WT

• . j» •

}:

i2Aa^^.£^^zMJL c^^-

I

-^

A9

13^&. 0..

- /

T~i^

-L^-d.

u

^x^-r-o 'Li^^

Q

( /'/L r«xV^^ ^/^> €^ c^£tr^- U^-<r-fi~

'-Z^J

^

2^ ^

C2-'

i^'

/

~sr-^

i-/^r

Ut^ry^ /'-^

//V ly-/^

^l— *tX?T*--^

^l^^-?^ ^^>-*/,

/^

J^t^Jif

Zi-^r-t-yt.

. ^:

^'-cfi-»^/ y/P^^i-*»» «VT rt.>.f ,

^mm mJiJ?^mr^ Auipicio et Beneficio

^^K^^^7 tantum Plant£l^ninialia,fed et In|

J\.o;?**i3^^^Hw^'^^"^''^^""^ morbi, ino-enia et mores ^leicribi^r eY^

^■^^m

M

Iconibiis iupra q^umgeixtas iUuStran-tur..

'.^:

r4 »

i=?^5Ser==i,fe

-f^^

--^-A

1%

w

,W.

' M

r-%_

N^

^

'^'-y A

^

7j

r

^\)i:^

#

^?

,uc

^t^-~H~

zevirjujjj ' ^^^^* ^

.1^67 H

\

G U I L I E L M I P I S O N I S. M, D.

Lugduno.^Batayiy

T> e
MEDICINA BRASILIENSI

LIBRI CLVATVOR:

L De Aere , Aquis , & Locis.

I I. De Morbis Endemiis. .

III. De Veiienatis & Antidotis.

IV. DeFacultatibusSimplicium,

E T

GeorgI MarcgravI de Liebstad,

Mifmci Germani,

HISTOKI&

RERVM NATVRALIV

B R A S I L I i£,

L I (B (^I 0 C T 0:

QHomm

Tr^i- priores agunt de Piantis.

Quartm de Pifcibus.

Quintus de Avibus.

Sextm de Quadrupedibus & Serpentibus.

Septbms de Infe^lis.

OBay^us de ipia Regione, & illius Incolis.

C V M

appendice DE TAPUYIS, BT chilensibvs.

I 0 AKK E S D E L A E T,

AnHverpianuSj

In ordinemdigefrit& Amiotationes addidit , &vana ab Audore

Omifla fupplevit & illuftravi!:.

Digitized by thejnjemet Archive

in 2010 with funding from

Boston Public Library

http://www.archive.org/details/historianaturali12piso

CELSISSIMO PRINCIPI,

G U L I E

DEI. GRATIA. PRINCIPI. AVRIACO. COMITI. NASSOVI/£.
CATTIMELLIBOCI. VIAND/E. DIET ZI^.LING/£.MEVRS/E.
BVR/E. LERDAML VER/E. VLISSING/E QVE. MAPvCHIONI.
BRED.<^. GRAV/E. DITIONIS. CVKIANi£. DIEST/E. GRIM^
BEPvG/£. HERSTALLL CR ANENDON CKI. VARNESTONL
ARL/EL NOSEROEL S. VITL DASBORCHL POLANL VVIL-
HELMOSTADIL NIRVARTL ISELSTEINI. S.MARTINODICL
MONTIS.GERTRVDIS. C ASTELLORENARDL SVPERIORIS.
ATQyE.INFEPvIORIS.SVVALUVV/£.DOMINO.BARONIQ\^E.
ANTVERPI/£. BISONTIL BVRGRAVIO. H/EFvEDITARIO.
HOLLANDI/E.H/EREDITARIO.MAPvSCHALCO.GELBl.I/E.
HOLLANDI/E. ZELANDI/E. VVESTERISI.^. ULTRx\]ECTL
TRANSISVLANI/E. ET. GRONING/E. G V B E R N A T O P..I.
EOEDERATL BELGIL TERRA. MARIQVE. IMPERATOB.L
PATERNi£. ET. AVIT/£. VIRT VTIS. AC. GLOPvI/E. H/£REDL
UNICO. GENERO. REGIO.

T>Ofnme ClementiJ^ime ,

Rafilia Meciica, qiium faiutiferos liios
fauros io natali tibi Batavia, tam-

qiiam illaiiriiiimo Huropx theatro , ui-
verfi cxYi folique homioibus exponere
& condonare conilituifTet, Tua: Celfi«

Tuo be-

tudini
c

ap

areprimani
neiicio apudca^teros uticonvenieiit
fimum putavit. Neque mereri parum
fibi vifa eft Principalis Nominis audoritatem , qiiiini fiim-
mam non folum & incredibiiem adferat, quam prominimo

deledationem; fed iifdem facie quoqoe ac

figura

tamen iui

^ 3

fip-ura jucundifsimisfpeciehus,quopoftiiuncca'lo delatum

fpiriEum iiuUum majus bonumdatummortalibus, fanitatis,

bonx corporis ejufque fenfuom habitudinis , vita^ tcend^, &

fxne, fi fas efl: dicere , fataiium ac decretoriorum temporum

prorot^andorum novasrationesproponittotiusactanti orbis

incoiis& prsfentibus & futuriSjneque Huxas & amifsioni auc

oblivioni obnoxiaSjfedxtemislitterarum notisilligatas.Fuic

iila prifcis fecuiis regix eruditionis pars eximia percontari na-

turam & ccsii ac terra: mariumque cenfusatque opes fcrutan-

do eruere, combinatifque Apoiiinis &Martisfl;udiis,qua(i

majorem regno poflefsionem fuamfacere. SicCasfar media

inter prdia & amiac^oeli piagis fuperifque vacabat. Ipfum

quoqueSoiomonem&Zoroafl:remreges,natureproprietates

rerumqoe caofas non modo cailuiffe, fed pie & fapienter in-

terpretatoseffeexlibrispius quam Hifl:oric^ veritatis novi-

mus. Alexandrum Magnum inflammatum cupidineanima-

lium naturas nofcendijdelegaOe eam commentationem Ari-

fl;oteii, eique aiiquot millia iiominum,quos venatus, aucupia,

pifcatufqueaiebantjparerejufriile, Plinius audoreft. Cujus

decoris exempium in liluftrifsima Tua Naflbvia domo iiic

prxterireres ipfa vetat, quia fcio Iioc etiam tua^ pietatis & ma-

gni animi c[(c, Ceififsime Princeps, quod tuarum certus, Co-

cTnatorura tuorum quoque laudcs libenter exaudis. Excel-

lentifsinius enimComes I.Mauritius, inlndia Occidentali,

domitis provinciis compiuribus , terreftribus navaiibuique

pra:iiis decertatis, reiigione fincera defenfa & auda,inter tan-

tos labores ^cihmmx reicuramj quodadcorpus animum-

que recreandum vacui temporis fibi concedebat , unico pro-

pemodum tribuei^at avocamento, ingenii cultiii, adeoque

abacum & do6lum iilum pulverem Arcliimedia: fubtiiitati

a:muius agfitabat : tum & conatus liofce noftros circa Hifto-

riam Naturaiem ita promovebat , ut ipfc non modo infi-

tam multorum vim perdifceret, fed ad publicum frudum

prodendorum eorum viam aperiret. Equidcm, ficuiquam,

mihi

mihi hanc rern coiiimodam accidiirehic fateri libet , qiii iiiter
honorata minifteria , qua^ pro fplendidifsima Societate, atqiie
Illuitnfsimo Comite NaObvio, fubibam , hac mea peregrina-
tione patria: (imui & mihi infervire,atque ad pofteriratem ali-

quid tranfmittere deilderavi. Quamobrem Hiftorix Natura-
Jispartem domeftico meo G. Marcgravio coramiii , partem,
quantum per muneris curasindefeiTaobfervatione licuit, ipfe
collegi& in ufus applicavi , terra: & animalium , ipforum de-
nique hominum vifcera luftravi,fpecierura (imilitudines acl
vivum delineavi, vires & poteftatesiimpliciftyloenarravi,
6c quantis inde profedibus Medicinx fcientia augefcere pof
lit,demonftravi. x\udiant,Iicet,qui pertinacia majore dubium
an infcitia in folas veterum obfervationes jurati, atque eo-
rundem veftigiisaoxieinfiftentes, artem medendiomnibus
partibus confummatamexiftimant, &altius abdita natura^
rimari atque inventisufque addere, religioni habent, dum pi-
gritia: fux velificantur, & prscedentmm induftria fervitu-
tem aut foporem imponi iibi patiuntur. Eniinvero, ficut an^
tiquorum inftituta adhibere & venerari grats pietatis eft , iic
nobis omne jus dodrinarum fines ac poiiia?ria proferendi in-
terdicere invidia &c detredlatio debet cenferi. Nequeenim
(ut Wmii verba mihi vindicem) quaiilaiTa & efFxta natura eft,
ut jam nihil laudabilepariat: neque ilii hac fini fcripferunt^
utnos ab iimili conatu deterrerent, fed uc exemplar opera:
egregie coUocandjg haberemus. Quod fi caftifsimi illi natur^
facerdotes Hippocrates & Ariftoteles abinferisexiftere poi^
fent, illostamquamdegeneres difcipulosejurarent, & vifo
novi hoc orbis theatro , non parcioribus , opinor , tot rerum
ignorantiam lacrimis, quam Abderitanus ille fortis ntriufque
caius rifu , conteftarentur. Sed eos quidem res ipfa fatis con-
futat. Tu vero, Celiilsime atque InvidePrinceps, accipefe-
reno vultu hoc Am.ericae inrer I?£tifsima exordia imperii ac
principatus tui, Tibi fe comraendantis, Teque patronum iibi
adopiantis,non vile,nec fpecie magis,quam ufu asftimandum

^ 4 donum»

donuiii. Veronenfem illum libroruni helluonem , non con

feromecum:

Sedlonge feqmYj^ 'veftigiapronm adoro.

Tamenrenonmultum(iifferimus,eiqiie Hiftoriam Natura»
lem Carfari Tito Vefpaiiano , deliciis populi Romani , infcri-
pfiffe honori fuit. Tii noftrx delicicE: Tuorum majorum du-
du BelgiE, quonavigaile magnum fuit, eam provinciam feci-
mus j qux nihil nifi ferrum & mortes minabantur, ita naviga-
bimus, utnonmodoauri talentis&preciofifsimis mercibas
nos diter, kd etiam corporum noftrorum vitx fidelia admini-
cula pra^beac: Tuo fe perieveraturum infide noftrahoc pi-J
gnore, velut rato omine fancit. Itavelit faxitque Deuslm-
mortalis , qui quavis in miniraa naturarum fua: immenf^ po^,
tentis , iapientia: , bonitatis notas impreisit : Idem Celiltudi- '
neniTuam cum omni illuftnfsima domo fofpites & incolu-'^
mes diu propitius fervet , ut omnibus defideratis potiti in
profperis perpetuifque fuccefsibus quamiongifsimum a:^vum

exigatis.

Celfitudinis 'veflm

Devotiflimus 6c Humillimus Cliens

A

GULIELMUS PISO.

Beke-

E N E V O L

L E C T O

' Auca de puuipuu hraflU Medkis , miniifque ante
haccognitu rerum naturalium qualitatihs exhikre
confitui. ^uaram Hifloriam nec altim extendere,
multo minm adpompam exornare volui, ^od veri-
_____ tatifmul ac hrevitati fludens , qus vel incerta vel
fuperfljtiofa [ficut non pauca quidemefl reperire permfiamillam Arne-
ricanam Barliariein) in alios derivarem. Facile equidem vulgate illud
vitium condonandum fore exiflimo, fpeciofis fcilicet titulis frontifpicio li"
Iri prafxis , fuperlire. At vero iliud majm mihi videtur emendandum
fotim quam culpajidum , feculi cacoethes , tumido S pracoci opere in um-^
ka domi enutrito , pofieros demereri , totque crudisS inexpertis exo-
iicis ex remotifimis mundi cardiniim hinc indecorrafis , paginas tantum
replendo errores propagare. Cum vel circa ea qua trita in Scholis , tot-
queretrofeculisante oculospofita non leviter etiamnunc cacutiamm, Ego
quidem omne tuliffe punclum videlor , f me veritatis aniiflitem , nec
huic , nec illi vitto ohoxium , hofque tenuiores conatm, Sileno AlcHtadis
potim, quaniT^emplo Aegjptiaco fimiles , dqua pofleritas judicaverit.
Invitatm enim quondam ah Anrplifimis Societatis hidia Occidentalis un"
devigintiViris,ut IlluflrifSmo Naffavia Comiti,tum quoqueBrafilta,qua
paret Belgis , in arte Apollinari praefifem : puhlics utilitatis fore me-
cumarhitratifunt Spe^atifimi Viri D. Alhertm Coenradi Burg , S
D. loannes de Laet , primi Mufarum fautores , moleflamhanc provin-
ciam mihi impoftam natura indagatione horis fiuhcifim lenire, Cui fmul
oneripuhlico S privato ut ferendo par efiem , Georg. Marcgravium
S H. Cralitimm Germanos , Medicins S Mathefeos candidatos
mihiadjungivifumfuit, Hicimmatura morte fufocatm: Ille fdulm

pcr

ADLECTOREM.

pr fexennmm Medkerraneorm locorum explorator^ nieis primum >>
moxlllufir. Comitis fdfidiis fufultm ,partes fum circa Geographicas,
Aftronomicas , Hiftori^que Naturalis oifervationes , acriter tutatm
eft, Atque in Africam tandemtransfretans fuccuhit, ^amohrem
ne illim Viripetiret memoria,Aftronomica Clarifimo D.Vrofeffori Golio,
aliquando edenda : Htftoriam vero Natufalem- curs Frdftantiftmi Viri
I. de Laet , de Americanis meritifimo , per likftriff. Mamitium Naf-
fovium tradi curavi, Atque ut defunbli cinerilm fuaperfolverentur pra-
mia j opm ejm pofthumum meis tradatiimnon intermifceri , fedadjungi
volui.

^dcunque itaque ohfervatu digna ex heatipimo hoc natura theatro,
velk me eruta, vel k primis incolk nobis tradita funt , examini & praxi
fuhjeci, ac quapotui ftdulitate^ finceritate , vera kfalfis , noxiah
falutarihm difcrevi. Tandemque eorum imagines ad vivum a piBore me-
cum per deferta peregrinante expreffks, adjunxi. Si hoc qualicunque
opere conjunUis virihm peraUoy & campo quafi poft futuris nunc aperto^
fertilifmam hanc America partem k crafis illis caligtnihm aliipuatenm
vindicari poffe Benevoks LeBor cenfuerit , plus quam digno lahoris
prmiome.afeUumarhitraior.

G. PISO.

S V M M A-

S V M M A R I A

LIBRORVM SEQVENTIVM.

ff^ Iber Primvs agit de BraJilU Aere,
f^quis ^ Locis.

LiBER Secvndvs de (Jliorbis Endemiis :
mmirum Cap.

I. De Febribui.

II. De Oculorum vitiis.

III. Be Spafmo.

IV. Be Stupore^ .

V. Ve Catharris.

VI. De prolapjli Cartilaginis mucronata.

VII. De obfiruBionibtis Vifierum naturalmm.

VIII. De Ofplatione Hepatis & Lienis.

IX. DeHydrope.

X. De Lumbricis.

XI. DeVentris fiuxibm.

XII. DeTenefmo.

XIII. DeCholera.

XIV. DeDyfenteria.

X V. De fiuxu Alvi hepatico.

XVI. De Vlcere & Infiammatione ani.

XVII. De Morbis nmlieribm ^ infantibas fa-

miliaribm.
X V 1 1 1 . De Morbis contagiofis.
XIX. DeLueVenerea.
X X. De Vulnertbus & Vlceribm.

XXI. De Papulis & Impetigine.

XXII. De externis malis.

LiBER Terti-vs agit de Venenii eorumque
Antid.otis : in quo funt Icones novem.

LlBER Q_VARTVS agit de Facultatibm Sim-
flicium: in quo fmzt lcones decemfupracen-
tum: d^^^fCapita.

I. De Saccharo.

II. De CMandihoca.

III. De Melle Silvefiri.

IV. DeCopaiba.

V. DeCabureiba.

VI. De Acaja arborc^.

VII. De Icicariba, & iliim refina Icica.

VIII. Deletaiba^ejmlachryma.

IX. De Caopia arborc^ .

X. De PalmiSy earumque variisjjeckbm,

XI. Dei^roeira.

XII. DeVrucu.

XI I I. DeZabucayo arbore^.

XIV. DeGueticoroya.

XV. Delanipaba.

XVI. De Acaia feulbimetara.

XVII. De Tapia arborc^ .

XVIII. De Araticujpeciebm.

XIX. DeCaaroba.

XX. DeEmbira,feuPindaiba.

XXI. Delbiraec^.

XXII. De Ambaiba.

XXI II. De^nda.

XXIV. De Guabiraba.

XXV. DeAracalba.

XXVI. DeGuaJaba.

XXVII. De Bacoba ^ Banana.

XXVIII. DeLPHangaiba.

XXIX. De f^barcmotemo.

XXX. DeVmbu.

XXXI. De Cebipira guacu.

XXXII. De (JMureci.

XXXIII. De lito, vel Vrafe guacu,

XXXIV. DeGuabi pocaiba.
X X X V. P^ Zamouna.

XXXVI. De Andira ibaiariba.

XXXVII. DeCamhui.

XXXVIII. De Loco arhorc^ .

XXXIX. De Cupouna.

X L. DfPinhones doBrafil.

X L I . De lurepcba.

X L 1 1 . De UVLamajtga.

X L 1 1 1 . De CManaca.

XLiv. De Pagimirioba.

X L V. De Camara juba.

X L V I . De K^natiM.

XLVII. DeBetiis,velB£tre^ .

XLViii. De7S(h)ambi.

X L I X. De Caa-apia.

L. De Acaricoba ,feu Erva do Capitaon.

L i . De l^hambuguacu.

L I I . De Tangaraca.

L II I . De leticucu , feu Mechoacan,

Liv. DeCaapeba.

LV. DeTajoaba.

LVi. De Inimbaja , feu Silva de ptaya.

L V 1 1 . De Hhandi , feu Pipere longo.

L V 1 1 1 . De lacape, vel Sape.

Lix. De laborandi.

Lx. Delacuacanq_a.

LXI. DeSaJfafras.

Lxii. Delupicanga.

L X 1 1 1 . De lamacaru.

LXiv. DePotincoba, feuPulgcra.

Lxv. De Ipecua-nha.

Lxvi. DeCaacica.

L x V 1 1 . De luricuara.

L X v 1 1 1 . De Capijpuba.

LXix. D^ Salfadepraya.

L X X . De t^ninia.

L X X I . De Aguaxima , feu Malua d Ifco.

L X X 1 1 . De Caapomonga.

L X X 1 1 1 . De Murucuja.

L X X I V. De miuructija-miri.

Lxxv. De ^iya.

Lxxvi. De Aguaraquiya.

L X X V 1 1 . De Agtiaraciunha.

L x X V 1 1 1 . De fecunda Caapo?mnga.

LXXIX. Ds

t X X I X . De CannA Silveliri.

Lxxx. DeBafourinha.

I. X X X I . De Caa-ataya.

-L X X X 1 1 . I>e Caraguata.

Lxxxiii. De Treuo , feu Erva damor.

SLXXXiv. DeTapyrapecu.

L X X X V. De Herba lanuginofa, "-

L X X X V I . Dc Vite ArhiHina,

LXXXVII. De CManqlcs .

■L XXXVIII. De Curmu-ape.

Lxxxix. DeTimho,

xc. DeParatura.

xci. Delbirarema,

X c II . De Aninga feri.

xciii. DeMeeru.

X ci V. De Alhara , feu Pacivara.

xcv. DeTupaifi.

xcvi. De lnc[uiri , feu Caaeo.

xcvii. J9^ Erva d'Impigc.

xcviii. Faifonsdlmpige.

xcix. De Mafarandpiba.

c. De Amonq-eaha.

c I. De ihiptanga.

C II. De laniparandiba,

ci 1 1 . De Globulo hovino , illiufq^ue ufu.

Ci V. De CoraUio albo Brafdia.

GUI-

/

GVILIELMI PlSONIS,

\ D E

D.

MEDICINA BRASILIENSI

LIBER PRIMVS

\

Qui digit de Brafili^e Aere , Aquis 6c Locis.

IcTURusde humani corporis malis , eorumque remediis in novi illa orbis

parte familiadbus , opersepretium fadurus videor,ri de Aere,Aquis & Locis

feu de natura coelifolique Brafiliani pauca qusdam prxmittam.Quod vel id-

eo necefrarium cft , ne fideribus deinceps aut regionibus feitilifrimis omnino

& faluberrimis perperam attribuatur , quod vel incolarum vel advenarum in-

fcitisE aut intemperantiae eft imputandum. Eorumimprimisquiextremas&

incognitasmundiplagasadeunt, utprofeffioneartis, falutishumance prxfi-

diis,mortalibus operam prseftenfMagni tamen Hippocratis efFati immemores,tam in fanitatem

confervando, quam in coUapfam erigendo . non raro deficiunt. Brafiiia autemprsftantifll-

ma facile totius Americae pars pcnitius introfpeda , jucunda impriraisfalubrique temperie ex-

cellit ufque adeo.ut merito cum Europa atque Afia de clementia Aeris & Aquarum certet.Si-

tum fi fpedcs & figuram,a fecundo ab /Equatore ad quartum fupra vigefimum latitudinis ora-

dumcxcurrens, trigoni oblongi fpeciem refert : cujusbafis/Equatoriobveria, ab orientein

occidentem reaaprotenditur. Latus ad orientem fpedans Hefperiis /Ethiopibus objacct, va-

ftiflimo mari interpofito : unde tam corporis obkaamento, quam fummo vitx ac valetudinis

bono , habitata ejus frons, bbndum & benignum Subfolanum ab auris matutinis natimi, con-

tinenter recipit ; quo homincs cxteraque animaniia demulcet , & ab intolerabili folis vertica-

lis aeftu vindicat. Qui , fi mare accedat , fummo quidem mane , fi recedat , adultiori aurora

perfentifcitur. Nec languefcit circavefperam, ficutfolctmultis Indiarum locis , fedintendi-

turadeoacomitantefoleutultramediasnoais horasnon rarovigeat, condenfatioqucaeris

noaurnanequeatdilatationem& motumillumnaturalemAeris facile hebctare autvincere.

Alterumverolatus (quod a Peruanoregnoceifiirimamontium juga&immenfadifterminat

fpacia) Zephyrus licetinfilubGr, mediterrancufque ventus,propterinfinitos quosperflatpalu-

dofosiacus.feranoaeinfeflet: tameni montibusmarivicinisperpetuo coercetur, adeoq- ab

aura marina pellitur,ut ad littora ufquc vix queatpenetrare.Qui,fi ahquando ob pluviofasma-

lacias,per diem integrum (quod rarilTmie quidem obfervatum eft) fpiralTe conftiterit,remotio~

res a mari , occidentique obverfos , vehementius ; maris vero accolas & imprimis nautas una

vixleucaalittoreremotos benignius exercet. Quemadmodum )ucundiffimisacconftantif

fimis his anni tempeftatibus haudmagnae mutationes, itadiurnis & nofturnis evidentiores

contingunt, quoddics&nodcsnon magis pares fmt fpatiis, quam difFerentes calore &fri-

gore. Nam Sol altius alcendens , poftquam terrarum & hominum poros aperuit , profundius

& pavi intervallo fe occuiit , unde condenfatio aeris major extremam partem nodis ma^is ro-

rifluam efticit. Hincrigidum&pcnetrans frigus a tertia hora nodurna circa gallicinium ad

exortumurque Soliscorporaferit. Ita ut hanc tcrram recens ingreflls moleftum fummeque

noxium eire foleat. Quod qui non evitat , haud facile vitam beacam in hifce vel aliis Indiarum

oris exordietur. Cujus rei non ignari Brafiliani focum pcrennem in tuguriis juxta le£los pen-

files alunt , ejufque bencficio nod-urnum frigus tolerare & vcnata infefta arcere queunt. Por-

i^f vore-

3, GviLIKLMlPlSONlS

ro redus afcenfus & defcenfus Solis breviflima facit crepufcula , noaefque adeo diebus pares,
utne quidem unius horse difcrimen agnofcant. Noftibus aeftivis , frigus intenfius: hyber-
nis, quod mireris , mitiusfa;pe perfentifcitur : aere fcilicet tranquijlo & nubibus undiquaque
prcffopluviasmoliente. Ruricolae poft nodes folitofrigidiores, diesferenos; Medici vero
firmam validamque corporis conftitutionem polUcentur. Contrarium fi tepidae & humidae

noftes praEcefferint.

PluvialistemporisinitiumfitmenfeMartiovelAprili, Augufto finitur •, quoSol reduxex
Cancromateriampluvij£CXpartediirolvit inventos. Vnde procellae &turbines fubindena-
fcuntur , quas mox vernum tempus excipit, eafque blandiflime componit. Diverfitatem qui-
demumbrarumnuncin Auftrum, nunc in Septentrionem projedarum agnofcunt Tropico-
rum Incol jc , qui Amphifcii proinde didi ; verum nuUam circa anni tempeftates mutationem
bis accedente & retrocedcnte Sole , ut multi exiftimarunt, fed folummodo abeunte ab /Equa-
tore vel ad Tropicum Cancri vel Capricorni , ufque dum eo redierit & aequino£lium abfolve-
rit. Projper Alpmm duplicemaeftatemunoanno dari teftatur in y^gypto , non adeo quidem
a Solis , quam miro Nili acceflli & recefll] pronatam.

Brafiliae incolas Anta:ci funt Hifpanis & /Ethiopibus, Periaeci Javenfibus, Antipodes Aureae
Cherfonefi incolis. Duo tantum dantur anni tempora quorum unum cahdum & ficcum,
iEftasdicitur: alterum caliduni&humidum aeftatiEurop3££efimile,Brum3evicemfupplet. Id-
queinomnibusIndiisintrautrumqueTropicumverifllmum deprehenditur. Licet cnimhy-
beini & xftivi temporis initium & finis , ob particularia incidentia loci, tum & /^quatoris ma-
jorem vel minorem vicinitatem non in idem incidant ; plerumque tamen Annus , fcx circiter
menfibus ad humidum, & totidem ad ficcum vergentibus abfolvitur. Et quidem ea ratione, ut
in multis Afticie & Afiae , ejufdem nobifcum latitudinis oris, maxima exinde intcnfio & remif-
fioarftus, hicnuUavel faltem exigua percipiatur, Sole, Ucet Brafilienfium Zenith, menfc
Odobri & Februario tranfeunte , radiifque fecundum angulos acutiflimos reflexis terram fe-
riente. Qua; diverfitas iftarum Regionum incolis ob crebras malacias , noxiosque tepores,
interitum , hifce ob dominatricem auram , falutem promittit perpetuam. Vnde facile eft col-
ligere Anni tempeftates , non tam immediate a Sole ejufque motu , quam ipfa Ventorum fpe-
cie, aftrorum adfpedus diverfitate , regionifque qualitate & fitu pecuhari difcerni deberi. Ea-
demcaufafolemnibus illis Torridae Subfolanis velFavoniis reddipoteft. Quinin locishifce
mediterraneis , paulo verfus occidentem no£l:es funt frigidiores quam in maritimis , ufque
adeo, utaliquandopruinacapillos quibufdam riguifle conftet. Etenim In Indiis cum multa;
admiranda , tum illud imprimis omnium phyficorum ingenia fuperat , quod in eadem coeli pla-
ga, pari Solis acceflli receflTuque^iifdem anni menfibus ab ortu eirca Oceanum aeftas & ficcitas,
ab occafu trans juga montium & paludes Brafiliaj, hyems , nebulae & pluviae. Vtin tanta loco-
rum vicinitate,quod ad rationem tempeftatum attinct,iidem penepopuli fibimutuo antipodes
videantur efle. Quam diverfitatem diflbnamque naturae varietatem atque alia ejufcemodi , fi
quisdiligentiusapudfereputet, profedointelliget , antiquos multa de /Equinodiali circulo
&torridaZonaopinatosefle. Proinde contra Ariftotelis & Piinii alioiumqucmentcmnon
folumhabitabilehocCUma, fed temperatum & fertile utique reddunt, tum rores perpetui.
tum pluviae & jucundi a pelago flatus , dum vapores mane furgentes & ncbulas tempeftive dit
cutiunt , xftumque meridionalem temperant , ac foles purifllmos & nitidiflimos reddunt.
Hinc porro humorum , qui in nobis funt , a putredine confervatio. Neque tamen praecipui
falubritatis vel longaevitatis ratio , utquidam voluerunt, j^quatoris vicinitas, ob aequalita-
tem tempeftatum , quam imaginantur. Nam multis fub linea aequinoftiali locis habitatis, nec
folumneccoelumeft falubreficut InfulxD.Thomae, Guinea, aliaeque provinciae teftantur,
ubi corpora a torrente calore arefcunt & refolvuntur , minimeque longjeva fiunr. Quoniani
attraftivapores, aSoleUcetverticaU & praeftantiflimo , obperpetuas malacias non difper-
guntur , neque aquae ventilantur fed ftagnant. Tum fi qui perflant venti , languidi funt & vel-
uti e longo itinere defatigati , ventis fubitis vel mediterraneis facile fe fubmittant. Vnde tepo-
res vaporofi , ncbula; & putredmes enafcuntur. Qupd fub /Equatore navigantes mifcre circa
penuaria & aquam imprimis experiuntur, qu.£bisterve fcetoremac putredinem concipitin
vafis, antequam durabilcs omnifquc corruptionistandem expersfiat. Brafiliae vero vaftiflfi-
musoccanus tumpluviis, tumimprimisventisperpetuammateriamfubminiftrat, qualittus
cxhilarct, non tcpiclam, ficut cxtra Tropicosfubinde folet , fedveluti gelidam& ficcam , eam-
quea Solcilluftratam aboricnte inoccidentem admillaria aliquotperlpirat. Acccditquod
paluftribus&olcntibuspluviis cxcontinentiortis ,numquam infeftctur: Cum infulisvicinis
(quibus multx India oricntalis & Africae partes cinguntiu: , turbidifque vcntis agitantur) hsc
rcgio carcat.

Cxlum faepe quidcm nubibus ex oricntc verfus occidentem latis obduftumvidcas, fcdra-

riflimis

DE Medicina Brasil. Lib. I. 3

rilTimis & tenuiflimis , inque fublimi aeris extcnfis , exceptis diebus pluviis. Sol oricns & oc-
cidensimmotisoculis adfpicipoteft, ordinadxque tumfcre magnitudinis &coloris, appa-
rct, itautdiametcrejusmenfurari queat. Mira cnim undique Jeneritas eft, prcefcrtim circa
velperam: qu£enulIosumquamfuccedentiLun:Etradit vapores velnebulas, fed noftcsred-
dit adeo claras ut vetus & novilunium uno eodemque die confpiciantur , litterxque ad qua-
drantem Lunx commode legi poflint. Aftronomo denique ad coelcftia intcnto, circa Eclip-
fcs, nubeculas magallanicas,vcnerem falcatam poil: emerfionem a Solc,Mercurium fcintillan-
tem&corniculatum, appulfus Lunx ad fixas ftellas aut Planetas, cartcraque phoenomena,
partim antea in Europa non vifa multa promittat. Sicut multotics in emincntiori obfervato-
no Aftronomico , pcr Illuftrifl'. Nafllavice Comitem exftrufto, anobis obfervatum eft.

