Deo petat,eum impetratu rum:feq; petiiife fcien-
tiam Conciliator affirmat, uifumq; fibi profeciife petitionem. Ptole- in 4. quadri
mxus uero dicit , eum qui habuerit lunam dominam artis in genitura in Part,tI*
fagittario , uel pifcibus , conuocaturum daemonas ac mortuos , Ulosq; ei
parituros.
Hxc relponfio uera non eft , nec fecundum Peripateticos : nam ciim
religioni non confonet,uera eiTe nequit.Quod autem non confentiat Pe-
ripateticis patet:nam ponit daemones & mortuos ambulantes,quae ambo
pro nugis apud eos habentur : fi etiam fufficeret coelum, omnia in omni-
bus efient:& etiam animalia perfeita pollent fieri ex putri materia, &
mille alia inconuenientia. Non etiam uideo quid preces illae in ea con-
iun itione tacere pofsint:nam fi ad fidera, illa non exaudiunt:!! ad Deum,
ille uel audit femper , uel nunquam , uel ipfe indiget ea coniunif one ad
audiedum,uel per eam faitus eft mitior. Quod uero ipfe protecent,credo
illhfed hoc contigit ob caufas alias quas inferius oftendemus. Quare ciim
haec opinio nec pia,nec uera,nec fit peripatetica,eam relinquemus.
Auicenna uero dixit, quod caufa horum omnium eft imaginatio: lib.s.dc Ani-
1 3 unde
5>.dc H i ft oria
animalium
cap-4i>.
cap.4.
%6 HIER. CARDANI CONTRADIC. MBDIC.
unde inquit : Et de mirabilibus animalium efl quod gallina quando uin-
cit gallum in pugna,erigi t fe,& percutit alas,& eleuat caudam,quafi efTet
gallus, & aliquando nafcitur ei cornu incrure,uelut gallo. Et ex hoc po-
teft cognoici obedientia naturae cogitationibus animae.& haec funt potius
a Philofopho fumpta , quam propria uerba Auicennae , quantum ad hi-
floriam attinet. Quinimo addebat A rifloteles}qubd eis erigitur erifl:a,&
quod cucurriuntjConanturq; alias coeundo fupergredi fceminas. Contra,
mares a maribus ui&i patiuntur foeminea,quod & nos uidimus. Accedit
quod uidemus ere&ionem membri fieri ab imaginationemt etiam Gale-
nus in libro de Motibus manifeflis teftatur : haec autem erettio fit con-
currentibus ip i ritibus : quare neceffe efl , ut fpiritus non folum uolun-
Prob.z.& 3. tati,ut in reliquis motibus,fed etiam imaginationi pareant. Ariflote-
ac ks etiam in feptima Problematum quaerit , Cur oicitanti ofeitando re-
fpondemus,& alio mingente mingimus, quod maxime iumenta faciunt.
St cur cum aliquem torqueri , uri , fecarrtie conipicimus , eius doleamus
uicem : curq; uidentes aliquem edere,quae obilupefaciunt dentes,in den-
tibus & nos ipfi frequenter fluporem patiamur. Alii uero cernentes ali-
quem fufpendi linquuntur & ipfi animo. Demum ad quofdam inhor-
refeimus fonitus,ut ciim fecatur pumex,lapis mola teritur, ferra exacui-
tur. Refert incommunem naturae confenfum ac imaginationem haec
omniarquare manifeftum efl,imaginationem immutare corpora.
Hxc refponfio,ut etiam refte fentit Pomponatius, non fatisfack.-nam
quod aliqua fanitas merito imaginationis eueniat in proprio corpore
etiamfi concedatur, non tamen declaratur hocgeneraliter:deinde m tam
breui tempore : deinde in alieno : deinde in rebus ad fanitatem minime
pertinentibus. Dato enim quod aliquando imaginatio faciat cafum, hoc
tamen non efl femper , nec 111 omnibus. Matthaeus Siluaticus patritius
II Cssiv^uti^ no fi er aliquando ibat orandi gratia ad D.Erancifci aedem facram,ibi
erant fepulcra Sil iiaticorumdqrtc fortuna inter rimas uetufli monumen
ri hseflt adeo pes cum calceo , dum rediret , ut coa&us fit calceum relin-
quere,ut pedem redimeret:hac imaginatione adeo efl pertnrbatus,ut mo
riturum fe praedixerit : nec monentibus aufcultabat : fed & imaginatio-
nem feqiiutus efl euentus : oaauo enim die ab omine elatus efl adfe-
pulcrum. At nobis aliquando idem accidit non fine admiratione,aliisq;,
& tamen nemo mortuus efl. ergo imaginatio ualida etfi permutet , per-
turbat etiam : at uidemus in praecantationibus prius fequi permutatio-
nem quam perturbationem. Quid etiam cum infantes & equi praecan
tantur , nunquid & ipfis efl: aliquis fenfiis ac imaginatio , qua id quod fit
agnofeant? Imperium igitur hoc nimis late pateret : parumq; a Deo dif-
ferre oportet nos fi imaginationi nofirae parerent reliqua.Caeterum quod
imagin
LIBRI II- TRACT. II. *7
imaginatio ipfa in caufa eife non pofsit , nifi in admodum paucis, inferius
dum Pomponatii opinionem refellemus , eorumq; in praecantatione ap-
pareat,oftendemus.
Pomponatius igitur uir magnae doftrinae, ingenii , ac indicii, cum fo-
lu m praecedentem reprobafiet opinionem, utpote nimis abibnam : nam
imaginatione frumentum in horreo augeretur,& argentum in arca, fup-
pofito quod a daemonibus hoc non fiat iuxta Peripateticos , ut nos fu-
pra dedarauimus,quia fumus in philoiophia,non in theologia,ab ipfo ue- cap 1#,
ro ut exiftimat demonfirato , praeponit quaedam fatis confona naturali cap.;
rationi,& Ariftotelicae philofophiac,ac experimentis quae fupra iam nar-
rauimus.Primum igitur quod fupponitur eft,quod agentia quedam im-
mutant materiae conditionibus manifeftis & primis , ut piper quod cale-
facit : quaedam fecundis, ut opium quod flupefacit per frigiditatem : aut
etiam tertiis,ut laftuca quae lac generat, & petrofelinum quod atterit la-
pidesrquaedam cum conditionibus materiae occultis, ut icamonium quod
bilem generat. Et ego diftinguo,ut iam in primo traftatu dixi : quaedam
enim patiuntur ab anima, & in his fufficit temperies : & quaedam agunt,
& in his requiritur anima.Etfi quis dicat,ut Albertus,quod pennae aqui-
larum inaqua pugnant cum pennis anatum agreftium : dico , quod hoc
non eft fecundum principia noftra:& ego uelle hoc uidere.& quia alii di-
cunt quod penne aquilaru definiunt alias pennas, <5c ficut dicitur de tym-
pano ex pelle lupi <5c ouis. Reipondeo, quod haec poiTunt efle uera : ficut
etiam de palea quae tremit in chorda lyre,ut declaraui in libro de Rerum
uarietate. fed hoc efi ex fimilitudine ad ailum per aliquod uiuens dedu-
da, puta ab homine pulfante. Non tamen credo, quod tympanum ex
pelle ouisfileat,ut ifti dicunt,fed ut imbecillius,ionum edit infirmiorem.
De pennis aquilarum poteft efie quia habent uim exurentem , <3c etiam
puluis,& multa alia.Nec tamen dico, quod ita fit. Et fi rurfus opponas de
fanguine duarum auium , fupra addufto ex Arifiotele. Dico, quod hoc
ille non conftater affirmat : fed fi ita eft,contingit foliim dum efi calidus:
feruatur enim in eo fpiritus & uita. Redeundo ad propofitum , quia
hoc fuppofitum efi etiam , ut multa alia ex eis , commune nofiraeopi-
nioni,dico quod hae proprietates funt trium generumrquaedam non per-
ficiuntur,mfi ab alio uiuente,ut icammonii in attractione bilisrquaedam
a propria anima cum fimilitudine , ut Magnetis aftio cum ferrum attra-
hit,habet enim quid fimile attra&ioni a calido: quaedam omnino a cauia
occulta, ut aifio magnetis in dirigendo ferrum ad Septentrionem, & re-
morae piicis in fiftendo nauim. Et fic erunt omnes operationes non 110-
luntariae ex aliquo fex generum , quoru tria pendent ex primis qualita-
tibus:& tria n5, fed a forma coelefti,& fic aliquo modo bene dixit Mefuc,
fed
wn
88 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
in dc Praeco -
gnitionc c.4.
cap.i.
3-de Anima
t.co.37.
in fol.i.
fed illa forma eft in agente, & non in paifo. Et fi quis dicat, EI eilrum tra-
hit paleas, & hicnon eft anima in eleftro : dico quod haec attrailio eft ab
humido & calido, ideo trahitnon foliim paleam,fed omnes feftucas ficcas:
& ideo haec attra&io nullo modo fimilis eft ei quae magnetis.
Secundum fuppofitum eft, quod hae uirtutes funt pene infinitorum
modorum : & hoc eftclarifsimum, &,ut dixi,declaratum in libro de Ar-
deret,haec funt mirabilia, quam quod magnes debeat dirigere ferrum ad
Boream , & piiciculus remorari uentos & tantam remigantium uim : ut Dioge-
ni : & feruum natura abuti libertate, ut Caio Caligulae. Manifeftum eft
igitur ex his , cur filii lapientum degenerent , quoniam natura quod in-
tendebat iam in patribus ipfis abfoluerat. At nos in libris de Sapientia
generaliorem rationem adduximus. Par eft igitur fecundum hoc , maio-
rem curam efle Deo de populo, quam de uno homine: de fapiente,
quam ignaro : de rege, quam de ciue : de bono , quam malo. Horum
autem quae in inferioribus fiunt , quaedam etiam a fideribus uel dum
fiunt, uel antequam fiunt imagines imprimuntur in Aere & Aquis:
tum in plantis, auibus, quadrupedibus: tum per fomnia etiam in ho-
minibus.In quibufdam autem , quorum uigilia non plus impeditur ani-
ma, quam ali is per fomnum , uelut aliis per fomnum imagines fiitu ro-
rum apparent , fic his per uigiliam : inde hos dicunt elie fan&os , fi mori-
bus excellant probatis : aut daemoniacos , fi prauis fint infames. At de
fomno exemplum dat fingulare cum Dantis Alhigeri Poetae carmen
periiflet , quaerenti filio, anxioqj per quietem iam mortui patris ima-
go apparuit , docuitq; locum quo id delitefceret : inde experre&us rem,
ut infomnium docuerat, elfeinuenit. hoc igitur illi per quietem appa-
ruit: alteri etiam per uigiliam ab aftrorum imprefsione idem continge-
re poterit. Ergo non foliim hanc uim in unum hominem , fed uelut in
magnete ex uno in alium annulum tranfit uirtus , fic ex uno in multos
homines migrare credit: unde unus propheta multos afflabit prophe-
tas. & miraculorum uis ex uno in alium tranfibit , non fecus atque alii
aife&us. Yerfarienim cum fapientibus fapientiam auget , cum fluitis, <0jL^
ftultitiam , cum iracundis iracundiam , cum probis probitatem, quare (
uidentur Sc hi affe&us admirabiles ut uiolentiores , ex uno in alium eui-
dentius tranfire. His igitur de caufis coeli uolentes nonam legem ftatue-
m 2 re,$c
HIER. CA R DANI CONTRADIC. MEDIC.
rc , & priorem euertere , creant Prophetas , atque homines facientes mi-
racula , reuelantes arcana , imperantes uentis & pluuiis , morbos fanan-
tes , praedicentia oracula patefaciunt , delent autem tefhmonia praece-
dentis legis , & pugnant pro inftituenda, terrendo etiam defenfores prio-
ris fomniis ac prodigiis: & haec eft caufa dicit, quod tot Prophetae annun-
tiauerunt de chkisto uenturo , & quod ceftauerunt miracula Del-
phici oraculi.Inde uult , quod tanta uis luerit iiichristo quod ema-
nauerit in A poftolos, ficut ut faepius diftum eft de ui magnetis , qua non
folum primam acum, fed fex aut ocio trahif aliam per aliam, ut expe-
rimento apparet. Inde poli tempus ceilant haec , non foliim certante ne-
cefsitate , fed etiam quia remouentur ab illo primo principio : & fic mi-
racula non fiunt , quia coelum non influit hanc uirtutem , & primi Pro-
phetae , & qui ab eo defluxerunt fecundi , ac tertii , omnes mortui funt.
Dicit etiam, quod fuperfluum efl; propter tam uilia negotia , qualia nunc
apparent , uelut de extrattione ferri fagittae , aut erifypelatis fanatione,
aut apparentia in urceis aquae uelle daemones ponere, quod & nos fa-
temur. Addit uerb aliud , recurrens ad fuam animi mortalitatem , cum
haec aliter non uideantur pofle defendi nifi ponamus animorum immor-
talitatem, iuxta legis noftrae decretum : quae tamen non potefl flare cum
principiis philofophorum : quia ponit creationem earum nouam , & fic
caderet nouitas in Deo , quod elle non potefl : ideo dicit necefle eft no-
ftram opinione fola elle principiis philofophoru confentanea. cum enim
gratia exempli hora praecedente non creauerit animam,& nunc creet, ne-
cefle eft Deo aliquid noui adueniife. Ergo ut ad primum reuertar infti-
tutumjciim aliquis uir infignis probitate uel fcelere uel potentia uel eru-
ditione nafciturus eft,multa apparent prodigia, atque etiam in morte, ut
de Abide Hierone,& Cyro relertluftinus hiftoricus. Principes igitur
etiam mali alicuius diuinitatis funt participes: ficut enim natura creauit,
non folum malas herbas , fed &ferpentes ad uniuerfi perfe&ionem ,fic
etiam quandoque malos homines : malos uerb reges, ut puniant prauum
populum : & ut farpe carnifex eft deterior eo quem occidit, fic etiam rex
ipie nonnunquam deterior eft i ubditis quos punit. Argumento tamen
eft illos elle diuinitatis participes, quod cum Cacfar tantum humani fan-
o-uinis eifudiilet , & Nero atque Domitianus tot occidiiTent ciues,tot
fcelera perpetrallent , non minus illis quam Antoninis fu a prodigia
affuerunt , tam principatus , quam etiam mortis. Ex quo apparet , tam
bonos quam malos reges d Deo nobis tradi. Ranfsimi etiam funt qui ab-
folutae inteo-ritatis hominem quanquam faiufsimi i udicentur, offendant.
Deus etiam ob uarietatem intendit contraria : nam ut ex albo & nigro
componuntur omnes colores , fic ex malo & bono, igitur bonum & ma-
LIBRI II, TRACT. II, 9
Ium ut funt quaedam entia, non ut priuationes^ Deo fiunt. A t uarietas
ob pulchritudinem fit : nihil enim pulchrum , nifi uarium : ideo diuerfis
temporibus,uarias leges, fimulacra,uirtutes,miraciilacj; producit.Et ficut
diuerforum Principum diuerfa funt nexilia , fic diuerfarum legum , di-
uerfi ritus, ceremoniae, fignaq;. Olim crux erat noxiorum poena , ac ut
nunc furcae in fummo non fblum contemptu ,fed etiam abominatione:
nobis maxima in ueneratione. Et Iouis nomen nunc in contemptu ,quod
olim adorabant Reges. At uerocoeli dum cuflodiunt,legem & figna eius
cuflodiunt.-quamobrem ut olim in Iouis nomine miracula fiebant, fic nil
mirum nunc in crucis figno. Ciim ueronon uim habent,indicium efl,le-
gem eam confenefcere,atq; prope finem eiTe,ut nunc Chrifliana efle cre-
ditur. V eruntamen hae leges, licet non eaedem numero/pecie tarnen ac
fimilitudine,ciim mundus fit aeternus, infinito reuertuntur.Ergo,ut olun
miracula , fic nunc multarum rerum fcientia innotuit , Bombardarum,
T yporum,Magneds, atqj ideo nauigandi. Nihil mirum efl igitur apud
Pomponat!iim,Petrum pedibus maria fuperalTe.Sed fi quid,quod in has
caufas referri non pofsit,appareat : id,inquit,efl conflans fignum ac tefli-
monium noflrae fideiruelut ciim apud lofue fol firmatus efl: uel ut Dio-
nyfius in Epiflola ad Polycarpum recitat, in Domini noflri Iefu Chrifli
morte,ciim luna ex Orientis parte coepit folem adumbrare, cum femper
in uera eclypfi ex Occidente incipiat obfcuratio : eo quod luna uelocior
efl fole , ferturq; proprio motu ab Occidente in Orientem. At uero
quod homines refurgant , aut permutentur in lupos, hoc naturale putat,
quandoquidem aues 111 lapides,ut docuimus ex A lberto,& uere,ex inte-
gro trafmutatae fint. Plus autem auis a lapide,quam a lupo homo diflat.
His praefuppofitis omnia miracula & praecantationes , 111 aliquam ex
illis quatuor inuentionem refert : fanitatem quidem a uulnere , ab ignis
uexatione in primam,uel fecundam, uel tertiam : unamquanq; enim ea-
rum per fe fufticere cotendit. In extraftione autem fagittarum,dicit pof-
fe prodeiTe miram quandam agilitatem manuum : & narrat de quodam
medico, qui ei retulit, uidiffe hominem, quiclauos ex tabulis digitis folis
eruebat, quos faber tenaculis non poterat extrahere. De motu cribri re-
fert uel in manus agilitatem , uel in fecundum modum , id efl , hominis
proprietatem. De uifis in urceo reducuntur in tertium modum a ualida
imaginatione, coadiuuante uifus fubtilitate.Et addit,audiuiiie fe narran-
tem Petrum Bagolirum Patauii cuidam Epifcopo , legifle fe apud auto-
res fidedignos , quorum nomina referebat , horum inferiorum imagines
in fole ac luna adeo relucere , ut a fubtilifsimi uifus homine perfpici pof-
fint:de quo experimento in libro de Rerum uanetate retulimus.-fit enim
cum duobus fpeculis, ac hircino fanguine ; quanquam Agrippa non refe-
m 3 rat.
94 HIER* CARDANI CONTRADICT. MEDIC.
rat. Nos ibi,& in libello Secretorum difputauimus de his,& in libello de
Subtilitate. Ergo prxcantator conceptae rei imaginem in fpeculo figit,
quae ad oculos illibati pueri refleditur : impollutus enim puer liquido
acutiorem habet uifum , ieipfo iam feminis profufione polluto. At de
imao-ine diui Cceleftini uifaab Aquilanis Lambrutii ,feu Veftinorum
regionis ciuibus/celum caufam fuiife affirmat.Eos uero qui liberati funt
a excitate, uel qui refurrexerunt, uel ex mutis loquentes euaferunt, non
tales fuiffe affirmat:fed impedimento alligatos. Hos quidem telam quan
dam prx oculis habuiffe, illos lingux uinculum, alios deliquio animi,uel
ftrangulatione laboraife uuluae,uel attonito morbo : ficut is,qui cum diu
fufpenfus Bononix iacuiffet , uiuus inuentus eft , quod afperam arteriam
non cartilagineam , ied ofleam haberet: hoc nos & ab aliis accepimus.
Mortuorum uero apparitionem, & hxc qux dida funt, nam non fatis fi-
bi conflat, in coeli uim refert. Hoc unum fatis apte deferibit , quod tales
imagines non diu manent, quoniam ex uaponbus conflant , & nubilo
tempore,magis quam fereno apparent,& in node magis quam in die : ac
rurfus in crepufculis, magis quam claraluce. Vates autem in proprieta-
tem naturx, & uim coeli tranilulit:quod etiam dici poteft de his qui lin-
crua utuntur quam nunquam didicerunt, uelut ex fuo fupenus exemplo
addudo decl ara u imu s.Hos autem dicit eile melacholicos magna ex par-
te, in quibus Saturnus dominatur : indicio eil,quod folitarii fint,atq; a cu-
ris femoti,tum etiam malefici .Miracula uero a corporibus fandorum m
imaginationem, & illorum refert proprietatem. Conceilo, etiam quod
tintinabula factarum xdium pofsint auertere grandinem, uult quod hoc
ex fiderum ui accidere debeat:fub qua conflata illa fuerint,tum etiam ex
fono feu magis aeris motu,quod haud dubium eft,tum maxime cum ma
o-na fuerint : unde & bellica tormenta fugare folent nubes. V erum quia
hoc dubium erat, cur cdm homo mtelledu polleat,aftris fub, icatur? Re-
fpondet,quoniam plus habent fenfus,quam intelledus.ut diuusThomas
in libro de Sortibus aflirmat. _ . .
Hxc funt qux non foliim falfa & impia,fed etiam a Peripateticis alie-
na magna ex parte, ac etiam ridicula muicemq; pugnantia icnpfit Pom-
ponatmsrquanquam alioquin uir, ut iam teftatus fum,clanfsimus : ob id
qUod falfafint haud obfcurum eft, cdm legi noftrx non confentiant. Lex
enim noftra uera eftquod ab illa diiTentit,falfum. Impia funt,non folum
quod male de Chrifto fentiat in his,fed quod omnem miraculorum uim
quantum poteft, labefadet : incerta mq; omnino, imofalfam religionem
noftram reddat. Sed forianhxe in Philofopho toleranda fiierant: illud
minime,quod modo Ariftotelem,modofequatur Platonem : quodq; ab-
furdifsima dicat,uelut quod precibus populi coelum conficiat imaginem
LIBRI II* TRACT. II. 9/
diui Coeleftini fugantem nubes: nam hoc minus eft Philofophicum,
quam piumrnifi cafu contigiife id affirmaret : fed hoc non dicit. Sic & de
mortuorum refurredione , & tranfmutatione uera hominum in fues,
quam ille concedit : haec enim proxima argumenta funtinianiae.Contra-
dicit etiam fibi manifefte in multis, ut de refurredione mortuorum,
quam modo admittit, ut naturaliter poisibilem, modo negat. Sic etiam
de uocibus in acre, & de puero nuper nato , apud Philofophos magna eft
quaeftio, an dearticulare pofsint uerba. A d hoc impulfus, ut reor,potius
odio quorundam hypocritarum eft, iniufte illum perfequentium,quam
iudicio aliquortota tamen libri feries doda eft,& fubtilis.Opere pretium
igitur erit quae falfa funt prius ex eius didis refellere , poft ponere no-
ftram opinionem.
Quartum igitur fuppofitum etfi uerum fit ut declaraui in libro de
Animi immortalitate, non tamen apud Pomponatium, quia nullo mo-
do eft uere immortalis : ideo quamuis fuppofitum fit uerum, non tamen
conuenit illi: fed hoc fuppofitum adhuc eft poftmodumfalfum,qubd
medium ideo debeat habere proprietates multas,quia extremorum par-
ticeps:nam fic fequeretur,quod cortex citri (gratia exempli) eilet ftupe-
faciens & adurens : eft enim medium inter lacrymam papaueris, & eu-
phorbii.Et fi dicas3quod hoc non tenet,quia haecconfequuntur excefium
& non qualitates,eodem modo dico, quod proprietates infequuntur for-
mam mixti certam,& non mediocritatem. Et quod fit uerum,ex tot la-
pidibus nullus trahit aliquid, praeter magnetem : nec ex tot generibus
pifcium, quicquam praeter remoram fiftit naues. ideo hoc potius conclu-
dit oppofitum. nam fi medii natura eft contraria naturae extremorum,
igitur ab illorum uiribus remouetur. Quantum ad fextum fuppofitum
animaduertendum eft , quod pura imaginatio non immutat corpus , mfi
in uenere & eredione uirgae.aut cum iungitur uoluptati,fpei,tnftitiae,ti-
mori ingenti,ac fideirtunc enim fpiritus cordis agitantur,& fit permuta-
tio magna in humano corpore : adeo ut aliqui mortui fint , quemadmo-
dum Galenus in libro ad Opigenem de nimio gaudio recitat. Ergo o-
mnes operationes corporis fiunt a ipiritibus : hi partim parent uoluntati,
ut in motibus uoluntariis : partim uero imaginationi,ut in mentulae ere-
dione. V nde fit,ut illa permutatio uera fit, fed cum fide,uel timore,aut
fpe.Sunt autem fides, timor,& fpes,rationis & exiftimantis uirtutis qua-
litates & affedus,non autem imaginationis. Quare rem hanc oportet dif-
tinguere,non autem in didis Philoiophi & Auicennae decipi. Hoc enim
oftendit experientia : fi quis enim imaginetur ie fanum, aut filium mor-
tuum,nec fanatur, nec contabefcit.Sed fi exiftimetfe fanum, multum iu-
uatur,& maxime in uulneribus letalibus & febre peftiferarfolaenim fpes
plurimum
9 6 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
plurimum prodeft,quanto magis iecuritas:& fic exiftimare mortuum fi-
lium , adeo facit hominem contabeicere , ut quandoq; ex hoc moriatur.
Cum igitur quo ad hoc nihil referat , effe&us ne fucceiTerit,uel non : luc-
cedente autem effeftu multi exanimantur , aut fanantur : igitur ex fola
firma fide uel magna fpe,hoc accidere poteft.Ciim uero refert hxc in tres
caufas,praetermiiTa ratione influxus coeli, & poft addit eam,manifefte fi-
bi contradicit. Primus autem modus non eft meo iudicio uerusrnam qui
agunt talia, funt penitus ignari literarum.Sed eruditi magis fciunt,& plu
res cognofcunt rerum proprietates quam ignari : igitur hoc non fit a pro-
prietatibus rerum. Conciliator etiam & Aeiculanus aliquid horum me-
moriae prodidiffent: uel faltem ftudio gloriae, celebratur enimGentius
Rex ob Gentianam, Euphorbus propter Euphorbium , Artemifia regi-
na ob herbam Artemifiam inuentam. Iuba quod multa de his prodide-
rit,ac Democritus quanquam etiam falfa in tanto etiam tempoie mulca
eiufcemodi detefta forent , ficut multae proprietates medicamentorum
Galeno patuerunt,utfuperius in primo traftatu docuimus,quorum neu
trum euenit.Sed quod magis refert,oporteret ut uel uideremus haec fim-
plicia,uel aegri fentirent, uel ipfi praecantatores callerent artem etiam de-
ceptoriam qua circulatores utuntur. Cum igitur hic agamus per con-
ie£f uras,& non per demonftrationem:fequitur,ut non fit credendum ta-
les uiros aliquid occulere.Ulud accedit,qubd hoc non eft omnino fbluere
difficultatem quaeftionis propofitae, fed detegere errorem, ideo non fatif-
facit haec refponfio. Et quamuisnos quafi fimilem huic daturi fimiis,non
tamen illa merito his rationibus erit obnoxia, ciim fit generalior, & non
indigeat arte praeftigiatrice.
Circa fecundum,aliud eft de moribus, aliud de proprietate naturaereit
enim longinqua fimilitudo , quae etiam apud Oratores ipfos culpa non
caret, nec dat nobis modum aliquem, quomodo haec fieri pofsint : ideo St
fi ueritatem contineat , fic tamen defcripta caret ratione. & ratio eft a
duirati Jeprolhnon enim ui-
deo quod pofsint rem immutare/ed folum ipeciem producere, ut omnia
alia cpx uideri apta funt. In quarto modo tollitur omnis materiae necef-
fitas,& ideo hoc nullo modo eft Peripateticumretenim poiTent omnia fic
ex omnibus generari & fieri, quod autem pofsint uates & crabrones a
coelo, hoc eft fecundum Auerroim& Ariftotelem. Sed quod bos pofsit
loqui,& infans femeftris,aut nuper natus : aut ex aere audiri uox dearti-
culata , iftud omnino efl alienum a uia illorum. Cum uero dicit , quod
maior eft Deo cura horum, icilicet meliorum aut prseftantiorum , quam
deteriorum ruerum eft, iuxta noftra principia :uerum apud illum non
poteft hoc defendi : cum ponat Deum non cognofcere lingularia : npn.
habent in fua uelocitate,fic & reliqua habere necelfe eft : nec enim quan-
tumcunq; modicus magnes, ferrum ad Boream dirigere poteft,fed tantus
tantum:uidemus & eam uim fenfim euanefeere per tempus/eu quia pau
latim decre(cat,feu quia inftrumentum continue fortiatur inepti us,poft-
modum tota fimul dilcedat, Satis conftat lapidem Herculeum,qui anno
praeterito clauum dirigere poterat,nunc uix magnam acum polle uerte-
re.Quo fit, ut praecantationes ipfg non lecus ac medicamenta alia efficiant
in eodem genere , alia efficere nequeant, unde & ipfi praecantatores dum
falluntur in aliquibus admirantur : quia principium earum Deum elfe
putantrquod fi elfet, merito equidem caufam haberent admirationis non
fuccedente effettui : at tunc non poliet non fuccedere. N unc frequenter
no fuccedit,quia alia caufa eft. Eft & Quartumdecimu fuppofitum,quod
nutrimetum immutat hominem iuxta Galeni fententiam alias declara-
tam ex fecunda Aphorifmoru:inquit enim,Nutnedi caufa que allumun- Aphor.so.
tur,etfi a natura ipla,ac corpore euincantur,ac conficiantur,ipfum tamen
corpus quoquomodo immutant.His uifisqu$ apparent, in fex genera di-
ftinguere oportet.Primu eft,quod per amuleta fit,h£c Galenus agnouit,
ut diximus,concefsitq; : reducuntur autem ad genus medicamentorum.
Secundum eft , quod ad fanitates pertinet , in his quae maxime imagina- tra&i.con.ii.
tioni fubiiciuntur : ut in ligatis a Venerea re, in dolore dentium, in fiuxu
fanguinis ex uulnere. Igitur cum multi ob timorem fe praecantatos exi-
ftimantes uenere uti nequeant , fuperueniente fpe liberantur : unde qui-
dam cum non poliet uenere cum uxore uti , fuppofito le&o gladio, cum
quo homo occifus fuerat, praecantatione liberatum ie exiftimauit,fucce-
dente effe&u. Alius uerociim ei chirographum telonei, quo fignificaba-
tur perfolutam eile pecuniam Publicano per iocum pro amuleto datum
n 3 ellet.
102 HIER» CARDAN I CONTRADIC MED IC»
eflet.non minus quam alter ille eft liberatus. Eft enim manifeftum.hanc
curam efle per contrariu: nam firma fpeshaefitatiom & defperatiom con-
traria eft. In fanguinis uero fluxu ex uulnere, uel hemorrofagia narium,
fpes ut diximus, aut fides,firmant motum fanguinis, atq; fic fiftitur.Den-
tis dolor plerunq; i mala fit qualitate , haec aufertur uel multo affluente
fpiritu.uel obftupefcente dente. Ex imaginatione patientis uel fide locus
de fti tuitur. Forfan ferro ineft uis dentem ftupefaciendi , nam anteriores
dentes raro dolent, quoniam ferro quandoq; eos tangimus.Sed fiue hoc,h-
ue illud,fatis conftat,deferi dentem a fpiritibus.ob hoc illum tangunt.at-
que fic fanatur.Poteft & in precantate uis aliqua ede a propnetate.fcrgo
omnia hec in confidentiam, & bonam fpem Galenus referet.quare in una
fex rerum non naturalium continebitur huiufcemodi genus caule fanati-
,ρΛ· ue.de quo agit in tertio A rtis medicinalis.De fagitta autem infixa multa
fimt incaufi : per imaginationem enim feparantur carnis partes, adeo ut
quod maximo nixu trahi no poteft illis conftndlis,eis paululum dilatatis
fponte excidit:modica enim differetia in lingulis partibus circumiacenti-
bus,maximum parit effeftum : quod qu.l.betpoteft experiri continendo
ferrum manu,quod nulla ui a puero decenni poterit extorqueri,!! uel la-
xaueris manum quantu eft acus magnitudo/ponte ferme dilabetunqua-
re maxima ex parte naturalis hax eft res , quae tamen ex laborantis ima-
ginatione pendetmnde bene dicunt.quod fi contortum fit ferrum praxa-
tatio non ualet eximere. Poteft & aliquid manus agilitas ut «demus m
his, qui magnos funes manibus difrumpunt. Harc igitur frequentifsima
funt.ctim caufam habeant generalemmec aliud eft in precantatore,nifi au
dacia & agilitas. Quae igitur ad medelam pertinent ad genus filum redu-
cuntur, artis diuifionem non perturbando. Quae autem ad dimnationem,
ad Poetas, ad aliarum linguarum attinet peritiam, cum homo fit reliquis
animalibus omnibus perfeftior , necelTe eft aliquam etiam illum habere
perfefliorem proprietatem, quae alia e(Te non poteft, quam quae ad mco-
«nitorum notitiam attinet:multas uero praeter has fimiles caeteris amma-
fibus. Sed dices,quona pafto igitur equus,aut bos,mhil tale habentquale
remora defpeflus pifcis,neq; nobiliusiatq; etiam cur cum tot remota: fint
in mari,ex genere enim Echinorum funt,tam mulra naues quotidie ma-
ria fulcent, tam paucae naues praeter caufammanifeftam fiftuntur, ut u,x
duabus aut tribus hoc contigifle legatur? Refpondemus,uelnon efle ue-
rum id experimentum : uel fi eft.multos effe ech.nos,paucas remoras : ut
multi funt lupi,paucilyncei,quamuis lynceus quidam fit lupus : aut raro
pofife haerere,ctim nauis ueloc.ter impellatur : uel quod frequentius acci-
dit quamuis non animaduertentibus.aut ut rem notifsimam lam ducen-
tibulln boue autem aut equo, non eftperfefflo eminens,uelut mhomme
LIBRI II. TRACT. II.
IOJ
refpe&us echini illius,fed maior. Homo igitur omnem habet in (e perfe-
ctionem in potentia : fed unus homo non omnes habere poteft, ficutnec
una coeli pars omnes uires,fed aliae alias. In anima igitur alicuius futuro-
rum imao-n Rr r>r*riir« mia.De 1ΐη0Ί13 ailtem Qliam OlllS
cima Problematum de Infantibus , quod naturaliter hoc contingere po-
teihquia cu natura fua loqui homo natus fit, poteft auditis uerbis illa for-
mare, quam
rufticis,& ftupidis, fluis uliaefTet in artificio.
Strepitus autem qui in nofte fentiuntur non naturales malum futu-
LIBRI Π TRACT, II. π3
rum portendunt,ut mihi alias, & nunc icribenti noCte praecedente conti-
git audire, fiunt enim dum expergifcimur anima mouente : eff enim
uelut infomnii fpecies quaedam.nam uiia in fomnio , audita uero uigiliae
magis conueniunt,qu0d ionus etiam expergiicinos cogat. Audientes igi-
tur ac expergifcentes ( imaginem enim refert eius , qui per uigiliam au-
dierit) exiflimant fe in uigilia,no autem in fomno audiuifie. Hec autem
de inconditis uocibus,ac quae terrorem incutiunt:fuaues autem , ac dear-
ticulatae,non fecus ac infomnia iucunda bonae. Memineris uero quod in
coniunitorum morte, h^c fiunt maxime,& quo modo.nam de his in fine
libri de animi immortalitate diCtum efl.Plura de his referre poiTem , fed
haecfufficiant. Experimcto uero comperi,ipirituum hiftorias, quos Fol-
letos uulgus uocat,efie omnes deceptiones:quare tot & tanta diCta fint.
CONTRADICTIO VIII*
Pulfits contracho an fentiatur.
GAIenus in primo de Pulfuum differentiis inquit, Diffentionis pri- Cap.7.
mas partes , poftremas contractionis fentire non ualemus. Quo fit r
(fubiungit) ut quietem quam uocant fuperam , quae fcilicet fuccedit difi
tentioni , antecedit uero contractionem , quanta fit ad unguem fcire ua-
leamus. Idem ferme in primo de Pultibus dignofcendis,ciim inquit, cap.8#
Offendimus autem quod dilfentionis tanta pars non fentitur , quanta
inter primum arteriae impetum & taCtum noflrum intercedit : iam uero
contractionis tantam partem fentimus,aut paulo minus, quam ipfius
diflentionis.In fecundo etiam de Praefagio,Ex pulfibus,inquit,extemam
quidem quietem aflequi clare licet , internam fenfu ne obfcure quidem, cap' u
nedum clare,fed ratione tantum, cum utriufq; motus impetum confide-
raueris : tum praecipue in his pulfibus , in quibus contraCtione ipfam per-
pendere fenfus clare ualet.Iam hic uideturfateri contractionem pofle nos
aflequi, quod in primo de Dignofcendis pulfibus, & fatetur,& docet. Su- cap.j.Sc 4.
perius uero, fi reite rem confideras , haec tria uoluit contraitionem non
fentiri,faltem in poffrema parte,nec totam diflentionem.-quippe non eius
initium , nec quietem ipfam quae contraitionem fubfequitur.. At in pri-
mo de Differentiis eorundem, celeritatem & tarditate in fola diffentione, C3p 4*
no in contraCtione cofiderat:quare non eff par ratio ignorantiae,imb diffi
cillimum uidetur quomodo ignoto initio diffentionis- celeritate uel tar-
ditatem deprehendere pofsimus.Efl etia illudcofideratione dignu, quod cap.j.
in fecundo de Praecognitione ex pulfibus , docet ex contraCtionis ueloci-
tate & tarditate praecognofeere, quare talis uelocitas & tarditas nota eff:
quodq, magis mirum eil, paulo poffciim docet praecognofeere ex rarita- cap‘i*
te uel frequentia, dicit, quod breuitas aut produCtio utriufq; quietispotefl
euemre
ΙΙ4 Η IER*. CARDA Ν I CONTRADIC. Μ E D I C
euenire uel ob antecedentis motus breuitatem autfegnitiem , aut fubfe-
quentis anticipationem , uel procraftinationem. Si quidem mora diften-
tionis abbreuiet quietem fuccedentem , caloris natiui indicat copiam : fi
.autem anticipatio contradionis , impuri , & excrementis referti caloris
copiam indicat.Si uero diftentionis anticipatio rarum efficiat pulfum, re-
frigeratum indicat calorem innatum: fi autem fegnities contradionis fu-
mofa,declarat efie excrementa imminuta. In interna uero quiete fi pro-
dutta contradione fiat frequens, excremeta fumofa auda indicat: fi uero
ob anticipationem diftentionis, audum naturalem calorem : fi uero pro-
dudo diftentionis initio, imminutum innatum calorem : fi autem celere
ob contradiore rarus extiterit pulfus, imminutu externum.Hic quis non
uidet, omnes illum differentias cognitas prefupponere,tam quietis, quam
etiam pulfus feu idus aequaliter?Refpondeo: Cognitio primo duplex eft
fenfu & ratione nobis. Senfu puro poffumus diftentionis uelocitatem co-
.& ca-4
»& is·
LIBRI ii. TRACT, II. 11.9
etiam de caufis pulfuum, inquit : Ex moderato cibo pulfus maiores, cele-
riores^ crebriores euadunt,& tamen calor fola quantitate per cibum au
getur. Illud primo eil animaduertendum,non idem efie, Pulfum fore
crebrum, & cont radii onem eiFe celerem : tum primo, quodceleritas tam
de conti adtione, quam de diilentione dicitur, ut jn fecundo de Praecogni- cap.i.
tione,& primo, de Differctiis pulfuum clare oflenditunfic rarus & creber caP* 7·
a quiete utraq; fumunt appellationem. Calor etiam tripliciter augeri di-
citur , extenfione , qualitate naturali , ac praeternaturali. Si igitur calor
quantitate fit fuperaudlus,ut in pueris,ac his qui cibum fumpferunt,pnl-
fus maiores,crebriores, atq; celeriores fiunt. Si autem qualitate, ut in his
qui calido dicuntur efie temperamento, eodem modo fecundum omnem
differentiam augentur : quare Galenus parem in utriiqj affirmat efie ra-
tionem. At fi praeter naturam calor augeatur,utraq; motus differentia fi-
mul augetur cum magnitudine,non tamen fit ob hoccreber.-anticipatio-
ne enim utriufq; motus,ut in fecundo de Pulfuum praecognitione debite cap ^
raritati pulfus reflituituriceler igitur erit,creber nequaquam : natura et-
enim motuum celeritatem auget, quietem nonnnnuit.-nam in motusce-
leritate,uel refrigeratur diflendendo,uei expurgatur contrahcdo. Sed in
abbreuiatione quietis nulla eil omnino utilitas, ueriim fola necefsitas.
Vnde ingruente tanto calore, quod non pofsit motuum celeritate extin-
gui,frequentiafuperadditiir,quae uirtutem eneruat,ciim requiemomne
auferat:unde poflmodum faepenumero mors. At naturalis frequentia ut
confueta non affligit , aut parum. Nec credendum eil quod quidam di-
cunt , Galenum hic figna pofuiffe uehementer calidi ficciq; cordis : nam
cum infeparabilia calidi connumeraret, crebrum pulfum haud praeter-
mifit.Hoc igitur modo in primo de Spirandi difficultate dixit. Ingruen-
te necefsitate refpirationem maiorem primo fieri , pofl celeriorem, inde cap.6-.in prin.
crebriorem. In omnibus autem fic fit , ueriim latet ob parilitatem augu- tdc^.ma
menti. Dicendum igitur per haec ad fingula. Cum enim dixit, non fieri So"’ * **
crebros:intelligit,audo calore praeter naturam;hoc enim docuimus. EU
tamen frequentia calidi cordis naturaliter fignum infeparabile. Autori-
tas nero ex tertio de Pulfuum praecognitione, fic eil intelligenda : Calor
praeter naturam , utpote febrilis , ab initio celeriorem habet contraflio-
nem, atq; ob id propriam retinet raritatem :ciim uero inualuerit, adhuc
minuendo quietem creber euadet. Naturalis autem calor ausius celerio-
rem facit diflentionem , ob id decurtat quietem quae contradionem fe-
quitur, & crebrum efficit pulfum. Cum etenim diilentio magna fuerit
refrigerabitur bene calor , unde lenta contrattio fequitur , feu moderata,
unde anticipante diilentione,creber euaditnecefiarib, Apparet igitur con
cordia ad unguem,quamiiis fubtilitate mirabili.minima uero haec Gale-
nus
no HIER* CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
nus iam non admittit. A n tiero femper auCta magnitudine celeritas, 8c
frequentia augeantur? Dicimus quod non, ut de balneo A fomnoA ue-
re,& gaudio diit um elfifed cum magnitudo illa iolum caloris uehemeii-
tiam fequitur. Dicere uero hanc non eile magnitudinem ueram, fed fo-
lius diftentionis,eft abfurdifsimumrcum in naturaliter affeCto corpore re-
deat eo femper arteria, unde moueri coepit. Quatuor igitur hae omnes dif
ferentiae neceisitatis augumenti:at inter multum ac intenfum calorem
una poterat effe,fed Galenus eam fuftulit : omnes igitur tres. Prima,quae
a naturali calore : iecunda , quae a praeternaturali , tum in principio, tum
confiftente : tertia uero quae a magnitudine citra caloris augumentum
profici icitur. Ad id uero quod de febrium uarietate adiecimus,propofi-
tum e fi: de motu ibi,non de quiete loqui. Quonam patto uero non auCto
calore indigeat homo celeritate difientionis?Refpondemus equidem h^c
non conuerti.Omnis enim caloris augumentum, feu naturalis,feu pr^ter-
naturalis, diftenticnis indiget celeritate:at non ubi diftentionis celeritate
indigemus, ibi calor eft praeter naturam.In contraitione uero conuertun-
tur haec:quoniam etfi corpus bene ualeat, quod tamen extruditur piaeter
naturam eifinon autem quod perfrigeratur.& haec eft diuerfitatis ratio.
Sed de paucitate caloris, tum paruitate, raritateA tarditate rurfus eft
magna contentio. Quidam enim dicunt,quod primo paruitas,inde tardi-
tas,inde raritas acquiritur : alii autem,quod fimul haec omniarrurfus uero
alii,qubd primo tarditas, inde raritas, ultimo paruitas:alii,quod primo ra-
ritas,pbfttarditas,ultimo paruitas.Qui dicunt paruitatem primo accede-
cap.14. re, habent Galeni autoritatem in fecundo Artis medicae, in corde frigi o
pulfus minores necefiario funt,non autem tardiores, uel rariores.deperdi-
tur etiam celerius , quod difficilius retinetur , cuiufmodi efl: magnitu o.
Qui uero tarditatem dicunt , hoc habent , quod utraque celeritas calo-
ris praefupponit magnitudinem : paruitas igitur caloris, de tarditate pri-
mo indicat, pbft de caeteris. Qui raritatem,quod ea ultimo locoin caloris
abundantia accedat : igitur cum necefsitas perit , prima remouebitur , ut
etiam in caeteris hominum actionibus quae cum ratione fiunt . o emus
enim primb amouere femper quae ultimo propter necefsitatem adiecta
f n _ funt. Qui dicunt, quod omnes fimul acquiruntur differentiae , Galenum
idem deei™ fecum tabent primo de Spirandi difficultate : nam perfrigerato inquit,
tertii, traa. 1. calore raritas,& paruitas, & tarditas fimul acceduntiquemadmodum au-
£·“· flo maenitudo,celeritas,atq·, frequentia.Crim uero haec ordmem,ut dixi-
mus feruentipar eft & illa feruare. Sed hic alia contranetas infurgmquo-
niam iam prius dixerat , magnitudinem ac reliqua ordinarim accedere,
hic uero omnia fimul cum calor ipfe augetur. Refponfum eft per hsrc ad
Refpondeo,quia non inconuenit quatenus nti-
capv 7. quarti tritiuae coniun&a eft finis necefsitate. De pulfu duro reipondet Gale-
deCaufispul nus ibi , duram efle arteriam ob tenfionem : non igitur omnis durities a
iiium. ficcitate concedatur:ficcitas tamen aequalis, & permanentis duritiei caufa
efftenfio inarqualis,& non permanentismnde ierrinus pulfus.T urbuien-
ti pulfus potius apud Galenum uehementis,quam languidi praebere fpe-
ciem debent,quoniam ficci atqj duri.Hoc tamen in fecundo de Pulfu um
caufis, aperte docuit , duriores pulfus , minores uideri : fed nunc de uehe-
cap.io. mentia fermo eft,de qua, ut a duritiae differt, tum in Introdmftorio, tum
alibi faepe di£ftim eft. indigent aute cordis dilatatione arteriae, ut aliquid
recipiant , non ut moueantur , ut Galenus inquit. Sed eft fundamentum
Galeni in libro An ian.ar.con.diuifa arteria per longum immiilaq; eanu-
la ferrea,ligatisq; extremis,ceffat pulfus inferioris arterie,& tamen tranf-
eunte fanguine ftat feruor.Diceret Ariftoteles,quod ligamentum reddit
eam immobilem.
CONTRADICTIO XI U
Cum cor conftringitur,dn arterU dilatentur .
«ap-H- X N tertio uirtutum naturalium arteriae a corde aliquid trahunt,quam-
Xuis modicum , cum dilatantur : quare confentaneum eft rationi , cor
tunc extrudere atq; conftringi : cum enim quod dilatatur trahat , quod
conftr
LIBRI II* TRACT. II. 12
conftringatur expellat:fi fimul cor dilataretur, traheret, & immitteret in
arterias quod fenius non capit. Sed & quarto de Pulfuum differentiis,
Erafiftratum dixit exiftimaife, arterias contrario motu, a corde moueri,
quod ab illo impleantur. Et quanquam dicas, non ob id, ut iam oftendi
fecundum Galenum, moueri arterias, quod a corde impleantur .-fatetur
tamen in libro de Vfu pulfuum,ob id impleri, quod moueantur. Quare fi
fic eft, rurfus fatendum erit, cum cor conftringitur, arterias dilatari : quae
ad hunc ufq; diem communis fuit opinio. Quod uerb in Pulfuum intro-
du&orio dicat , quod cordis & arteriarum eft una pulfandi ratio , princi-
pium foliim docuit,non autem temporis metam,aut modum. Quinimo
ibidem,dum de pulfu phlegmonem patientium agit,inquit:Si phlegmon
magnum , aut in principali corporis parte extiterit, pulfum undiq; per-
mutabit : fi autem paruum & in negle&a parte , eiufdem tantum partis
pulfum uariabit. Quam fententiam Auicenna fecutus eft in fecunda pri-
mi,cum dixit,Si uaria fuerit laterum temperatu ra,uari i quoq; erunt pul-
fus earum partium, unde illius contra&io ac diftentio, non cordis diften-
tionem aut contra’ 11 ’ pro fyncero apud medicos habetur. Sed huiufmodi reiponfio uera no eft:
tum quia medicus artifex eft fenfitiuus , com·^.
fubftantia in unum concretae apparent.&t huic opinioni fubfcribere uide-
tur Auerroes in expofitione canticae JVLicen^. Accedit,quod etia in urina c
hocferme conipicitur : nam ibi fpuma,& urinale hypoftafis uocata. Ex ^ *
fecundo
cap.i4·
lib.i.tra&.4.
C4.
i3 6 HIER* CARDANI CONTRADIC* MEDIO*
fecundo uero de Febrium differentiis etiam uidentur tantum duae , nam
in craifam & fubtilem fecerniturcum putrefcit , partem. Prima etiam
AphoM. ^ phorifmorum cum enumeraiTet fanguinem , & bilem, & pituitam, ac
atram bilem,de ferofa aqueaq; fuperfluitate fermonem habet,tanqua illa
in uenis contineaturrquare duo tantum in uenis erunt. Secundo,uero de
Facultatibus naturalibus , tres tantum partes innuit , quemadmodum &
Trufianus : accidit enim ut in muto, inquit, quod partes dux excremen-
titiae refecentur,altera fubtilis, altera crafia. Palam uero eft,quatuor efte
fecundo de Elementis,quod tribus rationibus oftenditur. Prima, quod in
medicamento excernente totidem apparent. Sed tunc loquitur, ut alias
diximus,de humoribus in aft^non qui in fanguine continentur.Firmior
eft alia ratio,atq; unica, quod membra funt quatuor modorum, feu qua-
druplicis natur?:fanguinea,ut iecur: Melancholica, ut os & fplemPituito-
prima primi faut cerebrum:& Biliofa,ut cor.Oportet igitur & fanguinem5ex quo nu
oc.i.eap.i. £titotidem habere partes. Sed haec ratio non omnino tuta eifciim
pofsit cor ali etiam fanguine arteriali,& fi quid aliud tale efh Verum ui-
demus &ueficamfellis nutriri bile contenta in ipfa,& ficfufficiet humor
extra uenas contentus, cum fanguine pro diuerfitate membrorum.uefica
«P-4- etiam fellis non uidetur fimilistemperatur^cum bile.Ratio alia fumeba-
tur ex libro de Atra bile,cum dixit, quod fi erifipelas fit, aut tumor alte-
rius σ-eneris , necefie eft humorem in uenis confimilis naturx contineri:
quocf folum declarat Galenum cenfuiiTe potentia talem praefui fle. at
etiam qubd omnino quatuor fint,hoc exquifite declarat : non tamen
oftendit quaefitum. Sufficiat igitur Rhetorica perfuafio, quod totidem
fint elementa in mundo artu & in mixto potentiarfic humores aftu qua-
cap.i. tuor, in toto corpore, & in fanguine in potentia. Sed uidentur potius
cap
ττξοσιαη/τ©' τίνος , το &A©r isiyivA%0ptvoy , Λ τ«ρ νλκρ
ΜκΙςί'&ϊγψνοΗσ-Λ&ωσχτίξ U-ης yvrp ot«W «jjtw μίτρω ν<Αωξ . «t» jty
(cTbo κ & «λλο rpyivopivoy ♦ οντω ν&ί αυξχννπχι η υλν της σκξκος , κ gc< όνχ
or ooovy ττκντί TifoaylviToa , «AAcc τ» μ& νπίκξΰ , το Λ ττροηξχί tvu.
Quod eft: Poftquam igitur caro , δα os , δα unaquaeque harum partium
duplici modo eft,quemadmodum & aliarum formam in materia haben-
tium : etenim materia ac forma dicitur tam caro , quam etiam os : erit ut
unaquaeque pars augeatur , contingatq? fecundum formam aliquid ei
adiungi : at uero fecundum materiam impofsibile eft : oportet enim in-
telligere efife hoc quemadmodum fi quis eadem menfura aquam.metia-
tur:femper enim aliud atque aliud fit: Sic δα materia carnis augetur,
& non fingulis partibus quicquam,adiicitur , fed hoc quidem dilabitur,
hoc autem accedit. Si igitur aliquid femper accedit }£a diffluit ex ma-
teria , manente forma , manifeftum eft , quod ficcum iam erat , humido
accedente pofle fieri humidius. Galenus etiam naturales intemperies ad
sequalitatem traducere do&urum fe pollicetur, in primo de Regimine
fanitatis. manifeftum eft autem , quod de intemperie folidoru loquitur,
cum eam a principio generationis orta prefupponat. Accedit quod quin-
to de Tuenda fanitate,pueru tredecim annos natu gracilibus cruribus.ad
medioc
LIBRI II. TRACT. III. 141
mediocrem flatum reduxit : maius hoc efl, quam quod nates fame exefas
reparauerit alteri, quoniam hae partes carne & mufculis tantum conflant. H· Arris cura
Et in fecundo de Tuenda fanitate , cum enumeraret exercitationis com- Jy* cap i
nes. Omnis praeterea anima iuxta eum diuifibilis eft ad fubiefti corporis
diuifionem : indiuifibilisautem,quia nullam fibi determinat quatitatem:
quare anima hoc modo minus eft indiuifibilis quam intelle&us: nam in-
telleftus nec diuidi poteft diuifione fubie&i , nec ullam fibi quantitatem
certa deftinat.-caeterae formae certa fibi quantitate deftinat, & diuiduntur
fubie&i diuifione. Anima uero diuiditur , fed quantitate non fibi certam
decernit. Hoc autem ideo eft, quia anima exquifite medium eft quod-
dam inter ea quae a materia funtfeparata, Sc ea quae cum illa iunguntur:
& quod talis exiftens ob id hoc priuilegio fungitur , ut nouam materiam
perpetuo fibi fubiicere pofsit. Additetiam , quod cum in uiuente fint
ubique pori , quod in eis eft in nutrimentum tranfit , atque fic ipfum ali-
tur. Et quod in unoquoque punfto mixti fu nt formae quatuor elemen-
torum , non autem materiae. Hoc autem conforme eft proculdubio na-
turae fententiae : nam nos tenemus , formam mixti efte elementum prae-
dominans. Hoc autem ibi a
De fpecie arboris qui in flumine , utraq; opimo poteft defendi : quod
enim accidehs fpiritti ac lumine.uel luce,confiftens immigret de fubiefl»
m fubieaum,nihil abfonum : in alus uero qui a materia & calido ac In-
sido procedunt, alia ratio eft.Vtraq; igitur uia defendi poteft : »™ -
fus ad opinionem fuam fequitur quafi continuum ex indiuifibilibm
componi. Lumen etiam folis in orbe luni femper uanabitur citra ullam
necefsitatem. fed hic ad librum de Subtilitate & de Arcanis pertinent
iternitatis. Illud uero meo iudicio abfurdifsimum eft , concedeie ani-
mam falicis iternam effe polieiq, urebat enim Philofophus in libello de
«P.i. Longitudine&breuitateuite,ancorruptibilepofietjdiquaexcau& per-
petuum euadereinam de ignequi m fua Sphira eft,dubi at .
bus autem nullo modo dubitandum cenfet. Quamobrem fatis apteu.de-
tnr hic mihi fenfiire Pomponatius de immortalitate : Ψ116;1' "1'6;
au,& anima hominum fuftuhtianimis uero falicis ac populi donauit. At
uero ut diximus, illud nos non urget, an eadem anima ex diuerfis mate-
riis educi pofsit.quod illum non abfq; ratione fatigare debet : | ^
eitur ex nono nutrimento, non prius fuitdi autem prius erat.impoftibik
eft ut educitur ex illoiquarenon leuiter fibi,necobfcurc,contradicit.Nos
autem animam in quadam inuariabil. parte ponentes , his non labora-
mus difficultatibus : tum maxime in fenfitiua , nam de nutrice alia ratio
eft. Quod uero humor innatus alius fit.quando hic non eft difputatio de
noinimbiiSjfed de rebus ipfis,ne repetere idem cogar, fuo loco,quid fit rei
iDfius ueritas edocebo. Galenus igitur fecundo de Naturalibus facultati-
bus hic habetilam qui nutriuntur omnia & qui mifcentur,quod per e
rota nutnant ir ac mifceantur : quodq; ea qui immutantur , pariter tota
immutentur, Ariftotelica hic Hippocraticaq; funt dogma ta.Nec minus
illa quod concoaio quidam eft mutatio eius quod mittit in propria eius
S nutrimrmualftatem. Sanguinis quoq; generationem permutatio-
nem efle His accedit, quod nutricatio & augumentum exeo fiunt,quod
corpus in omnem parti extenditur at* nutntunpermutatio uero omn.
cap.4.
LI BRvI i i. t r a C T. III· lfd
talis non folum in his,fed etiam in excrementis ab innato calore fit. Acr
cedit his Galeni didis ratio nimis efficaxmam, fi calor,qui confumit, ubi-
que difperfus eft in folidis , oportet totum ipfum etiam non tantum per
cauitates/ed in folidis ipfis partibus nutriri. A t uero in primo libro hxc
habet : Porro omnia quae aliter quam a natura extenduntur, in omnem cap'7'
partem extendi nequeunt quin diuellantur.-folius igitur natur? opus eft,
in omnes partes extendi citra diuifionem:eftq; hoc nutrimenti ope,quod
augumentum uocatur.Nutricatio uerb fit,cum omni parti eius quod nu- cap.s.
tritur,aliquid acceditrcaufa eius eft facultas. Verum permutatio qux in
hac fit adione, non eadem ei , quae in generatione : ibi enim quod os non
erat,os iam fitrin nutricatione ei quod iam fadum eft,quod de nouo adii-
,citur,fimile fit. Quod igitur nutricatio afsimilatio fit,iam palam eft.Pre- eiSm & *
cedit autem afsimilationem agglutinatio, agglutinati one adhxfio : ante- cap.13.in' fine,
quam autem adhaereat, fpargitur humor ex ore uenarum qui nutrimenti
caufa eile debet.Et rurfus in fecundo de Temperamentis,dum de fenibus cap‘**
agit,Corpus illud intus ficcum eft,quod nutrimentum trahere ob caloris
imbecillitatem ad fe non ualet:remanet igitur illud inconcauis membro
rum,{peciemq; humidi refert : cum tamen eo fit ficcius,qub minus fuper-
fluum, quod ibi retinetur , in membrorum fubftantiam tranfire non po-
tuit. Eft autem nutrimentum triplex:quod afsimilatur & hoc uerc nu- il^.poft me-
trimentum : & qu.od apponitur & non adhsret, uel etiam quod adhaeret ?Jcam’ f l’ fe
& nonafiimilatui,& hoc ueluti nutrimentum : Sc quod in uenis con- c.n.
tinetur,hocq; uocatur futurum nutrimentum.hoc igitur primae particu-
lae durii audrix facultas dominatur in nobis extenduntur. Sunt autem I,dcfacu-nat'
primae partes hae, olla, ligameuta, cartilagines, membranae, tunicae, nerui, 7
arteriae,uenae,quae nutrice facultate & concodrice auxiliantibus in omne
partem crefcunt. Quo fit,ut uideatur Galenus fenfiffe; crementum in o-
mnem partem fimulfieri.licet non aequalitenhocenim fenfus oftendit. '
Demum fcire expedit haec opera illum non animae, fed nature tribue-
re:nam in primo de Facultatibus naturalibus inquit : Stirpes a fola natu-
ra, animalia a natura, & anima fimul reguntur. Augeri uerb ac nutriri,
non animae, fed naturae ipfius opera funt. At uero quomodo homo ad fe-
mum perueniat nullibi melius declarauit, quam in primo de Tuenda fa- cap.».
mtate : inquit enim , Corpus noftrum ab initio.femine conftat & fangui-
neffemen ignea & aerea rurfus fubftantia,fanguis terrea & aquea. A b his
igitur elementis, quae ficcitatem in fe obtinent , primum efformatur cor-
pus ac fohdum efficitur. Demum temporis fucceffu etiam ficcatur atq;
fenefcit. Atq; haec una eft caufa qua animal omnino fertur ad mortem.
