1

■y

WWill»BIIHWM

-wyfid<jccc -.: '

SERENISSIMO PRINGIPI

AC DO MINO, DOMINO CVIL'IELMO,

COMITI PALATINO AD RHEN VM, ET

vtnufqueBavariasDuci3&c, Domino flioCle*
mcntiffimo!.

um m *

Idi t Serm* V, C. Virginia F/ißoriamfpidit & Florida , <-utramque ifßus
nomini conßcratam , priorem GaUico^alteram Germantco idiomate Jcri-
ftam'.nunc terttam adfiroB ka si iiAM3Latino fermone loquentem^quam
non minus grat am Serm& Vfi+futuram confido,qtmm du* fuyeriores^quas
adeo benigne excipere dignata eß,quandoquidem illü auÜwr hac eß} ^ re-
mm u artet ate utramque alt am longe fu^erat*

Epiftola dedicatoria. 1

tmenVemfrofmmmenßhemgmtMeUmtüferkulümfmt. ?

8*tyll*crtptta»tem,itaifäS*(erdotiku,ferfaafi. ?

»onsta»tofMd,m^ei,6nü,llimßtumoyfermntoffim.
f.itl.Martij, m d jcii.

Ser»*V. C.

humilimus cliens

/

TnEoboRvs de Br.y
Lcodienfis.

THEODOR' VS de BRY

LECTORI-

m V a n d o qv . d e m, bencuole Leftor, Diuino inftinflu Pamam &
'S Secundam Amen« partem euulgau., Deique beneficio hanc Hi-
' ■ ftonam cum prioribus V i * g i n i * & F i o k , d *;de{cnpr,0n,buS
plurimam affinitatem habentera naftus fum : mei officii.efle puta-
uiillam denuo in lucem dare,eiconibus tarnen ad vmum exprefhs,
,„^,>, stämemeifquelibcris«! *sincifis, nonmedioenter Uluftwuni,

Tu ,U„.A i „erfitas cum in moribus & vitee ratione.tum in corporis ornatu , ta vt

TZ Arauo tibi nunc propono : vulnsennibus «p^«w^^t«gW»:

5 v n & C Ipforum Religio nonminus differens eft : V.rgmienfes en.m

credunt : Floridenfes , al.um Dcum non agnofeunt pntter
« 1 v I ™ 1 autem in nullam rem credunt, fed magnum rotundumaue

valdeinterfeditterunt : nam Virginia ^iiilua«cm j;o;Lwar1 ve-ra Re-

ifem veritateproni : Floridenfes vafri&maligni,quiqucdifficidccrad vera: Ke^
endamveiitaceprom UrafilianiadeoDert nacesfunt, vt( licet a

timaamgciuui iIimPYumusHifl:orix edionedeprehendes,

"TÖSÄ?. Bulbus, UW^^S
carent nUiderabuntquantumaDercogmaoneabfintmifen lftl hommes.

Ad Le£fcorem Praefatiö.

implam inueniant materiam gratias illi agendi , ipfumque cele-
)randi,quoddiuinafua prouidentia illis veram falutis viampate*
kecerit.Noftrumigitureft,6Chriftiani,h^c diligenterperpendere*
Deoqiie gratias agere^proingentimifericordia, qua erga nosvfus
;ft,&: cotcidie adhuc vtitur.Cuius fane cxemplum infigne apparuit
nvtroquenoftro Au£ore , primo Germano,altero Gallo, qui ob
:ollocataminDeumfidem?atamvariis mortis periculisfunt libe-
:ati»

Quia vero prior,vt diximus , Germanus feil > in communis pä~
jlx gratiam,Ca?farea£ Maieftatis , Sereniffimorumque Principutti
Ele&oruminfigniaina^sincidi, quas huic Hiftoriae praefigerentur»
fuum igitur eft,candide Le£tor,eo quo tibi offeruntur animo,hsec
iccipere, aliaquea mc expe&are maiorismomenti, fiDeushuius
iucis vfuramdiutius cöncefferit > quem rogo,vt omniaprofpera ti-
bi largiatur, gratiamqUe San<5H fui Spiritus communicet , quo per-
fedtiore eius noti tia adepta, gratias immortales illi agere queas*

EXEMPLAR CASARE!

PRIVILEGM.

Vn olphvs lt. Dwina fauente dementia eleBm Romano-
mmImperator3ßmper ^ugußiu3Cjermani<e)ffungari<!e3 Boke*
mUy DalmatU, CroatU3SclauonU3 f$ c. RexjArchidux Außria%
12mBttrgundit£,Styri<g3Carintbi<iey CarnioU3 ^Vürtemberga^
&cfiome$ Tyrolüy &c. I^ecognofcimm & not um facimwte-
norepmjentmmrvniuerßs 3 nobü dt tmperio dileföum Tbeodo-*
ricum de Bryyciuem Francofurti ad Mcenum3humiliter nobü ex-
ponendumcuraße3quodmagnacura & magnüfumptibtislncolarum <tAmeric<z habitus»
ritu*& mores w#neas tabula* im*iderit3quod opus libenter in lucem emittere mperet,
demijje etiam ßupphcajße ( quändoquidem nemini id aduerfum 3 ßedmultü gratum futtr
rumßt> magmque in eam rem fu-mptus ßnt im * faciendi} ut Cttfareo noßro priuilegi0
eum muntre clem£ietdignemur3ne cuiquam alten 3 quifuum cammodum cum ipßm fum~
mo detrimento qu^rit^neas ißas tabulas aut icönes rpel hoc öpm imitari aut exprimere
liceat.NosiUimhumilibm precibus annuentes3ex cirtanoßr^CneßareaiMaießatüßien-
tia & ' authontate banc gratiam & ' priuilegiuni prceditlo Theo dorico deBry cancedimusy
utpradiUostypos&icones in lucem edat > & ne intraquadriennmm abhuius operii
editione ßipputandum3 quißiam^ quicunque t andern iüe ßt 3 ifias icones adimitationem
excudat3aut ßc imprejfas innehat ,tmportet3 aut vendat. JQudpropter inhibemm ßngulis
noßrü & ßtcrilmperij fußditts & ßdelibm3cuiußcunque digmtatis3ßatus l£ conditionü
ßntyprafirtim autem omnibus Typographie 3 bibliopolüy alnfquelibrariant negociatio-
nemexercentibus3ntßnoßramtndignationem d grauem pcenam mcurrere velint j
yetamus3nequis eorum3aut alim eorum nomine 3pr&dic%as xreas tabulas i$ icones3 quas
fipe memoratm Theodomus deBry excudet j mtra diSium quadriennium adimitatio-
nem imprimat3aut ßc impreffas circumuebat3 renales proponat aut quoquo modo dißri-
buat3aliosye idfacere permittat, fub paena noßra indignationis & amißionü ßngulorum
exemplanumdiU<nimprejßonü3qu£ßzpediBm Theodoricus deBry , ubicumque loco-
rum naÜmfuerit3perfe3 uelfuos 3propriaauthoritate & ßne impedimentoßbi^endi"
care3 atque Ulis profuo arbitrio <-utipoterit3libere3 & ßne detrimento,

Debebit tarnen ßepeprxfatus Theodoricus deBry 3 nißhae noßragratia d priude-
giopriuariyelit3tria pr<efat<e impreßionü exemplaria propriüimpenßs adnofiram Impe.
rialem CanceUariamtranfinittere. Harum teßimonio literarum manunofira fubfcripta^
rum3Z$figillinoßriimpreßionemunitarum 3 Datum in noßra Regia arceT>rag#, yigeß-
maquartaMartij, Anno Domini Mille fimo quingentefimo d nonageßmo 3T{egncrum
noßrorum Ttymani decimoquinto} Hungarici decimooclauo3 & Bohemici etiam decimo^
quinto.

Rudolphus, /

Admandatumfacras Csef,
Maieft. proprium,

Iacob Kurtz »OH
Senfftenau,

A. Erftenberger.

/

iftöriarumNoui Orbis Tertia Pari

ARGVMENTVM.

Trim& partü HifiorU Braßlian&Jvannü StadiiHeßiJn qudßmmatim defiri-
bunturduo eiuj itinera, qmtönfecit intra nouenniumi Horum primum i
Lufitama in BraßliaminflitmtUr.

a p v T

L

:

m —

Trimum iterJ^auale Joannü Stadii,faäum ex VlyßipponePortugalliA
inBraßliam * JndU Orientalü * ßuevAmerjcA

A

Hiftoriarum Novi Orbis

Go Johannes Stadius,patnäHonabergenfis,na-
tioneHeiTusJndiam perluftrarein animomeopro-
pofueram. Bremam itaque Weftphalia? oppidum
| tratifiens.Hollandiampetiiieodelatus^offendiinvr-
beCampenfi naves,qua^ falis inuehendi caufa in Por-
S tugalliamnauigabant: iisegomc focium adiungo,
& menfem integrum continuando , ad tertium kal.
Mai) Anni i547.appello5ad vrbem Setubal di&am : Hinc emenfisquin-
que milliaribus vent Vlyffipponem. Iltic aliquandiu commoratus,ho-
fpitimeo,viro exGeniianiaonundo,propofitummeüexpono,exquo
cum intelligo claflem regiam iam ante aduentum meü fbluitfe, rogo, vt
ad^iammeclaffempromoüeat, ädeoque mihi interpretis loco fitcui
idioma eiusgentis familiäre forer. Eius openäuem confcendo,in qua
fclopetarii vicem obirem.Capitaneus eius claffisaquiPintiadus erat no-
mine^negotiationisergoBrafiliam petebat : illipoteftasa Regia Maie-
ftatenaues,quasin Barbana cum infidelibus comraercia inftituentes,
&qua:cunqUeGallorumnauigiacum Brafilienfibus contrahentia of-
fendifTet,hofl:iliteradoriendi,atque depradandi fa&a erat : adharc ca-
ptiuosfecum ducebat quofdam Regios^qui capitis damnati, ad coloni-
as innouas illas prouincias deducendas deportädireferuabantur. Claf-
fis noftra erat inftrudiffima, ab omni apparatu bellico , qui in naualibus
vfuiefTefolet-TresautemomninoerantGermani inter cqteros innaui
noftra, Ioannes videlicetBruchufius, Henricus Brandt Bremenfis, &;

Ioannes ego Stadius.

■ <

C A P.

TERTIA PARS,

C APVT II.

De iüqm acaiderunt circa nauigationü
initiunu,

m

■

A %

II

Albakore:
üonitte.

tifce iolador,
idett.TifciiVo

AMERIC1

Oluimus^///?^,&nauialia minore adiünda, qüa^fub eö-
demnoftroeratCapitaneo, defcrimur primum ad infulam,
coi Madtra cognomen. hxc Portugals Regem agnofcit,& a
Lufitanis incolitui\vini & facchari ferax ; prope oppidum hu-
ius Infulas quod Funtfchallum dicunt, nauim noftram com-
meatu denuo inftruximus. Hinc in Barbariam qua? vetenbus
Mauritaniaerat,ad vrbem (apo de Geläute nunc Mauritanorum cuidam Regi
Schenff Hido paret , Regi Lufitano ab eodem vi erepta) proue6H,in fpem erige-
bamur3fore,vtiftic in naues cum infideiibus contrahences incideremus: offen-
dentesautem quoddam pifcatorum Caftilienfiumagmen,certiores reddimur
naues quafdam apud eam vrbe efle. Dum aduehimur, vela ex portu fach nauis
quedam probe onufta,eanos potimur vi,fed quos vehebat homines/caphäin
greilijfibifugaconfulueranc. Incereavacuumlincrem peropportunein litrore
confpicimus,quem naui capta? pro prarda deportanda , qüar ex faccharo , amy-
gdalis,dacl:ylis,corio caprino , & gummi Arabico conftabar, j ungimus. Mau»
ritani in magna copia pro lintre defendendoequis aduolabant, Ted re infecl.
tormentis noftris bellicis repulfi funt. Hac prasda potiti repetimus Infulam Tkfo-
^r^celocem'noftram verfus yiyßiponam prxmittentes , nunciatum Regi fa-
ctum, & fimul quid de prada nobis fado opus fit^confultum. Valentinorum
cnim 5c Caftilianomm mercatorum erant ea; merces,quas in poteftatem rede-
geramus.

Rex vt relida in ea Infula prseda, ker noftrüm profeqüamur, mandat , do-.
nec interea temporis Maieftas fua de circumftantüs penitius edoceatur. Nos
diclo audientes ker verfus promontorium fiueCaput deGelremenfi., fed
aduerfo ventö ludantes^ncaflum prardam vlterius ptofequimur.

No&e Kai.Nou, prxcedentej impetuofo ^
Uam contendimus ; cumquequadringentismilliaribus äMauritania inaltun
profedi effemus}muiri pifces ad noftrum nauigium adnatarunt, quorum pie
rofquehamis cepimus, nautas maiores eorum Albatros d\cunt,minorc<>Bomt
tas^lios vero Dorados. Aderat & aliud pifciumgenus, Halecisinftar, fed vtrin
que alatum more vefpertilionis 5 hifce reliqui maiores pifcium admodum mf
fti erant : proinde fimul acatergo fibi inftantes hoftes animaduerciffent, fupi
maread duas orgyias eleuati,alij fupra fummam aquam tantum cateruatin
volabant, Suntraconfpe&um nottrum vndas repetebant, non raro per no-
deminnaues delapfos offendimus. HiLufitanicalinguavocanturP//^ßö/^
^or,hoc efi;,Pifces volantes.

Deinde ad akitudinem lineae arquinodialis peruenimus,quar quia circa
tempus diei meridionale nobis verticalis erat^ftum duplicabat. Venti per dies
aliquot plane filuerunt,nifi quod nodu interdum tonitrua imbribus, & vento
permixtafubitoexoriebantur5repenteetiam fedabantur : quos attenteadmö-
dum obferuare neceffe erat5nenos fub velis latentes ex improuifo pbruereiK,.
Exoriens autem denuo ventus, tempeftatem nobis aduerfam per aliquo;

remur

TERTIA PARS. 5

rernür.Propterea Deum orare ccepimus fecundum ventum nobis immitteret. signumfumr*
SedeccGjdumimpetuofiores ventorumprocella; quadam nocfce irruerent3 ^tnnttMH'
fnukum laboraremus^apparuerunt nobis innaui multa? flammula^coloris ca:-
mlei,qualesameprius vifasnonmemineram : mipfaautemprora5quafluc1:us'
maxime a?ftuabant,confpiciebantar. Portugallenies omen hoc fauftum agno-
fcentes , Sc cadtam (erenum pradicentes ) nec enim fine numine in fumm o dif-
crimine ea apparereaiebant) DEogratiasegerunt; preeibus exaclis fimul illa

ruemnr,

Poftquam illaxifTet^ferena (e coeli facies explicauit , ventique (ecundi afpi-
rarunt3itavt manifefte videremus, eiufmodi luminaadmirandum Dei opus
efTe. Secando lgitur vento delati, ad 28. Ianuarij in con(pecT:um nobis venitter,
ra? quidam mgu\us,Capode Sanföo Augufimo vocatus, vnde ad o&o milliariä Fsro™**JfiHm
progreffi portum Femambticointrammüs , o&uaginta o&o dies interfluctus
continuo verlad.

Lafitanieo in loco oppidulum extruxerant,cui^kf«n»o nomcnindiderant. MmnHm:
Praeratlufce Artm Coeüius , cui captiuos adue&os cum mercibus quibufdam
aliis ti'adidimus3& illic nos expedientes,iam vlterius vela tendere cor>

ftituimus3ad locum videlicet,in quo naucs merci- J
bus inftruere animus erat. \

1

4

6 AMERIC1

Capvt III,

Barbarim Fernambiipo^ ßditioneorta. ad quoddam Vortu-
gallenßumoppidum deuaßandum accin-
guntur.

Cciditinterea^vtBarbariincol^eiusIoci contraLu-
fitanos infurgerent, cuius feditionis ipfi Lufitani au*
dores erant : nam ante hac nihil eiufmodi in ipfos
tentatumfuerat. Prasfe&us itaquenosprecibus fuis
follicitauit,vt oppidum Garafa ( quod zMarino mil-
Üäria circi ter quinque abeft, &; ä Barbaris tum oppu-
gnabatur ) prafidio noftro defenderemus* Incola? Mariniani nihil
fuppetiarumvicinisfuis afferre poterant, liquidem ßcipfilimilem
obfidionemmetuebant. Nositaque Garafuanis cum 4G.virisex
noftris hominibus in defenfionem conceflis^fcaphä eo miffis fub-
uenimus. Oppidumillud infinu marix, quodad duo miliaria in
con tinentem prorendebatu^erat conditum. Omne in eo prasiidi-
um,eX9o.virisChriftianis, dC 30. ^thiopibusacmancipijsBrafi-
lierrfibusconftabat. Quiveronosoppugnatumvenerant,ado6to
millia barbarorum cenfeban tun Nos qui obfidebamur nullo
a!iopropugnaculo> pra^terquamfepimentoexper-
ücis ere&is contexto circurnual-
labamur.

Ca?.

J

'Manitto-
nesBarba
roru qua-

Hiftoriarum Novi Orbis

IluaobfelTumcingebat oppidum, ineahoftes duas münitio>
nes e truncis arborum conftruxerant3 in qlias nodu fe reeipe-
rent,fi forte eruptione fada illos adoriri nobis libitum fühlet*
Oppidum ipfum circumquaqi latibulss ejflFofliscmxcrant,iii
lllis latitabant lnterdiu , & incurfionibus in nos pugnabant,
Petiti telisä noftris, proni ad terramomnes profternebantur^
fi qua tcli jadüm ad cum modum declmare valerertt.Omnem
autemaditum nobis inteiclndentes ad ipfa moenia appropin-
quabant , Sc miflis in altum jaculis relapfu eorum nos fericndos dcftinabant^Tcla in-
foperboiiibycc&cerarcligataatqucinccnfainaedificiorum tedafpargebant^ minis
fios territantcs j & quam crudeliter nos dentibus dilaniaturiforent,. fi vidoria poti-
rentur,fignificantes.

Dum hascgeruntur, vidus in caftris noftris fere jam defccerat. nam pro coli-
fuetudine eius regionis fingulis diebus, aut faltim alternis radiccs recenter effbdiunt,
afmmtis exquibusfarinammolunt,aclibapinfunt,fed hoftes vias omnespraecluferant,quo
4X£luß. minus illas peti poflent. Videntes ergo vidus penuriam. duasfeaphas ad conqui-
rendam in vico Tamaraka annonam inftruimus, Hoftes gregatim vtrinque ripas
tenentes grandes arbores tranlüerfasnumini obiecerant qua? nobis progreflis im-
pedimentoeflent* Nos vi illorum molimina perrumpimus, Intereaseftu nos de-
ferente in fieco hasfimus , nihil tarnen ab hoftibus detiimenti afFerri poterat. Ipfi
autemlignaaridaconfertiminterripam & nauim noftram conijciunt , quibusin-
jxi voca- cenfis illudgenus piperis quo terraeaabundat, infpergere5&: fumo hinc exundante
turboepi- nauibus nos exturbare tentabant. Sed conatus illorum fuerantirriti. Intereaa*ftu
perindi- niarmo redeunte3in vicum r^m^incolumes peruenimus , aeuius incolis com-
meatu aeeepro, ad oppidum obfeffum reuertebamur : fed hoftes eodem^quoprius
loco iter denuo obftruxerant, hoc quidem pado.

Arbores vt ante transflumen ftrauerant , ripam vtrinque occupantes , tum ali-
as item duas fere refedas non omnino inciderant , ad earum cacumina religatis len-
tis quibufdamfarmentis Sippoillisdidis , lupulifarmentisnonahfimilibus, nifi
quodpaulo (int crafTiora,extremitates huiufmodi funiumin oppugnaculisfuis reti-
nebant,eo videlicet animo , vt cum obieda rurfum perrumpere tentaremus, arbo-
res incifejtradis funibus in naues noftras corruerent. Nos remigantes obieda de-
turbamus , illi arbores nutantes in rusnam attrahunt : corruit vna verfus munitio-
nemipforum, altera praxüe poft nauem noftram vix elaplaminflumen conci-
dit.

Priufqüamveroobiedumillud in flumineobftaculumdemoliri conaremur,
Barbari altavocefociosnoftrosobfidionecindosinclamabamus , vt fubfidio nobis adef-
nonomni- fent : q^anto nos vocem acrius intendebamus,tauto intenfius hoftes clamorem tol-
w rudes' let>ant,adeo vt non exaudiremur a quoquam noftrum , obieda enim filua noftrum

conipe&umillisadimcbat, alioquin voci audienda? fatis vicini fi abfquehoftium

clamoribus fuifTet.

Annona in oppidulum inueda 9 cum hoftes viderent ic m olimine fuo

■

wimmami

III. Pars.

fruftra nos impedire conatos, domum repetunt. Obfidionis tempus fere
ad menfem integrum trahebatur, Ceeiderunt quidam exhoftibus* ied
n ullus ex noftris defideratus. Pacatis ergo iam Barbaris , ad nauem noftra
onerariamreuertiiTiur 3 qua^ ante Marinum'm anchorishasrebat , illic a-
qua dulci 6c farinaradicis Mandioca in naues afiiirnptis 9 &; Prae-
fe&o qui nobis humaniflime gratcs egit3falu-
tato digrefli funms.

B

m HISTORIARVM NOVi ORBIS

C A P V T V.

Ex Fernämbuco digreßpetimus regiönem Buttugarü,ßdinna-*
uem GatticUmincidentes, prcelio cum e&
decertauimus*

:

Hinc

ml

HM

TERTIA PARS. n

Inc foluentes, 6c circiter Hiilliaria quadraginta ernenn",
in portum nomine 'Buttttgarzs intramus,vt nauem ibi li~
gno Brafiücö onerernus , 6c annonam ä Barbaris redima-
I mus jngreffi, nauem Gallicänam, lignö Brafilico onu-
itam confpicimus, eam hoftiliterinuadimus,potituros
nosea fperäntes j verum maiorem nauis noitr£ malum
S tormenti per illos emifli idu corrupetunt, 6c vela con-
fregerunt. Pars noftrorum nautarurn dobul-is vulnerata

in Portugalliam conuertere , qüia venti no- GalUcam **

'b *" ------ * €>

fuicpärs träieda occubuit.

His adis conftituimus curfum u — — , ^&fc,

bis erantaduerfi, vt portum in quo annonam conquirere in animo erat ,ingre-
deremui\ViducrgoadmodumtenuiLuficaniarepenrur,vbifameadeoconfli-
damur,vt pars noftrorum coriahircina, quibus nauis onerataerat5 deuoraret.
Cuilibet in diem fextatius aquss dulcis prasbebatur3 6c modicum farinas radicis
Brafilianas.Dies centum 6c odo in pelago verfati3adu. Auguftiin Infulas Aco- k* A**nt
res vulgö nüncüpatas deferimur , qua: Regis Portugalliam Imperio fubfunt. Ia- InßtU'
dahic anchora refpirantes pilcändo tem pus failimus. Interim in mari nauirri
confpicimus , 6c piraticäm eüe agnofcentes vi adorimur, 6c fkenue fefe defen-
dencem/uperiores fadi capimus, piraticis ipfis in cymba elapfis verfus inlulas.
abundabat ea nauis vino 8c pane, quibus vires inftaurantes in alias infaper
quinque incidimU^quas ad Regem Portugallias pertinebant, müTas vt redeun-
tes ex Indiaiuxtahas Infulas oppenrentur,&eas in Portugalliam deducerent.
Quibus nos adiungentes , vnam ex India reueriam in Infulam Terceram didam
deduximuSiibiquefubftitimusjHunma^intenmexnoualndiareuertcntesiftic
congregata^quarum alias Hilpaniam, alias Lufitaniam petebant. Naues circi-
ter centum numcro,fociö agmine ex Tercera foluentes, Vlyßiponamz&^i&xxs Te^r4.
Odobr, Anni 1548. deuenimus , Menfibus fedecim in ea naüigatione infum-
Ytis.Ffyßipome mealiquantuiumquieti dcdi , donecanimuminducerem, cum
Hifpanis innouas, quas occuparünt orbis partes , nauigationem inftituere.
Confcendiergo nauem quandam Anglicam, quaadvrbem, cui^Portud S. ^Ma-
ria iioraen eft, in Bastica fitam , delatus Tum, quo in loco ij qui aduenerant, na-
uem vino onerare conftituerant. Hinc in vrbem Hiffalim pergo , vbi tres naues
inftrudasaditerin^^'<7»^e^wmV<e,quas ad Üümcn^odeP/ata didumfita
cft,fufcipieridumreperio. Eftautem Regio illa a&flumenArgenteum&t&t&zz-
gnumillud Femanum aurö fertiliffimumi&cum^^//4ipraparscontinentis,
non Infulas maricircumfufas, velin pelago fparfas.

Ante annos iam aliquot naues in eam Regionem dimhTas erant , vt eam
porrooccuparent.* vnaexijsredierat,quasauxilia nouis colonis mitti petebar,
& multa de auri fertilitate huius regionis magnifice prasdicabat, quas auxilia ap-
parabantur, indidatrium nauium clafle, cuius Prasfedus Don DiegodeSenabrm
dicebatur : illi a Rege Prasfedura in eam Regionem commiflä erat.
Tota ea claflis erat inftrudiilima,cui 6c ego
me comitem adiungo.

B 2

umrmjm

AMERICA

Secunda pars.

ARGVMENTVM.

Stadim fecunda Nauigatione ab Hifpali in tarn Amern ve partem, qu* flu-
minevulgo ditto Rio de Plata imgatur^roficifcensjofllongos errons
Naufragiumfacit.

Cap. VI.

m

i.ltttfo.Sittc
Tottut S.Luca-
rideBaramt-

'po Verde.

InßiUS-rho~

Secundum iter Naualejufceptum in Vrouinciam America Rio de Tlata,
ex HiJJtali Ffifyaniarum ^vrhemßi-
tutum.

Isp Ali ergo foiuentes ad S. Luc& portum peruenimus.vbi
'Batü fluuius HiSfalim allacns , in mare fe exonerat. Hic
ventos fccundos opperiri conftitutum erat.

Anno ergo 1549. feria quartaä fefto Pafchatis a S. Lucs
I foiuentes, aduerio flante vento Vlyßipon* portum ingref-
fifumus: lecundisdeindeflantibusventis adlnßlasCana-
! n^curfumdirigimus t anchoram autem prope Talmam
(qua? & ipfa vna eft ex prardi&is) in profundum demitten>
tes,aquasillicduicespro claflc noftrahaurimus, Naucleri quoquefcopum Tibi
definiunt $ ad quem nimirum fe colligerent , fit forte tempeftatibus a&i in mari
di(per<?erentur, videlicetgradumiS. ad latus meridionale linear «quino&ialis.

Ex Palma nauigantes Hefperium Promontorium , quod vulgo fapo Verde
id eft, Caput njmde&ic\Wy vento petimus : is locus in ^thiopia fitus eft, &
parum abfuit, quin iftic naufragium faceremus : fed & hinc progrcffi Cof
ßm noftram fequebamur. Ventus aduerfus aliquoties nos terra? Guinea
allidebat , qua? fimiliter ab ^thiopibus incolitur, Tandem ad JnfulamS.
Thom* deferimur, qua- Regi Portugallia? fubeft , & faccharo abundat , fed
äer in ea parum falubris habetur. Eam Portugallenfes habitant, qui multa
fecum ex ^thiopum genere mancipia alunt : nos aqua haiifta iter inftitu-
tum profequimur. Interea dua? noftra? naues focia? nodurno turbine £
confpedu noftro fublata? folos nos deftituerant I venti autem nobis valde
aduerfi erant. Ea enim eft natura illorum in hoc mari , vt fole peragrantc
latus Septemtrionale arquatoris, ä meridie flent fin vero Sol ad mcridiem
declinet venti a Septentrione irruant. Et hunc quoque morem conftan-
3 ter

TERTIA PARS.

13

tertuentur, vtperquinquemenfes contmuoex vnolocoproflent. itafactum
cft vtmoram quatuormenfium ducere neceflom habucrimus: necenim ali~
ter curfum noftrum diredte inftituere nobis poffibile ruerac Menfeitaque
Septembri iam ingruente, venti conuerfi ä Septemtrione fpirabant.
Curfum itaque incer Auftrum & Auftro-Africum diri-
genrcs, verfus Ammcam curfum
tenuimus.

AMERICA

C A P, VII.

Adalthudmon iZ^aduumftrmnkntes > Americam contingimtfs : 'Tortum autem ^vnanimi
(onfenfiidefignMumynonagnofiimtt* : exontur tnrba wfo-
lens circum Itttora,

HIWWMIWIIIBWMIIIWiM™

III. Pars.

iS

D iS.NouembrisdicmiNaUclems altitüdiiiem graduumex-
plorat, feque adiS. peruenhfedeprehendit. Nositaque in
occafumvergentes^teiTamiiiUeftigamus. Adi^menfisiam
1 memoratidiem apparettellus. Sexmenfomareiirtergrauif-
fimapedculaemetientes , &: iam continenti viciniores fädi * nec oram
eammec portum aNauclerode%natumagnofcimus^iiecciitumi-emur
ignotum portum ingredi. SMxiÄÄp

nebamus:Ventus incerea ingrauefceba t in tantum,vt de vi ta nobis in iftis puhsUnota*
fcopulis certo periclitandum videretur. Proinde dolia puluere tonnen-
cario implemus.eaque obturamus,&: illis arraa noftra alligamus, vt fi fors
naufragium faciendum foret , bc aliqui euafiffenr, iiarmafuain littore
requirerentjfiquidem doliis ä fludibus eiedis affixa ejffent.

Hinc Velis obliquis nauigare coepimus , vt oras terra: dedinaremus, Sc
inaltumefFeiripoffemus, fed nihil profecimus ventorumenimimpetu
in fcopulos fludibus coopertos, & ad quatuor orgyiarü al titudinem fub»
tusvndislatitantesimpe!limUr,acpropteraeftummarisnimiumintume-
fcentem, ad terram tenderecogimur, nihil aliud asftimantes, quamnos
fludibus hauriendos.

Deo tarnen aliterprouidente> vicini fcopulis fadi, quidam exfociis
noftrisportüvicinumexinfperatoconfpicitjinquemillabimurJbidem
confpedaCymbaquadämfugit, & poft infulam c confpedunoftrofe
abdidit5vtqua?namilläfueritnonlicuetittumcognofcere,neceamvlte-
riusinfequebamur, fediadaanchoraDeo proliberationebencdicentes
quieuimusjC^veftimentadeficcatarefecimus.

Circiter fecundam pomeridian a anchoram iecimus.Vefpera ingrüen* mit tufitami
te, aditentarunt adnauem noftram onerariam plutimi ti0otp; ^^l^^JÄ
; ad uedi in fcapha färis capäce , qtü cum fermones nobifcum mifcere cu-
perent,a noftris ajgrc, U ex parte tantum intelledi accipiebant quofdam
cultellos & hamos,quibus fe domum recipieban t<Eadem node &alia de-
rmo fcapha ad nos nudis iftis hominibus onufta adnauigat, ac inter exte-
rosduo Lufitaiir, hi quxrunt ex nobis qui fimus & Vnde : refpondemus
nosHifpaniaaduenilferhocauditOjdicebantjOportetvosNaücleturriäd-
modum fagacem & peritum habere > qui portum cum ingredi aufi fueri-
tis:fe quidem portum perfpedum habere > fed tali coelo nunquam id teti-
taturos.Nos fadum illis exponimus, ventos & fludus naufragium mini-
tatos fuiffe , &: cum iam de nobis a dum crederemus , infperato portum
apparuiffe, Devm nobis ducem adfuiffeÄ a naufragio femaffe^Nobis ve-
rö ne nunc quidem conftare^vbinam locorum ageremus.Perceptis iis3 in
. admirationemadducuntur>&; Deo acceptumreferentes.portumeum
^mw^'diciaiebant , & abeffenos adododecimcircitermilliariaab
InfulaXF/^^qu^imp cuiusfe
effe inquilinos affirmabant. Tum vero eos,quos in fcapha fe poft Infulam
abdere paulo ante cofpexiffemus, credidiffe nos Gallos fuiffe, &c ob id fibi
fugaprofpexifleinnuebant. Porrodefituacdiftantia/^/^X Catharim

B x

M

ff HISTORIARVM NO VI ORBIS

quasfiu}quod eo nobis proficifcendum erTet,refpondebant eam ad trigiti^
tamilliariaabeffe , ad meridiemfltam, nationem Barbarorum iftic effe
Carios nuncupatorum, quos circumfpe&e admodum cauiffe oporteat,
Barbaros qui circaportum pra^fentem habitent, Tuppin Ikinfios appel-
lari,quibus familiariter ipfl vtantur,necab illis quicquam nobis immine-
re periculi. De altitudine item Solis in ea regione ex illis fcifcitantibuSjzS.
graduum effe nobis indicatum,quod quidem ita fe habebat. Caste-
rum & alia nobis eius orse dignofcendas figna &
notasperhumaniter common^
ftrarunt.

Ii II 11

HBn«nnv

1 1 L Pars.

A P V T

VIII.

2)^ regrejju exfartu S upra v vay, inveßigatione
terra nolis definita,

Ilente Vulturno, quemnauta? Septemtrionales OßSudOßCuz
lingua appellant,tempeftas ferena coon tur, ventus autcm Aquilo
proflabat. Nos itaque pknis velis iter remetimur,portum deter-
minatuminueftigantes, verum toco biduonullomodo eumde-
prehendimus, terra tarnen ipfaindiciumcrrorisfaciebct, &: nos
pneterue&os arguebat. Sole enim fub nubibus laticante , de altitudine eius vix
iudicari po terat. A d hxc ven tis infeftan ti bus a&i, di uci fi h uc illuc errabamus.

De vs vero, qui in anguftiis confolatur , nobis in auxilium vocatus adfuit,
fiquidem exa&is vefpertinis precibus,quibus a Oeo veniam petebamus3ö£an-
tequam nox irruiiTetmubes ex meridie.qua nos vento aba&i eramus,conden-
fantur; Aquilo quidem adeo coticefeere, vt vix in ienfus incurrerct. A meridie
vero Aufterprocedens, qui fub id tempusrariiTimefuum Imperium exercet,
tantistonitruisc^fulgetrisingrauefeere, vt horrorem mortalibus incuteret,
Mare erat ^ftuofiffimu/iquidem Aufter Sc Boreas certatim vtrinq; fludus in-
Q)irare.-Tenebr^inruper tanta: oboriri, vt omnem oculis confpe<5tum eripe-
rent.Tum veio mortales quotquot aderant,6c ipfi nauta^ quoque confternati
corurcationestamformidabiles,&honendaillatonitruaexpauefcere,vtquid
priusquidpoiteriusinconuertendisveliscotnperent , dubii plane Suncerti
am bigeren t5nec aliter vnicuiq; pcrfuafum erat, quam omni bus ea no&e fimul
pereundumeiTe. SediempeftaseaDeibeiieficiopauio poft fedataviam velis {
prxbebat , vt iter quod de die fa&um ci at,de no&e illa retro legeremus , &C de
integroportumnoftrumrequirercmusjednullonobisindicioeüd/gnorcere
coneedebatur , quandoquidem plures IiiiuLe proprer cotinentem iftic effent.
Poftvbi*8.gradumdenuoConagi

fulam nauem deducere,& anchoram iftic figere mbet,exploraturusquidnam
terrarum occurrhTet- Duas itaque vtrinque pofitas tellurcs medh tranieun-
tes^orcumamoeniflimumintramus, Sc" anchoram fundo affigimus,
conftituentesjcymba deminaportum eum
ykeriusexploiare.

G

IMHlimMIIIIIII

TERTIA PARS.

Er iis D. Catharinau Anno 1549. anchoramfundamus>&;
eodemdiequidam exnoftris probe inftru&i , fpeculatum in
nauiculamittuntur portus illius Opportunitäten!. Videba-
mur enimintrafTerlumenSandiFrancifci , quodinillaPro-
uincia etiam eft : verum quolongiusprogredimur hoc la-
tiüspatet portus. circuma&is ergo Circumquäque oculis ficübi fumum
confpicererrius 3 quserebämus , fed hullus appamit. Interea tugiiria pro-
pedefertumcönfpicimusinconualle : accedimus, videmus cafasquafdam
ruinofas^hominibusdefolatäs/pergimusi interea rioxruit. Eratinflumine
Infulanonita magna, adqüamtendimusi vtiftichodemträduceremus,ß-
quidemcuftodiämcommödiusiftic difpohi poife credimus , fed- ob no&is
tenebras non fatis tuturri erat terrae rios expohi, vt qüiete in ea rehxeremun
erantquinihilominusinfulam circumirent/ed neminem inueniunt.focum
ergoinftruimus , pälmam arboremincidimus , encephalum eiuscomedi-
mus, öcifticperriodamusi Mahefummodiluculoiterinftamus. necenim ?ruxin

i rn fr • — i Itttoreett-

abnltere propontum erat,priüfquam de hominum prxfentia c6itaret:exin-

j.. • fr n • r • \ \ * appenfattt-

diclo enim conlpectorurri tugunorum racile de incolis colligere erat. Dum
propofitum vrgemus, cafu Ugnum procul cohfpicimusin fcopulo ereclum>
formam crucis referens,quod multis abfurdum videbatur» Appropinquan-
tes videmus ingentem crücem effe ligneam, Iapidibusimpäclis in fcopulo
firmiterha^rentem, cuitäbulaspars dedolij operculo rotühdoalligataerat,
in tabula characWesincifivifebantur , honadmodumlegibilcs. Miramur
qüamam iiaües hoc möiiuitientum ftatuilfent , d ubij de portu, vtrüm deter-
minatumingrefllfuerimus necne. Progredimurhinclongius,afTumpta ta-
bula illadolij : dumvehimur, quidam literas tabula ihfculptas examinans, stȧu ih-
paulatim eas colligit,&: fehfum elicit.Erantautem Hifpanicoidiomateha^cS^L
verbä in eä coiifignatä : Si ven porve?2tUra aqmld armada de fit Mäießad, tireri tif*rur*'
*un tirey averan recado. quorum i enfus eft: Sifortc Maiefiatü fk& naues hucdelata
fuerint3e& prodantfi dißioß tormento bellico^ certiores fieni de reüquis. C onfeftim
ergolocum crucis repetentes^incenfotormentöiqUod/^^^^dicunt^fi-
gnumprä^fentia^ noftras damus, porro remigantes nihilominus. Confpici-
mus interna qiurique fcaphas plenas Barbarorum, illas nos rectapetunt: nos
machinas rioftras fujphureas dire&e illis opponimus. Vbi äppropinquaf.
fent, videmus homiilem ftanteminprora , barbatum 6c veftitum , agnofci-
mus tffc Chriftiänum,inclamamus eos vt confiftant,&; vna fcapha pra^mif-
fa in colloqüium ille aduenia t. Adueduni interrogamus de portu : Refpon-
det,dici eum Barbaris Schirmirein , fed vt re&ius aiTeqüeremur , e(Te Tortum p,
Sanä&Catharin&\<\xxö&nomzn illiabinuentoribusinditumiit.

Gratulamur ergo Inuicem nobis de inuenta ftatione , ad quam infcii mfmm'
ipfo S.CatharitM die appulillemus. Hincfaneeuidenterconftat, quantum
valeantpreces afflidorum apud Deum,fi ex animo proueniant.

C 1

'ort us S.
Catharina.
fanden: re-

ao ame ti C i. - .

Qufcren ti <ie ad uen tu noftro, fignificamus^nos efle miniftros Regis Hi-
fpanis, & petere proüihciam Rio de Flata % affuturas & alias propediem riä-
ues,fi D e o ita vifum foret:conftituiiTe enim in eo portu conuenire.Hsc aii-
diens nobis gratulatur,& fimul commemorat, quod ante triennium ex prö-
üineia ill a Rio de PUte a loco qui Jßnmptio vocatur , &C Hifpanis paret , de-
feendiflet per trecenta miUiaria ad mare 5 vbi nunc ageret,vt nationem eam
Barbarorum3qu^C^r/^dicitur,behe cum Hifpanis conueniehtemj horta-
retur ad radices colendas,quas Mandiocas vocan t , vt naues eo delata? , fi pe-
nuriapremerentureo in loco , commeatu a Bärbaris petito reficerentufc
Quod Capitaneus Sdazjir> qui Hifpanis de rebus Indicis retulerat , ita fieri
curaifet .Is Capitaneus in nauibus noftris lbciis jam reuertebatun

Demum cum homine illo ad tuguria illorum deue<fti5humaniiTime
pro more de faeul täte eius gentis aeeepti
fumus.

C a r

22

AMERICA

E i n Capitaneus höfpitem noftrum rogat,vt fcapha inftruäi
aliqueni ex noftris ad nauem oherariam reli&am mittat , eairi
addu&uirh

Mittor ego3im1u Cäpitariei.iam triduum abfucramus,fo-
ciisquiddenobisadumeffetignorantibus.
Vbiintra teliia&um ad nauem äccefli , quiinerant, clamorefublato ad
* armaaccelerant , aixentesrtte cum Barbarorum comitatu, inclamant , öC
qua? ha^cnoua fit fa des exquirunt : vbircliquihasreant : vbiquid folusego
cum tot Barbaris adueriiam. Conticefco,nec refpondeo quicquam. Capi-
taneus enim me informara t>vt vul tu eflem trifti 5 quo videret quid tentaturi
efTentij,qui in nauierant.IUi cum nihil ämerefponfiferrent,turbantur, in*
uicem dicentesmon falua he_c res en\reliqui procul omni dubio interierunt,
hunc autem folum adducunt,aliis forfitan in infidiis locatis> quo nauem tali
apparatuoccupent. Hsec verfall tes, adtormentainnosdifpergendaaccin-
gun tur, denuo tarnen me inclamant. Hic demum fubridens illos placide al-
loquor, & melius fperareiubeobonumomennuncians, faciant modoac-
cefium liberum, vt quid apportem intelligan t* Accedo,rem enarro ; illi pras
gaudioexultant. Barbari interea domum remeant. Nos nauem tuguriis
Barbarorum fubducimus ^ &ia&aanchorareliquorum > quipertempefta-
tem difperfi erant^aduentum expc&amus.

Vicus in quem Barbari nos exceperunt ä Acutid vocatur. quem offende-
ramus inter illos vimmylaannesFerdiftajtdmetix, Cantaber ex Bilbao oppidö
oriundus.NatioillaC^r/öjdida5ferinamcV:pifcesincopianQbis
offerebat,pro quibus nos hamos ferreos
rependimus.

III Pars.

2j

C A

P V T

XL

Sorna Navü, qua vento abaäa erat^advmtaP.ilU
NavarchuMvebehat.

Ribvs illic ftp timanis exa&is venit in portum nauis , qua? Nauar- Hi-
eb um vehebat. Sed tertia quas nobis focia fuerat , perierat 3 nec fSfy
quicquam<leearelatumfuir.

Nauibuscrgo in fex menfes annonainftm&is,itineri quod
treceiicorumraillianumreftabac,perficiu!icio aceingimur, Para-
tisiam rebus omnibusnauemonerariam in ipfo pertuamittimus , quocafu
iniperato3mora noftrar profe&ioni inie&a.

Hxiimus bienniumin deferto illo loco,fame confli&antes. Efcaeranc Ia-
fcer tbglires, cochleas petris affixas,&: aliainfolita. S?"""^

Barbariquiprimovi6tumlum^ientemm
tium fibi paraueran t,in diuerfas oras commigrabanc , nec fatis erat tucum illis
peromniafidere.

Pcrtxfi ergo ßdoci c^penun^ynanimitcrdecernimus^vt maiorparspe-
«libus icer in Prouinciain Ajfumpttonu 'nomine infignicam conficeret , ( aberac
illaad trecentamiliana) reliqui in naui refiduafubfequerentur.

Capicaneusdelegitquosfecumnauiauehereconftituerat. Qui pedeftre
iceringreflierant.vidumpro defercitranficucapiebanciucl-isiibiquJbufdam
exBarbatis. Pars illorumfame in itinere perierat, reliqui admetam deuene-
rant > quod ex aliorum relatu nobis poftmodum inno tuit. Sed nec nauis
ferendis omnibus.quos Capitaneus referuarat ,
fatis capaxerat.

wegtma

24

AMERICA

v -

/

G A P V T XII.

2)f C ini'to Infulam S. Vmcentiipetendi , quam Lußtanigoßident ,Jj>e navcm

nem imj?onendi:Jed orta i cmpejtdte nau*
fragium fitcimHf9ccelihcique ignarL

Portu-

maummuimiiim/mmmmmmsmmm,,

r

III. Pars. 2$

Ortvgallenses tenentlnfulam iionlongeacontine- mfuias,
teiitam,quam vocantX P incentii, Baxbzn vero Vrbione- \2Tui[xu~
me; is locus ad 70. miliaria aberat: proponimus nobis cur- »«*.
fum eo dirigere,vtnauern ä Lufitanis conduceremus3quä
in Prouinciam Rio deFiat a iremus, necenimeaquaere-
ftabat3omnibusfufficiebat.Delecl:i ergo qui duccAalafa*
re eamlniulampeterent,necerat quifquam,qui hoc iterpriustentarTet*
praeter quendam ^ö^^^^nominCjisvidebaturfibijfeicerhocrelege^
fepoiTe.

Velaitaque ex Tortu Byaßtpefocimms<\\i\ ad28.gradum& dimidiu
ab iEquatorepofituseft,intra biduum ad lnfulam ferimur,quae Alkatra-
fis dicitur, 40. circiter miliaribus diftantem ab eo loco vnde folueramus .*
Ventiautemaduerfinosad anchoramfugerecompellunt. Inhaclnfula
frequens eftgenus auium mannarum, Alkatrafes eas vocant,nullo labo- am marin*
re capi poiTun t, & forte fub id tempus aduecti eramus,quo pullos ex ouis j^w2
excludere folenr.

Ingredimurjöc quaerentes fontes aquarum dulces reperimus cafas de-
folatas,&ollarumte(tas hincindeiparias.* inuenimusetiam venamcxi-
lemfeufcaturiginemaqu^erupepromanätem. Auesquascommemo-
raui in magna copiacaptas cum ouis nauiinferimus , &dapesexiisin-
flruimus.PoflquamiamciborefeclieramusjConfurgitAuftertantacum
vio!entia,vt vix anchoram reduxerimus-, folliciti ergo,ne ad fcopulos ve-
torumimpetuallideremnr,&vefperaiamingruente,portum tarnen Ca-
nnes conttngereprasfumimus. Noxautem nosanteuercit^proinde littus
declinantes, inmaximo verfabamurpericulo, fludtus nauemtanta im-
portunitateverberabant,vtdenauiacl:umpucaremus3iiquidem fluctus
adoras terrae magis intumefcunkquam in alto. Ea no<5te tanto interuallo
äiittore abadti lumuSiVtorto Sole ne conipectus quidem eiusappareret.

Redit tandem tellus in conipectum, tanta tarnen erat turbinis impor-
tunitas^vtvixfubfifteremus.Äö^w^fillecredebatfelnrulamJ'. Vmcen-
ttj agnofcere.-velaeö dirigimus,fed terra nubibus ac nebulis coopertaat-
queinuoluta dignofcenda non erat. Nauem ergo propterprocellarum vwwwto
impetum exonerarecogimur/upelledilegrauiore fubmeria. Hisconfti- Crr««d«-
tutiinanguftiis velavtcunquefacimus,qu3erentes portum Portugallen- f,f*
fium,fedlaboromnisincarTumabit. Difieclis vtcunquenubibuSiÄi?^-
nm portum illum in confpeclu elTe affirmat3nobis modo recta in fcopu-
los iterinftituedum.pollquosiilelateret. Aduecli nihil praeter dirae mor-
tis horrendam contuemurimaginem 5 nam & portus omnis aberat,& in
oppofitam terram redta incurfandum eratpropter ventos impellences>&
naufragiü fäciendum. Procellas littus tanto impe tu feriebat,vr horrorem

D animis

W

iP
31

&

\m
m

IM

£1

Im

P
p

m

P
P
m

m
m
m
m

p

w

m
Ii
m

26 AMERICA

xaufragiu, animis incuterent. Deoergoiam fuppliccs,ac deli&orum veniam atque anim«
in quo nemo fälutem rogatites prasfenti animo in periculum ineuitabile accingimur. Litton
pmt' vicinioresfa&i,adeoinflu6hbus fublimes ibamus,vtcernui in profundum non
aliteracdemuropra^mptodelpiceremus. Nauis primo i&uadlittuscollifatota
fatifcit. Pars faltu corpora in marc mittentes, tranando euadit, pars in tabulis ar-
reptis ad littus adigitur,&omnes tandem diuina feruati omnipotentia incolumes
terram contingimus^entisautem^imbribusomncsdiriguimus.

Cap. XIII.

Qertioresreddimurde loco &regwnecEarbaromm) in qua nau-

Terrae

7

III. Pars. 27

Err^ incolumesredditi, Deo gratesioluimus , folliciti
admodum de finibus. cR^omanm eam Regionem non
fatis agnofcebat, vnde de fitü InfuU S. Vmcenni nihil pla- äifirimina
neaffirmarenorat, nec Ieuis nos metus Barbarorum ter- v£S
rebat,fi quiex viciniaforfan nobis imminerent. Interim
quidam fociorum temere per lictus difcurrens , vt agitatione & motu
membra excalefaceretf erat is Claudius nomine, Gallus natione jpagum
poft filuamconfpicic, in quo asdificia ad formamChriftianorum con-
ftru&aerant/accurritivideteiTecaftellum

Nomen illi c&ftenge Ehm,öc ad duo miliariaab Infula S.Vinccntü diffi-
det. Edocetergoincolasdenaufragio noftro, ßcmadidosomnes horre-
re,necquoferefocillent, habere conquericur. Uli intellec~hs noftrorum
miferiis,obuiam nobis procurruncasdibusfuis nos excipiunt,& neceiTa-
ria pro veftitu conferunt. Hic refpirantes per aliquot dies commorati
fumus.

Poft,S. Vincentii Infulam pedeftri itinerepetimus,vbi ä Portugallen-
fibushonorifieentiilimeexcepti, aliquandiu publicis fumptibus vitam
fuftinemusjtandem vnufquifquefe certovita? generiappliwatjVtide vitae
neceffariapararer. Deftitutisiam nobis omnibusnäuigiis, Capitaneus
nofter quendam ex Portugallenfibus adfociosin!Z^/^ reli&os
ablegaoqunllosaduehendos curarec. Et factum eil quod
imperauerat Capitaneus.

D 2

C A P,

im

28

AMERICA

Situs InfuU
S. Vimemii.

Cap. XIV.

De fitu JnßtU S. Vincenti 'u

Vm Vincentii nomine fertur, ea Infula eft continenti fere
iun(5ta:funt inibiextrud:acluöCaftella,quorum alterum
Portugallenfibus quidem S.Vincentir, Barbaris vero Or-
bioneme3alterum circiter fefquimiliaredifiitum Barbaris
Yvvavva-Supe dictum eft: Sunt & tuguria quaedam,/«-
g^^vocatajfaccharopraeparando deftinata. Habitaturä
PortugaIlenfibus,quiamicitiae foedus colunr,cum nationcquiTuppin
\™ßZß Ikinfii nomen habcnt. Regio eins nationis, quam incolunt, patet in in-
feriorem continentem^ado&oginta milliaria/edad mareextenditur in
quadraginta.

Natio eavtrinqueadMeridiem videlicet &Septentrionem vicinos
fibi infeftos habet,qui meridionales funt Carios,qui vero Boreales Tup-
pinlmbseappellantur. lpfivero Tuppinlkinfii ab vtrifque fuis hoftibus
Tavvayar,quodhoftem fonacappellantur. Hoc poftenus Tuppinlm-
barum genus multa (xpc & magna damna intulit Portugallenfi-
busj&inhuncquoquediem ipfismetuiatqueter-

roriexiftic.

generapra-
cipua tria.

A RG V-

III. Pars.

29

ARGVMENTVM.

Magiftri tormentorü munus obitloannesStadius,
&arciabincurfu hoftili defendendaepraficitur,
inRegionecuius incolxTuppinlkmrn funt,&
ä Lufitanorum Rege gubernatur.

C a p. xv.

De Situ & Nomine loci, ex quo Tuppin Ikinfiü plus damni ab hofli-

bus3 quam exaliis inferebatur.

S t locus ad quinque milliaria a S. Vincentio fitus, TSrickio-
ca illi nomen eft , illic primum congregabantur hoftes
T uppm Ikmfiorum, & iter medium inter \nia\dimS.Mar-
r/&continentem tenentes,illac traniireaiTueuerant.

Hunctranfitumhoftibuspraecludere conabäturquin-
quefratres germani, patre Lufitano,& matre Brafiliana
nati,religionem Chnftianam ample&entes : callcbant autem vtriufque
gentis ,tam Chriftianorum, quam Barbarorum mores , ingenia , & idio-
mata.Nominaeorü hxc(uat:i Joannes, 2. Diego, 3. Dominicm ,^Fran-
afius,$. Andreas. Pacrietiam ^/^önomenerac.omnibusfimulcogno-
raen deBraga.

Hi quinquefratresiunctis aliquibusBarbaris^quiillisconfoederatie-
rant^conltituerantbiennioantemeumaduentum.munitionemineum
locum contra hoftium incurfusconftruere,more 6c forma Barbaris vfi-
tata, & quidem execu ci lllud iam fuerant.

id cum Wderentaliqui Lufitani, eocommigrarunt &ip{i: eratenim
amcenus & peropportunus locus. Hoc Tuppin Imb& hoftes illorum
explorant, & fe in fua regione , cuius finescirciter quinquemiliariain-
de abfunt , omni apparatu bellico , pro more gentis probe inftruxeranc,
acfeptuagintafcaphis noclu adueclis , mane hora vnaantediluculum,
quodvfitatumilliseft,hos adorti fuerant. Quinque ergo Uli fratres^cum
Portugallenfibus domumquandamexlutoconfe&am occupantes, in

D 3 holtes

Touppinam-
bautii &
Tupp'mlkitt'
fit hoßes.

tres,gmeris
mixti.

Pagnafra-
trttm deBra-
ga cum Bar«
barU,

30 A M E R I C iE

hoftesfortiterpugnamnt. Reliqui quiadfuerantBarbariconiun£l:imin
tuguriis iuis fedefenderuntadum vires fufficerent,&donecplunmiho-
HiumoccubuilTent. Tandem hoftes fuperioresfacl:ivicurnBn^ö^in--
cendio vaftant,& Barbaros capiunt. Chriftian^quorum o<5to vel circi-
ter fuerant, &fratres i Iii quinque nihil damni tulerant. Nam fe ftrenue
indomoillageiTerant: DEvsenimillorumprote&orerat. Barbarosau-
tem,quos ceperant,abfquemora ditfe&os inuicemdiftribuerant,
5cinpatriamfuam hocperadfco facinore remeantes

difcefierant.

III. P

ars.

3i

C a p. xvi.

¥ortugaUenfespoBreflaurationemBwkwc<z, ? ropugn acutum qUoque

injnfdaS.QLMaroinflruuntj.

Evastato eo vico, primores&ipfepopulusPortugal-
lenfium vnanimiconfenfu decernüt locumdirutum de-
nuoinftaurare,&quam potfint munitiflimum reddere:
neGcnimconfultumvidcbatur,vcdcfcrtusrelinqucrctüP,Brif^
fiauidemfolustanquammurusjprototacaregioneinho- &mm 4$:

ftesopponebatur.Inftauraturcrgo-dr/^^.

Hac re ab hoftibus animaduerfa, munitioncm eam firmiorem videli-
cct feäam,quam vc cxpugnari ab Ulis poffet , noftu nihilominus tranfi-
tum illac fcaphis tcntant,& fimul vi fecum abripiunt , quemcunque ca.
petepotfcntjnconünioS. Ftncenty.

Quünmedioregionishabitabant/ecuros fe viuere propter Bnckto-
cam inftauratam & munitam exiftimabant,fed hax confidentia feu fecu-

ntas ipfis damnofa erat.

Commodum ergo videbatur incolis,vt aliud quoddam propugna-
culumquoqueftrucrent,invicinaInfula^eÄC^,fiuc tu SanäuMau-
rumdicas,(quaj e regionc Brickiocacb) ad fluminis npam &tormentis
illud «ncis,ac praifidio firmo inftruerent^vt hoftibus tranfuus eo expedi-

tiusintercluderetux.

Coeperanc illud moliri/edimperfeaurnreliquerant: caula erat.vtab

ipfis mihi relatum fuit3quod nemo Lufitanus rei tormentari* peritus e-
rat,quifeillicredereauderet.

Ego fpeculatum illud eo: incolae vbi me Germanum intellexiflent,öc
aliquamreitormentariseperitiam habere, inftant vt tuendiPropugna-
cuh curam fufcipiam , & fi ita opus facto effet in hoftes ftrenue depugna-
rem,promi ttentes fe focios mihi addi turos,& honefto ftipendio donatu-
ros. Adduntfimulfauorem & Regis beneuolentiam promeriturum/i ld
muneris obirem/iquidem Rex etfet benignitfimus in omnes, qui in re-
gionibusiftisrecensinuentis confilioatqueopefuaipfiadeffe nonvere-

rentur. . . N

PaeifcorcumiIlisinmcnfcsquatuor,dumCapitancuscxHiipaniaa stad-mptrL

Regia Maieftate cum clalTe milTus adueheretur,& exlapidibus illud Pro;
pugnaculum inftauraret & perficeret.quod poftea in erTeaum dedudu fii^ -
feit Ego,adiun<ais (altem duobus,afliduefercmecotinco in propugoa-
s culo,

s

p

m
m

!! !i i

p &

I;1!

ja

ü

P

p

Im

m
m

m
m
m
m

&

PL
m
m

1

p

P

Ii«

m

ip

3!
IS

I

32

AMERICA

Stadius pro-
rogarifibi of-
ficium [mit.

culo,inftru&us aliquot tormentis,non tarnen fine ingcnti pericuIo,pro*
pterimminentesBarbaros. iEdificiumperfenonfatis eratmunitum,&
excubiaenodtumaximeagenda^nehoftes tenebrisfreti elam praeteriret,
quod licet aliquotiestentarent , ab excubantibus tarnen obferuati fiint.
Elapfis aliquot menfibusCapitaneuSjCuiusfupra fadta eftmentio,a Re-
ge legatusadueritat. Senatusenim Regem perliteras monuerat,deinfo-
lentiahoftium,abillaparte,tum de amcenitateloci, qui nontemerede-
ferendusetTet.Quarevtconfulerethuicmalo,Capitaneus3T/7ö^^^«y^-
ß3 cum Regia poteftatemifius,locum coli uftrat, de quo muniendopo-
pulusfcfipferat.

Adhaec expönunt Capitaneo praeftita ä me officia, in domo illa prote-
genda,quod nemo tentare aufus fuerit, ob loci & sedificii infirmitatem.

Islaudabat factum, öcfeapud Regem negotiumeum di Ii genter actu-
ram pollicitabatur,vbi Deo volentePortugalliamrepeteret,mequerei-
pfacogniturum pondus aliquot fuaecommendationisfuiiTe.

Pactum tempusPrasfeduraemeaeelapfum erat, peto ergo miHionem
fieri. Sed Capitaneus & ipfi Primores populi me hortantur folliciti,vt in
officio perfiftam. Obtemperoprecibusillorum, dcinbiennium meam
addico operarn,ea tarnen conditione,vt elapfo termino cum prima qua-
quenauein Portugalliam reuerti abfq$tergiuerfatione permittat,&pre-
cium meritorum accipiam. Capitaneus illud nomineRegis fignatis lite-
risratum£acit,&priuilegio mihi cauet,qualiter Tormentorum Regioru
magiftris petentibus illud fieri moris & iuris eft.

InftauraturergopropugnaculumexlapidibuSi&maioribustormen-
tis inftrtiitu r,- ego praeflcior, & de excubiis & officio commiflb fedulo ob-
eundoadmoneor.

C A F.

III. Pars.

33

Capvt XVII.

Statü quibufdam annitemporibusjooßes, ob certas caupts accura-

tius obßruandi erant.

Vobvs nrxcipueannitemporibus, hoftes noftri frequcn- fc»-
tiorcsimminebant,&violcntamanuiuoruminimicorum^^
fines ingrediebantur. Primum Nouembrimenfeaccide-
bat, cumfrudusillis^^/diaimaturefcunt^exquoilli^.
potum Kaawj coquunt , cui interdum mifcent radiccm K*»wjr.
^Mandwca^xx apud Mos magna copia prouenit. Is potus caufatur expe-
ditionem eam,circa tempus meffis 1 eu ma turi tatis Amtuopsm reuerfiex
pralioinimmolatione captorum hoftiumiolenniter potent, lllud tem-
pus per totum anni circulum magno defiderio expetunt.

Deinde Auguftoctiammcnleimpreflionesplerunq-,faciunt, quan-
dovidelicetgenusquoddampifcium fcquuntur, quod exmariconfcen-
dit in flumina aquarum dulcium ,& in illis concipit : Barbaris Bratti, Hi-
fpanis vero Lyfes dicuntur. Circaiam didum menfem armati, & cum mffft
cinisdepugnareparaci, fines cgrediuntur , vt penuminftrudioremred-
dant>&;vberius vi&itent.

Capiun tur ab illis,reticulis , ab aliis fagittis pet un tur , poft tofti do-
mum reportantur. Sunt qui extoftis illis pifcibus
farinam molan t,qua^ Pirakui
nuncupatur.

t

34

A MERICiE

Capiturab hoflibwBarbarü , &mißnahipitur, <vbi nouem menfmm
captiMtatemfuflin'et,nön

efcämrifiTttMtts*

Caivt XVIII.

Quomodo &qua ratiom in hofcium manm inciderim.

III. Pars, 31

Abeb am Barbarum mancipiüm e natioiie Cariomm oriun«
dum,qüodmihiferas immenfas vfum venabatur, nec dubita«
bain&ipfeillo comite nemüs ingredi. Forte tummeHifpa-
inusexS. F/^m^lnfulainuiferati quas miliaribus quinqüe a.
S. Maro abeft , fimul Germanm quidamillumcomitatusadueneratjiserat
Heüodoms He[fm,m eeniofi llimi Voci&EobaniHeßi fandae recordationis^«^
nlius^qui in j. Vincentw iiiIngeniö, ( quo nomine rertmtur tugüria^vbl tma'fr&i
laccharum conficitur) negotiä iua curabat. Illud vero Ingenivm fpeda-
bat ad Gen uenfem mctcztox cm Jößpe Ornio , alias Joßphum Ornionem vo- »tf fz
citatum. Helio dorm entern Ali ä rationibüs & negotiis erat, contraxerafn
iam ante cumillo familiaritätemjnaufragium enim cum Hifpanis paiTus,
admodumhofpitaliterabeohabitusfum. Isergo aduenerat, vt devale-
tudine mea cognofeeret , qua me aduerfa frm forfan relatü aeeeperat»
Pndie mancipiüm meum in filuas venatum ire iufferam , poftridie capta
prxdam ipfe petiturus , vt menfa hofpitibus meis inftrudior foret & lau-
tiormecenim Regio eafert alias lautitias 5 pra^terquam qtiasfiluapra^^et,

D um igi t ur p er fil ua m i t er fa c i o,, v t ri n que i nge n te m c 1 am or e m B a r- \ £u ^
barorum more, exaudio , qui vno fimul omnes impetu in me feruntur : ä-M \fi»
gnofcohoftilia agmina.illi me circumnuunt, ipicula intendunt, oC ea m
meconiieiunt. VoceigituradDeum miferabilifublata, inmanus tuass6
Dens, exclamo, commendo fyiritum meum. Vix finieram-,humi verberibus
meprofternun^telisacidibusinmefurentes^quanquamjDeoitaproui*
dente,preterquam in femorevulnus nulluni aeeipio. Uli veftibusmihi de-
tradis alter pallium^alterpileum^uminterulamaliusauteruntroriuntur n*m,
contentiones* &rixantur quis priorin meimpetumfecifTet: dumillial- irMm
tercantur,ceterimearcubuduis probe contundunt. Tandem duo pras-
cipuemefibivendicant, terra fubleuant,&; brachiis vtrinqjinnexis,qua
poterant oeyffime ad feaphas fuas in littore abfconditas accelerantes me
abripiunt^prascurrentibus aliis, aliis a tergo infequentibus. Vbi ad mare
ventumeftj videointravnum atquealterum teliiadum feaphas eörum
in ficcum fubdudas , 6c poftfepem ac dumeta abditas , &; ingentem fi-
mul cateruam in cuftodiam illarum relidam. Uli me confpedo gregatim
inaduentumoccurrunt, criftis omnes pro moregentisornati, &;denti- ,
busfrendeiites,acinlacertosmordicusimprersis5niiiiitabanturfimiiiter
de me futurum efle.

Praecedit me Regulus , geftans clauam , qua captiuos ob truncant , Sc tufani
coneeptis verbis talibus protaturjCaptum nunc tePmtf(quaappellatio- TJZrl
nePortugallenlesnotant ) oC mancipiüm viliiiimum in potettatenoitra
constitutum habemus , nunc tu mortem amicorum noftrorum, cjuos tui
fub vmbras demiferunr>condigno lues fupplicio.

Poftquamadnauesacceffumfuitipugnispetonilliinuicemferuent,
öC naues in rlumenpromouerecontendunt , quoniam fibi metuebantä
tumultuantibus Bnckiocacenßbas 3 qui ceruieibus , vteuentusprobauit,

E %

vocentur*

m

m

m
w

Ii

m

31

m

m
p

m

m
p
m

m
6

ß

m

m
m

w

WL

P

!p
P

i

uadit

36 AMERICA

imminebant.Piiufquamfcapha: in vndas redu£he elfent, manus vinculis
inne&unt. Quiaderantnon exeodemvico progreffi omnes erant. Ergo
male quofdam habebat, quod prasda vacui domum reuerti cogerentur,
expoftulantescumfratribusillisduobus, qui me alTeruabant, quoniam
ntfiin»tur^°iUC Ylc^nos füiffe in capiendo aiebant , hinc fibi quoque partem pra>
waaationi&x deberi contendunt^ llmul in confpedhi me obtruncare feftinanr.

Ego interlacrum iaxuinque conftitutus Deum inuoco , 8c clauam
anxie refpeclans in mortis dilcrimine verlor. Tandem Regulus, in cuius
eram poteftate,talibus infit : Viuum deducamm eum domum, <vt & coniuges
noßm hoc fpeäaculo recreentur^deindeKawipepike m ort etur, ho c cft,adormtu-
ri illudpotioms genw,quod viäimü ßlenne eFt,feßumcelebraturi& 'publica epu-
loexhihtoiüum manducaturifumm : Huic fententias acquiefcunt, 8c qua-
tuorfunes acollo reiigant , m fcaphammeprotrahunt, 8c extremitates
quatuorillorumfunium ad orasfcaphae expanfas affigunt inlitore con-
ftituti,tandem in flumen eas protrudunt,8c dorn um repetun t.

C a p. XIX.

Dum Aues Vwaras fpeculatum regrediuntur } nofiri homines aduentant3
qui me recuperare certantifediüijn quorum poteßate emm3con-
uerßcum illi$congrediunturi& apato Marte
decertant»

I c 1 n ä Infulas, vbi in manus hoftiles incidi , eft qüasdamalia
non perindcmagna:in eanidulanturaquaticajquaedämaues,
rubeis velatas corpora pennis>quas Vwara vocant* Scifci-
tantur ex me nunquid ^Tuppmlhinßi Kodes fui eamillo anno
ingreffi5ceperintgrandiores pullis incubantes: affirmö factum: i Iii nihilö
minusinfulamadireinrlituunt, quia pennadllarum magno asftimantur,
orwttm 8c omnis eorumornatus vt plurimum ex plumisconftat. Infuper hoc
Propionats proprium eftauibusiltis,vt pullis primüm cinerei coloris'plumaefuccre-
epiumu. ^cantjp0ß. ajuiQS com muten tur in fufcum colorem. Hoc colore induti
annum circiter integrum vagantur, tandem conuertuntur in elegantem
rubrum colorem.Has itaq-, captatum ibant» Dum ad vnius atque alterius
difplofiglobifpatium progreffi forent , confpicantur ätergo aduenien-
tesconuerto agmincTuppm lkinßos3&ci\\is mixtos Portugallenfes.Nam-
que mancipio comitatus in filuam abierani: illud me capto fugafibi con~
fulens vicinos euocarat,qui pro me recuperando accelerarent,

lamque

>«MWiMaiuimM»"«"""i

III. Pars.

37

Iamque inftan tes prcniocan t Tuppin Tmbas] vt fi viri effen t con ,
diantur. Conuertuntergofcaphasinhoftes, &hincinderagittis&tor-
mentis accrrime certant. Ibi manus meas vinculis exfoluunt,funibus ta-

men a colIe ftri^e ligatis.Tradunt mihi pixidem fclopetariam, & modi-
cum fulphuris5quam ä Gallis pro ligno Brafiliano acceptam geftabat Re-
gulm meus,eam in hoftes difplodere cogor.Dum hax geruntur,verentur
Tuppinlmba, nehoftes fcaphis allati fuppetias aliis Feran c , & per Humen
fe infequantur. Vela igitur coriuertunt , tribus nihilominus ex ipforum
numero globo plumbeo \xfis > ac %rickiocacenfi pmpugnaculum > cui ego
praFe&usfueram,intraFal^

tur.In tranfitueredummein fcaphafiftunt,vtänoftnsconrpicerer.Qui

in propugnaculo erant>nos duobus maioribus globis petunt/ed breuius

^quoiadumcollirnant. Iamque zdcrznt Brkkwcacenfis in lhnnhus,{ed

TuppinlmbxacriterinfiftentesremosfortiterimpellebanL Sicreinfe-
<5ta Brickiocacenfes abfiftunt*

E 3

p
Ii

m

i

P
II

m
m

1

m
m

m

p

p

'Öl

p

(3

m
m
m

Jm
m

M

m
m
m

m

P

DJ

m

t t.'.t r, f T.:W:ig..TH T&T JKI KJ EJ E3 EI U ftg-Ef ffiJEIIgiaiaig 83

U 13 LJLJ EJttl LXETEJ^^J

■I

8

AMERIGjE

C ap. X X.

Captins«
snlnfidam

e

f*
ß-
tn

nnü con-
aiiur-,
"mis ist'

ZeHiBar
harorum

m

DeiüqmaccideruntinitinereverfusfinesTuppin

Imbarum*

WMM BiBrickiocam ad 7 anilliaria verfus fines CuösTuppinlmbtpxx*
1 tergreffi erant , quantum ex folis altitüdine coniicipoterat,
imminebac quarta pomeridiäna.Illo ipfo quo me ceperant die
, allabunturädInfuläm,inqUäpernoaarecohftitucfaiit,£ub^
ducunVfcaphas , meqüeinfolumpertrahunt: terrae: expofitus nec ocuhs
cernere3ob fadem verberibustümidam , necpedibusinfiftereobvulnus
fcmori inni^um , valeo: illi me in arenam proie&um circumfiftunt > & a-
cerba de me deuorando minitantur.

His calamitatibus expofitus,voluebam in animo meo,qu« lanc nun-
quampriusinmentemvenerant, quam srumftofahaecyita eilet > quam
caduca & fluxa : Sc obortis lachry misf eX intimis ammi penetrahbus me-
lodiam infequentis Pfalmi caüere iücipio:

Dum vita in medio comertitufanxia luftu>

Imploro Rupert numinis äger opem>
"Tu TtEVS atquehominum Reäormiferereprecantü,
Et patula querulas auferecöndepreces.
bc reliqua quae fequuntun r*7
Hxc audien res Barbari: Ecce , inquiun t > iam lamentatur , & fortem
fuaminfelixdeplorat* t .

Sedlocus is non videbatür commodus pernoctatioiii : terram igitur
continen tem repetun t , vbi tuguria quxda deferta ocCupant,ab ipfis an-
tea extruaa(noxauteintempeftaaduentantesprxoccupauerat)lcaphas

in terram fubducunt , focumque inftruunt,cui & me admouent, Demde
in penfiiem retiformem le&um cubitum dedueunt , hoc Barbans Inm
vocatunnecenimle&o* plumeos in vfuhabent/^illudadduospalos
fupra terram, fin in filuisegerint, adarboresfufpenfumalligant*, tunes
quos collo geftabam, ad arbore colliganc, & circumcirca accubant, tum
illudentes, tum fualingua captum incefTentes, Schereinbauende , quod
idem fonat, ac fi dicas:^ esbeßia mea, quam vinäamdetmeo. Antequam
illucefceret iter ingrediuntur , & totoeodie remos impellunt : relta-

° banc

1 1 1. Pars

39-

bant duo miliaria ad locum , vbi perno&andum erat ] cum aduefperafee- ;
ret.Confurgitintereanubesdeniifrima^formidandanosponefequens:
illi cam cern en res , vt tempeftatem euitaren t, remos qua poiTuntagilitate
impellunt.Sedvbiillam effugerefenoh pofTevident, hismeverbisaggre-
di un t ur: Ne mungitta dee Tuppan doQuabe3amanafuj3an dee Imme Ranni me ^£
ßsfi. quorum fenfus hic eft : TuprecibmapudDeum tuumeffice, netempeßas^
hacnosobmat. Con ticebam & clam preces ad Deum in animo fundens Iiis
yerbis inüoco : Omnipotent aterne T>eus 3 cceliterr&que Monarcha. > qtüomnes
nomen tuum inuocantes exaudisjtf a periculis protegü veimtermedios etiam infi-
deles3facmecum mifericordiam tuam^t videam quod tu Deuspr&ßo mihißs 3 &
gentesh&,qu& te non cognomnt^nteüigant3quodpreces meas exaudias,

- Hxc orans in n aui vin&us & proie&us iacebam \ n ec cemiccs adnu-
beminflcderepotiseram, reliquiautcmaffiduerefpcdtantcs, Oquamoa
amanafa, inquiunt , id eft \ tempeßasilla tremenda retrorfum agitur. Hxc au-
diens fubleuo me paulum, feda^gre admodum ; & nubes diffipari videns,
Deo ex animo grates agebam. Poftquam ad terram appulimus , priftinos
illi mores rennen tes,ad arborem me colligan t , & circum excubanc , & fc
poftridiefubnodemadfuosreuerfurosktabundigloriancur.
Verum ego non admodum mihi de eo
gratulabar.

:wcr i ?m oioi

10 n in ojj p < i oiTi ro i

ttnßd/nrairlxo ol f.: \rfcfcA onoi

0£ 0 \>n*70ftOfl SlicItjJp t?f)tJl ) . I l\ biirjfc t £ ! J.'jOV t^VtVitM

»inallixfbxT^ioiiJ^hoq ßbsRiq boup^bin^v msi olncx:
«mijbtfql odbom iTorfxijfiibil «friüdoibusx'* rr
-o/j(ji>d lüijoioiliim giioi £ boi c3tib£ am mir. ö:
-ßX3rnubomn;mwiiiT:2h

•,%TT.:TT. T 1:1 fcJ T:.T 1

rETEJEJEJfcg EJ El E3 MEf EgU-Elia LJEIia EI El 1313 LI t!g LI Klca^

Capvt XXI.

gusBArbaro~
tum.

Quideodie mecum defignarint, quoadeowmmanfiones

deuentum,

Vbseqventis dieipomeridianotemporeacumfoladocca-
fuminclinaret , confpicimus habitationespetitas, triduo
integro in redituminfumpto: trigintaenim miliaribus ab-
eramus ä Brickioca , quo in loco in manus hoftium incider ä.
i^vRw«^^ V icini fadi,video eile vicum n 6 perinde magnum , feptcm
tueuriisduntaxatconftantcm , cuiBarbarinomen fecerant,^ wattibi.
Scaphasadlittusappellimusifticinvicinia , vxoreshorum inter radices
Mandioc* agebant,occupatae eis euellendis. Eas me his verbis compellarc
iubent: oAlunefchebeenerrnivramme, quodeft-, En adfumvobüegpefca Ve-
ßra. Nobisenauibusegreffis, omnescateruatimextuguriis , tamlenes
quaiuuenes fpeftatum me confluunt.Viriarmati arcubus &C pharetns ad
tuguriaprocedunt^memulieribustraaandumcomittunt.lllemedium

affumptum,parsprxibant,parsponelequebantur , cantantes, & adnu-
merum faltantes,vt folent cum captiuos ma&ationi deftinatos comitan-
tur.Cumiammeadtuguriorumfuorummcenia > illiSr^w<*diCta,qua:
ÄlLexcraflisperticis accontis eredis conftant , & fcpis ; hortum ambienus
inftarextru&afunt, adfuahabicaculaconträhoftesderendenda, perdu-
Xiflentangreffum muliercul* ca tcruatim incurrunt, & pugnis miferum
malcmul6tant,tumbarbamveUicanc lingua illisfamiharidicentes: Sehe

ftrUnterquosvixifti,interemerunt. .
Inhabitaculumdeduausinlecl:umpenfilemcom|)onere me debui:

mulieres autem vndiquaque nun c tundebant , nunc vellicabant mifcru,
ötmedeuoratumiriminitabantur. .
„ Viri alio in loco flmul congregati potione Kaavvy fe exhilarabant,

rZLa numinafuar^^vocata, apudfchabenccs,quibushononficcac-
' cincbant,pro refponfo tarn veraci,quod praedafe potiturosprxdixiffcnt.
Cantus quidem exaudiebam, fedintrahorae medias fpacium, nul-
lus virorum me adiit , Ted a folis mulierculis &: pue-
ris mirum in modum exa-
gitabar.

AP.

Cap. XXII.

Vterqm hermfignificant mititfe dono dediffe me cuidam amicorum , quime ajfcr*
uaturm ,ttfad jblennitatem Epularum , quando oportmum
videatur, ippobtruncaturns fit.

vi, Su il (i \Mmkh.,,.

dpraffe
qui
du.

AMERICA

Ores huius gentis non tarn perfpeäos prius habebam,quatti
poftedo&usdidicerim : credebamergo vires interea appa-
rareea,qu«ma(£l:atiQniVfuiforent.Sednonlpngcintcruallo
stad7*r l^^£Eacceduntmeduoillifratres,quimepnmiceperant:alcer/^

Regula JM- ^^fjw^S^^» x r ' C \ t

"""pipoWafa , alter vcro AhneUrMm nomine , figmhcant quod me amici-
tix ergo dono dederitlt patruofuo IppemWafam cuius cuftodia pofthac
futurus,& a quo,fi tempus epularum adueniat,obtruncandus fim: vnde
nominis aliquam gloriam adipifcatur. Anno prxterito ceperat mana-
piumquoddamidem IppemWafu, quod beneuolentia* grätiaJfato
Woconceflerat^uiczdeilliusnomenacquifiuerat^edeatamenlege,

vt primum, quemcunque Alhindar capiat , in vicem Ipperu patruo remu-
neret.Huic päcTro foluendo me modo fors parü fida deftinarat. Prxterea
hoc mihi commemorant : iamaderunttibimulierculx, Sc deduccntte
f£, Jpra/fe.Eim verbi fenfum no affequebar,fed noftra lingua.faltare eft.Re-
" "'ftibusergoceruici innexis me in aream protrahunt , qux ante tuguna
ftrata erat. Confluunt quotquot in feptem illis tuguri.s erant muhercu-
te)Scnudumprolibicuc6treaant.ViriSaliöabrcedenubus,aha;brachns

mecomprehendunt , alixfunibus ceruici innex^duaitant, adeoftnn-
gentes vt «gre refpirarem : deducor ignarusquid de me fieri deberet. Hic

fubiit miferanda imago facrofanctx paffioms Domim ac redemptons
noftrilEsv Christi, qui fub perfidimmis ludxis mortem lgnomimoülii-
mam pertulit.hac confolatione erigebar , Sc fufferebam xqmore animo
! m*. tribulationes. Promoueor interea ad man frone FratmgeWaf»KeEuh,ld
§£r« fi nomen interpretens,magnam Sccandidam auem fonat.In vefhbulo ieu
profcenioterrsrecensfoflscumulusaggregatusera^cmmemponunt,

; & ne corruerem,erant qux me fuftentarent.Hic morte fanein ocuhs efle
credebam,6c circumfpiciebam an claua Twara Pemme^UA homines ma-
tte folent,parataeffet: fcifcitor, nummihiillicomoriendum ut , ne-
gant; accedit mulier fragmentum criftalhnum ligno infertuminflexo,
ianquam vimini geftitan s , eo inftrumento mihi palpebras fupercilns de-
radebat. Barbam autemeodem refeeare tentantemrepuli, cumbarba,
dicens, moriar, illx relifta barba refpondent nondum mftare
tempus cxdis, nihilominuspaucisdiebuspöft -
forcipe a Gallis accepta eam
detondebant.

Siatittttt-

Cap.

TERTIA PARS.

43

C a p. XXIII.

Choreus mecum inßituunt ante tuguriajn quibus Tammaraka numina
iüa fua feu idola refoßta ajferuabant.

f ■

44

cogitur ca-
ptium, non
HjtArißip-
puiin fur-
pura, fed irt
vinculk.

AMERI C IM

Inc relinquentes locum tonftrina: procedunt in veftibu-
lumtabernaculi, in quo idola {\xiTammaraka repofue-
ränt, Ibiin circum mecingunt , inmediocumduabus
mulieribus a latere v trinque pofitis constitutum; tum ad
crurä ixligant quatdam crepitacula exfilo pendentia>
poftte^umadceruicesnabclluihexcaudaauium quadrata forma cö-
cinnacum^fupra ceruices eminens anne&unt, quod illorum idioma-
te Arafoya nominatur. Dehincmulierum turbavnoore cantionesin-
choat j egoadvocis concentum pedibus,quibus crepitacula innexue-
rantjterram ferio,vt crepitaculorum refonantia cum concentuillarum
congrueret,quanquam crus ex accepto vulnere3nec dum religato, tan-
topere doleret,vt a^gre fubfifterem.

Cap.

TERTIA PARS.

C A p. XXIV.

Poß C horeamm ntus dedacor ad Ippem Wafu, qui me maföaret.

Initis choreis trador in manus Ippem Vvafe-filc fignificat
j£ mihifuperelTeadhuc teinpusaliquodvita? mex: deinde
(j in publicum producuntidolailiafeunumina fua, quot-
g quot in tabcrnaculo habebant, &; me in medioillorum
conftituro^affirmantjhorumnumine&refponfopr^di-
dumfuiffe^LufitanumfiuePortugallenremcaptumiri.

Ego contra arguebam,nullumefTenumen idolorum iftorum, nec cmt^-
eavocisbeneflcioefTeprasdita, mentirietiaminhoc, quod meexPor-T^it
tugalHaoriundum prsedicent., elfeenim amicum Gallorum&confce-?/^'*
deratum,patriam meam Alemamam&\c\. Hisaudids 3 mentirimeillis^
dicebant, liquidem fiamicus Gallorumforem., vtquidinter Portugal-
lenfes verfatus fim.Sibi fatis conftare Gallos arque cum Portugallis ini-
rnickias exercere atque feipfos. Gallos etiam quotannis adue&os com-
inutarecumipfiscukros , fecures , fpecula , pecl:ines&: forfices pro Ii-
gno Brafiliano ,Bombace , pipere, & preciofis auium fuarum pennis ac
plurais.AbhisPortugallenfesmultumdiffidere,& longe aliter infe äf-
fe dos , vtpote qui iam ante annos aliquot, eas oras ingreffi , cum hofbi-

busfuisamicitiascontraxerint,c^:domiciliainillorumRegioneextru-
xerint,qux etiamnum incolant. Poft ad fe Tuppm Imbas quoque com-
merciorum gratia nauibus progreffos3ad quorum nauigia, dum animo
nihil finiftri fufpicante aduedi , &: ea ingreffi effen t (non aliter ac n unc Autor p*>
quoque ipfis Gallis conuerfari a{fueuerint)poft vbi il Ii naues hofpitibus f**<*«r,
complerint,tum comprehenfos vineulis conftrinxiiTe , atque in manus S"
hoftiumttadidiile, aquibus trucidati 8c deuoratifint. Multos in fup er
ex Tuppm /^fe^globulis pixidariis traie&os proeubui (Te,& vt rem ver-
boexpediam, Portugallenfes damna in tuliffe ipfis plurima, cum fum-
mainfolentia.Ädha^ccumhoftibusfxpiuspugnacumjfeqiie

captatumveniffe.

C A P,

46

AMERICA

C A t>. XXV.

Stttdius a-
lienum de-
lirium lue-
redebet.

lüiin cjuorum cußodia er am animo indignante mihi conquemntwr de trucidato patre
fuo a Tortugaüenßbmsquod fattum in me ylcifii
ßatuerint«

Ommemorabant mihi fratres il Ii duo , qui me capti-
uum detinebant, vt Portugallen fes patrem eorum bra-
chio vno Cum pixidario globlilo truncarint, ex qua pla-
ga vitam finierit: quem parentis fui interitum, ego iarrf
deberem luere.Refpoftdeo,Vt quid in me hoc vlcifci ve-
lint,menonefTeexeanatione^ fed paulo ante cum Ca-
ftilionenfibus ex naufragio eo delatum > hoc modo inter ipfos hasfifle.

Aderat adolefcens quidam ex hoc ipfo hominum genere, qui Por-
tugalienfium mancipium ante fuerat.Nam ea natio Barbarorum , intef
quos Portugallenfes habitant, armata manixTuppm Imbamm dominiü
ingrefll integrum pägumceperant. Seniores ex captis deuorärantiu-
niores quofdam > quorum ex numero &: hic adolefcens in confinio Bri-
ckiocd zpttd herum fuum ex Gallicia oriundum , Anthonium Agpdinum
nomine,feruitutem feruierat. Hic ante tres menfes ab iifdem , a quibus
ego denuo,captus fuerat.

Sed quod effet ex eorum genere, vitam illi condonarant:ex hoc igi-
tur , vt cui a facie notus erarm de ftatu meo fcifcitabantur, is affirmabat
i«,**^nauemin illa ora periifTe , ö£ quieuäferint Caftilionenfesappellatos,
^r/'quibuscumPortugallenfibusamicitiaintercederet,mequevnum ex iL
Iis tum fuiffe,nihii vlterius Tibi de me conftare.

Cum ergo audirem,quod Sc an te iam perceperam > inter hos homi-
/ nes verfari Gallos , qui eo nauigare foleren t , conftanter proteftabar me
cx Gallorum confoederatis efTe,ne me proinde macl:arent, priufquam ä
Gallisagnitusforem.Cuftodiuntmeinterimmagnacum diligentia.

Verfabantur autem inter ipfos aliquot Galli, qui ä negotiatoribus
piperi colligendo iftic reiidi fuerant.

Cap.

I I L Pars.

47

Cap. XXVI.

Gallus quidam a negociatoribm ißic reitet w me inuifitjs deuorandum me ejfe
pronuntiat fdfr me Portugaäenfsm diffitans.

Vatvor a tugurio meo miliaribus aberat Gallus^is accerfitus
ingreditur tugurium illud, quod mihi e regione pofitum erat.
hBarbariigiturad meaccurrentes Venit-iam, aiebantr, homo
Jl'Gallus:hinc nobis conftabityvrrum & tu Gallus Tis nec nc.
Ego quidem mihi de aduentu eius gratulabar, reputan s vtique homi-
nem elfe Chriftianum.nec fie.ri poffe quin pro me fen tentiam ferat.

Deducor ad eum nudus plan e, nulloq-, velamine te&us : video homi-
nem iwxcnzmJCarvvattuvvare ab illis vocitatrum : eius me compellan tis
Gallice verba non fatis aflequebar. Barbari circumfufi aufcultabant: vbi J TJ-
non exaclre refponfum expedire vidit,Barbaris illorum lingua ait:occidi-{™«/
tehunc,&: deuorarehominem nequam.Lufitanus eft. vtrifq-, noftrum & ZVnt"'

hoftis & infeftus.

Hxc verba fatis intelligens, per facrarogohominem, vt cum illis a-
gat,nemedilanient:illiautem,^ör^^/-^referebat.

Tum alte fufpirans , recordabar 'vtrbxjertmu Tropbeta, vbi ait Cap.
ly.Maledtämqmconßdttinhomme. atque itafummaanimi confternatio-
nedigrediebar.

Humeros forte tuncintegebampannolinteo, quem ab illis aeeepe-
ram,quamuisvndehaberentnonconftabat : euminde deripiens, adpe-
des iftius Galli proiicio: fi vtique mihi moriendurm dico, ad quid carnem
meam alterius mgluuiei referuauero?

Reducorindeintuguriolummeum circumfpecl:ecuftodiendus,illic
mein ftratum retiforme coniieio. Deum teftem facio,quibus anguflriis a-
nimus tum contriftatus fuerit, inchoo voce admödum lamentabili para-
graphumhymnifubfequentisprimum:

Sanäum precemur Sptntum
Vera beare nos fide,

Vt nos in hac reßrueti

Infinenempeviu

'S

48

Cantw »
Harbarii e-
iulatmcrt-

dttHT.

AMERICA

Hinc quando commigramm
Doloribm Jbluti
Kyrie eleifbn*

Ecce inquiunt 3 <vere hic TortugalIenßs> iamhomre mortis ewlat. Gallus
pradi&us biduum in tuguriis illis commoratus > tertio demum die per-
rexit. Barbari auteni primo quoque die fimul ac omnia in promptu habe-
rent, necime traderedecreueranr. Interea afferuabar accuratiflime , fed
de ab omnibus petulantiffime profeindebar.

Cap,

A

mwmmmm

III. Pars.

49

C a p. XXXVII.

(jramßtmü dentium doloribm diuexor.

Vm tot in aerumnis vitam traho,verum elTeqiioddicitur,nul
lummalumeuenirefolum, reipfacompeno.Namqjexden
tis dolore adeolaborabam,vt marcefcerem.Heriisperconta-
baturme5quifieretquodtamparce cibumfumerem,refpon-
deo,me dentis cruciatuinfeftan.Affeitinftrumentumligneum, quo do-
lentemeuelleret, ego dolorem fedatumiamderiirfedico, Illenihilomi-
nus extrahere inftat. Refifto ego quantum poteram maxime , donec in-
coeptum relinqueret. Monet ergo vt comedam , nifi probe faginer , oc-
cumbendum mihi ante iuftum tempus. O quoties , ü ita vifum fuiffet fu-
peris, inopina morte intercidere optabam, faltem neim-
piam eorum 8c infatiabilem exple-
remingluuiem.

Nnlla ca.
Ittmiias fo»
U.

Subtilis rH'
tio etteÜen-
dt den t es.

AMERICA

Cap. xxviii.

Bebe Rex

regulorum

Braßlien-

Slßorcoram Rege Konyan Bebe, qui in reliquosomnes eim naüonü Regulas tm~
termmobtinebat^bivariümodüexctpioK

Iebvs aliquot elapfis,invicum^nnȣ ad fummumeorum Re-
o-emiTo»w»&fededucor,quireliquis omnibus impeiabat.
1 jS° Speaatumeoconuenerantplures.tanquamadfolenne
- ,quoddam feftum,ipfe etiam ex Regis mandato adueneram.
Cum appropinquarem tugurio , ingens tubarum clangor & exul-
tantiumiubilarioexauditur. ante veftibulum pramxain conns/euperu-
cis capita circiter quindecim erigebantur,ab hoftibus fuis deuoraus,qiu.
busÄ^nomen eft, ablatamax inter deducendummihi common-
ftrabanr , gloriantes has exuuias hoftibus fuis Marhyas detraftas. Tottis
equidem angebar animo,de me fimiliter agendum fufpicans. Ingred.en-
tem tabernaculi portam , pracurrit quidam ex cuftodibus mtedhtfe*»
fe^ltayacete^

tugaUenfe.Vcrfoaium enim habeban t egregium qiuppum effe , hoftem iu-

um in poteftate habere. .
b*dt Hscer^o&alia muita blaterans me coram Rege fiftic.qui limul cum

^reiiquismpo^^

rent •, illi vero toruum me in tuentes dicebant : vemfit tandem o hoßunofter.
' aüib'usxt(cro,Femqmdemfedanmommimeinwsb & mi-

hipoculumhauriendumpraebuerunt.

Pridem iam mihi innotuerat fama Regis huius Konyan ^,quod SC

äUT vir magnus effet,&- tyrannus in vorandis humanis carnib. crudehüimus.
Videbam autem quem inter Ülos ex conieftura Regem efle fufpicor, ac-
cedo & compello hominem idiomate ipfisfamilian, fedverbidatisin--
conditis , Sc vtcunque in buccam venerant: T«iquam , es Konyan tüe
"Bebe, & attraadhucvefcem? Vmoego eqmdem refertille , tumlaudesillius
nrsdico: nomen tuum3dico,valde celebratur,& magnanimiras tua mul-
tumlaudis meretur.His auditis, faftuintumefcen^affurgit, 8un confpe-

ctumeo obambulat. . ,

Exlabiiseiuspendebatpromoregentis laprs craffus viridis, haud e-

xi2Usmagnitudinis:excollofufpenderatmonileglobulis,ecochleerna-
rime genere quodam confedis, Sc ieriequadam iundis ad orgy lamm re-
re fex longitudinem,quod mihi indicium fecit.vt inde eum vel ex pnmo-
ribusaliquemefleconiicerem,velRegemipfum. ... „ .

Rex in terea denuo feflum iuit,deinde ex me qusrebat5quid hoftes A ui
T»/f/»/%9 &Po"ugallenfo^^

■„,■■ mamJummmmMJaamau^^

I I I. Pars. ||

globobombardico pttetcmconümö Brickioca nonfim veritus,re~
fciuerat enim illic me fclopetariü egifle. Refponfum feit,me per Por-
tugalienfesmeamftationem locatum, & mandato meo munereae
officio perfun&ummirTe. Sed &mePortugalIenfem diclitabat,ad-
ducens teftem Gallum illum,quem fihi nomine dignabatur.-f erat il-
Icquifupraincolloquium ad mevocatus venerat jcuius me lingua
non callere dicebat,& ob id me vere Portugallenfem etiam natione
elTe. Affirmo5me quidem lingual Galiicae non perinde peritü,quod
diuturnaabfentiaeamdedidicerim. Sed fequinqjiam cepi(fe&de-
uoralTePortugallefesjaiebatiquifimiliterfalfore Gallos venditarint.
Vndedefakitedefperans Deome commendo, omnes enim pariter KonyMBe^
mihimoriendumelTeinnuebant. Rexplurapercontabatur.de Por- ^Ti«f-
tugaUenfibus^quidnam de ipfo fentirent,aut quem virum eum exi- ummm.
Itimentjnum & illis formidini terrorive foret. Verum efleaio,quod
fatisexpertifint, quivirfiet, & quasipfiscladesinferat, verum Pro-
pugnaculum cBrickiccacenfe lam validiusefTe, &munitumfirmius
a(Tero:infertille,eodem ergo modo eos,quo&egofuerim,per filuas
aucupandoseffe. Adhascprasmoneoipfum.-Hoftes tui,dicens,Tup~
pinikinfii vigintiquinqueicaphas expediunc, quibus propediem te
aggredientur,quod euentus paulo poft probauit. Illo fcifcitante re-
bqui aufcultanta&vt remexpediam,multaqu2eritans3multaia6litäs
de variis gloriabatur.pra^fertim quot iam ex Portugallenlibus,& re- ttöaüi*
liquis hoftibus fudiiTet. bork*

Potusinterea eiustuguriiexhauftusfuit, quaread aliud proce-
dunt,vbifimiliter quodbiberetunnpromptuerat.vndefiniscollo-
quionoftroimpofitus eft.

Tuguriumingreffi, variis me fcommatibus&ludibriis denuo
profcindunt. Regiusineofiliustribus nexibusalternatiscrura mihi
religauerat : & ita conftitutum piano pede per lolum infultare coge-
bat llli rifu diffolui, dicentes: Ecce fubfultantem noflram hanc efcam.
Compello herum meum,qui meadduxerat3& num eo in loco mihi
moriendum fcifcitor: negat is quidem/ed hos tarnen ritus de morc
inftitui cum mancipiis exoticis dicebat.

His actis vincula laxarunt,&circumfufimembramea petulan-
tercontredtant , hic capitis cutem, alter femoris carnem fibi defti-
nando.

Nechaeclatis3cantantemquoqj meaudirevolebant,canto3quos cogm* a
folitus,hymnos pro tempore (acros: eosvt interpretarerhortanturj *J^r
ego me laudes Deo meo concinuifleaio ) illi Deum meumimpu-
rum conuitiantur , quod illorum lingua Temre fonat* iEger-

G 2 nme

nere tnter

mos»

5*

AMERIC iE

rime profedo hoc fercns , animo mco immenfäm Dci indulgcntiam in hos
rcputabam.

Finitoeo pervicum fpedaculo, poftridie Rex Kon y an Bebe cuftodibus
meis iniungitjVt diligenter me obferuent.

Edudum ita ex vico,vtin pagum Vwattibi reducerent,vbi me madandu
volebant,farcafmisamaris infequuntur,videlicet breui ad herum meum fe
accefluros, &demortemea, dequeepuloexmeadornando deliberaturos.
Herus autem meus aflidue formidantem confolatur , nondum imminere
mortem dicens,iubetq$ animo efle aequiore.

C a p* XXIX.

Tuppin Ikinfii, de quibus Regem pr&monueram, pagum in quo diuer-
tebar, oppugnant, &tabernaculum,in quo morabar,diripe~

reaggrediuntur. ,

Interea

Mi Pars.

53

Nterea vigintiquinquefcaphisadue(5liT1^i^/te- Barbarorum
fii, hoftes huius nacionis & cum Portugallenfibus co- Zßüexpl

fcederatifquos fupraantequam reducebar3dixi expe- <ßf«.
ditionem in hanc oram adornare^ fummo diluculo
pagum, in quo detinebar, hoftiliter adoriuntur, & ad
calas noftras diripiendas accelerant: Volant iam vtrin-
quetela, illi in teclis trepidabant, &mulieresfeinpedes coniicere
decreuerant.