/Ether pro diverlitate adipcdluum Planctarum , acccdcntibus caufis inferioribus fuas reci-
pit intemperies. Crcbris fulguribus abfque tonitru ccclum fub vefperam corufcat, tempcfta-
te vel maxime ferena, fed ficca. Tonitrua fi quce circa aequinodia fuboriantur, rarifllme caque
cum imbribus finc fragore multo in Pernambuco, in Maranhon proprius ad jequatorcm vehe-
mentius & crebrius exaudiuntur. Multa; irides, Holones , dracones ignei volantes apparent.
NuUa: nubes neque ncbulae, grandines ne vix quidem confpiciuntur ; nec altiflfmios montmm
apiccs ulla canitie brumalem detinuiffe faciem (ficut monti Pico in Canariis perpetuo contin-
git) hic umquam obfervatumeft-.

Pluviarum gutt^E admodum funt magns , gravique decidunt impetu , quas fuftbcativus ali-
quando tepor prxcedere vel fcqui folet. Ros hic Europaeo tum pinguior , & nitro multo im-
pregnatus foecundior •, tum multo penetrantior & tenuior, praEcipue aeftatc exiftit. Quod pa-
tet in omni metallo & ferro imprimis (ut materias minus folidas praeteream) qux abfque uUo
nubium adminiculo facile exedit. Intenfior folis radiorum fervor , poros corporum fubluna-
riumaperitulqueadcodedie, utnodurno rori fubtilifllmo profunde fuppcditet introitum.
Undc per quotidianam viciflltudinem humiditatis & caloris , illata jamputredine, vcrmium
diverforum generum fiat generatio , moxque totalis rei comfumtio. Verum quantum his o-
mnibus noxius.tantum aliis ros proficuus,imo neceflarius, ne a:ftate pluviarum inopia, grami-
na & pafcua torreantur, fed qua; in locis avidis & fitientibus funt eo fere folo rcfocillentur.

Etcfiisfeu anniverfariis ventisfereniflimis hae orx diverfis temporibus gaudent. Scmeftri
enim hiberno five pluviofo ex nubilofa auftrina plaga intenduntur & Vulturni veluti naturam
induunt, tantoque vehementius, quam Aquilo menfibus aeftivis , dominantur, ut dudus aqua-
rum, a menfe Martio ad Odobrem iUis obfequia praeftent. Reliquo anni tempore ex Septen-
trione in Auftrum maria coguntur. Circa Africae latus occidentale Brafiliae oppofitum, plane
diverfo modo res fe habet. Quippe ab Aprile ad lulium menfem verllis Septentrionem rapi-
dus eft fluxus , inde ad Ottobrem tranqliillum mare. Hinc ad lanuarium verfus nieridiem O-
ceanus truditur : Mox circa medium Aprflis denuo nuUum Cnrrens (ut fluxum illum genera-
km Verulamius appellat) maris experiuntur nautae. Atque ha: diverfitatcs potiflfunum qui-
dem intra Tropicos libero aequore navigantibus percipiuntur. Adeo ut hi venti gcncrales,
Tropxi dicti, minimc fcgucs, partim regendo Cunens maris , partim proprio flatu (non fpon-
taneo aliquo raptu ab ortu in occafum , ut dodiflunus Scaliger aUique intcr vcteres imaginan-
tur) id efficiant, ut nequeant hinc navigantcs verfus Africae vel Europx oras, eadem redire, qua
venerant via. Unde fit , ut non adeuntibus Brafiliam fed inde redeuntibus tantum , tranfitus fit
pcr Infulas Elandricas & miram illam lenticulam marinam Sarcafo Hifpanis diftam : qu2e lono-e
lateque difperfa, adco tcnaciter fuperficiem maris obfidet,ut folum non falum diceres, obortif-
que malaciis navibus haud lcviter refiftat. /Equor Brafilienfe rarifllmis proccllis infeftatur, &
ut plurimum tranquillum eft. Cui temeritas Barbarorum fc.fidcns , gemino ligno fuberoib in-
fidentes , fecure pifcaturam exercent aUquot leucas a littore remoti. Ccerulea & fubnigra efl:
exteriorejusfacies, interius viridis : agitatumnoauigncfcit, fortiufquelumcncmittit: tum
falfius quoque deprehenditur quam verfus Polos, adcoque pcUucidum , ut pifccs ultra viginti
ulnarum profunditatem aurcocolore micantes, exaltispuppibus commode confpiciantur,
meridiano tempore, Soleque fplendente. Ac tum fimul intueri licct, quam diverfus & contra-
rius fubinde fit motus in profundo mari , ab eo qui in fuperficic a tumultuariis fit ventis , quod
jafl:as bolides, aliafque artis nauticx conjefturas non parum cludit.

Licet autem circa littora aeftu fatis vehcmcnti falum intumefcat,non tamen agros invadit aut
vicinas terras dcpreflTas inundat , fed ingenti fremitu rupem quandam five maris teniam Reciffo
Lufitanis di£tam,pulfat ac potcftate impetuofa verberat,quam fummo naturae miraculo & be-
neficio conceifam omnes fateantur oportet:quod crepidocautium longo traftu excurrens,in-
ftar muri, violentiae Barbari & indignantis elementi rcfiftat,ac fidam tutamquc navibus ftatio-
nem & portus rcddat. Opulentiflfmiam quoque magnatum jedibus matcriam , qua Olindae &
Paraibx monafteriafupcrbiunt, fuppeditat. Maximam Brafilia: partem,nunc interrupto, nunc

A 2 conti-

4 ■ GVlLlELMlPlSONlS

continuato dudu tuetur. Ejus latitudo planifllma eft & quafi arte in fupeificie levigata , ^d vi-'
ginti, fubinde triginta pafius & ultra fe extendit. Tantae vero altitudinis eft ut vix ftimmo x&u
inundctur. Mare novo & plenilunio ad duodecim pedum altitudinera fquodin Parnambu^
cenfi littore fit circa horam quintam) attollitur, aquafque evomit ac parem depreflionem pa-
titur , dum funditus prope multprum fluviorum alveos reforbet. Verum non rite obfervata
fexhorarumviciflitudine,fedpro ratione decurfus fluviorum&pelagiintemperie, velcitius
veltardius xftum vaftifilmus Oceanus abfolvit. Ita tamen ut menfibus aeftivis diuturniores &
vehementiores accefl us,hybernis vero receflus dominentur. Quid, quod fluxus lunares, pau-
cis a littore milliaribus ; currens vero maris per univerfum aequor perfcntifcant navigantes,
Cxterum ad extricandas perpetuas nautarum controverfias circalongitudinem hujusconti-
nentis,fcire intercfl,magis ad occidentem a natura collocatum,quam peritiflTimi quoque Geo-
graphi hadenus opinati funt. Operae pretium itaque duxi illud addidifle quod exfedulaob-
/brvatione Eclipfium Lunarium nobis conftat. Initium fiquidem deliquii, quod in vigefimum
Decembris,anno millefimo fexcentifimo trigefimo oftavo incidit,inter01indam Parnambuci
& Uranoburgum Dani3E,tribus horis & quatuor minutis differre deprehendimus. Unde redu-
fto calculo , facile erit coUigere , quje caufa fit erroris ; cum plerique naucleri ultra quinqua-
ginta minuta a nobis difcrepent.

Univerfa Brafilia Coloniis & Praefeduris quatuordecim , totidemque circiter fluviis nobi-
lioribus (ab aliis fatis memoratis) diftinguitur. Horum beneficio territoria fertilitate & com-
moditate diflerunt. Przeter tot torrentes & amnes pifcofos, non limofos, fed faxofos, habitata
orientalis pars , rivis, fontibufque inclytis & utcumque herbofis fcatet , iifque paflim, mira di-
vina bonitate,ut potum hominibus )uxtaacpecoribusabundefubminiftret,irrigatur. Armen-
tafilvcftria fitiaeftuantiaeo confiagiunt;feque ad luxum dulciflimis inebriantes aquis non raro
prxda fiunt venatoribus. Rapidifuntplerique fluvii pluviis menfibus,& tunc fubito altiflime
excrefcunt ac ripas egrediuntur , aufto aquarum pondere , ruptifque obicibus vakntius ruunt
in campos. Is autem qui S. Francifco facer eft, totius Praefeaurae Parnambucenfis facile maxi-
mus, infulifque & fcopulis horridus,ac tempore quidem aeftivo, incerto quidem gurgite,aquis
exundans, altiflimuseft. Hyeme vero modice tantum inpelagus fefe cxonerat. Diverfitatis
caufam perhibent eflfe immenfam originis difta*ntiam,tum etiam pluviarum ex alto allapfarum.
Caeterienimfluvii nobisvicini aftate navigari non pofliint , quodaquis deftituantur, acfiin
continenti intus abforberentur.Cum nuUi tamen alii in hac Americas parte reperianmr amnes
quitantosimbresalveofuoexcipiant. Sedconftatratio. Vaftiflima montiumjuga haudpro-
cul a littore fficutin regno quoque Peruano; demittunt vim iUam pluviarum a tergo , & exo-
iierantfe verfus occidentem. Moxad rapidiflimos ('ne dicam & totius orbis maximos^ altero
brachio verfus Septentrionem in Amazonum &Maranhon flumina: altero , adS. Francifci,
atquc illa quas de la Plata & de laneiro dicuntur, verfus auftrum erumpunt. Haec reccptis in /e
quibufdam amnibus invalefcunt & ad milliaria aliquot in Occanum labuntur, tanto impetu, ut
procul ob oftio in ipfo mari dulces a Nautis hauriantur latices. Porro & Lacus juxta littora re-
pcriuntur , qui mari licct vicini & quafi contigui, aquis tamen funt dukifnmis. In defertis re-
motiflimis, cxiguiquidam rivi e lacubns oriundi, dulces hycme, fubfalfi aeftate exiftunt , quod
ftawnantes Solis afliduitate adurantur. Praeterea putei paucis ante annis in Infula Antonii
Va^ez, circa ipfum littus, quoufque maris aeftus pertingit , effofli, potabiles aquas & dulces, in-
cognito vel dubio venarum commercio, impertiunt. Unde percolatas omnifque falfedinis ex-
pertesprorfushauriredatum: quaelicetfontanis fint inferiores , tamencibis coquendis opti-
mae habentur.

Tellus hsec amoenifllma ex diverfo naturae lufu conftat. Qua enim in planitiem longe late-
que fternitur, glebofa & ponderofa,praepingui rigaoque eft folo, 'vergea didla Lufitanis,muIto-
rum fruftuum ferax ; cannas Sacchareas imprimis, tum&credita quacquefeminamultiplici
reddit foenore. Prata & aprici campi minus aeftate, fed menfibus potifllmum pluviis (licct fo-
lum tunc habitantibus triftius videatur) laetiflime virefcunt , locaque meflem negantia pabulis
vigent. Frumentum & fecale nimis celcriter profunduntur & in germen evocantur a Jugi per-
petuoque Solis fcrvore & agri indulgentia, quiproinde multa verfatione (ncc enim interquie-
teumquam indiget) fatigandus eft , additaque potius arena quam ftercore , fcrendis frugibus
aptior redditur . Secus cnim alia florefcendi exinanitio fequitur, germinationem nimis fcftina-
tam adurcns vcl exhauricns. Qui ab exoticis fcminibus proventum expeftant , maturationem
retardcnt oportet , quod diutius in terra foveri expetant ; nc in ftipulas faftigiata; herbx multx
maturefaftx, granis tamcn & feminibus cafliie, agricolarum votis minimc rc/pondcant. Mcn-
fc Februario & Martio quando finema:ftatis excipit tcmpeftas humida, plantx & femina terrx
committuntur, idquc prima vcfpcra, non dc die, nec adulta noftc fict i convcnit. Omnia qux
profundius , quo folarcs radiinon pcrtingunt, inhumantur, vitx difcrimcn incurrunt,quod fub

cutc

DE Medicina Brasil. Lib. t. I

cute rua intenre frigida terra, prxcipue aeftate, taleas & femina facile enecct. Cujus rei advense

& novitii agricolx non fine magna jadura experimenta fccerunt. Semina ficut & fruftus colli»

guntinlocisacclivis&fitientibus, diverfo plane tempore , quam declivioribus &uli^nnofis.

Qmdjquod haec omnia toto anni tempore plantantur & producuntur : Felicius tamen vel infe-

licius pro locorum & plantarum diverfitatc. Quod evidentiffime apparet ex pluribus : praefer-

tim verocirca proceras illas arboies quas Cocos & Palmai nuncupant; qux citra ullam anni

temporis, feniiquearborum obfervationem tranfplantatx jucunde virefcunt , eximiifque fru-

aibus confpicu JE excoluntur. Quod a nemine accuratius quam ab Illuftriffimo Comite Naf-

faviae tentatum , omnibus veteranis incolis admirationi fuit; quod adultje licet , nihil pateren-

tur tamen ab alteratione illa quam fubirent, fed fteriIe,arenofum,& perpetuafalfetudine imbu-

tum littus natale folum haberent, coque gauderent foveri : modo radices quas infinitas & bre-

viifimas habent Icviter tantum terra cooperirentur. Harum enim cxterarumque Brafilix ar-

borum radices adeo a frigore fubterraneo abhorrcre videntur,ut nonnumquam defiderioSoIis

prorumpentes , vix tcrra /e condi patiantur. Plurimae arbores & frutices toto fere anni rempore

fiores & frudus feliciflime producunt, fimulque Ver,/Eftas & Autumnus in iis confpiciuntur.

Horum facile principes Murucuja,Mangaha,Bacoba, Banam, lanipaba^f^raca, Pindova Coceiro,

tJMamaon , Pinhones , Piementa : Qoibus annumerantur, vitis, citrus , malus medica , aliaque

plurima ex Lufitania atque AngoIa,oIim & nupcr e Belgio addudta legumina, radices & olera,

pafllm nunc in hortis exculta atque in culinis domeftica fada.

Qui racemos pertotum annum dcfiderant, vineas diverfas , diverfis putant menfibus,matu*
rafquepoftea uvas colligunt, unde nonignobilevinum & Creticum jemulans, exprimitur.

Atque ha: omnes plantx &fruci:us hortenles, Ucet ab infedis noxiis non plane immunes
fint; prazcipueautemaformicisillisgrandioribus nonrarodepafcuntur, ab impigro tamen a-
gricola facillimo negotio, vel ignis, vel aquie beneficio arcentur.

Nonnullx arbores & quidcm nobiliores, ficut i^caJu,CaJa,Fbipifanga,Anda, Zabucajo, Mu-
recy, letajba, y^raticu, Guabiraba,Ficus ^ Myrtm Americani& : frudus Ananas & alia femel dum-
taxat in anno florent, verno tempore, quod eft circa Oftobrem, repullulant : mox fruaus pro-
trudunt, idque mediocres tantumSoIeingrediente Capricornum& durantultra tres menles,
pofteaque quiefcunt. Solus, quantum conftat , ix.wQiv&Guitycuroy , femelperbiennium; fru-
ftus autem arboris ibirae^ five Guaici Brafilienfis vix per quadriennium producitur. Paucje ar-
boresnativaehaaenusadfativasrelata:: filveftres tamen cum fint , frudus elegantes &gratif-
fimi faporis proferunt , maxima quidem ex parte frigidos , cum adftringendi facultate. Quafi
natura benigna hasc mortalibus immodice aeftuantibus folatio dederit , ruentibufque humori-
bus frenum impofuerit.

Qualacuftris hasc regio, ob perpetuam uliginem, prcEcaeteris jucundiffime funditus aeque ac
in fuperficie viret. Tum diverfo plane Herbarum fruticumque paluftrium genere , adeoque
mira naturx folertia luxuriat, ut folum non aquam diceres , amphibiorum; aique & pifcium la-
tibulis deftinatam. Circa oftia vero fluviorum , ubipaludemaquamarinafingulis acceffibus
inundat, ab immenfa oflreorum & cancrorum multitudinc perreptatur, atque tortuofo illo ar-
borum genere Guaparaiba five CMangle dido, ita obfidetnr , ut viatoribus prorfus fit inaccefla.
Qua in acclives coUes, vaftofque montes, nunc glebofos, nunc grandiffimis faxis veluti ftratos
attoUitur , fertiUffima quoque & raro fterilis vel otiofa apparet BrafiUa : arbuftis filvifque den-
fiffimis paffim veftitur, ut multo olim labore Lufitani adpixidem nauticamiter fuumin-
ftituerint. Quod hodie quoque fitin muniendis viisin defertis. Unde tot fragrantiffims &
praeftantifrimae arbores lucri caufa , ob colores & tinfturas varias, aUofque ufus eximios , huc
apportantur", ut funt /^ir/?/'//<i;2^4 arbor illa BrafiUenfibus K,a,T l^oxJu) itadiaa&rubratindura
notiffima. Dein Tatajba five Pao amarello,Arariba cortice i\}bxo,Iacaranda,Antuniba five cedrus
alba, & aUas multx, quae aedificationi & ftruendis navigiis aptiffimae,quod aquis minus pervije,
xtatemque ferentes fint. Ex quarumdam corticibus nunc funes ignarU in militantium ufixm,
nunc in navium neceffitates torquentur & r udentum materias nauticis fubminiftrant, fupplen-
te cannabis defedum Barbarorum induftria. Si quae loca fint arida a ftcriUtate , mirabiles iUas
herbas fuperius defcriptas.feufunes potius «(pyPAou?, generaU nomine Tmbo & Cipo appeUatos
producunt , quae fua fiexilitate & tenacitate apud fabros & vietores ligaminum ; contufa apud
pifcatores, coriarios, naupaegas , Rhois & ftupae vices implent. Denique e coIUfis Ugnis Cara-
guata & imhaiba aUifque ferulaceis plantis ibidem nafcentibus ignis luculentius, quam ex con-
cufTo filice, a barbaris eUcitur.

Nemora haec cum non quotannis foliis veftianturnec priventur , non eodem fimul,fed di-
verfbplaneidaccidittempore, quodab Autumni& Veris permutationibus nihil patiantur.
Prxterea non omnis quoque arbor foIUs fimul omnibus orbatur,fed parte una decidente,altera
tamdiu manet, donec prior repuUulat. Accedit quod varii generis phafeoU, Arundines proce-

A 3 j:je,Hc-

6 GviLIELMlPlSOMIS

rXjHedcrxque perpetuo vkentes luxurienr, qux nunc humum longiflime perreptantes, nunc
ad rumma arborum cacumina pertingentes, tametfi filvas prirao intuitu quafi inaccelTibiles re-
priefentent, obledamento tamenTummo exiftunt.quodtopiarii inftar operis perpetuam um-
bram prxbeant. Unde inter virgultorum opaca ferx & hiomines nutriantur, fecrctique trami-
tes venandi fuppeditent fummam voluptatem ; qux filvarum fontiumquc prxrogativa, maxi-
mx parti Africae occidentalis habitatx dcnegata eft, ac propterea torridae regionis nomen me-
ritoobtinet: abimmodicoenim&ingentixftudchifcitilla, utadfluvios umbrofofque faltus
difritiflimos pecorum greges amandari necefllim fit.

Porro , ficut Peruvia crebro ex xftuantibus cavernarum latebris , ita nufquam hic Americas
traftus oricntalis terriemotum eft pafllis ; quod metallis & ignefubterraneo , Spirituum & va-
porum gcnitore deftituatur. Atque haec de diverfitate terrx nobis cognitae.

Illasautemdefertas inhumanafque folitudines, jugisarduas&inoccidentem ultraviginti
leucas excurrentes Antropophagi tenent. Qui inveftigandis iocis incognitis vaftifllmos illos
<?cfragofosfaltuspenetrarunt , teftantur fe non minus fertUes herbofofque montes&conval-
les, omni animalium genere confpicuas illic vidifle, quam in maritimis habitatis terris. Quod
ipfumquidemdeindeveriflimumcomperi, fedineopotiflimum difirrre ab iis , quodquoad
raediterranea loca penetres altius, eo plura metallica eaque ignobiliora invenias corpora , fed
fontium inopiam , rariorefque amnes , atque ob auras defatigatis a;ftus diurnus major, & no-
ftium frigus intenfius : frequentiores vero lacus, paludes,ftagnaque pifcofiflima, hybernse plu-
vicE in aeftivam penuriam fuppeditant : nam mediterranea opemplurimam decoelo imbrido
habent, non circa vegetabilia foluni , fed ferarum & pifcium miram pinguedinem, ut obfonari
cos oleo vel butyro non fit necefle. Tumloco fruduum Acaju, palmis, melleque filveftri
abundant. Carduis quoque & Rubis, caeterifque fpinofis fruticibus pafllm horrent.

Du2 tantum indomitx feras in tam vafta regione extimefcendae reperiuntur.Tigres & Apri;
quorum illiE infidiofs velocitate valent, hi tardiore funt curfu ; utraque autem familica exiftit.
EKdempaftx, quodmirerctantaignavia a venatoribusdeprehenduntur, utabipfis Tapuye-
ris & gregariis etiam canibus infugamconfeftimagantur&capiantur: adeopotusubiquefa-
tietas, non homines tantum, fed & feras enervat.

Notatu dignum,quod eximix tot arbores, frutices & innumers herbje, figura, foliis & frii-
dibus a veteris orbis vegetabilibus, paucis exceptis, diffimiUimae appareant. Idem de avibus,
animantibus & pifcibus deprchcnditur, ut & Infe£i:is alatis atque alis deftitutis. Quse ineflabili
colorum pulchritudine & portentofa multitudine generantur , partim nota nobis , partim in-
cognita. Ex quibus utique apparet,quam miris & variis modis divina natura ludat in orbe ter-
rarum. Ac proinde merito beati incol?e habendi forent, fi verum horum omnium Creatorem
cognofcerent. Quiun e diverfo tam uberrimo & nitidiflfimo fub coelo, tam agreftia & diftor-
taiilisfintingenia.

Haec breviter de aerc, aquis & locis difta fufficlant. Quprum optima utique temperies pa-
rum culpabiUs ex fe. Qiiippe cum neque Solis calore torreatur haec terra , neque fqualore vel
aquarum penuria reficcetur , neque frigore violcfui- , fed i-ore pcrperuo & imbribus multis at-
que fontibus irrigetur , feraciflimam eflc , multaque iUic tempeftive nafcantur oportct. Prje-
terquam enim quod nativis balfamis , oleis, meUibusnon unius generisrenideat, hcrbis acra-
dicibus medicis ad tutandam valetudinem potens fit : quxftuofiflimam quoque culturam dat,
quantum ex aliquot retro annorum mefllbus coUigi potuit. Animalia denique omnia & boum
imprimis armenta vel maxime abundare , crebriufque parcre certum eft. Unde prudenter
quondam Hifpani fenes, valetudine minus profpcra utcntes , ex patriafua & diflTitis quoquc In-
dus ad aerem & aquas hafce coeleftes fe contulerunt , tanquam duo vaUdiflima ad vitam & va-
letudinem rcquifita. Pra;mature enim pubefcunt, tardc fenefcunt incoloe. Quo fit ut fupra cen-
tefimum aetatis annum, viridi & longa:va feneda Brafiliani & ipfi quoque Europxi hic potian-
tur. Acfifervor juvcnilis, frigorcfenedutisrepreflus, temperatiorem eaminhiscalidioribus
plagis relinquerct. Pueri enim advcnarum crebris Ucct morbis infeftentur , vixque tcrtia pars
eorum infantiam egrediatur, non tamen id coeli intempcriei adeo, quam prxpoftero nutriendi
modo dcbct imputari. Exemplo erunt vel maxime Brafilianorum liberi vivacifllmi,qui ventre
duro & prominulo, folidis toris, fubucula tantum leviori induti , injurias coeli lecure contem-
nunt , brcviflimoque temporis fpacio fignare humum nituntur. Rident matres incptam no-
ftratum in vcftiendis & cducandis parvulis induftriam , qua perfpirationem impediri & cathar-
ros multos gencrari a junt. NulU Straboncs,Lufciofi,CIaudi aut gibbo deformati inter iUos in-
veniuntur, cumfafciisaut lintcolis infantes numquam involvantur, autEuropxorummore
ligcntur. Frigida frcqucnter lavantur : idem provcdioribus quoquc proprium , cum ob inna-
tam huic genti mundiciem, tum ad firmandam & tuendam corporis fanitatem. Porro alacres
funt & fucculenti onincs , vafifquc amplis , brachiis cruribufquc lacertofis & firmitcr compa-

ftis.

»E Medicina. Brasil. Lib. I.

7

ais, miniis tamen pinguedine fardis. Moribus non admodumfunt agreftibus, neccorporis

ftaturavaldc proceralittorisaccolx, qui nobifcum militant: mares maribus /mulicres mu-

lieribusfimiles, quodpaucioribus anni tempeftatibus obnoxii , rariora quoque vitia prima

feminis effbrmationc co incidant. Plcrumque enim hominum inftituta , mores&naturam

pro varia rcgionis conftitutione mutari videmus. Rariirmic adverfa valctudine afficiuntur!

Longarvi funt admodum. Primo quod athleticis nati parentibus , incomparabili ifti aeri , ven-

torumque ferenitati & xquabilitatiexpofiti: tumvcimaximequodcuras, caeteraque animi

pathcmata, corporisquoquevoluptatesvelutiignorent. Sub eodem tefto , levi, prceIon<^o,

pice, calce, codoque lapide dcftituto , fed arundine & palmarum foliis inftrato , raulta; fimul

familia- degunt , idquc peregrinantes deferunt pro tempore , curtamque omnem fupelleailem

libcrofque impigrae humeris portant foeminx. Eodem femper viftu & ami(5lu , eoque fimplici

gaudent: quippe folum goflypium ad vcftitum , & radix altilis Mandioca cum melle filveftri

adviclumillislufticit. Nullus denique illis habcndi araor, paupertatique fe addicunt volun-

taria; , ea quidcm «quitatc , ut cui plus eft , lubens impertiat aliis minus habentibus , pari

dandi & pofcendi invicem facilitate. Cjcteras radices alimentolas , quod dignitateMandioca;

cedant, imo ipfunl panem ex Milio aut Oryza , apud Afiaticostantopere expetitum , contem-

nunt. Poma Jcaju cxteris frudibus prieferunt, quod ad vi£tum&potum pariter fulficiant.

Nam ficutvinum indc expreflum depofita immunditie ad menfes refervant : itaprgeftantiflTi-

mas eorura caftaneas in penu recondunt. Vina praeterea , liceat ita nominare , e variis frudi-

bus, 'vX\ipnxms Pitcova , Ananas , Mangaba , lanipaba, C?r4j;«4/^ expreflTo fe inebriant. Idemfit

ex radicibus Mandioca , Patata , Milio Turcico , Oryza & aliis : qux a vetulis mafticantur , ma-

fticataque multa cum faliva exfpuuntiir. Hic Uquor mox vafis reconditur , donec ferveat , foe-

cefque ejiciat.

Medicamentisutuntiu-fimpUcibus, rioftraque derident, quia compofita. Inquo veniam
merentur , quod fimplicioribus qui ipfis contingunt afteftibus & humoribus , nulla arte , ied
communi quadam animi notione, contrarium remcdium opponunt. Nam calidius & tenuius
quod evafit , refrigerando & incraflando reftituunt , & vice verfa , fi quid turget , evacuant , &
ficporro. Quifque fibi & fuis , prxcipuefeniores, facili negotio omnis generis medicamina,
undiquaque in filVis acquifita , conficit. Qux tanta fagacitate interne & externe illos adhibe-
re videas , prxcipue in morbis a veneno natis, ut hic quis illorum manibus tutius & fecurius fe
tradat , quam imperitis quibufdam fciolis , fecreta fua in umbra educata profercntibus , qui-
que propterea, fi diis placeat, Rationales dicivoiunt. Vel corncis cucurbitulisperfuaio-
nem vel per fcarificationes ipfamque phlebotomiam , redundantem fanguincm educunt , dcii-
te pifcis Lamise , loco fGalpelli , adhibito , fine quo vix umquam illos peregrinari videas.

lugumfcrvitutisneutiquamtolerant. Saltationibus & potationibus impendio funt dediti,
ftataque ciburn capiendi temporaignorant. Redte autperperam fadis, nihil poft mortem
premii aut fuppUcii fupercfle exiftimant. Licet vana quaedam fabulentur , eorum quos fua
morsextinxit, animos immortales forc. Otiumamant, magnofque labores declinant, fed
fecurc & in dicm vivunr. Cujusratlonem cnm Hippocrate eam efle arbitror, quodrerum
actemporumunomodolchabcntium, eademfacies, focordiam ingeneret; varietas autem
animum & corpus ad labores excitet. Quin etiam otio & quiete ignavia crefcit ; exercitatio-
nevero, mentis&animi robur(quod inmeticulofumhuncpopulum haud quaquam cadit)
alitur.

iEtatemacvitxdecurfum, cum veram numerandi artem ignorent , exfruauAcaju, qui
femel dumtaxat in anno provenit , metiuntur.

Poeminae mire foecundae , faciU negotio pariunt , rariflTime abortientes. Maritus tem-
porcpuerperUuxorislocodecumbitprimisapartudiebus, &puerperae inftar, beUarUs&e-
pulisfruitur, fubindicans necefTitatcm lapfas vires reftaurandi. Praepoftcrus fane mos, qui
tamen ilUs laudatifllmus videtur , cura pleraeque puerperae ftatim poft partum , nemine ob-
ftetricante, furgant aut obambulent; irao adfluviura vicinum corpus ablutum properenr,
vidumque hinc inde conquirant. Liberos extinftos ultia biduum aut triduum non deplorant,
matribusmifcrandoeiulatutotamdomuraimplcntibus. Profufis lachryrais , quas inpotefta-
te habent , cognatos reducefque amicos excipiunt , quorura calamitates & laborcs peregre
exantlatos , multis fufpiriis & gemitibus dcflent , circuradatis collo brachiis & capite ad
peftus adpreflb.