Alia eft fubftantiae ipfius fluor, qui etiam a calore fit:hanc reftituuntcibi
potus ac refpiratio. Ex hoc etiam conftat , Galenum fenfifle,nu trimen-
tum
Ijl HIER· CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
tum non humido innato adiungi, fed quafi retardare, ne humidum illud
confumaturtreftituere tamen quod difflatur in dies·
H*c icitur eft Galeni fententia, quam uernam dignatus eflet, quando
in facilioribus prolixus eft ad taedium .illic uel faltem declarare. Nanq,
e«o non fat percipere queo, quomodo membra a duplici calore exiccen-
tur.nifi elementare intelligat. At reliqua non arefcunt *™="Wroprns
quae funt inanimata. Si uero calor naturalis haec ambo facit, adhuc diffi-
cile eft intellio-ere , quomodo (iccum expellat , & tamen ficcius in les
euadat. “taqrduplex haec operatio feu ab uno feu a duobus agentibus
proueniat, ad claritatem nihil addit , ad confufionem
mih. id uidetur ili. occurriffe pritmim.quod nutrimenti
& tamen fenefcitanimal,quanquamnutriatur:oportere^itiua am e k
caufam indigentiae nutrimenti, alia fenn necefsitatis : cum tamen me
fuifTet quemadmodum Ariftoteli contigit , lftud prxfupponere , quo
fenhus refert quae adhuc tunc fupererat, incredibile eft. Accedit mirum
maiusht qubd arbos ipfa ex quo tantum excinditur hunudi , m totq;
feminibus , uiuacior phoenice in fabula eflet : «q> j ™ Abmitio uerb
quare humidum totum unum ab i'flo :in animalibus quidem
neceflaria. ■ . i nrem membrorum liumiduni confu-
For&n aliquis dationem illam ψχ
mere, eum autem qui cordis & afluentem meminlt in
humidi refolutione/ed b«itatisnec « P , m fs,nmm taccre
foluat.Siuerocontrano modo .dicas dM&«l.»n.anetfc
& e xiccare.innatn m autem cibi nece&tat un modicam,
ficcitate.Pr?terea omnino impofsibile eflet.a tanto
■' (/
t
L I B R X II. fucr. ia i,.,
qualisifl innato fithumido,atque tamen lentam fieri refolutioncm. His
omnibus actedit,qubd in ftirpibus utrunque accidit , etiam iuxta illum
marcor ac feneftus,tum cibi & humoris necefsitaS, quare non a calore^
fluente hoc flet. Videtur fane animalium calor folam refpirationem ex-
poftulare : itaque tres erunt denuo necefsitates. Ergo ut horum omnium
ratio exquilita reddatur, in omni quxflto re&e diffoluendo quatuor
haec fimul obferuafTe decet : primum , ut non aliquid iit in rerum ex-
perimento , quod non etiam ex folutione eodem modo abfque uariatio-
ne diflbluatur. Secundum , ut idem principium omnibus argumentis at-
que difficultatibus circa quaeftionem emergentibus fatisfaciat. Tertium,
ut ex rerum principiis ita proficifcatur , ut non foliim doceat fic efle , fed
etiam quod naturae ipfi impofsibile fuerit melius ea in caufa fatisfacere.
nam aliter ipfam naturam imprudentiae aut inuidiae coarguimus. Quar-
tum , ut non omnino extra orbitam antiquorum excedat , quafi omnia
iliis c dire&o contraria principia ponens : nam antiquorum more uni fa-
tisfaciens quaeiito,uniuerfa praecepta philofophorum euertes. Haec igitur
fi quis diligenter obferuauerit , quaefitum declarafle optime dici poteft.
Ea de caufa quae tueri oporteat primo perdifcenda : haec autem funt:Pri-
mum,quod in omni parte mixti , uera fiat nutricatio ac neceflaria : nam
fine cibo uiuere non poflhmus. Secundum , qubd perpetuo fenefeimus
cum his quae uiuunt irreparabili quadam uia uerfus mortem delati : qux
fene&us alterius eft generis ab his , quae uita ipfa carent. Tertium , quod
anima ipfa ex fubie&o in fubie&um haud immigrat. Quartum , quod
cum ofsium nutricatione duriciei experimentum m eis maneat. Quin-
tum , quod aliquando quidem augemut , aliquando uerbnon. Sextum,
quod oiTa magna ex parte non regenerantur , regenerantur frequentius
ucnae & arteriae , caro autem etiam fenibus. Septimum , cur fi totum dif-
fluit ex materia , cur non etiam quod terreum eft ? nam fi hoc difflueret,
impofsibile eft tueri,qubd homo fenefeere cogatur.
Accipere igitur primo pro confeflo decet, quod fub eadem quantita-
te non repugnat modo plus , modo minus fubeiTe materia: : nam in ouo·
uitreo dum fpiritum ad te trahis minus relinquitur aeris , Sc tamen ut’
prius fpatium id repletur : neque enim dicendum eft , inane illud efle,utf
Hero in de Spirabilibus falfo conatur offendere. Secundum quod que- u.fec.proMngued-
nemtranfit. Haec autem una eft ex praeparationibus , quas Auerrop
„p , in fexto fuo Colleftaneorum dixit hominibus aduenire. Ex quo p ,
CaP " non totam materiam fluere , fed humidam fubttantiam tantum^calor
enim quanto magis terreum adurit, eo ficcius efficit , atque e y
mobilius: reliquum autem fubftantiae humidae
Ergo incorde quanquam humida fubftantiaaugeatu r , non
i-ariis medi- mldius fit , (quod quafi Vgo uidit)nam autto corde ea quantitatem
com.is.de fineconfumptionis terra nutrimenti fupereft. quare ante nutnti
ICft,b“S· 'humidius efficitur , fed haec accefsio eft momentanea At uero cum m
alio membro nihil prohibeat calore accedente ex -ecore & coide.ac
humido, membrum augeri, humidius etiam mem ™ P.
«p.l· cundum fubftantiam.Quod quafi in tertio Artis medicae fenfi
nus “r, cum dixifTCaWa quidem & ficca temperies hunudis ac
frigidis ad meliorem flatum reducetur. Sed difficile fuit gom a us
Lpofitonbus diuiuare , quid fib.Galcnus uoE.enteo,n locojmpter
diffa tamen eius primo de Tuenda fanitate , tum i .
LIBRI η T R A C T. III,
Iff
leni lententia arrideat , quid ille fibi uelit breuiter explicabo. Siccior
(gratia exempli) adolefcentis temperies humidioribus utens,non autem
frigidioribus , nec calidioribus aetate luccedente , minus liceatur ob uitae
inftitutum quam refrigeretur: crelcente igitur plus frigiditate quam
iiccitate , cum iuxta confiftentiam erit, temperiem ex aequo frigidam
ut ficcam fortietur : atque ob id temperatae huius aetatis confimilem.
Haec eft permutatio innati temperamenti fecundum Galenum pofsibi-
lis. Verum & nos non aliam totius corporis comparatione pofsibilem
effe fatemur : quia principium nullum eft cordis , fed ipfum cor princi-
pium. At uero in aliis membris plurimo accedente humido & calido to-
tum fieri potefthumidius:& maxime in his quae fenfui fubie&a funt,
ut cruribus & uentriculo : per fri&iones enim 6c un&iones multo ibi
fanguine attrafto , atque per emplafira ne diffletur', retento , replentur
uilli nutrimento , «Sc auidius attrahunt ac nutriuntur , maioraque mem-
bra euadunt. Quod ille fatetur de crure , ut di£him eft : quanquam quo-
niam ignorabat caufam,fententiam non retinuerit. Ergo fic incraffari
folida membra, facilius tamen neruofa quam offea,in pueris «Sc ado-
leicentibus , tum etiam iuuenibus mollioribus , ac mulieribus,hume-
ftarique poterunt: nam ad materiam, quae quinta fui parte folum hu-
mida fit , fi alia accedat aequali quantitate, quae ex aequo terream partem
cx quinta obtineat, fiet totum tam humidum, quam ficcum : quare
longe priore humidius, tum ualidius. Quod fi haec folicitudo profuit
cruri , cur uentriculo , caeterisque partibus prodeffe non debet , quae fen-
fui fubiacent ? Oftendit iftud regeneratio partium quam ille fatetur,
quae longe difficilior tamen eft. Oftendit unguentum noftrum , quod
neruos praecifos elongare folet ,tum etiam motui aptos reddere :non
fimpliciter adhibitum , ied induftria magna , quam illi facerdos experi-
mento doftus exhibere folebat , cum uitam ex hac fola induftria tra-
heret. Oftendit emplaftrum Galeni fanguinem fiftens, de quo in
quinto Artis curatiuae egit : quanquam id ipfum ibi haud deferi-
pferit.
Diximus necefsitatem refolutibnis , ac nutritionis , tum caloris na-
turalis cum anima non nifi ignis elemento polle commode copulari:
nutricationis etiam in lingulis partibus modum : curque homo augea-
tur quandoque non , «Sc tandem ad lenium perueniat , quodque hoc fo-
lum animalibus & plantis neceilario ineft. Qupd etiam animaexfub-
ieifto in fubieftum non immigrat , fed una confiftit in igneo elemento,
quod non totum uariatur : ipfum uero in cordis finiftro uentriculo , ut
in libro de Animi immortalitate. Ipfe uero ignis non permutatur , cum
u z
1/6 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC,
fit efficiens, nec habeat quod corrumpat ufque ad mortem :utque in
uafis terrea pars ,Gc in fanguine ignea manet impermutabilis : ipfe ue-
ro ignis aliis atque aliis mifcetur elementis. Sed hac non funt fubie-
ftum animae primum : quare anima manet ,& idem numero calor : qui
quandiu npn diminuitur , anima eandem, in operationibus uim retinet.
Quodque quanquam quod mifcetur humido membrorum ante iene-
ftutem non iit impurum , impurius tamen totum redditur : in fene&u-
te nero etiam quod immifcetur impurum eft. Ob hoc cum ualde fenc-
fcithomo , tunc fimulbreui tempore, qui diu reftiterat , deterior eua-
dit : plusque anno uno detrimenti accipit comparatione prioris tempo-
ris, quam antea per annorum decem fpatium:nam caufae ipfifmetin
hoc fanent : ex mala enim nutricatione membra infirmiora redduntur,
tum influens calor euadit deterior : ex hoc rurfus mala nutricatio , inde
aceruus malorum omnium approperat. Prius autem membra fenium
contrahunt , quam quod in membris continetur , id eft calor influens.
In hoc enim ignis & anima ipfa , quae nuiquam per fe fenefcit , imo fe-
nio refiftit igneum fouens fubie&um calorem. Quomodo autem dum
nutriuntur dura maneant, id ex hoc intelligere licet, quod nutrimen-
tum cum agglutinatur magnam iam partem afsimilationis in fubftan-
tia adeptum eft. Quod fi offa fanguine nutrirentur , dura , eo modo quo
funt,efle impofsibile omnino foret. Nunc nutrimentum ipfum adeo
denfum eft , ut uel per fe quafi poflet confiftere : mifcetur autem , quia
adhuc in potentia eft: quod nutritur ad id quod nutrit: tantumque re-
tinet molitiei dum uiuit animal , ut immifeeri pofsit nutrimentum:
cum uero per folam appofitionem nutritur , celerrime fenefeit ac mori-
tur: non augetur autem , quia extendi nequit, recipit tamen fub eadem
qua prius erat quantitate folumque denfius redditur: tuneque corpora
fiunt ob id firmiora poft adolefcentiam : quod efle non poflet , fi poris
ipfisnutrirentur.Pori autem ad commodiorem tranfitum fafti funt ali-
menti : tum etiam ut in his ipfum alimentum concoquatur ad magnam
membri quod nutrire debet fimilitudinem. Ofla autem non obid non
regenerantur , quia materia ex qua genita fint deficiat, fic enim ma-
Ex his igitur manifeftii, quae membra, & quomodo, & quando a uera
ficcitate pofsint reparariiquodq; heftica terti? fpeciei in toto, quia in cor-
de curationem non recipit, in uno ante membro recipit.ufq; ad muentu-
tem in multis,& fi nonleui induftria & medici fapientia. Quomodo etia
totius inaequalis intemperies, iuxta Galenum & ueritatem,ad periedtam
aequalitatem reduci pofsit : quomodo etiam nutricatio fiat & augumen-
tum , atq; ufquequo : tum etiam quomodo materia fluat & refluat , ma-
neat uero forma: & quonam pado flucte materia fit idem animal per to-
tam uitam , nec tamen anima nouam materiam ineat : quonam pacto in
nutricatione etiam quaelibet pars nutriti nuttiatur , nec tamen etur pe
netratio corporum : nam talia funt , quorum unum , uel faltem in ac u
a rtvfic t quantu exiftit(hoc enim Ph.lofophus damnabat) quomodo etiam addi-
4c.!? to meliore nutrimento femper totum euadat deterius : quonam pafto
etiam plantarum qu? ex decifione propagatiir,anima non fit fempiteina-
Hxc,atq; alia plura ex his,ut cuiq; patefiam funt manitelta^
CONTRADICTIO X.
Virtutes naturales inferuientes,fmt quatuor..
«ap.6-.
eap.8.
Virtutes naturales quae inferuiunt, funt quatuor, ut in libro de Catt-
fis morborum, Attraaiua , Retentiua, Concoarix, & ExPuT^
LIBRI I I* TRACT. UI. I/9
idem in odauo de Medicamenti fecundum Iocos,& in quinto de Locis, C3p.7.ante
& in primo de Facultatibus naturalibus, tu alibi fxpius,quam ut pofsim aedium,
deferibere. At uero preter has,Separatiurj5ofuiiIe indetur, uelut in quar-
ta Aphorifmoru,cum inquit. Siquidem prxire oportet cddicnem,fubfe-
qui uero difcretionem,demum euacuationem. Sed St in primo de Facul-
tatibus naturalibus , cum docuiffet , concodricem in uenis ac membris cap*u,inprl*
eife,Secretrice,ait,opus efle demum,ut ea quae fuperflua funt, etiam pof-
iit expellere. Meminit St huius, quicunq; fuit autor eius libelli,cuiu$ ti-
tulus e ii , De uirtutibus noftrum corpus adminiftrantibus. Videtur St com·^·
hoc in libro de Theriaca ad Pifonem fenfille : tum in libro de Medica- inC^°‘&
mentis fecundum genera. In tertio uero de Symptomatum caufis cum in prindp.c.i.
docuiiTet qu^ accidut detrimeta attradrici, retetrici,c6codrici,expultrid caP-i antefin.
facultati,demu de feparatrice agmunde Auerroes dixit, quod licet Gale-
nus cognouerit feparatiuain, non tamen agnouit diferetiuam, de qua lo- · CoILcap,Itf·
cutus eft Albumafar : St quod illa multum ab hac,& in modo operandi.
St in tempore differt : ideo ibi ponit uirtutes naturales qux inferuiunt
quinq; : tum in fecundo libro non femel. Veruntamen dixit aliquando:
1 1 manifeftum eft,quod miniftn funt quatuor uirtutes fupradidx.Simi- caP· 7· in me-
le quiddam accidit Principi , nam cum & ipfe pofuiffet eas tantum qua- f^*8, “ *'
tuor,ut in primo libro Canonis,& in primo fux Canticxrattamen in ter- 1
tio libro pofuit eas quinq; in duobus locis,dum de paru itate agit hepatis,
ac dum caufis anafarex enarrat. Pro folutione refpondeo,quod praeter- caP-*-in prin.
mifla opinione Auerroes, oportet primo declarare differentiam difereti-
uae a feparatiua.-nam feparatiuam ponit Galenus,qux confequitur necef- f
fario opus naturae attrahentis quodconuemc.&rdinquentis quod non i^o.ucrboSi.-
conuenit:fed hoc modo non eft quinta uirtus,fed eff operatio confequens
opus aliarum : ideo A uerroes , qui uolebat Galeno contradicere , dixit,
quod funt duae res diuerfx : quia diferetiua prxcedit expulfionem & at- fen i4-fra^-
tradionem, utcolligitur ex commento A phorifmi addudo : & ideo dif- “c®*.
cretiua in duobus differt a fep.aratiua. Primo, quia feparat bonum a malo
fiue loci permutatione,ficut etiam facit concodrix St retentnx.Secundo,
quia praecedit faltem expulfiuam, St non confequitur eam. Dico icitur'
quod iuxta Galenum haec uirtus non eff diftinda ab aliis quatuor, ut di-
xi : uerum apparet illius opus per accidens, maxime in tribus : In fepara-
tione materiae concodx in morbis ab utili qux apta eft alere. Secun-
do in feparatipne fuperflui ab alimento , St maxime iri iecore , ut humo-
rum in adu St fero fx partis qux ad renes trahitur. Tertio, in feparatione
partium medicamenti propriarum unicuiq; membro, ut frigidarum a
iecorejCalidarum a fpIene.Et de primo loquitur in Aphorifmis,de fecun-
do loquitur in primo de Facultatibus naturalibus , & in tertio de Caufis
fymptom
lAo HIER* CA RDANT CONTRADIC MEDIC·
fymptomatum : & Princeps in quartadecima tertii locis iam adduftis.
Sed de tertio inlibro primo de Compofitione medicamentorum fecun-
dum genera , & in libro de Theriaca. V erum declaro quod nullo modo
fit neceflaria ut refte Galenus fentitmam pofita parte linei panni in uino
aqua mixto , & propendente parte prius madefa&a aqua , tota aqua exit
ob fimilitudinem & grauitatem,ut experimento patet:& cum ibi non fit
uirtus aliqua difcretiua , fed fbla attra&iua eius quod conuenit : manife-
ftum eft , longe minus in animalibus neceiTariam eile difcretiuam uirtu-
tem.Et fiqnis dicat,quare igitur in iecore connumeratur a Principe? Re-
fpondeo,quia Princeps ponit caufas hydropis apparentes,& quia in tali-
bus apparet plerunq; urina fanguinea , ideo cum haec fiat ex debilitate
conco&ricis iecoris cum debilitate concoftricis renum : nam per primam
fit difficilis feparatio,per fecundam non fit feparatio : & caufa debilis co-
itionis debilis in iecore , plerunq; eft debilitas retentricis : ideo ne dicant
tot caulas, ponunt unum effe&um pro pluribus caufis ; & dicunt, hoc ad-
uenit caufa debilitatis difcretiuae iecoris. Auerroes tamen exiftimat eas
efle quinq; : & ad hoc oftendendum oporteret ut doceret nos , quod ante
attraftionem , fcilicet dum partes funt inloco,quod efient diuife ac fepa-
y,V y .co.io. ^ natura. In attra&ione autem credidit Auerroes quod fieret , ut in
ferro a magnete : fed de hoc in principio huiuslibri diximus.Harum uir-
tutum igitur quatuor , ut reliquorum plerunq; bonorum , inuentor fuit
Qu*ftio.4·
co&ione. Ratio etiam ipfa fuffiragatur : nam omnibus febrium generibus
confiat quartanam experimento fuccedere. Si igitur quotidianae fucce-
dat, necefie eft melancholiam ex pituita fieri : fi etiam pituita putrefiat,
terreum aliquid fuperefle necefie eft. Id igitur rogo , fi atra bilis non eft,
quid erit ? In oppofitum eft, quod Galenus tranfitum humorum in cap.7.
atram bilem docens , in tertio de Locis,folius flauae bilis «Sc (anguinis me-
minit : quod & in libro de Atra bile obferuat. Pituitae nulla habita ulli- cap,J*
bi mentione. Sed «Sc cum ibidem , fiilicet in libro de Locis affe&is tertio,
de tranfitu ex comitiali morbo 111 infaniam ageret,docuit duplicem hunc
eile morbum : alium ab atra bile , qui tranfirepoflet : alium,qui minime
poflet,quoniam ex pituita fa«ftus fit.Ergo fi ex pituita tranfitus in atram
bilem ellet, utraque comitialis morbi fpecies,in infaniam commode uer-
ti poliet. Et in eodem fenfu feptima A phorifmorum mihi dixifle certe .
indetur , cum in commento exponens inquit , Morbi aliqui fimul ex pi- *Ρ 4°*
tuita fiunt,«Sc ex atra bile : quare non fimpliciter melancholici aut pitui-
tofi dicendi funt,fed pituitofi fimul ac melancholici : id eft , qui modo ab
hoc humore , modo ab illo gignantur : qualis eft attonitus, : (i aute
Auicenna,dubiu ed,nec ad fuii propofitu : cum denariu illum numerum
apud Galenum , non apud Auicennam abfoluere intendat. Poflet enim
quis dubitare , an zmaria fit aeruginofa , fed ell , aliter eiient fex fpecies.
Forfi
LIBRI II. TRACT. III, 1 6/
Forfitan uidetur concordare in hoc numero quinario diftum Galeni de-
cimo de Simplicibus medicamentis , ubi enumerat quinq·, bilis genera a cap.de fldlc.
colore fumpta :Pallidum,Flauum, Aer uginofum,Glafteum, Caeruleum.
Sed non concordant cum fpeciebus a Principe connumeratis: nam caeru-
lea fub nulla earum,qu2e a Principe ponuntur, poteil collocari.Sed in pri
mode Natura humana pofuit Pallidam, Flaua m, Rubram, Aeruginfam, com
& Prafsinam.Hic igitur quinq; enumerat,fed Rubra non eadem efl,qu9 * *
Camilea.Rurfus in libro de A tra bile,(quae quide falfb Galeni eile haud cap .u
exiftimant) feptem eius genera connumerat : Rubram,quae naturae fan-
guinis proxima eft: Flauam , Pallidam, Vitellinam, quam inquit fieri,
cum flaua nimio ficcatur: Caeruleam :tum duas Aeruginofam , atque
Prafsinam . Refpondeo : ipfe antea in primo de natura humana in- com<„
quit/pecies bilis innumerae funt,tum magis quae ex putredine fiunt. Er-
go cum enumerailet rubeam, prafsinam,aeruginolam.caeruleam,non has
tantum,fed & alias intellexit. In libro igitur de Atra bileomnes connu-
merat,quae citra putredinem etiam fieri poliunt. At uero in libris de Na-
tura humana cuiufdam quae fanguinis naturae proxime accedit. Verum
in decimo de Simplicibus medicamentis famofiores , quanquam & ibi
alia pleraq; genera connumeret. Auicenna uero hanc rationem fecutus
eft, quanquam ut alias diximus de flaua & rubra a Galeno quomodo dif-
fidere uideatur. Sunt igitur praeter has quae a Galeno nominantur mul-
tae aliae fpecies bilis,Ferruginofa,Cineritia,ac tales.
cap.tf
CONTRADICTIO XIII.
Vitellma jit ex aduilioneyuiridis folum in uentriculo
qu& harum calidior.
XTTridis bilis, feu Aeruginofa fit,feu Prafsina,in uentriculo gignitur,
V fecundo de Temperamentis : poniturq; fignum diftinguens in uo-
mitu feu uemat a uentriculo, feu a iecore:nam, inquit, fi a iecore Pallida,
aut Flaua apparet:fi a uentriculo, uiridis. Ponit autem eius generationis
caufam edulia calidiora & praui fucci. Idem quo ad locum docet in libro caP 1·
de Atra bile.Hoc etiam illi imponit Auicenna poft fieri credat, apparet fecundo Virtutum naturalium, quamuis fenfus po-
aicdium. t*lls qU^m Uerba id doceant:nam atram bile,& hanc in male affeftis cor-
poribus ait generari. At fi uitellina ex pituita admixta fieret,no eilet ma-
le affe&u neceffarib corpus : imo pallida hoc modo gignitur , decimo de
Simplicibus medicamentis.nec etiam fimiliseifet utriufq; generatio, cum
atram per aduffionem aperte fieri doceat. Auicenna igitur credit , uiri-
dem bilem fieri ob affationem , aeruginofam ueroueneni naturam habe-
re : idem etiam Auerrois loco iam fuperius addu&o. Verum in hoc ab
Auicenna differt , quod credit ex flaua Sc atra uiridem colorem fieri ad-
dita etiam affatione. Sed Auicenna putat uitellinam cum aduritur talem
fieri. Veritas igitur effiqubd Galenus eius, quae euomitur uiridis, genera*-
tionem in uentriculo ex cibis ftatuit:non tamen negat alibi etiam per af-
fationem talem,quae etiam fit perniciofior, generari. Auicenna autem Sc
Auerroes omnem effundi ad uentriculum putant, ex affatione genitam:
tum quod locus illecauusad id negotii fatis aptus uidetur, tum quod
non eft uerofimile , adeo fieua fymptomata , illius potentiam lequi, fi ex
cibis, non aduftione gigneretur. Conftat lane omnes hos maximo in ui-
tae diicrimine ueriari : paucifsimos autem , atq; hos omnes ferme adole-
fcentes ieruari. Quodfiad malorum ciborum afiumptionem fequan-
tur,non ideo fit, ut non prius illi in iecore Sc concoqui Sc affari inte-
rim ualeant. Hoc eft autem in re difcriminis , quod uitellina palam , ut
■j.dc locis- Arabes uolunt, ex pituita fit craffa, nec fxuum quicquamad illam, ii
caP·7’ non multum exuperet /equitur , non autem-ex aduftione , ut Galenus
tiult,cum iyncerum bilis tum uitellinae, tum uiridis ex iecore fieri pof-
fe affirmat. Videmus enim eam diebus fingulis citra omne periculum in
excrementismec eft media inter uiridis humoris genera,quorum alterum
in uenis , alterum in uentriculo generatur. Prauam tamen effe utriuiq>
uiridis naturam Galenus exiftimatrcumq; ad uentriculum fine noxa re-
pedare nequeat,multis etiam citra febrem euomentibus,non uidetur illa
cx fuperailatione generari. Sit igitur mala quae euomitur , fed tamen ex
LIBtU II. TRACT. III. 167
cibis genita : quae uero deiicitur,& eft maxima pars alterius comparatio-
ne, ex fuperafiatione in uenis generatione. Fieri autem ex atra uiridem
minime crediderim,quandoquidem nemo ex uiridi feruaretur. Vomi-
tus igitur & deie&ionum non animaduertiiTe differentiam uidentur
Arabes : nec Galenus eam uocat Vitellinam quam Arabes , fed tenuem ** Pro£no-32 ·
quandam fubftantia croci colori fimilem.At alibi Vitellinam quod craf»
ia fit,diftinguit a crocea:& haec concretus eft humor, crocea autem diluta.
Sed medicus in omnibus his uiridis bilis ipeciebus,fi alexipharmacis pro-
cedat,nec multum polliceatur,tam curationi, quam praedi.
Iib.4-c.i3
cap-41
cap.u
168 HIER* CARDANI CONTRADIC* MEDIC*
leniat , quod nutriat optime : illud praecipuum praeter omnia alia haber,
quod heftics faa$ etiam rcfiftat: quato magis incumbente arcere poterit,
ad qua maxime parati funt, qui id morbi genus patiuntur. Exiftimatur
etiam a Rali , lac quid habere praecipuu aduerfus melancholici! humore:
unde etiam iufsit eosqui melancholia labora rentjac ab uberibus fugere.
CONTRADICTIO XV.
Papauer an Nymphxa humidim.
\ T Y mphaeae tum radix,tum femen uim habet iiccandi citra morfum,
IN Galenus inquit in oaauo de Simplicibus medicamentis : cui fub-
icribit Paulus in feptimo libro : gecun(j^ ^qUia,ut uiiiim eft,Galenus nonfecat uenam ante xini.
annu,ut locis fupra addu&is apparet, & etiam in libro de Y enae fe&ione:
inquit enim : Ante xim.ianguinem non mittes : poft autem adolefcenti-
bus fi congeftus fuerit multus fanguis,& ipfi natura fanguinei , tum
etiam natura temperata,& tempus uernum, tunc mittes. Vbi de adole.
icentibus agit , non de pueris : tum etiam naturam & tempus temperata
eflfeuult praeter A uicennae conditiones. Vltimo pueros cum fenibus
mifcet , quod omnino a Galeni mente alienum eft . cum uelit indicatio--
caP·5· ncm £nis & pUeri de non mittendo {anguine omnino efle diuerfam:quo-
niam ea quae fenis eft aduirtutem redigi etiam poteft& debet, ut ibi
habetur : non autem puerorum unquam : etenim quantumcunq; ualidi
nunquam fanguinem mittere eis conuenit: & fi in fene etiam annorum
L x x. non uereatur. Soluta haec eft in praecedenti contradi&ione : quo-
niam pueris non mitti (anguis debet , nifi cucurbitulis iuxta Galeni fen-
tentiam. Verba Principis ad Galeni mentem iacent. Pueris nunquam:
primis adolelcentibus , fi omnes confenferint conditiones :de uerno tem-
pore non eft locutus , quoniam in calidiore regione temperies in hyeme
eft , in frigidifsima in aeftate : hoc autem proximis uerbis iam docuerat,
cum dixit, canendum eile , ne in frigidifsima regione fanguinem mitta-
mus. Sed tamen nos defendere poflumus etiam iuxta Auicennae opinio-
nem , ianguinem in puero mittendum eiie :nam non ratione crementi
prohibemur,quoniam peruenit ad x x l.uiq; annum non ad xilll.folum.
Igitur ratione quod tunc iam natura aliquid tanquam fuperftu umpo-
teft excernererquare tunc iam mittendus fanguis:hoe autem fit in plerif.
que etiam ante x 1 1 1 i.annum,ut patet. Cauia etiam illa Galeni fic intel-
fib.z.c.5. j€^.a Gmnino eftet infuflFiciens.quod pofsit refolui id,quod fe&ione uenae
detraheretunled fic intelhgenda eft,qucd fi detrahas.nihil fiipereft quod
refoluatur: quare natura exeditur folidorum. Hanc quoq; opinionem
Celfus defendit.Sed tamen Haliabbatis fententia fecurior eft.
CONT S.
CONTRADICTIO XVIII.
jhnylum an ficcum.
AMylum eft frigidum & ficcum in primo, dixit Auicenna in capi- x.can.cap.*■
ϊδ4 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
fucceiTu temporis paulatim ex iecore per eius fubftantiam acjua pene-
trat : atq; hic mihi modus uerifimilior caufae hydropis uidetur. Sunt qui
credant per membranas etiam aquam penetrare, quoniam fudor fangui-
maUa*1?111" neus quandoq; effluat,ut Ariftoteles & Galenus fatetur.Sed mihi hoc dif
ficile uidetur, cum non fit quod impellat:conftat enim exempluefle difsL
mile. Sed ad re redeo.Qu ibus Tympanites fit, his in iecore plurimu gene-
ratur primo flatus : fed unde exeat, hic eft difficultas.In peftilentibus etia
febribus tympanites fit,non autem in ardentibus,quoniam fpiritus uita-
lis refoluitur : unde plurimi fub morte in acutis fiunt Tympanitici, &
mortui turgent : hoc autem fingulis diebus infpicere licet , quare fola fri-
giditas non fufficit tympanitem excitare : fed quae deftruit uitalem ca-
lorem , & alium igneum eius loco accendit, ea de caufa non iuuat fe&io
peritonei in tympanite,cum tamen totus flatus illico ex uulnere excede-
re debeat : nec enim idem eft de tympanite , quod de afcite, ubi tempore
indigemus , & conatu , ad aquam quae fub uulnere iacet extrudendam.
Acr fponte exit ab omni parte, fed ubiq; continetur,& non in cauitate fo-
liim:exiguum uero aquae quod in imo refidet,cum uulnus occluditur to-
tam tragoediam rurfus excitare folet , nam iecur & ipfum flatu plenum
eft. Ergo ciim uenae in intercute foliim tument, & crura,nondum autem
uenter, faluberrima eft incifio quam Aetius confulit , per paruas fe&io-
nes : atq; fic ego unam iuuenculam perfe&c fanaui in domo Albem V a-
rifii,quae poftmodum nupfit,& in fine anni denub correpta morbo, dum
aquam incredibilem per plures dies haufiifet , quamuis me uocailent,ab
immenio potu temperare non poterat, adeo malum inualuerat,mor-
tua eft.
Par.^. Apho- Omnis igitur hydropis caufa , iuxta Galeni fententiam eft ex iecore;
riiin.tfj. quod & Rabi Moyfes in fuis Aphorifmis uidit.Qiio ex loco colligi tur,li-
* cap'7i’ brum Scientiarum Galeni eundem eile , qui apud alios interiorum , ut
A14* etiam ex fecundo Artis medicae habetur , nunc de Locis affe&is infcribi-
tur. Quae autem fit uitio uenaru in mefereo, pariim differt ab ea, quae ex
^^iecorernam hae uenae funt partes uenarum iecoris. Placuit tamen Hippo-
^ y crati diftinguere ; nec foliim calidis morbis, praecipue febribus , Hydrops
fuccedit ob caloris innati refolutionem , fed ob ufum frigidorum immo-
deratum: praecipue uero in fenefcentibus. Species uero tres eife diximus,
quarum una atq; altera bifariam diuidi poteft: Tympanites abfq; aqua,
& cum aqua : afcites in uentre & uenis,& in uems tantum. Sarcites quae
leucophlegmatia & in qua mebra potius proprio,quam alimcti uitio nu
triri definiit, ut in hefticis & morituris quae pefsima eft,negle£taq; a Ga-
leno,ut quae curam non fufciperet , cum.tamc eius in genere meminerit,
na & ipia farcites uocatur.Qui uero tympanitis frigida & ficcam intem-
pcncjm.
LIBRI I I, T R A C T. III. i8y
periem,afcitis frigidam & humidam , iecoris caufam efte diceret , farcitis
frigidam tantum , nihil repugnans autoribus & experimento affirmaret:
& aliquid fubtilius inueniife uideretur.Nec tamen omnis frigiditas Hy-
dropem facit , nam quidam natura tales ciTent: fed quibus multo minor,
quam pro calidi tatis praeternaturalis ratione reipondeat. oportet igitur
multum attrahi , frigiditatemq; adeife , corruptionisq; modum: atfrigi-
dum,cum humido coniungitur,maius apparet : propterea dixit Galenus
maximam effe frigiditatem in afcite tympanitis comparatione:tum etia,
quia ibi calor malus uiget: ob id nihil deterius ciborum copia.
CONTRADICTIO XXII.
Sedimentum urina an in iecore generetur,
QVicquid alimenti in fanguinis generatione naturae refugit co&io- cotn-ufc
nem,illud in urina fubfidet,& fit fedimentum: dixit Galenus pri-
mo Prongofticorum : fubiicit etiam, quod eft particeps caufae praeter na-
turam. Et in tertio Medicae artis : Cumq; corpus temperatum optimo ^
uitae regimine utitur,nihii circa deieffiones aut urinas peccatur. Clarius cap ljn ne*
in primo de Cnfi : In pueris, atque ns adultis , qui otiofam uitam agunt, cap-n*.
antequam in uentriculo alimentum perfere concoquatur, multa pars ta-
men etiam in uenis crudi humoris refecatur , quae tota in fedimentum
urinae tranfit : unde fit , ut qui ex otio & crapula febricitant , multum
habeant in urina fedimentum : qui uero biliofi ex inedia & laboribus,
nullum. Oppofitum primo de febrium differentiis: In apoftematibus ^
pus quidem fit fuperante natura,in uenis autem & arteriis , dum humo-
res concoquuntur, quoddam quod puri proportione refpondet, fubfidens 4.colfe£hn.
in urinis. Et rurfus Auerroes: Hypoflafis eftfuperfluum tertiae co&io- cap.t4.1a mi-
nis : quare non fiet iniecore. Auicenna uidetur fentire , quod fit id quod
per malam co&ionem in iecore generatur, cum dixit. Et non oportet ut
quaeratur Hypoflafis in urina fanorum: ipfa enim non eft necefiaria
nifi in aegris : fi enim eftet fuperffuum alimenti, femper inueniretur. Sed fecuJa primi
huic contradicit quod dixit i» quarto libro : Vrinae in acutis febribus no doc*3*
habent fedimen, deinde habent ipfum. Quid autem eft fedimen, nifi hu- 1 cap’ ' C°
mor qui febrem facit, qui iam concottionem eft afleciitus feft tamen hy-
poftafis fignificas fuper hepatis difpofitionem,imonrina ipfa fuper iieno-
fum uniuerfum genus,ut habetur a Principe , & quarto de T uenda fani- Trac, t. fcn.j.
tate.Inquit enim Princeps:Et eius quae eft in odore herbarum , caufa eft c-7 Poftra€d·
hepatis aduftio. Pro folutione dixerat Trufianus in ilia difputatione fin-
gulari,&Iacobus de Forliuio in quaeftionibus fuper fecudam primi Aui-
cennae eam repetit, quod Hypoflafis tam in fanis quam in aegris fit in
A iecore
1 8 6
feaida primi
ubi fupra·
cap-s-
quacftione <»S·
z. prognofti
com.z6.
4.aphor-74
prima quarti
trac.+.c.j.
HIER. CARDANI CONTRADIC. M EDI C.
iecore per malam coaionem. Ad Galeni autoritatem dixit , quod illa eft
pro i pio : nam fi effet ex humore putrido concdao.eflet pus, non fedime:
ciWitur natura fedimen emittit , indicat quod adeo eft ualida , ut non
folumnoxium humorem concoquere pofsit , fed etiam fedimentum. In
febrium icitur initio indicatur per crudum fedimentum quod natura eft
occupata arca humores. Sed quomodo fignificabit Hypoftafis coftione
bonam iecoris ac uentriculi 5 refpondebit quhd in perfeftc fano nihil ho-
rum cit incoctam enim materiam fignificat. Sed ut mihi uidetur Gale-
nus in primo Prognofticorii uult, quod dealbetur a folidis , quare in ter-
tia coitione fiet : & etiam quia fanorum urinam exquifite cum fedimen-
to depinx it. Liquet enim , qubd hx funt cum fubftantia mediocri colore
fubrufo. Tertium igitur fignum etiam ad fanorum urinas pertinet.Opi-
mo uero.cui magis Iacobusfauet eft , qubd in tertia concoctione genere-
tur fed cdm multa eft pars fuperflua aut pori obftruai , tunc defcendit
cum urina.additq; praeter id quod in morbis eft pars eius quod reduci ad
benignum poteft. ϋιΛιιιη primum ut dixi, contra Galenum eft, ut do-
cui -nam in exquifite fano fedimentum inurina apparet, nec tamen in
omni · Si hoc foldm uoluit Auicenaiuelut fani eft habere dentes triginta
duos nec tamen omnis fanus habet,fed folu qu i pcrfeitifiimi eft tempera
meti Vanus enim leiunus.biliofus , laboribus & uigilia exhauftus eft , nec
habet fedime in urina, & tamen fanus eft. Sanior eft.qu, habet, quam qui
n5 habet,hoc Galenus uoluitiille, quod no necelLanu eft habere eum qui
fanus fir.De humore aure dixi, quod nihil eft ad peccante pertines. Gale-
ni autoritas fic debet intelligi ut iacet:eius enim opinioniselhquare mxta
illfi m fanis quide fedimetu fit ex materia fua in iecore, & forma acquirit
in uemsiin aigris aute pars eft materia: peccantis. At nos, ut diximus, cum
uideamus in morbis fedimentfi quale in cxaftc fanis, impofsib.le eft, ut fit
pars materia cdcofta.qua omnino eft inutilis,& puri «uda fimilis Ga-
lenus pani aliquado cbfiderate ifta protulit, qua li fequamur in infinitos
nos adducdt erroresifi negemus.audaciores.ac pertinaces indicamur: prc-
cipuc apud hos nebulones, qui fe Galenicos no «λ» 9mt iaaant.Nam fi
materia eft qua c5coquitur,cur incrifi qua per u rina fit, nunquam uide-
musfedimenta optima, fed materias qua infundo refidet ac turbuletas;
Emitteret etiam materiam hoc modo peccantem abfq, crifi. atque etiam
crudam-quod in omnibus fateri moibis piaculu eft : aberraret enim fem-
per natura.Inpeftilentibus etiam morbis homine pereunte optimum ap-
paret fedimen,quare aliam habet hoc caufam. Quid qtmd fi lam in fa-
nis fponte adeft , cur hoc ex morbi materia expetendum. Concordamus
kitur cdm Galeno in fanorum fedimento,qu0d alibi materiam (alibi for-
mam fufcipiat. Vgo autem noftrorum temporum more longam facit
qusftionem,in qua opushabuit folo fcnba.
HIERONYMI CAR·’
DANI SECVNDI LIBRI C Ο N-
TRADICENTIVM ME DI-
COR V M TRACTA-
T V s IIII.
CONTRADICTIO I .
Lac an febrientibus utile.
a c dare caput dolentibus malum : malum uero & fe-
bricitantibus , & quibus praecordia fufpenfa murmu*
rant,& fiticulofis : malum autem & quibus in febribus
acutis biliofe funt deie&iones,& quibus fanguinis mul
ta deiedfio fafta eft. Conuenit autem tabidis dare, qui
non ualde multum febricitant, & in febribus longis &
paruis, ii nullum ex fupradi&is lignis affuerit, & praeter rationem cofum-
pcis, inquit Hippocrates in Aphorifmis. O&o in cafibus lac prohibet fe- par.f.
eundum Galeni expofitionemmam uerba illa. Et quibus praecordia fuf- aphor.64.
penfa murmurant: lic legit : Quibus etia praecordia funt fufpefa,& mur-
murantia. nam Graeca le&io etia id admittit,ut fint duae partes, Kcu οϊ<πμ
ν7ΓΌχόν<Λξΐχ μίτΙούξΧ {/Ιικβοξβοξίζοντα. Item eam partem, quae ad fe-
bres^ biliofas deie&iones attinet, in duo diuidit:qub fit , o&o ut in cafi-
bus haud coueniat, probetur aute in tribus,Tabidis , & febribus longis ac
paruis, tum etia preter ratione cofumptis.Sunt qui uerbu <$οινω<Λί<η iuxta
rei natura, & di&ionis uim,& Celfi autoritatem, no tabidis, fed phthificis Iib.3.cap.«,
interpretentur , ut Brafauolus,nec male in fuo commetario. Aduertit $c
alia, qua habebat in fuo codice le&ione,ubi pro βλκχ§οΪΛ , quod efldebi-
libus,uelparuis,utdiftu eft, febribus , legebat iuxta Oribafii interpreta-
tione,fed no fecundu Galenu i, id efftufsi uexatis.Emedat uero
Galenus ea uerba. Qui non ualde multum : ad fenfum trahens rei magis
conuenientem,& orationis tollens abfurditatem , fic legendo, Qui non
multum febricitant.
Haec funt quae prius ante aggrefsione, de emendatione Aphorifmile- &
ftorem monere uolui : nunc uero uideamus , quas patiatur difficultates. 7>& l Sc 2t
Nam quarto Regiminis acutorum dat in caufone , lac afinae, febre, ut in-
quit,uehementi,& cum oris amaritudine.Tum etia alibi in eode libro, in tex* **·
cura Paraplexiae,Epilepliae, Vertiginis, & grauitatis capitis. V idetur au- 7
tem ex ofto conditionibus, fi quis diligenter uelitcotemplari,fepte prio-
res damnaife exceptiones his tantum in duobus locis , ut iam nihil quod
A z prohib
ι88 HIER* CARDANI CONTRADI Ο MEDIC.
prohibeat fuperiit praeter extremam multam fanguinis deie&ione. Sed
poft princip. & in Eratolai puero lac prebuit ter,feptimo Epidemiorumrprimum cum
febre laboraiiet,& multa biliofa ac tenuia demififTet : aderat tamen inte-
ftinorum diffi cultas, quo in cafu & Galenus lac bibendum dat. Non igi-
c ? in prine. tur hoc abfolute uerum eft , quod in febre cum biliofa deie&ione lac non
conueniat.Conuenit & in uuluae ftragulatione,ut in libro de Natura foe-
in prine, minea , nec purgandi caufa dabat fed a purgatione. Verum ad primum
inftitutum reuertor:Dedit,quicunq; fuit eius libri Eratolai puero autor,
lac primo, aut ferum deco&um : poft autem quadragefimum diem , cum
tabes urgeret, & tamen doloribus & murmure uentris premeretur , dedit
lances Atticas nouem afinini la&is per duos dies decori, ex quo potu iu-
uatus efbceilauerunt enim dolores, & purgatus eft, & appetentia cibi re-
diit. Tertio uero dedit bubulum lac cum modico aquae ac mni , duobus
in libro de ex cyathis.Eft autem cyathus drachmae decem, uel ad fummu duodecim,
ponderibus. ut GalenUs refert.Lanx Atticorum dimidio maior, nam quamor hemi-
nam, quae ex fex conflat cyathis, conficiunt.Sed & in libro fecudo de Fce-
° 4 minarum morbis, in profluuio alborum menfium poft bilis purgationem
praebet lac afininum : fi tamen , inquit, exanguis fit mulier, aut fiatuofa,
uel lienofa,ne dederis. Illud ne obiter praetereundum duxerim , quod in
extenuatis bubulum lac ibi, non afininum praebet ad cyathos ufque fex,a
duobus initium fumens,deindeperfingulos dies uno addito, donec eum
numerum adimpleuerit. codum etiam plerunque lac Hippocrates ex-
hibet : tum etiam aquam la&is in febribus minore periculo , ut in tertio
hma finem, de Foeminarum morbis , cum febrienti a puerperio caprini lactis aquam
dum non purgatur exhibet. Dicebat autem in fecundo de V i&us ratio-
ί'οΐ'1* ne : Lac omne nutrit , ac mouet , praeter ouillum , quod fiftit , afininum
uero & equinum plus reliquis mouent,inde caprinum, minime omnium
bubulum feu uaccinum. his uerbis differentiam omnem laftis perquam
cap.ii. diftinxit. Sediam ad Galenum ueniamus. Hic in tertio de A nuen-
tis Ariftotelem fequens hunc ordinem ftatuit, fubtilifsimum came i-
J.dc hifto.ani num equinum, inde afininum, mox caprinum, poft ouillum, crai-
fifsimum autem bubulum. Quo fit, ut in ouilli & bubuli comparatione
ab Hippocrate diferepet , nifi quid inter monere & fubftantiae tenuita-
tem interfit : fubiicit enim, quod plurimum habet ferofx partis minime
cogitur in uentriculo fubducitq; aluum, atq; in hoc praecipuum elt aiim-
nurmut enim ferofa pars fubducit aluum,fic cafeofa fiftit. Subiicit etiam
omne laftis genus offendere hypochondria , caput , & dentes :crallum
foU uero & cafeofum etiam iecur & renes : quod & Hippocrates teftaturin
libro de Capitis utilneribus : inquit*enim, Lac prauum pueris nocet,
atque in eis calculum generat, fi calidum fuerit ac biliofum. on
* ° igitur
libri i i. t r a c t- i I II. 1*9
igitur cafealem fubffantiam accufat , fed bilioiam , quae renes & ueficam
adurendo calculum creet. Illud etiam mirum, cur Galenus non po-
tius equinum $c camelinum afinino praetulerit , fi iunt tenuiora. "Vt
uero non coaguletur, &uentrem moueat,fal &mel addit. Rurfus
ut mkixime fiftat, lapides ignitos in eo extinguit , aquamq; addendo
denito repetit : fic enim ierofam non ioliim partem amittit, fed etiam ab
acredine fpoliatur. Iuuat autem omne lac pe&us 8c pulmonem>& iynce-
rum ac naturale boni eil alimenti.Sed oxigala quafi ad naturam reco&ae Iib-3.
tiuae, dum curam hefticae tra&ant , lac exhibet afininum tanquam prae-
dandus^ ulla humani mentione habita:periculum tamen dicit immine-
re ne coaguletur , ob id mellis exiguum adiicit , cum tamen dixiffet in
A 3 tertio
poft mediura
cap.44:
cap.^4
t.co. 10 p.&
n3.cex.103.
iuxta Enem
cap.441.trac
a.ca.7.inprL
decimaquar-
ta tertii, trac.
4.C.13.
trac.4. cap.iz.
190 hier» cardani contradic t. medic.
tertio de Alimentis hoc laais genus ab hoc periculo maxime abeile. nifi
quod ibi comparatiue loquitur & in fanis, hic ob timorem febris ueretur
coagulationem. Nec eft ut credas humanum debere praeponi in hoc cafu,
nam iure praetermific.ut in febre coagulationis periculo obnoxium. At
ubi error, inquit, in his uel minimus acciderit de eis aftum eft. Melius
io-itur , in fola ficca intemperie & feneftutis hedica , ut familiarifsimum
humanum, in heaica febre ut tutius afininum praeferatur.
Declaratum eft autem lac omne dentibus nocere , ex tertio de Ali-
mentorii facultatibus : fed in libello de Facile parabilibus Galeni genui-
no, dum de dolore agit dentium , dixit , Laae afimno os frequenter col-
luaturrultra enim quod dolorem eorum fedat,illos etiam confirmat. Vi-
dit hanc difficultatem Auicenna in fecundo fui canonis, & propterea di-
xit, Lac omne & fi uitiet dentes , afininum tamen iuuat. Soluebat hoc
Actius libro fecundo, dicens, Lac erodit gingiuas,& corrodit dentes : afi-
ninum tamen ob fui tenuitatem non folum non obeft illis , fed etiam eos
iuuat, ac confirmat. Quo fit,ut intelligamus,cafeofam parte & pinguem,
e fle quae noceat dentibus. Diftum igitur Galeni folum de capite & hy-
pochondriis intelligendum erit, non autem de dentibus , quod ab omni
lafte 1 sedantur. Accedit alia dubitatio : nam fi lac nocet habentibus hypo-
chondria fufpenfa , aut murmurantia , cur igitur ad illorum dolorem le-
11 an dum afininum praebet Hippocrates quarto Regiminis acutorum , m
cholerae morbi curafin quo iam dixerat adefle uentns inflationem ac ttre
pitum. Dicebat uero Galenus,lac afininum fubducere uentrem,& lemre
dolores,efieq, omni alio laifte humidius. A t uero quod dolores proritaf-
fet laais potus, declarauit Hippocrates exemplo in quarto Lpidemio-
rum & Galenus in Commento Aphonfmi recitati.quonam pa^o igjtur
fedabit dolores? nifi eflet quod duobus in cafibus conuenit,cum uel ulcus
adeftreo enim expurgato etiam confoiidationem adiuuat. Vnde etiam
Princeps laudat in fecundo & tertio Canonis illius exhibitionem , tam
per os, quam in clyfteri in ulceribus iiiteftinorum. Secundus efficum ex
expiir°atioue acrium humorum fperatur auxilium: nam afininum lac
illud prsftare poteft. In A phonfmo uero abhorret lac pro cibo biliofas
habentibus deieaiones,non medicamenti uice.
Diaum uero cum fit ex initio, & ex fecundo de Morbis fcennnarum,
lac non conuenire lienofis , Auicenna tamen camelinum etiam lecon ac
liem tum hydropifi mirum in modum conferre affirmat in laais enaua-
tione, alibiqj iungens etiam caprinum lac in afchtis cura A quod multos
aberrare fecit.Laudatur etiam incuracathefix ab eodem lac camelarum:
ueruntamen urinam adiungere etiam illarum eiuidetur. Sed omm
fpecie afclitis a proprietate illud mirum in modum laudat in genere.
LIBRI II* TRACT. 11IL
quod detergat. Ex Hoc tamen caprinum & camelinum iuxta differen-
tiam animalium praefert. Necnon & in duritie fplenis & apoilemate di-
cit,quod lac camelarum efl mirabile. Hic mihi dicendum uidetur,quod ^^maquin-
Galenus non exquifitc.nec Hippocrates agnouerut camelini laftis r.cap.7.
nam <3t Diofcorides abfolutc pronuntiauit. omne lac iecori & lieni obef-
fe, camelini nullam facit mentionem. Indicio eft , quod nec Serapio eius «^Simpli,
meminitjdum de la£le agit. Sumpfit igitur hoc a Rafi Princeps, cum di- cap
xit in tertio ad Almaniorem , quod lac camelinum confert habentibus
corruptam iecoris temperiem, doloremq; in eo. & in feptimo Continen-
tium ex autoritate Georgii dixit, quod lac camelinum iuuat hydropem «p.a. fol.i^.
fumendo uncias xvm. cum uncia urinae earum. Adducit etiam librum
cui titulus efl Horribilium. Conflat igitur hoc non eile Graecorum in-
uentum fed A rabum.Conie£lari etiam licet ex dufto eius alio cum auto- lib.i3.c.cap.
ritate Bsmmafux inquit , Lac camelarum falfum eft , & acre iecoris ob- 699.tol.4s1.
ftru&ionibus a era flo fanguine utile. Conflat huius fapons Galenum co 1
haud meminiffe.Facit enim Rafis duo capita deja id eft, JMulieris lac dulcifiimum eft, ac ma-
xime nutriens. Hgo fuperlatiutim illud ad Optime nutriens,non ad Ma-
xime, transferrem : conflat enim bubulum humano eile pinguius,quare
etiam magis nutrire,at non melius hercle.
Sed poilquam ad Dioicoridem uentum efl, ille a coi ore, quod fit caiv
didum, a fubftantia , quod fit mediocre , & quod ungui impolitum non
diffiuat,lac probat.Galenus,ut uidimus,a fapore & odore. Paulus feptem
notas afcribit,quod mediocre fit,& laudabile fub flantia, colore}odore,fa-
pore, copia, quod impolitum ungui claritatem habeat aequalem , ac me-
diocriter diffluat rdeniq; quod coagulo in uitreo uafe coaftum,tam fero-
far, quam &folidx fubilantiae mediocritatem obtineat. Aetius copiae
non meminit , nec experimentum addit:in caeteris concors efl Paulo : lac
cap.n· f amen candidum cum Diolcoride probat. Arilloteles tertio de Hifloria
animalium inquit. His qui laftantur utilius lac efl , quod ad liuorem
... trahit, quam candidum. πϊλκΡνότίξομ , habet Graeca leftio. Auicenna
recitans conditiones a Paulo politas , exponit, quod color attineat ad al-
bedinem,quali non probet exquifite candidum. Relpondeo igitur,quod
Galenus in primo de Tucda fanitate, ubi leuis error maximam noxa in-
ferre poterat,adieeit & colore,dicens, Liuidum no oportere elfe,fed can-
didum, ut & Aetius docebat. Arilloteles animaduertit minorem lafti>.
quam niui,uel calci adeffe candorem. Lac igitur quod optimum atqj id
mediocriter ijpiflum,non candidifsimum efl, fed nec liuidum,at quali ad
liuorem declinans : quod enim fubobfcurum quoquomodo efl, non adeo
sil aquofum. Concordant igitur hi omnes, nifi quod copia efl argumen-
tum non mali laftis per fe , fed caufae cuiufpiam , qua lac non fit omnino
probatum : fic & inopia. Vbi uero tam diligenti inquifitione haud opus
eft odor & fapor fatisfaeiunt. Verum ad idem redeunt antiquorum dift a
ut uifu, odoratu, & guflu probetur. Optimum uero quod ab animali-
bus, poli humanum, carnem fimilem habentibus prouenit : atq; id mre,
caprinum efTe enim optimum, ut hoedinacarormde bubulum^fininum,
non melius, fed tutius eft, ac magisad medicinae rationem pertinet,quam
cibi. In fuillofolum difficultas efl, nam caro ea afiimilatur humanar,fcd
ex mammarum paruitate forfan id accidit : & quanquam caro mala, &
horribilis, lac prauum eiTe arguat, non tamen bona bonum.
Sed rurfus difficultas efl de quantitate : nam,ut dixi Hippocrates da-
bat primo duos cyathos afcendendo per fingutosufq; ad fex.Sed Galenus
in decimo A rtis curatiuae inquit , Dandus efl primo laftis cyathus , m e
per dies fingulos dimidio cyatho efl augenda menfiira , ufq^dmetam
sap.n-
LIBRI II. TRACT. III I. 193
mediocrem. Actius uero dixit, certam quantitatem cuiufque definire eft
impofsibile. Auicenna ueroin quarto libro.dum helicam curat,dicit, ut ■'«·>
initium fumatur a drachmis decem, ufq; ad triginta. Ex quo patet.quod
hic eft error : quare uel fic legendus eft textus ille,Initium fit a drachmis
decem ufq;ad uiginti.Vel fic; Initium fit i drachmis decem,& peruemat
ufq; ad triginta augendo,& etiam plus fi uirtus feratmt hsc quantitas Iit
terminus totius temporis,non autem initii.nam hoc cum Galeno concor-
dat Aetius uero dixit, non poiTe praefiniri ueram quantitatem, quae nec a
Galeno, nec ab Auicenna, utpatet,determinatur.Hippocrates ueroauget
quantitatem, quia morbus eft minus periculofus , & nondum fluxio cef-
fat : & ob id etiam bubulum porrigit , quoniam plus habet pinguis, ut
Sed cur pefsimum dat Hippocrates in hoc caiu,mm Paulus dixit, tem- c dei»-
peratifsimum muliebre,inde caprilium, pbft afininum & anilium, bubu- ftc.
Ium ueroultimum eft: aquo diiientire uidetur Alexander cum dixit, ^
Optime nutrit heaicos muliebre lac, pbfl afininum. Et Princeps loco al- ^ la_
legato, Poft muliebre optimum eftafininum.Sed infecundo Canomsdi &e.
xit,qubd uaccinum poft muliebre eft melius : & adducit rationem, Quia -
illud eft magis conforme humano , quod fit ab animali, cuius foetus ean-
dem in utero moram ducitcum homine,id eft per nouem menfes : quare
uaccacum uitulum ferat noiiem, menfibus , & ouis quinq; , inquit enim cap.iS. 15.11.
Philofophusinfexto de Hiftoria animalium, Susquatuor menfibus in li-&
utero fert, ouis & capra quinq;,uacca nouem , equus& afinus duodecimo
menfe pariunt, quo etiam camelusJgitur lac optimum uel naturainfan-
tibus taleqj uaccinumiuel fubftantiae mediocritate,ut caprilluimuel fecu-
ritate maxime,ne coaguletur, atque id eft afininum: uelreficiendis uiri-
bus,atq; in hoc bubulum etiam muliebri praeftat,quare illud dabat Hip-
pocrates. At in febribus conuenithetticis afininum decimo Artis curati- Iib.s.cap.53’
use, ut nec humani meminerit, quod etiam Aetius obferuat , dum de illa,
rum cura agit. Alexander uero , ut uifum eft, humanum praeponit , &
Auicenna , quanquam aliter Gentilis interpretetur locum quarti libri
fupra addwffcum.Sed tamen in fecundo libro , ubi: de eo agitur , inquit:
Lac afininum & caprilium hefticis confert , humani nullam habet men-
tionem. Verum Gentilis conatur foluere dicens , quod fubftantiae fimi-
litudine humanum lac fit melius, afininum autem refrigerandi & hu-
mettandi caufa. Sed haec folutio nulla eft, quae nos nihil docet quale nam
modo eft praebendum. Refpondeo igitur , quod fecundum Galenum
in ficcitate uentriculi melius eft humanum,quia melius nutrit, & eft ma
gis conforme ,& non tanto in periculo coagulationis uerfamur in hoc
morbo ficut in heftica.Sed in he&ica melius eft afininum, quia non adeo
β facile
cap.is· &2·3·
cap.i6.
cap.26-.
194 HIER* CARDANI CONTRADIC. MEDIC*
facile coagulatur ut muliebre, eftq; frigidius, & humidius illo. Sed Aui-
cenna forfitan eft exponendus in fecundo loco per primum. V nde patet
error Auerrois in feptimo Colleut dixi,perpetuo pei·*
mifcere,& non multum coquere,neq; diu. Si igitur tanta ac adeo tenuis
fubftantix laais crudi copia, uel etiam longe minor exhiberetur, pericu-
lum effiet,ne xger omnino flatu diftenderetur,doloribusq: contorquere-
tur. Ergo coctio non purgationem iuuat , fed noxam lallis emendandi
caufa
LIBRI II. T R A C T. I I I I.
J9
caufa adhibetur, horum occafione dubitatur an lac fit facilis conco&io-
nis, nam tale exiflimat Auicenna in fecundo libro , conaturq; oftendere
ratione. EtMefue,Lac,inquit,tria inphthiii habet praecipua, facilitatem
conco&ionis , & ut fit res °;rata , & cum hoc medicina. Eft etiam conue-
niens phthiiicis & he&icis, iuxta Galeni & Hippocratis fententia, quibus
cibifohim facilis conco&ionis conueniunt, iuxta omnium fententiam.
Conuenit etiam nuper natis : quo fit,ut facilis neceffarib fit conco&ionis.
Oppofitum in de Diffolutione continua, quaecunq; dulcia & craila funt,
iecori obfuntjipfum obftruendo, quale eft lac : quae autem craiIa,procul-
dubio difficulter concoquuntur.Reipondeo,Lac facile concoquitur,prae^
fertim tenue,ut afininum:non tamen eft facillimae cofltionis abfolute, ce-
dit enim luteis ouorum in duobus , quod difficilius concoquatur , & fa-
cilius corrumpatur. Diximus autem alias de co&ionis facilis caufis.
Lac quia multum nutrit iecori graue eft,non uentriculo,iuxta datam re-
gulam. At lafte affumpto uigiliae imperantur, ut Auicenna docet in fe-
cundo libro.-fed Galenus nec in quinto, nec in feptimo,nec in decimo me-
minit Artis curatiuae huius praepofterae uigiliae, nec in tertio de Alimen-
tis. Quinimo dicebat ipfe Princeps alibi. Et capiat ouillum lac,& fuper-
dormiatjdum corpus augere uult. Mirum eilet, quod Galenus fomnum
abieciftet , ubi co&ionem in debilibus procurat. Deinde, quod minima
quaeq; adeo diligenter profequeretur , ac maxima negligeret. Sed di-
ces, Aetius iubet ut a fomno abftineant. Dico, ille docuit ueram folutio-
nem,nam confulit ne dormiant, his qui ex eo purgationem fperant, qui-
bus etiam deambulationem imperat. At quibus non conuenit deambu-
latio, ut he<5ticis,& confumptis,ac renum ulceribus,tamen etiam phthifi-
cis citra capitis uitium , ac in his generaliter in quibus purgationem non-
iperamus, nec a capite quicquam timemus , fomnum iniungere oportet.
Apparet igitur quantus fit error medicorum noftri temporis , qui ni-
hil fapiunt, nifi ubi nil fcire praeftabat. Et haec uidetur etiam A uerrois
fententia feptimo Colle&aneorum, cum dixit , Procuranda eft illius co-
ftio omni diligentia. Rafis etiam in cura he&icae, cum dat lac,non memi-
nit uigiliarum,fed co4 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
xima,quae aquea eft,cor rumpitur. Tertio, quod fubtile , quod in illo eft
ante feparationem, magis corruptioni obnoxiii eft.Vltimb,quod ex igne
uirtus partibus iam feparatis accedit, quae eas prohibet a corruptione .Sed
haec forfan eadem eft,qu£ partes refoluit obnoxias corruptioni, atqj ob id
prohibet : tamen magis & quod abfq; igne feparatis idem accidit.