Tum eos hisverbisaggredior.* Vosquidemmehoßem^ueßmm
creditisfappeditateiam nuncarcum mihiatquefagittas^ laxatevin-
cula , 6>me tuguriorum veßrorum proteäonm modo firenuum expe-
riemini. llliarmaexpediunt^egoexhortando, inclamando, &tela
difpergendoquibufcunquemodis poteram, illorumritus& mores
imicabaresreoie. Hortor vcforti &pr#fenti animohoftiumimpe- itmfyw

öö . . iycj"L'i * Untat Au-

tumfuftineancnihilimminerepenculi. bedninilominusparatuse-
ramcratesfeucancellosobtenfos perrumpere, &adhoftes tranfire, fr*,
quibusfatisiam ante innotueram,&quod ibidetinerereosnonla-
tebat,fednimisdiligenterobferuabar.

Videntes ergo 1 uppin lktnfii conatus fuos irritos3 & fe fpe fruftra-
tos, cymbas repetunt, Scabeunt. Pullis Scfugatis hoftibus, ego pri-
ltinse reddor cuftodiae.

fS3GE

54

AMERIG^

C ap. XXX.

Trimores populi adLunam veßeri conuentus agunt->*

Odem quo hoftes depulfi erant die,fub vefperam Lu-
na exorta,inarcamintratuguriapatentem,conueni-
unt, deliberant, &tempus decernunt,quo mefblen-
niter mactent, ipfum quoqueinmedioftatuunt, &
delufo multa minantur atrocia. Contriftabar & Lu-
nam fixis oculis intuens3DEVM exanimo rogabamavt
finem tandem beatum malorum horüm omnium largiatur. Inter-
rogant illi me^vt quid Lunam tarn intente fufpiciam : refpondeo5ap-
paretin eamanifefte^quodadmodumiracommotafitjCfiguracnini
quaeinorbeLunae cernitur, afpe&u tarn formidabilis mihi videba-
tur,vt Deo fimuI&omnibuscreaturismeinfenlumcrcderem)Re-
gulus IeppipoWafu,qui comitia de capite meo inftitueratarogat cui-
nam Lunaindignaretur. Tuam,inquam,habitationemre{picit,ob
quod refponfum verbis me afperis obiurgat. Ego vt effata alio detor-
querem • Non equidem tibi indignari exiftimo, (ed Caiyos illud (er-
uilegenus ( funt enim & ipfi Barbarorum quaedam natio ) tor-
wo 6c concitato vultu intuetur. Sic efto, inquit ille,&
omnino eos peflimeperdat.

m
*?

ml

ü

Cap/

wmmmmmmmMMim

I I I. Pars. 55

Cap. XXXI.

T uppin Ikmßipagum Mambukaben in tranßtu
igne deuaßant.

Ostero die nunciatur nobis de p ^oMambukabe^xxzm T'up-
Ipinlkinßiin tranfituoppugnarinc,& incolis fuga elapfis , vtio bZZtu
duntaxatreli&opuero quem abripuerunt, a^dificiaillorum exußM'
J incenfa deftruxerin
efat,quique meinclementiffime tradabat , eo proficifcitur , vt amicis ÖC
confoederatisjin reftaurandis tuguriis fubueniret, adiungic fibi plerofq-,
omnes, quosdomi habebat confanguineos, &C fimulproponitlutumfi-
gulinum, &; farinamradicuminfolennitatem exmeinftituendaminde
aduehere. Difcedensdiligenter mccommendatfppemWaßt , cuidono
memiferat ( abfuturosenimfevltraquindecimdies) §C
qua^ fefto celebrando opus erant,
conquireret.

Cap.

i

Intcra

ranvnnr.

Lußt,
quaritur.

III. Pars. j7

jNtemacx TSrihioca, Lufitanorum nauis appcllit, cain vicinia an-
|choramiacit3acqueaducntumtormcntodifplofoindicat,quoBar-
' jbari audito in colloquium aduentarent, Uli animaduerfa naue, hi-
ifcemealloquuntur: Adfunt amici tui Portugallenfes exploratum captiatu
*forfan, num fuperftes adhuc fis,&precioteredempturi. Refpon-^^^
*dco,fratiemforrannieumadeflc: facileenimmihiperluadebam,fi 1
quaPortugaIlcnfiumnauesifthacpraeterircnt5eas quo inftatu viuerem quarfituras.
Ne veroBarbari nie Portugallenfem fa^

tugallenfes verfari3nationefimiiker Gallum, queaduenilTefingebaJlliautemmeno
alium nifi vere Portugallenfem fcmper credebant.' Ad naucm ergo in colloquium
adue&i , quid de me fierec interrogantur , Ted rcfponfum adeo frigidum reddunt , vt
vltcrius nihil ex ipfis quaefitum fit. Nauis difcedit, perfuafum forfan habens , me
iam pridem e medio fublatum. Quis mihi tunc animus talia cernenti fuerit, Deum
teftem habeo. Barbari autem mutuo fibi gratulantes , inuicem dicebant,hic
ipfus eft quem volumus , quemque habemus : naues in eius
gratiam miflae exploratum ve-
niunc.

H

II II II II II II II II Ih II II II Hill Illing

58 Htftoriarum Novi Orbis

Caput XXXIII,

Äihitr an-
tut Deum
vmmafit-
tere, qm
tMptivus
Stadius
Vtlit.

Frater Reguli Icppipo^fu, ex pagd Mzmbukzbe reuerfa, conqueriturde
fratrefuo3dematre, & Weliquisfimul ommbus agrotantibm , petit W
cum Deo meo agam , quo valetudini refiituantun

Vm indies aduentum eorum , quinecenariain meiimmolationem
conquifkum profedi erant,anxie expe&o ; exaudio interea eiulatü
in abfentis Reguli tugurio.Trepidabam equidem valde eos iam re-
uerfosexiftimans) Barbarorum enimconfuetudine/ivel per qua-
triduum abfens reuertacur5eumcumlachrymis&: ploratupraegau-
di o excipiunt. (Non longo interiedo interuallo accedit ad me,qui
indicaret adueniOe r ratrem heri mei,nuntiantem reliquos omnes grauiter decumbe*-
rejioc audito-, gaudeo in finum tacite, & Deum aliqnid miracuh operatum confido.
Paulo poft idem frater Reguli me eonuenit, amdet, & plorans conqueritur fratrem
ipfum,matrem,8c fratris liberos omnes morbo correptos efle/e autem miflum vt di-
ceret,quo apud Deum meum pro falute ipforum intercederem. F^m^/^inquit il-
Icplanefibiperfoafam habet }Dettm tuum ira in ipfumfuofque admodum commotum ejfe. Om-
nmo-vobis, mQxx^Demirafcitur^uimehomimmyobtsamicum
quem finem etiam profe&ionem in Mambucaben fufcepiftis, vt iftic neceffaria com-
paretis,AdhatcmePortugallenremdi6titatis5 cumnihil minus fim. Iubeo autem
ad fratrem abeat,& nuntiet, v t reuertatur,ad tugurium fuum , vbi cü Deo adurus
fim vt plane conualefcat. Refpondet ille^iribus eum adeo proftratis eiTe,vt mutan-
do loco non fufficiat/e tarnen effe eius fiduci^ßc fatis ex anteadis perfpexifTe , fi pre-
cibus (altem cum Deo agam,aut ani mo in ipfos eflem beneuolo , valetudim priftinae
reftitutum iri. Amrmo,tantum illi virium fuperefie, vt ad domum fuam redeat,
iftic falutem plene recuperaturum, Hoc accepto refponfo regrc-
ditur in pagum Mambukaben , qui milliaribus cirei-
tcr quatuor aberat.

Ca?.

AMERICA

kbus aliquot elapfis* domumreuertuntuTomncs argri fiftor
coram JefpipoVVafuvoczms , is enarrat, vtomnesvalctudi-
nemamiferint,cuiusrdi praefcius fuerim : fc enim recordari
verbamea5quiLunamirafcifuisiedibusprardixerim. Audito

hoc eius fermone, ipfe mecum reputo, plane nutu diuino fa-

&um efte , quod de Luna iub vefperam illam vaticinatus

fuerim. Lsctabar admodum,& Deum hoeipfo diemanifefto numine mihi pr<-
s tJl. ftoeirea^nofcebam.AnnuoergoAaio,omnehocmalumexeoeiTe,quodrae,
cum höftis non fim 5 nihilominus deuorare velit. Ille fidem facit me fakum
jofthac & tutum fore.efficerem modo vt valetudini reddatur. Hacrcbam du-

uius quid priusfacerem. cogitabam enim, fi conualuerit, aique mihi pereun-
dumeritifinmorieturadicentceteriiOccidamushunc,priufquamnobisplus

mali ab eo immineat. & hi quidem fermones inter ipfos lam tum lpargebari-
tur, QuapropterDeoremomnemcommitto. fefpifo inftat apud me ptfcüu
bus, vt ipfis in hoc diferimine pratfto efTe velim : circumibam,& manus in capi-
taeorumimponebam5quandoquidemita fieriipfiä meflagitabant,fedDeo
vifum erat aliter i illi animas paulatim efflant. Infans primum expirat dehinc
mater eius mulier admodumdecrepita: hxeoccupata fuerat in parandisvahs
fidilibus ad potiones coquendas neceflariis, quando epulum ex me inltituere-
tur. Aliquot dierummteruallopoftfrater illiusdecedit,& infans alius mox
frater item alius, is nimirum,qui primus nuntiarat, illos *gros effe. Jeppipo vi-
densliberos,& matrem cumfratnbusiammortuos,defua&: comugis ialute
admodum foliicitus5orat me vti Deum rogem , quo irac fuae moderaretur , nec
odiis vlterius tenderet, vitam reliquam ipfi condonet : confolor lplum magni-
ficc,& melius fperare iubeo ; faltem ne de me traqdandopofthacvbi melius
uuhiefmm» habuerit3in animum inducat, Neget fe idfafturum, & fimul omnibus per tu-
nguu^nt. CTuriuminuafei-ioedicit, nemihi pofthac negotium faceilant, neue mortem
minitentur.Decubuit is quidem adhucaliquanto tempore : verum valetudini
integra^vnacumconiugetandemreddituseft. Perierant autem circiter
o&o \ fanguine huic Regulo iun£ti3 praeter ceteros,omnes
dum viuerent,mihi moleftif-
firni.

Ca?.

TERTIA PARS

Cap. XXXV.

Duo prxterea Keguh ex ceterü tugunü me adeuntes fomnia *vifi enarrant
mitim ipfi ab iüü demceps traßor.

^Rseerant praterea duo Reguli , alter Vratinge Wafu, alter ve-
jro Kennmälm nomine. Vratinge 1 le Wafa in fo mnis viderat, ^ßJIioßn'^
me eoram ipfo comparentem mortem ipfi prxdicere : is Tum-
i mo mane me accedit3& fomnium redtat. Ego melius ipfum
'fentireiubeo, &fi in meaminternecionem non confentiat,
*nec reliquos confilio iuuet,ipfu m euafurum incolumem dico:
proteftaturergofenecconfiliafuaconferre, nec damni mihiquicquaminfer-
reinanimuminduclurum^maximecumvideateos, quimecepuTent, fe con-
tinere; autfivtiqueimmoler, fe tarnen abefucarnium mearum abftinere de-
creuiüe.

Viderat& alter ICenrimakui fomnium, ex quoadmodumconfternebätur,
aduocat me in tugurium fuum,& conquentur, quod Portugalleniem aliquan- x$m mh
do ä fe captum,& occifum3tam auide manducaflet, vt ex eo etiam nunc pe&o- f**
ris ano-uftia laboraret, proinde pofthac illorum carnesfe non appetiturum.
Nuncvero fomnium adeo horrendum de me illi apparuifTe , vt fibi mortem in-
de prefagiac. Hortor ego eum,vt fibi nihil inde metuat, modo ne carnibus hu-
manis pofthac vefcatur.

Vetula?pr£etereamuliercula?5qu^pa(rim pertuguria minis, vellicationi-
bus &plagis me plurimum diuexerant,iam me Scheraeire vöcant,quod idem i®4
mt^c^ic^mifiUeßofdtutime^roptüm. Namquequod te modis tarn indi-
gnis tradauimus/adtum id fuit änobis perfuafis tePortugallenfem fuifle-, illud
enim genus hominum extreme odimus. Nam & nos Portugallenfes iam all
quot abfumpfimus,nec tarnen illorum Deüm adeo irritauimus, Hinc vero no-
bis iam liquido conftat, te non effe Lufitanum.

InteriUosergoaliquandiuverfor5incertos vtrum Gallus anLufitanuscjls^^
fem^barbamenimruberemihiinftarGallidicebant^ifosautemfibiPortugai-

lenfes , barbas plerunquc nigras alere.

IncuiTohocillisterrore, & hero meoiam conualefcente, conticebant reli-
quide efca ex me fibi paranda: Interim nihilo fecius cuftcdibus adhibitrs ob*
{eruor,neclibere inter eos vagari etiam dum mihi concedebatur.

H 5

i im in ii ii m in ii ii nii in ii ii M Ii ii Mi in int nun iHhUi ll'ilHHliill ilili Hl|lllillilllil'llllfllillllilillllillilllBl|ill'iHil|ihiin<Mg

6t

AMERI

Capvt xxxv i.

permifit*

Ällvs Karwamn>are$ohqnzm,vt iupra monui, Barbaris cö*
mitantibus>ämedifo^^^ m eare-

gione natis , vtpote pipcri, & cuidam plumarum generi, ab a-
Uibusapudiilosetiam valgaribusvuiris, Varia iarri loci pera"-
grairec,iilitrahfeundum erat in reditu per pagum manfiönis
. ,,,, - me^filocamaritima MunguVV^p tflterro ^vöcata, vbi
naues appellere folent, petere deftinäret. Is digrediens primonon aliter colh-
gerepoterat,quam quodmedeudraturieiTent, vtprzceperat Scquiadiutius
iamabfuiiret,planemedeuoraturneiTe exiftimabat. Is reuerflis in tugünum
meum,alloquiturme vinculis fölutis libere incedentem, lingua barbara, 6c
quidadhucin viuis fÜperfimrogitat:annuo,Sdd Deö acceptum ferre me dico*
Quoriiäm vero ä Barbaris intellexifTet,vt Facile colligcrc poteram , quid interea
temporisacciderit, feorfimeumauoco, ne colloquium noftri Barbari obler^
Amt i¥m uarent5öi in hahc fententiam compello. Vides 6 amice,inquam, quod ex dmi^
rÄnagratiäruPerfim,necfimexPortugäl^

*°Uat' Hifpanis autem naufragiüm paiTus ad Portugallenfes euafenm : propterea Bar«
baros ea de re plenius edoce , qüöd videlicet ex confcederatis Gallorum arnicis
origine tfaham,& ad nauium ftationem.quam pctis,me adiun&o prohciicerq
metuebäm n. (nifi hoc diceret) mendacij me ihfimülaturos,& tandem, cum ira
corriperentur,menecaturos. Adha^c lingua ipiuni Barbaris fami lanobtfeftor,
vt ingenue pronuntiet, quid lenferit, num ariimum Chriftian* chantatis igm-
cülo delibutum habuerit , fme rutur* Vits memöriam recoluerit, quod csdis
nie* aütorem fe & reum ficri non fuerit veritus. llle refipifcens refpondit,nbi
h6 aliter pcrfuäfiim, quam me Lufitanum e(Te,qui adeö crudeles imt,vt Ii quos
GälloraminBrafiliah^p^^

fe non aliter quidem habet. Adhäx tempori hoc in löco eflfe inferuiendum 3 ad
multa ferenda ac facienda in Barbarorum gratiam , quorum fententiaf & con-
fuctudini tradandis hoftibus fuis > ^quum fit acquiefcere b quandöquidem Uli
forentPortugalleiiflum hoftes ihfeniiffimi, . . 4 4.

Tantum ergo preces me* valuerunt , vt me Barbaris excüfaret , qui princi-
pioabipfononagnotusfuerimißcÄkmahnüm natione Galliä amica efödi-

Lußtani in
QnüoserudeUs

B,
B

III. Pars, 6 3

tere^cupereetiamniefibicomitem ad nauium ftationem habere, fedabherismeis Ga^jfg
*efpoflfum,non medimi{Tumiri,nifipatermeüs auc fratres ipfimet adueniant cum ßrdpn u
naue inftru&a ex fecuribus.rpeculis^cultris^eainibus & forficibus,quibusredimere^o/^
me filium fuum velint : eue enim me modo feruum ipforum & mancipium/iqui-
dem in hoftium territorio per ipfos captüs fim.

Hls perceptis,fatis,inquit,airequeris,quod te non dimittent : obfecto itaque ho-
minem3vt eurer me prima clane auocari , & in Galliam deportari i ille datafide3hoc
fe curarurum recipit,& Barbaros,vt mei rationem habeant3&:faluti confulant3horta-
tur,affuturos enim propediemconfanguineos meos3&magnomeredempturos:qui-
busfinitisaditerilleaccingitur. Poft abirum Galli iftius quaerebat exheris meisal-
ter3/4/£/W^Mn,quidnam ab Karvvatmvvare Gallo aeeeperim dono ? & nunquid
conrerraneusmeusillefuerir?annuofuifTe+ pergir animo eoncitato , vr quid ergo Jjjj^
cultellum3aut quid eiufmodi tibi non tradidir,quod mihi ofFerres ? txfttunt

Illiomnestandemvaletudinipriftin2eredditi , denuo fuccenfent, & animo in
me abalienato murmurant ; Gallos fimul & Portugallenfes eiufdem farin« cflfe di-
centes.

64

Hiftoriarum Novi Orbis

Caput XXXVII,

Manducant captmum quoddam mancipium , &* me fyeäatum

ittpid fibi aditmguniL*.

L 1 qvo t diebüs polt, captiuum quendam , quem habebant epu-
landum,apparant, in pago Tickejuarippezd fexmilliaria ab co loco,
vbicäptiuusdetinebai'jdiffito: quiexnoftro tugurio illis epulis
intereflfecupiebant, me jfibi comirem adiungunt. Mancipium
efca futurum >| natione ^Markaya erat* Scaphä ergo eo ve&i Tu-
rnus.

Vbitempuspotationi deftinatumaduenit (mosenimeftvt hominem deuo-
raturijpotionem Kavvai appellatam eradicibusconficiarit,quaepota,demum vi-
climamcardantjfub vefperamqu£praecedebat diemvi61:imae,accedo & compello
^^„eum : Jget^inqu^m^am probe neci Meinem est Affirmatfubridens, Scomniafic
/;f^/i«»«fatisparata,ait,pr^ter^^^^ (eaeftfetinaculumieufunis deuinciendis capti-
ifju uis cx Goßipio contortus , & digiti cf affitudinem excedens ) qua? arquo breuior fit , Sc
rts. fex orgyis eam longiorem efTe conüeniat5qualis quidem in patria,vtaiebat,fua, mul-
to foret excellentior. Verbis eiufmodifeftiuis ille tanquam facrisautludis affuturus
animum demulcebatfuum.

Habcbam forte librum in manibus , Iingua Po ttugalliea fcriptum , quem Bar-
bari in naui ope Gallorum capta acceperant,mihique obtuleraili Relinquo captum
illum hominem miferum,& librum lego ; fed dolens vicem eiu>> reuertor paulo poft
adeum denuo, (eftenim nztio caJWarkayas amicitiasfoedereiuiitanisiundla) &his
vcrbis confolor eum : 0 amice^neputesmetuiruorandicaußiiucciduentajßi [um emmper-
Lufitano- inde captium actw.fedbenmei hucmeperduxeruntSIumi\\cy Satis,inquit, mihi conßat,
mw nuoshumcmA carnenon^vefci^

Addoetiamanimumilli, quiacarnemduntaxat eiusdeuoratum iri*animam
vero ali6(quonimirum&noftrafblent, vbi gaudia inflnita regnent) commigra-
turam. Qua?ritille,numveracommemorem? omninoaffirmo.-ledDeumfeocu-
lis3ait,nunquam vidhTe : atinfutura vita id conringererelpondeoA finemcolloquii
faciens digredior.

Oboriturfequente no&erantatempeftas, ventique tantoimpetuconfurgunt,

Vtte&a ^dificiorum partim diruerent.

- 37 " Barbari

rum

III. Par^ 6$

Barbari indignari,atq> fua Üngüa dicere: oApo Metren geuppauoyWittu tihriqmmfo
Waßi Immou,\ioc ^Scekfimtlle homo diuinatörhos bentoscaupttur. Vidimus \*r*^ut'
cum heri peües tonitruum reuoltiere(hzc periphrafi librum ä me infpe&um de* tut.
fcribebant) quoniam vi&iiriä fit ex amicis Lufitänorunvvt eo paeto tem*
peftatibus coortis feftiuitasimpediätur. Verum ego Deofupplicans his
verbis precabar : Dörnine ,fuifiihdfienusprot 'eäormeus 9ni [ubtrahemanum
tuam,quoniamfremebunda Barbarorum turba in meconfitrgitferöciter.

Sol manc fereno caelo procedit > iili potiones fiias animo pacatoprö
more euacuarunt. Redeo ad mancipium cxdi deftinatum > & Deum in
prateri ta ventorum procella animum cius ablatum venifTe fignifico* Po«
flridie eiusdiei c£efus ille &: deuoratus fuit*

Quo« vero ritus inter hasc facra'obferuari mos (ir,le£kor bene-
uolus in fecundo libro^ capite 29*
requiret.

i

1

j

TERTIA PARS.

Era6taeafolentlitate3habitationesnoftrasrepetimus : herus
meus pörtionem alTa? carnis in reditüm aiTiimpferat. Tridu-
um aucem in itinere, quod alias vnius diei erat , infumpfimus.
Ventusenim vehemensnobis adüeiiabatur,&piuui£eerant
Continus Sub noc-tem primi diei cum tuguriolain filuis pa*
rabamus,inftabant Barbarij vt efEcerem j quo tempeftatc diC
fipataca?iirerenitaseffulgefet. Eratpucrintef nos,quicarnesoiliexepulisre-
feruato adhucinhserentes dentibus rodebat,quod cernens, iubeo illud proiice-
ie. Ille autem & fimul reliqui Fremebundi refpondet, has elTe lauticias ipforum.

Iamquartam miliaris partem duntaxat domo aberamus, Ted ob ventos ad- ^S^i
uerlos,& fludtus Seftuantes vlterius tendere non licebat. Scapham ergo fubdu- delici*>
cimus,poftridiedomumineareueiTuri,(ia^ftus maris placaretur s fedtempe-
ftas nihil remiferat. Conuenitur de itinere pedibus ingrediendo, Sc fcapham,
^ulfis nubibus reducendo.

Dum iti.neri paramur, quifque quod in promptü erat cömedunt. Puei^
quem (uprädixi,üsfuüm rodebatgnauiter, donec probe rofum tandemproij-
ceret. Illoproiedojpedibusiterfacimus^carlumrenitefcit. Videtisiamnunc>
aio,iriuiquidilIulerim vobis , cum Deum iratum dicerem , obpuerum , huma-
nuni os illud rodentem \ illi refpondentmihil futurum fuifle periculi? dummo^
do me infcio comediiTet.

Vtin tugurium redij , interrogat me airer eörüm , in cüius poteftateeram>
^feW^r nomine, nunquidvidi^m,quidinhoftesfiiosftatuercnt t vidilTe
quidem aio , fed cpulas illas mulco crudeIiores,quam mortem ipfam me exifti^
märe, Ita eft,inquit , &c hunc möre in ipfis etiam Porcugallenfibus obieruamusi

Erat^/^W^rillemihiadmoduminfeiluSi atque optaflet. vtcuidonome ^indarßrh-

j j • J xi t > r ■ \ - r\ n jy 1 mopere expetit

dederat,me occideret. Nam i^mK^/«,vtiaJctumelt,eidedonaueratmah- caemmthorui
cipiumjCärdendum , Vt maiorem nominis gloriam ex eo casfo libi adquireret.
Alkmdar contra le primum quemcunque cepiiTet5illi donaturumpromilerat.
Quod pa&um cum in me non exfoluere ipfi liceret , nihilominus grataipfi ca>
desmeafuifiet-.fed obftabatfrater, quill bi plurainfortunia indemetuebat.

Infuper,priufquam adfeftiuitatem epularum fuperius inftitutam cum
reliquis profieifcerer, denup mortem minitatüs mihi ctet Alfindar.

In abfentia mea tantopere exoculis laborare oceöeperat j vt decumbere ccu
geretur,ad tempus plane csecütiens. Vrget ergo me arfidue 3 vt cum Deo agarri
de oculorum fuorum valetudine. Adientior,fed ea lege , ne pofthac iterum
inme irritetur : quod vbi promififlet, vifum paucis diebus
prateritis recuperat.

awiMiiw»«^-,^-, ;

.■.»■.«»■»li-^,»^,,

immmm

68

AMERICi

C A P, ■ XXXIX;

sAha dermo nauiä d Lußtanü adßatum metwn explorandum.

mittitM;

Menfcm

m

TERTIA PARS. 69

Enfemiam quintum inter miferias hake vitama^gerrimetra-
ihebam,cum denuo alia nauis cxInfiiaS. Vtncentii aduentabat.
Lufitanienim etiam hoftiüm fuoimnfines, probe tarnen in-
ftmcli ingredi folent negotiationis ergo, permutantes cultros
W falees meiforias pro farinä Mandioca , qua? apud Incolas illas ^£*"^m
»ibunde quibufdam iocis aiferuatur.Häc maximeindigentLu- negoämtur.
fitani,quimancipiis abundant,tquorum Opera ad coqüeridum faccharum v~
tuntur, vt ea fuftentare poilinr.

Morisautemeftjdumqui in nauibus funt3negociationemcum Barbaris
cxercent,;Vt vnus atq; alter ex Bai baris in leapha ad eos accedant, & merces fuas
quampoifuntocyusofTerant,repofcmto

tur,qua:äLufitanisacccptaexpediteauferutit. Interim dümduoifti in contra-
hendo occupantur,äIix adhuc fcaphas Barbaris refertae e Jonginquo hos obfer- MercMa in
uant,doncc fe cxpcdiant, quo facto Barbari fparfis iaculis laepius acuter cum bdumdeßn*»-
Lufitanis exfcaphis prceliantur,& tum demumreuerumturdomurii

Nauis,quam fupra diximus, tormentum belJicum in aduentus fui indiciuni
explodit: Barbari fcaphis appropinquant, ex quibus an adhuc ego fuperfirri
quserunt. hisaffirmätibus, vtincon(pedtum venirerrt petunt; cflccriim-ciftara
penes fe mercibus plenam, afratrd meö etiam Gallo, quieainnaui fimuladue-
dus fit, mihiapportatarri.

Erat autem in naui inter Portugailenfes quidam natione Gallus , Claudius
Mirandus nomine,quo antehac familiariter vfus fueram :eum ego fratreni me-
um di&itabama&cum iilis qu^
iiigatioiiequoqueiamanteadfuiiTet.

Reuerfis itaq, Sc referentibus mihi fratrem meum cum cifta mercibus re-
ferta denuo aduentaiTe , Sc confpedtum meum expetere , peto vt a longe me ad
nauem vehant,vtiri fratris colloquium venirem. Portugailenfes noftram lin-
guam rion affequi polTe. Illi quoqüe meiniun&urum dico,vt reuerius domurm.
patrem hortetur3quo naue probe inftru&ä, variis mercibus me redemptum ve-
niat.Illi quidem contenti erant3fed verebantur,ne noftrüm Colloquium etiam
Portugailenfes aifequerentur,quaridoquidem graue bellum ad menfem Augu- txpUiüoieiii-
ftum proximum in oräs Brickiocacenßs apparabant, & quod omnium illorum
confiliorum particeps eifem,metuebant ne quid ipfis proderem. Sed conftan-
teraffirmantem Portugailenfes noftra? lingual plane ignaros, intra lapidisia-
£tum me ad naüein aduectant, nüdum plane , vti femper inter ipfos verfabar.

Aduedtus faluto eos,& vt vnus quifpiam ipfbrum folus mecum colloquiü
inftituät,hortor,necnori nifime Gallumpröfiteatur. Incipit quidam Ioannes
to^^to^^mihifamiliäriiTimenotus3his verbis:Tüigratia,6frateropta-
tiflime3adüenimus, dubiideiricolumitatetua, quandoquidem prior nauis iri
hoc mina,plane nihil de te riobis relatum affirmare poterat.

Urafitipat Capitäneus, qui iri Säildto eh1, nobis iniunxit, vtfi te fuperftitem
videremus,de redimendo te actiöneminftituamus, finhac non procedat, vt
quofdamexhoftibuscäpiamus, quorumpermUtatione te recuperare iiceat.

Refpoh-

70 AM ERIC

ficiofum&ne

Hl ■ ' ' 1 ._ -

erat.

Refpondeo,Deumhocofficij recompenfaturumsmequidem in extrernö vef-
faripericalo,necfcirequiddemepofthacftatuGrevclint, ScnifiDeus tarn cle-
menter axiertiiTetjiamdudum ipforum efcafuhTem $ de redimendo nie ne cogL
tent/altem conftanter menatione Gallum di&itent, &hamos ac cultros pro^
pterDeum mihi communicent-Offeruntilli prompte cjuodrogabam : &: Bar-
barorum quidam fcapha ad nauem adue&us merces oblatas excipit.

Animaducrtens autemnon vlterius mihi per Barbaros colloquiumcom-
cedi,pramoneo Portugallenfes debello, quod denuo contra Bnckocacenfes
magno apparatu adornent, ad qua? Sc illi fimilia refpondent : nihilo fegnius
UmP^fne enim etiam fuos Barbaros idem moliri5qui re&a ad pagum 3 in quo ego detine-
hbmtm. ar,deuaftatum venturifint, proinde iubent eüe animo forti, Deum omniain
melius difpofiturum,meipfumfatis in teiligere, modo nihil cum fru6t.11 pofTe
conficisadqua* talibusrefpondeo ♦ cumh^c peccatorummeorum culpafi^fa.
tiuseüeinhacvitaeam,quaminfuturaluere. Intercedant&ipfi pro me apud
Deum,vt liberum ex hismalismepro fua dementia eripere dignetur* Hifce
colloquium abrumpens, licet illi protrahere cuperent, valedico lilis, {Iquidem
Barbari domum me abducentes id vetabant.

Cultellos autem &: hamos ipfis trado , qua? äfratre meo Gallo meaccepifle
afErmo. Quarruntexmejquidnamfratermeustam longo fermonefibivolue-
rit,&quid egorefponderim ? dico,fratrime iniunxiffe, vt ä Portugallenfibus
aufugiat3ac patriam repetat , vßi nauem mercibus oneret , quibus me redimat,
quoniamvos virosprobosexperio^quimefatishumanitertracTietis^quampro
Mendaäumof- beneficio gratiam allata naue vobis relaturus fim.Hac ratione om nia,quas ipus

ficiofum&ne- O .i-ti -i- • 1 • • r

ccjßrmm. arridebantloquendo , mini delimendierant,idquemaximopere ipiis gratum

Hinc Cc vitro inuicem compellantes,dicebant : Reuera Gallus eft xftiman*
dus,eaque de caufa clementius deinceps cum eo erit agendum.Sic ergo tem pus
inter illos terens , frequeter nauem propediem afTore inculcabam, tradtent
modo me interim humanius. Siluas ergo libere cum illis fre-
quentabam,tum fiquid conficiendumerat,&ego
inpartem laborisfimul adhi-
bebar.

Gap*

C a p v t XL.

MmcipiumquoddammeapudBarbarosfreq^

'Vt dbillü deuomtus penrem vice autern <verja idipfkm
C£jum}mepr^ente}voratun

X

dERICA

Autbor a me
4m feruo in
ingenspericu*
ifiadduc'mr*

Demacum
pTofcalpeüüt

Aeger&mo-
nbundus ma-
(tatur,m car
mmdeteriori
Unat.

mtm tcr illos mancipium nätionc Carinii qui & ipfi inimi.
tiasagunt cüm Barbaris , quibus Lufitani amicis vtuntur.
ufugerat autcm ifte ä Lufi tanis>in quorum poteftate fuerac,
&adhosiereceperat. Necveroadfeconfugientesoccidunt,
nift quid raagni.defignarint, fed pro feruis habentes , illorum opera atque
minifterio vtun tut,

C^räftfilleiampertrienniuminterT'^^^ amr-
mabat nihilominus impudentiflime^ me in ter Portugallenfesvidineta-
liquoties globispetente Tuppinlmbas, quando militatü eo adrrcntaflent.

Lufitani ante annos aliquot traiecerant globo quenda ex Regulis Tüp.
^/^^r^:idpermefacl:urnillcmentiebatur, Sc vndiquaq; calumniandi
occcafionecaptabat,vtmeocciderent:effe.n.m
hoftibus,feq-, tefte horum oculatü aflerebat , cum tarnen omnia malitiofe
effen t cofi&a.Nam ille iam triennium in ter iftos vixerat, ego vero vix an-
no elapfo inS Ptncetity infuhm delatus fueram^vnde ifte aufugerat.Deum
itaq-, afiidue rogabam^vt ab improbo hoc calumniatore me defenderet. (1
Accidit ergo praeter fpem an.i 55 4«Menfe fexto,ex quo in poteftate ho.
ru fuerä,vt Carius ifte grauiter segrotaret.Rogat me ipfius herus, vt illi co-
fula,& argrotanti fubueniam , quo feras nobis venaretur in vitas fubfidiü,
quippequimeparticipequoqjpra2da2faciat,quotiefcunq-,cepinetquip-
piam:Sin de falute ipfius defperem,alteri cuidam amico dono daturü,qui
casde eius nomen fibi ill uftret,decubuerat autem iam dies circiter decem.

Vtuntur in curandis m orbis den te> ex oreanimalis, cui Backe nomen
eft^defumpto-illum folerter acuunt,illoq}CUtem5vbi fanguis moleftus eft,
incidunt, exquafe&ione fanguis profluens imminuitur > quod perinde
eft,a tq*, fi apud nos quifpiam cucurbitulis feu fcarificatione vtatur.

Ego arrepto dente conabar illi venam brachii dextri quas media eft , fi-
uehepaticä^incidererfedinftrumentumhebetius erat, quam vtpenetrare
poffet,circtimfiftebantautemmeplurimi.'deferentemergo^grumdefpe»
ratü,rogitant,numvaletudinireftituiqueat.5Dico^menihilprofecifle,nec
fanguinem more debito potuifle elicere,ipfos quoqj prüfen tes hoc obfer.
uafle.Ergo a&um eft,vt videmus de eo inquiunt,proinde occidamus eum
priufquam moriatur Jnterdico idillis>quod forfan priftinas valetudini re-
ftituipoffet. Sedincalfum refifto illorum conatibus. Protrahiturinpro-
fcenium tugurii Vratinge^faßi^no nutantem fuftentant: Vires enim ad-
eoproftrata^erant, vtneefubfifteret, nec quiddefefieretanimaduerte-
ret. Accedit cui dono oblatus erat, & clauä tan to impetu occipiti impin-
git, vtcerebrumdifpergeretur. Hocpera&orelinquunteuminarea,&:
necenariaadepulandumapparant:quodcumprohiberem,&cadauerve-
rius morbofum quam hominem fuifle dicerem * vnde & ipfi con tagio in-
fkerentur, dubiihasrent quidfa&oprius fore arbitrentur. Hisfuperue-
nit ex meo tugürio , qüi mulieres conuocat, edicit focum fecus oeeifum
inftruan tj&fimul caput a trunco aufert: fuerat enimvnoculus>&ex mor«
boluridiiSjobid caput abiicien5,truncumflammisvftulabat,ad cuüs vfq-,

deeor-

0

TERTIA PARS.

73

^corticationem poft äquales partes fedum diftribuit pro more inter reli- c.^
uumPertu& . vi ^^„lillkVi^c commemoro » Canusillc,

L iftctranfceerit, valecndinevfusfatiscornmoda. Is mendacio (uo Deura

SBihi molefti exriteruntaut in pofterum negoc.um faceflen . ^

mülti cx.pfis conftemebanturf • Ego vero Dco ommpocent. giaces mmenlas

nWenfrn h*c quod animus nouis dele<ä«ur, in lucem profeio , fcd vt m irabi

pararantA fperabi forc.vr dorm rne cümulier.bus rdmquerent :quodnrecil
ftneego foga in Ülorum abfentia elabi decreueram.

K

74 AMERICA

C AP VT XLI.

TERTIA PARS. 7y

Ctiduo circiterante, quam domo egredimilitatum decreuif- Mienen
fent, nauis quajdam ex Galliaaduenerat, &ingrefla erat Por- *

PortmBrafiliA,

y A • : Qaäls Ganna-

X tum,Portugallenfium lingua^'a de lenero, Barbaris vero Mi
rönne vocitatumaad miliaria ö&o ä manfione mea diffitum 3 v-
bi GälliplerunqueligniimBrafilianüm näuibus auehendum
1 conquiruncAduentantergolintre äd vicum in quo eram , 6c
piper,Ccrcopithecos 6cPfittacös ä Barbaris commutatiöne aecipiünt, Quidam
enauiincerramdefceadit Jacobm n<$xtiim y qui Barbarum idiomä callebat 3is
contrahebat cum ipfis. Ego precibus apud illüm infto > vt me in nauem fufci-
piat; fedheiimeiabnuebant: necenimmenlfi magno redemptum dimittere
flatUerant Aga cum iliis^vtipfi me ad naues comitentur, vbi mercium abunde
ab amicis nleis accepturi fint megant fefacluros : nec enim hofce efle , qui vere
mihi amici (int: liquidem lj quüintre aduenerant, vel me fic nudum inceden-
tem interula aliquadonarTent, Ted vides inquiunt 5 quod te non admodum eu-
rem (ld res ipfa docebat.) Ego id in naui oneraria futurum dico, vbi acceflferim X
fed illi nauem non tarn cito foluturam , Ted expeditionern prius coniieienda- a
aiunt5quibus pera&is,comitatus ad nauem decedere deberem*

Cymbaabitumparante, qua?vnano£teadanchoram hxferat , prone vi- Stadimfuza>»
cum nöltruny ic mecum rationes lnftituo ; Si 6c ha^c nauis me relido dtfcefTe- ß™-
rit,proCul dubio mihi inter hos erit pereundum, qui Jonge funt perfidiffimi.
HaTcitavolaens^fimultuguriaderero.littusfequoratilli prafentientes , infe-
quuntur,6c pra%urrentem occupare contendunt : proximum ego quemque vi
repello, 6c licet me fubfequerentur omnes eius vici incola?3euado tarnen, & tra«
nando adScaphani peruenio, quam vbi confeendere tentabam,repe!lor a Gal-
lis,verentibusanefimeinuitis Barbaris fufcepüTent, contra feilü hoftilianimo
infurgerent. Ergo ripam anxius renatando repeto,6cDeo vifum efle diutius me
ha^cmalatolerareftatuo ;quiniil verefugamtentaflem?me ipfumincuiaflemj
6c in culpa fuifie er edidiflem4

Adterramreuenum cum vident,graru!anturfibi: Salua^inquiunt , res eft,
vitro ad nos reuertitur. Ego vero fuccenfens illis : putatis ne tarn perfide me au-
fugiturum,inquam ? Accefli adlintrem, 6c conterraneospramionui vtfepa^
rent,quomercibüs vobisorTerendisinftrucl:iflnt,quandoexbelloreuerfi5
me illis fiftetis : probant illi factum, & animo in me pla-
eatOjtalirerponio placide acquie-
Icunt,

K %

">M.WI1LWMIHI»«1IM

m,mmiimmmmjMw.mm»m.'w,v.'MM

TERTIA PARS. ff

»Ntraproximum odiduiim congregataä funtad vicum no-
Iftrumfcaphasquxdamjqux expeditioniacdndaierant. Äd^-
| fuit & fupremus ille Kony > anBebe > ftipatus fuomm caterua,he-
Irus meus &mein hoc bello focium fibi efTe vuk •, ego vt mc
fdomirelinquat infto, quodquidemfadum miiTetmiii U Stad!™ Y^f"
k an Bebe locus lenlmet, volebam vtiq-, videri inuitus quan cori-
fcntire; ne Ci me promptüm intellexiflent , de fuga fufpicio illis oboriretur , vbi
ad fines hoftium ventum eilet. Si verodomimereliquiflent^nauem Gallicam
requirere, & eam confcendere omniho meeum decreueranu Profedus ergo
cum exerciiu triginta.odo fcaphis inftrudo , quarurn finguke vigirici odö mfc
Ines plus minus vehebantj&eranrquirefponfaab idölisiuisfuperhac expedi-
tionequeiierant,alij fomniauerantjali^neicio quid ineptiarum promorecon-
fulueranc3vnde animo alacriore , & fiducia pleno expeditionem hanc lufcipie-
fcant. Conftituerant autem fines Bricktocacenps^Qi rneceperan^reCtaingredi»
&per filuam circa oppidum latitando3obuios quofque corripere, & fecurn

ere.

Ha?cexpeditiorufceptacircai4i Auguftidiemj Anno 1 55 4, quo tempore ^mßk
genUsquoddampircium3vt ruprämonui5alueummarisrelinquens,inflümina^mW
•aquarum duleium cönfcendit,vtin illis concipiac. Vocantur autem pifcesilli
Lufltanis Doj^w, Hifpanis Lyjfes, Barbads vero Bram & Leitprakaen. Circa il-
tudtempus3vmnque fines fiio s Barbari egrefii, armatamanu^hofce infequun-
tur3vtcäptos in viduscommoditatem referüent.Iri prorettioneremosleniter
ducunt^dreuertenteSjquantapofTuntcöntentionejeosimpeiiunt

Interim fperabamfore,vt nöbis obüiam procederet ea qüoqueBsfrbaro«
fumnatio, quarPortugallenfibus ConfcederataeftV qua? fimiliter inhorum fi-
nes impreffionem facereeonftituerat, vt fupra exPortugallenfibus intellexe=
ram.

Internauigandumfrequenterex mefdfdtantur,qüidmir}i dehäcexpedi-
tiöne videatur.num aliquos ex hoftib. capturi eflfent ? Ego^he crabroncs irrita-
rem,am>moitaFore3&hoftesobüiamnofo

amus tum forte in loco^cundem cum vico, in quo corhmorabar , nomen erat
VwMtibi. Illic pifces ^tatti, qui mediocris Lud i pifds magnitudihem ä^quant,
inmagnacopiacäpiebamüs. Ventuseähodefuit admodum vehemens^Fuper
quo illi Varia ex mefcifdtantur. Kefpondeo eam ventorum procellarh multa
hominümcadauerapefflare» Namqucaliaciufdcmnationis caterua lintribus ,. J
militatum nös pracefTerat, aduerfö flumine eParäibe in mteriora cohtinentis r»"S^l
progfeiTa. Forfan ergbiinquiüht jöcij & amici noftri iam hoftes adorti funt, & m%
pars illorum ptöcübuerunt , qüöd poft euehtüs pröbauit.

Itinere iam Viiiüs diei diftantes aloco , in quem expeditiöhem deftinarahtj
eaftra duponunt per filuarn prope Infulam S. Sebaßiani LufitahiSjBarbaris May
enbipe diäam. Vefperaingruente,{Upremus *%r KdnyänBeh per Cafträ ince-
Ait s & iaanc öratiofterft habet I Iam fines hottiüm Vicihi futit- proinde firiguli
fomniumfuum per eam nodem diligenter öbferuent^ eurentque, vteafinf

profpe^

'3k

78

AMERICA

profpera. Finita concione,faltarünt cum idölis fois,in multam nodem^ deinde
cubitumfecontulerüntomnes. Herüs meus cubitum iturus, iubet vt&fau.
ftum aliquid föniniem.- ego fomniainania& fallacia, necmedeiisfollicitum
efledico; At tunihilominus cum Deo cuo agas , inquit , vthoftes frequentes
capiaitiüs.

Orto föle prirttores militiae ad patinam co&is pifcibus plcnam conueni -
unt, pifces comedunt,& fomnia vüa exponunt, quas fatis concinna & oppofita
illis vifajAlij interea choreas cum idolis inftituunt. Animus autem erat eo die
fineshoftiumcontingere, &ingrcdi circa löcumqüendamjB^^^^tfg*
Bominatum, Co in. loco ad veiperam vfque cömmöratüri.

Deferentes rnäne löcüiri Mäy - eribip^dcnüd fcifcitantur qujd fentiamttum
ego in euentum pronünciö hoftes propeßoy _ VVaffu karige attuturos,&: vt ani-
mofintforti exhortor.Statueräm äütemvbiillucventum efletaufugere,quia
locus, vbi ab ipfis captus fueram, tantum (ex miliaribus iftinc aberat.

m

Dum

TERTIA PARS. n

™npoftrUperfflabfcönderet<mtattt)vrim piouifoillünnosincid erent-verum
^^ZTOS ^'«'^«l'inptHamfbga fibi confulerctentan,

fmlei q "f ^'^"^^""^«P^^ntesAfoliadduashorashoftium

Pars c^Caquam primum & iaculis tranlfixa procubuit : Fratr« dli £ Zü
J*Ȁr,& muliere quadam grauiter vulnerati & abrepti funt, ff

III Pars. 81

D dua millkria fatis ampla in alcum fubnedi erant \ vbi in manus
horhum inciderant.T^/wz Imb& hac praeda poti , magna conten-
tione& ftudio cymbas impsllunt,vt in eodem loeo denuoperno-
darent,in quopriorem nodem ti anfegerat. Vbi ergo fines May-

^^contigimus^amaduefperafccbati&rolinoccarumincluia-
uerat.

Captiuum qüifque fuurn in domicilium fibi deftinatum deducunt.qui ve- t^a
d lethaliter (aciati erant.eos protrados in cerram obtruncät , & in parces(pro lZaZi&
.10 more^fedos affantJncer eos,qui ea node tofti (mit , duo erant Chnltiani:£^
Iter PortugalleniTs, (jeorgiüs F<?rrm?Capitaneifilius , quemexfaeminaBrarl-
ana fufceperaüaket Hieronjmas confanguineus lacobide Praga,cpizm cepe-
itßarbarusquidam eiufdem,inquohabitabam}domicilii, Tarwaa didus:
; no£tu afTabat Hiercnymum inter vnius paffus fpacium ä meo cubili.

Sub eam vefperam,vbi ie ftratis reliquic compofuerant.ingredior tuguriü,
§ qua fratres üb duo afferuabatur^vc cum iis confcrrcm fermones/amicienim
leinon vulgares ante meamcaptiuitatemfuerannnSwfeö^. Quseiuncilli
x mc,ntim &C ipfi efca Barbans f uturi Intfrefpqndeo* id penes Deu m etfe co-
itorem,&fiimmeius Dominum noftrumlelutii Chditum3quipropeccatis
oftnscrucirixusfic* &C in euius nomine cum ipfofimul in mortem baprifati
mus/iilinos fidere dedere,qui me hucufque mter infideles clemetillime pro-
sxerit. Quicquidergodenobisipfeinpofterumproruabenignitateftacuat,
Ii nos acquieicei e,sequum effe. Quaerebant infuper de Hieronymo fuo cofan- rw/!«»«*.
uineo, eumadprunaspofitumaffari, tum partcm ctiamde hlioFmwiam'"''^^
landucari vidifTerefero,Haecaudientibuslach!yina2oboriuncur:fed erigeba
losviciflimconfolatione, me illisexemplumproponens,quiiam admenfes
irciterodo inter hos diuinafauentegratiaconferuacus firn ,quam & iplis3ii
duciamfuam in DeumcollocentjConungerenonimpoffibileiic. Addoet-
im,quodeacalamitasmepropiustangat,quiexremonffimis orbis parnb,ad-
enerim5infuetus rituum,&: ferocis tarn immanis, ipio vero lftic nat >s,ac a ce-
eris hifc e m orib9 affuefados : led llli me iam ad ea mala adeo obdui uille diee-
ant,vt negligeram.

Oumhasccumilliscommunicabam.Barbarimeiubentrecedere, &:quid-
am tarn prolixecum iliis egernTirogitant.Miferebatmeillorum^ moneo ita-
ue,vteuentumomnem Ueocommittat/anteoculosenimomnibusefrepo-
tum, qualesc^quanta^miferiasinhaclachiymarum vailenobis fubindede-
orandae mit. ülic fe nunc demum intelligere refpondenc/proinde cum fataii- if*^
it. morti obnoxiiiint,animo hoc sequiore eam oportere decreuiife a quod meM
bi focium adhucfuperititemvideant. Talibus didis tuguriumilluddeiero,
I reiiquacaftrorum tentonaperagians5virltabampaffimomnes captivosfo-
isaulio cuftodeambiilas. Etfuiffetquidemtum commodjffimafugas occa-
o.fiquidem propelnfulam c^rQ^^/^conlederemus, quas circiter decem
Brickioca abeft/edpropter captiuos Chriftianos, quoruadhuc qua-
lor in viuis erant,nihil eiuhnodi tentabam^fic colligens,ü in pedes me conie-
ro, irricauero Barbaros &c Chriftianos fimulad vnum omnesincernecioni

vt

S:

AMERICA

tradent:atquiforfanomnes& qua-
reapudillos hagrere, &: confolando fubleuare confternatos ( quodfeduloSc
conftanter a me fadum)apud animum propono meum. Ego equidem Barba-
ros habebam admodum beneuolos3quod forte Fortuna iplis vaticinatus eflem
aduen tum hoftium,qui cum praedi&ioni refpondiffe t , ccrtiore me pro-
phetandi fpiritupraditum effe,quam Maraka fuaprac-

dicabant.

Capvt

m

w

M

m\
m

1
m
m\
m

m

m
1
J

m

m

'HS

: '
1

m

•mm

<?> ß W<& fw f >s; 0 s

igaggggiaai

III. Pars.

C a p v t XLIY.

♦

Chore&mm hoflihm infiituta in locowhipernoäan-

Oftridie non longe ä finibuspamis,adpraealtum montem, Occa-
r^vocatumperuenimus. illic per no&em caffr'a figunt. Ego
tentorium fummi Regis Konyan ^^ingredior,ÖC inquiro , quid
in Chnrlianoscaptosftatuat. Reipondetille3in efcamflbifutu-
roSj&rnihiiimulcolloquium cumillis interdicit, feque Ülis val-
defuCcenfere., quodfehoftibusipftus adiunxnTent, cum domiillishaerereli-
cuiffet.Moneo eurmvt vitaillis condonata3amicos übi radar, fedfmftraincer-
cedo;quippe qui illos epulis deftinarac

Rex ille Konyan "Bebe ingentem cotbem humanis carnibusplenam fibi f;^fj"
appofitamhabebat3&: femur mandebat, quodados meumadmouens,rogat,
num Über et manducare. Reipondeo , nec bruta quidem animalia eiuidem ge-
nerisfefe mutuo vorarerquxiilaeftimmanitaSjVt homo hominedeuoret/ ille
dentes carni infigens,ait Iavvarefche:Tygmegofi4m3&C his fruor delidis. Tum
illum fuis relinquens moribus digredior,

SubvefperamedicitjVtquifquefuum captiuuminplaniEiempropefiluam
adripasfluminisproducat. tili parentes didt j, in magnum le &c amplum cir-
cum cogunt3captiuosinmedioßlluntj quos fimulconcinere, 6c aepitacula
cum idolis feu numimbus fuis Tammaraka^to more infonare iubent. Can-
tionibusabfolutis , captihascverbafimulomnes ordine magna audacia pro-
nuntiant/Nos epreflifumus fines noftros tan quam vin Itrenui.vos hoftes no-'c^
ltros captaturi &C dcuoraturi/vidtotiaautem penes vos ftetit , &C redegiflis nos
inpoteftatemveftram, quod quidem parum nos (ollicitos habet: virienim
beliicofi &fortes in hoftili terra gloriofe&vinliteroccumbunt. Regio infu-
pernoftrafatisamplaeft>&; virishabitata pugnacibus,qui csedem noftram in-
ultamnonfincnt. Tumreliquiadearefpondent: Imoexnoftrisiam complu-
res luftuliftis.quodnuncinvobis vlcifcemur. Finitishis fermonibus,quifque
fuum in ftationem reducit mancipium.

Tertiodemumdiefedibusnoftris redditi domum fiiam quifque repetit,
Sc fimul quos ceperat,abducit. Quipagum /^^Ä,vbiegocommorabat?

turanimum
ßtum.

84 AMERICA

incolebanUlli o&o Barbaris viuis potiti erant58c tribus illis Chriftianis,videli-
cetfacoho>ipfi.us fratre,&: Antonio, quem herilis filius ceperat. Prseterea duos
alios Ghriftianos iam affatos domum retulcrant , iftic votandos:
vndecim omaino dicbus in cxpeditio-
neminfumptis.

£ *yQ j"

iup ho

i

Klara

III. Pars.'

85

C a p v "t XLV.

iST # w Cjaüica nöndum abitum paraverat^d quam me deducerc
promiferant, vbi ex hello reverßejfint.

Everfosrogabam, vtadGallorumnavemme abducerenti quo-
niäm & militätum cum ipfis profe&us effem, de cos in capien-
dishoftibusiuuilTemjäquibusfatis cognorint; meminimeLufi-
canumeffe. Confentiunt, vbiprius tarnen refpirannt, tefecum^r*^
^J^rcfecennCjhoceft^accoftaChriftianonim. Burbam.

86

AM ERICHE

Duo Lufita-
us interfe-
ßorum fi-
hnnia de-

C A ? V T XLVI. %

Alterumextoflis Chrifiimis comedunt Georgkim Ferrerium, Ca-

pitaneiapud Lufitänos filmm.
Egulus Tatamm dhcdccciegionc noftri tugurii habitans , affa-
uerat Ferrarwm.h potioües pro more gentis confici curat , coli-
ueniuntplurimi, compotant, concinunt , &geniaüter conui-
uantur. Poftridiecarnem toftatn dermo bullitionecoquunt,ab-
fumun t. Hteronymi autem caro ad tres feptimanas in calatho fu-
pra focum mei tugurii pependit, & fomo indurata fuit fere ad trcs feptimanas*
vttamarida \ quamlignumredderetur. Caufadilatiöniscrat,quodP^^>
adquemfpe&abat , radices pro potionibusinfolemnia pocula conficiendis,
conquifitüperegre abierat. Nec enim ante ad nauem me deducere ftatuerant,
quam Hteronymi carnes folemniter epulati eiTent, Interea Gailorumnauis dt^

vbi accepi , non mediocriter contriftatus fumrfcd cum Barbari quotannis ipio
rum aduentum fe expe&are dicereht , perferendum fuit.

i

Cäpv

1 1 1. Pars.

87

G a p v t XLV1I.

Frodigium divinitusfaclurru.

Rucem exligno rec~to &tranfuerfo in veftibulo noftri tugurii ere-
xeram,adhancprofrratusfaspeprecesad Deumfundebam. Edi-
xeram autem Barbaris , ne eam demolirentur } nifi infortunium
fibiaccederevellent : illifecurimeaverbaconremnunt. Forte
cum Ulis pifcatum aliquando procedo 3 foemina qusedam euul-
fam cruccm viro offert,vt fibifphasrulas ex cochleis marinis confe&as in ligno
eiustauigaret, ob commoditatem forma? rotundse. iEgreidtuliadmodum
Interim magni cadunt imbres , 6c venti aliquot diebus perflant. Acce-
dunt illi me , &C rogan t , vt a meo Deo pluuiarum finem impetrem , ne planta-
tionem,cuius tempus inilabat,impedircn t. Culpam pluuiarum in illos rege-
nd coortas obreuulfumlignum,cuifa&o Deus meus fuceenfeat,pluutas eas
arBi'mo5quodidfignum3vbicolloquiacum Deo inftituetem,fuiffet. lllisita
meperfuanV heniis filius in aliaefigendamihiauxiliofuit, circa horampri-'
mampomeridianam.Eaerecl:aJiimulnubes difcedunt, &C coelum ferenum
effulget Jlliadmiratione fmpenrLplane fibiperiuadebant, Deum

ä nutu meo totum pendere.

tut.

88

AMERICA

Studitu he-
rum Tb au
tnaturgm

txißimatur.

Q a p v t XLVIII.

Dum ptb vefyeram cum Harham reim pifcibus teftdo 3 Detis miraculaß
_ fluvtm tempefiatibw adfreces meds imperak

ArWaä,qm Hiemnymum cö a'uerat;8t ex primatibüserat adiutv
&o me öcalio quödam ternoypifcibus rctia tendtt. Sub vefperci-
numcrepufculum pluuise large decidunt, cum ingenti£iagore>
neclonge a nobis, Ire vt eas venti in nos propelleretit.In Aanc apud
me focii cum meo O'eo agam de auertendis pluuiis^vt pifeatio fee-
licicer procedat: nonenim meeneignärum^iullamampliusinmapalibusru-
perene anilonam. His niotus Deo ex animo mpplico,vt omnipotentiam fuarri
manifeltecBarbarisidpetentibus,qüö füumnumenfemper mihi pro pitiunij,
&; prxfto effe intelligarit. Vix preces finieram,ventus propellitadnosnubes8C
imbres magno impetu , iiitraiamen lex paflüs a loco,in quo conftiteramus*
perftkeruut. Tum P^r^^adme.nunc manifefteintelligo, quod Deum
tuumiutetceffeiispronobis. Ren bus ergo pifces aliquot, ad Vitaefubrldium
includimus.

Reuerfiinhabitationem, vterquequidfacMmeffetj reliquisexpohunt
numerantes fiiVgük ordine.quod in magnam admiratio-

nemeosrapuit.

Gapvt

M

p ' AMERICA

^f^m^^. ArVaäiiiftru&us ab omnibusquae necetfaria erant,potiö-
• es Ä^^^depotandoconficit. Illisexhauftis* addu-
.0 i$^J*j^ am ad meduos ilios fratres captos Äntomum > quem
m1 P^l^ä i£r^rsfiliusceperat 3 & quatuornobisChriftianisiundis
S^^^^dJ^' . >ropinan t , nos priiifquambiberemus, Deo fuppliees pro
aoliim üwiuiiötorum , & vt nobis ipfis in hora mortis propitiusfit i ora-
mus. Barbari fermones nobifeum conferunt?& animo erant hilarijat nos
crudelitatem intuentes epularum, non admodumlaetabamur. Poftridie
carnes ebullitione recoquunt , ö£ breui fpatio vniuerfas abfumunt. Eo i-
pfo die alioabducorakeri donandus. Difcedente me rogant fratres illi
duo , vt Deum votis meis pro falute ipforum follicitarem : ego vero d>C id
me faclurum polliceor,& demonftro fimul viarmquam per montium de-
uiarequerentur/ifugaforfanelabipoirent, ne a barbaris inueftigati de
prehenderentur : peripecta enim habebam omniamontium diuerticula
lilos diclorum memores , vineulis folutis , fuga fibi confuluiffe
poftmodumintellexi, fednumfaluieuaferint,
ne dum quidem compertum
habeo.

T.-.TT.W».'»T-'Jt MM»1»!

PARTIS SEXT>E UBER SECVNDVS.

21

C A P V T L.

Deducor dteri dono ojferendus.

Educor indein vicum Tracfararafitibi, vt Regulo ifti dono ce-
derem.Dum fcapham aliquatenus promoueramus , conuerto
me refpiciens vicum vnde excefTeramus.animaduerto fuprail-
lum formidabiles nubes confifteretEas fociis commonftro , &
Deum ob Chriftianorum carnes deuoratas iratum dico. Vbi Uthörn*-
adlocum deftinatum venimus,tradunt me KeQiXoAbbatiBop &
fange, Sc fimul illiiniungunt,ne vel ipfe me moleftet,vel per alium mihi negoci- tond,tme°
umfaceflat, (iquidem Deus ille,quem diuino cultu afficiam, grauiter puniat
omnesjqui mihi vim inferant;manifefto indicio fibi id conftäre,dum inter ipfos
vixerim.Hortor & ipfe Regem,ac fratremmeum cum naui prope onufta pro-
pediem affuturum dico , agant proinde mecum humaniter , me fratris ad-
uentu mercibus id abunde compenfaturum.Gertb autem mihi conftare,Deum
(ecundo ventofratris nauem,non longo interie&o tempore feliciter in portum
dedu&urum. Rex deledtatus hacoratione, filii appellatione me di-
gnatun&libereperfiluas venatum progreflus, filiis
Regiis comitatus incedo.

M *

— __

5)2.

HISTORIARVM NOVI ORBIS

C a p v t LI,

Maria Bei-

kttanauis

Gallicetna,

Barbari commemorant mthideabitPinaHts Gallorum,

fi Ignificant mihi Barbari illianauem Gallorum,qua: MaruBel-
letu nomine infignita erat,& a Diepa aduenerat, merces iufto
onere fufficietes ab Ulis accepifle,vtpote lignaBraliliana^piper,
Xylon,plumas,CcreopithccosJP(irtacos,& alia eiufmodi,qU9
apudillos proucniunt. Adha^c quod nauem Portugalleniem
in R^o de lenero vi occuparint,& captum quendam Lufitanum
donarint Regulo hawu^ui eum vorarit. Tum Gallum eum , qui Barbaris in-
iunxerat,vt me deuorarent,in eanauipatriam fuamrepetere. Erat autem hxc ea
ipfanauis,quamfupracommemoraui, ad cuius fcapham profugus adnataue-
ram/edaGallisrepulfusfuLPerierat autem eadumdomum repetit: nec enim
quicquamdeeiusreditu in patriaconftabat, cum Diepamperueni,

vt poftea dicetür.

Liberatur

£ ART IS SEXTi€ UBER SECVNDVS. n

Liberaturt andern miraculo potim diuim sfflaießatü, quam <vUo velra*
tionü,*velhumanitatü benefiao , & incolumü patrm fm dtleäa rtd«
dit%r.

Capvt LII.

Dealia nau^quahreüipoflex Gallia ad eas orasappulity Catharina Vattauilla
tHmflUomodo ab iis,qui in naui erant,dwwaprouidentia motu re~

demptns fit.

Ofteaquam quindecim diebus in vico Tack/tvvara Suttibi \i-AUamau
xifTem,apud Regulum Abbati BofJange> Barbari quidam nunci- m imm
antjSxaudicum efle diiplcfum tormentum,ex Iteronnenfi portü, v,mti
qui alias Rio de lenerö vocatun Certus ergo quandam na-
uem aduennTe,peto vt me eo deducant i forfan enim fratrem ea
vehi.AiTentiuntur illiquidem ,fednihilominus id per dies ali-
quot differunt»

IntereaGalliiquiaduenerantjCertioresdeftatu meo reddüntur. Capitane-
us duos fociorum,& aliquot Reges Barbarorum (quibus amice vtebantur, & in
naui {imul aduenerant)ablegat in vicum, vbi commorabar. Aduentantes in-
grediuntur mappale,cuius Regulus Sovvaraß vocatus erat,contiguum tugurio*
in quo verfabarmunciaturmihiillorum aduentus perBarbarosshoc autem gra*
tulor mihi ex animo,accedo,& faluto hömines Barbarorum lingua»

Illiintuentes miferiam meam/ortem miferantur,& veftes fuas mihi com«
municant4Scifcitofexillis,vtqüidaduenerint. Refpondentin meigratiam ad->
ue&os,8c haberein mandatis, vtquibus poffintmodis & rationibu5,efficiant,
quo nauem eam confcendatm HxC audienti,änimus de ingenti mifericordia
DeiefTuseLmtur. Tum alterum illorum Perertttm nomine, qüi Barbarorum b™J<^
linguamdidicerat, talibus infttüö * Vt videlicetfe fratrem meum fimuiet , &
attuliiTemihiciftasquafdam mercibus plenas, ac petere s vt nauem ingreflus*

P4 HISTORI AR VM NÖVI ORBIS

eas accipiam. Tuminftruo eumvt iimulet3forevtiftic inter Barbaros mihi
commorandum ilt,adpiper& aliaidgenuscongerenda,donec anno fequente
nauesreuertantur.Hisitacompofitis^impetratmihi liberum in nauem ingre£
fum,fed & herus meus ipfemet comitabatur me. Quotquot in ea erant adueni-
enticondolen^&omniainopihumanitatis officiadeferunt.

Diebus circiter quinque in naui tranfadis, quserit ex me herus & Regulus
meus Ahhati Bo/Jangeyvb'mam ciftas ifta? fmt, eas mihi tradi iuberem , quo tem-
peftiue domü redeamus. Ego Praefedo nauis mentem Reguli expono,is mo-
gmtlifih net vt 4uas p0^111 morandi caufas nederem , donec iufto onere Sc fufficienti-
&maii(iöfi. bus mercibus nauis inftruda effet, vt expeditis fibi , minus ab illis metuendum
fitfi f orfan irritati vim molirentur,aut turbas alicui mouerent, fi videant mihiin
nauiretentononreuertilicere. Eft enim genushominum infidum3necvlla
virtute praditum. Herus vero meus non aliter perfuafum habebat quam
fe domum rediturum. Ego verbis eum dudito , Sc ne tantopere f eftinet oro,
ipfum non latereaaio,amicos fures effe temporis , qui Ci in ter peregrinos conue-
niantno faeile diuelliinuicem,caufasque moxx vndiquaqueconquirere : quan-
do vero naui inftruda iamitineri accingentur, tum&nos domum reuerfuros,
his rationibus ipfum diftinui.

s - Tandem paratisiam omnibus, Galli in nauifimul omnesin vnum con-
gregantur,accedo Sc ego,illisq; me adiungo : aderat etiam herus meus Regulus
cum ea Barbarorum turba, qua; ipfum comitata fuerat. Capitaneus Regem
*bMmr w Barbarorum talibus per interpretem alloquitur : Sepro magno id benencio
ducere,quod vit£ capti pepercerint,quem inter hoftes fuos ceperint ; addit pra>
tereajVt me honeftius ab ipfls abduceret,ea lege me in nauem vocatum, vt mer-
cesquafdammihicommuniearet, quibustam fidam Sc liberalem cuftodiam
recompenfarem:tum quod decreuerit.alias apud me merces deponere , ac con-
ftituerit, vt diutius, quoniam moribus Sc lingual illorum iam affuetus efTem , in-
ter ipfbs hagrerem , ac piperi atq; aliis ipfis neceflariis colligendisinterea occupa-
rer,donec ipfe anno elapfo reuertatur. Sed conuentum erat inter nos , vt decem
plus minus nautar, qui quodammodofaciemereferrent, vno ore me fratrem
iuumdiditarentjacvnanimiteratquepertinaciter me repeterent fecum in pa-
triam reducendum. Proponitur ergo Barbaris hxc noftrorum fententiaavideli-
cetfratresmeosnullomodo concederevelle,vtinterram reuerterer, fed reda
in patriampergeremjVrgere, quoniam paterconfpedum meum defideretan-
tequam moriatur. Capitaneus fe Barbaris ad eum modum excufat» Se qui-
dem Prsefedum claffis erTedicens,& maluiffe,vt hero comitatus reuerterer : ve-
rum fe folum,fratresautemmeosnumero complures quibus omnibus refifte-
re non valeat. Sed hic pratextus in eum tantum finem fiebat , vt faluo honore,
Sc amicitia a Barbaris commodiflime difcederet. Tum ipfe quoq; hero meo Re-
gi fic mepurgo.cupere me vtique cumipfbregredi, fedimportuna fratrum me-
orum flagitatione impediri.

Vbiergo hxc ordine percepiflet , lamentari Sc eiulare occipit, quod fi vti-
que meducerevelint,orat3 vtproxima nauigationemereducant, fefiliime lo-

co di-

III. Pars. 9$

Co dilexiffe , &: grauiter indignari incolis Vvvattibicenfibus , qui mortem mihicom-
minatirucrant..

AderatvnaexvxoribusRegis, eammelachrymisfuis promoregentisprofequi
Rexipfe iubet: tum ego, eofdem ritusobferuans,eiulatus inuicem reddebam. Finitis
ergo ploratibus , Capicaneus Regi ofFert nonnullas merces, qua? precium quinq-, feu-
tatorum a^ftimari poterant, cultros videlicet,{ecures, fpecula, & pectines: quibus af-
fumptis, ad terram,&: in habitaculafua redeunt.

Hunc ad modum omnipotens Sc mifericors Dominus, Devs Abraham, Ifaac & ^^W5
Iacob, de poteftate&truculentiatyrannorum immannTimorum me clemenuffime

eripuit : cuilolilaus, honor &gloriaa perCHRiSTVMlESVM ßiuimeAu-
filiumeiusdile&um}&redemptorem '
noftrurn,Amen.

C a p v t LI II.

X)e nomwibus Prafeäomrnin naui, & cuias eä fuerit: Item de iü , qua accidemnt
antequam pörtum relinqueremus\ & quänffim iemporü in
<^aBämredeu^4nßtmptum>

Nomen

PARTIS SEXT^E LIBER SECVNDVS. 97

l Omen Prafe&i eius Nauis erat Witbelmusde Motfer.-Naucle-
J ri,Francifcus deCampis; Nauis ipfius , Catharina de Vatt*-
\ uiUa,8cc.

} Dum nauem inftruunt,vt Galliam repetanc , nec dum portu
§ tarnen Rio de lenero egrefli eflemus, confpe&a nobis fummo
manenauicula Portugallenfium , qua; merces cum Barbaris iis
commutarat,quosfibideumd:oshabent,& Markayae vockzmm: fuftt autem
yicmiTuftinlmbarum, quibus Galli familiariter vtuntur , qua^amba: natio-
nesinuicem inimicitias exercent. Eratea ipfa nauis, qusemeante quarfitum ve-
neJ^ytfupramonui,fpedansadPfrr«wi<o^fta , curatorem negotiorum
pro mercatoribus qaibufdam. Videntes igitur Galli,eam e portu egredi tentare,
tormenta difponunt , nauiculam inuadunt animo deprxdandi. Adiun-
guntetiamme^vtillosdededitione compellarem: congredimur ergo , fedre-
pellimur, & quidam ex Gallis traie&i procumbunt, quidam fauciantur ; Ted 6c
jpfe multo grauius vulnus accipio,quam quifquam fauciorum. In hoc diferi- J**^
mine coftitutus ( nec cnim.nifi mortis anguftiis circumdatus eram ) Deum im-
ploroA arcientibus votis cxpofco , vt vitam mihi fuppeditare dignetur, donec
interChriftianos beneficiain mecollata^lenooredepra^dicareliceat.quando-
quidemmeab immanifumatyranideliberarit. Reftituor ergo priftinas valetu-
dini,quodfanebeneficium foü Deo Opt. Maxim. aceptumrefero,cui laus Sc
gloriainceternum.

Anno 15/4-vltimo Odobris die vela inpotu Rio de lenero expandimus, iter
verfusGalliaminftituentes.Ferebamurventisadeoprofperis,vtnautis ipfisad-
mirationi euet,& pro fingukri Diuinx Maieftatis beneficio , ventis tarn fecun-
dis metam vfquequaque contingere agno£erent: quod manifefto etiam mira-
culo Deus in medio mari nobis comprobauit.

PridieenimNatalitiorum Saluatoris noftrilefu Chrifti, Delphines magno
agmineadnaues nollras alludebant,cos in tantacopiacapimus , vt addiesali-
quot nobis lufficerent.Similiter quinta Ianuarii pifees ad focietatem nobis fe of-
fer untmecenimfere aliusvidus^prcEterquamquiexmariobuenera^nobisrup-

petebat. .

Tandemad 7.5. Febr. Anno 1555. appellimus ad Regnum Galliae prope oppi- 1J5J
dulum Honflor in Normandia}nec vlla per totum iter nobis tellus , totis fere qua-
tuor menfibus apparuerat. Nauem itaq; exornantibus,& ipfe operam meam lo-
cabam»Hocdemumlaboreconfedo, omnibus gratiasago pro benefieiis mihi
pra^ftitis immortales,& tandem a Capitaneo veniam,& literas rogo liberi tranfi-
tus.MaiuiOetis quidem meiterdenuo in eas oras cum ipfo mfeipere, Ted vbime
induci non pofle videt, impetrat mihia Gubernatore Normandia?, Domino
AdmiraüiocpieüThalaßiarcha^thon&o teftimonio dimitterer,qui deaduentu
meocertiorredditus, vocatme in colloquium, & ipfe literas fignatas prarfenti
mihi tradit. Capitaneus vero meus de viatico mihi profpicit. Venia ergo
impetrata,H0w/fe«r, HMeneuf, & inde Die f am oppida
Gallicana proEcifcor.

N

ae-
i/t-

Diep<e ingredior ades matrona , cuwconiux erat Capitaneus in naui
Bellete ,qu<t <vefo nos ex Braßlia praceßeratjednec dum
quidem in patriam reuerfi erat.

B vrbe Diepenli exierat nauis Bellete > qu£ Vehebat inter«
pretemillum,qui meBarbaris deuorandum propinauerat,&fi~
militer in Galliam tendebat,fpe£tans ad eos , qui me pröfugü a
Untre repulerant,cuius etiä Capitaneus BarbarisLufitanü que-
dam ad deuorandü donauerat(vt ipfimet Barbari retulerät)oc-
cupata naui quadäm Portugallenfibus erepta , vt fupra monui.
Ea nauis nondumfubaduentum meum in patriam redierat ,quanquam tribus
menfibus praceffiflet nzuemVattauillam, qualme redemptum vehebat-
Refett in lllorum,quos nauis Bellete vexerat,vxores & confanguinei accedunt me , &
|/i*GT/te£ogitant,num obferuafTem eos.-omnino re/pondco , funt exiis multi homines
mcciderit. impU)qUocunque demum locorum agant , tum commemoro , quendam ipib-
rum,qui inter Barbaros vixerit, & nauim eam confcenderit, Barbaris fuafine , vt
me deuorarent,(ed diuina tarnen prouidentia feruatum fuifle. Addo etiam, vt
Untre ad tugurianoftraaccefTerintjpermutantesmerces pro pipere & Cercopi-
thecis,ipfe vero a Barbaris profugus ad Untrem tranärim , (ed ab ipfis nulla mei
miferatione commotisrepulfusaterram Barbarorum repetere coa&us fuerim,
quod fane me extreme cruciarit.

Infuper Barbaris obtulifle virum Chriftianum Portugallenfem deuorädum.
Ex quibus meiamcolUgere,idexiingulariDei prouidentiafa&um,vtpr£cede-
remillosincoIumis,& redux vobisnuntiarem,qu£eeuenerint.

Appellant illi quandocunque licueritjinterea augur vobis ero 3 non impuni-
tam ilüs fore tyrannidem illam & erudelitatem,quam in mc exercuerint,in me-
dia illaBarbarie,quocunque demum idfiat tempore : manifeftum autem cflc>
precesmeasardentiflimasDeum ipfumin ccelis exaudiuifle. Tum recenfeo,
quam fecundis in reditu fuhTent vfi ventis,qui me aBarbaris pretio redemptum
in naues aiTumpferint,quod fane res ipfa docuit. Deus enim ccelum nobis fere-
niflimum,ventofque fecundiflimos largitus eft,& in medio man pifces abund©

invitajfubiidium fuppeditauk.

I I I. Pars.

tixc audientes aniniis prorfus fuerunt eonfternati, fcifcitantes anxie,
quid tandem ergo fperareipfosiubeäm , numquafpes(alutisipforum&
reditus adhuc fuperefle putandüm fit.Ego,n e plane defperarent,rleri pof.
feaio,vtpatriamcontittgäntreduces : plerique tarnen noftrumfirmiter
credebamus^auem ipfam cum hominibus periifTe.

Finitis tandem hifee omnibus , digredior ab illis3 & reliquis äd üen tum
meumjvbifofpitespatrixfinescontigerintjannunciareiubeo,

Diepam ergo dcicYens9Londlmm ^g/^metropolim näüe ädüehor,il- Amhom&it
lic diebus aliquot tranfaüis,StUrtdiam peto>& tandem oAntuerpiam. m^kuk

Atque bxc eft mea peregrinatio, qua , confe&is &: exhauftis immenfis
malis&laboribusjexlbliusnuminisomtiipotentiajfuperata^induicepa-
tri« folum faluus &: incolumis redu&us ium,cui laus tk honor in fecula.

Oimmenfa Dei omnipotentia,per quam coelum ipfum & terra funda-
ta funt! O Deus maiorum noftrorum Abrahamjfaac ßt Iacob,qui popu-
lum tuum Ifraeliticum valida manu eduxifti de poteftate hoftium per ru-
bri maris aquas,qui inter Leones feruafti Prophetam Daniel , te #ternum
mundigubernatoremrogo, per dileclum filiumtuumlefum Chriftum,
qui omnes nos ab aeterno redemit carcere, vt me quoqüe ex manu horum
tyrannorum eripere digneris 5 qui in tenebris ambulantes te non cogno-
uerunt.Sin,6 Domine,h£c voluntas tua eft, vt vita tarn truculenta mono
finiam,inter gentes has,quibus tui notitia abfcondita eft > quique audien-
tes per menomen tuum annunciari , nullum tibinumeninefteeffutiunt,
neque poteftatem ex manu illorum liberandi me, tunc fpiritum meum in
hora mortis vltima? corroborato , quando hoftis casde mea fe fatiabit , ne
defperem,nec de tua mifericordia difEdam > 6 pomine : tu quietü 8c pla-
cidummihifinem,vita^q-,trariquillitatempofthaclargire,mequeaba;ter.
niscruciatib.clementiftlme deyeftäejquosförmidaruntomnesquotquot
fuerun t maiores noftri.Sed,6 Deus, tua hä?c eft poteftas,ex manu illorum
liberandi meiadefto mihi &: eripeftie5tu enim adiutor meus es. Si eripue-
ris me,non fortunx illud neq; euentui affcribamsfed opus brachii tui erit<
Non enim eft homo,nec po teftas in terris,quq eripere me valeat. Vbi ergo
eripueris me de poteftate illorum, beneficium illud &; mifericor-
diam tuam palam faciam,8c pradicabo eam inter
omnes gentes, Amen«

ÄAÄ_4..-AJ..»Jl ..i_.VjN_A_-_6.il_ :

■h.«M.KW,WiffW.«

W.J WiT W>T GUI kjf T£T T/J.wlt

ÄMERIC

J^mgo^rediderim

Peäorüdrdentesfand$repoJßpr&?s:
^imediosintirv^erfalbituranxim hofies>
EfrfiißrAturnh^perfotaPipß graues,
fflamcwo filibiiisgeriialiter errat hdbmü3

S&pe creatori commouetarma fuo.
Erp) reluäantem;quißnßris Vndique (brtem?

Hic 1 tibndmplacitumnöueris effe Dekün.
'Necdubit&jibihumltn 'adtftju viricfrectrtri**

Saluificäm placida concipe menie ßdem.
Wuqueagetranquillam, qni vis traducefe vitami

Et beneprbßeffüm pföhbus eße cupis:
Heßbnß edoceas diuinä, fideliterillb?,

V nde fklus mißrö tempore certa venit.
Cum vita in medio conuertiturobruta luttu*

Et ßat in ancipitißrs malefida loco>
Qm vis mdicium de noßroferre libello,

N olo putesfamdm nbmtnis inde peti.
QuAritur Athereo nongloria vana ^Tonanti^
Intima qui pr&ßens mentis vbique videt.
Ulms arbitrio teque tüa conßcro Lefiof3
Illeammifaciatproßera votameu

Ul3£i

Libripriorisexims,

mta

Histo-

III Pars

101

„ 7/*;

.-3

HISTORIE

ßrafilianae loannis Stadij Hefsi

P ar s Post e r i o r .

i ifflritmens futcmäam qüfdem, fedfidam Expofiüonemdttehui
i;1 '^&morib'us Tuppim Imbatum, quorum Regio in America,
fitb vicefimo quartogradu vltraJbquatorem verfus Aniar-
äimmßta eky Mflag* conügua , ex qua Fluuius de Ien ero
Y-^Lufkmü cügriortynatusm Oceanuminfiuit. Apudquos
nommfere menßium jbatio captiuusfuit.

C'l '' -/'/ . C A P V T I.

Deinflituehda namgatkne in um AmericA oram,quam flumen Ite-
•xdnne Brafilianü , Lußpanis vero?K\o ^fcnero vocatum ir-
■ngaij^ Tropico Capntomipßuei ^gradmpoli

. L y s s i v p o ciuitas eft Lufitanorum , cuius eleuatio tri- Mioit'mtti
ginta nouem graduum ad Ardos : quihinc foluunt ^gg^J^
cituri prouinciam , quas eft ad flumen de IemroinBrafilia
America, primiim adlnfulasC^^r/Wferuntur } quasHi-
fpanis parent , &C quarum feptem nomina recenfentur.
I. GranCanaria. II. Lancerott a. III. Forte Ventura. IV» il
Ferro. V. laPalma. Vl.Teneriffe. VIL (jomera. Hincoccurrunt Infular,
qu« vocantur las Isias de Capo Verde 3hoc eft, Infulas Capitis Viridis ( Görgo-
nesduc Hefoerides olim di&as. ) Id Caput fiue Promontorium in iEthiopia
eft ', quaraquibüfdam^^ appellationeinrignitur. Infulas cx , quas
mododixi, omnesfunt fübTropico Cancri > ÖC Regem Portugallice a-
gnofcunt.

Ulis relidis , in vafto hoc Oceaiio iter dirigendum eft inter Auftrum &
Aürtroafricum, \ttf\xsBrafiliam, eaquenäuigatiofaspiflimetriummen-.
fium,autpluriüeft , priufquaminBrafiÜamdeuenias.Superato^rgopn-
A ~ ^ ~ mural

r.'.» * T.-.T F.'.T T T.%? T.'.T T.'.T TOWKI T-'-T KT TiSI t'l-T t/-T KU tt'Jt T>\1 Vit T.'.t ff.TT

10* HISTORIARVM NOVI ORBIS

fura vfpiamapparet* quibus polusnofter Ar&icusdefcribitur. Poft per
ipfam Eclipticam adTropicumCapricorni confccnditur.Vbi ergo trans
brumaleilludfigftumpr«teruedusfueris5folem iamadSeptentrionalem
plagara CönUerfum circumagi inclinato orbe eonfpicies. iEftus
interTropicos eftperpetuus: intcrquos
Brafilk ex parte iacer.

PARTIS SEXTifi UBER SECVNDVS.

C A P VT

II*

DefituBrafilixtqitam ex parte ipfemet perluflraui3 & fimulde hahitu fiu
veflitunationis cjuamCariosuocant^

kafilia per fe ampla eftRegio,multasBarbarorum nationes co- 5** *m

Arnes-
ntfitf.

plcctens,que, iiiter fe linguis variänt. Varia ferarufn genera nu*-
tritJpfac6ipecl:ueftarnd2niflima:arboresenim perpetüo vi-
rent,necFere vHam cum noftris fimilitudinem habent $ hömi^
nesnudiincedentes,obfcoenas corporis partes nullointegunt
velamitie.

Ea Regionispars, quannter Tropicospofitäe&nunqüam adebfrigefcit, vt
cumautumnonoftro conferendafit. Altera verö, qua? vltra Capricornifignum
extenditur,paulbrigidioreft, vbinatio Ctn'o* habitat , qua; tergoribusferarum
commodetibiprseparatis obuelatur.Mulieres eiusüationis contexünt ex Colli-
pio indufia fine manicis , ad facci formam vtrinqueaperti, quibüsfe induünt,
eafüa lingua Typpoy nuncupant. Sunt in ea regione Fruges qusdam, 6c arbores c"«^
etiam frugiFera^qua; vi&um hominibus pariter & animantibus prcbent. Cor-
poris coloriliis äSoleaduftis eftaquilinus. Agiles funt,& iuftamembrorum
propor£ione,varri & malitiofi admodum , hoftibus fuis adeo infefti, vt extreme
eos perfeqüantur.&captosdeuorent. Regio ipforum aliquot centenamiliaria
patetinterSeptemtrioncm & meridiem, quorum quidem Vel cjuingenca ipfe
marisoraslegensemenfusfum, &pleraque etiam continentis eius loca perlü*
ftraui.

mores-

C A P V T HI*

De montibtis eius Regwnis eminentißimis, & de natione tjuadam
Barbarorum in iifdem ^verfante, quam Waygan-
nates vocant.

Vnt montes in ea regione* qui intra tria miliariäj&alicübi lo-
gius,ad märe pertingunt. Iipaulatim confurguntprope vicuna
BayadeTodos los Sanft öS > quem conftruxerunc & incolunt
Portugallenfes-Secundumlittus märis plus vltra ducenta qua*
tuormiliariaportendunturilli montes, & fub vicefimumno-
numgradumvkra>£quatorem, verfus polum antar&icü de*>
finunt.Quibufdam vcrb locis o&o miliariain latitudinem patent. Vitra illos
eft plailities aperta l tum plurimi Fontes ex illis fcaturiuntJ reras in(uper educant
in copia.

Natio qüaedam Barbarorum habitat in ipfis montibus , ^ayganna dida,
qua; nullis cerusFedibusfixaha»retireliquorummore,qUicitra^ vkrä montes

m

w

2iaiOIV( HI. Pars.

CT AT 2 114

C a p v t IV.

£?#fftii&£> liau q $ j aibn clo m m f <: io jpi c ein

Tuppin Imb^mm^uommcaptmuffu^ Regio aquibusna*

üonibm cmBa fiu

Vppin Imba admwe habitantrante montes illosfupracom- r^l» im
memoratos , & poft eofdem eorum Regio ad 60. miliaria
pater.Exipfismontibuspromanacfluuius, cuiusripamex ^».
altera parte tenent, eius nomen dl Taraeibe» Qua ad mare
habitant , plaga ea ad 1 8. miliaria fecundum littus extendi-
tur.Vndique autem ab hoftibuspremuntur. A Septentrioneimminent
ipfis , quos Weitaht appellan t > ad meridiem Tuppinlkinßi, in imeriovere-
gione Karay a.ln montibus autem ipfis Waygannatyitifxvjpet &: Marhtyates
interipfoshabitantes, & quidem infeftiflimos haben t,aquibuspoftefk>.
ribus maximal affliguntur.Relique^ nationes inter feipfas etiam diflident,
SC bella inuicem gerun t,& quos vtrinque ceperin t,eos deuoran t.

iEdificant plerumque prope filuas & flumina, vt feras , pifees, & ligna
inpromptuhabeant. Vbilocumaliquemdeuaftarunt, commutanteum

cumalio.

Capvt V»

Tugtmommforma9& quogenere vaUiipfomm <vici

muniantur.

I Tuguria qua^dam conftruerein animohabent , tumRe- caß&domi-
I gulusconuocatveUo.familias: cöq^itä&W
toemina?,quotquothaberipoffunt , qui vtplurimüomnes a.
inter fe cognati fun t*Tum cafam con{truunt,que_ in latum
^ quatuordeeimpedes, inlongunl autem centumquinqua-
«intapatet.prout plures eam inhabitauerint : in altum autem duas circi-
ter orgyias affurgit. Lacunar conuexü elUn formam cell« vinariä, quod
ramis paimarum fokdejnlto

ititiodtftin6ta eft>nec Xuntin ea conclauia: vnumquQdquepar, vir videli-
cet cumfoemina 1 ocum peculiarem occupant.ex vno latere ad duodeeim
pedes latum ; exalterorimiliterfitäbalüs, donec totumtuguriumcom-
pleatunfingula: autem familiär fuum peculiarem focum haben t.Regulus
eiustugurhinmediolocumoccupat. Cafeipfie pleneque omnestnbus
dunt axat foribus feu oftiis patent ad vtramque videlice t extremitatem
& in medio : funt autem humiliores > quam vt crefti ingredi poflinc.
•■ - O

I

I

i

I
at

rr-

ä)

& 5

I

m

6*

p

'iL

I

1

ü
B

ßl
I

I

i I

g£ l

lll
1

B

S2
iL

m I

;J HISTORIARVMNOVIORBIS

Raro vicum videas , qui vltra feptem eiufmodi cafas contineat > in qua*
tum medio area eft,immolandis captiuis deftinata.

Muniunt tuguria adhunc mbdum \ includunt ea circumcirca palma-
i'umtruncis/efquiorgyiamfiuenouempedesaltis, per medium fiflis, &
ex ordine erec1:is3ac fatis ar&e coniun<ais,ne qua fiffura fagitta? tranfitum
pr^beat-Ipfiautemforaminaminuta aperiunt>per que^ fpicula fuadifper-
gaöt. Tum verb circa haue munitionem cra tes circumftruun t, ex prseal-
tis 6c robuftis palis fadaSinon tarnen adeb aide compa&as, nec etiam ad*
eolaxasj vc quisperrumperepoffit fubdudo corpore. Quibufdam
moris eft capita occiforum&deuoratorum illis
praifigere in ipfb incroitu tugu-
riorum.

Capvt

J

PARTIS SEXT^E UBER SECVNDVS. io7
C a p v t VI.

De modo ignem eliciendi.

Igna illic nafcuntur, qua? vocant Vrakuciha, illa exiccant, dehinc duo
ex illis digiti vnius cramtudinem a^quantiainuicem terunt,ex quo at-
tritu puluis deraditur , qui calore attritorum lignorum inflamm atur,
atque hoc modo focum inftruunt.

Cap vt V II.

L

DeßratistquihusnQ£lu incubant.

tarn
metuunt

O&uindormiuntreti ex Goflipio contexto [Inni vocant) & ad Br*P1'
duos palos fupra terram religato. Focus autem tota nodte collu- viaMnm.
cetmec facile in tenebris tuguria egrediütur,vt natura opus red-
dant,nifi ignem praelucentem habeant;adeoD^monum,/«g^»-
^geipforum lingua dictum, exhorrent,quodfa?piusipfisobuium
confpiciunt.

C a p v t VIII,

Quam ßnt exercitati inferls ac pifcibtts iaculis configendis.

lue nemora petant,fiue flumina, vbiuis arcu ac fagittis inftructi *****
incedunt.In filuis obuer(antesaoculos furfum in arborum cacu- «r«^^/,

r r • eatorss,

mina perpetuongunt, Ii quasexmaiorum auiumgencrecon-
fpiciant,vel Cercopithecos, aut aliä animalcula , qua; in arbori-
bus verfari folita. Vbi quid deprehenderint,eo vfque fe&antur,
donec pradam nanci{cantur,raro admodum vacui dorn um re-
uertentes,fivenatumexeant.Pifcesnon minus fblerter inueftigantin ipfolitto-
re: vifu enim acuto prcditi funt. Vbi quem natante viderint^eum iaculis figunt,
vix vnquam aberrantes. Fixum autem natando quamprimüm confequuntur.
Sunt quidam maiores pifces,qui vbi vulnus fenferint/undum petunt. Ulos ipfbs
etiam /efe fub aquas mergentes, vel ad fex orgyias in profundum fequuntur , &c
captos protrahunt.

Sunt & illis reticula,contexta ex filo detracto e foliis quibufdam oblongis Sc
acutis,ipforum lingua Tockaun vocatis:quo reti,fi pifcari inftituunt , conueni-
unt aliquot, quifque fuum arFert,ingrediuntur mare , qua vnda alta non eft , 6c
reticula eain circum componunt,tum alii orbem eum ingrediuntur , & aquas
i&ibus verberant,quofac1:o,püces profundum petere volentes,inretia incidüt:
Qui plures ceperint,diuidunt eos eum reliquis.

O 2.

- ■ ■

rvx t*T KU T- J VX t.UV.l*:1 VH f.* w,r

108 HISTORIARVM N0V1 ORBIS

aw»* s Sarpenumero &illi,quin6 longe ä mari abfunt,aduentates pifces eiufmodi in

jtccatufifti- 1 1 1 -

magna copiacapiunt,&: adignemtorrefa&oscontundunt in farinam, quam
probe exiccant,vt artatem ferre poffit, fic pr^paratam domum auehunt , & cum
rarina radicum mixtam comedunt : fi pifces torridos aueherent , corrumperen-
tur illi ante iuftum tempus,vtpote qui fale macerati non funt. Adhasc farina ar-
cÜus conuafatur,quam pifces integri,licetaridi.

SS

H2>|

Ül

m

pi
Hl
ml
H

TC-

C A P V T IX,

Bar hart
vjtd im-

bevbss.

Deßatura, & habitn corporis eiusgentk

Ens eft concinna&iufla corporis proportione predita,in vtroqj
fexu,nec differtanoftrishominibus, nifiquod afole aduftico^
lorefintaquilino^quippequinudiincedant, cuiufcunque vel
j setatis vel fexus demum fuerintmeeipfa verenda aliquo mode
. contegant.Deformant autem fe ipfos coloribus afeititiis.Barbä
* non alunt,fed pilos radicitus euellunt,quotiefcunqjfuccrefcüt.
Perforant etiam labia,öc auriculas,quibus lapillos appendunt, in ornatum fcili-
cet corporis. Adhaec varie fe plumis exornant.

m

m
m

3Ü>

H
m

m

m,

ff-

m

ü

m
m

m
m\
m

TaupertM
facitingt-
niofos.

C A P V T X.

De inßrumentisrfuilws in Jecando et findendo vtunturjis videli-
cet in loctSyin qua: cultrijecureset forßcesnon per-
feruntur.

)* Riufquam naues in eas oras appellerent,& nunc quoq; quibut
\ daminlocis,quo nulta vehuntur^quoddam genus lapidisco-
lore veneto aut camileo faturo in modum cunei formant »tum
partemlatioremobtufomodo acuuntris fpithama? longitudi-
nem habet, palmar autem latitudinem,&duorumdigitorum
craflitierruvariant autem magnitudine : hinc lignum aliquod
fumma parte inflectunt in angulum , cui lapidem inferunt, & vimine aftriÄum
innodant.

Eadem forma eftferreis illis cuneis,quos a Chriftianis quandoqueaccipiunt»
Sed nunc manubria aliter formant-foramen enim in fummo conficiunt , cui la-
pidem inferunt,&: quiduis pro libitu ita fecant.

Parsdentesaprugnosinmedioacuunt,quosligno duplici includunt, & fa-
gittasacarcusfuos illis radunt,tamque glabras &rotundasreddunt,acli torno
buigata ac perpolita efTent.

Eft & aliud dentis genus in vfu,animantis cuiufdam, Pacca illis vocati ; illum

in

PARTIS SEXTM LIBER SECVNDVS. t0j?

in apice acuunt,& fi fanguis intercus ipfis moleftus eft,locum fcabunt eo,donec
fanguinem eliciant,vt quandam facrincationisrationem referat»

Ca p v t XL

De pane^uo *vefamtm>et de nominibus frHgum , item de ßtione et pr&
paratione eorum in ufam et viMum quotidianum.

wmm

Rbores iis in locis incidunt, quo plantationem fuam inftituere Jjjj****"
conftituerunt,incifas relinquunt ad menfes tres, donec exicce- M *r*ßn-
tur,hincignefuppofico cas comburunt,& plantant radices me*'^'
dio inter truncos ipatio,quibus vefcuntunea? nomine M&ndio*
c*vocantur,& nafcuntur inftar fruticis fexpedum alti,fingulj
tres radices proferunt.Quando fuccreuerüt, euellunt fruticem,
& radices decerpunt.xaulis autem ramulos abruptos terrae defigunc:ii radices a»
guntjqus femeftri lpatio fuccrefcentes, vfui rurfüs effe poflunt.Prsparantur au-
tem tribus pptiflimum modis.Primus eft, vt fuper lapidem contritse in minutik.
nma rruftula comminuantur;& fuccus exprimatur,quod fit inftrumento ex fo-
liisramorumpalma?parato,cuinomeneft Tippiti: expreffe ficcantur, poftper
cribrum tranimittuntur,ex farina autem illalibapinfitant. Inftrumentum illud,
in quo farinam torrcnt & pinfunt,ex luto figulino confe&um eft, forma patina?
capacioris;

Alter modus eft quando radices recentes in aqua macerant,dönec putrefcät,
putrefa6tas in fumum fufpcdunt.donec exiccentur : aridas eiufmodi radices vo- S*« *%'
cant J\£inrima,8>c multo durant tempore, vbi in vfum adhibere eas cogitant , ir/"*"""'
mortario hgneo contunduntrea farina tarn pura,tamque Candida cuadit, vt tri-
ticeae non cedathincliba pinfitant,quorum nomen eft Byyvr.

Tertius modus eft,cum accipiunt probe putrefa&as Mandiocas, antequam
exiccentur , & illis aridam farinam, & aliam adhuc recentem commifcent , mix-
tarn poftdeficcant,qu£ integrum annum incorrupta feruacur; & perinde eft ef-
ficax:ha?cad eum modumpra?parata,vocatur illis Vuifthan.

Sunt & aliajrationes farinam conficiendi , ex carnibus videlicet & pifcibus
paratam,&quidem hocpa&o: Garnes velpifces fuper ignem in fumo & flam-
maaflatospenitusindurantihincfruftulatim captosdenuo fuper igne in vafe
feu fartagine vftulant & torrefaciunt. Vafa ea in hos vfus coda funt > & Ynep- ***** *
paun illis dicuntur. Poftin mortario ligneominutiflime teruntur & cribrantur,
Atque ita farina erHcitu^qua? diu afleruatunnec enim vel pifces vel carnes vllas
fale condire apud eos moris eft. Hanc autem farinam cum altera ex ra*
dicibusmixtam comedunt,necomnino ingrati
fäporis eft.

De culina-

riacondie»-

dirationt

dpudlndos

befce.

NirW!rf.>MWMT.>!rV!,l

HISTORIARVM NO VI ORBIS
Ca p vt XH.