Quiinter Belgas & Lufitanos degunt , Chriflura fcquuntur, fed frigidius , & adulticirca
facra noftravalderemiffi: nec vix placita noftra, nifi tenellx aetati , nondum prazoccupatis
animis, remotifqueparentibusinftillaripoflunt. Linguainterlehaud diffferunt. Etquamvis
quondam ex Antrophagorum profapia orti, tamcn mutuo cum Europxis commercio &
confuetudine exculti •, exutaque barbarie , humanitate nonnulli cum noftratibus conten-

dunt.

g. GviLIELMlPlSONIS

dunt. Mediterraneicontfaagreftes, truculenti , immancs , fine lcgc, fine religionc , ferino
proi-rusritu, in hunc ufque dieni , nullafixa autftabili fede, huc iliuc, pro viftus ubertate
autpenuria, pifcibus&ferismirafagacitate&celeritate infidiantur: validiflimis lacertisja-
cula , ftupenda arte , fine arcu torquere norunt. Ominibus tantum & auguriis dediti, ariolis &
impoftoribus quseftui funt •, alii Tonitru , alii Vrfam minorcm , aliaque fidera pro numine ha-
bent. Viripariteracfoeminx, nullo circa pudenda velamento, fufis capillis , diverfa licet
tonfura , cxteris partibus corporis depilatis , incedunt ; aviumque difcolorium plumis fe ex-
ornant. Colore quodam fufco exlanipapa pomo expreflb , corpus turpiterpingunt. Etne
facies ornamento deftituatur, lapillos viliffimos & longiftimos, perforatisaprima infantia
auriculis tum labiis inferioribus Sc maxiliis infigunt. Quod licet vifu foedum , illis tamen re-
<Tium videtur. Soli vivere amant, omnemque hominum prsefentiam averfantur. Tuguria nec
latibula ferunt , fed fub dio pcrpetuo viditant. Ita ut pauca , qux de ipfis dici aut fcribi me-
reantur, occurrant. Tantaeft interillos confufio & diverfitaslinguarum, ut exinde folum
atrociflima bella & crebra nafcantur. Ita ut inimicitias inter fe exerceant perpetuas , fupra-
que fis humanitatis & odii faevas : imo vel ipfos ludos aliquando in ferias casdes & mutuas la-
nienas convertant. Cum In morbum eorum quis incidit, amici accedunt, quifqueinge-
nium advocat , remedia quorum notitiam experientia fibi comparavit , profert. Mox fpinis
arboris Carmih, pifciumque dentibus , quibus fagittas afperant , in torofis brachiorum&:
femorum partibus alte cutem fcarificant&incidunt, ut fanguis abundeprofluat. Idemfere
Drxftant per validiffimam fudionem, ore pando parti dolenti applicato, membraque inte-
graamorbis & lafTitudine vindicari autumant. Sudum illum ad Medicinam fpedlare novit
Homerus , qui de Machaone Menelaum vulneratum curante , fanguinem , inquit, exfugens,
lenia medicamenta adfparfit. Vomitum vi concitant contortis Girmil>a foliis, guI^Equeim-
miffis. His & fimilibus remediis fruftra adhibitis , nihii ultra tentant, nec tamen legrum relin-
quunt, fedunanimiconfenfu, tanquamdeejus falute defperantes , clavis ligneis illumferc-
citer interimunt : gratificantes tamen illi & ille fibi, quod mafcule interire ipfi contingat, om-
nibufque miferiis eripiatur : Hoc enim tetabundi in ipfo mortis articulo gloriantur. Non mi-
noricumapplaufuinparentisquamvidihoftis cadaver faeviunt, illudprae turpi amore, hoc
prae immani vindida , crudeliffimarumferarumritudiianiantes. Utriufque carncs offa tenus
dentibus abrafx dirje ipfis epulx exiftunt.

Nemo itaque mirabitur fi longe majorem herbarum cognitionem habuerint Afiatici,quam
Americani : cum hi animantibusnon contenti , in rationalia quoque ruant, membrifque foe-
tidis, nunc crudis, nuncligneis verubustoftisavidifiimc vefcantur. Illorum autemmulti,
ex inftituto Pithagorae , vegetabilibus maxime vitam fuftineant. Non abs re fore exiftimavi,
a propofito , fada pauliiper digrefTione, aberraffe, barbariemque illam miferam, tumqus
huic genti patcrna & annata funt , paucis perftrinxifTe. Denique ut conftet , nuUis creaturis
adeo voluiffe novercari naturam quin exade alimenta & medicamenta a venenis eas diftin-
guere docuerit. Quod cum in aliis animalibus & plantisquam plurimis folertifTime , tum in
radice Mandioca Brafili;^ alimento imprimis videre eft. Cnjus rafi.u-am falutiferam a noxio &
venenato fucco vindicare norunt. Prasf crea ut demonftrem longe hanc a nobis diverfam vi-
vendi rationem & temperamenta, diverfos aliquando morbos, & medendi modos fuppeditare.

Reftat itaque confideremus, qux valetudini potiffimum vcl profint vel adverfentur & unde
originem ducant morbi. Inquit enim Hippocrates, confpiratio una, perfpirabilia omnia,
compatibiliaomnia. Quprum fi vel unum deficiat, tota hominis ftrudura facife corruit.
Enimverocumfubzonatorrlda, omniaaftraverticalia vehementius agant , idque motuan-
nuo, exceffu fubinde caloris «Sc humiditatis : motu vero diurno , perpetua viciflltudine calo-
ris & frigoris , eofdem microcofmus fortitur eflfedus. Qui fi adventitius & in tempore labo-
ret, commovetur, nonnumquam etiam evertitur, fiferendo impar fuerit. Vtenim planta
novclla , aeris , terrse & aquarum mutationes , tanquam naturx ejus minus convenientes, li-
cet in melius tranfplantata , faepe non fert : Ita multi Europsei , aut imbecillitate naturali, aut
rite vivendi imperitia , aeri & aquis hifcc faluberrimis , primariifque vitx fnlcris , minus affuet
cere poffunt. Vnde non raro illis dc laffitudine fpontanea querela; , qua: , ex fententia Hippo-
tis , voay!jjLci,'QL (^p^^am. Borcalcs, licet nonminusquamMeridionalescorporibus habeantui:
compaais, tamcn moUitiem carnium ex hcpatis intemperie incurrunt, nifi tempcftive ca
cochymicafaburraexturbetur: miifis compofitis , folis fimplicioribus , tcnuiorumque par-
tium alimentis fe tradant. Nctarditas & craffities humorum fomitcm obftruftioni , obftru-
(ftiopcrfpirationi &circuIationi fanguinis impcdimentum aftcrat. Adeoque fi Hippocratis
cffatum ^vfiTmoioi, iMct locum habcat , hic fane ejus , tam ncceflTitas , quam perpetua veritas clu-
cefcit. Quippe immodico cxiftcntc calore , fi perfpiratio undique cft libera, nullaexinde per-
fcntifcitur moleftia j fin minus , pondcrofius fit corpus , ac brevi fomes matcriaque morbi

futura,

DE MedICINA BrASIL. LlH. I. fj

fiitura coUigimi'. Ciixulatione cnim naturae pcirpctua , accntto ad circumfcr entiam , im-
peditaj humoribuslpiritibufque, fiveabintcrna five cxtcrna cauia, cohibitis, ingcminatuc
tcrvor, pejurqueindequemlibctfehabercoportet. Quod ficutin omni vitx officioveriffi-
mum , ita in Ibmnomanifcftumdeprehenditur. Idemcogira fi laifo vel fcbricicaati intcm-
pcftivc mcdicamentumvclcibuscxhibcatur. Abhisitaque fequcutibus vitae inftitutumfiat.
QiiifqueinlociscxceUiscxoccidcnteobjedis, atqueorientc apertis, habitarc cligat , ubi
cx continenti crafllim vcntum arcere , tenuem vero auram folifequam perpetuo cxcipere pof-
jfit. Pcftorisacftomachiregioneprobeteaa, domiacforisquilque vivat, quod nihil hifcc
corporispartibusmagisinimicum, quampoftxftum diurnum, frigus nodurnum. Quolit,
ut, claufis cutis mcatibus, fudores retro pulfi, varios morbos progcnerent. Quibusenim
rempcftivc llidores fluunt, rarius valctudincm adverfim incurrunt, aut fi quando in mor-
bum incidant, minori negotio rcftituuntur. Econtra fit iis, qui diificulter fudant. Aquae
thermales vel balnea hadenus incognita funt. Artificialia humida &ficca, contra externa
& interna mala , maximo falutis commodo in ufu exiftunt.

Qu3E ex herbis , quas Brafilia producit , odoriferis eximiifque conficiuntur. Cavendum
tamen, prcEfertim noviciis &advenis, ab immoderato vel frigidorum vel calidorum ufu,
quorumillatorporcs&obftrudioncs, materiamintuscogendo, hxc membrorumlanguo-
rcs, carncfqueefFoeminataspropterfpirituum exfolutioncm cxcitant. Quamobrem nehu-
mor alimentalis attraftus refolvatur , fideiiter oleis balfaraifque nativis cavent incolce. Quafi
barbaries commune quidhabeat fubinde cum crudita antiquitate, cui famiharisohmfuit,
licet nunc exoleverit, undionis ufus. Porro exercitia prietcr ambulationes , fedulo vitan-
dafunt.

Aura hxc , licet blandiffime tcrram exhilaret , Solifqde ardores clementer mitiget , tamen
hiotu defatigatis obeft. A vento enim adiapneuftia : ab immodcratiori vero exercitio , fum-
ma humorum fpirituumque accenfio atque acrimonia proficifcitur. Tempus oportunum ad
ambulandum eft raane , modo acceffus maris auram intendat & maturet , ut exhalationes
noaurnse domentur tempeftivc , atque tu nc blandc ftringitur & concentratur calor naturalis.
Maxime autem conducit circa Solis occafiim prima vef pcra , quod vires corpori , robur &
appetitumftomacho reftituat, ob temperiem optimam aeris & auram intenfiorem. Aura
illavefpcrtina, Seren a Lufitanis dida, quxaliisEuropaErcgionibuscaHdioribus, ccelofe-
renoextimerifolet, hicfalubriscftprorfus. Peritifnmi quique incolce , labores &motasve-
hementiores tum animi tum corporis, maxime obeffe : lucubrationibus quoque mentem tur-
bari , memoriamque imprimis Iabefa£tari afferunt. Hoc certum efl , difficllius vigilias , infe-
riorefque longe labores ob citam virium exhauftionem tolerari fub Zonis torridis quam
temperatis : torporemque & defidiam advenas tacite fubeuntes licet, primo invifam placidam
tandem contrahere. Somnusdiurnusbrevis, quemaprandio inledis penfilibus promifcua
multitudo capit , commendatur. Lifuetis tamen aliquando obeft , ac propterca multum con-
cedendum hac in rc confuetudini. Corporisvigilantis decubitusmeritofomnopra:ferendus
eft , idque eo loci, quo aura marina quidem, non tamen radii folares poffunt pertingere. Som-
/ nus noCturnus in ledo molliori & plumis avium referto , admodum improbatur , quod vif-

cera accendat. Qui fanitati confultum vult, pedibus nec coxis dcteftus jaccat: prcefertini
poft mediam noftem. Denfato enim corporis habitua nofturno vento, venx artericeque
meanti fanguini , tum halitui invifibili & fudori exitum prjEcIudunt : ac tum quidem ob tran-
fpirationem cohibitam , poftridie pejorcs&graviores fehabent. E diverfo illi qui cooperti
fomnum capiunt , jucundeacoptimevalent, Icviorefque fc fentiunt corpore , fudorelevi&;
tenui, roris inftar, madefcente.

Qui Venere abutuntur , ardorem iuvenilem extinguunt , & fene£I:utem ante tempus matu-
rant , perfpirationcm & circulationem fanguinis reniorantur , unde cruditates facile ad ambi-
tum diffunduntur , catharros in cerebro, in iL.orde palpitationcs moventes. Quare coitus , fic~
utubivis, hicismaximeconducit, quo quis natura turgente , nonvagaautincempeftiva libi-
dineabrcptus, Venensincendiumreftinguit, idquetutius nodu, interdiupejus. Latameii
ut neque hunc cibus , nequc illum cum vigilia labor ftatim fequatur.

Animi pathematis , praecipueMelanchoUa;, quifrenum injicere nefcit, utraotus naturae
& fpirituum perpetuo fit liber , hujus cxli temperici fcrendas impar habetur. Liediam ha;c re~
gioimpatientiusfert, antc omnia biliofis vehcmenter obeft; qui fi flomacho forte vacuo
fomnum capiant , faciletumcapiti, tumcordimalaaccerfunt. Proinde a-gris iuxta &finis
conducit modice & fr piufcule cibum & potum capere , qui quo minus compofiti vel calidi,
eo conducibiliores adfanitatem. Quicunquc cnim ad altam& bearam feneclutcm pcrtin-
gere velit , five advena five indigena , caveat fibi a vino & carnium ufu quotidiano; quod quae
cxnutrientum atque calefacientium funt genere, fiquidem vincantur, cilcficiunt; fin mi-
nus, contrarium evenit.

B Omnia

10 GviLIELMlPlSONIS

Omma aiiiara& acrla, impi-imis mane, evitanda. Poma veroaurea, Limonia, Citria^
Granata, JVlelo pepones, Mnrticuja, Citrulli, reliquaque refrigerantia , five cruda five con-
ditautilitercomedunturajejunis, quibus inter delicias facra liabentur ; quod hepati confe-
r unt , tutn & menfibus imprimis xftivis ad j ucundilTmiam maturitatem perveniant. Unde in
proverbiuniabiit, NonintratsdesMedicus inquarum veftibulo crebri Aurantiorum corti-
ces mane confpiciuntur.

Sedulo cavendum frudus ullos colligere, antequam radii folares ab exhalationibus noftur-
nis eos repurgaverlnt. Praeftat illos ante, exceptis aftringentibus, quam poft paftum, tum quo-
que faccharo conditos, quam crudos, apponere. Quod fugaces cum fint multi, facillime cor-
rumpantur , imprimis iis , qui imbecilli & intemperato funt ventriculo . Ego quideni
Galenum imitatus , perpetuo fuafor fui aniicis , ut raro fugacibus fruftibus ki^s. oblefta-
rent , unde ipfis diu multumque bene fuit. Qui in quotidiano ufu frudus , hi potiftimum funt
(nam reliqua ad Hiftoriam naturalem pertinent) Ananas , Mangaba , Acajtt , Araca major &
minor , Guajaba , Murucnja diverfiE fpecies , ibapiranga , CMa:^aranduba , Acaja , Araticu,
Guitacoroy, Biringela , Mamaon , Bacoba, Eanana, Cocos', Ficm Indicse varia;; Piper dome-
fticuni multorum generum. Hiomnes inter patrios habentur , quorum aliqua pars fponte
aut in a^^^ris provenit : nonnuUi a Batavis & Lufitanis in hortis excoiuntur tam feliciter , ut ipfi
frudus vilefcant. I nter fabterranea funt radices Bauta , Nhamhi & Vn^ibt •, tum glandes Ame-
ricani Mtmduy optimi faporis & nutrimenti , atque fecund^e menfse deliciie. Non procul a lit-
tore in locis arenofis & falfa xquoris unda imbutis , adeo luxuriant Portulaca & Brafliqa mari-
na quaedam , ut folum lateat fub ilUs.

Inter ipfas feras , piurimae exiftunt , qux vidum adminiftrant. Apri majores & minores,
umbelico in dorfo prxditi , carnibus optimis & faluberrimis cenfentur. Amphibii porci,
Cdpiverres didi Lufitanis, haud multum dignitate cxtcris inferiores, integris militum &
Barbarorum cohortibus alimento funt gratiflimo.

Quod fi crudioris cibiconcodioni, aqu^ potumminus fufficere experiantur; pulverem
€x fale & modico piperis Brafilienfis praeparatura, luquitaya didum, intermifcere norunt, con-
dimentumqueinde conficiuntfaluberrimum , atque in omni peregrinatione merito circum-
ferendum. AM^ctiAm lucifugx fmira afpedu animalia) carnes guftatu bubulas planerefe-
runt. Caprese , Pacas & Cotias quas nominant, tuni lepores & cuniculi Europsis haud cedunr,
Tattifi^ denique loricatae & infignes illse Lacertze , Vnuana & Teju dids , palato gratifiimse &
indelicatioresepulasexpofitx. Nequehxctantum, fed&alia identidem filveftria &dome-
ftica, catervatim in faltibus oberrantia , nupera Lufitanis, moxBatavis, inveda funtpeco-
rumarmenta, imprimis boves , porci, arietes. Iiiter haec nefrendes teneritate carnisexcel-
lunt, ufque adeo, ut legrorum distam ingrediantur , & ovillx longe prseferantur. Suum enim
& gallinarum imprimis fumnium eftincrementum & bonitas ob coeli temperiem.

Avibus filveftribus , partim in nemoribus , partim in aquis viventibus, optimi guftus, haud
quaquam deftituuntur. Licet non fit hu jus inftituti omnes enarrare, eas tamen prxterire nolui,
quje palato & faluti inferviunt. Ut funt , qux in montanis habitant, Perdices , lambi, Phafiani
Brafilicnfes diverfi , Barbaris Macuagua , lacu & Aracua didi. Mouton pavonis magnitudine,
fed nigris plumis, carne optima & tenerrima. Pfittaci , Palumbi , Picedulje, Turdi , Fringillx
diverfi admodum generis. Accipitres iteni a quorum numero Nifus, quem Guavilaon Lufita-
ni , Brafiliani vero Tegu.ito & Inaje nuncupant , gallinis & columbis infidiantes. Ex amphibiis
celebrantur anates filveftres , quarum qusdani Europaeis niinores , qua:dammajores& anfe-
rum magnitudine funt. His adjungo lacana miri & lacana guacu gallinas paluftres , quae toftx
menfis inferrifoIent.Cseterumtotvolatiliumgenera Ardeas, Grues, Cataradas, Coturnices,
Struthioncs, tanquam ignobilioris carnis pra;tereo. Hxomnesambra^grifcce primariifunt
praidones , quam durante maris tempeftateinipfolittore certatim devorant , antequamma-
ris accolie eo poflint pervenire.

Pifccs fquamatos afperos , Isves, cum fluvii & lacus, tum mare pifcofiflimum vicinum
abundefuppcditat. Qui in hifce regionibus ita falubres judicantur, utneque febricitantibus
noccant. Cancris quoquc, Teftudinibus, Gammaris, Squillis, Conchis, Oftrcis, omnibulquc
tcftaceis & cruftatis , pra;fertim paludes receflu maris fubinde exficcatx , maximopere fca-
tcnt , gratiflimoque ahmcnto omnibus pariter incohs cxiftunt. Multi pifccs mari &fluviis
communcs funr , maximc mcnfibus pluviis , quod tunc aqua fluvialis in mare prolabatur , fiia-
, qucdulccdinepifccstrahat. Undcincdialtius afcendunt(ficutquoquc tcmporcpleni&no-
vilunii) ibique immorari deledantur , quod herbis fuaviflunis , quibus plcrumque fundi luxu-
riant , incfccntur. Intcr fllviviatilcs numcrantur, Dtija, Piajubn , Acarapucu , Alburnum Euro-
pxumrcfcrcns, Cyprinifaxatiles, pcrca; optimi&pulchcrrimi pifccs, varioquc colorc in-
figncs. Lucii e quorum gcncre Robalo, quihycmctantumcapiuntur, AnguiUxitcm, Con-

grus,

bEMEDIClNABRASIL. 11

grus, ScArus, & hujus generis alii, quibus ruperfedco. In finubus vcro & lacubus me-
diterrancis (qui Alagoas Lufitanis dicuntur) pifcium immcnla cfl multitudo , quorum facilc
optimi cxiftunt , Smdia , Gueba & Kljjd , qui Iquamis carcnt , Tam-atce fivc loricati. Qui liccp
fluvialibusdicanturinfcriorcs, haudmultimi tamcn ccdunc, quod non ftajnantcs vcrcfint
aqux , fed peripirent , indeque fluenta & rivi cgrediantur. Pifccs dcnique vel fok cxficcantur
veiIale(quicopiofifllmein lalinis hic colligitur) condiunrnr, inquc penu & falfamentariis
confervantur : Intcrquasprxccllunt, CHrmaparati{l^UhiX^^c\g\s.)

OmncsparitcrBarbaricodcm obleftanturobfonio , coquelane pra^ftantiffimo, quodex
olco&acetopra:ftantiori & cllicaciori contra pifciumphlegma, cui multum piperis Brafi-
lienfis immergitur , prx^parant. ' Qui recens capti a pifcatoribus cx Occano ad nos dcferuntur
ac celcbrantur , hic potiffimum rccenfco , eorumque nomina Brafilico idiomare , vcl Lufita-
nico, quatenusvulgonotiora, exprimoj Ptraca^ia , Piratrmbu , Ptrapimme , Carantia , (\m
pifcis eft coloris rubri. Cyprinum noftrum Europxum ccmulantem, fed paulo majorem.
Caetcrum Carapatitangele^cicx cftfimilis. Quem \cx:oCu?iapu vocant, Lufitani/t/fro, Ba-
ravi,3i»tf Ob CbCrtf3/ in mari Juxta & fluminibus reperitur. Huicfimilis eft Ptrataapua^fcd non
sequc crafllis. J^w^^' pifcemC^?'^;z//.iperomniarefert, excepto coIore& dcntibus. Beyupira,
CuarapucHCzvnWo &ilAravallo & Carapitanga, marinorum pifcium facile funtprincipcs. Hi
omnes quovis anui tcmporc capiuntur,& pifcatoribus Fundt Pifces dicuntur, quod fundo fcm-
per adhxrefcunt. Nam qui a:ftateiblumcapiuntur , plcrumque in fupcrficie maris cernun-
tur, ut AuratxmarincE, HifpanisDor^is'^.?; iXtmditPtfado , P ic u do {cii Lucius nofter, VVariba-
na optimi palati , verum difticilioris concoctionis : Corcovado non multum abfimiUs , fed
dorfo cxruleo , nimilque rotundo. Orbium, Scombrorum, Acuum,RajarummultK fpe-
cies edules. Praeter hxc denique lupipiapre veluti Tritones , Lufitanis Peixe Mulhier difti, Ba-
lenx , Vaccx marinae , aliaque prodigiofa Neptuni pecora , inter qux Delphini & Thynni infi-
gni velocitate csteros fuperantes, confpiciuntur. Lamiae porro , Brafilienfibus Cacaon , Bel-
gis l^apcn , & ferrse qux illis Araguaqua nobis ^feaett^jffC^tn , inter rapaces primum lo-
cum obtinent. Illiformidabili ridu pifces non tantum, fcd&homines fub aquis urinantes
devoranr: HipcrpetuumcumCetisbclIumgcrentes, eorum pra;cordia gladio , acutiftlmis
radiis horrefcente fodicant , ut mare cruore tingatur. Cetorum enim prsfertim menfibus plu-
viis magna apparet copia,fc£tufque ibi eduntjmari autem rccedente,contingit eos in vadis hx-
rere aliquando, atque hinc multum olei inde redundat. Quos vero volare videmus pifces, func
edules, atque plus minus hakcis magnitudine. His provida natura opinor alas addidit, ut ho-
ftes , qui omnes pifciculos minutos gregatim natantcs perfequuntur , evadant. Cujus rei non
ignaripifcatores,vivos hamis affixosprofundo immittunt, magnoque fcenore illos redimunt.

Potus porro ufitatiflTunus & longefaluberrimus ^fupra illum quem ex tot frudibus exprimi
diximus) aqua eft limpidifllma, divinitus hifcc regionibus concefla. Quoe jucundo refrigerio,
Solis ardore & longo itinere fraclos refociUare ac fummopcre recrearc folet. Largius & cre-
brius pota > nullos in ventre vel hypochondriis flatus aut tormina cxcitat , neque vcntriculum
debilitat; fedmelius quifque inde fe habet : modoci'£^ciOT<56^@-& regionis tcmperamento
conformis fuerit. Atque hinc quidem ilUco fudores & urinas provocat , adeoque appctituni
ftomacho acuit , ita ut voraces incolas rcddat. IUa qux cx amnibus Parayparatybi fluit , a cal-
culofis imprimis & articulorum morbis pra;fervat; rarifllmxque dc duobus hifce malis quae-
relaefLmt. Conftat, plurimosbeataadmodum fenedaarot ocrumnislibera, ccntefimumat-
tigifle annum , nec alium potum pr jeter aquam toto vita; curriculo guftaflc. Cum enini aqux
haeplera:que nive&metailisdcftitutx e fublimi prolabantur & profundis e fontibus orienti
obverfisfcaturiant, longo itinere afilduoque SoUscalore excoquuntur, dulciflTmix & tenuif-
fimxevadunt, nihilque flibfidcnt. Hibernis menfibus minus quandoqueUmpidx, ob cre-
briores pluvias nec aeque frigidae. /Eftivis ob auram intenfiorem frigidiflimae ittnt, nec tameii
durse , fed molles , Icves atque concoftu faciles. Aquce cx imbribus colIe£tjE , leves quidem,
fed calidx & facilc putrefcunt , quod ex plurimis & divcrfis conftent , ravimque inducunt, nifi
cxcoquantur. Quae ex tumuUs & montibus his , metaUis fere deftitutis , profluunt , iis qui
vcntreluntdurioreconveniunt. Si qu3e vero aqux faxa & ferrum refipiant, iis conducunt
qui humidiori & moIUori funt ventre, quod ventres cogant & reficcent. Veterani non minus
folcrtes funt in aquarum differentiis guftandis , quamnoftratesin divcrfis vinorum quaUtati-
busdifcernendis , quos imprudentiae infimulant, fi nullohabito difcrimine aquas hauriant.
IlUenimtenuiffimas&duIcifTmias, nihilquefubfidentes hauriunt, quas fublimioribuslocis
('fubtertancis ob teporem negledisj in urceisfidiUbus , noftes diefque fub dio refervant , ubi
invitis radiis vetticalibus , intenfiflime ipfo momcnto rcfrigcrcntur. Hippocratcs Aphorif-
moxxvi.Ub. V. Aqua qu3ecirocalefit&citorcfrigeratur,leviflimacft. /Eftuantibustamcn
cam , licet gratifTimam, nifi ofFa conditurje ante dcguftata bibere non convenit. Cum e

B 2 con-

12 GviLIELMlPlSONIS

contnrio noftra pubes nautica & rufticijpcflima omnino confuetudine, frigida largifllme hau-
fta, vinum ftillatitium ob nietum cruditatum fuperbibant. Quafi ejufmodi vehiculo opus cflcr,
equeduobushifcecontrariis, hepatis aliorumque vifcerum tonusnihil pateretur. Prxterea
militum & Afrorum promifcua turba , olenteillo&nimio familiari potu, quiGarapa vulgo
appellatur, fe implent, quem caupones lucriones ex nigro faccharo & aqua conficiunt , & vix
defoecatum , vili pretio divendunt, additis nonnumquam foliis arboris Acaju, quorum calore
vapores excitantur > citiufque inebriare faciunt. Conceditur tamen modice , fi ritc concin-
netur , vetufque fadum fit.

Dilutum quoque alium ex aquafontana , Saccharo & Limonibus i mulicrculis noftratium
confcdumfanipariteracaegriindeliciis habcnt. Vini Abfinthitx , cerevifia^ Europxa; , vini
imprimis adufti , maximum in his oris ufum, quidam voluerunt , fed immerito. Vinum Rhe-
nanum & Gallicum vel quod nimiis fuffimigiis infeftum huc deferatur , vel delatum minus bc-
ne confervetur , minus fanitati conducit. Vinum Hifpanicum per omnes Indias , quod pcr fe
fine arte fubfiftat , caeteris vinis Europseis longe eft prsferendum. Cujus ufus modicus vcfpe-
rifacer, mane profanus. Necleviterpeccant, quitorridishifce plagispaulo plusjuftoillud
potant. Quippe nimiquam expertum eft potus frigidioris exceflum , tantum nocuifle , quan-
tum calidioris , quicquidnafutioresrefragentur. Galen. in Hippocrat. comment. lib. v. dc
Sanitate tuenda. cap. 1 2.

Haftenus de ufu & abufu rerum, ut inde conftct,hunc orbem habitanti, quibus & quo pafto
tueri ac firmare valetudinem poflit & debeat. Antequam autem dc lapfa reftituenda agamus,
paucis pcrftringendum duxi , quinam morbi quxcunque anni tempora , conftellationes , prje-
cipue Lun?e , seftufque aquarum refpiciant : quique inter diverfas gentes , vel difcrepantes vel
communesfint. Primumquidem, cum ob conftantiam & a:qualitatemtcmpeftatum, hsc
plaga faluberrimam tempcriem ex cafido & humido fit nafta verifimillimam , mutationes nec
tam magnjE , nec tam crebrje , ut fupra a nobis diftum , fiunt , unde certa falutis & longxvita-
tis indicia proficifcuntur. Quia, ut ait Hippocrates, mutationestcmporumpotiffimumpa-
riuntmorbos: & in ipfis temporibus magnae mutationes autfrigoris autcaloris, &aliapro
rationeeodemmodo. Semeftrifiquidempluviofo, licet humiditatis ptjedominium , tamen
a jugi Solis fplendore , accipit moderamen. Quod fi ex debito & tempeftive fiat , annum
proximum fequentem faluberrimum & a multis morbis immunem praenunciat.Semeftre xfti-
vum, rorecopiofiore imbrium rarietatem compenfat , & prxfentiam Solis diurni lenitj ut-
cunque tamen media sftate , nimirumDccembrivellanuario, fole redeunte a Tropico Ca-
pricorni , terra iis irrigetur aquis , quas pluvias de Acajia appellant : quibus fi non prorfus de-
ftituantur , nec nimium obruantur , dumpraediftaarborfloret, optimede Barbarorummef-
fe&vindemiaagitur. Hifce temporibus a:ftivis , ficutmorbicitiusdefinunt, ita acutiutplu-
rimum & boni judicii funt. Secundum illud: Ex conftitutionibus anni (Hippocrat. lib. 3.
Aphor.xv.) inuniverfumficcitates, affiduis imbribus funt falubriores & mmus mortiferae.
Hinc lateralcs morbi, febres ardentes, raro lethales. Per ficcitates enim febres acutx fiunt, &
fiquidem annus maxima exparte talis exftiterit, qualem efFecerit conftitutioncm , talcsut
plurimumquoquemorbosexpedtareoportet. Verbigratia, caecitates vel diurnje velnoftur-
nJE , dyfenteriae , hjemorrhoides , inflammationes ani , pruritus totius corporis , impetigines
cx adufto fanguine gcnerari contingit. Lepra autcm & fcabies incognitae funt.

Hibernis menfibus fi Aufter perpetuus corpora exfolvat , humeftet , languidaque reddat,
qui gencrantur morbi praecipue funt febrcs putrida:, multa capitis ac vcntris pituita (juxta illud
Hippocrat. Aphorif. 16. lib. 3. AflTiduisimbribusmorbiferefiunt, febreslongx, fluxiones
alvi , putredines) lapfus cartilaginis enfiformis , albus alvi fluxus , hydrops , Hernia. Om-
nium autem maxime , oppilatio hepatis & ventriculi imbeciUitates : quae vifccra fimul cum
anni tempore mutationes accipere folent. (Hippocrates de aere, aquis & locisj) Spafmus, tor-
por, ftupor, cxterique nervorum aftedus in Indiis inter advenas frequentes funt,atque pra; ca;-
teris , pifcatores , fabri , piftores illis infeftantur. Porro pedum ulcera , tantx funt maligni-
tatis, utvixcurationem, nifiaeftate recipiant. Morbi aliiad alia tempora bene velmalefe
habent , finc mcdicamcntis aliquando auftore Hippocratc. Plcrifquctamcn his morbis a;ftas
nonvacat; ad Aphorifmumdecimumnonumlib. 3. Quihbetin quibufvis anni temporibus
morbi fiunt , tum cxacerbantur. Atquc hi omnes enarrati affcdus huic rcgioni tanquam pa-
trii funt. Africae autcm oris occidcntalibus Scorbutus, Cachexia & Synochus putrida. In Chili
caeteris malis pracdominantur , tanquam endemia , ftrumx quidcm in parcntum lemine latcn-
tcs, fcdortaepotlffimumcxaquanivali, quac illis cx altifllmis montium jugis allabitur. In
Java Indiae orientahs infula(j. Bontius dcmcdicina Indorum) Bcrybery, paralyfeos fpecics,
familiariscft.

Quantum ad xtatcm , infanria & ) uvcntus , ut didum cft fupcrius , morbis frequentioribus

infc-

»E Medicina Brasil. Lib. I. 12

infeftantur : fenes vero rarioribus , Aphorifmo 3 . lib. 2. Et qusdam xtates ad anni tcnipora
& vidusgcnera. Etpaulo poft Aphorifmo trigefimonono lib. 11. Magnam partemienes
juvenibus minus jegrotant. Catharri.quifrigidioribusregionibus fenes, hic potiffimum in-
iantcs & juvenes infeftant.