His omnibus uifis , rem ipfam de la&e paucis perftringamus : ut faci-
lius liceat eam ad exercitationis commodum reducere. Laftis igitur
ratio quatuor conflat , temperamento , eleftione ,ufu circa fanos ,tum
etiam erga aegros. Laftis itaq; natura ut in ubere eft humani modice ca-
lida eft ,& humida : cum ueroextra ubera , frigida modice eft : uerum
non mediocriter humida :& quanto magis manferit,eo frigidius eua-
dit,ac minus humidum. Varietatem fufeipit ab animalibus, nam tem-
peratum eft Sc calidius aliorum comparatione humanum : proximum
bubulum, ac camelinum : hoc ouillum,inde caprilium, & equinum
frigidiora funt: alininum frigidifsimum , non folum quia frigidior iit
afini natura quam hominis, fed quod, ut equinum , nihil habeat pin-
guioris partis,ex qu^ butyrum confici fblet. Sumit & differentiam a re-
gionibus :calidifsimnm eft enim, quod in frigidifiimaregione.-frigidifsi-
mum,quodincalidifsima. Ex anni temporibus, uernale fubtilifsimum
&apartuabundansq;acialubre :aeftiuum minus, ac etiam fanum mi-
nus, & minus abundans :fpiilum uero quodlub autumno emulgetur,
& modicum, ac minime incolume : hyeme crailum ac deficiens fed inco-
lumius.^ fi autem animal , ut ouis, autumno pariat, mifcere oportet tem-
porum anni & partus indicationes. Sufcipit Sc uariationem a cibis , fa-
lubrrum falubre , calidorum calidius , aftringentium a ftringens, laxan-
tium purgans , utfi Scamonion aut mercurialem ederint: unde in pur-
gandis infantibus mercurialem in cibo , Sc Indicam filiquam debemus
nutriclbusexhibere. Ergo quaecunque morbo profunt afinae danda funt
autmulieri a qua lac excipere decreuifti. Sic in tabe quae cum ulcere eft,
non folum dittas fuperius herbas , fed etiam raphanum & Siculam her-
bam dare expedit , tum apium copiofum : in heftica la& ucam , portula-
cam ,plantaginem : in aftringenda aluo , rubum , & mentham , ac talia.
Permutatur etiam ob aetates , nam iuuenum optimum , fenum malum,
adolefcentium liquidifsimum , & ob id medicinae aptius quam cibo: uti-
le igitur puerisqui aluos duras habent. Manifeftum eft autem, & luce
clarius, quod fanorum animalium fanum,aegroium morbofum : morbo-
fuseft etiam lattis potus, qui ex praemiante muliere ac bellua eft: fed hu-
ius minus: caprilium autem femper minu s tutu m.
Scire autem expedit non totius folum , fed lingularum partium uim
atqj
Iv
/
LIBRI II* TRACT. IUI. iq/
atq; naturam. Serofa autem non parum refrigerat, cum tamen ab initio
excalefacere uideatur fubtiliorum partium ratione:purgat, aperit, deter-
git,abluit,hume£lat. Pinguis hume&at, calefacit, nutrit,expurgat ulcera,
(edat dolores , commouet uomitum communi ratione, & uifcera circun-
ueflit.unde uenenis omnibus externis opitulatur, praecipue erodentibus:
cafealis autem aflringit,confolidat, exiccat, modice refrigerat, nutrit, cor-
rumpenti calori contumaciter refiflit,maximc fi ad oxigala&is naturam
reda&a fuerit. Praeflat ex la£le, quod caufas habet bonitatis , iucundum
guflu, odore non infuaue. Quod fi pro infante alendo eligi debet, candi-
dum fubliuidum aliqualiter, <5t ex nutrice fubnigri coloris firmius efl,&
incolumius. Explorandum efl etiam in uafe uitreo,addito coagulo,an fe-
rofa pars craifam uincat , aut uincatur ab ea:in utroq; enim efl quod non
probetur. Ad fanitatis autem conferuationem , ut pro cibo habetur,te-
nuius tutius , mediocre autem falubrius : nam afinae lac medicamentum
potius eifquam cibus. Videant igitur cum lac maxime nutriat, & fi be-
ne concoquatur, <3c copiose : fi male, male : omnium enim quae nutriunt,
fi male nutriant , iaftura femper pro nutrimenti copia , tum etiam iuua-
mentum expendenda funt. Quonam patto butyrum in febribus utiliter
pofsint exhibere? nam & inflammatur totum, & maleiiutrit in calidiore
uentriculo : ciim autem eo maior noxa fit , quo nutrimentum copiofius,
ipfum uero nutriat pro ponderis ratione , necefle efl in febribus nihil eo
efle deterius:nam plurimum alit indigentes tenui ui£lu, accendit refrige-
rationis indigentes,corruptumq> ac multum praeflat alimentum:hoc au-
tem deterius in ardentibus.
In morborum autem ratione (nam Aphorifmus ille delafleutcibo,
non ut medicamento loquitur) duas praebet utilitates , expurgando,aut
permutando: uidetur autem in feptem caufis efle praecipuum : in foluen-
do aluum, efl enim innocentifsimum : in confumptis ex quocunq; mor-
bo:in he<9ticis:in phthificis:in renum debilitate:in alui fluxionibus,prae'ci-
pue quae ex erofione funt:in uenenis. Habet & ad dolores exurentes non
leue commodum , ( fedde hoc alias dicam) tum maximc,quod exterius
ueniat applicandum.
Cum igitur lac pro cibo conuenit, libram excedere non oportet: in
purgando autem (etfi Hippocrates adexx. uncias aicenderet afinini la-
ftis)ab lxxx. ad centum dare fufficit : coquatur autem, ac perpetuo mi-
{ceatur,auieraturq; fpuma fupereminens : & quicquid pingue efl, aut le-
beti haeret. Melius efl lac afininum expurgandis tabidis, aut confumptis,
& acribus humoribus,ac erodentibus : erofionem enim prohibet iam fa-
ftam , quanto magis ne fiat : atq; in his aqua laftis melius efl. At laflis
C 3 aqua
2 ο 6 hier» cardani contradict» medic.
aqua ex x x. unciis ad x l. datur excepto bubulo lafte : conuenit autem
magis in ardentibus febribus,aut ualde putridis : excipitur autc concale-
facio Ia.&n. riam, ad alia etiam inferius docenda utilem. ^ Rurfus. igitur Galenus in
eodem libro inquit,Quaecunq; in igne m facile uertuntur,calida funt po-
teftate&
LIBKI IX. TRACT. II I I. 209
teftate, ut oleum: ignis autem quaecunq; ob iubtilitatem iliam commi-
nuit,fubtiliaq; reddit,ac etiam fibi fimiltima. id eft, calidiora quam prius
fuiiTent,ac ficciora.Has igiturtres operationes animaduertere decetrnan*
ut comminuit,frangit illius proprias uires : ut tenuius, reddit ad aftiones
magis promptum medicamentum : ut uero calidius ac ficcius , ad agen-
dum fimilem etiam operationem magis idoneum. Patitur autem unum-
quodq; duabus de caufis facilius ab igne : fcilicet ut rarius, atq; ignis fub-
ftantiae iimile magis,ut calidum fiquidem ac ficcum : ut uero denfius , ac eap J4#
frigidius, humidiusq;, eo minus. Sic igitur hac ex caufa uinum plufquam
me!,& minus quam oleum patietur:mel uero magis quam lac : lac magis
quam aqua: fic omnia haec hac ratione minus,ac minus,ex ordine immu-
tabuntur,oleum,uinum,meUac,aqua. Sed acetum minus quam uinum,
cum fit frigidius : magis autem quam lac. De meile autem eft dubitatio:
ut enim leuius cft,fic etiam frigidius: atq; haec omnia pariter rationi con-
fona.Sed qu£ ille in quarto de Simplicibus medicamentis icripfit,non his ^
concordant : inquit enim: Cum calor ignis adueniens proprium calorem
uini,& reliquorum,ut magna flamma paruam corrumpere nata fit: quae-
cunq; calidiora uina funt,difficijius ab igne ac fole corrumpuntur : quae-
cunq; autem imbecillis caloris,celeriusac magis patiuntur.Itaq; fit,ut ui-
na ut calidiora fimul ac femel magis frigidioribus ac minus ab igne pati
uideantu r. Repugnant & his quae fequuntur: nam cum de laftis ac mellis
comparatione ageret,inquit : Quae debito frigidiora funt , ab igne in me-
lius immutantur : quaecunq; calidiora, in deterius : ob id lac igne feruens
dulcius,& mei amarum redditur. Quis non uidet haec contraria eflefu-
perioribus ζ quaecunq; enim imbecillem habent calorem , ab igne , ut in-
quit,corrumpuntur : refiftunt quae ualidum. Corrumperetur igitur lac,
& mei in melius proficeret. Illud etiam difficile eft : quo modo (cum
hoc generale fit) calore la&iscorruptoabigne,lacipfum dulcius eua-
dat : dulcia enim incorrupta fubftantia eile debent. Ergo in tertio de
temperamentis hanc primo init differentiam , quod quaecunque calida ca^
aut frigida funt , talia funt a&u aut potentia : eorum uero quae a&u rur-
fus talia, quaedam per fe, alia autem per accidens. Quaecunque igitur
potentia foliim talia funt , immutantur prius quam agant : non autem
quae a&u. Ex his rurfus quae per fe funt eiufcemodi > agunt quidem , ac
fimilem aftioni imprefsionem relinquunt.Quae uero per accidens, unam
quidem ab initio, alteram autem poft habent asionis formam. Ignis igi-
tur cum calidifsimus fit,ac ficcifsimus , fimilem ab initio & facultatis &
formae quam imprimit rationem , nec obfcuram ad finem ufque retinet.
I11 fecundo igitur de Medicamentis fecundum genera metallica ipfaex «p-a»
uftione, aliquid erofionis retinere affirmat : ex quo facile colligitur, quae-
D cunq;
cap.t*.
no HIER* CAR, DANI CON TR ADI C. M EDIC
cunq; nimium feruent, acre aliquid ab igne concipere , ac retinere : quae-
αρ λ. cunq; autem mmis acria funt,ut aeris aerugo , magna ex parte cxufta ab
acredine fpoliantur,ut in tectio libro dixit.His lic fe habentibus ,ad Ari-
ftotelis opinionem deuenio : hic nanque in quarto Meteororum , diffe-
rentiam ponens inter elixa & frixa, dicit, quod calor ubi fuerit,humorem
Cap'i‘ ad fe trahit : nam ii frixa fuerint, erunt humidiora intus , exterius autem
ficciora : at elixa humida exterius, intus autem ficca : quo fit, elixa ut fri-
xis minus nutriant. Sed tamen in uno conueniunt , quod calor eft in hu-
mido.Atquae afTantur, magis omnibus liceantur exterius,interius autem
no ^qualitenmifcentur tamen omnia inter fe^aon fecus ac in conco&ione.
mifcet enim ignis quae elixantur ut medicamenta etiam omnia.Quae igi-
tur elixantur in aqua,ut in deco&is, humida manent: fed tamen natiuum
cap’?1* humidum foras in aquam ipfam exprimunt. Galenus igitur tertio de
Alimentis exquifite elixationis opera confiderans, tria diferimina ponit:
primu,qubd res quae elixatur, naturam ac qualitatem omne amittit, fitq;
omnis expers qualitatis, quantum in fe eft.Hoc autem accidit, cum aqua,
fi qualitas uehemens fit,permutatur.Secundu eft merito aquar/hxc enim
ad fe trahens uim eius quod incoquitur,talis fit odore, fapore, ac uiribus,
quale id eft,quod in ea inco&um fuit. Tertia , quod fi non permutetur,
diutius uerb coquatur , aut etiam fuccus ipfe acerbus , falfus primo , inde
etiam amarus redditui*, quae omnia & experimento, & rationi , & fibi ac
Ariftoteli confentiunt : praeter hoc unum , quod acerbum fuccum ama-
rum per fe,fi coquatur , fieri credat : cum in libris de Simplicibus medi-
camentis,ut antea docuimus, dicat, Modice co&a dulcefcere ignerquae au-
tem perfefte cofta fint, amara fieri : nunc autem acerba ipfa amara etiam
fieri uelit,antea uero falfa non dulcia. Sed ad Philofophum reuertor , qui
«ap-7- eodem libro, paulo inferiusjhos ordines ftatuit : Aquea , ut acetum, uri-
na/erum,uinum,lixiuium, frigore non fpi flantur, concrefcu nt tamen:fed
nec ab igne talia fpifrantur,quinimo ut ferum deuritur uelut & aqua, &
euanefcit,nullo autem modo fpifiatur.Lac uerb igne cogitur,ut etia fan-
o-uis, humida parte euanefcente:quaecunq; enim plus habent aqu^ quam
terrx , fpiflantur igne : quae autem terrae plus quam aquae , concrefcunt,
uelunt fal , nitrum, fi&ilia , lapides : talia enim igne ipfo concrefcunt in
maenam duritiem. Soluuntur autem omnia contrariis eorum , a quibus
concreta funt:quae enim a frigido concreta , ut metalla , a calido dif-
foluuntur : quae a ficco , humido ipfo. Eorum autem quae fpifTantur ab
igne, quaedam aquea & terrea,ut mehquaedam aquea & aerea, ut oleum:
omnia enim talia craffefcere folet aqua refoluta: oleum etenim igne craf-
fius redditur ; demum etiam candidius quod aereum eft , in aquam con-
uerfopoftmodum: quod etiam ei non ex igne folum,fed uel uetuftate
au
LIBRI I I. T R A C T. 1IIL
contingit» Ergo & in hoc mihi non parua de oleo lis cum Galeno inter-
cedere uidetur de cralsitie : ille enim igne calidius, fubtilius, ac (Iccius
oleum fieri putat: hic autem fpiffariaieriim de caliditate & ficcitate con-
cordare uidetur. Antiquum tamen calidius ac magis uaporofum dixit,
fexto de Simplicibus medicamentis. Quod ueroetiam tenuius fit, tertio c*propna
de Tuenda fcnitate:quare rurfus& inhoc ah Ariftotele difsidet.Sed iam imufina*
ad complendam hiftoriam redeamus: Quaecunq; igitur, inquit Ariftote-
les,aqua congelata quafi c6ftant,liquefcere ab igne poffuntjquae aute ter·
ra &aere tantum , ut ligna , eliquari nequeunt : multo minus quae fola
ferme terra,ut lateresrhos enim ipfe ignis concreuit, quare non par eft ab
eodem liquefcere poiie.Hae ferme fententiae in uniuerfum , de ignis ope-
rationibus in ea quae excoquuntur A riftotelis & Galeni uidentur eile.
Rafis in tertio ad Almanforem ad Philofophi fentemiam in hoc accede- cap.u.
re uidetur , quod carnem fuper prunas allatam plurimum nutrire uelit,
proximam ei quae in ueru,fi aequaliter coquatur, quod difficillimum effe
Ariftoteies putat.Proxinne huic quae in oleo frixae funt, minus omnibus
aqua ipfa elixata.
Igitur ut has difficultates dirimamus,cum palam fit, quaecunq; humi-
diora fint & non multum calida,igne dulciora euadere,ut ex niuftofapa,
ex lafte recenti concretum : id fit , quia ficciora faffa ab igne humida ta-
men manent. Quod in acerborum fru&uum fuccis eiienire non poteft;
nam ficciora cum fint potentia,faIfa non dulcia euadunt: immoderate au-
tem decofta, au&o calore amara euadunt, quarto de Simplicibus medi- cap.5*
camentis , ob id Galenus hac ex parte fibi concors eft ; iii aquam autem
imprimit/ed parum : quo fit, ut ciim Auicenna minime difsideat. Quae
uero adeo imbecilla funt ut celerius calor proprius euanefeat, quam hu-
midum fuperftuummoderetur,ea omnia acefcunt prorfus igni admota:
fic tiina imbecillia,tum maxime iarn uetufta.quod & fol is calore folo fit
per aeftatem.Non poiTunt autem igne putrefeere, ut a fole, quoniam hu-
miduiu fuperftuum antea difflabitur, quam corrumpatur.Dum uerb hu-
mido abundant plurimo , calor innatus non adeo exoluitur , ut in recen-
ti mufto.-adhuc enim fpillatur, ac dulcefcit , modo non fit acerbum. Hoc
fitjU t quandiu coquendo dulcefcit, tandiu parum aut nilnl innatum cali-
dum minuitur : at ciitn minuitur,manjfefte non dulce amplius , ftd fal-
fum primo, deinde etiam amarum fit» Occurrit autem merito dubita-
tio non leuis , in quo differt calor ab igne induffus , a calore illo innato,
cumuterq; elementaris.non uiuentis autem fit: piaculum autem eft, hsc
ac talia praeterire , quae ad rem penitius introfpiciendam aperte faciunt.
Differunt equidem, quia apud Auerroem calor elementi , quod a prima ? c(y. ^
cucurrit generatione, tefra&us eft, nec no plane aliis partibus immixtus,
D 2. ut in
HIER· CARDANI CONTRADIC* ME DIC·
ut in quolibet (ut ita dicam) punfto ubi ignisadeft , terra etiam & aqui
adfit,ac aer potentia faltem.ut ante docuimus. At qui nuper inducitur,
nec refraftus eft, nec aliis immixtus elementis.Ergo his duobus hic a na-
turali differt : quo fit,ut etiam primus (it mollis, fuauis.innoxius , ac cor-
pus alens : fecfidus autem acer,tr i ftis,& corpus ipfum,in quo eft,d eftrucs.
Quamobrem & mixta generari concedimus inanima, no qu-idem ab ini-
tio talia, fed primo uiuentia, demum mortua, ut lignum,herbaef animaliu
partes,lapides,gemmxq; ex his praecipue. Sed & mifccntur quaedam uei
fic ab initio anima carentia,elemento praedominante ea mifcente , atq; in
his omnibus partes fic immifcentur,ut confra£lae fint omnium elemento-
rum etiam praedominantis uires,fingulaeqi lingulis immifceantur. uerum
in uiuentibus manifeftius,minus in inanimatis, obfcure in liquoribu$,qu£
a nobis permifcenturrut dum aquam uino comifcemus. Difficile aute eft
hoc omnino tueri Galeni placitis: quandoquidem ille ad qualitatem ele-
mctiforma femper uelit accedere. Sed tunc dicemus , non fecus hoc fieri,
quam in febre:au
cap.n. id eft aerea : atque fic apud Aetium legitur. Confert & chalcantum feu
uitriolum oculis , ut in quarto de Medicamentis fecundum locos: addi-
tur enim in compofitione eorum quae ad aftringendum maximam ha-
bent uim,fed & ibi fquamma aeri utilis habetur. Manifeftum eft autem,
quod ex his , quae in libro nono de Simplicibus leguntur ,.cum de chal-
canto agit ,quod chalcantum , non aes legi debet : nam chalcantum , ut
ibi inquit, carnes ficcat,contrahit, ac conftringit. quae omnia quis non ui-
det columellae,& ori, ac gingiuis maxime conducere?
Sed adhuc dubitatio manet , Quonam patto ferreae aquae immodice;,
tum aluminofae , excalefaciant ? Certe fic legendus eft textus ille : Natu-
ralium aquarum calidarum uis eft , quae ficcet non parum : quarundam
etiam ut excalefaciat. Sed Graeca leftio plus etiam obftatquam Latina,
cum in fine adie & nitrolae, ut Haliabbas inquit, ficut aluminofa manifefte refrige-
rat,exiccat,& aftririgit*
* kS-
LIBRI II* T R A C T. IMI. Ut
Sed poftquam in hos fermones incidimus , operaepretium erit , ut ea
&diiciamus, quae ad illarum uiiim pertinent : tum maxime, quod antiqui
fatis breuiter de illarum exhibitione locuti funt. Igitur cognita qualita-
te aquae,& ex quibus componatur, in illius uires ratione & experimento
defeendere licebit. Sic ex Aetio, Generaliter omnes conferunt morbis
humidis , dicit etiam frigidis : fed intellige , qui ex humoris abundantia
proueniunt : ut, i unCtu rarum doloribus, reiolutionibus neruorum,anhe-
lofis , ulceribus humidioribus , frafturis ,callo indigentibus : & haec fine
controuerfia. Nephriti autem non fine controuerfia , ubi plns calor no-
ceat,quam ficcitas iuuet. Similiter & induratis tumoribus fi a nigro hu-
more fint,nam in Cancrum calidae deducere poifunt: peculiariter au-
tem fic.
Salia acNitrofa adhibentur fluxionibus capitis ac thoracis non acri-
bus,tumoribus pituitofis,hydropicis, uentriculoq; humido,fed tamen illi
nocentifoluunt aluum egregie.
Aluminofa fanguinis reieaioni , iiomitibus , omnibus deniq; fuper-
fluis reieaationibus,tum maxime fanguinis,abhorrctibusq; : aftringunt,
& confirmant : uaricibus etiam conferunt, co&ioni, & his qui immodice
fiidant.
Sulphurea neruos molliunt ,tenefmoS mitigant, articulorum fluxio-
nibus, fpleni indurato,iecori obftruftofutero refoluto,coxendicum dolo-
ribus,omnibus cutis morbis manifefte eonueniuntrexpurgant ualide, fed
immodice calefaciunt , oc ueiitriculum labefaciant. Quibus calida eft
temperies pleninq; mortem afferunt, nili a iecore & praecordiis diligen-
ter cauerimus:conferunt <& pulmoni non parum.
Bituminofa calefaciunt , molliimtq; , praefertim partes circa ueficam,
colum,<3c uterum:caputlaedunt,& fenfus perturbant. Conflat autem bi-
tumen fulphurea ,& cinerea , tum falfa parte mixtis: inuenitur praeci-
puum in Syria,ubi mare mortuum, Galeno tefte : habet autem & aquae dc simplic.
aliquid unde confiftentiamhaber. medic.infine.
Mercurio que confla t,omnis tepens,aut frigida.Tepida autem omnis
aqua Mercurium, aut faltem ferru immixtum habetdola enim haec duo
tantum habent frigiditatis , ut fulphuris incendium moderetur. Porro
quae Mercurium habet aftu,uenenofae eft qualitatis : quae autem poten-
tia, refrigera 1 , fideat, confirmat. DiCtum eft de his in libello de Sub-
tilitate.
Aerea conferunt hydropifiualde,tum etiam ori,tonfiliis,auribus,uue,
oculis. Sunt tamen uenenofae qualitatis : calefaciunt etiam, & exiccant,
Sc attenuantnon leuiter Sc difficultatem fpirandi faciunt. Reprehendent
quidam nos,quod adiecerimus quae apud Actium minime mueniuntur.
E 3 Sed
lib.7.
ζζτ HIER, CARDANI CONTRADIC. «EDIC,
Sed ilii digni funt,ut eas aquas fumant, praeceptis Aetii fbliim admoniti.
Cinerea abftergunt , exiccant , & falis operationes , fed leues, habent:
aflringunt etiam, & fplenem minuunt.
Calce autem conflantia calefaciunt immodice, & exurunt putrida cu-
rare ualent.
Ferrea infrigidant,aftringunt, uentriculo & lieni commoda:ad fiden-
dum fangu inem,undecu nqj fluat,fuprema.
Gypfea adhuc magis fanguinem retinent,fed uentriculo noxia,& fpi
randi difficultatem pariunt.
Chalcanto infe&a ulceribus,tonfillis,uuae utilifiima : aftringunt,exic-
cant, confirmant
A rgentea, ut Haliabbas inquit , refrigerant, & exiccant, moderatius
tamen quam ferrea , & conferunt membris principalibus , funtq; rara &
pretiofa.
Lithargyrio infefta anhelitum uitiant , conferunt tamen ulceribus,
maxime calidis,& non mediocriter.
Plumbea neruis & uentriculo noxia refrigerant & ficcant, & fluxum
feminis emendant, fiftuntq-; fanguinem.
Efl: autem ufus Thermarum quintuplex. Potus, Lauatio, Lutum il-
litum,Gutta feu Tnftillatio,& Fumus,feu Sudoris prouocatio..CaMda ue-
hementifsime a&u, & fulphurea & bituminofa omnia per inftillationem
capiti, lintriculo , peftori , iecoriqj adeo periculofa , ut perfepe mortem
omnino inferant. Eadem ratio futi : neq; enim praecordiis aut capiti ap-
ponendum,aut pectori. Sudatio quae fit incauernis calidis omnibus tem-
peramentis periculofa.Lauatio omnium tutifsima.
Secundum regiones autem Italiae dicendum , ut ex Sauonarola acce-
pimus. In agro igitur Patauinofeptem loci fiunt, in quibus Thermae in-
ueniuntur : & primo iuxta A ponum celebratae Claudiani elegiaco car-
mine, materna lingua Ebanum : falis plurimum,inde aluminis habentes:
nam necefiariarum rerum , id eft cineris , ac fulphiiris quam minimum
habent : fanant praecipue albas purgationes mulierum, quae ob pituitam
proueniunt : ut etiam mulier , quae iam fterilis ob. hoc per annos duode-
cim fuerat illarum auxilio conceperit : ftiilam habent frigidae pituitae, a
capite defcendenti, utilem, i yuant etiam uel folo fiidore ex cauernis. De
his autem Lucanus dicebat:
Euganco,fi uera fides memorantibus,augur
Colle fedens Aponus terris ubi fumifer exit.
Sanfft Petri, fecundo loco habentur, a prioribus mille pafsibus diflan-
tes,in ualle5& ob id minus in uili : ualidiores tamen , parum potui apta?·
mixtio ex eifdem*
Domus
LIBRI II. T R A CT. I 1 1 1-
Domus nouae,quatuor Dadiis a prioribus diftantes,calcem modicam,
praeter reliquaquae in aliisrob id in hydrope frigida non parum utiles.
Montis Grotti duobus millibus pafluum ab A pono quarto loco ha-
bentur : nullae in Patauino agro magis fulphureae , quamuis tamen pa -
rum Sc eius habeantrhabent &cinerem,& alumen, & non multum gypfi:
exiccant immodice, calefaciunt etiam/ed longe minus. V fus eft inftilla-
tione fu per caput , tum fuper iuntturas frigida pituita laborantes : cohi-
bent etiam quae a capite defluunt.
Santti Bartholomaei Thermae aPatauiodiftant centum fladiis: mi-
tiores hae omnibus aliis funt : aluminis plus caeteris habent, Sc aliquid
etiam nitri. Nodos in iun&uris foluunt prae caeteris.Feltrinus uir cum ex
luxatione in genu ad motum effet inhabilis, concepta in loco duritie, xv.
dierum fpatio domum pedibus fuis rediit:ut Sauonarola refert. Vbi ci-
neris, aut fulphuris nullam fecerimus mentionem , ut hic, modicum illis
ineife ex his intelligi uolumus.
Sanftae Helenae fexto habentur loco, l x. ftadiis a Patauio diflantes,
al uminoiae,& nitro abundant : nam fal etiam, ut dixi, cum cinere Sc fui-
phure omnibus communis eft : quia iuxta Ariftotelis (ententiam cinis
falem habet fecum: emolliunt neruos a craila pituita duros fa& aluminofae, roborat membra nu-
tritionis & coitum,attenuat iplenem,& ianguinem cohibet ualde : folet
hoc emendare detrimenta balnei Petreoli. OftauiimMorcerati bal-
neum , propinquum balneo Petreol i per quinque M.pailuum: illo ta-
men longe mitius,unde ab eo curam incipere folent. Nonum Rapola-
ni balneum pinguiori fcabiei utilifsimum : curat & fuperfluum uteri hu-
morem:fulphure immodico abundat,& ideo uehementer calidum & fic-
cum. Decimum Auinioni balneum ab urbe xx. M.pailuum diftans,
aereae, ferreae, & aluminofae eft facultatis , fed aes longe minus dominatur:
aflimilatur Balneo Reginae in comitatu Pifano:uerum ut craisioris fub-
ftantiae , fic tardioris etfectus. Eft & aliud, S.Philippi 11 ocatum, nitro
abundans , & ob id guttam habet ficcantem uehementer, & cum minore
periculo, quam Petreoli balneum : nam fulphur nimium colliquat : hoc
igitur mitius eft.xviii.M. ab urbe diftat mentis & inundatione non pa-
rum turbatur,fitque graue:accolis haec turbatio cognita eft. Eft «St aliud
uocatum Aquae borlae , quod quia nitro abundat * caretque aftrin-
gentibus, alnum non leuicer fubducit. Omnia haec in Senarum regio,
ne continentur: tamen plura alia , quorum naturam exhis,que dufta
iunt,conieferrea,nitrofaJ&: falfa iuuant:dulces aquae nullo modo,ut Prin
ceps ait.Sed hoc nonfoliim balnei,fed potus caufa.
Ailumuntur autem duobus modis, in loco , & extra delatae. Quae
deferuntur, eo funt debiliores, quo locus ipfe longius abefi. Sed non fo-
liim debiliores fiunt aquae a fonte translatae, fed etiam corrumpun-
tur : ob id non paruis uafis , ut quidam , fed magnis ad hunc ufum pa-
ratis colligendae funt: quanto enim maiora funtuafa,eo aqua purior,
ac ualidior remanet. Qui igitur ad locum accedere poteft, non uehi cu-
ret aquam : fi autem uehere fit necefiarium , aquae dulcis omnem ufum
deuitet : feu uafa abluendo, feu alterius necefsitatis caufa. Sumitur .5.cap.i.
t3 6 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEUIC.
tcm ex morfu uenenum in corpore fparfum fuerit , prxcipuc fi hem·
plenitudinem patiatur , fanguis ex uena mittendus eft : in aliis au-
tem, uel ab initio ftatim uulneris , cucurbitula loco applicanda, aut
membrum abfeindendum , uel locus fligendus. In eadem fententia eft
ttaftjcap?.1 Ptinceps.Sed Aetiusfapientius etiam in iftduis.acuenenoforum morfi-
bus, a uenx fe&ionecauet. Ht quamuis Haliabbas in cura horum fecet
uenam maxime pleno exiftente corpore , non tamen ipfe hoc facit ia
Iib.15.cap.1e. morfu canis rabidi, ut neque Paulus etiamxerum A uicenna adeo in hoc
ftupidus eft,ut etiam his nullo authore fanguinem mittere audeat nam
Rafis quiante eumfuit,necinalTumptisuenenis,necin morfu eorum
4.pr».cap^7· uencnum habent, fe&ione uenae utitur. Quamobrem illud forfan du-
bium eife poteft , an in uenenis quae non amplius agunt ut uenena , fed
corrupto fanguine interficiunt,fe&io uenae competat? Quo incafu Pau-
lus & Haliabbas fanguinem mittunt,nec tamen a Rafi uel Actio difeor-
lib.s.cap.5. dant, qui curam ueneni docent,non morbi uenenum infequ entis. At in
trac.4. cap.p. uenenis, que perpetuo multiplicantur, & per fe,ac iponte augentur donec
8.ad Alman. interficiant , uel finiantur (qualia funt , qux in peftilentia , uel morfis a
cap.i&l° C° canc ra^^° apparent) nemo unquam fanus mente uenam fecabit: nan-
que uirtutem finiet ,& morbum aut caufam nunquam : quippe cuius
uel minimum ueftigium reli&um , totam humorum compagem cor-
rumpere queat. At aliquod ueftigium relinqui eft neceflarium, nifi to-
tus fanguis detrahatur. Quaelibet enim mixti pars mixta eft. Solus igi-
tur ( ut di&um nuper eft ) Auicenna fine duce , fine ratione , fine expe-
rimento, hanc curandi rationem tradere pofteris aufus eft : exiftimans
generalem rationem, quam etiam non percepit, Paulum fecutus,in his
tenere uenenis,quae fub ea minime continentur: ideft, qux nullo modo
finiuntur antequam pellantur c corpore, uel occidant. Tria igitur ciim
fint uenenorum genera alium pta,& i&ibus parta,qux non finiuntur , ac
rurfus qux finiuntur, in folo tertio fe&iouenx competit, ciim amplius
uenenum noneft.at peftilens morbus in primo, uel fecundo genere quafi
eft, quoniam modo in concauo,modo in uenis, nunquam defiderans ue-
nx feftionem.Cum uero ex tertio genere fuerit, & iam exitialis qualitas
ad finem perdufta , tunc iam non eft peftilens morbus amplius , fed ex
alio quodam genere : de quo non eft prxfens difputatio. Alia ratio
fic habetur : morbi peftilentes hi funt in quibus natura materix non
perfe&c dominatur : aliter enim peftilentes effe non poliunt. At-
idc Crid, Suc *n b*s » re^ Galenus inquit , per abfceffus natura crifim
cap.n. ’ molitur : nam finiri aliter nequeunt: in his igitur fe&io uenx pro-
hibet naturx impetum. Nam quxeunque ad interna feruntur uenx fc-
4iio ad cutim trahit: ac quxeunque ad cutim, intus reuocat. quoniam
uenx
LIBRI II* TRACT. Illi. «3
uenae magnae mediae funt inter uenas paruas ad cutim , ac etiani in-
tra ad uifcera tendentes. Quamobrem periclitamur in A phorifmo : Vn-
decunq; natura repit, inde ducere per conueni entes regiones. Dicet for-
tafsis quifpiam, Galenum eo in locofentire, non a naturae ui&oria, fed a
morbi qualitate abfceftum moliri : inquit enim ille : In acutis ac calidis
morbis abiceilum expe&are non oportet: fed in Frigidis ac diuturnis.
Morbi autem peftilentes acuti funt,& etiam calidi. Sed hoc omnino ni-
hil eft : omnes enim fatetur iam,& in confdlo eft, ut dici folet.in peftilen
tibus morbis abfceffus fieri. Ea igitur ratione natura abiceftum molitur,
quod perfe&e dominari nequeatratq; ideo in diuturnis morbis, & materia
eraiia exiftente. eadem ratione, quia non concoquit materiam in morbo
peftilenti , ablceifum generari neceile eft. Impofsibile eft enim perfe-
ctam crifim fieri abfq; concoCtione : perfefta criiis autem eft ex genere
illarum,quae materiam extra protrudunt. Ideo eadem ratio in utriiq;,&
in longis morbis,& peftilentibus militat. Alius dicet, ab initio feCtionem
uenae faCtam hoc non prohibere : nam & in his quae per fudorem termi-
nantur morbis nunquam conueniret: attamen conuenit.-ratio enim prin-
cipii alia eft a ratione temporis, in quo morbus foletiudicari. hoc autem
eft confidentiae, aut etiam finis augumenti. Refpondeo igitur, in morbis
peftilentibus crifim quae fieri iolet celerem efte : ab initio autem natu-
ram ad cutim propulfare materiam : motu quidem tunc initium haben-
te , fed finem non aiTequitur adeo celeriter : quia natura non concoquit
ut in aliis morbis, fed continuo conatur ut rem noxiam expellere : quare
neceifarium eft ut ie&io uenae fit contraria motui naturae:modo illo quo,
fi hora fudoris in morbo qui coftionem ad mittit, fieret. At in morbo qui
non eft peftilens,proculdubio ab initio materia quieicit,& ob id uenae fe-
ftio nec noxia eft,nec materiam auertit. Eflet etiam mirum,quod Gale-
nus in nullo loco de fe&ione uenae in hoc morbo fecerit mentionem,cum
tamen in lib. de Simplicibus medicamentis dixerit, Eos qui non liberan-
tur luto , quod uocamus Armenum , in irritum tentare , caetera auxilia.
Inquit autem, quotquot celeriter, ut per initia inteiligamus , non igitur
fe&ionis uenae in his, fed Alexipharmaci tantum meminit. At hoc ut ge-
nerale praefidium fupponebat > imo eandem patitur , quam apud illum
Erafiftratus, ipfe ab aliis reprehenfionc,ciim inquit : Neq; enim illc,um
alia qu acuis enarraret, auxilium fe&ionis uenae, tanquam rem parui rao-
menti,praetermifiifet.Turpe enim eadem ratione fuerit, cum non omnes
feftione uenae curarentur , terrae famiae meminifie, tanquam unici praefi-
dii,cum neminem alio auxilio feruatum fcripferit : feftionem uero uenae
ut inutilem praetermififie. A t rurfus obiicies, Anaxioni uni ex laboran-
tibus peftilenti conftitutione uenam fecuit Hippocrates, & feruatus eft.
G 3 Refpond
7
i.Aphorif.it
9.deSimpIic.
medica, c. de
terra Samia.
in libello de
ucn? fe&ione
aEierfusEra-
fidratios,fo.t
rEpidem Scc.
1 tex.com.8o»
23 8 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
Refpondeo: Ex fexdecim foli illi aegro uenam fecuit Hippocrates:quan-
quam & alii feruati fmt ex his, pauci licet. At hunc phlegmon potius la-
teris,quam peftilens morbus, uexauit.Ciim uero phlegmon lateris & pe-
ftilens morbus iunguntur,aut etiam alterius uifceris,tunc quid agendum
. . fit in libro De pefte docuimus. Accedit ultimo quod naufeatem non mi-
cap^o! Pnmi nuesrtales autem funt qui pefte laborant. Illud etiam quamuis τπχξίξγα
Iib.Diuifionu adieeiflfe conueniet,Rafis autoritate candidam nebulam inter pleiadas pe
Ra£vap.i;8. p0rtendere.DicaP·^
aequo, communia funt : nam taffus primo magis afficitur, inde guftus,
pbft olfaffus, inde auditus, omnium minime uifus. Contriftantur enim
omnes fenfus a fenfatis fuis cum diuelluntur : uelut uidendi ab albo lu-
minofoq;,audiendi ab acutis fonis,ac fic de omnibus,ciim inftrumentum
diuellitur aliquo modo. Huic refpondet Auicenna,quod & fi hoc uerum
effet, quamuis alterius fit haec difputatio contemplationis , ad medicum
tamen fpeffat credere, quod non folum a folutione continui , fed etiam a
mala temperatura dolor proficifcatur : nam ei fi quandoq; auxilia exhi-
buerimus,non aliter fuccurrimus,quam in uulneribus adhibita futura, &
his quae partes diuifas unire queunt. Eft & alia ratio pro Galeno : nam
omnis caufa per fe eft etiam de omni : fed non omnis qualitas facit doio-
rermnam non humida,nec remiffa .-igitur qualitas non poteft effe princi-
pium,& per fe doloris caufamon igitur eft qualitas doloris caufa,mfi cum
in tantum augetur, quod foluat continuum. Rurfus, Omnia quae funt
caufae unius, & non funt ex eodem genere,ordinem habent inter fe:uelut
fi ignis ex concufsione)& a fole,& ab igne generatur, non ni fi generatur,
quia calor communis eft omnibus a quo ignis fit: fed calor eft eiufdem
rationis : ergo fi dolor fit a folutione continui , & a qualitate contraria,
non fit nifi quia unum eft alterius caufa, uel ambo unum efficere pof-
fiint,quod fit caufa doloris: at nulla eft proximior dolori, quam altera ha
njmjigitur ex his una eft alterius caufa.$ed Auerrocs aliter fentit:fi qui- 3-CoIIec.c.3r.
dem
24° HIER* CARDANI CONTRADICT. Μ E D I C.
dem quod fola mala qualitas doloris caufa fit. Adducit autem rationes
has:Solutio continui eft,ciim malo motu, igitur cum mala qualitatefigi-
tur dignius eft ut cum dolor fiat a (olutione continui , fiat ab ea, ut iun-
gitur malae qualitati tantum,& non per ie. Alia eft: deleftatio,& dolor,
& obieaum fenfus funt eiufdem generis, id eft,in eodem genere rei : fed
deleftatio eft in genere calidi , frigidi , & reliquarum qualitatum , quia
non fit nifi per earum commenfurationem , igitur & dolor. Addunt
alii tertiam rationem, ab eo tantum fumptam : Effe&us exiftentis confi-
milis eftcaufa : at folutio continui quaedam eft priuatio,igitur non pote-
rit efle caufa doloris. Sed haec nihil ualet : nam eadem ratione multo mi-
nus caufa efle poteft qualitatis eius per quam dolor fit:nifi dicamus, quod
caufa iblutioniscontinui , & eft malus motus , eft caufa malae qualitatis.
Profolutione uidendum eft, quid primo fenferit Galenus : nam Aui-
cap.£. ccnna jii[ imponit Sc Auerroes, quod iolam unitatis folutionem caufam
efle dixerit : inquit enim 8t ipfe in libro de Inaequali intemperie. Ex his
ergo fortafiis nec illud durius uidebitur, quod inquit Hippocrates,omne
morbum ulcus efle. Quippe ulcus unitatis diuifio eft : immodicus autem
calor ac frigus proxime accedunt ut unitatem foluant:Plurimus quidem
calor, dum incidit ac fegregat fubftantiae continuitatem : fummum uero
frigus, tum ftipando, tum introrfus trudendo etiam , quaedam exprimit,
quaedam etiam quaflat.ergo haud obfcurum eft, qualitates iuxta Galeni
fententiam dolorem non inferre , nifi ob iotutionem continuitatis. Ha-
liabbas & ipfe hoc Galeno tribuit,ut non qualitas doloris fit caufa, nifi ut
cifsimum
eife motum cum re mota paruifsimamec tamen fequitur,igitur motus fi-
ne re quae moueatur, eile poteft.Sed dentes patiuntur folutionem conti-
» & pr0bl nuh& fentiunt, ut Philofophus in Problematibus declarat,
modo dolore facit.Et in tertio : Temperatura humida,ut teperatura hu-
mida eft, dol o re non facit:imo nec calida & humida, nec frigida & humi- kn). trac.z.,
da faciunt dolore, nifi ut funt calidaenel frigidaernam ut humidae funt,do- cap i*
lorenullii faciunt.Non fic autc calida & ficca, uel frigida & ficca : Htriiqj
enim qualitatibus faciunt dolorem.Sed dolor qui fit ii ficca, ut ficca^eft,tit
fciuifti, paruiis eft,ac leuis. Et antea humida temperies dolorem nofacit, Cap. eiufdf.
nifi fit cum materia quae motu fuo continuitate foluat. Et ego etia legam
uel multitudine, ut codices antiqui multi . nam pro mota multa legebat. ^
Auerroes quoq^dum enumerat doloris caufas, inquit: Et dolor eft malus 3iCO ‘ec,c'3*·
fenfus, qui fit a temperatura mala calida uel frigida, materiali, id eft cum
materia, aut fine ea. Ex quo uidetur uelle, quod ab humida nullus fiat
dolor. Verum ifla non eft eius fententia, cum fic non enumeret ficcam
temperaturam , quae tamen facit dolorem, ut uifum eft ex Galeni &
Auicennae diftis.Praeter hxc fubiungit : Et quaelibet qualitatum paisma-
rum poteft efle caufahuius accidentis: quamuis quaelibet iftarum. qua-
litatum , fit potius nata pati , quam agere. Vnde clarum eft,qubd ab hu-
mido poteft fieri dolor : & non uidetur Iacobusbene inteldexifie A uer- quaefhoe eo.
rocminilla autoritate ,cum dixit: Et temperatura humida uel ficca ^’ca^linie"
dolorem non efficit , nifi ^aruum : humida autem ctlm fola fuerit , folam 4.Collec.c.4*
Ii 2 eifidt
*44
{
cap.dc ρίϊΐίο.
(f.tKcor.c.ii.
lib.i.trac.77·
lib.n.cap.7.
par.ut dolorem pofsit inferre.quod facile in quinto de Simplicibus medi-
camentis colligitur : neq; enim ibi humidorum , quae ad gradum excel-
lentem perueniant,ullam facit mentionemrdocetq; in primo uel fecundo
ordine etiam calefacientium uel infrigidantium, nedum humeaantium,
nihil prorfus eife,quod moleftiam afferat.Sed dices, Aqua,uel acr faltem*
in ultimo funt humida : elementa enim uel unam fakem in fummo obti-
nent qualitatem. Refpondeo : Acrem hune,qui nos ambit, non eife pu-
rum , imo nec puritati proximum rex aftiietudine etiam nimia nos im-
mutare non polle : cum in eo nafcamur , uiuamus, ipfum deniq; refpire-
mus. eam igitur fenteOtiam qux ad artem attinet medendi magis, ut fci-
licet calidum tantum , aut frigidum , doloris caulas ftatuamus , ipfi qu-i
!ifci.e.itf. exercitationem tradiderunt fequuti funt: ut Alexander Rafis , & ideo
lib.Diuii.ca.3. fufe-urio.ebat ippe^ A ficcitate non fit dolor, nili leuis : ab humida qualita-
tenullus omnmo/edeum fuperabundauerit,fiet fola grauitas : & eft fen-
tctia,ut patet, Auerrois ad unguem. Sed & A uerroes ob hoc cum Galeno
magis concors eft , quia & ipfe exiftimat , non eife fine corpore qualita-
tem; ob quam caufim Auieenna ab utr% multum diilentic .-ipfe enim
11 ul tsqubd nullo modo, etiam iun&a aliis aaiuis, ut calidicati,uel frigidi-
tati,au^eat dolorem. Differt folum inhoc,quddetia ίϊ excedat,non uuk
ut dolorem excitet. Sed poffiimus conciliare nolentem 4 dicentes, quod
loquat
LIBRI I I. T R A C T. ,V. * 47
loquatur de eo quod fit, non quod fieri pollet. Vel etiam, quod iple non
uult hoc pofie contingere ut tantum excedat. Sed fententia tamen eius
eft, quod quantumcunq; aufta, nullum nec per fe,nec alteri iundlaquali-
tati,pofsit creare dolorem, per accidens tamen, iuxta etiam aliorum fen-
tentiam,poteft. Et fic cum Galeno & Auerroc concors eft. Philofo-
phus autem dicet abfolute, quod dolor etiam ab humido fit. Galenus in ^ ^ ^
Arte medica ut Philofophus agit diuifionis uia. Fuchiius non uidetur in
fu a medendi methodo Galenum fecutus , cum grauitatem a qualitate in
humorem refert:nam & frigidus omnis humor grauis eftrfed de iola qua-
litate Arabes intelligunt. Nec, ut dixi, proprie iunfta humida qualitas
plus facit dolorem, quam per fe fola.
CONTRADICTIO III.
In pcililenti febre an purgatio ab initio contieniau
SVmma curationis peftiientis febris eft exiccatio:& illa fiat cum pur-
gatione a qua incipere debemus,inquit Auicenna.Idem etiam Auen-
zoar,datq; fimum coi u mbinum, cum agarico & aloe. Aetius quoq; in-
quit,Bona eft etiam per urinas purgatio,& quaecunq; aliae.qu^ uerba fuf-
cepita Paulo Aegineta , qui pilulas etiam ponit ex aloes , & ammoniaci
partibus duabus,Myrrhae una. quas uulgus medicorum mutata lacryma
ammoniaci in crocum , fequuti Auerrois errorem , tum etiam turbatis
ponderibus uitiarunt. Sed in oppofitum eft fententia Rafis,qui de huius
curatradhms in duobus locis , nulquam purgationis alicuius meminit.
Sed reprimentia qualitatem prauam , tam occultam , quam manifeftam
recurrit. Galenus etiam in odtauo de Simplicibus medicamentis,inquit:
Illos qui Samii luti potu nequiueriint fanari, omnes mortuos fuilie.Quo
fanc conflat , eos pugationibus non iuuari. Didium etiam Principis pro
nobis facit, quia nec ibi explicat cum quibus purgandum fit : nec poft m
toto capite meminit purgationis. Summam uero curationis in regimine
uidf us,in euocatione caloris ad exteriora, in aeris permutatione,^: in re-
fiftentibus ueneno collocat. Quin etiam in tertio Epidemiomm haec ha-
bende peftilenti loquens morbo ingenerali,Hippocrates:Nam purgatio-
nes multos oifendebantrquoriim qui fic habebant, multi fubito peribant:
alus autem multis malum producebatur : unoq; uerbo longis , uel acutis
etiam morbis detenti, uentris uitio omnes praecipue funt exammati:cun-
ftos enim uenter iiiftulit. Sed & antea deicripferat tres aegros ultimos fe-
cundi fegmenti,qui omnes cum perierint, aluum folutam dixit eos habe-
re.cumq; expediret turgente ibi materia (fi modo unquam) illos purga-
re, non purgauit. Galenus etiam, ciim dixiiTet Hippocrates, Nec erat re-
medio locus: expofuit per Remedium, fedtionem uenac : purgationis au-
prima quarti
trac.4. cap.4.
J.Tkcifir.
trau.c.i.
Iib4-c.pi.
lib.i.c.jc.
6Xol.cap.i8.
το ad Alman.
1 6.&c lib.diui-
fionnm 1^8.
cap.de Terra
Samia.
Sec4.tex.
com.^.&^S.
tex.com.7.8.
& 9 .
•L + % HIER. CARDAN1 CONTRADIC. M EDIC.
Sec.i.5· Epid. tem minime meminit. Sed neq; in narratione fexdecim aegrorum tertii
com.tf. libri, nec quatuordecim primi , quod illorum quenquam purgauerit ad-
Sec.j.iS. iecit. Nec omiffum negligentia,aut arte quadam, cum in primo & tertio
utrinq; clyfteris meminerit : nec praeteriit in Anaxione uenae ie&ioncm,
cum phlegmone interno nexaretur. Qu,are manifeftum eft, nullam nec
Sec.t^o. ab Hippocrate , nec a Galeno in peililentibus morbis rationem puiga-
Sec.i.texr. tionis haberi. Qupd Sc plane in hiftoria eius, quae in Dealcis horto habi-
com.zs. tabat, fecit conipicuum tertio Epidemiorum, cum dixit : Alno fubie&is
balanis nigra excrementa reddidit. Manifeftum eft enim, quod auxilio-
rum meminit : quanquam id Galenus negare uideatur:& quod haec ora-
tio eius eft,qui confecutus fuit fanitatem, non qui obierit:& quod fi mo-
a text.17.ad do ulli conueniebat purgatio ob illum morbum , huic maxime, cum an-
21· teadocuiilet retrimenta fuiife nigra, turbata cum uomitu & ueterno:
quae omnia erant indicia Sc materiei furentis , Sc ad inteftina etiam c e-
cumbentis : quo in cafu maxime necefiariam cfle purgationc,docuimus
tra.tf. conus* in Primo libro· Igitur hxc uidetur efie Hippocratis Sc Galeni fententia,
’ * tum Rafis. Sed eft autoritas Hippocratis dum de his agit his uerbis:Quae
tex^ com^x^ fuppurationem abfceifumq; molita eilent,aut fi commode aluus tur ata
' eftet , aut bonarum urinarum extitiifet excretio „ bene terminabatur.
lib.13.cpift.1- Manardus etiam in fuisEpiftolis rationibus aduerfus autoritates Sc ex-
perimentum agit : fimilem ferme addu&ae inducens ex Galeno his qua 1
uerbis : Propterea qui hoc uitio laborarunt facile mihi fanati ob hoc
11 i den tu r , quod perpurgatum illis ac praeficcatum totum fuerit corpus.
Qifippe cum nonnulli uomuerint, Sc ommbus etiam uenter proftuxerit:
feu igitur arte,ieu natura purgatio eft falutaris. Accedit,qnod me icarj
txac.tf.c6tr.is. *n acuiis β materia turget eadem die bonum eft: at peililentibus mor hs,
materia plerunq; turgens ilibiicitur,ut nos oftendimus in primo li ro.e
etiam morbus peracutus, ut dici folet : quare Sc in eo,& maximc,purga-
„rM.aphor. tioconuenit.iuxta Aphorifmi adduaifententiam. Deinde dicit, cum
10. materia ex toto genere humorum naturalium recefsit, purgan a e .ue
etiam nobis teftibus. Tales autem apparere in morbis peftilentibus. il-
Sec.j.text. ido conflat |,;s uerbis ex Hippocratis ferietradiiftis interno Epide-
miorumiDeieaiones uan.x erant, liam uel nigrae paucae & uirulen». Et
Scc t-ttxta. ajibi rurfns, Aluus turbata biliofis excrementis, paucis, mens, tenuibus,
mordacibus. Manifeftum eft autein talem proprie humorem efledebe-
. re qui fit purgandus ab initio.Et in eodem rurfus : Aluo fiibieaisbalams
Sec.i-text.it- nigra fterc0ra. Hsc adeo funt frequentia, ut turpe fit pauca in
Sc,., text.s7- medium adducere. PolTet etiam Hippocratis autoritatem ex tertio i px-
■fc demiorum ad fe trahere : cum dicat Galenus in Commento : quomodo
purgationes proddreporcrant.atmeilentonnijno moritur laguunn non
LIBRI II. TRACT. V. 149
morituris utiles fuiflent : fi ob hoc tantum oberant , quod eflent moritu-
ri.Cum etiam debilis uirtus breui futura fit,tentandum erit ab initio ua-
lidiora adhibere auxilia. Sed fingula diluenda funt : quandoquidem ra-
tionibus fallacibus incumbitur , potius quam autoritatibus qux ex ex-
perimento proceiferunt. Igiturcum adducitur ratio, quod medicari in
ualde acutis eadem die bonum eft : Refpondeo , V eneni qualitatem ob-
ftareuntelligi uero in calidis frigidis*ue humoribus eam autoritatem cum
turgent: neque omnem turgentem materiam purgandam, nifi fecundum
qualitatem manifeftam tantum turgeat. Nec etiam omnem, ut docui-
mus fuo loco,qu3C turgens eft ac ueneni expers. Sed contra, quia ueneno
fumpto purgatio conuenit : Dicebat enim Princeps, Ad uenena conue- fexta quarti
nit dare agarici drachmas duas cum uino. Sed dico , quod agaricus datur trac.j.iumma
ratione proprietatis,non ratione purgandi: tum uero Aetius nullum tale I,cap’s*
exhibet medicamentum. Sed & hoc peftilens ueneniim non eft fimplex, cap.48.
fed quod ipfuin auget contagio: uenena autem ebibita non augentur con
tagio.Peftilens etiam uenenum, potius habet rationem eius quod morfu
ferpentis homini inditur. At in his non purgat Aetius :quamuis dicat
Princeps, Et ingreditur hoc capitulum fe&io uenae, & purgatio. Et ideo ^b.u.cap.ic*.
difficile uidetur tueri diftum Principis in hoc , fed fatisfaciunt aliae re- fexta (Juarti
iponfiones,etiam apud ipfum Principem : clarum eft enim quod in potu trac.3.cap.j.
ueneni praeter agaricum,ut dixi , nec folutionis uentris,nec medicamen-
ti alterius meminit. Cum uero dicitur , materiam eile in eo morbo toto
genere alienam a naturali, atque ideo purgandam iuxta placita noftra.
Refpondeo, Materiam crudam,qualem in his morbis ubique adefle prae-
dicat,non efte fynceram,ac totam malam. Sed ob hoc cruda dicitur, quia
nec feparationem , nec conuerfionem accepit , talis autem purgatione
non debet duci.Sed dato quod mera eilet , quia ueneni particeps & con-
tagii , ideo fruftra purgabitur. Ad Galeni interpretationem dico pri-
mo , quod expofuit caufam ueritatis difti Hippocratis, non tamen ad-
aequatam.Ulis etiam morbis contagio non aderat, uel perexigua , Galeni
iudicio , ut alias docuimus. Vbi autem non adeflet contagio , forfitan de
purgatione caderet aliqua dubitatio :quamuis nec uel fic. Cum etiam
ibi multi efTent peftilenti inconftitutione morbi qui non eftentpeftilen-
tes,ut etiam noftris temporibus accidit: atque in his peftilentibusrurfus
alii coniuncti , quorum caufa purgatio poterat conuenire.ut etiam de
uense diximus feftione. Ciim uero diximus multos fanatos eo morbo,
Hippocratis & Galeni teffmonio , fpontanea purgatione: Refpondeo,
aliam eile rationem naturae, aliam autem medici. In morbi cocfiftentia
per lummos ardores fangume eiefto , natura morbos finit : igitur medi-
cus hoc faciet?In morbi declinatione mouet hemorrhoidas naturaugitur
I & med
α/ο HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
& medicus ? Natura expurgat empicos per urinam : igitur medicus hoc
aggredietur ? per auris ulcera, per furditates , multi cerebri morbi termi-
num accipiunt: in cerebri igitur morbis conabimur haec inducere? Sed
ad rem magis : ciim materia fic expellitur, non fanitatis & uitae caufa eft,
fed fignum. indicat enim uenenum finem accepifte : neque materia, quae
infignem habet ueneni qualitatem , in naturae arbitrio eft , ac expulfioni
illius paret. Ergo multa purgatio finem oftendit ueneni , non facit , fi a
natura fiat : ab arte autem nullum commodum cum praeftet , neq; etiam
fignum. At cum dicitur,Virtus cito ex hoc morbo exoluitur.Fateor : fed
uel ocius inita purgatione. A uicennae autoritas intelligi debet , ut dixi, in
initio morbi , uel etiam ante : quia haec uerba fumpfit a Galeno , qui de
praeferuatione intellexit : ut etiam diximus, dum fententiam Auicennae
de uenae fectione in peftilenti febre declararemus. At fi dicas. Non fic ex-
ponendum ? fruftra conaris illum, experimento , & Graecis omnibus co-'
gere ut contradicat. A etii uerba etiam in regimine praeferuatiuo intelli-
guntur. Pilulae Pauli, quanquam eodem reiponfo poftent in aliam trahi
fententiam, proprietatis caufa debent admitti : neque enim ille agaricum,
aut colloquintidam,uel fcamonium,aut ueratrum confulit exhibere no-
bis uelut in aliis morbis: fed hoc unum tantum longo ufu probatum,
quod etiam omnes fanare ait eo morbo laborantes, in his autem folus
Aloes purgat: fed ibi uel non purgat omnino , uelut nec in uocatis pi-
lulis alefanginisuulgo, uel adeo magna eft compofitionis aduerfus fer-
pens uenenum utilitas, ut purgationis leuifsimae noxa mento fit negli-
genda.Sed Auenzoar alterius eft fententiae, quanquam & ipfeper pro-
pria procedere conetur : experimentum etiam fuum potius poteft in
oppofitum contorqueri quam quod probet propofitum. Si enim illos
tantum fufeepit curandos, quid medico credendum , qui duos tantum
curauit segros eius generis inuita? fiuero ex multis quos curandos fuf-
eepit , duos tantum fanauit , deteriore etiam conditione res agetur. De-
nique tanta pollet ede in fimo columbi uis aduerfus eius temporis pe-
ftem , ut agarici & aloes noxa occultaretur. Rationes autem, quae in op-
pofitum faciunt, omnes funt euidentifsimae. Nam, ut diximus, in ue-
nenis nulla conuenit purgatio,nec ebibitis, nec ejaculatis , quare nec in
peftilenti febre. Purgationes etiam unum aut duos humores detrahunt,
atuero hic morbus adeo patet, ut etiam quandoque in ipfis membris
confiftat,ut infequenti oftendemus contradiftione , tum alias clarius:
non icitur purgabitur humor qualis purgari debet. Cum etiam in omni
caUariuxta fi- purgatione iuxta Principis diaum melius fit infra fubfiftere , quam ex-
nem.'m quifitifsimc euacuare : quicquid relinquetur ,& fi minimum ferpente
^ ueneno
LIBRI II* T R A C T. V· ifi
ueneno, nihilominus augebitur, unde iam affliftis uiribus mors fucce,
dit. omnis etiam humoris purgatio coitionem illius aliquam praffuppo-
nitaut quod fit turgens , multa uero non turgent : & fi turgeant, euacua-
tione tamen non indigent. Quaecunque uero non turgent , ob ueneni
qualitatem non concoquuntur , nifi finito ueneno. at tunc amplius non
e ft peltifer morbus. Rurfus ut alias declaraui,febres hae , cum magis uul-
garis peltis , per abiceffus finiuntur , qui fiunt materia mota a centro ad
fuperficiem : atpurgatio in diuerfum mouet,fiquidem ad centrum ex
fuperficie.Iubent etiam Auicenna & Aetius ac Paulus euocari calorem
in his morbis ad fuperficiem: quomodo igitur illum atque humores fi-
mul intro trahimus? Accedit ultimo , quod purgatio uenenum trahit
fuper cor,& qua: funt inter cor & iecur fupra iecur : igitur occidit. Nam
illas materias natura ad fuperficiem pellit, aut non nifi finito ueneno : aut
per aluum folum,quod elt citra iecur : quod ultra, per urinas: quod ultra
cor, per fudores.Deiicit & praeter haec appetentiam cibi,qua nihil eft me-
lius in peftilentibus febribus : mifcet pura impuris, & calefacit : unde
uenenum celerrime & latifsime diffunditur. Vires etiam debilitat, ut di-
ximus. Quare tandem inpeftilenti febre fugienda prorfus omnis purga-
tio. Stultum igitur eft,Rhabarbaro , aut triferae perfica inniti. Cum ue-
ro peftilentialis febris fit ab aere , tunc omnis purgatio praebentem affert
mortem, nihil enim ex humore peccante minuit : quod & fi minuat,ue-
nenum nullo modo finit , a continente autem aere corrumpitur humor,
& fpiritus : unde etiam in quodam genere febris peftilentis , quod ad he-
fticam pertinet,nihil poteft excogitari perniciofius. Errat itaque Conci-
liator,qui dicit eam curari curatione febrisputridae„
CONTRADICTIO 1111.
Pe ftdens morbus An omnis cum febre .
IVxta praedifta contingit dubitare. An omnis peffilens morbus fit
cum febre c' inquit enim Galenus tertio fuper tertium Epidemiorum, COB,*i8··
Cum mortales uel citra febrem peflis corripiat. Memini me alias de hcc
fcripfiffe : fed in eadem fententia funt uerba Hippocratis ex eodem li-
bro: Ex his quos febres tenebant, inquit ille ^alia^que, nemo circa po- {ex%
tum intempeftiuus erat.Et harcuidetur etiam fententia Rafis , cum di-
xit Morbum epidemialem , & Febrem epidemialem. Sed ipfe confun- 17.con.cap.tf
dit epidemialem cum peftilenti : & in hoc deceptus eft in linguarum
permutatione, declarantur rurfus peftilentes fluxus uentris , corruptio- ^ ^ext
nes extremitatum * ut in tertio Epidemiorum ab Hippocrate, qui fe- comav& 71.