De modo coquendi cibos 3 et de nouo quodam ßlis
genere%

i - ■

% Leraque ex illis nationes fale non vefcuntur: erantf tarnen qui-
dam inter eos,qui me ceperät,fali aflueti,edoc1:i idaGallis,quo-
rum Gommercio fruuntur. Infuper commemorabant , efle na-
tionem fibi vicinam, i^tr^ nomine, quaj ex palmis falem con-
ficeret in condimentum ciborum , verum qui eo liberalius vte-
rentur,vita? efle breuioris. Illud autem eo modo parant , quo Sc
ipfe parari vidi, & in parando ipfos iuui.Palmam prsegrandem incidunt , quam
fcindunt minutim,hinc ftruem ex lignis aridis conficiunc } cui palmar fegmina
fuperimponuntJ& omnia fimul ignibus fubiedtis cremant : hic ex cineribus illis
lixiuium parant,quod coctum cogitur, & fal illud producit. Ego quidem nitrum
efle arbitrabar,(ed ignis explorationefecusfe rem habere deprehendi,fal fapie-
bat,& colore erat cinereo.

Quicquidcoquant, fiuecarnes fiuepifcesfuerint, vt plurimum pipere viridi
condiunt^vbicodiofereconfummataeftjexiure depromunt, & in liquidam
pukem redigunt, (Mingau eam vocant) quam ex cucurbitis,quibus pro vafis v-
tuntur,(orbent.

Sivelcarnes velpifces coquunt, quos aliquandiu durare cupiunt,eos lupra
focum ad 4/pithamas eleuatos in cratibus ligneis deponüt, tumignem fatis lu-
culentuminitruuntjatquefumo flammifqjvftulant , donec humor omnisde-
ficiat. Menfisautem eiufmodi carnes nonnifi bullitionerecoc~tasapponunt,

qüas illi fualingua Mocfaein vocant«

Sine Lege
mit Iure
firipto (tgüt.

C A P V T XIII.

De Magißratu, et legibus ftue iureipfirum.

Vllislegibus,neciurefere vllo reguntur : fingula tuguria fiios haben t
Prxfeclos^quos illi Regulos vocant:quotquot autem prefuntjeodem
fanguinefereomnes prognatifunt,&paresMagiftratus obtinetjquic-
quid alii fentiant.Fieri tarnen poteft,vt alter in bellis fit exercitatior,ac
proinde maioris exiftimationis habeatur,& reliquis in expeditionibus prafera-
tur,qualis fupramemoratus J^onyan ille Bebe. Praeter idfane nullas alias pecu-
liaresconftitutiones inter ipfosdeprehendijniiiquodiuniores in omnibus,qux
confuetudoipfbrumprobauit, fenioribus prompte obieqüantur, &morige-
ri fint.

Siinter ipfbs homicidium vel ex telo,vel alio modo eueniat , confanguinei e-
ius,quica:fus eflSad fupplicium de homicidafumendum paratifunt» quanquarn
id raro admodum vfu veniat.

Prse-

T.VF tAB.TWUWT MTW! IMfM B.W >.W f^WItiS

1 1 1. Pars.

in

Pmerea omnes Primario cuidä fui tugurii parent : is Ii cui quid man-
dat, animopromptoid conficitur, nec minisaut vi vllaopuseft ; funt e-
nim per fe parati expediti.

Capvt XIV.

Quomodo olk&vaß fornacibmexcoquantur^quomm apad

\ Vlieres Vafa,quse in vfu haben t,hoc modo pra*paran t : Lu- 'M&ßgfri
, tum figulinum fubigunt , donec tra&abile reddatur, hinc ratio^
vafadiuerfaprolibituinftituunt > qua? ad tempus in aere
ficcant>&; lineis verficoloribus du&is affabre diftinguunt*
_ Vbi illaiam ignibus excoquere volunc , inuerfa lapidibus
impofiun tjöL circuinquaque ficcos arborum cortices ftruunt, ignemque
fupponunt: quo tandem modo excoquuntur, de tarn candentia , quam in
quouis fornace fiunt.

C A

P VT XV.

Di modopr^arandipomnes}quibaünebriantur
intercompotandum reeeptü.

As potiones hac ratione apparant mulieres. Radices Män* coqumi* &
diocas'm ollis fatiscapaeibus decoquuntxoctas in aliud vasrmft* mdm

/* 11 • r 1 , 1 /» r partim ani4»

iiue patellam lntundunc , donec deferbuerint : tepefa&is
puellas&virgines admouent , quaeoreeasmafticantjma-
fticatas in peculiare poculum reponunt*
Vbi omnes ad eummodum dentibuscomminut^fuerint,refundunt
cas in priores ollas , quasaquaadfummumcompknt, ignemqueadmo-
uent,donecincipiantbullire. -

Hinc peculiaria vafa in prornptu haben t>quse äd medietatem in terram
defofla funt:ea his potionibus afferuandis parata fun t,non fecus ac noftra
dolia vinariafeu cereuifiaria. In ea deco&iones illas infundunt , & probe
obturantrperbiduumitareli&aefermentantur , &indemaiorisfitefficä-
eise, atq; generofioris ea potio ; &: cum fic craffioris fubftantise probe nu*
trit.Hac regenialiterreficiunt,acqueetiaminebriantun

Singulamapaliafuumpotumpraeparant. Cum ergo eiufdem vieiin-
colx genio indulgere conftitutum habenequod fere ferne! in menfe acci*
dit, primum omnes in vnumtuguriumcongregantur, &illiuspotümo-
mnemexhauriunt.Hinc ordinefimiliteradaliaproccduntjdoiiecpotum
vniuerfum peromnia tuguriacuacuarint»

>>^w...^9},^v.^f^w'^wwwL'w^mw>Mw>MWMWfM9.-X9^wmm9.-mwtmm-MWMm,mw-mw^mw:^9-9W}.'tw.^vww.'^w

i

Im
m,

P

IB

II

m
m

■
m,
m
n
m
i

HL

■
I

ütKu i

JPi

m

m

|i

1
Ü
g

iff HISTORIARVM NOVI ORBIS

Quando compotant, confidunt circum vafa^alii titiones pro fellis ha-
ben t , alii nudopauimen to infteraun tur , tum mulier es ex ordine Ulis de-
center potum prsebent,pars ftantes concinunt,pars choreas circum yafa
inftitHun t. Vefieam exoneraturi in eodem* quo confedere vel conftiterc
locö vrinam reddun t.

cmpm^ Compotationes per totarp no&em contmuantur: nonnunquam in-
nibtKdtditi. ter titiones difiec*tos fakant,clamores inconditos tollunt, 8£ buccinasin-
flant. Inebriatimire cumultuanturj & horrendosclamores ac vocifera-
tiones edunt.Rarb intdr fe diffidentes videas, aut rixas vel lurgia fibi mo-
uentes* Optime* autemihteripfosconüenitj de fauoremutuoinui-
cem certantjita* vt fi cui plus efea* fuppetat , ille
cum rehquis prompte com-

municet.

Capvt

Capvt XVI.

Jn'J tili fi jr* i o n Äfc^-i i\k a

cultußu ornatu evirili9deque cobribm adßitiüü eommjum
cjualia ßbinominaimponant

Advnt verticem, &coronam ex capilliscircumquaque cuiwwporh
relinquunt, moremonachorum. Sa;peillosinterrop;aui, &'mP°mnd°-

ir Ii- • tu * r rumnomtmm

vnde rormam eam tondendi accepennt: Uli autem refpo- um.
derunt, obferuaffe eam maiores fuos olimin viro^cui no-
menfueric Meire humane y quimultamiraculainteripfos
edide rit. Sun t qui contendun 1 3 eum vel Prophetam , vel
ex Apoftolis aliquem fuiffe.

Interrogativ quo inftrumento vfi fuerint in tondendiscapillis, ante-
quam forfices ä nauigantibus acceperin t,retulerunt id lapideo cuneo fie-
rifölitum fuifTe , cui aliud quiddam fuppofuerint , in quo crines collifos,
confra&ofqueferiendodecurtarint: verticem autem fragmento lapilli
cuiufdam pellucidirafiffe, cuiusadhucintonfonamultus apud ipfos v-
fus eft.

Porro ex pennis rubeis confarcinarum habent redimiculum , quod
Kannittarei\\is&icitm: idcircumcaputreligant.

Inlabiisinferioribusforamen fatis amplum retinent,quodinpueritia
adhuc conformant 3 acuminato offe fcu apice cornu ceruini labiatere-
brantes,&; vulneri lapillum aut lignum infercntes,&: vnguentis folitis in-
ungentes.

llludforamenpoftmodumnonconfolidaturjpoftvbiadoleuerint, ytörnmtntd
armisiam habiles efle credantur , am pliantil lud, &: lapillum viridem me- (wpmfrp*,
djocris magnicudini s illi i nferun t.Pars concifior in trat labia,qux craffior c,ei'>
eft foras appendit.Inferiora iabia omnes habent pendula^ex pondere lapi-
dis aflSxi.Similiterlapil! um in vträquemaxillageltantjfed minorem.
Sunt qui ex criftallo lapillos eos conficiant,&; forma quidam oblonga.
Eft&aliudillisornamentigenus , ex cochlearum marinarum Alane
ptöe vocatarum , teftis conformätum , inftar Luna? femiplensecandidum,
quod a. collo appendun tsdc BogeJJy appellant*

Tumfpha^rulasexmariniscochleis operofe&multolabore adornant,
culmi craffitudine,quas ordine iun&as,pari modo ä collo fufpendunt.

Brachiis etiamplumaceascriftasimponunt5 tum cutem nigro colors
diftinguunt , pennafquenigras ac rubras alternas corpori agglutinant^
cum vifcofa quadam materia , qua; ex arboribus profluit>quam corporis
partibus plumis decorandis illinunt 5 vnde pennas appofitae tenaciter ad-

i ii iii im iii iii in Iii ii ii ii ii iii um in im in im mm ii ii ii ii in Ii Ii Ii Ii Ii Ii Ii in ii in in in in,—

m
m
m

M

m

a.

m

IH ttiSTÖOAttVM ^ÖVI ORBIS

higro coiöreMficleAtes : ideni rätiunt in cruribus & reiiquo corpore* j
Aliud infuper haben t glftämei ex Struthioc amelipfeiinis eompbfi-
tumjrotundum&ärh^lum , hoc fuprä Mfcfcspoft tergumreligant , euth
belligeratum contra hoftesexeuht j ättt Fcltiukätem aliquam ceiebrant:

£W#<*/momenillieft. ,
Nomina propria cum feris ac beluis communia habeht , hec yno ali-
quofologäudent/edplurafibiimponunt,ea tarnen differen-tia. Reccns
natis v num aliquod fingulare additur, illud tamdiu retinent , donec bello
Sthoftibus occidendis idonei fiht:quo ergo quisplures hoftes internecic«
rudedeiit,eo nomina Tibi numerofiorafacit.

£utias corporis
e~ or natus fe
mimmm*

fitta tfcdtri
itltMum*

Ca'pyt XVII.

Mundtä mulkbris*

Vlieres fadei & vniuerfo corpori fucum cötoribusiftdü^
cunt eodem quo vif i modo,fed hse comam alunt,quemad-
modum noftra^ mulieres , quo ornatu folo fere. gaudent*
praeterquam> quod auriculasperforatashabeant, exqui-
apaau#w . ^ „ bus fufpendun t quoddam Clenodü genus, illis Nambibeia
di&um/pitamae longitudine>ex marinis illis cochleis, Matte pue&iQtlSich
forma tum.

Nomina muliebria ab ambus,pifcibus, &; arborum fructibus defum-
ptäfuntj&qua^quefibipeculiare äprimis incuftabulis lornturatquere*
tinet, fedadulta: , pronumeromancipiorum, qua?maritiocciderint,e*
multiplicant.

Pediculis Tibi mutüo cäpüt purgart tes^eos comedurtt/fi Caufäm rogä-:
ta?,refponderit,cum in capitibus ipibrum vi&um quqritent,pro hoftibus
habet i,&: proinde id füpplicium in illos ftatui.

Nönhabentobftetricesordinarias : quandopariunt, indifcrete äc^
currit quifque proxim usa{iue vir is fuerit3{iue fasmina. Vidi ipfe ante qua.
triduum vix enixas expedite obambulare.

Infantes fuos baiulan t fupra dorfum,ia fafciis quibufdam , ex Goflk
pio textis inuolutos,&: ita onuftse nihilo fegnius laboribus fungun tun ißv
Fantes autem fomnum placide Interim capiunt, 8c latis fe commod©
habent, quantumque fane quaflentur,
&interturbentur*

PARTIS SEXTvE UBER SECVNDVS. u5
C a p v t XWUh

De rimimponendi prima infantibus nomina.

mm

mm.

Xor alterius heri mei,qui me ceperat, enixa eft filiü, paucis die*
bus poft partürecenseditü conuocateos , quiproximiilli a la-
tere erantin eodem tabemaculo,confultant, quid nominis na-
to recens puerulo imponendü videatur,quod Öc virile fit,&tre-
mendum. Enumerant aduocati varia, quorum nullum patri ar-
ridebat. Tandem ipfe conftituit a quatuor maioribus mis no-
men mutuari , & id boni ominis efle affirmabat,quippe qui ab illis denominen-
tur,foeliciter &proiperefuccrefcere,& fagaces fieri in capiendis hoftium manci-
piis/Tunc recenfet exordine nominaillorum. Keimen eratprimus ; fecundus
Hermitfanitcnim ^Ww;quartus memoria mihi excidit. Cum audirem nomenj^j^
ifoera.fufpicabar fui&Cham : verum Koem illorumlinguaidemeftjquodno-f^w«
itris,aurora.Ego qui pranens aderam,hortabar neru,vt retineret nomen /\oemy
vt qui vti^que ex maioribus illis fuerit. Puer ergo natus vnum ex illis nominibus
retinuit.Atquehsc eft infantibus nominaindendi ratio, nuUoBaptifmo,nulla
circumcifione adhibita.

C A P Y T XIX,

De vxorihus ducendisi& de conuerfitione cum iißem*

Aiore ex parte vna aliqua vxore contenti funt , non defunt ta-
men qui plures habeättQuidam ex Regulis, vel tredecim qua-
tuordecimve fuperinducunt. Is cui vltimo dono cefTerä, a quo
Gallimeredemerant, Ahbati Boflange nomine, complures in
coniugio habebat. Sed quam primam fibi iunxerat,fuprema e-
ratrquadibetin tugurio priuatumfuum habebat conclaue, 6c
peculiarem focum inftruebat,adha?cpropriosagros radicibus colebat. Verfaba-
tur autem Rex in illius contubernio, cum qua noctem tradudrurus efTet , eadem
ipfi cibum prcbebat. Ipfe autem ordine ad (ingulas procedebat.

Proles, quas ex coniugio fufcipiunt, mafculi quidem,vbi adoleuerint , vena-
tuiftudent,pr£damquifquefua2 ofFert matri, quam percoquunt, & reliquis
communicant:optime autem inter vxores illas & coniuges conuenit.
Moris pmerea eft, vt fi perta?fum alicuius vxoris fit,eam alteri dono
offeratcdeflliabus etiam & (broribus
idem fit.

P 2,

ha tntttn-
mmiorutn
intet tos r*
ti*.

HISTORIARVM NOVI ORBIS

Sttgmat*
fackatricts
in honore.

C A P V T XX.

De Sponfalihus.

Efpondent filias adhuc puellas & impuberes,adultis,&:iamvi-
romaturisdetondcntcapillos. Dorfo peculiares quafdamri-
mas acvulnerainfcalpuntjdecollo fufpendunc dentes ferarü,
donec capilli luccrefcant}& vulnera confolidenturmihilomi-
nus notis feuveftigiisremanetibus,fiquidem itavulncri me-
dicantur, vt hgna nigricantia relinquantur poft curationem,
quod maxime fibiilla? honori ducunt.

Finitis ceremoniis,iponfo nuptam ofTerunt, ferme abfque vllis fblemnita-
tibus.Goniuges fe decenter& modelte in maritalibus gerunt,clam debitumft-
bifoluentes;

Vidi ego Prafe&um quendam fummo mane tranfeuntem per omnia tu-»
guria,& infantum crura acuto pifcis dente affricantem, quo terrorem illis meu-
teret^ formidolofos efficeret,vbi a parentibus commonefierent imminentis
monftri,fi quando infolenter fletibus & eiulatibus indulgereht.

Thefauri
plumis cm-
fimtts.

C A P VT XXI.

De bonisfaculuübuSjet dimtikifforum.

lbil negociantur,nec monetam vllam norunt. Thefaurus illis
funt auium penna?,quo,qui illis magis abundat,eo ditior cenfe-
tur:tum , quiexlabiis lapillos habet propendentes, interlocu-
pletiores reputatur.

Vnumquodq, coniugii par , fuos agros proprios colit radici-
bus, vnde vitam fuftentat*

C A P V T XXII.

De honoribus et dignitatibus inter ipßs.

Hjfxpt^cipua &maximainteripfoseftdignitas,qu?conferturilli, quiplu-
res hoftium cepit & occidit.Receptum enim habent confuetudine , vt tot
numero fibi quifque nomina adfeifeat, quot hoftes ipfe ä fe captös propria
manuconfecerit.llli ergo reliquisprasferuntur, quiplura fibino-

mina comparauerint.

Capvt

PARTtS SEXTJb UBER SECVNDVS

C a p v t XXHI,

De Numinibus fwe Diis, in quos credunt.
Ructus quidämodo Cucurbitas apud illos nafcitur,cauusa duo- JJj£5£
rum fextariorum capax^per hunc,ab eius videlicet imo ad fum-
mum,figunt baculum, ödn latere foramen ad orisformam in-
cidunt3tum vero lapillosiniiciuntjquimotifirepitumreuronü
concitant. Tamarakjab illis appellatur.

Hecillorumnumina mieldolafolisvirispropriafunt, quo-
rum quifq; fuum peculiare retinet.

Sunt aute quidä inter illos mantici generis,qui cü noftris magis (eu diuinato-
ribus conferri poflunt: Paygt illis dicuntur,puto hagios dicere velle. Uli femel in
anno totam regione peragrantes fingula tugunavifitant^di&itantes fpiritum Cu
bi familiärem ex remotis orbis partibus admuTe, & poteftatem concelTifle , vc
quotquot ipfi velint Tamaraht efäcerent fatidica voce prardita, acfacultatem il- &

1*1 •* - i ■ * /» i i /~ 1 JJ trtfltg**-

lis concederent,coniulentibus relponia dare,ac votorum compotes reddere. um mm
Intereailliinterfecertant ftudiis,&mo quifque tintinnabulo hoc beneficii **rW
impetrare feftinat.Feftum cekbre apparantjCompotationibuSjchoreis , diuina-
tionibus,variifque & miris ceremonifs indulgentes . Dehinc vates decernunt
diem,&-tugurium defignant,inquod conueniant:illud expurgant,impedirne-
ta re"mouent,mulieres puerofque arcent. Edicunt vates , vt quifque fuum Ta~
marafa rubris pennis condecoratum fecum in illud tugurium apportet, vbi vo-
cis facultatem accipiat.Conueniunt in loeo conftituto,vates fupremum locum
occupant,& fua Tamarafa infigunt terra? , prope illa reliquorum quoq; defigun-
für,& quifque pro fe vatibus dona orferunt,fagittas,pennas, & inaures, ne forte
incauti vates ea negligant.Vbiiam omnes in vnum cogregati funt;vatesquod- ^a?e-
libetr^jM^^aflumptum fuffitu quodam ex herba, Petum illis di&a Juftrat» b™//,,,
Inde ori illud fuo admouet,concutit,ac talibus affatur, Afo Kora. Loquere ergo^*'*"
& vocemede,füntus habitas.HcecefTatusgracilivoceverba profert, qua? a?gre
auribuspercipiantur,vtdubitesvtrum a Mago,an ab idolo editafint; vulgus
idoliretur,fedreueraMagi ipfiusvoxeft, atque itaordine cum fingulis agitur.
Perfuafi itaque magnum fuis idolis iam inefle numen, a Magis admonentur , vt
bellum fufcipiant,&hoftescapiant,fiquidem fpiritus eos, qui Tamaraka inha-
bitent,geftirecarnibusmancipiorumexfaturan . quibus au&oribus expeditio-
nemiufcipiunt.

Poftquam vates Paygi numen afllaüit omnibus illis crepitaculis , quifque
fuumfufcipitj&dileclifilii nomine ipfi adblandiens , repofitorium componit,
vbi conferueturjtum dapes illis apponit,& omnia Vita; neceffaria , non fecus ac

ii? HISTORIARVM NOVI ORBIS

nos ä vero Deo , ab illis expofcit.Hasc ergo funtillis numma, ncc folliciti funt de
Deo conditore cocli ac terra,fed ccelum volui,& terram conftare, antiquitus ita
acceptum, & vfuinualuifTedicunt,nequede mundi primordiis accuratiorcm
habent aliam notitiam.
fuoTdiZ,:. Commcmoratut tamenabillis quoddam diluuium , quod omnes olimma-
Mmir~ ^°reS ^orum Perdiderit praeter paucos,qui partim fcaphis elapii,partimin arbo-
»runot . ribUsfaluticonfuiuerjnt Suipicor autem quajdam veftigia fatalis illius diluuii,
quod in Genefi defcribitur^inter ipfos reli&a efle.

^ Cum primum inter eos verfarer,& intelligerem ex ipfis,quod refponfa ab his
Tamaraki* peterent , diabolicas quafdam praftigias credebam : verum cum Sc
ipfe intereflem Magorum ceremoniis,qui numen his communicare promitte-
bant,intelligens dolum & impofturam,fubducens me , mirabar tantam gentis
caxitatem.

Capvt XXIV.
De mulienhm Mamicis, et^mhus ceremonüs tales effi-

ciantnr.

üuomodo ^^^^^H Onueniunt primum in quoddam tugurium , deinde Magi o-
l^j^^^^^ mnesmuliereseius tugurii ordine fuffitu luftrant : mulier aute
fn£V' §f Wwl&^ italuftrata>vocem>quantumpoteft4ncendereAmbfultare co~

^ gitur,tum in orbem curfitar,donec in terram concidat , exani-
I mata? fimilis.Hinc vatesinfitaecce iam expirauit, paulo poft in
vitam ego reducam eam : vbi ergo ad fe rediit , pronunciat eam
fagacem efle,& futuris pradicendis idoneam. Quare prcelium inituri , de has
mulieresde euentu eius eonfulunt.

Vxor heri mei,cui maftandus eram oblatus, quadam no&e vaticinari cce-
pit,& Tibi fpiritum peregre oblatum adf uifle aiebat viro iuo,qui certior efle velit
de morte mea,& quxrebat de claua,vbi illa lateret , cum qua maneipia obtrun-
cant.

Vireius reipondebat,inpromptu efle eam, cetera etiam parata > nifi quod
Videaturfibi,menonefle Portugallenfem, Ted Gallum potius.

Vbi defierat illa vaticinari,qu#ro ex ea,vt quid vita? mex adeo infidiaretur,
cum hoftis eorum non fim:an non vereatur,ne quid mali Tibi adfeifeat, fi Deum
meumiratum habeat.llla me quietum efle iubet, fiquidem Ipiritus illi
peregre allati,certiores faltem de falute meafieri velint.Hse
ergo & ali*e complures eiufmodi ceremonisc

illis in viu funt. '

Capvt

III. P

Ca jvt

■ —

f materia & forma namum, qu
vehmttih

Vnt ärbores in eä regiohe> Tga Tirerä di&a?: hafce in tegras
| decortidant , ä funinio vfque adimum > & vt cortexilbefus '^n^m
8 deträhatüf^pecüliari appairatu arbores cingunt* ffty.
Hinccorticesdetra&osinmontesprope mareferunt^
3t ignibus excalefa&os in vtraque extremitate niukum in.
curuant, per medium lignatrarifuerfareligant, riedilatentur,&fcapha§
ita conformant, quarum fingulae vel triginta viros armatos bellö inuehe-
refufrlciänt» Cortexhicpollicaris eft cralfitudinis, latus quätuor circi-
ter pedes * lotlgus vero quadraginta, alii etiam longioresfunt$älii bre~
üiorcs«

Hasillifcaphäsfummaagilitate impeliunt , & quoiibet locorumiti
iisvehuntuivfimareimpetuofum eft, fubducunteasih terram^donecfe*
renitasredean Vitra duo miliaria in altumquidemnonprogrediunturj
fed fecuslittuspro libituprocul excurrunt*

C A i> V T XXVI.

I

Caufi cur hoßes feß inuicem vörenh

O n vrgentc quidem Farne , fed ödiis acerbiffimis iriüicenl lyypgg
flagrantes femutuo deuorat:quando inaduei'fos pugnant>*" »iumvfui
hinc inde feinclamant talibus: Deteimmerayajchermmram- qm*
me heiwoe: Du te male perdanti efca mihi nuncfutura. De Kan-
\ ge luca eypota Kurine \ hoc ipfi adhüc die Caput tüüm cominuami
fche tnnamme pepike reßaguiadßum&t c Adern amicorum meörum rtuncvlcißar irt
te. Tande feö fchemockenferd cjuora ojforime rire, &C c Caro tua hodte ante (blisocca*
fummihilaHtitiasadpmnattoßaprAbebit* Fit ergo exmero odio naturalis VI
inutuo in fe citri fiht crudeles.. #

G apvt XXVIL

uomodo cönßlid ineant3ciini expeditionem in hößiüM
terram ßißipiunu

Vm in hoftes beilamoüereftäiuunt , Duces cohüeniuht,
irieunqycönfiliä,deinftk^

ne > confulta de hine per tuguria paflim edieun t,^t fe bello
parentjdefiniuntqUe terhpus nominato cumfdarri arbörfe
fru&u , qui Gttrh matttruerit , belli tempus adeffe fdant*-

rie«

II

HISTORIARVM NOVI ORBIS

nec enim vllam anni aut dierudiftindionem norunfc Prarterea profe&io-
nem determinant pifcis cuiüfdämyqui iWisPratti diciturjpartus tempore,
partusyero tempus ab iWisPirakatn vocatur: ad iilud ergo tempus fcaphas
in terim & fagittas adornan t>& ficcätärum radicum farinam , quam Wy-
than vocant,in annonam. Tandem etiam^^pKtffacerdQtes fuos in confi-
lium ädhibentÄ refponfa de vi6toria petunt. Fit interim, vt ad illorü nu-
tum fernen tiam ferant. Nihilominus mandant , vt fomnia obferuent ac-
curate, qua* dehoftibusaliquidprafigurent. Vbimaior pars fomniant,
hoftium carnes a(Tari>vicl:öriam fibi pollicentur: fin feipfos ad ignem tor-
reri viderint , malum omenagnofcunt , & proptereaexpedmönemdif-
ferunt.

V

Quandofomhläprofperaapparueriitp per fingula tuguriapotiones
conficiuntin copia, quibus fe largitei ini caii:t>&: cumidolis fuis Ta-
niaraka ialtation es las tabundi celebran t: c i ; iaofüpplicatjVtipfiusau-
x^iohoftium aliqueminfuampoteftaie rt | exe poflit.Hoc pera£to,pro.

fe&ionem

III- Ä m

rcÄionem inftituunt, vbiverohoffibusi^viciniorcsfäiaifönt
fingulis mandät fub eam noftem , qua pnecedit impieflionein,vt lomnia

eiusnoaisfideliterrecordentur, if ,„.5

IpIemetaliquandocumillismilitatumprofeausobfeimui.quoQv.bi

hofti um finibus apPropinquaffemus3dux belli per caftra incedens^b ve,
iperampimimep^cedeutemconmaum^ionuer^hefommaeanoae

vifa obliuflcerentur,&£ adolefcentibus iniunxerit,vt orto lblereras vena-
rentur.pifcefque caperent. Poftquani illa mandata exfequuti funt > Dux
pradam ignibus decoqui curauits & reliquis Regulis adefTe 1mperau1t.Il-
liparatiadDuciscaftra venerum , Schumi inorbemconfederunt , Dux
dapes apponiillis imperauit;pranfi fomnia ordine expofuerunt.qusfatis
commodavideripoterant, p^gaudio icaque choreas cumidohsdudtl.

^SiumhaWtailanpauipecüi^tuft

aurora hoftes vi adoriuntur. Si lethaliter fauciatum cepennt, eueftigio il-
lumobrruncant, Sccarnestoftasdomumauehunt: incolumes Viuosab-
ducuntÄ in domicili.s fuis macW Horrende clamore lubiato hoftes
adoriuntur,terramq;acrite>Ted.busfe^

ftantes horribiliterinflannfunicuhs omnes mccind. iunt , quibus hoftes
captos vinciredeftinant, tum rubris pennisdiftinguuntur , vt ;a ^rehqiUS
differant : in iaculando fönt agiles, & .gmta tela in tedta hoftilia
difpergunt.vt incenfa exurantur.Si qui eorum iaucian-

tur in promptu funt hei bx vulnerai'i«,
quibus lxfis medentur.

m ÖISTORIÄRVO NOVI ORBIS

C A J> V T XXVIIIv

ßlimfiumptt

Tunturatcubüs &lagittis3! quanim cufpides offeo probe
acutomucroneadalJigatopr^muniunt. Simiiiafpiculaex
den tibus pifcium maiinorü, Ttberaun nomine 3 fiunt. Pra^
8* tereaBombacemceraillitam ad culpides fagittarum xdu
gan igne additofpargunt: ha?c illisignita tela funt.
Scuta adhaec in vfu haben t ex arborum corticibus,&: ferarum tergo-
nbus: tunlfpinasdefoffasinfigudtpauiraento s quemadmodum nos fef-
ms inuricibus vnmur.

Audiul

TERTIA PARS. ,23

Audi uiquidcm-3fcd prüfend cernerenon condgit, quodhoftesexcaftris
profugare potfint piper^quod apud illos prouenit , & tali quidem pa&o t Lu- ^hoßem

1 ■■ • n ■ ■ * " fumo tlferü in-

culcntum ignem excitare^rlaiuevento, cuimagnam copiam piperis infperge- «*/? (rofligm
rent5vdfumushoftium caftra oppleat5iicqueillosin fugam verd neceflefit.
Quod fane, vc credam/acile adducor.Fui enim ipfeinter Portugallenfes , apud
Fernanbucoyvi fupra expofitum eft , 8c cum nauis noftra aücubi in ficco h^fiflct
ob fluduum reciprocatioiiem^BarbaninnpsirruerantjfperantesfQ fuperiores
fore ; verum fpe fua fruftrad,conie£Hs farmends aridis inter littus 8c nauem,at.
que infperfo pipere5fumo nos ex naui deturbare conati funn ; Ted & fpes eos in
hac re fefellic,quia ligna ignem non conceperunt.

De ceremoniü in hoflium cade & epulatione ^vßtatüydeinßmmmto^uQ
captos obtruncant, ^dmUquü ctrcumßantiü.

Tortma capti-
uorufn miferri'

AMERICA

Oftemprimo domimidedu&üm, mulieres atque pueri
mifereverberibusexcipiunt. Hincpenniscinericei colo-
, ris illum pingunt 3 fupercilia deradunt : faltant in gyrum j
jj| funiculis valideaftringunt,neaufugiar5mulietem illi ad-
~ iungunt,quas Sceius cuftodiam habeat,& cum ipfo etiam
confuetudinem : fi vcroex illius confuetudine grauida
■ _ fiatpuerum natumeducant, donec adolefcat, adultum

vbi commocium iÜis videtur5obtruncant & deuorant. Capturn ad tempus a-
luntA probe faginant :interim neceflaria parant, vafa afTeruandis potionibus
multaeffingunt,peculiaria etiam ignibus excoquunt, ad excipiendum & con-
femandumcolorespingendismiferisparatos. Nodos ex plumis componunt
claua? fatali alligandos. Contorquent funem praelongum, Af»/»r<*»<* vocitant,
quo conftringitur iam morti deltinatus. Vbi omnia expedita funt,tempus ma-
ftationi deflniunt. Inuitanc reliquos etiam vicino s 3 qui pagos proximos in-
colunt , vt folemnitati ifti interfint. Hincvafa omnia potuimplent. Vßö
vero aüt altero die,antequam~ mulieres potionemillam coquant, cäptum ina-
ream femel atque icerum protrahunt, eoque in medio conflitüto , choreas cir-
cum eundem inftituunc.

Vbi inuitati omnes iam compar uerunt, Praefe&us tuguril aduentum ipfo-
irumgratulaturjhis verbis : Adefte oamici, 8c conuiuium hoc de hofte veftro
comedentesmobilcum \xti celebrate.Pridie quam compotationes inftituant,
Mufluranamcaptiuo adcollum religant, &eodemdieclauamillam hgneam^
Irvera P«flw*vocatam9coloribus fuis diftinguunt ; lex pedes longitudine fupe,
ratjilli vifcofam quandam materiam illinunt,hinc ouorum putamina cinericei
Colons shsLixc.cm^Mackukawa nomeneftpofitorum, in fubtilüTimum pulue-
rem redigunt,qua: clause vifeidse infpergunt3quo fadto , mulicr in puluerem iU
lum ouorum afperfum notas de(cribit,liueincondite verius fealpit, & dum pi-
clmx eiufmodiintentaeft, reliqua: cantantes eägregatim circumfiftunt. Cla-
tum ergo Iwara Pemmej&m vt decet, exornatam plumarum fafeiculis & aliis eo
pertinentibus.de perticafufpendunt in vaeuotugurio : mulieres autemtotam
eamno&em cantionibus circum appenfam decantatis iniumunt.

Similiter de faciem capto pingunt, ae dumfeemina ea pi&uram abfoluit,
i'eliquarcantiones continuant.

Quaiido compotationes iam inchoant, captum illis quoqueadhibent, &

cidem potum miniftrantes,iermones cum eo mifeent.

TERTIA PARS.

Ex haufto potu poftridie refpirant , Sc capto tuguriolum in area aedi defti-
nataextruunt,in quo ad fequentem yfque diem perno&et cuftodibus accura-

«•e f amen adhibkis t fummo itlahc, anteduam illueefcat, denuo clauam fatalem Mammut,*.
candonibus &: faltationibus fuis circumcirca lultrant, donec dies procedat.
Nofte pulfa captum ex fuo ergaftulo protrahunt, Sc illud rurfum demoliuntur*
äteamque patentem Sc planam fternunt. Hinc JMuflhrandm a collo capti fol-
uunt,&eamlumbis eius circumdant, ftri&e eam vtrinque extendentes* ftat
medius ipfe Sc impeditus» Extremitätes ^iujfutana comprehenfas aftringunt
complures. Hochabituille aliquandiu confiftitmifer, cui fcf upulos & tefta-
rum rWmina apponunt, quibus mulieres cireümeurfitantes > Sc deglutitio-
nem minitantes/i velit?impetat. lila? autem ipf* cöloribus pida^ Sc in hoc ot.
dinata: funt,vt Sc mifero negotium faceffantA cum primum in partes düfe&us
fuerit^ptimariasquatuorpromptecorripiantj & manu tenentes circum tugu«
riacurfitent. Quo fpe&aculo illi affatim dele&antur»

0^3

IM

II II M H tt TTi'T T Tf"»|i frl

1

H
m

m
m

11

12(5

AMERICA

Cünfecüs ergo ceremonijs illis, igneminftmunt, ad duos paflus*amanci-
pio diftantem, vt mifer fuum rogum intueri pofiit. Poft accurrit mulier geftans
Mulmes offi- clauam /n^raPm^nodulos plumeos furfum vergentes quatiens, exultans 3 &
itJ»J!de Pr£E gäU^io vocem attoIlensa vindum pratercurfitat, vtfatale lignum confpi-
cere nolens volens cogatur.

Dehinc ex viris quilpiam clauam aeeipit , & coram capto confiftens , pra>
tendit eam3v t fixis oeulis ad faftidium contueatur. Dum haje fiunt,proceditis,
quinomen excarde reportaturus eft,eomitatu$ quatuordecim> aut quindseim
viris,qui cinere afperfb Co tum corpus fufeati 3 pergunt in eam areanyn qua ca-
ptiuus eft.Is vero,qui ante illum cum clauaconltiterat,venienti eam offert. Ac-
cedit autem Regulus cabernaculi , clauam contpiti & nouo csedis au&ori eam
intra crura tranfmittit. Qm ritus honoris caufo inter tos obferuantur. Poft

m

I H

m
m
m

m

sie?

r

m
m

ä&ft i I

s

m

1
m
m

m

1

m

m
1

executor csedis clauam corripiens inflt ? En adfim tibi^vitam Um erepturtu : quo-
ntam & tm mukös ex amick mein obtruncarunt * deuoraruntqm. Huic refpon-

det

III Pars;

fjwm*^^ * J J

dl'peigacuKAdfuntquampnmummulleres,cadaueiabripiunt flämmk
Vblcut"denudatafherir3virla™

fMnti e afore%P^l^iriatolJUHt. Hinccru„cöluiduntfnydrSpa?
&re^nternaspa„esm^^

Iura

ifS HISTORIARVM NQVI ORBIS

derodunt.CerebrumJlinguaJ&quicquidefuieftincap1tepuenseedtt.Fi-

nitis hifce ritibus, fingulidomum repietunt.iaflufflptaporaonetua. Au-
aorc^disaliudadhucnomcnfibiimponit.RegulustugUrnbrachtorum

mufculosfupcrnosfcalpit dentecuiüfdamaniniannsoccifon : vbi vul-
nus cofolidatum efcrelinquitur veftigiutm qttöd honon magno ducitur.
duo die cxdes pef petratä eft.auäor eiusfe qüietidare necefle h abet,ÖC in
Uäofuoictiformidecumbcrc totumeumdietn: prabetunlliarcusnon
ica magnus^cum fagitta,qttibus tenipusfailit y & fcopum ex cera adorna-
tum petic.Quod fit.ne brachia ex terrore cxdis obtufa.feu externtafiant
tremula in fagiccando.Hifce omnibus ego fpeftator, &C teftis oculatus in-

tetfui. - . .

Numeros non vltra quinariünorunnfi res numerande. qwnanum exce,
dant, itadicant eas digitis pcdü 6c manuÜpro numero demoftraus. Quod

11 11 U-»

PARTIS SEXTjE UBER SECVNDVS: 119
fi numerus &horummultiplieationemexccdat,coniungunt aliquot perfonas,
&promultitudine digitorum inillisresnotant 6c numerant.

Ü3 3I

■ —

C A P V T XXX.

I)f quibujdam ammalibus, quafert ea, B^io.

Vnt in ea regione Capreoli.quales noftri. Aprorü duo geiaera:
alii enirn noftris fimiles^alii cum porcellis vel nefrendibus con- w™*,
ferri pofTunt- N ome illorum eft Teygafi Tatttt: a?gre admodum
capiuntur deeipulis, quibus Barbari in venatu vtuntur.

Cercopithccorumfuntillictriagenera.Primum^j voca-
tur,quod ad nos perfertur, Alterum eft Jcfakey , quod cater-
uatim in arboribus falit,magno% per fyluas clamores edicTertium gcmisPricfo
rufTum eft,barbatum more capri, medioeriscanis magnitudinem habens.

Capvt XXXI,

Fhuraanimalculi Tattu.

St quoddam illic genus animalculi Tatttt vocatum^palm* ex- JgJJj^
panfa? altitudine316gitudinepedali: toto corpore armatü,pra>
terquaminventre:armatura Cornea eft, &iun&uris com plica-
tur,inftarnoftrorumthoracumferreorum. Roftrum pradon-
gum habet Sc acuminatum,caudam etiam trahit fatis prolixä.
Circa rupes verfatur,nutritur formicis-Carnem habetprsepin-

guem,quamnonraroappofitamcomedi.

a p v t XXXIL

Defera Sarvvoy.

St & fera quxtäStrvvoy, felis magnitudine , colorc cinerkeo^^f*
interdum fufco,caudä etiam inftar felis habet. Cum f*etü edit, -

enititurcirciterlexproles.In aluo fuTurä habet, ad dimidia? fpi-
tham$ 16gitudinem,intra eam alia cutis (ubeft. Nec enim aluus
hiat aut fathifcit:in eo finu vbera:quocunque obambulat,pro-
lesfecumgeftat,intra finum eum latitantes,&vtraquecute
inuolutas. Aliquoties eafdemipfevenatusfum , & catulos exfinu ipfemet de-

prompfi. 1 • •

Suntpra-terea&multa^Tigrides, exitiofs hominibus & magna damnain-
ferentes,Sunt etiam Leopardi, & alia diuerfa 6c infolita animalia,inter qus Cat-

R

ignottom.

m

HS

m

Hau™ «m. ■»» «»»^ "f+^ft •

> »V* «■•■■>. ü.-«,^»» j-.l. .

lyo HISTORIARVM NOVI ORBIS

tiuaredic1:um3amphibium, vefcensiunci quodamgenere, inripis aquattim
dulciumnafcente.-n* metusipfuminuadit, fugit inaquas vfque ad im um i ouem
magnitudine fuperatJcaputleporino conformeeitcrafTius tarnen & minus au-
ritumxaudam obtufam & breuem habet, crura fatis alta* Veloci ctiam per ter-
ram curlu exfluminealioin aliud fugit. Piiosfubnigros& in pedibus tresdigi-
toshabet.Suillamfapit,ficomedas. Sunt& lacerte.illic, amphibie,, qu^palato
noningrate,funt.

HecVtmi-

cttligenut

in Nova

Hijpmin

ftrfrequeni

efi.

C A

:.'UD Miß; ;
v T

XXXIR

De quodam vermiculi genere> Barbaris Attun vocato, quod cum
fuliabus noßris conferri poteft.

Ermicüli pulieibus noftris minores apud illos nafcuntur, Attun
illis nomen eft.ex fordibus h umanis per tuguria proueniunt:iili
fe in cutem pedum humanorum abdunt , pruritu intra carnem
excitato , dum intro repunt : hinc pautatim carnes erodentes,
fubfidunt in imo,antequam fentias malum. Si ferius animad-
uerterisfubrepentesanecmature exemeris, fernen numerofum
capitis lentibusfimilecumulatim incarne progenerant , pifi magnitudine &
forma aceruos ponentes. Vbi prefenferis demum , & holce iyrones expurgaue-
ris,relinquitur foramen in carne tarn amplum, vt pifum recipere poffic. Vidi e-
gocum primumcumHhpanisin eas oras deferrer, quod multis ex fociis meis
pedes plane corrofi perirentexhocmalo,dum negligerentpqmo , &principiis
non obftarent.

ntsmnltfi-

(4t

C A P V T XXXIV.

DeVefyertilionibus quibufdam>fedes &*facies hominumnoclufer

fimnumarrodentibus.

Enus Vcfpertilionum maius noftrateillic vagaturno&u, & tu-
guria inuolat Je&ifternia illa retiformia,in quibus cubare foli-
tum eft.infeftans;{inon abiguntur, &homines lopitos lenfc-
rint,adpedesautfacies aduolant, & buccella carnis mordicus
euulfa abfcedunt.

Dum veriarer inter illos, l$pius mihipedum digkos arrode-
bant,experre£tus cruentos afpe&abam. Barbarorum autemple-
runque frontem appetebant*

Capyt

riWWIllllMIHM

PARTIS SEXT.ELIBER secvndvs.

Capvt XXXV.
De ^A^ihus eins or*. N

151

Ria genera apumillic proueniunt. Primumfere cum noftris APeS
conferri potefbalterum nigrum eft,&mufcarum magnitudine: »*
tertium minus eftmec culices fuperat* Hx omnes in arboribus
exefismellificant.Ipfe cümBarbaris f^pius mcl de triplicis huius
generis alueariis exemptum collcgi; quod minimum vero earü
genus confecerat.vt plurimum prcftabat. Sed nec ilLe aculeos
habenttamacresatq; noftrx. Vidi enim cum mella depromerent Barbari 3apes
confertiminillosinuentes, quas manibus vixdenuda cute remouere fufEce-
rent. Adhsec ipfe interfui eidem oper^fed primo adeo compungebar, vt ferre no
pofTem,fedflumenpctens,infidentes fubmergendo abigere cogerer: nec enim
aliter a cute fugare eas vllo modo poteram.

um

Amtrisu»

Capvt XXXVI.
* Deauibtts eiusKegiotus.

$$2y2ji Iras auesillic eft videre.-alia? P^wara P/V<*«ge,{ecundum mare e- AmBnfi.
fcam qua?rentes,&: in fcopulis nidulantes, qui no longe a terra
abfunt;gallinarum noftrarum magnitudine,roftro pradongo,
pedibus Ardese fere sequalibus^paulo tarnen preffioribus.

Sut aues ex tali natura praedita?,vt pluma^qua? pullis primo
fuccrefcunt,fint plumbei coloris,qu£ adultis- in fufcas mutan-
ter, & tali habitu integrum annum obuerfantur,tandem elapfo anno vno, pen-
nte vniuerfas mutantur in tantamrubedinem,vtquemuis rubrum colorem vin-
cat,atque hscin illisperdurat,nec mutaturdeinceps. Pennseautemeiufmodi
funt in magno pretio apud Barbaros*

Capvt XXXVII.

Deßriptio arbwum quarundam eins R^gionis.

Arbarivocant quafdam arbores luniPappeey wnjWx fr ucliu um *rht*
feruntapomis noftris non multumdifcrepantem, quem Bar- igmu.
bari dentibus comminuere folent y & fuccum in valculum ex-
primuntjhinc corpora fua eo varie pi ngunt. Cum prim um cuti
illinitur,nilnifiaqueum quiddam apparet, paulo poft cutis tä
atraeuadit,quamfiatramentofcriptorio eaminfechTes. Hic
colorin nonusn diera permanetmec euahefcit citius , quantumuis corporalym-
phis abluant.

*

r^r^,r.-.r.T,^^ llhlHilillllilllililli||ii|Hi||||iililiillllllil|i|||i|iHiii|iB mini im mm—

I U

HISTORIARVM NOVI ORBIS

Frhtkttm

tjHorundam

defcriptto.

Triplexft-
ttr lndüit.

Ca? vt xxxvia

De GoßipiöyCjuomodo proueniat. Depipere item Brafiliano>et quibufdam
radiühus alustfuds Barbari magna cura plantare in vfim
niBus quotidiani conßeuerunt.

Ylon in arbufculis nafcitur tres fere cubitös alcis,mültos circü*
quaque ramufcuios ipargentibus.Quando in flore eft,nodulos
feucapita multa efformatjquaspoftquä maturuerint, aperra fa-
tifcuntdana ipfa confpicitur , tegens grana minuta nigricantia,
e quibus fatis arbufcuta proueniunt : abundant autem eiufmo-
di arbufta capitibus lllis.
Duogenerapiperisifticfunt , alterum flauefcens, altcrum yero rubefcens,
eodem fere modo ac forma fuccrefcentia : dum viret Cynosbati habet magrti-
tudinem; frutex per fe humilis eft, fefquicubitum altus , foliis exiguis,fed abun-
dans pipere,quodacriterinoremordkat:ma*urum decerpunt,& föli expofi-
tum nceant.

Eft &tertiumgenuspiperis,fed mihoribus granulis, a prasdidis nonmul«
tum diffidens,quodfimiliterfubfole torretur. Sunt ilii radices Iettikidi&x, fatis
boni faporis, quas fi plantare inftituunt , confcindunt eas in minuta frufta , quc,
terra obruta radices agunt, & farmenta in lupuli modum late fupra ter-
rse fuperficiem fpargunt,6c radices abunde producunt.

Fl N I S.

IQ AN-

> I

!

i\

I
I

? ' J

I
1

.^^^^iwmmmr-"-"^

PART1S SEXT^ LIBER SECVNDVS.

IO ANNES ST AD1VS PKEC AT V
Leclori filutem plurimam*

Mi c e Le&or, caufa itinerarii mei fuit?vt intelligcres ..quaocca^
Rone ad terras & populos hofce feroces & in eorundem pote-
ftatem deuenerim 3 vt & patefieret,quam potenter ex horum
cruentis manibus folius Dei nutu ac ope ereptus (im ; ac vt o«
mnibus innotefccret, De vm omnipotentem etiamnoftro [x*
culofibifidelesinterEthnicosöc Barbaros miraculofe defen^-
dere ac tutar^non minus,quam quauis abtäte pr^terita. Tum vt pro beneficio
hoc, DEoquifque gratias mecumagat3&inpericulisfirmiterineumconfidat.
Dicitenim Dominus; /»«oc^ mein die tribuLtionisfc eripiamte, et pradicabis nomen
meim,

Dicetquis/iomniainacta referre & publicare velim, qua! per omnem fta-
tem expertus,&quorumprarfens fpe&atorfuerim, ingens volumen prodeat,
neceffefit.Huic ego quidem rtonrefragabor, &: fi hrcfcopus mihi foretpropo-
fitus,muita fane & alia haberem,quse literis mandare non erubefcerem.

Sedhocnonmeieftinftituti, & abunde pafhmanimum meum declaraui,
quo hunc libellum publice proftare velim.Tametfi abfque hoc efTet, omnes ta-
rnen Deo grati efle tenemur,pro paternaprotedione,quia nos abineunte abtäte
in hunc vfque diem clementiflime conferuat*

Nec nie fugit argumentum huiuslibelli quibufdam abfurdum videri, fed
lis illorum ftupori medebitur? Ego vero minime primus omnium in hafce o-

quis illorum ftupori medeoitur? £g(
rasdelatus^ecpoftremusexiirdemreUerfus furmmnt enim alii multi, quieas
nauigationes emeniifint,terrafqueillas atque populos probe perfpexerint 5 qui
fane non ludendo tantosiabores exantlarunt , aut poftmodü eofdem fubibunt.

Qüis vero nefcit longe aliter efTe arfe&um eum , qui mortui iam vicinus pr?-*
fensintueturpericulum,quam qui fpe&atori aftat,autab aliofa&um narrari
audit.?Adh£c,fi omnibus in hoftiummanus deueniendumfit, qui Americam
petunt,quis quajfo andern id oneris fubire audeat?

Hoc certo ^quidem affirmare aufim , mukös probos & honeftos viros in
CdßiliayLufuania, Gallia ,tum AntuerpU , qui ^wenc^wperluftrarunt.mihite-
ftimonium perhibere,de flde & finceritate narrationis ac hiftoria? me?. Si qui
funt, quoshsec incognita latent , illos ego produ&isteftibusconuincere non
grauabox.

Primameanauigatioin^mc4wifacl:aeftin naue Lufitarta, cuius Gapita-
neusPi»«'W^erat.Comitestumhabebamduospra?ter)eaGermanosJHe«r/c«??i

Brandt Bremenfim^ et Ioannem a Brttckbatffin.

'""r-r*""""1

i34 HISTORIARVM NOVI ORBIS

Secundainftkuebatur ex HiffaliHifpmixm Prouinciam Rio dePlatta, qua?
in America efbCapitaneus eius Claffis erat Don Diego de Senalrie, nec praster
me quifquam alius erat in eo itinere natione Germanus. Traducto tandem bi-
ennio inter varia pericula & laborcs mari terraque exantlatos,naufragium pafli
fumuspropeInrulam5.^/»ce«^,qua^nonprocula continenti Brafilice Regio-
nisabeft,&äPortugalIefibus occupatur Jllic offendi egregii Poet« Eobani Hef-
y* filium , qui perhumaniter equidem me excepit. Praeter hüc Mercatorum quo-
rundam /intuerpianorum, quommcognomenbit&$fity/ Curatorem nego-
tiorum, Perra/w Roßelium-. vterquehorum teftari polTunc aduentum meüm, 6c
captiuitatem,in quam incideram.

Nautasillipreterea, qui mecaptum a Barbaris redemerunt, ex Normandia
Gallig Prouincia aduenerant , cuius nauis , WattaviÜa di&a;, Capitaneus erat
Wilhelmusde Moner-, Nauclerus vcro Francifcus des Champs}exHorfleuronundusy
eius popularis erat Perottus, qui interpretis vices obibat. His mihi fubuenienti-
bus,inGalliamredu6tusfum,(quivtinam£eternama Deo mercedem pro hoc
beneficio omnes referant.) Adhax illiipll auxiliati funt mihi in impetrandis fal-
ui conduclusliterisjveftitumetiam & viaticum benigniter egenti fuppeditan-
tes.Hi minime fane inficias ibunt, vbinam gentium me exceperint.

Poft Diepam linquens,naue Londinum AnglU adueclus fum,illic mercatorum
miniftri per nautam,qui me aduexerant,de ftatu meo certiores redditi , & con-
uiuiis me excipientes honorarium ac viaticum mihi dederunt* Hinc foluens
in Germaniam ventis tandem delatus fum : AntuerpU ingredior ardes , quas A-
quisgranenfes cognominan^conuenio mercatorem Caftarum Schelm, cuius ex
parte erat curatorille negotiorum in S. Vincentio Petrus Roffelius, nuncioilli de
naue Guratoris fui a Gallis hoftiliter inuafa inportu Rio de lenero, & de Gallis
ab ea depulfis : donauit me ille duobus aureis ducatis in viaticum , pro quo ho-
norario Deus retributor bonorum ipfi gratiam referat.

Sicuiergo adolcfcentum haremeaferipta & teftimonianon fatisfacient , is,
vt hunc ferupulum animo eximat, diuino implorato auxilio , iterhoebonisa-
uibus ingrediatur : liquidem indicia ipfifatis manifefta in hoc feripto prsebui,
qua^tutoinueftigarepoffit. CuienimDeusprafto erit, veltotus orbisnoner.it
inuius.

Soli T>eoßt oMaximo,
Honor, Decas, Lata, Gloria ,
Per feculomm ficula.

A M E N,

8B!mW.liW«»i«WWW«W.«IW

BIST 0R1A R VM NO FI ORBIS

L 1 B E R III
Quo Continetur

NAVIGATIO

brasilI am re-

GIONEM AMERICA,

QVA AVCTORIS NAVIGA-
TIO, QVM MEMORIA DIGNA IN MA-

RI V1DERIT, BRASIL1ENS1VM VICTVS ET MO- '

RES A NOSTRIS VALDE ALIENI, AniMALJA

etiam, Arbores,Herb«,& reliqua fingularia
noftrispenitus incognitade-
fcribuntur.

A JOANNE LERIO BVRGVN DO

Gallice primum fcripta, deinde Utinitate donata,
Variis autcm figuris illuftrata per Theodorum de Bry, Leo,

Ell AEPATON.

Kl / 'I rr _ ~

Is. Caf.

IOANNEM LERIVM AMERICANiE
Hiftorias Scriptorem.

Jgnotas quondam & noflro procul orbe remotas

G entes monßrofa Barbariequeferas^
S tridentefque fonos hngua, njentrefque nefandos,

Humanüfaturos carmbm ,ecce 3refert.
Credo equidem Lerae:Docesnam vifi,Sed enge,

TV dignum nodum vindtce folue precor.
Talia^dic ^portenta hominumjam mm benigni

Tem penes cceli numgenemre queat?
Et quosinculta mit es creat arborefruBm,

Mite folum indomitafertilitate nitens?
Horrida monflm hominum, qu&rü, numgignat amcena

Tempenes ccelißertilitafque folt?
Gignit, Sedcaujas doceant qmfemina rerum,

Quique arcam tenent interiom viri.
JSfum maiom vides hominum portenta creari^

Qua ccelum multo mit im atque fblum?
^efiü culta nouem ßudiü Europa jbrorum,

Qua toto,prmceps} erigit orbe caput.
Hicquam horrenda vigentpudeatmemorarejibellü

Vt poßit nofiris maioradeße fides.

I. I. B.

IN HXSTORIAM AMERICANAM
ab IoanneLerio confcriptam.

Immanes mores tuqui audü & efferamonflra,

Qu&fert terra orbü nomine difta noui:
Miraris peäus plufquamgeßareferinum

Humanos vultHsjratfefiieta polo.
Primorum funt hdC nox& moninnnta parentum»

Infecit trlfil qmgenm omne mab:
Hic tveri quondam ßmulachrum numinüsamens,

In ßuas meruit degenerajfe feras.
Sunt quibm indulfit cceli dementia Urga,

Vndeforet cultu mitiusingenium.
Gultior hü mores 3ni vite temperet vßtf,

Omnes conßmilü barbaries teneat*

ST. T.

IN IOANNEM LERIVM EIVSQVE DE AME-

ricanaperegrinationehiftoriam.

T mta noui3Lerae3refers miracula mundi,

T rmqm noua* rerumjamcfe hominum facies,
Vt cupiam lußrare oculis iam fingula, ni me

'Terreat <vndafurens3 Barbarießfc virum.
i Atqui tolle mora43cupidum per% omnia deduc:

Nobis Oceano fat via tutapatet.
Tuto interßuosjouinanafy vißera flammis

Torrentes, fas e tl viuere Laßrigonas.
Oceanum rabie fuperatgens Galla furentem.

Et fuperat ßuos.barbara^aßrigonas.

G. M. N.

Tc/rivs

i.jnmrJ.«»MI|H'lHiKr"""°"*"J'

*39

mm

TOT 1 VS M ISTORI^E SVMMA

C Ä P I T
Ca p. L

Au&oris Hoptis.

C a p. IL

Afcenfus in naues lulioboüa^itemqüe öccurfos nauium & expugn^
tio.tcmpeftates/licioraäue Sclnfulas primum obxua?.
r c x p. HI.

Bonita?, Albakor^,Aurat^qüe^^ruesmarinx5 pifcefquevolatiles:

aliiqüe quos turn vidimüs,tumcepimus fub Zonatorrida.

C A P. IV.

De^quino&ialicircub , tempeftätibus, ventorum mconftantiä,
pluuiis coiruptJSjCalonbu^jfiti.äliifqueincömmoditatibus 3 quas circail-
iarn muhdi plagam fuilinuimus.

C A P. V.

Deprimolndia? Occidentalisconfpedu,& incolentium Barbaro-
'rurn/dequeiis/qüxnobisinmariäcciderunc adtropicurn vfque Capri-
comi.

C A P. V I.

iDefcriptio Enus Ganäbarae,qui &; Geneurenris appellatur;Infula? ca-
i:eIIiqucColignii,atquelnfularumadiacenDurn.

Ca p. VII.

De ingeiiio?robore,Ü:atura, nuditate.ornamentis corporis Virorum

& femmariini Biarilieniium;, apudqüos annüm tere furn commoratus.

Q a p. VIII.

De cralfis i adtcibus,&: crano milio^x quibus Barbari farinam confi-
ciunt /qua 111 p>;*nis vtuntur locurn : deque cgi um potione quam Caou-m
appellant.

V C a p. IX.

De feris.prxgrandibus lacertis/erpentibus, aliifque America mon-

Iii o Iis animanübus.

C A P. X.

De variis Americanis auibus a noftris diffidentibus.de magnis vefper«

ti!ionibuSjapihus,mu(ci5,culid^

C A P. XI.

DenonnulbspircibusapudArnencanosmaximevulganbus>deque
eoium piieatu.

C A p. XII.

Dearboribus, heibis,radicibus,exquifiu(rimifquefrucl:ibus,quiin
Americano proueniuntlolo.

C A p. XIII.
Debello;proeliis,forutudiiic,&:arrnisBarbarorurno

S z

81

IBIIIWIHIIIMI««»»..^.

140

C a p. XIV.

Captiuos Tuos quo tra&ent modo Barbari, quibufque ceremoniis in
iifdem ma&andis Sc deuorandis vtähtur; quibus peroccafionemimrna-
niffima? crudelitatis alia exemplaadie&afunc.

C A P. XV.

Quid nomine religionis äpüdßarbarosÄmencanos vcniat;de erro-
ribus in quos abimpoftonbus^quos Catäibes vocancjinducuntur^deque
crafliflima Dei ignoratione, qüas apiid eos obtincc.

C a p. Xvl

De coniugio,polygamia,&: cönfariguinitätis grädibus, quos Barbari

obleruant.'dequeJiberorumapudeosedücatione.

Ca p. XVII.

Quidleges,quidq; politiääpud Bräfsihenfes iiüncüpari pöfsit.quam
humaniterexcipianthoipites:dequelächrymis acfid:isfernionibus,qui-
bus holpites in ipfö ihgreiTuä müiieribüs excipiuncur.

C a p. XviU.

Quam curam morbis fuis adhibeanc Barbari : de eorum fepulturä 8£
exequiis.'deque infano eorum circa mortüos lu&u.

C a p. XIX.

Colloquiüm in ipfoadituBrafilienfisora inter indigenäs Tottoupi-
nambaultios TTououpintnkin Brafilice ac Latine confcriptum.

C a p. XX.

Denoftroab Americadifcefru>deqüenaufragiisi &aliisnonmini-
mis periculis,quse primum in reditu höitro euafimus.

C a p. XXI.

Deextremafame,tempeftätibüs,aliirqucnohpaucispericulis^
bus inGalliamredeuntes diuinäöpeerepufumus.

AVCTORES IN HAC

HISTORIA C IT ATI.

Cjomarä.
^Benzj).
Calchondylm.
Viretns.

Hifi.Ecclef. Gallica.
jMatthiolus.
Bodinm.
Topelineritis,

Biblia facrd.
Jofephus.
Eufebim.
ü^icephorm.
Plutarchus.
Cicero.
Ovidim.
Appianus*
Oforiuf,

IOAN^

141

IOANNIS LERI

IN HISTÖRI AM SVAM

£ r Je f A t 1 o.

Mi quam Hißoridmmea ü^avigationisin Brafiliam <zAmeri-
c& Prouinciam exordiar > pauca qu&dam de meo mfiituto di-
cendaejfe duxi.

^Rjeligionem inter ta qm diligenti obfiervatione digna cen±
fentur 3 primum obtinere locum nemo <vnquam negauiL Hinc fit
*vt ( quamhtis fufius quanam a Barbaris colatur hmus Itbri cap, 1 6*fim diclu-
rus ) hoclocononnuüa obker dttingere mihi videdtur neceße : prdßrtimcum
narrdtionu initium a qmßionefecerim quam fatis fußicere ( rneo quidem iudi-
dicio )non pojfumwedum vt a me folvatur. Video igitur eos , quioptime ex fenfit
a natura indito de bis rebus fenfirunt3dixiße qmdem 3notionem iüam3quod a fit-
premo quodam pendeant res omnes hominum > animis ita naturalieer infixdmj
ejfesut aveüi nuUo modo poßit. ltaque quamvis tn cuitus divini rat tone con -
troverßa non pauca exorta fint3ßundamentum tarnen hoc conueüinon poße, ho-
mineminßihäuquodam a natura indito eo ptrträhi vt religionem aüquam^
feu 'vera illa fit feufalßt sproßt eatur. <±At tarnen ifiis fapienter determinatis nöfr
dißimularunt , <vbi ädilludventum efl, quo propenßus humanumßertur Inge-
nium 3 in negotio religionü illudfrequenter vfiu venire > quodait Poetä:

— Süa cuique fit dira cupido.

Qua duotvt Bar bar is noßrü applicemus , confiaf eos, homines cum fint»
notione hac omnibm communipr&ditos eßfe^j , homine aliquid ejfie maius a quo
bonum malumque pendeat , tale ßaltem quäle fibi fingunt. Quo referri debet
cuitus ille quem Caraibibus fiiis exhibent , aquibus fiatis iemporibus bonurru
malumve ömen fibi aifierri credßnt. Summum au'tem bonum in hoßmm vl-
tioneßortiterperßequenda ( quodolim Romanis } hodieetiam Turcisvfiu ve-
nitjpönunt Cuitus vero iäe,qui apudaltos populos Religionü nomen obiinef,
apudeos locum nuüum habere dicipoiefl:§luin & iüud addi, (fi qmgens in to-
to orbe terrarum)fine Deo vitam hanc tranßgere. ^At tarnen hac in parte mi-
nus fortaJfefiinidamnandiiquöd&> mißeriamßuam exc&catiönemque aliqua*
tenus agnofcunt) (quamvü nec pcemtentiam agunt > nec remedio wtuntur obla~
to ) ßiamqüe mentem non dißimalant.

s 3

142 Pr-arfatio.

oAd reliqua quo datt inet, ßimma capitum,quas ämilnrimitmmkppofui-
mus.quidin toto hifioria progrejßutraäeturßatü mdicant.

Ceterum nonme lats4',quod vulgo dicifiolct : Senes , eofique qui a Ion gm.
gjuis peregrinatiombus furfiWeduces, qUodneWhfit quwbfifiM » non nah men%
iiendi licentiamfibi arrogart^. Ego uero tefior me qm & mendacta &
mendacesodi, fiqui ßnt ^quifidem adhiberi noünimultisßariea?tte h&c tem-
porainauditis , qua^nobiscommemorantur, noneo efife ammo , quo inrenu
^aßntem veniant, vtadea loca deducanu. ö^ecmagis commovebor ißis3
quam adhuc cammoiw fiurn^ , poßqudmmihi renuntidtum esl noh deeßc_j^
quifidemiis non haberent qua a nöbis de horrenda illa fidme Sanctrrana
fiunt fcripta , quam aufm aßßirmare minus aßerarru, quamvti diuturmo-
rertu , eaßmjß quam in mediu %mdü remigrantes perpeßißumm . Emmvem f
fiifii dequibus fit ßrmo , fidem tis derogarenon nje'rentur , quainipfius G al-
ba uelutimeditullio 5 ßtns joo. teflibm ßuperßitibus cöntigerunt , qmdm Mc5
Iis dubitent, qua in remotißimis regtombm vifia fiunt , maioribm -vtro riö-
ßrü indudtta , ita ut non nifi expenentia ipßa hominum dnimis infidere poß-^
ßnt ? öto autem hoc locoßateri non pudebit ,exquoin (tÄmericämirariß
po} tatw ßurzu, qua &mcolarum vivendi ration<L~>> & animantiumßormas
ipßaqueadeo terra ßceiura a nofiris Europais, ^Afiaticis , ^ o^ßicanis pror-,.
fim dlienis refieäu noßri novrn Orbis merito drei poteH , opimonem aheeiß-t
ßt^ , quam de Tlinio nonnuüißqUe dliis induerairu. Vidi enim permulta non
minusprodigio fa 3 quam qua in eorumßcriptisfide indigna cenfientur. Siqui~
dem eaqua oculis cernuntur penitus arimüm penetrant. oAdgenus ora-
iwnis quod attinef , iam antc^ , tenuitutem meam probe mihi perßeä am eßßt^
tefiatm fu?ru. J\(on dubtto autem quin muitorum iudicio phraßhmnonß m-
'vßm tum ad rem nauticanu , tum alias fatis aecomm (\datis. ßßüu itaque faiiß
ßaäum non efßecerto ßcio : praßertim <vero (ßallisnoßris , quorum aures delica-.
tißima > ntlmfi terßum ßermombufque > mvü ornatum admittunt. <&At ve-
w multo minus iü placebwfus qm übros omnes vt pueriles & ßenles dam^
nant , niß altunde deßumpiis hißtoriis iuxurieni : Quam^is enmi adea ^
qm traäaiji multas aecommodare ßacile mihi erat , tarnen excepta Görna-,
rk Ind. Occid. hifioria , qua ob rerum mpiltarum cum his nofiris aßßnitatcwu
non raro ßum vfus , vix vüas in medium aßßerre contigit : niß quod poßrema
hac editione nonnulla memoratu dign-a addidi. oAcßane ( quantum mihi
cernere datur ) hißoria qua proprio ßuo argumenta ornatur , repudiatisalia-
rum vcluti alienü plumis , .legentium ammas a propoßto minus removet ,
ejßcit <vt auäorrs ßcopum leäores ßacilrm • poßnt ajßequi. Traterea ab ms
qUiZro , qui commentarios ißius qtatis legunt , annon tadium parit , aüegatiP,.
lüa ßntentiarum prope infinit a qudntumvis ad rem actommodatarunul

Prxfatio. - 143

Neautemmihiquüobiiciat3quodTheuetum& aliosreprehendensjneandem ta-
rnen incurra reprehenßonem:Si quis efi, inquamsqui improbet (qua ßarrovan Hui
ditta^uodvbide <vita & moribus Barbarorum verba facto, frequent er hos <vfur-
pemformula>$,vidt,interfui>acciditmihi,atquealiaei^
Mas admeum ipßm argumentum pertinere : deinderesdefignarenonrumoribws
audit ax,fed& oculü ipfis & experientia confirmatas3imo aufim die er e a nemine a-
lio vfquam obßruatas , multo minm memoria proditas. * Qupdnon de vniuerfa * Io St
(zAmerica dittum uelim ,fedde iüa plaga quam perannum incolui, nimirumfub dlus Hc':
tropico Capricorni apud Barbaros Americanos , quos Tououpinambaultios f,"an"
appellant. Denique fidem do iü quiveritatem fimplicißermoneprolatammenda- fWfit
cio verborumexqmßtoornatufucato pmferunt , forest ea qu&ame-funtinhac ?j"'e2L
hifioriatraäata verißimaeßecomperiant^quinetiam nonnuttaeffe, qua quodma-
ioribmnoßrlsfueruntignota, admirationedtgnafintiudicanda. Deumorbü & i*r«gc
totpmßantißimarum rerum conditorem & conßruatorem oro > vt
meum hoc opufculum adnominü ipßusgloriam
cedat. Amen.

m

iam

die .• fed
vernaculo
fermone,
ro

aono an.
tequä tu
ifthinc re-
dires.

HlSTO-

mifl» IBtotN**!», t.V*M!S± *»* V.-M. «.-A**.« ,.v» * «

MI'

1 1 1. Pars.

HISTORlA

NAVIG ATIONIS IN BRASI

LIAM AMERIC1 PROVINCIAM,

A IOANNE LER1Ö BVRGVNDO

S VS CEPT J*

C APVT I.

AuÜorü Jcoppif.

Voniam, quas fit amoenitaSjamplitudoÄvbertas, Quar-
tx Orbis terrarum fe&ionis , o^ux America vulgodicitur,
€uiusparsi?ra///^quibu{q;^

antiquis penitus ignotis contineatur : quam multis item
t petita nauigationibus , annis ab hincodoginta , ex quo
pniiium innotuit : plerique noftra memoria Cofmographi , in explican-
difque rebus geftis verfati homines docuerunt.

lllo itaque omni argumento longe lateqUe difFüfo liberati hac Hifto*
ria dun taxat ea complecri decreuimus,quae in ter eundum & redeundum,
&; apudferos Americanos, quibufcum circiter annumviximus, experien-
doacobferuando^vifuaudituquejpercepimus. Quod vt planius expo-
nam,ab initio quamam fuerit hax adeo lorlginqua difficilifque expeditio*
explicandum.

C

APVT ii.

AJcenßtsinndues Iuliobom ! hemqueoccurfksnauiuni& expugnatio:
tempefiates 5 üttotaque & tnfuU prl-
mumöbuU*

Vm Böifius Villagagnönisneipos, qui ahte luliobonämadue^
nerat.ä pecunia regia tribus iriftrucüs nauibus prouifäque
re frurrientaria, pro imperio iuberet: 1 3 i Calend.Decembr«
anniij56jnhauesConfcendimusJpfeBöifiUsJexnäuibüs

^tfi^w^— vna,qu* Roberga minor appeilabatur^odögin ta näutis mi. fj^f
litibufque occupäta \ legäti nomen imperiumqüe habuit. Alterarrii duce

Humberto Hareflorierifi>vt res ipfa dodüitsexperientiä in riauigändo fingu-
. J T larij

m
m
m

HMMim»» liMivmva «,-mait*.vi.te»j.-«t,-.-j. *v» >.» ».„ . ...» ,. .

■■*afeaM53

t lj ia l.'l * .» fwr T.f R"? T?yfcjas

H<5 HISTÖRlÄRVM NO VI ORBIS

iari,centü&Vigintlm^ Tel:-*
tia quas jR^4,cehturioliis nomine yocabatur , ahnumeratis fex puerulis*
adlinguam ^^mV^ö^^a'dtiifcefidam > traniportandis : quinqk, aütem,
Vnacummoderamcejvkgin&^

Barbarorum admira tione, qui tan tum nudä* ante vidiffen t , in Braßlia irt
ddtat«iunt)nötiagintä circiter komihibus completa cfl>

MI

g

1

j

8

ÄS!

i

KB

KS

i

1
SS

Tpwtütmti

£odieipfo, cum c portufolueremus, tormentprumftrepitusatque
tympanorum,buccinarumque foni, ceteraqüe eiüfmodi,quae nauibus in
expedirionem euntibus folemniäeffe cohfueuere, circa meridiem audita
funkPrimum in mari Cauxio, duobus a portufalutarimillibusi änchora:
ia&a:, quo in loco vt affolec, nautis militibufq-, recognitis,&: profe&ione
imperata : eius nauis quam confcehderam funis ahchorarius abrumpi-
tur, anchoraquejaboremaximorecuperacai profe6feio incraftinumin-
di&aefk

Itaque

^T»T,vf»».ftat.'fliTat.'fffAfTA?f.ffT,«T.;iyT.:gT.-iTtai

PARTIS SEXT^ LIBER TERTIVS. 14/
Itaqjiz.CaLDecembr.eterraprouedis, & Britanniam minorem fub
&xtrarelinquentibus,duodecim dierum tempeftate coorta ; pleriq;me-
tu & naufeä vehementer confli&ati, pracipue qui mare nunquam vide-
rant,fingulisfemomentts abforbendös efle cogitabant. Refq; profedb
cftadmirationedigni{IIma,naucm e ligno quantumuis magna atqjfir-
mamOceani vim patipofle.Nam vt c craffiffimis trabibus naues flant,ar-
&eq; fibuiis vinciantur:quemadmodum qua erä delatus, circiter centum
pedes in longitudine,in latitudine vero viginti patebat: quenam eft cum
altifllmo latiffimoq; Occidentali Oceano, magnitudinis tantule. collatio?
Qua de caufa cum nauigandi arte vniuerfam, tum figillatim acum nauti- BÄ;i**/^
cam,ad moderädos curfus maritimos excogitatam , nemo fatis vnquam
laudaueritjquam tarnen iam ab annisducentis&quinquaginta efle in viu>
quidammemori^prodidere. Igitur,cumdies tredecim magnis difficul-
tatibus,nobis eflet nauigatum,Deo fauente, tranquillitas reddita eft.

Confequcntipoft die Domißico,duabus onerariis nauibus Britannien
ex Hifhania redeuntibus occurrimusrparumque abfuit,quin naut$ noftri,
cum efle qu? criperc poflent,intcllcxi(Tcnt,cas penitus expiiarent. Qucm-
admodumenimdemonftraui,tormentis ceteroque omni apparatubel-
licoinftrudiconrldeban^neque fi infirmioribus occumflcnt,ab lniuna

facile temperabant, v

Etquoniaminhuncfermonem incidimus , que, nautarum iitrapaci-«^
tas^iocprimonauiumoccurfudcclararcvifumcft. Qui enim robore 8c
armis pr;eftant,quod etiam inxontinente nimium f$pe accidit , rehquos
praed? habent. Aflerunt tamcn,cum vela obuios contrahere iubent,fe 1a-
diu tempeftate aut malacia terram non attigifle,rebus egere ommbus , o-
rantquevtpecuniaredimereliceat:quain colloquutione nauibus occu-
patis,ne feilicet onere peflumeant, praftantiflima qu*que extorquent.
Obücientibus(quod'fepc nobis erat vfitatum) prztextus rapinarum, im-
quiffimumcfrq^9ftesiuxtafocio% prsedaricfolennia terreftribus etiam

copiis verbareponunr.MflriM^

Addam,quodexemplispofteacomprobabitur ,cum Hiftm Lufaant-

ÄwfeJ5r^&*wadüffcprimos,omiicmqiadco continentem , quxzfieto
W*Ä«iiw,quimeridicmvcrfus quinquaginta gradibus extenditur ad
Peruviam citraque ^quinodialem lineam ,glorientur: eaque decaula
poflidere affirment:GA vero fein iure fuo intefpellare : fi man vincant,
crudcliffimcinterficiunt,incamquc feritatem aliquando deuenSre, cu- -ggjj
temvt viuentibus detraherct.deterrimove genere mortis afficcrcnt Galli »od*
contra/e^mwparticipesefledemonftrantmequeab HMtnts Lufit*.
nifyue vinci facile patiuntur,feque acerrime tuentes par pari hoftibus rere-
runt,qui eadem certe clafle manum conferere non audent.

Vt adnosredeam,iterum tempeftate coorta, fex feptemve dies mare^;
adeo iBtumuit,plcriq; vt fludus non tantumforos (uperarent; verum et- *
iam,cum eius rei periculum faceremus,de quaPfal 107 ■ meminit, tohbus
peneorbati,ebriorum more vacillaremus : nauis autem ita Huäuabat,
* T 2

BlgMWWtmi»J»«WlliH1«mMW!

14* HISTORIARVM NOVI ORBIS

vt nemo ex nautis ftare poflet. Vt eodeq3Pfaltcontineturacum fupra mon-
ces aquarurn altiflimos,maximeq, timendos ere&i , e veftigio infra pro-
fundiffimoshiatusdemerfi, tarnen intertotfata conferuamut; fentimus
profe&o admirandam Dei optimi maximi potentiam. Itaque cum peri-

iHum. s*. cu\0 tam fmt affingj^ui nauigant JJoeta,qui latitudine lignorum, quibus
nauigiafacT;afunt,eos a morte feparat,videtur,quam par fitjongius feiun-
gere.cuius,quod fint elegantiffim^verfus adfcribere vifum eft,
lnunc3etventis animam committe, dolofo
Confißis lignojdigitis amorte remotus
Quattuor,aut f ytem,fi fit latißima uda.
Tempeftate fedata,cum Deus qui maripro arbitrio imperar^ventum
fecundum excitaffet,ad mare Hißanum peruenimus, Noniique Decemb.

mmtoriZ, °bit&umhabmmus Promontorium Sacrum.quo in loco yHihernica naui ob-
uiamiacT:a,arte3dequa paulo antediximus,noftriepibatsevfi,fex feptem-
ve Hiftanienfis vini doIia,ficus,malaque Aurantia cxportarunt.

f»™**1"' Septimo poftdie ad tresinfulas delati fumus ex Fortunata : has qui £
Neuflrian^uig3.ntiGratiofam)&cLancilotam> & Förteuenturam nominanc,
anciquis aucem appellabancur,^yo/i/^^ hnonia,Oml>rioftjue: feptemque
numerofunt,quasnunc3vt opinor,omnes, Hifpani occupant. Ecquam-
uisin orbe defcribendo quidam Fortunatas infulas fub vndecimo citra
^quatoremgraducollocent:cummepra?fente, Äftrolabuslitem duu-

cf}Zgr7 dicaret^nuenim us,ad vicefimum odtauum Ar&icum verfus Titas effe : id-

fhcmm. circo fatedum eft/uo aliorumq; periculo,decem & fepte gradibus ,iftiuT-
modiGormographos aberrarcquib.eas infulas änobisremouentlogius.

Hicfcaphis edu&is, viginti ex noftrisbenearmati,adpopulandumq;
progredientes^confpedi ab Hifpanis, & repulfi/uga naues petiere. Atta-
mencum fein omnespartesconuerterent ,nauigiolo pifcatorio metuab
fuis dereli&o facti obuiam,cum maximam vim marinorum canum , cir-
cinorumq, nauticorum abftulere 3 nihilque omnino j ne velis quidem ex-
ceptis3reliquere;tum quod deHifpanis peius mereri rion poflent,quos vl-
cifci percupiebant,fcapham vna cum lintre fecuribus deprefferunt.

Dum tres diesob malaciam prope Fortunatas infulas com oramur, ha-
mis retibufq; ingente pifcium copiam cepimus ; ideoq; veriti , quod aqua

dulcis n5fuppetebat,nefitipremeremur,plusdimidia parte, in marecon-
iecimus. Erant aute canes W4n»i,^r^,pifcefq-alii,quorum ignorabamus
ttSSISk nomina,erant etiam Trichides , corpore tam paruo j vt Caput cum caudä
"(quaenihilo minus lataeft) cohsrere videatur-capite aujem galeajicriftata;
pcrfimili,fatisprodigiofe.Dccimofcprimo Cal.Ian. mari tertio intume-
Ätafcente,fcaPham 4u^vniexnauibusadh$rebat, fludus tam cito cornple-
re^mdtti. uitiVtpeffiim iret:vixq; duo nauta^quiafleruabant, demiffis e nauifuni-
buspericulumeffugerent. lllud etiam commemorandum videtur quod
accidit-tempeftatediesquatuor defa?uiente,coquus quidam laridumin
cadoljgneo macerans,fluclu fupra foros elato.cum cibum in mare lon-
geproieaumamifiiretjfludusalcer oppofitus eundcm in locum vi ma-
gna

PARTIS SEXT^ LIBER TERTIVS. ,4P

gnaretulit,nequecadumfubuertit,verequeprandium rcftituit, quod vc
aiunt,pra:ter cafam fugerat.

Adi5.Cal.Ian.die Veneria C^wquandam inconfpe&u habuimus. cm
confequenti autem Dominico propiüs fadtis, erat coftitutum ibi comea-
tum expedire,aduerfo tarnen vento infulamnon tenuimus. Ha?c amcena
eftadmodum,quam incölunc Mifyani, gignitq, faccharum in arundi-

nibus,&vmapra?ftantiffima.Ceterumtantaeftaltitudine,vt Lx.paffuum
millibusmterie&is^

tibusantiquorum^ftoeWefle,äquomarevocatur ^itlanticum. Alii
contra,autumantduas cflcinfulas,Canariam& TanerifFen.qua?lis,quod
ad me attinet,manebit fub mdice*

Eo die ipfo Turnus confpicati myrofaYenem Lufitanum i qui cum neque *****
fugerepo(Tet,quod vento ferebatur aduerfo,neque armis confidcretjcon-***'
tra&is de more vdis.Boifio fe tradit in marius. Nec morati centuriones, vt
qui iam diu decreuiffent/ua? claffi nauem adiungere, quam Hifyanis Lu~
fitanifue fperabant fe erepturos;in myoparonem,ne auf ugere pofTct, quof-
dam exfuis imponunt.Veruntamen^cumnefcioquibusdecaufis, Lttfita-
710 gratificari vellent, fi confeftim myoparonem alterum inueniflet addu-
xinetque,quem eripuiflentredditummpromifere. Ilfe, vt qui fibi meli-
us efle vellet,quam alteri,accepta,vt poftularat/vna cum armis fcapha, vi*
ginti autem exnoftris ; cum quibufdam ex militibus fuis; prcdonis mo-
re, piraticam enim, vt opinor/aditaba^vt de improuifo fbrtunam expe-
rireturjonge claffeni contendit anteüettere.

Tum legebamus oram Africa> iMamitanis öccupatam,äb ea kteumton*
diüunaiquatuormilliapanuumj eftque,vt ä multistunc fuitobferua-
tum, terra valde plana Jiumilifq; adeo,vtquantum oculi valebant, rnon-
tibusnullis officientibus,ea nobis videremur altiores,ita vt breui fubmer- Af^rtr-
geda crederetur.nauibufq; fuperanda. Et quamuis, oculo iudice,fe ad hüc h£Z &
modumreshabeat inomnibusferelittonbus , tarnen cum illuftriusap-
pareret hoc in littore: cum tantam ego planitiem , qua? vallis h abere pote-
ratrcontra, mare tranquilliftimum^quodaltiflimi montis effigiempr^fe-
rebat,intuerer;memoriarepetens, qua? hac de re facra docent ütera? i iliud
excellentiftimum Dei opus,magna cum admiratione contemplabar. pyw.io4*.

Vt adpiratam redeä, qui, vt diximus, fcapha erat antegreflus,ad tf.Cal.
lan.quo die natus eft Chrißusjn Lihurnicam incidit, quam tormentis pe-
tere viq; retinere contendit, & ad nos adducere, Qua? res valde noftris ce-
turionibus placuit.nauis enim erat eximia3& plena fale candido;quam,vt
decreuerant,in Braftliam zAViüagagnonem deduxere. At infide Lufitanis
pra?ftanda,dereftituendo myoparone,crudeles adeo extitere,- vt Hißfants
& Lufitanis in vnumidemquenauigiumconie&is, nefruftoquidem nau-
ticipanisreli(5bo3velisdilaceratis, fcapha etiamablata, qua deftituti ter-
ram tenere non pofTent:mitiore confilio vfi efle viderentur, miferos fi de-
prcfTiflcnt,quam fi itadimifiOcnt Nam nifialiunde fcapha laborantibus
opitulatafit,certumcft,autnaufragiotandcm»autfarncperiiflc.

T z

TB»IIIHimiminn«nMM«iir«^ , ^ireffJ

m
m>
m.
m
m
m
m.
m

m

m
m

m\

wu> I

,5o HISTORIARVM NOVI ORBIS

vu^rti na- 0 Hoc facinore,compluribus inuitis , perpetrato } longe Turnus in al-
tm dtdi' tum prouecü/ecundo flaute Vulturno. Ne autemleftorifaftidiumpa-
riam,fi totnauesexpugnatas/igillatim commemorem : craftino tertio^
que poft die,cum refifteret nemo, duas in poteftatem redegimus. Cum
Liburnicam, c^xx^ms occurrit , epibat* noftri , prscipuequi myoparo-
nem Hi^»i«M»afcctiderant,praedat habere cuperent: eaque de caufa
eflfent minoribus tormentis aggreffi ' dueibus tarnen vitro citroque col-
kw»«* loquutis,ab iniuria temperarunt.Ex Htfanienfi altera, vinum, panis nau-
ticus,aliaque eibaria direpta. Nullius tarnen rei iafturam magis conque-
o£.*£ rebatur / /i/J*»«,quam gallina*. hanc aiebat,cum procellofo man pone-
r»n$. re non intermitteret.ouum fibi quotidie in naui fufficere.

Diedominico.quiproxime fequutuseft:cumis,qui fpeculabatur,
fignumdemoredediflret,animaduerfis quinque nauibus (de quarum
magnitudineatque forma diiudicarencquiuimusj nauta: noftri (quibus
forta(renonfumplaciturus,eorum virtutibus pradicandis ) expeditiöc
ante viftoriam pa^ana concinentes, fe confequi pofle arbitrabantur. Sed
cum nos aduerfo,illi fecundo vento delati,velis,vt aiunt, remifque fuge-
rent:quamuis,magnoneclaiTiseuertereturpericulo,multa vndique fa-
ceremus,ad prcdandumque milites ineumberent : fruftra defatigatima-
numconfererenonpotuerunt*

Ne quis autem,qu£ commemoraui ha&enus , falfitatis aceuiet : nos
videlicet,cum Braßam peteremus , mare infeftum habuifle : obnoxiis
autfugafaluti conlulentibus aut vela dimittentibus : afErmabo,tribus
omnino nauibus, qua? tormentis erant inftruäiffima:, adeo vt qualme
accepiiTet,maiora o&odecim ex a-re tormenta^minora e ferro plus trigin-
Keitßrij in tafuftineret , nautas militefque decrcuiiTe , vtqmomnes fere eflent Neu-
ftrii(gens in naumachiis omnium qu* Occidentem verfus nauigans,bel-
licofiflima,) fi Lußtanica clafli occurriflent , confligere , magna fpe vifto-
riar.Animofumcerteconfilium. fi ab his res geftas memoria: proditas,
ößr.inHiß. nominatimque ab Ofirio repetamus , quantum armis Lufttani ex-
$9*'*' Celluerint>quasnationes,quamquevariasdeuicerint:cum& bello con-
tra Mauritanos in Jfrica contenderent , & Orientem verfus contra Indos
dimicarentropponi tarnen poiTetG^Z/oi Barbaris dexteritatepra-ftare (ex
quibus cum initio peterentur,extitere qui aluearibus apuminho-
ftes coniedis fe defenderent ) neque fine fanguine &
fudore tarn fortes viros vnquam pofTe
fuperari.

G APVT

T'TTmTT TT'TT TT'TT'TT'TT'TT'TT TT'Tl i ttmm

Aues marin**

ip HISTORIARVM NOVI ORBIS

centtlÄ tfaifiß. Sspenumero ad matumnauiumirapirigentes cadebant,
&manufeciiecapiebantur.15ifdSefcvteundo&rcdeundoanimaduert1

rau!toties)haTecivaldefuT1ilis:paulotamen&longior&
betqUubSutturc päleolam , alis ad modum vcfpemhonis-toio corpore
contextis porreaifqüei iapore autem fuauiffimo & probanflimo. Cetc-
rum,qüoniam^

tramque partem P*k verfuS exeedere. Sedcum quidam fcr.pfer.t mari-
nas hirundines,propeM^fc^/^« videri: quas opinorealderncl-

nufquamtutoagerepoire.Namcuminmandegunr,^/W^prsdonel.
$L. que llios e pifdbus habe« inimiciffimos: flfubuolandoper1culumeff^-
i'™^D^ eererenranr.auesfuntmarinai.aquibuscapuvorantur.
B/n Sicendumquoq;aliquidvideturdeh^

viauhabent. Ha; funtadeo cicures, Vt fupra foros funefq; naumfidentcs
capi fe manupatiantur.quarum certimma.vt quideiis guftauerim , peni-
tuTquc cognouerim^c eft defeviptio : pluma funt vt accipitres, leuco-
phxata-, magnitudine cornicumeffevidentur , nudatipaulo pluscarnis

haben: paflereivt mirum fit corpore tarn paruo caperepofle.atq; in vium
verterepifcesmu]tofemaiores>atq;crafliores.Deniq;vnofuntinteltinoJ

pedibufq-,planis,vtänates. . .

B^pmf QuodadceteroSpifceSattinet,dequibuspauloanted1ximus : Bomt*

! nulli fapotc eediÄp commumbus affimiliS,cum (quamis tarnen ca.
reat- illas maximo vidi nümero.circiter quadragintadies,quibus rere no-
ftrisnauibusadhsferu«, idqueaccidere verifimileeft, quodpicenaues

„to» *fll>*co?* autem a Ä>Ä forma non admodum allen* , tarnen cum K
viderimJcccomederim^/^mJquinquepedumlong.tudine5craffitu.

dine corporis humani , quodadearummagnitudinem, nulla efle potelt
ücolktia Deindecumnullomodofint^W<«v,fcofe,fed
carnevtfaiarfriabili,nullisäcuieiS,paudsvifceribus,interpifces
iUntannumerand^Etquamuisqu^adcondiendam^W^necefl-a-
ria videbantur,prXfto non effent fvt acciditperegre nauigantibm; ideo-

quefaie contentUatis orbibm, igne toftam ederemUs:tantillo tarnen ap-
paratueratnobisgrätimma, QiramobremfiCupjd.ar.orumnatio.qux
Etentärenonaudet , nihiloquefecius (vtdefelevulgod,citUr)ficc s
pedibus , abligurirepifces percupif, Mbacoram in concmen""™'
mercaretur, quarnreliquagenera •, ecquid dub.tatis quin vna cum pifce

Ilbacor« degant inter Troptcos, in altoque mari verfentur, non ita btt®W*
Quodveroad^^attinet, qui mare ad Oriente« accolunt,l eru-
rupte fuis apponere credibile eft. Auma,

PARTIS SEXTA LIBER TERTIVS. in

Amata , quse meo iudicio ita vocatur , quod in aqua luteo efle colore *******
videatur,&auroquam fimillima, figura Salmoni proximaeft;differt ta-
rnen dorfb deprefsiore.expertusitapronuntio;^»M^w non tantum ce-
teris,de quibus mentionem fecimus, bonitate prceftare ; verum etiam ne-
go,in mari fluminibulque quicquam inueniri pofle fuauius.

Suum autem marinor um duoiunt genera, vnum roftroacuto , vtan-*«« *>M-
feres,alterum tarn obtufo^tcüe mari attollitur,fpha^ra efle videatur. Id- m'
circo ab eafimilitudine , qua? eft illi cum cucullatis,capita monachorum
appellabamus.Exiisanimaduertilongoscirciterfenümpedum^caudala^
ta,bifidaque,in capite omnibus erat foramen,quo fpiritum ducere,& vn-
damvibrarefolebant. Cum incipitmarecommouerijuperaquamemi-
nentes,pra?cipue node tempeftate conflidati.virides apparent, viridemq;
reddunt maris efiigiem. pratereainmorem fuum terreftrium,alte anhe-
lantftertuntque. Quamobremnautarillosvagari& refpirare confpicati,
tempeftatem certiflime jpra3fagiunt,quod & fspefum expertus.Et quam- i^mfum
uis,cum tranquiüitas eflet,pelago modocrifpantevndiq; fuum marinQ-'IjS^
rum circumieda multitudine,quoad perlpici poflet,totum mare Ulis co-
ftratumvideretuntamen cum non tarn facilescaptu eflent, quam pifces
reliqui efle conlueuiflent,prout collibuiflet in promptu non erat. Itaq; v t pif»
ledori fatisfaciam cumulatius,qua tandem arte capiätur, explicabo. Qui TJlIZ'
probe inter eos pifcandi modum callet,confpicatus c prora,harpagonem-
queferreummanutenenslongurio reuindum longo craflbque vthafta
dimidiata:qui etiam funi alligatur viginti circiter pedum; grcgatim acce-
dentibus, quem ferire pofsit,e!igens,tanta vi harpagonem iaculatur , vt fi
rede percutiat,ferro fus adunco teneatur: tum relaxato fune , quoad fieri
p otell, dum fe dolore laucius in omnes partes conuertit, fcrroque magis
induit,languis eum paulatim virefque deficiunt. Nec morati nauta? cete-
ri,manuferrea, qu£& ipla longurio adh$ret,captum innauempertra-
hunt. Hac ratione viginti quinque in itinere cepimus .

Quoad inteftina,fi vt porco , ita & fui marino quatuor tanquam per- sumiMtU
nasdemanturdiuidaturq; Scvifceribus fpina etiam dor(i,coftifq; ablaus^T'**'"
eundem in modum pendeat,hicilli valdefimilis erit Iecureodem fapore.
Caro tarnen recens dulcior & deterior. Pinguedoin omnibus quos vidi,
pollicis crafsitudinem non excedebat,nullamq; puto inueniri, qua? duos
fuperet digitos.Itaque,ne nobis amplius imponat id , quod Lutetia alibi-
quelaridum quadragefima? pifcatores appellant , fuifq$ marini pinguedi - jjj^ Sa.
nem efle arbitrantur.-nam ea cum plus quatuor dieitum cralsitudine pa- rinirum .
tz2X.,DdUna, cenienda elr«, Ceterum quomamin quarundam aluo, quas
venati fumus,paruuli funt reperti , quos vt ladentes aflbs apponebamus,
nullacontraria? opinionis habita ratione, magis exiftimo fues marinasvt
fcrophas,viuos quam oua parere. Qua de re fi accufer,ad arbitrium eo-
rum qui experti funt potius,quam qui lcripta tantum legere , prouocans;
vtremdiiudicare, mei non eft inftituti , ita nemo, quin eaqua? videiim
certa efle credam,iure interdidurus eft,

V

i54 HISTORIARVM NOVI ORBIS

Review. permultos etiam Requiems , vt a Neuftriisappellantur, cepimus. Ii
quoque marifedato virides apparent : quibuldam longitudine quatuor
pedes fuperantibus, craffis pro magnitudine corporis, Tarnen quod eorü
caro minus probetu^neceffitate compulfi & mediorü inopia, nautsei^e-
cj wertem attingunt. Pelle funt afpera ferrataque, capite piano atq; lato, ore
dlmZß" patulo tanquam lupi Moloflive Britannici. Cum hac de caüfa mo'riftrofi
lunt,tum dentibus acutiffi mis damnofi : quemq; femel corripuerint , auc
dilacerant^autinmaredeprimunDquilauant inOceano Tibi ä Reyuieni*
bus valde timere coguntur, Nec cum eflent edudi fupra foros nauium,
quod fepeaccidit hamis e ferro digitalicraffitudine, minus ab iis cauen-
dum erat quam a feris canibusfQuapropter cum neq; capti,neq; liberi ab
iniuriatemperarentjparumq; advefcendumaccommodati cenfejrentur:
quos eramus pifcati lancinantes,atque cruciantes , vt damnofis animan-
tibus dignumerat,clauaferreamadabamus.Decifis aliquando branchiis,
doliiq; circulo per caudam traiedo,in mare proiiciebamus .■ tum fe ipfi ia~
dantes quod diu non mergebantur3ingentinos voluptateperfundebant.
Mftrim te- Ceterumetfifub Zona Torrida nonfint ea magnitudine teitudinesjqua
riiny, ub.9. in RuyY0 Indicove mari Plin 'w efle dicit , vt fingularum fuperficies eonte-
gendis kabitabilibus cafis,parandifq, cymbis accomniodenturj tarne cum
tanta? ibi exiftant,vt parum fit credibile,breuiter attingere vifum eft.Pro-
ponam igitur fpecimen, quo de magnitudine ledor iudicare poterit, vnä
videlicet in naui Boißana captam3adeo grandem extitüTe,vt odoginta ho-
minibus quos nauis acceperat,more nautico prandentibus , large fufFece-
rit.-fuperior tefta ouali effigie,läta duos pedes cum dimidio, & iufta craffi-
tudine centurioni Mario ad clypeum data eft-carne tarnen proxime ad vi-
■Mütupif- tulinam acceduRt,vt lardo traieda?,tofta?q: eodem fapore videantur. Hic
neu teßudi- quoq, vt animaduerti}earum eit pilcatus. Tranquillo mari , alias enim ra-
ro apparent,in fumma pelagi euedis,fol teftam accendit, vt pati noi*pof-
fintätaq, fe inuertunt ad temperandum calorem , diuque in gyrum ver-
fanr.hoc cofpicati manu ferrea commhTura teftarum impada , vi magna
nauta? quatuor aut quinque connitentes,in phafelum pertrahunt.

Hxc habui de teftudinibus breuiter explicanda & aliis pifcibus-'poftea
mentio fiet de Delpbinibus }atc^ etiam -ßdAew/^pluribufque Cetaceis,

C A P V T IV.