Morbi diverfis in nationibus variant. Noftratibus , imprimis novitiis , funt compofiti plc-
ruraquc&Chronici. Atquceorumlonge plurcs morbis corripiuntur frigidis quam calidis,
quod a no£l:urno frigore minus fibi cavcant & a diurno xftu caiorcm innatumevocari patian-
tur. Tum quoque cx nimia nutricntis cibi & potus ingurgitationc , calor naturalis inftar fiam-
niieimbecillis, cuimultumoleiconfcrtiminfiinditur, fuffocctur-, undecorpora nonfolum
noncalefiunt, fcdc^frigida vitiagignuntur. Quippetam pertinaces incurruntvel vifccrum
obftruftiones, vclalvifluxus, utpafllm languentcs dccolorefque ac vivacadaverainccderc
videas. Lufitanis minus compofiti , fed acutiores folcnt obveniremorbi. Brafilianisrari, ii-
quc acuti & fimpliccs.

Qiiod fi jeftas admodum ficca fuerlt , biliofis & mclancholicis ob nimiam aduftionem male
cft. Humidum fiquidcm , quod in ipforum corporc adhuc rehquum eft , calor dcpopulatur &
deficcat, partibusvilcofis&.craflfioribusmanentibus. Pituitofis hsc omnia e contrario ob-
vcniunt. Hyeme autem nimis pluviola, teporibufque nimio flatu fufcitatis , corpora non
conftringuntur , fcd cerebrum ncrvique humiditate ac uligine opplentur , quje , acccdente
acftatc, aeftuque, ac mutatione fubito accedente, circa /Equinoftium Autumnale valde noxia.
Nam quia vcntcr a redundante humore liberari nequit , aquam intercutcm, profluviumalvi
ac difficultates inteftinorum inde enafcantur oportct. Sic mulieres quantumvis foecundx, non
tamcn concupiunt , crebroque abortiunt , aut fi quando parturiant , difliiculter fcctum cni-
tuntur, eumqueimbecillemacdebilem, breviquc interiturum , autcertevaletudinarium.

Quod quidem potiflTimum de advenis mulieribus di£tum fit.

Quantumvis tempus a:ftivum hiberno magis fitfalubre, quoniam in Brafilia ficcitas hu-
nuditati prarvalet , naturarum tamen aliae ad xftatem , alije ad hyemem bene vel male fe ha-
bent. Proindemulieres&infantes, cumcorpore fint magis pituitofo^ Eeftate melius quam
hyeme valent. Contra , biliofa corpora & gracilia melius hyeme, pej us autem xftate. Et hiec
quidem de intemperatis , qux moderato contrariorum ufu conlervantur , corrumpuntur a
fimili. Contrarium vero in temperatis ficri confuevit. Ca;terum a morbis qui e vaporibus
ex terra aut lacubus ortis, nafcuntur, non cft prorfus libera Brafiiia. Coelo enim exiftente tur-
bido, & vento marino a terreftri vifto , fubito fiunt catharri & raucedines. Ab iis tamen qui
Epidemici dicuntur , & a maligno fiderum influxu , vitiofaque qualitate coelitus dimifla , cer-
tis temporibus faeviunt , immunis femper fuit habita. Anno millefimo fexcentcfimo quadra-
gefimo & tertio , seftate admodumficca anthraces apparuerunt. Triginta annorum decurfu
remel duntaxat Afri ex Angola huc variolis laborantcs devefti , reliquos nullo malo contami-
natos, ingentimancipiorumftrage,inquinarunt. Pari propemodum modo contagiofa lues
inter pecora domeftica , hyeme pluviofa , aliquos greges depopulata eft. Eo tamen maIi<Tni-
tatis contagium adfccndifle , utpeftisfficut in Peruvia a tergo Brafilis fit)aut morbuspefti
affinis, inde exortus fuerit, ^ ncmine umquam compertum eft. Quafi afllduitas Euri ab Occa-
no fpirantis aerem ferenet &quafi verratus adeo, utfeminaria contagii impediantur , haud
aliteracalido&ficco, quamfubZonis temperatis a frigido & ficco exftinguuntur. Morbi
fiquidemEpidemiciquantumc^Eteris vulgaribus funt vehementiores , tantum maiorem aeri
admutandumcorporishabitum&adpejus aut melius difponendum, inefTcvim quamindi-
da&cseterisnonnaturalibusapparet. Pleni & novilunio , imo& quadrantibus finguUs, al-
terationes manifeftas corpora recipiunt. Qlio fit ut Medici non nifi necefTitate urgente
segris medicamenta porrigantj tunc enim dolor exafperatur & pejus habet jeger. Idcm
cogitadeSoIismotudiurno, cumfuprafidemcircamicridicm, biliofimorbi, noftu veropi-
tuitofi ingravefcant. Motus Lunx diurnus fingulis fex horis , non minus quam menftruus mu-
tationesevidentesfufcitans, obfervatu dignifTima operatur. Singulis enim fex horis , modo
accedente mare , morbum ingravefcere , ac dolorem mitigarivicifTunfexaliis, modorece-
dcnte, cruciatus paulatim minui, ipfi azgri teftantur. Quod in acutioribus juxta ac minus
acutis morbis , praecipue in iis qui e fluxionibus & plenitudine oriuntur , apparet. Adeo ac-
crefentibus aquis , aeftuque maris in plenilunium incidente confliguntur cum infirmitate non-*
nulli , ut ctiam vitam cum morte commutaturi videantur , cum tamen vix quenquam tunc in-
teriifTe meminerim. Plerofque autem pelago decrefcente extingui legrotos , quia prjetcr alio-
rum tcftimonia , ipfe toties experientia comprobatum habeo , confidentius affirmare aufim.
Idcm in partu fieri ab obftctricibus fuit obfervatum. Ita ut validiflTimx ha.: influcntix & occul-
tx coeli qualitates , eofdem cfFcdus nafcenti & dcnafcenti impertiri vidcantur , & hunc a vi-
tx anguftiis , illum a carcere & vinculis uteri materni abfolvant. Hcec cadem de animantibus

B 3 brutis

3^ G V I L I E L M I P I S 0'N I S

bi-utis affirmant, quod a me tamen nondiim expericntia exploratum fateor. Ariftoteles nnU
lum animal nifi fcftu exfpirare inquit. Plinius quoque Natur. Hift. lib. 1 1 . cap. 1 02. ita de Ma-
ris & LuniE poteftatc habct : '■^-m vero conjeSfatio extjlit hMdfrufiraJfmtHfnJidm Lanx xjiima-
vi. Et hoc ejje quodtenaifdturet , accedenfquecorpora. imfkat , abfcedenfqtie inamat . ideocumin-
cremetito ejm amen co7ichylia & tnaxime Jpiritttm fentire , c<nihtu fanguis non esL Sed cr fangtti-
nem hominum etiam cum lumme angenacminm, frondcs qiioque & fakiUfenttre , eadem 'viin
omnia penetrants^ .

Aplurimis experientifllmis vlris accepi , Senes Empyricos inpraxiexercitatiftimos j ad ho-
ra^lpaciummortemfibiprxdixifle-, &tuncdemum pronuntiafle poftquam jam aqua^recef-
fiftent; cumqueiliumdefluxumevafillent, fpemcertam concepifle ad fcquentem recefllim
fe fore faperllites. Quod ipfum itacontigit, temporeque modo did-o occubuerunt. Hxc
utadmiratione digna^ ita Medico perquam neceflaria, utde alterius filute fuoque honore
minus periclitetur. Hanc latentem naturx vim anxie difputare , non eft hujus propofiti. Suf-
ficiat per cffeaus fcivifle , quod perturbatio hxc criticum , aliqnando fymptomaticum quid
prx fe ferat ; pro difpofitione naturge aut virium mareria: morbificx. Sicut enim nox , Apho-
rifmo xiii.Iib. 2. crifim pra;cedens, xgris moiefta.elTe folet, quce vero fubfequitur levis,
ita opprelfio hxc aquis decrefcentibus defmens , quo gravior fuerit, eo levius & melius dilpo-
fitum relinquit corpus, fi modo requifita ad crifim adfint : fin minus, mors co certius fubfequi-
tur. Obfervandumautemquodhx perturbationesnodu fortiores, quam interdiu exiftant.
Qu,afi hi motus , Lunje plerumque motum fequerentur , qux nodu magis quam interdiu vires
fuas exerit. Porro crifium obfervationes frequentiflime occurrunt , modo prarfentis & prze-
teriti temporis conftitutio rite examinetur ; morbi natura dignofcatur, principium casteraquc
morbi tempora non negligantur. Et totum hoc quidem in fubjeais ad coeli foliq; hujus tcm-
periem conftitutis , vcriflimum comperies. Omnium autem maxime in Indis , eorumque ri-
tu viventibus , felicius morborum eventum pra;fentire , plurimaque ex libris folum nota , ex-
perientia tandem confirmare licet. Crifes fa-pe perfeda; fiunt , & quidem tempore jeftivo po-
tifllmum , quia magis conftantia & jequalia tunc funt tempora. Quapropter Hippocratis
Aphor lib.iii.verifllmum quotidie experiri datur.Conftantibus temporibus fi tempeftiva tem-
peftivefiant, morbiftabiles&bonijudiciiaccidunt; inconftantibus autcminftabiles& mali
judicii. Sxpe quidem per hxmorrhagias , fxpiflime vero per fudores , quos calidos & raagna
copia e corporibus fluentes , maximc falutares comperi , idque diebus imparibus , juxta
Aphorifmum trigefimum & fextum lib. iv. fin minus, ut ex defedu virium fit, & citius
quamdiefeptmio,malum. Necminuscrebroperfluxusventriscrifes manifefte apparent. In
quantum fymptomatici fluxus alvi , miferos mortales perpetuo in his terris excruciant , in tan-
tum natura critice per eandemfe exonerare amat. Denique ficut longo alvi profluvio detento,
vomitus, artc concitatus, prodeft, ita fponte fuperveniens , fepiifimefolvitmorbum.

CiEterum, qucmadmodum vetercs morbos nonnumquam cxtingui contigit; ita novos
&coelifiderumquehoc influxu&tcrrje Auftralis tcmperic , generari conftat. Namprjetcr-
quam quod aftra . aer , anni tcmpora , aquarum & ciborum diverfitas, ratioque vivendi pror-
fusalia, facilc tcmperamenta immutcnt , acceditvariarumnationumconjunftio. SicEuro-
pxi cum /tthiopibus concumbentcs Mulatas ; cum Brafilianis MamalucM , ut vocant , proge-
nerant. Afri & Americani Europxis , per quofvis familiarcs vivendi modos , fua mala com-
municant, & vicifllm. Undenuncimplicati &diverfi, nunc novi generantur morbi, qui
exercitatifllmosquandoqueviros ita defatigaruntin praxi, utcircamorbidiagnofin, quam
maxime vacillaverint. Ita ut in tanta rei incertitudine , non minus hi circa morbos cndcmios,
quam illi fuam olim in luc venerca, aliilq; id genus morbis dignofcendis & curandis, inicitiam
ingenuc fint confefll. Donec tandem rcmcdiis cxquifitioribus inventis , morborumque tem-
poribus accuratius obfervatis , quofdam cxpulerint. Nonnulli morbi ex partc novi videntur,
quiapcriodum, tempus , eademquc accidcntia nonrite obfervant, curanditamenratione
nonfcmpcrdiftcrunt. Qu3Eomniautredcdignofcantur,foIerti& fagaci judicio, multaque
cxpericntia opus cft. Ego quantum temporis publicis curis fufl^urari potui , obfcrvationibus
hifcecolligcndisimpendere, iifquc , quibuslampada, inPatriamrcmcans, lubens nunc tra-
do , impertiri volui. Spe certa frctus , fore , ut fuo ingenio atquc induftria , ca quie adhuc
defidcrantur , aliquando fuppleant , aut fi qux minus rcftc dida , candide rcftituant. Ingcnuis
cnim, liccttcnuioribushKcc conatibys, principii gravitas, incultaquc barbaries facile pa-
trocinabuntur.

Gvi-

1$

GVILIELMI PlSONIS,M. D.

LIBER SECVNDVS,

Qui agit .

D E

ENDEMIIS & FAMILIARIBVS

MORBIS IN BRASILIA.

C A P. I.

T)e Fehrihm.

Uemadmodum multa in tam crafTa barbarie cruda vel corrupta, artequc
Hippocraticaindignareperiuntur : ficetiamnonpauca utilifTima, antiqui-
tatemredolentia, qux vel eruditiflimos Mcdicos advenas difciplinae fubji-
ciunt , obfervanda occurrunt. Quippe cum multarum artium rudimenta
velabipfisanimantibusbrutis(quibusbenigna niater natura arte infitaim-
primis curandi morbos deftitui noluit) ad nos redundarc fatendum fit. Quis
dubitet ab his mortalibus licet remotiflimis a doaimatica & rationali meden-
diarte, nonplurimanobiliillma&fecretaremcdiaatqueantidota, medendique modosve-
teribusincognitos , quotidie ad pofteros derivari ? Quibus paulatim ad raanum traditis , &
tandem quafi in fuccum & fanguinem a Rationalibus converfis , doftorum Schote & libri fu-
perbiunt. Experientia enim tum authorum teftimoniis conftat, omnes paftim fervidarum
plagarumlncolasEmpyricos, morborum caufis negkais, fumpta indicationea morbis &
fymptomatibus ad duo potiflimum auxilia , fcilicet evacuandi & refrigerandi przecipites ferri
atqueibidemfubfiftcre. In quibus medendi conatibus , quantumvel fibi conftent, veldefi-
ciant , fokrtiores facile viderint: ex hac qualicunque Medicina Brafilianorum a me per feptcn-
nium obfervata & quam potui fuccinde tradita.

Java , vafta illa India; orientalis Infula , oftavo circiter a linea /Equinodali ficut Brafilia
gr adu verfus Auftrum, ab intermittentibus febribus habetur immunis, paucofque morbos qui
ccrtam periodum cum intermifllone obfervent, iftic gralTari teftatur J. Bontius, in Indiis
quondam Archiater. Morbis autcm epidemiis & peftilentialibus, tum Synochis putridis, om-
nibufque febribus continuis habitatores affliguntur. Idcm de Angola, ejufdem nobifcum lati-
tudinis gradu , aMedicinicperitis Jefuitisaccepi. InRegno Peruano &Chilenfi provincia,
regionibusatergoErafilixoppofitis, fed frigidioribus , promifcue pcftem, omniumque fe-
brium genera , ficut in Europa reperiri , teftatur fenex Hi/panus , quondam in Potofi pradicus
fcliciffimus. Brafilia pcfte, ciieterifque cpidemiis & graflantibus quidem plane deftituitur : non
lequc tamenfcbribus, Synochis & putridis , cum impeditx circulationes & ventilationes, faci-
le obftru£tiones & p utrefadiones generent , accedente fruduum fugaciura & horariorum nl-
mis frcquenti ufu , ac am bicnte aerc calido & humido.

Febres continucie ardcntes ex biic eritginofa ortje & cum furore aliquando infurgentcs, om-
nium fa:pifnme hic reperiuntur. Tertianis quoque cjeterifque intermittentibus veris & fpuriis,
hxc terra non caret , qucecum cxquifita: & fimpliccs non raro fint, vchementiuscitiufque
tcrminum foknt abfolvere. Noftrates imprimis Baccho indulgcntes, prceter jam enarratas

febreS

t6 G V I L I E L M I P I S O 1-J I S

febres , Qaartanas non minus hic quam in Europa gravcs , licet minus durabiles incurrunt,
quod ingentem aduftionem recipiant huraores aeftate exiftente ficca , ob confumptioncm te-
nuifllmi, & permanfioncm acerrimi & cralTifllmi. Quibus, maio cxiftcntc in Hcpate, non ra-
ro Hydrops fuccedit.

Quptidiana; rariflime hic dantur. Cum Galcno aflercre audeo , me numquam quoque ul-
lum juvenem aut virum , natura calidos utcunque & biliofos , iis febribus corripi vidifle, exci-
pe pua-os voraces , Iiyeme imprimis exifliente calida & valde humida. Ephemeros ob accen-
fionemfpirituum, velexfolamora fubSole vcrticali experimur, quas multa frigidxirrora-
tione pcrtotumcorpusfacla, Empyricircftituuntin athletis, inftinftu naturaU, anHippo-
cratis & Galeni praeceptis dudi , ignoro.

Hipleriquemorbiprognofi & curatione aliquando abEiu-opseis differunt, iifque partim
ex veterum inftitutis, m.cdemur. Inquibufdam vcro, Regioni, viftui, csterifque admo-
dum ab Europ^eis diveriis , plurimum concedendum. Empyrici folertiores fynochos illas at-
que ardentes continuas promifcue fanguinis creberrimamifllone , tribus modis, fcilicet vcna-
rum arteriarumquefedione & cutis fcarificationibus inftitutis ; accedente frigida; potu & Ibla
ptifana ex radicc Af/? Wwc^ fafta , pafllm emendant. Nonnulli veropotioni exaqua fonta-
na , cum facchari momento & recenti Limonum fucco , ad lyrupi confiftentiam co^tae , fe fi-
dunt, eamquecalidamfeUcicumfuccefllireiterant , bis terve de die, atque hoc modotur-
gentemfervidumillumhumorcm, aciditate tanta fremant fedantque : ficutin olla buliienti
fxpe contingit.

Somnumpcr externa foporifera, eorundemque hauftus conciliant, (ad amara quoque
/Egyptios confugcre teftis eft Profper Alpinus) tum imprimis cum imtempeftivx , utfolent,
comitanturvigilige , atquefebrisfubjcftum effbeminatum , arque ab immoderata forte venere
exhauftum , corripuerit , utLufitanis pariter ac Indis frequentifllme contigit. Tunc cnim
prxfens jadtura virium & fpirituum humorumquc acccnfio , magnis illis remediis cvacuanti-
bus omiflis , per narcotica , qnx coagulo fint ruentibus humoribus , reftitui poftulat: quod to-
tius corporis, pr.xcipue capitisUndione & diverfis medicamcntis , accedentc vifcidaquadam
& frigida materia e ramulis cardui littoris contufa , inftituitur.

Porro ncgledus in horum morborum principiis , ut ubivis terrarum , itain Indiisnocct;

nec attendendum ad Avicennse confilium , qtii non nifi poft concoftiones , venas fecandas

prazcipit, principio & ftatu morbijamclapfis. Febres cnim acutx qux mcntem dejiciunt,

adeo invalefcunt , fi ipfo ftatim initio magna illa enarrata remedia non adhibeantur , ut

non raro lethumfecum trahant. Ita ut poft fccundum diem non movcndnm, quod rao-

tum non cft : imo in acutifllmis turgente materia fspe poft primum , ob exolutas vires

fflendum fit.^ Cujus rei veritas ut experientia dcprehenfa in Grxcije infula Co, fic indies magis

magifqueinBrafiliaelucct. Atque has quidem fanguinis evacuationes inter advenas &no-

ftrates potifllmum ftriftius obfcrvandas cenfcbis , quod Lufitanorum calori aflueta corpora,

ampiis vafis, raraqj pinguedine infarda^ Indorum folida, dcnfa & compada tutius & diutius fa-

tigarc licet. A prima namque infantia ad ipfam ufquc feneaam (quie utraque valida & firma ut

pluriumm efle folct; cito,tuto & jucunde non tantnm Chirurgi , fed amici profpero fucceflu,

vcnas incidunt. In illo Rhafin, in hoc Aviccnnam imitantcs, invitis tot Galeni aliorumquc ve-

terum interdidis. Celfique Ulud didum lib. 1 1 . refpiciunt , non quse xtas fit , ncquc quid intus

in corpore geratur , fed quae vircs fint. Ea tamen cautione , ut quantum Europa:is & Borcali-

bus iterationc & promtitudine prxftent; tantum UU quantitate, qux unica vicefit, defi-

ciant. Nec uraquam Hippocratisprieceptum affccutos memini , ut ad animi dcliquium fan-

guincm emifcrint , quod rcquifita adiduno fubjefto raro concurrant. Invcgeto& juvcniU

plethoricocorporcvixfeptcmunciascxccdunt, quatcrtamen, imo quinquicsdie codemfe-

licitcrincifioncmrepetunt. Raro hirudinibus, quxfimt Europ2:isminorcs, utuntur. Sca-

rificationibus autem frequentifllme ; tum & cucurbitulis corneis rite applicatis , phlcboto-

mix defcaum in mulicribus pinguioribus , fcnibus dcbilioribus & infantibus raoUiori carne

prxditis optimc fupplcnt. Soluscornearum cncurbitularum apud Aracricanos ufus exiftitj

cjeque funt taurorura parva; perpolitx , quibus altera extrcmitas latifllma , altera anguftifllma

parvo mcatu conftat, quas non igne vel aqua calcnti,fcd oris fuftionc, retrafta rcfpirationc cu-

ti validilfnne ailigunt, rcitcrantquc pro libitu. ^am tutum cr validum fit rcmcdtmn ufus cu-

curhilularum contraflurimx mda cxterna & interna, jir^ter Galenum & Cclfum , Orih^ifiin de He-

rodoto refert lih.vwi. cap. 1 7. Hoc idcm faciunt fanguincra volcntcs trahcrc cadcm cutc fca-

rificata , hincquc copiofior quam cucurbitulis cduci Iblct. Vcrum diftx UIx raagncu fcarifica-

tioncs ablquc cucurbitulis , nec attrahcndi modo ncc fanguinis quanritatc cum Europxorum

conveniunt , quippc cx raro cultcllo , fcd Ipinis arborum vcl dcntibus pifcis Lamix profunde

inftituuntur, noninmaUcoUsadvctcrumnormam, aliUquccxtcrnismcmbris ficut /Egyptii

alii-

D E M E D I C I N A B R A S I L. L I E. I. I ^

aliique folent, fcdfemoribus, furis, brachiistScomnibustorofis corporispaitibus, vtilncra-
quc aqua calida irforant. Hac ratione libras fanguinis educunt, non fccus ac pcr vcncelcdio-
nem, plurimumque adeo dilferunt a cucurbitulisfcarificatis. ("Oribafius pcftc laborans duas
circiterfanguinislibrasperfcarificationem eduxifle fibicumfucceflu, defeipfotcflatur.) Ut
vero doloribus fcarificationis fuccurrant , antequam opus aggrediantur , non folum fnaioni-
bus , fcd & manuum vapulationibus crcbris, fliuporcm quafi membris inferunt. Peraclo opere
cafuccis &balfamisleniunt anodynis. Atquc hoc folo remedio plurimos alFcdus, fcbrcs
imprimisnonraro refl:ituunt, internalque partes nobiliorcsanoxiis liberant humoribus abf-
que multa virium jaftura.

Cxterum rcligiofifunt in prxfcribcnda dia'ta. Sxpius & fl:atis intcrdiu horis cibant. Defe-
ftum enim quamexcefllim argrisplusfemper in Indiis quam ahbi nocuifle , multis cxpcri'
mcnris ratum habent. In quo tamen medium cordariores tenent , juxtaillam Septalii animad-
verfionem xx i . Errores i?i tenui vicinprievale^ite indicatione lirtuiis , dcteriores m defeBir, prti-^
'vdente morho , deteriores in exceffu •, inpari indicatione , pares errores .

Porro fyrapi & conditarefrigerantia&putredinirefifl:entiacordiaIia,ha:cabiIIismaxime
probantur : Syrup. de CAiurucuja ( quod eft celebre illud granadill^e pomum) Limoniis , Au-
rantiiseorumquefloribus. Frudus CMangaba, Vbipitattga, ficus indicae fragantioris , lama-
carudiStTZ: pulpa cucurbitKmajoris&pomi lanipaba: tum pyrorum & prumorumpunico-
rum; qux Araca & Guajaba vulgo dicuntur, cofta aut faccharo condita , melones itcm
aquaticx five citrulli , Balancias vocant Lufitani. Tum & radices fucculentas liibonsrmbi
(qujE dignitate & fipore citrullis haud cedunt)mirifice ardorem & fitim exftinguunt, vircfque
imprimis reftituunt , quibusEmpyrici, quod xgri inlndiiscitiusprofternuntur^ atquefcrius
quamqui frigidiorcs plagasincolunt , convalcfcunt , cautiflfune femper confulunt. Quam-
obremmorboUcet profiigato, inquifitiflTimam vivendi rationem diutius inftituunt, adeo-
que cavent, ne vel foli aurceve fubtiliflimse caput exponant convalefcentes , utex noftris
Belgis quofdam pdulo rigidioris vitje regiminis prjevaricatores , ab ipfis prorfus derelidos vi-
derim. Neque cnim conccdunt, ideo folummodo in frigidioribus terris, praedidiones falla-
ciores imperfcdafque fieri crifes , quod acris cibi potufque craflTioris , tum humorum & mor-
borumcompofitioraajorfit: quin&abea, quae ipfo morbi principio, unoperperaminpro-r
greflTu peraguntur.

Si purgandi fit neceflfitas, ufque adeo abftinent a medicamento fortiori , ut ultra Tamarin-
dosveiJVlechoacana: recentis condituram vix afcendant, atquead clyftcres confugerema-
iint. Quain retamen folertiores difpcnfant, ne nimis impingant in prsecepta Hippocratis:
quippecamhumores undcfebres hs. nafcuntur noninalvo, fed in vcnis contineantur , eli-.
guntpharmacum, quodhumores e venis educat: qualia funt purgantia proprie dida. Cx-
terura conftitutio & teinperamentum Regionis , viftufque ratio fimplicior , & alia, dirimunt
facilelitem, utrum majus haberi debcat remedium , venae fedio an purgatio : adde, quod
tum criticx hsmorrhagia; , tum praxis quotidiana, circa morborum rationem & curationcm,
phlebotomije praerogativam fatis demonftret. Quse cita , parva & crebra , eaque omni diei
noftirve hora inftituitur .In quo nec /Egyptios planc imitantur qui a fumto cibojnccEuropa^os
noftros qui jejunis folis fanguinem educcre amant. Sed medium tenentes inter utrolque,
niane ad concentrandas vircs,iypothymiafque evitandas offam conditutcE cum modico frigidi^
potu prsfcrendam exiftimant.

Si vero & venx feaione & purgationc evacuatio inftitui poftulat, licetminustutumillis
habeatur, alvum laxare antcquam vena fuerit incifa; medicinse tanicn confultiores , nimis
lubricamcompefcere , aftridamque laxarc folent. Arteriotomiam,urgentibusvigiIiis,phre-
nitide, febribus, cruciatuum magnitudine, & membranaiaim capitis afFeftibus , pra:fcrdm in-
veteratis , admittunt: licet ob difliciliorem illius fanguirus reftridionem , minores in fummi§
artubus arterias , quam majorcs aperire malint.

Catharfis vero , tardepotius, benignc & rarofiat, oportet, tantumque in hifce meridio-
nalibus terris poftponenda, quantum in feptentrionalibus prjEponi folet, five confervandas va-
ietudini, fcu morbotollendofiat: quod tamenftridius interprimos incolas, quamadvenas
feptentrionales , vidu crafliori utentcs , chronicifque morbis obnoxios , obfervandum eft,
Ad haEclicetannitempeftaresinter fe differant parum , fimilefque fibimultum fint ut alibi di-
ctumeft-, fubSoIftirio tamen hiberno,SoleCancrumingrediente, tumquoque fubCane&
antc Canem,ob ventorum raeridionaUum tcpores, & humiditates pra:dominantes , non xque
facileinftituunturpurgationcs. Idem cogitadeSoIftitio xftivo,quod in Capricorno fit, ob
niniiasficcitates: fiexhibendumfitpurgans, idfiat maneante Solis ortum, ne purgationis
tempus ultra meridionales fervores protrahatur. /Eftate potifllmum per fuperiora , quod ob
bilis dominium , nimiumquefruduum ufum plurimi fint faciles ad vomitum: Hyemevero

Xg GVILlELMlPlSONIS

per mferioracoi:pus purgare convenit, ob redundantiam pituita: , imprimisrimateriapec-
cans infrafeptum tranfverfum hsEreat, ad Aphorifm.^.lib. iv. Cujus necelTitas fi tanta in
GtiEcia, in Brafiiia faciie majorerit. Quippe Picroclioloi-cato qui dicuntur, lcevitatibusin-
teftinorum infeftari folent , purgationelqueper fiiperioraliaudfacileferunt: Aphorifmo 12.
lib. IV. Siquismedicalnentoex officinis dcprompto potius, quam nativo medicari velit,
confideret quce fimplicia magis vel minus durabilia , ut iunt potifllmum , Rhabarbarum , Caf-
fiafiftula, Turbith,Zalap,Scammonea: Eleauariafereomnia. Infufiones, fucci , frudus
& f^ores omnes pe£torales, Radices PsonitE, Angclicx & Bryonia: : Valeriana, Althea,
Meon , femina frigida majora , hordeum : Parinae , & fi qux funt alia , nobiliores partes depo-
nentiaacterreftresretinentla, modonihilalienum acquirant: Gutta camboides vero,sAloe,
folia Senje, Coloc\'nthis, aUaquehujusgeneris, imprimiscxtrada chymica& mineraha, vix
ullum detrimentum e mora patiuntur. Hinc dubium plerifque artem medendi profitentibus
haeret, quarefubZonis torridis, medicamentorum fimpUcium dofis in officinis excrefcat:
cum tamen a prxceptoribus edofti fint, tutius fortiora medicamenta, majorique quanti-
tate interrisSeptentrionalibusfubminiftrari, ubi lapfus virium &humorum accenfiominus
extimcfcenda. Quamobrem diverfitatis hujus ratio altius petenda , quam e fohs medi-
camentis , fnam hcet recentifllma & maxime vcgeta , non tamen tam valide quam in pa-
tria, operantur)potiffimum quidem, ex difpofitione individui} quodfubhoc coelo calor
vitalis , ab extraneo ambicnte attraftus , minufque concentratus , debilius agat in id , quod
a circumfcrentia ad centrum trahere debet. Porro circa medicamenta praeparandi mo-
dum ab Europxis differunt Americani , quod remedia ex diverfis compofita admodum
averfentur , fed fimpliciora in quovis medendi genere ample£t:antur , quod in plagis his
fcrvidioribus corpora noftra minus compofita non ufque adeo irritent: adde quod nuda
& genuina efficacia fimplicium clarius elucefcat : cujus indagationi ftrennue incubuifle
in hoc novo rcruni incognitarum raundo non inferioris utilitatis fore exiftimo. Vtx-
terea Lufitani «que ac Brafihani Empirici ex aqua limpidiffima , nativi medicamenti in-
fufum raro igni , fed aeri & rori matutino verfus Orientem exponunt. Ex quo frigidiuf-
cula aura, fubtiUffimufque ros vicem corredlorii attenuatione fua prxbet , dum medica-
menti acrions & caUdioris vircs moderatur , terreftrefque partes ab aereis efficacia pene-
trabili feparat. Eximia; utique eft efficacix ros BrafiUas : pecora namque & homines a;ftuan-
tes & a ipiritibus diffiifis fraftos roborat , fi prata mane pauUlper obambularit. Adhxc uri-
nam provocat , concentrandoque colorem nativum ingeminat ac appetitum perditum
reftituit. Quid denique boniautmaU, vel extus vclintus adhibituspraeftet , inmorbis par-
ticularibus diftum eft.

C A p. 11.

T)e Oculommvkm.