I 2 bres
tcx.cotn.i8.
j.cpidcm.fec
3.com. 3<5·
com.47.
com.tfv
zyt HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
bres non funt: tum etiam oculorum morbi, ac multa huius generis.
Vnde ibi multis eorum febres non erant. Et rurfus paulo poft , dum de
ulceribus ageret. Quibufdam ante febres, aliis cum febribus, aliis poft fe-
bres ipfas haec euenerunt. Oppofitum huius ofteridit feries trattationis:
nam Paulus, Actius, A uicenna, Rafis, Peftilentem morbum inter febres
collocant : non inter ulcera, profiuuia alui, aut lippitudines. Ratio ta-
men eft ut quod fine febre fit fatis clara. Quid enim prohibet ut in uenc-
nis quae bibuntur,aut quae animalia jaculantur , ne mala fit confimilis in
aere qualitas citra febrem quae homines perimat ? Rurfus fi peftilens
morbus febrem neceffario adeffe poftularet , effet febris ipfa peftilens
morbus : atque etiam unius generis ob id: at ut docebimus, earum fe-
brium quaedam tabificae , quaedam continuae , quaedam intermittentes.
Vnde Hippocrates de conftitutione peftilentiloquens,cum dixiflet, Fe-
brium ardentium , quae uigebant , haec erat natura, poft pauca fubiun-
git : Erant praeterea febres aliae de quibus iam a£l:urus fum. Explicat au-
tem eas non ftatim,fed poft pauca , dicens : Multa praeterea alia febrium
genera uulgabantur, tertianarum, quartanarum, nc&urnarum, continua-
rum. Apparet igitur febres comitari peftem , non autem peftem effe fe-
bris genus .Sed in oppofitum eft ratio,& experimentum. Ratio quidem,
quoniam peftilens morbus eft acutifsimus. Docuimus autem alias, nifi
fint a multitudine materiae uel ratione loci acutifsimi,tales febribus fo-
ciari. Suntetiam contagiofi , contagio praefupponit putredinem ut ex-
plicat Galenus in primo de Differentiis febrium per exempla fcabiei, le-
prae,lippitudinis.Et rurfus poft haec habet : In peftilenti autem aeris fta-
tu inipiratio plurimum eft caula : fit enim & aliquando ob eos qui funt
in corpore humores ad putrefcendum paratos, cum breuem aliquam
occafionem ad febris originem ab aere ambiente acceperit animal. Ma-
gna autem ex parte incipit ex aeris circunftantis infpiratione a putre-
cap.s· in ini- ftibili uapore uitiati. Ideo concludit, (quod mirum uidetur) Sed quo-
tio' niam de febribus peftilentihus fafta eft mentio , quae omnes a putredi-
ne ortum habent.Ideo clarum uidetur ex ratione,quod hic morbus nun-
quam fit fine febre , & etiam putrida. Hoc etiam experimento diluci-
dum eft, necellarium enim his temporibus, ex. his quipefte laborant,
j.dc cauiis finefehre inuenies. At ut dixi aliquod genus pernitiofum ad hefticas
puLcap.?. reducitipfe Galenus , in quibus calorem febrilem inuafiffe corpus cordis
docet. Sed conciliatio in hoc apud me non eft difficilis. Nam omnis pe-
ftilens fehris a putredine fumit initium , cum ueroprocefferit , nihil pro-
hibet, ut quemadmodu incuteri s,qu in in heaicam tranfeat. Maior dubi
tatio eft in principali quxftione,an omnis morbus peftiles cum febre fit.
Conftat enim ex argumeto taao,quod uitiato aere qualitate aliqua ma-
la,aut
cap.i.
cap.4·
*/3
LIBRI II. TRACT, V.
Ia, aut aqua, quod morientur homines pafsim , quia elementa funt com-
munia. & poterir haec qualitas efle non putrida, ut in aliisuenenis. Et (i
quis dicat, quod erit neceflario calida,ideo inducet febrem : nam qualitas
frigida lente occidit. Refpondeo , quod poterit efFe ficca, & item frigida
intenfa, & tunc celeriter occidet. Poterit etiam efle occulta , pendens ex
aftris, & non habens ortum ab aliqua prima qualitate. Sed forfan dicet
aliquis, hoc eiTc uerum , ubi non communicaretur aliis : at fi debeat aliis
communicari : tunc necefle eft ut adfit putredo , uel faltem calor exter-
nus:quare febris aderit ex eius difpofitione. Communicari autem ex ho-
mine in hominem celeriter, ac maxime peftilentem morbum/atetur phi
lofophus ipfe. Refpondeo igitur pro concordia horum , Duplicem efie
peftilentialem morbum : alium qui non facile communicetur , & hunc
quandoq; pofife carere febre: fufficit enim ad hoc quod fit peftilens mor-
bus,ut fit epidemius,& pernecans : eft enim Ixaec fententia faepius a me ex
Galeno repetita. V oluit enim omnia peftilentis morbi genera fub uno
uerbo Galenus comprehendere. Sed Ariftoteles intelligit per peftilen-
tem morbum eum, qui apud nos peftis uocatur, facillime ex uno in alte-
rum tranfeuntem. & hic cum febre femper eft : poteft enim , ut dixi, in
acre efle mala qualitas , quae multos perimat citra febrem , quia citra pu-
tredinem. nec tamen facile communicabitur, efle tamen quae communi-
cetur citra putredinem facile, hoc eft ex his quae nondum experimento
comperta funt.Succedit tamen plerunq; & in his, qui non facile ex altero
in alterum tranfeunt , morbis peftilentibus ipia febris , etiam fi ab initio
non fit : ob haec hic morbus febribus adnumeratur. Galenus in libro de
Differentiis febrium,loquitur decaufis febris peftilentis, non autem mor
bi peftilentis : ita quod in ea traftatione iam praefupponit efle febrem*
hanc autem manifeftum eft fieri a putrido humore. Sed hoc declarato
adhuc reflat longe maior difficultas, <5c eft. An peftilens morbus , qui eft
cum febre,fit ipia febris,fic ut peftilens morbus fitfpecies quaedam febris:
an potius fint duo morbi , fcilicet peftilens , & febris illum coniequens:
nam fi fic non erit,nunquam tranfibit in hetticam:fi enim eft modus qui-
dam putredinis, nemo dicit putrefcere membra in heaica. Quod fi dicas,
putridas alias in heaicas tranfire. Refpondeo : Improprie hoc dici : nam
ex putrida exoritur heaica, nunquam putrida tranfit in heaicam. Siue
enim finiatur putrida, fcu non,heaica nihilominus fuccedit. Igitu runa
cx altera non generatur in his quae tranfmutantur per generationem,
generatio unius ad unguem eft alterius corruptio. Sed tamen in hoc ge-
nere febris poflet defendi , quia utdiaum eftcxautoritate Hippocratis
in tertio Epidemiorum, etiam membra ipfa in febre & morbo peftilenti
fecundum fubftantiam fuam putrefiunt. Et ideo dico,quod ut declaraui
I 3 in life
t.Prob!.7.
i.Epid.Sec.1.
in prooemio.
prima quarti
trad.4.cap.u
2/4 HIER* CARDINI CONTRADIC. MEDIC.
in libro De febre peftilenti, infiniti funt modipeftilentis morbi : quidam
enim funt ipfa febris , quia caufa eorum eft modus putredinis : & de his
loquitur maxime Auicennadum de febre loquitur peftilenti. Quidam
cum febre , ut in A poftematibus feu Phlegmonibus : de quo genere lo-
quitur Princeps, cum de Althoim fermonem habet. Quidam etiam febre
carent. Sed quid dicemus de eo, qui febrem patitur peftilentem, nemine
alio in ea regione confimili laborante?Reipondeo,Lis efl de nomine:erit
enim febris uenenofa,non tamen peftilens. Cura erit eadem, fed non di-
cetur peflilens,quia nec uagatur,nec ortum habet ab aere uel aqua,fed ab
. humoribus qui id genus prauitatis contraxere. Et in hoc bene refpondet
nl*4.cap!i?n Gentilis,ciim fere idem dicat:fed poft modum aberrat, uolens quod febris
cxpofitione. quae ex uno cadauere putrido in domo exiftente orta eft , uocetur pefti-
lentialis, cum non fit epidimialis : fed difficultas eft iolum in nomine, eft
enim uenenofa , & habet aliquid plufqua prima commune cum uera pe-
ftilenti. A t maior eft difficultas de ea quae transfertur de regione in regio-
nem , per halitum & contagionem , aere non corrupto exiftente , ut fre-
quenter in Italia accidit. Reipondeo , quod eft uerc peftilens , graffatur
enim in multos,& eft perniciofus. Hic tamen modus eft quafi medius,&
fuit incognitus antiquis : uix enim perfuaderi potuit Galenus, migrare
morbum ex homine in hominem , tam celeriter necantem , abfq; aeris
conienfu. Hoc autem melius intellexit Philo{ophus,& experientia nunc
clare docet,cum in multis urbibus nulli prorfus pereant, qui hoc uitio af-
fettos & illorum focios diligenter uitauerint , & tamen in his, qui ie im-
miiccnt,maximus numerus hominum pefte defideretur.In hac tamen eft
uitium aeris/ed omnino communis:ideo,&c.
CONTRADICTIO V.
Purgatio in Vere,an m initio eius, an in fine conuenkt .
Vidam alius tempore aeftiuo febribus tertianis corripiebatur : fed
^multis iam annis non febricitauit, quoniam a nobis purgari circa
finem uer is anticipa uit : fie enim melius eft tales euacuare:ficuti illos,qui
morbo comitiali, apoplexia,& melancholia, articulariq;, atq; aliis htiiufi-
modi qui ex crafiis gignuntur humoribus, praeftat circa neris initia eua-
tf.Aphor. 47. cuare>inquit Galenus. Et ante haec uerba dicebat:Sic & mulierem quan-
dam fingulis annis Vere inchoante fimiliter euacuans , cum aliquando
tumorem eancrofum pateretur in mamillis, ualido ac frequenti medi-
camento,quod atram bilem ciere poffet, ad fanitatem perduxi. Dixerat
& in initio. Hos enim oportet ut anticipeinus purgare adueniente V ere.
Sed cum fermo etiam ad eos qui bile abundant amara ,extendatur,inter-
pretari debet fic , ut anticipemus antequam aduemat morbus , & adne-
niente
Q.'
LIBRI II, TRACT. V. iff
niente Vere , id efl: , iam ueniente , feu in fine fen in principio , ut etiam
Graea leftio fonat,«f(£^«$ Bccfaovf&.Sed in libro de Venae fe&ione haec
habet : Siquidem nonnullis amara bilis fiiccus plus caeteris colligitur,
quibufdam bilis atra,aut pituitae,aliis ex aequo omnes, in quibus fanguis
abundare dicitur,quos omnes euacuabis,ut etiam arthriticos & podagri-
cos Veris principio , exhibito uidelicet aut purgante medicamento , aut
uenae fe&ione fafta. Hic liquet, quam fibi aperte contradicat in redun-
dantia amara bilis, ubi etiam in initio Veris purgationem pracipit,cum
antea docuerimus in fine efle faciendam. Sed de humoribus crafsis fibi
concors uidetur in his duobus locis,nifi eifet quod in prima A phorifmo-
rum fic fcripfit : Caeterum ut ex plurimo alimento oblato, quod non fo- Aphor.u.
liim in uentriculo bene conficiatur , ied etiam in uenis & toto animalis
corpore unumquodq; animal carnofius reddatur,& fangtiine abundet, ha
bent homines ipfa experi entia fatis compertum, non in feipfis tantum,
fed etiam in iumentis. Nam ante aeflatis initium , circa ultimam Veris
partem , fibi & illis fanguinem detrahunt. En uides , quod non initium
Veris probat, fed finem illius, uerba tamen Aphorifmi fexra particulae
quafi ad unguem recitat in libello Quos <3c quando purgare oporteat, ut
exferipta prorfus uideantur : quo fit, ut haec potius Galeni fententia cen-
featur.Hanc fequitur Actius etiam:fed Paulus tam de purgatione, quam
de uenae fe&ione totum Ver laudando, nihil mihi diftinxifle uidetur:
itaq-, meo iudicio fe ad Galeni iententiam refert : quam etiam exprefsit
in confilio de morbo comitiali,ciim dixit, Primo Vere purgetur puer.& antc finem,
in (exto de T uenda fanitate:Qui uitiofo funt corporis habitu, purgatio-
ne leuentur in V eris initio. Sed nec obftat quod alibi dixerit Hippocra- iuxta Gaenu
tes medicari aeftate fupenores,hyeme uero inferiores : de coa&a enim lo-
quitur purgatione, quae etiam extra Veris tempus fieri debet. Quod fi
quis obiiciat , quod Veris initium fimile efthyemiex ditto Galeni, & 4.Aphor.4.
quomodo in hyeme poterimus frigidos Sc crailos humores expellere.
Refpondeo , quod intentio Galeni efl: ab humoris abundantia fumpta: nAphor.ig*
nam initio Veris fi abundat pituita, expurganda efl: : fi non , nec in fine,
quomodo enim uerifimile efl: illam nocituram calido iam fafto tempo-
re , qnae dum frigidum eflet non nocuit? aut fi iam nocuit , manifeftum
nos male feciile, noxium non expurgando humorem antequam noceret.
Quod igitur pituita uel in initio Veris,uel nunquam in Vere fit expur-
ganda , fatis patet : tum etiam de aliis frigidis humoribus. De fanguine
etiam, cum plurimi morbi ex ipfo fiant ( ut Hippocrates docet Sc Gale- 5-Aphor.io.
nus ) in V ere, patet , quod tradufta fe&ione uenae ad illius finem nulla
erit utilitas. Relinquitur igitur ut declaremus, quomodo amara bile fu-
perab undante, purgatio iuxta illius finem conueniat. Galenus enim de- 3‘ p or’M’
clarat,
t. de Natura
human.r.c.ii.
4. ad Alman.
cap.2f.
2/6 HIER. CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
clarat, bilem aeftitio tempore abundare, itaq; cum nondum in initio Ve-
ris multa fit , tunc purgata difficilius cedet , & corpus frigidis obnoxium
morbis relinquet. Hoc enim declarauit Hippocrates, Incolumitatem no-
ftram aequalitate ipforum humorum conflare. Rei igitur ueritate intel-
lefta, uerba Galeni concordemus. In libro de Se&ione uenae non trattat
nifi de illa, quae humores euacuat, potentia,non a&u exiflentes: ideo non
in fine, fed in principio euacuare oportet Veris, propter iam diftas ratio-
nes, etiam fi biliofus redundet (anguis. At in humoribus iam exiftenti-
bus fecus eft :conuenit enim , ut dixi , bilem medicamento iuxta finem
Veris expurgare : quod exprefsitin libello. Quos & quando purgare
oporteat. Sed dices,Non fic : nam in libro de Seftione uenae addit pur-
gandos etiam medicamento. Refpondeo : Verum eft , fed ubi negotium
illud non traftat , uerba ad loci,ubi traftatur materia , interpretationem
funt deducenda. Et ideo mihi bene uidetur Rafis dixifle, cum fynanche
uexat in Vere, tunc praeuenire oportet morbum feftione uenae. Sed hic
non poteft loqui de fe&ione in principio V eris, aliter oporteret diuinare
futuros huiufcemodi morbos.Rafis igitur foliim intell]git,ut fiat inVere
ipfo ante morbi aduentum,non in principio illius, ut credit Antonius Ga
«p 178. libri ziusPatauinus.quamuisuir celebris. Eandem negligentiam Auerroes
de Regimine habuit, qui in Colleftaneis , dum de purgatione & ucnx Cenone loqui-
r tur,Ver tantum propofuit,non illius partem. Auicenna etiam lauda uit
omnem diminutionem fuccorum in Vere: uerba eius apponere libet:
Nulla autem eft res quae adeo hominem ab aegritudinibus Veris tuea-
tur,ficut feaio uenae, & purgatio, & cibi diminutio,& uinofi potus,cuius
fecunda pri- iOCo fyrupi aflfumautur. Vnde liquet, quam male fecerint, qui Quadrage-
mi,doc.s.cap. ^mam fuftulerunt,etiam fi non peccent : plurimos au tem impietatis luae
dare ob id poenas morte praecoci, multa enim cum a Mofe in fua lege ,&
a noftris altiore confilio nobis tradita fint , leuibus quidam fuifulti iuipi-
cionibus,euertere ftuduerunt. Sed ad propofitum reuertonPrinceps ali·
tertia primi ^ 0ftendk,quod in Veris principio purgationem ac fe&ionem uenae
doc.vcapx moliri 0p0rteat : ueriim non exquifite iuxta Galeni fententiam. Sed fi
fano-uis abundet , uel etiam reliqui humores bile flaua excepta. Veris
initto : at bile flaua iam a&u exiftente p urganda eft in fine Veris. Igitu r
fedlio uenae femper in initio Veris,at purgatio non femperjfed quandoq;
in fine. At in prima Aphorifmorum docet regimen eorum , in quibus,
non prse multitudine tantum fanguinis periculum imminet, fed etiam
propter exercitationem : nam hi non m periculo funt in V ere, feci in A e-
ftate,cikn mediocriter fanguis tantum exuberet,alioquin innoxius : nam
foliim hi 2egrotant,quibus fanguis eft uitiofus in Vere,iuxta Galeni fen-
‘ tentiam , aliter non eifet V er ialuberrimum. His igitur fi fangumem in
initio
faniratis.
lib.7.c.j.& 4,
6.
3.Apborif.2.o.
LIBRI II. TRACT. V. %S7
initio plurimum detraxeris,non erunt idonei ad labores : fi paucum , co-
geris denuo iuxta illius finem, fcilicet Veris,fanguinem detrahererquare
in his fe&io uenae finem Veris expeftare debet. Hippocrates autem con-
uenire uocat , quod uel uitio multitudinis , uel prauitatis , purgationem
exigit,aut uenae fe&ionem : non quandodabores , aut exterior aliacaufa
imminet.Liquet autem ex hoc , quam perperam ueterinarii fanguinem
equis in fefto Beati Stephani detrahant.
CONTRADICTIO V I.
Citri femen an calidum.
Citri femen calidum eft in primo, ficcum in fecundo rficut & cortex*
qui tamen efl: ficcus in fiae fecundi. Caro autem eft calida <5t humi-
da in primo : quod uero eius acidum efl,frigidum efl, & ficcum in tertio,
inquit Princeps. Idem, fi tamen idem efl, in libello de Viribus cordis in- χ car ca
quit. Cortex efl calidus & ficcus in tertio , femen frigidum & ficcum in 2“car,caP’U0,
tertio.De cortice cbfcordat ingradu,de femine etiam in natura.Rafis au- trac.i. cap.de
tem in Continentibus narrat opinionem Mefue, qui pofuit corticem ca- cltro'
lidum & ficcum in tertio,& concordat cum fecunda Principis autoritate:; Iib u ca ^
carnem autem frigidam & humidam in primo , in quo diilentit a Princi-
pe , quiillam opinionem in fuo fecundo libro reprobat. Sed femen dicit
eife calidum & ficcum in tertio , 6c in hoc ab ambabus Principis fenten-
tiis diilentit. Narrat & Galeni opinionem ibi Rafis exfeptimo de Sim-
plicibus medicamentis non exquifitam fatis : ait enim , quod cenfet fe-
mina eiTe ficca & diffolutiua in tertio: Galenus dicit in fecundo : refertqj,
id ,ciim dicit atemperamentarecedere.ad ficcitatem nonfoliim , uerum
etiam ad caliditatem. Sed nos de cortice concordat litera Rafis cum Ga-
leno, fi quidem ficcum in tertio , in calido <5t frigido temperatum ponit,,
aut declinans ad calidum paululum, Rafis :fed Galenus ficcum in fecun-
do dixit,non in tertio : nec forfan error efl Rafis, fed tranfcnbentis libra-
rii. quoniam per notulas numerus ille defcribitur , non per noces. Illud
fanc certum efl, quod arida pars utriufque confenfu , frigida eft & ficca
in tertio. Vnde error transferentis , iiel hoe intelligi de-
bet, accipiedo folu fcobe tenuifsima,quae forian talis eft,nam odoratus eft
cortex ualde,uel ob regione accidit, uel quia fubeitrio Adami poma co-
prehendit,quae Sc ipfa habet carne quae manditur,ac corticem,nec tamen
funt citraguli.Eft igitur cortex citranguli calidus in initio primi,ficcus in
fine fecudi gradu s:fe me calidu Sc ficcu in fecudo, per fememedulla intel-
ligcdo.Caro frigida pauhilu,& no leniter humida : fuccus frigidus Sc fic-
cus in tertio.Cortex autepomorfi Adami Sc citragulorum calidus eft Sc
ficcus in tertio.Medulla citrii aduerfus uenena effe pneftantilsima pluri-
mi referunt,adeb ut mirabilis Serapio, Mefue, ut Rafis refert , Auerrocs,
Diofcorides.Illud no praetereundii,colIigi ex di*u·
nifeftum eft,qu&d praeterit illam quae fit a dolore, ut in coli dolore etiam
frigido. Et hoc dcclarauit etiam in Cantica, fed non dixit,nifi quod figni- partc , tcxCi
ficat abundantiam fanguinis : debilitatis autem nullo modo meminit. & c.ips.
Hoc tamen fupereft , quod cum Galenus ponat urinam rubeam fieri ex
fanguinis ferofa parte , nulla erit craifa , fed omnis urina rubea fubtilis
erit? Aliud dubium fupereft : Quod fi rubra in proximo die fignificat in-
dicatoriofalutem, quaeconcotta erit abfolutc quando fignificabit? Re-
fpondeo : quod omnis urina rubra eft necefiarib fubtilis : nam fi craifa fit,
erit fanguinea , non rubea tantum ,cum a fanguine fola differat iubftan-
tia : conco&a autem urina iam praefentem & imminentem fignificat iu-
dicationem:alias plura dicemus.
CONTRADICTIO VIII.
Fluxus uentru > fluxu curandus : uomitus, uomitu:
&3an omnis cura per contraria .
VOmitus quandoq; uomitu prohibetur,& flu xus fluxufmquit Prin tt^·
cepsex autoritate Hippocratis , dum de cholera morbo loquitur. cap.,3.
K 3 Hunc
26 z HIER* CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
Hunc cholericam afFeftioncm uocant , qui Arabicos autores u er terunt.
Scc.^. £a forfan Hippocratis autoritas credita eft a Principe, cum autor fecundi
Epidemiorum inquit, ίμίτζ λνσίζ^ υ<Ρ®ξ c/ltJ^ovou πίνα^, i(gtt ίμ&~
τω. id eft, V omitus folutio fit, calida aqua in potu data,oomitucp eiefta.
ApKor.iv Vel illa fexta Aphorifmorum : A longo alui profluuio uomitus fponte
fuperueniens morbum foluit. Similiter Aetius cum inquit : A diuuare
etiam oportet excreatione per iedem. alienum enim tielut uenenum in-
fidens & uentrem ac inteftina rodit,& humores ex uniuerfo corpore tra-
hit : per uomitus etiam opportunam prouocationem uomitus ipfe foltii-
tur,& ceiTat. Qu,inimo in eodem loco ferme, dum de uomitu a bile age-
cap.3. ret,confuluit,ciendum eiTe uomitu.Et Princeps ipfe ante ea uerba in flu-
xu proter pituitam a cerebro defcendentem fa&o,confuluit& uomitum,
dccitmfexta & alui deie&ionem. Paulus tamen uomitum foliim excitat,cum cholera
tertii, tra& 2. ^ crL1ditate fit,non autem a bilis abundantia. Sed nullus melius Alexan-
capifb,c,9. dro,dum enim cruditatibus angiturA in choleram deuenit, uomitu faci -
lib.5 c.14.* Ii fol Liendus eft aeger : dum autem bile nimia purgandus eft,inquit,Picra
cum Scamonio.Et hoc,inquit,li naufea&tineiimis infeflentraeger tamen
parum tum uomat, tum deiiciat. Ex quo manifeftus eft error pudendus
medicorum noftri temporis , qui male intelle&a Auicennae autoritate,
uomitum uomenti , 8t purgationem nimium deiicienti adiiciunt : cum
folum in conatibus hoc liceat facere, natura non ailequente,uel incrudi-
lib„5,c.i£*fec.i tatibus.Hanc eandem fententiam Alexander,dum bilis coaceruata eft in
inteftinis,nec tamen pellitur, iecutus eft, purgandam docens : ii Anatare^
quaquam. Illud folum mirum, quod infra in dyfenteria cum torminibus
Iib.3.c.zi. «ens: fe&kinem confidat. At Galenus his contradicere uidetur , primo
C.i4-in prine . ac{ Glauconem,dicens:Sed neq; ii fuerit febris cum profluuio uentFis,alia
opus eft euacuatione. V erum haec fol a fufficit,quamuis non iit pro mul-
titudinis ratione. Qiycunq; enim his plus adimere necefiarium exifti-
ma ntesfanguinem mittere,aut uentrem mouere tenta uerunt, in grauio*
ibufu 44· rapericula deduxere. Noneftmihipropoiitumnunc,ut dilcordiame
dyfenteriae cura natam diilbluam : nec ut abufum,de quo alias dixi in li-
bro de Malo medendi ufu , repetam : fed ut declarem , an fluxus foliim
aftringentibus curetur. Non eft confugiendum ad id quod minus demit-
tat al uus , hoc enim iam excipit Galepus. Sed cum nihil fenfu dignum^
aut cum febris non coniungitur , aut forfan cum utrunq; adeft, tunc cor-
pus purgandum. Cum quibus non cum cafsia , feu iilica Inda, fed picra,.
haud admoto fcammonio.Ita in cholera, & aliis influxibus generale pre-
ceptum erit , ut non purgemus , niii natura torpeat , & febris non adiit:
nam febris medicamentis aduerfaturiobid illa minime exhibenda, ubi ea
urget. Sed non uidetur regula feruari, quod contraria fint curanda con-
° trariis?
11ΒΚ.Ι II, TRACT. V. ad 3
tradis ? Eft autem Axioma medicum icriptum ab Hippocrate in A pho- ii.Partic.i.
rifmi$,& ab Ariftotele in prima Problematum fedtione. Adeo uerouul- Prob1,1·
gatum,ut Airiftoteles imfecundo Ethicorum ad mores id retrahat. Sed & cap ?
ante fcripferat hoc Hippocrates in libro de Flatibus dicens : Hoc generale i« principio,
praeceptum eft, contraria contrariorum e ile remedia, ut cibum tamis,po-
tum fitis : indolentiam doloris. Tum uero in libro de Humana natura:
In fumma medicus repugnet praefenti tempeftati , Morbis , formis, anni
temponbus,2etaribus:contenta laxet,contendat laxata. Galenus etiam in
tertio Artis mediae inquit : Curatio uero unam praecipuam ac commu-
nem habet intentionem ad id quod eft dilpofitioni auferendae contra-
rium. Et in de Conftitutione artis medicae : Fueritq; generaliisimum
quod ab Hippocrate didlum e(T, contraria contrariorum remedia : fingil-
latim autem fuacuiq; fingularia , frigido morbo calidum , calido frigi-
dum,humido ficcum :atq; eadem in fimilaribus, ac inftrumentariis, con-
traria morbof^ immoderationi in quouis quatuor generum moliri opor-
tet. Idem libro de Se&is , & quinto de T uenda Sanitate , aliisq; infinitis initio
pene locis.-ut facile intelligamus,nullum praeceptum efle magis in medi- 3 Cantic.7.
cina famofum. Sed & Princeps, quem non obiter hic induco, declarauit l‘& z'
eadem propoiitionem non foliim 111 qualitatibus, fed etiam in repletione
& euacuatione.Vnde Auerroes dixit : Haec eft radix curationis,ut quae- co.no.co.io?
libet difpofitio cum fuo contrario curetur , non folum in genere , fed de-
ducendo per lingulas lpecies. ut calidum cura frigido, & repletio cum
euacuatione. & per modos ac lingularia : 8c extendit hoc etiam ad regi-
men praeferuans,ut ante parum fequens didlum Principis, quod debemus
unumquodq; fuo contrario in tempore praeferuare ab imminente difpo-
iitione. Ethocoftendit quali Galenus in libro de Inaequali intemperie, C2p6-
& fumptum eft primo ph) fici auditus , nam contraria contraria expel- t.c.81.
lunt,expuliio morbi fanitas elbigitur curatio iit a contrariis. Hic non li-
cet dubitare, an aliqua curatio a contrario fiat , quae enim in contrarium
adduci pollent, fophiftica funfcfed an omnis cura a contrario fiat?& ii fiat,
quomodo fiat?Nam Auerroes in feptimo Colledaneorum inquit:Dein- cap’2',mpnn*
ceps dicendum eft qualiter agendum fit , fecundum magis & minus, aut
quando nihil fieri debet, & maxime in euacuationibus , & curationibus,
quae fiunt per contrarium. Nam in pluribus locis euacuatio,& aliae con-
trarietates non competunt, quamuis natura aegritudinis illud requi-
rat. Vnde uidetur,quod non omnis cura contrario fiat. Idem Princeps,
cum dixit : Et icias,quod non omnis cura indiget contrario : fed faepe iuf-
ficit fola regiminis bonitas. Hippocrates etiam quinta A phorifmorum, APhonim.r
Quaecunq; refrigerata funt excalefacere oportet, exceptis ns quibus fan- & 1!·
guis fluit, aut fluxurus eibfed Galenus redte in commentWeij>ondet,hoc
Theor
cap-7·
li.tf.de Decre-
torio,in fine,
i. de Tuenda
ianic.fol.4.
2.Aphor.4robl.^t.
3. Artis medi,
cap.tf.
LCbirur .ca.i;
cap. x i·..
>4 HIER» CARDANI CONTRADIC* ilEDlC*
Theorema non euerti , Contrariorum contraria funt auxilia : quia aliud
eft magis efficax , ffcilicet , Illa prius curari oportere quas magis urgent.
Ahbi autem dixit Hippocrates , frigidam aquam reuocare calorem , ac
d ftentionem nemorum fic foluere. Sed Galenus dicit, hoc non facit fua
ui,fed ex accidenti. Ad quod refponfum pleruAq; refugiunt , dicentes:
Curam per fe a contrario, ex accidenti autem etiam ab alus fieri. Quin-
imo difficultas eft de morbis in quantitate ac numero, nam quantitati
nihil efl: contrarium ut Anftotelesinlib.de Decem uocibus refert: quo-
modo igitur morbus in magnitudine uel numero curabitur.Calor etiam
naturalis morbos curat,qu i nullis caufis proprie contrarius eft.Minus au-
tem calidis.Dolor etiam dolore diicutitur,ut uoliiuliis crurum dolore &
labor labore : & duorum dolorum , qui non fecundum eandem partem
fiunt maior minorem obfcurat,ut inquiunt Galenus & Hippocrates.
Auicenna etiam curat dolorem capitis a mala temperatura frigida &
humida abiqj materia purgante medicamento. Coitus etiam, iuxta Hip-
pocratis fententiam, pituitam curat, nec tamen eft ei contrarius. Curat &
melancholiam cui minime aduerfatur.Temperatura etiam calida & ficca
cauterio ex igne ioluitur , ut inquit Albucaisis r quomodo igitur cura
omnis eft a contrario? Solet etiam adduci,quod cum aequalia in gradu, ut
dicunt, conuenrant , incipientibus heflicis frigida <3c humida adhibenda
funt , quae modicum diftent a temperamento. At fi naturalis temperies
fimilia poftulat,non parum calida & ficca iuneni debentur. Quae igitur
he&icam incipientem curare poterunt ad. calidam & ficcam intempe-
riem declinabunt. His & fimilibus pene nugis , atq; inanioribus etiam,
A xioma medicum infringere conatur : ut alii non eile generale , alii per
accidens a fimili poife curari morbos interpretantes. Sed non fic eft . Ga-
lenus nanq; x 1. Artis curati uae hi$ utitur uerbis : Nunquam tamen pro-
pterea praeceptum illud , Quod contrariorum contraria lint auxilia, ali-
quando uerum erit, aliquando falfiiin:imo id perpetuo ueium eft : quan-
do fieri non poteft , ut eorum , quae praeter naturam fuit , quicquam per
aliud remediorum genus curetur. Non tamen ex ulu eft lemper omni-
bus,qux praeter naturam fint,mederi:fed cum fola per fe fubfiftunt. Hoc
in loco profe&o mihi Galenus uidetur ueram huius praecepti explicatio-
nem pofuifternam non femper conducit in complicatis affeaibus,ad con-
trarii exhibitionem properare, quandoquidem neq; ad curam., Velut non
ad ulceris, quod canis rabidus intulitconfolidationem:morbi enim aliqui
au&ione indigent, alii ut feruentur maioris periculi effugiendi caufa : ut
haemorrhoides in iecore iam duritiem contrahente. Cum igitur morbi
curandi non fot tunc, quis dubitat neqj tunc contraria effe remedia ad-
hibenda.MaiSat igitur fixu illud : Cumcurare uolumus,tunc contrariis
auxiliis.
«Ρ·4*
i.Aphorif.u.
LIBRI II. TRACT. V. 26/
auxiliis infiftendum,in exteris generale praeceptum erit. Quidam autem
putant ueram curam,efte folum caulae morbi ablationem,ut uidetur fen- Prima qaarti
tire Princeps, dum de morbis agit ex materia pendentibus.Nam in hecli- p‘r^ip*
ca fecus eft : & uidetur fumpfiife hanc fententiam a Galeno quarto Me-
thodi cum dixit : Praecipitur ab omnibus fere antiquis medicis, quicunq;
ratione quadam, aut Methodo de ulcerum ratione fcripferunt.-caufas qu£
illa creant elTe abfcindendas, xqueprofe&b ut exterorum omnium mor-
borum. Ergo lententia Galeni eft , quod morbi qui fiunt curatione caulae
auferuntur contrario fuo,fa.
2.Prorrhiti-
ci,coni.i7.
i6* HIER. CARBANI CONTRADIC. MEDIC.
(olida corpora,nondu tame permutauerunt,fimul utuacuatafunt,folido-
rum quoq; permutatio ceffatfinterdumq·, die uno, interdii citius ad natu-
rale reuertutur habitu.Ncmpefiete & nordu fafto affi Ou,feparatacauia
quae illum efficit breui fedatur.Si aute copleatur affeflus, quauis uacuata
fuerint corpora quae affcftum procreauerut ab humido qucd illius caufa
fuit, nulla tamen fanadi ratio amplius fupereft.Simile quippja lignis ipfis
cotingit,quae prope mediocre ignem funtappofita:calefiuntquide ualde,
fed nodum inuruntunque fi prius quam accedantur, aut inuratur, ab igne
feparaueris, celeriter cotra&a exuunt caliditate.Si ueio tantu in fe caloris
exceperint, ut inuri incipiat, etia fi ab igne tollantur, nihil minus inurun-
tur.Quod fi humidum lignum in ignem conficiatur, non protinus accen-
ditur,uelut fi calamum ficcum in eum inieceris. Et fi paulo poft lignum,
quod iniecifti, exemeris ex igne, breui interuallo eam , quam ab illo con-
traxerat caliditatem, deponet. Non eft igitur abfurdum,ut paulatim con
jfimilis humor in corpore generetur , qualis rabidoru canum, & longiore
temporis traftu corrumpentiu medicametorfifita ut plerosq; medicos la-
teant. Queadmodu in eo qui ob lafsitudine febriit, atq; ut uidebatur ual-
de parurqui poft quartu die urina fecreuit fubftatia tenue , colore tamen
nigra:ut in utroq; eam quae ex modico atrameto feriptorio multae immi-
xto aque forma repr^fentaret. Atq; modo alio fi no atramenti! ipfum di-
lutum intellexeris, certe eam quae fuligo dicitur imaginare. Vifus eft his
xger quarto die bene fe habere, ita ut fequentibus diebus leuaret: deinde
die feptinio ueiperi ciim febrire coepiflet,tabefaftus obiit. Haec fane ille:
quae ego uberius deicripfi, quoniam ea oratione tota ferme mihi opus eft.
Nam quod canis rabidi morfus,& medicameta poft tepus interficiat,(anc
clare oftedit:quod etia tepore intermedio nullu fit fignu quo ueneni uim
dignoicere queamus , & illud , quod maxime erat dubitabile declarauit.
Quod etia purgatibus medicametis ab initio opus fit antequa uis ueneni
cofirmetur, et illud docuit. Accedit quod per talia medicameta no humo-
fexta quarti res tantu, fed ipfa mebra folida infici aperte exiftimat.Cotrariu tame hu-
trac.t.cap.i. ius uidetur Princeps fentire,cum dixit: Et fi toxicum no couerteretur in
cibu. ac nutrimetum in turdis,fed perueniret celeriter ad cor illoru , ficut
peruenit ad hominis cor,interficeret.Alii omnes legut iuxta codicu lite-
ram,no interficeret, cuius liter^ nullus omnino eft fenfus.Ergo & ibi rur-
fus: Toxicu ob id,ut Galenus inquit, homines interficit, turdos ηδ interii
citrquia in turdis antequa ad cor properet^ppter arteriarii anguftia mora
trahes,in alimetu couertitur.Si igitur quod mora in corpore trahit euinci
neceffe eft,& ob id no interficere, quomodo uenenu intra fex mefes occi-
dere poterit. Quod fi dicas,loqui de ueneno calido no a fubftatia, certe to-
xicii primo no tantu fui caliditate,fed magis^pria fubftatia perimit.unde
lib.tf.cap.te. J)iofcorides : Toxicu linguae & labioru inflamationes gignit, & mentem
uariis
LIBRI I I# TRAGI'· V- t69
uariis imaginibus replet,illud genus infaniae procreans, quod minime cu-
rari pofsit. Manifeftum eft autem, hoc uel contrariorum die argumen-
tum,uel proprie cuiufdam naturae. Accedit,qucd etfi caliditate fua occi-
dat,euincitur tamen,aut laedit non eui£him,quae par ratio eft in eo uene-
no, quod a propria agit natura : quomodo enim non euiftum tandiu per-
feuerabit, ut noxam inferat quae minime lentiatur ? Ob hoc etiam iuftc
Gentilis ac merito dubitabat .quomodo pollet putrefaciens uenenum eo
magis corpus inficere, quo diuturniorem moram in capite traxerit : cum
omne agens agendo, fi pati aptum fit, repatiatur. Refpondet utiq;,quod
hoc eft in comparatione tantum ad frigidum uenenum, hoc autem extra
propofitum eftmam non interficeret,aut raro:uel quod cum non euacua-
tur perpetuo agit : quandoq; enim euacuatur a naturali , tertio de Tem- «p
peramentis:& tunc aftio illius ceflat.aut minuitur.Sed dubitatio pulchra
eft , refponfio autem non ad propofitum : cum illud non doceat, etir non
finiatur a£lio,aut minuatur ueneni putrefacientis, li agens naturale agen-
do debilitatur. Dicamus igitur, quod quicquid a putrido tangitur, pu-
trefcit.Licet igitur ratione principalis ueneni aftio putrefaciendi femper
remittatur, aliter enim efte non poteft in agetibus generalibus corrupti-
bilibusq; : cum tamen humor iam putridus & folida membra a ueneni
qualitate deprauata,& ipfa putrefaciant, non fecus aftio eorum augetur,
quam cum ignis accenditur , prior enim & fi retundatur genitus tamen
ignis de nouo non minus accendit,quam qui prius lignis admotus fuerat.
Quomodo autem non fentiatur haec interim aftio, infra docebimus:itaq;
putrefaciens uenenum quanto magis in corpore perft i terit, eo magis pu-
trefacit, tum etiam magis deprauatis in dies humoribus,& malis fucce-
dentibus co&ionibus & obftruttionibus aduenientibus. nam partem
continuo putrefacit.aliam autem praeparatrnifi protinus e corpore expel-
latur. Sed adhuc quis dubitabit iuxta Galeni placita , nam infenfibilem
permutationem ponere cogimur : mutatur enim corpus interim , nec ta-
men fentit. Refpondeo.interim procedere hanc mutationem in humori-
bus, efleq*, hoc iuxta Galeni fententiam:fed tamen non omnino Galenus
negat patientem quicquam fentire,ied non extare figna quibus pofsit
medicus hoc percipere : quod & uerum eft. interim enim tamen mole-
ftiam quandam fentiunt,& in ibmnis turbationes,ac imaginationes. Sed '
cum hoc prorlus naturae contrarium fit, cur non uomitum ill ico concitat?
Refpondeo : Omni ueneno ad tempus noxam trahente, non iblum prae-
(entaneo, uim inelfe ut nauieam concitet : fed ob paucitatem ueneni, aut
ob admixta dulcia & bene redolentia, aut propter conuiuii hilaritatem,
quandoq;, imo perlaepe latet.
Sed dicet quilpiam , cur fi dantur talia ucnena , nemo ullum adduxit
L 3 exemplum
27
fiAf> &*+**'
i.Theifir, tra.
ica.
in facrameto.
^can.c.130.
«*·
fcxta quarti
tra.i.s-i.c.L
3. cfeTemper.
cap.4..
fexi a, quarti
o HIER* CARDA N I CONTRADIC· JfoEDIC,
exemplum? Apparet enim toxicum cantharidas, Argetum fublimatum,
leporem marinum, ac plera q; alia omnia eile praefentaneae necis, non au*
tem tandiu opus fuum proferre. Refpondemusitaq;, apud omnes patere
exemplum de morfu canis rabidi: tum inter medicamenta fanguis men-
ftruus&leprofi,funt de illis rexiftimant etiam quidam fcobem aera-
menta adamantis ex hoc genere eile : fed falluntur , nam omnino uene*-
num non eft , imo egregium ac lingulare cuiufdam difficillimi morbi
medicamentum. Scio enim quendam Gemmarium , qui mihifalfus eft,
dediffe pluribus in uicibtis ad pondus drachmae unius , quod maximum
eft cuidam ( exiftimo autem, fed dicere noluit, uxorem illam fuilfe
moecham)fub pulueris forma,fub icobis,fub ramenti,nec obfuiile magis>
quam fi panem dediflet. Poftmodum alius cum infaniret plures acies, ac
fruftra, deuorauk adamantis, nec quicquam pafTus eft: detrimenti : uoca-
batur autem ille, FraneifcusTodeichmiis. Sciendum tamen, maxi*
mam partem horum uenenorum , quae ad tempus conftitutum agunt,
efTe fa&jtiam , non naturalem: nam naturalia partim rarifsima , partim
non interficiunt , fed fafeinant, ut fanguis uterq; di&us : qui tamen cum
putrefaciant, mfi fuccurratur, tandem occidunt.
Sed non licet medicos haec docere,imo nec fcireiunde Zoar : Medicus,
ut medicus eft,uonena non debet fcire,fed foliim ut auxilietur. Intellige
quod quantitatem quaerere haud debet : multo minus docere , juxta fen-
tentiam Hippocratis. Et tamen Princeps docet quantitatem eroci quae
interficit, & eolocyntidae, & lapidis rubei , & aliorum multorum : Dico,
quod hoc facit in rebus quae uenena non uidentur,quia utilitas iafturam
iuperat : nemo enim bibet tres aureos croci : nec dare poterit alicui facili-
ter , hoc tamen praecepto uitabit eius multitudinem in cibis ac medica-
mentis/ciens efie genus iieneni. Genera autem docemus medicos,ut pof-
fint auxiliari : fed pondus^nec nulgares, nec medicos docere decet, mfi in
his,quae nos ut innocua tra&amus. ^
Sed cur Galenus confundit uenenum putrefaciens cum ueneno a cali-
ditate occidente ? eiim dicat : A.t quae corporis naturam rodunt, lique-
faciunt , ac putrefaciunt poteftate calida nominantur. Dico : Venena, ut
docet Princeps ,funt duorum generum : quaedam quae Squalitate occi-
dunt , quaedam quae a tota fubftantia , feu proprietate. Quae a qualitate
p rima,ut calefaciens, aut- infrigidans.-nam euforbium adurendo, & opium
infrigidando interficit. Quaedam obftruendo , ut gypfum & plumbum
uftum : & quartum genus quod erodit & putrefacit, ut lepus marinus*.
Hoc autem facit caliditate fu a: unde tertio de Simplicibus medicamentis
inquit Galenus:Proinde longo poft tempore, a quo fumpta funt,nonnul-
ia interimunt : potifsimum quae crafia , ac terrena funt fubftantia. Ha zt
enim.
LIBRI I !· T R A C T.
e7i
enim corpori diutius inhaerentia dein temporis (patio putrefeentia , ero-
dunt,corrampuntq; incinas corporis partes. Vndeduo nos ibi praecipua
docet : alterum , quod uenena talia putrefcentia ad tempus proferuntur:
reliquum quod ex his quae a qualitate agunt , fola haec ferme funt , quae
opus fuum ad longum proferunt. Docet praeterea modum quo putrefa-
ciunt : nam prius a natiuo calore corrumpuntur,inde corrrumpunt. Pa-
lam is;ititur,h2ec non efte debere uehementer calida. Caufam etiam do-
cet putredinis corporis humani conftitutionem calidam & humidarrn
nam talis putredini maxime obnoxia eft. Haec etiam a toto genere uene-
na dicuntur. Porro quod omnia talia poteftate calida fint, prius explica -
uerat. Sed dubitatio ex dubita tione,(icut homo ex homine plerunq; ori-
ri folet:nam Galenus ueneni a proprietate nullam fecit mentionem, qua-
le eft Napellus apud Auicennam , (eu Toxicum , uel Aconitum. Nec
ueneni obftruentis ut Princeps :fed etiam ponit uenenum humidum, in-
quit enim : Si calidum iit uenenum, a frigidis auxilium petendum eft : fi
frigidum, a calidisrfi humidum^ ficcis:fi ficcum, athumidis : fi frigidum
Sc kumidum, a calidis <3c ficcis. Et quidam adducunt Auerrocm in libro
de Venenis dicentem, Opium eiTe frigidum & humidum uenenum. Sed
nos docuimus alias Opium inter ficca potius medicamenta referri aSe-
rapione. inquit enim, Papaueris nigri fuccus magis infrigidat, <3ccrafle-
fcit,ac exiccat.quae ferme uerba a Diofcoride fumpfit ad unguem. A uer- de Sim. c, 574
roes tame Opium humidum exiftimat, dum de Gafcafi feu papauere lo-
quitur.Certum eft,quod Galenus humidum & frigidum uenenum dice-
ret la&ucadaftefcentis agreftis tamen,etiam fatiuac lacrymam.De humi*
do tantum ueneno non facile eft exemplum inuenire. Sed tamen Gale-
nus uoluit ponere quoniam poterat inueniri. Animaduertendum ta-
men , quod raro dabitur uenenum quodhumida qualitate occidat tan-
tum, fed medio caloris, aut frigoris poterit relaxare corpus, aut fomnum
letiferum, ut opium, aut la&ucae lacrvma prouocare : opium autem hu-
midum proculdubio cenferi poteibficcat tamen, quia frigiditas tanta eft,
ut comparatione humidse qualitatis condeniet humores , & ipiritum ui-
talem deftruendo , congelet humores £c membra. Sicut & glacies , nam
ipfa humida cum fit potentia , a frigido tamen immodice concreta exic-
cat. Vel dic quod opium refoluta humidiore ac fubtiliore parte concre-
tum efte ficcum. humidi tamen ueneni nomen prseteriit Princeps, quia
rarifsimum eftropium enim ratione frigiditatis potius perimit : quze hu-
mida occidant rariisima funt .Sed quod Auicenna obftruendo occidere
dicit , Galenus ficcum appellat : unde etiam Serapio talia frigida& ficca
in extremo efte docet, ut gypfum & plumbum. Sed de proprietate non
erat locus Galeno dicendi, cum nec proprietates ialutares ibi explicet,tit
aliis
Siraplic.
mc&icx.i8.
tra.^coiitracf;
1 S-
S.Ccklccx.41.
de Simplic.c.
57S.& 37.9.
ιγι HIER. CARDANI CONTRADIC MHDIC
lib.r.cont.tra. alias docui:quanto minus uenena qua? iic perimunt.
ucontr.ii. $ecJ cur non etiam funt uenena purgantia, ut helleborus:unde Beniue-
t.Aphor.i! nius narrat , duos ex fuperpugatione c u i ta excefsille. & alludit ad illud:
Conuulfio ex helleboro lethalis eft : & etiam de herba purgante fangui-
nem,de qua Galenus in libro de Purgantium medicamentorum faculta-
c*3‘ te. Sed Galenus in commento Aphorifmi non negat poiTe dari medica-
mentum quod fuperpurgando occidat, quamuis in helleboro adducat
praeter fuperpurgationern tres alias caufas mortis inferendae , nocumen-
tum oris uentriculi, ac malam qualitatem hellebori exiccantis neruos:
nec non uiolentiam attraftionis quibus conuellantur nerufnon iola eua-
cuatione.Hic igitur modus ad iiccitatem pertinet ex parte. Qua autem
fuperpurgat medicamentum uenenofum appellari folet, non autem ue-
nenum : cum prius purget,quam occidat. 1 alia funt Scammonium,ela-
aerium,colocyntlns,helleborus, & titimallorum omnia genera,graciola,
& multa alia. Sed herba illa erat medicamen uenenofum putrefaciens,
uel reduci potuit ad uenenum didum a proprietate. Mamfeftum eft au-
tem, quod iuxta Galeni fententiam aliud dicendum eft uenenum a pro-
prietate,^ a tota fubftantia,quod multos fallit: quandoquidem putrefa-
ciens a tota fubftantia uenenum dici debet iuxta illius fententiam , non
tamen a p roprietate.
i Artis medi. Eft autem uenenum, ut Hali feribit, humidum,fubtile,aquofum,hor.
cap.de uentre ribilis qualitatis. Sed haec diffinitio ualde abfurda eft : cum,ut dixi,etiam
com.17. metallica praedura & ficca uenena fint.Melius eft igitur dicere cum Aui-
docTcapis? cenna, quod eft id quod a corpore non mutetur, & jpfum mutat. Et haec
cap.t.in prin. Uerba ex Galeno fumpta funt in tertio de Temperamentis: quamobrem
& fub eodem prorfus fenfu, quo ab illo prolata funt intelligenda erunt:
fcilicet, quod non mutatur uenenum ad naturam humanam:ad aliud ta-
men immutatur tum putrefaciens maxime ut declaratum eft: ipfum
enim prius quam agat immutatur. & quomodo per tempus manens pu-
trefacitjiam eft declaratum : in aliquibus tamen putrefeit fubftantia fan-
guinis:uelut in muliere quae laborare uidebatur laterali morbo Anno
M.D.XL.ad quam uocatus cum iam haberet fpirationem grauem, uidere-
turq; moritura eadem die , confenfu medicorum priorum rogantibus af-
finibus cum certum efTet bibi (Te uenenum iam aliquot antea menfibus,
fecui uenam , prodiitq; non fanguis,fed uirentis herbae fuccus, perfeuera-
uitq; ufq; ad uncias nouem:quod ego prodigium uidens,nec proficere ex
hoc certus,iufsi fanguinem fifti, magna cum aftantium admiratione : ui-
xit tamen adhuc triduo , quafi alleuiata uenae feaione. Manifeftum eft
autem , quod iecur tale elie debuit. Veluti cum haec refcnberem Anno
m.d.xlvi. aetatis autem xLV.Thomas Ifeus amicus nofter mifit fangui-
nem
. . ■' -Γ \ ·
LIBRI II, TRACT. V, 273
nem uiri nobilis ad me , cui uenam fecuerat , lafti adeo (imilem , ut nihil /a* a OtH*
fuerit exprefsius.Manifeftum eft autem , quod uel putrefaciens hic bibit ^
uenenum,aut hepar tale diutino morbo fa&um eft, fiquidem la£leum:fi-
milia enim a fimil ibus generari neceite eft. Porro uenena putrefacientia
maxime, ut dixi, proferunt uitn fuam, fed quae obftruunt , non fimiliter:
quaquam enim occidant tarde, celeriter tamen inferunt tale detrimctum
ut fentiatur.Pleraq; autem uenena, quae uim fuam prccraftinant,fitim,&
mentis alienationem inferunt : calida enim , aut iicca, aut putrefacientia
fitim inferunt corrupto humido innato: unde etiam aqua intercute labo-
rantibus fitis adeffquamuis fuperfluo abundent humido, & tabidis,& fe-
nibus : frigidum etiam uel congelato natiuo humore , uel ficcitate iunfta
excitat fitim.Quae a proprietate agunt corrumpendo humidam fubftan- ®
tiam,& ipfa generant fitim. Carere igitur omnino fiti, maximum eft ar-
gumentum non bibi ile uenenum. Mandragora tamen & fuccus laftucae
perimunt abfq; fiti,fed haec copiofa eife oportet: & paucifsimis contingit,
ut his pereant uenenis.Cicutam nuncfciens pretermitto. Sed mentis alie-
natione faciunt omnia uenena ferme , ut de Toxico fuperius diximus:fic
Sardonia herba, Pharicu, Apollinaris, Mandragora, palicaria, coriandri!,
pomu fpinofum, Aconitu,Dorycniu, Ixias, cerufla 3 menftruusfanguis,
tum leprofi, Herculeus lapis, & caeruleus , fuccus albae uitis , Bryoniae di-
&ae,tum Rhododaphnes,tum mei anacardi, fibri tefticuli corrupti , 8c fe-
lis cerebrum, & nux uocata methel,& baccae lauri corruptae, nuces ue, aut
auellanae,& extremitas ceruinae caudae , <3t allatura fuffocata , & ianguis
hominis biliofi irati , & fel leopardi , & cicuta : unde refte Plato conftare
mentem Socrati defcribit in Phedone,ciimex ueneni ui laborare debuif-
fet,pro miraculo.Ergo frigida id per fe faciunt, obturbantia mentem, ca-
lida putrefacientia & quae a proprietate agunt , plurimum atrae bilis ge-
nerant , & ob id mentem loco mouent. Sicca fomnos tollunt , unde men-
tis alienationes,haec autem magis , quae cum tempore perimunt : inde fa-
icinati,praeftigiati, lunatici. Sednonfolumin potufumpta fed morfu&
i£f u inficientia mouent alienationes.ut fcorpii i&us,& morfus canis rabi-
di. Sed Galenus in libris de Temperamentis, uidetur fentire illius fpu-
mam non eodem modo afficere .-inquit enim. Neque enim uiperae ue- Jib.3.cap.j.
nenum , aut rabidi canis fpuma , aut aipidis uirus , quae tamen fi extrin-
fecus occurrant offendere creduntur : parem uim habent uel foli cuti ap-
plicata, uel intro aifumpta. Quare haec uenena intro aflumpta iuxta Ga-
leni mentem haud uidebuntur. Nos tamen uocati fumus anno m. D.
x l 1 1 1, quarta no&is uigilia , ad Alexandri Brafcae patritii uiri curam,
cum in alterius medici manibus efiet , deprehendimusque rabidum eile,
M erat
cotnpofitio-
ne 177.
corapofitio-
nc 164.
274 HIER* CARDA N I CON TRADI C HEDIC*
erat enim hydrophonus : cum autem caeteri medici fimul aduocati , &
qui prius aderat faterentur , quaefitum eft: de caufa : aftantesconfefsi funt
ofculafie rabidum canem antequam emitteret fuffocandum : mortuus
autem eft fequenti die ut nos praedixeramus, Conftat igitur lpumam
rabidi canis uenenum eiTepefsimum , etiam intro aiTumptam. Sed hoc
Galenus non negat , non tamen femper occidit : aut enim immixta ci-
bis retunditur , aut paucitate fua euanefeit. Ille tamen cum ieiunus effet
exofculatus canem mortem momordit. aut forfan per nares ad cere-
brum raptum uenenum eft , offendebat enim plurimum in infpiratione.
Quid igitur ? an auxilium aduerfus uenena haec temporanea ? Certe fic:
unde Tranquillus in Nerone: cum deftinaffet occidere matrem, uene-
noque ter tentaftet , fenfit antidotis praemunitam. Quale id effet Anti-
dotum docet Scribonius largus. Sed noftro tempore difficillima com-
pofitio : noftra melior , de qua in libello Experimentorum , & paratu
facilior : nunquam tamen abfoluere potui , praeferuare enim poteft abf.
que dubio ab omni ueneni genere, ille tamen duas connumerat herbas
Hierabotane& οβντξίφνλλοιτ. Satis hoc conftat , praeaffumpta omnem
uim tollere ueneni, neque enim illud probarim.
Profecit poto Mithridates faepe ueneno.
Toxica ne poffent faeua nocere fibi.
Sed ex Antidotis potius ea fecuritas parata eft. Non eft confilii mei, ut
hic ea defcnbam , quae alias aduerfus uenena , uel paratu facilia,uel prae-
fentifsima confcripfi. Illud potius quaerendum eft , cur uiuenti iumento,
ut mulo 3 includi aduerfus praefentanea uenena fit unicum ac non fallax
Cmjt quZ <ν****Ύ auxilium, fi celeriter adminiftretur. Conftat fane , uenenum aut per
Vf^m***** eTc^^paruas arterias maxime, quod iaculatur in finiftrum cordis uentricu-
lum, aut percauam quod bibitur in dextrum elabi , atque fic interficere.
' 7 *** t At fi immodico calore exterius auocetur, non calefa&o pulmone, aut
g ' ulceribus, per paruasuenas aut arterias a corde auocatum defertur ad
cutim , atque eo modo liberatur aeger. Conftat igitur j cur neque in hy-
pocaufto iuuatur aeger , nec in ueneno ad tempus , nam nihilominus il-
lud haeret membris :&uirtus in qua unicum fperatur in talibus auxi-
lium, calore exenterati iumenti debilitata , corpus ueneno depafcenti
abfque ullo praefidio exponit. Horum igitur uenenorum , quae tem-
poris tra&u fenfim ac latenter interficiunt , alia quidem uentriculum te-
rebrant,ut acus,uitrum,ac claui.
Nuper hoc Martio menfe , Anni ut dixi m. d. x i v i. facra uir-
go infana,uinculis foluta,uitrum ciceribus confraftum mifcuit,inde mul-
tae ex his abfque detrimento euafere, duae tamen hydrope extinftae funt.
LIBRI IL TRACX V. z7$
tina cruciatu uentriculi peritura laborat: ad quam nos, cum alii nihil
proficerent medici, uocari fu mus. Alia autem congelantur in uentricu-
lo , & lapidis formam induunt : & duo meo tempore excifi funt,quorum
uentriculis inerat lapis oui ferme gallinae magnitudine , quorum alte,
rum uidi , defun&um tamen , ac cum diuideretur. Hi ambo intolerabi.
libus uentriculi doloribus mortem obierant. Sed alia putrefaciunt iecur,
& ianguinem totum corrumpunt. Sunt & quae erodant pulmones unde
emoptrisuiolenta : alia poft modum erodunt ueficam,ut cantharides:
fed haec fubitb deprehenduntur : cum enim membrum fit neruofum , il-
lico dolet, & patitur.
Contigit res mira Gallarate oppido Mediolanenfi , de qua alias icri-
pfimus , fed non pigebit hic referre : Cum quidam hominem necare
deftinaiTet,eiTetqueinoppido feditio , minifter quidam ecclefiae uene-
num immilcuit tortae , quam tartaram uocant, ex la&e & ouis confiat,
mortui autem funt ex eo nouem conuiuae , alii intra meniem , alii intra
fex menies , quidam intra quatuor : omnes tamen tempore maiore
quam menfis , minore quam anni dimidio. Attulerat ex Roma id ue-
neni genus , ubi christi facerdotes ei clarifsimae induftriae operam
dant : fic ille , mortuo quem deftinauerat , facerdotio fundus eft : lege
enim fibi inuicem fuccedunt.Igitur hi donec cruftas in capite emitterent,
nihil prorfus fentiebant : inde graflante ueneno etiam febris fuperuenie-
bat , quae occidebat. Erat autem uenenumid,ut illi mihi retulerunt, tf.de locis,
puluis cineris fimilitudinem referens. Galenus itaque ueneni notas do- cap's'
cereuolens inquit : Cum enim fecundum illorum qui melius de his fen-
tiunt placita , eadem fymptomata quae a ueneno fieri poiTunt exhibito,
fieri etiam queant ex humore aliquo interius genito: fi tamen in homi-
ne natura probis humoribus abundante , uiduque lanorum mente, mors
repente qualis his qui uenenum fumpferunt contingat , deinde corpus
autliuens,aut nigricans , aut uarium,aut diffluens , aut prae marcore
foedum reddit odorem , ac moleftum,hunc uenenum fumpfiiTe aiunt.