De sEquinoßidli cireufoytempeflatibus, yentoruminconflantia,f>luuiis corrnftts,
caloribus, ßti , aliiscjue incommoditatibus, quos circa illam mundi
plagam ßiflinuimus.

ventomm i^^^Si^^^S T de nauigatione abfoluä.tribus aut quatuor citra^qui-
?irlfaj£- ^v^^^^S nodialem lineä gradibus,vento deftituti,tempeftate ad-
quamem. ^^^^ffj^^, uerfa non modo vfi fumus , pluuia malaciaq; muice fuc-

cedentibus,verü etiä(vt nauigatio difficilis atq,periculofa
eft circa ^£quatorern)obferuaui ventorum inconftantia
fa?pe accidifTe,vt tribus noftris coniundim h^retibus na-

uigns,

PARTIS SEXT^E LIBER TERTIVS. \ss
uigiis,vnumquodq; fubito peculiari flatu raperetur , figuramq- trianguli
Orientem Occidentemq; verfus & Septetrionem delata efficerent : nulla
nautarüinduftriaprohibcnte. lllaventorü conflictatio erat mometanea,
erumpebantq; vortices,qui Sc fubito curfum remorabantur, & e veftigio
vela tam impoteter inflabant, vt mrrum fit nauem non inuerthTe millies.

Pratcrea qu? fub ^Equinoctiali circulo deciditpluuta/ceda contagio- JjJSJf ^

W/S

faq; eft,vtfi collapfa corpus attigerit,enafcantur puftula?,veftefq;macule-/<*-
tur.Solautem mire feruet,qua de caufacaloribus prefli maximis a ingenti xmm^
quoq;fitilaborabamus:quodaquadulcis,poculentave alia (fiprandioli
tempus demas & cocnulx)nos omnino defieeret. Vnde accidebat, quod
mihi vfu venuTe memini,halitu confumpto,vt hora plus obmutefcerem.
Hac neceffitate compulfi nautaviihil magis habet in votis , quam vt aqua n*«,*™«
falfa cum dulci commutetur^Si quis opponat(repudiato in vndis pereun- j^Jj**
tefiti Tantalo) fieri poflTe vt aqua marina bibatur, aut humectando fältem
palato inferuiat:re?pondeo,nullis omnino remediis aqu^ falfa? per ceram
colandx,aliterve deftillanda:(pr£terea quü fluctuationes nauiü inftituen-
dis fornacibus , lagenifque conferuandis minime conueniant ) effectum
eflemifi quis vellet, fimul atque ori admouifTet , ipfa etiam euomere vi-
fcera,vt ea deguftationi accommodaretur,& potui multo minus. Atta-
men vitro infufa fplendore & puritate nulli cedit Joftremo aqua marina
(quod & Tum admiratus& Philofophis examinandum relinquo) fi lar«*
dum,halecem,aliavecarnium& pilciumgenera valdefalita temperest
magis dulcia fient,& citius quam fi fontana.

Vt vnde Tum digreflus eo redeam^faftigium noftrse , fub Zons. Torri-
da,miferi£ fuit, quod maximis & continuis imbribus ad carinam vfq
permeantibus nauticopanecorruptodc mucido, quo tarnen vtebamur
admodum exiguo, vermes vna cum pane(tot inerät enim,quot micas ) ni-
hil abominati,ne fiti conficeremur,edebamus : vitiata quoque aqua dul-
ci oppletaquevermibus cum e vafiserTunderetur, flomacho nullus erat
tarn firmo quin expueret. Quiautem bibebant, vna manu tenerepocu-
lum,altera obfcetoremnares comprimere cogebantur*

Intereaquid vobis inmentem venit.hominumdelicatiffimi ? calo

C n • .... t delicatcs in*

remexiguumrerrenonpoteitis,tunicaque interiori commutata, bene«*w*«r.
terfi opaco in conclaui öcfplendido, cathedra lcctulove impofiti , otium
agitis? vobis cordi non eft; ad menfam accumbere, filances nitidiflima?,
vitra bene Iota, candidioraniue ipfa mantilia, dapes conquifitiflima? ap-
paratiffimseque , vinumdeeft, Smaragdo clarius * Vultis nauigarevtad
nuncmodumvitamtraducatis? vtaudor vobis nequaquam fumrntu-
rus,eaq; de re minus cogitabitis,cum quid in reditu acciderit audietis : ita
cum de mari mentioincidit,& nauigationibus tamlongis, vos Vellern o-
ratosqui ex libris tantum fapitis,quodq; multo eft deterius, ex eorüfabu-
Iis ,qui mare nunquam viderint, vt elato iupercilio Mineruam non doce-
retis:hoc eft vt interpretor,iis paululum cederetis, qui tot incomoda per«
ferendoea funt experti, qu<e nullocertemodoinanimumirrepunt, nifi
periculumipfefccens. V %

v

^5

!

i)6 HISTORIARVM NOVI ORBIS

Quhermtor Addam cum ea qua: ante commemoraui de varietäte ventorum at«
gimßneii- que tempeftatum,imbribusfaetidis & caloribus: tum qua: in Oceano ge-
nerali t er fi im t , pra?fertimfubj£quatore: vidifle me Ioannem Meitnwm
Hareßorienßm.Qx noftris gubernatoribus , qui cum literas nefciret , co-
gnofcendo Aftrolabio,chartifq; nauticis , & Baculi lacob affecutus eft tan-
tam nauigandiperitiam,vtfa?penumero,maximeq$cum eflet tempeftas,
filentium imponeret viro bene do£to,quem nominare non habeo necef-
fe.xum ifte tarnen pacato mari explicandis Theorematis excelleret. Nec
intereapropofitum eft,quicquam detrahere de iis artibus, qua? in fcholis
docentur,& literarum monumeusconferuatasfunt. Sed magnopere vel-
TTh?»i*mte ^em>nu^a vt hominum au&oritas , & ratio cum experientia contenderet.
tonend». Veniam igiturale&oribus efflagito, fiin memoriam reuocans nos aqua
putri,& mucidopanevixifTe^permuItafqi rerum incommoditates perpef- '
ios erTe,miferaiIla conditione, cum lautis cenforu iftorum dapibus com-
paranda,fiim abincepto fermonepaululum digreflus,&ineos inue&us.
Acciditßepeobeasdequibusantediximus difficultates, quae pofteade-
monftrabunturfufiuSjabfumpto omnicommeatu, citra Zonam Torridam
retro naues abiifle,quod s£<]uatorem fuperare non poflent.

Cum^hac miferia eonflid:aticircumeundo , & paulatim appropin-
quandojtrigintaquinquediebus tranfmittere tentanemuSjpridie Nou.
ASui Fc^Deopropitioj^^/orewattigimus^ Äquator autem dicitur, non
tantum quod fub hac linea dies noctibus perpetuo funt äquales ; verum
etiamquodcumSoladeamredit,quodinanno bisaccidit, nimirum ad
5. Galen. April. &Id.Septemb.eadem toto in orbe dierum öaioctium exi-
EiemthPe. ftit a?qualitas,ita vt qui fub ArBko & Antarfiico degunt, duobus illis de-
ci. mum in anno diebus lucem noclemq- participent , e veftigio Sole ab eo -
rum confpectu alternatim recedente ad fex omnino menfes.

QuoigiturdiemundiZonamrumuspra?teruecT:i,nauta3 folemnia v-
furpauere: etenimadmemoriameiusrei conferuandam, quinunquam
fub^^rorffueruntjeos funibus alligatos in mare demittunt-- aut pan-
niculis cacabo arrricatis atro vultum inficiunt, vectoribus tarnen fe pecu-
nia redimere licet,quod mihi contigit.
Hiß.™- Itaque lapygefecundodelati fumus ad quartumgradum vltra ^€qui-
S-7?Js. nodialem. HicPolus Antarflicus primum a nobis eft vifus (quamNeu-
vTaedsT ^:rii^fc'^W2 ^ appellabant^quibufdam flcllis, vtab illo tempore animad-
fedGaiiin uerti,inmodumcrucisdepi£t.us •* ideoq; fydus integram ftellam Su no-
"S"™' minant.Retulere,vt quidam lcribit,quihoc primum iter funt aggreili,al-
bidam circa Polum Antarflicum nubeculam perpetuo videri, quatuorque
ftellas , crucis forma , cum tribus aliis , qua? Septentriones valdereferunt.
Iamdiu Polos Arflkus a confpectu noftro aberat:obiterq; dicam,non mo-
do fub yEquinocliali Polum vtrumq; 116 apparere, quemadmodum ple-
riq; arbitrantur,fed neutrum, nifi duobus emenfls vltra citravegradibus.
z*- Id- Febr. cum fudum eflet> Nautseq-, Solisaltitudinem Aftrolabio de-
prehendiflen^alErmantadperpendiculum radiäre. Idcirco,, quamuis pe-

riculi

j

PARTIS SEXT^ LIBER TERTIVS. iS7
riculi faciendi gratia, pugiones,cultellos, aliaq-,id genus fupraforos defi-
geremus,noftris in celocibus eo die,meridiano prafertim tepore , vmbra
nufquaeftvifa. Duodecimferegradusproue&is, tepeftastres quatuorve
dies aduerfa extitit.-paulo poft e contrario canta malacia fa&a eft,vt inter-
ea celocibus immotis,perpetuo hic manmTemus,nifi ventus flauifTet.

Toto itinere noftro nondum Bd*n* obuiam erant facta? , tum vero ^4"*-
propevidimus.Quoinnumerovna,quaefacilime potuit confpici, iuxta
nauim emergens , quoad fe commoueret^fcopuluscreditaeft, vtmetue-
rem,neimpa6tifra6taceloce periremus : obferuaui cum (e in mare ab-
fconderet,ante caput exerentem , ore plus doliis aqu? duobus eiecifle,de-
mergentemque tantum excitafTe fludfcum, denuo vtvererer ne in gurgi-
tem nos ad fepertraheret.EftqueprofecT:breshorrenda,vtin Pfalmis,Io- F/f- I04*
boque Iegimus,eiufmodi monftra tarn facile in Oceano ludere. ^-40.

Vidimus etiam Delphinas compluribus pifcium generibus comita-^t*<2£».
tos,& militari ordine incedentes: in mari fubrubido efle colore putantur, mit*»'»r°
exiftis vnus fexies feptiefve,tanquam gratulari vellet, celocem qua eram
vectuscircumdedit: nos inuicem nihil nontentauimus isvtcaperetur,
fed caute cum refugeret capi nunquam potuit.

C A P V T V.

De primo lndi<e Occidentalis conftefluy&incolentiumBarbarorum-.deque its qtt*
in muri acciderttnt adtropicum vfejue CapricornL

Nde fecundo diu flante Fauonio, ad v. Cal. Mar.anno •*» *w
1/57. mane circiter octaua horam, in conlpectu Occide- ™rk»mbh
WeiW/<*habuimus (in c^ua. Brafi!ia,)cpix & quarta orbis dtte®*°$'
fectio antiquispenitusincognita,&^weT/crfdicituneius
nominc,qui circiter annü 1497, primus eam detexit.Ex- ^JJj*1

IM

plic

care fuperuacaneum eft , q uam \xti q uamq; alacriter Ame™*»>
Uei egenmusgratias,tam propeintuentes continentem optatmimam, coiumbum

noßra me-
moria nani~

breuique adeundam. Explorato igitur,quod eramus con/picati terram ef-
fe(decipi enim facile eft nubibus inaerem abeuntibus,) eo die ipfo^flatu ie-iauit'
cundo,& prora in altum conftitu:a,cum Boifius effet antegrefius , ancho-
ra? ia£be funt miile paflibus interiecT;is,aregione afpera Httuaffou Barbaris
appellata-tum edu&a e naui fcapha & tormentis aduentu figniflcato , vt
airo!entquiillasregionesadeunt,virorummulierumqjftatim manus in-
gens vifa eftftareinlittore.Hiomnes (vtaquibufdam exnoftris, qui loca
illa iam ante cognouerant,eft animaduerfum) erant natione Margaiatittm
Lufttanis confcederata , GÄautem inimiciffima: vtcaptis nullalibera-^#w!
tionismercesfoluendaeiTet alia ,quam vt ma&ati concifique Barbaros
(aginarentfTum quoque vidimus menfeFebruario(quifcre totain Euro-
pa eft frigidiffimuSjgeluque impeditme quid e terra prodeat ) nemora & per virent
lucos^erbafqjtamefTevindes.quamfuntin Gatiia> Maio&Iunio men-inAmris*'
{ibus,quo vere perpetuo fruuntur Brafilienfis,

Hoftilis Oaetacatium atque Gallorumincer fe animus, quem vtriq; ve~

V 5

m

158 HISTORI ARVM NOVI ORBIS

hementcr diffimulabanMmpedimento no fuk , quo minus e naucleris V-
nus^uieorumlinguammediocriternouerat, cum nautis aliquot fcapha
confcefajktus peteret,vbi magna multitudine Barbari conftiterant. Ncc
tarnen intra teliiac1:umaccedere,fedvererineaferishominibu3 capti,in-
terfe&iq^torrerenturJtaeminusoftendere cceperunt cultellos, Ipecula,
pectines,aliaq; id genus3cumquibus advi&um pertinentia,comrhutarc
h vellent,petebant. Quareäquibufdam quipropius acceflerant , mtelle*
rTJkeaiL &a»nec rogati pluribus5mira celeritate qusefitum excurrere.Mox redeun-
?«« te Nauclero,farinaquapiamexradice,qua panis loco vtuntur Braßlienßs,
IZT " perna? carnefq; ex aprorum genere,aliac^ ad victum neceflaria, fructus et-
iam magna copia,quales gignitregio,allati. Pratereavt&dona offerrent,
de aduentum gratularentur,(ex vna comitante foemina» Barbari fcapham
lifabZ' mgrem\fponte ^"Ua nos inuifere. Quos cum primum vidiflem , lectoribus
£iorevifi,& cogitandum relinquo , quam eos (im attente contempiatus , de quibus
defiript. commodiüs & fufius agendum eft fuo loco,hic tarnen attingere obi-
ter nonuila decreuimus.Principio tu viri, tum foeminaenudi ajque agunt,
atque quum ex vtero prodiere,ad ornatum toto corpore atrati. Ceterum
viris eft familiäre fineiput attondere in formam Corona? monaftica?,occi-
pitis vero crines dimittere,quos tarnen vt hi fblent , qui apud nos alunt
comam,eirca Collum refecant. Adharc pertufo inferiori labro viridi co*
lorepolitulum lapidem capitati agenti latitudine atque craflitudine in-
fertum geftant , quo dextre foramen illud aperiunt clauduntque. Hunc
ad venuftatemvfurpant: quo tarnen auulfo , & in labro inferiori, tan-
quam orealtero hiante apparent turpiflimi; feeminae labrum minime
perf orant,fed vt noftrates crinem valde fummittunt, auriculas autem ad-
eo traiiciunt.vtdigitum aeeipiant :vnde Candida oflapendere, &fupra
humerosfluduarefolent. Alibreiiciendavidetur eorumconfutatio, qui
bÜItotU Americanoseflevillofosfalfbfuntopinati. Antequam autem Barbari ä
nobis difcederent,duo fenes qui auetoritate praftabät.demöftrant, illa in
regione maximam efle vim Ligni Brafilii optimi,cui & fecando,& expor-
tandoiuamoperampollicentur,reique ad victum necefTarias: nihilque
pra?termittunt,quo perfuadeant, vt manere vellemus. Praterea quum
alib tendebamus , manendi ratio non erat : quod cum inimici eflent,&
multitudine vincerent,hoc confilio inuitabant , vt ii terram tenuiflemus,
more fuo,v ulneribus confe&os deuorarent. A t cum Margaiies tormenta,
&quicquidadeo nauesnoftrseaduexerant, valde eflent admirati: neque
maximis de caufis(pra?eipue ne Gallorum periculo fleret , fi forte illuc ap-
pellerent)in animo haberemus vim facere,ad fuos qui expectabantinlit-
Tecunia tore,veniam redeundi poftulant.ltaque, quoniam nullus eft apud eos pe-
rent, r,c cuniadocus,cum rebus quasattulerant, namos,indufia,culteIlos,(pecu-
la,idquegenus quamplurimacommutauimus , qusequidemfuntad ne-
vtbamtaf gotiandum apud Braßlienßs aecommodatiftima. Ad extremum vt quum
r». nos adiere Barbari,pudenda liberaliter oftenderant,ita,quum exire , & in
feapha federe vellent, indufia qua? a nobis aeeepiflent , ad vmbijicum vfcjj

colli-

FARflS SEXTi£ L1BER T£RTiVS. i/9
colligentes,atque ne macularent veriti,in natibus demonftrandis'iiequa»
quam parci fuere. mira certe vrbanicas & digna qua? legatione fungatur.
Nam etil prouerbio feratur apud nos,pellem indufio efle chariorem : illi
contra,excellenti erga nos magnificentiafortafle , nates aperiendo, pelli
arbitranturindufium effeprxferendum,

Hocinlocopaululumimmorati, quamuisnoua illa cibaria primum
alienavidereturjneceffitatecoadi^tame auidecomedebamus. At poftri-
die eius diei,quiDominicus erat,fublatis anchoris, velafeeimus. Terram
legentes vigintifere miilibus pafluum interpofitis , obiectum habuimus
Caftettum Lußtanorum^viodilliSpiritum fanftum, Barbari Afö^appellant. sphinußu
Hi celoces noftras,myoparonemque adeo confpicati,quem fuis ereptum £ L$t
efle facile coniecerunt,tormentis vtrimque ter aut quater difplofis, quod mmm'
extra iactum eflemus,pilae abicruntinnoxia?.

Igitmlittoribusappropinquantecurfu continuato > plagam prarter-
üecti lumus quam Tapemiry appellanc : hic qua in concinencem mare in- T^emh-
fluit,parua; funt infula*,quique has incolunt Barbari, vc mea quidem fert
o^'miOyGaüorum fociifoederatique funt.

Vlterius paulo circiter gradus viginti,habitant Paml><st quorum in re-
gione,quemadmodum prasternauigando animaduerti 3 tumuli eminent
in caminorum figuram abeuntes^

CaLMarc.Breuia & Syrtes legimus.fcopulis & lingulis intermixtas,que. Breui* &
locame illarfe naues pereant,maximopere nautar folent effugere.

Ex aduerfo Breuium planiciemfumus conipicati,amplitudine trigin-
ta milliarium:hanc incolunt Ouetacates homines adeo feri , vt neq; pacem o»««r««;
inter fe colant,& cum finitimis omnibus aduenifq; bellum geranr. Cum
verb ab hoftibus premuntur ( a quibus tarnen nunquam iugum acceperej ferat'fimi-
mirapernicitate morti fe eripiunt3qua & intet venandum feras ex ceruo-
rumgenerequodamalTequuntur.Omniumi?r4/i/i^«»2 more,nudi pe-
nitus agunt, nihilo tarnen fecius ad nates vfq'» comam demittunt, contra °*JJ^"
quam reliquorum fert confuetudo,qui, vt paulo ante diximus, dicemuf- *m tom«ti.
quepofteafufius,cumfinciputattondent,tum circa Collum crinemrefe-
cant. Denique efferati Ouetacates illi, regiunculam inuicti habitantes cru-
dacarnevefcunturin moremcanum,luporumqüe, lingua etiam difli-
dent a finitimis, vt inter Occidentalis India? populos immanitate ac feui-
tia infignes merito cenfendi efle videantur. Canerum quod nullum cum
GaJl'tSi Hif]?anif, Lafitanisq) commercium habeant,alii(que tranfmarinis,
carent noftris omnino mercibus. Attamen i vt poftea audiui a quodam
interpreteNeuftrio,fieasfinitimicü Ouetacatihas comunicare defiderät,
hac vtuntur permutationerM^r^i^C^r^/^aut Touou^inambaultius{(^xx
gentes funt vicin£)aliiveBarbari,fe ipCiOuetacati non credentes.oftentanc
eminus falcem, cultellum , pectinemve > aut fpeculum, aut alia eiufmodi,
nutuque conquirunt an permutationem velit facere. Tum fi con/entiat,
vichlim plumas depromit , aut virides lapides s qui , vt demonftrauimus5
Iabrisincluduntur,autaua*dam non abfimilia, Deinde locum defi«

m

2Üä

llMlvil.v.ia.-,..

IC

m
JP

m

m\

r

JPI

p

m
m\

H
p

ig

KS
£E
08

P

III
lm\\

m

Imt

m\l

B

p
n

lib. z. Ct

itfo HISTORIARVM NOVI ORBIS

gnantabhinc trecentis quadringentifve pafsibus: hic alter inlapidem fti-
pitemve,que. putatefTecommutanda,reponens,longeabit. Necmoratus
Ouetacas ad tollendum accedic qua? illc depofuerat,eodemq;in loco relin-
quendum^quas ipfe oftenderat.Fidemhadenus feruät ,permutatione ve-
Mira ratio ra fa&a cum alter co rediit5vnde primo vifus eft , violatis induciis magna
mommper- contentioiie certatur,quis cuiq;permutatum eripiat. Nec dubiu eft quin
mntm om. 0/^c^venaticicanis leuitate,primasferat Jtaqjnoftris hominibus,qui
arthritide laborät,cIaudis,tardifq-, funt pedibusmequaquam cenfeo > fi de
coferuandis mercibus cogitant>cumO«ef4Crfr/^ negotiationem inftituc-
dam efTe. Cantabri tarnen, quorum etiam lingua differtaeeteris,vtq; no-
tum eft^agilitate pra?ftant,optimeq; ambulare videntur cum duobus his
rationibus c\xmOuetacatibw coparandi funt,tum eos quis meritb dignifsi-
mosexiftimet,qui vna difcurrerent.Quin ScannumeraripofTent^qui Pal-
Hiß. f»/-^r//»2/?«we»accolunt,quadaminregione Florida, Hi (vt memoria? pro-
; ' ■ ditum eftjceruum aiTequi^otumqj diem irrequieti fblet currere. Prseter-
ea Gigantes adflumen Platam (eodem audtore) tanta felicitate, vt fugientes
capreas £epe manu retineant. Sed agedumrelaxatis habenis , veredos bi-
pedes illos dimittam us. Sed vt fi übet > Euro citius euolent, interdum et-
iam vteftverifimile nonfmegrauilapfu,tribusinplagis America ( diftan-
tibusinterfe tarnen P/4ff«/?pra?fertim & Florida plustriciescentenis pa£-
fuum millibus)& in quarta Europa^niue ftipatius concidant, ad inftitu-
tum fermonem reuertamur.

Ouetacatium tranfinina regione, aliam inconfpe&uftatimhabuimus,
quam Maq-he appellabat,incoliturq; aBarbaris,quos tantüdieam,obeas
rationes,qua? modo expücata? funt, minime in vtramque, vt aiunt,aurern
dormire:cum ad incurfionem facienda, paratifsimoshabeant finitimos.
Rupes sma- Hoc in littore, magna rupes in turris modum fe attollit: qua? fole ta&a lu-
r*gdm cre- cet ac[eo & radiat,vt quibufda^w^r^c/igenus efTe credatur.Idcirco a Gal-
lis &Lufitanis hac praternauigantib us Mag- hvrifisSmaragdinomznhifomz.
Ferunthancrupemnauibus adiri nonpoffe,quodad libellammmmsea-
qua? fcopuli eminentes , plus quatuor millibuspafluum excurrant inpe-
lagusrterra etiamnegant vllaminueniri femitam, qua rupes afcendatur.
ftp wrie. Paruanbi funt tres Infiike, Mag-henfes appellata?,quarü ex aduerfo cum
ia&isanchorisno&emquieuifTimus, poftridie fublatis dolonibus Frien-
fi Promontorium tenerecontendebamus. Vento tarnen reiecti, eo vnde
maneprofecli efTemus,reuertimur:quo inloco adlouis diem in ancho-
Proxmuift risfletimusjparumquejVtaudietiSjabfuimusanaufragio. Etenim poftri-
"die eiusdieiad vi.Non,Mart.quo2WcÄ*»4/i*celebrantur abhominibus
maleferiatis,anteieiuniu Quadragefima?, hora vndecima pomeridiana,
cum primum acquiefceremuSjadeo repente procella extitit s vt cum tem-
peflatemferrenonpofTetfunisanchorarius abrumperetur, nauis autem
HucT:üans,& vivndarumlittuspetenseodelapfafit,vtcum aqua duabus
vlnis & dimidia no efTet altior (qua breuiore ne parua quidem nauis fufti-
neripoterat)nihil propius fuerit,quam vtinvado adhairefceret.Tum gu-

bernator

Maq-he»

mt*s.

InBrafiliam, i<5i

bernatöriada böiideicumeorem deueniffe inteiligeret,quanquamilli Guhm^
munus incumbebat^vt bonö eflemus animo iubere, bis aut ter exclama- 7J£"S
vk,Atiumefi,Atiumeß. Naütas vero cum diligenoffime akeram iecif-
fent anchoram5qua^Deo fauentejubftititme in fcopuWs vniüs ex Mag-
henfibusinfulis (profkgataialute5{I idquide acddifie^quod marecom-
motiusilliramnaueconfregilTetjdeferremurjimpediiiientofueie Hoc
periculotriumfere Warum fpatiom^

nauticakeleufmata^qua^commodiusinakovfuipantur.quampropelit-
toravbi tempeftates maximefunttimenda?. Cum autem^fedatomarii
diesilluxiiTet , propterea quod , vt diximus , aqua dulci vtcbatur vitiatai
quidamexnoflrisaquatumprofecU indefertas Maghenfes mfulas, ßrii^JX ™
modo terraouts auibufque mukigenis (&: tarne abiis3quxfuntapudnos
valde forma diuridentibus)coß:ratämuenere3 fed quod non effent homi-
nibus aiTueti,tam erant cicu; es,vt man u capi, fuihbufque in terfici fulti-
nercncitavtanoftris aquatoribusinfcapham conkipata? magna copia
exporcarentur.Eadecau{a3cufupenorino6telabojiüus extraheda5nau-
tx fame excicaiTent^aues ilias promkcue comedere. Die iouis, quo Mag-
^/^j-infulasreliquirnu^venti vfifecudo^poftridie quartapomeridiana
PrienCe Promontorium attieimus3qui porrus cft orae tonus,ob Gallorü iia-
uigationesmobilmimus. Hic anchora ia£ta,tormeti fq; aduetu fignifica-
to,cencurio 6c nauis mgifter,cu aliquot milkibus in terra egreffi^obufos
habuere magna multitudine,Barbaros, livocantur Tououüinambaultü,

GH C •' C 1 A I •/ • ^ nam bnultii

allorum loai atque rcederati:A quibus cum at cepti lumus comiter, tu tu^am

quidageiet Paycolas (fic enim Villagagnonem appellabant ) didicimus/^^'*
quas res nobis quidem longe accidit graciffima. Eodem in loco hamis re-
nbufq; pifces multos cepimus^copkis ium genei ü, & ab iis^ qui in noftro
maridegunr, valde forma diffimiles. In quibus maxime variü atque pro- p,^;^
digioiumgenus erat5quodeadecau(adefctibam. H >rnum magnitudine^""
Vitulumfeiea?quabat>rokroquinque pede^longojatofequipedejvain-
quedentesacutijtanquäferra^prominebant.Quum veroedu&us in ter-
rarrijiokrum adeo ingens3huc 6c illuc Vibi aret>m utuo alter alteru appel-
lans3admonebat,tibjas Vtremoueret. Ceterumcarne eft durifTima/vte-
nim effemus famelici,ea tamemquatuor ÖL vigin ti horis coctajVefci nun-
quampotumius.Hicetiamprimum vidimus , non tantum lublime vo-
lantes Pßttacos,&c gregatim,vtin Gallia comices columbaeque : verum
etramvtcxillo tempore obferuaui^bmos in aerefibicohasrentes, quem-^?w«OT
admodum apud nos turtures foient. Cum igitur fexagintafere miiliapaf- ™lmtium-
(uumitinens 1 up er e ffe n t, qua qu e c i u ilim e Ii e i i p ^ llc t , c o n t e n d e re m us :
z&Frienfe P romontormm > breuior quam erat in votis> mora facliäefl:. Ita-
queeodieipfofublatis vefperi dolonibus, taprolpere nauigatum, vtfe-
quentiC)ominico_,Non.Mart.annoijj'7.0ceanülubdextrarelinquen~ /jj^
tes in finum ingrederemur 3 a Barbaris Ganabara nuncüpatu* a Lufitanis si»u» &0
vero lijo de lenerokoc t^^Fluumm Ia?iuarii3quöd Gal. Iaii-eum primo fi-
num adierant. Pofteaquam honoris Vtüagagnonü ^caufa $ quingentüm

X

pwnnii"iiM«aarY*w«*riT»r^arni>|t*iw«fiM»i«OT*<i«

\6% HiftoiiaNaiiigätrohis

ferepaffuünl intcruallo , tormenta difplolimus nöbk ille refpofrdit
(Cäftta cfiim feccrarin pafüa quadaiii hüiulce finus ihfula)aiichbras'Üint
hi propinquo ia&se.Hsec igitur lumma eft eorum-, qu^mternauigädunr
in Braßliam,mm pafll fümüs^turn vidim üs»

psfcriptio
S'mta Gan-
nabttra five
Rio de Ha-
nert.

C A P. V L

^Defcriptio finus Cjanabdrayqui & Geniurenßsapf-t.Uatur:Inßth-9 Caßeilique
/CoüignUjMqminfuiarmnadimenttum.
Vm finus ifte aßaibaris (janaiara dr£his5eo ttmporcj ^uoil-
licagebamus > interceteroseiusregionis portus \ naui;;us
Cjaüicü notiffimus f iierit :abs re non exiftimaui alienum , fi
pecuiiarem eius deicriptionem hoc loco pt op,> nei em. ille a
Lußtanü lenerenfis appcllatm , quöd CaL Ianuar.pnrao eüm
in traue credarituf, tribulque viginti grädibus iacentemvltra ÄLqmnö*
Bmiemlmcam9(nb Caprkorm tropica. Cuius rei meminilTc Letlorem cu~
pio^vt T^^^/agoofcatimpudendam. Is in libro virorum llluftnü
mambecum iaudans,äit me^autalium impoftorem 3 hunc finum ad tres 8C
viginti gradm , prope pblufti AntarBtcum coliocaffe , quum tarnen liun-
quam aliter , quam hic fcnplerim. Qux ain de finu iftö feripferunf jprae-
termitto,eumque quatuor ö£ viginti palTuum miliibuspatereamimoJn
quibufdam vero locis in latitüüinem crefcercj doriec 14. aut \6 conficiar.
gjf Et quamuis ii rnontes quibus iungitur,non adeo lint exeelli , atq; ü mnt-,
pSM- quos^»^«/&lacusälluic > rede Urnen cum'cöcomparariporeftpro-
nabaram pter vichi* tatem vndiq ue rer rar ürm . ,

Öftium eius pericul'otum eft , quiarelido man trium Inlülarum 111-
cultarum orse legend x funt : vnde magnum nauibus periculum immi-
netme (coputis AhCx penitus Frangän tun Üeinde prqternauigandum eft
fretum,quodcum treceatosinlatitudinempaiTusnonhabeat/enafcitür
finiftrorlum « monte äc rupe pyramidis form am mutante : qua? non mo-
do eftimmenlx magnitudiiiiS, ve^um etiam emiiius artificio quodame-
laborata videtur.Propter eins aütem rotunditatem3 & qüodingeti turii
Rupavec*- perlimilis elTet,hyperbolice a Gallis k Püt de-beärreappeihta taerac.Paulo
vltenus lnttalinum lplum rupes extat iatis plana, quae circuitu patet cir-
mujcipHi». e£tum 5> viginti paiTLis.Haec anobis Le Ratierdicibatm, qua Viüa-
gagno cum pnmuiii appulillet impofita füpellecldeacimpedimetis : mu-
niri poffe fperabat/vi tarnen vn darum inde pulius eft.Ea porro quam 111-
colebamus infula , duobus eft pafTuUm millibus vlterior : hxc ( vt com-
Aferiptu memoraui)erät incultäante fo'lfagagnonü zdiientum. In circuitu ci»ci-

?rW^«- ter paffus niille compleAitür, latitudinem fexies fuperantelongltudme,

Ii , ihr" • ■ - * ii

vk%lgL fcopüiifqueadlibeliamrumm^aquxextantibus cingitür, quadecaufa
•habttahat. nmes cm2L tormentiiadum äccedere non polTunt > eftqueideo natura
munitiffima, vtadirinenauigiolis quidempoitit,nifie portus iatere ex
aduerioingredieritis Oceani. Ha£cfidiligentercuftoditaFuinet ,necex-
pugnarimec intereipi potuiffet , quemad modu areditu noftro fuit a Lu-

fitanii

In Brafiliam.1 163

canisoccupataaeorumquireli<Stieffentculpa: ab vtraque parte emmebat col-
Jiculus , cuius in faftigio tuguriolum V'ilUgagnocxtxxixexgx : rupi vero quin-
quaginta, aucfe^ägintapedesinalticudincmporredg?, 6c adiniulascentrum
tita?, fuumimpofuit praetorium, Reliquainplaniciem redada , domiciliis
continebantur, quae,anriumeratäomni ViüagagmnüizxcL\\\z> odogintacir-
citer homines incolebant. illäomniafi praetorium excipias , aliquot fabri-
libuslignisaedificätum, 6c propugnacüla qualicunque casmentofuperindu-
cta)paruaeranttüguriola>prout Americani loleitt, lignis extruda rotund«s,
herbaque conreda. Atque haec quidem pauca de artificio muniüonis il-
hus, quam Villagagno nuncupauit CoÜignium\v\ (jäl/za eredum Antaräica™™™-™
Id autcm ab eo fadum eit > vt Cjafyan Collignio Gaftü Thalaßiarcha gratulare-
tur; nequeimmerito.NuiTquamenimfineilliusfavore ac ope,(vtanteacom-
memoravi)cumiter illud agere> m
potuiflet.

V t igitur qua: xz&znt&tCjänabarä Cum peilequam ur , fciendum eft vltra
propugnaculumdecemfere millibus/pulchenimam, fertÜiffimamqueinfu-
km iacere: ea cum in circuitu duodecim pafluum m illibüs patereret, oJfrCa^na Magnat
/^/^nomenanobislörtitäeft/Quinefiam quodä cTououpmambaulnis fcede^"'
ratssincoleretur, eamfreqüenterpetebamus , adexportandamfaiinam3alia-
que neceiTaria.

Stintpra^tereämilloliiiümaris mültäeinfulae incultae, in quibusprarftan-
tifTuriaoftrea reperiuntur. Barbari quidem in lit toi 1 bus Ic üibrnet gentes , ma-
nibus adferun t lapides ingentes exiguis oftreis(illi Leripes vocan t ) circurn da- LePires
datos^quae fic petris adhaeren t^vt vix fint avellen da. Horum plenos ieöetes co-
quebamus^Sc in quibufdam exiguas gemmas reperiebamus.

Hic fluvi us mültorüm pifcmm geliere abundat , in primis mullis quam o-
ptimisj, fuibus marinis, 6c mediocribus aliis,quorumnonnulIos,incapitede
Pifcibus defct ibam.Hic Vero ingentes,ac monftrofas BaLnas filentioprasteri- Bakn*-
re nolo , qüx piniiis aquam fuperantibus , nobis ita fieban t obvia?, vt tormen-
tulis facile pete* entuc. Veruntamen iftiufmodi globis eas valde ixdi non exi-
flimo, tantumabeft > vtinternxipoffit/eaquedecaufarecedebantanobisin
noxia^quod pelle fint durilTima craffaque pinguedine. Harun* vna, quatuor,
6c viginti a Calteilo milliaribus Frienfe promontcrwm vcilus in vadis adharrel-
censa Oceanumrepetere^quodeamaquaprofundiordefecerat, non potuit:
ad quam tarnen accedereauluseftnemo>antequam expiraret,quippecumfuis
conatibus vicuiam terram concuteret,&: äquacuor millibus paiTuu^ni exaudi-
retur. Poftquain vero vitam exhalavit, multi ex Barbaris 6c noftris, frufta
quaedam carnium deeifarum abltulerunt ; reliquum autem eo in loco reman-
fit. Eas vero carnes parvi faciebamus , propter infipidurn guftum : pinguedi-
nem vero colliquabainus,vt oleo expreffo adlucernas vteremur. Lingua ve-
ro,quas pars exilümatur praeftantifiima^fale condita , fuit TbalaßarchAin (jal-
liam tranfmifla.

Duo funtetiamflumina, quas ad extremitatem flnus terra vndiquecir-^»
cunadata , cum eo coniunguntur. In iis ego aliquotics cum CjaÜü navi-

X z

mi

m

164 HiftoriaNauigationis

gaui,6£ mukös Barbarorum vicos in vtroque littore fitos inviii. Haxfimt quae
in hoc finupracrpua cognoui, atqueetiam arcis poffeffionem Gjallis crepcam
effe,tanto magis doleo>quanto haec recte cuftodita, vt erat facilhmum , tutum
clilgm" nokis perfagium35c GvÄcommodiffimam navigandioccalionemprabeie
w& potuulent. Vitra quadraginta^aut fexagintapafluum mill^i PLtamycxhis , ÖC
fretumMageüamcum* alter eftingens maris finus ,a (jaüü Vaßtmmdi^kus^d
quemappelluntilluc quinauigant5 ficut Sc ad Frienfi Promontorium, cjpod&C
primum tenuimusJcumSr^//7/^peteremus>

Statuta ac
Btiriartr».

Barhari re

tarn mun-

danarum

ntgleBoret.

B&rbaroru
ingenere.

C A P V T VII.

"Deingenio^roboreßatura^nuditateiOrnamentis corporis virorum & fr-
mmarum Brafilienßum,aj?udquos annum fere fwn

tommoratm.

Actenvs eaquann marividimus, dum Braßüenßumrt^ionespc-
tiimuSjdefGriplL-qualisdeniquefit^^^r^ finusdemonltravi:
Nunc antequam naui confcenfared*tumin (jalliampsLXcm, vita&
genus &aliahicän >itrisincognita, paucis deicribere volo.

Vt autem ordine cunctaexequar , Barbari Americani, qui
tcirämBraßliamincolant , Touopinambaulßinominzntax 9 quibufcum ego
circi ter annum familiariter (um verfatus. Ii corpus nec prodigiofum , nec mo-
ftrofumhabent^eclnoftroquiinEuL-opaviuimus,perfimilequodadftatu^
fpe<5tat. Sunt quidem fortiores,robultiores,faniores,&: minus obnoxii mor-
bis.Pauciapüdeösfuntclaud!3paucialteropriuatooculo:deformesferenulli:
licet etiam c entefimumac vigefimum setatis annumfaspeattingant ( per lunas
enim annos numerare norunt)pauci tarnen canefcunt. Id vero regionis illius
temperie indicat,qups cum nullis fxigoribus , aut prinis torreatur , virides her-
bas,agros5&: arbores femper habet: ipfi quoque moleftius ac curis omnmova-
cuij jwventulis in y^/^labrarigatfe videntur. Etquoniamfonteslutofos, 6c
fcatutigines peftilentes non adeunt , e quibus mala omnis genetis oriuntur,
qusenosante tempus attenuant,macerantcorpus3animumexcruciant,deni-
que perimunt.-vtrumque nihil eorum ad illos pertinet , dirfidentia, auaritiaji-
tibusjinuidia, ambitione denique non laborant. Colore profus nigro non
funt,fed tarnen ad nigredinem accedente,propter Colis vehementiam , quem-
admodum Hißanü acPrevmciaUbmvtvL venire videmus.

Ca^terum viti, foeminae, mfantesnudiprorfusincedunt, necvllas cor-
poris partes vnquam tegunt , nullo eius nuditatis pudore, Attamen villofi
non funt, vtquibufdam vifumeft , imo fimulatque piiiin corpore apparent,
autvnguibus, autforcipibus paruuhs , quasaChriftianis accipiunt, euel-
lunt: barbamipfam, palpebras, fuperciliaeradicant, vndelufci^ toruoque
afpectu fiunt. ldem legimus in mmla Cumana vfurpati a Teruenßbm. Ca-
put

InBrafiliamJ \6$

pHtquidemillicapillisveftitumta^

ceadriciputraduntur, vtmonachorumcoronamdicas: ad occiput vero co-S&Ä
mam nutriun t noftrorum more maiorum , quam , vbi ad Collum vfque flu-
<5tuat,refecanL Hic,ne(Tifieripoffic)aliquida

hanc tra&ationempertineat; llludaddam, efle nimirum in iliis terris herbas

quafdamduorumdigitorumlatitudinc:h^palulummcuru^inorbem&:lon-
gitudineirTexerelcunt; veluticakmus, qui contegic fpicam milii illiuspne-
gi andis3quod apud (jallostriticum Sarracenum nuncupatur. Vidi aliquando §z*rtf™*
fenes ( non camen omnes > nunquam adolefcentes , multo minus pucros ) qui^«^
duobusilliusherba^foliisaccepcis, filoquexylinovkiiia contegerent , atque**»"**"
etiamfafciis,aclinteolis,qua£anobishabebant,obuoluerent. Quainreprimo
aipeftuelucere viderecurfcincillaquasdam naturalis verecundix , fimodo id
ea de caufa facercnc. Etfi enim id pcnitius nunquam lum llrutatus: nihilomi-
nus tarnen arbitcor id illis fien tegendi alicuius morbi gratia , quo in fene&ute
partes illa^confli£hntur.

Hocinfuperde more hahent, vtabinfantiapuerulis omnibuslabium \n-L---bi!!m
enus pertundant^ eoque m roramine os quoddam pcrpohtum , ac initar ebo- «*■ eiui ter-
ris candidum inferatur,minimarum figura pyramidum, qua^ fupra menfam in f**^*

quicuncemordinata^,verticillopetuntur. Paisfaftigiatapollice vno,duofve
digiciscxtrinfecusporreda,intergingiuas,&labiumtetinaculoadh«ret:idq;
proarbitrioauferuncieponuntque. Os veroilludfaftigiatum.ac candidum,
inadolefcentiatantumgeflant Cumveroadgraudiorem astatem peruenete^
cumquelinguafuaCö^wi-(?^^^vocariincipiunt/quodgrandem,autcrar-
fumadolefcentem ronat)roraminilabioiuminferuntlapillum viridem, exge- L/^M-
nere pfiudojmaragdi , qui fimiliter obice quodam in tnnfecus retentus 4 extrin- tfmt"'
fecusapparet, captatiargenteirotunditate,aclatitudine, crafTitudine autem
duplici. Atqueetiamnonnullircpenuntur, quidigkilongitudinegeftent,
eumque teretem. Cuius poftremi generis vnus a me in (jaäiam allatus eft. His
lapidibusinterdamfublatis , Toucupinambultu , linguamforasperrimamil-
lamlabiorum, anirnigratiaegerunt* itavtgemini orisenHgiemipe&antious
prxbeant. Vttum verofpedaculumifliufmodiplaceat, an deformesadmo-
dum hac ratione fiant,facile eft iudicatu. Alios infuper vidi, qui lapillos eiu£ Mal* p»f<>-
modi viridesinlabiis geltare non contenci, vtrifque malis eundem ad vfam/tf"ȣ
perforatisjincludebant.

Quodadillorum nafos attinet, cum apud nos obftetrices foleant abipfo
pueroiumortu, vtformofioresacproducriores efficiant , digids extendere:
contrariumproriusinftitutumapud Americanos norlros obtinuit. Puero-
rum enim pulchritudinem nafi depreiTione meciuncur. Itaque fimuiac ex vte-
ro matris prodiere,pollice nafus eis deprimitur,perinde atque catellis in GaUia ^/f^k
quibufdamfierifolet. A quibus longeiili diflident, qui quodum in Pemamre- 4 CI°8-
mi tra&u^f eruntur tanto efle nafo praediti, vt ex eo imaragdi,cyani*, aliique la-
:>illuli,cum candidi,tum rubri,filo aureo liifpendantur.

X b

\66 HiiloriaNauigationis

frJtTrZ. Noftri ptxtctcz'Braßlienfis compluribus pigröentis &C coloribus fibi cor-
£wtSpus variegant-inprimls veto crura , ac tibias adeo mficiunt atro colore,ex luc-
*'& go fru&us cuiufdam ab illis (jenipat di&i,vt c minus animadverfa, fem oralibus

facerdotalitiisindutieffevideantur. Eaporro nigredoexp, efTaexillo Gempat

fru&Ujita illorum Guti adhqrefcit , vt dece aut qüihdectm diebus eluinequcat,

quam vis fe fcquenter äbluan t.
Menifciex Adhasc menifcos etiam habent o6to digi tis long-iorcs.ex offibus appiime
ä Jevatis, acinftaralabaftricandiais( quse 7*z« appeilant JmutuatoäLunano-

mine_,quamita vocant.hos funiculo xylino adpectus e collo appenlos demit*

tunt.

Similiter fruftulacomplurä tefte^raegrandis lapide quodam diu mukum-
queattritaperpoliuiic.Rotundadeiiidcac inftardenarii rcnuiaefficiunt^vm-
bilico pertufa % hToque xylino träiecta 3 pro torquibus collo ihferünt ( harc
i?ö#-^ipforumlihguavocäntur) vrapudnoscatenul^folentäureas. Idporro,
quoda multis Succinum appellatur , effc crediderim , ex quo plerafque mulie-

sou-re w-res^onas apüdhosgeftäre videmusxüiüs &: quidemprejtantiffimi, plus qua
tres vlnas habeba, cum in (jälliam appulilTem.Barbari praeterea torques(quos
ab illis ^ö^-^dici,anteäcommemöravimus)cönficiuncex quodam genere h-
gni nigri,acfolidi,cuiufmodi {ycomöru e.ffe Matthiolns ceftatur , quod ad eam
rem valde accommodatum eft: quöniamädgrauitatem/acrplendojremgaga-

g£s tls accec^c- Maximam pf asccrea vulgacarum gailinarüm copiäm haben c Arne-

sbundtns. ricani:cj\iax um progeniem a Lufitariü acceper unt. Äibis fsepenUmero plumas
decrahunt,acferramencisquasnunchabent: ahteavero cum illis carerent,la-
pidibus peracirtis mollioresplumülas minutatimconGidebant. Ulis aquas fer-
vide^ acbtillicntiimpofitis , ac rubro coloris brafilico tihctls : poftquamfe
gummi quodaai ad id accommodato, illevcruntj, cohtegunt, atqueornant
corpus ,brachiä, tibias ,variirquedepinguntcoioribus:itavcinftarpipionis,a'
liarumve avium recensexclufaium, lanug nem quandam habere videantüf,
Vnde verifimile eft,vt , cum q'üidam noftrates in eas terraspervenifTent, eofq;
itainitio ornatos profpexifTentinihil penitiüs de eis perfct utati, huc rumorem

B»rUnöf- fparferint,Barbarös fcilicet proifüs eüe Villofos.Res tarnen longe fecus fefe ha-

naticrtdttt *■ # l ... . ..

funtviüoß. betjVtqui tales natura nön exiftant.Proinde rumor ille ex rengnoraüonema-
navit,cui deinde nimiumleviter fidesadhibitaeft. Quidam etiam memoriq
Sn^prodiditC^w^öJ-fere virgere lolitos gümmi quodam, vnguentove gfutino-
lo^ac deinde feplumis variorümcolörum conVeftire.

Omatus vero capitis T'öUopmamÜoru^ noikioxnm hqc eft ratio ; prx-
ter fincipitis abrafionem in coiöna: monaliicae Formam, crinefque occipi-
IZmts'coZ tts , quos ad Collum iummitti diximus , folent jnfuper avium plumas , ro-
fei , rubei , cuiufvis denique coloris aptiflime compofi tas colhgai e , ealque ad
frontalium vlumadhibere.Hajcnonmale galericulareferunr nonita pridem
anobilioribus foeminis noftratibus vfurpata: qua; proinde ä Bar bar is uofter ac-
cepiffe non immerito dicantur. Frontale autem iitud veinacula lingua eil
Tempenambi.

fextn.

InBraliliamJ 167

Wuriurri quoqüe ex ofllbus albiflimis apud eos magnus eft vflis , 6 Ar-
ms illis non abfimilium?qu^perforatisfuisiabiis adolefcentes imponere
liximus. Apud eos avis eit Tcucan nomine,atra toto corpore >ceu eorvus
:irca ingluvie plumis tenuiffimis , fulvocolore , to rque miniato ab imo
ircumdatis. Partisiftius pellemdetrahunt,detra<5tam rlccant,(avis no^
oen retinet ) ficcatam vtnque genas applicant eera agglutrnatam3quam
Yrayettc nuncupant. Quibus ita aptatis> drcas vrnbones iupatarios ex xrs ^mi. u-
n auratos ab Ulis geltärh

Prxterea 11 ad bellum fefeaccihgant,aiit pro more(de quo alibi)8c fo-/^/^*-
enmpoiiipacaptiuumdeuorandumrrnt ma6tatun 5vtadornatum See-
egantiam nihil deiit,veftes induunt , pileos aptant, armillas brachiis im-
>onut ex plumis viridis, rübei,casruiei 3 8c cumfcunq; aliuscoloris copa-
itas,eximi^pulchritudinis. Quibus artirrcioMrmeaptatis &; interfertis
itqueadeo calamo tenui arundineo filoque xylino admodum concinne
lompaclis&connexis, vt vixvllumcredamin (ja/Ita dlephrygionem,

F' maiori induftria piumas illäs tra&are Sc aptare pollrt. Dieas veltes ^»?»^
iac ratione contextas i Viiloloierico conre6tas eile. Eundem ornatum moc*m
igneisfuisclauisadhibentyquibus ad hunc modum ornacts elegantius
lici nihil potefto

Onlamentorum poitfemum genus eftvquod Stmthtocamelorum pen-
lis leucophqi colons/quas ab accölis accipiüt (ex quo licet colli gere grä-
liilimas illasauesinregionibusillis verfarr,quas tarne illicmenon vidilTe
ngenuefateor)hoc modo coficiüt: caulesordine ab vna parte di'ponüti
>l.umas ab altera eminetjatque in orbe circumfie&unturyin modu cono-
)er vel rorse.itaq; fit pennaru fafciculus,que fua lingua^r^wy<? appellant.
rlünc tergo imponunt,filoq; xylmo alligant, caulibus cutemeoium co-
:ingentib„ Quo cumruntornati^caueampullisincludendis tecgo impo-
ätägdtare vrdetür. Fufius alibianobis drcetur, eos qui bellicoiiffimi vo-
.unthaberi/quofortitudmefuampalamfaciät, multofq;ateinteirecl:os
boftcs e_iTe demoiiftrent,captivos denique vorandos mukös mac^aiTe ia-
Stent, pecl:9,lacertos &: femora incidere, inciiuras vero lllas atro quodam
pulvere inficere , quoad mörte v/que eai um vefhgia cofervantur : itaque J^JÄ
afpicienubus thoraces Sc femoralia Hetuetico mure incifareprxfentant. ^«»'**

C opotatiönibus autem (eu Caomnatwnibm &L (aitationibus illis n lic
induigendunvn quibus certevtplurimumoccupantur, quo magisani-
mum excitent,pr^terhorrendos elamores &C eiulatus,quosemittere co~
fueuere,fru6tus colligunt5corticis durifätis,echinum forma 6c magnitu-
dinereferentes,cuius exficcati nucleumauellut^atque in eiuslocum lo-
pillosimmittunt. huiusgeneris mukös filoattexunt, tibii%apponunt;
non minorem concitatiffcrepitumeduntjacteitaslimacum j Ii eo apta-
rentur modo,quin a fakatoriis crepitaculis nonlonge abfunt. Qua? qui- ^gjgjj1
dem cupidiffime exoptant Barbari,cum ad eos comporcantur.

Ferc infuper ea regio arboremiCuius frucl;Us Struthtocamtli ouum
erafsitie ada^quat/ormaque refert.Hunc perforatum (co quo apuerulis
feu ,es apud nos pet Foraiicür modo Jläpillifque aut milii crafsioris(de quo

m

voinduii.

Epilog.!*

168 HiftoriaNauigationis

M*f4M«-fuolocoWanis immiflis-, baculoque fcfquipedaii traie&o -> inftrumeft*

ßrumentum HA C I • r» ' " » I - • 1 1

j^to- tum Maraca nomine rabncant.otrepitumedit mgenteim. adeo vtiuiiläs
Tamara- vefieas piCis plenas fuperet : quo fit Vt a Barbaris nufquam non manu ge-
ftetur.Quse fit Barbarorü de ifto Maraca atque eius Itrepitu opim o,pra>
fertimcumplumis egregie ornatur , certoque defhnaturr> vfui fuent,
tum änobisdicetur3cumdeeorum relgioneggemus. Ha&enusde na-
tura, veftitu j Sc* ornatu quo Tcuoupinambaulfu noftri vti confueuere,
paucis dictum efto.Veiun tarnen appendicis vice addarmcrifpatum pa-rft'
numjtubri3viridis,flamque coloris ä nobis magna copia adueclurn fiiine,
ex eo veftes omnis generis conficiebamus;quas deindepermutatione fa>-
ÄacucibaiiisjCercopithecisjpfittacis^brafilio.gofTypio^pipere !ndice3a-
Barhariex Kifque M genus^q ux ä mercatoribus aiportari lolent, Barbaris dabamus.
{TparTeye- At plenque nuda corporis parte reliqua 3 laxa 8c vndantia femoraliafo-
Iam!nduebant:aliicontra^femoralibusconremptis,tunicamnatesper-
tingenteminduebant.moxautememenris aliquotpailibus,&. inleipfos
ocuiis identidem conuerfismon fine noftrorum rifu & cachinnis^xucas
illas verles domi reponebant , quodrutfus eas induei e in anim um mdu-
Cerent. De mduliis quoque 6V* pileisidemiudicium.

Quxde externo corporis habitu cum virorum tum puerorum dicen-
dafuerunt,iatis rufe per fecuti nobis vidernu:. Itaquefi exhacnoftrade-
icriprione Barbarum animofibireprsefentarequis cupiat: in pnmisnu-
dum virum imaginetUGCUius membra apte &C concinnc fuerint compo-
iitäjpilieuulrljcapilliadiinciputabrarijabia.gen^qu^ perforatae,quibiis
orTaprxacutaaurvirideslapilli fuerint inferti, auncuias inauribus traie-
£ta^corpus vari sfucatumcoloribus5femora& tibix atro lllofuco e Cje-
mpatinfedix, coliumtorque exminutis cochleas ^/jWfrultulis oma-
tum indem certehabcbis^qualemin earegione confpeximus.

lamvero fialiaformaBaibarumanimoinformareplacet,ndicuIoillo
amictu detra6fco3gummi vifcofo vniueri um corpus eritperlinendu ,de-
indeplumasminutimconcir^luperiniicienda^.Hacveroartiricialilanu-
gtne indutus vbi fuent,quam iepidus lit futurus^non neceüe dl dicere.

Oeinde fiue naturalem retincatcolörem/eu vaniscoloribus autplu-
niis fucatus fueric, velles illas , pileos 5 armillas plumaceas quas defcdpii-
mus adhibetö. Tum maxime ornatum efle conftabit.

Atfi veftes illas aifpatipanni admouere viiumfuerit, eifque(quem-
admodumface*e eos demonftrauimus) alia ex parte nudis tunicam im-
pofue is,cuiusakeramanicäficluceo,aitctaviiidicolore, adceuiffimas
inurfahan- monoins notas perparu deent. Uenique lnltrumentum Maraca bis ad-
undHmöf* iüligere fi lubet; pennarumque fafciculum Araroye tergo aptatum , cre-
pitacula quoque ex fm&ibus tibiisalligata, eam referetforrnam quam
faltaturus aut compotaturus obtinet.

Reliquam Barbarorum in ornandis corporibus induftriam^iuxtain-
tegram quam ance edidünus defcriptionem,vix multi exprimerent typi>
qui etiam nifi adhibius coioribus rem totam comnlode haud reprätfen-

tarent;

Jiio.}.

Defcri

PARTIS SEXT^ LIBER TERTIVS. ,^

tarent:veruntamen praeter eaqujeiam ante commemorauimus, cum ad
arma &prcelia eorum venrum fuerit,toto corpore incifbs } clauis hVneis
inftrudostruculento afpeduhominesdabo. Attamen hos in praJntia
omittamus , ornatuque fuo & voluptatibus ( quibus non imperite indul-
gent)frui hnamus.Cultus vero fceminarum, quas illi Quomam3dc quibuf-
dam inlocis,ex quo commercium cum Lufitanishabent, Maria \omi^%tt
nant,quantoiitprxftantiordiipiciamus. ^

Nuditas inprimjs^cut initio huius capitis monuimus , cum viris ilJis
eitcommunis,piIosquoque confimiliter omneseuellunt, nepalpebrisäT*7"~
quidem & fuperciliis exceptis. Ad comam quod attinet^ab illis difrerunt: '
viriemm/vtididumeft, adfinciputabradunt,adocciputvero demit-
tuntrfoeiruna? contra non modo ahmt, fedetiam more noftratium fre-
quenter pedere & abluere folent. Quinetiam xylina vitta rubro colore
mfeda conftringere & complicare illis eft familiäre. Paffis tarnen & ober-

rantibus capillisvtplurimumincedunt,quippeiis circa humeros circum-
fluentibus & volitantibus deledantur.

Alterum quoquedifcrimen in eopofitum eft, quod perinde vt viri Www*.
Jabianonperforant ; ac proinde gemmisfiue lapillis faciem non exor-^'
nant. Aunculas tarnen adeo traiiciunt, vt detradis inauribus digitum ca-
piantrinauresiite ex pregrandi illa Cochlea i;ig«o/,candore & lSngitudi-
necandelam mediocrem ada?quant:quo fit, vt humeros, atqueadeo pe-
dusipfum pertingentes, fi eminus confpiciantur, veftigatoris canis pen-
dulasauresreferant,

Facieiverohunc adhibent cultum. Accerfitaadhoc minifteriumfo-
cia vel vicina>Circulum peniciHo inmediagena delineatjn cochle* vero Z^L
formam fucum czrukurr^flauum, rubrum tantifper circumducit, dum %um r*'
vniuerfamfaciem coloribus illis diftinxeritacvariarit; quinetiam palpe-'"
brarum ac fuperciliorum locumfquod fceminas parum pudicas in Gallia
faditare audio)penicillo oblinit.

Armillas etiam ex compluribus candidiflimis oflium fruftulis in Ca ua- Afmia*
mx modum incifis contexunt: ea tam^ adeo apt<~& concinne cerä gum-
mi permixtä iungunt,vt nihil fupra. Hx longitudinem palmi obtinent: fcß2u%.
ac non male brachiale illud referut, quo folliculo pellendo vtuntur apud^"
nos.Torques quoquecandidiffimos,quos 5o«-re nuncupant^geftare illis
eil familiäre: collo tarnen non appendunt, qui mos eft virorum , Ted iis in
armillarum modum brachia inuoluunt. Hunc in vfum vitreos globulos
flaui, ca^rulei , viridifque coloris , quos filo traiedos habebamus/umme
exoptabant, AWöä^z appelant.Hos,fiue ad earü pagos accederemus,fi-
ueipf^caftellumnoftrum adirent, vta nobis extorquerent,oblatis fru-
ctibus aut aliis quibufdam,crebro blandiffimis his verbis vrgebant, Atfdir,
■deag4torem,amdeMauroubi3hoc eft,Galle3bonus es,da mihi armillas ex vi- i^«***.
treis globulis.Eadem prorfusrationepedineSjquos Guap aut F^uaf vö-5rÄ-
cant/pecula quoque ^Aroua, reliquafque merces quibus deledantur , fla- domm'
gitabant.

y

m

m

m\

fnwa mtm
in

nuditatedc-

i7o HISTORlARVM NOVI ORBIS

certumfx- Mirum vero mihi prse caeteris hoc videbatur,quod licet corpus, bra~
ZZZ'eve- chiajfemorajtibiafque variis coloribus no itafrequenter diftinguant, nec
|f 'S|S> plumarum ornamentis vtantur, veftes tarnen ex crifpato panno , ä nobis
Barbaram fsepius vnacum indufiis oblatas , vtinduerent nunquam impetrauimus.

- Etcnim in ea pertinaeia permanebant,ä qua nondum demotas efle exifti-
lfMudo°n~ mo.Excufatione ex recepta ab omnibus accolis confuetudine captabant.
Solete omnes ad obuia quseuis flumina & fontes fubfidere, v t haufta ma-
nibus aqua3caput afpergant: contingerenonnunquam, vt ( anatum mo-
re) vno die decies immergantur; veftes fitoties fint exuenda? , moleftifll-
mum fore.Prseclaram certe & ipeciofam caulam: atqui quamnecefle erat
admittere,quippe cum illis difeeptando nihil promouebamus. Adeb aute
nuditas eft illis cordi,vt non modo Tououpnamhaultiorum feeminse liberal
qua? in continente verfabantur, veftes omnes pertinaciter reiieerent , (ed
captiuafce- etiam captiuas pretio ä nobis empta? , quibus pro maneipiis ad caftellum
m'ZoTum noftrum muniendum vtebamur,cohiberi non poterant.quin animi gra-
tia nodu^ndufiisjreliquifque panniculamentis depofitis ante {omnum
per infulam nuda? oberrarent. Denique fi penes eas aeeipiendarum aut
reiieiendarumveftiumfuifletpoteftas, a nobis verbadeas induendas fla-
gris adacta? non fuiflent^ftum Solis perferre, lacertofque & humeros la^
pidibus & humo comportandis lodere maluiflent.

Ha?c de ornamentis , armillis , reliquoque Amerkanarum feemina-
rum mundo paucis fuere dicenda.Itaquenullo addito epilogo,proutcui~
que vifum f uerit,animo coneipiendas relinquo.

Quis fit infantium ab vtero matris ornatus, tum a me dicetur , cum
de Barbarorum coniugiis agemus.Hic locus poftulat, vt aliquid de maiu-
fculiSjhoc eft,tertium aut quartum annum excedentibus,quös vulgo G?~
nomi-miri nuncupant,dicamus.His certe non parum delec-tabamur -fiqui-
dem,pr^ noftratibus puerulis,corpore pr$pingui,ofle candido labio infer-
to,circumtonfis capillis,corpore nufquam depido ,: nobis ad pagum ac«
cedentibus,gregatim choreas agitätes obuiam veniebant. Vt aute aliquid
pramii a nobis referret,f?pius blanda iftaverbarepetebät,Cö«;o«^f,<«^-
bepinda , hoc eft , Sode da mihi hamos. hos fi quando a nobis impetrabant
(quodnorarocontingebat) hamofqj decem vel duodeeim minores are-
na? aut pulueri imponebamus,tum illi cofeftim exultare, & humi fufi ter-
ram inftar cuniculorum radebant. Qux res non minima? erat voluptatis.

Deniq; quamuis Barbaros cuiufuis setatis per annum integrum, quo
apud eos vixi,folicite admodum fim contempfatus,adeo vt idea cjuedam.
etiamnumanimomeoinhxreat-'fateortamenob varios geftus a noftris
'prtmlnon prorfus alienosjiteris eos piduräve exade referre difficillimü efle. Si quis
pjß*' igitur plenam voluptatem ex illis capere cupit, vt ipfam ^mericam adezt
audor fuerim. At verb,dices3non vniuseft iter diei.Id quidemego confir-
mo:ac proinde non nifi caute fufeipiedum efle fuadeo. Deillorum cafis,
fupelledile , eubandi ratione, aliifque non paucis, proutres tuleri^poft-
hac diduri fumus. Priufquam autem huic capiti finis imponatur, in eos

ali-

Canomiml
ripuemli.

rum nuditas
nofira-
rum foemina-
rum minus
a norJß>

InBrafiliani; \f\

aliquid dicend um videtur,quiaut^pinanturtacite, autetiam fcriptis manda-
runt,commerciÜm illud adeö'fireqaens cum Bäibaris .nudis \ ac prarferamcüm
fcerainis ad lafciuiam Sc libidinem prouocare ; dico igitur, quam uis in fpeciem Amerieam
nuditas illa concupfcentia? efca non immerito cenfeatur, tarnen a vtresipfa rumr'
comprobauit^ncultaillanuditatecertümeft, multo minus opinione viros ad
libidinem pellici. Itaqueaufim alTeuerare fplendidum illumcultum, fucos, S
iuppofititias comas,capillos calamiftratos,amplailla & tanto artificio compli-
cata amidoria pretiofa^ammillanai laciniatas & vndantes veftes > ceteraque
eiufmodi,quibusFaeminse noftrates tarn fedulo formam mentiuntur,plurain-
commodaöcmalaparere, quam faciatBarbararumnuditasatametil forma ab
llhs no n vincantur .Ita vt fi pluhbus feruato decoro Kax perfecjui liccrer,effica-
ciffimas huic fernen tiarmea? fubijcerem rationes , refutatis omnibus argumeh-
tis qua? in contrariam partem afTerri pöffint. Ac ne diutius immorer, eorüm & i^Ä
teihmonium hic appello, qui mecumin Brafiliam nauigärunt, quiq- ytrafqüe ^ nudttm
confpexerunt. Hxc tarnen ita accipi nojim \ acfi nuditas illa mihi v'lio modo
contra Scriptum audontatem probetur. Teftatur enim { Adam U Euam.po^
pecc-atum^gnitahuditat^pudorcfufFufosfuiflc. Eorumetiamdeteftorhajre-
fimqui violata natura lege, nonfatis hac in parte a miferis noftris American*
feruata.morem llliim turpiflimuminuehere molitifunt,

Sedqu^deBarbarisiftisamediaafuntjeocertetendunt, vtconftet, nos
nihilominus culpandoseife,qui iftis damnatisquod abieclopudorenudiin-
cedant,in aliud extremumpeccamus5cultunimirumnoftro nimio. Atquevtl-
nam noftrum quifque modefto cültu,habitä neceftitatis & honefti ratione po^
iius, quamfaftusac vanitatis,vtatuf.

Cap. VIII.

becraßürädicibusrf crajfo milio.exqmbmBarban farinam conficiunt, quainpanü
•X'/ untur locum : deque eorum fotione quam Caoü-in appellant.

Vandoquidem externum ornatum habitumque Barbaro-
rum fuperiori capitc accepimus, a re<5to ordine alienum non
videtui\fi de eorum cibariis hoc locodifferamus. Hocautem
in primiseftnotandum, licet frumentum nec habeant, nec sineP«™&

'Ra'-^-z ■ • - r i ... .-c-.\ .i .1 . . vino laute vi-

lerant, vitelqueminimecoiant, nihilominus tarnen (quod '»wtzwbarü
experientia non femel füm edoclus) laute admoduni eos vi-
uere quantumuis pane & vino carentes.

Duorurngenerum radices habent, quibus ^/'&^»/Wnominaindide- ^&Ma->
re :hxcinter tresqüatuorüemenfes adeo crefcunt, vtfint longitudine fefqui-
pedali,femoris craffitudine. Frutas femina? f neque enim circa iftha?c occu-
panturviri) igneexficcatas, Ißoucano nimirum impofitas, nonriunquamet-
iamrecentesjäcutis/ilicibus pofti infixis atterunt , prout cafeum & odö-
ratas nuces cörradere folemus j farinaiilque candidillimam ex iis Confici-
uilt. Tumveröcrüdäiiiafarihä^ atque adeo fuccus albus, de cjüo moxs

\jt Hiftoria Nauigationis

qüiabeaexprimitur, recentis & liquidi amyli triticei,aquadiumadefa£l:ijfa-
poremprorfusrefert. Adeo vtcum poft meumin GaUiam red i tum alicubi mc
pra*fente fieret, odor iile memoriam refncarit eius quo Bar bar orurn cafa? , tan-
tifper dum ex radicibus farina conficitur , perfundifolent.

Ad farina? iftius apparatum fcemina? 'Braßüenfes, vafafi&iliä pfsegrandiä,
vtpote qua? fingulacapiant modia,fatis commodeeffingunt. Quibus ad ignem
pofitisfarinam immittunt, continuoque dumcoquitur, diifeda? Cucurbita?
altera parte,qua pultarij Ioco vtuntur,permouent. Coda tragematis minoris
formam habet.

rSflrim Duplex iftius farina? genus ab illis conficitur t alia enim percoda eft & du«

ouy-poumou ^Ouy-entan appellant , quaminmilitiamprofedurifecumferunt, quod diu»
iwfurtm. conferuetur : alia vero minus eft coda & mollior, O^^twnominant: ha?c

priore efteo prasftantior, quoddum recens ori admoueturacmanditur 3 panis
candidi medullär faporem refert. Prior vero ille fapor,de quo egi,inter coquen -
dum,in gratiorem & fuauiorem mutatur.
larfotexradi; Quamuis autem ha? farina?, pra?fertim recentes laporis fmt optimi 3 Tum-
fnfriSm mamalendihabeant facultatem, acfacilisearumfit concodio, nihilominus
mmm^u> tarnen pani confkiendo ( vtipfe fum expertus; nullo modo funt apta?. Mafia
quidem conficitur, qua? npn dilTimiliatriticea modo intumefcit/pecieque eft
optima,ac inftar fimilacca: Candida : inter coquendum tarnen adeo exiicca-
tur&aduriturcruftavt pane rciflbfraäoueinteriorparsficca, &ad priftinam
farina? formam redada reperiatur. Quibus adducor vt credam eum qui pri-
musretulit(cum nonfatis diligenter quod a me dictum eft perpendifTet j eos
Hifigmtind quiviginciduobus aut tnbus gradibus vltra^quatorem porredi funt( quoS
M.z.c.9i. Tououjjinambaultios etTe plane conftat) paneexlignis attfitis confcdo vefci fo~
litos^quod de radicibus iftis, de quibus agimus^eft intelligendum , hallucina-
tumfuifle.

Mingmt pul- Vtraque vero fari na pulmento conficiendo , quod a Barbaris ^Pviin^
2ZfatTg^t nuncLipatur , eft accommodata , prarfertim fi pingui quodam iure
diluatur i tunc enim orizam refert , atque eo condita modo optimreftfa-

Ceterum Tououfinambauluj noftri cum viri tum mulieres, ticC noiiipfi
puerüli abineunte a?tate huiufmodi farinam ficcam panis vice edere confue-
uerunt. Cui rei adeo apti frequen ti vfu funt facti, vt fummis digitis e figulinis
Vafis dcfumptam certa manu, ne minima quidem exceptamica eminus in os
Barhariperitif- coniiciant. Hunc morem imitari aliqüoties tentauimus . at farina illa vul-
in os cmijciunt. tum intpergebamus , in hoc mmirum negotio minus exercitati, ac pro-
Z^mSf inde , nifi mimicos moriones referre volebamus, cochlearibus vti neceffe

ciendaminepti. ^j-^f

Succmexbu- ' " _ . ^

midamdueex- Polto radices illa? Aypi & Maniot interdum recentes fruftatim concidun-
PmMefiHlm tür, exquärum fatina , humida quidem illa, pila?ampla?a mulieribus com-
pinguntur, e quibus intra manus comprellis fuccum , ladis inftar, candidum
ac liquidum exprimunt. Eum vafis figulinis exceptum foli exponunt, cuius c|*

lorQ

InBrafiliaffL \J\

löte ac|modum la&is coagüIatur.Edendus veroin patellis teftaceis infunditur*
ac deinde,prout folemus oua frigere , excoqüitur.

Prseterea radix Ayp non modo ex farinse vfu probatür , fed etiarri fub cinere i^i&itm
cotStavtilitereottieditur : quippe&tenerafcivS^fmnditur, caftane^queinr"^/s'
pruniscocT:£5cuiusfaporemrefert, eftperfimilis t ac proinde ita parata edulis
eft maxime. At radicis,qu£ tManiot dicitU^ longe alia eft ratio ; nifi enim in fa-
rinam redadaeritatquepercodajpericulofiflirneeditur»

Vtriufque caulis.qui formaintet le funtperfimiles , luniperi humilis ma- ^ p rk^^
gnitudinemasquatcföliifquePcEonixfimilitudine. QuodveroinhifceBrafi- 3?^*
licis radicibus . Aypi &z Mamot maxime eftadmirandum, totum incopia doli- timfirm».

3 st i . v- . " Mira 'ratio rtck

tum eft,earum rami qui calamos cannabinös rragilitate adseqüant, quanta co- dim auu pn.
piaperfringi3acin terram qua altiffime defigi poflunt > luülaadhibitäalia oultu-f^B*
ra,bimerl:riauttrimeftrifpacioradicumcopiamgignunt.

Mulieres quoque amplum iilud milium, de quo dictum eft, quodq, vulgo ÄuiiftmVtm
\ nobis tnticum Sarracenum^ B arbaris MwaMi c stu r, prxacuto baculo in terram amfium.
deiixoferuntiexeoitem rarinaabillisconricitur quam eodemprorfus modo
coquunt,& coitledunt,quo fuperiorem diximus, Ar vero crediderim (contra
quam amedidumfuerat prima huiulcehiftoriv'; ?ditione. duo enim diftin-
guebam, quas vbipenitius perfpexi, vnum idemque eiTe iam comperio) hoc
yf^mioftrorum TSrafilienfium idemelTe cum eo quodlndorum Hiftcriö^ra-
phus Maü nominatjquodjVti ipfe teftaturjndis frumenti vfum prxbet. lllud
hisverbis defcribk.

Harundo Maä, inquit, in hominis altitudinöm , ac böhnunqüam ampliüs ?^%?m
adolercit/atiscrarTaeft/oliispaluftrium arundinum perfimilis, fpica nuci pi- g^iU nb.%.
naftriiimilijgranoamplojnecrotundojnecquadrato, nec longitudinecum
itoftrotriticocomparando, a femente menfibus tribusmetitur: imoirriguis
locis xLv.diebus. Ex vno granoioo. 100.500. 400*500* nonnunquain et-
iam 600. gignuntur. Hisabunde docetur, quse fit illius regionis fertilitas,
quam nunc Hijpani occupant. Quidam Icriptis mandauit adeo fertile efTein 0~ eahondii^M
nenidi India folum,Vt Frumentum,hordeum,miliüm denique ac! cubitos quin- JJjJ^*!?
decimadolefcat. H^ciüntsqu^panisvicemapud Americos fupplere animad-
uerth

Hifyanidc Lußtani, qui Jedes in Ulis terris fixem nt* magna frumenti ac vini
copiaabundant, exquoapparet hraßlienfium öramhorum eiTe maxime fera- j»»»^
cem. Quod autem iis rebus Barbari carent,ipforum infcitias tribuendum eiTe,
Nosvero frumentum & vinearum palmites eö comportauimus , expertique
fumus vtrumque illic optime prouenire poiTe/i modo agri eo labore quo apüd
nos colerentur. Vitis enimanobis plantata? rami fluxerunt 5 maximo feracifli-
mifoliargumento. Quod ad fru6tus attinet,primo anno räceminatifunt aci-
di,qui non modo non maturefcerent/ed etiam in dies indurefcerent, At verö
quantumaperitisvinitoribusnön ita pridemedodUsfurii, cöiiftatnouelleta
primo & fecundo anno iabrufcas nullius pretii plerunque producere, A t verifi-
mh eil Gällos/i viteiii iilam colete perrexer unc> optimas ex eä vüas collegifTe.

174 HiftoriaNauigationis

Ffümentum vero fecäleä nobis fatafolia qüidem erriiferünt, inqugftipu-
Ämeriettmm *am ^nt ^ ^§^ata^ac fpcm feceruht, in fpicis hulla grana extiterunt. Hordeum
föiumobpm- granäpcrmülta produxit, & ad iuftam rri'atüricacem peruenit ; vnde credibile
sZ£Tn7fl™fe.. cftiilüdfblum nimiüm celeriter cxtrufife'fruhxchtüm, 8c lecaleihj quardiutius
tenda inqtum. in terra foueri expetunts quam hordeum , ita vt ncc florere , nec grana proferre
potuerint.Eam ob caufarm, quemadmodum in Gallia agros , vt fint fertiliores,
ftercoramu s ,contra illam terram affiduo cultu, ac Vei fatione defatigändam efle
arbitror, vt eb modo ferendis frügibus frt aptior.

Atqüe hoc obiter di&um fit, vt iis iatisfiat^qui cürioiiusinqüiruntjanapud
Brafilienles frumentum ae vinum proüenirepoffintjfimodöexcolantur»

Vtautem eo redeam vndedigreflus fum^priufcjuam de carnibus3fru&ibus,
pifcibusAalüs Barbarorum cibis, noftris prorfus abfimilibuSi loquarf, vt me-
lius qua? diccn da propofuidiftinguam, qua* fit ipfbrum potio, quaque confi-
ciatur ratione,edifleram

Hic

. n— H | »[- «^»m.».^.^«!»»««»'

liiairaBiiiw""*"1

PARTIS SEXT^E UBER TERTiVS. 171
Wie primo notandü eft,viros, vtin paranda farina operam no ponünt, *r*ßi.f*-
fedcuramiHammulieribusrelinquunt, illudidemhocin negotioillis V-
fu venire» Q^iinaconficiendapotionernultoreligiofiuscauenc , pra?ter-
quam quod radices Aypi &Maniot,eö modojquodiximusjparata^praci-
puum ipfis eibum fubminiftrent. potionem quöque ex illis hacratione
conficiunt.Easin primis poftquam minutim concideruilt , qüomodö
hicrapas ollx iniieiendas fblent, inque vafis luteis fufferuefaciunt, quoad
mollefcant^emollitas ab igne remouet,ac deferuefeere finunt* His ita ex- timfi* pte
peditis,earum pleraeque circa ingentia illa vafa fedentes/rufta illa itiollita Sa* "Ȋ"
mandendocomminuunt,deinde fingula manu ab ore excipientes in a~
liud vas igni impofitum deiiciunt.vt ibi rurfus ferueant- baculo aute con*
tinuoagitant,donecfatisferbuifTeiudicerit: tum (ecündo i flammis ab-*
latumin aliavafafigulina, quorumfingula cadum minorem Burgundern
asquant,minime colatumreponunt: vbi vero rurfus ferbuerit, defpuma-
tumque fuerit,vafailla operiunt,quoad,eo quo dicemusmodo , ebibant,
Vafa porro illa,de quibus vltimo loco dixi^figuram earum cuparum imi*
tantur,quibusadlixiuiumpaifimvtuntur Borbonii t& Aruerni > ore tarnen
aliquanto anguftiore*

Easdem quoque Brafilienfes feemina: ferüefacientes , acore fimül/^'* ] *
mandentes miliumillud, quod ^«^inominant, potum eadem prorfus
rationeconficiuntcümfuperiori. Nominatim vero feemhias eäm artem
exerccrerepeto.Namquamuis diftindionem inter virgines & mulieres,
qua? propterea no abftinent ä virorum confortio, ( vt male Theuern feri- fj®^*'
plit)inearenonviderim;nihilominus hoefibi firmiter perfuadent Bai>
bari.potionem nullius faporis futuram, fi radices autmilium ipfiman-
dant. Deinde tarn hoc indignum arbitrantur , quam ineptum eft quod ä
rufticis Segußanis fa£titatur,qui & nent,& colum geftant.Hanc potionem
Barbari vocant Cdo«-*Xqu£iubturbida & fpifla eft,äc ferelactis faporem
imitatur.rubeam etiam habent,& albam, vt & nos vinum,

Quoniam autem radices ifta^ac milium quolibet temporein eorum
regioneproueniunt,ideo quotiefeunq; vifum eft,potum eiufmodi coniv*
ciüt tantacopia,vtfemelplufquam trigintacadosfexagenum fextariorü
Parifienfiumin ipforum asdibus difpofitos viderim: vbipleniopertiqjre*
manent,donecilli ad compotädum conueniant. Friufquam vero qu£ fic
compotandi ratio referam,exclamando prsfari IkewProculefloteGerma*^***
ni, Flandri3Helue% omntfc adeo cfui flrenue potando palmampetitis. Vos emm i«M
audito Barbarorum potandi modo fjtonte iäis cefjuros efje video*

Ergo cum potationem aggrediuntur , prafertim cum taptiUüm ma-
&at,adhibitis folennibus ceremoniis ( de quibus poftea ) feemina; lentum^«»^
ignem circa vafa accendunt,vt potus ille tepefeat. tepido enim dele&an-
tur,c6trario prorfus anoftro more,qui vinum frigidiflimum expetimus.
Id vbi fa&um eft,primum aperiunt cadum , & poeulorum löco Cucurbi-
tae ampla? altera partc^ux tresParifienJesfextarias capiat, hauriunt. Tum
virifaltandoadillasaccedunt, plenofque eyathos ab ipfarum manik^us

: ü

176 HISTQRIARVM NOVI ORBIS

accipiuntjilkqueidentidem bibunt, &vnohauftu plena pocula abfor-
bent-Hauftus vero tantifper repetüt,dum in cadis omnibus vel vna Caou.
in gutta reftat. Ego quide ipfos trcs dies & noftes continuc bibentes con-
fpexi-.quin etiam cum vfque adeo eflent expleti,potuque opprelli, vt one-
riferendo impares eflent,operife(e denuo applicabant, quiainccepti cer-
taminisdefe&ioignauiam argueret.
JSinur lllud quoq; eft obferuandum , Tomupinambaultios inter bibendum
thmtm "* nihil ecIere,atqi inter comedendum omnino no bibere;quo fiebat, vt no-
ftrum viuendi morem valde mirarenturacum nos alternatim bibere ac er
dere confpicerent. Ac fi quis eos hacin re cumequis coparet, faceticuiuk
dam refpofum afFeram,qui dicere folebat difcrimen in eo efle, quod Bar-
bari aquatumminime eflent deducendi,quodq,periculum non eflet, nc
T^Tefu- poftüenas abrumpere cogerentur. Et quamuis ad cibum fumendum ho-
rimuium. ram ftatutam non habeant,fed ad libitum vrgente fame,vel de media no-
die comedant,neq; vllumin bibendo modü (eruen^in cibo tarnen maxi-
me funt fobrii.nonnullios manufq, ante acpoft partum abluunt. quod ad
osfpedat,idfieriputo,quodalioqui vifcofo humore impeditum illis ck
fetfuturum,proptereas farinas, quibus panisloco,vtidiximus,vtuntur.
Mirumillifilentium tempore cibi obferuant, ita vt in aliud tempus refe-
w?$C rant ea»de 4uibus colloquuturi funt. Nos autem cum violato ipforum in-

ftituto,vtinGalliavfuvenitainterprandendumfermonesmifceremus,ab
illis irridebamur*

Itaquetantifperdumha^ccelebraturcompotatio, Americani hilares
eanunt,faltant,choreas agitantrquin etiam fe mutuo hortantur, vt in hel-
lo fintftrenui,&quamplurimoshoftes capiant: deinde inftargruum or-
dine difpofiti faltant per domum,in quam conuenerant,curfitant, donec
cados penitus exhauierint*

A c cert^ Suod ebrietatis palmam referat , no infirmum hoc eft argu-
«vmmi. mcntum,qupdnonnulliin iftis fympoms 4. Caouimfexnnos exhauriant:
ied tummaxime,quumplumisinftrucl:i(vt antea diximusjcaptiuumali-
quem madant,& deuorant: tunc enimEthnicorum more Bacchanal*
iua celebrant. Parcius quidem vicini inter fe in pendulis illis le&is e gofly-
piocontextis ledentescompotant: fedcum finguli alicuius pagi incola;
conueniant fa^pius ad compotationesimmodicas, nunquam ad cibos,
hocht vtraromediocresilte&modefta? compotationes locü habeant.

Nufquam vero ad compotationes feu mediocres, feu immenfas ac-
cedunt , quin ( vt antea diximus ) ad expeliendas folicitudines ad choreas
conueniant. Sed pratereapeculiare hoc eft iunioribus nondumconiuga-
tis,vtpennarum fafciculis tergo annexiS>& A^^manibus admoto,nec
non andisiliis fructibus traiedis filo, tibiifq; aptatis ftrepitum edentibus
(vt antea didumeftj totamnodemhuc &c illuc circumcurfent oftiatim
ialtantesntavtiis vifis&auditis fepius in mentem veniret eorum infa-
nia,quiinquibufdam Gallig locis vernacule Famuli dicuntur, Solentifti
tempore conftituto fanftis & patronis vniufcuiufque parcccia? fumma

cum

InBrafiliam.

177

cümpompaftultommamiduincedere S tibiis multistintinnabulisrefo-
nantibus^atq; adeoperardes&plateas choreasagitantes^acmaxime Pyr-
rhichen illam faltationem,huc & illuc diuagari.

Hk vero quiddam notatu dignum fuccurrit,in omnibus Barbarorum Muikmfiik-
choreis,fiue aliialios confe&entur, fiuein circulum difponantur, ycplu- ZmchZeufl
ribus alibi di&uri fumus^ nufquam tarnen mulieres aut puellas viris inter. im£i*'
feri: quin potius feorfim faltare folitas.

Priufquamveronarrationerninftituramdecompotationibusnoftro-
rum^^mr.concludamuSj fecetamadmodumbiftoriam , tragicam ta-
rnen recitareplacet,vt anemin£ ignoretur,quam large eflent vinurn hau-
fturi, fi copia Ulis fuppeteret.Quidam MotiJfacatj.<\ eft^paterfaniilias mihi
narrauit.

ConnVitnobisnonitapridem^inquitvernaculaiing-ualvtdromadem l^f^B
Feros ( Ii c 1 J Ii Lujitanos, c u m q u i du s i n i m i c 1 1 1 a s g e r u n r , n u n c u p a n t; o pp n . cat de vm
meremus,ma6tatis&deuoratis , quosin ea na&ifumushominibus,cumw"™'w'
merces eorum a nobis expilarentur , pra?grandes orlendimus Caramemos
ligneos ( quo nomine dolia, &reliquavafafignificant)potionequadam
oppletos: quibus ab altera parte apertis ecquid rei ineffet periculum face-
replacuit. Egovero(inquiebat vetulusilie ) quodnam eßetgenusilludi-
gnorOjiiec fatis fcio,an etiam apud vos tale exftet.Hoc tarnen fcio., nos v-
bi ad fatietatem potauimus,totos tres dies adeo lopitos fuifTe., vt asgre ex-
citati tertiodiefuerimus. Plenanimirum tuifle valailla coniiciogenero-
{oHißanicovino , quo imprudentes Baibari Bacchifeftum celebrarint.
Mirum proindenon eft viniillius vaporibuscorreptos,confeftim fopitos
fuiffe^proutabillo vetuloreferebatur.

Nos vero comanducatum illumfoeminarum in fuo G?öW/2c6nficien-
do^initioabhorrebamus,quem vtvitaremus,radicesaliquot^y/7/&: Ma-
cumquadammilii copia contufas feruefecimus , gratiorem potum
confe&uros nos effeopinantes , fedexperientia edodti fumus rationem
h a n c n o n fuc c eder e . Quo faclumeuSvtpaulatimBarbarico Caou-in a (Tue-
uerimus:attamen illius vfus nobis non fuit perpetuus.Nam facchari can-
nis, quarum copia nobis fuppetebar, in aqua refrigerata, obperpetuum
regionum illarum asftum , per aliquot dies madefaäis^poturn parabamus
gratiffimifaporis. Frigidamquoqsnonnunquambibebamus. 11 Ii cenim^tf"* Be-
tontes funt limpidiflimi , flumina quoqj aquas dulcis,ob acris tempeikm

itaprobata^&falubreSjVtneminiquantumuis large pota periculum crea,
rit.Hic mihi fuccurrit,aquam dulcem ä Barbaris vhete, falfam vero vheen
appellari.In qua di&ione efferenda prse cx teris laborabamus:ab illis enim
imogutture pronuntiatur,quomodo fuasgutturales Hebrad folenteffer-
re.Deniqi quia non dubito3quin ea qua? de radicibus&milio foeminarum
dentibus attritis ad Caou-in pavandum diximus } ftomachümultisadnau-Caou-inf«^
feam vfq-, mouerint^quo faftidium illudabftergant>peto ab illis , vt ratio« vmeoUmo-
nem qua muftum apud nos exprimitur animo repetant.Enimuero fi vini,
toreis, vindemiarü tempore 3 in iis praefertim locis qUar vina generofiffima

Z gignunt,

II

m

Antmalkin
America na-
fcuniurano*
ßriipmfus
dißtmilta.

TaplroupH
feraqmafi-
mm& vac-
camrefert.

VATtn&exto-
rio Tapirouf
fou.

HiftoriaNäuigätiönis

gignun t,nudis pedibus,non nun quam calceis indutis labra vinaria ingre*
di vuafq> calcare , inqueipfis torcularibus immundiflime tradare memi-
nerint,multa comperient non mundioraillo radicum commanducatu.Si
Vero quis inftet,feruendo ac defpumando vinü purgari , refpondeo Caou-
iwquoqueeadempenitusrationefordesomnes abiicere 9 ac proinde pa-
rem vtriufque effe hac in parte rationem» 9

Capvt IX.

Deferisfr&grandibus tacertüfirpentibus, alufque Ameria mvn-

ßrofis animantibus*

Ri vsoy am vlterius progrediar.ftatim ab initio nuiufce ca-
pitis ledorembreuiteradmonerevifum eft , nullas c qua-
drupedum genere animantes 5 figuraaoftratibusomnino
. fimilesin toto£ra///>tfj£orb^
J nambaultios ex iftis aliquas nifi perquam raro cicuratas do-
mieducare. Vt autemgeneratimdefcribam animantes feras, qua: aBar^
baris^appellantur,abiisquaevfuihumanoaccommodataefuntfaccrc
initiumxlecreui.Primoillavideturlocoefreponenda, qux &: vulgaris ;dt

maxime:hancT4pm>*^

vaccam magnitudine ac forma valde referentem. Attamen quum corm-
bus careat/itque contradiore collcauriculis longionbus&pendulis,nc-
cioribufq-, tibiis at«p gracilioribus , vngula con tinua & afini vngute per-
fimili i merito quis eam vaccaeafiniq-, natura participem eile diceret. dir-
fertnihilominusabvtroq-,plunmum,quod&breuimmamgeratcaudam

( obiterque hic monendus eft Ledor5permulta in America gigni amman-
tia, qusBomninofinccaudafint; ßcdcntcshabcat multoacutiores. nec
hominibusproptereaquidquäpericuliabeapoteftcrean, quum in tuga
potius,quam in viribus falutemponereconfueuent. Eam Barbari lagit-
tis confixam.vt & alias plerafq-, in terficiunt,aut fofTa excauata,decipulii-
vealiufmodiingeniofefabrefaaisvenarifolent. .

Ceterum fera illa magno eft in pretio apud Barbaros, pellis gratia qua
fimulatq5illidctraxerint,dorficoriüinorbcmcircumcidcntes,adfolcm

exficcant, in parmafque fundi mediocris cadi magnitudine conformant,
0b An bello hoftium excepta repellunt. Tantam v.dunticm pellis ad io-
lern ficcata cotrahit,vt nullius iduteli quantumuismagno impetuvibra-
ti tranfigi pofTe, facile credam. In Gaüiam duas eiufmodi parmas ftudiof e
afFerebam:redeuntibusviamesitamoleftafuit,vtomnicumeatuabfunv

pto,ncCcrcopithccisquidcm&Pfittacis,ciurdcmq-,gcncnsanimantib.

exceptis,qua^ ex regione illa nobifcü aduehebamus, parmae lllae duas, car-
bonib.impofitx/uerintetiamaddepellendamfamemcomedendatiqiu-.

bus reliqu« pcllcs,quae,vtfuo dicam loco,in naui crant,additae funt.

VonoTdfiroujfou caroadbubulaeguftumfereaccedit. HancfuoBar-
barimorecoquuntJ^^^patrialinguaappenant.Atquonumvoca^
i .. bulum

In Brafiliam.

l79

bulum illud iam vfiirpaui, &poftea fkpius rcpetcndumeritjnediutiusLe-
<5torha^reac,oblataoccafione,quid hocreific exponam.

Americanidefixism terra ligneis^uatuorfurcis craffitudine brachii,
trium peduminteruallo,quadratafigura,a:quaK ver6 triumferepedum alti-

tudine,baculos in tranfverfum duobus ä (c inuicem diftafltes digiris fuper-
imponunt,itaqueligneamcratemcomparant:hacfualingua^ö«^ nomi- tmM *
nant. In asdibus permukas huiufeemodi crates habent,quibus carnes infru- &LT
fta coneifas imponunt,& lento igne ficcis e lignis excitato^vc fere nuÜus exi-
ftatfumus, quamdiu ferc voluntas coquihuncin mödum patiuntur fingu- tZ^ud'
Iis dimidiae horsc quadrantibus inuef (as, Ec quoniam fale eibos minimc Amerna».
condiunt,qucmadmodum hic mos eft, viio tantum coquediremedio vtun- rati0'
tur ad cerum conferuationem: itaque etiamfi triginta vnodie ferasquales
hoc capite deferibemus, eflent venati , omnes fruftratim coneifas illis cra-
tibus ingercrent, quamcidifimerleri poflet, ne corrumperentur: ibi Ge-
pitis circumacl« aliquando plusquatuor & vigintihoristorrentur, donce

% x

mijpimMB«B««Mimiii«^

HiftoriaNauigationis

iii

Tarina } f>i-
fdbus.

UumatiA
carnes Bou-
can impofi-
u.

Seomjfou
genus ceruo-
rum.

TaialTou
aper.

Sues quibus
foramen eil
indorfo.

Iib.s.c.104.

Maxtma A-
menc.ani-
mantia.

Agouti ne-
frendü cer-
uus.

Tapitis le-
porugenus.

Muresfub-
rufi.

Pag an'tmal
maculü di-
ftinäum.

Sarigoy/a?-
tidu animal

180

pars intetior carnium a:que co6fca fit atque exterior , eaque ratiode omnes
fintacorruptionetut^. Nec inpifcibus apparandis &con(eruandisaliaeft
ratio quosquum na£ti funt, magna copia adfannam conficiendam exfic-
cant, eos praefertim quos patria ipfilingua Ttraparati ' vocanr,qui germanif-
limi funt mulli , de quibus dabitur alias dicendilocus. Ifta; autem crates a-
pud Bai baros carnaria & promptuaria merito h abenda funt; ideoq ue vix eo-
rum pagos adire licet, quin ferarurn pifciumque carnibus onufta confpiciä-
tur; fepius etiä vfu venire lolet,vt poftea dicemus,fi adeas BarbaroS,vt lftius-
modi crates humanacarne refertas, quam fcilicet devi&isboftibusinterfl-
ciendis&comedendis, vtopimafpolia reporrant, intueare. Ha&enusde
zAmericana Boucanatione diclrum fit , cui cum Barbaris placet elixae carnes
fuccedunt,quod cum bonaTheueti venia fcribam , qui hoc negareaufus
eft.

Vt autem inceptam ferarurn dekriptionem perfequar,{ecundar magni-
tudinis partes deferendat videntur cuidam ceruorum generi, quodilli Seo-
uajfom nominantjfed cum hoc difTerunt a noftris5q uod multo fint humilio-
resquodqueminorageftent cornua, tum etiam illo, quod asquepilosde-
mittant,atquenoftrates captar. zAper autem eAmencanus, quem illi Tatajfo^
vocant,corporismole,auriculis, capite pedibus, atque iisquae apud nos gi-
gnuntur , forma valde fimilis eft ? dentibus etiam & prolixis & acutis, vehe-
menter damnoms : tarnen cum macilentior exiftat & gracilior,frendeatque
terribiliter,illaquoque defofmitate infignis eft. Habet a natura foramen
indorfo, quemadmedum in capite fuemmarinum haberedixi , quo fpiri-
tumemittitadmittitque. Nequisveroiftudprodigiofumexiftimet, Autor
Gener. Indic. Hift. memoria? prodidit apud Nicaraguenfes , quinonmul-
tumaNouaHifpaniadiftantjfuesnaki quibus vmbilicus indorfoeft: qui
procul dubio , ad idem genus cum iis de quibus hictrado, reuocandi funt.
Ca;terum Tapiroujfou & Seouajfou & Taiajfon reliquas Brafilienfis orae feras

magnitudine luperant.

Eft quoque apud Americanosferaqu^damrufa,quame^gö^/ nomi-
nant,nefrendis triginta dierum nati altitudine, pede bindo,breuiliirna cau-
da.roftro & auriculis fere leporinis, palato gratiftlma. Sunt & alias duorum
aut tdum generum,quas Taptü appellant, noftratibus non abfimiles lepo-
ribus, fubrubefcenti autem pilo.

In fyluis quoque magnas venantur forices,fciurorum pilo &: magnitü-
dine,quae ad cuniculorum delicias accedunt.

IPag aut^g«<?(quonamenimmodo idpronuntient,vix acncvix qui-
demintelligas)feraeft altitudine mediocri venatici canis , capite deforrai,
carne ad vitulinas guftum accedente,pelle pulchenima,& maculis albisjeu-
copans, nigrisque diftin&a, vt maximi apud nos pretii futura eflet, fimodo
nancifceremur.

Alia etiam inuenitur, quam Sarigoy appellant, quae obfcetorem ä Bar-
baris non comeditur. Nos autem quibufdamexcoriatis, &detracT:arenum
pinguedine,vnde fcetor illemanabat, fine faftidio edimus ; carne enim cum
tenera,tum optima eft.

Eft

In Brafiliam.

181

Eft etiamilla quam Tatouvocant. Ha^cnonadeocurfu valcr^vcrunca- Tatou ar-
men (vc apud nos erinacei) per dumeca reptans , duriflimis eft armata (qua- ^
mis ita vcgladio cranfuerberari nequeat, pellem etiafn illi detra6tam,ex qua
Barbari permultas eompingunt ci^sfiaramenos ipfis nominatas,ficompIi-
caueris,djgitaliae(remilicanadiceres.Canie Candida eft»optimiquefaporis*
Qjiod aucem ad figuram accinet , tanex procericatis nullam videre lieuir,
quancam exprefficßeüonius fuarum obferuacionum excrernoiib.3* vbita-
men ßraiilienfem Tatou nominaumdefignat.