MErito quidcm Hippocratcs lib. de Aere , aquis & locis pag. 3 7. & alibi, oculorum mala,
tumimprimislippitudinesduras ac vehementes meridionalem plagam habitantibus fa-
miliares efle, tum quoque iis quibus carnes calidce & Ciccx funt, teftatum reliquit. Inter Brafi-
lije enim calamitates haud poftremum locum fibi vendicant oculorum mala , miUtes pra; cx-
teris & penuria preffbs fparfim non gregatim infeftant , vivendi facultate vitiata & corrupta.
Ex his quidam Sole occidente, quod minus lucis prxbeatur , quam opus eft, maxime tempore
plenilunii: nonnulUcrepufculomatutinovideredefinunt. Prior affedus vvKQ.XuTna, pofte-
rior j?/*£^A&)777* Grxcis didus. Quibus fipertinax capitisdolor accedat&non in tempore
remediis fuccurratur , pcriculum cft ne prorfus tandem coecutiant , vocaturque Gutia Screnx
five d[A,cwfiucns. Omni quidem anni tcmporc, fed xftate potiflunum ficca qua; aquarum exors
fir, invadit hic oculorum affeftus advenas, juvencfque vix indigenas infeftat , rariufque
nunc quam olim dominatur. (Qupd noftrates quondam advcntitU , rerumque America-
narum ignari , multorum morborum origenes nondum habuerc profpedas , quas poftea
cdofti cvitarunt , eorumque principia declinarc didicerunt. ) iivjiQ^AcoTijci. hxc Iponte liu
curatur, aUis ad feptimanas fex imo menfes totidem protrahitur, nec rara rccidiva eft.
Duplex cft hoc malum. Extcrnum quando nubcculx tranfparentcs vel non traniparcn-
tcs fiipcrvcniunt. Intcrnum, cum nihil omnino cxtcrius in oculo apparct. Pofterius hoc
priori frcqucntius infcftat, & difficUius curatur. Vtrumquc cxtcrnam & intcrnam caufam
fomitem habct. Paupcrcs & militcs grcgarii , corruptis falitis ixpc alimcntis vcfcun-
tur. Aquis prxtcrca ftagnantibus , vinoquc ardcnti rancido ac tbcculcnto uti vidcas.

Addo,

deMedicinaBrasil. Lib. I. i^

Addo quodintolerabilis ille folis vemcalis percufllis, adexuftum & torridum litms (^quod
nouraroplantas pedum viatoribus comburit) oculorumaciem veliementcr obfufcet& de-
bilitet , ulque adeo , ut line Ipecillis viridibus vix tutum fit , meridiano tempore , apertis ocu-
lis, littus legere. Sicut fajpillime in caftris liluftr. Comitis NaflTav. a me eft obfcrvatum^
Accedit, quodper vaftiflimas hafceregionesiter agentibus, ardentiflTmioque Solis fervore
toftis , fpiritus viforii pravc aiiiciuntur & dcbilitantur 5 catarrhi quoque ad nervos ufque
opticos folvuntur. Mox delaflatis , porilqueapertis &totfjepe nottes fubdio, luna plena,
flante mediterraneo vcnto recubantibus, fluxiones figuntur.

Haec incommoda oculorum atque caligiiies , incolarum ritu , hoc modo tolii & felicifTime
cmendari folent. Primo interdidis illis alimentis , qux diu in penuariis recondita , mucorem
atque fitum contraxerunt, in eorum locum recentia, ficca, temperata fubftituunt , quod labe-
faftato ventriculo fpiritus viforii cralTis & vaporofis halitibusfacileinficiantur, oculorum-
que aciesnon ieviter obtundatur. Prxtcreatam xftumdiurnum, omnequeobjedum jufto
fortius •, quam frigus noaurnum , quod caput replet , arcent. Ad hxc fortiora cephalica pur-
gantia aliquotics repetunt. (Hippocrat. lib. de vifu , commendat qux caput purgent ; tum cer-
vicis fcarificationcs.) mox venas temporum & poft aures aperiunt. Dein rafis capillis , afper-
gines, cucuphas adhibent. Sternutatoria ex pulvcre Arboris Gmbiraba & Tabaci momento,
c^Eteriique fimilibus exficcantibus apprimeprjeparant.Mafticatotia itemex r^dicz laborandi
nonexiguum ianeufum prasftant, modo tempeftive exhibita, nuUamnoxam irritatione iu-
ferrequeant. Cucurbitularum cornearum &hirudinum quoqueufus, imprimis incervice,
commendabilis eft. Tum & fetones in nucha , cantharides , fonticulos dcnique applicant,
eodem modo quo in Europa , ad corroborandum vifum , ardorefque oculorum extiiTguen-
dos. Tum in hoc cxterno &-interno ; tum in aliis oculorum afFedibus , aquam , qux ex fra-
grante illo flore arboris Guabiraba & e canna Sacchariferarecentideftillat, eximia virtute pol-
kre, quotidie experimur. Tum &rosfimplex, veldilutus ceruflacumla^temulierisj deni-
que liquor ille prxftantiiTimus ex Ipinis arboris Zamouna expreflus, oculifque infufus vel
circum circa iUitus , vifum acuunt & corroborant. Externo autem oculorum vitio cum nu-
beculaovum recens adhibent adduritiemcoditum, additis tribus Sacchari Candi & pulveris
C/^^^/V^^^ partibus , &una vitrioli aibi. Exquo liquor expriraitur , quicubitum iturioculis
immittitur. Idemquoquepra£ftataquayI/<i«//>«£'y4 cyi)i^6\cc Mandihoca , qujelicetpotavene-
nofa habeatur , oculis tamen prodeft , vifumque emendat. Quod fi malum ulterius renitatur,
fumus contriti carbonis e cortice C^^^^/V^^^&Tabaciinoculos aegrotiinfuffiatur; moxma-
fticato allio jejuno orc, lingujeque impofitis Guabiraba cineribus, cilia ejus identidem lambun-
tur. Cantabro cuidamMedico familiareeratremediumhocfequens. Aqua exalbumine ovi
deftillata, cumviridis aeris momento, quarite praeparata cum aquaflorum Auraicorum &
Guabtraba oculi lavantur.Prxter remedia modo di£ta,Lufitani xque ac barbariidiots fincrafia
quadam vifum reftitui teftantur jecore pifcis Lamiae recenti vel fale paulum condito , mandu-
cato. Quod ipfum I. Bontius de Indis Orientalibus memorat. Quovideturquoquelpedare
illud Hippocrat. diftum lib. de Vifu. Unum aut duo frufta prout maxima devorare poteft de
hepatebubulocruda, inmelletinfta exhibeto. Mihi utriufque enarrati remedii feUcem fub-
indeeffedumviderecontigit. Hifcepotiffimumremediis accedente tenui diasta curatio ab-
folvitur; modoceger a fupra didis caufis externis & internis fedulo , diuqueetiam reftitutus
fibi caveat , prcefertim cum intus dominatur affedus , nervufque opticus dudum receperit
fluxiones. Atque haec quidem mala plenUunioimprimis ingravefcunt. Undehumoresmoti
non parum augentur, quo tempore caputpurgia evitare prxftat-

C A p. III.

T)eSfafmo.

CUm nihil ferc moderatum fub hoc coelo corpora fublunaria recipiant , a:ftus & frigoris
exceflushaudquaquam evadunt. Undefit, ut, ficut acutiflrimi& calidiflfimi, itafrigidi
imprimis &Chronici morbiinlndUs magis fint familiares , quaminEuropa. Et inter acutos
quidem facile primus fatale hoc Spafmi genus,Graecis rg/ff-jaof^Belgis ^cHICtW/ nuncupatum:
quod frequens admodum eft , didoque citius hominemftantemfedentemveinvadit, &rigi-
dum tanquam ftatuam, nunc Tctani, nunc Opifthotoni inftar, tenet. (Hofman. Inftitut. liJ>. 3 .
cap. 86.) ItautperintcrvalIamiferandofpedacuIoretrahatur& concidat. Vnde tandem fit,
utSpafmo cynico interveniente , ablataquerefpirationisacdeglutiendifacultatc (ob convul-
fum credo diaphragma&cefophagum) terrifica nonnumquam fymptomata concurrant &
murmur quoddam horridum , Epilepticorum ritu , exaudiatur. ( Vide Hofman. ibidem

C z paragr.

2,0 GVILlELMlPlSONIS

paragr. 6.) NonnuUivero tardius,citraquetot difta accidentia corripiantur,dentibiis primum
ftndentibus, ore rnox diftorto, adeoque occlufo , ut vi ac fpeculo ferreo effringi debeant fi de-
glutire & rcfpirare velint. Tuncquidem non raro fuifocationis periculuni incurrunt, ex-
crementaque retinere ncqueunt. f Hippocr. in Coac. pra;n. 3 5 5 • ex vulnere convuHio letha-
lis.) Infeftantur potillimumlioc aifeftu vei levilTu-ne vulnerati, Pifcatores,Pabri, Piitorcs: tum
quod interdiu madidi ac fudore aeftuantes^ab ingruente noaurno frigore fibi non caventj tum
quod crafliori & veteri alimento aflueti advence obftruaiones lienis graviores incurrant,inde-
que quafi novum & calamitofum Scorbutifymptoma nafcatur. vide Scnnert.de oris convulf
& Scorbuto. Tempeftive itaque remedium adliibeas oportet , fm minus, ante quartara & vi-
ccfimam a convuKione horam, xger fuccumbit.

Primum, finullumgrave contraindicans obftet, confeftim venafecandaeft,moxacribus
clyfteribus.aliquoties rciteratis infiftendum. Pofthxc fudorifera ex Alexipharmacis.Theriaca,
Diafcordio, cornu Cervi &Rhinocerotis, boloarmena,exhibenda. Symptomataenim&
curatio , malignum quid adefle teftantur. Quod fi protrahatur morbus , decodo Salfaparillx,
corticum Guajaci, Chinas radicis, quce lupicanga dicitur, Saifafras, lahormdi , Betiis , 7{har/jhi,
aliarumque ejus generis, Brafilianorum mdigenarum herbarum, fuccurrendum eft. Haec fub-
fequantur balnea humida & ficca , fuifimigia e ftercore cabalUno , cum Benzoin , Anime &
fimilibus aromaticis. Poft hxc fudoribus alte abfterfis , friftiones vaUdae inftituendjE funr.
Mox inun£tio colli , fpinx dorfi,partiumque vicinarum fuccedat ex oleis & balfamis appro-
priatis, nativis & exoticis. /£ger perpetuo probe cooperiatur, calideque maneat in conclavi,
corpore perpetuo fudorc diffiucnte. Sscpe & modice cibctur, ob lapfum virium , bibatque ca-
lidum. Nequeraro, fi prjEdiaaobfcrventur ,eluaatur; pr2;cipueverofifebris,veIaIviquo-
que profluvium luperveniat , quod evacuet materiam convulfivam tranflatam e nervis ad
venas. (Hippocrat. lib. iv. Aphorifm. 57. Spafmo aut Tetanovexato, febris fi accelfcrit,
morbum folvit. Et Coac. 35 8. Convulfiones autem dercpente ortas fcbris fblvit ac alvi flu-
xus) Sinminus; medicufque acipfexger velaftantes officu immemores, vel leviflTmio er-
rore, antequam materia peccans vida fuerit, commiflb, certo certius de vita erit adum.
Quod aliquando accidifle memini, ore arde claufo, ac motu convulfivo immaniter per paro-
xifmos, maximis cum doloribus & ejulatibus infurgente.

C A p. I V.

T>e Stupore.

INter Chronicos Brafilix morbos familiares eft ille qui nervos tentat, altumq; membrorum
torporem inducit.Cujus naturam nemo, quod fciam, tradidit. Eum Lufitani appellant v4/>,
quod ab aeris inclementia & ex incompleta obftruaione, intemperieque frigida nervofarum
partium oriatur. Pituita cnim lenta & glutinofa , loco fpirituum , nunc ex capite promanans,
nunc efpinalimedulla in artus deftillans , facilenervos occupatac tendines brachiorum vel
pedum, velutrorumque fimulinfeftat: accidcnterefrigeratione nontantumnervorum, fed
& venarum, atteriarum, carnis, membranarum, cutis. Idexdifledione/Ethiopis, ex hoc
ftupore dum viveret laborantis, animadverti, cujus nervifrigido & tenaci phlegmate obdudfi
erant. Scnfus non in totum toIUtur , piflfu exiftente exiguo & debiU cum profundo & obtufo
dolore , pondcreque mcmbrorum fummo , ac cum titillatione fubinde fenfus oberrat ,
Stupentis fenfusac titillationisvera ratio ex Rod. aVeiga Comm. inGalen. delocis affe-
dispetenda. A paralyfi differt quodfenfus hic perpetuo adfit, licetflrpe moleftus. A Spaf-
mo , quodconvulfivismotibus utcunquedeftituatur, quiaattusprolongantur noncontra-
huntur, humore frigido & humido injundlurasfeinfinuante, ita utligamenta &ncrvi inde
laxentur. A Bcribcry diftinguitur , quod hoc malo divexatis , membra minus contremifcant.
Aliquando prxtcr medullofam nervorum fubftantiam, membranofam quoque cum paroxyf-
mis ac vehcmentibtis doloribus tentari comperi , prxcipue circa vcfperam ac xftus maris vi-
ciffitudinem. Vfqucadeo invalefcithocmalum, ubifubjedumfuumacritcrinvaferit, utob
maximos atque continuos cruciatus , facultates omncs de tono dejiciat . Ajffcdus potius
jcrumnofus ob diuturnitatem, quam lcthalis per fc ; nifi forte recidivus cx alio morbo, ut frpc
fit, fpirituumquc dcfcdus fubfequatur: cum mcntis& vocis intcrccptionc , adfentcntiam
Hippocratislib. i. dcprccdiaion. Vocisintcrruptionescumcxfolutionc, ftupore dctincntc
funt pcriculofe, tum & illa qux fubito in iitramquc partcm tranflabuntur. Multiscnim cx
obftruftionc morbis fupcrnafcitur , iifquc prx cxtcris fiicccdit, qui mali iudicii funt & tranf-
lationc /ymptomatica formidabilcs fiunr. Quibus fi acccdant gravitatcs & acuti capitis dolo-
i'cs, convulfiones ficri f blcnt , quod ab Hippocratc in Coac. confirmatum eft. Citius cvadunt

xgri.

deMedicinaBra&il. Lib. I. 21

agri , Ti febris acccfTcnt , quoe non talis fit , utfruftra cicndotenaces liumorcs opprcffionem
faciat, lcdacutaquxnervos & mufculos iis liberare, intempcriemque frigidam exficcando
corrigcre valcat. Illis vero qui calori diurno aut frigori nodurno caput & lumbos derepente
exponunt, rolutionevelcompreffioncpituita in nervos partelque vicinas labitur , ibiqucra-
diccsagit. Adeout paucos antc trium vel quatuor menfium decurfum , quofi-iam neanni
quidem intcrvallo , rcflitutos viderim. Vix fubito unquam , fcd plcrumque fcnfim & pcr
gradus invadit magnus hic moibiis, ac magnis generofifquc remediis propulfaripoftulat, qui-
bus defedus viriuni non raro contradicit.

Primo, aernonnifiafolisradiis repurgatus admittatur, ventus imprimis nodurnus, aura
frigidiufculaexcludatur, quod /Lidantibus illis maxime obfit,porofque permeando perfpiratio-
ni lefiftat . Nodu aer fuffimigiis tepcfiat. Potus fit vinum dilutum a£tu calidum vel decodum
ligniSaflafrasnativi. Cibusoptimi, ficcitamenefto nutrimenti. Avesmontana; , pcrdiccs,
phafiani , palumbi , cjeterique id gcnus alites tofti aegro exhibeantur. Si eUxatis plus deleftc-
tur, roremarino , falvia , majorana & aromatibus condiantur. Allium quoquc&cepaspi-
perque Brafilienfe, fi febris non impediat , atque evacuationes jam inftitutx fucrint , adjician-
tur, quceex jufculis &Iadtecaprinopota, roburaddidifleac multum profuifle memini. Se-
mel atque iterum purgationes inftituantnr ex Mechoacana indigetia, qua: recens & fucculenta
fit , additis correcloriis e fpica Nardi & Zinzibere , tum & ftimulis ex Hermodadilis & colo-
quintide , fi extradum Mechoacanas in pilulas redigatur..

Ad ha;:c balncis & fnffimigiis ficcis potius quam humidis , nempe ftercore caballino , cum
thure, myrrha cxterifquefimUibus accenfis ad decem plus minufve dies utatur. Moxpoft
hauftumdecoftumSarfaparillx &Saflafras, altis friftionibus fudores abftcrgantur, coUum,
fcapulx , totaque dorfi fpina ad focum fideliter inungantur ; accedente adipe colubrorum in-
digenarum. Confultum quoque validifruno per cucurbitas corneas fudu fpiritus attrahere,
tum imprimis per altas illas fcarificationcs partem afFectam Uberare. Tandem fi neceffitas ur-
geat, fcrrocandenticutcmpertundente , membralanguidaroboranda , lentaque nervorum
pituitadigerendaeft. Convalefcente cegro, nodles diefque partes afFedxita obtcdxfintut
nullum aerem admittant, fitque excrcitium & membrorum perpetua agitatio. Mira equideni
tum tuendx fanitatis ergo , tum in plerifque morbis fanandis , frictionc & un£tione frequcnti
incolxprxftant; illam in frigidioribus & chronicis , hancinacutioribus adhibentes. Qux
remcdia lubentes advcnx imitantur , & ut par eft ex legibus artis , ha^c & plura medendi Em-
pyricorumgeneramoderantur. QuKpaffimdocetGalen. Iib.^2. De fanitate tuenda, &CeU
fus cap. 14. /

C A P. V.

T>e Qitarrhls.

RAriffimis dcftillationibus veterani incolaz, creberrimis advenx juvenes & puerimole-
ftantur : EjeqLte vel a frigore noaurno,aftrido & comprcfTo capite : vel a caloribus a^ftivis,
rarefa£tis carnibus exoriuntiu". Quas plurimas fxpe noxas vel per fe vcl ratione partis in quam
fiuunt, fccum trahunt. /Eftivo a;quetempore , acpluviofo oriuntur, humoribus capitis in
fauces , quandoque in afperam arteriam partefque diffitas decidentibus. Quemadmodum
enim omnia opplcti capitis fymptomata in primigcnia febre ftefte Hippocratc & Galeno) fta-
tim enafcuntur ; ita non minus aliquando vis Solis cierc catarrhos animadvcrtitur, e cu jus af-
fiduitate maxima intcrdum mala oririfolent. Ut cnim aquae ftillatitiae , fubtradto aut extindo
igne, profluere ceflant; ita catarrhus ab intenfiffimo folis calore fufcitatus, nonpriusfub-
fiftit quam ^ftus deferbuerit. Hyeme pluviofa , perpctui redundantes humores vifcera laxiora
pervadunt , unde tuflTes , tabes prcEcordiorum , maxime vcro ventriculi oppletiones , alvique
albi fluxus (qui cerebrales vulgo pra£ticis diftij cum phlegmate ex capite defcendente , profi-
cifcLintur: f vidc Aphorif so.Iib. 7.) Quid quod ipfanervorumparia, fpinakmque medul-
lam invadunt , quod humores oppido mobiles , partiumque facultatcs retentrices minus va-
lidjE in his terris deprehendantur. Maxime vero homines recens fanitati reftitutos , recidive
quafi iteratoque corripiunt Catarrhi , tantoimpetu, utomnespcne ncrvoSj^occupent, unde
cxcitates in opticis, ftupores & tarditates in fenforiis & motoriis excitantur . Atque hxc om-
niagravioraoriri cxiftima, fiventusecontinenti oriLmdus ante diluculum, apertis fLidariis
caput & pedus frigido malignoque vapore fubito feriat, tranfpirationemque cohibeat. Porro
fiquandocontingatvirilem vel fenilem xtatem ftillicidiis e capite, vagifque artiuim dolori-
bus (Curime?2tos vocant Lufitani) tentari , diuturni & curatu difliciles efle folent : qui tempore
plenilunii , tum accedente & retroccdente mari , prcefertim poft folis occafum , exafperautur

C 3 ufque

2,2, GVItlELMlPlSONIS

ufque adco , ut mifia canfla , folis fepe fymptomatibus occurrendum fit. Si utroque rcmedio
TcilicetpurgaLionis&venxfeaionis utendumfit, praecedat venxfeaio cx Galeni prsccptis,
ut moti Iiumorcs divertantur , fluxufque e cerebro excidentes fjftantur.

Catharticis validis & cephalicis ex alto pituitam provocare, haud confultum habetur:fuffi-
cit enim inftituilTe unam atque alteram purgationcm ex fequentibus catapotiis , quorum con-
fcdiohsceft. RecipeAloesSocotrinjE,Gutta;Camboid.an.p.3. Colocinth. Gummi am-
moniaci med. part. aceto vini acerrimo diflblvantur , ponantur in vafe vitrco ad folem , dein
fortiter cxprelfa & percolata matcria cxponatur rurilis donec contraxerit confiftentiam
maflx^ilularum, cujusdofiseftaBj ad^jS. Hisfiforte ruens humor refragetur &gravius
periciilummineturaftupefacientibus, quod eximiifint in fimili neceflltate profcftus, non
ulterius abftinendum -, quaetamen cautius exhibenda, quandiufigna repletionisin capite&
pedore apparent : nam tunc eorum loco fudorifera , frictiones & unftiones prseferendx:
raaximeverOjUbiacresdeftillationes vifcera&membra jamdiu obfederint. Recipefummi-
tates Bafourhina, radices K^ninga , falft do Praya^ Bct/is , Lauro fhefre , laborandi , malna
d'lfco , Cafca de Cepipira y folhas lapoaratidiha , Caaroha, Camara, Firnente filveftre longo. Ex
quibus, accidentibus foUismyrti, & radicibus d'Araca, balnea & fomenta concinnentur,
partefque dolentes aliquoties laventur . Mox fpiritu vini & thure liquefado ftupa afpergantur.
FriaionesdeniqueexoleoRicini, Chamomeii&MyrtiAmericani,in quo thus aliquandiu
maceratumfit, inftituantur.

Praecxterisprobaturlinimentum, quodex pinguedine vermium x.o^omm larumaiSzvt-
nenofa rana Cotora , conficitur. Poftea emplaftrum cx pricftantiflimo Elemni gummi
Icicatha, nuce myriftica , caryophyllis , rore marino, adipe capra; & pice , partibus afiiiiais
apponcndum. Quod ab empyricis & rationalibus, profpero eventu inftituitur. Fonticulo-
rum denique neceiritas , fi uUibi , his terris magna eft , modo temporius , ob majorem humo-
rum mobilitatem , inferioribus jeque ac fuperioribus membris applicentur, quia veluti per
cloacas , noxiam fentinam a nobilioribus partibus detinent , & sque exiftenti morbo quam
prxfervationi valetudinis opem ferunt. Adde mafticatoria, quorum principem locum facile
obtinet/^/^orW^decantataillaradiXjquxmanemodicemanducata, grato acore pituitam at-

tenuat &educit.

Cibus fit temperatus ad caliditatem & ficcitatem inclinans, totalifque abftinentia a Venere
& Baccho. Ad hsec ab illa pcrpetua viciflitudine nodis atque diei fibi caveant , ne modo ca-
lor, modofrigus, quidmoveant, quod incautis advenis familiareeft. Probe teganturutfu-
dores fluant , ne ventus aut blandiens aura admifla fluxiones magis concitet. Poftremo potus
fii: defecatus ex aqua fontana , quemque r^ir^^/cortices , farfaparilla , faflafras, liqueritia na-
tiva ingrediantur.

Ca-tcrumcum cerebrum piruitae efle fontem Mcdicorum princeps affirmet •, eam p^rtim
gignit, partim calefaaum , ut ficpenumero hic fieri folet , etotocorpore trahit, acrurfusin
pulmonem demittit , eumque exulcerat aliquando, unde Tabes enafcitur. Cujus peculiarem
curandi modum operiE pretium duxi paucis addidifle. Cum enim non minus beato catlo folo-
que Kic Americs tradus gaudeat , quamltalia velGraecia, Galenum imitarilubuit. Quiut
tabidos ad Infulam Tabiam, ita ego adfaluberrimum montem marivicinum, pulmonela-
borantesablegarcfumfolitus, sedibus verfus ortum apertis, Euroque expofitis, occidentem
vero fpeftantibus , obteftis. Qupd quidem non menfibus pluviis fed ceftivis fieri convcnit,
cum eximia illa aeris tenuitas & ficcitas , pulmonis ulceribus amicifllma , collapfis vifceribus
vitalibusroburreftituat. Aude, quodprseter aquam Olindanam a Sole excodam, illaqux
circaParaybamfcaturit, fulphur nonnihil iapiens, admodum conducat. Accedit aviiunfil-
vcftriuminfinitacopia, laccaprinum, prsecKterisveropuImcnta, emulfiones, boleti, pla-
centae "e Tipioca cxficcantes & confolidantes , qua: reliquis alimentis medicamentofis facile
palmam praeripiunt. His addantur aqu?e flotum Aurantiae & Guabiraba. Loco confervac
Rolar. illaqujeex fragrantibus prunis&pyris granatenfibus fit prxftantiflima , fubftitui fo-
let. Navigatio quoque modica circa littus , cxlo ac mari clemention , animo & corpori pro-
ficua habetur ob motum aerifque mutationem.

C A p. VI.

2)c TrolapjH C^nilaginis MucmiaU.

MOrbusillccujus Codronchius, Scnnertus & alu vidcntur mcminiflc, Sfinela Lufitanis
appcUatus, intcrquc Endcmioshabitus , non infrcqucns inhis tcrrarum oris graflatur.
Pernelius mcminit v i . Patliolog. cap. 3 . fingultus orti cx comprcfllonc vcntriculi a coftcc cx-

trcmo.

deMedicinaBrasil. LiB. I. 25'

tremo. Hanc cai-tilnginem prolabi non poflc, incmTad pofle putat Hofman. Inflitut.pag.494.

Corporistotiuslangaorcm inducit, cum dolore Stomachi, aliquando vomitu, lumma
refpirationis diificultatc , quce ex refrigeratione pedoris mufculorum , tum imprimis mu-
cronatJccartilaginisprolaplu&comprcHioneoritur. Hincmox ex dejeftione appetitusma-
gna virium imbccillitas /ubicquitur, & atrophiam minatur. Chronicus efl: morbus & frio-idus,
nontamen icthalis, nifi cx accidcnte, paulatimquc invadens & cognitu in principio diffi-
cilis.

Hiipani Empyrici primarium , ut putant, ejus fignum ex infjjcaionc & contadu colHgunt
brachiia:groti, inquofivahailarum inftar nodos comperiant, morbum hunc adeflepronun-
tiant. Diftert ab oppilationc cacheftica , quod pedoris hoc vitio moleftati , vultu tamcrfi
dejeao iSc trifti , non tamcn dccolore & livido fint , nec pondus aut duriticm utriufque hypo-
chondrii fentiant : tum comedendi quoque concupifccntia primajque concoftionis inftru-
mcntum langueat. Frequentiusforte eft , quodpauci fcntcntiam Celfilib. i . cap. 2. tam ftrifte
oblervari debere cxiftimant , quando ait. Si quis interdiu fe implevit , poft cil^um nequc fri-
gori neque xftui nequc labori le debct committere. Pcdorc enim dcnudato in publicum pro-
dire, ventoquefeexponerenodurno, pedoris, &ventriculi refrigerationem & coctionis
dcfedum cauiatur. Curatio autem difcutientibus, calefacientibus &corroborantibus, tani
internis quam cxternis abfolvi poftulat. Internafuntpilulx ftomachicx,Tabelia; diarrhod.
abbat. Aromat. &fimilia. Vinum generofum & guttse aliquot Balfami de Copaiba diSoXutv:
decofta Salfaparillce Saflafras , cum femine Anyfi & Cinnamomo , pugilloque pulveris
'Xlh.imhi. Jufcula, quibus utitur jeger, croco terreftri Vrucu, pipere Brafiiienfi fativo & filveftri,
&finihil impediat, ccepis atque allio condiantur.

Externafunt, cucurbitulae ficcss multoties reiteratce , mammarumque regioni appofitar.
Moxftomachi &pedorisinunaionesexoIeocortic. aurant. Artemifia; & Mentaftri. Scu-
tum dein ftomachalC;, ex herbis corroborantibus •, atque confortans tandem emplaftrum
fuccedat, quod fir compofitum cx decantato illogummi Icicaribi, ovorumviteUis, croco,
oleo de Copaiba, ballamoque Cahureiha admixtis.

Non indigna obfervatu topicorum&extcrnorumomniumremediorumneceftltas, quo-
rum infignes eftedus vidcre eft etiam ab ipfis morborumprincipiis: tum qucd eorum effica-
cia cutis & carnis poros patentes altius penetret, quam in frigidioribus regionibus 5 tum quod
vifcera nobiliora in morbis admodum languentia , cerotis & inundionibus refocillentur,
virefque manifefte acquirant. Cucurbitulas quoque corneas, qua: per exiguum foramen folo
fudxu ex alto trahant , omnes pariter inccljEfelicilfimofuccefluapplicant. Egototprofperis
effcctibus motus, ufum earum Chirurgis noftris commendavi , iifquein coliciscruciatibus
&ventris fluxibus fanguineis fiftendis, atque principio atrophiciemembrorumoccurrendo,
hifigni profedufum ufus.

C A p. VIL

T>e OhslrvBiomhus Vifcemm J^Qauraliuni-^.