At haec praefentanei ueneni figna funt : diuturni autem quod dixit in
Tiberio Tranquillus, cor igni non cedere. Sed haec longinquiora funt,
quam , ut medicum inftruere pofsint. in praefentaneis igitur praeter Ga-
leni figna , quae parum profunt , cum de mortuis agant , & A etii fabu-
lofa deliramenta , ponam, quae experientia ipfa comperi. Aurichalcum
ciim uenenum erodens fentit , tum etiam aliorum plura genera, colorem
immutat, haec eft in fignis utilitas pauperum, qui fecurius quam auro *
uel argento comedunt ac bibunt. Praeftat igitur furculam ex illo iplen- fi*
dente habere.Dixerat Plinius ele&rum natiuum ftridere, fed uix eft ue-
M % rifim
lib.13. cap.Stf.
z76 hier» cardani contradic» medic.
rifimile,& nunc illud rarum inuentu. Necnifia putrefacientibus pati-
tur, qualia etiam funt, qux aurichalcum certo immutant experimen-
to : uelut auripigmentum , & extera huius generis. Aliud cautionis ge-
nus: omnia funt aut foedo ociore, aut fapore tetro,aut fub dentibus
ftrident : quamobrem fi quis confiderate comedat , & lente , tum ab his
abftineat in quibus hxc latere poliunt , ea autem funt prxdulcia, & odo-
rata, „ w A r n
ex medicinis qux bibutur caufa uenenoru, aut quxritur contractio acui-
tatis
LIBRI II* T R A C T. V. i?
tatis ueneni,ficut cum la£le : aut refolutio fubflantiae eius, ficut cum ale-
xipharmacoraut exitus fubftanti? eius, ut per lemniam terramraut oppo-
iitio qualitatis,ut allium in uino damus ei, quem fcorpius pupugit : con-
flat enim uenenum fcorpionis frigidum effe. ut etiam ipfe teftatur,&
Beniuenius de hoc fe uidifte magniim effe&um affirmat. Hic igitur non
meminit expurgantis medicamenti. Sed nec in cura Calcis,ar,celeriusperimunt,nec unquam annum attingunt,cum prio-
ra quandoqj ad triennium extendantur. Signa eorum quae iecur colli-
quant funt,egeftio foeda, triftitia,malus color, & uigiliae.
Nunc tandem reliquum eft , ut de his dicam uenenis quae folo conta-
ftu occidere creduntur.nam ea ut leuius inficiunt,fic tuto copiofius exhi-
bentur,atq; ob id non minus ebibitis funt periculofa. Dum uiderc parari
menfam Caefari, detergebant fedem,menfam,& pedum,pluteum fuften-
taculum mappa : exiftimant enim uenenum aliquod adeo effe potens, ut
uel fub calceis uel ephippiis occidat : quod probe confirmatur , peftiferi
cxperimento:ipfum enim ferro, ueftibus,canibus,lapidibus,lignisqj con-
taftu haerens periaepe necat. Hanc tamen tantam fubtilitatem perfidia
noftrorum temporum inuenit,quod antiqui ignorabant.Celebre eft hoc,
ut fertur , apud T urcas efferam gentem. Hoc peremptu m ferunt Ioan-
nem Galeazium Mediolani ducem , qui Virtutum comes prius fuerat
uocatus. Remedium eft,cautio,uel Theriacae elefoe illitio.Praefentifsi-
muffi
com.ii.
Aphcw.je.
IIBR I II. T R A C T. V. *79
mum ignis, modo celeriter adhibeatur. Verba autem Principis iliperius
adduda de turdis hoc redc odendunt,quod etiam fateri debemus : Diu-
turna uenena non eflc uenena cum occiduntmeq; enim ad cor permeant,
fed corruptis corporis partibus per febres & phlegmonas interimunt.
CONTRADICTIO X.
yAetxsconfiflentUdn ad x x x v. annum terminetur.
GAlenus tertio Prognofticorum inquit,Primus terminus conuerfio-
nis ad Labitum frigidiorem efl annus trigefimus , notiifsimus uero
trigefimus quintus. Multis uero propter naturam ab initio contradam,
&quaecunq; fecundum cafus,aut confuetudinis & arbitrii differentias
permutantur in medio , aetas uigoris eil circunfcripta. Liquet igitur,
quod fummi uigoris, uel adxxx.uel ad xxxv.annum iuxta Galeni pla-
cita terminatur. Et tertia Aphorifmorum : Iuuenum aetas quinta fepti-
mana terminatur. & pod pauca, Nam quae iuuenibus aetas continuatur,
ad duas fequentes feptimanas extenditur : in qua aetate omnia uitae mu-
nia,aeque atqj illi, quae in uigenti aetate confidunt, conantur peragere, non
tamen eodem modo ad labores iufficiunt. Manifedum ed, &luce cla- ^phora,*.
rius, uigoris aetatem non ultra x x x v. annum ut ad fummum exten-
di. Vnde prius, dum de iuuenibus loquitur, in fummouocat uigore
confidentes : talibus enim ardentes febres accidere refert. Ipfe tamen
Confidentem uocat axxxv.ad xlix. annum prima Aphorifmorum,
dum inquit, Appellat autem aetatem habentes confidentem, eos qui me-
diam habent aetatem inter iuuenes & fenes , ita ut ab aetate quidem ui-
gente recedant, nondum tamen habent fenfum fenedze manifedum. Sic
autem & Thucydides quofdam dixit, ede in aetate confidente. Verum
inter hanc aetatem & adolefcentiam altera quxdam ed. Odendit hic da
re,quod confidentiam aliam faciat ab ea, quae Vigoris appellatur. Con-
fonat ad id quod dixit alibi, Aetates quatuor funt, Crefcentium,Vigen-
tium,Confidentium,& Senum. Iuuenum,atq; uigentium alibi A etatem
florentem appellat, quod in illa operationes fint perfedifiimae. Auicenna
autem pofuit adolefcentiam ufq; ad xxx.annum: Confidentiam, qux ed
pulchritudinis,ad xxxv . uel ad fummum adxL. Primum fenium,cum
uirtus non manifede minuitur, ad annum ufq; l x. Deinde Senedutem
ipfam ufq; ad uitae finem. Manifedum ed,quod Auicenna quinq; annis
plus florentem extendit aetatem,quam Galenus : & primum fenium x 1.
plus, id efl,axux.ad lx. omifla ambiguitate nominum : nam Auicenna
Confidentem uocat,quam Galenus fecundo Aphorifmorum uigorem in
lumino confidentium : quam uero Galenus fimpliciter uocat Confiden-
tem , Auicenna appellat Diminutionis non manifedae. Sed lis in uerbis
apud
Aphor.ij.
lib. de Differ,
fo U
i.de Tem.c.2.
prima primi,
doe.3.cap.3.
Aphor.2.0.
28ο HIER. CARDANI CONTRADIC MED IC.
apud nos nihil momenti affert, difficultas eft in re, ut uifum eff. Perlpi-
cuum autem efi ex his, crementum noffri corporis ad xxx.uel xxx v. an-
num extendi,iuxta Galeni fententiam,non autem ad xxi ut.quidam pu-
tant. Veruntamen manifeftius crementum in longitudine ad id tempo-
ris terminatur. Princeps autem ufq; ad xxx. uei xxxv. annum parum
admodum in longitudine augetur, in latitudine autem ac crafsitudme
haud obicure. Quin etiam Philofophus primo de Generatione anima-
ca‘M * lium. Quinquennio nanq; fere corpus in homine dimidm capere quidem
omnis magnitudnis uidetur,quae reliquo toto tempore comparatur. Id fi
ad longitudinem referatur , minime uerum eft, nam triennio dimidium
longitudinis plerunq; abfoluitur. Si autem ad totius corporis molem,
offuplam effe oportet uiri ad quinquennis pueri magnitudinem: exten-
ditur enim longe minus in longum, quam in latum,aut profundum. Sed
nec dimidium molis intelligere oportetmam necefle efiet uiri procerita-
tem quarta parte quinquennis pueri magnitudinem folum (fed nec ple-
ne)fuperare:erit igitur puer ea aetate dimidio minor tiiro : quoniam quo
longitudine exuperat latitudine & crafsitudme fuperatur. Sed fit quaiif-
cunq; ratio huius, certe Ariftoteles non uidetur,ut pleraq;,quae m his feri
Theories Ρ& libris,ad unguem fuiffe affecutus. Haliabbas autem non obicure ter-
ap.i. minum incrementi xxxv. annum ftatuit. Similis ferme fententia habe-
tur a M. Varrone, fed non tempora eodem modo partitur. Aetatem enun
primam Pueritiae, a puritate,ad x v. extendit annum : fequentem Ado-
lefcenti^ab incremento ad xxx. ufq; : tertiam Xuuentutis,a iuuando,ufq;
ad xl v. quartam ad lx. extendit : quintam ad uitae finem Seneftutis : ut
priores omnes xv.annoru fpatio claudantur.Sic ille ferme a xxx.ad xlv.
annum hominem confiftere arbitratur , proxima fententia Galeno, ut
confiat : neq; enim corpus noftrum, quin crefcat , aut decrefcat, unquam
quiefcit.Knem igitur incrementi fufeipiente anno xxx.iiel ad fummum
xxxv. proximis xv. fequentibus annis homo confifiere uidetur , ut nec
labi uires,nec crefcere uideantur.Cenforinus tamen refert m fuo libro de
Die natali, Hippocratem m libro de Septimanis,qui ad nos non peruenit,
conftituiffe etatesfeptem. Primam ad feptimu ufq; annum : alteram fuc-
cedentem adxim. tertiam adxxi. quartam ad xxxv. quintam ad xlii.
fextam ad Lxiix.extremam ufq; ad uitae finem. V nde fatis confiat, a lx.
anno fupra omnibus hoc conuenire , ut aetas illa deplorata quafi habea-
tur atq; inutilis funttionibus corporeis prorfus, aliis autem etiam parum
utilis. Arabes Afirologi , & quidam etiam Graecus,ut Brafauolus refert,
aetates pro planetis diffinxerunt: Lunae quatuor annos primos,iequentes
fex Mercurio,o&o fuccedentes V eneri,feptem poft hos Soli,x v n.Marti,
fequentes proximos xxi.qui Lxm.terminantur Ioui,extremos Saturno
1 tribuent
LIBRI II. T R A C T. V# *8r
tribuentes.Quae opinio ut naturalis non eft , ita etiam a nobis in Aftro-
logiae placitis reiefta & impugnata eft.Galenus certe in prima Aphorif. aphor 1?<
morum parte,(ex ftatuit aetates,quibus fi feptima,quam praeteriit. Infan-
tiae,adnumeretur,tunc feptem numero erunt, atq; totidem, quot planetae,
ac quot ab Hippocrate numerantur.Meminit enim Pueritiae, A doleicen
tiae,Iuuentutis,Confiftentiae,Senii primi, & Sene&utisperfe&ae.Hic igi-
tur in re manet difficultas,quonam pafto Auicenna adxi. annum ex-
tendat florentem aetatem,GaIenus ad fummum tantum ufq; ad xxxv.
Et rurfus Princeps ad l x.confiftentiam,Galenus ad xlix. Refponde-
ri folet,in regione Au icennae diutius uiuere homines, atque ob id in lon-
gius extendi aetates, quam in patria Galeni. Sed regio Principis calidior
eft. Ariftoteles autem in libro de Iuuentute & fene&ute, cenfet ob id pa-
rum uiuere animantia,qubd nimio aeftu humidum a continente naturale cap.j.in fine,
confumatur. Sed ille idem non hoc cenfet de calido , quod humido con-
iungitur : in libello enim de Longitudine ac breuitate uitae , dixit : Cali- cap'r'
dum cum humido iun&ii & uitae & incrementi caufam efie: quo fieri po
teft , ut habitantes in calidifsimis regionibus diutifsimc uinant. A tq; hoc
alibi nos declarauimus.EiTe igitur poteft,ut in regione A uicenne diutius
proferantur aetates: nam & A uerroes fuam,quam Galeni facit regionem
temperatiorem. V el dic,quod Auicenna extendit aetatem ad xL.flor en-
tem,quia nihil omnino quo ad uires homo debilitatur, ad patientiam au-’
tem laborum non fuffertra x l. autem debilitatur , etfi non ualde confpi-
eua fit iaftura.Vel forfan Galenus uires corporis fol as contemplatur,que
a xxxv. minui incipiunt. Auicenna totum hominem , qui quamuis la-
batur uiribus corporeis, ingenio tamen eo magis pollet : quo fit, ut a x l.
ad l x. confiftere uideatur : a xxxv. autem ad x l- manifefte ingenii
uires augentur , quod decedite corporis uiribus,, omnem fenfuminte-
rim effugere ibi et : quo fit,ut aetas axxxv. anno ad x l. ad hominem
collata ad florentem referri debeat : ad humanum autem, corpus ad con-
fiftentiam.Sed cur hominis corpus uiribus celerius,quam intelle&u fene-
fcit? Nobis animum immortalem ftatuentibus facile iuxta philofopho-
rum fententiam in libro de Animi immortalitate refponfum eft. At fi
animus non immortalis flatuatur dicendum efFet, intelleftum efle quan-
dam «ττβφνΛρ animi humani. Haec cum fundamentum receperit exfe
immortalis eft , & ideo femper augetur : quia primis ac paucifsimis ex-
tantibus formis rerum ftruem ex ftrue agit , ac facit fuperftruftionem:
quae quandiu manet initium , femper augetur. Sic fit, ut anima ac cor-
pus in dies debilitentur , immaterialis autem intellettus augeatur : quo-
niam natura fua immortalis efbuideturq; feparata κττνφνστζ illa ab ani-
ma ipfa & corpore : cum tamen corpus adeo confenuerit , ut prima illa
N fund
1%Z HIER* CARDAHI CONTRADIC. MEDIC.
fundamenta perturbentur,aut obliuione delitefcant, tota «τττφίΛτις illa,
& fuperftrues corruit iimul,nec amplius redire poteft : fic fit , ut quibuf-
dam intelles.
eft in declinatione particulari,no generali. Et caufa mortis in declinatio-
ne accefsionis eft,quod calor expaditur & diuiditur,& quod neceifarium
fuit ex unione illius in principio difpertitur , quia natura fere fecura red-
ditur.Et quida ex his cum fyncopi fubito,alii aute feniim pereunt.Et for
taiTe declinatio eft mollificatio uirtutis abfque morbi remifsione: & ideo
exiftimatur,qucd fit uera declinatio: cum tame in ea pullus mollior fiat,
& inordinatus:in uera aute c5firmetur,& ad ordine redigatur. Vnde lu-
ce clarius eft , hic loqui in prima uerboru ferie de declinatione uera , cum
fermo fecudus a primo feiun&us fit.& etia no effet ueru quod frequetius
mors in declinatione accefsionis contingeret , quam in declinatione falfa:
nam falfa declinatio frequeter accidit,mors in remifsione accefsionis raro
admodu,ac pro miraculo.unde necefie eft uerba illa, Et plurimu illiusire^
ferri ad uera, no ad fallam generale declinatione. Memini etia me legifle
apud Rafim, quarto Continetis, hanc fententiam:In morbis,ubi expulfio
fit a uirtute naturali,conco£lio fanitate prainuntiat,quoniam uirtus qux
concoquere potu it,expellere etia fufficiet: at ubi per uoluntaria uirtute,
uelut in morbo lateraii,quod concodu eft,expelli debet,faepe concoftio-
nimorsipfafuccedit. Alibi etia in eode morbo recitatur exemplum, cum «-de ui&uin
coco&a materia ex efu lenticulae cum aceto fuflfocatus eft 3eger. Solet etia acutis-cai7·
adduci argumentum Nicolai de decrepito in declinatione, cui plus uirtus nb. 2. crac. 2.
e x aetate, quam morbus a uirtute decrefcit.:qui fic in uera, ut ille cocedit, iummai.c.iv
N 2, declin
i84 HIER. CARDANI CONTRADIC. ME DIC·
declinatione morietur. Mitto nunc nouosfuperuenientes morbos: nam
hoc nil magis mirum , quam ii in morbi remifsione cadente domo quis
obruatur, nam fi ianus a morbo corripitur ac moritur , quid oppido mi-
rum effiam languentem, licet in morbi remifsione , nouo morbo oppri-
mi ? Non ignoro Gentilem exiftimafle uerba Principis intelligi de falfe
tantum declina tione:ciim etiam exiftimet in falfa declinatione morbum
cum uirtute remitti, cum tamen Princeps falfam declinatione non mor-
bi,fed folius uirtutis remifsionem habere dicat: non efl: enim neceiTarium
ut morbus remittatur , fed ob id declinatio dicitur , quia morbus remitti
uidctur , non quia remittatur, attame non femper ad uirtutis declinatio-
nem falfa declinatio (equitur mortis praefentibus fignis iam fubeuntibus.
aut quia morbus no in naturali calore uiget, ut in fluxu, phlegmone , do-
loribus:aut etiam quia uirtus omuino repente concidit . cum igitur mor-
bus febris fuerit, nec in uirtutis attenuationeiigna mortis euenerint , fen-
fimq;, non repente a morbo uirtus eu incitur,falfo declinare morbusapud
inexpertum medicum,aut etiam aftantes iudicabitur.& hoc ubi amplior
materia non efferbuerit. Quae enim prius computruit , fi non alia adjicia-
tur deficiente naturali calore fpeciem remifsionis febris neceffario prae-
bet. Memoria teneo , plurimos uidiffe qui poft remifsionem obiere,
morbum peftilentialem habuifle : atque id ratione,nam in eo morbo , ut
Princeps ait, urina atque calor non mala funtitamen pulfus.ut inquit Ga
lentis , igitur remiffus morbus efl: quo tempore perit. At dices , non hoc
uereita eff. Fateor inquam: fed tamen ciim medicus artifex fit fenfitiuus,
ut dicunt, rede ille dici poteft in declinatione morbi periiffe, quo tempo-
re peritus etiam artifex remilTum morbum iudicat. Sed uidetur ratio no
ftra hoc etiam demonftrare: Ponatur morbus uirium habens oao, uirtus
autem duodecim, ad .concoftioncm cibi uirtus necefiaria fit ut decem. In
morbi confiftentia fiat pugna, natura cibo nequaqua intenta fuperabitur
morbus 8c remittatur uirtusad noue, morbus ad unum. Agens enim na-
turale agedo repat itur:tunc euitlus efl: morbus, declinatio fecuta efl: pro-
portio uirtutis ad morbu creuit:cum tamen fine cibo uiuere nequeat, nec
cibum concoquere fufficiat morietur in uera declinatione attrita uirtu-
te:atq; tales plures uidemus, quibus morbus remiflus eft,ac fine cibo re igitur idem erit comparatum ad uirtutem uiSum
ac uincens. Sed hic pugnamus potius autontate,quam rationemam Aui-
cenna loco priore exprefse, & hic etiam , innu.t, m uera decimatione ho-
minem mori non poiTe. Declarat etiam proprietatem uera declinatio.
„,s hiCjCiim dicat : Et quantb plus declinatio procedit, eo magis diminu-
tis morbi eftmanifefta : qua: conditio fi appareat , certe neram declina-
tionem oftendit : in ea enim morbus perpetuo minuitur, & u.rtutes
omnes augentur. Sed Gentilis ibi fentit, quod m falfa declinatione pofs.t
mori, & umere : adducens uerba Hippocratis : Non fecundum rationem
alleuiatis/ed in talibus poteft contingere etiam falus. Attamen non ui-
detur falfa declinatio fecundum Principem: nam non eft alleu latio mor-
bi propter uirtutis diminutionem. Ideo dico, quod omnem falfam decli-
nationem, fumptamfecundum Principem, fequitur mors : ficut omnem
».ΑρίΐΟΓΪ.Ζ7.
LIBRI II. TR AC T. V. 187
ueram falus. Nec eft differentia, niii quod morsnullo modo intercipi po-
teft : falus autem multis modis, praefertim alio morbo adueniente,aut ex
errore medici, aut artantium , uel aegri : ideo pronuntiatio de morte cer-
tior eft femper,quam falutis. Et ego de falute nunquam abfolute in uita
mea pronuntiaui,de morte frequentiisime. Nam mortem abfolute pro-
nuntiare licet medico expertorfaiutem nunqua focurc promittere poteft.
Quod fi dicas,Qui alleuiantur ficpr^ter rationem, poifuntmori:dicuntur
enim praeter ratione, ut ibi inquit Galenus in commento, cum non foliim
ablq; expurgatione, fod etia cortione alleuiantuntales autc conrtat mori
poile.Refpodeo,qubd hec no dicitur morbi declinatio,quia no fit fonfim :
fod quaedam remifsio.Vel dic, quod falfa declinatio morbi apud Galenfi
utriiq; admittit, mortem fcilicet,& falutem. Sed falfa declinatio Principis
femper eft cum morte:& hoc,quia Princeps facit ueram declinatione,cui
fomper falus fuccedit:& falfam,cui femper mors : & remifsionem,quaecft
comunis,etiam illi tranquillitati, ad qua recidiua fuccedit,in qua cotingit
tam falute, quam etia morte fubfequi : ut in Hemi treteo fentit Princeps.
Sed an Galenus id remifiionis morbi genus unqua attigit,quod ex uirtu- trac^xap!!?
tis fitdiftblutione? Equidem ficcenfeo,ciim mortuu ex perpetuo fudore ia fine,& 1$.
enarrat. At declinationem non effe morbi repentinam folutionem, cui
poft modum iuccedat reuerfio,ac recidiua, Galenus ipfe declarat tertio de
Crifi,ciim dixit, Nullam unquam fa&am morbi folutionem repenti-
nam ablq; crifi,quare hanc pro declinatione non accipiet. Caufa tamen cap.5.
erroris quod exiftimauerint, folam cocionem facere declinationem, fuit
fumpta ex fecundo fuper primum Epidemiorum,cum dixit, Concoctio- 4^
nem focuritatem iudicii falubrem cum celeritate portendere. Cruda au-
tem,& incofta, uel in malos abfceffus conueria,acrifias,doIores, diuturni-
tatem morbi,mortem,recidiuas. Exprefsius uero in tertio de Crifi, cum cap.^. in prin.
inquit : Sola coftio crifis celeritatem , fecuritatemq; falubrem oftendit.
Neq; enim uel animo concipi poteft, quod poft morbi exquifitam co-
itionem crifis mala foquatur.Sed de hoc alias:unum nunc fufficiat often-
diffe,quod ibi etiam, tum alias, ut dixi,manifefte docet:Non pofie fcilicet
in declinatione quenquam ex morbo mori : uerba eius funt : Et nullum
eft mortis periculum tempore ftatus elapfo , quantum iudicio ailequi
poilum.Et tamen quidam funt,qui fo putant multos uidiile aegros in de-
clinationibus periiffe. Sed fi experientiae uel rationi credere oportet, co-
gnoui ipfos alia,quam morbi ratione interiiiTe. omnes quidem erroribus
interiere, praecipue propriis aegrotantium ipforum, fod & aliquando me-
dicorum. Sic quidem experientia teftatur,neminem unquam ui morbi
in declinationibus periifte.Sed adhuc magis ratio:neq; enim pofsibile eft,
ut poftquam caufae niorbofae iam coitae funt , ac iam natura fuperauerit,
aeger
*88 HIER* CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
seo-cr moriatur , modo rea im curationem medici exhibeant. Vbi enim
natura fuperior euafit ac debellauit , & reftitit uehementiori morbi co-
natui^ qux infeftubant opprefsit(hoc enim eftipfacoftio) fieri non po-
teft,ut deinceps fuccumbat. Quod fi a morbo natura non umeatur, mor-
tem fubfequi nullo modo contmgit.Siquidem nihil aliud eft mors,quam
omnimoda naturae proftratio.Vbi uero ipla perdurat dominatur ac uin-
cit , hominem neceflfe eft liberari. Alius igitur eft fenfus horum uerbo-
rum,quam praecedentium : nam iola coftio fufticit ad hoc, ut natura per
crifim non ruccumbat,quoniam iam materia euiftia eft.Sola tamen co&io
Aphor ii. declinatione non fiicit, cum neceife fit ad eam, ut habetur quarta Apho-
rifinorum, adeffe feparationem,& expulfionem totius materiae, uel ma-
xime eius partisrquo in cafu aeger mori non poteft ullo modo. Sola igitur
coftio facit, ut per crifim non pofsit mori, uera autem declinatio quae ul-
tra coftionem , feparationem , & expulfionem requirit, nec mortem per
crifim , nec per refolutionem paulatinam admittit. Qui uero fomniant
(ut in quodam uiro illuftri, morbo laterali laborante, cum poft co&ionis
fioma tenderet ad mortem) aliam motam efte materiam , praeter Galeni
mentem loquuntur : nam fic nunquam uerae declinationis indicia, nec id-
circo ueri ftatus,& aliorum temporum habere pollemus : fed omnia fem-
per confufa manerent , imminente femper metu alterius materiae putre-
icentis. Nec Galenus tam abfolute pronuntiaiTet,neminem fe uidifle un-
quam^ui in declinatione morbi obieritineceile enim edet multos fic pe-
rii fie, fi noua materia de nouo putrefcere podet.Et ut in phlegmonibus,fic
etiam in febribus hoc quandoq; cotingeret:quod tamen nunqua uidetur.
Neq; hoc etia in phlegmone unqua apparet, ut eiefta materia, fed foliim
ante illius eieftionem, aeger moriatur. At hoc fi nouae materiae fuperuen-
tu contingeret, non minus poft prioris materiae expulfionem, quam ante
contingere neceife efTet. Itaq; qui mortuus eft , in declinatione fuit , co-
aionis ratione, non feparatioms,aut expuitionis. Qiiare,ut uere dicam,in
ftatu morbi fuit,que in declinatione ede exiftimabant,unde adieaocibo
illu fuflfbcafle haud obfcuru eft:quod enim declinationi debebatur, ftatui
tribu eruntded hoc merito fuo.Illud tamen etia animaduertere decet,ple-
rosq; decipi circa materiae coaionem : cum enim in febribus unam aut
alteram uident urinam quae co&a uideatur , exiftimant coaam ede ma-
teriandum tamen haud coaa fit^nifieum perfeuerantibus lignis coaio-
nis imminet ftatus. Atq; ideo hic frequens eft error,ut nulla in re magis
medicos falli cernam ; atq;, ut uera dicam,hucufq; neminem adeo ocula-
tum animaduerti,qui hoc mtelligeret : omnes emm,dico omnes, ut urina
concoaam uident, aut fputum, aut aliquid fimile , materiam coaam ar-
bitrantur, ac expeaant iudicium, qui prudentiores ex illis ; aut purgant*
qui
LIBRI II. T R A C T. W 189
qui magis imperiti, cum tamen harcfigna fint conco&ae partis,non autem
totius materiae.Sed hxc alias.Ex hoc tamen planum eff , materiam pofle
in dies magis concoqui, & tamen aegrum tendere ad mortem.In plena ta-
men coftione,ubi materia finubus non ut in phlegmone continetur,mori
quequa ui morbi eff impofsibile:& hoc iuxta Galeni placita, quamu is ra-
tiones illius non offendant. Quod enim ipfe non uiderit , haud impedit,
quin hoc contingere pofsit. Rprfus , quod eui&a materia non pofsit fuc-
cumbere, hoc probat certe,ubi reliqua paria fint, uirtus, locus , & ubi ho-
mo a cibo abffinere pollet : ratio tamen medica efl , acfenfui innititur,
quam Galenus affert. Iifdem tamen rationibus, quibus probamus , non
poile mori in declinatione, offendi etiam poteil , non polle in fyncopim
incidere : nihil tamen prohibet,quin in animi deliquium incidat.-differe-
tia enim horum alibi efl declarata. Differentia autem cur in generali de- r-con· frac· 4·
clinatione homo nequeat mori, in particulari autem pofsit , exparte tiir- con
tutis eif debilitatio propter expanfionem in accefsionibus : fed ex parte
materia? efl, quia in generali declinatione concoquitur & expellitur , fed
in accefsione folum expellitur : declaraui enim in primo libro, quod ma-
teria quae in concauitatibus continetur, non concoquitur , fi iam
rata,fed protinus expellitur, deterior enim eif materia febrium iuLci^u-
latarum,quam continuarum, quia puriorjfed minus mala, ratione loci. Et
ex hoc patet , cur in puris tertianis maior amarulentia , & fitis , & mole-
ifia,& uigilia,app'areat,quam in continua , quae tamen aliquando tendit
ad mortem. Caufa igitur efl materiae fynceritas. hanc caufam non attulit
Galenus, quia loci,ubi de declinatione loquitur, ad uirtutem confidcran-
dam proprii magis funt. Conciliator inducit duas rationes fuas,quibus
credit fe offendere , neminem in morbi declinatione mori poile : alte- teretia 107
ram , quod omne quod mouetur parte quadam eif in termino ad quem
mouetur,parte uero in termino a quo mouetur, iuxta Ariffotelisfenten- h ^
tia.igitur cum in declinatione fiat motus quida a morbo ad fanitatc , erit
homo tunc quafi in termino ad ianitate : fed motus naturalis uelocior eft
in fine quam in principio,ut idem fatetur Philofophus: igitur decimante a coeli 35.
morbo,homo femper ad fanitatem ocius mouetur. Reliqua eff , quod in
declinatione uel moritur ob fymptomata,uei ob uirtutem, aut ob mate-
riam:fi primu,illa funt remifsiora,dicete Hippocrate , fecuda aphonfrno- ^0Γ
rum,circa initia <5c fines omnia imbecillioramo uirtutis ratione,qua? fa£ta
eff ualidior ceffante morbomon morbi,qui iam declinauit. Sed hae ratio-
nes no c5cludfit:nam fi intelligit, quod dum declinat morbus homo mori
no poteif,quis dubitatinam fle fimul moreretur & fanaretur. Sed dubita-
tio eif, an iam exiffete declinatione cotingat aegru mon,crefcete tame tue
morbomec propofitio Ariflotelis debet intelligi de hoc genere mutatio-
O nis
fit fepa- nac.tf. cotra-
dic.itf.
HIER* CARDA N Ϊ CON TRADI C. MEDIC»
nis,quae ad fanitatem,uel mortem tendit, fed folii de motu locali , in quo
fcripta eft a Philofopho.Si autem dicat, regredi omnino morbus non po-
teft.delato ad fanitate tamen ueloci motu aegro, diceret alter, materia illa
poteft e iTe fatta deterior, ut uidebimus.Cum autem dicitur, materia eui-
fta eft,equidc ratione Conco&ionis tantu,no aute expulfionis.Nam quod
com,4i r Rejicitur ferme a Galeno fecudo Prognofticoru^his pro-
pe uerbis:Duplex enim eft prima caufa uacuationis,queadmodu diftum
eft dum de caufis ageretur, tum materiae uitium , tum eius quae principiu
habet motionis:itaq; initiu motionis in ea eft facultate , quae thoracem in
tufsientibus mouet.Manifeftu eft itaq;, non folam fufficere co&ionem in
his morbis,ut declinatio iam aduenifte dicatur , fed robur mouetis facul-
tatis:ea autem primo deficit inter alias, & debilior euadit, dicete Galeno:
i.aphor.iy. jyj0r^0 auCem confiftente cum iam natura conc©xit,fuperfluum eft eua-
cuare , cum propter alia , tum quia animalis facultas magna ex parte eo
tempore eft fatigata,licet quam maxime reliquae duae aliae uitalis ac na-
turalis robuftae fint.Sed nec argumenta Conciliatoris, quibus probare ni-
titur,hominem in declinatione mori poife , concludunt : nam cum dicat,
fomnus laedens in declinatione accefsionis, eft letale fignum,prima Apho-
aphoM. rifmorum : fi igitur illa fit ultima accefsio morbi , & in illa debeat mori,
proculdubio fi fit in declinatione generali , in declinatione generali mo-
rietur.Sed non poterit tunc fomnus laedere ubi utraq; accedat declinatio:
fed folum ubi accefsionis illius. Quaerit autem,quaficaufam, cur fit quod
in lufta uirtutis uincente morbo, aliquando confurgit etiam uirtus, & fa-
natunuincente autem uirtute , non contingit mori. Equidem declinatio
non eft folum fuccumbente morbi materia, fed penitus euiaa, depulfaq;:
quo in cafu fi fimiliter ui&us fuccumbat , non poterit fanari. Sed merito
licet dubitare primo , cur reftaurando uirtutem etiam fi fuccumbat , non
pofsit fanari aeger , cum materiae uiribus quoquomodo attritis in pugna,
& reftaurata uirtute, homo femper deberet fanari ? Cur etiam quandoq;
fanentur quidam, alii autem nequeant euitta uirtute fanari f Cur tan-
dem non poteft alia moueri materia dum morbus remittitur ? praefertim
cum etiam moueatur in fanis:qui tamc natura feipfisxgrotatibus fecun-
dum unuquodq; uirtutis genus funt ualidiores.Refpodeo:In morbisqua-
doq; ipirituu generatio prohibetur:& qui fiint, corrumpuntur, atqj in his
defofta uirtus cibo reftauratur:hoc autem maxime in pueris & adolefce-
n.artis cur. tibustalis aute eft fyncopis febris.In aliis aute extinguitur fpiritus,& hu-
caP J* mores corrupuntur,in quibus difficilior eft reftitutio. In aliis aute etiam
membra ipfa folida uitiatur,atqj in his quicquid acceilerit alimeti/erme
corrumpitur.Habetur diftin&io haec a Galeno ferme , fed non exquifite.
u^rtw cur ^tur faccumbit uirtus nondu fafta in membris principalibus im-
LIBRI II. TR A C T. V. 291
prefsione(dico autem nuc principalia cor, hepar,uentriculum,cerebrum)
homo refla uratur nouo alimento tenui,atq; hoc eft praecipue , quod a ui^
no,uel ouis fum itur:eui
quia illafebris fit ab aere , & aer ex conftitutiombus fiderum adeo uehe-
menter agitatur , quod inducit nouum genus corruptionis in refidtio hu-
morum, qui iam erant euidi>& fic moritur aeger. Et medici nonin aliis
rebus,quae ad artem pertinent,quam in hac caufa prudentiores admirari*
tur, & dicunt , quod interim latitauit quafi eiTet cuniculus illa materia.
Veritas igitur eft,qubd ficut in Thermis , cum homo uideatur temperate
ao-ere, uolentes curatores iudorem prouocare, flabello aerem mouent, &
fc homo quafi flammam fentire u ide tur ,& protinus fudat ab eodem
acre moto , in quo prius quieicente algere iibiuidebatur. & hoc maxime
accidit in oppofitionibus Ιιιης & malorum fiderum.etiam fi non concedas
aftrologtam fecundum uim naturalem,quam medici fteilis tribu ut.Qui-
dam etiam in dedinatione moriuntur ex emifsione feminis per fomnum^
fed fi hxefiat ex abundantia illius, aut uirium robore,uix morietur : ille
autem quem egouidi mori,fuit propter imaginationem uxoris ei proxi-
ma?^ calorem pluma e,& ideopeccatum fuit in regimine. Multi etiam
moriuntur in declinatione fluxus uentris,fed haec declinatio non eft pro-
pter uirtutem retinentem & emendantem humorem, fed propter expel-
cap.4.in p*in. lentis facultatis imbecillitatem. SedHaliabbasin decimo fuae Theoricae
dixit, quod homo non moritu r in declinatione, nifi peccetur in uid u,uel
nouus accedat morfius : poteft excufari de peftilenti morbo, aut in pefti-
«P·*· lenti conftitutione, & hanc tamen ad regimen Galenus retrahere poteft:
ftultum enim eft,fiperuidum tantum cibum & potum uelis mtelli-
σ i,& non omnia illa,quae numerantur in tertio Artis medicae. Et fic Ha-
fiabbatem tueri licet , nec tamen dicemus contra Galenum. Ille tamen
Arabsfecit errare omnes recentiores,qui ad beata illa nou? materi? fluea
tis inuentione recurrunt. Sed nunquid ftante lethali aliquo morbo, alius
pofsit
LIBRI I ϊ· TRACT. V* *9X
pofsit declinare.utpote tertiana iunfta phthoe uel hydropi lethali? Certe in de totius
iic ex Galeni fententia quia ficut in exterioribus lic in internis. Saepe au- °
tem uidemus tubercula & plagas phthificorum fanari : <5c ego uidi etiam
in tabelcente curatam tertianam, in alio difficultatem inteftinorum. Et
haec differentia in morbis, quorum natura eft ualde differens, clara eft : ut
in tertiana, & tabe : fed in his, qui funt ferme fimilis terminationis, ut in
hemitritaeo & tertiana , uel femitertiana cum continua, accidit ut unus
morbus ad declinationem perueniat , altero tamen tendente ad augu-
mentum : & tunc in hora remifsionis illius morbus in declinatione uide-
tur,imoeft ipfe aeger, quamu is non uerc, & tamen ex eo morbo moritur:
& hic efl: unus modus mortis in declinatione. Sed quod adhuc maiorem t .Aphor< it
habet dubitationem efbquia,ut dixit Hippocrates, quae relinquuntur in
morbis poft Judicationes reuerfiones facere confueu erunt, & in reuerfio-
ne faepe contingit mori : ut in Hermocrate tertio Epidemiorum , de quo Sec.i.teL*
dixit , Quartodecimo a febre erat liber , non fudauit, dormiuit, omnino
mente conflabat, urinae eaedem,id eft, craifae,rubrae, infra tenues,non fu fi-
ndentes , quem tamen infra diem xxx vii. conflat mortuum efle. V el
igitur ex toto fuit in xim. liber , uel in morbi declinatione , uel in alio
tempore. Circuitum autem exacerbationis uocat Galenus, ut iam dixi-
mus fupra, principium, augumentum, & flatum , in quibus temporibus
morbo principali carere non poteft. Qupmodo igitur hic, fi caruit febre,
in ftatu,uel augumento effe potuit?Relinquitur igitur ut fuerit in decli-
natione. Sed hanc fuifle falfam declinationem : & quomodo,adeb Gak- ubi fu.
nus in expolitione clare explicat, ut nemini , qui feriem uerborum illius
animaduertat, dubitatio relinquatur. Et falfam igitur ibi declinationem
aperuit, & latitantis materiae ridiculum inuentum irridet : & quomodo
intermedium tempus , & cur inter morbum & recidiuam ad declinatio-
nem falfam pertineat,oftendit.Veriim quod dixerat in Aphorifmo nu-
per addutto , materiam poft iudicium reli&am folere febres accendere,
dubitationem habet magnam. Primum, quod fi perfe&um eft iudicium,
iam fumus in uera declinatione abfq; dubio, & tamen homo poteft mori
fuccedente febre in debili iam corpore:& ideo bene dixit Princeps, quod Secunda quar
recidiua fua radice eft deterior. Secundum, quod materia relifta fi putri- 1 Cfa-l‘ca·^·
da eft,concitabit febrem, nec ille poterit abfqjfebre effe medio tempore,
quod tamen frequentifsimum eft ante recidiuasruel pars materiae quae
nondum putruit relinquitur , quae ut noua putredine in reuerfione , fic
etiam in declinatione aegrum poteft occidere. Dabitur igitur, quod iam
adeo pertinaciter a nobis negatum eft , nouae materiae motus in declina-
tione. Refpondemus, Hominem, qui re·
libri i i. t r a c t. v. SOI
pofsit fieri tertiana, & ex pituita quartana , & hoc ob paucitatem & hu-
moris crafsitiem , ut a Principe uifum eft in fecunda autoritate indu&a:
& ideo credit fe nulli illorum contradicere , quoniam hi defcripferunt
caufam circuitus uiolentam,non autem propriam humori.In difputatio-
ne tamen de febre luculenta opinionem quam ex Galeni uerbis expref-
fi illi tribuit , & reprobare conatur. Hae autem funt illius rationes : Si ob
paucitatem , aut multitudine , aut membrorum uim confurgit circuitus,
etiam in fanguinea febre circuitus erit. Et quamuis Galenus hoc argu-
mentum effugifle uideatur, cum caufas reddit, curfebris a fanguine con-
tinua exiftat:attamen dicit,illius refponfum eife uoluntarium. Accedit,
inquit , quod haec caufa Galeni non oftendit bilem de tertio in tertium
diem moueri : fed folum , quod uelocius quam melancholia ,& tardius
quam pituita. Vltimo concludit , quod cum hic effeflus circuitus adeo
fit conflans, ac perennis, caufam perennem & conflantem inuenifie opor
tuit : Sed uarietas in multitudine & robore membrorum efl infinita , ·’ίΐ, ca.
?.in fine.
i.de Crifijfa.
»7·
fib.i.tarr.nf.
[ib.t.c.7·
cap.S.
eap.17
310 HIER. CARDAHI CONTRADIC, MEDIC,
optima eil , fi candidum fuerit fedimentum , leueq; & aequale per omne
tempus, donec morbus iudicetur.Et Galenus in Commento:Vrina enim
afsidue faciens fedimentum quale dixit/ecuritatem morbi indicat.In his
omnibus partim uultab initio in morbis putridis apparere figna conco-
aionis perfeAi, in quibufdam haudquaquam perfeAi iquoht, ut hic
inuicem pugnare uideantur: fed longe euidentius cum aliis qui mox di-
cemnsnam m libris de Febrium differentiis docuit,figmim coftioms ap-
parere ilatim ab initio , proprium effe ephemerarum, quamobrem nun-
quam putridi conuenire poterit. Et in primo de Crifi dum docet morbt
tempora diftinguere , initium uocat illiuscdm coffioms fignation appa-
rent: augumentum.cum imperfeAi : (latum, cum exaAi.Vnde tantum
abeft , ut in principio perfeAi coaionis Cigna apparere pofsint , cum nec
m augumento,nec imperfeAi rurfus in ipfo initio. Solutionem declara-
bat ad unguem Galenus huius in primo de Crifi , dicens: Etiain fi quis
fulmine i Aus intereat, eius morbi tria tempora pertranfibit, uerum mo-
mento initium diftabit a ffatu. At morbi quidam adeo funt bmics.titil-
lico ad (latum deueniant:&fic coaionis figna non in initio morbi, led
ilatim tamen apparebunt , quia morbus non fecundam excedet accefsio-
nem.Eo fit, ut tertiam aliqua fit, qui urinas ab mmo ilatim habeat con-
eoAas.Cum uero ilatim dixit in primo die,non partem diei d'xit,ied Ha-
tim ab initio quafi morbi, id autem prima die. Principium igitur ii pro
prima die capiatur, conccrAionis figna admittit, fed & pro tempore quo-
libet breui : fi autem pro initio morbi, nequaquam. Sed & initium ym-
ptomatum coffionis admittit figna : nihil enim prohibet fymptomatum
initium apparere iam auAo morbo. In morbis autem qui non ex putre-
dine exiflunt , nihil prohibet apparere ab mitioeoA.onis figna, quando-
quidem nihil eil quod concoquatur. Sed Galenus dicit proprium h
effe diurnarum febrium. ReAc, inquam :nam ib. loquitur de febribus
qui ab initio febres uidentttr : heftica autem uel ab initio non ht , aut te
fiat, febris effe non rudetur. Sed dicet qu.fp.am,et.am diurna &heAar
ca funt a putredine, aliter caliditas «coris heAica effet. Refpondeoad
hoc alias iff generali : nunc fufficit dixiffe , quoniam non concoquitur ca-
lor ille , nec materia calori fubieAa : fed ut in humoribus mitium putre-
dinis reilauratur, non per concoAionem, fublata putredine fic etiam e-
Aica & diurna. Solet fieri argumentum, morbi materia exiilente a corde
procul quamuis concoAa leuifsima fient fymptomata ac qualiaper mor-
bi initia, dum materia cordi proxima eil, igitur fub initio prioris morbi,
cum primum febris & fymptomata appatent , uidebuntur coAioms li-
gna. Rurfus etiam in phlegmone fuppurato in extremis corpons ablq;
febre , fi recurratmateria uerfus cor , erunt in initio illius morbi perieAi
UBR! I I* TRACT. V. IU
codionis figna materiae quae febrem facit.Et in Anaxione laborate mor-
bo laterali initiu recidiuae fu it cum fignis concodionis tam urinae, quam
{puti, ut in tertio Epidemiorum habetur. Sed,tit dixi, hoc non fuit morbi Sec,J* teit-*a
initium : fupra enim oftenfum effquod tempus remifsionis & quietis in
morbo, cui fuccelfura eft: declinatio , nequaquam dici debet tempus in
quo homo fanusiit. In phlegmone fuppurato erit initium morbi , fed Contrad.n.
cum cruditatis fignis : & de hoc diximus , ubi de fedimentijcaufis locuti
fumus.Ciim enim materia putrida eft & cocoda,non poteft moueri uer- Τ™&·$·Η«ιω
λ _ n 1 ΛίΜΐιιιι1 ContracLii*
fus cor,qma eft in poteftate naturae. Ad illud,de phlegmone in corporis
extremo, refpondeo,quod eadem fermc erant fymptomata, fed in remo-
to facilis morbi & confidentis , in propinquo cordi difficilis & incipien-
tis : & ideo dum materia putrefcit in phlegmone remoto a corde , uide-
buntur figna iam materiae concodae , fi praefupponamus cor illi commu-
nicare iam confiftente morbo,non in initio. Si autem loquamur de diur-
na febre illi fuccedente , non fumus incafu,cum de putrida fitfermo.
Quod fi quis dicat, Morbo in quantitate peccante, concodio ab initio ap-
paret. Refpondeo, quod febris eife non poteft a materia, fola quantitate
peccante , fed oportet ut fit calidior quam naturaliter fit. Et ideo argu-
menta haec Iacobi etfi laboriofa funt , haud tamen ualde utilia ad dodri-
nam, cum quaedam imaginatione tantum uerifimilia praefupponant. Il-
lud folum difficile uidetur in uerbis Galeni, quod modo nullam initio,
modo remifTam tribuit codionem, modo talem fini initii. Sed Galenus i.dcCri.cap.*
ubi nullam initio adicribit codionem , de illius maxima parte loquitur:
nam folus finis initii , qui augumento iungitur , initium codionis often-
dit.atq; hoc tempus eft quafi augumenti initium. In accefsionum autem
initiis eft euidens,non apparere codionis fignum:& tamen materiam na-
tura exagitat : quo fit,ut fedimentum, quod «St alias diximus,non fit pars
materiae pcccantis,aliter non effet cruda cum in materiam agat urina.Sed
nec in fine, cum eiicitur, perfeda apparet codionis fignificatio, ut in fine
primae accefsionis tertianae : quare in uniuerfali initio alicuius morbi,
quia confiftentia eft accefsionis, concodio poteft apparere , & hoc in in-
terpolatis: aliter fudores primae accefsionis in tertiana effent fympto-
matici.
CONTRADICTIO XV.
Lateralis morbm an acutus,
TVxta didum de Anaxione dubitari folet , quomodo unoexiftente decima tertii
1 morbo ufqj ad xxxmx. diem pofsit eife acutus. Princeps etiam mor- tra.4. cap.i.in
bum lateralem chronicum, feu diuturnum uocat.Sed Galenus exponens pdncipio.
lllurl Dr mnc' « i ν.ί/·. . I Δ Λ Γ»- ^ Ο. _ _ Π · . . ·_ ΑρπΟΓίΙ.ϋ,ϊη
illud Primae particulae Aphorifinorum, Accefsiones uerb& conftitutio-
pruicipio.
nes
cap.
512 HIER* CARDANI CONTRADIC· M EDIC»
nes morbi indicabunt acutum eum uocauit. Et rurfus contingit alia
decima tertif, difficultas quia Anaxion ex recidiua feruatus eft.cum tamen dicat
Princeps, Et cdm recidiua fit moriuntur. Poliet quis effugere ad
uerba quae fubfequuntur , cum dixit, Et hoc in calida & pura. Et ha;c
refponfio eft non uera , quia uerba htecad regimen referuntur , de quo
dixerat , non ad praediftionem. Nec Gentilis expofitio fatisfacit , quod
intellieatur ut plurimumihoc enim reuerfiom omnis grauis morbi conue
nit.redditurq; diftum fine arte,& Principe indignum.Dico igitur, quod
hocintelligi debet de reuerfione quae fit per influxum nona: materiae
ad locumt&eft reuerfio non naturalis , fed uitio regiminis contrafla.
quod indicant uerba antecedentia, nam dixit, obferua regimen exqui-
fitnm boc illud indicans , nam fi recidiuent, id eft, ex errore moriun-
tur. Reuerfio autem inAnaxione fuit propter refiduum materiae ab
initio confluentis. Galenus tertio de Crifi ferme in hanc fententiam
dicebat Quod reuerfio morbi poft euacuationem eft minoris periculi
morbo ipfb : fine euacuatione autem maioris. Ergo fi non eft edufta ma-
teria. periculofa eft reuerfio :& rurfus fi edufta contingat uitio regi-
minis ac uiftus.Si autem edufta magna ex parte materia,nec errore fub-
fequente in uiftu morbus reuertatur , necelfario leiuor erit , ac fine pen-
.. culo Sed quomodo fuit morbus lateralis abfq; febre inAnaxione a die
aeciraa terni, ^ , Refpondeo.Hic morbus non fuit ex genere acutorum A
Pt. finePArc quandoq; : & caufa eft, quia in tempore medio
interLente defluxum materiae , & illius putredinem contigit laborare
morbo laterali ratione materiat , non tamen ratione proprii morbi late-
ralis qui febrem includit. Sed quomodo acutus hic morbus poteft quan-
doq; non efTe , dicente Principe , Lateralem morbum effe apoftema cali-
dum? Refpondeo, quod loquitur de exquifita morbi diffimtione Nam
fubiicit quod fit fecundum plurimum a bile.uel biliofo fanguine. Sed di-
tescitur fafta in membrana diftinguente peftus colkaione pituiti pu-
trefcentis non erit morbus lateralis exquif.tus? Refpondeo,quod ησ,ιι&
hoc etia fenfit Getilis.Sed cum putrefcit pituita calefcit.putatq; Gentilis
tunc debere lateralem morbum uerii dici debere : fed non eft , quia uerus
morbus lateralis neceffario eft acutus. Quod f, dicas, faftus a fanguine pi-
tuitofo quomodo erit.Refpondeo,acutus:quiafanguis pituitofus ad iliim
o-uinempurum etfi comparatus frigidus fit , per fe tamencalidus eft ; &
etiam quia mtra quartum diem necelfario putrefct unde moibuin acu
tum gignit. Sed dices , Igitur morbus Anaxioms fuit acutus, S tamen
fiiit fine febre. Dico, quod fuit acutus conuerfiuus a fanguine pituitofo,
, &hic poteft quandoq; efTeabfq·, febre. Et quamu.s u.deatur m lexta
Aph0r·5,■ Aphonfinorurn Galenus fentire, qubd a pituita pofsit fieri morbus late-
L 1 8 R 1 I I. T R A C T. V. m
ralis : hoc tamen folum ad fanguinis dilcrimina transfert, non ad humo-
rem purum.
CONTRADICTIO XVI.
Lateralis morbi fignum an ab urina [umendum,
SVpponamus aegrum aliquem a morbo laterali habitum , neque ex- j.decrifi, i&
puentem aliquid, & urinas quidem mingentem tenues , fed bene co«
loratas.His uerbis fubiunxit , quod fi ufque ad x i. diem talis perfeuera-
bit, ad x r, ufque diem dicetur in principio,unde in laterali morbo etiam
ab urina coitionis fignum accipere oportebit.Simile quidem ferme uide-
turquod in prima Aphorifmorumfcribitur , dum dixit: Meminit non com uin
folum fputorum , fed & urinarum, & excrementorum alui A fudorum. fine.
Sed haec forfan in uniuerfum , non autem in folo laterali morbo. Hic
etia pulfum praetermittit, inter ligna morbi demonltratiua non adnume-
rans.Liquet autem quod & in eodem commento , & in eodem primo de
Crifi,non ponitur urina , fed folum fputum a quo coftionis lignum fu- caP codcm·
mere neceffe iit in laterali morbo, Sic & quinto de Locis , Pulfus primo cap.,.inpnn.
inter afsidentia ipfa , deinde etiam inter fignificatiua lateralis morbi ii- in fine,
gna adnumeratur.Et in libro de Conftitutione artis medicae , & alibi fae-
• pe.Diximus & de hac ipfa re fuperius aliquid , diftinguentes etiam ligna cap'I5‘
in genera fex : quemadmodum in commento eiufdem aphorifmi . ludi- Contrad..
catoria, quae& critica : prognoltica , quae falutem aut mortem denun- trac.i.
tiant:coitionis lignificatiua,ieu Pathognomica,afsidentia feu diftinguen-
tia morbi genera, & rememoratiua,quorum ibi ut minus neceffariorum
meminit,ciim peraitalolum doceant.Igitur ut ad rem reuertar,ciim mor
bus lateralis exquilitus febrem fecum necelfarioconiunaam habeat , cu-
ius urina efl: lignum : eft autem febris non folum contentae in phlegmo-
ne,fed etiam in ambitu illius materiae putredo, conuenit ut lateralis mor
bi lignum ab urina fumatur : cum tamen urina non iit illius lignum con-
coitionis , aut pathognomicum , aut alsidens , aut prognofticum.Et ideo
mala urina fuper mortem lignificat in morbo laterali, bonaEaud lignifi-
cat falutem: dicente Galeno, unum lignum ad mortem fignificandam i-prognoft.
fuificere,ad falutem uniuerfa requiri, Pulfus autem praetermittitur dum
aduerba Hippocratis attendit : aut dum de his agit lignis quae ad coitio-
nem , autprognofticum pertinent : Nam neque pulfum curauit Hippo-
crates,nec magnum habet in prognoftico uel coitione teftimonium.
CONTRADICTIO x V I I ♦
Calor menis an uahdior in operationibus calore pueru
R Galenus
HIER# C A R B AfcU t O i? T R A ΐΜ €·% Mi E D I C.
■Λ Aleius in tertio de Symptomatum caulis Juuenes, inquit , cib6s,
\J ficcos facilius concoquunt pueris , humidos autem aequaliter. Qp-.
politura autem in fexto de Sanitate tuenda, cum inquit. Duobus exi-
gentibus operationum generibus corporearum , in quibus pueri praeci-
puam uim obtinent, & animalium in quibus ea qui pueris fuccedit aetas
ufque ad declinationem praecellit. Et in fecundo Prognofticorum , dum
declararet aquofam tirinam ut nullam aliam ede in pueris pernieiofani,
ficut in iuuenibus nigram : quod aquofa contraria fit coitioni qua maxi-
iriepueri praedant : atque ideo maxime exitialem. Etrurfus in prima
A phorifmorum, cum cenfet plus cibi pueris deberi, hoc ide fentire rade-
tur: ualidior enim calor efl qui in fingulos dies plus alimenti concoquit.
Eademquefententia illius efleuidetur in quinto de Simplicibus medi-
camentis , dum puellos admonere docet uentriculo ob concoftioms im-
becillitatem.Refpondetquidam,qubdiuuenesnonob caloris magnitu-
dinem ficcos cibos melius concoquunt, fed ob fimilitudmem mftrumen-
ti cum eo quod concoquitur. Sed per hoc non habemus quod pueri me-
liores habeant naturales operationesipueri etiam humidiores melius con-
coquerent non iqualiter fi inftrumentifimHitudohoc faceret. Refpon-
det.quod iuuenes melius retinent cibos humidos , ut quantum decedat
ex fimilitudine , tantum accedat ex retentionis perfcitione : at cum re-
tentio fit uis naturalis, erit ut ualidiores fintuires naturales m muene,
q uam in puero. Aliter igitur refpondet.quod licet concoftio melior fit in
iuuene,puer tamen priftat in reliquis operationibus corporeis , ut attra-
£lione,adiun£lione,& afsimilatione,ideoque plus crefcit.Sed hic refpon-
fio minime couenit Galeno , tertio enim de Symptomatum caufis dixit,
cam uim qui immutat in pueris efle ualidiorem , reliquarum trium m-
uenesfunitionem habere meliorem : in retentione quidem maniteflilsi-
mo difcrimine,in expulfione leniore, in attraflione pene lemfsimo. Con-
flat itaque hoc totum non folum refponfioni contradicere, fed etiam alus
Galeni autoritatibus , quas fuprd adduximus. Nec etiam refponfio hic
his qui in prognofticis dicuntur fatisfaciticdm neget pueris concoftri-
cem effe ualidiorem quam iuuenibus , ad alias autem naturales uires fub-
terfumat-Quamobrem ad Gncam leaionem quidam refugiunt : habet
autem uetfenoua , quod & Grice ponitur , pueros in uentncul. conco-
aione iuuenibus priflare : fed illi totam feriem uerborum ab eoimtio
TK■ « W*
σύ*Μ e(C
·“ ' Λ : *«* * \ »»; r «At T. « :· '■ >f 3fp .
(rcpotyct 1<τχν^χ^τοας lvi°y&ou<; Isiy, αλλ’ txitt/α: )* ngu ονΙχμως iv
deucntriculo, feddeuenis intelligimtur rfubiicic enim, 'Σνμμ&τ ξομ$>
wft y (τκλΗξοτντα <£J rovoy cu ψλίβζζ Ιχονσιμ* eu κχβικτ ikou <Ρ\ (Ρ'υνχμ^ &c,
& ideo etiam ad iecur referri maxime ea oporteret, non aduentricalum:
nec ulla uidetur ratio, ob quam melius iuuenis concoquat , uentriculo eo
praeter modum ampliore fa&o, calore autem nequaquam audio. Dete-
riorem etiam iiel fic retentricem facultatem fatetur in pueris undequa-
que,quod a uerbis Galeni in fexto de Tuenda fanitate alienum eft : pro*
pterea dicam cum Poeta:
·*'■■■> «, f. ·* ΛΪ fi t
ΡβλΝβι τοι νχςνΗκοψοξοι π&νξοι <Λνη tc ϊηχοι·
Relponfio igitur in tribus conflat: in celeritate operationis, in perfe-
ftione , & in comparatione ad proportionatum alimentum . Itaque
quo ad proportionatum pro propria magnitudine alimentum pueri in
omnibus praeftant iuuenibus tam celeritate quam perfedlione , ni forfan
cafuob nimiam humidam fubftantiam non adeo bene contineant quod
craiium eft,& corpulentum.-nam quod ad bene comminuta attinet, ut in
fecunda & tertia concodlione pueri praeftant etiam iuuenibus : fi uero ad
proportionatum cibum pro ufu ac neceisitatecoparentur , cum is fit lon-
ge maior quam in iuuenibus proportione ad molem corporis habita, tue
perfedliores etia habent pueri operationes iuuenibus , nutrimentum me-
lius iuuenibus reftaurant, quia fimile ei quod habent : quod autem ha-
bent longe melius eft eo quod in iuuenibus inuenitur : in celeritate tame
a iuuenibus in ficeis longe fuperantur : in humidis funt aequales: eb enim
uincuntur mole cibi a iuu enibus , qui parem corporis rationi fuicipiunt
quantitatem, quo illos fuperant,quod calor in iuuenibus etiam ad animae "
operationes magis diftribuitur : atq; fic in tertio de Symptomatum cau-
fis locutus eft. Aperte enim in primis uerbis hoc fatetur.
CONTRADICTIO X VIII·
Calor naturalis febrili* an unus.
FEbris eft aflFedlus calidus & fiecus : eft enim conuerfio natiuae calidi- Ii3PIioriC
tatis in igneam , inquit Galenus. Ex qua fententia clare habetur, '
quod calor naturalis fit febrilisaiec fuperfunt duo calores in febre; & ad-
ducitur fundamentum pro hoc,nam aliter duo accidentia , id eft , duo ca-
lores/olo numero differentia , in eodem fubiefto fimul inuenirentur. Et
non eflet febris rarior fenibus,ut nec morbi alii frigidi, nam calor debilis
illorum fi alius eft ab eo qui in febre accenditur , minus refiftet quam in
•iuuene ipfi febri : erit igitur frequentior febris in fenibus , quam luueni-
bus.Cuius tamen oppofitum feribitur prima A phorifinor um. Et Ga^- ap °r' *4*
$us extrema Hippocratis uerba interpretaturus inquit. Cum febris fiat
R 2 con
eap.5.& 4
Jt6 HIER. CARDANI CONTRADIC. ME DIC.
conuetfo calore natiuo in igneum, uix fieri poteft, ut exiguus calor.
non naturalem in corde accenfum efte dixit. Et pro hac fententia uiden- tra I caP i
tur effenon leues rationes : nam febris fufcipit magis & minus, cum in
qualitate confiftat : igitur dato quod etiam calor naturalis ipfe immuta- v. · ·
retur,non totus immutatur : quare pars quae non immutatur, cum natu-
ralis exiftat , febris dici non poteft. Medicus etiam eft artifex fenfitiuus 8. Artis curat,
intendens fecundum Galenum conferuare calorem innatum , & febrem ca?v9'
deftriiere : igitur febrilis calor, quem intendit deftruere, non eft innatus,
fed fuperacquifitus.Et etiam quia dum frigiditas mala in membro abun-
dat, morbum non uocamus calorem cum frigiditate iunilum , fed ipfam
frigiditatem , ipfamq; remouere conamur : igitur fuperadditus calor, &
non naturalis fuperauftus, febris dici debet. Idem etiam apparet experi-
mento : nam fi quis fextum digitum habeat , non iam morbus eft in alio,
quam in ipfo fexto digito , qui fuperadditus praeter naturam eft. Efiet
etiam difficile imaginari duo genera febrium innui eadem hora,ut ponit
R 3 Galenus
$ϊ8 HIER. CARDANI eOIf Τ RADIC. MEDICf.
cap.7. Galenus in fecundo de Crifi : quomodo enim idem calor naturalis erit
fub duabus meti furis : imo fequeretur, quod idem calor fimul augeretur
ac minueretur , uelut fingulis diebus cernimus in augu mento continua:
febris tertianam interpolatam declinare. Nec fufficit dicere, qubd remici
tatur calor .comparatione habita ad unam caufam:& accendatur, compa-
ratione habita ad aliam. Et nullum eft argumentum ualidius pro Genti.