His eciam animalibus,qux apud Americanos frequentiffima func, ad-
duntur Crocodililacare di£ti3inftar humane coxas,longicudineiufta. At uun et*
tancumabeftvtnoceanCjVCplenaeiftis lacam Barbarorum finedomus, pue- codüu
rique Cmc vüo periculo cum lis lufirent. Wihilominus audiebam fenes com-
mcmorantes,dum peregrinaretur,(eanefcioquoZ^<:^^gcnere peri,aquo
femagnadifficulcatefagiccis tuerentur. liludcumappropinquarehornines
perfeneifeeret , exarundinibuserurnperedicebant, ßcirnpecumin obuium
quemquefacere.

Cxcerum vcil!aomirtarn,quce Plinius 8c alii de Crocodilis,qui in Ni- Lib.^c.i9g
lodeeunLmemonasprodidere.vniuerfalisInd.Hift.fcnptorillisiri resioni- Cwwß»

1 r ~> r -m i 1 i i -r> r ■ 1 J portentoß

bus inreltos fuiiie Crocodilos} ad vrbem Tanama rerer^qui plus centum pedes magnm*
in longitudinem pateban c ; quod mihi quidem mirabile 6c porceneofum vi- dtnis-
decur., caneum abeft vc affirmem. Eis aucem Crocodilü, quos mihi videre
concigiCj os erac valde paculum, alr.acrura, cauda vero non rotunda,necacu-
tajedad exeremum cenuiflima. Vtrum autem, vc quidam feripfere, fupe-
riorem mandi bulam moueant, ingenue faeeor me non obferuafle. Venati-
turinlupere^ww^wlacercaSj Touous Uli appellanc,non virides, verum leu- pmnk*
copasas 6c pelle vanegaca,vcnoftraces paruadacerra?. Ecquamuis longa: fint mu'
quacuoraucquinqjpedes,iuftacraffiradine,ideoque forma cerribili, nihilo-
minus in ranarummoremfluminapaludeiqueincolunt,nemininoxiar. Ad-
dam,pelleillisdecra£caexenceraca? Ci coquaneur fummedelicacasefle, nihil
\%in America guftauerimfuauius. Carneenimfunc,vc apud nos caponesal- M > ' .
ba^elicaca^enerajfuauijVC nihil fupra. Inicio camen ab iftarumguftu ab- AmrHX
horrebam, poftea vero quam primum accigi,quod ad cibos atcinet,ferebant «M«
apud me primas lacerta?.

^«/ö^jquoquepermagnos habenc ToHoupwambau!tii,quibus minime xdui?s wä*
exenceraciSjtoitis vefeuntur. Quum vero &Medicidoceanc,Öc vulgo eciam JJJ^
nocumfic 5c perfped:um, carnem,acquefaniem, 6c quiequid adeo bufonis
eft,lechaleefle,facile quihbecmecacencepropcer liliusregioniscemperiem,
aliavedecaufa,quasmelaceac, vlu venire vcilhc bufones, vc func apudnosa
minime fint venenaci atque periculofi.

Comedunc eciam ferpentes craflicudinebrachii^quinque ferepedum Americaf^
longicudine,quin eciam animaduerciBarbaros,vcdeCröC0^/ar commemo- permagms
raui3genus quodd ^m ex nigro 8c rubeodifcoior,domum afferre,inrerque v- ^2kn$-
xores 8c liberos proiicereica(ecuros,vc manibusconcredrarent. Hasimma- Um.
nes anguillas terreftres , fruftaeim confeinduncapparanrque. Infipidas tarne
func, 8c perquam exigui faporis.

Z 5 Diuerß

m

18

HifloriaNauigationis

Auäorisde
prodigiof*
lacerucom-
memoratio.

TtrUülam
duthoris ab
ingent't U-
urta.

Jan-euare
fera homi-
nibm infe-
pt.

Canes prt-
mumabA-
mericanis
eonjpeti't.

DiüctCictfomgcncnsfirpentes , apudeosgignuntur, ßdn fluuiis prasfer-
tim,vbiolerum inftar vindes apparent : longiatquegraciles,quorumicT:us
maxime noxius eft : necnonin filuisexiftunt Leerte, praeter eas, de quibus
fupra mentionem feeimus valde periculcfa? , vt ex narratione quam fubii-
ciam,patebit. Itaque quum aliquando duobus Gallü comitannbus iter fa-
cerem vifenda? regionis gratia, neque vt mos erat,vias duces Barbaros habe-
remuSj ideo oberraremus in fyluis, vallemque profundam pedibusmetire-
mur, audito ftrepitu venientis animalis ad nos cuiufdam , imbellem efle fe-
ramopinati, non fecus iter ineeepturh perfequentes fecuroeramus animo.
Statimvero addextramtriginta fere pafliium interuallo,in collelacertum
confpicimus.-corporehumano craflioremquinum autfenum pedum. Ille
in modum Oftrei fquamis albicantibus & aiperis totus, altero pede anterio-
rierecto, capite fublimi , collucentibus oculis nosintueri eeepir Quare
attoniti (nemo enim forte noftrum fclopetum tarn ferebat , gladiistantum
eramusaccin6ti,arcusquenobisfuppetebant &fagittas, quse telailli mon-
ftro tarn durisarmato fquamis nocere non admodum poterant, nihilomi-
nusveriti, ne fi fuganobisconfulere vellemus, celeritate fuperius nos vna
confieeret) alter alterum trepide quum intueretur,eodem in loco ftetimus.
Atpoftquam ille prodigiofus & formidabilis lacertus, ore aperto, & quod
aeftus magnuseflet(fudum enim erat meridiano fere tempore) alte anhe-
lans,vtfacileexaudiremus,perquadrantem hor*e nosefTetintuitus, dere-
pente montis verticem petiuit,tantofragore virgultorum,atqueramorum,
quantum ceruus fyluam curfu pererrans vix ederet. Itaque nos,qui tum val-
de timueraraus de illo infequendo non admodum folhciti,DEo liberatori
gratias egimus,& inftitutum iter denuo fumus aggrefll. Mihi autem eo-
rum opinionem recolenti,qui affirmant lacertum aipectu hominis dele&a-
ri,vifum eft illi monftro tantum placuiüe intuitum noftruirijquam eins an-
gebamur praientia. Nec non apud eos fera gignitur e prasda victum quar-
rens, quam appellant Ian-ouare. Ea fere tibiarum altitudine & velocitate
canemeequat venaticum, circa mentum vero piloeftpromiflb, pelle varie-
gata, pulcraque inftar ly ncis,ac in reliquis vehementer illi fimilis. Barbari
nonimmerito feram illam valde reformidant. Nam cum prasdafit aflue-
ta,quemadmodum &leo, fi quem eorum aflequitur , in frufta coneifum
deuorat. Illi vero vt funtvindi&se appetentes,nec quid eorum, qua: mo-
lefta funt, inultum efle patiuntur, fi quam excauatis ea de caufafoueis aliove
deeipulorumgenere intereipiant, fagittis confixam pluribus , quo diutius
langueat,lente interficiunt: vtque faciliuspateat,quam male feraillacum
Barbaris agat, cum aliquando in quinque aut fexGallorum decomitatu,
hactranfirent, monebant Americani, vt nobis a7rf»-o»^caueremus,quod
illa ipfa hebdomade tres crudeliter mortales in quodam eorum pago ab-
fumpfiflet.

Addendum vero huicadditioni Latina? exiftimaui, Americanos ante
Viliagagnonis expeditionem canes nunquam vidifle.- ideoque cum perma-
gnumex venaticorumgenerecanem intuerentur, quem cumaliquotpar-

uulis

InBrafiliam. 183

Iiis eo aduexeramus>nobifq-,ille applauderet,proptereag5 vt antea cöme-
moraui>ad/^-ö^reformamaccedit3 obftupefcebant,abilloq-,refugie-
bant*Eadecaufa etiamGomarain generali fua Indiarum hiftoria teftatur,
anno 1J09. cum ChrifiophomsColumbusptimü zdinfutemBoriquenappu- »
lir3 qu^&iy./^^nomineinfip-nitur^huiufcereeionislndos, quicum^**»/**
Ä/^z&r bellumgerebant , vehementer canem tubrubidum timuille, qui beiio mmm>
etiam duorum fere baliftariorum ftipendium merebat : propterea non1^
modo inBarbaros ferociter impecü raciebatjVerum etiam focios ab hofti-
bus difcernens , quantumuis prouocatus minime illis erat moleftus, quin
et Gzr/'^recognofcens fpeflima 8t maxime deteftanda illarum omni um
regionumnatio)fugientesperfequebaturin media vfqjhoftiüaciem,qui
ettantum excitatus.nullaquietefruebaturjquoufq^arreptumhoftemdi.
laniaffetipro Hißanis tarn dextre prceliabatur, vt illo comitati tarn alacri- •
ter aduerfus Indos pugnarenr, qua ü tres in fuo numero habuiffetequites.
hie tarnen canis dum nefcio quem Caribam nandoperfequitur , venenata
fagitta ictus oppetiit , dominumq-, triftem ad modum reddidit, la^cantefq-,
Indos. Sic & ValboaHßanorumcenturiofortißimus.cnm primü Auftralem c«p.6i.
patefecitpceanum,emiiiisquos habebat canib. in Indos, quiadituillum
arcebant,Barbari tanto timore Tun t perculfi , vt fuga fibi conl ulere coge-
rentui^F^Ä^^canestamprofuerint,^

In fup e r m ul ti r ep e r i un t ur i n Brafilienfium o r a C e r c o p i t h e c i 3 p a ruu 1 i a tq •>
nigri,quosilliC^vocant,quibusdeicribendis(u^

nobis funt notimmi. Vnum hoc tantum dicä > quum aflidue verfenturin ^/^w^
cacuminibusarborumfrudum in filiquis noftratium fabaruminftarge- ruminparuu-
ftantium3quo aluntur,atq-, turmatim ifthic coueniantjmbrib.f rarfertim ^SSSL
cadentibus^iucundum eftillos audire clamitantes^ ftrepitum tacientes. ßm.
Ceterum cum vno tantum partu,vnicum edat fcetum, Cercopithecus fi-
mul atq*, editus eft in lucem,ea naturali preditus eft induftria,vt a collo pa.
trismatrilvefirmiflimcpendeat:itaq*,(ivenatoresingruant,parentib.per
ramosdefilientib.vna etiam fuga abnpitunqjcerteincredibileviderinon
debet^cumM^/AW/^Commentariis in Diofcoridem editis,Plinio atque
Arißotele au&orib. affirmet, tarn amantes prolis effe muftelas, vt teneram
adhuc ore coprehenlam.huc 6c illuc circumgeftent.Quin etiam animan-
tibus eft omnib.illud a natura tributum,vt non modo conferuand^ prolis
ftudio teneantur^led etiam ad id efficiendum fagacitate mira fint preditq.
Qua de caufa non facile Barbari Cercopithecos quacunq j funt abtäte, ve- Modus wen
nan pofiuntpfagittis tarnen vulneratos deiiciunt de arbonbus , ac deinde fuhmrum,
fanatosÄaliquantifperdomicicuratoscummercibuscommutant. Ve-
ruminitioadeofuntfer^vtattredantiumdigitosdentibuscouulnerent, ,
adeo vt morfi dolore cogantur illos fsepiflime iclibus conficere»

Eft quoq-, apud A mericanos alterius generis Cercopithecus,quem ipfi sagouinpuu
^ö^nominant5c^

formam attinet, roftro, pe£tore3collo, reliquifq-, fere partibus leoni perfi-
milis,audax etiammulli paruulorum animalium pulchritudine cedi t,qu^ _

1ui:

1S4 HiftoriaNauigationis

quideiilicvidenm.Etii'tamfacilemare tranfmittereturj q cetera, multö
maioris eilet pretii. Sed cü tarn infirmo fit corpufculo , vt vaciilantem na-
uem ferre non poffit,ea etia eft fuperbia, vt vei minimum offen fus , ta?dio
Vitam cum motte comuteo.Hic tarnen quidam repcriuntur,mihiq-jfitve^
nfimiie eam effe beftiolam, de qua Marotus Timm induxit loquentem fer-
uul u m,c u id a Zoib, c ui nomen trat Sago: alludens enim Cercopitheci no-
inen etfe,dicit $Mgonem>V läiXtem fatearingenüe q? res eft,quamuis fuerim
curiofus, me Omnibus animantibus c^wm^/z&f obferuandis non ita fuif-
fe diligentem,quam optarem,nihilominus,vt femel finem Faciam duo ad>
huc defcribam gener ä^quse figura lunt prodigiofa vt qua? maxime.
wydeforme Vriuiii quod B&mkriHdy vocant,magnitudine canis euV,facieCercopi-
theci,, ventrependulo, quemadmodum berote partunentis,pilo leuco-
* pha?ato valde düutOjb'reuifli'ma cauda,pedib. in morem Vrfi villofis , pro-
lixisvng^nbusrvtautemdumm
rius eieWatÄfatÄiÄ

illo colludunt , propterea quod tum longoshabeatvngues , tum acutos.
Ceterumf qua? res fortaffe videbiturincredibilis)audiui & a Barbaris, $C

ä^uibüf&rrifiate^

vnquam vraiiTe tum infiluis tum domi animalillud eibofrui, vt quidam
a ura ill ud vi ue r e op in e nt u r .
coatyroßro Alterüm,de quo etiam mihi dicendum eft,ä Barbaris CW^appellatum
fMt!^ altitudine leporis eftJbreuipiio& maculofo3auriculis paruulis eredisSc" a-
cutisjCapitecuparuOjtum ab oculis eminente roftrOjpluspedevno longo
feipionis inftar tereti,fubito ad extremü decrefeente, ita vt a?qualis vbiq^
fit craffitudinisjore ita angulliOjVt vix auricularem digitum recipiat^nullu
prodigiofius inueniripoteuvdeinde cum ha?c eft capta fera, colle&is qua-
tuorpedib.autin altemtrum vergitlatus^aut cocidit, neq-, vnquam erigi,
neq'*, cö'gi poteft vt vefcätur,nifi pra?beantur Formica?,vnde etiam in filuis
fibi viel: um parat. Ocläuo Fere die,quo ad Viüagagnonem venimus,Barbari
„. eiuseenerisferamadnosattuleruntj qua? obnouitateomnesmagnaim-
(aobßmm. plemt admiratione.JNäm,vt commemoraui,cum,li cum noitratibus con-
feratur fit valde prodigiofa, fiepe ä quodam ex noftris familiaribus excel-
lentipidbrefummoperecotendi, vttümillamjtumplerafq^ceteras^ion
tantumadmiräbiles, Verumetiam nobisincognitas, penicillo repra?fen-
tarevelietyquod maximo dolore meonunquam abilloimpetraui.

C a v V t X»

De varietäte Ämeficänarum auiurn. De 'veJpertilionibmiapib^,mußü9

alttfque regiönü ilitm infeBis,

Oc etiam caput > quo deäuibüsagam, abiisordiriplacuit , qua?
vicl:üi hurttano fi nn t aCcommodata? s generalique vocabulo aTö-
ouraauts. ISS^S uöupiMmbaultiis nomihantur Oura: maximam illi habent earum
fiufaldUnt copiam Gallinarum3 quibus ab India cognomen addimus^eafque^r/-
indtca. gnau-oußu appellantmectlonab eo tempore5 quo£^/^/apudBarbaros

x agunt>

wmmmwmmi

InBrafiliam,

18;

Arign*u~miri
ns. noßrA~

äguntagallinas etiam noftrates alere folent,ipfis Arignau-miridiäas. Quam- g2
uis aucem,vt alias commemoraui,eandidas plurimi faciät 3 vt plumis auulfis, **'
rubroq-,inFedisexornentleatq;veftiant4 ab Vtroq, tarnen genere plerumq;
abftinent , quod ad vefcendumattinet.Adh^cquumfibiperfuacleaRtoua,
que. Arignan-ropia nominant^efle inftar veneni3nott modo ftüpefcebat}fi oua f^SZ^ p
coram lllis foiberemus, verum etiam nos increpates addebant, no ferendum
efle;dum pullationem an teuerteremus3nos gallinam in oüo comedere. Iraq;
de fuis gallinis £que fere funt folliciti3ätq, de auibus [ qux vitä in iiiuisagunt.

lllasvbicunqvfertimpetusppnerepatiuntuf.Atgallin^viciffim^pulloscdu*
mis & vepribüs domum deducunc 3 ita vt ea moleftia carcznt American* mu- InAmlTl
lieres , qua noftrates in pullis Indicü edücandis , quibus etiam ouorum pfa£
bent vitellos/atigantur. Ac tantafic apud eos pulJatio^ vc iis m pagis, qui mi-
nus fepe ab extraneis inuifuntufigallinaWicrfCultello veneat5quiquidem a-
pud nos vix feftertio nummo £ftimaretur i alceroautemduorumobulüm
quinqueautfexgaliina? noftrates conftent.

Vna cum gallinis Baibari alunt etiam domianates Indicas , ypecipti 110- vpecAmm
minant Quoniam vero eaimbutifunt fuperftitione Toumpnambaultij [ fore Indu'
vt fi animali tam tardo vefcerentur , eandem tarditatem contraherent, ita vc
ü hoftesimminerent,fuga fibi falutem qu^refenon pofTent.vt vel tantilium %£&,k1*Z
deiisdeguften^nonfacileqiuTquam perfuaferit, eaquedecaufafibitempe- ****&fȣ'
rantab omnibus eis animantibus,qua; tarde incedunt , piicibus etiam, vt ra- ^'^'
iisaliifqj) quinonceleriternarepofTunt. Quodad ilksauesattincr,qusede-
gunt in filuisjmagna^ caponum inftar^capiun cur illa?q^ trium generum ,quas
Barbatilacoutin s lacoupen Sc lacoH~uaJfouappe\\ant, Plumaeftomnibus nigra u*im>tüfa
&leucopeata,guftuadphaiianosacceduiK}verequepofTLmiaffirmare5nihii norum^nWi
lacoru iWisc&i vnquamfuauius,

Pratereaduo funtgeneraexquifitiiTimarumauium, quibus nomen eft
Mouton> Pauonummagnitudine3iifdemplumis quibus fuperiores^aroque mutonnuu
admodum inueniuntur. rara-

Macacoua 5c Tnamhou-omjfou , duo funtgenera perdicum } anferum no-
ftratiummagnitudinenonabfimili3quo Mouton guttu. ldem eft> feretlium mptarum
fequentium fapor/^/»^r-^W,perdicum akitudinc:P^^o«,paIumbi,P4/'- P»^cumge&
cacu^rnnmis.

Vtautembreuiter de auibus > qua? magna copiareperiuntur, tuminiil-
uis3 fluminibus, tum etiam inlittoribus , finiam, adeasveniamquxnoft
ita funt ad viclum aceommodata?. Inter cxteras duo iunt genera eadem
magnitudine , ad corui craffitudinem accedentia : qua? vt reliqua? aues Arne-
ricana roftro funt atque vnguibus incuruis , quemadmodum & pfittaci,
quomminnumerocenferipouent. Quod veroadplumamattinet, vtfa-
eile eft iudicatu , vix crediderim in toto terrarum orbe aues inueniri tam
excellenti pulchritudine , in quibus contemplandis abundenon naturam
vt profani , fed creatorem laudandi fuppetit materia : vtque res pateat, pri-
ma, cui nomen apudBarbaros cftArat, plumis cauda? , atquealarumfefqui- «SJX

Aa pede

AratiCtnUex*

■

m

■IWIH^BWIIfBM^iq^IBBBni^

186 HiftoriaNauigationis

pede porredis^ partim purpurn inftar rubeis , partim carruleo colore , vehe«
meiner fplendenti,cui& relique partes corporis refpondent.cumin fole agic
hax auis \ vbi plurimum veriatur,nemo vnquam lllius afpe&u fatiaii poteft.
Gmife^ium* Altera te/^diaaplumisinferioribus , qua?que Collum circumagünc
auri colore micantibus , qua? vero dorfum, alas , caudamquc vettiunt excel-
lennc^rula^ocumtextiliaureoinFerneindutaeiTe videntur 3 fuperne autem
holofcrico pallio eos qui intuentur fumma perfunditadmiratione. In fuis
verfibus Barbari huius perfa^pe meminerunt ad numerum cantillantes

" Ca ni deIouue,canide Iou ue henraouech

hoc eft , auis flaua , auis flaua, &c. nam louue , aut Ioup apud eos flauum fonat.
num^qmk. Quamuis autem domeftica* non fint ha? aues , frequentius tarnen in arbo-
piiei,wfleh&c in mc<üisvicis funt,cacuminibus nidificant,quam in filuis, quo fit

vt ter quaterve in anno aBarbaris deplumentur , e quibus plumis pileos , ve-
ftes , armillascompingunt, clauarum fuaruin capulosexornant, corpufque
fuum cohoneftant. Huiufmodiegopennas nonpaucasmecumin Galliam
afferebam,earum prasfertim quas flauo & carruleo colore elTe dixi,fed vbi Lu-
tetiam veni,aulicus quidam cui vidcndas exhibui,impoi tunus mihi cffe non
deftititjdonec eas a me extorqueret.

Pfittacorum tria aut quatuor genera illic capiütur , maximos & pulcher-
MoHrotttyffu- rimos, Aiourous Baibari nominant. His rubeo,luteo,ac violaceo colore caput
^E6" eft diftindum,extremis alis eft coccincus,cauda,qua:cftpralonga,lut€a:rc-
liquo corpore viridis. Huiufmodi perpauci ad nos adferuntur. Praeter plu-
marumelegantiameocommendantur nomine , quodedoc-H, optimeimi-
tantur humanum fermonem, Vnum ab interprete quodam aeeepi , ab ipfo
iam per tres annos educatum , qui GaUicas 5c Amencanasvoccs tarn genuine
pronuntiabat,vt ü non eilet in confpe&u, eius vocem ab humanadifcernere
vix quifquam potuifTet.

Longe admirabiliuserat, mulierem in vico quodam, quiablnfulano-
ftra lv. paüuum milliadiftabat , huius generi s vnum educafle, qui non fe-
Ffimämh* cus acfi rationc prasditus eflet, ea qua? iubebatur, caperet. Illacquoties no-
hifiori». bisher erat, ftatimabauisilliusheraaudiebamus , vultifne mihidarepe&i-
nem aut fpeculum , ego iam iam coram vobis pfittacum meum iubebo ca-
nere&faltare \ Si forte poftulatis illius annuebamus p pfittacus confeftim,
auditis quibufdam ha?reverbis, nonmodofaltabatin perticaeuiinfidebat,
fed & garriebat, Scfibilabat. Barbaros denique in bellum euntes mirabili-
ter referebat.In fumma, fiha?ra? vifum eratimperare vt caneret, canebat, fal-
taret, faltabat: contra, fi indonata paulo acerbiorifermone illi fuum
hoc eft, confifte, imperalTet, tumilleobmutefcebat,necvllisverbisemce-
rcpoteramusjvtvellinguamvelpedemmotitaret. Quarereputandumle-
taU6M3- ftoribus relinquo, annon Romam qui Pimio au&ore , coruo aquo omni-
bus matutinis nominatim ad Roftra falutabantur , funus innumeris exe-

quiis

Enarxaranararan

InBrafiKam.

187

quiisolimcelebrarun^eumqueäquo efTet interfe&us mortc multarunt, (i
huiufinodipfittacumhabuiflcnt,pcrquam maxirai feciflcnt. lllum Barbara
mulier Chmmbaue, hoc eft, dilectiflimum appellabat. Ei fane adeo charus e-
rat,vtquasrentibusnobis,propretiom

eft,tormentum jeneum maius,perirrifionem ref]x>ndebat,itaquenullo pre-
tio ab eacxtorqueri anobis potuit.

Pfittacorum alterum genus eft eorum,quiin Gattiam aduehi folent,quos ™*uÜdPß/~
Marganas Barbari appellant5& minimi faciunt. At vero tarn funtillic freque- mSI?"
res quam apud nos columbi,quo fiebat,vt licet carnibus efTent paulo durio-
ribus,quod ad perdicis faporem accederent,ilüs nonraro vefeeremur^

Tertium genus pfittacorum Touü Barbari, nauta: vero Neuftrii Moiffons TouU tflt.us<h'

n ■ i- 1 , JJ genus mint-

VQcantriturnorum magnitudine,caudampradongam croeeis pennis diftin- mum-
guentibus , cetera viridis eft. Priufquam autem lermoni de pfittacis inftituto
finem imponam,fuccurrit nonnihil ä Cofmographo quo dam relatum, pfit-
tacos nimirum in arborum ramis pendulos nidos conftruere, ne a ferpentib.
oua abforbeantur,quod quidem meras efTefabulas exiftimo,fiquidemin ar-
borum cauatarum antris nidos conftruere eos deprehendi.

Interreliquasaues Americanomm, primus locus cuidam Toucan nomine Toueanauk
dabitur,cuius antememinimu% Iscolumbi eil: magnitudine, colore atro JS£$
ceucoruus,excepto pe6tore}quodcroceieftcoloris3torqLicminiato ab in-
feriori parte circumducl^detraclro Barbari adgenarum aliarumque corpo-
ris partium ornatum vtuntur. Tum vero maxime apud illos eft inpretio
quodfaltaturieovtuntur. Nomeninde eft fortitum Toucan-tabourace ,hoc
eft,pIumaadlakandum.Nihilominus tarnen, tantaillisearum fuppetit co-
pia,vtcum mereibusnoftratibuspermutareeasnongrauentur. Auisiftius **ß,m» M*
roftrumreliquum corpus longitudinefuperat, cum quo gruis roftrummi-wwMm
nimeeftcomparandum, itaque pro monftrofiffimo totius orbis roftroeft
habendum: ergo nonimmeritoBAz/^ , vnum cum na&us e/Tet , fub fi«
nemtertiilibridefcriptionisauium depingendumeurauit: nomen quidem
nonedit,ateaomnia, quarabillo narrantur , de iftoroftro neceftario funt
intelligenda.

Aliaeft meruta magnitudine, &colore, excepto pectore quod bubuli
fanguinisruboremada^quatjaBarbariseodemquofuperius detrabitur mo- <ww
do. Auem vero Panou nominant.

Eft 6c alia turdi magnitudine, plumis omnib, coccineis, hanc illi ßuam-
pan vocant.

Minime vero eft pmermittenda auicula non minoris admirationis
quam fubtilitatis, quam Barbari Gonambuch appellant, plumis albicantibus, G™amhuch>
&fulgentibus, fucum,autfcarabeum magnitudine non fuperat, miros ta-
rnen cantando edit concentus, Milio illi craflb, quem Americani Auati no-
minant, autaliisaltioribüsherbisinfidens, tarn altumedit cantum, vt,nifi
confpiciatur, vix credas ab illo corpufculo tantum tamque fuauem edi pofle,
Lufcinia? noftra minime cedit.

Aa z

iil HiftoriaNauigationis

K . Ceterum,quiafi2illatim Americanas aucs omnes^qux ä noftris non mör

dogenere,fed&;coloris varietate,puta,rubei,roiei, violacei, albi, leucoparl,
purpuiei9&e.ä noftris non parum differunt5defcribere non poiTum,vnam ta-
rnen defcnpturus (um quam adeo obfcruant Barbari, vt eam non modo affi-
ceredamnonolintjfedanicientesinultosabirenon patiantur. Columbi eft
magnitudine, colore cinerico, lugubri voce, eam Tououpmambaultii noftu
frequcntius quam interdiu exaudiunt, atqueabamicis&cognatismortuis
adfemitticredunt3tum vtbonum omen renunciet, tum praxipue vtani-
mosaddat5moneatquevtfeaduerfus hoftes fortiter in bello gerant. Exifti-
mantpriEtereafiredeiftha^caugunaobieruent, futurum vt hoftes hac qui-
dem in vitafuperent,led&poft mortem ad maiores fuos animas poft mon-
tes conuolaturas, vtiilicperpetuasagitent choreas.

Contigitmihifemel.vtinpago a Gallis ^/wdenominatodiuerterem,
vbideno£teauesillasnonquidemcanentes,fedgementes audio, Barbaros
attentiffimos video.Rei totius gnarus, ftultitiam illam increpo. Sed vbi Gal-
lo mihtadftantiarn*fipaululum,vetulusquidam feuere fatis me compefcuit
BxrbzYorum ^ verbis: Tacejienos audiendüfaufiü nuntiü auommnofirorummtentos auertas.
d«Z72lm Rottes enim hafce aues audimus Jones er exhilaramur^ vires nofir* augmentum
Jfem c^lunt, Cui nihil refpondi, fruftraenimcumillocontendilTem.Inmentem
tarnen mihi tum veniebateorum opinio, qui afferunt animas ad fuos officii
monendos deuolare,Barbarorumque noftrorum figmentum eä tolerabiiius
effeiudicabam,Etenim,vtfuodiceturlocoJquamuisanimascredantimmor.
tales,eo tarnen dementia^nonveniunt, vtecorporibusfemel egrefTas ad pa-
trioslaresrediredicant3auesiftasearumelfe nuntias tantummodo fingunc.
Ha?cfuntqua?deauibus Amedcanis dicendamihifuere.

Habent tarnen praterea terrae ill? vefterülwnes cornicularum noftrarum
mtgnul^ magnitudine.-hi nodu no raro in cafas veniunt, fi vero quem detecHs ped ib.
muht*. Jormicntemorfendant^rummumeiusarticülum adoriuntur, fanguinemq-,
exu^unttantacopia3vtduosfextariosnoftrates plerumq^ antequam perfpi-
ciantur ebibant. Experredi , mane cubile xylinum cruentatum admirantur.
Barbari,fiue fuis/iue noftris id cötingebat.in ludibria vertebantJViihi fcmel
iftud aceidit.praf terquä vero quod fannis fum exceptus5acceiTit & illud quod
extfemo illo(Jicet non infeftiflimus erat dolor)fummi articuli kfo, triduum
in tibialib. inducendis non parum laboraui. Cumanenfes quoq; qui eis &qua~
torem decem gradib. iacent,grandib. iftis U infeftis vefpertilionib. infeftan-
iib.z.c.%0. tur Generjnci>hift.Scriptordehis rem&facetam&notatudignammemo-
vevejperüiio- tix prodidit. Monachi cuiufdam puer pleuritidelaborabat, inCbmbichimo-
ß!Zmhi' nafterio5^^/^nuncupato,cuiuscü venaaperiendareperiri nonpotuif-
fet,mortuus vero ipfe haberetur5acccdit ad eü no&u vefpertilio,talumq; mo.
mordit^tantamq; copiam fanguinis haufitaapertaq*; vena fponte emifit xgqx,
quantaad valetudinem fufficiebar.Ego vero cumhiftorianlliusScifytoredi-
co.opportunilTimum &fauftiflimum segro illi fuilTeiftum Chirurgum;Itaq;
praeter eam quam vefpertiliones iftos afferre dixi moleftiam, fatis docet ex-
emplum illud poftremum,non adeo noxios eife,ac fuerunt olim Graecorum
ftriges.quaevtinquitOuid.Faft.d. Noßt

InBrafiliam. 18p

HoUe ruolant puero/quepetunt nutricü egentes*

Et<-vitiantcunücorporaraptaßiü.
Carperedicuntur laUentia ^vifcera roßrü>
Etplenum poto ßnguine guttur habent .
quam ob caufam nomenillud veneficis eft attributum.

Apes American* anoftris funtabfimilcs , ad minores mufcas atras \ qui- f™r>eaM
busieftatis tempore infeftamur,accedunt,fauoiqiluosinexela; arbonscauo ^
condunt.Barbarimel ceramquecolligerenorunt. Mixtim £ol\c6UyTra-yetk J™jg%™
vocantjjyr^enim mel fonat, yetic vero cerä.Seorfim pofitum mel noftro mo-
re comedunt^ceram vero picis nigredinem imitantem, aileruant, maflis bra-
chij magnitudine compolitis. Non tarnen quod faces vel candelas ea confi-
ciant : lucernar enimaliusapudeosvfusnoneftprieterquamlignicuiurdam
flammam lucidiflimam emittentis. Pracipue vero eacera vtuntur ad obtu-
randas ingentes illas cannas , quibus plumas fuas imponunt , ne a papilioni-
bus exedantur,quo s etiam hoe loco defcribemus.

A Bat baris Armers appellantur gryllorum magnitudine , gregatim quo- ^ZT'™''
oue adfocum vt & erylli accedunt,fi quid autem offendant,exedunt, prefer-
tim vero thoraces conaccos & calceosttacorrodunt, vtluperhciem penitus ta„ivMtvot
abfumant. Siverogalhnasautaliaid genuscibaria, negligentia recondeba-
mus,maneanobis oflacarnibusnudatareperiebantur.

Barbaros przterea infeftat exiguum mfe&i genus , quod Ton nuncupät. ^jjgf ■
In puluere nafcitur, pulicis magnitudine. A t vbi fub pedum & manuum vn~ mm.
gulisfefeinfinuauitjprLirigoftatimoriturjacyiimodojniriveroconfeftime-
uellatur,breui fpatio ad pifi magnitudinem accrefcit, extrahique nifi magno
cruciatu non poteft. Non folum autem Barbari, qui nudi toto corpore ince-
duntjfed&nosquoquequantumuisbeneindutijiocinredoinfeitabamur.
Ego pro mea parte, licet diligentiflime mihi ab illis cauebam , ita fui infefta-
tus,vt vno die vltra vigintie variis mei corporis partibus fint euulfi.

Nonnulios etiam vidi minus fibi profpicientes , quibus non modo ma-
nus de pedes ab illis infeftabantur, fed & axillae reliqusque molliores corpo-
ris partes puftulis iftorum infe&orum erant refertae. Hoc illud efle animalcu- m.lte.io.
lum credoquodInd.Occid.hift.ScriptorN^appellat, quodetiamapud J^J^gJ
Infulam Hifpaniolam extat. ab eo his deferibitur verbis : pulicis falientü J]?e~
eiern refirt3pulueredeleßatur,non mß pedes infeßat.quorum cutififeinfinuat, moxq-, ßorum.
hndes maiori copiagignit , quam ßt credibile , habita fubttlitatü ratwne, ha alias
quoque gener •ant3acmßmatureobuiam eatur, non ntßigne ferro eücmntur-.ßvero
tempeßmeextrahasyminimo dolore cur antur. Quin & addit, Hifpanos quofdam
adeo illis fuifle infeftatos vt multiarticulorum , nonnulli vero pedum mini-
fterio caruerint,

Aduerfiis ea ineommoda hoc remedio Barbari vtuntur : Eas partes,
qusehuicluifuntobnoxias, oleoquodaminungunt , fpiffo, rubricoloris,
cx fru&ibus quos illi Couroq nominant expreflo. hoc etiam remedio nos
Galli vtebamur. Addo oleum illud curandis vulneribus aliifque corporis

Aa 3 humani

tBBjiw^imroq^awiMiraawaiwBiBiuBM^

Adept bumn-
tiKt magna eo-
p 'a collect 'm.

temculices.

Americmi
Scorpiones.

l&tmediiim ad-
tierfus Sccrpio-
nnm itius.

Barbarivindi-
Sa CHpidißmi.

Terreßres
emtri.

s

1.9 o ~ HiftoriaNauigatipnis

humaniincommodis,adeo eiTeaccommodatum^vtapud Barbaras non nii-
noris fit pretij , atque eft apud nos confecüo illa quam SanSlum oleum nuncu-
pant. Chirurgusnofterin Galham remigraturus, n.ingcntia vafa iftius olei
afportauit, totidemque feuihumani, quod dum fuos captiuos torrebant A-
merkam collegerat.

Gignitpr$tereae4wwc<*»waer fubtiliflimum culicumgenussquod Bar-
bari T(pft»horainat,adeo lancinatctiam leuiusindutos, vt mucrones acuum
referant. Ex quo facile eft colligere quam ridicule Barbari noftri confpician-
tur, vbihis culicibusinfeftantur, manibus enim fuacrura , nates; humeros,
brachiaita plaudunt, vtaurigam flagellum quatientem referant.

Inpuluerequoque&fublapidibus latent in Ammca Scorpia^es Jls qui'm
Proumcia Gallia? confpieiuntur longe minores , non tarnen, vt experientia e-
doftusfurmidtu minus venenato öcmortifero. Hocime&um munditie de-
lectatur. Cubilemeummundari curabam j mundatum denuo appenderam,
more folito. Scorpio in ruga quadam delituerat , qui mihi quidem incauto du
cubile ingredior.finiftre manus pollicem perculit.-manus mirumin modum
e veftigio intumuit.ita vt venenum fuerit corpus totum inu afurum j nifi mi-
hi pneftofuiflet pharm acopola, ad quem confcftim me recepi : Ismoi tuos
Scorpiones cumoko in phialaafleruabat,quorum vmjun vulneriapplicuit. II-
lud remedium etfi prefcntiffimum ab omnibns habetur,tanta fuit tarnen vis

vcneni,vcper24.horarulpatiumfummo dolore laboraucrim.Barbariquoq;
eodem vtuntur remedio, fcorpiones nimirumrfi eos aflequi poflint, vulneri
attritosappl icant. Pra?terea,proutaIicubianobis dictum eft, eos eile vindi-
tocupidiilimos , imopenedixeriminnoxiaqua?quefurentes, ita vtfiim-
prudentes in lapide impingunt,rabidorum canum more eos ffiordeant, in a-

nimantiaquasuisfibinoxiafeduloinquirant, eaquequantumporTuntpeni-
tusextirpent.

Habet quoque Americana regio Cancros terreftres, eos 0/^nominant
Tououpmam baultij9mtmmm locuftaruinmore ad maris Jittus, & paluftria lo-
ca eonueniunt5fi quis ad ea loca accedat,hac illac fugientes videat:In truncos
arborum radicefq; fefe reeipiunt 9 e quibus extrahi tuto non pöflunt , digitos
quippe & manus capientiumforeipibuscomprimunt : marinis longe funt
maeriores , quoniamautemiuniperinasredolentradices , palato minime
ßmtgrati.

Cap. XI.

De nQmiuUüpjcibw apudAmericanos maxime vulgär ib%s,
dequeeommpifiatu.
E idem fepius repeterecogar, a quo abftinere quoad eius fieri
poteftcupio:le<äorem tum ad capita3. 4.5. & 6. hiftoriarhuius,
'tum ad loca aliain quibus de Baknis,marinismonftrisspifci-
I bus volantibus , aliaque complurium gener um egimus, remit-
' to. Eos vero hoc capite deferibam 5 qui maxime apud Brafilien-
fenoftros fuat vulgares,de quibus nulla eft ha&enus fa£ta mentio,

Ac

«■ J .f •'' ■)-'''t''-it' 'r H : s i)u*4 ..•■«.;='■'■»/• ?i-"os!ä" ..^^ftA ' -

101

InBrafiliam.

Ac primum quidero-pifces in genere Barbari Pira vocant. Müllorum

Pira pifcth

generaduohabent^arf^, & Parati appellant: optimi faporis tum elixa* &mm«&
tum toita. Quoniam vero mulugregatimoberrant (quodnon itapndem Sagiftts muu)t
inLigeiialiifquefluminibuseft obferuatum) Barbari eos vbi vident telis ^f^**f{
petunt, acnonnunquam tarn certa manu, vtduos tresuevno ia£tu figant, p*r*ti,stadm
transnxos natantes quaditum eunt Barbari , vt qui mergi nequeant. rio^
rum pifcium caro eft admodum friabilis , quo fit , vt ü magno capiantur nu-
mexo9BoHcan impofiti exficccntur, deindefriatiin optimam farinam redU
gantur.

Camouroupouy-ouajfou pifcis eft pragrandis (Ouajfo» enim Americana lin- ^^5«,
guagrandemfonat, proutaccentu difcriminatur) HmxisTowupnambaHlttiM<»t>w«*
in fuis choreis &cantibusfrequentemfaciunt mentionem.' harcenim verbä
hoc modulantur modo;

Pura- ouaflbu a-ouech, Camou roupou y-ouaflbu a-ouech.

edulifque eft maxim e.

Duoinfuperfuntillispifciumgenera5qua?Ö^ra & Ocara-ouaffou nomi- ouam&A.
nant,äfuperiorenonabfimiles,bonitate tarnen vineunt: Imo amimare au-^"/*^
fim Ouara lalari noftro nullo cedere modo.

üAcarapep pifcis eft planus, inter coquendum pinguedinem fubflauam Atar*pp
emittit, qua? elt eis pro condimento,eitque carne optima.

^^ö^»vifcofuseft5coloreceruinoaut fubrubro, fuperioribus ho- A'"rffie*

. n . 1 pißußibruber.

nitate cedit,minufque palato lapit.

P/ra-jy^öc^longuseftinft n™yp*efa
Americanalingua^ö^/fonat. j, *****

Rai* quae in Ganabaraßnu marique vicino capiuntur, non modo aNeu- R*ui»oßr*.
ftriis&Bntannicis,aliifque noftratibus magnitudine difterunt , Ted etiam ^fnfcTfo^
eo quod cornua duo oblonga gerant , prascerea quinque aut fex fifuras in £
ventrehabeant,quasminime natura, fed arte fadtas credas , cauda oblon-^
gaeft&tenui,atqueadeovenenata ,cuius rei experimentofumeertior fa-
cta: vnamenimcepimus,inquefcaphameduximus,qusemox cuiufdame
noftris tibiam purixit,qu£ ftatim intumuit & inflammata eft. Harc tunt quae
paucisdepifeibus marinis Americanü , quorum tarnen numerus eft inhni-
tus,habuidicenda.

Adhaxfluminaaquaedulcis, pifeibus medioeribus & minimis abun-
dant,quosfualingua Barbari, Para-mirt&t Acaramtri nuneupant. M/r/ enim p^w;^
corum lingua,paruulumfonat.Huiusgeneris duos monftroiiftimos paucis '
perftringam.

Vnumbarbari Tamotiata^dhm, palmilongitudine, capite ampliiTi-
mo atque monftrofo, habita reliqui corporis ratione, pinnulasfub bran-
chis habet duas , dentibus lucio noftrate eft acutioribus , ariftis quoque

acU-

Raiarum eaw
Venentst»,

W II

Li

P

L

|

Pana-pana pi-
fcticapite de-
fermt*

192 HiftoriaNauigationis

acutiffimis, fquamis quoque durifiimis , adeo vt( qüod de7W^iamante
dixi)gladiotranfuerberari nequeat. tarne eftgrobanHima^ & faporis gra-
tifTimi -

Alterum Pana^pana vocant mediöcris longitudinis -3 cuius hxc eft for-
ma : pelle eft inftar Requienü afpera , corpore & cauda illms non abfimili,
Capitepläno3atqueadrnodum deformi ,quod abaquaelatum, induas diui-
dit partes , ita vt Caput pifcis deformiüs & monftrofius eonuVici tninime

TbUmuiieres, De Barbarorum pifcatu quöd attinet3 in primis ad ea qua: dixi de mullis
^ZmfZT1' quod lagittis trans%unt(quod etiam de reliquis quoque pifcibus eft intelli-
gendum, quos petere in aquis polfunt) noxandurn eft, non modo viros M
mulieres/ed etiam püerulos natandi pericifiimos effe. Uli prädam natando
morebärbatulorum Canum in mediispetunt aquis; hifimulae ambulare di-
dicerun^inflüminamänrquelittus fe conüciunt, atque anatum rnore huc
illuc oberrant. Cuiüs rei ad fidem faciendam exemplum paucis commem,o-
rabo. Die quadam dominica^mane., in quodam caftellinoftri propugnacu-
lo expatiabamur , lintremque corticeam ( qux etiäm fuo loco a nobis defcii-
bcturjqua.vltra triginta tum virorum & mulierum cum puerorum capita ad
nos inuifendos vehebantur, in medio mari euerfum, Confeftim nauigium
confcenden tes ppem laturi ad eos pröperamus , omnes äd vhüm natantes Sc.
. ridentes comperimus. Qüidam vero eoruin hisnos coinpellauit verbis : quo
indosnaundi nam ita feßmantes tendiw yos Mair * (quo nomine Gallos appellant. ) Advos
[&iczb&mm)QpemldturiMagnam>in^ Atqmexißimatüne
nos quamms in maredelapfos > in difcrimen vita adduFios fuijp ? T)Bö dies potim hoc
modomaquü verfaremur, quam vt mergeremury magis vero metuimus ,nemagtii
quidampifiesinfundurnnospertrahant. Carterivero qui inftar pifcium placi-
duTimenatabant, äuditaob quam adeös äcceiTifTemus caufa, fannis nos ex-
ceperunt, prieque rifu nimio cos fuum marinorum more Nantes videbä-
mus. Ac fane, licet 500. paftibusacaftcllo noftroaberamus , perpaucieo-
^ rum(idqjpotiusgarnendicäufa} quam vlliuspericulimetu) nauigium con-
tfaritmm fcenderunt. Ego obferuabam eos nonnunquam nobis pra^ire^ ad libitum
modotarde,modocelerius natantes, quotiefque vifum efTet ad äqua^ fum-
mumquiercere.Lintremverocumquiburdamxylinis lecliis, eibariisj non-
nullifquealiis ;, qua^adnosaduehebant^ fubmerfum tantundem curabant,
quantitm folicitudinis afferret nobis pomi vnius iadura. Dicebantenim>
An non funt alia in terra?

Priufquam vero ab hoc de pifcatu ferrn one digrediar3hiftoriam ä Barba-

Aoctt.

laBurarerum
necej
motterate fer-
tut.

%arbarinarra*
tio depifcemtt-

»ibm & njttitu rö äcceptam prxtermittere nolo. C^inq uit> die quadam yna cum nonnullü >a-
mam refmn- 'w* i& Jummä mWu malacia Untre quäda y eher er , ingens quidam fifcis manu nauigii
oram dpprehendit > meoque mdicio aut euer t er e aut confcendere y olebat : Id ego con-
ßticatus 3 falce quam pr<e manibtts habebam^ mänum iUam abfcidi^ qua in Untrem
decidit ^digitosyeronoßmperpmiles quinque habebat >pr<etered pr# dolore , quo pi-
fiü illefukaffeSluSiexertöß^raitquam tapiu^dhunianum accedente^aliquantulum

Concre-

1

i

In Brafiliam.

concrepit. Ego le&ori defpiciendum rdinquo, vtrum {iuxta vulgi opiniotiem,
qua ferturmareinfefingula animalium genera habere, qua? in terra confpici-
untur,pra?fertim vero habita eorum ratione, qua? de Tritonibtu&* Sirenibusi
nonnullis funt feripta) Sirenian veropotius ßitiiäe marine manus iila fuerit
amputata: tarnen (nonquodpfadudicium iö qua* inhanc rem afferri poflunt
allatum velirn) ingenue fateor nie, qui mefes nouem in alto mari verfatus fum,
quique nön raro circa littora nauigarts öberräui, pifeem vllum,in tanta totge-
nerumcopia^quatänobisfuntcapta^noncjinrpexiflej qui adeo adhumanarrt

accederet formara«

Atquc VC tandem fcrmoni de Americanomm pifeatu finem^mponam , pra>
tcreum,dequodiximus,modumquo pifees fagittis trans%unt3 prifcoetiam ^*"-
luomore3fpinasinhamorum modum componunt, lineamq^ herba quadam, a t'
quamiili Toucon vocant3conficiunt3quibu$ nonmodoinlittofepifcantünfed r"*»*"**
etiam in medium mare3Huminaque progrediuntur3ratibus ve&i3quas \\\x !?tp- g^«*
wvocant3quafqtie hoc modo componunt ; longuriosquinque autfexrotun-
dos brachij craffitudine,vmculis lineis colligant, quibus «porre&is craribus,
actibiisinfidentes, fufte piano pro remo vtentes , quocunquefertanimuser-
rant \ attamen rates iftje vlna? longitudinem non fuperant» latitudine pedes du-
oSjquofitjVtncqueproccllarumfludfcüsfcfantj neque plures vno nomine ca-
piant, Noftri itaque Barbari tranquillo mari fingülis illis infiden tes 9 ac fpjis ra.
diisoppofiti.fimiasoptimereferuntjfeupotiusranas, eminusconfpecU Atta-
men3quia ha! rates celeriter admodum componuntur, & mergi nunquam pof-
funt,Viapudnosinvfucffcnt,commodiffimasforeautumo tranandis tumflu-
minibus leniter fluentibus,tum ftagnis & paludibus,quibus tranandis cum Vr-
get neceffitas/requenternon parum laboratut-

Adha?c,Barbari noftri non modo mire dele&abantür reriurn noftrorum*
quibus pifcabamur3confpe£tu , fed&ipfi nos adiuuabant, atque adeo fiper
nosIicebat,periteipripi(cabantur. Harcilli fua lingua Vuißa-ouatfouhuhcü-
pant,Pra?terea Gallosco pracipuelaudant nomine, praeter alia non paucacom- n*m,tm*i*
moda5qu« ex mereibus eorum pereipiunt, quod cum antea fpinas adpifcan-Slf
dum lineis aptarenecefleefTet, eorum beneficio iam copia illis fit vineulorum
illorum rerreorum,quos adeo ad pifeandum aecommodatos cflTe pradicant. Ac
fanepucmli,(vr ante dictum eft) ab aduenishamosflagitare probe funt edo&i
his verbis « De agatorem^mabepnda^oc cft}ttt bonm es, da mihi hamos. sAgatorem
enim eorum lingua bonum kxnat3amabe, da vaMyfinda vero hamum. Si vero
repulfampatiantur3capiteconuerfoinh^

hoc es nequam}es occidendus* ■ ^ ,

Itaqueriquisgratiamimreäparentibu$6c aliberis cupit, nihil illis dene-
gandum. G rati quidem funt, praeipue vero fenes , tum cum minus de eo cogi- f
taueris,muneris aceeptimemores,aliquid dare folent. Hoc ergo obferuatum vmdaeß*»
eft ame5homines hilares3alacre$3& liberales3fummo apud illos effe loco:contra tur'
vero triftes3morofos3taxiturnos3auaros3eofque qui fibi folis viuunt 3 vfq, adeo
deteftantui\vtaudorfimiftiu$farina!hominibus,neBarbarosnoftrosadeantff

Bb

'Barhttriliberä,'
libus homini-
btti deleäan-
tur,moro[os

iP4 Hiftoria Nauigationis

C A P. Xlh

lirTt^miA, t>e Ärbonhmjoeriü^adicibm , exqmßtißmipiuefruü&
Braßlui' frouerimnt fitöi

Vandoq uidem in fuperioribus de quädrupedib usade auibus^
pifcibüs,reptilibus,denique de omnibus Americariü imman-
tibus , änobis ädumeft, confentaneum videturj Vt priufl
quam ad religionem,belJum,politeian,aliofqueBarbarorum
mores accedamus, ftonnihil de foli illius arboribus, herbis^
plahtis,fru£tibus3radicibus, omnibus deniqueiis qua? vege-
tante anima lunt pra?dita , agam us.

Primo autem,quiaBm///Ä arbor eft torius foli illius celebratifnma ( a qua
etiamnomeneftfortitaregioilla) praxipucob fucumqüem ex ea conficiunt
ArdoHtm, mfe(aoresn°ftri,eamhoclocode{cribam. Haxitaque arbor Barbaris Arabou-
%ffi£ir ^n«nc"P«ur, quercum noftram proeeritate &ramorum copia adäquat,
cjwi«** Quidam repenuntur, quarum craffitudo trium hominum vlnas compketen«
Artores mirA mm «ßplct. Scriptor Hift. Occid. Ind.prodidit duas in illis regionibus vifas ef-
eraffitudim. fearböres,quamm priorem vix odo hominum vlna*, alteram vix fedeeimam-
plederentur • atque in priore qua: tan ta erat altitüdihe, vt lapidis iadum fupe-
ratet, Cacicus quidam cafulam cum coftruxiflet, Ciconie modo Hifpanis rifum
eommoucbac. Alteram admiratione dignifnmam alferit. Idem quoque narrät
in Nicaragua Prouincia arborem prouenire, nomine Ceyba, cüius craflitudo
qumdeeim hominum compledentium vlnas implcat. Sed vt ad Brafiliam no-
ftram reuercamur, foliiseftbuxeis perfimilibus.Fru&um vero nonfert.

Qua vero rationemateriaillainnauesimportari foleat^hocloco defcribere
ijfc**** yifut«cft.Inprimisvcro feiendumeft, nifiab incolis iuuarentur mercatores,
****** lntra annum vix nauem ea materie onerare pofTe , tum ob duritiem , ac proinde
mfecando difficultatem , tum Vero preeipue , quod iumentis omnibus
m*iw* careanllareg10> proinde humeris humanis fit comportanda. Barbari igi*
tlir>vcftibus,indufiis,pilcis, Cülccllis, äliifque mercibuscondu&i, nonmodo
tnZim- matei^^mfecunbus&cuneisfecant &findüfat, ^rotundarit, fed etiam
humens nudis impofitam in naues cohiportant, nonnuriquäm Vero locis im-
peditiirimisjtribusautquatuorpalTuum millibüsl filüä adlittüs intercedenti-
bus. Nominatim vero dicoBarbaros, ex quo Galfi&LufitanUdcos accelTere
Slt^ (quäntum ä Mol

ZT**"' "busac«pO ^te illud tempus,ratioalianonerat,nifiquodigneadmotoeas
deturbabant. Praterea quoniam nonnullos fcio exiftimare, materiamillam
que ad nos aduehitur,arborum cralTitudmem obtinere,de induftria addidißar-
baros eam rotundare,quo facilius comportari ab ipfis poffit.

Adha^obferuatumeftäme, tantifper dum in America vixi, camiiiö.

que

InBrafiliam.

2$f

/

quetuculentoligniiftiusbeneficiovfusfa^ Brinkum
genus efTe,quod plerifq; aliis lignorum generibus vfu venit:imo quafi na- liznmfere
turaliccumelle, acceniumveroperparumrumi Rarere. Sycomomsvzxo
contra ( vt MtMatthiolus ) prx casteris lignorum generibus hoc habet pe-
culiarc vt etiamfi excifafit humiditatem retineat,ac nifi in aquam deiner»
fa,no exficcetur. Aliudinfuper commemorabo , quidam e noftris indufia
noftra mundare cupiebat,cineres I?r^///ligniimprudens in lixiuium im- frafiiuiiigm
pofuerat, adeo tenaciter rubco infe&a funt colore,vt quantumuis abluta TuZZun
illum nunquam mutarint, atq-, eo coloreinfeda fuerunt nobis induenda. infitwnt-
Si vero delicati i Iii , qui fuas rugas dealbandas in Belgmm mittun t , minus
fidemhis adhibeant,permelicetillisnonmodopericulumfacerc,fedet-
iam ü volent, ingentesillas fuas rugas viridi inficere colore.

Ceterum quia non mediocrker mirantur Tououpindmbaultii noftri *'rbaricttW"
quumviaenttjalios,aliolq-,aciuenase proculremotis terns vcnientes>ta-#«««tö- -
tum laboris fumere vt Arabo-vtano jßt&fiä d\,Braßlw feu coccineo ligno ) qmm*
naues onuftasreuehant.Itaq^maior natu quidam exBarbarishunc in mo.
dum me fuper ea re aliquädo in terrogauic:quid fibi vult, inquir, quod vos
Mair8£Teros(idcft3 Gallig Lufitani) tamprocul petitumlignaveniatis?
Nullane vobisligna ad focum tellus veftra fuppcditat ? Tum ego, Suppe-
ditat vero, inquanr, Sc quidem magna copia: Ted non ex eo genere arboru
quales veftra: funt:Brafilium inprimis,quod hiric noftri non ad vrendum,
vt tu cxiftimasjfed ad tingedum exportan t : ficuti&; vos funiculos veftros
bombycinos,pennas , aliaque rerum inficitis.Hic ille protinus excipiens:
Verum tantaneeiusligni copia vobis opus eftpEnimueroinquam: quum
enim(vthominisanimumadmirationefurpenderem) apudnosvelvnus
mercator plures coccineos panos,plures cultellos,&; forflces (nota ipfi dC
familiaria exempla fubiicies)plura fpecula poflider, quam quanta huc ad
vos vnquam allatafunt:folus ille omneBraßlwm coemet,quo plureshinc
nauesonu(txredeunt.AhfinquitBarbarus)miramihinarras!Moxeorum
qua: audiuerat memor,percotari vltra perrexit: At,inquit, vir ille adeo lo-
cupleSjqueturefers^nonmoriturPMoritur.YinquajvtßCaliibomines. Ibi
tum ille(vtifti Barbari comentari amant,&:coeptü fermonem nullisinter,
ruptüdiuerticulisad finemvfq-,haudabuirdepertexunt) quaerere ex me:
Ergo, inquit,eorum qua: ifte moriens bona reliquit,quis hasres eft ? Liberi
eius,inquam,fihabet,fino habet,fratres, forores, aut proximi eius agnati.

Quüha3cdixiiTem,Equidem(inquitmeusillehaudraneineptusfenex)
facilehincanimaduerto vos Mair(\<S eft,GaUos)efleinfigniterfatuos. Na
quid traiiciendo mari tantopere vos fatigari necefTe eft,in quo fuperando
(ficuti nobis quidem huc appulfi dicitis)tan tum malorü exhauritis?Nem,
pe vt liberis veftris aut fuperftitibus cognatis opes quseratis ? Tellus qua: sememUexU
vos aluitmon illis quoq-, alendis fufficiet ? Nos quidem, &; liberos,&: pro- ™jp*££i4'
pinquoshabemus,eofque,vttuvides,fummacharitateamplecl:imur:red
quumconfidamnsfore^ vtpoft mortem noftram terra qua: nos aluit, ea-
dem illos quoq-, enutriat,in eoacquiefciraus.

Bb % Et

Pf.!

; 1

%$6 HiftoriaNauigationis

&fcmeinhancfenttnuam,prä^ cuidamvefiemefl-
ti ftudio fuadenti , vt fe liberis etiamnu paruulis feruaret incolumem jj Li-
beri5inquit3Deo5qui mihi eos dedit,cura; erunt. Jgeßlausvcw Lacedamo-
»;V»wÄ^amicosadmonebat,ne tarn pecuniis qua fortitudine,acvirtu-
teftudeixntditefcere : quodfruftraparetopes, qui verisanimibonis va»
cat.Qua: fententiae ab Ethnicis profe&as admirationemnonparuammer
rentur.Pnorenimconuenitcumeo.quodrcriptumeft: EroDemtuw,&
tum. ~zf' feminü tut po fite, Altera verorefpotidetdido Uli Chrifti, Operimininoncibo
quiperit ,fedcibo tili qui permantt in vitam Mernam , quam Filius hominis dabit
*vobü.

Ha&enus paucis/ed fideliter narmtione ab Ämericani Barbari ore ac*
ceptäm recitaui. Quamobreni, gens iila qua? adeo Barbara a nobis habe-
tur, non modo lepideeosirridet ? qui magno fuopericulo'j5r^Äöligno
qu^rendojexquoqu^ftumraciantjmaretraiiciunt: fedetiam quantum.
uis obcxcat?.(quandoquidem natura; bC foli fertilitati plus quam nos Dei
potentire & prouiden tiae tribuit ) aliquando cü raptoribus in iudicio fur-
get^qui Chriftianuni nomen pras feferunt, quorum tarn eft^r^ferax,
quam jör^/zfoimmunisi quod adincolas attinet. Quare,proutamedidu
eitimmortaleodium aduerfusauaros ä Tououpinambaultiü geri , vtinam
auariomnes3qui cum fatiari nufquä poffint, continuo pauperum medul-
lam &C f anguinem exugun t, in illa terra eflent relegati , vt ab iis lam furiis
aut Dxmonibus exagitarentur. Necefle mihi fuit magno noftro pudore
in Barbarorum gratiam , qui adeo res mundanas contemnunt , digredi.
c^.to8. Addereautemnonincomode, meoquidem iudicio poflum rem ab Ind.

Occid.biiifcriptore memoria: proditaimde quadam Barbara gentejP^ra-
inenones ana , quae cum primum Hifpanos verfantes in fuis locis funt confpican,
Marorum j Barbari efTent,tum vero prascipue quodluxuiindulgerent, ve-

rebanturneabillisipiicorrumperentur^ aut auiti mores immutarentur,
eos abeuntes increpabant5his nominib. Spumamaris.finepatnbushomines,
inqmeti,quiquenuüibiconßfiere pojfuntad laborandum, quo viäum ßbiparent.
Tdmarum in $e<^ vt arborum Americanaruiii defcriptionem perfequar , Palmarum
America 4. quatuor aut quinq-, genera illic reperiuntur:inter qua? frequentiflima nu,
mt venera. mcranmrea5 qua Mi Gerau ,2l\i3. quoq-, quam TWnominantrattamenquc-
admodum fru&us nulli ä me confpecti , credoetiänullosedi. 7Wquidem
fruäum rotundum producit,inftarfpineorum prunorum adeffigiemra-
. . . ccmiamplioris.tantipondcris,vtseerevnamanufubleuetur,fednucleus

Turtotncapt- r _i . i 7 t> i • i i

tepaimarum tantum cerafei craüicudine.ert edulis.Pra-terea in culmme harum palma-.
eMit> mm eft turioquidam albus, qui a nobis vefcendigratia abfcindebatur:

Philippus vero , qui hamiorrhoidibus laboraba t, affeuerabat illi morbo re-

medium elTe^cuius rei fides penes medicos efto.

Alia quoq; eft arbor,a Barbaris ^W7appellata,quae licet foliis palmar fit
jptcüsjpmofa. perfimilis.caudice Ipims circumquaq; armata,acuum mucronum ipecie

&C aculeo.Fructus mediocri cralTitudine,cuius in medio nucleus eft niua-

li albedine^qui tarnen edulis non eft , qua hebeni genus eiTe credo;prxter

m

am

InBrafillam. 297

quam enim quod colore eft nigro tantaq j duritie,vt Barbaris clauis fuisdc
fagittis partim conficiendis ( quas fufius cum de bellis eorü agetur defcri-
bam)fitinvfu,lamigatumeftquoq-,ac^ *
in aquam deie&um ad im um ftatim feratur.

Complura quoqvlignorummultipliciscoloiusin^^n^repenuntur tignavmi
genera,quorünomina(igillatimederenon poiTum. Nonnulla vidi, buxi
coloremirnitantia,alia violacea, e quibus fruftula quxdam in Galüam ad-
uexeram^alba vt charta5rubra>diuerfi aBraßiio generis,e quibus etiam cla-
uas fuas Barbari conflciunt: vnum quoq-, quod M Copau nominant,cuius ^erfim^
arbor nuci Iugiandi eft perfimilis,nucibus tarnen caret, materia quoq-, af- m
fabrefa&aeafdemcum nuce maculashabet. Deniqynonnullareperiun- ^^{^
tur^quorumfoliafuntcapitatinumicraiTitudine : alia,quorum etiam fo- aüaquoque
liaiuntlatitudinelelquipedali, atq-,adeocomplunumgenerum, quaso-
mniafigillatim recenfere longumeftet.

Adhasc arbor in illis nafciturterrispulchritudinis eximiae , atq, etiam ugnumnfo
f quod eft maximüjadeo fuauis eft odoris , vt d um a fabris vel fcinderetur, odor4d
vel expoliretur , fruftu!a a nobis colle&a vel fragran tiflimam rofam refer-
rent.Contraaliaillicadolcfcit quam Barbari ^w-^'nominant, aliiteter. jjj^jjj
rimo odore,que dum fccatui%aut vritur , nemo eft qui feratifoliis eft a po- rü.
mis noftris non abfimiiibus • fmclus vero eius ( qui proxiraeadechinum
forma accedit ) praefertim vcro nucleus adeo eft venenatus , vt come-
dentiveneniprasientiffimi effc&um referat. Nihilominus tarnen Barba-
ri noftri 3 quod ex eo crcpi tacula fua cömponunt , fru&um ilium plurimi
faciunt.Hic quoq-, animaduertendü z^Braßliam'^x. mox dicemusjpoma
copluriumgenerumoptimaferentCjabundare etiam arboribusaquae pul- c lms Am
cherrimos quidem frucius edunt,ad vefcendurn tarnen inutües. Inlitto- nuruanaar-
repraefertimmultasfuntarbufculae , quarum pomamefpilis noftratibus^f"f*
valdeftmilia3periculo(ecomeduntur. ldcirco Barbari cum Gallos, cete-«"«-
rofq-, aduenas ad poma illa colligenda accedentcs con fpicantur/uo idio-
mate Tpochi ctchvo vfurpantes,vtab eis abftineant,admonent.

Hmourae.cm cortex eft femidigitali craffitudine/aporegratus.praffer.. jtimitraie
timrecensabarboreextra&us,genuseft<7^^^

bus Fharmacopolis,qui marenobifcü tranimiferant : eaq-, Barbari vtun-
turadmorbum3quemP/^J-appellant3qui,vtpofteadicam}^que apudeos

perniciofus eft,atq-, apud nos lues venerea.

ArbQr.C^^Barbarisappcllata5mediocrialtitudine5foliis,form

viriditate lauri,pomis , magnitudine capitis infantis, ad figuram ouorum
Struthiocameliaccedentibusj quas quide non iunteduha. hxnis 1 ouou- Maracaconfi-
pnambaultü ob duritiem corticisintegraquafdaminlongitudinem, lati- cmt'
tudinemq-, p€iforantes,quibusM^r^conficiuntf de quo iam ante men-
tio fa&a eft,fietque in fequentibus : ) illa etiam ad calices, aliaque vafcula
excauant3dimidiantque.

In ter arbores quoque Brafilienfes numeratur Sabamäie, pugnis ambo-
bus pomo ampliore,formamq-, calicis imitante : in cuius imo exigui qui-

Bb 3

j ^98 HiftoriaNauigationis

sdmaiear- dam nuclei amygdalinis fimiles comperiuntur,eundern quoque fere cum
ä^stt amygdalis fapörem referunt. C^terum cum pomi iftius putamcn vafis
iZmotm conficienciis & aptiiTimum, arbitrorillud effe, quod vulgo nucum Indi-
carttm-^mine äppellamus , auc certeexillarum generc. Matthiolmz-
nimfuis in Diöfioridm eommentariis aliarum nucum Indicarum mcmi-
nie, qux forma Tun trotUnda?, ac magnorummelonuminftar abarbore
dependen c ( quarum ego in illis regionibus , prout fun t ab IjJb depi&a?, ac
deferipta^putamina vidi)qua: torno expolitae hic folen t ä noftris homini-
hm argen to includi. Praterea cum in illis terris verfaremur, quitäPetms
ftrimjqum Bordomus nomine artis tornandi peritiftimus, varia eaq; pulcherrima va-
Wagagwnt lcula tabncauit, cum ex litis Sabaucaie rru&ibus, tum ex aliis verficolori-
rmum. buslignis, quorum paitem Pil/agagnom dcdh,k quo plunmiüebant. Ve»
runtamenaliquantopoftindigniflimamreportauitmercedem.

Eft pra^terea in illis terris arbor procerita te forbi noftrar,cuius pomum
Ma-hufru- Barbari^^-/'^nominarit3amplitudine,&: figura ouigallinacei,quod vbi
ttmduiu. maturuit. coiore ad aurü inclinato inftar cotonei mali,non modo vtiliter

comeditur/edetiamfubacidum^ecminuspalatogratumfuccumemit.
tit,quicaloreasftuantesiucundifl^^

h proceris illis arboribus decutiatur pomum illud, non nifi ä Cercopith«-
cisjquibusillivefcuntu^excuiTahabebamus.
vMo.am,fru. Paco-airefmtex eft decem aut duodeeim pedum altitudinexaudice fe-
fafyfom nioralinortnunquamcraflitudine,quitamenadeoefttener}vtgladiivno
oblonge iclufeceturrpomumP^vocantBarbaripalmilongitudine , formacu-
cumeri no abfimilij eiufdem etiam coloris cum ad maturitatem peruenit.
Harcautempomanarcunturvtplurimumviginti aut vigintiquinquefi-
mul&confertiminfingulisramis , qua; Amertcam legentes incafasfuas
importaottantopondere, quantu altera manu ferrepoftint. Adpomive.
roiftiusbonitatemquodattinetjvbimaturuit.calyceadmodumrecentis
ficus auulfo,grummofüm apparet: quo fit vt mandentibus ficum referat,
*£fimfo- vndeänobis ficus nominabatur: faporevero vcldclicztißimasMaßlien-
fesfiem fuperat: itaq \ non immerito in ter optimos totius ora? illius fru&us
recenfeatur.Memorias quidem eft proditum, Catonem cum CarthagineRo,
mam rediiffetjmir^ magnitudinis ficus attulifTe:verum quoniam antiqui
de his noftris nullam m en tionem fecerunt, credibile eft, alius fuifte ge^ne-
haZZnß riSj äb iftis dc qüibus fit fetmo. Folioru veroP^-^ forma foliislapathi
magnitudinis. aqua tici non eft abfimihs:tantä tarnen funtmagnitudine,vt vulgo longi-
tudo ad fex pedes,iatitudo vltra duosprotedatur: quo fit, vt nulla ratione
addüci poflim vt credam in Europa , Afia 3 & Alfrica tanta? longitudinis &
latitudinisfoliaextare, Nam etfi Pharmacopolam quer^damaudiuiafle-
uerantem fe vidifrefoliumP^/^latitudine vlnaücumquadrante, hoc
eft, ( fiqüidem rotunda eft hasc planta) cuius circumferentiatresvlnas
cum quadrantibus tribusfuoambitucaperet : nufqüam tarnen accede-
ba t hxc am plitudo ad noftri Paco-aire magnitudinem. Verum quidem eft
foliorumillorumcrafritudinemlöngitudininonrefpondere > immo exi-

- In Brallliärri; \gg

lia maxime efle, afliäue tarnen erecia i adeo Vt venti paulö venementioris (quö
regio lila frequentifflmevexatur) mediana tantumcoftaimpemmferac : relK
quum vero icä diflecatur, vt eminus confpicienti,hi frutices piumis ftruthioca-
meiinis orrtati effe credantur.

Matthwlus cömmentariis in Dhfcoridem de palma & ckclylis agens, fcribjt
quandam efle plahtam in Mgyptö , Cyproque nafcentem^uam Veneti inde red-,
euntes Mufam appellant, '8c Mußt fimiliterfrudus : quamqüe optimeeolo-
co depmxit: cuius defcriptionem, quianon parum ad noftrum Paed -am acce- U*.
dit,hocIoco adferibere placet. Mufa igitur,inquit ille, adolefcit ad quinum > &-$£m
numvecubitorunl proceritatem , e ttolonibus alteriusfata : folio eft aründi-
neo,quod tarnen per quam longo, latoque ambitu fe difFundit , adeo vt in lon-
gum tnum cubitorum menfuram quandoque excedat,in iatum verö fefquicu-
büfüm fpatietur,lata,craffaque per medium excurren te cofta. Torrefcunt folia
^ftatefuinatura^veletiamfortaflisfolisardore, adeo vt menfe Septembri eo-
rum cofta? prorfus nudx cernantur, decidente foliorum materia, quod admo-
dumfittenuis.Caulisrquarofo folioru cortice veftitur, palmar, vel aründiniä
modo. Ramos habet nullos/ed caudice tantü confiftit. E vertice germeemer-
gitmatenemolli,longitudineferecubitaIi3 aquoaliaab originead rummuni

prodeuntgermina.ternumquaternumvedigitoruminuicemdiftantiatequP.
bus circumueniuntfrucl:us, parui cueumerismagnitudine, quipermaturitä-
tem quadantenus flauefeunt , cortice fici , qui eodem modo digitis detrahitur*

Subftantiapulpajconfiftitmelopeponummodo^nullointusofrejnequeremi-
ne. Primum guftantibus fruclus infipiditatem quandam pra? fe ferre videntur*
adeo vtprimoitatimguftu non placeant, verum qui efui afluefeunt, iisindies
magisdele6tantur:quippequiquadam occultafaporis fuauitate alledi, cjua:
nonnifitradutemporiscum palatoinicgratiam, nunquam faturi videantur,
ItzMufam (inquit Matthwlm) mihideferipferequiex jEgyp'to ,ti 'Cypro adnos
reuertuntur.Sed quenam antiquis Mufa fuerit planta,quid referam non habeo.
Füfius hoc ille peHequitur,allato Theophraßi^ Serapion* tcüimoniö^tvidcvc
cuiuis licet. Alibi quidem de Rculndiea (putaOccidentali) agit, cuius pi&ura
quam eoiocoexhibet,indicatarborem efle monftrofiflim» formal : aeveritus Ttin*Am°fo
ae Le&ori ta?dium afferam ( pra?fertirn cum minus ad Paco-aire noftri formam """"^
acccdacjintermifTamrepctamhiftoriaemeÄferiem : fiqüi Verö plura hoffe cu-
piant,eos ad r 45 .Commentariorum illorum libri if Caput remitto.

Quod igitur attinet ad xyliferos frutices, qua? in mediocrem proceritatem k&fr* Ä
aflurgunt,in Brafiliamagno reperiunturnumero; flores inftar campanularum w"
lutearum citrullinorum fere fimiles emittunt ; vbi vero efformatümeflpo-
mummonmodoadfageam gIandemproximeaccedit,fedetiam matürum in
quatuordiuiditur partes, qua? perfloecospila? magnitudmexyluni emittunt j
quod Batbari Jwem-iott nuneupmt In floecorum illorum medio reperiuntur^»' -i»*
granaqua?dam nigra compact, atqueadmodum comprelfa ad renishumarii^'
formam,cuius compaduras magnitüdö fabam non fuperat. Porro Barbar»
fGemina?xyliillius colligendi, & nendi ignara? nohfu»t3 eo fiquidemcubilia
iua conficiuntad eum, qui a nobis dicetur?mödum;

ipp HiftoriaNauigationis

jsuret&ti- Pr2etereaquamuisQlim(quantumaccepi)in^m'^nulk crefcerent au-
M* maiam»- rej ac c jtrei ma[j arDores hodie tarnen cum Lufitani multas maritimis oris quas
copin crejcnnt. aCcolunt confeuerint, noa modo indies propagantur , ied etiam poma rerunc
aurea (qua: äBarbaris margou-ia appellantur ) prjedulcia,& amborum pugno-
rum craffitudine,citrea quoque & ampliora, 6c maiora numero.
saccaricann* Saccari quoque cannaj optime in llüs terris crefcunt, 6c maxima copia : at-
tarnen cum nos Galli, & homimbus 1 öc machinis ad eliciendum faccaram ido-
neisnondumeffemusinftru&i, (vtiuntL^Ä/'iniisqua: occupant apudBar-
baroslocis ) inaquacannasillas , vtfaccari fäporeminduerent,madefacieba-
mus : prout ante eil anobis di&um cap.ß.vbi de Barbarorum potu egimus : ahj
mccuimScniedullamearumexfugehant. Hoc porro iocorem multisfortafle
Acet!m)cM- admirandam narrabö, cannas huiufmodi nonunquam mucefeere finebamus,
mj^mi. & _n ^ madef acicbamus,quje contra faccari qualitatem,quam dulcifllmam

efle nemo ignorat, adeo acida fiebar, vt aceti nobis effrt loco.
jrmdmes, Similiter in filuis nonraro arundines nafeunrur cralEtudinccrurishuma-
ff* Ba'ba- ni : fed q uemadmodum fupra dixi de Paco-aire, adeo funt tenera?, vt finguk ea-
«rmmt. rum Vno i&u gladij fecenturadhucitantes^aride. vero tantadurme.vt miisims,
Sein modum chirurgicorum fcalptorum efformatis fagittasfuas ita arment
Barbari,vtvnoia6tufcrashumifundant* Sedquando de cannis & arundini^

i#*«4. businciditfcrmo,CW«M^^

dincsrcperiri tancacmagnitudinisac cramtudinis, vt nauigii vicem praeftent,
non modo tranandisfluminibus, fed etiam fingulasquadraginta triticimedi-
mnoscapiant,medimnofexmodios Gxx cos continente.

Adharc ^Matthiolus fuis in Dtofcondem commentariis ait , arundinem , qua?
magnacopiamItalianafcitur5paIis vitiumapta, addecem cubitorumaltitu-
dinem exiurgere,lancea? craffitudinc3& pari firmitudine.
mt Mafliche etiam in bac no^xa, America in dumetis nafeitur, quar vnacum aliis

propeinfinitisherbis 3c floribus odoratis, terramÄauimmo odoreperfundit.
America re- Quamuis autem ea quam incolebamus rcgio,quae nimirum Capricorni tro-
f.*Sm£4u' ^ofubcft,atonitruis horridis ( quasBarbaii Toufan vocant) imbnbus vehe-
tmmm™ mentioribu s, ventifque rapidiffimis non fit immunis, tarnen quia nufquam in
eagelumixmecgrandoconlpicitur}acproinderuisnunquamfpolianturarbo-

Athen* aftdue iWfrondibus, vtpote qua? frigore non infeftentur, per totum annum eo vigent
modo^quomenfeMaiofoIentapudnosfiluaj.Pr^tereaquandohucufquefuni

progreflus}iuuatcommemorare, cummenreDecembri non modo breuiflimi

fint dies apud nos,fed etiam frigore rigentes,manus pernemus,glaciefque naio

dependeat,tum temporis Americanos diebus longiffimis vti, tantoq^ xi\u tor-

reri,vt ego föciiqi ad 25.Decemb.fluuiis illum ardorem folari cogeremur. Ve-

runtamen, quod fph«rae non lgnaris facile eft intelligere,cum dies fub tropiejs

nufquam tamlongi,nequerurfum tarn breues atquein noftro climate exon-

c«&«i^**r».antur,mu!cofunt*quabiliorcs,tauItoque clementiore ccelo vtuntur ineok.

fmum.mntlf' H^c mihidicendafuere de arboribus Americanis.

Plantarum, herbarumque facturus mentionem , ab iis exordiar , quas

tum

In Brafiliam,

201

tum frudibus, tum effe&is aliis antecellere exiftimo i ac primum quidem plan-

iis,ad aloem accedentibus, eiufdem cum carduo maiore forma? , pomum vero ^™'
melonis mediocri eft craflltudlne , nucifquepinee. formen nullam reclinatam
partem ad cinara? noftra? modum erefcit.

Ceteruni Jnanat äk,cum ad iuftam peruenerunt maturitatem.colore funt
aureoca^ adeo vt ä nobis in ZZ^ m

Iiluis alnfque locis , vbi nafcuntur , errantibus 3 ex odore facile deprehen*
derentunfapore adeo dulci,vt a nullis falgamis noftris fuperentur.Itaq, optimu
efle totms Americ* f rudhim exiftimo. Ipfe vnum aliquando compreffi, exquo
cyatnum wcciclicui,quimaluarico vino nihil cedere mihi videbatur: fcemin*
vnoAmmcan* caniftros iis plenos5quos Vanacous nuncupant, vna cum rPacos
Hlis,dc quibus paulo ante mentionem feci,alijfque fructibus ad nos affcrebanc,
quosiingulosiingulispc<a:inibus,autfpcculismcrcabamur.

W^noitn7V^ nominanc : eodem cum /^»'noftroraodo cre^*w/

lcit,alncudinenonnihiiruperatjoliisabeononabfimilibus5qu^tamenpro-
pius ad ConfolMm maiotem accedunt. H*c herba ob in%nem,qua eft pradita
vim.magno apud Barbaros eft in pretio. Hoc autem modo ea vtuntur CoüV
6tam manipulatim jin cafis appcndunt,& exficcant.dem quatuor aut q uinque *******
toliaalio amphorifolio muoluta acccndunt \ onque accenfa admoucnt \ fu- CS:
mumque attrahunt, quo,hcet naribus, labijfque pcrforatis exeat, adeo fuften ^
tantur, vt Ii ad bellum profkifeantur^ut alia vrgeat neceffi ras , eo per triduum *
autquatnduumala^

greprorecW he^ '
cnreltum quoddam pharmacum,circumferre : quippc eins przfidio freti inte-

grLal, mt nu]lmsrnc? Clbi'nec Potus cgcntcsitcrficiunc. il^«««fquoque
polt rWr^fcnbit,Scythas glycyrrhiza contentos 5abfque alio alimen,

torumpra:fidiodcccm,duodccimqucdicsdcgcrc:queP^«Barbarorumno^
itrommnonmalerefpondent. Ea quoquein alium vtuntur vfum • namquod^**""
c cerebro humores fuperfluos eliciat, vix vllum ex Barbaris ofFendas^ecuiuscolJ-^^
lohlacu usiftiusherba^nonpendeat, cuius fumum continuoabforbent et-
lam cum familianbus colloquentes ; fumus vero ( vt ante dictum eft) per nares
iabiaquepertufaexhalat,velutiaturibulo : odorveroille minime eft <n-auis'
Benzonis itaque mterpres magno errore credidi t3hanc eam e/Te hcrbamfquam

rem acutum, & tetrum,atqueadeo Diabolicum efteBcnzo affirmat. Mulieres
hac herba vtentes nunquam animaduerti ♦ cuius quidem rei caufam iVnoro *
allem autem fumu illum ( que expercus fum ) famem no medioeriter depellere*

Ceterum Nicotiana, feu <*egn* herba, licet apud nos Vetum nominetur . Ww
tarnen eanoneitdequaiamago : quinimodusift« plantar 9 neque in forma rtimnon<n
neque m viribus vllo conuenire modo, ViU* l^flic* feriptor Galliern Üb. i *W
cap,7?. afeqt, ^Qcotianam^x a V^icoto, qui primus eam e Lußtania in GaUiam

Cc

ii

not Hiftoria Nauigationis

tranftulit,e F/m^allatameiTe, qua* 100000. paffuum millibus ab Americä
diftat.totaenimtorridaZonaintervträm

inpIerifquchorris,quorumdominivcraP«»« gloriabantur, pcrquifiui, nee
tarnen hadenus mGaßa noftra reperi. Ne autem Tbeuetus (quinon itapri-
detn Angolifmenfem fuam herbam adeo celebrauit , vt veram effe Vetum affirmet)
credat3ä me quod feripfit ign orari,de ea idem quod de Nie öf/^iudico : flqui*
dem effitfies quam in fua Cofmographia depingendam curauit , plantam refe-
rat. Itaque I me 0 non conceditur,quod fibi aflumit,fe primum omnium verar
Vetum fernen in Galäam atculiflc. Quin credo ob cceli inclementiam argre apud
nos adolelcere poife.

emwßhr*/' ^raßicarum quoque illic vidi genus , a Barbaris Caiou-a nominatum , qui-
— bus nonnunquamius condiuntJblijseftiatitudiue&formaad^Kf^acce-

dentibus. i
Quantum vero ad radices attinet,practcr «^too* & ^,ex quibus 3 vt dixi
capit. 8 Barbara mulieresfarinamfuamconficiunt, alias etiam habent,quas
Heticb appellant : quarum non modo sque ferax eft Uraßlienfi folum atque
m0- Lemomcen{e,& Sabaudicum eft raparum, ied etiam radices lpfae funt crailitudine
amborum pUgnorum5longitudine fefquipedales plus minus. Licet autem pn-
moarpeauäterraauuir^vniusgeneriselTevideätur,quiatamenintercoquen-

dum all? violaceum ceu paftinacse,ali« aureum ceu cotonea mala,aliar denique
fllZtm'- album colorem induunt , trium efle generum autumo, V tut fit, vere poffum
Im Zdhum affirrnäre has radices prxiertim^uae aureo funt colore, in cineribus co&as pins
m\" tioftris, veloptimisbonitatenoncedere. Earum folia, qua? hedere terreftns
morehumiferpunt3foliiscucumerum, aut latilfimorum fpinaciorum finuli-
ma,coloie tarnen dirTerünt,propius ad vitem albam accedente. Ceterum quia
feminc car«lt,Baf barac mulieres,quibus eft cura? radicum iftarum propagatio,
minimo negotio ( rem in agricultura inauditam ) eas ferunt minucatim : fiqui-
dem colicifas inftar paftinacarum.quibus in acetariis vtimur , lerunt : qua: fru-
ftulanon muko poft totidemgignunt cralTas radices Hetich, quod interram
fuerunt lriie&a, Tametfi quia eibarium eft terra! iilius praeeipuum , paffimque
peregrinantibus occürriUK,eas etiam fpontenafei exiftimo.
Manobi littet- Barbaris quoque fruduum genus eft,quodilliAtoo£/vocant,quiiub ter-
X--7«Vra nafeuntur more tuberum, tenuibufque filamentis inter fe deuinciuntur,
%Zn*f""' tiucleumauellanseamplitudinc&faporehabcnt ; colorc tarnen leueopaso,
putaminepififiüquanonnrmiore- An vero folia, femenqueproferathiefm-
aus,quamuisfapiuseovefcimiriicontigerit, non tarnen adeoäme eft obfer-
uatüm,vt memoria repeterepofTim, ^

JMatthiölus qu2Lr\inda.m auetlanamm Indtcamm meminit, qxixiSeraptone,
inquit, Vaufel notninantur,nucimyriftic« perfimilium,mquodaminuolucro
crefcuntBombycisnonabfimili, qua; frequenter inter alia aromata ex India

aduehuntur. t c

Prätereaillicquoquemagnaeft copia Indici piperis, nonoblöngifiicüt
tomutum. maö-no errore meoaNeuftnis nautis aeeepto 3 lupenonbusecutioniDus
ö feripfe*

In Brafiham.

203

&.

Commande-
rni-

Mrn.
Maitrongauii

fcripferam)fed cornuti,aquibufdam(inquitM^#W/£f, aquo etiam eft Optl- Piper lnditum
me depi&um ) Siliquafirum appeHati* quod fit guftui acerrimum; foliis, vt i- cormtHm
dem ait , hortenfi Solano fimilibusjpaulo tarnen amplioribus., cauie cubiti
magnicudine , vindi colore, albicante&geniculatoifloribusalbicantibuSj
frudhi longo corniculoruminftarj qui pfimo exortuvirefcat* maturus vero
adeoruffefcat^aclaniorequodamitapelluceat^^

con cludatur pumilum fernen lentium modo compreflum ä vfqüe adeo acre,
p raefertim antequam fit exficcatum, vt fi quis manu attre£tet,eamque poftea
orijaliiue corporis parti admoueat,puftul£ ftatim exfurgant,quod & ipfe ex-
penmento didici. Quo fus vtmercatores noftrates ad tincturam tantumeo
vrantur, Baibari vero noftn cum fale5 quem conficere optime norunt}aqua
in foiTis adidre(eruata5 piperiiludconrerunt:compofitionemiilam/ö^«^^»9«^/^
appellant5qua codem modoaquo nos fale in cibis vtuntur, non tarnen quod BMb*rormH
lonqaet buccella^antequam in os ingerant, applicent : buccellam enim ante>
poft vero lonquet fummisdigitisapprehenfum , vtcibolaporemaddat> ori
imponunt.

Denique crefcit quoque in illis terris faba^genus 5 pollicis craflitudine^
a Barbaris ComMenda-omffiuappclhtapiüiquoqucalba , &leucopara, quxami>1
Commandct-Mm nuncupant3citrullx quoque rotunda?, nomine Maurongaus, mm,p^
fuauiflimi cibi.

Ha?c funt non quidem,qu£ in vniuerfum de arboribus* herbis,& fructi- ehruUi
bus Americanü dici pollunt , ied qua? a me funt obferuataper annum, quo il-
Jic vixi.

Denique ficut eft anobis dictum , apud ^mV^öj,quadrupedes , nullas Arhombtru
aues, pifces, nulla denique animantia per omnia Europas noftris refponde- {jjJjÄ
re : ita nunc afrero,quantumperfiluas&:agroserrandoexperiri mihi datum l
eft,nullas eile arboreSjautherbaSjnullos denique fru6lus, qui a noftris non ^/«r»»*. 3
fintdiffimileSjhis trib us exceptis y\&\\tis,portulacaiocyinoi& filice^ux in qui-
bufdam locis nafcuntur. Quapropter quotiefcunque noui illius Orbis ima-
go ob oculos obuerfatur, aerilque temperiem , animantium multitudinem,
auium varietatem5 arborum & plantarumclegantiam > fru&uum denique
bonitatem animorecolo,toties Prophet« iftaPfal.i 04. exclamatio mihi in
mentemvenit.*

0 qua vis fuit itla^qm poteßas
^uafrudentia multiplex 3crea,ndü\
Tot rebus, ßrnuli & fimulregendü !
Nam quacunque patet globofit teüm^
Vü quoque Imperq tuipatefiit.
Ergo Beatos terra illius incolas pradico > fi verum iftorum omnium
Conditorem agnofeerent, Atqui ad res deferibendas me accingo,
qua: plus sequo, quam fint ab eo alieni
demonftrant.

Cc *

m

204

ifboria Nautgationis

Alij Scriptorts
*uocant bospo-
fulos Tuppin
Imbath Tup-
pin Ickin.

America ttm-
flituda.

Americanit ,
taußtbtäi,

Sfrhariingra'
tictm cum ini-
tnicisreditci
non poffunt.

Braßlienfes ß
nioribus
qumpr&ßant.
Ssniorum A-
metit.eratio.

Cap. XIII.

De hello $r*Uüi&firtitudinej& armü Barbarorum.

[N^ft Van qy a m Tououpmambaultij Toupnenqmn noftri bellum
im mortale geruntaduerfus varias finitimas getes, pro mo-
rereliquorumoninium Barbarorum,quartamillamOrbis
parteTn incolentium , quasa Magellanico ß et o (quodad^o.
grad. vltra AntarUkum Volum iacet , vfquead terras Nouas,
quarum Titus effc ad 60 grad.citraeundem Tolum) latitudi-
ne citrä quadragies centena pafTuum millia occupanproxinji tarnen & infen*
fiffimi eorum holt es ij funt,qui Margaiatss appellantur^quiq^ eorum funt fo-
cij'L^f^w,quosPerojappcllant.Sicutetiam Margaiates, non modo Tououpi-
nambaultiü, fed etiam Gallü eorum fociis funt cäpitales hoftes. Non tarnen
quod Barbari ifti de finib. propagandis bello certent ( plures enim agros qua
opusiitoccupant)autdediuitiisexipoliis?redemptionibus,armifq;deui(äo-
nmiparandis,cogitent4HaecJnquam,eosminime mouent.Prout enim fate-
tur omnes, non alio permouentur afreclu^ quam vt parentum, amicorumq^
iam olim captomm , &abhoftibuseoquianobisdiceturmodo,.deuorato-
rum, mortem quam feueriflime vlcifcantur. Cuiftudiotampcrtinaciterad-
hxrent, vt quifquis eorum in hoftium manus inciderit, eandem poenam ne-
ceilario expeclet^nirnirum fore vt madletur,deinde deuorctur. Prartereavbi
prinium inter quofdam ex ifti s populis bellum eft indi£fcum,in eo confentic-
tibus omnibus ? hoftem, cui illatafit iniuria in perpetuum de ea vlcifceda co-
gitaturum,ac proinde ignauias tribuedum efle,fi in fuam reda£tum poteftate
impune dimittatreorum i n i m i c i ti a? ad e o ( u n t i n 11 e t e ra tar, v t i n gr at i a m inter
fe reduci nunquam poflint. Merito itaq-, dicemus Macht auellum > eiufq^ difci-
pulos (quibushodie magno fuo malo fcatet Gallia) Barbaras iftorum aCtio-
nes imitari, Cum enim Mm iftic contra do£hinam Chnßianam & docent, &
ad praxim reuocant , recentigratia veteresiniuriasnon eiTeaboleudas , hoc
eft,hominesDjEmonumfmiilesaliosaliisparcere nunquam debere, annon
fatis declarant animos fuos tygribus efle ferociorcs?

Ratio autem? qua Tououpnamhaultij noftri ad bellum profe6turiconue-
niunt, ha?c eft quantum obferuare mihi licuit. Etfi Reges aut Principes inter
le nullos habentjfed pare s funt ferm e dignitate,tamen hoc lllis ä natura indi-
tum eft ( quod etiam zLacedämomü exacliftime olim eft obferuatum) vt fe-
niores,quos Peorempicheh nominant,propterrerum experientiamfufpiciant
& obferuent : in fingulis itaq; pagis non afpernandumillis prämatur obfe-
" quium.Oblata hi occafione,vel inambulantes,autlcd:is fuis penfilibus xyli-
nisinfidenteSjCetetos hisautfimilibushprtanturverbis:

Ergone (inquiuntalternatimloquentes, fermoneminimeinterrupto)
majores noftri 3 qui tot hoftes non modo debellarunt,ied etiam deuicerunt,
&mac"tarunt, &deuorarunt, exemplonobisfuere, vtperpetuodomideli-
tefcamus > Gentemne noftram , qua? tanto olim ceteris omnibus mit ter-

rori,

InBrafiiiam. 20 £

rori , vteius confpe&um ferre minime potuerint, magno noftro cu dedeco-
re,tantoafficiprobropatiemur, vtinlaribusipiisnoftrisabhoftib. hello pe~
tamur ? Noftrane ignauia committemus, vc Maraaiates & Peros-emaipa (hoc cla$CHm heU
Jilla?gencesnequa)pnmiinnosimpetumfaciant?Tumoratorille,manib. «W««»»»*
huraerosj&natcspkudens, cücxclamationehaecadditvcrba:£r/'«/^,£r/«z^,
TououpmambaubsiConomtouaJfouTaniTan>&&hoce^
mei.adolefcentes fortiffimi, ita nobis eft agendü:quin potius äd certame nos
inftruamus,mortiq; & ma&ationi nos deuoueamus,aut noftros vlcifcamun

His ergo feniorumorationibus, qua? aliquando in fexhorasproducun-
tur,auditores3quiattenri{fimeaudiunt,adc6vtnefyllaba quidcm lliis exen
dar, &animo& viribus audli, -in fingulispagisfc inuicem compellantes5 ad
prasfixumlocumquam celerrimepolfunt magno numero conueniunc. Ve-
rum ancequam Tououpinambaukiosiio&tosaÄ proelium deducamus , quibus
fintarmisinftru&idicendumeft.

Ac primum quidcm Tacapes, hoc eft clauas3aut enles rubro , alias nigro
Iignofabricatoshabentrlongitudine vulgoluntquinque autft*xpedum,ex-rÄW4^*i*
trema parte orbiculata?, auc ouali figura^atitudine pedali, craflitudine digiti
pollicis in media fui parte, oras vero comodiflime exaeuta^ liquidem ex gra-
uiffimolignOjqualeeftbuxumjfuntconfedtas 9 fecuris acutiflima; acieiper-
parum cedunt. Adeo vt facile credam vnicum Tououpwambaultiwn iftiufmo-
diclauaarmatum,acfarorc percitum,multum negotii duobus gladiatonb.
noftratibusexhiberepofle.

Arcus infuperhabent , quos Ora^tt nominant, exeodem lignigenere, o^«,*«w;
rubro nimirum&atrofabricacos:ij longitudine & craflitudine noftros a<L
eofuperantjVteosnecIentaremecadducere vllus noftrüm poftit: quin po-
tius imo totis viribus puerorum decem annorum areubuscuruandis opus
eiTe.Proneruisea eft illis herba,quam Töowvocant, qua: licet admodum fit r««»>M*
exilis,tanta tarne eft firmitudme,vtequi vires ferat Sagitta? funt vlnalilongi- ZTuZZ''
tudine: tribusiun&uris perficiuntur: media pars ex arundine, reliqua? vero s*s'tiartt'r>
dux e ligno funt nigro : fegmina porro illa adeo concinne quibufdam arbo- kai'tud*'
rum corticibus coIligantur,vt firmius agglutinari nequeant. Plumulas duas
illisapplicantpedali longitudine , quas filo xylino, qüod gluten apud cos
nonfitinvfujConftringunt: oilaprasacutamucronibusaptant: aliquando a-
rundinis Ciccx fruftulum palmi longitudine in modum fcalpri dolatum.»
nonnunquam raia? pifeis caudx extremum^quas, vt allibi dixi,maxime eft ve-
nenata. Ex quo vero Gaüi& Lußtam in easregiones commeant,receptoeo-
rum morc Barbarifagittas ferreis fpiculis, aut (altem clauis acutioribus fir-
m are affueuerunt.

Iamdi&umeft quas fitilloruminverfandis clauis illis fuis dexteritas: ad Amerkamp
arcus vero quod attinet , confido fore vt ij omnes , a quibus funt confpecÜ |tT'^^ -
Barbari^confirment eos nudis brachiis tanta,celeritate,tamque certo iclu ia-
culari,vt (quod bona Anglomm1p2.cc 3 qui tarnen peritiflimi lagittarii haben-
tur3dicT:umiit)iagittisfuismanuiquaarcumtenentimpoiitis, duodeeimab
illis citius quam ab Anglü lex fuerint emuTa:*

Cc 3

20 6 Hiftoria Nauigationis

Poftremoparmashabentexterffo Tapi*rouffou , cuiusiam antemcmini^

Parmt turnt» 1 O f ^ ' . . T .

««• Iatas,planas,&; rotundas admodum rundi tytxvpzmGermama. His incer prce-
liandumnonobtegunturadeum>quifoientmilites noftri , modum > fediis
dimicando fagittas hoftiumexcipiunt.Haec vero funt vniuerfo Americanorum
armamequeenim aliisarmaturis corpus fuum obtegunt:quincontra(exce-
ptis plumaceis pileis5armillis5breuibufq; aliis indumentis quib.eorpus fuum,
Vtantedi&umeft5exornant) fi velindufio effent induti ad prcelium profe-
6buriaconfeftim illud exuerent,veriti neillo intricarentur.
feneosenßs Vtautem fermoni de armis Barbarorum finem imponam, illi dquando
ßlt7tTrt4t änobisenfesferreosaccipiebantjficut Moujfacat cuidamex meis vnumdo-
nodedi,ftatimvaginasproculabiicicbant:idemquoque acceptis cultris fa-
ftitabant^eorü fulgore deiecfcaban tur , aut ad abfcindendos arborum ramos
vtiliores,quam ad pugnam cenfebannac fane, vt a ine dictum eft3optime fuis
verfandis eos eiTeexercitatos,commodiusillis vtutitur.