VBique tcrrarum confervatio humani corporis , interaliain circulatione fanguinis motu-
queperpetuo, intraTropicos, ut plurimum, vehementiori confiftit. Qui fi inordina-
tus , pertinaciores pleruraque & graviorcs vcl obftrudiones vel fluxus concitare folct. Hinc
fanguinei ilUac perniciofiventris fluxus non immerito Indiarum pefteshaberfur , cumintcr
niorbos acutos nuIU tanta vehementia graflentur , autpluresmortales e medio toUant. Qui
quoniam ex variis caufis , potiflimum vero ex impedira tranfpiratione primam ori^inem tra-
hunt-, de frequentioribus obftrudionibus , qux vifceribus naturaUbus fupervcniunt, ante-
quam ad fluxus defcendo, pauca prxmittam. Mefenterium , Hcpar , Lien & Inteftina , a vcn-
triculo multa patiuntur mala , qui , licct pcr fe tot morborum caufa non fit , tamcn ab intcm-
perantia vivendi toties tentatus , vegeto fuo calore tandcm deftituitur , craflifque ac crudis hu-
moribus obfitus , offxcioritefunginonpoteft. Neque ventres hyemc inhisterris caUdiores,
ficut iuEuropa, teftante Hippocrate , fed frigidiores potius funt, multoque humore abun-
dantcs ob crebras pluvias aeremque calidum&humidum, acproinde pauciori aUmcntoin-
digenr. Juvenes imprimis adventitii, maxiraopere hoc malo afliiguntur (vetcranos cnira
obftrudionibus rarius infeftari vidcas) tara ob laburram cacochymicam , rccens ex itincre
fecum dclatam, quam , qux ex immoderato fruduura crudorum , tum cibi potufque ftrcu-
lenti & compofiti immodico ufu contrahitur. Enimvero promifcuamultitudo , nuncncccf^
farnsad fex res non naturales deftituta, modo eifdem abundans , faciUime obftrudiones in-
currit. (Optimis namque cibis & plurimi nutrimenti fupra modum aflumptis niorbos frigidos

sene-

Z^ G V I L I E L M I P I S O N J S

o-enerari, experientia & mtio docent.) Potu vilifTimo exfacchari fecibns &aqua confcdc?^
tum vino ardenti cx codempotu concinnato , avidifllmc feingurgitant, unde ebrii faepeac
ccftuantes, totique fudore diffluentes , humiprocumbunt, acmalignis vaporibus cxterraaf-
cendentibus corpus denudatum per integras noftes exponunt. Quofit ut venis arteriifque
corporis occlufis , circulatio & perfpiratio illicoceflent, moxque tonus ventriculi & robur
Hepatis enervetur. Undc debilitas ex intemperie frigida cum multo labore & laflTitudine
fpontanea , tantaque naufea fucccdit , ut ferendis cibis ac medicamentis impares f-cpe cxifl;ant.
Cui fi forte initio non fucct . :is , confuetam perfpirationi viam aperiendo , vifceraque exo-
nerando & roborando , h^c n.J-a fubfequi videas , manente tamen priori calamitate. Chylus
fiquidem craflus &crudus, quia minutiflamas venas mefaraicas permeare haud potefl:, cas
obftruit, fuumque jecinori,inteftinis, cseteroquecorpori, non quam debet, fed quam poteft,
miniftrat. Hinc fun£tiones naturales impediuntur & ob diaphragmatis fympathiam , ex pon-
dere Hepatis & Lienis enatam , magna comitatur rclpirandi diflicultas: accedunt fudores
prjeterea frigidi in partibus fuperioribus , fummus viriuni languor , durities atque murmur
utriufque hypochondrii , deniqueexventilationis defedufebris &fitis. Quid, quodfufFufio
flavjE bilis ex fchirrhofo & obftrudo Hepate prognata fsepe fe jungat , ficut de India Orientali
('cum qua America plurimos morbos habet communes) teftatur lacobus Bontius. Unde tan-
dem hy drops non foium fed Metaftafin Phrenitis fubiequuta fuerit , manente de jeaione pul-
tacea & ftercorofa a bile in venas regurgitante. Si quem fingulari naturse beneficio a tot
cErumnis vindicatum conftet , hoc per liberale alvi profluvium & biliofum nonnumquam
contingit : hinc enim obftruftiones fluxu tolluntur. Sed antequam ad ipfam curationem, quas
medicamentorum adminiculo fit defcendas, optimam & ftriftam dioetam pcr multum tem-
porisinftituas. Illa potiffimum fit ex ciborccenti,partiumquetenuiumacdigeftufaciIlimo.
Potus fit aqua fontana. Vena^fedio fi non febris prxfentis refpedu, faltem futurae conferr.
Quippecaufa morbi remotahcetfrigidahabeatur, complicatatamen &compofita eoufque
calores concipit poftmodum, ut Hepatis quoque inflammatio merito extimefcenda fit.

Blandioribus primo medicamentis incidentibus &aperientibus,nevires dejiciantur, tor-
mina cruditatefque ex alto provocentur, infiftendum, ut funt radices herbarum K^cAricoha,
Itiripaba, Caapomonga, Pagimirioba,Papyrapecu,Alcacu, Jguape, Araca, Aguaxima coftio. Li-
monum & ibiraee unde apofemata ex arte conficiunt , & aliquandiu reiterata feliciffimos
eftecLUS edunt. Ventriculi debilitati , emplaftris Stomachicis ex gnmmilcicariba & melle fil-
veftri per os exhibito , fuccurrunt incolae , fi febris abfit . Denique vinum in quo dragmae
dnx radicis Ipecuanha maceratae fuerint : tum caftaneam nucis A?ida ixgroto propinant ; ut
tuto materiam praeparatam exturbent per alvum.

Quoniam verode iis morborum caufis , quse adScorbutum qnoque faciunt , egi, pauca
hsec de ejus curatione addam. In Mari potius quam terra viventes affici hoc malo folent, qui
miflTis falitis , rancidis & fxculentis cibo & potu , folo cibo potuque recentioribus , frudibuf-
que hortenfibus reftituuntur. Interhos primas tenentnuces quas Cofoi appellant , quarum
liquor, medullaque prseterquam quodgulaelenocinentur, faluti profunt , ut& mala aurea,
citrea, eorumque fuccus recens, melones aquatici , Tamarindi , Caraguata , Guajaba , Ananas,
Murucuja : BrafTica denique marina ut portulaca , recens conditae aceto , admodum condu-
cunt. Potus fit ex aqua fontana, Limoniis & Saccharo. Accedat corporis motus quam pof-
fibile fuerit. Atque his folum remediis , mifTis cxteris pharmacis , paucorum dicrum fpacio,
fi non cum aliis compofitus fit gravioribus obftruaionuni morbis , pdftinae multi fanitati
redditi, corporis vigore vel cum Athletis certartint.

C A p. V 1 1 L ,

T)e Oppilatione Hepatis &- Lienis.

SI quis morbus popularis , hxc fane eft oppilatio hepatis & lienis , qux vere endemia ccnferi
debet. Eft nutritionis defedtus cum anguftia peftoris, dif^iciliquc ref])iratione & laflitudine
fpontanca, cx obftruftione hepatis& licnis orta. NuIIus Chronicorum in nofocomiis no-
flris hoc ipfo frcquentior , prcecipuc mcnfibus pluviis exiftit. Clam glifcit & paulatim invadit
morbus , undc difliculter fxpe c jus principitim cognoveris. Per fe haud femper lcthahs , nifi
fortcmoradiuturniorc hydropem comitcm aut fubfcqucntcm habcat , autalium quenquam
rccidivumfccumtrahat. Sicut morbiarticularcs, nifiopulcntius vivcntcs invaderc amant,
&ob id icgritudincs divitum appcUari folcnt; ita hxc oppilatio, duntaxat penuria prciros
molcftat. Milites macic confcftos ac mortua veluti corpora paffim incedere vidcas vultu
decolore & palicfccntc, adcoquc in cibum inhiantcs , ut pcrpctua famc cos laborarc crcdas.

Stoma-

DE MedicinA Brasili Lib. II, 3^

Stomachiis liquidem debilis, juftoque calore deftitutus , facilius congerit, quam feliciiis dis-c-
rit,ruoquc muncre rite funginon poteft, undeprima concodlio impedita, & chylus obftrufto
me/enterio malc diftributus , a fecunda in Hcpate corrigi non potcft. Hujus mali caufa ante-
cedcnspotiflimum cftfrigus intromiirum,perfDirationem& circulationcm fiftens,compofita
tamen & mixta, ex diflbluta & inordinata vivendi ratione. ( Aerem pro refpiratione attractunii
non minus ventriculum & intcftina ingredi , quam pulmonem , eleganter probat Hofmannus
Inftitut. pag. 3 5+) Fitenimplcrumquc utviatorcsIongotemjT^-eexhaufti, intenfiflimoque
Solis ardorc aeftuantes, ad gclidiftimos lacus vicinos properent, f..amque immodieis hauftibus
extinguant. Qmbus ubi adOinopolium ventumeft, potum Carapa, cjufque extradumfive
Spititam alfluentius fupcrbibunt , fiigida calidifllmis mifcentes. Quo fit, ut vifceribus, & prx-
cipuenaturaiiumnobiliflimis, nonexiguum damnum infcratur. Prxter hacc, putrcfcentc,
mucida ac dilTSciiioris concodionis carne , larido item olente & rancido vefcuntur. Pcdore
& vcntriculi rcgionc fcmper deteda , fudoribufque diftlucntes humi procumbunt , pluviis in-
fuper ventoque nodurno fc cxponunt. Quid mirum fi Lien ofticii immcmor , Jecorifque
tonus lccdatur , & vifccrum horum valde obttrudorum pondus , diaphragma dcorJ um trahat,
& liberumilliusmotumimpcdiat. Unde mox refpirationis aeventilationis defeftus exiftit.
Exquo imperitiorcs prxcipuam &primam malicaufam pedoriattribuerunt; quamvis non
injuiia vidcri poflit pectus pcr confcnfum laborare, ex nimisinterrupta & diflicili reipiratione,
Videatur locus notatu dignus apud Galcnum 4. de locis affcftis, cap. ult.

Signa manifcfta cxiftentis morbi funt ex colore livido , laflltudinc fpontanea , re(piratio.i
nis defedu , vifu vitiato , temporum ac colli arteriis plus folito puifantibus , duritie atque ar~
dore utriulquehypochondrii&febre lcnta. QuamobremcumfimileminScorbutohabitum
cachedicum , iifdemquc rcmediis apcrientibus & aquas ducentibus curari a fekdioribus
pradicis teftaiumfit, quis dubitcthunc afl^edum non fimulcomponi exScorbuti quadam
Ipecie.

Qupd fi radices egerit malum, annum circiter, aliquando etiam longius durat, rarilTime fe-
ncs & viros affici videas. Infantibus , puerifque advenis imprimis , aeque infeftus morbus ac
juvenibus ; illis pene nullam eluftandi fpcm , his mcliorem plerumque relinquit.

Ego, ficutinmultisaliis, ita in curatione hujusmorbi, confuctudini & difciplinae hujus
rcgionismefub)icerefumGoadus, eo tamen moderamine , ut diaEtam pharmacia exciperet,
Namquicquidetiamviri peritiflimiobludenturnihil tamcn antifcorbutica & hydragoga auc
certe parum proficiunt ; quod kmina mali relida poftea morbum denuo rcpullulare faciant*
Ca:terum incoIsEanrequamadmedicamcntagencraliadefcendant, peroftoautdeccm, plus
minuSjdies certam vivendi formulam cegrls piro^fcribunt.Primum in locum editum ac (alubrio-
rem concedere jubent, ssdibus qua meridiem &occafum(pcd"antprobeobtedis, &vento
auftro exclufo. Ad hxc variis ladiciniis & acetariis exportuIacaimprimis&SoIdaneUa re-
centibus , carnibus denique bcne toftis vefci, aquamfontanam, cum vcl fine femine anifi
& liquiritia bibere : ante omnia motum corporis , quod ob difticiliorem refpiiationem feden-
tarii fint, injungunt. Atque hxc omnia toto curationis temporc,quje circiter duorum menfium
intervallo abfolvitur, rite obfcrvariimpcrant. Diceta hoc modo inftituta, robuftioribus Anri-
monium vel vitriolum Romanum porrigunt,quibus fuccedunt fyrupi prceparantes ad inciden-
dam materiam: Dcin ipfius mali quafi antidotum per triginta,quandoque quadraginta dierum
fpatium concedunt , prout morbi pertinacia & xgrotantis natura expofcunt. Recipe pulveris
Vbiraee {cy\)\xs quoque pugillus fimpliciter tempore intermedio ex ovo forbili prodeft) Scoricc
fcrrian.^ij.mllii Indici ^j.fabarum minorum,cucurbit.amar.fcm.& puIpae,foliorum Scnx an.gj.
Qua: minutiflime trita inqucpulvcremredadaexhibenturad^). mane& vefpcri tantumdem
pulmenri e Tifma cum Saccharo. Qu^ibus vires paulatim reftituuntur : exercltatione corpus
fatigant, quoticfcunque dofin prcefati pulveris ailumferunt. Mox reftif :;ti a curfu, cpulisfa-
cilis concodionis & digcftionis iifquc recentioribus fe refocillant.

Prjcterquam Cnim quod in omni medicamento quod chalibem vel ferri Scoriam recipit,
motus corporis conduccrc vidctur ; itain hocmorbo praecipuc, in quo facultatcs naturales
funtoppreffaeneccirariorcquiritur; fecusenim ftatima pultefumta, de onere conqueruntuc
JEgri •, tum quod utrceque iUa: excrctiones urinie & fudorum minus fufcitentur.

Chalybis uius laudatur a CcUb lib. 4. cap.9. Etiam fine fubfequcnte motu vclexercitio
chalybs inkdo cumfruduab asgris aflumitur. P. Zacchia de mal. hypochond. pag. 138.
Sudorem nonconvenircinufuchalybis. idcmeodem loco dicit. Tum quoque licnemper
lotium vix cxpurgaripofle probat Scptal. 7. caut. 62.

Mirum forte videbitur nonnullis , remedio hoc populari, tam gravem morbum radi-
citus exftirpari pofle ; verum cum bafis medicamenti fit chalybs & cortex Vbiracc (quod
cft Guajacum Brafil. ; quorum hic primo gradu calidus , temiium partium , dulcis &

D arQmv>

2,6 GviLlELMlPlSONIS

aroiliatici rapoiis, mefaraicas & Hcpatis vias valide apcrit ; ille lentos in omni vifcerum oppila-
tionehumoresincidens, maximeque lieni fit deftinatus , merito csteris remediis prsefcrtur.
His itaque omnibus accurate obfervatis , plurimi convaluerunt. Nifi forte aliquid pejus
in hepate dehtefcat; quod accedentibus reliquiis &debilitate vifcerum, recidivam faciat.
- Quapropter confultum , ut fublato mah fomite , morboque cxpugnato , cx artis prrefcri-
pto , deco6lum Salfaparillae fimplex, didis religiofe obfervatis , aliquandiu exhibere.
Tametfi autem haec medicamenta eorumque utendi methodus , neque ratione , neque ex-
perientia, deftituta fint , & minime improbanda; necefle tamen ad rationis amuffim ea
exigere, &:nonnihilinventis adderevel tollere.

* Cap. IX.

*

T)e Hjdrope.

CUm multi fint morbi in hac alterius mundi regione nobis cum Europ?eis communes -, tum
illum inter pra:cipuos referendum cenfeo , qui aqua intercus Latinis dicitur, pucros atque
juvenes praecipue infeftans. lUis enim praeter requifitas ca;teras caufas ex imperita educatione-
&tranfpirationeimpedita,hisexvivendi intemperantia aquifque paluftribus vifcus illudfan-
guificationis affligitur , omnifque gencris hydrops vel primario inducitur , vel fecundario aliis
morbis ut Cachexiae, Iftcro, Dyfenteriis,quartanis febribufque acutionbus male expurgatis,ut
Hipp. paflim comprobat I. de affeft. fuccedit. Quemadmodum omnes hepatis aflieaus in hifce
Indiis facilius & crebrius quam in frigidioribus plagis generantur ; ita non adeo infeliciter
curationem recipiunt ii qui non ex alio morbo nati fuerint. Facilius tamen quam caeteri morbi
recidivam patiuntur. Hinc cautio in prognofi & curatione exfurgit, fecundum illud Hipp. effa-
tum. Hydropsqui Medicinserevenit ac concedit, defperatus eft : pra:cipuefiexaliomorbo,
quodfaepefit, profedusfuerit. Quippefi atonia hepatis velfcirrhusj extinftio itemcaloris
fanguifici-, omnes denique alienatae vcl impeditx virtutis fanguificae caufx inferantur, multum
quidem folatii ea remedia aegrotanti tunc conciliant , quibus abdomen & pedes detumefcunt:
fed ceflante Medicina (a qua neceflitasfraftaeque vires faepe nosrecedere cogit) morbusia
perennitate caufiE morbificxrenafcitur. In cadaverum difleftione , eorum imprimis, quiex
Anafarca aut Afcite laborantes interierant , quandoque hepar colore albicante rimifque fatif^
cens reperi , ne veftigio quidem fanguinis in jecinore apparente. Vnde facile liquet quce fpes
aut defperatio Hydropis a vifceribus captanda fit. Contrarium vero non raro contingit , fi a
vitio folum tertiae concodionis,ut vocant,malum hoc cadat in fubjedum vifceribus bene mo-
ratis , cxterifque requifitis praeditum. Tunc enim & per cognitas & latentes vias infperatcs ex-
cretiones, naturs & medicamentorum virtute, tum per alvum utramque feliciffime ; tum per
circumferentiam corporis tranfpiratione recuperata, egeruntur. Quas vias fi fponte fua natura
inveniat , non exiguum folatium aegrotantiprceftat, quodverbaHlpp. in Coac. deHydrOpe
c.xlx. fentent.vi il. comprobant. lam vero ineunte Hydrope ,fiaqtiofa, tncidnt diarrh^a cruditatis
expers , morbum exolvit , fecas enim £ger non morbm tollitur. Si vero medicamentorum admini-
culo opus , confultius hoc per Perirrhaeam quam diarrhaeam inftituitur , quoniam difficile eft
excretionem illam hydropici humoris fufceptam , ex lege critica per inteftina perficerc. Tum
alvus , arte liberaliter mota , merito in his terris fufpicionis plena habetur , quod in diuturnum
imo lethiferumprofluvium nonraro degeneret. Perirrhaea tutiusaquae educuntuf, tum ob
majorem in vifceribus pororum apertionem; tum ob eximiorum medicamentorum indigena-
rum affluentiam, quae aperiendo,ficcando,aftringendo mlrabiliter fane curationem abfolvunt.
Quippe non raro contigit , utfolaradice diuretica Caapeba (in tradatu fimplicium diftaj cx
vino vel aqua Paraybenfi, fubindc aegro propinata, latex intercus fuerit edudus. Idem prxftant
mirabilis Peruan^e, Caapomonga, arboris filiquofae radices, laborandi , Safllafr. Carcaparill. liqui-
ritia, radix quae Chinae dicitur, cortic. Limoniorum & prunorum Granatenfium , radices /«;y-
peba&LA-lalvad'lfco. Quibusnativisutpotcrecentibus &validifllmis, plus confidcntia: quam
exoticis effatis & ad naufeam fxpe refervatis , ponendum cft. Theriacam & alia cjufmodi qux
pcr fudores diflblvendi & educendi vi polleant cxhibuiflc oppido conducit , quod per laxiorcs
abdominis& vifccrum poros multi evafcrint. AIvus purgatur commodcfcqucntibus rcmc-
diis. PillulisPanchymagogisnoftrisfupradefcriptis, qua:Guttam Camboid. rccipiunt; Ncc
non Mcchoacanna; rccentis vel foecula, vcl cxtrado. Quorum ultcriorcm pra:parandi modum
videre eft in capitc de fluxu albo. Balnea conducunt qax parantur cx foliis pipcris longi , mali
aurcae , betel, artcmifix, falvix filveftris , Camara , Bafonrinha , lauri filvcftris , althex , Albahaca
lahoarandiba, aliifquc quam plurimis. Hisadftringcntiaaddifolcnt, ut funt Cf^/^/>^, radiccs
prunorum & pirorum Granatcnfium, frudus & folia Myrti Silveftris. Inundiones ex praedida-
rum herbarum olcis inftituuntur. Acccditolcum cxcorticibus Auriac, & citridcftillatum,

quod

D E M E D I C I N A B R A S 1 Li L I fi. H, i?

quod validc coiToboiat & digeiit.Non exiguo quoque commodo Paracenthcfis, quaemaxime
afciti convenit, folet inftitui, idque ex lege Magni Prxccptoris , ubi fexto Epidemion. Aqmfos
citofecari debereprxcepit. Quod per epicrafm ter quaterve uno die, mediantibus pcrpetuis cor-
roborantibuslit. Sinminus obviriumjafturamlicuerit,pedibusexlcucophlegmatia tumen-
tibus, cutis fupra & infra talos,inciditur. Plurimi ex ulcere in crure, modo fponte ortOj modo
ignc comparato , curantur. Multis denique profuit navigatio, vomitufque a motu aliquoties
concitatus mediante Pharmacia «5c dia;ta convenienti, aerifque ficcitate perpetua.

Cxteruni HernicE in ventrem inferiorem, prazcipue vero in fcrotuni defcendentes, non raro
hydropum comites funt, Inexpeditionibusper afpera& confragofa loca milites armatiiter
facientes hanc calamitatem incurrunt: moxfradi, toto corpore a:ftuantes , frigidiflimam
reftinguendo calori affluentius hauriunt; fomnumque fubaperto ]ove capiunt. Hincflatus
generantur, &peritona:um nonnunquam rumpitur. Ratioverocurandieadem quseinEu-
ropa, fomcntis icilicct, inun£):ionibus, ligaturis & fimilibuSo

C A P. Xd

T)e Lumhricis.

kUam nihil in hac orbis parte a putredine fit liberum , omnes quictinque fub zon^ tof-

.rida vivunt experiuntur . Unde infedorum , maxime vero vermium tantus proventus , uc

nihil propemodum intaftum ab iis relinquatur. Eodem modo cum Microcofmo feres habet,

quera non minus quam totum hoc univerfum , varii generis vermes identidem exagitant >

tamquc vifcera intuspuerorumjuxta acadultorum; quamforinfecus vulnera atqueulceras

a calido & humido ambiente, miris modis infeftant. Hi Chirurgorum opera , qua:que vulnera

& ulcera mundificant, profliguntur; illorum curationem pcriicere, totque latentes hoftes

exturbare, levenon eft,propteringentemconcepta£putrcdinispropagationem. Hincfebres

graves , ne dicam & malignae , generantur , aliaquefymptomata lubfcquuntur. Quippe non

folum ano & inteftinis fimiliares , fed farpiflime quoque ventriculo reliquifque vifceribus

nobilioribus vermiculos innafci , anatome notiim fecit. Qui cardialgias , deliquia animi , pal-

pitationes cordis , ftridores dentium & horrores no£turnos infcrunt. Unde fit , ut his malis

divexati , cachexia, raultoque halitus fcetore , viva veluti cadavera, vix mortem effugiant, nifi

forte ipfo morbi initio fummum ftudium adhibeatur. Theriacam, non infimae alias dignitatis,

ob febrlum incendia raro admittendam cenfent. Barbarorum aeque ac noftrorum ufitatif-

fimaacprxcipua remediafunt, recenteNfrudusacidiflimi C^r4^«<i/<«dii3:i, eorumque liquor

dcftillatus , idque exigua quantitate cochleari exhibitus, obvehementiam addito mellisfilve-

ftris parum. Semina citriorum rccentia ex fyrupo Arantiorum & Caraguata pvopina.ta., mul-

tum profunt. 01eiaranriorum& Citriorum praeftantiflimi , quod ex corticibus per alembi-

cum eUcitur , guttulae quinque vel fex cum diftis fyrupis , vermibus tum cardialgii': ventrifque

torminibus contrariantur. Laridum recens ano immiflum , fi lumbrici in inteftinis, inferiori-

bus hcereant , eos expeUit. Dein nuccs arboris Angelyn ab indofta multitudine valde com-

mendantur; fedquia nullamin hoc efficaciflimo remedio obfcrvant Dofin , fimulcum lum-

bricis , vitam infantibus aliquando intulifle memini. Licet autem a quibufdam animantibus in-

fl:inQu naturali, ut&ab Indis&rufticis validioribus atque jetate provedioribus tutocontra

hxc & alia mala expctatur, tamen, ob indomitam vim , jufta dofis ac prceparatio requi-

ritur. Nimium fiquidemeft, quod dimidium fcrupuli excedit, ficutpoftea fuo locoktiu$

demonftrabitur.

C A p. XL

De Ventris Fluxihus.

Vlfcera naturalia oppllata , ac toties ab humoribus qualitate & quantitate peccantibus la-
celTita, tandcmcxoncrationcm moliuntur. Ettunc quidemfluxus variipro diverfitate
partis affectiE & naturie humoris vel bene vcl male morati, lcquuntur. Undevelcritici, vel
fymptomatici judicantur. Sicut enimexintemperieventriculi & chylificationis fruftratione,
fymptoma Licntcria; feprodit, & fluxumhcpaticum Ia:fa hepatis fubftantia &venarumme-
faraicarum regurgitatio profert: PtiEterea ficut inteftinorum eorumque venarum erofio,
ulcus dyfcntcricum ; itaaniexcfio inflammationem & putredinemcauiatur, quce Bicho Lu-
fitanis dicitur. Adhxc orgafmus acerrimi humoris ex aere & fruftibus calidis & humidis
prognatus , cholcram , multafque colicas pafliones producit . Horum omnium proximx &
immediatx caufce impeditx tranfpirationes vel obftrudiones nonfunt; lcd illorum potifli-

D z mum

2,S GVILIELMIPISOKIS

mutn qui diai-rhea & fluxusalvi vocantur. Siiivero ab aliqua acrimonia & maiignitate ma-
terice morbificx , vel atonia partium incidant tales , qui DyfenteriaE fiuxus hepatici vcl choicrae
appellantur, fymptomaticihabentur. Diarrhxa fimplex , velcxarte, velperfe facile& cito
curationem recipit ; fin minus in pejores fluxus degenerat, qui vcl cx calida aut frigida materia
oriuntur. Qui cx frigida, aibum alvi profluvium fine febre vocatur (excipitur autem ille quem
Gaknus abadipe, acalore igneo Uqucfado proficifci tefl:atur) quando nimirum crudus ac
pituitofus humor perpetuo delabitur , xgrumque abfque magno dolore paulatim languefcere
facit. Atque hic quidem fluxus omnem promifcue retatem, hyberno potius quam a'ftivo
tempore infeftans , ad multos fjepe menfes , nonnunquam ad annum durat. Tametfi fine fcbre
minufquc lethalisfitquam cxteri , non inter eos cenferi debettamen , quem Hipp. in pracdid.
1.2. f 2. mitem&parum durabilem efletradit; quod hic diuturnus & difficilis admocium de-
prehendatur. Cum hujus mali caufa fit cruditas pituitofa redundans ex frigore , qux tranfpira-
tionem & circulationem impediat, colleda,& a prscipuis corporis partibus ad inteftina abeat,
curatioprimo a clyfteribus abftergentibus qui melfilveftreimprimisrccipiant, incipit. In-
terim corpus fyrupis ahquandiu fimilibus prasparatur. Dchinc zd vidicem Ipecacuanha , tan-
quamadfacramanchoram, confugiendum , qua nuUum prxftantius aut tutius , cuminhoc,
tumin plerifque aliis , cumvelfinefanguinc, fluxibus compefcendis , natura excogitavit re-
medium. Quippe praeterquam quod tuto & cfficaciter tenaciflTunos quofque humores per
ipfam alvum, faepifllmeautempcr vomitum ejiciat , & aparte affedaderivet, vim quoque
aftridivam poft fe relinquit. Non enim vomitus folum fponte fuperveniens , ut ait Hipp,
Aph.15.1.6. fed &arteconcitatus, fub eodem Aphorifmo comprehendi poteft. IUud vero
hoc modo perficitur. Dragmx dux Radicis Ipecacuanha in |iii) . vini coftae , vel pcr nodem
maceratie , cujus infufumcum vel fine oxymelis |j. exhibetur. Poftridie femel atque iterum
pro re nata, fecunda imo tcrtia ejus decodio rcpetenda , tam quod xgri debiliores eam facilius
feranf, quamquod aftri£toriae)usvis tunc magis eflftcax appareat. Cieterum nuccs Pinhonis
(quibus vulgusimperitumnontamutiturquamabutitur) cum vehementer pervomitum&
feceflum exturbent,fi ex prsfcripto exhibeantur, haud exiguum commodum pricftant.Rcc.nu-
cleosfexvel fcptcm, ablata tam interiori quamcxterioritunica, conterantur amygdalarum
inftar pro emulfione , addito momento facchari & fol. fen. g). vel gjl?. feminis anifi gi^. in pul-
verem trita mifceantur , fiatque paftiUus in furno ficcandus. Sic nuces Jnda , quarum nuclei
quam Pinhonis prxdifti benigniores , etiam citra uUam praeparationem , dignitate iUis non ce-
dunt. Deinol. dcCopaiha guttx aliquot faccharo diflblutae, oriex ovo forbiU, fiveanoper
clyfterem immittuntur. Qu,od firemediahxc enarrata, fortc nonin promptu fint, eorum
locum Mechaocanna, vel pugilius feminis Ricini Americani in fpiritu vini macerati , fup-
plerefolent: hoc fiquidemhumoremvitiofumacredundantemfortius, iliudvero benignius
educit. Non parum quoquc hoc morbo exhauftos reficit decoftum ligni Cacaranda & Saflafras
indigenum. Accedant jufculagallinarum additoaromatummomento ovivitello, atqueim-
primis croco tcrreftri Fr^/f « , qu3evirtute& tin£turaipfo croco non multum inferior. Em-
plaftrum fuper ventriculo imponaturexGummi Icicartiba, hzli^zmo dcCabureiba&c Copaibay
vel ex pafta de Tipioca , vino dc Acaju , pulpa item prunorum Jraca , flore Nhan/bu , atque duo-
bus ovorum vitelUs. Adhxc tofta potius quam liquida aut frixa aUmenta eUgat , idque faepe &
parum. Vmum non aquambibat, eiqueindantur guttulae aUquot olcicort.arant. pra;cipue
tum,cumventriscruciatus inftarcolici,adfit, quemvefparum quoque ( Maripofas Hifpanis
didae) niduscx vinopotus, velventriimpofitus, clementermitigat. IdcmfcUciterprxftant
Herbae caftae five mimofae in aceto frixae. Quando neceflTitas ad magis corroborantia & aftrin-
gentia compelUt,his & fimUibus remcdiis quae BrafiUa profert,utendum Summitates fruduum
Bacoba aut Banana femitofta aut arefada cx vino rubello vel vino de Acaju & immaturo pomo
lanipaba. Teftse teftudinrs fluviatiUstoftaerafuram&corallum albummaritimum omncsin-
colaein hoc fluxus genere , feliciflime propinant, quod valideaftringant. Idem prxftant je-
curcapreae toftum &ex arte exhibitum; & caftanea celeberrimx arboris Cedri BrafiUenfis.

Cap. XII.

T>eT^enefmo.

CUmomniaquxadventrisfluxiones fpeftant, inexamcn revocafle neccflTumfit, opcrx-
pretiumduxi,caquKcircaTcnefmum, (Bclgis ^jupploop/ Lufitanis Pticho did:um)
cottidieobfcrvavipauciscxhibcrc. Morbus nimium familiaris & mcrito formidabiUs prx-
gnantibus , quod foctum fimul cum focta , mifcrc cxtinguat. Irritus cnim hic conatus cx quo-
vis acri & ulccrifcro humorcano adhxrefcentcnatus, nuUam aliquando nififpumx vclfan-

• guinis

bEMEDICINABRASlL. Ll8. IL i^

guiiiis aut puris cxcretionem comiteni habct. Quibus/i oculi niftantes, inquietudines, crucia-
tus, long3E vigilia: atque excubiae nofturnx accedant, tunc aegre finirifolet. Exaliis fubindc
dyfentcncis fluxionibus nafcitur hic morbus , quibusmedetur acfinem imponit, curatuque
tunc eit facilior , cum tantum fint reliquiae &fanies ulceris inteftinirefti. Interdum veroex
pituita acida & bile mordaci dyfcnteriam prscedit, quac 11 non exturbatur /eam lcthalcm effi-
cit. Quemadmodum enim omnes morbos fuccelfione deteriores fieri conftat , ita prxcipue
huncobjaduramvirium&doloresprargreflbs. Quando ex fuperioribus ventris partibus , vi-
delicct ventriculo, mefenterio & intelUnis materia cruda delabitur ; praeter inceftiones & re-
liqua qua; anum refpiciunt , caufa fovens revulfione per vomitum tollenda, idque praeftantif-
fimoatqueufitatifllmo illoremcdio, Radice IfepAcicmha. Eadem porro curandi ratio fere
circa externa, quxeft infanguinis profluvio,eaque humidis fuflimentis & fomentis aftrin-
gentibus tepefa£tis ex foliis arboris ^^-mV^, Araca, AcajnSiL fimiHbus,fi protuberctaut hiet
anus; fiulcus adfit,facculis exlade, femine pfyllii & cydoniorum , ^^yo^rc fummitatibusac
niaivie floribus, inftituitur. His enim. tumintus tum foris continuc admotis, multum promo-
vetur ; quippe quod fymptoma ipfumque adeo morbum tollunt. Allium quoque affatum , fi
caufa plane frigida , cumfucceflfuadmovetur. Somnus qua fieripotcft, concilietur •, primo
pukibus ex Carima. & hordeo. Qu^ibus fi minus provocetur,lcnocinia foporiferaaddenda fiant,
interponendo clyftercs abftergentes. A motu quoque & exercitio corporis abftinendum,
quo fpedtat illud Celfi confilium haudquaquam negligendum : Cumin ommfiuore ventris, tum
in hocprttctpue tenefmo , neceffe eft, non quoties libet dejidere , fed quoties oportet, ut hac ipja mora in
cottfuetudinem ferendi oncrii mtcfima deducat. Si tandem aftringentibus remediis internis fluxi-
bilitalem humorum cohibcre conducat, pra:ter fuccum ftillatitium pomi/.?;^/^/z^,jimmaturi,
rafura infuper ligni fandi Brafilienfis , QXi^i&Iacaranda, ut & nuclei fruftus Gueticaroi triti &
jejime ex convenientiliquorchaufti, eximie profunt.