Ii, St miror quod ipfum non uiderit. Nam fi calor intenditur, feu auge^
uir ,& febris quae decimat non. eft nifi tfte calor, igitur febris illa non nere
remittitur, fed tantum caufo febris. Et hoc eft fimile ei quod accidit labo-
ranti febre tertiana continua , qui ponatur hora declinationis in acre ca-
lido.adeb ut non remittatur febris,nec calor ille:& tunc licet catrfa remit-
tatur, non dicimus morbum remitti r igitur, nec in priore cafu.& hoc eft
totam peruertere medendi artem.Sed & illud fequitur.quod febricitanti
tioua febris aduenire nunquam poterit: nam iam calor ille in igneum
mutatus eft, quomodo igitur erit permutatio caloris innati in igneum*
cum iam fit fete mutatio.· Et etiam cum remittitur calor naturalis, &
moritur hoaiodam remittetur morbus,& hnmo monetur, nam calor iU
le minor erit naturali .- igitur non poterit facere febrem : St fic refolutio
morbi mortem pariet, fed hoc fckt dici, qubd calor illeeft minor,fed ha.
bet proprietatem quaanaturali differt. Anerroes enim in fecundo de
Anima dixit, quod ignis comimaus cum quadam uirtute eft principium
s. Aphor.14. auo-umenti: St lftam uirtutem qualis effet declarauit Galenus : quoniam
oportet ut fit hu lividum ineodem fobie&o ideo corpora puerorum
crefcunt minus adolefceiitium nullo modo fenum. Sententia igitur ckra
eft Galeni quod eft tantum unus calor, quoniam medicus artifex ienhti-
uus St ipfe non percipit nifi unum calorem tangendo. St non duosngitur
non debet ponere mfi unum. Et hoc etiam declarauit primo regiminis
comas, acutorum, cdm dixitrFebns ortus eft natiui caloris conuerfiom igneum:
unde Hippocrates febrem magnam ignem uocare folitus eft,& in thora-
ce accenk in caput flammam emittit. Et rurfus oftauo Artis curatius:
cap l' Febris fit, cum adeo calor immodice angetur ,ut operationes lxdat.. ht m
fol , libro Diffinitionum, etfi ille Galeni minime fit : Febris eft innati caloris
declinatio in ftatum qui praeter naturam eft. Et in Introduftono . medi-
corum ; Febris eft natiui calorisin ardentioremeonuerfio.eo quod intro
auerfus perfpirare prohibeaturJEt rurfus in libello de Morborum diffe-
rentiis:Morbus in ea confiftit intemperie, in cuius temperie famtas poli-
ta eft. Sed contra, quia primo Artis curati uae febris eft calor tantus ut
operationi noceat.- quodetiam djftum eft in oaauoemfdem operis libro.
Si kitur operationi nocet , igitur cum.operatio a calore fiat innato, p«-
fupponit calorem innatum operatione propria fungi, fed illam ab exter·
cap.
cap.7
' ί r i B t ϊ I fc f r a g ¥. v. 3^9
flo uitiari.Sermo enim proprius elfet,fi fentiret,uhum eiTe calorem febris'
& innatum.Eebris eft mutatio caloris innati tanta, ut prohibeat ne opera-
tio ipfa ab illo perfici pofsit.Sed uitiare aaphor. I?.
ferre eos pueros qui funt magis uiuaces. Et hanc fimilitudinem uidetur
confirmalte in libro de Viftu fanorum, dum inquit : Pueros fi cibis ficcis
alueris,ab incremento prohibebis . Nullam alia noxam tribuit ei qui ad com·8·
temperamentum aetatem quemadmodum & temperaturam reducere
conetur.Sed rei ueritas eft , quod comparatio temperaturarum cum aeta-
tibus non eft nifi ratione magnitudinis caloris naturalis , non ratione cae-
terorum : unde etiam bene dixit Hippocrates , Quemadmodum pueri
quod innato calido abundent difficile ferre ieiunium , fic inter illos uiua-
ciores eo quod abundent & ipfi innato calore : quod clare Princeps ani.
maduertit in prima quarti, dum de cibo febrientium traftaret, dicens: Et
qui uehementem habent calorem naturalem, hi autem pueris afsimilan-
tur,& qui ualde debilem,nam hi extreme fenibus funt fimiles , difficilli-
me ferunt inediam. Si autem comparentur aetates temperaturis ratione
fimilitudinis intemperamento,longe diuerfam habent rationem ob duo:
primum,quod omnis intemperies indicat de reduft ione , uel faltem prae-
feruatione : fed intemperies aetatis fi bona fuerit, ut puerorum , & adole-
fcentium,fui conferuationem poftulat , propterea dicebat Hippocrates,
Viftushumiduspuerisconfert,folifenes redu&ionem & praeferuatio- Itaj)har. 1*.
nem poftulant : ut in libello de Regimme,feu uifhi fanoi 11, Galenus lo-
co addu&o declarabat. Alterum in quo differunt eft , ratione caloris,
qui aetatibus ailociatur,non autem temperaturis. Si igitur calor fimilis
indicat fimilem tolerantiam, igitur cum in aetate confimili temperamen-
to fit diuerfus,aliam tolerantiam indicabit : ut in iuuene calor eft ualidif-
fimus,in calida & ficca temperie imbecillis , ob hoc in iuuene minus ieiu-
nium fertur ,& in calida ac ficca temperie melius. Quaenam autem fint
differentiae ferendi,& a quibus fumendae nunc dicendum eft. Aliud eft
dicere,quod facilius ferant:aliud,quod pauciore cibo indigeat:aliud,quod
fi peccetur,minus noceantur.Sani enim pluri cibo indigent , & difficilius
aegris inediam feruntrfi tamen noceantur, longe maius cgri plerunq; fen-
tiunt detrimentum (ut qui ex eo errore in mortem deueniant) quam fa-
ni. Aliud etiam eft loqui de praeparatione ad febres, aliud de detrimento
ieiunio proprio quod eft exarefcere corpus , ac uires ipfas profterni. Alii
rurfus tales funt corpore toto,alii uentnculo tantLim:fed par ratio haberi
S 2. in
1
3^4 H IER*, CARDA N l 'fCO^TRADI C. W EDIC
in his debet ,ut temperatur^ uentriculi temperaturis uentriculi,& corpo-
ris totius corporis temperaturis fibi confimilibus conferantur. Circa uero
caufas aliicomparationem calidi ad humidum quxfiuerunt:nam ubi ma-
ior proportio, ibi maior refolutio atq; maius dctnmentumiob id calidi <5c
humidi plus nocetur, quia, humidum illorum plus a fiio calore, quod fub-
tilius fit, patitur. Alii rationem calidi fupra frigidum, atq; ubi maior ra-
tio,ut in biliofo,ibi maius detrimentum. Sed,ut clarum eft , Galenus iji
caufa febris,& incendii caloris naturalis,caliditatem primo, ut proniorem
ad agendum, inde ficcitatem eonfiderat:hoc folum excepto, quod in cali-
da temperie, cum humido iungitur , nimiam humidi refolutionem uere-
tur,in caeteris omnibus integram rationem ordinis feruat.Humida igitur
corpora, ii non calida fint, parum aut nihil patiunturjiituantur etiam ciim
fuperfluo abundant & bono humido,ut declarabat Princeps : & haec fuit
mens Hippocratis in A phorifmo. Di&um autem Principis de ficca tem-
perie intelligitur in comparatione ad propriam refolutionem , quae pro-
culdubio minor eft,quam in temperamento humido,non in comparatio,
ne ad febrem iam coeptam, de qua Galenus loquitur . Ex hoc tamen non
fequitur, ut dixi, biliofus febriens ex inedia maiori fubiicitur periculo
.quam fanguineus , igitur copiofius nutriendus, ciim fecus fit : plus enim
danguineo febrienti cibi debetur. Adidquoddiaumeft ex fecundo de
Temperamentis , alia eft ratio in comparatione eorum quae merito fufi-
ftantise membrorum contingunt, ubi melius melancholicus fanguineo in
ieiunium perferendo eft praeponendus: alia ratio eft merito eius quod
utriq; cotingit.Melancholicus enim parum habens fangumis & malii hoc
illud quicquid habet aegrius fert ieiunium fanguineo in quo plurimu eft
•differetia 117 fano-ujnis boni. Atque haec uerior refponiio eft quam Conciliatoris,dum
hanc difficultatem traaat,nam & in principali parum titubat. Ad illud
primi regiminis acutorum, non periculum refpicit accefionis febris, quod
fino-ulare eft biliofis tantum,& ephemeris, fed proprium refpicit tantum
refolutionisfubftantiae membrorum & uirtutis , in quo ficca intemperies
minus afficitur: unde etiam fimile fere in regionibus quidam dicunt.-nam
Arabes, & Armeni,facilius ferunt inediam, ut etiam ad tertium diem uf-
que : Germanis^qui nec unius diei facile.Sed hoc facit confuetudo etiam,
& caldris paucitas nati ui, ut declaratum eft in habitantibus calidas re-
giones. Diaum itaque Hippocratis ex feptima Aphonfmorum in im-
moderato regimine tantum utentibus circunfcnbatur. Verum ubi de-
trimentum equale ex ieiunio emerferit, haud dubie ficciore corpore exi-
ftentes maius fentiunt detrimentum,& qui imbecilli funt calore.
CONTRADICTIO XX.
1 ·
Concoftio an melior fiat in fomno
LIBRI M· trac t. v.
PRinceps in primo Canticae fuae inquit, Somnus calefacit corporis in- Tew.-ij*.
teriora,ex quo fit melior conco&io cibi A laudabilior. Et in fecun-
do : Longitudo fomni congruit ei, cui cibus conco&us non eft,nec non (u-
per naufeatiuam fatietatem. Et quod fomnusadiuuetcoftiones,alias de-
clarauimus. Et rurfus fecunda primi, Cumq; fomnus materiam inuenit
aptam conco&ioni & maturationi , ad fanguinis naturam eam conuertit, doc. i. «ρ.Ι3.
& calefacit ipfam , & tranfit calor per corpus , Sc calefacit corpus calore
naturali.Sed in tertia primi haec habet. In die dormire malum eft,& ge- doc.i.cap.*.
nerat morbos humidos, Sc defcenfum humorum , auget fplenem , lafiat
neruos, corrumpit colorem , pigrum efficit, & defiderium debilitat : tu-
mores Sc febres frequenter inducit. Quomodo igitur haec contingere pof-
funt,fi fomnus femper concoquit.V idetur etiam credidi (Te,qubd fomnus
tertiam co&ionem non iuuet,cum dixit: Amplius fuper uacuitatem dor-
mire,eft malum A uirtutem deficiens. Gentilis exponebat prius diftum,
quia fomnus non eft confuetus , nec profundus, qui fit in die. Solet dici,
quod in confuetis, uel in cauia doloris, uel in uentriculi debilitate, uel ad
fupplementum np&urni fomni, licet. Sed Auicenna aliquid plus uult:
nam fi de fuperfluo loqueretur , conueniret etiam quandoq; nofturno.
Haec igitur fententia ad diurnum folum extenditur. Si igitur hic fomnus
nocet,nonconcoquit,quod fit praeter confuetudinem, uel nimis leuis non
-4acit,ut non adiuuet co&iones. Sed uidetur haec ratio, Qui dormit in die,
uel dormit ad fupplementum nofturni , uel ultra metam propriam
.cum nofte bene quieuerit. Siquidem re&e quieuit no&e, incurrit detri-
menta fomni fuperfluirea autem funt ab illo defcripta;fi uero pro fupple-
mento nodurni, cum diurnus fit leuior , & in hora calidiore , in qua non
adeo bene cogitur calor ac quieicitA neceiTario interruptus,eo quod pars
fit in notte, «Sc pars in die, & etiam praeter confuetudinem : Sc fi hoc non
in omnibus , igitur concc&io non perfe&a celebratur nec fida , igitur fe-
quentur haec omnia, haec eft ratio eorum , qua: ab Auicenna fcribuntur.
unde patet, quod deterius eft femper dormire in die , quam perficere de-
bitam fomni quantitatem in nofte. quam A uerroes dixit eile minimam
quinq; horarum , maximam nouem, mediocrem feptem. Veruntamen
ille idem cenfuit in fuis Colle&aneis, quod fomnus eifet neceffarius ter- C mm'
tiae co.
4JPar.Apli.4i
*,de Caufis,
Sympto.c.8.
326 HIER* CARDANI CONTRADIC* MEDIC.
CONTRADICTIO XXL
Superflua an mehtpsper jomnum expellamur .
rrOmnusomnes uaiidas retinet euacuationes, inquit Princeps : & fub*
jjdit fententiam hanc,quanuiisancipitem,ex mala translatione, Vigb
liamelius expellit omnia ad fuperficiem corporis quam fomnus, licet in
fomno mao-is abundet fudor propter diftributionem alimenti. Et uide-
tur fumpta a Galeno autoritas, cum dixit in duodecimo Artis curatiuae,
Somnus concoquitySc uigilise digerunt. Et ratio uidetur fumpta ex libro
deDiifolutione continuarum dixit , quod calor in fomno intus migrat.
Et rurfus infecundo Regiminis acutorum dixit,Nempe uigilia per hali-
tum digerere & ficcare ,^ηοη quae in imo funt coquere nata eft : Somnui
uerb hume&are , fpiritumq; & effluuia cohibere. A ttamen in tertio de
Caufis pulfuum inquit: Etenim excrementum fuccorum confeaorum
ueluti fui io-inofum excernere arteria per fomnos uehementius auet,qu<>.
niam copiSius fit. Cui fubfcnbit illud HippocraticUm,Sudor multus ex
fomno faftus abfq; caufa manifefta,eorpus uti pluri cibo fignificat.Dice-
bat Philoteus, referente Brafauoia,Quare dixit in fomnis? quia in fomnis
omnes naturales potentiae operantur.Simile uidetur uoluifte eadempar-
ticula Galenus, cum dixit. Per fomnum operationes fenfuum, ac uolun*
tarke quiefeunt. Qujifi de naturalibus non intelligat. Atq; fi Galeni uer-
ba refle interpretemur tertio de Caufis pulfuum, non obfcurum eft duas
effe fomni partes : primam, in qua calor naturalis contrahitur perfrigera-
to corpore:poftremam,in qua jiloau&o corpus ipfum concakicit. In pn-
ma itaq; parte fomni nequaquam foperflua expelluntur, fed fi modo fiat
in fecunda. Galeni enim uerba fiint : Igitur toto fomni tempore uidetur
animalis uirtus quiefeere, & naturalis uehementius operari. Liquet au-
tem quod expultrix eft uirtus naturalis , & una cx quatuor. In quarto
etiam de Tuenda fanitate inquit:Id nobis agedum in his eft,qui fuccum
habent corruptum, nec concoaioni idoneum, ut fudore urinaqj expella-
tur Quod femicoaum autem eft,utile concoquendo reddatur: id autem
fomno atq; quiete optimi fiet. Forfan quis bsc ultima uerba,ad μΛιο-
nem eius quod concoqui poteft tantum referet. Sed obftat , quod In-
dor melius per fomnum prouocatur, ideoq; etiam ad primam partem
refertur:& in prioribus uerbis laudat uinum,quod concoquat,urinasq;,ac
fudores prouoeet,& fomnum concilkt.Quqmodo igitur illorum prouo-
cationiconfulit, fi ea per uigiliam melior fit Miinum autem fomnum in-
ducit. Sed dicet differentibus temporibus utraq; haec agit uinum : lo-
mnumenim conciliat & concoquit, inde uigilia digerit. Veritas effquod
cxpulfia triplex eft: V oluntaria,quae fit per mufculos,ut cum manu im-
LIBRI II* TRACT. V. 3*7
pellimus aut etiam refpiramus :Media,quae fit per uillos/eu fibras : hatc
enim naturalis eft, cum nonaiTentientibus nobis fiatmon tamen pura na-
turalis eft, cum fiat ab eodem principio,& animaeconatus augeat,uel fup-
primat : ut in uomitu,ac comprefsione ueficae. Tertia pura naturalis
a calido fit , & fecundum haec tria genera diflinxiflc oportet : nam fudor
cum naturali tantum expultrice indigeat , melius per fomnum protrudi-
tur. Quae uero fiunt per uoluntatem folam,faecum eduftio ex inteftinis,
& urinae ex uefica , melius proculdubio per uigifiam , cum per fomnum
ex toto fupprimantur. At media: quaedam, ut defcenfus cibi ex uentri-
culo ad inteftina, aut urinae ex renibus in ueficam, proculdubio haec me-
dio quodam modo fiunt per fomnum : aliquando melius fi uirtus natu-
ralis uincat per fbmnumraliquando per uigiliam melius, ubi animalis uis
maior requiratur, ut in uomitu & deglutitione:pauci tamen dormientes
euomunt,nifi ebrii fint,ob motus uiolentiam quae expergifci cogit. Ge-
neraliter tamen propelluntur melius per fomnum ad conceptacula fua
fuperflua quaeq;. Galenus autem cum dixit,uigiliam expulfioni ili per-
fluorum magis couenire,de expulfione ex conceptaculis intellexit foras,
ut meiendo,aut egerendo, non ea quae corpus liberans uniuerfum in con-
ceptacula fuperflua impellit. Et fic etiam diftum Principis intelligatur. bccimatcrtia
Et fomnus nocet quando fuperflua expulfione indigent ; nam palam eft, tertii, tra£U.
illum ibi intelligere de expulfione extra corpus. Vnde uideantquico- cap,obid temperatura fubftantia quaedam
eft. Differunt tamen, ut alias declaraui. Liquet uero, nec Auerroem de
aftione medicamenti frigidi Galeni fententiam eife aflecuttim. Serapio
igitur,ut ad rem redeam,fic explicat medicine compofit? auxiliumiNam
medicamentum aut ad partem laefam fponte accedit , atq; ea de caufa ad
uniuerfum corpus : igitur pars illius minima ad laefum membrum , pa-
rumcp iuuaretrfupponit autem illius egregiam operam, quae tamen non-
dum demonftran poteft:nifi quis dicat, Cappa rim lieni,. Eupatorium ie-
cori ftrenue prodeiTe. Sin autem trahitur a particula patiente uel iola
ipfa qualitas ad ipfum peruenit membrum : quo fit, ut non fimilitudine
trahatur: nam quod fimile eft,ideo eft fimile, inquit, quia mixtio qua-
prima primi»
d<
I0C.3.C.1.
3.contrad .t.u
c.f.Antidot.
tuor
LIBRI II. T R A C T. V. 3 z9
tuor elementorum cum attrahentis partis mixtione conuenit: quare non
folam qualitatem trahi neceiTe eft : neq; etiam pari ratione iponte quali-
tatem diftiindi:nam in primfi incidimus inconueniens.Curautefanii exi-
ftens fimilibus gaudeat, cotrariis aegrum:& illud nos breuiter docuit.-prae-
ter naturam enim cum odio habeat qualitatem a qua luditur, contrariam
diligit. Porro qued mixtio fubftantiarum non penetratione corporum Cap.,7t
fiat, fed minimis tantum,niillibi adeo exprefsit Galenus , quam in tertio
de Simplicibus medicamentis libro. Nam cum ambas opiniones bis reci-
taftet,hanc quam fecundo retulerat loco neram eile , ac didis a fe , tum a
Theophrafto confentaneam fore affirmauit.Sed ut ad rem redeam , dum
de Antidotis loqueretur Galenus , recenfens mithridaticac inuentionem ^.neap.
compoiitionis , inquit : Mithridates cum in damnatis expertus eifet,
ad lingula uenena fingula medicamenta prodefle , omnia in unum com-
mifcnit, ut fic fieret quod uniuerfis uenenis conueniret. Palam autem
eft ex primo de Medicamentis fecundum genera , uenenorum alia ue-
xarepulmones,aIia ueficarmalia peculiarem atq; praecipua partem quan-
dam:quo fit, ut necefte fit antidotum mithridaticam in illo auxiliari pul cap.i.
monfihuius autemueficae.Quod& in libello de Theriaca ad Pifonemfa
tetur,cum dixit : Nam morbi cuiuiq; differentia ac uarietate comperta,
naturaq, medicaminum fimplicium ac temperatura cognita, fic praepara-
ie^rifq; accommodatifsimum eft.Qui uero corpus exercent,cibos poftu-
lant firmiores.Poftea uero, cum pifeium duriores carnes 'habentm m me-
miniflet,inquit : CraiTum hi gignunt alimentum . Tantum igitur abeft, cap,,u
iit tenuem femper generet fanguinem, uel utfiticulofi fint, uelutRafis
dixerat.Optimum enim effe alimentum exiftimandum eft,nec immeri-
to ab Apoftolis ufurpatuni, qui nifi ui intercepto curfu ad extremam
peruenere feneftute.Iudas & Symeon ad annos cxx.Petnis ad lxxxiii.
& tamen cruce extinai:Ioannes Lxxxx.excefsit . Propterea bene dice-
bat Galenus m libello de Cibis boni & mali fucci, Pifces omnes fere bo- caP -7·
ni fucci cenfentur,nifi qui in lacunis,aut paludibus uiuunt.Differeritiaq;
iUam tum ibi,tum in tertio de Alimentis, feriptam ab Auerroe primo cap^
Canticae,tria docete eile pifeium genera a loco fumpta,decet animaduer com.nS.
tere:Eorum qui in mari femper uiuunt,qui Sc optimi funt : Eorum qui
in dulcibus aquis femper, qui pefsimi : de quibus Rafis forfan intellexit.
nam in 1 acubus, dixit, uel paludibus inueniuntur : maris haud meminit,
qUod forfan ab illo plurimum diftaret . In continentibus autem aliorum
recitat opinionem,nec marinos uel ibiipfecognouiire uifus eft. Similiter
& AuerroeS,dumillos damnat,de his intellexit. Eorum autem & eft ge-
nus tertium, qui modo in mari, modo in fluminibus uiuunt*Galeni fen-
tentia eft,ut alimentum,quemadmodum &uita, media eflet inter pela-
gicos & dulces.Hoc tamen Auerroes v. Collea. multu laudat(quafi cum cap.3j.
Galeno certare uolens)qubd magna exercitatione utatur, dum procul a Incanfic
mari aduerfus fluminis impetum afeendit. In mari alite degentium, dice- co^^a
bat Auerroes,tum aliorum, adhuc triplex eftgenns.-quod in faxis ttiuit,
optimuiquod circa littora,pefsimu:& mediu,quod in aquaru gurgitibus.
Galenus autem praeter haec addit tria, ut bono alimento alantur, ut mol-
lis fintcarnis,ut friabiles.Sic igitur belle xx vn.genera pifciiim,tum uero ^®is‘Ka^‘
cum contrariis fi ad ueram normam deducere tentaueris,in uni- men is,ca,3°·
uerfum erunt pifeium genera c Lxxx.qu^ ex hac regula A Uerrois & Ga
leni dignofcentunuelut marinus pelagicus, mollis carne, ac friabilis, ma-
lo utens alimento, unum eftgenus;ac fic reliqua compone . Ex prima ta-
V bula
{i Saxatili s.
Gurgitem.
Littoralu.
Afollif, V*rus.
Friabilif, Zcntus.
JS Hchimut . Cacochim.ts.
338 HIER* CARDANI CON TRADI C. MEDIC
{Sdxatilii. bula n0u em fiunt genera pifcium : ex fecunda , cum tria fem-
Liuorlui. Per afiumpferis,nec inuicem contraria, uiginti : du&is itaq; ui-
{Scixttiiu. ginti in nouem,exurgunt c lxxx. ut propofueramus. Verum
Gurgitem Galenus ciim copiam trium priorum haberet, fcilicet marino-
Ripat». rumjL x tantum confiderauit, reliquis c xx. ferme negle&is..
At nos omnia genera confiderare oportej: : & ut Saxatilis,
mollis, friabilis,acbpno alimento utens eft optimus:fic fluuia-
lis,ripalis,durus,lentus,& malo utens cibo(uelut tincha,qux
iuxta cloacas inuenitur)pefsimi eft generis, atq; e dire&oop-
pofiti primo generi. Quamobrem ne mirentur,fi uel Rafis hos
iure merito damna uerit.Sic & Auicenna^el quod non cognouerit ma-
rinos,uel quod illorum paruam haberet copiam. Accidit aute aliquan
do,ut fub uno nomine quatuor omnes conditiones contineantur,ut dkc
bat Galenusxiim dico Saxatilem pifcem,dico fimul mollem,& friabilem
habentem carnem, ac bono alimento femper utentem,ut qui nunqua ex
folita habitatione difcedat. Sic Pelagicus unum uiuendi morem obfer-
uat* Sunt & aliae differentiae a cortice fumptae,quarum meminit Gale
nusifed fifaporem loco corticis addideris, uniuerfa genera comprehendes.
Sufficiat igitur primam diuifione in fex capita deduxifTe . Marinos, Flu-
uiales, Amphibiospauco uel multo exercitio utentesrtum unumquodqj
horum in duo, habentes faporem dulcem,quicibo conueniunt iblum : <5c
qui falfedine praediti fint,ut oftrea, conchiliaq;, quae praeter quod alunt,
aluum etiam deiiciunt,medicamentiq; & cibi fimul habent facultatem.
Erunt igitur in uniuerfum genera duodecim, quae per uigintidutta, tot
enim funt membra fecundae diuifionis, genera omnia pifcium conftituet
ccxL.quorumex Galeni hiftoria facultas, quantum ad cibi rationem
pertinet,perfefte nobis innotefeit. Sed ciim in fermonem de alimenti
perfe&ione inciderim, fcire non ab re erit, Omnia mundi mixta quadnfa
riam,ut in libro de Subtilitate docuimus, diftinguhuel elementoru pro-
• portione , uelut in pipere plus eft de igne, quam de aqua : & in laftuca
plus de aqua,quam de igne:uel refra&% metallis:uel mixtione ραίε<&ΐ;& fic Aurum aere nobilius
cft,quonia mixtio auri ad minima reda&aeft.Huius ratione res fitperen
nis feu pl£nta,feu lapis,feu metallum, uel animal. Differiit aute multum
hi duomodi,nam in pifeibus & ii refra&a fint elementa,ut in quadrupe-
dibus,non tamen fubtilifsime mixta eft illorum compages,ut nec inter
quadrupedia bonu.propterea minim^ uitae bos eft pro molis magnitu-
dine.Sic & Smaragdus inter gemmas refra&a habet ad teperiem elemen
ta,& ideo nulla gemma homini ad medicinae ufiim commodiori:quia ta-
mennonad fubtilifsima mifcetur,ab igne,ab aeuoq;, omnium ferme pri-
ma
LIBRI II. TRACT, V. 339
ma gemmarum corrumpitur, &collifa frangitur . Quaeuerouis a coelo
prouenit,animaliaq; conftituit, ut Philofophus dicebat, quartam diffc- *;de genera-
rentiam, atque perfectifsimam nobis exhibet mixtorum. Quo in genere ani^
proculdubio homo omnia alia mixta antecellit : ueriim hocad operatio-
nem,non ad uitae diuturnitatem pertinet:nobis autem fermo de illa eft
inftitutus . Viuit igitur & permanet mixtum quodcuq; pro mixtionis 34;par. probi,
fubtilitate . Ob hoc etiam qui ualidos ac bene contextos habent dentes Pnmo Arift*
diuturnioris funt uitae : nam & reliqua membra minimis contexta funt:
nam quod tale eft rimas non habet, & in fubriliores partes diuiditur ci-
bus,ut alere poisit melius fecundum minimas quafque partes . Non efle
autem idem uel animam habere nobilem, uel elementa ad minimum com48<
mixta, conflat in canibus, & eoruis.Proculdubio enim coruiis canem ui-
tae longitudine fuperat,& ab illo ingenio fu peratur:Sic & canis cum ca-
melo. Sus etiam refra&a habet elemeta, nec tamen ad minimum mixta,
cum parum uiuat,nec animam nobilem:adeo tamen refrafta funt in illo
elementa, ut etiam an homine^n quo maxime tjt caro eius,tefte Galeno, 10.de fimpL
fimillima fit humanaedatueritq; eodum hofpites humanam fuppofititia nic ο vvp αξκι&ά·®'.
νς τί vflty Ιτ ι ,& non eifet
fc mper perniciofa.Neq; etiam Auicena intelligente de principio genera-
cap.18. Ii morbi , in quo nondum co&ionis figna matiifefta apparent primo de
Crifi. Galenus potdiiTet de prima die intellexiiTe in Aphorifmo : ciim,
ut dixi,tunc etiam praefentis indicationis figna quandoq; appareant. Re-
linquitur igitur , ut uel Galenus loquatur in prima Aphorifmi parte de
predicentibus iudicationem fignis , & in fecunda tam de praedicentibus,
quam etiam demonftratiuis ; uel quod Auicerina non rette admiferit uel
perniciofam morbi iudicationem in illius principio. At ibi Galenus ,fi
quidem primo de Crifi,inquit : Qubdfifudores in morbi principio appa-
ruerint , uel profluuia alui , aut fanguinis , haec nunquam morbos finie-
runt. Vult igitur haec potius eile naturae irritamenta,quam indicia : quod
aperte docet quarfa Aphoriftnorum. Declarat autem Galenus , Crifim
non fieri , nifi in ftatu uel parum ante , non autem in principio , tertio de
tap.iT. dixi^Crifis quidem non fit, nifi in ftatu, uel parum ante : mors
c^.paftprin. autem contingere poteft in tribus temporibus, fcilicet principio , augu-
mento,& ftatu.Sed nec in declinatione : inquit enim,Si m ftatu crifis non
fiiit,multb minus in declinatione illam fieri continget. Eft autem huius
rei in his uerbis contenta demonftratio huiufcemodi breuis : uel morbus
proritare naturam ad iudicium atq; certamen poteft hora declinationis,
aut non poteft : fi non poteft, nulla erit in declinatione crifisrfi poteft, ciim
acerbior fuerit in ftatu, illam proritare debuit, nec expeftare declinatio-
nis tempus. Ad haec, inquam , dicimus : declinationem crifim non ad-
mittere iui natura, ratio enim concludit. Defenditur tamen Auicenna,
quia per accidens contingere poteft , cum hora ftatus morbi impedimen-
tum adfuerit : quod ego quandoq; uidi, homine cui futura erat per fudo-
rem crifis in hora ftatus in frigido loco conftitutorcum autem quieuifiet
febris accenfo igne fudor multus profluxit, ac liberatus eft. Hocq; in fu-
com.ii.
quam
libri π· TRACT. v. 34/
quam exiftimet Auicenam poiTe tueri quod de declinatione accidentia
loquatur . nam tunc ceiTat crifis caufa , & eft moleftiae materia . Per fla-
tum enimquid intelligeret, docuit Galenus primo de Crifi,cum dixit, capi.
Vehementifsimum enim morbi tempus flatum dico.Conftat aute uehe
mentifsimum elTe tempus morbi ciim fymptomata maxime faeuiunt.
De principio aute fic Auicennam tuebimur,nanq; tertio de Crifi, docet cap. .in prin.
Galenus, in principio quandoq; aegrum repente mori, non tamen Crifi:
quia dicit adeo morbus magnus eft, ut natura non audeat morbum ag-
gredi,crifis autem non fitfitae pugna morbi naturaeq; . Hoc tamen mor-
tis genus per crifim fa&um uocat Auicenna, quia fubito accidit,& cum
pugna naturae cum morbornam et ii natura(ut rette Galenus)morbum
non aggrediatur,morbus tamen illam adoritur : unde fit aliqua pugna,
qua: fpeciem quanda malae crifis refert.Diximus autem perferam indi-
cationem in fummo morbi uigore fieri debere.Eft autem abfoluta iudi-
catio, prima Aphorifiquae fex habet condi tiones:quod materiam extru- C0ra·10·
dat e corpore, non per abfceiTum,aut tranfmutatione,materiamq; peccan
tem,non aute alia,& quae per couenientes regiones.-nam crifis per fangui-
nis fputum haud erit laudabilis,quae facile tolleretur,praecedente coaio-
ne,& decretorio die. Itaq; reae dittum, eadem figna cum in principio ap
paruerint,quae in augumeto uel flatu crifes indicare folent,dcliria often-
dere.Nanq;,inquit,nihil flatim ab initio iudicari poteft . Haec igitur atq; i.rcg.acut.
repentinam confiderans,quae illis fuccedit fignis, morte Auicenna, tum com·^·
quod agentium naturalium eifet contrariis femper quantum licet refifle
re,mutatione ab initio ad morte faaam et fi quicquam ad uerae crifis ra-
tionem deeffet , crifim tamen appellauit . Crifim nanq; Auicenna uocat
quacunq; fubitam mutationem ad falutem,uel ad mortem, quemadmo-
dum Galenus eam diffiniebat fecunda A phorifmorum, & fic illam fieri com.13.
in principio nihil uetat.At utuere accipitur crifis,efl agitatio materiae fa-
cientis morbum a natura, & haec in principio contingere non poteft.
CONTRADICTIO XXVII.
Morbi an uirtutis maior in uiclu indicatio *
A Liquando etiam in lpfius morbi uigore,ubi cafus aliquis interue- com ^
uerit, robur naturae diffolues nutrire cogimur: prima Aphorifmo- traa.x.ca.S.
rum Galenus inquit.Quod & Auicenna docuit in prima quarti, cum di-
xit:Et cum times cafum uirtutis tunc melius eft aegrum nutrire . Et pau-
lopofbEt corpora biliofa proprie cum aiTueta fuerint plurimo cibo, nifi
cibum fumpferint 111 principio accefsionum,imo etiam in flatu qui dete-
X rioir
34 6 HIER. CARDANI CONTRADIC. HEDIC.
ren. 4 · cap.'. rior eft duorum alterum incurrimt:aut enim in fyncopim cadut,aut ex-
poftprin. tenuati0nem illam quam Hippocrates primo Prognofticoru defcripfit:
fcd tamen dixit in primo libro,quod cum fymptomata grauiora efficiun
tur,minueredebemuscibum:quarenon uidetur conuenicns ut illis uir-
tutem profternctibus debeamus dare.Et,ut ad inftitutum reuertar,nono
cap.ij. A rtis curatiue, dum de hocageret,inquit:Maxima igitur dignitas ipfam
eft uiriumrquando nobis uiuere ex ipfarum cuftodia conftatrut cum ui-
tam ipias efle uires,aut earum a&iones neceiTe fit. At uita ipfa nihil prius
in animatis corpore efle poteft,propterea quod nec fanos efle citra ipfam
uitam licet. Virtus ergo omnium prima hominibus cuftodienda eft. Ser-
uabitur autem fi nec fubftantia illius inanis reddatur,nec mutetur tanta
mutatione ut corruptioni fit propinqua. Atq; huius cuftodiae pars eft,ubi
cap.j.m nc. ^ temperiem ipfam praefentem feruamus , uel abfentem inducimus.
a.4.in prin. A uirium autem indicatione proxima eft, quae ab affeftibus quos curare
proponimus,nobis aduenit.In duodecimo etia Artis curatiuac, in fynco-
caP-5· pe a crudis humoribus uinum exhibet cum pane,quorum utrunq, mor-
ca 6 bo euidentifsime aduerfatur . Et paulo poft in fyncope a bile uinum, te-
^ ftatus iam tamen bili nihil uino amplius nocere . Et decimo eiufde enar-
rat longam hiftoriam illius, quem ab initio cibans febris, aut parum ante,
quod uirtus fuccumberet ieiunanti a morte feruauit . In duodecimo etia
eiuidem dum de Syncopa agit quae initio calidorum humorum cum fe-
bre prouenit,dat uinum aquofum,oui lutea,cerebrum fuillum ailamm,
com-,?· carnescu,etia ante abfolutam materiae morbum facientis coftionenucum
i0m‘ 44‘ tamen conftet in febribus dare carnes, & uinum, elie uiftum monftruo-
fum Petrinae primo regiminis acutorum . A tq; in hoc ipfo libro unum
com.4. ftatuit tam fanis,quam languentibus comunem fcopum,uitalis uirtutis
conferuationem.Sed tamen oppofitum fubiicere paulo poft uidetur, cum
inquitrMorbus non de nutritione indicat, fed prohibet. Vbi igitur non
prohibuerit,& facultas affuerit, tuc nutrimus . Etprima Aphonfinorum
Galenus rurfusjn fanis intentio eftuirtutem feruare, uel etiam augere.
In longis morbis raro augere,plerunq; tamen feruare. At in acutis mode
rate debilitatas tueri.per moderatu intelligit,nc omnino decidant & mo
com-ip. riantur.Qubd fi hoc in uitali & naturali proponit, quam parum curabit
cap.r. animalem, quae celerrime ac maxime aliarum comparatione fatigatur?
fecunda Aphorifmorum . In decimo etiam Artis curatiuae cum tria hxc
comparaflet, morbum , caufam morbi , & uirtutem , his uerbis utitur:
Cum autem in his examinandis non parum uifa eft ad hominis falutem
momenti habere uis ipfa,fupple naturalis : itaqj de ea non leuis ad agen-
dorum confiderationem cura habeda eft.Hic liquido ex ui fermonis mor
bum
cap.j>.m fine.
wmmmmmmmm
LIBRI II* T R A C T. V.
bum & caufam principalioris indicationis facit.Inde non multis poft uer
bis fubiicit:Si horum trium indicationes pugnabunt, eam praeferes,qu3e
ualidior fuerit,aliis duabus non negleftis.Rurfus in nonoeiufdem,Vt in caP·**
ianis principalior intentio eft, illos in ftatu, in quo funt, feruare : ita in
aeo-ris amouere affe&um qui praeter naturam eft:quare in diariis febri-
bus propemodum nullam de uirtute curam habendam ftiadet. Quod &
in oftauo iam libro dixerat. Vbi hanc prope paucis ante uerbis definie-
rat qu^ftionem ,dicens:Si febris indiget frigidis atque humidis perpetuo,
natura autem,& confuetudo,& anni tempus, aetas,ac reliqua omnia in
unum conien{erint,calidaq; ac ficca expoftulent, febris uero mitifsima
fueritrtunc neque calefaciemus,neque ficcabimus,fed neque tunc infri-
gidabimus,hume&abimusue:fed mediis utemur. Liquet itaque illum
morbum exiguum omnibus naturalibus caufis fimul coniun&is con-
trariis xquiparare . Igitur morbi ualidior eft indicatio quam uirtutis
in quali cibo exhibendo.non autem de quantitate, de qua iam nunc eft
fermo. Quod autem neceile fit primam morbi habere rationem, patet
in acutis, cum illius uirtutis debilitas ex morbo proficifcatur . propterea f coni*48·
refte dixit Princeps , faeuientibus fymptomatibus debere fubtrahi ci-
bum, non addi,nam tunc natura occupata eft . Accepit autem hoc ab
Hippocrate fecundo Regiminis acutorum, dicente : Ingens quidem ma-
lum eft , fi cui ob morbi laborem aut acumen imbecillitate forbitio-
nem aut potum porrexerit. Di&um autem Galeni,qucd fymptomati-
bus uirtutem profternentibus illico dandus fit cibus(nam fic folet ad-
duci,parumq; refert,fi quis reftc penfitet)eo loco fcriptum eft, ubi intel-
ligimus, ex nimia inedia hoc contigiife . Nam Hippocrates in textu di-
xerat,ConieiTouoi. Prima A phorifmorum inquit Galenus.Sunt autem
princlpnuii. a Tvcpoo uerbo Graeco,quod eft incendo,Ti/4> ο μίγχζ Μίμ®* , τινίζ Ατκ ίκ ΤΗζ
(θ/νχ§υμι<χ<ηούζ. Id eft, Tuphon, magnus uentus,quidam quae ex exhala-
tione.Galenus in feptima A phorifmorum inquit : &π' iwvuy
4 ^ιχψοξχζ τωμ πυς%τίά{/ φξχΊαμ > tmyxXoy ygii λ«7 Tv%ixy > ίλκω^Η τ&
HgurvdpaxPH ngu λοιμάχΑη , *{« KXt/xoyy id eft,Ob haec aute differentias fe-
brium fcripferunt Hepialam,& Lipyriam Helcodem,& Tuphodem.pe-
ftilentem & ardente.Fuchfius una eandemq; dicit Typhodem atq; Hel-
codem:quod neq; uerutn eft,nec ex nominis ui oftenditur. Aetius autem
cap.S<>. libro v.inquit:Si circa uentrem eryfipelas fuerit,lipyria fuccedit : fi circa
iecur,Typhodes:fi circa pulmonem, cryniodes.Quod ut iacuit haufitHer
molaus Barbarus, cum dixit ea ad unguen, quae nunc recitaui. Similis er-
in DioBcap. ror decepit Fuchfium,cum t^ttio^Hy & £λά>Α{/ confunditmir magne eru-
de crimno. ditionisrfed qui faepe feu ob lcribendi celeritatem magnis labatur errori-
bus,feu ob incunarNam in Aphorifmis editis,uigefimiqiiarti primae par-
ticulae, pulcherrimi fane,extoto obliuifcitur,utqj adeo etiam ipfius Hip
pocratis textum pr^tereat.In Praefatione autem Ptolomaeum Euergete
luliano facit plufquam fexcentis annis antiquiorem, ciim uix quingen-
tis ac liouem annis antecefferitrnifi de primo Euergete intelligat:fed de-
cuit uel uerbum addere claritatis caula. Scio hoc ad rem medicam nihil
pertinereifed tamen optarem illius maiorem diligentiam, ut maiore etia
fide opera illius apud pofteros maneret.Simili defiderio teneor, ne quic-
quam alieni fibiadfcriberet,poftquam proprio ingenio adeo foecundus,
fuisq;
libri II. TU(fT. V. 3f
fuisq; laboribus eft.Sed & Leonicenus Elodem pro Helcode tranfiu-
lit. Legitur tamen in libello aduerfus Iulianum, καθατηξ οι rvcpuAuS Poil,nitlijm
JJ ΙΚ&Μΐζάομκ$μ*»« · quas dicit maxime humidas eiie febres : feu ?gi-
tur TUdxaJ^H atque ίλω<Ακ anum genus fit febris, feu diuerfum , non mfi
humidarum febrium τι/φάΛί genus elf , neque quod eryfipelas lecons
neceifario confequatur . Manifefle primo illas Galenus feptima Apho-
riimorum , ab hepatica ac aliis feiungit. Pbff etiam in prima Apho-
rii morum morbos alios connumerat, qui acuti iecum conuindam ha-
bent febrem, ut intelligamus de febribus, quae fine phlegmone fiunt, tum
locutum effe cum Typhodem connumeraifet. Febris etiam quaeieeo-
ris confequitur eryfipelas acuta no parum efl.hanc aute Gal . femitertia-
na longiorem facit. Aberrat igitur in hoc AetiusiHercle no:fed Typho-
dum febrium genera duo funt,alteru quod ab incendio & fuligine dittu,
quod acutu eft,& iecoris fequitur ery fipelasraliud lentum, atq; humidu, cap s jn ^
quod femitertiana longius producitur. Coflat fane Galenum uarie ufum
ue bo π/φωΛκ?, quandoquidem libro. Quod animi mores corporis
fequantur temperaturam his uerbis ex Hippocrate fumptis utatur,
«μ η « lv ceytcwvi rcpvfr μκνικοι 6 οξνβυμοι l? ccy κτςψΜ-,τυ^ω-
. Ea funt feripta fecundo Epidemiorum, quorum fenfus eft : Quibus fea·^
uense in cubito pulfant,hi furori funt obnoxii, & iracundi : Quibus au-
tem quiefeunt , Typhodei . Bartholomaeus Syiuanius Salonenfis uertit,
Succenfo ftupori opportuni . quaeuerba difficilius fonant Latine quam
Graece. Cornarius Stupidum uertit, non feruata nominis qualitate»
Rem ego docebo,tu modo quibus uis commodioribus uerbis licet uta-
re. Scis eos qui in furno obuerfinturfenfibus detineri, atque hebetudi-
ne quadam :huic fimilemaffe&um patientes mente Typhodeos appel-
lauit.Sed quomodo Typhodes femitertiana longior efTe poteft?quan-
doquidem uarietas diipofitionis longitudinem morbi afRirat /quarta
Aphorifmorum dicente Galeno Variae difpofitiones ferius uincuntur corn.4CV
quam una . Accedit ratio, nam in femitertiana cum humor mixtus pec-
cet,uel a duobus membris di uerfis,uel ab uno duplici intemperie labo-
rante gignitur, utroque modo ut morbus curetur eft perdifficile .Hu-
mores etiam crafsi, atque tenaces, difficilius concoquuntur caeteris °m-
nibus,iexta Aphorifmorum: ac tales in femitertiana funt . In Typh°de Aphorif. 4$.
autem, fine fit ardens febris,(ut Leonicenus exponit, qui eam appellat m commcn*
fuccendentem ) feu humi da, conflat impofsibile effe illam febrem , m
qua fudot ab initio apparet , excraffa conflare materia : quomodo igi-
tur femitertiana Typhode longior ? Refpond'eo igitur , quod Typho-
des eft febris quae nec hepiala eft,nec lipyria,ut ex feptima Aphorifmo-
rama Galeno colligitur;eft tamen ex his, quae ex multa materia pitui-
Y % tofa
3/6 HIER# CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
tofa gignuntur:fudorq;,qui in illarum initiis apparet, longitudine mor-
bi fignificat,fcilicet ob materia: multitudinem:fcriptum eft enim fecun-
fe&ione.i. Epidemiarum, Signa decretoria qu$ non decernunt,mortem,aut mor
bi longitudinem fignificantreft autem fudor lignum decretorium, quare
tales febres, quae cum illo adueniunt,ualde prolixae funt:tum maxime di
aphorlfi0 cente Hippocrate, Sudor multus exfomnofa£his,cum homo uiftu mo-
derato utitur,humorum fignificat abundantia : fudoris enim multitudo
quaria apho. fi quid aliud fignum, materiae oftendit multitudinem . Differt autem fe-
aphorif.4i. mitertiana(quae & Hemitritaeus Grecedicitur)a duplici tertiana, ut a Ga
cap 4 leno habetur in libro de Typorinquit enim, Triplex femitertianae genus:
minimum, quod Typum habet horarum uigintiquatuor:meditim,quod
horarum trigintafexrmaximum aute, quod quadragintao&o, quod con-
tinuae proximum eft.Nullum aute,ut ibi inquit, periculo uacat : aliquod
etiam genus continuum eft,aliquod intermittes . Nec folum inter acutos
morbos, fed etiam inter diuturnos ab Hippocrate morbos adnumeratur.
Vnde patet cur dixerit in prima A phorifmoru Galenus re&e femiter-
tianam effe mediam inter acutos morbos ac diuturnos : non quod media
fit inter utrunq; uere,perabfurdu enim eft,mfi uelimus omne femitertia-
na,efle acutam conuerfiua,cum differat inter fe genere,ut mox oftende-
tur,fed media eft femitertiana , quod quoddam genus acutum fit , aliud
autem diuturnum . Affligit enim, ut ibi inquit, uentriculum,& neruofas
partes, ac medias:tum etiam commouet lethargos, uigilias attonitas, ani-
mi deliquia5& fyncopas .Nonnunquam autem in tertianam definit, &
quandoque in duas tertianas, & aliquando in duas quotidianas . Mani-
cap.viuxta fi- feftum eft autem, ut fecundo de Cnfi habetur,tertianam,fi exquifita fit,
nem. duodecim horas pertranfirc non pofle:cum idem iudicium fit de dua-
fine kus,ut parum ante iam dixerat:quare duae tertianae fingulis diebus inua-
cap.i. m ne. ^ plerunque typo non excedente in fingulos dies horas duodecim:
atrarifsimc ad uigintiquatuor peruenient . Minimus uerbhemitritau,
feu femitertianae typus eft horarum uigintiquatuor, ut iam docuit te
Galenus: quare non minima inter duplicem tertianam & femitertia-
nam , uel ex folo typo differentia erit manifefta . Neque tamen du-
plicem tertianam excedere horas uigintiquatuor eft impofsibilerueriim
tunc a femitertiana aliis notis dignofeetur. Verum an femitertiana di-
catur,Galenus in libro de typis fatis dubitafle uifus eft : feu quod, inquit,
dimidio circuitus tertianae reuertatur : tertiana fiquidem fingulis duo-
bus diebus femel,haec fingulo die femel : atque fic hoc nomen etiam
duplici tertianae conueniret : uel quod femitertiana fefquitertianam fa-
net, id eft,dimidio longiorem tertiana : nam accefsio tertiana duodecim
eft
LIBRI II. TRACT. V. 3 'T7
eft horarum, hemitritaei aute decemo&o excedit : fed & hoc male conue-
niebat : cum, ut diximus, ad uigintiquatuor accefsio etiam femitertianae
minima extendatur. A liter quod uigintiquatuor horas continens in lin-
gulis accefsionibus dimidium obtineat amplius quam fexdecim, qui nu-
merus horarum eft tertiae partis typorumtertianae,quartanae,quotidia-
n^q;. Vel, ut A gathino placuit, di£la femitertiana,quod a tertiana deriue-
tur.Hoc nunc recentiores fic explicant. nam hemitritaeus tertiana & quo-
tidiana conflat : itaq; hemitritaeus tertianae dimidia parte tertiana eft:in-
de figura Metonymia diftus femitertiana : cum tertiana potius fit he-
mitritaei dimidium. Vel dic, quod cum tritaeus horis xl vni.abfoluatur»
hemitritaeus dimidium fpatii occupans,femitertiana.uere dici poteft : ue-
rum ad utiliora tranfeamus : oflendit autem Galenus femitertianam in
libro de Morborum temporibus ex mixtione quotidianae ac tertianae
fieri : eam tamen fine rigore incipere exafto fatetur , fed uel cum illius iuxta finem,
initio, uel cum horrore tantum : & nunquam intermittere, fic ut ad per-
feram integramq; febris iolutionem deueniat. Quamobrem hoc de dif-
ficiliori hemitritaeo eft intelligendum. Quippe in fecundo de Febrium \.
differentiis dixit hemitritaeum ex quotidiana haud intermittente , & cap*·
tertiana conftare.Exquifitum autem dicit illum effe,quotiens bilis ac pi-
tuita coaequantuntunc enim bilis celeritatem cohibet pituitae frigiditas,
& pituitae tarditatem atq; hebetudinem ipfa bilis excitat. Quo fit, ut ex
hoc argumentum quod in oppofitum deduxeramus difloluatur : nanq;
breuior morbus erit hemitritaeus quotidiana , quanquam haec unico hu-
more, (cilicet pituita, ille ueroduobus,fiquidem bile atq; pituita confiet:
nam calor bilis attenuat pituitam ,& ipfam celeriori conco&ioni reddit
aptiorem. Vnde primo ad Glauconem , Quartana n fine,
hemitritaei , quod ex tertiana continua & quotidiana fit intermittente:
haec duo uero fub genere hemitritaei contineri uult: quandoquidem he-
mitritaeum apud Hippocrate fcbrem,continuarum ex genere dici often-
derit.Tertium autem genus(de quo in libro de Typis,ut diximus,! equi-
tur^ quod in tres, ut docuimus, ipecies diuiditur) ex interpolatarum fer
brium genere eft , atq; ideo nec uere Hippocraticus hemitritaeus. Primi
autem generis,ut dixi,fpecies tres funt:Exquifitus,cum bilis pituitae com
mifta aequali menfura eft. Altera ipecies, cum pituita uincit : & ut in qua
uincit pituita : nam ea eft ex diuturnarum febrium numero : ubi bilis ex
acutarum : exquifitus in medio eft. Semitertiana igitur media eft inter
acutas ac diuturnas febres , quandoquidem modo diu duret , modo pa-
rum,modo mediocri quafi ipatio : ut acutae uocatae conuerfiuae. At Ty-
Y 3 phodem
3/8 HIER, cardani contrahic. medic.
phodem longam eiTe febrem conftat,ciim pituitofa plane fitrirjqtiit enim
caP 7· primo ad Glauconem , de quotidiana fermonem habens : Καίτρώ/»
twol $i$pxitur uel fuccedet flatus,aut non:& fi fuccedet,uel erit deterior augu-
mento, aut mitior? Ad primam refpondeo, quod in feruandis materia ra-
ro efl mala, nifi turgeat a principio, ideo fymptomata colonis funt gra-
uiora,& ita uerum efl abfolute, quod flatus fymptomatum coinciditcum
morbi flatu. Si uero turgeat , uel pars expellitur,& fic lenior flatus red-
ditur : uel decumbit inaliqua parte, nec expellitur,& tunc mxta loci na-
turam ubi decumbit, & reliqua molefliora redduntur,aut mitiora flatus
quam initii fymptomata. nec de hoc poteil dari regula generalis. Ad fe-
cundam dico , quod ualida exiflente uirtute quandoq; tota materia ex-
pellitur,& tunc fine flatu declinatio fubfequitur,& non coincidVint tem-
pora morbi & fymptomatum. & erit crifis perfe&a quantum admate-
riam peccantem, non tamen abfolute optima , quiverit labociofifsima,
quare ciim maxima corporis & uirium iaflura. Ideoq; aliquod ludicium
efl optimum in quo tota materia peccans non expellitur :& ueria ilice
in aliquo iudicio tota materia peccans , expelletur : nec tamen erit opti-
mum. Si uero tota materia m hac cnfi non expellatur , tunc de hoc in k-
quentibus uerbis dicemus. Cdm igitur tota materia non ad flatum ufq;
referuatur,hoc qtiinq; modis fit, uel natura morbi hoc expoftulante ut in
famminea febre.quam nos decrefcentcm uocamus , Graeci autem πχζΧ-
xJs,Kiu. in hac cum decrefcere incipit , nam flatim ab imtio id efle non
poteft , fed poft quatuor, aut ad minus tres horas , flatim tota febris fuh
quatuor temporibus efl : nam refpeau eius quod putrefcere incipit m
initioieius quod putrefcit, nondum tamen concoaum efl m augumento.
eius quod iam concoquitur ex toto, ac refolui incipit m flatu : eius quod
uel ex toto , uel maxima exparte refolutum efl m declinatione. Status
kitur huius morbi generalisatam reliquum, ut dixi,ufqs m finem totum
ex quatuor conflat temporibus , efl antequam febris decrefcere incipiat,
& ideo fymptomatum flatus idem efl cum morbr uigore , quamuis polt
quartam autfextam horam a morbi initio aduemat. Alter modus e ,
L;I B R I Π» T R A C T* V. 367
cum ex circuituum qualitate , ut in tertianis , quotidianis , quartanis, in
quibus femper fubtrahitur, fafta per fingulas accefsiones crifi, aliquid de
materia : & tunc cum leuior expellatur, & grauior relinquatur.& in ini-
tio non putrefcat ea quae in flatu putrefcit materia , fed alia , erunt fym-
tomata flatus grauiora quam initii uel augumenti, & hoc ferme femper.
Accidere tamen potefl ( quod bis in uita mea uidi ) in tertiana, ut adeo
magna pars putrefcat in initio , ut quia fubtilis ferme tota fit , quod etfi
deterior relinquatur , prae paucitate tamen minus molefla faciat in flatu
fymptomata quam in augumento uel in principio. Sed tamen & hic fla-
tum morbi cum flatu fymptomatum coincidere dicemusmam prima ac-
cefsio flatum continebit , aut prima cum fecunda : nam maior materiae
pars in illis accefsionibus conco&a efl , atq; ideo tunc morbi flatus erit,
fed & fymptomatum,ut diximus quare & fic coincident.Manifeflum efl
autem quod paucae in hoc morbo merito ingruentis erunt accefsiones.
Nihil uero mirum , maiorem ab initio materiae partem computrefcere,
cum quandoq; tota, etfi raro,fub una accefiione conilituatur:merito ob id
haefitantibus medicis,an ephemera fuerit,an in tertiana : cum non circui-
tus,fed fymptomata nobis febrium genus declarent , ut Galenus dicebat:
fed hoc loco fuo uidebitur. Tertium genus morbi , in quo matetia de-
erefcit efl, dum colligitur, ut in laterali morbo, <5c pulmonis phlegmone:
nam in his ut paulatim concoquitur, ( quod tota uno in loco circunfcri-
pta non aequaliter pofsit concoqui , ut nec in furno panis , & in hoc a fe-
brium materia differt, quae ubiqj fparfa ferme fimul tota concoquitur)
fic paulatim digeritur fputis aut aliis modis. In his non femper deteriora
funt flatus fymptomata , quam reliquorum temporum , nec femper mi-
tiora: fed pro materiae, quae iam ante flatum expellitur, multitudine mi-
tior efl, aut grauior flatus initio.Et quanquam flatum dicamus,cum tota
materia refidua concoquitur , tempus tamen totum ab initio exfudatio-
nis expuitionislie ufq; ad tempus illud quod flatum uocamus,quemad-
modum 111 τηχξχκμοίςικα. febre ex quatuor conflat temporibus. Quod fi
uellemus flatum mtelligere in his non cum totum refiduum materiae
concoquitur,fed quando maior parsitunc etiam flatus & fymptomatum
& morbi unusefiet. Sed quia flatum intelligimus, cum tota materia
phlegmonis quae reflabat,concoquitur, illa autem pauca efl : fieri potefl,
ut fymptomata motus materiae ab initio fint grauiora fymptomatibus
co&ionis in ftatmquandoq; etiam contingit contrarium, nec certa regula
de hoc dari potefl. Quod etfi accidat, ut ab initio magis a cibo aegri, quam
in flatu prohibeantunnon tam ex faeuitia principii accidit, quam ne ma-
teria in motu exiflente accefsio phlegmoni fieret metu. Attamen graui-
tatem flatus- offendit hoc, quod minimo errore longe magis quam ab
initio
HIER» CARDANI CONTRADIC. MEDIC.
initio admilTo , pereunt : quod tamen non folum efficit flatus periculofa
conflitutio/ed uirium etiam imbecillitas. Quartum genus eft, ciim ma-
teria turgente natura expellit uel ars alquid , aut etiam per uenae feffio-
netmnam tunc fieri poteffiut ftatusfymptomatum fuerit ante purgatio-
nem nel uente feilionem : flatus tamen morbi erit fuo tempore ac poft
materis diminutionem : & de hoc etiam regulacertadannequit: nam
quanto materia detrafta fiierit maior ,& quod relinquitur ex ea bem-
anius,eo principii fymptomata iymptomatibus flatus erunt dctenoia.
Verfa uice , ciim prauae qualitatis extiterit , uel quod detrahitur modi-
cum reliftae materiae comparatione , tunc fymptomatum flatus cum
morbi uigore coincidet. Vltimum eft , ut fub hora augumenti natura
non perfice materiam expellente fiat crifis:& tunc refiduum plene con-
coquatur hora flatus, & fiet recidiua quae plerunq; fua radice deterior eft,
& tunc fymptomatum flatus cum flatu morbi comcidet. Quandoq^
viero non erit tanta prauitas flatus, ficut augumenti, & tunc non coinci-
dent , quia maxima pars materiae in crifi eie&a eft. His igitur intel e-
ais omnes a utoritat es concordes funt. Cum autem dicimus, Coftio prae-
cedit flatum,qu ia crifimbonam : dico, quod praecedit, aut fimul feu
praecedat , feu fimul fiat : ambae tamen, tam cnfis, quam cottio inflantis
inorbi tempore fiunt : fedco&iain prima parte , &crifis in fecunda. In
crifi autem augumenti non prxcedit perfefla coftio , cum hoc ta-
men contingit, quod perfeaafi» cnfis : non iuxta uerum h-
gnificatum cnfis, fediuxta illud fignificatum uerae
® cnfis , quae eft cu m tota materia propulfa ex cor-
pore aeger perfeae liberatur , nec mor-
busamplius reuertitur.& inhoc
figmficato dixit Galenus
tertio de Crifi, crifim
fieri iolum m
flatu, uel
pa- ^
tum ante*
hier
HIERONYMI CAR-
DANI CONTR ADICENTIVM
MEDJCORVM LIBRI S E-
CVNDI TRACTA-
T V S S E X-
T V s.
CONTRADICTIO I.
Ver an in tres partes diuidatur.
r I M v μ Veris mitium Hyemi fimilius efffinis ante
aeftati:quamobretn iic uer diuidemus, quod Hippocra
tes indiuifum reliquit: prima A phorifmor u m Gale-
nus inquit,nec hyemen diuifit. At primo Epidemio-
rum haec habet quae ab Hermano Cruferio corrupta
hint, atq; inuerfa : Principium ueris fecundum aequi-
nodtiumeft:finisautem,qui &aeftatis initium, Pleiadum ortus. Aeftatis
autem finis Ar Auri ortus: antecedens: autumnale aequinoftium diebus
duodecim. Occafusaute Pleiadum ut autumni finis , fic hyemis initium.
Poft pauca autem in hancfententiam uerba fubiicit : Si quatuor tempo-
ra in differentias iuxta illorum magnitudinem diileces. Aeftas in duas,
Hyems in tres partes diuidetur.Quae anni temporum diuifio ex ipforum
fpatioefficitur.Eft enim inter Vergilias & ArAurum tempus menfhim
quatuor. Plurium etiam quam quatuor quod inter Vergiliarum occa-
fum & aequinoAium uernum intereft. Veris autem tempus nec duos in-
tegrosmenfes habet, quo fit ut iure indiuifum relinquatur. Hinc etiam
Autumni erat tempus, V eris. maius quod in duos menfes extenditurihoc
tame ab ^fiatis ac hyemis tempore magnitudine longe fuperatur.Et ante
etiam : Hippocratis nome praeferens liber de feptimanis annum habet in
feptem diuifum pattesaeffate quidem in duas,hyeme in tres partitisaiere
aute acautumnomanetibusindiuifis.Sic e direAo pugnathaeccum prio-
re in Aphorifmis;fententia:cum ibi,ut dixi, dimfo uere hyeme relinquat
indiuifamrhic diuifa hyeme uer relinquatur integrum. Sed facile hocdif-
foluitur impedimentu : in Epidemiis tempora diuidit penes longitudine
fpatii ftellarumq; nobiliu exortus occafuslie, tum etiam naturae tempo-
rum in eadc qualitate differentia excellentem : nam aeftatis fecunda pars
quam exortus Caniculae inchoat , ficcifsima eft,etfi tota aeftas ficca fit : &
pars prima hyemis quam femente uocant,& ultima quam <ρντχλίχμ lon
ge minus frigidae funt media parte,quae folftitio hyemali ufq; adEauonii
a a flatum
369
15. in fi-
par.i.com.i.