Ceterumtormenta aliquot minimi pretiieo deuexeramus : Ha:c Baiba-
ri terni fingula diiplodebant , vnus manib. impofitum ad deitinatum inten-
tabar?altercollimabat,tertiusignemadrriouebac.Tamen quiacannamados
vfq-, complebant,nifi carbo contufus pulucri tormentario änobisfuiüet ad-
ttmullpZ. mixtus,magno eorum periculo tormentum fuifTet difrupcum. Ad hxc nolo
iTlm hm* p^^^i^^jbarbaros^cumpnmumtormenrorum maiorum , &minoru
ftrepitumaudirent,quodammodoterritosfuifre, pra?fertim cum nonnullos
ex noftris auem ex arbore deiicientes videbanc , feramve humi fternentes
plumbeaglande^quam ipfi non cernebanr, tarnen arte cognita,h^c reformi-
dare defierunt:dicebant enim fe celerius fagittas fex iaculari pofle5quam qui s
tormentum ferne! aptaret. Siquis autem obiiciat tormentum longe altius
penetrare: Refpondeo, necthoraces bubalinos,nechamis confertos fagittas
a Barbaris emiiTa^impetumferre,quineaa^que ac glande tormentularia tra-
iiciantur. Veruntamenquia commodiori loco hxc a nobis dici poterunt^
cum ad Barbarorum prcelia ventum erit,ne confuse agam3 iam Barbarorum
copias adprceliandumeduco.
snhns Bar* Eaquadi&um efl ratione coac"tis> ad odo aut decem capitum millia,
dlrL"gmink niulieribusnon paucis3 non ad prceliandum quidem 3 Ted ad impedimenta,
ßccommeatus comportandos.,in caftra conuenientibus,ex fenioribus ij, qui
hoftesmaximonumerointerfecerunt j &deuorarunt3 copiisprarficiuntur*
^diZ'icL- quibus ducibus itinerifeaccingunt.Quamuis autem incedant nullo ordine,
%fdm?.e"iih tarnen cum iterfaciuntconglobati3fortiffimispnmam aciem occupantib^
mirum eft quam commode vniuerfailla multitudo* fine tribuno Sc menfore
fe recipiatjita vt figno dato celerrime in aciem conueniat.
imtbia, comud Ceterum nonnulH Cum, qnicornibusj o^ixi^Cilnubia vocant, feiquiul-
ingmü*. longitudine , & craiTitudine hafta: noftratis ab inferiore parte palmi la-

titudine, inilar buccinas militestient, tum patria excedentes , tum etiam ca-
wißuhexotf- ftramouentes. Nonnulli etiam fiftulas ex oflibus hoftium , olim macla-

hm humann* i /r i • • • r

torum&deuoratorumgerunt, quibus aliidue in mnerc canunt 3 vt iocio-
rumanimosexcitent^ftudiumque hoftes confimilitermädandi, augeant.

Si

1XÜBI

InBrafiliartt*

Sivero, quod frequenter contingitj nauigio expeditionem in hoftes facere
placeat,littora legunt,nec alto mari fe committuntiln fuis vero felintnbus di£
ponunt, cos Tg^nominant, finguliconftantex fingularum arborum cortice
detra&oinhunc vfum deftinato, tantse tarnen amplitudinis, vt finguli quin- M*«*f,
quagena capiant hominu capita. Itaque ftantes pro more fuo nauigium agunt
remo vtrinque plano^quem medium comprehendunt. Hiporrolintres cum
plani iint,minimo negotio aguntur, Eorum tarnen in alto mari,vel oborta te-
peftate vlus eft nullus. Sed in fumma malacia Barbaris noftris ad militiäprofi-
cifcenribuSjclafremfexagintahuiumiodilintribus conftantem confpicias, Hi
tarnen celeriaequorpercurrunt motu, vtmoxoculosfugiant. Atquehifunt

exercitus Toupinenqmn terra marique>

Hocinftrudimodoquinqua^intanonnunquampa^uummilliainhoftiü trim^m

*-» • l n C • CT barorumßta*

finesprogrediuntur. Pnmoquehoc vtunturltratagematerortimmiquique, t0gm>
ceteros cum mulieribus, & impedimentis poft fe reii nquunt itinere vnius, aut
duorum dierum : lummo cum filentio accedunt^luafq; occupant infidias ho-
ftibus ftruentes,quibus adeo funt intenti, vt non raro per 24. horas illic delite-
feant. Hoftes vero, (1 eximprouifofuerintadorti, quotquotviri, fcemina:,ae
pueri occurrunt , non modo dedueuntur 3 Ted etiam mactantur ab hoftibus in
patriamredueibus, fruftatimque Boucan imponuntur , ac tandem deuorantur*
Ätqueeofaciliusincautosopprimunt,quödpagi\namvrbes nulla? lunt illis)
moenibusnoncinguntur,cafarumque (qua? tarnen 8o>autioo,paflusinlongi-
tudinemprotenduntur) roresnultafunt, earumveroloco palmamm tarnos*
aut herbat T/Wöcaulem ad ianuas fuas apponunt. Quofdam tarnen pägos*
qui hoftibus funt contermini, iampalis ex palmislongitudine 6. pedummu-^
nire, &circumuallaredidiceruntj praxerea ftipitibusligneispratacutismuri*
cum loco aditus muniunt; itaque fi hoftes nootu aggredi pagos illos vojuerint*
quod illis eft familiäre, pagani tum in eostuta viairrumpunt,quofitvtfiuepu^
gnam/iuefugamcapeüantinufquameuadant, quinaliqui pedum vulnerato-
rum dolore profternantur, quiconfeftimabpaganis torrentur,Öceduntur*

Si vero aperto Marte pugnare contendunt,cöpiis vtrinque eductis,vix cre-
dibile eft quam atrox, quamque horrendum litprarlium: cuiusipfefpectator
fui,ac proinde merito de eo referre porTum.Egö cum GaUo altero , paulo curio-
fiussmagno noftro periculo {ü enim a Margäiatibm capti aut laefi fuiflemus , de-
uorationi fuiflemus deuoti) Barbaros noftro s in militiam eUntes comitari vo-
lui.Hi numero 4O0o,capita cum hoftibus ad littus decertarunt, tanta ferocita^
te,vtvelrabidos&furiorosquofqueiuperarent4 .

Tououpinambaultij s cum primum hoftes confpexerej in täntös täiüqüe^J^^
editos vlulatus perruperuntj vt qui lupos hie venantur* cum illis vlulatibus
comparandos minime edant : clamor vero aerem adeoferiebat, vt tonitru
vix exaudiri tum potuiflet. Accedentes vero propius clamores ingemina-
bant,cornibufque concrepabant,fiftulisdeniquecanebant, minasaliiin aliös
intentabant, oflaque mortuorum hoftmm oftentabant i derites item quo- |*f«^
mm nonnullifilo traie&os vltravlnasduas collo appenfos gerebant : deriique *m

geftibus

^■i«i^tmiM«MiimiimMmiimiiiM<t^p.miMWt^'MIia^^

UM >■! muH. WM Ü.'.T «,'J» PJJP »' T »< » PJ » PA» PA» HlU» PAPPA» PjJ

■■■'■■l»PIW»JPPA»PJ»PA»«ÄPP.IJPPJ»PA»W,»Wi»PJ»^^

■i1!

20 ö Hiftoria Nauigationis.1

geftibushorrorem fpcftantibus iricutiebant. Ad manus autem vbi ventum

«ftJongcmpciusrcsmcre:wucnim%ttaram

_____ ...

Barhariferä*
etjßmi.

hiufcas volantesmulutadineimitaremur. Saueij vcro non pauciftrenue telaa
corpore auellebant^rabidorum morccanum mordebam, nec tarnen pro

Fereapral.oabftmebantHscenimger.sadeoferaefl.&tmculenta vttanri"
Iper dum vmum vel tandlumrefta^ondnuo dnnicent, fugamque nunquam
capelTant Quodanatura.lhsind.tunieflereor. Eteiüm_NobLuod_£^
cep, wo Gallo qmrmlitiam cojir, bellorum ciuilium noftrorum tempore m
legionibus Galileis Ameneanos milites duosfuifli, quiftrenue &fortiterfe
gerebant : quaproptera Centurionibus plurimi fieban, Quod tarnen in eTm
ace.p.partemnohm quafiaffirmarem nuUosinillisimeririSofle, qui ienauT-
am Afianorum^olhnemEutopeorumautAfrorumimkaLcur r affiduae
n.mexercitanomihtemftrenuurnfaeit. Vtutfit.vbinunus cum föÄibüsli
mu{mambmlty conferre ceperunt, clau.s illis Tuis vtnnque aectrime ferie-

runt,

\ . ■

r^'JgaM™™7™°*a™MI1'

In Brafiliarfh 20p

nonmodo rmmifternerenc( nonfecusaclanii boues) Ted ctiäm penitusma*
härene.

Vtrumgenerofisiqfideantequisannonsämenonquxritur : Le&oreme^
nimmemoremeflecredoeorum,qu£iuperius ä me di&a funt, equisaliifque
iumentis Barbaros penitus carere, ac proinde pedites amnes incedere. Ego ve-
ro,qui alias ßepe equum mihi optaram, quem Barbaris conlpiciendum prasbe-
rem^tum fane optimum cuiinfiderem,praientique me periculo liberarem, vo-
tis omnibus exoptabam : quippe mihi fit verifimile, Barbaros, fi cataphra&utti ^hrh^os
militemnoftratemequogenerofoinfidenrem, ignemque hinc e tormentulo
erumpentermülmc vero equum refilientem confpicerent, iAiqnan , hoceft ca- fe'"'/em-
coctemonem adeiie credituro§. 1 ametii aquodam memoria? eft proditum, lik*>*<**i*
magnumillum Attabdipam^eruenfium Regem } quamuis equum ante confpe-
xiiletnullum,tantafuifleanimi magnitudine,vtP//S?rtf (quicum vt lefeoften-
taretjtumvt Indos Attabahpam ftipantes perterrefaceret, continuo equum fu*
um glomerato greflu folo infultantem agitabat j propius ad Regem accedente,
fpumaqueabequä ore in regis vultum defiliente, minime tarnen commotum
fuiilejquinmortepledieosimperaiTejquiequihorrore ftupefa&i terga vertifc
fcnt. Queres ( inquithiltoriographus ; Barbarisfuit terron, noftris vero ad-
inirationi, <

lam vero, vt narrationis feriem repetam , fi quis quaerat quid tu , comefque
tuus tantifper dum preelium committebatur,annon vna cum Barbans dimica^
batisflngenuefateornosjquiadeo imprudenter Barbaros elTemus comitati>
imprudentiam illam altera cumulare noluifle ; fed paullum ä cofli&u remotos»
ipe&aculo illo contentos fuiiTe. T eftor interea me3qui non femeluim equkum
tum peditum copias ingentes in aciem inftru£tas hic confpexi,tanta nunquam
voiuptate videndis peditum legionibus armis f ulgentibus , quanta tu pugnan-
tibusiftis Tououpwambaultiispcrfüiumfmffc. Prasterquamenim quod fibilan-
tes/altanteSj&celenteradmodum&dcxtrefefeinorbemgiomeranteSjiucun-
diflimefpe&abantur, accedebat infuper telorum nubes denfifTima,quorum c°yorateity
penna?rubra?,ca;rule#,virides5^

&x radiabant,veftes item^pilei^armilla^ceteraque ex plumis compacta orna-
jnen ta,qua? mirum in modum fpe&antium oculos fulgore feriebanr,

Hocprcelio tnumhorarumfpatio confe&o, multis vtrinque ca^fis&fau- 4
cii s, Tououpmambaultij noftri vi&oriam reportarunt, captiuofque,cum viros tu
feminas plus minus triginta ad fuosdeduxerunt. Nos vero qui officium aliud
preftiteramus nullummifi quod ftridisgladiis^tormentulifque, vt Barbarisa-
nimosadderemus , nonnunquam düplofis prceliantes fpe&aueramus (quod
maximegratum fit illis, fi cum ipfis ad bellum profieifeantur hofpites ) tantam
denobisconcitauimusopinionem,vtab eo tempore feniorespeculiari nos be- capiuivmm
neuolentia & amore fint complexi.

Captiuisitaqueinmedio agminecollocatis, nonnullilque ex robuftiori- *»ri«mum
busfunibusvindiSjadG^^r^fiimmtendimus^äquo paflüs circiter xxi v. le™nZZ
M. aberamus, Vndique vero ex feederatis permulti faltantes , tripudiantes , Sctl0uJi0'

Dd

BMI^iTOMtmWIlllWMIimilM^

2io HiftoriaNauigationis

plauden tes nobis gratulatüm obuiani veniebant. Denique cuni ad locum in*
£\ilx noftrae oppofitum peruenimuSi ego comeiquemeusfcapham conkendi-
mus,ad caltellumque noftrum reuertimur. Barbari vcro in connncnte pagos
(iios (inguli repetiere. Paucis poft diebus Barbari quidam ex iis, qui captiuos a-
pud fe habebäc 3 ad caftellum noftrum acceifere, quos perinterpretes rogarrius,
captiui* cd- vt maneipia aliq uot Viäagmnoni vendant. Siccaptiuorum pars magna ex Bar-

laerepti. , r i n ■ • -n T ^ 1 • 1 •

' barorumraücibuselterepta. egre tarnen, 6c inuitis Barbaris.. Quod mihi non
multopofteft aperthTimc indicatum. Mulierem quandam cum puerulofuo
vixdum bimuloemebam, pretiumerantmercesqua?dam,quaruma:ftimatio
ad tres libellas Francicas accedebat , venditor autem meus ita conquerebatur :
Quid in pofterum futurum fit nefcio,ex quo autem Paycolas { fic Villagagnonem
nominabant)huc appulit,vix dimidiam captiuorum noftrorum partem come-
dimus. Puerulüm illum mihireferuare vehementer cupiebam, {cd^illagagnoy
reftitutis mercibus meis,& matrem &: filium vendicauit. Matri nonnunquam
dicebam f ore, vt cum mare tranfmitteremjpuerulum huc tranfportarem. lila
vero(adeovindicl:anepofcenda?animisgentis illius hxret cupido) refponde-
Tlcupi&fßmi. b&z3m2L\\cfe9vt&Touoitpinambaultiis voraretur, quam vt in tarn remotasterras
deportaretur : fperarefe, vtgrandiorfa&us ad populäres fuosquoquomodo
elapfüs fe reciperet,accognatorum liiorum mortem vlcilceretur. Nihilominus
tarnen (vt ante efta me dictum ) equadraginta aut quinquaginta mancipiis,
quibusadcaftellinoftrimunitionemvtebamur,decem puerosfelegimus,qüos
nauibusimpofitosadHenricumfecundum tum Galliarum regemmifimus. \

C a p. XI V.

Captiuos fuos^uotraBent modo Barbari, qmbufyue ceremoniü in üfdemmaBandü &
edendü njtantur : quibm peroccaßonem immanijjim<z crudelitatü
aha exempla adieSia ßmt.

captiuiquomo- ^M^j^mg^. Viic fupereft vt dicamus, quonam modo captiui ä victoribus
*bhoßibtts.\ Wiv^KW^H) excipiantur. Vbiprimumin viclorum nnesluntdeducti,norx

modo exquifitiffimis aluntur cibis, fed etiam vxores viris dan-
tur (non autem virifeminis) imrao non dubitabitis , quica-
ptiuum apud fe habet, filiam luarn aut fororem in vxorem l Iii
dare,qucE viro diligentülime miniftrabit, Ceterum cum ma-
cT:ationis tempus non fit prafixum , fed modo citius , modo tardius expedian-
tur,prout fuerint vtiles,viri quidem aucupio,venationi,& pifcatui : feminas ve-
ro hortis colendis,aut oftreis colligendis : omnes tandem fuum more faginatos
macT;ant,vorantque his ritibus.
itlonemcZ- Primum finitimis omnibus res denuntiatur, tum virorum , fceminarum,
nmm. puerorum fit cocurfus ad locum, vbi eft futura ma&atio. Ibi matutinü tempus

potando

Vitt'

v'mim

InBrafiliawBi; 211

feptem horas vna cum ceteris perbacchatus fuerit3duo trefve ex robuftif- capuum
fimis eum arreptum funibus xilinis , aut ex arboris illius cortice^ quam T- ^J-j^™
^rtfvoeantjquasq*, tili« eft perfimilis)medium,minime renuetem^quam- tw.
uis vtroq-, fkbrachiofoluto,conftringunt,perquepagum quafiin trium-
phum dedueunt. Atveronumputasproptereaeum caputdemittere, vt
folent hic fontes? minime verb id quidem. Quin contra incredibili auda-
ciaresfuasgeftas apudeos, a'quibusconftri&usdetineturenumerat bis
verbis: Ego3egoipßfortißimm:>ßceueßrosolim cognatos vinxiytum felaudibus
magis ac magis euehens,modo in hanc,modo in illam conuerfus partem,
alium quidem ita compellat : Heus tu,patrem tuum ego voraui , alium vero*, Mimmfikt
0 bonefratres tuos maäaui Boucanaui: tot denique viros, fceminas 3pueruloß f™"n?m
que3 ex <vobü Tououpinambaultiü bello a me capto s deuoraui 3 vt numerum äffe-
quinon poßim. Qtemm ne ignorate •> populäres meos Ädargaiates tot in poßerum
mattaturos effe ^quodevobü intercipere poterunt : atque ita mortem vlcißentur

meanu.

Tandem^poftquamomniumoculisfatisfuperqjfuitexpoiitus, duo
illilicT:ores,ä quibus coftrictus tenetur3 circiter tres vlnas ab eo recedunt,
funem tarnen pari longi tudine firmiflime vterque contrahit adeo vt ca-
ptiuiis gradum pra^cile filtere cogatur, progredi autem aut regredi mini-
me poflit. Vin&o lapides aut teftq cofra&a? adferuntur.Tum liclo respar- captiuitspr*.
mis ex tergo 'Tapirouffou (cuius ante memini ) fefe obtegunt, captiuumq-, ci|^^
his compellant verbis- Mortem tuam ante obitum vlcißere\\\\t confeftim la- wAwmemvt-
pides in eos fummo impetu con torquet, qui fe circumftan t , quorum nu-^"wr*
mcrusplerumq-, ad quatuor millia accedit.Ex his minime eft qua?rendum
quam multi vulnerentur.Equidem in vico quodam , quem Sarigoj appel-
lant,vidicapitiuumeiufmodi tantoimpetulapidemulieris cruspertigif-
ie>vt confra&um illud efTe crederem.Porro lapidibus,ac cefpitibus, quos
potuit colligere , abfumptis, prodit is qui mactationi fe accingit, quique
per totum diemlatuerat , clauam ligneam plumisdecoram inmanibus
gerens, pileo quoque ac ca^teris ornamen tis plumeis.ornatus ; atq, ad ca-
ptiuum accedit , eumque his compellat verbis : Annonex Margaiatiümes ttiäawk
gente nobü infenfißima?Annon tu ipfe ex noflmamicü & cognatü complures ma-
Baßi 3ac deuoraßi ? Cui captiuus, animo quam antealonge prasfentiore,
fuaficrefpondetlingua ( Margaiates epim aTououpinambaultiü fermone
non funt difToni ) Pa chetantanaioucaatoupaue, hoc eft, vtiqueßumfortißi-
mus3atqne ex veßris quam plurimos maäaui £f deuoraui.

Deinde, quo magis hoftesfuos vrat, vtraquemanucapitiimpofita,
in hxc erumpit verba: Oquam ßrenueineo me geßil O quamgnauiterveßros
bello laceßiui3cepique3quos pene innumeros vorauUzliaque id gen us m ul ta lub-
iungit. Ma&ator vero addit, /ia>^^

Baberü, Boucanoqueaffatus anobü voraberis. Quid tum ? (inquit ille , ne fra-
ddon quidem animo pro fuagentema&ationemfubireparatus, ac Kc^mimm

7,, 1 r t> °i t> •• \ temmntts»

gulus ille quondam pro Repub. Romana mortem oppetnt,; mei quo-
que cognati mortem vlcifcentur meam. Ad hxc vt pateat iftos mor-

Dd z

tn HifloriaNauigationis

MißmoUab tem ( quam tarnen mirum in modum reformidan t,

us contemne-

JISS!* re^uodbearifecredantpublicoillo & folenni fupplicio : exemplorem
confirmabo.Fortein pago quodam Infulas maioris,quam Piraui-ipu nun-
cupant, diuerti , mulieremque offendi mox ifto fuppliciigenere interitu-
^ai^ad hanc accedo propius3moneo vt (dToupan commendet(nam ad iU

iiuscaptumfermoe^

nl du fonat)atq; ad eum,prout ä me docebatur,preces conciperet. Illa ve-
her mortem ro nutante eapite me deridens refpondit : quid vero mihieftdaturus, fiid
xmanm. (juod vis exequar ? Tum ego 9 Miferrima muliercula, mox rerum omniu
iftarum vfus tibi nullus erit r itaque de anima tua quam immortalem effe
credisf quod faciunt Barbari omnes,vt mox fequenti capite dicemusjfe-
Ho cogitato illa vero rurfum meimdehsjeftma&ata*
esptiuusvn* ^ Vt rem *cdeam,Variis difceptationibus vitro citroque habitis,'
^8^tor.notinuilcluamintercolloquendum;> ma&ator qui pra?ftoadeft3 clauali-
gnia vtraque maIiuin alcumiublataaorbieul0 extremo,captiui caput to-

us

InBrafiliam? 213

Bs ferit viribus 5 adeo vt pauciffimo fanguine effufo , altero i£hi non fit o-
pus.Hinc prouerbiumillomm, quodiam apudGallos noftros eratin vfu* M#mm

Captino in hunc modurii ma&äto, fi cöhiugättiserätrrvxoreseiiim
iionnunquam Ulis dari diximus ) vxor illius cadaueri adhasrehs 3 aliquan-
tulum Iuget3aliqtiantulum iiiquammam Crocodiluiniinicatur^uemfe.
arunt antequam hominis ä fe necati cadauer deuoret^ lächrymas emittere
folicum.Non abfimili modo illa , poftquam lachrymis extortis I u&urii fi-
jnulauit,viri fui carnibus omniü prima nifi quis anteuertät, vefcitur. His tuämß^:
ita geftis reliqua? mulieres^praefertim vero anus (qua* cum fin t humänarü CZatt*
icarnium appetentiores3iuniores eontinuo eos, ä quibus cäptiui detineri-
tur^hortarifolentj, vt confeftimmortiaddicant) aquamferueiitemad-c^«;^
inouentes ad cadauer accedunt, quodadeo fricant, lauant5&: calidäper- ^S£Sm
^undunt^vt cutefublata pari fit cum nefrendibus affandis candore» fe^ndkm

Dd $

?I4 HifloriaNauigätionis

muttrcä : Demde captiui dominus, affumptis fecum quanto nuffiero vifum fue-
E£ foeiis,cadaHC:r ähidk^c tanta celerkate frufta tim difcerpit , vt lanitis
irifrußafcca* apudnos vix reperiatur vllus,quiveruecem celeriusin fruftaiecarepofllt.
Tahamam His accedit,quod prout vena totes hic eerui capti vifeerä cahibus venati-
pwicurbj- cisporrigunt, Barbari confimiliterhoftium fuorum madhtorü fansuine
«fli»4»r«r. uberos^illimjnt I uos,vt ad rerociam crudelitatemq', animos illis addant.

H^cporröimmaniscrudelitas, apudBarbarosfrequentifiima,perfe
ittämmmm- eftquide abominanda. Atqui portentofiusideffe videtur,quodpatratum
um!"11^ aludaü (mffc legimusf quos tarnen humanitäre cetera^ gen tesantecellere

pär erat,prohibito aDeo fanguinis efu)Illi enim tuinultibus concitandis,

vttraduiKhiftoria:5deditiflh^

tiones excitamnt , eoq-, crudelitatis 6>C imirmnkatisprocefferunt,vt cxfn
quadragiiitahominum millibusJn^gypto^Cyrene^CjprOyQommcami-
bus vefei, fanguineque vultum oblinire fuum fuftinuerint. Quin mukös
äverucetransfixeremedios3eorumqjpellibusinduti immaniiTimampra:

fe ferentes rabie,obambulauere.Qu^ hiftoria fi non abfolua cfältem exte-
Lapidescui- n \xetAmericanorm?j crudelitatem.Cecerum ex quo Chriftianiad eos accef-
Amerkanis o- lere,cuni madtatorum corpora,tum animanna omnia,rehquofquc abos
limprtbebant. cu!tris fecan t. Antea vero, quantum a fenioribus accepi,lapidibus prsea-

Captiut CdttlCS •1/'* 1*1 * n- *•

Boucamim. cutis ad euin vlum accommodatis vtebantur.

fofiu. Singula porro cadaueris frufta , atq, adeo ipfa vifeera abluta &C expur-

gata,Zfo^#0imponuntur. Marc cantifperdum coquuntur^anus cotinuo
ttoucano ädhsereh t: nrimm enim in modücarnes humanas appetunt, adi-
pemq-, \Boucani baculis diffluencem excipiunt. Adeo eorum fapitpalato,
vt continuo adolefcen tes ad capiendos hoftes hortentur, qui eibum eiuf-
*Jtim™P moc** ^uPPeditenr. Digitos quoque fuos adipe illo confperfos lingentes,
fiuemmiin- conclamantfuuni Tguatou,quod fonat, bonus eft.Habes, Ledtor, quantvi
gunt. obferuandoaflequi potui , qua ratione Barbari Americam capziuos fuos
aßant , more nimirum penitus nobisignoto,nimirumiW^;^;fcfo.

At vero quoniam cap.19.de Tapiroufou agen^Boucani formam fufede-
feripfi, ne tautologialaborare videar, adlocüillum Ledtores remitto.In-
terea vero eorum error a me refutabitur,qui fuis chartisBarbaros noftros
cbartarum carnemhumanäverubusproindeaenosarmos veruecinosafsätesdepin-
cofmograpbi- xerunt,quos etiam praegrandib.cultris ferreis carnesdifledtasadfpeciem
mumerror. fufpenfas exponere Amt commenti , prout hic bubula venalis exponkur.
S ed ifta tarn Vera , qua ea q ua? fabulofe de Tanurgo Rabeleßus refert , quo d
lardo transflxus &c femiaflatus tandem euaferit,arguuntchartarum illa-
rumaudorescrafliffim^ig^

fesnonmodo ä nobis differreaffandi modo, fed etiam noftrum morem
illis plane fuiffeincognitum, tum etiam cum apudillos degebamus. Ete-
nim ego &C fodalis quidammeusin yicoquodamlndicam(^aümamcum
nonnullis aliis volatilibus veru ligneo impofitis noftromore ad ignem
B4r&4i**>« verfantes afTabamus. Quod fadlum Barbariin ludibria vertebant» nec
ludthio habet, puus addudti iunt vt crederentearnes^quae continuo agitarentur, per-

coqui

In Brafiliani,

coqui pofle,quam ifü periculum Fecere. Ergo ( vt vnde digreflus furri , <?ö red-
eam ) vniusauc plurium captiuorumcarmbus (duosfiquidem auc tres non-
nunquam vno die ma&ant) in eum modum aüatis5turha illa vniuerfa qua: ma-
6tacioniintcrfuic,Bo»w»ö circumit exultäs , membraque hoftium torrentia ^Tmfmgm
tomis intuetur oculis, deinde quantumuis mülti particulam finguli arripiunt : '
non tarnen cibi caufa ( qüod iüfpieari lion immerito qüis poffet ) ifthaec pelpe- npimt.
trancjquamuisenimrinecontrouerfiäearnes humanas fapore commendent,
vltionis tarnen potius lisedendis, quam vi&us rationemhabeht : anusexcij
pi0jcaniiumiliaram,vtdixi3auidiflimas. Huc verotendunt, vt mortuos ad
olTavfquccörrodcntcsfupcrfticibusmctumincütianti Quippe.quoanimos
fuostruculentillim^ pfr
ticula,ab extremis articulis ad nafum vfque5aures & verticem,qua: ( cxcepto cc-
rcbro ) ab illis non exedatur. Ptolemai itaque Lathun Kegü MpfU bärbahes eo
fuitimmanior,quod licet humaniorccfrccdifdpiinäcxcuküs, ad tantamütde.
lapfus crudelitatem,vc csefis xxx. Hdxorum mülibus , captiuös ca-fomm mm
bus vefciade^ent Ceterum Tououpwatnbaultij noftri in fingulis pagisacerua- cdmn.mr^

Ö * , rf* • >i_.rv»;r«i«tip * Barbaris cur

tim mactatorum caluarias diligenter aüeruant ( prout apud nos in ccemiterm 4ermntuu
folent) Galiis vero ad eos commeantibus fufiflimc rerum füarum geftarurri
prseconium perfequuntur,aceruofque illos quafi tropha-a quardam \ fortitudi-
nifque fiue monumentaoftentant. Pmereagrandiora crurum & brachiorum
oflanon negligenter recondunc, fiftulis ( vti didum cft ) conficiendis S dentes
quoque auulfos filo traijciunt, & circa Collum obuoiutos geftant,Gen. Ind.
Hift. icriptor de Inluk Zmhan ißcoiis agens ; refert eos hoftmm ab fe rnadtä- iihz. t, 7*>
torum capita «diurn facramm valuis affigere folitos { dentelque collo appenfos
adoftentationemgeftare. t ,

Ma&atores vero ifti fummo illüd tribuunt decori : pätrato enim egregio fl*
lofacinore/ecedun^pedusque.brachia^crura/urasA reliquas corporis partes
incidunt,incifurafqjvtpcrpctuocutiinhjcrcancavnguentoncrcioquoilhnunc,
atroquepuluereinlpergunt,quemnullatemporis diuturnitas delere poteft.
Creduntur autem eo plures maö:aflchoftcs,quopluribusfcatcntincifuns,ac
proinde fortiiTimicenlentur.

Denique vt tan dem horrendae ifti trageedia? finem imponamus , Ii forte
contingat, vt mulieres, qua? captiuis nupferant , grauida? ex illis (int fa£ta? , Bar-
bari ( diftu horrendum, vifu vero maxime ftupendum ) liberos nonnunquam
recens natos,raro paulo adultiores vorant : hanc autem caufantur ratione3pue- MütU
ros illos ex hoftiumfemineprogenitoseiTe. Barbari vero hoftes fuos quibuf-
cum continenter bellu gerunt funditus aboleri non modo percupiunt ( eande
enim er udelitatem Mwgaiates in Tououpinambaultios exercent ) fed etiam mira
perfunduntur voluptate fi videant hofpites fuos eodem efie animo. Etenim
carnes humanas nobis ab illis appofitas quoties reiieiebamus ( quod a me &
plcrifqj ex noftris femper eft fadum.neqj enim per Dei gratiam adeo immanes
ynquam fuimus,vt eas vel attingere religio nobis non eflet)nos no fatis fidclcs

2\6 Hiftoria Nauigationis

fibi cenfebant. A t meo maximo dolore rcferrc cogor, Neuftrios quofdam iii-
terpretes3quiapudBarbaros nouennium exegerant, fefe vtad illorum mores
tieußrij inter- aecommodarene, vitam atheorum more tranfigentes, non modo crcbris fcor-
^tlZmmZore tationibus lefe cum Barbaris feminis inquinafle,adeo vt vnus ex Ulis trimulum
tmnßgunt. pUerulum ex vagoillo concubitu fuftukrit : ledetiam exueo omni humanita-
tis fenfu.Barbaroiqueimmanitate fuperantes3ä fe permultos Margaiates & ma-
(Statos & deuoratos fuifle glonabantur.Porro, vc qua; fit Tououpmambaulüomm
inhoftesfuoscrudelitaspergamdefcriberCjConugiteo tempore3quoapudillos
degebamuSjVt de vico quodam in maioriinfulafito cogitannt,Pagus nie ä qui-
bufdam Margaiattbtu mcoichazm , qui tarnen Tououpmambaultiorum ingruente
QXxm^Margaiatibm bello, Tououpmambauttiü'm deditionem venerant, perque
pagtakBar- totos viginti annos pacificeapudilloseeerant.Attandem inter caoumandumk-
iemutuomcitantes3&animosaddentes,pagiillius incolas vniuerlos interne-
cioni deuouent . Decretum exequi non cun&antur , noftu inopinantes inter-
cipiunt,& iemifopitos oppnmunt,adeo vt non fine commiferatione clamores
&eiulatusaudircntur. G^reaudita, circa mediam nodem eo properant ar-
matiipagusenim a caftello noftro non longius X.pafluum millibus aberat)
verum antequam eoadueniflent, Barbari rabie &pr#da incitati obuios quofl
quetrucidarantjCafalquevr latentes extruderent,incenderant,adeo vtperpau-
cosiupeiftitesnoftriinuenerint. Quinimmoexnoftrisnonnulliafleuerabant,
fe non modo adultosfruftatimconciibs, Ted etiam infantulos la&entes inte-
*tr!fa ks hor' Zxos^mCanoim?°^KOS vidiffe. Exadultioribus tarnen aliquot mari fefe com-
mifere, & noctis tenebris obfecundantibusnatanteseuafere, inque noftrum
caftellum fe reeepere. Quod vbi refeiuerunt Barbari, non a^quo tulerüt animo,
immo fuos hoftes a nobis detineri muflitantes conquerebantur. Tandem vero
mereibus quibufdam anobis placati fuere , clientes vero noftros 3 Villagagnoni
maneipiareliquere.

Interie&is aliquot diebus3ego cum quibufdam aliis Gallü in pago ab in-
digenis iHram-iou nominato3 in infula illa maiore animi gratia exfpatiabamur,
inopinantes captiuum iuuenem 3 forma & ftatura non medioeri , in compedi-
bus ferreis3quas Barbari ä Chriftianis acceperant,detentum orlendimus. Is lin~
gua L«/?if^^noscompellat (duoex noftris ob Hiftama fetmonis pentiam e-
iusverbacapiebant)fignificatfe inLußtama fmffc ,Chrißianum effe ,Baipti[mo
Margäiasin initiatum3 Antonio fibi nomen. Praterea, quamuisnationeikforaw^effet,
(am capiuut, quod rrequenti cum hußtanü commercio rerinum ingenium ex parte exue-
rat,innuit fe vehemen ter optare3 fi qua id ratione fleri poffet > ab hoftium manL
buseuadere.Tumnos^prseterquam quod noftrarum erat partium quotquot
dabature Barbarorum faueibus eripere3 auditis voeibus Chnfliam & Antonij>
Jonge vehementius common fumus, & miferationedudi. Atqueitaenobis
vnus3quilinguam Ffißamcam callebat,quiquefabrilem exercebat artem, rece-
pitfepoftridieeiusdieilimamadcompedesdiflecandas allaturum : monuitq;
vtfimulacfblutus eilet m am ä nemine obferuabatur) in dumetis ad marislit-
jus fefe abderet,tantifper dumBarbaros colloquio occuparemus : nosfeapha

excc-

In Brafiliam. 217

ptum5in caftellum noftrum tranfdu6turos:quofiperduccr.etur y minimo
negotio cum Barbaris de fua redemptione tran figi poffe.

His non parum recreatus,gratias egit, feq j fingula exa£te exfequutürü
fpodet.At Barbari licet fermones vitro citroq-, habitos non cepifTent>n6-
nihil tarnen fufpicantes > fimulac e pago egreffi fumus vicinitate demum
idq; tumultuarie coa&a, miferum Äntonium ma&ant. Nos poftridie limä
afferentesjperipeciemfarin^aliorumqjcibariorüqua^rendorum pagum
illu repetimus;atqy a Barbaris quaerimus , vbinä captiuus ille,quem pridie
videramus Jlli nos in cafam proximam ^

RaBoucano impofitaoftendunt. Deinde nos abs feelufos fuiffe fufpican-
tes per ludibrium caputoftentabantmofq-jCachinnisexcipiebant*

Nonmultopoftduosquoq-, Lußtanos Barbari noftri cepere; qüos tot
improuifo in tuguriolo luteo,in mediis filuis coftructo, non procul ab ca- &dwmt!!h
ftello fuo, quod Morpion vocant,adorti fucrant. Lufitani quide totius diei
Fpatio Barbarorum impetum fuftinuerant , at tandem cum eos tela > cete*
raeqjmunitionesdeficerentftridismaioribusgladiisjquosnosambarum
manuum dicimus,in Barbarosirruunr>ac coplures ceduntamultos quoq»,
vulnerant.Barbari contra pertinaciterobfiftunt,fingulispotiüsoccüm*
bendumducunt,quavicl:orian6partapedemreferre. Itaqvtandem Lüfi~
tanos captos abducüt,e quorü fpoliis ipfe veftes bubalinas a Barbaro emi.
Vnusquoq^exinterpretibus argenteamlancememir>quam Barbari cum
multa alia fupelle&ile in illo tuguriolo erant deprqdati,quamque> pretii U
gnarijcum duobus cultellis permutarunt.Porro Barbari in fuos pagos re-
\\zx(\Lufitanis per ludibrium barbamconuellunt , dolorifq-, impatientes
deriden t,hifq*, verbis in crepan t. Quid? voftie , qm nuperimpetu noßmm tarn
fort it er füßinuißü ■> nunc cum mors erat fortiterobeunda muliebri ejfe animo ?Ac
tandem morefolito eosimmaniter ma&antdeuorantque.
%t, Exempla quidem permuka de Barbarorum crudelitate praeter ifta ä me
poiTent afferri,nifi quas attulimus adhorrorem cuilibet incutiendum fuf>
ficere exiftimarem.Verumenimuerovtii,quih^ctamhorrendaparTima*
pudBarbaros vfurpata legen t, norintpermulta quoqj no minus deteftan-
da alibigeri , praeter eam quam commemorauimus Iudxorum crudelita-
rem,, qui-T r^i^/temporibusquadragintahominummillibuscasfis, non
modoeorum carnesdeuorarunt, fedetiam fanguine vultum obliuerunt>
pellefq*, induerunt / praeter etiam horrendum Ftolem&i Lathuri Regü j£gy~
pH facinus,qui triginta Iudaeorum millibus caeris,captiuos occiforum car*
nibus vefci vi adegit: alia quoq; exempla in medium afferam . Chalcondilm tih$>e.f
hiftoria de Imperii G rasci lapfu > 6c Turcici incremen to ( quod vere tragi-
cumdixeris)fcribitT^^«^vnumex^^^niXegätis,Albanorum
copiis inftru&a aciedeui&isfufifquecaptiuos Sorimmaniter trucidaiTe>
quorumcapita truncata * in pyramidis formamcoaceruari iuffit, qUafi
partse vielorias infigne traphaeum. Amuratm vero vltra iftmi anguftias tnphmmea
eranfdu&o exercitu , trecentos milites , qüinö&istenebrisobfecundan-^
tibusin proximurn montem conFugerant > intjsrcludit« Uli commeatus

Ee

$ß HiftofiaHaüigationis

*&?.*.4. inopiaindetntioneveneruntho

l^uratu!Z ratHS omnes in vnum loeü conuenire ttiändat,äc cöräm fe iugularidos ein
mamtiteeH- jrat.Idem Amumtw\cväm nondum erat fa^uitia explctäiex omni captiuo.
s rum copia 60 o.adolefcetes forma praeftäntes,fua emitpecunia : qüos de^
indc pätris manibus immolat, quafipeccätorurn expiatio in tanta fah-
guinis humani profufione eilet pofita. Sedifth&c ludi iociq^ dicantur pne
tibxcnf.s. iceleratiflimi Mechmeti nSTurcamm Imperatom crudelitäte* qui rioh mo~
do Imperii adminiftrationis Amurato fucceffor fuit , fed Maxime in örrini
Swrtcn itnman;itacis§enere> lmo quem in hac parte magno fuperauitiitteruallo.
Tur.imp.ad$. Vt enim omittam florentilfimas fimul ac celeberrimas vrbis Conftantino-
Qttiu». poieos expugnationemiqux ipfo regnante An.falutis 1453. ad v. Cal. Iuri*
contigit,qua fanguine omnia,horroreamorte fugientib»Sc perfequentib*
vi&oribus &C vi&is repleta eran t : adeo, vt casforum &c eorum , qui pra? iü-
gentiirruentiummultitudine fuffocatieratcumulus portarum fornices
fuperaret peculiariaquxdam de moftriillius crudelitate pofteris mahda*
m.9.(ap.i. ta recenfebo. Viginti Albanos mi\it^ .o^iThrafia^ c£ipfe expugnarat,reli-
daainoppidulümquoddamPhlyafi^Rupellamnomine/efereGeperantj
rotarioruppliciobrachiiscruribufq-,c6quaflatis femiuiuosinfufnocru-
datulanguentes,defperabundosrcliquitJnfuperimmaniflimoiiiimon«
ftro no fatis erat}quofcunq; in oppidis aut Caftellis offendebat ferro csede.
mchintnin re>Prout Leontariicotigitjvbi ne vnusquidemfuperftesefhxlid:us,adeo
ipfabruM*- vt fex mille hominum cadauera,prseter ingentem eqüorum&pecorü co-
7ZlmcrU' pi^ni,illic fuerint numeratarfed inaudito hoc fupplicii genere complures
Monßrofa infuper affecit. Acindceperacutofinguloshomincs in duas partes vnoi&u
Lib.lx^.& ciicz tranfuerfum feptum diuidi iubebat,artificio barbariem omiiem du
M.m.f.iz. perante:bis enimfinguli mortis perfentiebant dolores. Vtraqvpars per a-
liquod tepus,pra? fummo quo opprimebatur cruciatu^huc ötilluc non fi-
Anbocfiert negeß*DUS horrendis fefe volutabat. Trecenti milites in oppido Mityltm
fomertt.no' anno 1459» 4Uo capta eft Vrbs illa, hoeimmaniflimo fupplicii genere funt
affe&LQuingenti quoqj alii ab Omare BaßianoConßantinopolimmiKiyopos
in oppidulo ä fe expugnato ceperat,eadem oeeubuerunt morte. Horum
bLmmor- cadauerapoftquam aliquandiuin area,in qua laniati fuerant, ncgle&a ki*
$umn*gno[ät, cuerun t , bos horrende mugiens ad ea accedit , vnanun cadaueris partem
cornu attolhtaaüoq*, loci comportat>tum alteram peut prionq-, adiungit.
Qu# res cum a multis perfpe&a fuiflet,breui 3idMe£hmetumpcr(cTt\it:i\\c
mirum in modü anxius,cadauer illud difiungi ^ pärtefq-, feorfim ad prifti*
numlocücomportariiubet.Bosinfequiturrepetitismugitibus, cadauer
vero illud inter cetera agnofcit^denuoq'jCornibus fublatum alio afportat*
Mechmetwhoc pottento vehementer commotus ( ac merito quidemj c
yeftigio cadauerafepeliriiube^boueyeroadfuapecuariadcducendüjac
per reliquum vitae tempus alendum curat.Tradun t n onulli Cadauer illud
a boue canibusTurcis clernentiore afportatum>Veneti cuiufdam corpus
fuifTeialiilllyrico tribuunt. Atquivtutfitfinquit Chalcondylus Jhoco-
ften t o mult um felicitatis gen ti , a qua iüc oriundus era t,portendebatur.
t ~- — • ■ viadi

In Brafiliam, 219

^W/verofeuitia humanis auribustmnitum longe graulorem ciebit, id- vMimmunu
Circo de ea referre vltimo loco vifum eft. Vlado attributa Moldauia Mechmeti mhorre^ &
liberalitateingratiam fratris cuiufdam Vladh quofceleratus Mechmetus ad
fairias libidinesabutebatur hocprimo veluti aufpicio prouinciam illam admu ^Sl™Z',ii.i},
niftrareccepit. Potentiflimos quofque Moldauienfes } acprimaria? au&oritatis & l6'
viros,äquibus propter au£toritatem Sc gratiam , ne defe&ionem molirentur
fibimetuebat, corripit, eofquenon contentus eft; vulgarialiquo fupplicio^
mcdiotol|ere3fed viuos omnes palis transfixosfommocum cruciatutxtinxit:
imo eorumfamilias, ne vxoribus quidem & infantibus exceptis3 eodem furo re
luftulit, Adeovcbreuitemporisfpanojtriginta&eoamplius horninummil-
liaabeo trucidata fuifTe^ a mukis confirmetuiv Morcuorum porrobona Sc
honores fatellitibus fuis eft largitus, Mechmetm cercior factus V lad um de def e-
cüone & rebellionein fe cogitare, quendam fuum a fecretis Catabolmum nomi-
nemationeGra?cüm,perfpeciemamiciti$ad eum mittitaeo conv:lio}vtFladum
ad fe blandis verbis pertraheret. Eodem quoque tempore Mech vetm ad Cba- \
mum quendam^ui Valachiam prouinciam clam demandarat3literas dat3 man-
datque,vt quacunque ratione vi,doloue Vladum corriperet : eo nihil gratius ü-
bi accidere polTe ügnificat. Hi duo communicatis confiliis Vladum intercipe-
reconantur: Vladttsvcro nuüomodo perturbatus conflrmatis militum fuo-
rumanimis5reliquis omnibus in fugam ver(is3 Chamum & Catabolmum cum
quibufdam alijs viuos capit, Quos cruribus & biachijs abfciflis, palis viuos
affixit. C/^/#0vero,prout eius poftulabat dignitas eminentiorem tribuitlo*
cum. Quod akeo hoc confilio factum eft , vt fubditis fuis terrorem incuterec,
acnetalequidinpofterum auderent,nifiidem fupplicium fubfre vellent, an-
iampra?riperet, Prasterea exercitum ingentcm fumma celeritate confcripfit,
Drftf^/w^^flumentranfirt^atqueinÄ

alluitj magno irruitimpetu eamque eft populatus, pagos incendit^fceminas
ipfis,imo infantes in cunis vagientes ferro cecidit. Quacunque vero iter face-
retjimmaniflimefeuiebat , &vaftitatis vbique notas inurebat. Quibusad
Mechmetum \i$xhtis3ma.xime. vero nuntio de Legato rummorte crudeliflima,ac
in primis de Chamo tarn atroci fupplicio arTecl:o , qui pra^cipua in aula minifteria
olim geflerat, Mechmetum non parum commouerunt. At longe moleftius illi
fuifTet tan tarn iniuriam ab infima? fortis nomine fibi illatam inuitam relinque-
re. Itaque cum inftrucliflimo exercitu Valachiam ingrefTus , Sc Legatorum
fuorum cadauera palis adhucaffixaconfpicatus, nouo quafi dolore, & nouo fu-
rore fuit percitus. Cadauenbus autem jllis auulfis & lepuJtis3tria pafluum mil-
liaeftprogrelTus, acinlanienam illam incidit ab Vlado in lubditos patratam,
quaereshorrorem confpicantibus mouebat. Eratenim locus aliquantulum nmmdum
editus , & in omnes partes apertus, duopaiiuum millia in Jongitudinem
obtinebat 3 latitudo mille occupabat ; innumeris rotis, palis, crucibus, für-
eis cadauenbus onuftis, ceu filua quardam confitus erat. Ex cadauerumfa-
cie perh.orrida,cruciatus quos ante obitumpertuluTent, conijcere facile erat,.

Ee z

lum.

220 Hiftoria Naüigätionis

Laniatorum nümeros ad millia viginti facinoris atrocitatem augebat. In hp,
erantinfantuli maternis adhaerentes vberibus , la&antesenimfurlocatifue-
ratit. I naufpicata* praterea aues, aerem eeu nubes atra Condenfabant, ac in cor-
porum hümanorum coneauo,vnde iam ante vifeera extraxerant , tf idos ftrue-
bant. QuibusconlpedisM^^^jingenioalioquiBarbaro&Grudeliffimo^
apud fe cogitans vnius homunculi , Sc quidem abi e&iilimse conditionis , atro-
citatem ac immankatem crudeliflima quaeque facinora ab le patrata longo in-
teruallo fe fuperaffe, modo obmutefcebat,modo mifericordia quadam duce-
batur,atqueapudfe muflkabat,mirumnon effe, quod fceleracus illefubditis
fuisadeoformidololuseuet, quandoquidem tale facinus patrare fuftinuifleu
ideoque difficillimumefleftatuebat hominem ab fuaditione depellere 3 qui&
imperio fuo Sc fubditorum obfequio tarn infigniter vteretur. Mox vero colle-
doanimo, neminem efTe, qui carnificemillum non contemneretarbitracuE.
Quinimo Turca?ipiltam horrendo ««^W^conipedto, Vladwm adeo atrocis fa-
cinoris auctorem diris dcuouebant. KtVladm omnibus iftis negle&is , Mech-
meti exercitui continuo inftabat, eumquemodoin alis3 modo in nouiflimo
agminelacefTebat5atqueitanonpaucos lingulisdiebus perimebat, damnum-
que non minus equitibus ac Arabibm afferebat. Tarnen \ ne vkerius in his re-
cenfendis progrediar ) ille fuo tandem pericuio eft edo&us/a^uitiam illam qua
infubditos vfus erat, dum res fuas egregie ftabilire volebat, muko plus detri-
menti quam commodi fibi attuliffe.Nam paulatim fuis a fe deficientibus Mech-
meto prouinciamcedere3atque,in F/unganam profugerecoa&useft. Eo vbi ap-
pulitaobfcelera,qua:millefuppIicijs expiari non potuhTent in vincula conie-
ftusruit, Quatuorhasc monftraconiuganda, ßtquaficoncathenandadiixi,
vtpote qua; inf ernaii remigio iintaptilTima. Turacanum videlicet, cuius cquan-
tumuisflagitioiiflimijnequinapenenullavideatur, ü cum Amuratoconfcva.-
tur:quemrurfuscrudelitate&fa?uitia {upcrauit Mecbmetus -.omnes verolcele-
ratiffimus Sc immaniffimus Vkdm magno poft reliquit interuallo. At vero (in-
quies) Tun* iftifuerunt mhumaniflimi, quos merito Brafilienfibus i^m^y^
immaniores dixeris.

Quare vt paulo attentius ad ea.qusE apud nos geruntur s animum aduerta-
ixnemiorts mus,qua:ro in primis quid a foeneratoribu s Sc rapacibus auans prasftetur \ qui
riTmkit^l' fanguinem &medullas tot viduis,tocorphanis exlugunt, acproinde viuos de-
nims' uorant, quos femel iugulaflefatius effet, quamlangircntesdiutius detinere l
Annonferitate & crudelitate Barbaras ^»mVrfzw fuperant ? Atquehincfk, vt
Mich'}'3° exclamet Propheta;Quod comedunt^caroeft populimei, &cutem eorumab
eis nudant,ac offa eorum diffringunt : diuiduntque vt quod eft in olla, &: velut
carnem,qua: eft in lebete. Iam vero ü de carnium humanarumefuferino pror.
fus Sc tygrino,quot quasfo,hic apud nos reperti f unt , cum in Italia, tum in aliis
i-egionibus, ex iis qui Chriftianum prafeferuntnomen, quieoimmunitatis
deläpfifunt5vtfa;vitiam fuam explere cupientes,cor iecurque inimicorum fuo-
rum deUoratint ?Penes hiftonas innumeras de rebus iftis fcriptas fides efto/in-
gula enim perfequi fi cupiam , tempus me deflciat.

■ *■* Cap,

In Brafiliam.

22i

Capvt XV.

3$vÄd nomine religionü apud "itarbaros Americanos veniat : t>e erroribusjn quosab im*
poßoribus>quos Caraibes vocant> indmuntur: Deque craßißimaDei
ignoratio ne,qu<e apudeos obtinet.

Vamuis Ciceronü illud di&um , Nullam eue gentem,neque t.ntk^
tarn inmaniuetam,neque tarn feram,qua? non,etiamii ignö-
retqualem Deumriaberedcceat, habendum fciat communi
omnium calculo pro axiomate certiffimo habeatur, tarnen
quomodo erga Tououpinambaultios noftros conftetmon Cutis Tomufm.w,&
fcio.Nam verum Deum ignorant. Nullos quoque Deos fal- tgIomnumun-
fosfiuecceleftes fiucterreftres agnofcunt,neccolunt ; acproindelocum vlium di%crea*0nm
publicurrijin quem religionis ergo conueniant, non habent. Contra quam ab
Ethnicis olim,ac etiamnum ab ldololatris noftri temporis vfurpatur. Nomi-
narim vero zhlndü Temanam prouinciam incolentibus,qua? cum Tououpinam^
^^/öm»zregioneeltcontincns,abeaquediftatpaflibusioooooo. qui Soli &
JL#/z* facriflcant. Mundiquoque creationem ignorant, dies nominibusnon
difcriminant3aliumalij nonpratferunt: hebdomades , menfes & annösnoil
obferuant:TemporaLunisdemetiuntur: Scriptura?,fiuefacraillaiit,iiuepro- $uiJjeftA.
phanajnonmodopenitusfuncignari, fedetiam Chara&eribus, quibusanimi^'r,'£^M'*,
fenfa notare poilint penitus carentes. Quum primo in eas terras veniffem,Verbä
& fententias aliquas, vt fei moni eorum aflliefcerem fcribebam,eafque mox Co*
ram ipfis legebam.Illi prseftigias id efle rati,inuicem Iiis verbis alij alios alloque*
bantur : Non mir um \ ißum qui heri ne "vnum quidem yerbum idiomatü noßri callebat>
nunc <vi ttfope huius charta^quat illum noßra eloqm docet, ita perite ea fonare^Ot a nohü
intelli(rantur? Barbari Hißamolamlnfulam incolentes idem prorfus de Hißf^nü^
qui primiadeosacceflerunt^iudicabant. Harcfunthiftoiiographiverba: lndi
animadmrtentes f/ifj?anos etiam abfintes, mutuointerße coüoqui hterarum beneficio>
credebant njeleospro^heüco agi fyiritUyVelliteras ipßts loqui. Quo factum eft,Vt Bar-
bari, veriti ne peccata innotefcerent fua, ita fefe in officio continuerint, vt ab co
tempore,necmentiri,necquicquam///^»^ fufFurari auf! fuerint.

Hicfiquishocargumentumdilatare cupiat , latifllmus eipateat cämpüs, ^"^^
"tum ad fcriptur« artem laudibus profequendam 3 tum ad demonftrandumi^i^^
quanto nos Deus affecerit beneficio,nos, mquam, Europceos, Aßaticos, & Afros^
pra? Barbaris iftis quartam orbis partem incolentibus. llii enim mentis conce-
ptum non nifi expreflis vocibus exponere poflunt : nos vero fcriptura admini-
eulo,aliorum arcana cognofcimusmoftra vero confiliacum eis communica-
mus,qui vel in remotiflimis degunt terris. Ac fane praeter bonas artes,quas ex lif
bris addircimus(quasque Barbaris funtignotse) fcripturas quoque ars interex-
celientiüima,quibus nos Deus cumulauit,dona eft recenfenda.

Minime autem moror , quid Socrates ( vt refert Vlutanbm ) dicebat ?

Ec 3

,, . ..... , . ■ ■ - —^ÄW

rrt

7?

I

II

222

Hiftoria Nauigationis.

ri««« vtrum Literas3quas vulgus putat repertas iuuanda? memoria?, vehementer illi ofEcere.
obfmtmprofmt Qj-m cnjm homines, fi quid audiflent dignura cognitu, nonlibris fedanimo

memoria.

Barbaride De»
•vero andient es

infcribebantthac exercitatione cönfirmata memoria facile tenebantquicquid
volebant : &quodquifquefciebat, habebat inpromptu. poft reperto litcra-
rum vfujdum libris hduntmon perinde ftuduerunt animo infigete , quod didi-
cerant. Itafa&um eft, vtnegle&o memoria? cultu, minus viuidaefletremm
cognitioj&paucioraquifque leiret :quandoquidem tantum fcimus?quantum
memoria tenemus. Quam ego fententiam,pra?fertim in Philofopho ac Gmcia
fapiente, dignam iudico reprehenflone. Nam & Cicero, ceteriquedodti , poft
eum,hiftoriam,qua? fine librorum vfu commode contexi non poteft , matrem
efle temporum afErmarunt. Illud quidem verum eft, Patres q ui ante £Moßs fcri-
ptorum omniumprimi, tempora vixerunt,permulta& quidem optima,quaj
non commentarijsJ(edmenti&: memoria? mandabantur, pofteris permanus
tradebant. At longe tutiusillud eft fa&um,ex quo obtinuit fcriptura»

Ergo,vtad Tonoupnambaukios noftrosredeamus., Quoties cumillis collo-
admiraiundi quebamur,ac mentio de Deo incidebat, dicebamus nos crederein vnum De-

defiximanent. * , ■ » '■ • r J- r

umcreatorem coeli &: terra? , qui vtorbem &qua?cunqueineoiunt,condidir,
ita omnia pro arbitrio gubernat. I Iii vbi ha?c audierant, alij alios intuentesJ§c
inhanc vocem ( qua? admirationis notaipfisfamiliaris eft) erumpentes^r/^I
defixi&:ftupefa6tiha?rebant. Pra?terea>quoniam,vtfuodicemusloco,Toni-
trufragore vehementer terrentur (id Toupanv ocznz) fieorum confulentesru-
ditati occafionem inde arriperemus, eos edocendi, dicercmufque Deumillurn
efle , de quo verba illis faciebamus, qui, vt fuam indicaret potentiam , coclum
terramque eo modo concuteret : illi excipicbant, Deum illum aquo adeo ter-
rerentur efle nequam. Ha?ceft hominum illorummiferrima conditio. Ar,qua?-
rat tortafle quifpiam : fierinepoteftjVt brutorum inftar Americam fine religione
viuant ? Ego vero refpondeo,quodiam ante attigi, perparum ab eo abeflemec
* , credere me gentem vllam in toto terrarum orbe efle , qua? ab omni religione fic
'""»^-magisaliena. Attamen,vtetiamexponam,quantuIum lucis inter denfimmas
tenebras,quibusobca?cantur,perrpexenm3 Aflirmo eos non modo immorta-
litatem animarum credere : Ted pro certo quoque habere, poft mortem eorum
animas qui virtutem coluerint (virtutem autem illi definiunt fuo more,nempe
vltionem fumere de hoftibus , & quam plurimos maclare ) poft altiflimos
montes euolantes,patrum & auorum fuorum animis aggregari, ibiquein a-
mceniflimis hortis , perpetuis deliciis ac tripudijs la?tum ceuum agere (Ha?c
eft longa illa 5Wratarperegrinatiq,hi Poetarum €lyßi camp) ignauorum con-
tra manes,qui fine vllapropugnanda?patria?cura inglorij vixerunt,abripi ab
Aygnan (fic illi Cacodamonem vocant) &cum eo fempiternos inter cruciatus
viuere.

ufeph debeiio ' Conftat etiam Effenios Gra?corum fententiaz fufFragantes , olim cre-
i»djiiz.c.7. didifle bonas animas carnalibus vinculis releuatas vltra Oceanum dcgere
( cm furori fi fides eftet adhibenda , ^Braßha denotaretur ) vbi eis fit repofita

perfruitio;

Toupantont
tru.

Amer'tCAni
nimttrum ere
dum
litatem

nanu

InBrafiliam.

jperf ruitiot illic quippe effe regionem, quae ncque imjbtibus, neq; niuibus»
neqsa^ftuaggrauetur/edquaC^eanoori^^ \
amoenct:malisautemanimabusaffirmant(ceupotiusibmniant ^procel-^
lofa loca & hybcrna deftinari plcna gemitibus exercendarum fme fine
pocnarum.Cetcrum mifcrrimi noftri Barbari,in hac etiam vita mifere ab
Cacodxmone torquentur (quem alio nomine KaagerrevocZx.) ipfc enim eos
nonnunquamvidi, etiam nobifcumcolloquentes, protinusinftarphre-
neucorum cxclamantes!//<?/,fc«,opcm fertc nobis,nos enim verberat Äy*
SP^P: *mo affirmabant Uli Gacodasrnonem ab fcconfpici modo bellum

fpecie^ modo atus \ modo etiam pottentofäaliquä (om£ Quiääütem
magnoperemiräbanturjnosabC^^ewö^ftohiöfeftari • Itaquedicen*
ribus nobis tormetitis Ulis ä Dia ilio rios efcimi, de quo frcquenter Ifil
Aerba faciebamus , qui ^j^ölohgefuperior effet, äcfie nobis mole«
ftiam vllam parem öbeflet, ttoh feMel coiitigit, vt pcirkulo vrgen te, fe M
Pcumcredicurospolliceirentuf* malö autemlibetatipromiffiomseranf

i'-g im 11.1g Mywwimmv

mLmrj.vrj.* fj.mw'M nm wjm min n » u.» kl» »j.t tat tvw

^24 HiftorialSkiiigationis

immcmöres. A t vero vt conftet , tormenta , qüibus in fefta.ntur , ludim
non elle,ipfeeos nonnunqua vidi> malum llluct recordantes adeb horrore
perculfos,vt:pr<e angore ludan tes,manuq-, femur pläudentes,his verbis a~
pud nos conquereren tur : Mair Atourajfap, Acequeiey Aygnan Atoupaue,
hoc z^^ißulie^mijbcieiCacodAmonem ptAreliquis ömnibrnmalüfeformido.. Si
vero quis noftrum contra his cum copellabat Verbis : N acequeiey Aygnan*
hoc eft,egö vero Cacod&momem no metüo.Tumilli fortem fuam deplo^
xzntzS)Ah,qmnosfeliceseffi tutiejfemm ! Tum

nos excipiebamus , credendum igitur effet in eum , qui Aygtoan eftpoten-
tior. A t illijVt di&um eft,quamuis periculo prüfen tefefeidfa£turos polli-
llZfpomm cerentur,moxadingcniüiuum redibaiit.Antequamprogixdiarvlterius,
(redumrefiir- ad ea qux de barbaris animam iifimortalem effe credentibus , addam , id
Hifl.Gen'ind, quod ab OccidJnd.hiftvfcriptorerelatum eft/barbaros Cufiovrbisacco-
M.4.c.n4. las non modoanimarumimmortalitatemjfedetiamfpra^terTheologoru
axioma Fhilofophos omhes ceterofque Ethnicos, ac barbaros corporum
refurre&ionemignoraffe^imonegalfe^

re.Quae res hoc exemplo ab illo confirmatur./W/, i n qui t, cum animaduer-
terent Hijpawsfipulchra > vtauro 3 cetenfquepretiofispotirentur , aperientes ojfa
proiicere,ac dißergere rogabant , ne ita dijpergerentur , ne illud refarreclioni obejfet:
iüi enim (i n qui t )iörporum rtfufreäionem 0 pt (f antra a immortalitatemjredunt.
Aliusquoqjaudorprophaniisaffirmac , gentem baibaram &:Ethnicam
eo vfq-, proceffifTe, vtrefurredionecrederet.Hä^cfuntillius verba iPoßea
videAppianu CApir Ariomßum & (jermanüs 'demeit mu'i corporis erant infolitaproceritateäfor-
de beüo ceittc titudine non minori: fort it er enim pugnabant > mortemque contemnebant^fe reßtr»
uf'Im reffurosopinantes.

inAthm. pj^c egö [ jeö c 6memoro,vt in telligant omnesjfiAthei^quorum plena
hicfuntomnia, id habentc um ^Tououpinambaultiis commune, quodfibi
perfuadentJ&; quidemportentoflusqüamilli> nullum effeDeum, ab illis
w^iDrfwo-;faltemdifcant Cacodarmoneseffe, qui in hac etiämvitaeosexcrutiant,
magiJtiones 4U1 i^eum eiulq-, poten tiam mhcian tun b\ vero obixciant ( quod raciunt
meiancboUco- nonnulli ) Cacodamiones nihil aliud elTe ■> qua prauos hominum afFecl:us3
fuseonfäen* acpromdeitulteDarbaroseaimagmanquasnonlunt. Kelpondeo : Ii ea,
iUi quas a nobis verimme dida fun t,confiderentur,nimirum AmericanösyiCi-
biliter 6c realiter a Cacoda^mone eXcruciari , ex eo patere fatis quam ine-
ptecruciatusillehumanistribuatutafFecl:ibus. Etenimquinamfleripo-
te^vtquantumuisfiiitviolentijhominesvfq^adeoarficiant/'Eaomitto,
qüx quotidiäna hic edocet experien tia, imo etiam , nifi illud effet coram
porcis margaritas proiicere^ D^moniacos,quorum meminit hiftoria Eu-
, angelica k Ghrifto fanatos Kuc afferr.e poffim. ,:,hom izitt* oboti L

Deinde,quandoquide Atheiiftiindigniluntpeiiitus,quibus eapropo-
naritUr,quaj tä diferte de anima; imm-ortalitat.e-facrae teftantur litere^, ban
baros denuo illis noftros opponä,aquib .licet obcqcatiflimis^difcetanima
hominem prarditum effe , qua: non modo nunquam intereat, fed et äcorr
porefciüft;ä,vcl«t!prn^deftinccurb

Tertio,

InBrafiliam. 22 j

Tertio , ad carnisrefurre&ionemquodattinec, quoniamcanesiftiiibi
quoque perfuadent, corpus femel extin&um nunquam excitatum iri : Indos
Vemenfes iliisoppono , qui falla licet fint imbuti religione , immononalio
quam nature, ducanturinftin&u,cumnefariis tameniftis iniudicio funtfur-
re&uri.VeruntaraencumfintCacodxmonib. ipfispeiores (vtiam diximus) lM'lt9'
qui Apoflob teile Deum vnum efTe credunt& horrefcunt, plus «quo illis ame
tr ibuitur,quando ßarbaros Amencanos illis pro do&orib.propono.Quapro-
pter perditorum illorum mentionem in pofterum non faciam ] fed eos iam
inde ad Inferos relego, vbi portentoforum errorum fuorum fru&os prome-
ritos percipient.

Ergo vtadinftitutumfermonemmeumreuertar, nimirumdeeo,quod
religionis nomineapud Barbaros nuncupari poteft, fi diligetcr id, quodiam
ante attigi,perpendatur, eos nimirum , quibus alioq ui maxime grata efTet ab
omnibus perturbationib. immunitas, audito tarnen tonitru inuitos contre-
mifcere,potetias cuiufdam metuacui refiftere nullo modo poffint:inde facile
eft colligeremon folum Ciceronü kmcnti&m ame initio allatam3apud eos lo-
cum habere ? verum etiam metum illum potentia? Dei, quem agnofccre no-
lunt, «V*7reAo>jt7«ilIosredditurumcfle. Acfaneexeo, quod^poßol^dicit^w
Veum,qmfratentütemfonbMfimtomnesGentesfM

men paßtm ejfeß expertem teßimonij , bona mbuendo,dando cditm plmu^actem-
porafmßtbusedendüaptaipatctiuisfohmhomm^ qUO Rem.x,10,

minus ad Creatoris fui notitiam perueniant. Alibi quoque dicitur Deiinui-
fibilia ex creatione mundi perfpici.

Itaq^ licet Americam noüti oicDeumnon confiteantur, quandoquidem
apud feipfos conuineuntur aliquam eiTediuinicatem. Inde colligo eos nec
excufabilesfuturosmecignorantiajprxtextummeritocaptaturosefle. Ve-
rumpraterea, qua^amedidafuntdeanimarimmortalitate^ quamipficre-
dunt,de tonitru " quem perhorrefcunta& de Cacodamionibus , a quibus ex-
cruciantur(qu«triainprimisfuntnotaiida)quarcuminfuperaddam caput,
exquo maniteftum erit tenebras denfiilimas.quibus obruuntur.minime ef-
£cere, vtreligionis illud fernen (fi modo nomen tarn auguftum rei adeo ob-
fcarx conueniat)in illis non pullulet,aut penitus extinguatur.

Igicurvtnarrationernipramordiar,inprimistenadumeftPr^^, fcu cis^L
facerdotes quofdam apud eos efTe,quosipii Caraibes, qui vicatim commean- '
res miferis illis perfuadent,fe(quod cum fpiritibus comercium habean t) qui-
bufcunq;vifumfueritfortitudinemimpertiri, qua bellohoftesfuperentur,
Ted etiam fua ope fru&us omnes,craflafque illas radices enafei, quas America-
num folum producere diximus. Praterea (quantum a Neuftriis interpretibus
aeeepi, quimultosannosin illis terris vixerant) Tououpmambaultmidmom
efta vc tertio3vel quarto quoque anno frequentiflimi conueniant. Cui con-
uentui ex inopinato, vt mox dicam3ipfe interfui. De quo, qua? fequuntur, re-
ferendahabeo. Egoacum G^quodam nomine lacoboRufo ^tque etiam
interprete quodam Neuftrio peregre profe&i , in vico quodam diuerti-

Ff mus

HiftoriaNauigatbnis

mnaüode mus:poftridie illius dieiad itcr nos fummo mane accingcbamus , cumvndi-
*,*xm»B*r- confluctitcsaccolasconfpicimus. Vici vero illius incolaraduenientib.

(efe adiunxerunt , ac mox fexcentenos in area quadam aggregatos videmus.
Nos conucncus iilius cau&m fcifcitamur:confiftimus;fcifcitanccstürbaniil-
lam in tres diuidi partes videmus. Viri omnes in cafam quadam ferecipiunt,
fcminx in alteram,pueri quoq; in tertiam confugiunt. Ego, qui Caraihes ali-
quot viris permixtos videram3infolitum quid ab illis fad um tri fufpicans, ab
comitibus meis efflagito, vt mecum rem totam obferuaturi illic confiftantt
quod ab illis impetraui. Caraibes, antequam feminas & pueros dimittcrcnt,
fumma cautione prohibucrunt,nc e cafis fuis egrederentur, Ted diligenter ad
can tum attenderent,nobis quoque indicunt, vt in ea, in qua erant mulieres,
cafa dehtefceremus.Nos,qui ientaculo intenti eramus,atqi coru, qua: aduri
erantio-nari,murmurquoddamfubmiuumecafa,in quam virifecefTerant,e-
rumpcns exaudimus(cafa porro illa a noftra triginta fcrmc paffibus diftabat)
mulicrcs,qu«numcrocrancaoo.ftantcsiaurcfqucarrigcntcsinvnumvcluti
aceruumlefeglomerant. Viris vero vocem paulatimattollentibus,adeo vc
eorum diftinda^ voces ä nobis exaudirentur \ hortantium iftam interiedio-
n em identidem repetentium:

Barlarorum
modultitio*

VluUtwge-
ßutfy horrendi
feminarum
Amme

Lib.yc.}.

'Beutt 1,6.7.

He he he he he he he he he he.

mox mulieres tremula voce eandem illä interiedionem recinentes aüdimus,
He3he3he , fcec. Vocem vero tanta animi contentione fuftulerunt,idque toto
quadrancishor«fpatio,vtnosfpcaatorcsinadmirationcrapucrint. Acfane
ilk nonmodohorrendum vlulabant , Ted etiä magno impetu profiliebanr,
mammafq-, fuas coneutiebant , fpumamq; ore emittebant ; immo nonnullac
(non abfimili ab iis modo, qui comitiali morbo coflidantur) exanimes pro-
eidebant. Q uo fit,vt credam Ucod&monem corpus illarum inuafifl~e,ea% da>
moniacas repente fadas fuifle-Prstcrea perfpedis iis, qua: a Bodwo libro , cm
DtmonomanU nomen feeit J de venencarum cxftafi, quam aflerit venehcis o-
mnibus, qua:cumCacoda:moneexpreirumfcedus pepigerunt, familiärem
efle,qu£eq-, nonnunquam fpiritu rapiuntur,corpore fenfus omnis experte re-
x»ancnte,quamuis etiam & corpore & animononnunquam rapiantur. Ad-
de (inquit ille) quod nufquamconueniunt quin chorcasaganCi interquas
quantum exveneficarumquarundamconfeffioneelicerepotui^condamat

omnes:#*r, bar (quod optime cum ffe9 ^ AmericänarÜ noftrarum conuc-
nit) Dämon, hucfalta, illucfaltax ali* vero refpondent : Sabbath, Sabbath9hoc
eft feftü,feu quietis diem,manus,fcöpafq^quas in manibus habent attollenr
tes,vt certiffimum \xiinx edant fignum,fcq-, ex animoDemoni leruire figni-
fteent, atque adeo vt adorationem^odebitamimitentur. NaminLege
diuinalfraclitisprdcriptumcrat , vt ad Dominum manusattollererent, ac
L coram

InBrafiliam*

coram ipfoiefe exhilararet. His inquam perfpe&isiCoIIigo Satanam vtra- Amerkam
rumque Dominum elTe.-easq; eodemduci fpiri ru,nec locorum internal- ™uhms e°-
lumobftare,quo minus paterille medaciorumhic& illicineosagat^qiH?^™-
llbiiufto Deiiadiciotraditifunt.Pucrosconfimiiiter c o n c Ia m a n tes c um ftrat,bl"du-

CUtltUfJplYtm

äudifTemf etiamfham perfemiannum cum Barbans egeram,acpeneeo-^-
rummoribusaiTuefadtuseram)tamen}ne quid d](ftmuiem,n6nihiltum
timuijprserertimjquum quis reiilliusexitüselTetfiüürusignorarem.-tän-
demquumclamoribusillis finiseft impofitus, viris aliquantulum filen-
tibus3pueris quoq^ 6c fceminis penitus tacennbuSjmox viri tarn luauiter,
tantiquecumharmonia cantare coeperunt5vt miro eos videnditenerer^w«^
deliderio.St d cum e cafa illa exire vellem.öc ämulieribus detinebara&ab Era^tlm^u'
Interpreteadmonebar,fe ( quifepteiamannosapudBarbaros exegilTet}
adrolenniaillaaccederenunquamaufumfuiiTe^deniqjiiaccederemjnori
fatis prudeter me factum m. Quib us efficityvt pericuh metu pauhfper hx-
ferim;attamen5quon!amilieprobabilemnül!amreiillius caufamaffere-
batjfoeminis öc interprete nonnihil reluclantibusjegreiTus furr^vetulom
quorundam vici illius incolarum amicitia tretus. Accedens igituradeum
locum,in quoconcentumilium audiebam,ego vtcommodius quid in-
tus fieretjperfpicererrucafae tedtum manu pei foraui. Sunt enim oblonge Qm „ Ca
acrotundann morem pergularum hortenfinm noftratium, herbisqj YfcrumAmt-
fummo ad lmum conteclas. Inde comites meos digito innuens aduoco, rtc'forma-
actandemmcalamillam ingredimur. BarbarosjVtvidimuSjpraeientia
noiiranoncommoueriCquod futurum fufpicabatur Interpres) imoordi-
nesoptimeleruare,acverJusfuosperlequi:inangulum quendamfecefli-
mus,ac otiofe eos contemplati flmus. Atqj vt id exfequar,quod pollici- Barbarorum
tus (um fuperius^dellnpcurumme eile alterumchorearumo;enus.-hifunt,worte^/-
eoruminterlaltandumgeitus. In orbemdilpoutierant, libimutuo ad-ßm.
hserentes : manus tarnen lic mutuo non apprehendebant proniacorpore
nonnihil inclinato,alteram tantum e tibiis^imirum dextram,(uccutien-
tes3manudexteraclunibusimpofitaiiini(traver6pendula,atq^ hoc habi-
tu 8c cantillabant , öc tripudiabant. Tres iftiufmodi orbes vniuerfa illa
multitudo conftituebat.in quibus mediis terni erant aut quaterni Qarai- caraibes
^^pileis,vellibus,atque armillisplumaceisornati. Eorum fingulivtra-^
quemanu o^Caraca geftabant,hoceft,crepitaculum illude fru&uftru-
thiocamehöuum magnitudine fuperante,cuius iam ante facta 6ft metio,
in eum inquiebant vfum,vtex illis fpiritus loquer etur.* atqy vt ea rite con-
fecrarentjcontinuo concutiebant, Porro typo^quem fubiecirrius 6c tri-
pudiatorem* öc Caraibem o^tlaraca quatientem oculis conipiciendum
prxbemus.

Infuper Caraibes illifaltantes modo progrediebantur, modoregredieban-

ficrantes.

Ff

tur,

BPH CTFlCTraB^f3ffltt.raiarami3ra^ rasa ra ragaxa rararax-a L---i.t.-im'-'^-c.-iL^i imiu-m i.^ , ■■ wl*

»'.i *>i Wim w.'iw »

Cmibet
Barbar os ex,

ßßames.

228 HiftoriaNauigationis

tur, nec continuo, vt cjeteri, in eodem loco fixi manebant. Prasterea obferuaui
cos frcquentcrcanna pxxlongz ycuiT etum herbam accenfam imponebant,huc
SdllucfefeconuertüTe, acherbse illiusfumum incircumftantesexfufflafTejCum
his verbis: Accipite omnes fpiritum fortitudinis,quohoftesveftros fuperetis.
Id vero ab Caratbibusi&is farpius eft fa&itatum. Rituum iftorü celcbratio in duas
horas produ&a eft; viris Ulis continuo faltantibus, & cantillantibus. Concentus
vero eorum adeo fuauis erat,vt inexpertis vix fit credibile,quam optime fympho-
nia illa quadret,pr£e(ertim cum Baibari muficae artis pcnitus fint ignari. Ac fanc

cuminitioaliquo fuhfem perculfus metu,vt nupercommemoraui, contra tunc
tanta fui tatitia perfufus,vt non modo extra me raptus fuerim,fed nunc etiä,quo-
ties mihi in mentem venit concentus ille, & exultat animus, & co aures continuo
perfonare videntur3prefertim vero rhy thmi epodium gratum auribus fonum ex-
hibebat,quod poft hngulos verius ad nunc modum modulabantur:

He» hcura heute heura hcwra heoia hewra hsura ©ue?L

Modu«

InBrafiliam.

Modulationi illi finem impofituri pede dextero vebementius quam
antea humum quatientesfinguli quoquefputum emifcrunt , atque o-
mnes vna voce, eaque rauca , hunc crebro repetitum modulabantur
cantum.

He he hua he hin he hua hua,

Tum ego qui, quod eorum linguam nond um plane callerem, rvm pauca eo-
rum, qua? ab illis fuerant di&a,non ceperam. Interpretern rogo,vt eamihi expli-
care velit. lllemihi fignificat,iftos primumquidem auos vita fundfcos ,quifor-
tiffimifuerantjluxifle ; tandem yeroconfolanonem exeo cepifFe,quodfperarent
futurum, vtillostandempoft montesadirent,accumillistripudiaient , &hila-
riacelebrarent: dcinde grauiffime Omtacatibus (populi funtnonmultumabeis
remoti , quibufcum inimickias perpetuas gerunt , quos etiam (upcrare nun-
quampotuerunt) interminatos dTc> ac prardixifTc futurum,vt breuicaperentur
acdeuorarentur,prout ab Caraibibm ominatumerat. Infupernefcio,quidcan-
tionibusfuis inierferuifle dcdiluuio aquas olim adeo exundalfe, vt vniuerfam
terramoperuerint: atque illainundatione hornines omnesfuifle extin&os, ex-
ceptis demum maioribus (uis,qui praaltas arbores conlcenderant-Quod poRre-
mum proxime ad facram accedit hiftoriam > & ab Ulis alias non femel audiui.
Verifimileeft autemillosde diluuio, quod Noachi temporibus contigit , ali-
quid audiuiiTe, acpoftea (qua* eft hominum in vericate obkuranda prociiui-
tas, adde quod& nuperattigi, omni carent (cripcurse genere, ac proinde diffi-
cile eft illis res vetuftate obütas ab mervdacio fartas te6tasconleruare) fabulam
illam confinxiflfe , Proauos nimirum fuos proceris arbonbus confcenfis faluti
confuluifTe.

Sedad Caraibes noftros redeamus. Illi eo die ab Barbaris laute exceptifue-
re; nam &cibis exquifitiffimis, & largo potu Caouiri hberaliterfuerunttra&a-
ti. Egoquoqnecumfociismeis, qui inopinato Bacchanalibus illis interfuera-
mussi^MouJfacat noftns, hoceft,patnbusfamiliäs, qui vi&um hofpmbuspra-
bentjlautiflime fuimusexcepti. Praeter ea autem, quarämedi&afunt diebus
illis (quibus ha*c folennia tertioquoq; anno celebranturapud Tououpnambaul-
tios) exa&is, aliquandoquoque antequam aduenerint yCaraibe$ illi vicatimcir-
cumeunt,plumisprxftantiffimisinfingulisfamiliisiubentornantriaquatuorve
illacrepitaculajquas^^c^ nominant,- quibus ita oinatis,longiorembaculi,
quo transfiguntur, partem humidefiguntj tum eibum potumque eis apponi iu-
bent. C^ofit,vtmireriillieximpoltorumillorumperfuafionecredantfiudus
illos excauatos , atque ad illum modum ornatos, eibos abfumere. Quare fingu-
li <Moujfacat diligenter eisapponunt,non modo farinameumearnibus &pifci-
bus. -verum etiam Caouin. Quinimo JMarac* illis in terram itadefixis,totos dies
quindeeim (ummacurn diligentia miniftrant,

Denique

Argumetüm
cantikn<e
Barbmu.

Confufa
Barbarorti
epimo deDi*
lauio.

Mam*,Ap*
parattu.
Crafafit«
perßiw*

m
m
m

M

I
m

m

1
m

m
m
m
m

m
m
m

M

m
m
m

m

l^lWIMmWilBlBlBBIMfMBMyglBTO

/

230 HiftoriaNauigationis

<»*fifmm Dettique miferi illi poft fafcinationem ilJam tantam de ^Maraca illis ( qua:
mor- continuomanugefrant) opinioneminduunt,vtfan£titatemil is tribuentesaf-
firment dumabieconcutiuntur, fpiritum quendam fecum e mediisilliscollo-
qui. Adeoautemerant praeftigiis illis falcinati,vt finosijlac iter facientes,con-
fpectis delicacioribus quibufdam cibis , quos tMaraca fuis appofuiffent, edendos
accipiebamus(quodfatpefa6tumeftanobis) Baibari magnum aliquod infortu-
niumindenobiseuenturumrati ,non minus ofTendebantur, ac folentfupeifti-
tiofi,acBaalisSacerdotum mcceflores,fihbationes idolis fuisoblatas abnpi vi-
deant;quibustamenin Oei contumeliam tum ipfi, tum meretrices cumfpunis
{uis aluntur.

Praeterea, fi ex eo arrepta detegendi eorum err ores occafione, fignificaremus
fe abCaraibibmdccipi non modo in eo , quod Jtöaraca edere ac biberedocerent,
fed prxfertimin eOjquodfaliiflimeiacliarentjfua operafru&us &radices craflas,
quibus vefcerentur,nafci: quod IoIiDeo, in quemcrederemus,eiTetacceptum
Reg.18.19. ferendum. Quam ob caufam impoftores illi Caraibes non minore nos profe-
veruas me- qUebantur odio,atqueolim Baalis Pieudoprophetae Eham fuas prxftigiasdete-
git. gentem. AcproindeconfpecT;umnoftrumfLigiebanc.

Gancrum licet Tououpwambaulth noftr^vt äme initio huius capitis eft di-
#um,externoritunullo)imo neadgeniculationeCdra/£w fuos,nec £Maraca,ncc
rem vllam creatam colant,multo minus adotant, vel inuocant. Exemplum fub-
vemU Bar- üciam earum,quasinillisobfcruaui,rcligionis reliquiarum. Cum forte aliquan-
bart,quomo. do cum aliis Gallis aliquot, in quodam pago elTem ( Ocarentim ipfi nominant) Sc
dpGaüose»- jnapertoacpropatuloccenaremus, confluentes Barbari eiusviciincota, noftri
contemplandi,nonconumandigratia(namhocdemorehabent,vtcumns,quos
maxime colunt,nufquam conuiuentur) maiores natu prsefertim, cummultis be-
neuolentiasfignisnostanquamftipatores noftri rircumftabanr, e naribus pifeis
cuiufdam os longitudine trium quatuorve pedum, in Terra; formam , pra: mani-
bushabentes3puerosanobisarcebant his verbis: 'Trocul eße^nebulonesseßü emm
indigni, qui ad njiros ißos accedatü. Nos ver6, ne minimo quidem verbo di-
centes interfati , attente & tacite intuebantur. Donec peracto conuiuiomaior
natu quidam, quum obferuaflet, nos a preeibüs eibum aufpicatos,precibus
quoqueccenam claufiiTe,accedensita infit: ^uidßbi^vulthkritm^quonjosmodo
njßeßis, cum fublatü pleü omnespr<zter<-unum,quiloqueretur ßlentiumjenuißül ad
quem pertinebat ea oratio, quam ille habuit ? Veßrumne pr&ftntium ad aliquem, an ad
occaßo verl abfenttum? Ibiego opportune oblatam eamoccafionem arripiens,vc apud eos
miannun- de vero D EI cultu loquerer: cum praeter emspagi amplitudinem &frequen-
u^fBar' «am,Barbaros etiam folito attentiores animaduerterem : rogare Interpretem
noftrum,vt fuis vei bis meum illis fermonem , quoad capere ipfi poflent, expli-
caret. Tumäquxftionefenis exorfus, preces noftras adD evm dirigi refpon-
di: eumque, etfifubipfius afpe&um non caderet, non tantum liquide audi-
uifTe nos , fed etiam quidquid pe&ore occultum baberemus , id perfpicue
cognofeere. Indead creationem mundi delapfus , in primis Jaboraui, vt do-
cerem , hominem nobiliflimum inter creaturas a D eo ede conditum , vt eo
magis celebrandar opificis fui gioria? ftudeat. Ac nos quidem , quodipfum

col

e-

mnaHflf yg ml jjg ywij jag Ji-t r:TT'*T 7

InBrafiliam.

niari enpi5eiufdemque ope fretus ab omni Aygnan metü 3 tum in hac , tum in
Ventura vita eile liberos. Quare fi Caraibum luorum impofturas,& Barbarum
deuoranda? humang carnis morcm abiicere vellent,eadem prorfus Dei dona
confequuturos, qua; nos habere cernerent. Multa praterea de humani gene-
ris labe ac ruina, vt eorü animos ad Chnßum prapararemus fubiecimus, quo-
adeiusfieripotuitaccommodatisadeorum captum rationibus & exemplis
(prout legimus ä Paulo & Barnaba faärum,qui Lyßrenßs ab idololatria ad ve-
rum Dei cultum reuocaturi docebanc,vta vanis rebus,quib. dediti erant , ad
Deum Vitium conuerterentur5qui fecit cdum & terram , & omnia qua? in eis
funt)quannprcfensfufius perfequifuperfedeo. Uli quum nos ingenti cum
admiratione duas amplius ho ras peratrente aufcultaflTent : tum vnüs ex iis au^ ^ltlofer.
clioritate & abtäte grauis,in hunc modum difleruit imira, eqmdem , optima
nobünonanteaudiUyhicdixißü.Acyeßraqmdemoratio mihimmemoriam redigit>
qmnohü fipeauosnoßrosnarrantes audmimm: nempe lammde dpnfiis tempori- mrrwo>
bus,& tarn multis ab hwc Lunü, quotiam memmijfe nonpoßßumm ( quippe lÜi Lu- .
narum numero aut vicibus,non menfibus atq-, annis temporum fpatia defi-
m\itti)vemjfemhas terras quendam Mair (id eft GallumSzu qualibetaha egente
aduenam)T^ö more yeßimm er barbatum. Atque eum , vt ipßosßub Dei vefiri ob*
fequmm dmeret.eadem oratione apud eos ejfe vßum^qm nos ho die affamim.Sed,vt no -
büquoq;aVatribmpermanmtradimmefl}eos illius verbüfidem adhibere nolmße,
ltaqimoxfucceßijfealium,qmEnfim,fymbolnm maledföionüjllü traderet. lndeft^
quutamternosbeUa>neq-,exeomumüc£dibitsdii in aliosfimre deßitimus. Nune p
Vero.poßqmmdmtumovßu hü ajfuemmus , ß wnc repente amtum morem exuere*
mmya^udyicmasgenteskdibriod denßmejfemiu.

Hic nos fumma contentione ac vehementia teftari,tantum abeffe, vt fini-
timorum ludibriis moueri opotteret,vt contra, fi fummü lllum & cadi & ter-
ra opificem ferio colerent5de omnibus,qui ob id vitro molefti eflent, vidto-
riamreferrent. Poftremoeamverbisnoftiis efficaciam addidit Dominus, VE
non multi tantum Barbarorum3ad eam quam ex nobis didicifTent legem,de.
inceps vitam compofituros , neccserorumhoftiücarnesvltraefturosfepro-
mitterent:fedrecundumhoccolloquium,poritishumi gembus, nobifcum
Deo gratias agerent.Ea oratio^qua; ab vno e noftris clara voce in medio eorü «*A*j ö«
ccetuad Deum conceptafuerat,mox illis per Interpretern expofitaeft : nos ab
Ulis in penfilia e bomby ce cubilia, dormitum deducimur: fed nondum fom- ?*A
\ nusnoscorripuerat^quumecceiftos cantantes, & conclamantes audimus.
Sumendam de hoßibm vltionem, & pkres.quam antea ejfe mandendos. En incon-
ftantiammiferihuiuspopuli,&humana:natur^trifteexernplar.Mihi tarnen
cquidem perfuadeo/i nos diutius in illis terris morati enemus , fore vt aliqui
tandemCÄn^olucrifierent. >l\
Id mihi ab illo tempore non femel i n mentem ven it , quod dixerat die a
maioribus fibi per manus traditum fui(Te,^/> quendamjhoc eft,noftratem
hominem(ne que enim, Gallmne fuerit an Germane, mukü laboro ) ad fe de-

ueÄum

aaHp^TOMB«mMiw«aiiiiia«^

)

232 HiftoriaNauigationis

ue6tum,verumfibiD^^annuntiaffe:ac querere apudme ccepi, an non ex
^o/o/arquendaminnuant. Acfane,quamuis eos libros meo calculo com-
probare nolo,qui praeter Dei verbum deApoßolorum peregrinationibus mi-
• rahanrntyNicephormdcDwo Matthi asens, fcribit illum apud Cannibalas
Litom.ltS: EuangeliumprcdicafTe,qm^ aD Tououpiaam'

^W^diftant.SedmultomagisrnouecmeDiui Pauli, quem ex Pfalmo i$.
dcCumpCitlocus^Inomnemterramexmit [onus eorum, & m fines orbü terrarum
Verba eorum t quod a do&is quibufdam interpretibus ad Apoßotos refertur.
At enim quandoquidem conftat Apoßolosin remotiffimas vfque 01 bis partes
penctraflc , quidincommodi ex eo confequctur , ü alTeramus vnum aut plu-
res Apofiolos'mAmericam commeafo Faceretillud quoque ad generali ffim am

noßm&mea-z ~&UAngelMm regm in vmuerfit terra, Quod tarnen -praccife de Apoßolorum abtäte
Smi! affirmare nolim. Conflrmo tamen(quod a me iam initio eft didum) me no-
ftra memoria Euangeltum apud Antipode annuntiatum vidifTe & audifle. I ta-
que & obiedio foluetur, quadlli Ioco fieri folebat 3 & Barbari in extremo die
magis fient*WoAoVOJ: Ad reliquum vero Americanorum fermonem quod at-
tinet, quo affirmant maionbus fuisre&a docenti Sc monenti obfequentes
feprabererecuiantibus,gladium datum fuüTe, quo etiam nunc fe mutuo
trucidant: nonalienumabeovidetur, id quod c&inApocalypßequo ruß inß.
dentidammfmjfe, vt toller et paceme terra, vtalualiosmattarent , datumque fmjfe
4. eigladmm magnum. Haxfunt ipfa loannü verba,qua? 9 quo ad Jiteram ( vtlo-
quutur)ad Tououpinambaultwmm nofcomm fermonem proxime accedunt:

attamenjnefententiamdetorqueremevelongiüspetitaafrerrevideai^locum
huncaliis applicandum rclinqnam.

Interim altcrum fuccurrit exemplü , ex quo patet Barbaros illos Braßlien-
^jfimododilig enter docerentur, iatis docileseiTe5 vt ad veram Dei co^ni-
tionemperueniant.Exemplumilludhoclocoinreram. Egocibariommpa-
randorum caula,in continentem transdu&us, cum Barbans duob. Tououpi-
nambaultmac tertio Otteanen(qux gcns eft Towupmatnbaultiu F&dcrc iun&a)
quicum vxoreamicosinuiferatjatq; tum domum redibat. Cumhis trib. iter
per filuam faciensmouaarborum herbarumq; fpecie5ilmul canoro auiü con-
frZlTi**- centu>adPr^icandas Deilaudes inuitatus3totum Pfol. 104. altavoce cecini.
ßionesBttbari. Tres illimei comites adeo cantu(neq; enim verba capiebant)iuntdele6tati,
vt Ottesnenille&nko Pfalmo vultu maxime hilari Iiis me compellarit verbis:
Tußamfmuißimheciniß't^actuuscantus mihi in memoriam reuocamt gentü cuiufi
damiqu&S$rvicinaeßnobi5,&ßcia modulationem : quo non mediocri afTexStus
fum laetitia. At(inquit)illius verba capimus.tua vero minime.-quarfo igitur,vt
quidnamidilbivelit3quodcccinifti3nobis exponas.Ego^tumquantüpotui,
copiofe(folusenim tum Gallus mm Ulis eram y duo veromeinproximo vico
opperiebantur)expofui meingenere Dettm celebraffe, ob rerum conditarum
pulcbritudinem,ac earü adminiftrationem: fpeciatim vero id i Iii a me tribu-
tu fuifie,quodfolus homznes ceteraq; animantiaala^quodq,- arbores acpla-

tas,

InBrafiliam.

tudinemsacearumadminiftrationem: fpcciatim Vero id illia me ttibutum
fLiifre,quodfolushominescxteraq-,animantiaalat,quod^ arbores ac plan-
ras, qua? in vniuerfomntteiTarumorbe9eiusviacpotentia enafcantur. Can-
tionem porro illam iam olim ante decem Lunarum millia(qua?folaeftillis
remporum diftin&io)i Dmllius mei fpi ricu di&atam fuine, atq; ab Propheta,
exnoftrisfummocantatam, &poftens ineundem vfum traditam. Atha?c
Barbari (prout funt ad ea , qua? dicuntur attentiffimi , & eeeptum fermonem
minimeabrumpun^hunemeumfermonem^queminfemihoramproduxe-
ram,auideexcipientes ingenticumadmiratipne.inexclamationem hanc e-
ruperunc. The, quam vos Mair{Cici\\i Gallos appellantty^fc eflis, qui totarcana
faatis ,qMnohis mißrü 'ocf«/wy»»^Indcexillisquidani, vc mihi gratularetur
animalculum y^gört, quem gerebat(de quo c.p.)itamecompellans dono de-
dk: Enübi,qma fuamter accinißi. Hanc ego digreffione haud grauate adiunxi,
vt docerem Barbaros^w^ö^quanturnuis in hoftes feroeiflimosmon ad-
eo effe agreftes, vteaqua?audiunt,cum iudicionon difeernant. Imo aufim
affirmareillosfermonibustexendis aptioresene3quam fint ruftici noftrates,
atque adeo exiilis permulti, qui vel magnifice defeientiunt.

Iam fupereft, vt quasftionem expediam,qua? hinc oritur, vnde nam Bar-
bari Americani genus duxennt. Ego vero primum affero quidem eos ex vno
filiorum Noachi,onginemtraxiire3 fed a quo non ita conftare : quod ne-
qaeexfacrahifl:oria5neque ex profana comfirmari poflit. Conftat quidem
Mofim, vbi de lapheti fiifis verba facit , eos Infularum incolas fuifle auere-
re:fedquiaomnes in eo confentiunt, quodeo loco Sfofis Grzciam , Gal-
liam, ßdtaliamdefignet,quasregiones,quod interie&um fit mare, Infu-
las appellat , minime conlentaneum eft illud ad Amencam referrc. Nemi-
nem quoque credo afTenfurum, fi dicantur ä Semo oriundi, ä quo Iudai &
fernen benedictum; licet ipfiquoque vfq* adeo fuerint deprauati^ vteos tan-
dem meritiflime,reiecerit Deus. Itaqne quandoquidem illi earum rerum pe-
nitusfunt ignari, qua? ad falutemasternam fpe&ant ( quam in folo Chrißo
fumusadepti)fintquegens(fiqua?alia)äDeomaledicl:a 8c dereli&a: etfiad
hanc vitam, quod attinet, iam demonftraui, atque demonftrabo etiam de-
inceps3eos de rebus iftiscaducis non admodum folicitoserTe, quo fit 3 vtvi-
tamhilarem, ac ferme curis vacuam tranfigant, contra quam faciunt no-
ftrates non pauci, terrenisiftis adeo inhiantes , vtvcriüs languere quam vi-
uere dicantur.probabiliüs efTe videtur,eos ä Chamo originem trahere. Quam
fententiam hac eoniedura verifimillima confirmo. Cum lofoe iuxta pro-
mifiiones Vatnauhu fa&as , mandatumquefibipeculiariter datum , inter-
xamChanaan iftgiederetur, teftatur feriptura, tantum terrorem irruifle fu-
perillius terra? incolas, vt dMucxent metu Ißaelitamm : vnde etiam fieri po-
tuit ( quod aliorum pace dixerim ) vt Americanorum noftrorum maiores,
Jfraelitarum confpe&um fugientes mari fe commiferint, ac tandeminter-
ram Americam appulerint. Quinetiam Gomara , hiftoria? Indien feriptor,
vireruditus, exiftimat Temenfis , quorum terra Braßlk eft contermina , a

Barbarifuam
agnofeunt ob-
c&cationer».

Vnde nam o-
riginem traxe-
rint Barbari.

Gen.ic'. y.

Americanifae-
keiter hanc
tranfigunt vi"
tarn.

Videntur a
Chamo orti.