C A p. X 1 1 L

T>e Cholera.

PErniciofus nec infrequens his quoque regionibus eft fluxus ille qui Cholera dicitur. Mor-
bus femper fymptomaticus & vere acutus, ab aere calido & humido , corpus perpetuo am°
biente , immodicoque fruduum fugacium & horariorum efu proficifcens. OmnemiEtatem
omni anni temporc infeftat. /Eftate tamen ab aeruginofa porracea atque jeftuante bile , potu
calido intempeftive accedente , juventutem vehementius exercet , cum fubita qaadam fpiri-
tuumefFufioneaclypothymia extetris & fuliginofis vaporibusorta; adeo, ut fi ante viginti
quatuor horas non evadant , fuccumbant. Quod ex manifefta diagnofi conftabit , fi nimirum
pulfus debilior , autimpedita rcfpiratio, exccriorum membrorum, tum fudorum frigiditas,
fummum interiorum circa cor incendium , convulfionefque interveniant. Hunc humorem
efFerum & quafi orgafino adfuperiora & infcriora dclatum compefcere, res profedlo haud
exiguae diificultatis eft. Primum ad ea remedia quae cor, vcntriculum ac inteftina modice refri-
gcrando & aftringendo corroborant & furorem acerrimae bilis retundunt, confugiendum.
Corpus cnim evacuare (etiam invita Plethora & Cacochymia)quamvis benigne,periculo non
caref, tum quod vires collapfae atque exhauftae, ulteriori irritatione reformidandae fint. Ultra
Tamarindos,quoshaecterraproducit, quasque biliofos & accenfos humores rcfrjEnant nihil
tentandum; fed fyrupis potius & condkis dc Murucuja , lanipapa, limoniis, arantiis, Araca,
Guajaba ; ut & Ficubus Indicis, Ubapitanga,Murccy, imprimis Tipioca uteris , caeterifque me.^
dicamentis roborantibus, & refrigerantibus ex Tipioca. Externis quoque fequentibus infiftes.
Eomenta&inundionesfintexaftringentibus & refrigerantibus. Tum cataplafmata expor-
tulacarecentisplantaginis, myrto, Araca, oculis arboris Imbaiba confcda, qua: cumaceto
praeparata rite aegroto impofita, praecordia fovent, vcntremque ac anum affli6luni demul-
cent. Clyftcresejufdemgeneris^modotantillum temporisfuperfit) requiruntur, cjEteraque
remediaincapitededyfenteria &inflammatione aniprolixe enarrata. Verum, quemadmo-
dum haec faepe auxilio funt,non raro confuko ob tcmporis anguftiam & morbi f3:vitiein,omit-
tuntur , confeftimque ad foporifcra dcvenitur. Qu^e duo potiffime funt decantata illa fuperius
tradita. Extradum Croci Bontii , & conditum nofh-um magiftrale , tam in anum per clyfte-
rcra, quaminospcrpotioncmcxhibita. Linimenta dcnique opiata , capiri & pcdori admo-
vcrc convenit. Adeo nihil tutum nifi fomnum omni induftria concilies. Cholcra ficca eifdem
remediis fere curatur , maximefiregionehepatiscornex cucurbituIaeappUcentur, quaecum
potentiffime per fuftioncm opcrcntur , merito de iis hoc teftor , quod Galenus de Europaeis,
quas in colico affedu incantamenti inftar opcrari tradidit.

D 3 Cap,

30 G V I L I E L M I P I S O N I S

C A P. XIV.

T>eT>yfe?iteria.

SEquuntui- fluxuS cum febre & fanguine, ut funt Dyfenteria, fluxus hepaticus & inflammatio
ani, Lufitanis5/c^oabufive<ii£ta. Affedus Dyfentericus nimium his terris efl: familiaris.
Oritur potifllmumexfudoribusvi frigorisnoaurni acventi mediterranei fubito admifll re-
troaftis ; tum fruftuum fugacium&fieculentipotus immoderato ufu, acccdenteaerecalido
&humido HjECcxcretiolanguinolentalicet pari vchementiaperomncs Indiasfa2viat,num-
quam tamen in Brafilia morbi Epidemici inftar graflatam , alioque per contagium migrafle,
conftat. Qoo non parum Conferre videturinfignis aeris fereuitas & motus , fiquidcm a folis
& venti oricntalis airidua illuftratione atque agitatione , femma quafi contagii difpelluntur ac
prohibentur. Itautperpetuonobisfporadica&popularis, nunquam vero Epidemia exiftat
Dyfenteria : cum alias pertinaciflima aliquando malignitas , fi in alio quopiam, in hoc morbo
imprimis apparet. Quibus excrctio biliofa, adifta & fpumofa, ut in Juvenibus fepe videre eft,
merito ab Hippocrate habetur calamitofa atq; fun<-fta; quippe <\nx nuUis remediis cedat, licet
hxc tellus , nobiiiflTima minimaque vulgaria auxilia mcdica producat contra malum tam
familiare , & prsftantiorainduftria ac folertia hominum indies fufcitcntur. Verum miflls iis,
qjce fatis fuperque jam anre ab aliis de natura & curationcDyfenterix dida funt,ea tantum pro-
fequar , quibus potifTimum differant ab iis fluxibus qui in Europa grafl^antur. AfFedui huic
(prsfertim fi multa cacochymia adfit) tot fimul folcnt fupcrvenire Symptomata, tamque hor-
ridi cruciatuSjUtfaEpiflTime anguftia rei &temporisIegirimammethodumremorentur. Hac
itaque neceflTitatc exigente , venam tundere , haud confultum habent (nifi ipfo quidem princi-
pio , aut febre atque hepate afFcfto id maxime poftulautibus) quoniam , etiamfi revellendi
indicationi fortefatisfadumeatur; malignitati tamen materiae morbificae &virium inopiae
malefit, quodrarooccafiodeperditumrefarciendi, adfit. Porro,veIfoloRheo, vellaxativo
quovis benigniflTimo mordacem humorem provocafl^e, partifque affeda: cruciatus ingemi-
naffe , aegro pernicicm nonnunquam attulit. Si quando tamen evacuationi locus , radicem
Jpep.icuanha , exquititiffimum naturae munus , fyrupis laxantibus , caeterifque remediis pvx-
ferre conducit: quamvis ingenue fatear, omnes pariter incolas ad fudorifera & cordialia,quam
adpurgantia, benigniorahcet, inclinare, etiamtunccum acquemagna cacochymixquam
ulcerationisfignaappareant. Interim morbodurante praeter confolidantes , abftergentes&
refrigerantes clyfteres , nutrimentis & anodynis cx jufculo gallinarum hordeacco aut furfura-
ceo , lade caprino chalybeato & fimifibus infiftendum. Pras caeteris pulmento ex Tipioca &
emulfionibus inde fadis , quod multis indicationibus fatisfaciant , utcndum per inferiora
aeque ac fuperiora , quippe mirifice confolidante & refrigerante qualitate partes afflidas de-
mulcent, fluxionesquoque ruentes compefcunt atque coagulant & orificia venarum clau-
dunr. Quod fi neceflTitas ulterius infurgat, viribus corroborandis &fiftendis fluxibus , hoc
eleCtuarium magiftrale opiatum a g f? ad | j. identidem exhibere foleo . Rec . pulpa: fcu
carnis cydon. 5 v j. Conf rof rubr. de Araca & Gtiajab. a ^iiij. Diafcord.Fracaft. liij. Confed:.
Alkerm. Diacinth. an. Sij.Trochifc. Deterrafigillat. Decarabean. §iij. Coralrubr.pp. lap.
hjrmatit. pp. an. Biiij. ambr. grif Brafil. 9ij.f5.fang. dracon. laud.opiat. an. giij.Bol.Armen.
Biiij.fpec.Diamargar. frig. gij.requies Nicolai 5). Rob.fruft.Mureci & Murucuja an-lij.Syrup.
Granat. Diamor. Araca-goacu an. q. f F. Eleduarium. Vel optimam illam Bontii opiatam.
Rec. opii eleft. fang. Drac. Benzoin. Croc. Oriental. an. p.e. ambrae nigrae partem terriam,
conjice in vas vitreum oblongum & coUo angufto , afFunde aceti e vino fortiflimi tantum , ut
maflam fuperemineat in fundo tres aut quatuor digiros. Vitrum bene claufum & obtura-
tum, radiis folaribus expone. Haec omnia hoc modo colata, fortiter cxprimantur, expreffa vi
folis condenfentur , inque confiftentiam extradi cogantur. Hujus dofis agr. fex ad novem,
in formam catapotii coadavelincochlcari convenienti liquore diflbluta , porrigantur , ma-
xime noftu, quod fummoperc tunc inteftinorum mala cxafperari Iblcnt. Ea quoquequx
lumborum , vcntris & jecinoris refrigcrio & robori funt , neutiquam intcrmittenda. Prxtcrea
fingulis vicibus, quibus alvusdcjicirur , fomentis tcpidis , iifque qux confolid.int , immiflTis,
putredincs &calorcs, vclptaefentcs, velfuturi avertantur. Dcquibuslatiusdiccrurincapite
dc inflammationc ani. Porus quo aeger utatur,ptilana fit.cx dccofto de Carima. Ovum quoquc
forbilc cumtribusquatuorve guttulis olci Copaiba admodumconducir, quodconfortando
fimul p.irtcs Ixfisconfolidct, ac proinde totidcm guttulx cum albuminc ovi cx bombace
ano inditaevclpcr Clyftcrcm injcdae folamcn adfcrunt. Aflata clixatis prxfcrantur. Pacola
& iB4;?4w/t fcmitoftas , faepe proaUmcntomcdicamcntofoaccipiat.Iidcmquoque fruftus dif-

fccan-

deMedicinaBrasil. Lib. II, 3i

fccantiir Sc in fole ficcantur , atque in maflam , addendo aceti momcnto , coguntur loco pa-
nis. His accedunt plurima alia rcmedia nativa, aftringendi fimul & refrigerandi qualitate pol-
lentia, quxprimi incolx partim utarcana celant, fecumqueinterirecupiunt, partiminno-
tuere & in tradatu de fimplicibus tradita funt.

C A p. XV.

T)e FIhxh ahi Hepatico.

ANno 16 3 8. uibc Salvador in Bahia, menfibus admodum pluviis obfcfla, nulla clades xque
exercitum noftrnm attrivit , quam fluxus fanguineus , fignis & curatione nonnihil a Dy-
fenteria diverfus(vide de Iiujus morbi caufa Platerum & Sennertumjqui,licet non minus quam
illa pehiiciofus , fymptomatibus tamen longe minoribus comitari folet. Sxpe enim ad finem
ufque,abfque uUis torminibus,cruciatibus,exulcerationibus, cumque facili excerncndi modo,
exirtit. Dejedio autem hsEC eft, vel puri fanguinis, vel cum grumis vel loturie carnis fimilis; id-
que dupliciter fit : vel ab atonia hepatis , qux licet curata , ad priftinam cruditatem rcdit :
velaquantitate exvenismefaraicis atqueinteftinisregurgitante, qua^plus timoris quamde-
trimenti inferat, & juventutem maxime infeftet. Quippe tales excretiones aliquando febrium
acutarum criticiE habentur , exque eutonia jecinoris, non inteftinorum exuiceratione cau-
fatze liint. Fit demum hic fluxus ex qualitate fimul , orificia venarum corrodente & referante.
AtquetuncquidemDyfenteriampropter ulcus&dolores inteftinorum mentitur. Eaquxex
hepatcprofluxio fit, iis remediis oppugnanda , quae confirmando jecinori liiam operam tam
intrinfecus quam extrinfecus dicarunt. Raro in principio folamen uUum a clyftcribus confo-
lidantibusautanodynis accederevideas. Vensefeaio , tametfi inreliquis fanguinis profluviis
vix admittatur , inhoctamenaveteranisincolis laudabilis habetur: noftratibus veroutique
mollioribus, intenfiorique calori nonafluetis, cautius ac parcius inftituenda eft. Immoin
cucurbitulis revellentibus , lumbis ac natibus impofitis , aliquando fubfiftendum. Reliqua
qujE tradu temporis exfurgunt circa curationem , quumDyfcntcrlcis affedibus magiscom-
munia funt , iifdem remediis , in capite de Dyfenteria monftratis , propulfantur. Ad eum au-
temfluxum qux exatonia hcpatis nafcitur , compefcendum , irriti, ut plurimum, curandi
fiuntconatus, itautprxviriumlapfunequidem Rhabarb. myrobal. aliaque fimilia adhibere
confultumfit, acproindeadopiatafxpenumero confugiendum. Utfuntimprimis Extrad:.
illud Bontii , noftrumque conditum magiftrale fuperius tradita. Quod fi ex acrimonia malum
profluxcrit , ad femina frigida recentia accedendum. Tum ad ca omnia quze urinam benigne
provocant, utfunt ,decodum Iuyipeha m3.ns , x^dicis Jraca , frudus Alkekengi , rad.liqui-
rit. Erfamoira, Erva de Capitaon Sc Fagimirioha,atqiic fimili^um qujehepatis & venarum mefa-
raicarum ardores mitigant,& onficia demulcent.Horum prae csteris palmam obtinentEmul-
fiones & pultes qnx Carmta did^e ex Tipioca de mandihoca. Inter frudus in pretio habentur, la-
nipaba , Mmacuja, Guajaba , Araca minor & major, qux pyra & pruna funt Granatenfia. Aqua
quoque ftillatitia ex canna faccharea & flore Guabiraba cum albumine ovi pota , addito mo-
mento fucci aurantiorum. Denique cataplafmata ex portulaca & Erva moira cum aceto tem-
perata , dorfo & ventri applicata , mirifice intemperiem hepatis folantur , fiuxumque inor-
dinatum compefcunt.

C A P. X V I.

T>e Vlcere &■ Liflammatione Ani,

QU^e a Barbaris meaque longa experientia circarationem&curationem tam funefti &la-
mentabiHs mali confecutus fum, in medium proferam. Hunc alfcdum Lulitani Buho
^?f/C;^/oabufivevocant, velquod dolor pruriens principio fentiatur, velquod gangra;nam,
sequeacpedumillivermiculi, inferat. Ufquam terrarum adeo quam in Brafiliahoc malum
graflari attemine obfervatum memini. Nil autem aliud eft , quam incendium & corruptio ani
cum ulcere depafcente , fine vel cum fanguinis fluxu dolorifico. Hunc morbum , aut prxce-
duntfluxionesDyfentericjecuminteftinorumcaloribus; autper fe, &citra ullum morbum
prsvium ingruit. Cuni Dyfenteriam priEcedentem habet , & ob medicinam adhibitam Sym-
ptomata excretionefque ccflant , non nimium fidcndumcft: nifi forte fudor caUdus&muI-
tus pulfufque ac caetera omnia refpondeant, Detenta fiquidem materia acerrima , a calore ni-
miojamaccenfa, maximequeafquaflente & fordida corporis colluvie intus alta, magnum
putredinis gradum , cum tam atroci dolore & inflammatione acquirit, ut mufculum fphin-
derem atque ora venarum hasmorrhoidalium ftatim exedat. Unde fluxus cruentus exoritur,

alti-

g^ G. VlLIELMtPlSONIS

altiurq; adinteftinorum tunicas afcendit, tam deformi afpcdu, ut anus late didudus eioacce iil->
ftarlivido & plumbeo colore appareat, ac turpiter patefcat. Nonnunquam vitmmlioc per fe
manifeftatur,nimirumexdoIore,cum retentione excrementorum, qux^ jccinoris ac Mefarei
calore arefeda atq; indurata,non fme maxima difficultatc & cruciatu cgcruntur, egcftaq; nigri^
cantia apparent. Aliquando vero, ingenti licet conatu,niliil prorfus ejicitur (ut ipfe in me quo-
que expertus fum ) ano multum prominente. Hinc atroces ixpe dolores ex retentis faecibus
fufcitantur, quos febrcs poftea , laffitudines, vigilia:. pulfus vehementes , cpndtatio ftomachi,
ac capitis imprimis dolores & ^rdores fequuntur. Quamobrem, antequam malumferpat (fer-
pit autem citifllme ) internis & extcrnis laxantibus & refrigerantibus remediis refiftatur. Cly-
fteres cjufdem f^cneris femelatque iterum admoveantur. Suppofitoriis,inunaionibus lava-
cris bahieis , fufFumigiis perpetuoinfiftendum. Vensefeaiones praecipue non ncghgantur.
QLubus omnibus fi niorbus non brevi cedat,proculdubio inlethiferumdcgenerabit. Mul-
toties pr2etereafiericonfuevit,utnullomorbointeftinah, vel quovisalio figno prscedenti,
parti minus fenfibili feminarium clam infinuctur, ipfumque a;grum & mcdicum in principio
lateat. Quod , quoniam gangrxnam non raro inferat , incurabile habctur. Si autcm prodat
fe malum, prxvia utcunque hac diagnofifieri folet,ut, fpontanea laffitudine, capitis& mem-
brorum doloribus, appetentiae cibi languore , cahda totius corporis intemperie , infomnus,
pulfu arteriarum inxquah nimifqueceleri,abfquemanifeftapodicisaffli£tione, nifi forteali-
quoprurituautinaniexonerandialvumdefiderio. Qiiamobrcm in omni inteftinah prxcipue
afteau,de anidifpofitioneMedicipercontarifolent. Quo incolx Empirici non contenti, vifu
«5c tadu explorant podicem,num aliquid preternaturale appareat;mox pulpae hmonum affriau
partes illas tentant & dolores excitant. Differt autem ab hxmorrhoidibus hic afFcftus , fe-
quentibus potiffunum fignis. Gravis capitis dolor adeft , ac hiantis late ani oftium fatifcit.
Dein, ratione prognofeos, quod morbus hic Bkho (ut barbare loquar) nonnunquammortcm
& quidem confeftim adferat ; haemorrhoides autem non item, quaz eifdem, quibus in Europa
mcdicamentis , imo fohs hirudinibus Brafilienfibus curantur , & liquore pulpae Nucis Cocos
putrcfaftx faipius admoto, mitigantur. Cacterum, qui contra hanc labem fe tucri ftudet, aqua
marina frigida vel tepida&hmoniorumfuccorecentium,anum,quotiesventremexonerat»
probe abluat. Quando vero ex mdicus fupra didis conftiterit malum invafiffe & ferpere altius,
doloris atrocitas, haud permittit , acribus medicamentis vel per anum , vel per os uti , fcd
blandiffimis. Si lapfus virium contra indicet venaefeaioni, cucurbitulae infra dorfumaffigan-
tur. Exinde ad clyfteres refrigerantes , confolidantes & adftnngentes , qui anodyna imo ftu-
pefacientia opiata recipiant, progrediendum. Pofteaveterumincolarumritu, aquafaccha-
rea, ^ummi tragacanth. amyl. exTipiocadcMaKdihoca^folmz, duobus digitis infertis pofte-
rioraproluantur. Pofthasc,diIutumexcerufra,aquarofarum &fior. Otiahiraba, faccharo ru-
bro, ovialbumine&IaacmuUeriscummomentoopuconcInnandum, in quo txda made-
faaa , ano profunde immittatur, idque frequenter. Idem fere praeftant herbae qua;dam nativJS
mx cxteris contra hunc morbumreceptaeufuquelongocomprobata;; utfunt, foha &flo-
resutriufque Pagiminoba & Tapta arboris longe prxftantiffima; , addita ErojaMoira, toties
infertaquoties defidendo tieda: vel fuppofitiora intromiffa removentur. Qupd fi pars affliaa
manuumattaaumreformidet, fuffimenta ex emolhentibus & ficcantibus fubftituenda funt.
Porroquantum ad viaus rationem , alimentis frigidis & roborantibus maxime uti convenit,
irritantia autem cane pejus & angue dechnanda. Abfit motus corporis. Quum vero opu ufus a
multis tantopere extollatur per omneslndias, ubimorbiacutifllmi,imprimisventrisfluxus
maho-ni , graffantur , profeao advcrfus hunc ani affeaum cgregie opirulari , expertus fum .
Convenit ut vcntriculo vacuo nec cibis deinde replendo, aflumatur : Tum & poft totius cor-
poris cvacuationes ; fecus enim peaus opprimit hoftemque introcludit. Si dolor atrox vcro
cx reliquiis tantum materiae calida: & mordacis fuperfit,morbumfimuI&fymptoma toUunt
opiata . Qupd certe aperte propter tria quae adfunt hic fieri confuevit , nempe infomnia ,
fluxiones contumaces & vkium proftrationem ex ingenti dolore.

C A r. XVII.

T)e Morhk Mulieribm &- Infantihus Familiarihus,

QUod olim a prima ftatim hujus regionisinvafioncMcdiciLufitani dcMuheribus & In-
fantibus,antcquam vitia yitarc didiciffent, id ego jurc denoftratibus hodie conqucror.
Maxima enim caium pars calamitates incutrit partis iftius nobihoris,qua/fAr«w dignofci-
mus; imprimis quidcm f rigidam utcriintempericm , undecxtcra mala,tam matri quam in-
fanticnafcuntur. Infucta: calori diurno & frigori noaurno mulicrculaz noftrac obeliorcs &

fcdcn-

deMedicinaBrasil. LiB. II. 3 3

. rcdentai-iit; , aei-em fngidiorem dejeais veftibus ac ftragulis, captant. Quo fit, ut paulatim no-
xium lioc & penetrabile frigus , foecundumillum alias natura; agruni , dcbito & naturali ruo
caiore defraudet, fterilitatemque , finon penitus inducat, tonum tamcn ureri dcjiciat. Ita
utfivitalem , rarotamen longaevum foetum edant. Accedit potus illc frigidiirmius , quem
domi ex acidifllmis Limoniis conficiunt : tum nimius & alfiduus frutluum horariorum
ufus. Unde tandcm cum ipfo ventriculo uterus , ob atfinitatem mutuam , fummc rcfrige-
ratur, profluviumque & hydropem patitut; imo propter debilitatem ac laxitatem hga-
mcntorum, ejusahquando procidentia fuccedit. Quidmirum figcncrationi dcftinata ma-
trix ob ortam intempericm magno illo natura: opere deftituta , cloacx inftar tot excre-
" mentorum & cruditatum fiat reccptaculum , inque varias caiamitates mulieres detrudat.
Aftirmare aufim noftratium ut & Judazarum (quae intcmpeftivis balneis ex reli<Tione ob-
ftriftas ) ne quidem dimidiatam partem profluvia uteri evadere. Quod , vel ex pudore
vel negUgentia dum occultare ftudent, palhdx , exfangues, triftes & viris ingratx, tanto
temporis decurfu , conduphcare malum folent. Hifce morbis , partim ex inftitutis au-
thorum , partim methodo Incolarum remedus nativis occurrere oportet. Cum enim
hic affedus , hcet aliquando compofitus , ex frigiditate tamen potifllmum natus cenfca-
tur, cahdis curari poftulat. Quamobrem abftinentia fit a fruftibus frigidis, laducis, po-
tuque omni frigidiore & crudiore. Ob imbecilhtatem corporis fint coopertce , nodu im-
primis, loco a mediterraneo vento hbero vivant. Venjefedliones requifitai vel ad de-
plenda vafa , vel ad humores derivandos , fuccedant. Purgationes ex mafla noftra Pan-
chymagoga , ad pituitofam cacochymiam praeparandam & minuendam inftituantur. Cx-
tera evacuantia, prxfertimtunc, cumprofluviahscmodum , tcmpus & colorem variant,
fecund. Aphorifm. 36. lib. 5. non negligenda , quibus prxmiflis opiata fubfequantur,
quod iis mirum in modum vires reftituantur , humorefque ruentes coagulentur. Deco-
ftum poftea Carcaparill. & radicis Fifqtietra atque Fbiraee ad fudores & urinas moven-
das , quodque robur addant partibus , dies ahquot exhibendum. His ahifque ej ufcemodi praz-
miflfis, locus affeCtus confiderandus , cui imprimis conducit mel filveftre decantatiiri-
mum remedium in hoc & fimili affedu , infigniter abftergens & confortans •, tum ven-
tricuh & inteftinorum , mox renum & uteri cruditates & vifciditates , digerens. Exhibe-
tur jejunis utcunque vel fimplex vel compofitum hoc Medicamentum addito vino Hi-
fpanico & aromatibus , tum & caepis fi nihil impcdiat , ad confiftentiam vini coftum.
His fuccedat exercitium. Si neceflitas major urgeat ante didum potum exhibitum , per
fpatium femiliorae circiter ingrediatur balneum ex aquae fontanae partibus tribus & una
vini confedum, cumMyrta, artemifia, foliis piperis longi , Betele, CMalva ifca Czmomcl
filveftris , <^lbahcica , Mentaftro , laborandi & fimilibus , quas profert Brafiha. Hsc per
duodecim vel quindecim dies pro re nata continuentur , ex quo fingulis vicibus probe
abfterfae , corpori corroborando aliquid aUmenti capiant. Veftitce fedcant , & fi de do-
loribus uteri quaerantur ., per infundibilum , fuflitum ex calefacientibus & ficcantibus ac-
cipiant , tum & peflaria fyringafque , fi maritatac fuerint. Quin minime contcmnendum
olcum ihud ex toftis vcrmibus in palmis viventibus, confeftum-, quod circa umbihcum il-
hnitum , multum prodeft. His & fimilibus remediis haud vulgares effedus vidifle conti-
git , & qua; inter fteriles habitx , fibi & generationi convaluere. Ex imprxgnatione ma-
gnum fubfidium ob ficcitatem & duplicatum calorcm iubfequi folet. Hadenus de Mu-
heribus non gravidis. Sed quia uterum ferentes magis diflblutum fxpe modum infti-
tuunt, laxatis appetitus habenis, plurima vitia incurrunt: quibus haud facile eft appli-
care raedicinam quod vel difiicultates pariendi vcl abortus promoveant. Infantes enim
in iucem editi , vel levifllmo extinguuntur morbo , minorque pars ad pueritiam pcrvcnit.
Huc accedit quod pracduris ilhs ac ftriftiflimis fafciarum involucris non cxiguo fanitatis
difpendio , conftringantur. Cum tamen Indigenae ipfique quoque Lufitani , miflls iis qua:
fummopere perfpirationem impediant , ab ipfa nativitate denudato corporc, capite prcE-
fertim , infantes feliciter educari frigidaque eos tempeftive lavari fatius exiftiment. Nutri-
ces denique Brafilienfes & /Ethiopiflse , lafte fuo faluberrimo complures noftratium
infantes enutriunt ; cum Europzeis muherculis lactis vires ingenita; , ob fupradidum vi-
vendi genus , non raro depraventur aut extinguantur. Prieterea haud tutum exiftimant
Incolae ante biennium fubftrahere nutricem; quod tenelh , rautationi huic ferendje impa-
res, fcnfim deficiant; vixque bimuh, morbos graves incurrant. Hincfit, ut toties triftes,
decolores, aquofoque humore inflati , ob debiliora vifcera extenuentur, durifquc paula-
tim hypochondriis contabefcant. Si quae medendi pra:fidia adhiberi contingat , raro pro-
funt. Quaedam tamen , longo ufu comprobata ab Erapyiicis accepi , eaque potifllmum

E extcrna

34 GVILIELMlPlSONIS

externa, ut unftiones , friaiones, fuffumigia, illotiones, cataplafmata , & emplaftta emoi-
lientia , attenuantia , & aftringentia. Ex omnibus probatiflimum quidem amplexus fum
(nuncemplaftri nunclinimenti forma pra;paratum) quod ex radicibus d' Erva de Capitaon&C
Nimphes, cumolcoearundemhcrbarumAninge& capparum, atque fimiiibus concinna-
tur, & per multum tcmpus applicatur. Internofiremediolocus, extradum ex cortice F/&i-
raee ad mcllis confiftentiam aegro propinatur , gratumque & tutum eft medicamentum.
Prseter lumbricos inteftinorum , quibus divexantur pueruli , vermium quoque genus exi-
guum & fordidum in ventriculo (ut in diffeaione infantium aliquoties vidi ) generatur,
quorum morfibus proveftioris quoque a^tatis homines , invitis medicamentis , interire faepe
continf^it. Nihil horum videre eft in Brafilienfibus Mulieribus vel carum fobole. Nam
robuftae , vegetse agilefque , five prsgnantes , five pucrperje , vivacem enituntur pro-
lem. Antequam finiam , illud fubjiciam , quod non prorfus extra limites inftituti no-
ftri fit , fed mter Ariftotelis forte difcipulos de viribus imaginationis & fuperfoetatio-
ne , lites movebit . In Paranambuco Anno 163». ex Athiopifla & Lufitano Ge-
melli Mafculi nafcebantur , validiflirai , alter alba cute , alter nigra , crifpis capillis , ocu-
lis csfiis,

C A p. X V 1 11.

T^eMorhisContagiofis.