ς 7 o HIER* CARDAN1 CONTRADIC* MEDI C.
fl;ltum extenditur, cuiu* non meminit Galenus. Sed in Aphorifmis cum
uidimi penes tempora inftituat calida,frigida' ue,par fuit ut uer quod pn
ma parte frigidum hyemi erat affine, & reliqua poflrema fcilicet , calidu
atop Hiati contiguum diuideretur. Atque ex hoc licet contrariis uicibus
pariter autumnum diuifum etiam in duas partes intelligeremus. Hyems
jo-«tur cum e flet tota frigida, & arftas tota calida , nulla ibi diuifione indi-
guerunt. Tametiidehis aliis locis, tum in libris aftronomicis qui aediti
funt plura dixerimusifeptem tamen tempora luxta medicorum fentctia
noftro aeuo fic diftinguemus,uariantibus fyderum occafu atque ortu non
folfi.fed etiam folflitiis atq; aequino&iis.Veris initiu igitur die x. Martii,
finis & initiu A eftatis v 1 1 1. Maii.Initium Oporai fecundx partis aefta-
tis xvn i.Iulii. Aeftatis finis & Autumni initium xxvni. Augufti
quamuis Anfturus pluuiofus x v 1 1. Septembris exoriatur. Autumni fi-
nis & Hyernis initium x x v i i.Oaobris,cum V ergiliae crepufculo crifi-
tur,nam illarum occafus matutinus fit die v i i.Nouembris. Inde, x 1 1 1.
Decembris fecunda pars Hyernis inchoat , cuius finisatq; φ υτΛλίΛξ ini-
tium quinta dies eft Februarii, cum Canicula uefperi exoritur. Clarum
enim fydus aquilae xxil. Tanuarii uefperi occidit, multo ante Fauonii
flatum noflra setate.Et haec ex Francifco Syrigato.
CONTRADICTIO II.
Virtute debili exifiente?& humoribus prduis,an jfdrum de
cibo dandum. & reliqua.
ET quibus femel aut bis cibus dandus in die fit confiderandum, prima
A phorifmonim , ^ * frigidoprimo , inde propter humidae qualitatis abu-
dantiam.Ariftoteles etia in libello de Somno & uigilia,qu£rit: Cur cum
cap.3.in med. fomnus fit refrigeratio quaeda, calida nonnulla,ut uinum, fomnum conci
lient? At oppofitu primo de Caufis fymptomatu.Ac quae quide tantum
eap.iilr. jllim€(qant medicameta merito omnia foinnifera uocatur.Quae uero per-
frigerat,nec fomnum, nec indolentia afferre refte diciitur : fed pro fomno
Coma Caronq;:pro indolctia,ob perfrigerationis exceilum, fenfus quide
abolitione, aut falte certe diminutionem. Dico folutio huius difficultatis
eft fatis clara in ultima autoritate , na inquit,Naturalis fomnus fit abhu.
mido,morbofus autem a frigiditate.Sed ut in morbofo dicebat Galenus,
frigiditas primas,humidu fecundas obtinet partes: fic in naturali uerfa ui-
ce.Sed fi ita eft, frigida & ficca fomno idonea eilent:at Galenus nihil tale
refert, fed folum humida papauer, mandragora, altercum feu hyofciamu.
Quin etia Serapio refert Caphuraeufum , quam in tertio ordine refrige-
finel344’m nantium ftatuit,tiigilias afferre. Quod etfi Solanum hypnoticu oftauo de
Simplicibus medicamentis referat effe fomniferu/rigidum , & aftringes,
cap.propuo. cuius radix ex cortice in initio fecundi refrigeret, exkcet ex initio tertiff
Hortenfe in extremo aftringentiucollocauitfecudo de Alimetis,reliqua
cap-4-9· gCnera eiufde temperaturae cum effe uelit,impofsibile efteffe humidum.
Quare fatemur humida etiam fomno aptiora, fed& immodice frigida fi
ficca
3*79
LIBRI II*
ficca fint caron poiTunt producere. At deCaphura alia ratio eft , cum
pareshabeat calidas ac tenuifsimasrquae ante crafsiores frigidae, nec mihi
ulqueadeo de illius frigiditate compertu clbAliud etia poteft ufus quam
praefens natura,uincente demum ficcitatenit magis quaeftio circa medica-
mentum jpfum uerfetur,quam circa generale illius uim ac fomni caufas.
Sed aliud eft, quod fenes bene dormiret , ii frigiditas potior eilet ficcitate.
Hoc ante Galenus negabat, fecudo de Ali metis dices. Declinantium aetas &
ad uigiliam eft propenfa.Refpondeo:Quod,ut didu eft, frigiditas non eft 4°'
caufafomni naturalis:& ideo fenes etfi no bene dormiat ad καταλήψιας
tamen funt propenfi ad caron ac coma. Sed fi calor eft caufa uigiliarum
maior quam ficcitas,& plus quam fomni humida qualitas,pueri no eifent
fomniculofi.quod eft contra Philofophum in de Somno & uigilia,.& ex-
perimentum medicoru. Refpondeo primo, calor praeternaturalis eft cau-
fa uigiliae ηδ naturalis.Secundo,calor non multus,quaiis eft in pueris, fed ca?-?*
intenfus & acutus. Oftendit autem Galenus fecundo Artis medicae, cum
de calido cerebro tra&aret non pertinere uigilias ad ipfum : de ficco ante g>
inquit,ad uigilias prompti funt , Sc ut illius uerbis, κγςυπνητ ικοΐ «Ai & quia oculos tenet claufos , nec
ullo modo euigilari poteft.
CONTRADICTIO VI.
Enervata an nutriant .
AD ea quae uentriculo funt uicina, pertingere nequit quod per fede
infunditur,quinto Artis curatiuae,dicebat Galenus. Rurfus in ter-
capas. tiodecimo,dum enarrat cura phlegmonis,Iecons in cauo , inquit , fi fcir-
rhofum aliquid remanferit, medicamenta ualidiora clyfteribus admifce-
bis.His fit,ut a iecore uideatur pofTe trahere clyfter , a uentriculo nequa-
caP,l7· Et infra inquit, Ad ieiunu ipfum inteftinu clyfteria no pofsut a.ttm-
°-ere,imo etia fi nitaris folu ad tenue inteftinum accedere ac ipfum tagerc
com.io. queit. Quarto aute Regiminis acutoru,du cura angin^ traftat,Poft uenae
LIBRI II. TRACTI VI. 3^1
fe&ionem iubente autore in textu dyfleria apponi , inquit Galenus.
Quod autem fcopus fit non folum excrementa in eis repurgare, fedpafc
fim corpus uniuerfum a morbificis humoribus, flatis palam efl. Nullibi
fanc meminit, quod dyfleria nutriant:fed neq; Auicenna. Auenzoar pri- tra&cap.i8
mo Theifir affirmat enemata nutrire hac ratione , Si quis a bile inteflina
pungente uexetur , nec modum habeat deficiendi aluum , bilis reficitur
per os. De hoc dicebat Galenus, fcribens tertio de Symptomatum caufis c-I-Poft mc*·
fub hac fententia: Venter cum pro lege natur^ fe habet,trahit a uentricu-
lo fupernc,deorfum uero excernit: cum autem praeter natura affedus efl,
etiam ab inferioribus aliquid capit : nam & clyfleris aliquid ufq; in uen-
triculum afcendit , adeo ut uomerent. praeterea flercus aliqui in lethali-
bus ilei morbis.Si igitur hoc in re praua efficere potefl, inquit A uezoar,
fcilicet uel ut ad fe trahat, uei ut recipiat.-quanto magis rem diledam ene-
mate iniedam, qualis efl ptifana,lac,ius pulli. Docetq; modum, utbene
uacuis inteilinis aliquid horum quod diu contineatur , immitti debet.
Inde refpondet autoritati Galeni contrariae, Enemata non afcendunt nifi
ad ilei initium, quae enemata funt euacuantia : igitur enemata nutrientia
non ingrediuntur uentriculum. Dicit , argumentum non ualet , conce-
dendo quod Galenus dicit , Quia expurgantia enemata a uentricnlo re-
ficiuntur , & nutrientia attrahuntur. Ifla opinio falfa efl primo , quia
Galenus in hoc loco ultimo addudo haec fubiicit : Satius autem efl uen-
triculum in huiufcemodi affedibus ut exiflimemus non trahere, fed
quod ab inteilinis uiolenter retrudentibus afcendit , duntaxat recipere.
Quippe in inteilinis, de quibus lam agere tempefliuum efl, comprefsiua
elfuirtus,ceu alibioflenfumefl.-quauia nutrimentum ad inferiorem
fuura exitum perpellunt. In quibufdam tamen affedibus cum comple-
dendi ac conflnngendi motus ab inferiore incipit parte , ea quae in inte-
ilinis continentur, furfum feruntur. Qua ratione acer etiam fuccus quif-
piam , qui ad fedem aliquando delatus fuerat, ac uel in foro,uel in loco
alio quopiam uerfatis,aut negotio aliquo quod deferere non licuit diflri-
dis uiolenter retentus, rurfum afcendit, uentremq; mordens,caput etiam ** **
uaporibus impleuit.Pnncipium quidem motus ab animal linflnimento,
in ano exiflente , quod mufculus efl , capiente : inde unoquoq; inteflino
quod iam receperat furfum trudente , fimili modo in praeceps repulit.
Quo etiam modo crepitus inferne exire prohibitus , furfum retruditur.
Ergo mirum non efl , clyfleris aliquid ac flercoris , ex tam uiolenta inte-
flinorum conflridione in uentriculum aliquando praeter naturam afcen-
dere,indeq; ad exitum properare.Haec Gaienus.Ita ut intelligamus, uen-
triculum non trahere eo unde impellere nititur, id efl, ex inteilinis. Ad
haec tamen diceret Auenzoar, Galenum loqui de fecibus, & bile,acene-
b b 3 matibus
3 δ- HIER» CARDA NI CONTRADIC. MEDIC.
Hiatibus non nutrientibus , quae folumui inteftinorum aicendunt,cum
uentriculo fint inimica : Non tamen efie Galeno propofitum , oftendere
ibi itentricnli uires, fed tiitiarat attra&io alimenti inter uitia computari
non debet.Haec tamen opinio, ut luce clarius eft,Galeni placitis non con-
fentit : nam memini fiet huiuicerei , uel aliquando, tum maxime ibi,uel
tierbo. Accedit quod poflTet fic feruari aeger pluribus diebus : at experi-
mentum oppofitum edocet. Teftatur Brafauolus fe mulierem angina la-
borantem ufq; ad decimam diem ferualfe enematibus : fed ita tamen, ut
ni contigi fiet morbum folui in eo termino , illam prae uirium imbecilli-
tate fuifie protinus interituram.Diceret ad hoc Auenzoar, Illud experi-
mentum proeociTe, quoniam fatis eft aliquandiu efie feruatam , par-
temq; aicendifie ad uentriculum ,& eandem efie totius ac partis ratio-
nem, modbceleriter fuccurratur :in ilia u ero forian prius decidiiie uires,
tardatu mq; ene matis auxilium.nec ad ipfiim uentum nifi poftqu.am alia
irrita fuifiecompertum eft,quod tarde jam deprehenfum fuit. A t eft alia
ratio , nam uix in biduo defcendunt quae in nentrem ingeruntur ufq; ad
anum : igitur longe tardius afcendent ad uentriculum , igitur auxilium
erit lentum & mutile : nam quod ingeftumerit per enemata prius cor-
rumpetur^ Refpondebit A uenzoar , naturam efie foliatam in necefia-
riis : & fient conceifum eft a Galeno refici bilem ab ano ufq; ad uentricur
Ium cum noxa patientis in momento temporis ex dolore ac purnftio-
ne,ita uentriculum in momento ob inediam pofife trahere. Inde diceret
Auenzoar, Si confiteris ob noxam, fti&eris (fic enim mufculus ani uoca.-
tur) retrudi bilem rem uentnculo ac inteftinis ingratifsimam , ufq; ad
uentriculum per inteflina : igitur impolito file acuto , uel re pungente,
idem accidet de enema te. nutriente , & fic enemate homo nutrietur. Et
quamuis inteftinorum longitudo in homine fit mxta communem nat u-
*$ram(ut farpe uidi)xxilii. pailiium/eu xvm. brachiorum, tame ea ratio,
ne qua in momento ex ano ia uentriculum retruditur bilis,eadem ratio-
/ ne etiam , ac maiore , cibus. Sed. etiam quis inftabit contra Auenz oar,
^quanquam prxdifta ratio nonleuis fit, quoniam infame feces furfum
afcenderent, quod nunquam uifiim eft , nam nunquam ileos ex fame ac-
cidit. Refpondebit A uenzoar, quod materia,qua: trahitur ex iecore , eft
illi aptior : ideo in tempore famis trahit ex iecore, non ex inteftinis,quia
in illis non eft nifi res quae iam a uentnculo eft reiefta. Et nos refponde-
bimus rationi Auenzoar, quod enemata iniefta, quae pungant,poterunt
certe ufq; ad uentriculum a (pendere : fed quia hoc non fit merito attra-
ftionis uentriculi , fed expulfioms inteftinorum , ideo etiam fimui feces
expellentur ab inteftinis in uentriculum , & ita cadet in ileon & morie-
tur,imo ftrangulabitur protinus, quia fum us iam in cafu,.fii quo non p o-
tcft
cap.
c.6.
LIBRI rn T R ' A C T. ' V I* } ^83
teft deglutire : aliter fruftra effiet tentare enemata, cum liceat nutrire per
os. Ideo debemus ex hoccauere in ftrangulationibus, ubi homo non po-
teft deglutire enemata acuta. A tq; ex hoc patet , uiam Auenzoar eife
difficile tueri , folum tum ob Galeni autoritatem. Quidam conati funt
tribuere Rafi, quod nono Continentis docuerit inftrumentum , quo ene-
ina ufq; in uentriculum propelletur : quod fomnium nefcio quando fo-
mniauerint. Ille docet inftrumentum quo iimul flatus extrudatur, &
enema recipiatur : quod quia utile eft,& ibi obfcure ab eo qui uertjt,noii
dico perperam,explicatuin, ideo illud declaro: Cannula dyfteris fumma
in parte diuidatur , eius pars qua immittitur enema non communicet al-
teri parti ,uerum multo inferius foramen habeat reliqua, cuius in iummo
foramen iit : in parte autem crafsiore ut tuba promineat : quam quidem
figuram ,ne longius procedat oratio,hic depi&am a latere damus. Cxte-
riim, ut ad rem, unde digreifus fum, reuertar : Alexander Benedi&us li-
bro fecundo fuae Anatomiae exiftimat , enemata nutrire , ualido cere ar-
gumento : Venae mefaraicae ad Omnia ueniunt inteftina , reftum /colon,
ileon, monoculum : ( quod latis confuse Galenus in libello de Venarum
diileftione , & in fexto Anatomicarum aggrefsionum explicauit : led C3P·*·
pulchre Veilalius libro quinto de Humani corporis fabrica)fed ubi uene
mefaraicae , ibi attradio iecorisex inteftinis: igitur nutrimentum exi-
ftens in relus debilitabunt ex
motu,quam confirmabunt ex nutritione? Dico, quod in alluetis, non : m
non alfu etis, bene uerum eftruel fi parum contineant: oportet enim tepi-
dum immitti ,& eleuatkcr urihusmultum prono corpore , nel non tan-
tum
LIBRI II. TRACT. V i/
tum ίΐιρίηο , quod re&um inteftinum haereat ipinae dorfi , faltem horis
quatuor continere. & iit quantitas a qua tuor ad quinq-, unciasrnam mul-
ta alnum irritabit, nec nutriet. Quod & fi faccharum irritet,lac illius loco
addaturratq; fic nec Galeni fententiaehoc aducrfatur:enemata,etfi parum
ac facile refolutioni aptum, nutrimentum exhibere concludimus. Sed di*
ces, Si Galenus exiftimat enemata non attingere nifi initium ileiintefti-
ni, cur in fecundo ad Giauconem inquit : Non modica autem fit uirtutis
diftributio ex ebibitis,inteftinis crafsis laborantibus, atq; uicifsim fubtili-
bus ex his quae per fedem iniiciuntur : igitur etiam ad graciliora perue-
hiunt enemata,ut ad crafTa medicamcta per os fiimpta.Refpondeo,quod
fimilitudo haec non eft omnino exquifita:ut enim medicamentorum per
os fumptorum fubftantia tota , fed imminuta uiribus , ad crafla inteftma
deicendit,ita uiceuerfa parum de fubftantia,integris tame uiribus, ad in-
teftina gracilia afcedit.Nec tamen ex hoc fequitur, quod in uentriculum
pars illa pofsit ingredi : nam ceflat impetus retrudentis,& afcenfus eft ar-
duus,quia duodenum refte quafi ex pyloro prominet :& pyloro du£ funt
glandulae conftringentes os ipfum cum conclufum fuerit , & uirtus uen-
triculi abhorret quod in inteftinis natura cotinetur.Quod fi cogatur qua-
doq; recipere, illico proritatur ad uomitu.Quod fi quado Galenus dixe-
rit,acuta clyfteria uentriculum offendere:hoc fit,quoniam uirtus illorum
& uaporcs ad ipfum proculdubio aicendunt: conturbat etia motu mate-
rierum. An uero ad caua iecoris accedant,ut ex illo iam audiuimus in ie-
cundo de Medicamentis iecundu locos.Dico,quod ficmeq; enim fbla con-
tinui ratione & confequentiae quae uacui timore fit euacuari fima iecoris
ibi Galenus intellexit:quadoquide fic etia caput purgari concefterit ; fed
quonja enematis pars tenuior aliqua,tum uapores ad iecur ufq; ptingut.,
capuf.io fini.
CONTRADICTIO VII.
Pr&diflio in acutis morbis , an minus firma 3 quam in
diuturnis .
GAlenus fuper eo aphorifmo, Acutorum morboru non omnino funt i.par.15.
certae praenuntiationes falutis aut mortis , inquit : Morbi longi ob
crailos ac lentos funt humores,ac frigidos, qui non facile cocoqui poliunt,
& in patientibus partibus impa&i funt atque agglutinati , ita ut eorum
difpofitiones praeduris tumoribus magis quam inflammationibus afiimi-
lentur.Pauci uero ex ipfis fuit abfq*> loco patiente^n quibus uenae omnes
aequaliter habent humores putreicentesdeu atram, bilem, feu pituitae na-
turam pr^ferentes.In his igitur omnibus Hippocrates uidetur fidere pr^-
cognitionibus:in acutis uero no omnibus/ed aliquado falli praecognitio-
cc nem
6 HIER» CARDA N I CON TRADI C. MEDIC.
nem confitetur.Fx quibus ucrbis duo habemus, quod cognitio finis mor-
borum diuturnorum fit certior quam acutoru,& etiam quod fit abfolute
certa. Sed in oppofitii funt mult£ difficultatesrprima eft ac minima,qu0d
♦ ^ ;· ^ tertio de Diebus creticis hanc fcientia& firmitate exitus morborum ue-,
‘^^eatur ex aftrologia : igitur ηδ habetur ex medicina.ibi etiam fi quae dicit
* ‘'*~^uera firnt, habebimus exitu certii in acutis , & tamen hic incertu plerunq;
efle fatetur.Item poteft efle quod luna flet iuxta locu planetaru in geni-
tura malorum , & tamen materiae natura dominetur. Quo in cafu aber-
com. 4. in rabimus etia in diuturni morbi praedi&ione. Secunda difficultas habetur
Pl*imo prognofticoru,cum dixit Galenus, Fidi medici intereft, ut in prae-
meliain.0 dicendo frequeter uerus,rarofalfus habeatur.Tnde feqtur poft pauca,pro-
mifcue omnibus conceffum eft,fine magna ex parte confequi pofle.Nam
alius, dicit, qui in uiginti praediftionibus femel aberrauit,& fi perpetuita-
tem interrupit, melius tamen praedicit, quam ille qui in totidem bis dece-
ptus eft.Ex quo colligitur, praedictione etia in diuturnis , haud quaquam
efie omnino firmam & fecuramifed quandoq; contingere in illa aberrare,
quod etia experimento deprehenditur. T ertia dubitatio eft, quia Ra-
cap 1 fbl ju. fesfextodecimo Continetis oppugnat Galenum quinq; ratiombus:often
col.4. dere conans breuiores morbos certioris efle indicii. Prima eft,figna judi-
cii morbi in acutis funt euidentiora,maiora,& firmiora, quam indiutur-
cap.io. njS}prim0 Crifi,cum inquit , Poft quadragefimii diem omnes dies de-
cretorii languent , conco&ione potius & abfcefsibus quam crifi morbum
finientes. Ante ipfum uero nec adeo ualidi qui a uigefimo ad quadra gefi-
mum,ut qui a quartodecimo ad uigefimu intercidunt. Omnium autem,
inquit,firmifsimi ufq; ad quartudecimum. Si igitur figna crifis talia funt
in acutis,latentindiuturnis:ita etiam exitus morbi. Quis enim demorbo
qui per abfceffum fit finiturus , tuto audebit de falute aut morte pronun-
tiare,cum nec locus, nec magnitudo nobis fit conipicua?Secunda ratio eft,
inquit ille,quod in morbis longis materia magis latitat in prolundo cor-
poris,nec emittit partes fui , ut in acutis per urinam , feceflum , uomitus:
igitur ipfa aegritudo , & illius magnitudo , & materiae qualitas magis in-
certa. Tertia ratio, ubi diuturnus morbus crifi fit cariturus, nullum ha-
bemus fignum de futura falute aut morte , tales autem plurimos diutur-
norum efle oftendimus.Quarta,non poflumus incrementa adeo celeriter
in diuturnis aflequi , igitur nec figna cruditatis aut co&ionis materiae , a
quibus falutis aut mortis figna pendent: ut faepe oftenfum eft. Quinta,
Non poflumus in longo morbo dignoicere an materia ex toto eieifta fue-
rit e corpore , quia illius expulfio eft lenta, & plerunque in pluribus die-
bus perficitur,ideo nunquam fumus fecuri in illa a reuerfione , iuxta di-
aphor.ii. ftum Hippocratis fecunda Aphonfmorum , Qua? relinquuntur in mor-
LIBRI II. TRACT* VI*
bis fcuerfiones facere confueuerunt. & accepit ex experimcto,quia Hip-
pocrates enarrat quofdam qui cum uiderentur liberi in longo morbo, ta-
men reuertente illo, alii feruatifunt, ut Epicratidis uxor die o&ogefi-
ma : & alii mortui, ut Parius die centefima uigefima. Ideo dicit : Hippo-
crates in eo aphorifmo dicere u oluit, in acutis non omnino certus eft exi-
tus morborum , quanto magis incertus erit in diuturnis. Sed etiam fine
difcrimine , & potius in acutis quam diuturnis praedicere docet Galenus
primo de Diebus judicatoriis his ferme uerbisrHic morbus illo die folue-
tur,fi ipfe ratione a nobis inftituta ui&us utetur,nec alio medico, neq; ipfe
peccet, fed omnia languens efficiat, quae illi impofita funt. Nec ex exter-
nis rebus aliquid finiftri inciderit. Manifeftum eft igitur, hic certam falu-
tem promitti: nam quae illi praedi&ioni adiunguntur conditiones in diu-
turno morbo multo magis erunt neceflariae.Sed facile quo ad hoc conci-
liatur Galenus fibi ipfi:nam paulo poft edocet, quod in quibufdam mor-
bis licet diligenti medico non foliim mortem , Sc diem mortis , fed etiam
horam praedicere.Inde fubiicit , quod fi figna obfcura fuerint , melius ei!
Clere : atque ob hoc inquit, mihi nunquam ad hanc uique diein ex prae-
di&ione contigit aberrare. Haec igitur ei! fententia Hippocratis , iuxta
Galeni interpretationem. Inquibufdam acutis poiTumus certe falutem
aut mortem praedicere>in quibuiHam haud hoc coceiium eft. Sed de diu-
turnis hoc generaliter fieri poteil. Ad autoritatem tertii de Diebus iudi-
catoriis,dico,qubd illud pofitum efl pro acceffono T as in iecore Paruus fanabilis , magnus infanabi-
princJ P lis.de mente Galeni,inter paruum !
uoluptatem fentimus. ufq; eo ut trahat quafi extra fenfum: quia odora- et prima quar
tus uis,omnibus aliis fenfibus in nobis perferior efl. Videtur autem par- n c·4* caP·4*
ticeps taftus 8c guilus,dum per uapores ientit odoresrat cum fine illis eo-
rum ienfuum qui per iblas lpecies percipiunt fenfibilia,ut auditus, ac ma-
gis etiam illo uifusrut quafi duplex fit hic fenfus , qui generaliter in ho-
minibus efl: debilifsimus , iuxta Ariftotelisiententiam fecundo de Ani- t»cap. 9i.
ma. Quamobrem ubi iaceat opportunum nunc arbitror quaerere : neque
enim Galenus fibiipfi,nedum aliis confentire uidetur. Scribit nanq; o & Galenus exiftimauit deoperimeticlaufione iolu ab
illo difsidcs.Neq; enim fi claudi operimetfi odoratus iuxta Anftotelisfen
tetia potuit,in naribus ubi neq; operimetu erat, neq; daudedi modus,odo
«ap.Kf. in ratus fenforiu efte,iuxta illius fentetia credi debet.Sed tame Philofophus
prmC* in fecudo de Partibus animaliu,inqt:Seforifi uero olfaciedi no longe eua-
riat in ceteris quadrupedibus uiuiparis.Quibus ennn maxill^ oblonga in
LIBRI II. T R A C T. V 1« 5 9 7
acutam exeunt, his nares in ri&u appellato continentur. Et rurfus infra:
Cumq; meatus olfaciendi habeant,deauibus enim loquitur, nares habere
nonpoilimt. Hanc illi aduerfante Galeno opinionem auda&er tribuit ^Ρ·|?·
Auerrocs,in Paraphrafi fecudi libri de Partibus animal ium,& in fecudo
Colle£laneoru,ubi tres pro hoc adducit rationes. Par eft autc in re ualde
dubia tantum audire Philofophu.Inquit igitur, Si alibi uigeat hic fenfus,
acre attra&o , per palatum occlufis autem naribus homo olfaceret : quod
experimento falfum eft,& falfum a Galeno cocluditunigitur non poteft
in cerebro uel eius parte efle uis fentiendi odores. Nam occlufis naribus
acrad cerebrum , per foramen in palato quod iuxtauuulam fitum eft
afcendit:fternuentibus enim nobis,cibus (adeo lata uia eft ab ore in nares
per palatum ) quem comedimus eiiciture naribus aer Sc uapores in cere-
brum afcendunt, etiam ex palato afcendent, ialtem uia narium , fi nulla
eilet alia uia, Sc fic odor fentiretur. Nam clauduntur nares iblum mani-
bus in extrema fui parte. Item uia qua defcendit pituita ex cerebri uen-
triculis in infundibulum : inde, in glandem pituitae quae bafi ofsis cerebri
fuperpofita eil, atq·, inde in palatum, aer poteft fubmgredi proculdubio,
cum longe pituita tenuior fitiigitur fieret fenfus odoris claufis naribus.
Secunda ratio,ut Auerroes inquit, eft Auenzoar:Nifi odoratus inftru-
mentum in naribus eilet , homines dum comedunt, Sc dum concoquunt
cibum, fentirent odorem illius, quod tamen falfum eft. Patet autem
ficfuturum:quoniam,ut declarauimus,aer& uapores per palatum afcen-
dere poliunt ad cerebrum. Tertia ratio eft contra Auicennam , ut ui-
debitUr , Carentia animalia carunculis mammllaribus odoratu carerent,
quod tamen aperte falfum eft. Ideo dixit in primo Colle&aneorum, cap>7.amc
Odoratus inftrumentum eft in neruis quinti paris , qui exeunt ex fora- medium,
mine uocato Orbus, feu Orobus,& pars illorum ad aures etiam, pars ad
mandibulas tendit. Et in tertio Colle&aneorum declarauit,quod etiam cap.5
Sc fi aegre per unum tantum nas animal feruatur in uita. Sed iam de his
non eft confideratio. A rabes tamen cum pro neruis uenas legerint , in
hunc deciderunt errorem. Apoplexia igitur neq; ab alio membro fit
quam cerebro ipfo : neq; cerebrum ob uenas interceptas hoc pati poteft,
oifilaqueo,& omnes fimul ualidc intercipiantur. Sed in Ariftotelis Pro-
Differ.t8i.lib. blematibus , perperam cor adie&um fuerat. Multis igitur erroribus ob
j.tra.z.SusiM. falfam letftionem Conciliator, & Nicolaus inuoluti deceptiq; funt.Auer-
C,I4' rocs caufam (impliciter retfte confiderauit , fed non ammaduertit , uena-
rum tum multitudinem tum maguitudinem , quae nullo modo,nifi ma-
nibus ac indu ftria non leui intercipi poterant, facilius plura occides ani-
malia quam omnia haec uaia ftriftim admodum uinculis exceperis.Nam
fi tria ac tria fimul colligare tentaueris, non poteris uenamnon pulfa-
tilemquae in medio eft ita conftringere diligenter, ut nihil excorde ad.
cerebt
LIBRI II» TRACT. VI. 4 ff7
cerebrum permeet.itaq; interceptio haec, ut ab hominibus fieri poteft dif-
ficillima eft, & a Galeni confideratione remota, cuius inftitutum eft de
fpontaneis loqui apoplexiis.Si autem,ut a natura principium habere po-
teft,fabulofa & commentitia. Sed & hic error Auicennam decepit.Gale-
ni autem fententia quae illis fubfcribere uidetur in libro de Morborum
caufis,hocuult quod interceptiones uenarum cum illae immodice fangui-
ne repletae fuerint, uel animal fuifocant, nec eft haec apoplexia, fed fiuffo-
catio,uel implent cerebrum apoplexiamq; efficiunt , fimili in cerebro
qualis eft inflammatio oborta difpofitione,de qua etiam exponens apho-
rifmum dixerat. At horum utrunq·, plurimum differt ab illa uenarum
interceptione , in qua Auicenna & Auerroes fpiritum a corde ne adce-
rebrum deferatur prohiberi putant. Hanc enim ex exemplo fioporariaru
uenarum ligamento obftrifitarum Auicenna intellexifte palameft.at hec
nulla prorfus eft : reliquae duae quas Gal. adducit frequenter contingunt.
CONTRADICTIO XI.
Cerebrum αηροβΐί tumorem pati.
NEq;ex cerebro & pulmone inflammatis pulfus aeque duri ut ex
menyngibus, quarto de Prefagiis ex pulfibus,inquit Galenus.Sub-
iicit autem poft pauca. Pulmo autem & cerebrum ne fcirrhum fortafsis cap.*.
admittunt.Qiio fit, ut Galenus cenfuerit cerebri fubftantiam uere tumo-
rem calidum poffecontrahere.De frigido tamen dubitauerit.Et Alexan-
der Tralianus haec habet de Phrenefi loquens : trahit igitur phrenitis ori. Iib,I-c-r·9·
ginemex bilis flauae copia cerebrum occupante :& phlegmonem inibi
cum incenia febre conftituente , uel in membrana cerebrum uelante cui
^f, nomen eft. Rafis quoq; in libro Diuifionum dixit phrenefim fieri
in cerebro, fed quia non diftinguit inter cerebrum & membranas, effiet cap.y κοιλιωμ αυτν \p.m7ikccywa>\j , νγξοτά{(&' $λιγματώ<Ρνζ.
Ideft,aut propter aliquam difpofitionem phlegmoni fimilem qiue in
jpfo cerebro conftitutafit,uelobipforum uentriculorum repletionem
ex humidifsimo pituitofo humore.Noluit dicere , Λά (ρλίγμονάμ , id eft,
propter phlegmonem : fed , ma^is poffe concipere durum tumorem,
quam phlegmonem, quod eft direftc contrarium Gal eni fententiae in ini-
tio addufltae.Nec ifta refponfio fatisfacit A etio. A lii dixerunt, quod po-
teft phlegmonem pati, non tamen tumorem,& eft refponfio communis.
Hi auferunt partes diffinitionis a definito : cum phlegmon fit tumor
praeter naruram,ut in libro de Tumoribus habetur. Alii e quibus Gen-
tilis eft, dixerunt cerebri primo membranas longe frequentius pati phle-
gmonem A alios tumores quam ipfius cerebri fubftantiam, & hoc etiam
Auicennam ipfum conceifurum.Sed tamen dicit non demonftrare argu-
mentum
LIBRI II. TRACT. VI. 409
mentum hoc eft: apoftema igitur tumor: quia in igni facro, Graeci Eryfi-
pelas dicunt,eft apoftema,& tamen non eft tumor.Sed hoc eft cotra Ga-
lenum expreiTe quarta Aphorifmorum,& ideo coincidit cum prima. Et aPhor·
etiam ut patet ratio Auicennae ad hoc tendit, ut oftendat cerebrum pofle
intumefcere,quia Serapio negabat hoc quod pofsit cotingere, non autem
quod aliena materia no pofsit in cerebru influere^ igitur fi ratio A uicenae
debet efte cotra Serapionem, erit de tumore,& no de apoftemate,fub illo
fenfu fuonome apoftematis intelligcdo.Et ideo Getilis danat Auicenna,
que tueri nititur.Et quia dicebat quod poterat fieri tumor ratione nutri-
meti fecutus Auicennarrefpondeo quod Auicen^ ratio non oftendit:quia
nutrimentu & augumentu,fiut ab anima, fed tumor ille fit relu&ante ui
mebri. ideo no fequitur,mebru hoc nutritur & augetur, igitur poteft tu-
more cotrahere in mollibus etia mebris.multo minus feqtur, quia no con
fiftent cum fuerint inaequaliter aufta.Ite coceflo quod non pofsit fieri tu-
mor durus in cerebro, aut falte no facilius quam phlegmon, igitur, cu du-
rus tumor fiat fenfim & in longo tempore, & ex materia confimili nutri-
meto cerebri, multo minus fiet phlegmon.Refpodeo igitur quod tumor
durus in cerebro non poteft fieri,non quia non pofsit materia ingredi, fed
quia cerebrum cum fit mollifsimum natura,antequa in fcirrhum trafeatj
morietur animal feu homo : & haec eft mens Galeni in illo loco, tranfire
enim membrum principale ex uno extremo in aliud, ftante uita non po-
teft. ut cor ad frigiditatem uel iecur ad ficcitatem , uel cerebrum ad cali-
ditatem uel duritiem, cum enim dicimus cor frigidum fa&um, intelligi-
mus ad id quod prius erat habita comparatione. De calido autem tumo-
re , dico quod non fit res collefta fimul. & ratio eft , quia hoc fit uenis &
arteriis plenis: & illae funt minutifsimae & fparfae , ideo materia illa fpar-
giturundequaque, «Scita totum cerebrum in fuis extremitatibus &in
medio intumeicit aequaliter ferme,& ideo dixit Galenus difpofitionem
hanc efte phlegmoni fimilem , & non phlegmonem , & tunc homo apo-
pleticus cadit. Cum autem loquutus eft de cerebri phlegmone , cum ibi
rem illam, obiter nec ex propofito traftaret , intelligendum eft,deifta
difpofitione phlegmoni fimili. Et ex hoc patet cur hi qui ex hacdifpo-
fitione cadunt in apoplexiam, nullum pene antequam cadant fentiunt
detrimentum, nam cerebrum aequaliter in ambitu fuo,& in medio ubi a
membranis tangitur , leniter afficitur, inde fimul totum adeo laeditur,ut
repente priuetur homo fenfu & motu. De tumore autem molli dico &
Eryfipelate, quod poliunt fieri, quia funt tumores hi tales ut alter fiat fen
fim & ex materia proportionata cerebri nutrimento : alter eft tumor
exiguus non dico nullus ut Gentilis : & ideo hxc poiTunt quanquam ra-
ro cerebro contingere.Sed Eryfipelas magis ledit membranas, & fit fem-
f f per
410 HIER. CA RDANI CONTRADIC* MEDIC.
per in fuperficie cerebri, ideo non poteft dici apoftema cerebri, apoftema
etiam molle cum diuidat cerebri fubftantiam , celeriter occidit : ideoque
Aetius non egit de ullo cerebri apoftemate,& refte. Ratio Serapionis eft
bona, tndit enim ad hoc quod non fiat apoftema, id eft tumor confpi-
cuus & permanens in una parte , nam partes procidunt cerebri ob molli-
tiem,cum fenfu digno tumore inuicem diuelluntur. Auicenna ad contin
gentiam recurrit , quae res proculdubio lata eft. uelut fi quis uellet affir-
mare hominem nafci polle cum iecore in finiftro latere.
CONTRADICTIO XII.
Ventriculm an chilo nutriatur.
cap.ij. Alenus in tertio uirtutum naturalium dixit uentriculum fibi pri-
vJmo concoquere , inde fumpto ex eo quod concoxit alimento , reli-
quum aliis membris impartiri.quam lentendam quo ad nutritionis mo-
c°m.i , Jum declarauit etiam in fecunda aphorifm orum, tum edam Auerroes fe-
cap.jj.coU. eundo Colleftaneoru & Princepsipfe dum dixit occultum auteuentri-
culi primum nutrimenta quod eft in eo tangit, & per ipfum cotaftu nu-
^prima primi tritur, clarius autem in tertiadecima tertii hoc declarauit.Sed oppofitum
uena port:e.C ^abetur tertio de Temperamentis cum dixit,oportet quod nutrit primo
trac.i.cap.i. in uentriculo & iecore ac uenis aliquam traxille moram : igitur cum chi-
lus non fuerit in iecore, neque in uenis nutrire non poteft. adducuntur &
due rationes non leues a lacobo , quarum prima eft, quod ex iildem nu-
trimur dum fumus in utero matris & extra, at tunc nutriri no licet uen-
cap.i.m pnn. tr:cujulT1 ηϊβ ex £angUine deduco ex UtCr0 iriatriS per uenam umbilici
in iecur. igitur etia ex {anguine dum eft extra uterum nutrietur a iecore
dedufto. £t ideo fi dicis pars interior uentriculi non poteft nutriri quia
ad eam non pertingunt uenae ex iecore : refpondemus quod fi uente non
pertingerent interius, tunc non pollet nutriri illa pars & crefcere dum in-
fans eft in utero,quia tunc nullum allumit cibum. Similiter & ratio Ga-
leni addufta in tertio Virtutum naturalm , quod omne membrii fibi la-
borat,non concludit,quia a natura diceret aliquis eft inftitutu, ut uentri-
culus concoquat iecon,ut poftmodum mutuam ab illo gratiam recipiat,
nam & dentes molunt cibum, & tamen non ex illo tuncnutriutur.Qucd
fi dicas quod hoc no faciunt naturaliter fed a redundate : relpondeo quod
& uentriculus recipit cibum per motum uolutarium. Alia ratio eft,quod
ex lifdemmet nutrimur quibus etiam generamur, primo de Semine in-
eap.17.in fine, quit Galenus,fed ex fanguine uentriculus eft genitus non ex chilo,igitur
^ ^ e tiam ex fanguine nutrietur. Eft etiam au toritas Galeni fexto de Placi-
0 ’3* tis Hippocratis & Platonis dicentis quod omne membrum quod alii
praep
LIBRI I I. T R A C T. V I. 411
praeparat totum quod praeparat ad illud tranfmittit : quare ίΐ uentricu-
lus pr^parat cibum & chilum iecori,non retinebit quicquam ex illo.nam
ut in exemplo adducit,teftes pr^parant femen glandul?, ideo nullum ha-
bent alium meatum alio tendentem. Pro prima tamen opinione addu-
cuntur etiam tres aliae rationes, prima quia ii ex fanguine etiam nutrire-
tur, nutriretur a chilo & a ianguine,quod eiTe non poteft. ad hoc reipon-
deret aliquis quod a folo fanguine nutritur pars interior uetriculi & nul-
lo modo a chilo.Secundo fequeretur quod natura mitteret chilum a uen-
triculo ad iecur per eafdem uenas,per quas fanguinem traheret. Reipon-
deo quod hoc argumentum potius concludit oppofitum , nam fi uentri-
culus nutriretur a chilo , idem nutriretur & a fanguine &a chilo. Dico
igitur quod uenaequae nutriunt uentriculum , non funt illae quae cxu-
gunt chilum , fed chilus tranfmittitur prius in inteftina ibi a iecore
exugitur per uenas meiaraeas, in inteftina non in uentriculum termi-
natas. Tertia ratio eft quod uacuum a uacuo traheret , nam cum uentri-
culus eftu acuus traheret a iecore ut nutriretur , idem contingeret ipfi
iecori. Sed hoc nihil concludit, nam poftet trahere ut dixi utrunque
membrum uicifsim, fed diuerfis modis, uentriculus a iecore per uenas
portae fundo illius infertas , & iecur a uentriculo per inteftina. Ita quod
ab inteftinis trahat per uenas mefaraeas. Sed hoc effe non poteft,ciim
inteftina careant uirtute attra&iua. Ideo quamuis ad hoc diftum fit,
quod inteftina habent uirtutem attra&iuam naturalem, & fi non tra-
hant per uilos , attamen mens Galeni primo de Symptomatum caufis
eft quod iecur per uenas illas a uentriculo ipfo non ab inteftinis fine alio cap'7
medio trahat. Quamuis igitur diileftio non oftendat uenas illas in par-,
tem interiorem penetrare , ex tribus tamen cognofcimus argumentis:
primum quod m hora famis fit fu&io a iecore per illas ab ipfo uentricn-
Io : Secundum quod pars interior uentriculi rubet : tertium quod ut di-
ftum eft, uentriculus ex illis nutrimentum fuicipit dum infans eft in
utero, quia aliter interior uentriculi pars nutriri non poteft. Accedit
quod bilis a ieore reie&atur ad uentriculum per has. Sed alius diceret
quod per inteftina alcen dit , motu naturae contrario , fed propter lmpul-
fum.Solet adduci argumentum quod poft mediam horam ab allumpto
cibo celfat fames , & nondum eft genitus fanguis nouus , igitur uentri-
culus ex chilo alfumpti cibi nutritur, ad hoc refponderet aliquis quod
ifta non poteft elfe ratio , quia pars quae nutritur eft fundus uentriculi,
a chilo : fed fames fit in ore uentriculi , quod eft elatius palmo ipfo fun-
do. imo ex hoc fumitur unum fundamentum quod uentriculus a chilo
non nutriatur , nam uenae pertingunt ad gulam ufque a quibus illanu-
ff t- tritur
41*
HIER. CARDAN1 CONTRADIC. MEDIC.
tritur.Sed ab hiifdem nutritur & uentriculus a quibus gula , igitur uen-
triculus a uenis nutritur. Neque poteft gula cum ei non haereat chilus a
chilo nutriri. Scimus etiam quod fundus uentriculi habet fanguinem
& uenas , & hoc etiam VeHalius in fua diffe&ione teftatur , fequeretur
4j>3.inprin!1 igitur quod nutriretur fanguine fimul & chilo. Hoc idem uidetur Ga-
lenus concefsiiTe dum dixit iecur trahere a uentriculo chilum per uenas:
j.uirta. natu- & non dixit per inteftina. Et Princeps etiam tertiadecima tertii dum de
rali.c. 13,1η im fanguinis uomitu qui iit ab erofione uentriculi agit. Neque eft uerifimi-
le quod tota interior tunica erofione corrupta fit , ad hoc ut fanguis ex
trac.s.cap.u, exteriore euomipofsit.Sed haec parum referunt, nifieffet quod fi Gale-
nus uult , quod uentriculus ex chilo nutriatur , cur dat olera & quae ha-
bent fubducere uentrem in initio cibhut etiam recitat de Telepho gram-
cap.i*. matico& Antiocho medico, qui ambo olera iu prandio primo fume-
bant.& fecundo de Alimentis omnia quae aluum fubducere poliunt &
corruptioni obnoxia iunt , ante alios cibos funt fumenda. etenim ipfa fa-
cile defcendent , & uiam aliis cibis munient, exemplumque uidetur efie
id de quo nuper egerat, malum perficum.& in trattatione de cappari,
cap.34. quod magis medicamentum elfe uult quam alimentum, inquit , Vti au-
tem oportet eo ante alios omnes cibos. & rurfus de iycaminis poftquam
idem ferme quod nunc dixi praeceperat, inquit : neque hi ordinem cibo-
cap,1‘* rum ignorare uidentur,cum re&e in quibufdam illum obferuent, ut cum
radiculas,oliuas & foenumgraecum ex garo fumunt, poli haec maluam &
fol.3. betam & alia id genus olera cum oleo & garo.Et in fexto de Tueda fani-
tate,qui biliofum habent uentriculum, cibis alu um delicientibus utantur
ante omnes alios, ut malua & oleribus ex oleo &garo. erat exemplum de
ca PM’ rhetore fecundo de Alimentis, atq; alio cui ex confilio Galenus talia de-
dit ante cibum aut prohibuit, diflfufe autem haec ibi tra&at nefcio,fi cura
eft habenda uentriculi,quomodoexhisnonad fenettam quam primum
dilabetur,ubi ex chilo nutritio fit.Dicunt quida hoc folii in cibis qu£ aluu
fubducut agendu:fed cum quotidie id Galenus confidat, difficile eft hanc
tueri opinione.Omnesin re tanti mometicogitet.unu fcio,qubda carnis
efu incipere magnu uentriculo auxiliu affert, talia igitur quae aluu mol-
liat raro accipere oportet, na poft ualidiores cibos fumpta totii corruput:
unde melius eft minore ia&ura ferre. Nutritur aute interior uetriculi tu-
nica cibo,fed ab ipfis uetriculi uenis in fanguine trafmutato.ob id cu uen$
ίΐΐς etia gulae comunicet,gula & ipfa magna ex parte a chilo nutritur.in-
dicio eft non fecus cibo fed aliquanto ferius fame extingui, ut potu fitim.
poliunt auteuenae ille fanguinem generare, inquit enim Galenus fecudo
cap’7' de Placitis, fanguis primo in uenis quae a uentriculo ad iecur tendunt ge-
neratur, eft igitur fanguis fed imperfeftus, ex quo interior uentriculi
tunica
LIBRI II. TRACT. VI 4*3
tunica nutritur : fcilicet non in iecore, feci ex chilo, in uenis ipfius uentri-
culi genitus.quamobrem pars illa rubet, fimile aliquid habens iecoris ca-
lori,quoniam in fubftantia neq; ex toto abfimilis eft. Ad Galeni autori-
tatem in libro de Placitis Hippocratis , intellige quod non tranfmittitur
pars alio , fed bene poteft retinere pro fe , ut in exemplo de Iecore , quod
nutritur fanguine , quod iit ex eo quod defertur ex uentriculo & intefti-
nis , & in reticulari plexu cerebri , nam palam eft uenas plexus illius fan-
guine nutriri,& tamen dicit quod praeparant nutrimentum cerebro.
CONTRADICTIO XIII.
Heilicarum an duo genera tantum.
GAlenus primo de Naturalibus facultatibus,ponit quinq; genera hu cap.n.
midoru quae non funt humores ; primu,quod in uaforum extremis
continetur: fecundum quod difpergitur , uocaturq; apud Auicennam
rofa : tertium quod adiungitur : quartum , quod agglutinatur : & quin-
tum quod afsimilatur. oftendit autem tria haec ultima genera inuicem
differre , quafi manifefte aliis primis duobus tum inter fe , tamen ab
aliis differentibus. Nam dicit cum λΛχκ morbus fit in quo corrum-
pitur humor agglutinatus non autem afsimilatus:in eviareegxa autem
adhaerens,& nondum agglutinatus: ueriim tabes, & %τςο$ία ex quolibet
horum generum confumpto fiunt, ut feptimo Artis curatiuae,& in libro
de Tabe, tum etiam in primo Prognofticorum edocet : ideo & humido- com.ult.
rum genera quinq; praeter humores , & totidem hefticarum effe uiden-
tur. At Auicenna ponit tantum quatuor genera humidorum praeter hu- Priti,a primi ,
mores, <5c tria tantu he&icae genera hoc exemplo claro ea diftinguens. in
lucerna eft oleum,quo lucerna repleta eft : eft oleum quod iam in licinio prima quarti,
imbibitum eft, eft ipfius licinii humidum, proprium quo licinium conti- tra&-5-cap.i.
nuum eft atq; unum, ciim in oleo lucernae ignis accenditur , fit ipecies ca.lipoifmc!
prima he&icae : cum in oleo imbibito fecunda : cum iam ardet licinii pro-
prium humidum tertia. At decimo Artis curatiuae dicit ardentes huius
generis,nifi prius mors occupet, in hefticas primo,& pbft in marafmodes
tranfeunt. Poft clarius etiam duo tantum illius genera eife declarat, di-
cens: Nam primum huiufcemodi febris proprium humidum ex quo nu-
triuntur partes inuadit : hinc uero ad carnofum genus tranfit, quod circa
tamen fibras tum mebranas quae folida funt noftri corporis membra hae-
ret. ita deinde ipfas folidas depopulatur, docet autem has partes carnem
membri uocari poiTe. Atq; in his uerbis magnus quidam uir deceptus
eft. Paulus in hoc fenfu duo genera tantum conftituit,he quae nulli
alteri conuenient.«St erit quali ad limilitudinem Dei in terra.oportet au-
tem quod in taJi lint elementa in ultimo refrara , «St aequalibus uiribus
mixta, Sc ad partes minimas. Haec autem omnia lic oftendo argumentis
fatisfaciens. omnes fatentur quod uirtus uitalis in illo robuftior eft , Sc
melius etiam concoquit, quia calor eft ualidifsimus, id eft,ob multitudi-
nem partis igneae : nam tale corpus erit denlifsimum /quo ad folida , ut
oftendi in libro de Subtilitate , non dico quoad cutem: nam in hoc erit
mediocre , Sc humidum illud erit pinguifsimum , Sc calor in ultimo re-
frarus minime confutnens,& minime ad morbos paratirs:igitur talis ho-
mo erit lon2:ifsimae uitae inter homines. Sed Sc inter animalia caetera.
D
nam Ariftotelesfolum elephantum diuturniorem facit homine: hoc au- 4. de Genera,
tem generaliter eft intelligendum.elephas ad fummum uiuit annis iuxta animal. ca.uK
illius opinionem, ut diftum iam eft.ccc.at praetermifsis fabulofis aut anti- 111 pnncip'
quioribus hiftoriis , Ioannes de Temporibus fic uocatus. ccclxi. annis ui-
xit.Nam is fub Carolo magno Cefare fub quo militauit, mortuus eft Lo-
tharii Imperatoris temporibusuuxta annum {alutis noftrae m. c x L.eiufi
dem Caroli magni aetate Ricardus quidam c c c c. quoniam tamen,ut
dixi , haec rara funt , Ariftoteles praetulit elephantem, moritur Sc homo
longe celerius quam ei naturae necefsitas imponat, ob curas, labores &
uoluptates. Galenus calidam Sc humidam praetulit, quoniam facile pof-
iit inueniri. huius operaepretium fuiilet curam inftituere,fi haec fuiflet il-
lius iudicio diuturnior, fed Sc in primo, Sc in quinto, Sc fexto de T uenda
fanitate teftatus eft fe temperati hominis uitam , non calida Sc humida
temperie praediti inftituere. Sic etiam ciim dixit corpus hoc magis a cali-
dis morbis uexari , quam frigidum : Sc rurfus , ab externis magis quam
denfum,uerum eft qualitatum ratione.non tamen facilius aegrotat : quia
calor uahdior, «Sc membra firmiora magis refiftunt. ibi autem foliim do-
cere uoluit,quod merito temperaturae accidere confueuit. quo fit, ut laedi
dicat facilius non autem aegrotare. Sic Sc iuuenes a calore quem exercen-
do immodice concipiunt/enioribus facilius laeduntur,non tamen facilius
gg 3 aegrot
4** HIER. CAR DANI CONTRADIC. MEDI C.
aegrotant,ob uirium robur. Quod ad odoratum auditumq; attinet : diee-
j.collec.ca.38. gat Auerrocs quod unitur habet oculos carbuculo fimiles : ideo maxime
procul uidet.caufa igitur prima perfe&ionis fenfus efl temperies/ecunda
conflitutioinflrumenti. ideo Ariflotelis diftutn de oculis canis intelli-
gitur,partibus aliis caufis exiftentibus.Quia enim humana natura, ut de-
clara ui, omnium uiuentium implet latitudinem : ideo in omnibus fer me
uiris aliquid eft minus ualidum, natura autem cum in aranea nulli alteri
rei fludeat quam taftui,& in apro qua auditui,& in cane quam odoratui,
Sc in uulture quam uifui.-ideo uidentur generaliter hec animalia preftare
hominfin genere illo fentiendi,clim tame homines aliqui longius perfpi-
c.2.i.atUr 1 * vulturibus, ut de Strabone uocato narrat Piin. qui ex Lilibaeo naues
in Cathaginienfium portu numerabat. & de illo qin Iliada Homeri , qui
nuce contineretur, in charta fcripferat.idem de aliis fenfibus.concoquit,&
melius Struthio aue , & fi ferrum non concoquat, illa enim pomum in
fubilantiam fuam uertit,homo in humanam,quae elementa ad fummum
habet refra&aiaciliusq; longe aliquid ferri concoquet homo,quam Stru-
thio pomum in humanae fubflantiae aeque perfe&am carnem uertar , iu-
uaturq; difsimili inflrumento auis, cum longe crafsiorem habeat uentri-
culum.pari igitur inflrumento, manifefle omne animal ab homine fupe-
ratur impari, interiore tamen, etiam femper,fed occulte. Declaratum eft
autem temperatum hominem omnes alios fenfibusatq; aliis fundtioni-
bus fuperare,ut qui omnia bona in fe colligat,quare etiam reliqua omnia
fuperabit animalia, uincit igitur & elephantem u ita , quoniam nobiliisi-
mam ac maxime neceffanam a&ionem, nobilifsimum animalium, quod
efl homo,par fuit habere perfeftifsimam ac maxime conilantem.haec au-
tem uita eft.non tamen excedit plantasrnon eft enim in his calor qui cum
motu confumat humidum, quare neq; paria inftrumenta.uincitur igitur
uitae longitudine a quercu & oliua & non paucis aliis arboribus. Sed ce-
rebrum ficcum fenfus habet claros comparatione aliorum inaequalium
corporum , & merito qualitatis tantum, non autem formae atq; fubftan-
i. Artis, medi. tlae-£hxerat enim prius, Ingenium tenuem cerebri fubfIantiam,rnernoria
c.5. iirmam,difccudi facilitas formarum facile fu fceptiuam offendit. haec igi-
tur non qualitatum,fed fubflantiae propria efle declarat. Puer ille melius
difcetqui temperatus efl, ea de caufa, quod fubilantiam habet meliorem,
non autem is qui ad puerum comparatus iufto ficcior efl. nec enim fic in-
telligendum efl temperati nomen , quod temperiem habeat aetati non
proportione refpondentem. Ariftoteles autem ab initio non negat fuifie.
temperatos illos fapientes,neq; Galenus pueros proponit uiris, fed aequat:
at de hoc alias cum diftum fit,nihil etiam ad inftitutum pertinet.Iam ne-
ro fi de funttione uitiofa agendum fit , immoderantiam confequi potefh;
fide
LIBRI II, TRACT, VI. 4*3
fi de utili tantum , temperamentum. Memoria plerunq; quod tarditate
quadam conftet , a reminifcentia optima feiungitur : non tamen femper.
regulae autem hae eorum funt,quae frequenter contingere folent.non au-
tem neceffariorum.Quod uero medii eadem ratio fit,& eorum quae me-
dio funt proximiora , nondum conceifum eft : fi tamen concedatur quae
magis procul ab funt, deterius concoquent, modo ea aequalitas ad uitium
operationis non ad qualitatis magnitudinem referatur. Neq; calor adeo
conco&ionem euertit,ut frigiditas, multo tamen minus difcrimenefi,
quam multi exiifiment : fi de calore elementi, & non de naturalis caloris
magnitudine aut paruitate intelligamus. Ratio regionum rationi fub.
ftantiae corporis non par eft , ciirn in illa iolum modica refolutio ad uitae
longitudinem quaeratur: in hac autem eft confiftentia firmior humidi,
& caloris robur , foliditascp membrorum, ideo in frigidis regionibus atq;
humidis, modo putredine uacent , uita eft longifsima hominibus. Cum
uero dicimus temperata corporis prius ficca euadere,falfum eft ob quin-
que caufas prius enarratas caloris moderationem, humidi pinguedinem,
membrorum foiiditatem,meliorem in dies reftau rationem, mdrbcsq; ra-
riores.Per modica autem & temperata corpora, quae facilius & aegrotant,
& liberantur , Ariftoteles non intellexit temperata , nifi temperatam, id
eft, moderatam magnitudinem intelligamus. iaceut enim uerba Philofo-
phi hoc modo : Aioc ri tcc σνμμίτξα τωμ σωμκτύψ κ<χμν{ π τσολλάκίδί
id eft, proprer quid magnitudine commenfurata corpora faepius aegroT
tant : cum σνμμοτςχ , & commenfurata fignificaret,& etiam temperata,
ille ambiguo nomine titubans, utrunq; fignificatum explicuit, quoerro-
re Gaza , alioquin magnus uir , libro de Animalibus omnes A nftotelis
inuoluit. Solet autem Philofophus cum ambiguo nomine aliquid ex-
plicat fubiicere id cuius contemplatione facile fit intelligere , quo in fen-
fu debeat arripi, itaq; non de temperie agit in folutione Problematis, fed
folum de magnitudinis commenfuratione.Quofa&um puto, ut hoc erro-
re decepti fex expolitiones alii dederint, quae omnes praeter id quod non
fatisfaciebant literae Philofophi , neq; ipfius rei difficultatem tollebant.
Quod uero de febribus dicitur ad qualitatis tantum rationem referen-
dum eft. uelut & illud fecunda Aphorifmorum , quod quifq; facilius in com*& te.34.
confimilem labitur intemperiem, & facilius fternatur. non tamen facilius
aegrotant temperata corpora febnbus,ob uirium robur.& fi qualitatibus
ipfis minus frigidis atq; humidis, quae a febrium incurfionibus magis re-
mota funt omnibus aliis refiftant. Apopletici autem frigida temperie, fi
aequali morbo detineantur cum temperato celerius fuffocabuntur, magis
laefis refpirationis inftrumentis.fi autem aequaliter laefa fint,hand aequali-
ter aegrotant;qnare argumentum nullum eft. Hominem autem pluribus
morbis
4*4 HIER. CARDANI CONTRADIC MBDIC
morbis, fubiici par erat caeteris omnibus animalium generibus : cum , ut
dixi, omnium animalium temperiem fubeat. dico autem leonis/ormicae
pifcis. atq; ideo etiam maxime uariis morbis laborare, imo omnibus his,,
qui animali cuiquam, uel etiam placitae contingere poliunt, cum eniin
temperiem u ires & propria cuiufq; tum munia tum miracula uiuentis
fubeat , neceile eft & cuiufq; uiuentis morbos fentire. at omnibus refiftit
temperatura aequalis, quae cum Strabone melius uideat , fubnatet aquis
melius quam Nicolaus Ligur.audiat ut longifsime,odoretq;, Cyneae me-
moriam pofsideat,uiuacior fit elephanto,perfanet fplenis uitia digito pe-
dis, ingenio fuperet Archimedem,eloquentia naturali Ciceronem , mul-
tae]· alia innumera efficiat , quae fingula pro miraculo haberi foleant : his
omnibus in unum colleftis , palam eft eum qui tali temperie praeditus fit
admirationem maximam populis praebiturum, proq; diuino homine
habendum, ac quafi Deum inter mortales cohabitaturum : praefertim
uirtutibus fibiinuicem fuffragantibus. unde prodigia miraculaq; efficere
poterit.Raro autem talis homo nafcitur.ubi autem quomodo & quando
in aliis libris a me di&um eft. Sed haec medici confiderationem excedunt.
CONTRADICTIO XV.