Lib.5.6, Mj,

Hiftoria Nauigationis

Chamo onglncmduccre 3 ac maledicliionis diuina? in Chantum ha?redes efle,
Quod mihi in meutern venerac, & in cornmentarios retuleram,annis 16. an-
tequam Gomara libros confpexiffem.Huic quoque fententia: idfufFragari vi-
dccuv,quod in Sapientu libro feriptum extat, c. 12. v. 4.5. Antiquos habitatores
terra fitnUa, yißera comedijfe humanarum carnium. Attamen., quia multa aduer-
fus ifthrec afferri pofliint, prout mukös in ob jedtionibus afFerendis laborafle
fcio ; nihil mihi nac de re ftatuendum exiftimo. Ergo fruatur vnufquifq; fiia
fententia,vt vc i!t,ego pro mea parte, ceniflime fcio eos homincs elfe,ex Ada,
mi corrupto femineprognatos, ac tantum abeft 3 vt eorum in diuinis rebus
weqcö-.;cnci perfpe&a, fides mea, qua: aliunde per Dwgratiä firmatur, coaeufia
aut labefadatafueritjUiulto minus, vtinde Atheorum & Epicureorum mo-
re,aut nullum eile numen,aut fi quod iit,rerum humanarum curam abiecil-
fg concluferim.Cum potius agnito in illis maximo diicrimine,quod eft inter
eos,qui Spiritu SanUo & Sacrarum Itter arum lumine funt illuftrati, &: aliosqui
ccecitati iux acreprobo fenfüi funt traditi, magis aemagis fuerim in ample-
. xanda ca4efti veritate confirmatus.

Gonfanguir.i-
eatiigritdui*

Atourajfap
quiißt inter
B*rba,ros.

Simfliciflimut
nubendimoduf,

folygamia. ]

Concor di&in-
ter American,
mulieresad-
mirmda.

Cap. XVI. ,

De coniugio}Polygami<e3 & confanguinitatü gradibm3quos Barbari obfiruant:
deque liberorum apudeojdem educattone.

N coniugiis hi tantum obferuantur conianguinitatis gra«
dus: nemo eorum matrem , fororem, vel filiam in vxorem
ducit;reliquorum ratio nulia habetur : patruus neptem du-
ck, atqueita deinceps.Tamen,vtinfradicetur in colloquio
Amenca?w3 nemo filiam aut fororem fui Atourajfap matri-
monio(ibiiungerepoteftJsautem^(?«r^/^^dicitur,euius
tanta efb cum quodam neceflitudo, vt bona inter vtrumq; fint communia.
Ritib, vero feuceremoniis nullus eft locus. Qui vid uam a u t vi rginem c upit,
compertaamatas voluntate,parentei3autfi deiint,propinquosadit, rogatq;
num filiam fuam Tibi nuberc velint? Si annuant, eam continuo domum de-
ducitmulloconfcriptodotaliinftrumento (perfcriptorib.enimapudBarba-
ros nullus eftlocus)atq-,pro legitima vxore habet. Si verorepulfam patiatur,
abfqivllaanimipeiturbationecoeptodefiftit. Sed notandüeft, Volygamiam
apud eos in vfu e{Te,ac proinde cuilibet viro tot vxores ducere , quot visu fue~
rit licere.Imo quo plures quis habuerit,eo fortiorem&generofiorem cenferi.
Inter c^teros quendam vidi,qui odto domihaberet,atq5 deillis non raro per-
multa in fui comendatione prasdicaret.Id vero eft maxime mirandum , quod
in tanta vxorü multitudine,licet vna prx ca^teris a viro diligatur, exteix nuf-
quam illud jegre ferant,aut Zelotypia ducantur ,aut aperte muflitent. Itaque
tranquilliffime & maxime concorditerviuunt3 fua xylina eubilia texentes,
rem familiärem curantes,hortos conftruentes,radices plantant^s.Difpicianc
veroomnes,annon(edamfijpö/)'^^ ä Deonon eflet prohibita) inter raii-

InBrafiliam«

235

lieres noftrates tarn bene conuenirepoflet.Melius fäne cumquouis ageretur, BigreJfl0 in rU
fi adtriremesdemandaretur,quamvttantorixamminuohcroimplicaretur.
Huius rei teftis eft lacolnS.PatriarchtemxietaSydii&is Lea Z$ Rachel quatum- Geni9.^^
uis fororibus. Qui vcro fieri poflet,vt noftrates mulieres plures vna nmul vi-
ueren t? vt vna illa,qua? a Deo in adiutorium viro data eft,non raro inftar mali
cuiufdam genii domeftici eum vexec ? Actamen non eo hxc a me dicuntur
animo,quaii eas infimulare velim,qu£e fefe in officio continent, hoc eft , ob-
reqaiumculrLimq;virisdebitumexhibent:quinimohas,qua^(ibi hac ratio-
neiaudemconciliant:tanto magis laudandas, quamreliquas vituperandas
cxiftimo. Atqui, vtadinftitutum de Americanorum coniugiis fermonem re- aSentZ-
uertar,fciendum eft,adulteras mulieres adeo Barbaros abominari, vtfola na- meric*
tur^legedudijhaTCobfementjinvirifitameirepoceftate^adulteram velma-
dare, velfaltemfummacumignominia & opprobrio dimittere. Hoc qui-
dem verum eft,eos de innuptarumpudicitia conferuandanon admodüfol-
licitos efferimo facile cuiuis eas proftituereäta, vt^quod iam a nobis eft di6tü)
permultas in variis pagis ab Neuftnis Interpretibus compreftas viderim,qui- Pueüisßupr»
bus tarnen nulla ob eam rem ignominiae nota inufta erat. Nuptasvero dili-S»^^
genter caueantjne hac in parte peccent,niniacl;ationis aut ignominiofe di-
miffionispcenamvelintincurrere.

A me praterea eft obferuatum(quamuis i I Ix regionem calidam incolant,
ac contra quam de Orientalemplagam mcolcntibmvulgo dicifolet.) Iuuenes
cum mares tum foeminas libidini non admodum deditos efle. Atque vtinam
noftrates asquefibi hac in parte temperarent. Verum , ne plura quam par
fitillistribuam}memini,cosnonnunquam inter nxandum conuitium hoc
Tyuire, hoc eft, dpwoKonoq, mutuofibiobiicere (olitos, ex quoconiicereeft
(neq; enim pro comperto habeo , nec affeuerare velim ) flagitium illud apud
roslocum habere.

Grauida? mulieres ab grauioribus oneribus tantum abftinent, reliquaG"«^*»-

° A r i. III • IteresAmertr,

munia coniueta exequuntur. Ac lane mulieres multo labore viros ante- quomodo/eg*.
cedunt: viri enim (nüiquodaliquandomatutino tempore, nufquam meri- tmt'
diano arbores quafdam ad hortos conftruendos collocant ) tempus infii-
muntinmilitia,venatione,pifcatu, clauisligneisfabricandis, arcubus , fa-
gittis , aliifque id genus. Ad mulierum partum quod attinet , non auditione
aceepta, Ted vifu perceptareferemus. Ego aliufque Gallnsm vico quodam di- vir{Ame^
uerteramus , circa mediam noctem clamorem muliebrem ingentem exaudi- rj^ßetrU
mus,{urgimus,eam ab belua too/^mnterceptam rati , accurrimus , muliere
parturientemoffendimus,cuivir obftetricabatur: is pueruio in vlnas rece-
pto, dentibus vmbilicumabfcidit,nafum verodepreflit(illienim puerorum ^ayeBarU
formam in (Imitate collocant , contra quam faciant obftetrices noftrates,

\? IT« 1 \ J depnmntHV

quannfantulorumrecensnatorumadelegantiam protrahunt) quod etiam
apud ca?teros omnes Iocum habet : editus in lucem infantulusftatimla-
uatur , ac coloribus atro & rubro a patre depingitur tum , fafciis minime
inuolutusjxylinocubilipenfiliimponitur. Ac fi mafculus fuerit , pater Ii«

Gg * /

^IMBMIlBlMCTiBiraiMIEllEllEl^

Hilm wjm m/immtMM

fönender um

Infttntulorum
slimentum.

236 HiftoriaNauigationis

flS^ g"cur^ gladiolum, pufillum arcum3&paruasfagittasiam inde ab natiuitate
ei dabit,lecltuloq; cum puero imponet , ac puerulum ofeulis , hifque compel-
lab i t verbis: Mifili9vbi adolemrü advltwnem de hoßibtss tuü fumendam form eßo

Wgkfit Amer. < 1 .., ■ r . , . J. , J , J J

impolitionemquodactiner,meminieiim?de quo modo egi,
ab parente Orapacen nominatum fuifle. Qua? di&io arcum 6c heruum fonat'
vox enim eft compofita ex öjvrj^quod eft arcusa& temeruus. Eadem quo-
que in aliis feruatur ratio. Nam Uli ünc dele&u rerum Tibi cognitarum nomi-
na liberis imponünt,vti nos canibus,aliifque noftraeibus brutis: verbi gratia,
togoj^quadrupes ^mmzlxArygnan^llm^Arabeuten^ brafijia arbor ; Pwdo,
herbapraegrandis^&ficdealiis.

Alimcntumcft praeter lacmatcrnum/arinamanfa,&tcncrrimüquodq;
eibi genus. Puerperabiduo tantum , aut ad fummum triduo difeumbit, de-
inde puerulo mitellaxylinaimpofito vel horcum petit}aut ad caetera ^pedi-

cndancgotiaproficifcitur.Quar tarnen nonitafuntaccipicnda,quafinoftra-
ti u m mulierum confuetudini detra&um quiequam velim | quae ob aeris in-

temperiem vigintiminimumdiesrefupina?iniecl:oiacerit: quaeq; adeo funt
<felicatae,vt nulla vrge>nte neceffitate/unul ac liberos fun t enixa? proeul ab fe
eos ablcgenr,atq, adeo vel infeiis ipfis extinguuntur3vel faltem iam grandiufc
culifint,oportetvtlufibuseas oblcdlent, antequam domum admittantur,
At vero/i delicatular quaedam quaerantiny niuriam fibi a me fieri j qui eas cü
Barbaris mulieribus comparem,quarum inquientrufticitas nihil habet cum
fuateneritudine commune: equidem ad leniendum acerbum iftud dictum
■Digreßo in eas ad Bruta ipfa animantia remittam. Qua? quidem vniuerfa, neexceptis
^SSmt minimisauiculisvnavcluti voce eas docebunt, generi animantium omni a
i**> natüraefTeinditumjVtdcproIiscducationefitfolicitum.Atqi vttandem ob-

ie&iones omnesantevertam, quaeroabiftiusfarinarmulierculis, annon fmi
deUcatiorcsrcginaquadamGA^? qua? cum comperiiTet, puerulum fuum
alicnasmulierislaccxfuxiüc.maternoacccnfa affeclru, adeo excanduilTe fer-
tur, vt non prius conquieuerit,quam infantulus lac afienum euomuilTet?

Sedadrem3apudnoshaecobtinuitopinio,puerulos3 nifi diligenter fa~
feiis inuoluercntur3acconftringerentur3diftortisfuturos cruribus: atqui af-
fero ifthaec minime a Barbaris curari(vtpotequi infantulos recens natos, nu-
dosacminimereligatoslectisxyJinisimponanOquorum tarnen liberi om-
nium mortalmm re&nTime incedunt.Fateor equidem aeris temperiem ad id
plurimumvalere,acproindeconcedo,puerulos noftrates hyemis tempore
diligenter elTeinuoluendos, aefafeiis incunisreligandos, quod alioqui fri-
gori ferendo mit impares. At aeftatc ac temperatis anni tempeftatibus , pra>
lertim cum gelu non riget{cum bona tarnen aliorum venia) ceniuerim,quan-
tum experienriaaflequipotui, infantulos vineulis illis elTefoluendo&atq,in
Jibertatem vindicandos,genere quodam cubilis ad id exeogitato, ex quo de-
cidere minime poflent. Acfane inhac Tum fenrentia , non parum incom-
modi afferre calorem mmmum,quoaeftatis tempore pueruli apudnos fafeiis
reuin6ti,quafi percoquuntur.

; Ne

InBrafiliam.

237

Ne tarnen plura quam par fit fatagere me ab nonnulüs obiiciatur,pueru-
los noftrates parentibus &nutricibuseducandosrelinquo. DcAmericanü "TLndlp
yeroaddo,matrcs,qu* & linteis carent,&foliorum(quorurn tarnen maxima ^t/l^*
illisfuppetitcopia) adha?cminifterianon vtunturadminiculo, fruftutisli-
gneis tarn diligcnrer pofteriorainfantulorumabftergere, vtab omni forde
contiauo (int immunes» Adultiores quoq-, eandem feruant ratio nem , quos
etiam(infoedam iftam materiam paulifpcr digrediens ) commemorare übet,
in cafis quidem mingerc confueuifle,nec tarnen faetorem vi! um indeoriridi'
cet igni bus crebris fere iugiter coli uceant \ atque arena firit 1 rata? : at quoties
aluumfuntexoneraturi , procul aba-dibusfecederefolitos. Prfcterea, cum
Barbari de hbcrisfuisfingulisfintfoiiciti , quorum in fingulis familiis ma-
gnus eft numerus (non rantus tarnen , vt occurrat pater , qui fexcentos filidl
fufceperit,prout Gen.Ind.Scriptoraffirmat, Regem conipedum efle, cui tot c*,*.
eflentliberi, quod merito quidem inter prodigia eftrecenlendum) tum vero
maxime mares diligunt, quod foli bello fint apti , ac vindidts de hoftibus fu~
menda- fint cupidiilimUam vero , fi quis qua-rat , quonam cos im buan t a te-
neriseruditionisgenerefRefpondeo: exiis.quseamecapitibus/. i3.&i4.de
eorum ingenio, bellis, ac hoftium deuorandirationediCtafunt, facileeue
colligere eos,quibus fchok ne auditione quidem nota? funt, bonas artes mi-
nime edocere. A c proinde, eos tanquam veros Lamechi, Nmrodi, tfEfam fuc- tZ
cefloresmonmodo venatores efTe, & bellatores, Ted etiamhominum matfa- *Libm
tores& deuoratores.,

Infuperder^ö^W^W^*ör^coniugiodicere3quantumferetpudor,
pergens,airero(contraquamabnonnulliseftc6fiaum)virosnaturalemve' *

tnre-
bno occupentur
Birban. Natu,
raiwuerecun-

recundiam ieruantes,nuiquam cum vxoribus coram congredi. Quain rc no iug,u JeruatHr*
modo funt Cynico illi praferendi,qui W deprehcnfusimpudcnti/G-'
mcrcfyondhfehomwemplantareikd etiam faetidiflimis noftratib. hircis.qui
hominumconfpe&um turpia quaken admittentes minimefugiunt Prarterea
cjue di&a funtmotatu eft imprimis dignum,nos,qui in terris illis per annum
integrum viximus, faeminam nullammenftruislaborantem vnquam con-
fpexifle. Egocrediderimjfluxumillumrationenobisignotaeasdiuertere.
Puellas enim annos duodeeim natas vidi, quarum latus ab axilla ad genu vfq-, tHZ'^?
animaliscuiufdam denteacutiffimoabmatrib. incideretur. Puellx vero prx
fummo dolore frendentes3magnam cruoris copiam emittebant; hocillas re~
medio menftrua anteuertere coniieio. Hic vero fi a medicis , atq j aliis harum
rerum peritis obiieiatur, hxc cum eo, quod nuper a me eft diclrum , midieres
Barbaras efrefcecundiiTimas,nonconuenire,quandoquidemmenftruis cef-
fantibusraulieresnecconciperemecparerepofluntrRefpondeo.mihiinani-
mo non efTe qujeftionem hancfoluere^mo nec plura de his adiieere.

Cap.y.fub fmem eorum rerellimus errorem, qui vel fcripferunt,vel taci-

tecrediderunt/ceminarumnuditatevirosadljbidinempellici.Nonnullaet- \
iam de puerorum Barbarorum educationeadiunximus. Itaq;ealecT:ormde
rcquirat?mongo,vtfufiorifupplcanttra<aaaoni,

Cap.

1 i

jwmiB«B»iroimiqi^pnin«rairo«im<i^^

238 HiftoriaNaujgatioBis

Barbar icen-

Capvt XVII

Jguid leges^rndquepolitiaapudBraßlienfisnuncHpari poßit; quam humaniterexci.
piant bofyites'-deque lachrymü ac fittu fermonibm^qmbiu hoj^ites in
ipfi ingreßu ab mulieribm excipiuntur.

D politiam Barbarorum quod atrinet, vix credibile eft,qua
corditer viutt. S^^^^^^S puichre inter eos fola natura luce duölos conueniat. Nec

referri iftud poteft5 nifi fummo eorum pudore., qui diuinis
&c humanisiüntinftrucT:i legibus. Quod tarnen de tribuli-
bus inter fe,aut de foedeimiseftintelligendum:etenimerga
inimicos>quomodofegerant}iameftanobis demonftratu.
Si qux tarnen contentio interquofdam apud eos exoriatur (quod rariflimc
acciditjnamtotoannifpatio, quo apudeosvixi, bistantumrixantesvidere
mihi contigit)fpe£tatores litem componere minirr? e curant: Ted eos pro libi-
mmicidarum dineagere,QCulos licet fibimutuo fintconfofTurijfinunt.Atfi alter alterivuL
pPZiB*r6am nus inflixerit, com prehediq j poflit, vulnus ei cadem in corporis parte ab vul-
nerati cognatis infligitur. Imofi forte vulnus mors confeqtiatur, ab mortui
wt m> ?• Cognatjs Je medio tolliturhomicida,Deniq; uitampro njita^oculumpro oculo}

^^m/?r<}^^ixpendunt.SediIiha?c3vtdixi3raniTimeapudillos
Tagi&famiiia Res Coli apud eos funt cz(x3 Sc agri Jonge ampliores 3 quam qui incolis a-
dißlnJZ lentis defiderentur. Ad caias quod atriner, feiendum eft primum, fingulos
modo. pagos fexcenta horninum capita capere , quare complures eadem cafa
habitare necefle eft. Attamen fingulis familiis fuum occupantibuslocum
(abfqj vllo interftirio: nam nihil eft, quodimpedlat, quo minus ab extremo
vnoadalteruma^desilla^pateant, quasinpaflustfo. vtplurimumproducun-
tur) pater quifquefamilias vxores &liberos feorfim pofitos habet. Adharc
obferuandum eft ( quod eftfanemiraiidum ) Amencanos vnumlocumvl-
jSSHSuf tra epinque aut fex menies non incolere, Scd exportata materia, atque herba
fonath. PmdoMuibus cafe eorum conftant,vicos fiios frequenter tranfportant, qui-
bus tarnen eadem femper feruantur nomina. Nos ipfi pagos nonnullosä
priftino locomillepaftibusremotosconfpeximus. Exquibusfatisconftat,
non modo apud Americanos noftros ingentianon sedificari palatia(quem-
Giß.Ge»jnd. admodum a quodam feriptum eft 3 Indos Veruenfes domosligneas tarn ma-
W.*.cap.6o. gnificas habere > vt in illis ccenaculafintlongitudinepafKiumcL. latitudi-
ne vero lxxx.) fedetiam anullo cafam a^dificari , quam & perficere, imo Vi-
tra vicies ftruereac deftruere ante obitum non cogatur5 fi tarnen iuftam ho-
minis astatem attigerit. Iam fi quaeratur ab ipiisacurnam tarn frequenter fe-
desmutent ? Inpromptueftrefponfio : Ccelimutationem ad valetudinem
multum conferre : praterea fe, fi ab maiorum confuetudinerecederent,
§Luosagrospe- confeftim interituros. Ad agros quodattinet, Moujfacat quifque aliquot
'ßdMtAmerie.' quidern peculiares habet, quosproarbitrio, vbicunq> vifumfuerit,ad com-
ponendos hortos feligit. Sexanxiamillamcurädefundisdiuidendis,&limi-

tibus

InBrafiliam. 239

tibus flgendis , & defmiendis agris auaris & leguleiis noftratibus relinquunt.

De eoruni fupelledile non femel ä nobis in fuperioribus eft di&um. Sed
nequideoramamittamus, qua? ad Oeconomiam Barbarorum pertinent, hoc 4
loco recenfebo Amencanarum mulierum in goflypio (cuius apud eas vfus eft
multiplex, tarn in funiculis, quam in penfilibus fuis cubilibus texendis) n en-
do artificium.

Extraktum ex flocculis,pro omni carminatione digius aliquantulum ex- g»$a"«* j«*-

, L o l rnodonentA-

tendunt,tumnumiaceruatimdiiponunt(nam colis vtinonnorunt) pro ru- mmcM*iim*.
fo virgulam habencdigiti crailitudine,pedali longitudine,quaorbiculum Ii-
gneum transfigunt,goilypium virgula: fumme alligant,tum ad femur(vt fu-
fbsfuosfblent noftrates) inftrumentum illud torquentes , e manu emittunt.
Orbiculus ille per dorn os vel plareas inftar verticuli deuoluitur, Atq; eo mo-
do filumnent, non modo craflum ad cubiliaxylina texenda^ fcd 5c iübtiiilli-
mum. Huiufmodi ego in Galliam attuli , quo thoracem e Candida teia ornari
curaui; cuius titaerat tenuitas, vtaquibufuis prolecHiflimo^m^ haberetur,

Cubiliafuaxylina Inü nuncupant. Fc£mina?,ad quas pertinet iftud opifi- uu^ku
eium, textrinas habent ab noftratibus nonnihii abfimiles : neq; enim in pla- xy mtK
numfuntconftru£fce , nequetotmachinamentisconftant,iededitasadea-
rumftaturam,{uo moreordiuntur,tum abimo texediinitium faciunt.Qua?- Cu^iliaBar^
dam ex cubilibus illis ad formamretium, aliadenfiorain{Lartela^rariffim?eri>''««,3'?«^
confieiunt. Quinq^autfexpedumlongitudinem obtinent, latitudinem vi-
nae:extremo vtriquefibulaTxylina?adduntur,quibusfunesannecl:unt:acrra-
bibus ad hunc vfum in call saccommodatis fufpendunt.In Caftris degentes^
autinfiluisadvenationem, autiniittoribus ad pifcatum eaexarbonbuslu-
fpendunt.Hasc cubiliame quid ä nobis prcetermittacur ) vbi lordes vel ex hu-
mano fudore,vel exfumo, ob ignis perennitatem contraxerunt hoc abluun-
tur modo.Mulieres fru£tura quendam in filuis colligunt, forma ab Cucurbi-
ta? plane non abfim i Ii, verum Iongeampliorem,adeo,vt3egrefingulapoma
altera manu guftentur,hos fru£tus fruftratim concidunt , atque in prasgran-
de aliquot fictile vas coniectosaqua madefaciunt. Tum baculo vehementer sptm^qm,
mouent5atquefpumam ex illis excitant, cuius ope (loco faponis) cubiliafua/^^S*
itamundant>vt niuem vel fullonicos pannos candore adarquent. Ca^terum AmeriCt
expertis iudicandum relinquo , annon fuauius , a^ftiuo prasfertim tem pore,
in cubilibus illis decumbatur,quam in ledis noftris vulgaribus : an etiam fe-
rnere in hiftorianoftratecmv^arfo longe eommodiorem eflee-
iufmodi ciibilium vfum in excubiis,quam vt recepto more, milites in <^&|fe
volutentur,nam & veftes confpurcantur, & pediculi comparantur , & quod
magis eft , fi ad certamen fitconfurgendum corpus quodammodoarmisj
quas continuo militibusadhanent,conqua{Tatur : quod mvxhis Sancerran*
obfüdione experti ferio fumus. Hoftis enim per integrum annum adpor«
ms noftras permanfit.

Reliquam Americanorum Supelle&ilem , vt in pauca contrahamus , mu-
lieres ( quibus res domefticaeft curae) Cannas jngentes parant, & prargrandia

fi&ilia

,240 HiftoriaNauigationis

dtiria&exi- ficlilia vala conficiunt ad Caouin 11mm im ponendum. Ollasquoq;variaFor-
frmSesA^ nia erfingüt, pelues paruulas &mediocres,paropiides,atq; id genus alia vala,
7ZtC/"M' *luar extrmfecus quidem mininie funt polita^intrinfecus ramen adeo lauiiga-
ta de albatnefcio quainfe&urajqua? carinii© mdurefeitdecorata, adeo vtfin-
gulorum noftroruminduftnammulieiesillxfacileada-quent. Prartereafu-
cum nelcio, quemLeucopaeum aqua madefaciunt, deinde varias rerum for-
masinfuis vansaffingunt intrinfecus,atq} in iis praefertim , m quib farinam,
aliaq; eiborum gencraafleruanda reponuntur. Eorum itaque vfns eft gratifli-
miiSjimo longe prsftant illa vafaligneis,quibus non pauci hic vtuntur. Hoc
tarnen pi£tricesillae Laborant vitio, quod vbipenicilloquicquidcollibucrit
effinxerunt 3 11 rogentur eadem denuo pingere, minime poflmt: quod exem-
plumnullum praeter phantafia^fuannduftriampropohtumhabeant. Hinc
fit3vtpicT:urarumiftiuimodidua2 vix vnquam hmiles reperiantur.
fotuiataiia% Pra?terea(vtalibidixi)Barbari Cucurbitas aliaq* frueftuum venera habent,

vxß* ex frnlli- i- • 1 -n- !• 1 °n ,.r

buscorbes& qua? diuidunt atq; concauantjUliq^pro poeulis(qua? £0/t/appellant)alnique
oemißrt. varjj vfLls vafis vtuiitur.Corbes quoq, habent am p las & mediocres3atq-, adeo
caniftros , iuncis aut herbis fubflauis, ab ftramine tritieeo non alienis aptifli-
me contextos. Hos Panacon nominanr,inq; illis r a r i n a m , a 1 1 a q u e , q u £ fuerint
vi(a,imponunt. De armis, veftibus plumaceis Jnftrumenroq; Maraca iam eft
anobisfacl:amentio:itaq;vtbreuitati confulam, plura non addo, Ecceiam
Cafas Barbarorum extrudtas^atq, fupelle&ile inftru&as habemus , iam ipfi in
illis funt inuifendi.

B*rbaricomi- Sed paulo akius iftud eft repetendum. Etfi Tououptnambaultij hofpites
exätltm! perquam humaniflimeexcipiuntjtamen Galli , aliique aduena? , qui eorum
lingual funt ignari,initio non partim funt ob tarn infiietos mores attoniti, E-
goquumprimuminter illos verlarer (quod 20. circiterdiepoftnoftrumad
caßellum Coligmum appulfum contigit ) Interpres quidam ad vicos quof-
Eowmqti&au- ^am m continentem me deduxit , is, quem primtim vidiindigenarumlm-
aori,cumpri- pu&Tbouraci , Gallica vero Pepw , de nauclcri cuiufÜam nomine 5 quiquon-

»s«»? Barbaras ö l 11

adiiuaccide. dam ad eum locum nauem onerarar, nuneupatur^quatuor tantum paliuum
*nm£u* rnilhbusab caftellonoftrodiftat.Inipfoingreflumefrequentes eircumeunt
Barbari,hilque compellant verbis: Marape-derere.Marape-derere^hoc eft, quo
nomine vocaris } qua? quidem voces vere mihi erant Barbara? 3 alius vero eo-
rum galerum meum mihi ablatum capitiluoimponit, alius cingulum&
enfemmeumlaterinudofuofubligat: alius tunicaminduit, mequefuiscla-
moribus hebetant , atq;meisindutiipoIiishuc3dllucdifcurlant. Ego tum
meorumomniumiadluramfecifTe me arbitrabar, nec fatis Iciebam, quam
tuto apud illos eifern. Verum vtipfeexpertuslum 5 metus ille ex roorisil-
lorumignorationeoriebatur 3 illienim Riem omnibus aduenis, prarfertim
Iis, quosnondumconfpexerunt, fac-Htare iolent, Ted vbi animi gratia ali~
quantiipereohabituobambularuntjfingulapraecisereftituunt. Tum f Iii ab
interprete admonitus , illos vehementer optare, quod mihi nomen eilet,
intelligere : fed in eoedendoabnominibusapudnosvfitatisabftinendum

elfe,

InBrafiliam, 241

cffejVtpotequae Barbari nec pronuhtiare ( Ioarihis cnim loco Nian dicebant)
nec memoria? mandare pofTent : led aliquid efTeproponendLirR^uodillisefTet
notum. Res tamfoeliciterfucceffit, vt^ quaiitum %nificauitmmiinterpres,
qui lingual Braßltcx'tm peritiffimus (neque enim fubtilius iriquirendo hxc
confinxi3vtimpudentercalumniatur rteÄ,ineptiiluiiede fuo ^uoniambeco
Viror. Illuftril. Jibro diflerens) nomenrneum Lerij Oftreum fignificaret, Ita- &»^*»w*
qüerefpondiriie, Lery-oujfott vocari, Illi rem proLwe^ atque inteJ:iedioh^fu^
admirantc The ! erebro vlurpata, bis me conipellare. Traclamm fane norhen \
necunquam Mair^ullum ojfendimm^ cm taleejjetnomen. Ac fane C/wnufquam
hominem in täle oftreum transformauit , nec qui tarn fedulocum Flyßdiffc-
reret^quam ego exillo tempore cum Barbaris düTerui. Obferuandumeftau-
tem eos adeo tenäd efle prarditos memoria, vt Ci cuiuiquam nömen femel au-
dierint, illud nunquam obliuioni marident. Reliquos, quos in holpitibus
excipiendis obferüant ritus^oftea recenfebo : iam quid mihi tum primum in-
terBarbaros verfanti contigenc $ explicabo. Ego cum interprete eo die vlte-
rius Tum progreflus, atque in pago Euramirt, Indigenarum lingua, (jaüica. vero
Gofer de interpretis cui ufdam nomine,qui cum aliquandiu incoluerat, diuerti-
mus :occidentcfoIe appulimus, Barbaras faltäntes3 ScCaomnantes 3 ob capti-
uum, quem eo die ma&arent, orTendimus. Carnium illius frufta Boucano im" mrlariv*l'n*
poütaammaduerto. Quantoibihorroretuenmperculius, minime quan'eü-
dumarbitror. Attamenidminimumfuit, ß cumfummo metu, quo poftea
fuiconfternatus,conferatur. Cafam ingredimur, cubilibus penfilibus infi-
demusmorerecepto: fceminareo3quiänobis diceturmodo^lugent,, Paterfa-
miliasamicisnosexcipit verbis, Inrerpr'es, qui iftiserat afliiefa&us, quique
eorum compotationibus apprime deledabatur^ me rerum omniuni ignaruui
iniäiutatum relinquit, atquead faltantes ac Caomnctntes abijt. Ego vero , qui
derenuseram, poftquam me farina, Sc quibufdam aliiscibis nobis appofitis
refecijin Cubili decubui* Attamen & ftrepitu Barbarorum faltantiurri& cdoui-
r\mtmm & captiuum deuorantium , mox fui expergefa&us, & ( quod maxi-
mtim) quodam qui captiui boucanatum pedem manugeftabat admeacce-
dente.atque ame( vtpoftea intellexi}tum enim verba illius minime capiebam)
annon vellem ex eoederequasrente, adeo fui metu confternätus, vt a fomnö-
len tia f uerim penitus Iiberatus, A c fane ömnino credebam geftu illo, quem in
deteriorem parte m rapiebam, ab Barbaro mihi indicari, jfore vtmox carnes
mea* eo modo vOrarentur. Pra?tei*ea vti metus fufpicionem parit . in menttm Con^n^
mihi exemplovenitilnterpjretemprodidifleme, atque in Barbarorümmanus imeiuaofer-
tradidifle. Quare/i quafugiendipatüiflet mibi via, ego impigre fugarri cäpef mnu'
fiiTem. Sed vndiqüaque me Barbari3 quorurri mentem non Tatis noueram
(nihil enim mali in me moliebantur) circum ftabanc. Ego in metü Confirma-
tus futurum ominabar , vt moxmadarer, quäre totarii noaem precibus ad
^^(undendistranfegi. Cogitentlecl:öres3quideijs5qu£Eame narrantur,
ferio cogitabunt, num mihi ionglilimä Vifa merito fuerit. Prima luce Inter-
pres (quitotamnodem cum Barbaris geniöindulferat) ad meredit, atque me

H h pallidum

'-' ßt m.n w.» r.'m »■ » ■ > ■ mym wa.

242 HiftoriaNauigationis

pallidum atquerebri correptumvidet : ibiquxrit > num maiehabererflj
annon placide quieuißem f Egotumacriter cum increpare , quimein-
ter Barbaros illos folum reliquiflet , quorum fermonem minime capie-
bam: quid multa ? cum metum deponere non poiTem, obnixerogo, vt
finemoraillincfaceiTeremus. Illeyerobonomeanimoefle iubet : ac minime
irialeinnosarTedos elTe Barbaros denuntiat. Remomnem Barbari saperit^qui
mihi totamno6tem,vtaduentumgratularentur,adftiterant: illi (ignificant, fc
de eo non nihil fubolfecüTej dolere tarnen (e , quod in tanto eorum metuno-
dem illam tranfeghTem. Ac tandem in cachinnos prorumpunt, quod füit me-
tusilliusmeifolatium. Indeadquoldamalios vicosego & Interprcs illeperre-
ximus, Sed ifthsec de primo meo inter Barbaros errore dida fint fatis,Ad cetera
reuertar.

Hi funt ritus,quos excipiendis hofpitibus Barbari obleruant In primis o-
portethofpitemftatim, vbi in domum^o^c^illiusfueritingreflus,quem
fibihorpitera delegerit (quodinfingulispagis eft faciendum , necadalium eft
diuertendum, nifnlliusinmalam gratiam velis incurrere) cubili xylino pen-
MuiieresAm- fili infideat,ac tacitus ibi aliquantulum remaneat. Mox midieres adueniunt,
ZZTntSdl cubilecingun^humiquefedentesmanusoculisimponuntfuis.atqueeomodo
Pnu fauftum hofpitis aduentum deflentes 3 innumerain illius laudem proferunt.

Verbi gratia : tu tantum^ ut adnos accederes , laborem fefiepiflr. tu bonm es fort ü es*
Hofyhisapud siverohofpesfueritG^/^addunt^

Am«** «*. yccarmMinfamm^vtdi&um eft, mulieresilla^lachrymisobortisi adulato-
rijs huiufcemodi fermonibp hofpites excipiüt.Holpes vero,qüi in cubili xylinö
fedet,fi gratiam vult cum hofpiteinire, compofito vultu* nifi ferio lacrymari
voluerit ( proutnonnuilosexnoftris vidi adeo fradoanimQ,vtfoeminarunv
iftarum vlulatu lachrymaüllisexcuterentur) faltem quardam refpondendo,&:
lufpiria trahendo fletum fimulet necefte eft. Perada haclepidiili rna ä mülieri-
Mouffaeat, bus falutatione,^0^c4f,hoc eft,paterfamilias3qui etiam3 vtinpiduravidere
Smt-^licetjinfabricandafagittaveh non
animaduertens^inhofpitem per aliquot tempusconiecerit (bianditiae anoftris
amplexibus admodum aliena: ) tandem ad hofpitem accedens , Iiis eumeom-;
pellat verbis : Irejoube ? hoc eft, njeniftmel tum* utyales ? quid quarü^&ic.qiil^
bus quo fit refpondendum modo, inferius in colloquio Americ.dicetur. Quj-
rit poftea num efurias ? Siannuas, confeftim cibos varii generis,puta,farinam',
qua? lllis panis vices pr£ftat,ferinam,volatdia,pifces,aliaqueid genus,in fidili-
bus tibi apponi iubet : verumjquodmeKiisrcamnifquevfus noniltapudeoSj
humiomniaillaapponuntur. Adpotumquodattinet, 11 Caoum volueris,do-
miquefuerit,ftatimtibidabitur. Denique, poftquammulieresfietibushofpL
tum aduentum ftrenue celebrarunt, ad eos accedunt frudus aut alia munufcu-
laferentes,atqueitatacite pedines, fpecula, vitreosglobulos, quibus brachia
inuoluunt, exigunt.

Porro, 11 in eo vicopernodarevoles, Moußacat cubilemundiflim um ti-
bi fulpendi iubet, quod circum igniculos accendi curabit, atque nodvi cre-

bro

egregittt

tos exci-
tundi ratioM,

InBraiiliam. 243

bro fufeitarifollicuiis , qua: ipfi Tatapecoua vocant, ab orbiculis non abfimi-
libu s,quib. ignis inuafionem ab vultu arcent apud nos delicatiores fcemiha:.
Non quod frigori obnoxia fit illa regio 3 fed propter nodis humiditatem,
maxunevcro.quiamonbuseft abillisreceptum. Sedquando inignis men-
rionem incidimus3quem Uli Tatafumum vero Tatatia&imaipam \ opera- SmiCM \ .
pretiumputo prxclaramilliusexcitandirationem, vt exponam. Ea non mi- ^'>**w
norem meretur admirationcm,quam Scoticus lapis, qui (vt refert fingulari- tZ$T
tatumregniilliusinueftigatorlftuppaaut ftramine obuolutus ignem pcrfc^2£
excitat. Ergo Barbari 3 quod eo admodum deledtentur igne, vbicunque fint, tltrMßHedt
cTgre carenc , fiue dorm, fiue in flluis venantes, fiue ad littus pikantes, prafer-
tun no&u: vehementer enim metuunt,neincautiexcipianturab Aygnania, a "
quo(vciamdiximus)crebroca:duntur & affliguntur. Itaque pro eo , qupd
nos Iapidcatq,chalybc ad ignem excitandumvtimur, cuius vfusillis eft in-
cognitus. Illilignorum genera duo haben t , quorum alterum eft molliffi-
mum,alccrum vcrodurilfimum,quibusadigncmcxcitandum hoc vtuntur
modo;vitgamcxpra:duriilIiusJigni pcdaIi Jongitudmem ab altera parte ex-
acüunt ad fufi modum, huiüs cufpidem in fruftoaliquo mollis illiusligni
defigunt,tumfiuehumi/iueftipiti impofitum,virgamilIam}manuumvolis
maximaccleritatevoluuntaquafifuppofitumlignifruftum perforaturi: Illa
tarn celeri, tamque violenta agitatione non modo fumus excitatur,fed etiam
ignis,itaque admoto goflypio, vel foliis quibufdam ficcis (fomitis'noftratis

loco)commodi(Iimeignisconcipimr.Cuiusreiegoipfefecipericulum. Nec
tarnen mihi eft animus ea confirmare,qua? Theuerns feripfit, Barbaros Amen- s
canos ante ignis vfumcibosfumoexficcareconfueuifle}prout enim philofo- 4Tf.
phicumhoc«&W^quodinprouerbiumabiit3 vt yenffimum habeo, ignem
abfquefumononefle, ficeum indo&um phyficum iudico, qui nobis
{u&&exQnuitm,fumumabfqueigneexifleret Fumumhicintelligo, eibis perco-
quendisaptum,cuiufmodiab Theuetohmuitur. Namfihac folutione nodo
illofeexpedirevellet/eiddeexhalationibusintellexifrejetiamfi concedatur
calidaseüe.non tarnen datur, eas eibos exficcare & percoquere poffe: quin-
imo & carnibus & pifcibus potius humiditatcm fint au&ura. Quapropter,
quid quarfo eft Ie&oribus imponere5fi hoenon eft? Quando igitur adeo gra-
uiter,tum in Coßnographia , tum alibi de iis conqueritur Theuerns, quo s, quia
res ab fe commemoratas pro fua libidine non exponant, eo aceufat nomine,
quod non fatis diligenterinfuis feriptis fint verfati:Le£toremrogo,vt Iocum
iftumdili genter obleruet de nouoifto calido,acimaginario Fumo, quem e-
go ad ipfius ventofum remitto cerebrum.

UmigituradTououpmamhaultwmmmhoC^kibus excipiendis curam re- Adum&quii
deamus. Poftquanieo, quo diximus modo, hofpites eibumfumpferunt,
atquedeeubuerunt, illiberales fint , viriscultros,forfices,atqi volfellasad
barbamcuellendamaptas : feeminis pedtines&fpecula \ pueris hamos da-
refolent. Sivero eibariis hofpes indigeat, vbidepretioeftconuentum , ea
afportare licet. Porro,quiailliiumcntisomnibuscarcnt, omncspcdib.itcr

Hh 2

Sing. Jimeric.

244 HiftoriaNauigationis

faceLenece(Tee{l3fia<iuen2efuenntdefefIi3atq-, cultrumcuidam ex Barbaris
obtulcrint, illeconfeftim (nam adgratificandumfuntpromptiflimi) ope-
ram fuara offer ret ad defeiTum gerendum. Ego ip{e , cum in terri s Ulis verfa-
rer , non femel baiulis Ulis vectus fui , &quidem bis mille pafluum innere.
Gradarijbife- Quos fi,vtpaulifper requiefcaentmionebamus ., illinoshis verbisirrMebat;

Ghudtnosne tarn effceminatos autjraSio ammo ejp cenfeW} vt onenßuccumbamm\ te
■potiustotum diem ab/q, vllaintermißione geßarem. Nos vero in cachinnos erum-
pences gradarios illos bipedes mirabamur3atqueillis an im um addentes, di-
cebamus: Pergamm igitur.
'strbari nam- Naturalem charitatem abunde inteiiemutuo exercentmam & pifces5 &
ZtZZfow' ferinam?&fru6bus,aliaquequotidiealiialiisdonant5imo vehementer dole-
rent^G vicinos iis rebus,quas ipfi habent,indigere cernerent. Atque etiam ea-
( demliberalitateergaaduenas vtuntur. Cuius rei exemplum vnum afferre fa-

. tis erit. De periculo quodam quod cuafimus,ego Galliq-y alii duo , quod fcili-
cet^morsnobisimminebatjingenti/^cm^nobisobuiamfaelio, capitehuius
libn nonomemini:nostumä viammediisfiluisperbiduum aberrauimus,ac
Barbarorum famem non mediocrcm fumus perpefli, tandem ad vi cum quendam, Fauö
infi>n,txm- nomine,ad quem lam ante diuerteramus, pcrucnimus. ibi nos iiberaliliime
tlum* ab Barbaris fuimus cxcepti, Illienimauditisincommodis,quaf perpefli era-
mus , ac praefcrtim {ummumjn quo verfati eramus pericuium,vt ab feris de-
u o rarem u r, m ax i m e vero,vt ab Margaiatibm , communibus noftris hoftibus
ma&aremur , ad quorum fines per imprudcntiam proxime accefTcramus.
Confpedris quoq, fpinarum incommodis , quorum mifere cutis noftraerat
lacerata, adeo noftra mala grauiter tülerüt vt vere affirmare hoc loco poflim
blanditias ficl:as,quibus noftrates miferos confolari foient , longe ab fincera
gentisillius, quam nos Barbaram appellamus , humanitate abefle. Uli e-
nim limpida aqua pedes noftros (quod antiquorum morem mihi in me-
moriam reuocauit)abluernnt, fingulis noftrum feorfim in penfili le£tulo fe-
dentibus. Tum patresfamilias , qui iam cibos nobis apparan prouiderant,re-
centemq,farinam,qua?(vtaliäsdixi) candidi panis medullär bonitate non
cedit, corradi iuflerant, cofeftim nobis nonnihil refocillatis prarftantiflimos
quorqueciboSjputaferinamjVolanlia.pifces^frudurqjexquiiitiilimos, qui-
bus contintio abundantmobis apponiiubent.

Prajterea no6te aducnkntt Mo ußacat holpes nofter , pueros omnes
ä nobis , vtplacidius quiefceremus , remouet. Poftero autem die fummo
mane adnosaccedit, quxntquc agite Atouraffap ( hoc eft, fcederati intimi)
j)lacidene hac nocie quieuißü ? Placidißime excipmm. Tum ille : adhuc qm±
eßite , filioli mei , heri enim uos admodum defatigatos ejße ammaduerti. In
fumma , verbis exprimere non queo , quam humaniter & blande a Bar-
baris illis excepti fuerimus , qui nos non minori profequuti benignitate,
ac Melttenfis' "Baxhaxi Vaulum carterofque naufragos : de quibus Lucas in
Ailü Apoßolicü. Caeterum nos nunquamabfquc pera mercibus plenaper-
egre proncifcebamur / quar nobis pecunia? inftar elTent apud Barbaros il-
los.

Whiloxmict
Braßltenfitim.

.18.1.1.

InBrafiliam. .245 v

los.Itaq-, illinc abeuntes5qux vifa funt,hofpitibus donauimusmimirum cul-
tros,forßces,volfellas viris:pe6tineS;,fpecula armillas,& vitreos globulos fce-
minis.-pueris vero pifcatorios hamos.

Hic, quid mihi aliquandoapudeoscontigerit,narrarelibet, vtquanti f^T^tJ»-'
faciant merces üliuimodi commonftrem.Ego in quodam pago diuerteram, ™l™l*"Ju^
ä Moujfacat vero meo rogatus Tum , vc quid in pera mea haberern , Tibi indica-
rem , vafque ingens fi&ilemercibus meis miponendis afFerri iubet: vniuerfas
depromOjOrdine difponoitum ille vehementer admiratus Barbaros reliquos
aduocat,atq-, liifit. Videte qu<tfi,ö boni^qualem yirum apudme excepenmlan non IL
qmdißime apparet3UIum prxdmkem ejfeyquandoqmdemtanta* opes apud je habetl\\-
\x tarnen merces (vtcomiti meo Gallo fubridens fignificaui ) quas tanti Bar-
barus ille faciebat 3 nimirum cultelli fex vario capulo > totidem pectines , tria
lpecula,aliaq^ minimi pretij pauca, vix Lutetia duobus argenteis capitatis ve-
ninTent . Ego tum , quia homines liberales (vt eft a nobis dictum) amant, vc
mihi au&oritatem & gratjam apud illos conciliarem , Moujfacat meo cul tro-
rummeorumpravftantiffimumcoram omnibus donaui, quem non mino-
ris ille fecit, atque apud nosquilibettorquemaureummaximi pretij dona-
tumfaceret.

Iam 11 quxratur, an tutanobis elfet apud illos habitatio ? refpondeo eos, B^**miei
proutinimicostaminfanoprofequunturodiOjVtcaptosmadentjVorentq,:
üc vice verfa tanto, tamq-, ardto amicos (in qaorum eramu s n umero ) amore
comple&i, vt potius quiduis fubeant ad eos tuendos , quam vt vllo eos affici
incommodo patiantur. itaq-, eorum expertus fidem illis iam tum maxime fi-
debamjacnuncfaciliusrlderemjquam plenfq^GallisinfidiflnTUSjatq^ra-
uorumfidedegcneribus* Nominatim degeneresaddo:nambonis , quibus
per Dei Gratiam nondum penitus deitituta Gallia , vilo modo detra&um
nolim.

Veruntamen vt nihil , quodadeorummoresattinet, diffimulem^rem wßaria^^
hicnarrabomaximemihiinfpeciempericulofam. Accidit, vtfexGalhca- ZmZiT'
fu 'mvicumillum Ocaranttm ( dequofa?pefa&aeftmentio)conueniremus;
ibiperno&areftatuimus > terniquearcucontendimus , eaconditione, vt
vi&i Indicü gallmü , alüfque cibis in ccenam mulctarentur. Ego qui cum
fociis inferior inludofueram, gallinas venalesconquiro. Puerquidem ex
eorum numero , quos fupra Rofia naui aduectos fuifle ad lmguam Ame-
ricanam edifcendam demon{traui,mihioccurrit ,dicitque : En tibi prsepin-
guem/W/c^anaterrnEam occide,pretium pofteanumerabis. Pareo^eoque
facilius 3 quod non femelinpagisaliisitidem Gallinas occideramus , quas
cum bona Barbarorum gratia cultris quibufdä redemeramus: mortuä manu
apprehendojdomumq-,, in qu2La.dcaouwandum faequemcs Barbari conuene-
rantingredior: cuiufnamfitanas3pretiumnumeraturusquasro • proditve-
tulus quidam caperata fronte , ac fuam elTe figniflcat. Pro ea fibi numerari
quod velit,pretium peto. Cultrum,inquit ille. Ego haud mora prabeo: Ele-

gantio-

246 HiftoriaNauigationis

gannoremvellereait.Denuoelegannor6orTero.Neciftum placere ait-Quid
ergoarneexigis>inquam. Falcem,excipit. Ego^uiprctiuminauditum «Tgi
ame videbair^quiqueapud mefalcem tum non habebam, cultro contcntus
fit monco,mcqucaüudnihil daturum effe. Interpretern mores Barbarorum
mnotuerant(quamuis hac in parte, vt moxdicam \ deceptus feit ) vehemen-
terBarbammir^

dumel^atqueillipendendam. Falcemabpuero,dequonuperdixi>umo
accipio.acBarbarotrado. Renuit. Egorionnihiliratus^crtioabcoquacro,
quidigiturpetat > llle audaciffime , teinterficere volo, ait,prout anatemcäm
occidüti. Eaenim fratns cuiufdam mei oiim fuerat, atq; idcirco mx ommb

meisinpretiohal>ebam.Hisdidtisbardusilledomumabit3cIauaquein?enti
Iignearexpedumlongitudineinftruausadmereditidenuoqi mortem mihi
mmatur. Ego tum valdefui attonitus, metum tarnen mecum diflimulabam

erat inteneäum quid faclo opus eiTet opportune monuir. Gladium tuum &
-arcumacfagittasoftentando.inquit.hisillumcompeila. Quocumßbinevo-
^^putethefortemacßrenrnmefe^ecimpimeeu

deniq; quod in animo erat diffimulans, varüs fermonibus vitro citroq- habi-
ns^nullo dedimdiofedandolaborante,Barbarusillemeusebnusiqui>peto-
tum diem Caoumando tranfegeratadormitum abiit.Ego cum interpi ete ad fo-
cios noftros contentionis mea^ignaros ccenatum mc confero.Nihilominus
tarnen totum illüd a Barbaro meo ioco faäum fuerat. Norüt enim riß fe.qui
immortalescumL^Winimicitiasgerunt, fi velGallumvnunioccidant
mercibuspemtusprohibitosiri. Ac faneillepaulopoftexperredus per Bar-
barum quendam m ihi %nificat^>^ ejjefilwm , w absfeaUaßerant.co
tantum animo geßafmjfe , VtquamßrenuemLußtanos<& Marktes bellaturus
eJeyericHlumfaceret.Ego vero, vt occafionem omnem ei idem vel in me vel
in almm quemuis tentandi tollerem 3 adde quod iftiufmodi lufibus deleclari

nemofolet:RefpondeomefaciIetaIiparente,quiexfertogladiofiiiorumpe-
nculum faceretcarere:imo etiam poftridie eius diei domum quädam, in qua

tibusculteüos.atqi hamos dono3illum vero indonatumrelinquo. Ex hoci-
gitur exemplo^oqu^cuius ante memini.de periculo.quod fum imaginatus
tum , cum primum apud illos verfatus fum,fatis apparet ea, qua! dixi, confta^
re5 nempe amicis eos fidiiTimos elfe. Iftud quoqueobitereftnotandum
quod Senes.qui fecuribus,falcibus, ac cultris olim caruerunt , quibus tarnen

adlignafecanda,adarcusabricandos,fagittafqueparandastamcommode
iamvtuntur, non modo Gallos humaniilimeexcipiunt, fed&
iuiiiores3vtidem in pofterum pra!ftent,crebro
hortantur.

Cap.

In Brafilianli

H7

Capvt XVIIL

JQuam cur am morbü juis adhibeänt 7$arbari: de torum ßpultura & ekequiu %
dequeinßano eorum circa mortuos luföu*

Andern vt huic de Barbaris Americanü fermoni finem impo-
nämus : hoc quoqueloco aliquid de eorum in morbuisfuis
curaacobitu dicendunl eft. Ergo fi forte contingat,vt eorum
aliquis in morbum incidat, partem dolore affe&am., vbi indi-
cauitj£Egroti in timus quidam oreexfugit,nonnüquametiam
ab impoftoribus quibufdamiquos illi 'Pages }hoc eft, medicos tm&fä.
aut chirurgos appellanc f-funt autem ä Caraibibw,<kt quibus antea diuerfum ge- "r^Wwö^
nus) mmifterium illud prämatur. Dolorem quoque feextrahere dicunt, ac vi-
tam producere^ Febribus , aIijTquevulgaribusmorbisaIiquandoIaborant:at
non ica frequenter atq ue nos fölemus. Prarterea cum infanabili quodam mor-
boconflidantu^quemini lV^JvocantJsplerumqjalibidineprouenit: pue-
rulos tarnen eo infeötos vidimon abfimili ab variolis noftratibus modo, Con-
tagiohsec in puftulas tandem abit digitopolliceampliores^ qua? corpus vni- , f
■ucrfum,atque adeo faciem ipfam inuadunt. Itaqueijs, qui hocmorbo arFecü nJjiZumS,
f uerinc, tarn infignes üix impuritatis nota? inuruntur^atque apud nos venerea
lue laborantibus, Cuius rei exemplo fuit Neuftrius quidam in terpres,qui cre-
bris fefe fcortationibus cum mulieribüs äc puellis Barbaris contaminarat. Is
merkisdignirTimamreportauitmercedemi nam eiüs corpus vniuerfumjätque
adeovultusipfe, tarn erat deturpatus, vtelephantiacomorbolaborantem de-
rormitatereferret : tamqueinfignes inufta?funtnot£,vtdelerinufqüampo-
tuerint: hincfit,vt morbus iileomnium pernkiofiflimus ab illishabeatur. Sed äd^rUgm
ad rem. ^grotanti cibum nufquam prsebent3nin* ab eopetatur, inedialicet fit tjjjjl?*
jperiturus.Praeterca morbus quancumuis fit grauiflimus^valentes non defiftunt
faltandoacantandojbibendojmorerecepto^miferuma^grüm ftrepituobtunde-
re ; nec conqueritur arger , quod fe nihil profe&urum effe norit. At fi diem
| füum obeat , cantus ille ( Ci prasfertim pater quidam familias fuerit)inla=
ehrymas repente conuertitur,tantiq; eduntur gemitus , vt fi forte in pagö quo-
dam diuertebamuslucirus illi us tempore 3 nobis vel alio eratcommigrandumj
vcl infomnis nox erat ducenda. In primis aütem non fineadmiratione mulie*
res exaudiunturjquasiic vociferantur atqüe exclamant, Vtluporum aut canum
vlulätusmonhumanas voces edidicas.Has autem efFuiidunt querelas voce tre - &
inula : Obijtßortißimm ille^uinohü tot captiuos deuorandbs olimpmbehat 7Tüm car- Zfavfam mw
tera?3 o egregmm ruenatorem^ o praßamißtmumpißatörem, o ßrenuum Lufitanoritmtö
Margaiatium maBatorem ! In fumma, mulieres fefe mutuo ad lu6tum incitan-
tesabrachiäqüe inuicem ämplexantes, vt in fubieclra pietura videre eft^ab his lu-
(dibus ac prajconiis non prius defiftunt 3 quam cadauer elatum fuerm

Denique

m

m
m

m

m

m

m
m

m
m
m
m

m

m
m

CM
|

m
m

m
m

I

m
m
m
m

M

I «Iii

v. w R'jg w.:m j» m mwii wim wu

-■»»».»■ »mm

248 HiftoriaNauigationis

Denique Barbaras i^xmulictcsBeamenß»mnmm in viris Füismortuis Iik
gendisimitahtur,quos quantumaccepi, his profequüturqüerelis i Lamiamou,
la miamou ; £zra ridenty ceildeßlendou's Cama le»ge3bet danßtdow, Lq me balen, lo m'
esburbats maüdepes ;ßort tardco»gat3 hoc c^miamke^iamice, uultu hilari^omlü
ß>lendentibMyCmribuspermcibwyegre^ ac ßrenue3quißmmo mane fur-
gebasyatqueadmitltam nottem rvigildecumbebas. Vafeönes quoque mulieres^ qua:
fuperioribusifthaxäddurit, Tere3yere30 le betrenegadouj lebet ibugadouq»' here>
hocG^heHyhe^quamßremMeratdeieratoryqmminßgnülufir! Porroijs quas di-

ximus querelis Barbara; mulieres crebro epodium hocadiiciunr, Obijiy ohüt kr
quem tarn lagemus ! Tum viri, he» ! rriortuus eß,nec eum amphm yidebimm^ donecpoß
montesc»mipfiipro»tdocentnosCaraibesnößri)chore'a^agamm,

Alia infuper eiufdegeneris multä addunt. Eiulatus vero flfj ad fex horas pro -
ducuntur, neq; n. mortuos füos inlepultos diutius feruarefblent.Tumin exca-

uata

I«1»MH)HI1»I

InBrafiliam. 249

uata fofla non oblonga, vt folemus/ed in orbem , dolii maioris inftar , cada-
uerere&um fcpelitur. Patres vcro familias defun&os cubili fuo xylino obuo- tim4m*m
Jutos in mediis a^dibus fcpcliunr,plumis,'aliifquc,quibus dum vita manebat,
deleclabantur3in fepulchro reconditis. Permuita inhanc fententiam an ti-
quorum exempla huc afferri poflent,ä quibus idem olim erat factitatunv. cu-
iufrnodieftillud, quod lofephus commemorat de pecuniis in Hameln iepul- AmiquitMi
chroconditis:idetiamquod profanae teftantur hiftoriae de viris iiluftiibus 7
quipoftobitumpretiofilTimoquoque mundo ornati fepulti funt. Ac nc d
longius ab zAmencanü noftris recedamus , IndiVeruenfes Reges fuos ac Caci- fjfZ'™
cos fepe!ientes,magnam auri,argcnti, atque gemmarum vim in eorum conii.
ciuntfepuichra:quscum £/iß>am iferutarentur, ingentesindediuitias con- 3.,.M.
traxerunt* Quibus rapaciflimis hominibusapprimeidconuenit quod Vlu.
tauhm de Semiramide commemorat. SemiramüRegma, quxBabylonemcondi-
dijfe dicitur.monumento quod fibipararat, mfcnfßt: ^uüquisrexfecunm eguerit,
aperto monumento quemtum voluent capiat. Daum potim ea amtate , titulo
credens.flxum mgens ; quo claudebatur monumentum, rvixamolitm, mini qui-
demmlemtpecumammjedexalterofaxilaterehocinfcnptumrepent: Nivir ma-
lus effes , er pecuma inexplebilü , haud quaquam mortuomm loculos moueres.
SedadTououpwambaulüosnofti-osrcdcamus. Ex quoGalli adeos commea-
re eeeperunt s ab pretioforum in fcpulchris repofitione abftinucrunt. Sed
inaudicam,acvcrediabolicam fuperftitionem retinuerunt, Prima a func-
renocle, Barbafi, quibushoc perfuafumeft3forevt^^5 nialioscibos.
' offenderetparatos, cadauereffbderet, aedeuoraret, vafanonpaucafannae,
pifeium , carnium , aliorumque eiborum diligenter paratorummec non po-
tionisCw^plenacircafepulchrumapponunt. Quam libationem tamdm
faciunt,quoadcadauerpenitusconfumptumefle credant. Aquo errore eo
difncilius dimouebantur, quodinterpretes quidam Neu/lrij, facriheorum
Bei* exemplo, non fcmcl ante noftrum aduentum eibos illos clam fubripue- fjmMM
rant Quo fa&o Barbaras in errore adeo confirmarant, vtquamuis ahospiumfacer^
illos 'vefpere appofitos mane fupereffe demonftraremus , magno tarnen la-
bore perpaueos ab erroredimouimus.Hoc autemBarbarorum fommum ab
Rabbmomm commento noneft alienum: necab eo, quod Paufamas com.
memorac.£ÄWenimfcribunt5cadauerhoministradi inpoteftatem Ca-
codsmonis cuiufdam, qucmZ^/.aut ^</nominant : quemque Pr/»-
apem defem in Lemtiei libro dici affirmant. In cuius errons confirmationem Leuit_ t6>h
Scripturs locos detorquent, quibus dicitur ferpenti , puluerem comedes ^
omnibus diebus vita; tu«-, atque ita ratiocinantur. Quandoquidem cor- ifaus^
pus noftrum e limo terrs defumptum eft 3 qui ferpentis eft cib.us, ci lubnaa-
cur necefleeft , quoad in fpiritualcm naturam transformetur, Vaufimat
etiamaudoreftinterpretes DelfhUos tradidine Cacodsmonem quendam,
quem Uunnomum appellant, mortuorum carncs deuorare fohtum , atque
oflä carmbus nudatarclinqucrctQui errores ad Ammcanorum fomnia proxi-
meaccedunt.

Ii

1 Error ver«

dtaboltcw. .

lixnomm.

250 HiftoriaNauig^ionis

Benique, quoties Barbarin eo quo diximus modo , vicos fuos alio com-
poitantjfepulchrismortuorumtegminaquajdam exherba Vindo imponunt.,
Tumuii &se- Quo fit, vt viatores coemeterii form am quandam agnofcant. Ad qua? loca,
y*w. quando in liluis errantes virorum defun&orum recordentur^tantos edußc
eiulacusj vtproculexaudiantur. Tandem eas, quo quantum ad fatietatem
fneritj lugeantrelinquo. Quando igiturBarbaros adlepulchrum vfquefum
profequutus, de eorummoribus dicendihicfinemfaciam. Le&or tarne«
praeter ea, qua? attigimusmonnulla potent obferuare in eo,quodlubiicimus
colloquio;quodfcriptum fuit eo tempore , quo in America viuebam ope
cuiufdam interpretis , qui& lingua? American* erat peritirTimus(quippefe-
ptemanos iam in illis terris vixerat) Sc Iinguam Gra?cam, a qua non paucas
voces mutuantur Barbari3optime callebat.

C a p v t XIX.

CoUoquium in ipfi adituBraßlienßs orte /zz/mW/g£»^Tououpinambaultios
Tououpinenkin Braßlice ac Latine conßriptum.

Tououpinambaultius.

Ere-ioube? Venifti ne?

( Gallus.
Ta-aiout3$ic eft^veni.

Tel auge^ny-poßenc dixifti,
Mara-pe-derere? Qoomodo vocaris?

G;

€cgnomen au- Lery-oufßu, Oftrea magna.

Horts lingu»\ S JJ o

Americantt. 1 .

Ere-iacaßpienc} Patriam ergo reliquifti, vt tue deineeps habirares*

G.

P^Ita eft.

T.

Eori-decretamouamrepiac. Adefdum igi tur, & locum habitationis tux cir-
cumlpice.

G,
T.

J-ende repiac? aout L enderepiac aout i eheraire. Teh! Oouerete Teuotj Lery. oujfu
^^^/EcceigiturjfilimijVenitinhasregionesnoftrimemor.papa?!
iZ^vaß. Ereroudecaramemo ? Attulifti ne capfas f Eo vero nomine comprehendi»
mus^quiequid includendis omnis generis veftimentis aptum eft.

G.

Pa arout. E tiam ,attuli.

T.

Mohouß QuotF Quot-

InBrafiliam^

251

Quotquot habueris vfque ad numerum quinque, yerbis notare poteris,
hoc rhodo. AugepeyiMocouem^MojJaput^.omcoHdiCy^ecoinbo^SiSin^s tatum
habes, quatuor numerare non oportet. Satis enim erit,fi dixeris tria mocoue-
in.Si quatuorhabuerisjfic dices oioicoudic. Etfic dereliquis. At vcro, fi quina*
riumnumerumexcedant,numerurnquemvolestotidem digitis tuis, aut fi
nonfufficiunt/oGiorumquitibiadftantjiudicarepoteris .- nonenimhabent:
aliam numerandirationem.

T.

Maepererout^ecaramemopcnpe^Qmd in capfis attulifti?

g.

^-*ȣ,Veftimcnta.
MaravaefCuins coloris?

Sobouy-ete. Casrulei.
Virenk. Rubei,
loub. Lutei.

Sobouy-majfou. Viridis.
Virienl^. Varionim colorum.
Fegajfou-aiM.Colons columbini.
Tin. Albi. Etdeindufiis intelligitur.

Mdepamo! Quidpmereaf1

Acangaube-roupe. Galeros,

Seta-pelMxdloi.

Icatoupaue. Innumeros.

Atj?ogno?ld ne totum eftt^

ErimenMinime.

Bjjemn bat. Omnianomina.

Coromo. Expc&apaululum;

Nem. Ageigitur.

T.
G,

T.
G.
T.
G.
T.

T.
G.
T.

G.

Gelores..

Gnkrh

Mocapfen JMororocap.lgnea. tormenta3Catapultas vtriufq*, generis:Naro r»m»m
Möc^omnegenus tormentifigniricat: maiora etiarrv, qua? nauibus irapo- b'Um°
auntur ad repellendos piratarum infultus« PrQ^untiant autem aliquaa-

Ii z

2p HiftoriaNauigationis

dopcrB.&infcribendojfifieripoflct, intcrmifccndaecflcntM.&B.
?«/MfF&iKiowp-».Attulietiafflpulueremigneum.
^uZZZ 7ktop-c^/w.Gornua&^^^

Gcntinendum* T.

^rao^Cuiufmodi funt?

G-

Tapiroujjbn-ah* E comubouis conflata.

^»^|4W»-^«ff.Optime dictum.

Jkfi<? ftpouyt rem? Quid tibi numcrabitur pro ea re?

G,

Arburi. Ea inftrumcnta tantum attuli,quafi dicas5nolo tarn cito vendere.

T.

mmkak, i^VInteriedio cft, quavtuntur5dum quis eos alloquitur,(quafi refpon-
dcrcvclint,Libcntcr?Et tarnen quicfcunt,ncimportumvidcantur.

1 G.

Arm-itaygapem.Cuhtos ferreos atculi.

X.

Naoefiac-ichopen * ?Nunquid eos videbo?

G.

Biaoeirem. Quando eritotium.

( T. ■ 1

vdev. Nerer eupegaya-partNuncpid falces attulifti?
Arrouu Atculi.

T.

Ig«ftf»-ppjSuntncpulcHfae?

G.

Gmdpar eVe.Exitriiae funt,
Aua-pomoguen}Qms eas fabricauit?

G.

|W o»^«r^jv»ö^»tIllcqui tibi notus cft, cuiufquenomenta!eeft? eas
fabricauit.

•T.

Awlter t&.Idbene fe habet,

r < T.

^^/Äft-wflk-ww.Paps'.Libcntcreasvidcrem.

%

Karamottjfee.Alio tempore id fiet.

T.

facipiäh tauge. Iam iam videam.
£emhereinzue.Epcdca.&dhuc>

; IN-

InBrafiHam. ^$

E reroupe itaxe amo? A t tulifti ne cultr os >
Jrrometa.VleiLofquc Atruli.

■ T* .

Secouanrantin yae?S\intnc cultri capulo diuifb?

G.

En-enNoi\juetin. Alba eapulo.
itetf ^/r/,paruos cultros,

P/W^amos.M^m^ö», Subulas. Arroua,Spccuh. Kuap, Pe&ines. ^f^J^
Mouroh0uyete,hY.m\\hscxm\e2&&^ extant. mswmiflM.

Ecxque pulcherrima; funt inter eas,quas hic vidimus ab eo tempore, quo ad-
ferri cceperunt.

T.

TZafi-ia uoh de caramemo racepiah de mae. Apen arcam, vt tua bona intuear.

G.

AimojJaenen.O ccupatus Tum.

Acepiag-oucaireridefuetklio dieaperiam ad te veniens.

T.

Ndrour icho p Iremmae defae?Nonnc aliquando ad te bona adferam,

G.

'S4aelpereroupotat?QßidnzLm vis adferre?

T.

Steh i^Nefcio. Quid tu?
Maepereipotat? Q uid vis?

Soo, feras. Our*, aues. iHra, pifcesf 0*7. farinam. Tetic, rapas. Commenda« *f0$£
o«4/?o»,maeriasfabas. Commendamm^fabisp^rusiS^MorgomaoHaffoH, ibm&8&p*j»y*,m*i»

JJ ' O . 1 r »streu &ciireßt

citrea mah.Mae tirouen.Qmnzs denique aut pleraiqu e res.,

T.

JMara-vaefio eremfiehtCmm generis animal comedere aues?

G.

Macepiah queuo^gouaire.Nolo ea comedere^qua? hic proueniunt.

T.

Ajfenon de fuoe&n tibi nominabo.

G»

TapirouJfou.Vcrz quam fic vocant,quam femi afinum, aut femi väccatn dicerü

pofllS? Genu

Se-ouafou. Genus cerui ac Dam#*

Taidjow Aper, ^**r
^««.Rufumanimaiculumnefrendismagnitudine* jjjj-

F*g»*.Fera eft magnitudine ncfrendis3nigro & albo coioft diftin&ä»

Tapiü.Gcnus leporis,

Genta ceruo-
tum acDama*

/

I

HiftoriaNauigationis

Effinotzo0caychefie.Nomma.mihi aues.

T.

l*co*>e& auis caponis magnitudine, Eius autem tres funtfpecies, nempe
J^^3to^,e^ Lfrt»-w^«:boni guftus omncs inter esteras aues,

Sylücftcr pauo. Suntautemnigri&leucopai, fccorpusadeo
magnumhabentacnoftri3auisrara.
^^"■^^^ftgenus pcrdiciS>quaj corpus magnitudine caponis habet.

Tnambrn, Perdixeft nonmultumabiisdiftans, quas inGailiavidemus.P^
T»rmm. gaffiti)Tun\ii.Pmcauc^lfad genus turturis minoris.

G.

Set*f*pirafisae'?E&ne magnus bonorum pifeium numerus?
. T.
TvWTotfunt.
Kurema.Mulus.
^aranMuhis altero melior.
Aara-pep.?ifcis planus, delicatioraliis.

Atrarabouten. Alfas lutei coloris.qui minoris eftpretij.

Atrara-men Maxime parui.qui in dulci aqua viuunt,boniq«, guftus font.

00^.Magnüspifcisboni[äporis.

K.amouroupöuy*ouaffiu.}A2ign\is pifeis.

G.

MampederetatäVbinmidcgis)

Sorapo-uSum nomina propria viroru.quiGanabaram finum ingredientibus

adüniitamlatusapparentmecmihicommodeexplicaripoüevidentur.
KenuAhaYAuKouroumoWeM^

aa latus dextrum. '
Maiores vici in continenti ex vtroque latere hi funt,

Ac multi alij,qui ab ns3qui cum indigenis commercium habuerunt , coeno-
^^^>^^m^m^, quosfalfcrcges vocant, quiinillisvicis

Y Ii . r- ' V Y v ,v^T 6> Y ■ ' ' ' ' Y

Mouy-petoupichagatouheuoH? Qiiptmagnifuntinhisregionibu«,hoc
elt^rortes?

• Y.' ' : 4 \ T. ■ \ ■•

; Skd^e. Multi fünt,

G.

ZffinonaugepequoubtychefieNomina mibialiquem,

T.

iV^.Vocabulum ad reddendum cum attentum^cui vis aliquid dicerc;

Eapira-

*

InBrafiliam. 25 $

Baptra-uuoHp. Nomen proprium hominis,quod nomen flc cxponas, Ca-
put femi caluum,&: pilo admodum rarof

G.

Mamo pefe tam?Vbi habitat?

K^/'^4^in^icoqueitaappellant3eftautem nomefluminis cuiufdam, **ri-***fe>
aquo nomen vicusfortitur, quiaadeumfituseft. Significat aucem Kariös, 7™""**

domum.ComponiturautemexvoceK^/Wj&^qua^domumfigniricar,
extrahendo Wj&addendo^erit fo?nW;.B#autem eft articulusablatiui, &
fignificat locumaquem petis,aut in quem proficifceris.

T*

M 'offen y gern. Quod fignificat cuftodem medicinarum,aut ad que medi- cußotmtihu
cinaj pertinent.Eo vero vocabulo vtuntur3quum mulicrem vcncficam defi- 2*22^
gnare,autaX;acodemQneagitätam.Na^^^

Oftraub ouffou auh arentin.Vici illius maxima penna.

T.

Tau-comr-oujfou-tuue-gouare. In quo canna? inftar magnarumarundi-
num leguntur.

T.

Ott-dcan.Vtxcipum locus eius vici,quod fignificat caput ipforum.

T.

Soo uar-ouffoH.V o\i\xm ab arbore collapfum. *><wyw

JJ „ L rtrum nomine

Morgouia-ouaffou.Ingcns malum citreum autaureum,ficvocatur,

T.

Mae du. Eft flamma ignis.

T,

ikf^^-ö^&.MagnumtintinnabuIum.

Mae-uocep.Kes, qua? partim emerfit e terraaaut ex aliquo loco.

T.

Kariau piarre. Via qua? ducit ad Cario s. Sunt vero ipfi prascipui inter eos,
quifluuium Ganabarumincolunt.

Che-romp-gato^derour-an.MsLxime^udcOjtevenifTe.

Nein temco3pai Nicolas ironf Mane vero cum domino Nicoiao 9 üc nomi- PtiNicdau»
nabantVillagagnoncm.
Nereroupe den mtceco? Adduxi&i ne vxorem.*

G.

Arrout-iran-chereco ^gmz/V.Adducamjquum expeditaerunt negotia mea,

T.

Marape derecouran\ Quid tibi eft negotij > ~

G.

Wrinceps mt

Bellum*

Nomina ho-

ßiumTouou-

finamh.

Ouetacfcvbi

babhent.

CcttirinjnUv
alios excellen~
tes.

Affinität M
dtffirmtea
Ungtt.inH?
Mraf.

255 HiftoriaNauigationis.

Cherauc-ouam. Domus ad habitandum paranda eftf

%

Mara-vac-aubiQuodgmus domus?

G.

SethyDae-ehereco-rein-cöuap-rmgne. Nondum fcio quid Ilm facturus^

MemterekoMpderecorem.Cogiz&crgoqm

G,

Veretam-repiah-iree. Poftquam veftram rcgioncm videro , & aliquamdiu
commoratus fuero.

T

Nereko-ichopedeaum airom ? Nonne cum tuis5 hoceft, cum popularibus tuis
habitabis*

G.

Maraui amo~pe?Cmil\üdgcüs.

X

Jipo-que.Non fine caufa dico.

Chepmteupa-gue den\d me male habet5quafi dicas^id fcire cupio.

G.

p<? amotareum-peoreroubkbeh f Nunquid primarium noftrum fiue fe-
uern odiohabetis?

T.

Erj/z^.Minimevero.

Serecogatmpouyr eim ete mo. Nifi res eflet maxima cura digna,dicedü eflet.

G.

5 tt^e 4^040 e ettgat engatourefiney porer e cogatou. Eft mos boni parentis,
vtquodamatjdiligenterconferuet.

, T.

Nerefio-kbc pirem omrirnfN onncm bellum pofthac es profe&urus*

G.

djfo ire?2ue. Aliquando proficifcar.
Mara-peperouagerre-rere?Qupd eft nomen veftris hoftibus?
■ ■ T.

Toudäty fiue Margaiat, gens eft, qua? eademeftcumillislingua, apud
quam Lufitanihabitant.

Ouetaca^cxQ funt Barbari3& degunt ad fluuium Macb-be>& paraL

Omanern, hi Barbari ca^teros äntecedunt,in filuis & montibus habiranr.

^ra/^hinobiliores funt3atqueetiam cibis^ tum aliis rebus ad vitam ne-
ceflariispra: easteris omnibus abundant.

Kariosyeft populus3qui degit vltra Tomiare^d fluuium Platam, cuius Iin-
gua eadem eftcumTououpinambaukiis&Tououpinenkin. DifFerentiai-
diomatiseft intereos5quosfupranommauimus.Acprimum quidem Toupt-
nambaultiü toupmenl^in^ Tmmkm3 Tenreminony & Kario^ Ferme eandem ha-
bentlinguam.

1

InBrafiliam. 257

Karaia.DmerC3.m3. reliquis habcnt & viuendi & loquendi rationem.
Ouetaea. Differunt ab vtrifqj & viuendi & loquendi ratione.
OmanemHi etiam diuerfum &: vi&us & fermonis ab aliis modum habent.

T.

Teh-oioah pceireca a faauuejendeue.

Alius alium qua?rit,atqj id magno noftro bono. Nam vox hxciendeue,
eft dualis,quo<ka!ci vcuntur.cum de duobus fit fermo: hie tarnen refoluitur
voce nobis.

Ty lerobab apoau rfn.Exultemus quod nos homines inuifunt.
Jpdauaemaegerre3iendefae.Gcns eft noftri commodiftudiofa, qua? nobis
bonafualargitur.

Tyreco-gatouiendefiie. Diligenter eam conferuemus,hoceft,earnitaex-
piamusjVtipfi (atisfaciamus.

lporencece-am reco iendefee.Vrxchxs. (c nobis res ofFert.

Ty maran-gatuoapoait-ape.Huicpopulonos dedamus.

Ty momourrou3memaegerretendefuetNz iniuriarn faciamus Genti, qua: fua
bona nobis affert.

Ty poich apoaueiendefite. Suppedi temus eis eibos ad viuendum.
* Tjö^r^^o^LaboremuSjVtprardamproipfis venemur. Voxyporra-
ca 3 praeipue de pifeium venatione intelligitur , fed eam ad alia etiam genera
extendunt.

Tyrroutmae-tyronaamape,3.d£cv3.\vus illisquidquidinuenirepoterimus*
Tyrecomremoich-meiende-maerecouffa- ue< Neillos maleexcipiamus,qui
nobis adferunt bona fua.

Ve-pero inh auu-mecharaire <?«^.Ne mali fitis pueri mei.
Ta pere coih mae.Vt bona confequamini.
Tcerecoih peraire amo.Et veftri etiam liberi.

Nyrecoihienderamoynmaepouatre.Nullabonahabcmus ab auis noftris.
0 pap cheramoujin mae-pouaireaiüh. Qua^cunq-, mihi auus reliquerat pro-

ieci.

lender amouyn remie piae potangue aou-aire. Qua: cum noftri videre optaf-
fentjiiec tarnen viderunt.

TheWp otarhete iender amouyn recohiare ete>iendefue. Id bene eft,quanta po-
tior noftra conditio patrum noftrorum conditione?

lende porrau-oujfouyocare.l& nobis triftitiam omnem eximit.

lende-c o-ouaf[ou-gerre.\6. efficit vt magnos hortos habeamus,

En faßipiram, ienderememynonape. Non ampliusdolentpueruli noftri
quum tondentur,

Tyrecoih apouau 3 ienderoua-gerre ari. Hos nobifeum contra hoftes dedu-

camus.

rö^cö^^o^p,o^.^.HabeantcatapultasJquodgenusanTaorumfibi
vendicant.

Kk

HiftoriaNauigrationis

Mara-mo fintengatou-eum-amo^Gmnovi eflent ftrenui^
Mcme tae-morerohiarem3E{\. gcnus impauida.

Ty jenem apQuau>maram-iende-iron. Experiamur ip forum vires dum no-
bifcumerunt.

Menre-taemoreroarroupiare. Uli funt qui dabellant alios, id eft, Luiitanos.
Agne-he oiteh.QuaCi diceret^quidquid dixi verum eft.

T.

Nem'tya-mouetaienderecaßariri.. Colloquamur de iis qui non inuifunt.
Quodinbonampartem eftaccipiendum.

Difintfti* ia- Nem-che atour-affanep , age ieitur mi focie : hie vero notandum voces
fap.&coto- Atour-affap & CotouaJfapydiucne.N3.m prior fignificatperfecliumfoEdusinter
ttaßf. acnospadtumefle, quo fit vr bona fmccommunia, cuiusfiliamautforo-

rem ducerc in vxorem non poffumus, Nomta.vevodeCotttotta[fap : eaenim
appellatione nominis alicuius vtuntur,vc nbia?,oculi, auricula% & alia plera-
que eius generis nomin a«.

JMae-reJfe3iendemouetaiDc quibus loqucmur>

dev* G*

rLrlbui. Sceh macrouem-rejfe. De multis ac variis rebus.

T.

eceiu,ß>Uma, Mara-piengwvab m^Quomodo vpcatur coelum?

mare,aqua t

dHka&fiifa. Ccelum.

i T.

Cy-rengne-taffeuouh maetirouem defae.

G.

Angebe ,Ked:c-

Tf

Mah3Cxlum.Couaraßi,So\ Jafie)Luna.Iaßitataomß>ufSte\hm&tutma.$c
veiperuna,quas Lucifer voca.tus.laßt-tata-mm. A\ix omnes ftella^ parua?.
Tbouy3T cvY^.Poirauem^^iQ. ^-^5Aqua dulcis./^~eV#3Aquafaha. Vh-em
buhkj Aqua^quas Nautas vöcant Sommaque.

X*

.ta,tetra,m- Jta.proprie lapis eft,accipitur etiam pro quolibet metallo &: asdificij fun-
mmfml damento,vtÄfib/w,domuscolumna.

Tapurr ita faftigium domus.

lura-ita.tvabcs domus.

Omne genta ' '

ugnorum. Igo ur a h 3icuy bowr ah ,omne genus lignorum.

Ourapat 3 arcus , & quamuis nomen fit compofitum ex ybouyrah, quod
eftlignum3& apat,vncum:tamenpronunciantor^^perfyncopem.
Ane^z^An aipjx\A\\% aer.

Amen

ttts.

XnBrafiliam. 259

/te#/>0/>0,tempeftas pluuiaingruente. rtJ/m
T<w/>-^,tonitru:toupen Veraf eft corufcatio.

7W-i?^nubes aut bruma?. . .

Thneture^momts. i ' Monta,
«^//w^campeftria loca,vbi nulli montes, tunitm

T.

Td«* ^mau^domusjF^ecompfiuums dccurrens. ^«ö-j?«»|f.
Vhpaou9InC\ih.. ln!uU>
K^omnegenushluarum&nemorum.
Kaa-po^cR. filua in media planitie.
JOfc*-0»rf»,qui in filuis educatus eft.

JCöÄ-^rr^Cacoda:mon eft,qui ipfos vehementer vexat. XM-gem>
T^Jinterexcorticearborum^trisintaautquadragintahominesadbellum c^^»-
euntescapiens:accipituretiampro nauijquamvocantjygmroj^w.
?uijja-ouäjfouyc9iicte pifcatorium. miepiftato*
tnguea9cßc magna Cy mba ad pifcand um«.
I»g««,diminutiuum,Cymba quae-vfui eft,cumfluuij exundant.

T.

7Slomoqmtymae tajp nomi defie3quxCo3nequid amplius nomines.
Emourbeouderetam icbefeejam de tuapacriaöchabitatione differe«

G.

Augehe derengue eporen doufabcnc eft^primum ergo interroga.

T.

la eh marapederetam rere}hoc faciam. Quod eft patriae ac regioni tua? nomen? coh^mmde

G.

"RothomagumyVrbs quardarn nominis.

T.

Tanoufcou-pe-oum 1 eftnemagnus vicus?NuIlam ponuntdifferentiamintef
vrbem & vicum:quiaipfi nullas habent vrbes.

G,

Tafic eft.

T.

Moboii-pe-perouh ichahgatou? Quothabetis Dominos?

G.

*Auge-pe>v nicurru

T.

jkfari-p *«/?ri?Quodilli eft nomen?

G.

'Henry .Tempore Henrici fecundi hsec nauigatio mit fufceptä. Umh,tL

%

Tere-porren e. Prasclarum nomen eft.

nMara fe-feroubichan eta-emn?Cx\x non habetis plures Dominos?

G,

Kk i

26 o HiftoriaNauigationi^

DePrinf,pe*s Moroere-cbib-gw.Nohplmcs habemus.

pbditü. Ore?amoMm-aue*k temporibus maiorum noftrorum.

Mara pienh-peeWos vero quid?

Droicogue. Nos eo contenti fiimus.
Oww^-^w.Etbenenobifcumagituf.

T>

Bpenöer^coib petöupichah*-maeN 'efter autem princeps bona tte habet*

G.

0f^o«/?.lnfinita habet.

Ore-mae-gerre ahepe. Quidquid hab'emüs in ipfius arbitrio pofitunt cft»

f.

Orimipiogephlti bellum ne proficifcicur?
P^.Ita.

«Sr*w^ ^^ö^-^^-^ /W^Äjy^^Quotvrbes aut vicos habetis>

G.

^ö^.Plures quam poflim ditere.

T.

Nirefiiwwh*ichopt?ie?Nttnquid mihi recenfcbisl

G.

Tpo ico potiyld nimis longurn foret

%

Tpormcpe-peretamtLocxis veftra? originiSjeft ne pulcher?

G.

2^öw»-^ö^.Pulcherrimus.

Eugayäpe-pef-auce?VcRrx domus,funt ne fimiles noftris*

G. i

Ö^-^ö«*Multumabeft.

T.

ji&raaW^CuiufmodiMnt ergo?
Itag^.Suntprorfus lapidea?.

T,

TottrouJJou-peiSntitac magnae*

G.

TöÄrö^jS^-^ow.Maxima:*

T.

Fate-gam-phSuntncmukumexcclCx}

G,

Mtbffifc

InBrafiliam. 261

Mahmo.ld vero vocabulum admirantis eft,

T.

Engaya-pe-pet-ancynim) interiöfpars * accedicne äd fimilitudinern nö«

ftramm?

G,

Erymen. Noll*

Efce-non de-re& retiömdaueta-khefie.kmta, mihi ea> qu$ äd tuum. corpUsper* ^Mti^
tinent.

G.

TT»

I -eh Päfatus fum.

C/^-^#.Caputmeum.D^^Caputt^^
Noftrum capüt. Ptf-4W»/Vcftrairicapüt^»<fffÄ*. Eorumcaput. Vtautem
hax pronomina melius intelligantür 5 perfonas firigularis & piuralis numeri
tantüiri declarabo.

Primüm.

Che. Eft prima perforia angularis numeri >qu£ iri omni fermonis geliere*
fiue primitiuö > fiue deriuatiuOjpoiTeiTiUo^autalio denique inferuit.
Cbe-duejCzput meüm aüt capilli.
Ck-vo^.Meafacies*
Che-nembiMcx aures.
C%?WMeafrons#
Che-refaMeiöCu\u
C he-tm. Meus nafus.
CheJöurottMcum os.
Che/etöupaueMcx gena%
Che-redmiua. Meum mentum.
Che.redmiua-am.yic2i herba.
Che-ape-cou. Mea lingua.
Che-ratnMci dentes.
Che-aioeiteMmm collum > aut mea gula.
Che.ajfeocMt\m guttut.
C^oc^Meum pe&us.
Gbr-rocapeMta. pars anterior*
Che-atottcoupe. Mea paftpofterior,
Che-pouy-dßo.Me& fpina.
Che-rousbönyMd renes.
Che-reuire. Mea? nates.
Che-inuanponyMti humeri.
Ck-*»«d.Meabrachia,

Cfo-p4^»j\Meuspugnus. ,

162 HiftoriaNauigationis

C/^o-Meamanus. • ^

Che-poneu.M.ci digiti.

Che-pttyac. S tomachus meus aut iecur,

C^-r£j?w.Ventermeus.

Che-pourou-ajfeu. Vmbilicusmeus.

Che-oup. Coxx mex.

Che-cam.M&mmxmesc.

Che-roduponam.Gcnuamea..

Che-porace. Cubitimei.

Cke-retsmeu. Tibia? mea?.

Che-pouy.Ye&cs mei.

Che-pujfempeN ngues pedum meorum;

Che-ponampe.V ngues mearum manuum.

Cfa-guy-encg.Cozmcum & pulmo,

Cbe-encg. Anima mea aut mens,

Ch-eencgouere. Anima mea poftquam e corpore exiit.

Nomina partium corporis pudendarum.
Che-rencoue.m.
Che-mentien.
Che-rapoupit.

Qux quidem breuitatis caufa non fufius perfequar, Notandum vero eft,
nomina rerum aecommodari non pofle,nifi pronomina prima: , fecunda: ac
tertia? perfona? vtriufque numeri attribuantur.

Vt autem melius capiantur,hoc fit exemplum.

Primo.

C^Ego.^Tu.^Ille.

Plurales.
0ree9NostPee9 Vos. Au-ae 3 XI Ii.

Quod ad tertiam perfbnam ahejüt mafculinum.Et pro feminino & neu-
tro^fineafpiratione.Etinplurali^-^eftmafculiniaut feminini generis,
öeproinde communis.

De rebus ad domum & culinam pertinentibus.

De rehas ad Emiredfi-tata.Acccndcizncm.

famuiamjpe-. O

smtibm Emo goep-tata.hxtingue ignem.

Erout-che-rata-rem, adfer fomites ad ignem fufeitandum»

Emogi-pira. Pifces coque.

Effeßit.Tone.

Emoui.VXix&t

Favecu-ouy-amo. Facfarinam.
Pmogip caoum-amo. Gompone potum+
Coein vpe. Vade adfontem.
Erout-v-ichefiie. Adfer mihi aquam.
c Ck-renmaitgepe.Da.mihipomm.

] Quere

1

In Brafiliam.

26$

Quere me che remyou-recoap.V ernst mihi cibum prasbcas.

Taie pQefcrb&wus meas lauem.

Tae4ouroueh)fiSÄ\\zni os meum.

Cke-embouaßi$£xxtio>

Nam chewurou-eb.None{hnQ.

Ehevjfeh.Sitio.

Che-reaie. Caleo^Sudo.

Cbe-roft.Vrigco. >

Che-racoup. Febricito.

Che carouc-aßi.Tnfth (um.

Carouc tarnen vefperam fignificac,
Aicoteue. Meres quasdam excruciat.
Che poura-ouffoup .Peflime agitur mecum.
Chero emp. Lantus Tum.
Aico memomch. Ludibrio expofitus Tum.
Aico-gatou. Res mihieedunt ex (ententia.
Cberemiac-ouflott.Mcum mancipium,
Cheremiboye. Meusjferuus.

Che-mac. Quifunc minores me,&admihi miniftrandum rtati.
Cheporracajfare. Pifcatores mei.

Ck^.Bonamea,merces5TupelIex. Deniquequidquidmeumeft.
Che-remiamonem.^^. induftria? mear.
Che rere-couarre. Mens cuftos.

Che-roubichac, Qui eftmaiorme, quem nos Regem noftrum , ducem,
principem denique vocamus.

MouJJacat.EÜ bonus paterfamilias,qui peregrinos viatores excipit.
Querre-muhau.V otens in bello >& in quadam re perficienda ftrenuus,
Temen. Qui videtur in bello,aut in alia re fortis .

C/^-w*p.Patermeus.
Che reqÜpyMms frater natu msio^Cbe-rehttreM'mov natu.
ChereKadtre.Mea.{oroi:.

Che-reue.ViYms fororis mea^C/^-ft)^ Jiliafororis mear.
Cheaiche.Kmtt.2L.

c^/.Mater mea.Dicunt etiam Che ß, Mater mea : Sc fa? pe quidem dum lo-
quunturdeipfa.

fut. Sociamatris mex , qua? patris etiam efl vxor.
Che-raiitJsAc&fttiz.

Cherememynott.Yttii filiorum meorum & filiarum.

Nocandumeftauunculum nomine patris vocari, & patrem nepotes&
neptes fnos filios ac filias appellare.

QuodGrammaticinoftriverbumnominantj apud Braftlienfes dicitur

i;^^}quodidem eftacloquendi modus. Vtautem aliquameiusrei noti-

tiamhabeamus, exemplum in medium proferemus,

1 Viu

m
m

m
m

m
m

m

i
m

M

m
m
m
m

m
m

1

im

m

m

264 HiftoriaNauigationis

Primum.
Singular. Indicat. autdemonftrat.
Aicoßum.Ereico, Es.O/V^eft.

Pluralis.

OreitoyS\im\\s.PeicoJLR\s.AuraeokoSnm.

Tertia perfona Angularis & pluralis fimiles funt, nifi quodin tertia an-ac,
pluralis numeri pronomen eft addendum quodfignificat 7/7/, vtapparet in
prasterito imperfe&o , numeri Angularis , quod refoluitur per aduerbium
aquoeme,id eft,eo tempore.

Aico-aquoeme , Tunc eram«.

Ereico-aquoemeyTxmctr:a.s.

Oico aquoeme ,Tu.n c erat. ^
Plusimperfedum.
Oroico aquoeme^Tunc eramus.
Veico aquoemeyTunc eratis.
Aurae-oico-aquoeme 3 Tunc erant.

Proprateritoperfe&o.
Singularis.

Accipiemus verbum Oico , vt ante & hoc aduerbium Aquoe-mene, quod
eft temporispr^teriti&plufquam perfe&i,

Exemplum.

Ajfauoujfou-gatou-aquoemene, Eumperfedeamaui eo tempore: <Quo-ue-
nengatouJegne , Nunc vero nullo modo , quafi dicas , debebat amicitiam
meam colere^quando ipfum amabam.

Profuturo.^co-/>^3Eroinpoiterum.Etitadeincepsdeiingulisperfonis
tarn fingul.&: Plural,

Inlmperatiuo.

Oico, Sis. ToicoySit.

Plurali.

Toroico3Simus. Tapeko,Sitis.

Aurae-toico)Sint.Vro£üturo vero addere oportet, Ire», vtante. Et impe-
rando pro prafenti dicendum eft, r<*»g<?,quod eft, Statim.

Pro Optatiuo,
Aico mo-men,Qudm libenter efTem . E t fic deiiiceps.
Optatiuum refoluimus per aduerbium lron.

Exemplum.
Taico-de-iron,1 ecum fim,& fic deincep s.

Participium.

Chere corurL Ens .Quod participium rede per fe intelligi n on po teft , nifi
addaturpronomen^-A-*tfW.PluraIis quoque Oree3pee,an ae>
Vox indefinitä pro infinitio accipi poteft^Sed ea raro vtüntur.

Coniugatioverbi^/W,Exemplumindicatiuiautdemonftratiuiinpr?-
lenti tempore.

Singu-

InBrafiliam. 26;

Singularis numerus,

Aiout. Venia au t veni.
Ere-iout. Venis,aut venifti.
0 /W.Venit,autvenit.

Pluralis numerus.

Ore-iouty Qmtis aut veniftis.
^»-^-0-0^. Veniunt,aut venerum*

In aliis temporibus accipere debemus aduerbia, qua? poft declarabimus.
Nullumenim verbumconiugatur,quin per^aduerbium relbluatur, tumin
pratenco^pr^renti^impeifedo.plufquamperfedojndefinico&futuro.

Exemplum prateriti nondum perfecti.
Aiout-agoueme, .Tunc veniebam,

Exemplum prateriti imperfecti & perfecti.
Aiout-agouemene. Veni3aut veneram eo tempore.
Aiout dimae-ne.Longam tempus elapfum eft, a quo veni.
Qua? tempora potius indefinira funt cenfenda.

Exemplum futuri.

Aiout.Jran-ney eniam certedie.PofTumusetiamdicereJr^quamuisJnonad-
datur/s!?,

Notandumeftetiam,quoddumaddunmraduerbia,perfona? repetende.
funrjVtficinpr£Eientiindicauui&demonftratiui.

Exemplum Imperatiui Angularis numeri.
Eori. Veni : habet tantum fecundam perfonam.
£^.Naminhaclingua non poffumus imperare tertra? perfonam, quam
non videmus.PoiTumus quidem dicere,
Emo-out.Ta.cvt veniat.

Pluralis numeri.

Pe-ori.V enite.
Te-iot. Venire.

Soni.

Ewt,& Pff-/0f,SimiIcm fenfum habent,fed prior3E/0*,honeflius eft inter
homines , quoniamvltimusP*-/<tf , vfurpatur invocandisbeftiis&auibus,
quasdomi alunt.

Exemplum optatiui: tarnen videtur imperare.
Singula.

Aiout-mol ibenter veniHem. Et fic de cxteris perfonis , vt in Indicatiuo:
habet tempus futurum addito aducrbio.

Exemplum coniun&iui.

Td-iout. Veniam,

Sedadimplendamfignificationemaddendaefth£ECVox, Nein> quaseft
aduerbium exhortandUmperandi , orandi 5 & incitandi. Verbum hoc indi-
catiuo caret: attamen ab eo formatur participium,

Tömw.Veniens.

2

HiftoriaNauigationis

Pag.li.quos
in America
geriigrituit
mcfor.

Exemplum.

Che-rourme-Ajfoua-nitirt.
Che-remiereco pouere+

Vt veniens inueni, quod alias perdideram*
Senoyt-pe, Hirundo.
J^j^.Cornualignea^quibus Barbarifonitus cient.

Finis Collo QJf I I.

Infupcr,vt facilius iudicium de rebus ä nobis inhac hiftoria comraemo-
ratisferrepoflint, tum ij quibufcum eundo5 ac redeundo nauigaui, tumij
omnes,qui me in America viderunc ( e quibus nonpaucos fuperftites erTecre-
do) ipfiqueadeonautse, aliique., qui vel tantillumad SmamGanabarafab
C-pncorni Tropica vixerunt: In eorum gratiam colloquio catalogum hunc,
qui nominapagoruui 2 ad quo s non femel oberraui, adiungere vifum eft.

A c primura quidem ha?c Tun c eorum nom ina , qui fiti funt ad dexteram,
in^redienti finum illum. Cariauc. i. Taboraa. 2. Quorum poftremum Galli
pepirwm nominabant , de nauarchi cuiufdam nomine, qui nauem aliquan-
doadeumpagumonerarat. >

Euramyry.^. A Gallis Gojfet nominatur, de interprecis cuiufdam nomine,
qui aliquandiu ibi habirarat.

Tira-ouajfopi.^.Sapopem,'), Ocarentin , pagus amoeniflimus. 6. Ouraouajfo-u
ouee.j. Tentimen.%.Cotiua.^.Vauo,\o . Sarigoy. 1 1 .

Alium Pra?terea r^/Apetram vocant3ob rupeculam ä mola non abfimi-
lem,quasfiluam ingredientibus iter ad iftum pagum indicabat. 12. Alium
rptcGM»* quoque Galli Vpec nominant , de Indicarum Gallinarum nomine 3 quas
udiu. Barbari P/wnuncupant.

Alium prseterea fagittarum vkum appellabamus, quod cumprimumad
eumiterfaceremus^iniiluamingreffi, (agictasmulrasad proceriflimas cuiuf-
dam arboris putrefacTrae cacumen emüTas defixeramus , qux in pofterum in-
dicis vices nobis praftarent.14.

Quiaddexteram.
Keri-tö. lyAcara-u.iS.Morgema- ouaffou.17.