Virtus fenfitiua & mouens an cum fjpiritu per neruos
neceffario diffundatur,
MEmbris ipfis urtus innata eft nitalis ac naturalis, que fi diu potuif-
fet per fe conferuari nullo auxilio indiguiiTent. Sed cum feruari
diutius uirtutes hae nequiret,arteriis ac uenis indiguerunt. At uirtute fen-
fitiuam membra ipia ex fe non habent , fed ueluti fplendor quidam Solis
6 in med u*rtus ifla per neruos eis ex cerebro influitur : inquit Galenus primo de
Locis affe&is.& ante etiam clarius longe his uerbis. Praeterea aliter is af-
feftus uidetur cui meatus ex cerebro ad oculos defeendens obftruftus eft :
aliter ille cui propter fpinae inflammationem (etfi quodam modo affe-
&us huic fimilis fit) refoluta fiint crura : atq; aliter ille cui uox aut periit
aut uitiata eft. Etenim ad crura facultas quaedam,fed citra eifentiam de-
fcendere prohibeturrad oculos autem etiam cum eflentia : uerum ad gut-
tur, etfi materia perueniat, non tamen illius fufficiens quantitas eft. Ex
his uerbis clarum eft Galenum uoluifle, quod uirtus mouens, quae ex ce-
rebro membris per neruos aduenit fine fpiritu deferatur, uidendi tamen
cap 3 fultas cum ipfis ipiritibus ad oculos uenit. Et rurfus,in fextodecimo de
Vfu partium, reddens rationem cur nerui uifbrii fint caui, & c uentricu-
lorum cerebri finibus explantati , dicit ut fpiritum fplendiaum haurire
ex cerebro poffent» molles autemquia prima fenfus operatio fit patiedo.
qui
LIBRI II. TRACT. VI.
qui autem nerui mouent duri ac parui & ex ipina explantari j nec mani-
feftecaui, igitur uelleuideturfolam uirtutem in motu, non ipiritum efle
neceflariummam & ipfi eodem modo ex cerebro falte, fi non prope uen-
triculos illius,non ex ipina exoriretur.In primo quoq; de Semine aftruir,
neruos fenfibili carere cauitate.Primo quoq; de Vfu partium inquit, Ve-
nx deferunt fanguinem , calorem autem arteriae , ut conferu ent eum qui
innatus eft membrismerui autem fentiendi & mouendi facultatem a ce-
rebro acceptam membris impertiunt. In fecundo etiam de Symptoma-
tum caufis,ctim de mouente uirtute diutius uerba fecifiet , nulla φϊπαιϋ
habita metione,inquit,tandem:Iamcrafsiglutinofiq; fucci, cum fic uiam
uirtutis obftruunt,ut parcior influat , tremoris caufie funt ac potifsimum
cum prorfus obftruentes , reliquorum etiam neruorum partes aliquas re-
folutas efficiut.Hoc aute,ut mihi uidetur, etiam clarius dedarauit in pri-
mo libro,dum de torporis caulis agit, his uerbis: Atq; quod animalis qui-
dem uirtus liquide meatum aliquem, tanqua certam uiam, a cerebro per
neruu habet, hoc obftrufto impedietur, cuiuis arbitror pateat. Quinetia
compreflo extrinfecus neruo anguftia meatui eius continget , ne id qui-
dem ullum lateat.. Quod autem & fi nullus fit meatus , fed tanquam per
aquam uel aerem folis radii tranfeunt, fic principii uis periplum. corpus
neruorum permeat.Dubitat igitur hic Galenus, an per cauitatem certam
neruorum, an fine cauitate neruis exiftentibus per ipfam fubftantia nerui
animalis uirtus deferatur: quae dubitatio nulla eflet,fi fpiritus uirtu-
tem illam deferret.Rurfus etiam in primo de Semine qualis lux foli, ta-
lis cordi uirtus quae in arterias , & cerebro quae in neruos infunditur , <3c
qu£ a tefticulis in uniuerfum corpus, tum etiam a uenenis lethalibus. A c-
cedunt his autoritatibus quatuor rationes : Prima quod quum uolumus
fentimus & mouemus: igitur uirtus iliacum fubito tranfmittatur,non
poteft in ipiritu efle : certum enim eft , quod nullum corpus fubito mo-
uetur.Et addunt, quod fi membrum ligatum,atque ob id infenfibile red-
ditu m,foluitur,tunc illico mouetur & fentit , quare uirtus illa quae liga-
mento impediebatur, illico defcendit per neruos. Secunda ratio eft, quod
ligato neruo, qui motus minifter eft, repente motus membri concidit:
at par erat fi in ipiritu ea uis animali erat , quandoquidem ille adhuc af-
feruatur, nec tamen perit , aliquandiu etiam uirtutem mouendi aflerua-
ri,atquehoc exemplo reliquarum duarum uirtutumoftenditur,cum na-
turalis uirtus ac uitalis membro ligato non paruo tempore feruentur,
quod per fpiritus ad ipfa membra deferantur. Necefle etiam eflet ligato
membri neruo, membri uirtutem corrumpi , utpote uitiato calore fubla-
toque animali fpiritu. Accedit , quod phreniticorum robur caufam non
habebit ullam manifeftammam ciim in his ob morbum, magna ex parte
h h refol
42/
cap.s. in ini-
tio,
cap.rtf.
cap.z.poft
med.
cap. 5. pofl
princip.
cap.17.ante
medium.
+ z6 HIER* CARDANI CONTRADIC. H EDI C.
refolutus fit fpiritus animalis, atq; hic eft motusac fenfus inftrumentum
quonam pafto poterunt in motibus,quemadmodum experimentum ta-
doc.^cap.4. jnen offendit, effe robuftiores? Oppofitum tamen uidetur A uicenna te-
nere in prima primi,ciim dixit, Spiritus animalis defert uirtutem fentien
lib.^cap.s. di ac mouendi per totum corpus. Quam fententiam longe clarius expli-
cauit in libro fuo de A nima : duabusq; rationibus declarauit ac firmauit:
quarum haec eft prima: Nerui funt caui,«Sc fi non admodum manifefte,&
ciim cauitas illa non fit neceflaria,nifi ob tranfitum fpiritus, uel nutritio-
nem,igitur cum replebitur ut in refolutione , non priuabitur uirtutis il-
lius tranfitus per neruos , quia obftruftio non impedit nifi corpus: quare
tdeS m to memkffirffolutnftntiet& monebitur: quod tamen eftfalfum. Adhoc
cauiis. c I leipondebat Galenus, quod affumpta propoiitio manifeftefalfa eft , fcili-
cet,Obftru£fio non impedit nifi corpusmam dicit,radii folis in aere impe
diuntur manifefte us,cap.i^a JpfoeffiEt haec eft fententia A uicennae & illius ratio ad hocoftenden-
dum. quam etiam Auerrocs illi tribuit. Nunc autem oftendamusfpiri-
tum effie animatum, unde protinus (equitur femen animam habere. Ari-
In Paraphr.a. ffoteles igitur fecundo de Generatione animalium poft ea uerba quae
mai.c^pagl fuperius adduximus, quaerens quidem corpus illud proportionem ha-
bens cum elemento ftellarum , quod animae coniungitur , refpondet non
igneus , fed naturalis calor, cum igitur anima fit cum calore naturali , &
hic in ipiritu,ut ibi dicit,manifeftum eft animam effein fpiritu. Galenus
cap.3. quoq; quartodecimo de Vfu partium , inquit femen ipfum totum uitali
rap.p. in fine, fpiritu plenum eft. Et autor libri de Spermate, fed hic Galenus non eft,
cap.i. ait: femen emittitur completum & animatum. Ipfe autem Auicenna
cum dicit quod fubie&a fanitatis & aegritudinis funt membra uel fpiri-
tus, fubiecit poftmodum uirtutes in fpiritibus ipfis funt. & alibi : ipiritus
SocTca^tt feami*um Ariftotelem recipit principium primum & animam primam:
fine caufie for ex qua aliae profluunt uirtutes. Et duodecimo fuo de Animalibus, dum
malis. faffus eft eile primum inftrumentum fenfus. Etrurfus, Galenus in libro
de Vfu refpirationis, uult fpiritum eile primum animae inftrumentum.
Accedunt non leues his rationes , atq; prima Philofophi in fecundo de
D0C.6.C.4. Qeneratd0neanimalium,oinne qu0d fit, ab aliquo tali attu exiftente fit,
animal
L I B R I I I. T R A C Τ. VI. 433
animal fenfitiuum ex femine fit , igitur femen aftu eft fenfitiuum. A lte~
ra eft fumpta ex di&is Principis dum uult rationem reddere uertiginis:
inquit enim, Et quando uoluuntur fpiritus,uidetur homini quod res ipf^ cap,.
naturalis elt, cum fit plane omnis talis ad certam metam circularis re-
&us'ue, nec uiolentus. neque enim animalia fic haberent fuum princi-
pium , relinquitur igitur ut fit ab anima quae in ipfis fir. Galenus tamen fol.a.
oppofitum aperte declarauit in feptimode placitis Platonis Sc Hippo-
cratis dicens, (eu anima corporea fit (eu incorporea, ipfa in cerebri fubftan-
tia non in ipiritibus fita eft. adducitque rationem uacuato ut in uulnerc
uentriculi cerebri uniuerfoipiritu ficut concidit fenfus ac motus, uacuata
anima mori hominem neceiTeeifet, quod tamen falfum eft. Ratio haec
praeter multiplicem folutionem quam recipit , etiam concludit oppofi-
tum. nam utroque uentriculo uulnerato ita ut exhalet uniuerfus fpiri-
tus, homo moritur. igitur experimentum eft contra ipfum . nifi uelit
nos intelligere quod uno uulnerato, dimidium animae amittatur, omitto
quod in arteriis plurimus feruatur , alius etiam qui fenfibus delegatus eft
regredi poliet , Sc fic anima denuo inftaurari. ipfe etiam fpi ritus qui ani-
mae eft fundamentum eft incorde.Sed Sc fi demonftratio haec nonoften-
dat, opinionem tamen Galeni qualis fit , aperte docuit. Sed funt quatuor
rationes ualidae in oppofitum : anima nutriens eft in membris, tum quia
ipfa funt quae nutriuntur, tum quia plantae carent ipiritibus,fedipfa con-
tinetur in aliis animabus ficut trigonus in tetragono , fecundo de ani-
ma, igitur etiam fenfitiua Sc intelle&iua funt in membris, refpondeo
quod anima nutritiua eft in fpiritibus aut proportionali ipfis in plantis
& eodem modo aliae animae : Sc licet membra nutriantur Sc augeantur,
hoc ei euenit per calorem a fpiritibus manantem, anima in fpiritibus ma-
nente. Sc hoc ut dixi iuxta Auicennae fententiam Sc ueriorem opinio-
nem. nam ut dixi Galenus uult quod nutritio fiat in membris uirtute
propria illis infita , non ex fpiritibus prodeunte. Alia ratio eft quoniam t,caP,tf*
corpus & non fpiritus accipitur in diffinitione animae ab Ariftoteledata
fecundo de Anima.Sed ibi declarauit animam per notifsima. neq, illi cu-
i i ra: fuit
434 HIER* CARDANI CON TR ADIC MEDIC.
rx fuit ut diftingueret corpus a fpiritu. Rurfus Philofophus in primo de
in pnncip. plantis cu m declaraiTet opinionem A naxagor^, Empedoclis & Platonis,
qui uoluit plantas defiderare , nam multum nutrimentum ad fe trahunt:
inquit non defiderant quia non laetantur nec contriftantur .huius indi-
cium eft quoniam primo non habent difcrimen eius quod fugiant fequa-
tur ue.Secundo quia non fentiunt. apparet autem utrunq; quia non ha-
bent inftrumenta nec motus nec fenfus.& hanc ultimam rationem decla-
t.cap.so· rabat fecundo Coeli dum probat iidera non mouericum careant motus
inftrumentis.Sic igitur de fpiritibus pari ratione , non habent inftrumeta
fenfusneq; deleftantur aut triftan tu r, igitur non fentiunt.Rurfusnon ha-
bent inftrumenta motus,igitur non mouentur. Refpondeo quod ifta ar-
gumenta tenent de plantis & fideribus quia funt unum totum, fed fpiri-
tus funt partes:& ideo fufficit quod id cuius funt partes, id eft animal ha-
beat inftrumenta. dico etiam quod laetantur & contriftantur , quia habet
animam, non tamen ineft fenfus in a£hi quando funt in femine feparati,
fed uirtus fentiendi fopitur,remanente ui nutriente inaftu ut apparet ex
demonftratione addufta Auicennae. hoc autem tenemus de mete etiam
Philofophi, non Auicennae folius. Galeno paru in hoc tribuo, quia quae-
ftionem folum obiter traftat non expropofito. Nec tamen ualet illa ra-
tio,mouetur ad omnem partem, igitur anima habet , fufficit enim quod
ab anima imprefsionem receperitmam & ferrum a magnete contraftum
ferrum trahit, nec tam e anima magnetis aut fubftantia habet, fic fpiritus
poftet imperio animae parere, anima aute carere. Concludo igitur anima
& uita plat£ inefle feminibus omnibus, inditiocp eft quod breui corrum-
puntur. Verum animaliufeminibus,ctia anima fenfitiua fed quafi fopita
m primis aer fpiritibus. Hoc uifo quaerimus an ex toto decidatur femen?
Hippocrates in libro de Semine in initio dicit quod uenae,arteri^ & nerui
ex toto corpore in pudedum tendunt,atq; ideo pinguifsimum humidum
quod eft in toto corpore.ad renes prius uenit , inde per tefticulos in uirga
donec emittatur, huiufque caufain coitu totum corpus dele&ationem
fentit. & in fine libelli inquit in mutilatis pars quae ad mutilum pertinet
membrum debilis effunditur,quo fit ut aliquando integri quandoq; mu-
j^1· blpr° ^ CX mut^s eua(^ant infantes. Ariftoteles quoq; quarta Problematum
'l 'zz' quaerit cur clunes & oculi maxime in uenere patiantur, reipondendo au-
tem inquit oculos tendi dum femen excerebro aut aliud emittitur, itaq;
ex cerebro atq; aliis partibus decidi putat.Clarius cum rationem afsignat
cur uenerea res adeo dele&et. Dicit enim femen uel ex toto deciditur ut
antiquorum quidam exiftimatierunt, uelfaltem uenae ex uniuerfo ac
meatus omnes in partem illam tendunt. Firmiter autem hoc inferius de-
clarat cum docet cur maxime imbecillis fiat homo ex uenere, inquit quia
ex
43/
LIBRI II. T R A C T. VI.
cx toto corpore femen ipfum prouenit. aliter autem neceiTe eifet partes
aliquas nihil pati quod experimento aduerfatur. Auicenna quoq; hec ha-
bet : Et mihi uidetur quod femen non fit ex folo cerebro , imo ex omni J··^™3 icr*
membro principali illius fons & ex aliis etiam refudet. nec totum eft ex 3.in fine. ^
cerebro ipfo,quamuis in illo concoquatur. & quamuisuideatur tribuere
Hippocrati quodfenferit ex cerebro decidi tantum , non tamen aufus eft
hoc pronuntiare. Et refte, nam Hippocrates (cum fuperius addu&a au-
toritasuideaturefle Polybii ex Graeca infcriptione) in libro de Aere &
aquis dum de Macrocephalis agit inquit. Semen ab omnibus corporis ° 5'
partibus prouenit. Ideoq; ex caluis calui oriuntur. Infecundo etiam de
Generatione animalium, inquit Philofophus quod femen ipfum moue- cap.j.in fine,
tur eo motu quo totum corpus augetur, omnes partes illius potentia con-
tinens.Praeter rationes autem duas ex Hippocrate dedu&as alias etiam
fubiicimus. nam ut oftenfum eft animali caftrato totum corpus uitiatur,
hoc autem non contingit nifi quia teftes ipfi non amplius turturem in-
fluunt in corpus uniuerfum. haec autem uirtus non eft nifi attra&io fe-
minis.immifcetur enim femen alimento membrorum cum non trahitur,
ipfaq; tota immutat ac uitiat. quare a toto corpore decidi illud neceiTe
eft.Rurfus omne quod potentia tale eft, ab aliquo quod tale a&u fit fieri
neceile eft.Semen eft uniuerfum corpus potentia , igitur tale affcu ,id eft,
a quo deciditur, non eft autem corpus uniuerfum a de Vfupar.
cap.4.
ca.17. in prin.
j.Virtu.natu.
cap. 17.
in prine.
4.Problem.ir.
fubobfcurein
finuat.
cap.i7.in fine
44° HIER. CARDANI CONTRADIC· MEDIG
attinet.ex feminis materia antequam ad tefticulos trahatur proculdubio.
neq; enim, ut reliqua excrementa, fi c excrementum eft,ut non pofsit efle
alimentum, quod etfi manifeftius, iuxta Galeni fententiam,quod exilio
ex quo generamur, etiam nutriamur, inPhilofophiautem uia non°-ene-
remur ex illo, fed ex fanguine menftruo : attamen <3c iuxta illius fenten-
tiam, femen in alimentum tranfit, quia antequam femen fiat,fan ubi nunqua artifex eft pars faai.
V erum ut dixi,neq; ueritas eft propter homine relinquenda, neq; fenfus
ob ratione, nec autoris opinio ex his quae obiter tradat exploranda. Nam
& Auicenna alibi fatetur femc mafculinum parte efle foetu s, & Galenus
dum haec ex copofito traftat edocuit. & ratio ipfa oftendit ita efie. Vnde
etia prima Aphorifmominquit,triafuntquaefubftantia noftri corporis
ab initio complent, Sanguis, fpiritus,femen,ex quibus ab initio ut in libro
de femine didu eft,mebra noftri corporis folidiora coftituuntiir:& rurfus
fecudo de Teroperametis inquit,coftitutio noftri corporis fanguine ac fe-
mine ab initio coftat.Sed Auicenna exiftimat quod fpiritus feminis agat
in feme,& couertat in ipfum ppetuo,et hoc modo feme mafculinu fit pars
foetus,nec euaneicat,nec fit materia.& quod Philofophus hoc crediderit,
quam opinionem fequitur Conciliator.Sed preter id quod non fequfitur
ueritate,nec apparctia,cii fic natus eflet femp in moribuspatri fimilis,ne-
que hoc Philofophus dixit,nec etia Auerroes illi tribuit , habet etia duas
rationes cotra fe:prima quia fpiritus ille femp generaret cu fit ages natu-
rale.na eflet fpiritus fimilis illi quieft mutatus in tefticulis.& fic non pof-
fet pficere foetu, aut fipficeret generaret etia.Secuda quae difficilior eft,q>
poflet fpiritus generari fine corde.hoc aute eft impofsibile penitus:cu non
pofsit efle alibi tatus calor.adducit etia Galenii in manifefta cotradiftio-
ne.Cu igitur dixit Galenus qi ofla& nerui & talia fanguine conflat in li-
bro de Virtutibus naturalibus, uerifsima dixit, nec ulla ex pte iam diftis
repugnatia:fiqde maxima illoru pars ex fanguine mutato genita eft . fed
no potuiflet mutari fanguis ab initio, fi no fuiflet prima illoru generatio
ex femine.Dicant mihi quaefo cur fit quod offa ab initio cu foetus eft mi-
nimus funt riibiciidiora,fucceflu aute temporis dealbamur. hoc no eft nifi
quod pars quae ex femine coftat teporis fucceflu quod fibi adie&fi eft,fibi
afsimilat perfefte.at oportebat fi ibi non erat femen contrarium euenire.
Sed
LIBRI M. TRACT. VI. 4/3
Sed iam dicamus, cur fenum filii maxime patribus fimiles funt : quia ra-
ro coeuntes multum feminis emittunt , quod quanquam debile iit, molis
tamen ratione membra efficit fimilia patri.at fi fola uirtus maneret, fimi-
liores effient filii iuuenum, cum robuflius femen fit.ob hoc ad generatio-
nem multum refert, ut raro pater coeat.
Nunc modo uidendum efl, cur filii mafculi euadant. Hippocrates Aphor.48.
quarta Aphorifmorum inquit , foetus mares in dextris , fceminae in fini-
flris magis , Galenus exponens dicit , quoniam calidior efl uteri pars de-
xtra,eo quod iecori uicinior. femen quoq; a dextro effufum tefl iculo foe-
minae,utpote repurgatum a ferofa parte calidius efl : ut ex diifie&ione fa-
tis conflat. & in fexto Contradicentium declarauimus. Hanc igitur fen- cap. deVtero.
tentiam Hippocratis Philofophus quarto de Generatione animalium caP*unPrin*
A naxagorae ipfi tribuit. Alia opinio eodem recitante fuit Empedoclis,
quod uterus calidus mafculos, frigidus foeminas pareret, effe autem cali-
dum uterum , uel ob iuuentutem , uelob menflrui fanguinis naturam:
contrariis rationibus frigidum. Tertia Democriti ut ui&oriam feminis
fequantur. Vincente mafculino mafculus/oeminino foemina oritur.Con-
tra hos Philofophus inuehitur : nam fepius uifum efl in geminis, mafcu-
lus in finiflra , & foemina in dextra uteri parte, faepius etiam mafculus &
foemina in eadem uteri parte, quam mafculus in dextra, foemina in fini-
flra. nec hoc Hippocrati contradicit, dicenti, quod magna ex parte. Sed
neq; Empedoclis ratio flare potefl cum in eadem parte uteri , ut diilum
efl, mas ac foemina generentur.Si igitur pars illa calida efl, non potuit foe-
mina, fi frigida mas generari, plus etiam uidetur mas a foemina differre,
quam fola caliditate. Democriti autem fententia fi uera effiet, oporteret
mafculos patribus, foeminas matribus femper effe fimiles.Neq; etiam ue-
rum efl quod Leophanes dicebat, a tefle dextro mafculum,afiniflro foe-
mineum femen decidi. ob idcp obligato finiflro tefliculo femper mafculos
progigni, hoc enim experimentum refellit. Quinta opinio Philofophi
efl in qua prsefupponit : primo , quod mas foemina fit calidior : refellitq;
opinionem Hippocratis dicentis, quod mulier uiro calidior efl, quia fan-
guinem habet calidiorem, alii dixerunt , quia fanguine magis abundat,
primum Philofophus ipfe negaret, nam tenuior efl fanguis foeminaeac
aquge magis perfimilis quam uiri. abundantia uero fanguinis excremen-
titii caloris oflendit imbecillitatem. in qua fententia etiam Galenum ha-
bet confentientem. Diftum uero illud in libro de Mulierum morbis
Hippocratis non efl.Nam ut teflatur autor libri de Semine ipfe etia con-
didit libros de Morbis muliebribus, quare liber de Morbis muliebribus,
ut dittum efl Polybii, aut etiam forfan,ut quidam exiflimant,Herophy-
li.Cuiufuis modo fit,non efl Hippocratis. Igitur uincente femine mafcu*
1 1 3 lino
1. de Morbis
mulier.in pri.
fol.2
4/4 HIER. CARDANI CONTRADIC* MEDIC*
lino, inquit Philofophus , mas qui per fe a natura intenditur , generatur,
ubi autem non euiceritfoemina.eftenim foemina mas oblarfusA contra-
ria illi.ob id cum in cordis generatione uicerit mafculinum femen, mafcu-
lus generatur : fi autem non uicerit, in contrarium mutatur, id eft, foemi-
nam.Ifta refponfio non uidetur fatisfacere, quoniam oporteret ut mafcu-
Jus eifet fimilis patri , & foemina matri. Item non daturagens fingens
membra foeminae. nec potes dicere quod mafculi membrum folum defi-
ciat perfeftione a membro foeminae, cum diffeftio oftendat.quod in ute-
ro funt multa quae non funt in membro nirili. Et ideo haec ratio etiam
i.de Semine militat aduerfus Galenum, qui pofuit quod caufa mafculi & foemina fit
c's' ex calore, dicit ille, natura primo abfoluit membrum : deinde protrudit
illud foras frangendo fepttim , uelut in ortu infantis, genito igitur mem-
bro nirili intus fi calor deficit, non protruditur foras , fed intus manet, at-
que ita uocatur uterus. Si autem calor uiget, exit membrum uirile & fit
mafculus. Similitudo habetur a talpis quae habet oculos paulo uitiatos,ac
ab aliis deficientes animalibus. Ifta ratio eft perfuadens, fed non demon-
ftrans. primo, quia nullo modopolfumus fingere animal quod habeat
uterum perfirnilem membro uinli quomodocunq; inuertatur.nam teftes
in mulieribus funt extra fcrotum,feu uterumrin uirisaute intra. Deinde,
coles ipfe folidus ex cis pleriq; , inter quos Galenus extat, libros fuosaccu-
yggggajgf fatiombus excufationibusq ; citra artis utilitatem , fed non citra
legentium tadtum atqj iadduram referferunt. Honeiliorem ego Jane arbitratus
fum orationem illam atq ; utiliorem , qua nec leclorem nolentem uexaret , nec
moram fludijs afferret , & fimul cumpraf entium calumnia a libro ipfo excin-
deret.Sic enim prafenttbus me fatis fa6l urum puto>& nu^a ha ad poileros non
deferentur. nec immixta libris noftris illorum ordinem conturbabunt/ Scrip fi-
mus alias de Confolatione libellos tres , £r de Proprijs libris unum , in quibus
mm 3 quant
*
>,:3? ■ '
quctnm calamitatibus affltflt fuerimus , quam forti animo rem literariam nixi
fuerimus augere edocuimus. Neq; nobis , quod jibi pleriq; noilrorum temporum
affmffe gloriantur. ,Mecoenates ulli unquam fuerunt lutinamq; non magis Juiffent
qui obcffent.ua ut fine auxilio, ita etiam fine impedimento fiiffem. Solm Sfon-
dratus Cardinalis annis ab hinc tribus aut quatuor non mihi leui fuit auxilio :
ita tamen ut oh fortunam meam potius propulfauerit muriam, (neq; tamen id
parum fuit)quam euexent. Fuerunt & qui ad prologium impulerint , non
tam, ut reor,qubd jferarent, quam irriderem artem , qua pror/us uana & ha-
bebatur, & erat. Nempe in tam ab/urdo labore nihil contulere , ut neq·, alius
qmfpiam. Fortundne id acciderit mea,an temporum uitio,nonfat fcio. Verum
mihi cum illo non ficus ac Herculi cum Eunftheo contigit. Qua macce ffa enim
fferabat,ad illa mittens mundum a multis incommodis liber amt. Sic nos aliqua
ffe laflati, dum in incerto uagamur labore , ^Arithmeticam compleuimus ,
JFilrologiam qua futura pradicar e docet in lucem eruimus: docuimusff nullam
altam artem, nec medicam ipfam, minus e jfe fallacem. Ex centum enim wdicifs
tum temporum, tum fingularium hominum, menfibus ab hinc decerno do (nam
uix duo annifunt, quo tantum abfoluimus laborem ) editis, nullum irritum fuit.
Verum priuatim ab initio, non tantum quod metueremus infamiam ,fid ob indi-
gnationem potius i fla pro fe que bamur. Suntq; huiufce rei in edito anno praterito
libro, non pauca experimenta. Oij boni, quantum potefi inuidial olim cum medi-
cus effem, Mftrologta uerb ignarus ,pro Miftrologo habebar, pro Medico non
habebar, nunc defer uefcente paululu inuidia Medicus fum ex toto.non ffftro lo-
gus. Ergo ea de caufa,ut effem quod non effem, no effem quod effem quafi ludi-
brium de me agente Fortuna, liberalitatem Mlphonfe Muali Principis expertus
fum.Qui quandiu no alieno, fed fuo uixit arbitrio, & fflendidus & liberalis &
iiirtutum amantifiimus fuit.Poftquam ut in pingui filo inutiles fpma creuerunt,
obrutus alienis confilijs, natura propria retinuitfohta munia non obiuit.Ergo,ne
quis diuini ingentj Principem damnet, donec fi illo meliore oilendat. Interea il-
luftrifiimi Senatus uotis , tumpnmu Prffidis Iacobi Philippi Sacri uiri fingula-
ris uirtutis, sfondratiq ;, cuius nunquam memoria meo excidet animo, loannvsc,
^Angeli ^fncimboldi autoritate ad Medicina, le duram tradudus fum. Nuper
ueroijfdem ferme confilijs, adiuuantibusq; optimis e noilro collegio: iterum Pa-
piam re dij. Quare non efl,ut cum fatis firme potius, quam hominum uoluntate
adiutusuidear,tam pauciq; de me bene mereantur, ut uel ueritatem timore fup-
primere, uel blandiri cuiquam indigno , uel fortuna uanetatem formidare de -
beam.Nam mutuum fcabere etiam mulis datum efi. Nos quod nullis fuccrefce-
re
mi
4^3
ve noluerimus a multis ob id odio habemur. Sed quanto fortuna nobis magis ob -
ftitit,malorumq ; hominum confftratio , eo Diuinus nos quidam ffintus,& non
fperantes clarius tutatus eft, & adiuuit . QW ergo eft, cur timeam ea amitte-
re , qua, mihi dono infperata aduenerunt? Nec tamen omnes odio habui, fed lau -
daui JLndream Vejahum ob uirtutemmam hominem nondum e facie noui :
mihi hoc certe commune efl cum illo, ut pro uentate ipfa quandoq; Galeno ad-
uerfatus fim.Sed, en, impium eft Galeno aduerfaril Heu fluite, ac mifcr,an non
ille homo fuitian non folum omnibus [uis pradecefforibus,uno excepto Hippocra-
te,contradixit? fed etiam eos, per quos profecerat, magiflros ignorantia arguit 1
En, audi quid dicat dum medicamenta ad fingulos morbos confcnbit. Jit uero
jlrchi?enes,ut fi quis altus, qua ad medicam fyeculationem attinent, diligenter
edifcere fluduit,atq j ob id quam plurima fcnpta memoratu digna reliquit. Non
tamen in omnibus / ane qua tradidit irreprehenftbilis mihi ridetur uterum uelut
&· ipfe pleraq; eorum uirorumfta quibus adiutus euaflt optimus, reprehendit: fle
par eft ipfum delinquentem a nobis po flens redargui . Difficile enim eft, ut qui
homo fit, non in multis peccet : Quadam uidelicet penitus ignorando, quadam
male iudicando, quadam tandem negligentius feriptis tradendo. Sic nos ratio-
nem ac experimentum praponentes, in reliquis Galeno, ut par efl,plufquam cate-
risalijs omnibus tribuimus. Jit qui omnia illi tribuunt, non tam illius effeflu-
diofi ridentur, quam reliqua omnia ignorare. Quod fi modica pecunia caufa fi-
liquam Indam, manna ffaccharum, rhabarbarumq; Galeni medicamentis &
Hippocratis rehcHs ample cluntur : quanam, rogo, impietas eft, ubi error Galeni
multorum hominum morte penfatur , ubiue experimento ipfi contradicit , illum
uel infenfts aflris tueri ueUe? Ergo tUa ex toto,& reliqua Galeno ignota relin-
que medicamenta, tunecpy prorfrn te credam effe Galenicum. Verum, dicis non
adeo feliciter mihi res in medendo fuccedent , relinquente^ me homines. Itaq;
non te Galeni amor detinet, fed praceps inuerecundia. Quid enim prohibet fi in
mamfeflis multa Galenus ignorauit,in occultioribus longe plura nefeiuiffe ? jit
dices, ftngulares rerum fjjecies ignorare potuit, medica ars praceptis generalibus
conflat : qua ille non folum fciuit,fed etiam tradidit. Sed fi tradidit, non perue-
nerunt : qua autem non peruenerunt , funt ac fi non tradita nobis fuiffent . C um
enim multa, imo plufquam dimidium feriptorum fuorum perierint, fl non illa re-
petijt acfruftra fcripfit,neceffe eft nos omnibus his indigere. Deinde fi per ge-
neralem rationem regulam illam inteUigis,qua docet, contraria contrarijs cura -
riiego fane fateor omnia tradidi jfe Galenum : fed & ante eum Hippocratem,
nuUoq, huius caufalibro indigemus.Sed fi fingulorum morborum figna, modos,
464
cduf^Jymptomatd, auxiliaitum corporis partium numerum, fltum,utihtdtem,
qualitatem/ intelligimus, necejje ejl etidm in /criptis Galent multa, uelut inter
illius medicdmentd , dc maxime neceffdria deejje. Quamobrem nec his duobus
libris tantum, fed decem alijs i fla fumprofecutus. V erunt dmen tres proximi, qui
fequentur , tunfh uix hunc unum /uperdnt magnitudine : Sextus mftum hdbet
mdgnitudinem : fuccedentium illi nullus primi mdgmtudinem aquat. Quod fi in
pofterum Adecocnas dliquis d//ul/erit edentur : /i non, fupprimer e eos con/ilium
e fi. Nam primo edito futis proutfum e/ ex urte ud neceffaria uitaihoc uutem fe-
cundo ud gloridm. Simul/ experiemur , dn fortunu noflra pofltt Prmcipum
optimum nuturum fuperure. Neq ; enim ego ille fum,qui imprefforum lucellis
inhiem:quinimo fcpe obldtos renui.Satismihi ef,quod certutimub illis expetun-
tur ufqj ud contentionem, quod/ muximu curu illorum in lucemprodeant.Quod
etfi multi de feipfls fuis/ laboribus glorientur, noiler hic tumen rerum noflra-
rum contemptus, confefsiocp no glonofu,plus fe cum hdbet for fan exiftimutionis
quum multorum qui fetu inaniter iuflunt. Nobis noftru contemnentibus , alios/
uccufdntibus profperd mdgis in dies fuccefferunt. Quod non inuidia , uut in-
turiu, in quenquum,uel huore, uel odio, non umbitione, fed moru huius temporis
improbitate id ejfecerim.Ergo hoc,dtq ; primo edito libro, qui ferme totius operis
contrudicentium medicorum tertium purtem mugnitudine aqudnt, quuntum rei
medica acceflioms futium fit,tute letlor extimu abfqy liuore.Neq; tumen quen-
quumldudibus fas, etidm prater Ve f alium, fruuddui. Mdnardum coutlus fum
improbare , quod nihil imenertm in eo quod laudare queam . facit & hoc flu-
diumatq ; ingenium no flrum, illius conatibus ex toto contrarium, ille ut uidere-
tur magis quam quod effet, diceret/ potius eleganter quam uere diligenter ca -
uitmos ut uere potius, quam eleganter fcriberemus.effe/ mallemus, quam uide-
ri. Eo forfan futium efl,ut quibufdam obfcurioresuideremur. Sed tamen clara
hac quantum artis fubttlitas poflu\at,noflra funt. Qui exiflimant artem facili
oratione tradi poffe fe illam ignorare fatentur : qui per fuadent, deceptor es funt.
Qui cupiunt, molles, dtq; etiam illius exercitatione indigni. Qui enim non longe
difficiliora /criptis his potef intelligere , hic ut plures agrot antes occidat igno-
rantiafua^ neceffe eft. Ergo difficultatis quantum arti fuerat neceffarium, facili-
tatis quantum ad difcendum conueniebat immifcui. trabum fententiam,ratio-
nes,experimentaq ; non fpreui. jfn decuit eruditifimos uir os, optimos/ 'phtlo-
fophos,ob folam uel lingua afperitdte,uel rudes interpretes afpernard Qucfdam
Grace obganientes,nec Philofophia,nec medicina gnaros, folum nomen Galeni,
tamqj illud Hebraorum ineffabile Dei quod feptuaginta duobus elementis con-
flare
flare affirmant , iaflantes ample fh , tum maxime quod rationes negligere fe
proferunt, uere autem fugiunt. Fateor Iacobum,&' Vgonem , turbamq ■, illam
quam Gentilis excitat chimericis idolis plenam, parum ad medicinam conferre.
Sed in uno Cociliatore,j£uicenna,Rafecp,quid habes prater linguam, qua regio-
nis aut atatisfuit calamitas, quod impar tuis fit cgregijs inuentu? Quid curnjub-
tilitate jFuerrois,cum iudicio Jiuicena,cum grauitate Rafis,cum doflrina Con
ciliatoris conferri potefl? j£n tUa uefra decem inuenta , qua alter ab altero fur -
ripit, nunquam habitura f nem contentione, his comparare audetis ? Sit Galenus
modo diuinior Hippocrate:an non efl homo, errare q; potefl ? an non illius maxi-
ma pars librorum concidit? an non qui prima & optima ^ ildi exemplaria emen
dauit, no minus Gr ac arum liter arum, quam etiam medicina ignarus fuit? an ad
illum, uelillo tefte fine Phdofophia, Geometria, Arithmetica, Dialeflicacp acce
dere licet? Deinde quid ex illo uidifis qui tantum gloriamini, aut fi uidifiis none
e memoria excidit?Facile efl ex ungue Leonem ut dici filet, agno fler e. Quidam
in nobis memoriam aternam effle putarunt , quod prompte de Galeni fententia
refponderem , nec unquam deceptus fim. id quomodo facium ft dicam : totum
perlegerit illum, adnotaueramq; locos pauculos in quibus a ratione difcedit : cum
itaq; illos commendaffem memoria, in cateru qua ratio fuadebat, refpondebam.
hocq; cum Galeno fimul confentiebat. ita leui labore rem pene infinitam memo-
ria commendauifimulq ; rerum fidentiam adeptus fum. Hoc idem ut leclor fa-
cias,illorum nugis r elici is, fuadeo. Hoc autem ut jacias omnes illas artes ut di-
fcas neceffe efl.
DE SARZA PARILIA.
a d i x quaedam nuper tenuis ac fubcrocei coloris ex India
aduehitur,quam ego omnium Mediolani primus uidirerat
autem non abfimilis liquiritiae tenuifsimae , rugofa fcilicet,
(nam ea talis ciim liceatur euadit) e re occafione nata : tum etiam medicamentum uahdiftmum:
confiliumq; morbi obfcurifimi , quod tamen forte mihi quadam exarandum
uenerat prioribus diebus. Ergo iam rem exordiar.
HISTORIA MORBI VALL
DISSIMI AD EXEMPLAR TRIVM ilBRO-
RVM EPIDEMIORVM, Q.V O S OLIM AflENS
IN SACCENSI OPPIDO
CONSCRIPSI.
] v m Calendis Augufti anni M. d. xlV. Mediolanum
! e Papia reuerfus eilem , Princeps optime , ac fapientifsime,
adpriftinam medendi exercitationem me contuli.atque in
ea {blita ufus felicitate , praeter duos diutino morbo fub
aliis medicis conflictatos , neminem penitus morte amifi:
cum tamen quingentis ac etiam pluribus ad Aprilis ufq; Calendas aegris
manus admouiflem : tantum poteft uera ars fi ad hos fucatos nebulones
conferatur , qui non artis praeceptis intenti , fed confpirationibus atque
calumniis , bonos quidem infamia ,ciues autem aegros morte afficiunt.
Sub Calendis Aprilis tamen quibufdam manus admoui qui omnes cum
uno ac eodem morbo laborarent, x x. die fub initio periere , nec ullus
celerius aut tardius ex languentibus. Quinimo adeo conftanter eam diem
obtinuerunt,ut cum, quaedam mulier Anaftafia in domo illuftris uiri co-
mitis Ioannis firmi Triultii aegrotaret eo morbo , a prima flatim uifita-
tione libere affirmauerim eam proxima diei Dominico fuccedenti no-
ae perituram, quod efiet ea nox xx. diei initium, ego autem xv. die
morbi uocatus fum , reliquo tempore in manibus fuit medici experti
amicique noftri , ac reae in arte fentientis. Cum igitur quinque fic per-
iiffent,nec uenae feaio nec purgatio , nec uinum , nec uiaus tenuis,nec ui-
ni abftinentia, nec cataplafinata , nec ea quae cordi conferunt profuiflent:
fed eodem morbo laborantes iifdem fymptomatibuseodemque modo ac
eadem die perirent :uifumeft mihi dignum munus, fi qualis hic effet
η n z morb
468 HIERO NYMVS CARDANVS
morbus adeo letalis confcriberem. Primum quae laborabant omnes fue-
runt iuuenculae uirgines, atque hoc mirum , dolor aderat fuper umbili-
cum, aisidua naufea <5c cibi faftidium.tum deieftiones corruptae male
olentes , & quibufdam diebus pluiquam conueniret, uenter demittebat,
aliis autem mediocriter iiftebatur. non tamen decretoria erant haec , nec
diebus decretoriis,{piratio ipfa paululum denfa Sc non omnino naturalis,
calor exterior moderatus adeo ut uix perfuadere poiTem aftatibus quod
febricitarent: pulfus tamen duri,ueloces, parui ac frequentes, ualidam fe-
brem oftendebant . lotia qualia fanorum ferme. nebulae aliquando fuf-
peniae in his, aliquando fedimentum. JMens continue conflans , uigiliae
doloris perpetuitate confequebantur : nec tamen femper dolor fomnum
uincebat. fub xi. diem omnibus omnia uifa funt mitiora. Pulfus tamen
aderat cordis, Sc fingultus: fub xvii. omnia adeo manifefle intendeban-
tur,ut morbi magnitudo ne ipfos iain tunc lateret aflantes , a x 1 1 1 1, die
uenter totus ubi uentricuH regio dolitabat, cum ipfis lateribus , tum
etiam intumuit, xix. oleoium quiddam ac quafi fubnigrum euome-
bant. initio die x x. moriebantur, mortuis ungues liuidi ac fubnigri Sc
uenter , ut uter inflatus, dum uiuerent bene iemper iperabant <3t nun-
quam delirabant. x i x. difficultas ipirandi ne ipfum latebat aegrotan-
tem.die xviii. omnes aluum copiofe demittebant. Haec fuit morbi iae-
uifsimi enarratio,quae tamen paucifsimisaduenit.Nunc igitur uidendum
qualis nam fuerit morbus: atque ut exiflimo haec chfpofitio eft uentri-
lib.p.ad AI- culi phlegmon , inquit enim Rafes ut quidam de nominibus folicitidi-
raafor. c. *4. cunt;Si Cum dolore uentriculi febris fuerit, & apoflema manifeflum cum
fenfu caloris in taffu aeger ex bafilica ( iecorana folemus uocare) fangui-
nem mittat, haud dubie quia phlegmonem adefieintelligit, ut etiam
Matthaeus Ferrarius in expolitione docet , Sc Plateanus, docentes etiam
trac.6-.cap. 13. generationem ex mente Gentilis ii quidem , quod fiat per infufionem
DimCiff. hilis in tunicas ex concauo uenientis. Et patet , Quod Symptomata fe-
cundum illos praeter propria etiam iigna conueniunt :8c funt. Doloris
uehementia , aeftus magnus, pulfus cordis , fyncope , frigiditas extremi-
tatum, fudor frigidus , deie&io appetentiae, corruptio exeuntium. Quod
autem dicunt de ftupore,alienatione,conuuliione acfuheth,non apte po-
nitur , nam cataphora laborant, atq; iic fubeth exponi debet, cum fubeth
feu grauis fomnus a frigida caufa& plerunque humida fiat, carum uo-
cant Graeci. Reliqua non funt iigna propria nec etiam uera perfaepe,
nec fecundum rationem. Nam licet fit in membro neruofo quia ta-
men extenditur ab omni parte, non fit uera conuulfio fed fingultus
cap.^p. qui ipecies eft conuuliioms. Sed ut ad Rafem iterum reuertar, ipfe
pofuitfuam curam meliorem in libro Diuifionum per laftis potum Sc
comp
DE RADICE C 1 N A. 4^9
comprefsionem : fed hoc cum iam fuerit fuppuratum , quod in phleg-
mone continetur. Sed & quae ad pulfum attinent , his confentiunt quae a
Galeno in quarto de Praeiagio ex pulfibus fcribuntur. Pulfus duri atq^ caP,*
creberrimi in uentricuh phlegmone iunt . Sed fi in ore eius fit phlegmon,
adeo duri efle nequeunt. Dilucidius etiam dum de Caufis pulfuum lo-
quitur ex Ifagoge. Nam fi inflammatus fit duntaxat, ita mutat pulfum,
utneruofi corporis diximus inflammationem {olere. Si comprimatur,
uellicetur, langueicat, fingultiat,uomat,naufeet, faftidiat, doleat pro ge-
nere fymptomatis. Subiungit languidi parui paulo celeriores, & admo-
dum crebri euadunt pulfus. Superius autem declarauit quod pulfus in-
flammationis partis neruofae parui funt,duri atq; ferrini. Xtaq; de fignis
fatis couenit, licet parum apte ea diiponant recetiores. Sed quomodo fiat
hoc apud me uehementer dubium eft. Nam quod ex infufione fiat chili
ac nutrimcti , uidetur fermeimpofsibile,uidemus enim omnes phlegmo-
nes fieri ex uenaru tumore, quod etiafenfifie uidetur Galenus libro de
Inaequali inteperie . Quomodo aute fiat ex uenis quae ab hepate prode-
unt adhuc dubium eft.illae primo in exteriorem tantum tunicam uentri
culi ingrediuntur. Quod fi excaua uena prodirent non mirum eflet fieri
Iibr.4.cap
cap.7.
M·
cap.3.
phleg
i. At Vefalius oftedit ex ftelechia fola nutriri uentriculum.
imponit autem Galeno quod u oluerit etiam ex caua uenas ad illum per- 1^·ί·03Ρ·3·
CoU
lib.3.cap.<).
uenire . Sed hoc Galenus no cefet.in fexto enim Anatomicaru aggrefsio-
num qui locus a Vefalio ad4ucitur,inquit. Atq^ uena quadam ex iecino-
re ad lienem pertinet cuius proceflusm uentriculum defertuneius uero
pars quaedam , poftquam omnibus lienis partibus propagines tranfmife-
nt,in uentricuh gibbum afcedit.Et infra paulum. Vena portae quam re-
centiores,qubd aliarum fupple quae ad membra nutrimenti deferuntur
quafi caudex fit,stAt^«cai«p uocant.ubi manifeftum eft de portae uena il-
lum intelligere,atq; ob id minime uenam fecare oportet. Hoc nanq; au-
xilium praetermittunt Alexander & Aetius: Paulus autem curae non
meminit. At dices Rafes fanguinem mittit, & Au icenna & Auenzoar: iibni.cap.i 6.
Refpondeo morbi magnitudinem infpexere . Sed non eft cura propria. i3-32-trac,
Mirum eft igitur uel quomodo fieri pofsit ex porta uena tra- Thrifir tra
hente,multoqj magis quomodo curari,cum nec fcftio fta.is.cap i.
uenaenec clyfteria nec inedia auxilium aflpe-
rant,cum etiam inedia Sc multoma-
o-is medicamentum omne
o
uel etiam leniens non ^
leue inferat de-
trimen-
tum.
t
. ··
nn 3
Reipon
fc
470
RESPONSVM
PETITIONI
M. ANTONII ΜΑΙΟ-
R A G I I, S E V,
DE RADICE CINA EIVSDEM
HIERONYMI CARD. ME^
DICI MEDIOLA-
NENSIS.
*.Can. tra&s.
cap.x.
Ncafu huius eruditifsimi uiri laboratis erofione gingiua-
rum & cientium : concufsione fafta ex humore calido & a -
cuto.-quaefitum eft an radicis Cinae exhibitio coferre pofsit?
Refpondeo quod luxta Principem medicina experta me-
lior eit quam non experta. Et manifeftum eft φ in phthoe
cum aliis auxiliis curaui fratrem Petrum Martyre : & filiam Bartholo-
maei ephippiarii:& filium Gabrielis de Rigamonte:& Hieronymum Ti-
boldum : & filium fabri lignarij habitantis fub porticu porte Tonfae : &
mulierem iuxta fandum Marcelinu, omnes ex phthoe exquifita deplo-
ratos,& ab alijs ut breui morituros medicis relittos :cum quibufdam eo-
rum,nec uiuentis effigies fupereffet,alios etiam innumeros curaui ex eo-
dem morbo tribus illis uijs regijs narratis in libello Experimentoru quos
longum e fiet referre, praefertim cum ex his plures non efient, adeo ut hi
quos ego narra ui confirmati. Et nunc a biennio citra omnes pr^ter unum
curati funt,aut ex toto:aut ut pofsint pluribus annis fuperuiuere . Quare
non uideo cur mihi cina fit experimento in phthoe cura tentanda : tum
magis quod generofi quidam medici noftri uoluerut in cura illius The-
faurario Martino illam exhibere, confpiratione eripientes illum e mani-
bus meis,cum nondum cognitus efiem in tam praeclara experientia , fpe
huius notii medicamenti , & intra menfes quatuor mifer ille uitam fini-
uit.noflri autem adhuc omnes etiam uiuunt,uideturq; potius omni alio
morbo perituri quam ex phthoe . Sed nec in gallica lue ligno fan&o po-
teft coparari , nos enim cum plufquam centu nobiles ex ea curauerimus
nunquam cina indiguimus . Quare cum minus ualeat in quibus maxime
probatur, quid in hoc fperandiUV t tame aliquid de Cinae natura ac uiri-
bus dicam.Eif illa quidem radix non parua,crocei ac fubalbidi ferme co-
/f * cJtfa ’ Palllda J fubacida, odoris ferme nullius, ut quae fit quafi il-
l gnum.adeo efficax ut nullum aliud medicamentu nc uenenum quidem
Au**+*T pofsit ei comparari.Nam primo ucl fepties cotta uel etiam plufquam de-
tr, cies , uim praebet medicamenti egregii : & aquam ut pulli ius efficit : &
uncia eius incoquitur aquae unciis cc.ferme donec ad lxx. redeant . Nihil
y autem eifquod tandiu uim fuam pofset ac in tam magna aquae quanti-
tate
DE' RADICE CIN A. 47*
tate impartiri.uehitur ex India e regione Ciniana ut exiftimo. Scinditur
in fubtilifsima frufta lataq; ut coronati aurehatq; ut dixi.cc. aqu? unciis,
uncia una in nouo lebete terreo lapideoue immergitur feruetq; donec ad
lx V. redeat , inte&o femper uafe ne fumus pofsit exire , inde ab igne de-
tradla proxima ignicoftituitur,circuuolutis pannis ne uelquicquam exi-
re pofsit fumi , aut repente refrigerari . Purgans deco&ii reddit dimidia
Ganti drachma quae Aypi eft radix.Tn fingulos aute dies renouatur de-
coc*·
cum inter uentriculum Sc iecur tenfio inuenitur , & in uentriculo exte- 15 *
nuatio;tuc hoc iudicat natur/ζ reiblutione . Nam humores crudi fic geniti
obftruunt non foiu jecur fed & loca ei uicina,& augent caliditate eius:&
cum hoc faciunt £enfionem.&caliditas tamen manuum non folum pro- cthr Ρη/φ
cedit a caliditate jecoris leda labore uentriculi in concoquendo.cuius li-
gnum eft quod poft horam ab affumptione cibi debent calefcere extre-
ma & pulfus intendi aefrequetior reddi ficut in hefticis etiam fieri folet.
ex quo patet quod aegritudo ipfa cognita eft .quia omnia quae illi fuccc-
dunt fecundum neceliariam rationem huic conueniunt.
His uifis dicamus de humore ex quo fit flatushic & de minera ut fo-
let dici generationis eius.& incipiamus a proximo di&o Principis ut etia
exponebat Gentilis. & dico quod omnis flatus fit uel ab humore uel a ci-
bo uel a chilo.& cum hic morbus adueniat etiam u acuo uentriculo , ideo
non poteftelTe a cibo Sc chilo femper ,quare erit ab humore. & hunc fe-
cundum plurimum ut declarauiex illius conditionibus conuenit elTe
crafium & tenacemiSedquomodo ingredietur humor tenax membrana
Sc uillos?refp5deo quia paulatim penetrat iubtilior pars & crafsior extra
congelatur , & ita flatas inter partes membranarum continetur & etiam
inter partem denfam Sc lapideatam ac uentriculum.
3 Ex
oo
wmm
478
HIERON. CARDANI
j.coHeft. cap.
16.14.·}. tratt.
4.cap.4,&.7·
3·«Ρ·
CONSILI Vi!
Ex quo colligitur pefsimus error eorum qui in talibus utuntur ualcie
calidis.nam pars fubtilis refoluitur ex intentione Principis, * / '
uultum aqua frigida,& maxime in tempore aeftatis, &poft cibum. '
qua mu is haec lenia uideantur, multum tamen in longo ufu conferunt:
quoniam multa pauca faciunt unum magnum. Repletio autem omnis
noxia, & fimiliter ferre famem naturalem : nam uentriculus nutritur ex
chilo fecundum interiorem tunicam. Omnis etiam euacuatio artifkiofa,
& uomitus etiam noxius eft. Et ego declaraui hoc alias , ciim de aloe lo-
querer.Sed tamen cogimur quandoq; uomitum etiam nedum purgatio-
nem moliri: hac de caufa ut quod uacuatur tantum profit,qucd ipfa caret."
euacuatio no noxia cenfeatur. aliter igitur omnis euacuatio per fuperio-
rem partem fafta,feu etia uomitus fpontaneus malus. Et ideo dico , quod
clyfteria funt maxime iuuatiua in hoc cafu. & ego unum defcribain, quo
uti poterit ieiuno uentre.
Recipe Colocynthidos ex pulpa $.).%. efiilae 9. ij. turbith 9. j. ra-
dicum Ari 5. j.£. Mercurialis maluae Betonicae furfuris ana Jtf.j. Senae
5. ij. camomillae M.· £· coquantur in aqua ad confumptionem duarum
tertiarum, fic tamen ut laitaria herba, quam pafsim efulam uocant,& be-
tonica & fena & camomilla ferius addantur : inde expreftioni addantur
mellis crudi J. ij. olei de lini femine §. iij. Theodorici deicriptione pri-
ma Nicolai 5. iij.mifce& fiat enema. & poterit ubi nimis uexaret fieri
mitius minuendo Theodorici & laftariae quantitatem.
Euacuatio autem quae per coitum fit omnino noxia, ut patet a Prin-
cipe de Nocumentis coitus. & iuxta Galeni fententiam in tertio Artis
medicae.Venereorumuerbufus,& tamen in longo interuallo tempo-
ris , non tam eft utilis quam neceilarius.Ad hoc etiam pertinet , ut mane
cum fu rgit, emittat omnia excrementa diligenter, & in uefpere ante
coenam dico autem praecipue, feces, urinam, mucum e naribus. Vlti-
ma intentio eft circa cibos & potus , qui omnes debent efTe calidi in pri-
mo,aut frigidi in primo , aut temperati. Si hoc oftenditur : nam tempe-
ratum habet reducere extrema utraque ut declaraui in libro de abufu
medicorum, igitur iuuat in omni mala temperatura acquifita. Calidum abuiU 57.
etiam in primo eft acopum ferme a toto genere, ut habetur a Principe,
Quar ta primi, igitur fedat dolorem. Sed frigidum inprimo eft leueftu- caP-3°·
p p pefac
48:
t. contradic.
trac.3.cap.is.
V
ρπο,
i.com.c.73?·
x.de alimetis.
cap.xo.
HIERON. CARDANI CONSILIVM
pefaciens.ut ita dicam.ficutRof2e,Viol£,& alia eiufdem generis.& Nym-
phaea ut declaraui alias, eft infecundo genere. & ideo omne frigidum ut
frigidum hebetem facit fenfum.conueniunt tamen tantum ea quae funt
in primo ordine, reliquis caufam augentibus, quare ab aliis abftinendum.
Et fi quis dicat quod ego reieci temperata in libro de malo medendi ufu
iam addufto : Refpondeo quod temperata nonfunt , ut medicina, fed ut
* cibus medicinalis : nec complent curam fed poifunt illam adiuuare. nos
autem aliis infiftendum docemus etiam auxiliis/ Igitur uuae pallae ante
cibum funt bonae humidae quidem ualde,in primo autem calidae. Sc ubi
cibus fit leuis conco&ionis in fine funt laudabiliores .& albae propter fa-
porem acetofum funt meliores, item citonia tofta funt bona, de citoniis
fumus concordes quoniam omnes teftantur & Galenus praecipue ea eifc
lib.t cap.pro- uentriculo commoda.Sed de uuis pafsis reclamabut,inquit enim A etius,
Acetofae autem Sc aufterae uuae Sc quae habent craiTum corticem, ineptae
funt nutritioni,& conco£tionem,ac diftributionem impediunt: praeter id
quod alia habent quae & reliquae uuae detrimenta. At ego cum Principe
fentiam, dicente quod uua palla confert uentriculo Sc iecori, tamen etiam
quod confert doloribus inteftinorum.Nam Sc Galenus hoc affirmat : eli-
git autem dulces Sc aftringentes cortice fubtili. unde magnae funt inuti-
les : quas Zibebas,uulgus uocat. paru£ igitur candidae dulces Sc aftringc-
tes,uentriculum,inquit ille,roborant,& eius dolores leniunt , paruos etia
fedant. nec alios fruttus commodos ipfi reperio , nifi quis forba praema-
tura poft cibum, aut pyra cofta pro Cydoniis fubftituat. ex oleribus au-
tem menta Sc melillophyllon, faluia Sc pulegium Sc origanum , Se fceni-
culum,Sc fpinachia aliquando, Sc Draco,herba noua,laudantur,aut tole-
rari poliunt, nocent ladtuca, endiuia, beta , caules Se crifpi quos gabufios
uocant. Ex radicibus rapa napi, imo omne genus earum, noxium. Ex
pifeibus limaces ter co6tae,cancri raro Sc in fine cibi,perfici Sc Teltudines,
Sc Scardoae. omnia alia genera noxia. Ex praeparationibus autem fupre-
ina eft fuper craticulam aliatio cum lal uia. poft nero eft in ueru . inde ui-
rulenta,poft elixa Sc frixa in fartagine.Ex carnibus auium omnium quae
pifeibus non ueicuntur. inter quas anas Sc anfer. proxima haedi caro, ab
hac fylueftrium capreoli, leporis,cuniculi : optifria Ericii confenfu pro-
pe omnium. Sc utinam multos ex his edere pollet, oua non multum
conueniunt, maxime ex albo, quamuis uitella facillime Sc fine excre-
mentis nutriant: Sc temperata fint, iecur animalium uolatilium op-
portunum. arietis carnes poft fylueftria. CaftratiSc uituli inutilis. Quae
ex la&e conficiuntur cafeus , coloftra, butyrum, lacfcifsile, fpuma la&is,
pinguedo la£tis,iac ipfum, omnia incommoda, deteriora his quaecunque
fiunt ex farina, panis ex tritico bene coctus non toftus , fermentatus le-
uis.
PRO DOLORE VAGO. 483
uis.Sed longe melior fi ex duabus partibus tritici &una fpeltaefiat:&
cum leuilixiuiomifceatur farina, utatur ex aromaticis Belzoi cum ci-
bis. is eft cyrenaicus fuccus ut declaraui in libello de malo medendi ufu. abufu «,0.
Cinamomi & maceris exigua quantitas non eft inutilis.piper hac in cau-
fa fugiat, fcio quantas hoc patiatur contradi&iones. Sed aliud eft librum
condere,aiiud curam defer ibere alicuius morbi , nunc nifi refecem , res in
immenfum ibit,legumina omnia mala tum magis phafelli & ciceres,mi-
nus lentes. Sedciceribus perco&is modice uti, tum iure eorum poterit,
his omnibus faluia immiiceatur. iura omnia fugiat, hoc autem generali-
ter a nobis alias decretum eft. artocreas Sc ientacula eiufcemodi , Sc ptifa- ^ ^ ^
nam hordeaceam fugiat.Sed & in hac eflet non leuis contentio apud eos, l" a^malo
qui multum falfo fcire fe exiftimant. far cum modko aceti raro fumat, medendi ufu.
fumat & pannicum. non quod hae omnino laudem, fed fi nimis coartetur
licentia, uel contabeicet,uel appetentiam amittet : uel non perleuerabit.
unde uinculis frattis medicae rationis , uulgarem fequetur uiuendi ratio-
nem.& fic fine fuo fruftrabitur. fatius igitur fuerit indulgentia mediocri
uti. Mei autem & fapa per fe utilia , uerum raro bene aliis admifeentur
cibis.pinguia dolorem fedant,fed caufam illius augent,cibi facilis co&io-
nis praecedant, quae dura funt & contumacia finem fortiantur ccenae.ube-
rior autem fit ccena quam prandium pluribus ex caufisquasin primo
contradicentium medicorum declaraui . acetum confert modicum cum
medicamentiSjCum cibis aut per fe fumptum nihil nocentius eo. Sed oleu
optimum: nihilq; eo melius, cum uero uentriculum laxauerit, menta uti-
lis erit ac non minus ea cerefolium herba folio qua fi. cicutae, radice odora-
ta. no comedat nifi poftquam cibum defcendiife iam cognouerit.abfyii-
thii ufus modicus cum menta uel meliifophyllo utilis adiefto fale. Sal f
ipfum non inutile fi mediocriter fumatur , ex pifeibus falitis , alec folum
quam inchiouam uocamus bona eft . in parua quantitate : fed caueat ne
pro illo Sardam capiat.eft enim ei ualde fimilis.Si adhuc hic modus non ΡΙΓ
coferat,panem conficiat ex fpeltae partibus duabus^tritici aute una. V ino
utatur aftringete aufterolie fed modice non praepotenti,non nifi iam co-
rnei a medi e t.i te cibi tum paulatim bibat.& uinum ipfum quide fit odo-
ratum Sc dilutum aqua in qua duo frufta chalybis Sc unum aeris extinfta
fint. utatur Sc quandoq; in coena albo/ed in prandio rubeo claro, par au-
tem eft, ut nec fine aqua nec cum multa dilutum fit. ligetur autem uiice-
ra, ut iam praecepi incipiendo infra umbilicum per dues digitos Sc ad fu-
periora tendendo donec ad furculam inferiorem peruenerit. Sc intra qui-
dem plus ftringat-ur, afeendendo autem laxetur fenfim ut reipirare pof-
fit.Et inungatur fub ea unguento quod defcribam,& fuperponatur ab-
fynthii facculus. inde fafeia omnia haec circumambiat.
PP 2
484 HIER Ο Ν* CARDA N I CONSILIVM
Et quia intellexi quod ex hoc auxilio quod ei iam quatuor diebus ab
hinc iniunxeram, dolor in peftus recefsit totus, atq; ibi federo fuam fixit:
hoc mihi haud difplicet:quamuis enim pc£his fit uentriculo nobilius,do-
lor tamen in uentriculo longe frequentius ad malum terminatur , quam
in peftore , cum ex flatu non ex humore fuerit. & etiam facilius erit dc-
uincere iam contra&um & in arftum reda&um, quam fugientem, igitur
Sc de hoc dicam fuo loco.
Capparibus etiam utatur in acetariis cum oleo copiofo , & aceto ex
uutis pafsis.Sed non coquatur acetum.
Circa medicamenta una ratio omnibus conuenitut calida fint & ra-
ra : nam debilia humorem contumacem mouere non poliunt: frequentia
autem Sc ualida uirtutem profternunt : tum praefertim quod , ut di&um
eft,medicamenta omnia funt uentriculo inimica. Igitur inter prima po-
nemus ufum origani in mane mafticati, nam refoluit flatum proprietate
fua : nam ut diximus, fymptoma uocat ad fe curam.
Ex his autem quae uitreu Sc mucilaginofum humorem concoquunt,
funtacetu,fcylliticu,autoritate Diofcoridis,Mefue, Serapionis ,& Rafis
ad Almanfore:& Amomu,& anifum,&· calamentGj& cappares , at acan-
this, iuetper fecula nomen
Omnia : Ou amputet Latia praBantia lingua
JkCe leget afidue doBorum turba uirorum.
FINIS.
ik-ααι