Qm in Infulam magnam.
Pmdo-oujfittASXorouque.iStPirmijoM.zo.Al'mspm
hi excidit,fitus inter Pwdo-oujfou3& Piraijou3ad quem in quibufdam captiuis
emendisoperam pofui^i.

Alios quoque inter Carouque & Tindo-ouffoit, cuius etiam appellatio non
occurrit.22.

Qua: fit tum pagorum,tum asdium forma,alibi demonftrauimus.

Gap.

InBrafiliam.

267

C A P V T

X X.

De noßro ab America dißejfu: deq\ naufragiis & altts non minimü priculis?
qua pnmum m reditu noßro euaßmus.

Oftquammenfeso&oinlnfula, quam occuparat Villaga-
gno, viximus, abeoeie&ifuimus. Itaqueincontinentem
feceflimus , ad finiftram Ganabam finum ingredientibus,
ad eum locurmquem nos U bnquetene nuncupamus5qui ab ^mlrilT
caßello Colligmo paffibus M. diftat. Ibimenfesduosm tugu-
riolisquibufdam äGallispifcatumeuntibus olimextru&is
dedrniis.Perillud tempus CkappeUatts dBoißiM^qnos&vu&Villdgavnoiiemvc- chappeii^,

■ p I LI . r i C l Botjfim aViU

liqucramus,adnos veniunt, eadem ob caulam eum delerentes,op quam nus /^„,we^_
ab lllodifceifionemfeceramus. Duoveroilliinnoftrü fünt adfcnpti n\xmcJceimt'
rum, quinaülumfcyccntcnarumGallicarumlibellarum,vnacumaliquacta
commeatus copbcumnauclero3cuiusnauitrarportatifumus5pacl:icramus.

Verum antequam vlteriusprogrediar , idefta nobis dicendum '9 quod
anteanosdidturosrecepimus., nimirum quo fe geiferit modo in nobis di-
mittendis Viüagagno. Legati regii nomen prafe ferebat, munufque obibat
in illis regionibus : quare Galiorum , qui eo veniebant, nullus quidquam
contra illiusnutumadgrediaufuserat. Illeigiturtantifperdumnauis 3 qua
reue&ifuimus, inanchoris ftabat, ad Ganabara finum, quo in loco one-
rabatur, ex fcripto nobis abeundipoteftatemfacit, & literas dat ad nauar-
chum}quibusillifignificat, necun&aretur, nos baui deportare,idquideil!i
perfeliceremam (inquiebat fraudulenter) quam gratusfuit mihi eorum ad-
uentus,quomeid affequutum effe reabar,quod optabam3eorum difceffione
tamdeledor^quandomecum nonconfentiunt. Qua fpecie infidias nobis
clamftruxerat. Arculamenimceratatelaobuolutam (quimos eftabnaui-
gancibus receptus ) epiftolis plenam, quas ad familiäres fcribebat , eidem
nauarcho tradit; quib. dicam in nos confcripcam clam mterferit,qua pnmo
quoque obuio regio Iudici , vt in nos manus coniiciat. Atq; ita merita noftra
in fe collata Villagagno indigmifmiaperfidia vclut^

(vt mox dicetur)in contrariu m Dens conuertit euentum : maximo emm no- fW».
ftro folatio, ViUagagnonü veroignominix oeflir.

Tandem Prid. Nonas ianuarii , anno 1558. nauem no&nm,lacobaam Ufr
nomine, Brafilio,piperc Indico,goflypio, cercopithecis , Sagouinis , pfitta-
cis, aliifqueidgenus, qua: iampridempleriquenoftrumfibicompararant,
oneratam confcendimus. Sed antequam eportu foluamus,pra?termittere
nolo , vt magis ac magis pateat Viüagagnonem vnum impedimento fuiue,
quo minus Galli regionem illam tenuerint, Fanbaum quendam nomine, hGM,A'Ame.
Kothomagenßm , nauis noftra: praefedum nauigationem illam fufcepiffe ^lf -
religiofi nominis procerum rogatu, vt terram illam exploraret 5 atqueha-
bitationiidoneumlocum deligeret. Ac fane is nobis figmficauit, mfi Vtl

LI %

2

Qua die ab A-
msrice difiäf-

ferimwi.

Breuitt.

Imm'mens

Hiftoria'Nauigfttionis

Ugagnonu defecüo obftitiflet, vltraoc^mgentahominü capitalongis Belgicii
nauibuseo nauigaturamoxfuüle: Ego verofacile credo, G Viüagagnocon-
ftrmterinpropoiitoperfeueraflet, eG^ivlträcapitumdecem millia eo cö~
mfgratiir.afuüTe5qux&Infulam noftram ab Lußtanomm infultibus propu-
gnafient(qua tarnen non muko poft difceflüm noftrum funt potiti)ampliffi-
mofque ac fertiliffimos agros fub regia au&oritate in America incolerent.
Qux terra, fi id contigilTet, Antar£ticx Gailie nomen3quod inditum fuerat,
rneiito retinuiiTet.

Sed vt ad reimeodem ipfo die, nimirnmPrid^Non.Ian.ioluimuSjacDeo
duce,vafto i 11 i Occidentali Oceano rarfum nos committimus. Reccnfione
facla, capitum numerus ad quadraginta quinque eft inuentus. Nauigium
enim,quo vehebamur^oneraria erat nauis mediocris3cuius Nauarchus , no-
mine Baudomnm5 de quo ante facta eft mentio^nautas viginti quinque habe-
bat,nos vero quindecim eramus. Nauigationem porro illam non nifi immi-
nentis periculicum formidincfufcepimus : enimuero plerique noftrum ob
infinitos, quosintereundnm exantlauerantlaboies,niii adeo iniquus nobis
fli i fle t Viüagagno , vt in Gailiam remigrarent, nunquam adduci potuißent:
tum quodiincere Demn llli colereliceret, tum etiam foli fertilitatem expcrti.*
quarum rerum in Gallia tumerat,atqueeft etiamnum longe maior difficul-
tas.Hincfit, vtego , quipatriam meam femper amaui atqueamo, America
valedi&urus 3 hoc loco fateri cogar, me non raro Americanorum conibrtii te-
neri defiderio, apud quos integritatem ac fynceritatem maiorem fum ex per-
tus , quam apud noftrates plerofque Chriflianum nomen pras (c ferentes. Iam,
enim apud nos fides nulla fupereft,refq; adeo noftra tota immutata eft } inq;
diflimulationibusatqueverbisinanibnspoiita.

Atquoniamipfonauigationis noftram initio Breuia erant nobis trans«
mittenda(funt autem fcopuli arena? permixti ) qua? in mare ad lx. pailmil.
porriguntur3quae etiam quam longiffime pollunt/ugiunt nautar5vento non
latisadaltumtenendum fecundo,vt tarn graue declinaremuspericulum, re-
trocedere propemodum coacli fliimus. Attamen poftquam totos feptem
diesflucl:ibusagitatioberrauimus5necmultumpromouimus,circamediam
noctem accidit nobis, vtnautis pro more alternatim aquam e fentina 6fy*v\ca
haurientibus^quamuisdiu multumq^ inillo perftitifTentlabore, eam tarnen
exhaurirenufquampotuerunt. NaucJerus nofter rem illam admiratus ad
ientinamdefcendit5quidnam reiillud effet fcifcitaturus. Nauemrimofam at-
que adeo aquis oppletam , vt iam paulatim demergi , eam perfentiremus,
comperit.Q^reminimequa2rendumarbitror,vtrumiingulis noftrum ex-
pergefacl:is,vbi imminens illud periculum5in quo verfabamurjinnotuit, ve-
hementer perculfifuerimus , nec ne. Acfäne tarn certum erat fubmerfio-
nis mox futura: indicium,vt falutis ipe omni abiecla 3 plerique iam mortem
expecbarent.

Veruntamen Deo ita prouidente quidam (in quibus Sc ego eram ) vitam
fuatn quam longiffime poflent producere decernuntrfeq,- colligunt 5 ac duo-
bus töpwhvs nauem ad horam vfq; meridianam fuftentant^hoc eft?duodecim

hora-

In Brafiliam.

höramm fpatio , quo tanta abundatia in nauem inflüxitaquatif a t Otis virib us
ä nobis potuit exhauriri.Imo cum Brafilium lignum, quo erat nauis onufta^
aquaattigiflet, fanguinem bubulum rubore referens ecanalibüsefflüebat*
Tantifper igitur dum tanta cum diligentia, quantam res ipfa flagitabat ; Her-
uos omnes contendimus, fecundo flante vento ad reditum in Barbarorum
oram, quam (vtpocenomultuma nobis remotam)ilIiusdieihoravndecimä
confpeximus5proram eoconuertimus.Intereanaut^qui cum fabro lignariö
fubforis erantrimulas^quaraque, ingreilum praftabantluftrantes^tam naui*
ter officio fun6ti funt, vt Jardo^lumbo^panniculisjatq; id genus aliis,quas iL
Iis non parceanobis fubminiftrabancur , infeftifljimas quafq; obtufant I atqi
ita viribus iam deficientibus paulifper leuati fuimus. A ttameri, vbi faber Ii«
gnarius nauem vndiquaq; diligenterrecognouit, afTeruiteam (ytpotevetu-
ftam & vermibus erofam)ad ran tarn nauigationem minimeefle parem,qua~
ta erat ea,cui iam nosaccindi eramus:audorq;fuit,vtvndeexcefTeramus?eo
rediremus,ibiq; vel nauem aliam eGallia venturam opperiremur,vel nouam
conderemusrde quafententia acerrime eft certatum.Nihilominus tarnen vi-
citnauclenfententia, quiveritus, vtiihttusrepeteret, nautisdeftitueretur*
malle fe affirmauit,vitam fuam ad omnes cafus obiicerc( qua? erat illius ame-
tia)quammerciurnjatq-,adeo nauis ipfiusiaduramfacere. Se quide Philippo>
aliifque quibus pra?erat,fi ad Amencam oram redire animus efTet , fcapham ad
eos vfus daturum efTe. Ad qua: propere Philippus,fe quidemGalliam repetere

dccreui(re,atqiruisomnibusavtidcmfacerent,audoremeflercfpondit.Nau*
clerus vero alter excepit, nauigationem periculofiiTimameiTe ; ac prasterca
prefentire fe eam diuturniorem futuram.quam vulgo crederetunac proinde
commeatum tothominibusalcndisnonlurTedurum. Quibus auditis ex v-
niuerfo numero fex conuenimus , quinauigationis pericula , ac pra-cipue fa*
mcmimminentemreformidantes Americanamoram3aquaxx.tantum paf-
fuum millia aberamus^repetere flatuimus.

Id coniilium vt exequeremur,haud mora,(arcinas noftras in fcapha con-
iicimus5qua? nobis data fuerat , cumfarina? exigua copia, atque aliquantulo
potu.Seddummutuovaledicentesbenealijaliisprecaremur,qnidam exiis,
qui oimPhilippo reman{erant,fummo quomeprofequebaturamoremotus,
manum mihi porrexit,atque itainfit,obfecro te, vt nobifcum remaneas , fac
nos minimein Galliam efle appulfuros, attamenlonge maioraffulget fpes (a-
lutiSjfiueadProuinciam P^^«/?^fiueadaliquamlnfulamappellamus5qua
fi ad ^/7/^^OÄ^reuertamur3apudquem(vtfaciIe eftconiicere) quieti nu-
quam eritis. Hispermotus cum longioriorationi locus non daretur, egore-
li&ain fcapha farcinarum mearü bona parte in nauem rurfus confeftim con*
fcendo , atque ita periculum fummum ( vt dicemu s ) ab amico illo fagaciter
praeuifum5erTugi. Quinquereliqui,quorumnominanoniinecaurahocre- öatt g. ,
cenfebo loco , Petrus Bordonius } loan. Bordeüus , Matth&us VerneUius, Andreas
Pontanm , lacobus Bai/aus 3 asgre a nobis , neciinelachrymisabfcedentesj c/,mredtu">
Americanam oram repetiere. Ad quam non nifi maximo laboretandem

appu-

m
m

m

ig

m
m

m
m

m

I
m
m
I
m
m

m
m
m
m
m
m
m

m
m

m
m

m

31

m

m

5. Hochiprc
montorium*

270 HiftoriaNauigationis

appulerunt s atque zHVittagagnonem redicrunt quorum tres primo loco no-
minatos fufTbcandos curauit.

Itaq; rebus omni bus apparatis5 veladamus, rurfuniq-, inari nos commit-
timus, putri ac vetuftaillanaui ve&i , in qua ceu infepulcro mortem potius
quam yitam operiebafmir. Ac fane pra? terquarn^ quod maximo cum labore
Breuia illa tranlgrefli fumus, pertotum Ianuarium menfemcontinuis pro-
cellisactempeftacib.agitatifuimus, nauifq-, nollra maximam aqua: copiam
rimulis excipiebat,x|uam nifi continuo exhauhflemus centies de die (vtita
dicam)periiflemus.Laborautemillcnonfuitvniusdiei.
infuhinmim Maximo igitur illo labore vlrra quadringenta pafluum MiK.prouectiJn-
MibilZun- ^am quan<^ara incultam confpicimus, in modum turns rotundam, qua?
dms. quantumc6iedLU\aaflequipo{rum3pafiasmilleinambituhabebar. Eam ve-
ro, cum ad dexteram praeternauigaremus, arboribus nonmodo virentib. eo
menle Iamario abundare animaduernmus5fed etiam täta auium copia, qua-
rum non paucas malo rudentibufq; nauis noflxasinfidcntes prehendife atq;
contre&ari patiebantur, vt emihus eolumbarium forma referrcc. Äues'in ea
eranc nigriJcucopa?i/iibalbi,arq;varij id genus cclorisromnes quidem intcr
■volandumamplitudinemnomediocremprasfcferebant, verum captisqui-
bufdara , vbi plumis eas nudauimus , corpore pauerem amplitudine non fu-
perante eascfTecpmpcrimus.Vltraquatuorpafltiummill. progrefli, ad dex-
teram rupes acutas emergentes confpicirnus^que, res metum deditme plures
illiufmodifub aquislaterent, adquos nauis allifafrangerettir, quod ficonti-
giflet,ab ea exhaurienda immunes fuiflcmus.Toto nauigationis illiu s noftre;
ternpore3qu£Efuitquinquemenfium?terrasnullas, excepusInfulisiIlis3con~
fpeximus , quas Nauiculatores noftri in. fuis chartis minime notatas inuene-
runt,ac fo rfitan etiam a nulhs antea com'pecla: faeranr.

Sub hncmV ebruarij menfis ad cquinoäiaiem circulum acceffimus,adeo,
vt tribus tantum gradibus ab eo diftaremus.Sed quia dies iam quinquaginta
erantelapfi^cum nauigationis partem terciam nondum con fece ram us5co m~
meatus vero pars bona erat co n fd m p ta3 a m bi geham u s5 vtr ü ad S.Rochi Pro-
montorium deflexuri eßemus5necne? qua? terra Barbaras quoßamincolas
habet , ä quibus commeatum nos acciperepofle nonnihil fpem faciebant.
Vicir tandem eorum fententia.quibus vifum eft, vt vlterius progrederemur,
vtq^ cercopithecorum & pfittacorum, quos nobifcum vehebamus } pars oc-
cideretur3atque ita commcatui parceretur.

Porro quarto huius hiftorie capke fummos retulimus labores,qui nobis
inter eundum £ uerunt exantlandi f vbi ad circulum arquino&ialem acceili-
mus. At vero,quiaipfe expertus fum, non faciliorem a polo antar&ico huc
tendentibus efle acceflum , qua: mihi de ea re probabiliter videntur, dicenda
hoc loco adiiciam. In primis igiturillud ponendum eft3 circulum a:quino-
6tialem, cuius fitus eil: ab Euro ad Fauomum^ quafi dorfum fiue fpinam mun-
di efle , iis <^uiabJqmloneadA^ßrumnauiguioncmin{lkuunt , & contra
(nam alioqui(atfcio3 in globo nihil fummum,nihil infimum efle ) dicoigi-
tur & accefliim ad mundi illam fummkatem efle ab vtraque parte difficilli-

mum,

In Brafiliam.

271

mumj&inmarifludusvmnque^ftuantcsjquos tarnen in immärtiilla aby£- ^uide»ur*ßt

£' n irr •! tt 11 • "v cur circa JE-

o cernere clt dimcile. Ventos quoq; ab eo loco erumpentes,atq; m conti aria qtlino8iaiem

partem flantes , naues i^zsAe quin 0 Cialis circuli acceflu prohibere. Cui mea? ft'™*®£*
fententia? id füffragatur, quod ftatim , vbi velgradum vnura ab vtrauis parte
tranfgrcffi fuerint nauta?, la?tiria fumma exultätes , ac de reliqua nauigatione
bene ominantes fefe inuicem ad commeatum edendum hortantur : adeo vt
naues in decliui globi verfantes,non ita difficulter agantur,atque ad fummi-
tatem illam tendentes agebantur. Adde quod maria omnia interfc,quamuis
connexa(qua? tarnen admiranda Dei prouidentia,ne terras obruant,fra?nan-
tur, licetin terns fundatafint, atq-, adeo fupraipfam terra elata, quam in va-
riasln{ulas3&qua(i particulas diuidimt, quasiteminterfequodämodocon-
catenatas quibufdam filamentis Sc radicibus , vt italoquar , in imis gurgitib,
elfe exiftimo ) cum in quam ha?c rancaaquarum moles vna cum terra ipia fu-
lpenfa,qua?q;duobusaxibusfuftentata(quos axesinquadrangulisvtriq;po-
lo oppohtos effe fingo,quorum quatuor,decufles duas faciut,qua? in orbem
&: {emicirculumfpha?ram totamambiunt) perpetuoagiturmotu , quodex
seftu marino apparet.Cum igitur motus illefub AeqmnoSiiali circulo initium
habeatjCertiffimum eft, hemifpha?rio meridionaliü aquarum ad praefcriptos
limitesrecedenteeos,quiinmediogloboverfantur,qua(i inxquilibriono-
nihil hacquoq^ratione ab curfucohiberi.Addoinfuper, quod öcalibi attigi,
aerisintempenem malaciafq;3qua? fub a?quatore crebro obtinentmo parum
incommodi afferrerimo obftare,quo minus celeri curfu tranfmittatur. Ha?c
lunt,qua?paucis ac quafi obiter de hac re mihi dicenda fuere,de qu a tarnen in
vtramq; partem controuerti facile eile exiftimo. A c fane nemo eft,quantum.
uiseruditus3quidehis rebus ftatuerequidquam poffit, quod non refellatur.
Solus enim Dmr,qui ingentem hunc orbem aqua terraque conftantem con-
didit,quemquenonrineinGgnimiraculorurpenrLimcontinec3arcanaiftharc
omnianouit, Ac fane non eft dimcile, argumenta, qua? paffim in fcholis de
hac re agitantur, confutare : qua? tarnen minime lunt contemnenda,eo pra?-
lertim nomine , quod ingenia acuunt, dummodo iftha?c omnia non pri-
mam(quodfaciuntAthei)fedfecundaseirecaufas meminerimus. Denique
nihil certi hacin parte agnofco, nifi id,quod facra? tradunt littera?. Illa? cnim
fpirituni illius au&orem habent,äquo veritas omnis manat,acproinde folas
illas indubitatas habeo.

Sed curfum noftrum perlequamur. Cum tandem ad AequinoFtialem
circulum paulatim maximis cum laboribus perueniflemus , Gubernator
nauis , eleuationem noftram aftrolabio rimatus eft : atqueafleruit nos fub
iinea illa AeqmnoUiaü eodem ipfo die , quo foladeam perueneratverfari, ."f^£4%d^
nimirum 4. Id, Mart. qua? res, vtapprimenotanda, qua?queanteilludtem- »«a/w/w/ari
pus pauciflimis contigiilet, ab illo eft obleruata. Pluribus ha?c perfequi non
lubet, cuilibet tantum a?ftimandum relinquo, quantosa?ftus tum perpef-
fifuerimus , quibusSo/efletpro Zenith. Pra?terea, quamuis aliisannitem-
poribus Sol modo ad vnum , modo ad alterum ex tropicis exfpatietur,

nullibi

272 HiftoriaNauigationis

nullibi tarne fiue mare,fiue terram fpedes, atfus infeftiprpr^fentitur, quam
lubilla^Satis^

ÄS/rf tummihiccmcrcdatumcft) digniffimo, eft memoria. prod£m:^/W
' q^m per reinem quandam^^
tos eflc,quod lub a?quatoreniuem confpcnffcnt, imo montes niue obtedos
*grc f u Deraüent, fed etia tämm frigu s experti efTent, vt fociorum fuorü non-
niiiligeiurigoreFuerintexanimati. lam fi vulgaris illaphyficorumaffcratur

ientetia,mueminmediaaerisregionecreari,quamfaciatadrcm(quodcum
bona eruditorum venia didum fit(non fatis video.Sol enim perpendiculari-
terinillalinearadiosfuosin terram cmictit, aeproindeaerem calefacit, qui
nmemferrenon poteft, nedum vtcamcongcfct, concrcctquc. Necmagis
m ouet me.quod de montium akkudine.atque deLuna? fngidfcate vuleo di-
cilolet. ' ö

Quareinfolidum quid illud eile ftatuö^atque ab Philofophorum regulis
tM^ effFtuI™ folurionca ivero certiorem afFerri minima puto ea, quam dLi-
pie /^aflcrt, cui, vt oftenderethomines, quantumuisacutüTimos praxlaris
f ms openbus capicndis mimme pares efle^it: An meos thefauros pcnctrafti>

Angrandinisthefaurosoculisperluftraiti?Qiiafifummusilleopifex7^di-
ceret , Quodliorreummihiputas efTe, quo iftharc contineantur ? tune ifta-
rum i rcrum caufasrimaripotes ? Minimeid quidem, tuimperitiores,quam
quiiithatcpomsaficqui. 71
xiuutfiii- Sed adrem. Africus tandem ventus nos ab arftibus illis fummis eripuit ac

anobisluntcomemorata/depermult/sob^^

lantibus, alufque prodigiöfiffimis, non vniusgeneris, qui änobis intet eun-
dum fub tomdailla zona vifi funt: verum eos ad narrationem illam remitto.

^migitureorum^quibuseripuitnosDominus^ericulorumriarratio
eltrepetenda, IurgiumfubortumcratintcrvnumcxpKcfcdisnauisnoft«,
Sc nauiculatorem noftrum,quo fiebat, vt neuter rede officio fuo fungeretur
Con tigit , vt nauiculatore ad 7. Cal. April, vicem fuam explente vela omnia
expandi, atque in altum erigi iufTerit : turbinem veroimminentemnona-

nimaduerteri^quirepenteinvelanoitratantoimpetUirruitequ^vtcontra^
herentur , luffine debüerat) vt naui in latus inclinata, adeo vt mali pars fum-
mam aquäm attigerit,quin & rudentes, auium cauea*, aliarque farcin* paulo
negligentius colloeat* inmaredeciderint, non proculabfuimusabexitiali
iubmerßone. Attamenrudentibüsfummaceleritateabrciiils,nauispaula-
*!m eredaeft.Nihilominüs tarnen nos in fummum diferimen tum deuenif-
lemeritoaffirmarepoteramus.Illitamen, quorum culpa totum illud nobis
euenerat, nonillo perieuio manfueti fadi funt, atque ad concordiam allecU

Sed contra fimul , atque a periculo exfoluti Fuerunt, gratiarum adionis loco

pugnamintentaruntinterfeadeoobftinatampVtpeiiculumellet^netandem
ad ca^dem deuenirent,

Ali-

Deoimmute
'Suf^mdomiiv-

InBrafiliam. 273

Aliquot poft diebus obtinentemalacia, faber lignarius cum nautis, qui
de nobis leuandis a tanto labore ( dies enimacnodtcsinnauiexhaurienda
vfycLv Aoiff occupabamur ) foliciti erant,rimas , quas obturarent,diligenter per-
q uirunt. Sed dum quandam farciunt, accidit, vt afler longitudine Sc latitu-
dine pedis vnius auulfusfit , aqua vero tan ta copia , tantoqueimpetuin
nauem irruperit,vt nautas ipfbs e veftigio abegerit,adeo,vtilli fabrum ligna-
rium reliquerint folum, adnosvero,quiinforiseramusaccedentes, reipfa
minime explicata,fummo cumpauore exclamabant, aElumeßdenebü, a&um
eß de nobis. , t

Ad ha?cpra^fe£tuscumnauarcho & Gubernatore, periculo vrgentealTe-
res nams,qua? roris lunt tegumento,conreltim in mare denciunt,quo racilius propemodum
educereturfcapha. Brafilij quoquemaximam vimaliafquemerces, quarum att"lit'
precium ad Gallicammlibellarummilliadecemaccedebat. Illiigitur confi-
fium de naue relinquendainibain,dequefalutequan'endainfcapha : quam
rurfiim,ne nimio onere opprimereiur,metuebant.Quo factum eft,vtnauar-
chus ftriclra macharra nos bm nes ingreiTu illius prohibuerit: minatus , (e bra-
chium abfeifliirum, quiprimusinillamingrefTum molirctur. Igiturrabi-
do maripermüTos nos effe autumabamus, Prius tarnen illud naufragium,ex
quo lingulan Dei ope emerieramus , in mentem nobis redibat, hortabaturq-,
vt totis viribus ineopraftaremus , nenauisobriieretuncum tarnen alioqui
a?que mortem atquevitamopperiremur. Tarnen tantumeffecimus, vt na-
uem incolumem retinuerimus. Atqui non omnibus erat ea animi fortitudo:
nautas enim plerique mortis illius , quod imminebat genus reformidantes,
adeo obftupuerant, vt rerum omnium cut am iam abieciflent. Ac fane , me- j^J*'
rito quidem aflfeuerare poiTum impios iliosatheos , quipaffiminter pocula
eos irrident, qüimari fefe committunt, qyique tot periculafubeunt, fi apud
nos adfuiflent , nugas illas & ludibria Ria confeftim horrendis terroribus per*
mutaturos fuifle. Mihi porro dubium non eft, quin eorum, qui iftha:c alia-
quequasiamcommemorauimus5pericularuntlccl:un, plerique ex noftrate
forma exclament: Quam tutum efljbraßicasin eonünente plantare ! Quamfacilius
admiranda de Barbarü audiuntur quam yifinturl Quam fapienter olim Diogenes eos
laudabat) quinauigandi confilio imtoy minime tarnen nauigabant ! Atqui nondum
noftrorum hic fuit exitus malorum : tum enim, cum in iftud incidimus dif-
crimen, abportu,adquemtendebamus, viciescentcnapauuummilliaabe-
ramus, Fuerunt itaque multa alia nobis fubeundapericula : quinimo ( vt
moxdicetur) tantamperpeffifuimusfamem, vt non.pauciexnoftriscxtin-
eti ea fuerinr. Sed interimfubiieienda eft ratio, qua iftud euafimuspericu-^/^f
lum : Faber nofter lignarius humilis quidem ftatura? vir, fed animo forti,
nauis fen tinam vt casteri , minimereliquerat , fed contra penulam fuam nau-
ticam vafto illi hiatui admouerat, pedibufque , vt aqua? viribus obfifteret
(quibus tarnen non femel eft ä fuo loco dimotus, atque in altum elatus ) cal-
cabat, tumquantapoteratvociscontentione,eosaduocabat,quiinforis e-
rant confternati, atque in fummam iam deuenerantdefperationem : mo«

Mm nebatq^

Titno' amentes

274 Hift^tiaNauigationis

ncbatq-, Vt Tibi veH:es,xyliha^tibiIia} aliaque qua? vfuierant fubminiftrarent^
quibus quam maxi mc pofTet, aquse Impetus tantiipercohiberetur^dum affe-
rern appararet , quo hiatus iile pcrnitiofus refarciretur. Quibus diligenter
fuppeditatis3illius opera ab tarn prüfend periculo liberati fuimus. j
Ab co tempore ventis adeoaducrfis vfifumus , vt nauis hoftramodoaii
&urum,modo %&¥auonium depelleretur3cum tarnen ad Auftrum tenderemus,
Prseterea Gubernator nofter illius artis non admodum peritus a curfu aber-
rauit, atqueita incertum curfum * donec ad Tropicum £400? peruentum fue-

ntjtenuimtis.

Bra mari innd

Pra?terea per quindecim dies m^
quarum tanta erat denfi tas,tantaque copia, v t nifi fecuribus eas (ecantes , na-
üigiöj quod illisfrangendiseratjmpar, viarn fecüfemus3 futurum autumo
fuifle, vt ibi fubftitiffemus. Quoriiam autem herbarum illa copiamare quo-
dammodo turbidum efiiciebat, nos in paludib, coenofis verfari credebamus;
ac proinde Infulas quafdaminpropinquo efieiudicabamus. Verum iacta
bolid e,cui funis quingentenarum vlnarum logitudine alligatus eft, nec f un-
dum attigimus , neq-, etiam Infulas vilas aut continentem animaduertimus,
miß.Gen.irJ. ^ nec id conimemorarelibet,quod ab !nd Hiß:, de hacre memoria eft pro-
mmvayChrißophorm Coiumbm, mquit, ea qua primum mjtttmt namgatione ad tn~
diam nouam cognoftendam^anno mmirum 14.91. commeatm reparandigvatia ad<zr-
n'am ex Canariü Infulis diuertit , a qua paulo poft digrejfm, cum dies permultos naui-
gaffet. ß andern ad mare adeo herbidum deuemtjQt pratum referret. Quje res non pa-
mdärtmiU^ rumeum commouit3quamuis nullum fube(fet periculum. Sed herbarum il-
^^f&riio larumdefcriptionemiubiungereplacet. Colore funtfubflauo, adfoenum
®uiff»iii* *u» iam exldceatum accedente, foliis arutahortenfi non abfimilibus : baecas iu-
niperinas ref erentibus : pradongis qüibufdam fllamentis ac fibris colligatur,
non abfimili ab hedera terreftri modo , atq^ ita radicis expertes , mari ipfo in-
natant. Casterum non fatis tutotractantur , nonnunquam etiam fordes ne-
fcio quas rubras, quarum forma ad galligallinacei criftam accedit mariinna-
tantes vidi , quarum adeo periculoius erat contactus a vt 11 ä nobis attre£ta-
rentur,manus confeftimintumefceret,acrubore infeftarctur,

Atquia nuperinlermonemdebolideincidimus, dequamultaabani«
lium fabularum commentis non admodum alienaßepiusaudiui, nimirum
nauigantes ea iacta e terra qua? inhseret, quibus in regionibus verfentura-
gnofcere , quodfalfiilimum efle de Occidentalimari aflcro. Itaque quod res
Motu quUfit, eft,fubiiciam. Bolis ergo inftrumentum eft trunculum pyramidalem forma
Xfw! 1 im referens, ac acuta parte perf oratum , quod funibus attexitur, febum vero ab
altera parte applicantes in profundum demergüt nau ta? , quoties locum Ira-
nern idoneum nados fe efle putant.Cui,fi arena adhasferit,opportunam eiTc
ftationem colligunt:fin minus, limum aut rupes fubefTe cogno(cunt,cui an-
choradefigi minime poteft3ac proinde alio efle properandum.

Hxc Habui dicendaad erroris illius refutationem.Ii enim omnesaquiin
alto Oceanonauigarunt, imrnenfam efTe illius 6c infcrutabilem, quantauis

maxi-

In Brafiliam.

-75

maxima funium copiaadhibita3 profundicatem norunt ; quo fit , vt dies no-
ctefq^quam diu fecundus eil ventus, curfus fit tenendus : obtinete veroma-
laciajConfiftereneccfTefit.Nauigiacnimmariilliaccommodapenndeacna-
uesaduaria? remis nonaguhtur. Exquopacet, nugaserIeea,qua?vulgorefe-
runtunbolide humum erui, qua in quibus terris nautas verfentur, dignofcat,
cum vafti tffi gurgites (vtfuptadixi)iintpenjtusimperrcrutabiles : quod fi m
mediterraneomari, aut in ipfa terra, \ tquidam de Africxdefirtü re£emnt,m
quibus ftellarum & pyxidis marinse duduviatoresiterconficiunt, locum
habeanpenes audores fides efto. Ego qua? de Occidentali Oceano dixi,vera
dfe confirrrro. \

Igitur poftquam herbofum illud mare pre^ergreffifumus,veriti ne in pi»
ratasincideremusatormencaaliquotferreaapcauimus3aliaqimunimentain-
ftruximus.Qua? res nouum nobis creauitpericulum. Cumenimtorn enta=
riusnofterpulueremigniadmouiilet3tamdiueumapudignerehquit,cuoad
vas,cui f uerit impofitus,candefceret,atq; adeo ignem conciperet5cuius ihm-
ma vniucrlum nauigium noftrum penetrauit. Adeo vt perparum abfuerit,
quin ob picem,qua vndiquaq-, oblitum erat nauigiumjflammis correpti fue-
nmus^quibufdam velis acrudentibus infeftatis, tnbus quoq-, nautis grauifli-
meaduftis, quorum vnuspoft aliquot dies vitam cum mortecommutauit.
Derne quod attinet, nifi vultuimco pileum oppofuiiTem , haud dubie adu-
ftione fuiflet turpatus,m(i quid grauius mihi accidüTet. At lllius mei pilei bc-
neficio fummis tantum auriculis capillifque aduftis incolumis euafi. Quod
qnidem ad 17. Calen. Maias nobis contigit. Iam hocloco aliquantulum eft
refpirandum nobis per Dei gratiam ab naufragiis , fubmerfione, incendioq^
hadenushberatis.

Cavvt XXI.
De extremafamejempeflatibuSialiKque non pauckpericulü.a quibus in Gal-
liam redeuntes3diuina ope erepüjumw.
I Ot tantifque euitatis ^zx\cu\is c Scylla in Charybdim mcidi-
"% mus. Ftenim cibariis nofti is iam ante non quidemopipe-
ris pars media repente fuit detrada, eo quod tum tempons
% a Gallia decies centena pafTuum millia aberamus , quam
J) moram non tempeftates tantum nobis attulerunt. Nam
1*21 (quod etiam alibi dixi i Gubernator nofter a curfu adeo ab-
errauerat , vtcumafTereret, nosadÄ^^oramaccedere, Infulas Rjforeas
legeremus,qua?ab^^/V^ Ulc
joitur error eo inopix nosredegit , vtfub Aprilismenfisfinemcommeatu
p^emtus careremus. Poftremum igitur folatium fuit,vt Cellulam gypfatam,
inqua commeatusrecondifolent, euerreremus : inquavermes& murium Vermtsat muA
excrementa maiori copia \ quam micas reperimus, quifquilüs tarnen illis
dili^enter colledis , ac figillatim diftributis, pulmentum corficiebamus, <«£»«^
quod ßcnigredine 6c amaritudinefuliginemfuperabat. ldgenuscibiquam 'h
A Mm i palato

) g-fw-ül <R.f4>

mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmf

"1 i

xq

gl

X.if.itduo
fttmenecutL

Ifalmioj.i}.

Pdym&extergo

TapirouffcH

mitndmtur.

De Bell.lud.
lib.jicap. 7.
Thoraus co-
reacei &cnl-
ceamentatxe-
duntuf.

276 HiftoriaNauigationis

pakto eflet gratum > minime eft qua^rendum.Per illud tempus , quicunque
cercopithecos &: pfittacosreleruarantiis (quod iampridemimultis erat fa-
ctum) vefcinon dubitaruntJnfumma, iam ipfo Maij Men/tsfmtiocxnautis
noftris duo fame necati funt,atque pro nauigantium moreiij ipfo profundo
(epulti. Brasterea tarn dira vrgente fame totos viginti dies procellis ac tempe-
ftatibus adeo vexati fuimus,vt non modo vela omnia complicare,clauumq-,
obligare , Ted nauigium amplius regere impotes permittere illud flatibus atq;
vndis coadi fuenmus. Qua? res effecit, vt per totum illud tempus, quantum-
uis vrgente fame,pifcisanobisnullusfueritcaptus. lnfummarepentenosin
diram famem incidimus extrinfecus vndis, intrinfecusveroaquapetimur.
Quarein eorum gratiam,qui mare nondum viderunt, quos merito mediana
tantummundipartemvidiiTedixeris , hoc loco , ideftinmemoriamreuo-
candum,quod Pfaltes de nauigantibus afletit:

Atyos tranantespiUlü vada ßalßa carinii,
Maris colom dmitü,

iMagna Dei vere mir acuta, csrnitü^altl
Dißerß campü aquom.

Nam fimulac iußit,rapidi totaaquora yenti
Adipßatolluntßdera.

oA bripitur fanter ratü, ^ nunc nubila tangit:
. , TumenteueEla gurgite,

Tartara nunc contra praeeps contendit ad ima9
Jpßfque mergiturinßm3&c.
Per illud tempus cogentereruminopia , admiranda coneipiebantvota
nauta? : at nos ad verum illumDeumvoza. omnia dirigebamus , cuius beni-
gnitatem atque fauorem toties experrieramus : cuiusetiamopeinmediai-
piafame, non iineinfignimiraculo fuftentabamur, aquo etiam vno marei-
pfum ac tempeftates ledari pofle noueramus.

Interim licet inediaaeproindemaeie adeo confecli effemus , vtnauiga-
tionis obeundis minifteriis vix , ac ne vixquidemidoneielTemus, egeftas
tarnen fingulos eo compellebat , vt quacumque fieri pofTet ratione , de fa-
melico ventrefaturandocogitarent. Nonnullis inmentem venit , vt fru-
ftulaparmarumextergo Tapiroujfou, dequoantea,inaquadecoquerent, e-
derentque: at illa inuentio non na fucceflit. Alij igitur eadem fmftula exci-
pientes prunis impofita torrent,quod aduftum erat cultro eradunt > quod o-
ptime fucceflit : corium enim illud nobis fame jam confe&is fuillam eu-
rem prunis afTatamfaporereferebat. HocfacTroexperimento, quicunque
parmas eiufmodi habebant, fruftatim eas concidebant falcibus, aliifque in-
ftrumentis, fruftaque diligenter in facculis reconditaapudfecontinuoge-
ftabant , imointantoapudeoserantillapretio, atque loculi auro oppleti
apud auaros & foeneratores noftrates eile fblent. loßphm 3e Efieroßolymi-
tanü obfellis verba faciens, memoria? prodidit , eosneccingulis, neccal-
ceamentis abftinuifTe a Coriaque feutis detraöta mandhTe. At non defue-

runc

m

ml

m

m:
mi
m

LatermtntH

cornnctj ca

■hds*

InBrafiliam. 277

runt ititer nos,qui & Coriaceos thoraces,ip{aque adeo calceamenta ederent,
ImOjpueri, qui nobis famulabantur, fame adeopreflifuerej vt ä laternarum
comibusnonabftinuermt,quaruminnauigiismaximaruppeticcopia3 imo u
iebaceisipfiscandelis, fi quas ofFenderent, non pepercerunt, At nos fumme cibivimp&^
debilitatös iugiter incxhaurienda naue laborare necefle erat, alioqui mmk
fubmerfi fuiffemus,inediamquenoftram largo poca compenfaflemus.

Porroingentembolidemtertio nonas <ZMaias fiib folisoccafuminaere Boits ^em
ardentem confpeximus , cuius tancaerat veli s noftris reuerberatio, vceai-*^"'*^
gneiamcorrepta elfe crederemus : atramen nullo nöftro incommodo fta^
timeuolauit. lam fi qua^ratur , vnde bolis illa ortum habuerit* Refpondeo rei
illiuscaufamindagaredirHcilimumefre,pr^{ertirncumterras nouas, ex qui-
bus/V^öcöÄgaduehifolent,InfuIamqueC4»W^ pr£eterlegeremus3 qua* re-
gio eftfrigidiflima, excalidis exhalationibus orram erTenemodixerit. Nos
igitur, vt genere omni incommodorum afflittaremur, Aqmlone vento ad-
eo mfeftatifuimus, vt totos dies quindecim caloremvix vllum perfenferi-
mus.

Tormentariujno(kcra.d4.Cal.M2Lhs3 cum ante tantafuuTetfame oppret
fuSjVtpfittacivifceramepr^ientecrudapaulo ante deglutiflet, diem fuum
obiitmecterra^fedmanfepulchrali, vt &: fuperiores mortui, mandatus eft.
Guius mortem e6a*quioretulimusanimo3 quod opera ipfius facile carere.
mus retenimfiP/raftequidam eo tempore nos aggrefli fuiiTent , non modo
non propuHaremuseos/ed vitro in deditionem venire fummis votis opta- tlZtuntZ*
bamus(qua^eratnoftramireria)dummodocibusfuppeditareturnobis. Sed
proutDeo vifumeftjiios per totam nauigationem illam affligere , vnicum
confpeximus nauigium,quod aflequi minime potuimus: vela enim appararc
matureper imbecilliratem noftram nonlicuit.

Cscerum confumptis illis , de quibus paulo ante memini 3 parmis , cori-
is,ip{ifque adeo arcarum tegumentis , breuiter quicquid famem explere po-
terat, nos vltimam nauigationis noftra* lineam attigilTe exiftimabamus*
Sed penuria artium inuentrix , quofdam ex nobis mures , vt venarentur,
compulit. Uli enim fame opprefli(quod micas ca*teraque omnia, qua* corro- JEJm^-- *
dere lolebant , diligenter collegiflemus ) turmatim per foros curiitabant*
Nos verocum diligenter , tum ingenioMime iis captandis variis deeipu-
larum generibus adhibitis inuigilabamus , nonnunquam etiam no&u fe^
lium moreeos obferuabamus. Quo fa&um eft , vt quantumuis latentes
perpauci manus eltugerint noltras. Ac lanc murem tum pluns quam po-
uemfaceremuSjincontinente a:ftimabamus. Vidi enim, qui coronatatria,
nonnunquam quatuor , in fingulos mures numerarent. Imo quendam
obferuaui, qui cum Chirurgus nofter mures duos fimul cepiffet , hac vo-
luit cum illo agere conditione , vt Ci murium fuorum alterum commoda^
re velletjCumprimumad portum appelleremus , galerum , thoracem* fe*
moralia&tibialiaipfipenderet. Ille tamen( quodveftesvita* faaepofthabe^
j:et)conditionem refpuit. Denique mures frequenteSj ac minime exente*

ratl

Hiftoria Hauigationis

Muriumpehs

diligentißime

coüigmtur.

Situ fame in*
tokrttbtlior.

Sancerran*

fames.

BrafiHum li-
gnum corrodi<-
für.

Thilippi Vo-
tum.

Rieherif debU

278

rati in aqua marina elixabantur, qui tarnen maiori nobis erantin pretio,
quam fint in continente veruecini armi.

Praetcrcaquomagis-acmagispatcat,nih.iIquödeduIeciret ä nobis cori-
temni J de quodam narrabo 3 qui cum Prafe&us nofter murem fatis gran-
demapparauet^quatuorexfeaispedibus, quosinfofisreliquerat, eosdili-
gcnriffimccöllcgit,prunifqucaflauic, afleruitqne fe perdicum alas tarn Ml
faporis minime vnquamedifle, Acfahe, quid eftquodnontantainediaop-
prefli mandüTemus, autpotius voraflTcmus, qui adexplendam famem olta
ipfaolimproie6ta,aliafqueidgenus lordes fummoperc optabamus ? Nec
dubiumeft, quin fi nobis virides hcrbac aut foenum adfuüTet3 brutorum
moreea mandnfemus. Atqui non folum cum malo hoc confli&abamur,
totis enim viginti diebus , quibus fame illainfeftatifuimüs , neque vinum
neque aqua dulcis in natu noftra vifa eft , reftabat tantum exiguus Ciceix
cadus, quemPrafeftinoftri adeoparcediftribuebant , vt fi vefMonarcha
quis tumnobifcumfuiflec: carterislargiorempotum non "obtinuifTet : fin-
guhsautem cyathus quotidie aflignabatur. Cum icaque non minus fici,
quam fame mfeftaremiu-,quotiefcunquedecidebat pluuia linteisexpanfis,
feireoque globuloinmediofito, vtcommodius invafa fubieda inftillaret,
aquam excipiebamus. Imo eam, qua? per föros effluebat , diligenter collige-
bamusmecobftabant lbrdes,qua? eam longe turbidiorem ea, qua? per vicos
in vrbibus praeterfluit, reddunt, quominus a nobis ebiberetur.

Denique quamuis eafames^quam Anno itf^.wobßdione Saacerranapcr-
peffi fumusjin earuni numerum,qua? grauitfima? haben tur,recenferi debear,
vtvidere eft ex hiftoria, quam deea re nos ipfi edidimus , quamuis diutur-
niormon tarnen arquegrauis^atquedeea* qua nunc agimus, fuit. Sancerra
enim nequeaqua? neque vini laborauimus inopia, praterea herba? qua?dam
ac radicesjvitiumquegemma? nobis fuppetebant.Egofme/i ob caufanufte.
patrocinium , obfidionealicubi tencrer^tantifper dum Deo creatis rebus be.
nedidionemfuamimpertiri vifumerTet, quid pelles, membrana?, bubalini
thoraces,aliaq; eiufmodi fuccum aliquantulu habentes, quibus tarnen quo-
tidiano vfui, quamuis minime familiaribus , in lila obfidione famem tolera-
uimus,expertus> minime vnquam famis metu in deditionem hoftibus veni-
rem, dummodo earum rerum copia fuppeteret. At in illa noftra nauigatione
longe diuerfa erat ratio: eoenimreda&ifuimus, vtnil nobis reftaret, praeter
Brafilmm Zfg»«/09praepmnibus aliis lignorum generibus ficcum , atq, humo-
risexpers. Nihilominus tarnen non defueruntinter nos, quifameadextre-
mumadaöti^cibialiusinopiajlignumilluddentibus atterere conarentur. In
quibus erat P£////^duxnofter.-qui cum fruftulumoriadmouifTet, altütra-
hensfufpirium,mehiscompeÜauitverbis: HeumiLeri ypecuniam in Gallmad
quat er miüe libellas ohm credidi> cuim apocham ytmam confcribere teuerer , & mihi
pro ea panis ynm cum cyatho vini praberetur, Vetrus autem Tkichenu* Paflor,
qui non ita pridem Rupell* ad Dominum migrauit , incellula fua proftra-
tusiacebat , adeoque erat viribus omnibusexpers p vt caput ad Deum Dra-
tums

InBrafiliam. 279

turusmitiime pofletattollcre, attamen itaproftratus indefinenter precibus
ad eum fundendis intentus erat.

Antequamfermonihuicfinemimponä3idobiterobferuarelibet,quod
inaliisquidem, maxime inmeipfb animaduerti, qui binas famesexpertus iatJi*ntöe»
iurn>ealque eiufmodi,vt nullum vnquam horridiores euaMe credam. Cor- £"ur***
poribusinediadebilitatis3&deficientenatura,fennbus alienatis, lpiritibufq;
diflipatismon modo feroccs , (cd & morofi & iracundi fiunt homines. Illa
porroiracundiameritorabieigenusdicipoteft; Quo fit, vtappofite Verna-
culonoftrofermoneis fiime dicaturfitrere^ui famepremitur. Pra^terea, quo- •DeutM.sM
niam experientiaresomnes expreilmsedocet, video non fine caufa Detim*»
populoiuominantem famem nifi fuis pareat prasceptis, diierte exprimere
futurum, v£ yiriiüim , quifmrat moÜü , & delicatus, valde maügnus ßt octdus m
ßratrem fuum^ in yxorem ßbicharißimam^tq; in ßüos ßos, adeo ytnon det vl/iex
eis de carne filiomm ßorum^ quam comedet. Nam praeter ea , qua? in Hift. Sancer. iZif/I^
commemorauimus exempladeparentibus, qui exlibensfuis vnumcome- '«»y»« «
derunt ,, dequemilitibus quibufdarn , quipoftquamcadaueraeorum, qui ?«TS^
belloca^fifuerantjdeguftalTent^decrcuiflejiimalurn illud diutius periti-
tifTet, viuismanusafferre, afiirmarc pofTum nos durante illa Nautica fame
vix,acnevixquidempacate aliicumaliis colloquipotuifle, licet Deitimore
cohiberernur, imo quin (quod Dominus condonetnobis) malignisoculis
aliiin alios fuerimus.

Sed vtreliquum nauigationis noftra? curfum defcribere pergam: Conti- tf*»uf*m
git rebus noftris in peius ruentibus,vt nauta: alii duo 17. Cal. Maias famene- ensßt*
catifuerint. Quo tempore exnoftris nonnulli fuere,qui tarn diuturnum er-
rorem noftris in aquis fecum reputantes , nulla obie£ta terra animo fuo fin-
gebant nos innouo veriari diluuio. Cum igitur nautas illos mortuos in mare
preppites darianimaduertimus,eundem nobis exitum omnibus impendere
credebamus+Ego in tanta rerum inopia,qua, vt dixi , cercopitheci ac pfittaci,
quos vehebamus,confecl:ifuere,ad illud vfque tempus pfittacum plumisde.
corum,anferis magnitudine,articulate voces multas humanas imitantem,
ftudiofiffimeconferuaram:eumG^4^ fperabam, atque ea

Ipe quinq-, dies cauti filme occultaram,nullo eiprarbito cibo. Hunc tum vr- pßueumm
sente fame, tum quod vererer, nemihi nodufurto furriperetur, poftalios ^fuPfchrii
omnes occidi.Ille mihi amicilq; aliquot meis per tres quatuorue dies alimeto
fuitrintegerautemä nobis fuitefus, nullamenim particulam praeter plumas
eiecimus, adeo vt non carnes tanturo,fed Sc vifcera & pedes ipfbs,atque adeo
vngues,vncumq}roftrum corrolerimus. Auisiftius mortem ajgerrimepoft-
eatulirdoloremauxit, quod quinto ab eiusobitudieterram confpeximus.
Cum igitur illiusgenerisauesfaeilecareantpotu, vel tribus nucibus totum
illud tempus vitam illius fuftentare potuhTem.

A t vero,dicet quifpiam,quid nobis cum tuo pfittaco?nome perpetUo in
miferiis illis veftris fufpenfos tenebis ? Annon tandem aliquando malo-
rum & quidem omnis generis (atis ? Nunquid aut vita aut morte finis tan-
dem

280 HiftoriaNauigationis

dem dabitutfdabitur vitique: Dem enira , qui (non fane vulgari eibo) Corpo-
ra noftrafuftentabat, opem nobis tulit opportuniffimam , efFecitq-, immen-

ß}ua die conti' fafua bonitate , vt S.'Cal. Iun. cum iam ad foros ferme languore confc£tiia-
cm^" cexcmusßritanüiatit inferiorem con(pexerimus. Veruntamen, quod non fe-
mel a Gubernatore noftro deeepti fuilfemusjqui terra? loco nobis chima?ras
indicarat,quas propere euanuerantjfpeculatore iterum atq; iterum pro more
exclamante, TerramyTerram^u. tarnen vereillud dici credebamus. Atquife-
cundo flante vento prora obuerfa mox certo cognouimus, continenrem in
propinquo efle. Iam vero , vt liquido apparet 3 quantam in miferiam , quan-
» j . . , tumqueindifcrimenaddudifuerimus:qaamqueopportLineDeusfitnobis

dsemum, opitulatus5 huc rererrelubet, quod naucierusnolter edita voce amrmauit
ftatim, vbi gratiarum acüones ob imminentem liberationcm noftram egil-
fet: (e nimirum omninodecreuifle, Ci diem vnum adhuc inillotammifero
ftatu permanfiflemusmon quidem forte agere(vt ab nonnulis, in tales reda-
cl:isanguftiäseil;aliquandofa6tum)fedaiiquem ex nobis clam interficere,
qui casteris efui effet. Qua? res minime me commouit, confeius enim mihi c-
ram(quamuis omnes macie effemus confedti)meab illo periculo tut um fitis
fuifle,nili forte cutem & offanuda pro carnibus habere volurffet. Quoniam
autem nautx noftri Kupellam appeilere decreuerant, vt \b\Brafilwm fuum li~
gnum venderent, cum iam a Britannia fex paffuum millibus tantum abefle-
mus^Nauclerus cum Philippo & quibufdam aliis feapha ve&i ad oppidulum
proximum (Efodiernam vocan^contendunt^cibariacomparaturi.lnterquos
duo ex noftris.quibus pecunias lpeciatim numeraueram ad eibaria quajdam

nmugmUü» mihicomparanda, vbi ad continentem appulerunt, nauem nofkramfitmis

»mmim» domkilium c&rmydi{hrtctcft2Lti funt fe ineam pedem nunquam reUturos:
quodabipfiseftfadum.Relicliseniminnauefarcinisfuis^ abillotempore
eos nunquam vidimus.Attameneorum vnus3 quifolus mecum e quatuor-
I;84, decimillis^quorum nominainitio recenfui , hoc anno 1584, quo hiftoriam
hanc corrigo recenfeoque3quanto cum labore priftina? reftituti fuerint vale-
tudiniadmefcripiit. Nobis quid hac in parte contigeritamoxnarrabo+ No-
bis in anchoris noftros operientibus ad nos acceffere pifeatores quidam, a
quibus eibaria petimusjillifeä nobis irrideri arbitrati, imone iniuria aliqua
afficerentur veriti,fugam capelfunt j at nos, quos vrgebat fames , eos vt con-
fifterent, cogimus , inqueeorumlintremirruimus.Tumilliextremaqua?-
uisiibiimminerecredebant. Nos vero pacateomniaagere., cumqueeiba-
riorum nihil praeter eibariipanis frufta aliquot comperiifemus, vnus exil-
lisinuentuseil:, quiexpofita extrema,quapremebamur fame , adeo ferum
fepra?ftitit5 vt pro pane illius fruftulo? quod vixobulo vamilfet, feftertios
duodeeim non dubitaritameexigere. Noftri autem mox cum eibariis ad
nos redeunt , quam auide a nobis fuerint excepti , necefTe non eft dicere.
Tum in propofitoperfeuerantes nimirum vt Rupel/a littus peteremus , iam
paffuum fex millianauigarcmusjcum ab Nautis, qui nos affecuti funt , ad-
monid fuimus, Piratas quoldam ad oram illam vagari. Quare poft tot tan-

taqu

e

)

/

InBrafiliam* 28f

taque periculä3qua: Dei ope euaferamus, fi vi tro m periculum nos7 coniicer^
muy identes illud qii^l aliud efTe, quam Dcum tentare | illo ipfo die y. CaL
lunuis portum intramus %lauuetenfem, in Bntannia \ ad quem per illud tempus
naues pcrmultae e variis regionibus reducesappellebanti qu* dt tormenta
dilplodebancaliaquenauigantibusrolemmacelebrabantj atque ob partas
vidörias triumphabanc. Intcr quas vna erat ex vrbcSammalea, cüius natita?
Hljpanmm ex terns Pm*^ reducem ceperant. Ea pretiofis quibufque mer Gr*»*<P*<"
cibus erat onerata, cuius pretium ad fexaginta aüreorum nummorum millia
^mabatur.Cumsreifama3cumpe^

catoresnonpauciP^^^ iUas coemen_

dascommeabant. Qu« res commodüTime nobis euenit: accidit enim, vt
cum a naui egrederemur mercatorum iliorum plerique ii s auditis , qua? pe^
peüieramus, & nos prx infirmitatc minus adgreflus figendosidoneosfu-
itentannt^opportuniffimaadmonuerint, vt ab nimiocfu diligenter no*'

biscaueremus,paulatimqueviresnoftraspauculociborepararemus,iureex
veterum gallinarum decodionejade caprin0jaliisque ad vifcera dilatanda
accommodatis. Ac fane cum iis omnibus qui tarn falubri paruerunt confilio*
bcne cft actum. Naut* vero,qui repente ventrem cibo implcucrc, non tule-
; runtimpune: namevigint^totenimincolumes terram attigerunt, plures
decem fibi mortem accerfiuilTe autumo : nos vero ( quindecim cramus nu-
xncro)qui, vtiam dixi3nauem i\hmm America confcenderamus m Gaüiam re-
migraturi s ad vnum omnes terramariq, incolumes tum feruati fumus. Hoc
quidem verum eft, nos nonnifi cute & offibus tum conftitiflc, adeo vt alii a-
lios intuentes cadauera e fepulchris eruta videre videremur. Adhäx, vbi cce-
Jumterreftreperfenfimus.tantumciborum noscepitfaftidium, vt(namde Ä
me nominatim Venus referre poflum)in diuerforium tandem delatus, ob\a.J*flidtKm'
tum mihi vinum3 vbi olfeciadeliquium animi paflus fim,inque arcam/que in
propinquo erat delapfus. Qui vero aderant/uturum, vt animam mox äge-
rem.exiftimabant.habitaprsfertimdebilitatismeajratione. Atquiminimo
afFecl:usfuicafuilloincommodo.ItaqueinIccl:um decubui, tamqj fuauiter
dormiui,vtnonnififcquenri die, Sc quidem multa luce experredus fuerim:
quamuis ante decem rnenfes in ledo non dccubuiflem , quod ideo comme-
moro3quod faciac contra eorum opinionem , qui putanteos5quiabmolli-
bus cubilibus defueucrunt, ea repetentes initio dormire minus poflc. Blaueti
igitur quatuor dicbus tranfadis , Hannebonem nos conferimus* quod op-
pidulum ab Blaueto quatuor pafluum millibus diftat. In quo totos quin-
decim dies quieuimusmofqueexmedicorum prarfcripto curauimus. Quan«
tumuis tarnen diligenter nobis caueremus , nemo noftrum effugere po-
tuk , quin tumore per totum corpus infeftaretur , mecum tribus aliis ex-
cep tis 9 qui ab vmbilico ad pedes vfque eo morbo laborauimus. I nfiiper cum
^*pp°'V & ftomachifolutioneconflidabamur,adcovtintra corpus nihil co- Medhmm:
filieret eorum , quse immittebantur. Tarnen medicamenti genus nobis ™£j^fkti
cft indicatum 3 quo poftquarh vfi fumus , confeftim ab co morbo fana.

Nn

<Cano.

282 HiftoriaNauigationi's

ti fuimus: eft autem eiuimodh Im heder & terreflrü eft accipiendum cum &ryip
probe co&a: in ipfaollapannisveteribus reftin6ta5 deindc ouorum vitellis
permiftis , denuo igni admouenda. Confecfcionem illam cochlearibus ad
snodum pultis, oriadmouebamus. Acfane nos omnes morbo illo extinc"tos
£utuiT>sfuiiTe,niiim^ credo, Hase

funt denique, qua? de nauigatione illa noftra habui referenda.- qua? fane inter
minimas non eft reponenda, fi animaduertas nos gradus feptuagintatres na-
uigalTe ab Aqmlone ad <t4uflmm. Verum ne palmam merentibus pra?ripere vi-
KSehafi. de deamur,quantula eft,(i cum ingenti ilhloanm's Sebaßiam de Cano F/ißani, aut
M),H?*" rvtauidam volunti ^»^/,veietiam3vtaliis placetab vrbe GuetariamCanta-
Angirnymuer IriaPromncia or'mndi, qui vniuerio orbe circundato3quod ni raüor,contige~
tZmliZZ rat ante cum nemini(poft eum quidem de Draco Anglo idem referunt ) qui in
ctZjZmfl. patriam reduxproinhgnibusorbem terra? depingi curauit, cumhacinferi-
Gen. ind. c. 98. pt][orie Primus me cirmmdedißi.

Iren. Topeltn. I • V l n ■ • 1 T ' -r% r

Dembui Cxtcrum iis a me lectis , qua: Hieronymus "Ben%o de lua in Teruenjem

sZ'impoß terram, aliafque orbis illius regiones peregrinatione , qua? fuit annorum
B^r^redi- auamo!:cJecim, fcripfit: commune h oc mihi cum illo effeanimaduerti,quod
feUiterx- (VCjpfe hiftoria? fua? initio refert ) annos viginti duos natus eilet, cum mul-

m&r.Auclort v Jt 11 • ■ i r ■ • r l •

torumexemplo peragrandi orbis cupidus, ac pra?lertim viienda?eiusmun-
di partis nuper reperta? , cui htdia Occidentalü nomen factum eft , explerc
animumfecumtandemconftituit : Ego vero eodem ftudioimpulfus,to-
tidemque annos natus, in Braßliam nauigationem fufeepi , prout ipfe hi-
ftoria? huius initio adnotaui : fed aliud eft longe maiori dignum obferua-
tione, quodnimirumB^ö ( licetiliede nobis nihil , nec nos de ipfo vn-
l"6- quam audiuiiTemus ) affirmatfe idibus Septembris Anno 1556". inHifpa-
niamspera(5tisfuisperegrinationibus,appulifle: nos vero ad 4.1dus eiufdem
menfiSj eodemqueanno inBraliliam profecturi, domo difceflimus. Iam
igitur , fiquistemporum feriem obferuare velit, eorum qui in Americam
nauigarunt: nos ftatim poft Ben^pnü reditum eilemus collocandi. Porro
cum Benzptw hiftoria Latino (ermone primum , ac poftea Gallico Vrba-
niCaluetonü amieiflimi mei opera extet exltalico conuerla , cui titulus eft,
f *Houanouiorbü hißoria , addequod auetor ipfe inter eos , qui multa obfer-
uarunt , atque obferuata elegantiffime feriptis mandarunt , poftremum
tempern- non 0btinet locum : necefle penitus eiTe exiftimo iis , qui Americanorum
ßoritBenzo»ii. mores probe nofle cupiunt , atque adeo quam lmmaniter milera? illa:
gentes ab Hifyanis , a quibus fuba&as funt , excjpiantur, vt hiftoriam
illam diligenterperlegant. Ille autem eo maiori eft dignus laude, quod hi-
ftoriam fuam concludat prasftantiffima gratiarum actione , quam ad De-
umdirigk. In quo fc minime ingratum in eum fuifTe , a quo beneiicium
hocaeeeperat, vt res adeo nouas , tamque a nobis remotas terras viferet,
per totum quatuordeeim annorum fpatium , cuius etiam ope tot pericu-
wmtatif. la eualillet. Ulms tarnen clariliimum nomen obicurare nititur Theuettts*
veritatis ( fi quis alius noftra memoria extititL) acerrimus hoitis, fuo viro-

rum

InBrafiiiarft* |l|

rum iiliiftriumlibrö ■> qUemnuperediditi llle enim de Tramijco Pi^arro m$\
ß?mo, aquo Attabalippa Perwnfium Rextmt deui&us* verbafaciens, totam
Benzenühx&onamiza 'm dubium reuocat (äcuius tarnen facundia iongim-

i n r v t ' Sr i r \ j j rj. • ThenttM Ben-

meabeft) vtmerasrabulasefledicat; Queres rorte a Theueto aeiriaultna^„,ö^^
cft fufceptaj quod Gaüiam patriam fuam debito noh profequatur afFe&Ui
cuius tarnen lepidiflimus Ben%o famäe eft ftüdiofiffimus, aduerfuseos , qui
cuiodminimo negotio Wonllos fubegerint> cseteras omnes gentes tarn fa*

eile fe deuincere polTe ia6tanti

}Sedvtadnosredeam jfinemacrequiemlaborümconrequutos nos effe

forfitan quis exiftimet: attamen nifi ille idem , cujus opea tot naufragiis^
tempeftatibiiSjextremaque fame,aliifque incommodisjquas nos inter naui^
gandum affidue vexarunt, liberati fiimus,nos ad littus appulfos feruaflet > ex-
tremaquseque nobis iinpendebant. Iam fupra dixi Vtüagagnonem tradidule
dicatn innosperfcnptam3prxfedonauisiilius5quareuedifüniusj vna cum
mandatis ad obuios quofque niagiftratus , vt in nos animaduerterent^igniqi
addicerent. Contigitautem yVtPbilippo DucinoftrocumMagiftfatibus (ab
reiigione, quamprofitebamur, non abhorrentibus) cui arcula illa epiftolis
dica? illi adiun&is plena tradita fuerat,necerTitudo intercederet. Quo fa&um
eft> vt optime ab ilhs excepti fuerimus^contra quam cupiebat FiUagagno, imo
etiam fortunis {Iiis non pepercerunt,quin noftns, quibus opus erat , eas lar-
girentur: Philippus quoqueabilhspeeunias mutuo aeeepit, acque ita Dem Deiaiimiran.
ille, qui aftutos in aftutia deprehendit, nos ab illo periculo liberauit , effecit-
que, vt fcelerati Viüagagnonis perfidiadetedta, idtotumadilliusconuime-
liam , noftrum vero folatium redundant. Tanto igitur aeeepto beneficio ab
illiusmanu5qui nos toties terra mariq^feruauit. Nautis noftris Haneböne ex-
cedentibus, vt Neitßnam patriam fuam repeterent: Nos etiam^vt ab Bntannü
illis recederemus3quorumidioma non minusnobis erat Barbarum, atque
fuerat^mc^linguäjadN^»^properamus, non quod perceleres iter
illudconfecerimus: tanca enim erat infirmitas noftra, vtequis, quibusinfi-
debamus, regendis minime pares eiTemus. Quocirca mercenarii, ä quibus
regerentur,iingulisfueruntmercedecortducendi,

Quoniam autem quodammodoreftauranda erant Corpora nofträ, noh jj^gjj
minus portentofisflagrabamusappetitibus5atqueij funt3quosdepnegnan- m**m>
tibusmulieribusreferunt:quorum,nifiadfinem properarem, exempla ad-
mirandareferrepofTenv.quin etiam pleriqueabvinoita abhorrebant, vt ab
go per menfem integrum abftinuennt. Tandem vbi ad Nännetum yrbem Ifjj^ff*
peruenimus,quafiinuerfieiTentfenfus noftri vniuerfi , aures oculique no*
ftriadeohebetesrepentefadifunt, vtformidoincefTeret, ne in furdos atq; °*'sw.n-i%
exeos euaderemus. Huc referri poteft , quod lonathan Saulü filmt dice-
bat:illuminatos fuuTe oculos fuos, poftquam aliquantulum mellisguftai-
fet: quibus verbis non obfcureiignificabat^oculosantea fuifle inedia hebe^-
tatos. Verum tarnen ab primi nominis medicis quibufdam, aliifquecla^
risviris,quiadnosfrequentiflime accedebant, tanta cum diligentia curaii
n Nn ä

Mm

I

n
m
m
m
m

m
m
m

m\
m
m.

a i

c ,
xq

I

C

c
JE
iq

m

m

ic
tc

IC

rc
■ic

ml
m

Iii

II

284 HiftoriaNauigationis InBrafiliam.

Fuifnus,vt nulla tantorum malorum veftigia nobis adha?ferint : quin imo de
me poflum affirmarejexacto ab eo tempore menfe, me Optimum aurium o-
culorumquevfum habuiffe. Hocquidem verum eft, me ab eo tempore fto-
machidebilitate femperlaborafle: qua? etiam £d.mc'\\\zSancerrana3c\xius pau-
lo ante memini^ädeö eft confirmata, vtminimedubitem, ea me nunquam
liberatum iri 3 donec me tötum Dem fceliciffima reiWe&iöneinftauret. Ita-
que apudNanneteSjquö in loco( vt dictum eft) optimeexcepti fuimus5recu-
peratis valetudine ac viribus, noftrüm finguli quo vifum f uit,abiere.

Deniquequandoquidem(vtexhachiftonafatisapparet) &ingenere Sc
{peciatim totpericulis, totque mortis abyflis ereptus Tum 5 an non merito
* mue % cumfänc1:aillaSämuelisma^

yitam reßituefe, demitterein ßpulchmm & educere ? poflum fane. Et quidem, ni
fallor optimo iure,u" quis älius noftra memoria. A ttamen 5 fi huiu s effet loci,
addetepoilem immenfa fua bonitate me ab infinitis aliis, in quibus
verfatüs fum,difcriminibus eduxifle. Quare^fimare elementum adeo furens,
menon abfbrpfit,il Barbart anthropopbagi3qiühufcum ferme annum vixi, me
non deüorarunt,famefqueextrema? , quas toleraui , me non necauerunt : an
non patriameaG^Z^tygride immanior erit^fi violentam atqneimmaturam
mihi afTerat mortem? Vtcunque tarnen iit3ego3qui mortem filiorum Dei (in
quorumnumerummeafcitumcertofcio)Corameo pretiofam eflenoui, to-
tummeipfius voluntatipermitto, Haxtandemfunt, qua^ämetuminipfo
mari, eundo, ac redeundo,tum in terra ^wmW3apudBarbarosobferuaui.
Me aütem nonlatettam amplum argumentum , refq; adeo varias a me com-
memorataseoftylo,eaquequadecebat, grauitate minime fuifledeferiptas:
imo etiam lubens agnofco > me hac tertia editione nonnunquam ea , qua:
paucisfuerant perftringenda, fufius quam par etat, perfequutum efle , &
contra in extremum aliud peccantem ea3 qua; longiorem poftulabant ora-
tionem,plus a?quo contraxifle. At le&ores rogatös velim, vt ftudium meum
asqui bonique confulant,quod orationis non Katis comptx damna refarciat:
cogitentque quam dura mihi rejbm > qua: in hac Hiftoria commemorantur,
fueritexperientia.

Regiautem^ternOjimmortalijinuiiibili, folilapienti Deo ho«
nos fit Sc glorij* in fecula feculorum^ Amen.

"EX EM-

DVARVM EPISTOLA-

RVM, QVIBVS BREVITER

EXPLICANTVR, ET NAVIGATIO

Nicolai VillagagnonisEquitisMelitenfis, in il-

lam America Prouinciam > qua? vkraiEquatorem ad Tropicum
vfque Capricorni extenditur : Sc mores confue-
tudinefque Incolarum eius
regionis.

Script mquidem illa adßumen G anabar a ( Lußtanü Rio de Gencro
dictum ) & in Gaüiam mtjfz a quo dam e Villagagnonü do-
meßicü: Nunc vero recens Latio dornt a a

C. C A.

Im

m

m

v/fi^v.-<Jv.;f,vf--::*'.vf,-.->yH

2%6

PRIORIS E PI STOLPE

EXEMPLVM.

V m a valle Argentueil, ad quanvnuicetn valediduri non fi-
ne communi ommtim noftrüm maerore comitati cftis,dif-
cederem: vosadfelices veftrasMufasrediiftis, egoinilitu-
tum iter profequutus Tum, meam tarnen rldem obftringes,
nie, fimul atque eo, quo tcndebamus , perueniflem, vobis
fcripturum.Eam igitur liberare,ingratitudinifq} vitium fu-
ge re cupiens , nec immemor videri volensbeneficiorumä vobis accepto-
rurn : quantumtemporisanguftiapermifit, quid nobisiniilaNauigatione
accident,hac epiftola vobis breuiter fignificare volu i.
w/ri Anno Domini m. d. lv. ViÜAvavno , pararis omnibus rebus ad fiium infti-

tomfimßo. tutum ncceflariiSj& attnbutis üii ex tvegis Henna 1 1. mandato magnis dua-
bus nauibus , quarum finguke ducentorum doliorum capaces, & tormencis
beilicis probe inftru6be3ad earum tuitionem,tum vt aliquam eorum partem
iftic,quo profectionem inftituebat,reli nqueret,oneraria pra^terea naue cen-
tumamphorarum , quaeannonam & caetera necefTariaveheret, domitibus
rnukis nobilibus viriSjartificibus, & nautis , eas confcenditJ& merces impo-
fuit. Omnibus ergo redeconltitutis^ Id.Iulij fub tertiam pomeridianam,
e Gratianoportu3m quo claflis paratafuerat,{oluere,& explicare velaiubet.

Bona tum erat tempeftasj&fpirabat^w/tf, noftra? nauigationi accom-
modus , quo perfeuerante , OccidentalemlndiamattingerepotuirTemus.
Sedpofterodie6cfequentibus^y?ro^/<:w, inde, quo nobis re&adirigen-
dum erat iter, flare coepit adeo vehemens , vtinmaritimamillam^#g//<e
Bkmüet. oram 5 qua^vulgo Gallis B/^^appellatur5propelJeret5vbiiacT:isanchoris
fubfiftere ftatuebamus , fperantes eius vehementiam mitigatum iri : verum
fruPcra , imo fumma cum feftinatione nobis fuerunt vellenda? , vt in Gal-
liam redeuntes Diepam appelleremus. Turbidaiftatempcftate, nauis, qua
Viüagagno vehebatur , fludibus concufla, tantum aqua? trahebat, vt mi-
nor! quam femihora fpatio 5 circiter quadringentasaqusefitulas efentina
educereneceffe eflet: quodfanemirandum a &hactenusinauditumdena-
ui c portu foluente. Hac de caula T>/V/?^y?«?portumingrelIifumus 3 Ted
cum magna difficultate , quia eius aqua tres d untaxat orgy ias alta eft , noftras

vero

Epiftola prior. 287

Vero naues ad duasorgyiascumfemiffeinaquafidebant , pmereaventus %).^
admodum vehemens aditum prapediebat : fed Diepenfis ( pro folico &lau- D«pn>fm
dabili ipforum more) adeo frequentes afHuxeruntadrudendostrahendos/^^
vt ipforum auxilio portum intraremus xvi. Kai. Sextiles, Ex illo , plerofque
nobilcs noftri comitatus (atias cepit maris,fidem firmantes prouerbio, Mare
vidit «^^g/>,plcriquc etiam militum Sc artificum, iftarum rerum pertarfi , fc-
cefferunt.

Nostriumhcbdomadarumfpatioifticabfumpto , feeundum Vetitum SeeutMiiaHijl
cxpedantes , Sc reparandis nauibus occupati , Aquilone denuo flante fecün- tmfinfi*
do, velafecimus,eafpe, vtfuperatisiHismarisanguftiis, invaftum OceanuM
penetraremus;fed venti pcrindc nobis aduerfi violentia,voto potiri nön per-
mifit,imo eundem portum,ex quo folueramus,repetere coegit,in quo hxfi»
mus ad xix.vfque Kal.Septembres.

Interea finguli recentem annonam Sc reliqua ncceflaria comparar ünt, vt Tertia nMim
tertio mari nos committeremus. Pradido igitur die Diuinam clementiam tmfc,*fm
Scbenignitatem agnofcentes(nam quemadmodum noftris precib.illum fol-
licitaueramus,tempeftatem maris fedauit, Sc coelum aduerfus nos furens co-
pefcuit ) atqj animaduertentes ventum in eaftatione coftantem aliquamdiu
futurum, maiori,quam antea,fpe, tertio nauib. confcenfis, vela fecimust fuit
vero is ventus nobis adeo fecundus,vt anguftias illas inter vtraq* Bntanniami
vulgo Gallorum nautarum La Menche didas , Aqmtanicum Sc Cantabricumfi-
num,Ffiß?aniam, Lußtapiam , Sacrum Promontorium, Calpen , Maderz lnßlas,&t
Fortunatas, qu? vulgo to^n* cognominantur/uperauerimus. Teneriffa mo-
tem,ä veteribus Atlas appellatum(äquo fecundü Cofmographos Atlanticum
maredenominatum) obferuauimus:nampra2Cclfuseft,&vigintileucarum
fpatio confpici poteft .Illi ad amei tormenti iadum fadi fumus vicini Domi-
Bico die, qui fuit vicefimus a tertia noftrain naues confcenfione. Diltatis ä ^rfim^
Graüano portu mille Sc quingentas leucas.ab v£quatore vero xxvm.gradus
ad Septentriones.Nafcuntur,vt aiunt,in ea Infula facchari abu ndan tia Sc ge-
nerofa vina. Hifyano parere fatis intelleximus : namcumifticanchorasia-
cere vellemus , ad petendam recentem aquam , & quasdam neceflaria , ex
caftello ad radices cuiufdam mon tis fito , duobu s aut tribus globis fumu s
petiti,quorum vnus Pratoriam noftram nauem perfodit.Inftabat meridies,
ingenfque erat a^ftus nullo fpirante vento : illorum itaque idus fuftineri-
di fuerunt. Sed contratormentisexplofisitaipfisrefpondimus, vt multis
in arce a^diflciis corruptis, fcemina? puerispcrmiftäept«cipitiinagrosfuga
Tibi confulere cogerentur. Si noftros lembos Sc cymbas edudas habuufe*
mus, arbitror nos in pulcra illa Infula hsefuros fuiffe. Nemonoftrum vul*
neratus fuit , praeter tormen tarium quendam , qui tormenti amei genus vul-
go CW/^appellatumexploderevolens , fibi vulnus inflixit, quo decimö
poftdieextin&useft. Tandem cum animaduerteremus, nihil iftinc quam
idusreportaturos, altum petiimus, zABarbari* (quospars^/^eft) Mariär^m
jkimam oram tendentes, atque fecundo vento pcrfeucrantc, praetergreffi J/riZa'

88

De Brafilia

Pyom.alium
fub Tropico
Cmcri*

f.Mthiop.

"diftuntinab

Mqtutort*

*.<f. tarnen gra
dib. vltra M-
yuatorem eß.

Prömon. Boh&

fumus flumen Ligerim m Üarbaria > Promontorium album > quod fub Tri
pro Conen eß , & 6. Id. Septembres ad alitudinem Vromontor» Aethiopm
peruenimus , vbi maximum »ftum cxpcririccepimus. A Teneriffa ad hoc
Promontorium trecent* leucat numerantur. His Fumiuis ardoribus fub-
orta eft m Pmorianauipeftilensfebris, exputid^&corrupt^aqurepotu
aquo, quiilla vehebantur > abftinere nequibant. Fuit vero ea febris adeo
contagiofä &pern,tiofa> vt ex centum capitibus foladccemfuerintabiUa
immunia, & ex nonaginta xgds quinque morerentür ; res proFe&o commi-
ieratione digna & deploranda : adeo vt ipfe ViU&g*gno in noftram nauem
iereciperecogeretur , in qua omnesfani Sealacres eramüs , trifies tarnen
ob mrortunium in focianaueäcceptum. Abeft hoc Promontorium a Tor-
ndaZona 14. gradibus , & ab^^^habitatur. Ifticdefiit Ventusfe-
cundus , & fex continuis diebus fuimus afflidi malacia, fole autem äd occa-
lumtendentera.uisturbinibus&imbribustamFcEtidis, vt qüibus cutis ma-
de ceret , ampk excitafentur puftuk : ea de caufa vi* ab äcatio fiue maiore
velo abkedebamus. Deus tarnen nobis adfuit : nam Außroafhcum immu
ht, qui, licet aduerfus , vtilis tarnen Fuit,quia nimis äd Occidentem vergeba-
nius j &cumfngidiufculuscflrct,pluritoum corpus & animum noftrum re-

recit5iI{oque G^^oramlegimus.pauJatimadZö^^m^accedentes
quam ( praeter veterumopmionem) adeo tcmpctatatncotnpcrimus,vtqui
veites induiflct, ob a:ftum eas exuerenon cogeretur, neque qui careret : illas
obfrigusfumere. 11

Nos 6. Id. Odobris centrum iiludmundifupefauimüsäpudM/^D.
Tbom*><p& dmOc, fub Jlquatore funt, vicin* Vwumclx ManiconZoAt\icK
hoc iter nobis commodum non e/Tet : aduerfo tarnen vento obfequendum

fuitAeödefleciendum ficutprotrecentisleucis, qua^^^
biserantemetiend^mille&^^

nßeiPromontonum, quod**. gradibus citra^^eft^inOrientaliln-
dia^terinltituinemus^rius eo perueniflemus,quam in BrafiUam. Quinq; et*
tra3&alns quinq-, gradibus vJtra ^ft^^r^iWt^^l^n pifetea, ei3^^S^a^r,
rij ^genens abundantiamin.cidimus.vtinterdumillisinh^rerenoftrasnaues
arbitraremurrex horum numero erant Delphmi vtrumq; genus^^ w
nn^Aumt^Albacores^ Hifranü di&i, Pekmides, & himndmes mann«, quas gre-
gatim volantes confpeximusinftar noftratium fturnorum. Ifticnos deFece.
runtaqua.pr^tereas^qu^exriuuliscolleda., adeofoetida-&corrupt* vc

BuIIusputorcumiiscompararipoiTetrquotiesautemnobiserantbibenL
oculos ciaudebämus3&naresöbturabamus.

In his difficultatibus verfantes, & Fere animum defpondentesBÄ*
attingere pofle , ob magnam diftantiam ( nam nongentis autmillead-
hucIeiiqsabiJlaaberamus) ^noftrimiFertus , Euroaußrum immifit;
qui dirigere nos coegit proram adFauonkm , quonobiscrattendendum.
^eruma^ vtDominico diemane, qui

mcidebatmi3tKalen. Nouembres, elegantem Infulam , in marinacharta

Aßen«

1 ' $kj "'-■■'"■'(

{

Epiftola prior. 289

Afienßonü nomine donatam,confpiceremus, o<Sto gradibuscumfemifleab Ajemfinm
jEquatore diftantem: ex cuius confpe&u exultantes didicimus , vbinam ver- Infi
faiemur: viciniores tarnen illi non fumus fa£ti3quam magna? leuca? diftantia.
Admirationeprofedodignumjnfulamviderequingentis leucis a contine-
te difcretam. Dies igitur, no&efque noftrum ker profequentes fecundo hoc
vento, factum eft, vtDominicodie mane 3. videlicet Nouembrü Occide?italis
India ; Orbis quarta pars nobis in confpe&um venerit , America ditta, ab eo i™7enX*'
qui primus ülam obferuauitanno 1493, Facilequis aeftimare poteft, quanto
gaudiofuerimus pcrfufijConfideratanoftramiferiaj&quanto tempore in in-
nere hseleramus: ä fingulis ergo gratia? Deo a&a%Altitudinem porro x x. gra-
duum habet Regio illaa nobis obferuata,quafa Barbaris Pararbe appellatur, p*w'*'*
& ä L«/?w»«r,nationeqj continua bella cum noftns confeederatis gerente,in-
eolitur, Indereftabantadhuctresgradus ad Tropicum Capricorm, quio&o-
ginraleucasconficiunt.

Quarto igitur Id. Nouembris ingreffi fumus Humen Ganabara,i fimili-
tudine laeus fic appellatum,fub ipfo Tropico Capricorm. Iftic excenfione fac-ta,
DominoquHaudibus&gratiarum aclrionibus redditis , quingenti aut lex-
centi incolae omnino nudi , & areubus fagittifque inftrn&i,nobis aduentum
gratulati funtj & facultates fuas obtuIerunt5folennes & feftiuos ignes ftruen-
tes,quodadiuuifIemus eosaduerfus Lußtanos3 aliofque infeftiffimO« hoftes
propu^naturi. Ipfe locus perameenus eft 3&c natura munitus: nam fluminis
oftiumanguftum,&fefquimiliareItaIicum forfitan patens, vtrimque pra?-
alto monteclauditur: meditullium occupat rupes centum pedes longa, fexa-
p-intalata.inqua Viüavavno Propugnaculum etrabibusconftruxit, in quod fry*g»>rn.
tormentorumbelhcorum partem tranltulit, nenoites damnum interre poi-
fint. Adeoverolatumefthocflumen3vttotiusorbis (opinor)nauibus com-
modam & tutam ftationem prcbere poflit, Sparfa: funtin eo ameeniffima?
Infula5,arboribusperpetuo virentibus ornata?, tumetiam prata.in quorum
vno ( quod ä propugnaculo tormenti amei ia&u abeft ) nos omnes cum
reliquistormentisbellicisfuimusexpofiti: metuebamus enim, fi in conti-
nentefedesfigeremus,vt Barbari, ad occupandas noftras merces, fadto im-

petu nos trucidarent.

TcunMilmm illud duntaxat producit , quod vulgo apud nos frumen-
tum Turcicum dicitur , & quandam radicem , ex qua Milio commifta vi-
numconficiunt.Habetveroearadix^M^/V/appellata, fruticemebuli al-*MW/flfA
titudinCjfoliaPxoniarmariadeolimilia, vtinitioeameue arbiträrer. Exea-
dem radice fit mollis farina, non minus gratifaporis quam panis. Confpe-
xiheibam,Ptf#» vocatam, foliafymphytomaiorixqualia haben tem , quo-
rum fuccumhauriunt, & fumum attrahunt , pofluntque illius herbat vfu,
o6fco aut nouem dierum famem tolerare, Nafcuntur etiam duo fru&us
genera , gratiflimi ßporis : vnum Nana di&um , Cynara: amplitudine , dulei
quidemfücco plenum, fcddifricilis conco&ionis , quem profert Aloe non
diflimilisplanta, fpongiofa tarnen : alterum Pacona * appellacum, fieubus

Oo con^

I

29©

DeBrafilia.

m

m
m

m
m
hol

m
m
m

m
I

m :;
m
im
ic

m

mm

*3
m

m

m
m

%raßlianorum

eöngener, probas conco&ionis, cuius ftirps foliis Hydrolapati eft. Prartcrea.
fab«e cralfas & minuta:, vtrasq} edules,facchari canna?,non tarnen frequentess
&: aurea,citria, limoniaq^ mala, fed parce admodum, quia incolas in colenda
terra negligentiores funt.Inter alias ftirpes,obferuaui portulacam, my rtum,
&: ocymum : reliquae funt adeo peregrinas, vt, fi etiam adfit M. loannes herba-
rum demonftrator Lutetianu* , multum negotij iniisnuncupandisfithabi-
turus. Metallica nos reperturos confido:nam L^ta»/quinquagintaleucis
fu pra hanc regionem,& aliis quinquagenis infra,aurum,argen tum, Sc xs in-
ucnerunt.Irrigant iftam regionem tarn amcenifluuij aqu^dulcis &potulen~
0^Umorum ta?,vt faniorem bibere non meminerim. Ae'r eft temperatus , calido tarnen
ryiciniorquamfrigido. DesemheriWh seftas, nimiräm cum Sol in fuum Tropicü
venitjillifq-, pro Zjenith eft.Toto illo tempore,quo Sol ad illos accedit,fub ve~
fperam,per triumhorarumrpatium,cadütillisimbres,&tonitruaexaudiun-
tur : quando vero ad fuum JEqmnoSimm, & Tropicum Cancn regreditur, amce-
niflimam apud eos effe tempeftacem perhibent. Et harc quidem de foli vber-
tate, aerifq; falubritate & difpofitione; fupereft vtdelncolarumconditioni-
bus,ftatutis,& monbus dicamus,

Nullam fub Sole nationern magis Barbaram , &: ab omni ciuili täte alie-
namcenfeo : namfine vHaNuminis notitia,{inefolicitudine,fine lege, (ine
vlla religione vi uunt , perinde ac bruta an imalia, quas folo fuo fenfu ducun-
tur. Nudi incedunt viri &foemina? , (ine vllopudore , obfccenis partibus
nulla re te&is, Ipforum idiomadiclrionibusabundat, Ted numens carent:
nam quinarium exprimere volentes, quinque digitos oftendunt.Bellum in-
feruntquinqueautfexnationibus, equibus, nquos capiunt,pulcherrimis
virginibuselocatis , totfunescolloinnecliunt , quot lunisillosconfemare
volunt, His elapfis, vinum ex milio & radicibus conficiunt , quo conuoca-
tisomnibusamicis, inebriantur, Deinde quiiUum cepit,ligneaclauatru-
cidat,atque in partes (edum igni torret ; has carnes auide voran t, ne&ar,am-
brofiam efle di&antes, Ceteroquin , ferpentibus , crocodilis , buffonibus,
&; magnis lacertis vefci folent , quos non in minoribus delitiis habentx
quam nos capos , lepores, &; cuniculos. Eorumconfcederatioincentum
leucas extenditur ; hoftes, praeter Lufitanos , habent Onitachas, Onya-
mas , Margaias, Taliarbas, quorum mores noftrorum confcederatorum
iporibus refpondent. Totidem, quotvolunt,vxoresducunt,liberumque
vxoribus eft , leui occafione maritos deferere. Magni faciunt noftras veftes
arma , öcquxcunqueanoftrisaduehuntur, contemnentesaumm, argen»
tum &gemmasomnisgeneris , qu^apud nos magno funt in piecio. Fo-
rum arma funt arcus&fagittas olliculis afperataj. In alueis , fiue lintribus
iiovo£v\oig triginta aut quadraginta pedes longis nauigant , adeo porro periti
funt natatores , vt ü ipforum lintres mergantur , nonadmodumfolliciti
(int. Pro opibus habent albas paruarum marinarum cochlearum lineas , &
ornamenta e plumis concinnata , quibus ad bellum profe&urife adoi%
riant ; deinde Braillianum lignum , quo aduenas naues onerant. Prarcelfa

eft

m \
it

I'

IC
IC

c

IC

Epiftolaprior. 29 1

efthxcarbor (m^

d-nejquantesjfoliobux,. Nifi Deusipfor um mifereatur, difficilllme (vt,u-
to) adChnft.anamfidemconuertentur, «sÜIisadimeturfenilhfefenm L
deuonmd. confucmdo. Cateruatim viuunt, quingentiautfexcent.fimul
conuementes, &obIongadomicilia, veteribusmapaliadida jedificant«
Qai ex eadem &miIiafuntoriundiJibentetfifliulhabitant. Xvli masmam
habent copum ex quopenfiliacubiliacontexunt, qmbusincumberenon
mmus eomtnodum^uam pluma juffareinatis leOü. In finguiis pagis p«.
ftant.mmus qU1fque,hoceft,qui plures hoftes ceperit &L occideric, omnium
fuffragwRexcreatut. Omnia funtinterilloscommuniarfedquandonobis
aliquid conferunt , ahqua re compenfare ipfis oportet ; alioqui molefte ^

H«c5amiaffimi nunccornmentari&fcriberelicuitdenoftraNauiea-
tione qus vt bom eonfulatis, vos etiam atque etiam oro. Vlterius,ad trieefi

mUmfept1mumjau»ngefimumvfqigradurnprogrediJDeoannuente)fte:
ramus. Qujcqmd ift.cobfetuauero,vobis etiam perferibam, vt eo fruamjni
donecin patnam rediero. Interea vobis a Deo longam & feiicem vitam pre *
cabor,atque veftrzbeneuolentismecommendabo. Adflumen GaJbara

mBraJüiaVrmagAntarBicxPromncia,{abTvoniQoC3.pti-
corni.KaI.Februar.M.D.ivi. '

Vobis amicifs.
Accepta die louis ad x.Kal. Augufti eiufdem anni.

Oo $

2p 2

DeBrafilia.

ALTERIVS EPISTOL^E

E X E M P L V M.

Ccninratw in
VilUgagnonem
53» eim dome-

Interpret pro-

Blatam occafionem pi,xtcrmittere nolui, mihi amicillimi,
quin vobis breuiter figniflcarem3quibus & quantis pericu-
iis nos Dem pro fua dementia liberauerit : vt , quando in e-
iufmodi3aLitaliapericulaincidetis3nortioexemplo,iprius

benip-nitati confidercdifcaris.

Biduo poft nauium difce(Tum,qui fuit pridie Nonjxb.
M.D.LVi.deprehenfaeftconiuratiofaaaabomnibus artificibus & merce-
nariis, quosaduexeramus(erant autem trigintanumero)aduerfus Viüagägno
nem & reiiquos,qui cum ipfo eramus \ quorum ofto duntaxat erant adrefi-
ftendumidonei. Eiusautemconiurationis au&or fuit Interpres Viüagagnoni
donatusiNfl^quodamNorfwfl»»fl,quiipfumhuc vfque comitatus erat.
Confuecudincm habebat illeidem Interpres cum Braßlmna fcemina, quam
nccdimittere, neprolegitimavxoreretinerevolebat. Villagagno porro pro-
bi viri & Dettm metuentis officio Fundus , initio in conftituenda fua famdia,
fub capitis pcenainhibuit , ne quis fuorum cum iftis infidelibus ftupri con-
fuetudinem haberet , Ted in vxorem duceret, Vixerat autem is Interpres rc-
liquorummorcJnfummaEpkurcorumabominarionc, diuini timons, h-
deiqueexperstotofeptennio.Proptereatxdebat cum dimittere luum fcor-
tum;&ha6lehusa<&£ vitae valedicere , vt frugi vir in Chriftianorum ccetu
deinceps viueret. Principio igitur Villagagnonem nofque catteros veneno
tollere inftituerat, nifi ab vno ex coniurans fuiflet inhibitus. Deinde ad mer-
cenarias operas & artifices fe contulit5quos ob graues laborcs fibi impofitos,
& parce fubminiftratum cibum,inui tos iftic viuere no ignorabat. Nam cum
ex Gaßa nulia annona efTet allata , qua in continente viuere pofTent , ftatim
primodiefubdutfa eft ficera, & cruda aqua ad potandum propinata : pro
pane autem bif-codo, data eius regionisfanna, exherba: cuiufdam,folia
Pa^onia? maris habentis , & humanam altitudinem fuperantis,radicibus con-
flata. Quxfubitamutatiovaldeinfolensfuit5pr^fertim artificibus, qui fm
quatftus & commodi caufa duntaxat aduenerant .• huc accedebant aqua;
potulcnt« penuria , afpera & deferta loca • atque intolerandi labores im-
pofiti ad ftru&uram «dificiorum , qua? inhabitaremus. Facile igitur lljos
r fedu-

Epiftola altera.

feduxit cum proponeret fummam quam habituri eflent libertatem , quas Arüfic«b
pes acquircrcnt,Barbaris abunde diftribuendas,Vt libere &pro arbitrio dein^
de ipfis viuere liceret. Itaq-, cofpiratione fada, ilüco.pulucri törmentatio,qui
in celia propere «dificata, fupra quam omnes iacebamus adferuabatur , igne
fubiicere voluerunt : nonulli tarnen difTuaferunt , quia fimul perircnt omnes
mcrccs,fupellex, & quidquid pretiofumhabebamus J fine vllaipforum vtill-
tate.Statuunt ergo nos fomno oppreffos aggredi, & iügulare Sed huic rei v-
na etiam oboriebaturdifficultas, quod^^otrcsÄ^habcrctlatclii-
tes. Hos igicur corrumpere etiam ftuduerunt. Sed illi ipforum confiliis bene c**™»*'»
peripe&is & exploratis % coniurationem mihi produnt, ego viciflim Fiilaga-^0 itun
gnom "& meis comitibus.Remedium autem ftatim adhibjtum,quatuor e pri-
mariis coniurarorum comprehenfis, quibus in ommum conipedu ftatim
ferrear compedes imedae Poftiidie^indorum vnus,facinoris,fibi confcius,
adaquasadrepens, &fcfcincaspr*cipitans,mifcrcpcriit: alten gulalaqueo
fra&a fuit. Ahj mancipiorum inftar nunc feruiunt : reliqui fine murm ure vi- Barbaras fi
uunt,& multo diligentius,quam antea,laborant. Conmrationis au&or In- gg*^
tcrprcs abcrat, fcddcprchcnfam coniurationem incclligcns, ad Barbaras fe
contulit, cumquibusnunchabitat,&carteroseiusregionisinterpretes, vi-
gintiautvigintiquinqinumcro,fcduxit.Hiquibufcumqucpofluntrationi.
bus,noscalumniari&moleftiaanicerenondefinunt,vt videlicetharumre-

rum pertajfos in Galliamredirc cogant.

Quia porroBarbarianoftroaduentupeftilenti &contagiofafebre cor- ,

reptifuere, quapluresodingentis perierunt, ipfis perfuafum abinterpreti-
bus , Villagagncmem id facere. Ea decaufa tantum odium in nos coneepe-
runta vt, fi incontinentihabitaremus, belloimthauddubienosadgreflu- ^
ri Sedlociquemincolimusaccefluprohibentur: exiguaenimeftinfulaiex«^;;^;^*
centos paflus longa,centum lata,vndique man cincia,& ä continente ieiun- —
da ad tormenti a^nei ladum : qua? caufaeft vtadnosaccederenequeant,
cumfuroripfoscorripic. Iplum etiam locumfuapte natura munitumpro-
pugnaculis ita firmauimus , vt nos in fuis cymbis acccfliiri , pra: formidi-
ne torpeant. Illud tarnen accedit incommodi, quod poculenta aquacareat;
fed huic etiam difficultaü fubuenire iam eeepimus ftrüjäura ciftern* , qua?
tantum aqua: contineat, vtomnibusquihkviuimus, ad iemeftre lufhcere
queat.Iaduram praterea feeimus vnius nauicuk,tum etiam cy mb^qux ad
fcopulos allißc , magno noftro incommodo : quia lintnbus deftituti neque
aquam}nequeligna,nequeannonaminferrepoiTumus. Poftremoraber Ii-
anarius & duo mercenarij ad Barbaras transfugerunt, vt liberms viuere pol-
fmt Nihilominus tantam conftantiam nobis dedit Dw, vt horum cona«
tibus refiftamus , & de ipfius mifericordia non diffidamus. Ems autem
permifTu hax contigiiTe non eft dubium , vt dcclararet , quanta difhcultatc
quouis loco radiecs agat Dei verbum , ad eius rei folidam glonam hbi vindi-
candam: at vbi femel radices egerit, in Vernum permanet In caula hierunt
hi motus, quo minus regionem ( vt conftitueram ) obferuare potuerim
,n ° Oo 5 anvllas

2£4 De BrafiliaEpiftola altera.

an vllas mctallicas venas , aut alias res fingulareshabeat; fed alio tempore
£et. Imminere nobis dicuntur Lußtanh verum Dem pro fua benignitate
nos conieruabit,

Vtruraque veftrum autem obfecro , vt prolixa cpiftola me doceatis
quidrerum agaas , qua? fint veftra confilia , & quonam fecedere dccrcuc-
nas,adftudiorumvcftrorumfru^himpercipiendum, vt, cum Deo vifüm
erit , meex hacregione in Galliam reuocare , vos conuenirc 3 & veftra con-
fuetudine vti poffim, Deiim interea oro, vt omni felicitate vos cumulet,
Ad Humen Ganabara, in Brafiiiana Francis A ntardfcica ; Prouin-
da, fub Tropico Capricorni vm. Kaien. Iu-

nii > M, d. lvi,

Vobis amicifs.
N.B.

HfflHM

WKW— tt(M»