Vldere eft in Brafilia morbos Endemios familiares , imo malignos , licet rarius , e tetris &
fuliginofis cxhalationibus , terrse paludofie & aquse ftagnantis natos^ nulli autem ex
mutationetalitempeftatum, quxftatistemporibusfaeviunt, autfyderummaligno influxu &
noxia qualitate cjelitus defcendente, oriuntur. Anno 1639. magno noftrorum com-
modo, juxta finum omnium fandorum, tertia pars claflis Hflpanicx maligno & conta-
giofa febre extinda eft. Quippe hoftis longo& faftidiofo itinere defatigatus, & fubxqua-
tore diu propter folitas malacias hxrens, multa fst.da pluvia , cibique ac potus corru-
ptione & penuria fraftus , paulatim attritus eft. Contigit quoque pecora femel atque
iterum , miro aftrorum afpeftu , pluviis ex continenti ortis , ac moUioris venti mediterra-
nei afflatu , morte repentina periilTe. In tantum vero aeris malignitatem unquam accre-
vifle , ut peftis exinde enata ac graflata fuerit , nemo unquam expertus eft. Mihi bis tan-
tum contigit toto feptennio , febre petechiali laborantes videre , maculis per totum cor-
pus diffufis , morte poftridie fequente. Antbraces maligni crebrius , fed non contagiofi
graffantes , ac curatu multo quam in Europa faciliores , dantur. Magnos autem & fre-
quentiflimos illos Dyfentericos ac malignos afleftus , nunquam in Epidemios tranfiifle
admiratu dignum. Vlcera porro (ut hoc obiter dicamj luis VenereK & alia mala con-
tagiofa & ferpentia, beftias squeachominesmutuaconverfationeinficiunt. Idem faciunt
foetida illa Variolarum ulcera. ,

Qupd autem ad Variolas & Morbillos ("quos Befigas nno vocabulo Lufitani vocant; at-
tinet, etfi non evadant eos Meridionalis Americaslncolae, benignius tamen corripi iis fo-
lent. Citius curantur laborantes , ob perpetuam pororum apertionem , vidum fimplicem,
humorumque minorem foeculentiam , modo ab aere nodurno ambicnte fibi caveant fe-
dulo. Queraadmodum autem ventum declinando facile reftituuntur •, ita per aerem vet
clementiffimum retropulfae, mortem accelerant. Cum febrespaulo vehementiores & ar-
dentiores praecedunt , Lufitani non verentur in principio fecare venas , idque cum fuc-
ceflti. Epidemia: ex accidente bis quantum conftat faftae funt variola;. Neque enim pcfti-
ferievariolxvagarifolentin pueros ficut Profp. Alpinus de /Egypto bisanno fieri teftatur.
Primo , ante annos triginra /Ethiopes Angolenfes Brafiliam ingrefli , & variolas ex A-
frica adducentes, infigni mancipiorum ftrage, reliquos infecerunt. Etnuper Anno 1641.
idemfcre accidit. Ita utaliunde derivata, non inter nos nata Epidemici iftius morbi prin-
cipia, humidiflima acccdente hyeme, per integra rerritoria prope annum, graffata fue-
rint. Lufitani autcm his rcmediis vulgaribus, tanquam facras anchorae fc fidcbant, fuof-
que non infeliciter curabant. Fimum equinum arcfadum & in pulvercm tritum ex con-
venienti liquore itcrum atque iterum aegrotanti propinant. Poftca pcQori & gutturi
defcndcndis , gargarifmo & potionem ex albo Grxco , canna; faccharcx & aurantio-
rnm rcccntium fiicco concinnatam praeparant. Pro alimcnto mcdicamcntofo cx Tt-
fioca de CMandihoca pultcm optimam , pro potu , ptifanam fcu dilutum ex eadem 27-
pioca , exhibcnt. Utrumquc hoc ardorcs compefcit & nutrimcntum fuppcditat. His
facccdit mcl filvcftrc vcl fimplcx , vcl , fi calor obfit , dilutum cx aqua cannx faccha-

rcci;

deMedicinaBrasii,. LiB, 11. 55

tcx qiiod hydromelis inftatr immundities peftoris & Virccrum abfterget, jegfOf«iue fuaviter de-
mulcet.

C A ]?. XIX.

)

T>eLue Venerea,

LUcs quxdam cx coitu non tantum per contagiilm, Vel parentum lijer editario malo in libe-
ros, icdexleviori attaduatque per fe contrahitut , orta potifTuiiumex aUmento foetido
& falfb , potu rancido & corrupto.Jnter Afros non folum atque Indos , fed Lufitanos & Bcl-
gas quoque f aevit, tumoribufque fcliirrofis & virulentis ulecribus, totum corpus infeftat. Quas:
quidem lues huic regioni cft Endemia & Bubai ab Hifpanis & Brafilianis appellatur. Et ficuti
citius fanatur a folis remediis indigenis; ita citius contaminat, quam illa qux lues gallica vulgo
.vocatur & ad Incolas huc defertur. De qua differtationem inftituere non eft propofiti mei, fed
deprxfenti, qu:^ licet in quibufdam conveniat cum illa; accidedtibus &curatione tamen
maxima ex parte diffcrt. Empyriciinitio data opera eam negligunt, quod curationem ante
quintumvelfextuminvafionismenfemperperaminftituiajunt, humorifquC tenacitatem, in
quo mali fomes maxime inhxret , tot menfium intervallum requirere ad prseparationem , crc-
dunt. Vitam interim intemperatam vivere interdicunt, aquoecalida; lavac^rainftituunt, fri-
gus nofturnum , ne perfpiratio cohibeatur , maximopere arcent , carnes recentes , imprimis
ferinas , toftas , remoto omni pifcium genere , prjecipiunt. Vinum permittunt, quod fudores
& fuligines non fine aegrotantis levamine, per poros expellere, comperiantur. Qui abhoc
medendi modo recedunt , fymptomatum quidem pro tempore levamen allaturos , fed poilea
recidivam artuumque dolores fucceffuros, ratum habent. Tandem praeparato hoc modo
corpore, evacuationesinftituunt:mox, eos,quiprcefertimtenuioris fortisfunt, admolendi-
nasfacchareasignefque lucuIentifTmios ablegant •, &foIo decocto, cujus bafis Caaroba & Car-
caparilla, curationem ex inftituto propemodum Europseo, felicifTime abfolvunt.^UIcera quo-
que folo attritu aut lotione Caaroba aliarumque herbarum exficcantium & abftergentium
lucco, tollunt. Indiautemfohis Caaroba nwxxc codlis probalneo, nuncore jejunomaftica-
tis, ulcera, quce perfe non evanefcunt , exficcant & malignitatem extrahunt. Quodipfum
aliquoties per Chirurgos in Nofocomio imitari juffi , & voti nos compotes reddidit. Ne quis
autem fallatur , hsec lues five ex Hifpanica mixta,ut fccpe fitj five fimplex Endemia, Euro-
pceis prsefertim , non adeo parvi facienda five in principio five in progreffu. Neque enim ut
quidam exiftimarunt, intra ^'•■'opicos levior ob haUtuum a fole perpetuam cxtradionem; gra-
vior tantum in feptenrrionalibus regionibus datur. Ac fi no£turnum frigus modo leviter ad-
miflum, apertos diurno calore poros noncum fummo detrimento sgri altius occluderet,
difcufllonem tetrorum vaporum impediret, verfufqae perioftium, in quo dolor, repelle-
ret. Sicut quotidie fit, veliEgrorum vel medicorum incuria, qui differentias diei&nodis
contemnunt. Et tunc quidem male morata ulcera, quibus hoc malo infeftati turpiter fcatcrc
folent, fimaligni illi halitus minus exfpirent, cariem in offibus , csteraque fymptomataj
seque acinpatria caufari videas.

Addam qus de Gonorrhjea , Scantamento Lufitanis dida , notatu digria exiftimavi. Go--

norrhiea fimplex, ficuthauddifficilis habetur curationis , itafacile acquiritur, modo afola

equitatione fub seftu meridiano. A purgantibus initio fibi caventin omni Gonorrhaea, vixque

blandifTima 'ex Manna , CafTia , fyrupis laxantibus exhibent , ne quid cacochymicumprovo-«

cetur aut irritetur. Tamfalutaria contra hunc affedum domi nancifcuntur renledia Incol^e ,

utraro in exotica, qua;in officinis proftant , inquirere illis necefTumfit. Prxferunt, Guabi-

poiocaiba , Lufitanis Pao Fodre, quam cgo Arborem Siliquofam , in traftatu de fimplicibus ap-

pellavi. Ejus radix in taleolas diffefta & in aqua ex canna faccharea deftillata , macerata , ae-

riquecxpofita, eam abfterforia & diuretica qualitate imbuit , quzemane & vefperi pota , pa-

raftatas & renes infigniter mundificat. Cavendum tanlen ne immodice hoc medicamento

validoutare, quod fanguinem ducat. Wiszzccditlunpeba, Canna/^f^^^c^^^^? didafilvcftris,

radix item laborandi , qu3£ noftu (ub dio macerata in aqua fontana diluitur , ejuique diluti

quatuor plusminus unci^e perquindecim circiterdies bibuntur, undc renes & vefica repur-

gantur. Poftha:c pro potuquotidiano, ejufdem cannse filveftris decodo utuntur. Atque

alternatimob calores fufcitatos, manephtifanamfculiquoremex77/'iof.^exhibent. Dilutuni

^z6xc\s<icMalvalfco, Vagmirioba, Fedagofo ,Caapomonga, EmuIfionesexT//'ioc^, nuceCoco

recenti & feminibus frigidis, cannseque facchareos aqua prseparatse/amiliariaiUis funt remedia.

Contra rerentiones & inflammationes lotii, poft frigidam dorfi & pcrinaei inundionem, geni-

talia emoUientibus fomentant, nempe decodo fummitatum Baffri??ha & Imbaiba, floribufque

malva: Americanx & fabarum vulgarium , atque id genus aliis. Calorifica vero , tam a medi-

E 2 camento

36 GviLlELMlPlSONIS

camentis quaai epulis procul efle jubent, ne virulentia & incendium invalefcant. Ego tamen
nimium refrigerantium ufam aliquando noxam intulifle cxpertus fum, quod tonus genitalium
inde debilitetur. Semper enim condonandum efl: Empiricis , utpote exquifitioribus in exhi-
bendis medicamentis quam in difl:inguendis morborum caufis. Qu;ppe ficut ex his mc-
dendi formulis apparet, profluvia geniturae cum Gonorrhxis videntur confundere. Quod
quilevitarevelit, adeatPlat. Ob.pag.7z9. Lang. Epift.2.1. 5-Solenand pag.ipp-v. 45.Hof.
pag. 5 40. Quocirca in Gonorrhjta virulenta malignitate exturbata fubfiftunt peritiores,quando
indicatio aftringendi , confolidandi & ficcandi eft. Quod quidem optime tit balfamo Copatba,
faccharo vel oleo olivarum diflbluto atque per os & penem injeao.

C A p. XX.

T)e Vuhienbm &" Vlcerihm.

TAmetfi pleraque vuhiera & ulcera ejufdem ferenaturce & curaeinnovo hocorbe acin
patria exiftant ; ea tamen in quibus differunt, filentio priEterire nolui. Sicut enim in mul-
tismahs internis confiderandum qus infrahepar fintautquaefupra; ita maxime in externis.
Qua^fupernefunt, prxcipueincapite, multo benigniora &curatufacilioraexiftunt. Tum
quod ab humorum peccantium aftiuxu Ubera,tam quod capitis vulnera aeris calidioris benefi-
cio & fola mundificatione reftituantur faepe. Ea autem (\ux in inferioribus partibus corporis,
maxime inpedibusexiftunt, difficillimcE curationis funt; partim ob perpetuum defcenfum
& mobihtatem calidi humoris in acrimoniam degenerantis ; partim ob facultatem reten-
tricem debiliorem. Atque haec quidem verifllma deprehenduntur , fi tempus anni refpon-
deat , nimirum conftitutio calida & humida ; aeftate enim ficca , fponte vel felicius faltem cu-
rantur. Quid mirum , fi hac regione qux toto coelo ab Europa diftat , vulnera & ulcera
aeri expofita, diverfum quid & peculiare habeant, cum authores paflTim teftentur, non-
nunquam obdiverfam urbis autregionis fitum, aut pejora, autmeliora tum capitis, tum
pedum malafieri. Longa expericntia obfcrvatum eft ab Incolis , oleis , unguentis aut empla-
fl:ris, minusprofici quaminEuropa, ob impeditam perfpirationem halituum. Haud facile
fedimoveripatiunturavegetabilibus qu3e aftringendifacultatepollent; ctiam tum, cumob
malignitatemaltiorem, ad/Egyptiacum, prxcipitatum , alumenuftum &fimilia afcendere
debent. Tamen ab ipfo principio ufque ad curationis finem , five loci affe£ti corruptelx , five
vicins carnis mollitiei invigilantes , nativas fuas aftrigentes & ficcantes herbas , refinas & pul-
veres non deferunt Quod cordariores , praemiflls generalibus purgantibus , tentant. A vino
&frudu imprimisillo cclchn^mmj', fibi cavent. Quia non folum curationemvulnerum
& ulcerum remorari , fed & inpejus difponere, recidivamquefacereconftat, quod calore
infenfo humores accendat. Diaeta utique illis tenuis & refrigerans eflfe folet. Porro iis , quibus
recensinfliaafuntvulnera, duopraecipue hic obfervanda funt. Primo acftum diurnum devi-
tent, ne fanguis attenuetur, venarumque orificia aperianrur, quod ingenti viriura ja£lura
ob diflipationem fpirituum & febrilis caloris accenfionem in caftris aliquoties contigifle
memini. Deinde ne nodu fub dio cubent, unde maximam calamitatem, fpafmos, convulfio-
nesmortemque ipfam pofteaincurrant. Cum veroin curatione vulncrum &ulcerumLufi-
tani plerique & Brafiliani pcritiorcs longo ufu fa£ti , & filvas remediorum quavis regionis
parte, omnique anni tempore fibi inpromptu habeant, eaproferamquaeoppidoapprobata
& a noftris recepta , longaque rerum experientia confirmata funt. Optato fuccefl u balfamis
illis fragrantibus Cabureiba & Copaiba , vulnera reftituunt , haimprrhogiamque nontantum fi-
ftunt , fed & internc ac externe exhibita nervis opitulantur. Gummi illud prieftantifllmum
admodumfamiliare, Icicariba (quodEIemni veredixeris) nervorura & capitis affcd:ibusprcE
cxteris remediis medetur. Tipioca autem , ficut pota fluxus fanguinis hepaticos & dyfente-
ricos internos coercet , & incraflat •, ita haimorrhogias a vulnerc concitatas , five haufta, five
plagis emplaftri aut cataplafmatis forma applicata , mundificat , temperat & ianat , quod ex-
cellens remedium fi tamen fimplex exhibitum minus profit , opiatum aliquod admifcendum;
ut coagulentur fimul humores moti. Porro fuccum ex arboris Ambaiba fummitatibus expref-
fum mira opcrari perhibcnt , quippe graviffmiis quoque inftillatus vulncribus iblatium adfcrt.
Populare cft mcdicamentum hoc corroborans , mundificans & cxficcans , quod cx radicibus
Araca & Limoniorum myrtiquc foliorum fucco fit. Communia dcnique funt rcmcdia , folia
Nympheae, Lava^ratosjimpeba^coxmncpc AQ.coOi^,Figticro d' Inferno,Hcrva de "Njffa Senhora,
Pagtmirioba, Cuipotma , Ambaiba, Tapia, Folhos do Spinhera, fuccus Bacoveira, aliaquc pcnc infi-
nita incolis ufitara , dc quibus mox in hiftoria fimplicium. Addantur , fi fimul pcdum tumorcs
adfintjbalncavelfomcnta cxcorticibus arboris Ccpipira, fummitatibus ^«w^<» , Myrto fil-

vcftri,

DE Medicina B R A S I L- L I b. II. 37

veftri , Bafourinha , Guabiraba , Camara & fimilibus. Gangrxnam, Europicis relidis rcmediis,
folis foliis recentis Tabaci contufis, toties ab Empiricis reftitutam vidi, quippe majores facile
ipfis redeunt fruftus in curatione multorum malorum , ex nfu foliorum viridium corumquc
fuccis &: oleis ; quam cffteris orbis incolis,ex fumo exficcatorum. Furunculos &Apofte-
mata maturare folent foliis Araticu vuigaris , Bredos , Tulgera , Pagimirioba , Herva Mimofa , &;
bulbis Lilii Brafilienfis, Meeri didi : Tum & radicibus mirabilis Peruanae rubrx.

C A p. XXI.

De Tafulis &■ Imfetmne.

INter vitia Cutanea nondum Scabiem , Lepram , Elephantiafin obfervafle contigit , ficut in
/Egypto aliifque fervidioribus regionibus graflari teftatumeftab Autoribus. Sedpapula:
feufudamina, quibus cutis exafperatur & rubet (vulgo ije liOCtl^ont) advenas fereomnes
recens Brafiliam ingreflbs, genioque imprimis largius indulgcntes, fummo cum prurituin-
vadunt. Vid. Tulpii Obf 44. 1. 3 . Hx puftulx totum corpus farpcnumero arrodunt, fixeeque ac
ftabiles totam ventris regionem occupant,ut Zona dici poflint. Q£od malum,baIneo quidcm
aqujE marina: frigidx cum liiiioniorum fucco compofito, abolere plerique ftudent, fed mmus
tamen confuetum eft exhibere quod ardores intropellat , feu frigid.^ lotione, balneoque nimis
aftringenti id fiat, five per fortiora purgantia acrem humorem a circumferentia rcvocare infti-
tuas. Si vero malum nimis excrefcat Jongiufque ferpat,leves admodum & faciles purgationes
extemperatiscomponantur,qux hepatis calorem.fentinxque corporis , mefcntcrii fcilicet,
obftrudiones tollant, ut funt.fyrupus ex novem infufionibus & ex cichoreo cum Rheo. Cre-
mor tartari Tamarindi. Decofta radicis Iunpeba dc limoniorumquce cichoreiivicem fup-
plent. Venajfedioni femel atque iterum infiftendum eft. Externis ita utare , utfudorecrebro
abfterfo , fubuculam frequenter mutes. Mox fomentis ex aqua fulphuris & nitri , albumine
ovi, feminibus frigidis majoribus, cum aceto & limoniorum fucco coftis , immiflfo lintea-
mine, corpus defrices. Qus, licet primo attaCtu acres fspe dolores excitent, cutemque
vellicent, ftatim tamen ceflTare folenf, quos, fiquisimpatientiorferrenonpotueritjcorum
loco, baineotepido cxrefrigerantibus & emoUientibus herbis utatur. Sciendumeft, quod
pleriquequamdiuhocmalo tentantur ac pruriunt , a multis morbis fint immimes, acpro-
fperevaleant. Quamobremqui hxc incommoda fanitatis gratia aliquatenus obdurarema-
Unt, meoquidcmjudicioreaiusfecerint. Ante omnia moderatam vivendi rationem infti-
tuant , ciboque acpotu frigidiore utantur , ut mareria attenuata , feUcius per fudores evoce-
tur, ne ex intempeftiva illa materix biliofasrepreflTioneadinterna, ftuxusventris Dyfenterici
cnafcantur , quod aliqucties faftum memini.

Quumveroeruptioneshasbiliofacper porosexitum fibi qujerentes, intra cutem detentse,

vique ftigoris aut aurae fubito admiflrxrepreflTae atque obftrudae in acres & igneos halitusde-

generent, cum multamateriafalfa& adufta, in orbem quafi fe cogunt & conglomerantur,

pertinaciterque ad annos fjepe cuti adhxrefcunt. Et tunc quidem perverfam & plane alienam

naturam induunt. AUquando autem mobiles puftulae fejugatae non fine cruciatu, maximoque

fcalpendi ardore ac pruritu , praecipue asftate juvenes ut plurimum infeftant. Has Hing-teJ0?l11

noftrates, Lufitani Empige ab Impetigine vocant. Quando inftar Herpetis exedentis, ali-

quandiumalumduraverit, externis fupradidis facile refragatur. Intertopica tamenremedia

quje requiruntur cxadiflfmia illa graminis junceifpecies, Er^uad^Empige dida &SiUquxfil'

veftres longiflimx , inter fimplicia defcriptx primarium obtinent. Horum attritu morbus

non leviter emendatur, imo in totum nonnunquam tolUtur , Interdum locus alfedus mutatur

& aeque vehementer poftea hominem fi ab interna caufa foveatur , divexat. Quamobrem

medicamentum compofitum ex fuccis fupradidis adlavamenti vel unguenti formam , parti-

bus affedis appUcuifle , eximiam utilitatem prseftitit. Rec.fuccigraminis &fiUquarum prx-

di£tarum partem unam , fulphuris vivi & nitri partem dimidiatam , Turbith. albiparum ung.

refrigerantis caphurati partes duas. (Videporro remediorum infignmm copiam co-atra impetiginem,

qtiam FauhndJEgineta & alii nobis fubminijlrarunt .) In tradu Paraybienfi exercitatiores in-

colx nuUum remedium praeferre folent cortici Cebipira , cujus aflridus & lotio , ficut fca-

biem, maUgnaque quxvisulcera exficcant& curant; itaabftergendibeneficiohanc quoque

impetiginem feliciter reftituunt. Multoties tantx maUgnitatis hic aftedus confpicitur, ut vc-

naefedionibus , purgationlbus fudoriferis ex farlaparUla fimiUbufque remediis , & dixtx refri-

geranti, licetriteinftitutis, vixcedat. TunccurationemnifiperipfumMercurium, tanquam

proprium antidotum,non recipit. Ex quo tamen intempeftive intus aut externe fumpto, non-

nullos ardentioris pruriginis impatientes in morbosanimiq; deliquifinon fine vitas difcrimine

E ,' inci-

3g GviLlELMlPlSONIS

incidifle vidi, ob matedam vimlentam ad cor ufque repuiram,quod facile fit, fi pe£tus, coUum
&cmunaonaobflta, MeLcurii litum non ferant . Enecare autemhominem, perfe hocma-
lum li corpus cinxerit , ego fane, quidquid authores fcribant , nondum comperire potui.

C A p. XXIL

T>e Externls Malis quorundam hfeBorum.
Bicho cios pes.

Mlnutiflimos vermiculos Lufitanis Bicho , Brafilianis Tmga hsc terra nutrit . Qui fsEpe
cum pruritu, raro cum dolore pedum digitorum extremitatibus innafcuntur. Ma-
ximopere infeftant prae cxteris eos qui nudis pedibus, loca arenofa perambulant; in qui-
bus utpotc calidiflimis vivere amant invifibiliter, fugiuntque pavimenta lythoftrata. Initio
in cute exteriorialiquandiulatitant. Moxingcnti cum pruritu,pr?ecipue circaplantas pedum,
cutem fine noxa penetrant, inqueeaferecondunt. Nihil cum Guineenfibus vermiculis com-
mune habent , qui longi, lati & albicantes chordarum fpeciem referunt. Hi vero exigui intuC-
que paulo profundius occuitati & veficula orbilata inclufi , nigricantes apparent , eofque per
Msefocopium explorare oportct 5 fecus enim ne a lynceo quidem exa£te fatis perlpici poffunt.
Tandem ubi ad juftam magnitudinem, quod eft circa triduum vel quatriduum excrevifle com-
pertum fuerit , tunc maxime de excifione cogitandum , quod folius aciculae aut argentea; cu-
fpidis beneficio a Brafiliano aut/£thiope, facillimo ncgotiofieri confuevit. Eafolumadhi-
bendacautio, ut vermis membranula inclufus integer eximatur, nevitiofus humor quidam
contentus , quod fxpe contingit , difpergatur. Tunc enim nova parti vitiatx exfurgunt acci-
dentia. Rupta enim vcficula, ftatim novi generantur , qui vicinas & illasfas partes depafcunt.
Et tunc quidem non minus calamitofi , quam illi in Guinea tiabentur , adeoque gangraenam
ipfam intulifle memini , utpcdumdigitos amputarenon femeIcoa£tus fuerim. Videremihi
contigit in Nofocomio, cutem in calce pedis callofam , fub qua innumeri latitabant vermicu-
h, militibus penitus fuiffe refeftam. Remedium quo prxcautionis gratia Lufitani aeque ac Bra-
liani inungunt plantas&digitospedum,eftmordaciflimum illudoleum glandium, qui po-
mis arborum Acajn adnafcuntur. Quod quidem oleum fit extraftum ex immaturis & crudis
glandibus; nam fi maturuerint, qualitate uftiva caret, & gulje potius delicias, quam huic
affedui remedium prsebet . Lachryma flavx arboris Camacari di£tx admotura eidem malo
prodeft. Quod ipfum quoque gentem nauticam pice navaliprxftarevidemus.

MaribondaZ?//r Sr^/. Copuerugii.

INfeftifritHa vefparum examina in arboribus nidificantia non armenta, fed viatores,aufugien-
tes licer, perfequi amant ; imo turmis equitum non parcunt irritata , Marifofas vel Maribun-
da6 Hifpanis appellata. Nidus earum quem in ramorum extremitatibus fabricant , in medici-
nam receptus eft, atque contra frigidos afFe£tus, tum interne tura externe potifTimum abhibe-
tur. Magnitudine & figura Europseis vefpis haud diffimilia funt , fed crabronibus atque ceftris
omnibus infenfiora. Noxiahsec infeda velocifTima, ipfo eodemque momento, quoinful-
tant, aculeo rigidiffime faciem petunt , atquemox avolant. Unde atrociffimus dolor cum
ardorefummoexlurgit, duratque ultra horam, manenterubore&elatacute. VixuIIumfa-
tis praefens tam immani cruciatui exiftit remedium conveniens , quod pars eorum balfamis in-
digenis, atquerefrigerantequodamunguentode/»?^^/^/?; parscauteriispotentialibus, calo-
rem extrahcndo prxftat.

MofcitesZ^/ ^rcif. Marigue.

ALiudporro genus datur vcrmicuU alati nigrum, adcoqucparvum, uttadus fenfupo-
tiusquam vifus pcrcipi folcat. Culicum more gregatim volitant. Nunquam apparent
nififumma cxiftcntemalacia, idquc vcfpertino tempore potiffimum, circa fluviorum ripas
inter paludofas illas arbores Mangucs didas , hjerent. Mcrito ab omnibus paritcr incolis exti-
me(cunturha;c infcfta molcftiffima j quippc adco cxcrcent &lancinant agricolas , utnon fb-
lummcmbracorumnuda, fcd&lcviter vcftitamorfu dolorofo infcftcnt, acuumque mucro-
nesrcfcrant. Scapha fluvium lcntogradu afccndcntibusmccumHifpanis, adcointnmucrat,
vcficifquc ac ruborc confperfa crat nobis facies, ut \ familiarilfimis nc quidcm dignofccrcmur
amicis. /Ethiopcm iufTu domini f iii palo affixum , pcrquc intcgram noctcm (mirum fiipplicii
gcnus) rclidum , pof\ridic dclirio captum , cx mcris doloribus , mcmini. Pcrcgrinantcs pcr

dcferta

DE VfiNENlS EORVMQVE AntiIJOTIS L i B. 11 I> ^9

deferta dcnfaquc Brafilix nemora , quo defatigata aura marina vix pertingit, prcEfentioreni
cautelam non ampleduntur , quam ipliim ignem integrofque rogos : tum quoquc balfamum
Copaiba. &cCabuberiba, quibus membra nuda inungunt. Ante horam unam atque altcram,
humores & pundura: evanefcere folent, modo non nimia fridione velfrigidaE'afperfione irri-
tenturparteslasfce. Dolores apprime fedanturmucagine carduilittoralis, tum&lierba Pagi-
tmrioba^lmbaiba, ca:terifquee)ufdemgenerisfuccisinlpiflatis, qu3E frigida tSc anodyna qua-
litatc pollcnt.

GuiLIELMI PlSONIS, M. D'

i

LIBER TB RT IV Sf

Qui agit
T>e Venenu eommque Antidoti^,

Agno venenorum proventu, quibus paffim animalia , plants , ae mineralia
I turgent, univerfus Orbis terrarum luxuriat. Prxter primum Naturae inftitu-
> tum accidit, ut quiddam alicui fit malum & noxium, Nam quod multis ali-
mento, quibufdam efl:veneno; ac vicifllm,quoduni efl: veneno, utcicuta
jhomini, quibufdam animalibus ut Caprae & Sturno efl:aIimento. Sic radix
laltilis Mandthocx a venenato fucco nondum repurgata , homini lethalis,
equis&bobus c^terifqueanimantibusnutrimentumprxbet. Celebris quo-
que illa herba Mimofa Iuquiri difta, oves & capras pinguefacit , interimit homines. Bafilifco
venenum efl: naturale & aliisanimantibus minime. Non autem Plinio aflentiendum , qui in
eum finem a natura produci tefl:atur, ut iis pro libitu homo , incurabili vel animi vel cor-
poris morbo detentus, utatur ac violentis toxicohaufto cruciatibus & vits finem imponat.
Nifi hoc forteattribuendumhuic gentiBarbarx,artibufqueMagicis fupra modum deditse &
in omnibus prope venenis dignofcendis mire folerti, quibus hoftes & focios , lucri aut libidi-
nis caufa , pari forte exftinguunt. Mancipia illa ex Africa huc dedufta, ubi horrendi voti com-
potesfieri nequeunt, cumdominorumvitxinfidiantur , duriflimae fervitutis jugi ,inedi.x ac
variarum calamitatum impatientes , ad unicam illam libcrtatis viam , nemini non perviam ,
confugiunt. Veneno ubiqueobvio ,fibimetipfis atrocesmanusinferunt.GratuIantesfibina-
turx renuntiare , vindidamque , dominis plus jufto feveris , reponere . Sed hxc , relido ab-
nfu, fecus interpretanda funt : cum animali nonfolumrationali, fed & irrationali inftindus
fit datus , per quem creatis omnibus dextre utatur , bona & vitx utilia feligat , fugiatque no-
citura. Ecquid enim , per Deum immortalem , ex quo non aliquam percipiat utilitatem ? ex
ipfis viperis adverfus viperas conficit Antidotum , quo venenisomnibus&venenatismorbis
refiftat. 'EyiMa-adihoca radice, maximo fcatente vcneno , optimum alimentum non fblum,
fed & Antidotum concinnatur. A Scorpio, Scolopendra , Colubro , reliquifque Serpenti-
busidus, ab iifdempetit remedium . Elephantiacosviperarumefu frequenter fanitati refti-
tutos Galenus auftor eft. Nec exiftimandum benignam naturam remedium denegaflTe , ubi
morbum invexerit , fed omni veneno alexipharmacum indidifte atque oppofuifle. Bafilifci
lethifero veneno, muftelae virus, falivamhominis jejuni ,Serpenti, Viperx, Scorpio cste-
rifque venenatis adverfari conftat. Adeo placuit Naturae nihil eflTe fine pari. Equidem vix dixe-
ris venena an alexiteria plura fint pronata •, & ubi fpecificum incognitum , Diafcordii &
Theriacx ufus, vicem fupplet. Sic folia, flores &frudusHerbarum Tangaraca. 8cluqucrij ,
venena Brafilix facile prima, propriamfuam unaquxque radicem, oppofitum habct Anti-
dotum. Bufoni Cururi aliifque infcdis venenatis, folius Tihambi decantatx illius Panacex
fuccus fuffufus, prxfentem morteminfert. Plurima aliahujufmodihicproducuntur, Barba-
ris multo quam Europxis ac eruditis , notiora. Qui viperarum pinguedinem & caoita , tum
&integrainfeaaquxvulnera intulerint, ex arte parata, audafter & felici cum fucceflfu , ve-
nenatis iftibus applicant. Adeoque per ipfos effcdus comprobare nituntur in omni venenato
contineri fuum Antidotum. Videatur locus Galeni lib. 11. de Simplicib. cap. de Dracone
marino 5 & libr. de Theriaca cap. 1 1 .

Quamvis autemoccafionemultoties defideratamulta nondum explorare licuerit, ea ta-
men qux affequi atque addlfccre potui , pofteris ultcriusindaganda relinquo. Nec enim facile
eft- veneni fpeciem cito diftinguere •, neque etiamfi cognofcatur , protinus illius proprium

alexi-

40 GviLIELMlPlSONIS

alexipharmacum ruccurrit. Accedit, quodaliquareperiantur, quxinEuropavencnata, hic
vefca, vcl faltem minus noxia fint , &vice verfa ; quippe ranx & pifcicuh hic dantur pra;tcr
opinionem venenati : E contrario formicx illx grandiores, tum carnes aUquot ferpentum, la-
certorum , bufonum , vcrmium & gUrium filveftrium , primis incoUs inter dehcias habentur.
IdcmPhniusdeAfricaconfirmathb.vi. cap. 29. Celfushb. v.cap. 36. ScahgerExcrcit. 139.
fcd. 4. Inlndia atque /Ethiopia non fokmiinnoxios ferpentes mukos , fed etiam efculeritos
dari, ita ut Ophiophagi dici poffmt.

Prjec2eteris autem in Brafiha , centipedes Carafnu,^ Caramouriiu virides & nigri , tofti &
evifcerati ; tum imprimis vermes ihi larumai & Caramatori , pingues & albicantes , inque nie-
duhofis fiiveftrium palmarum truncis vivcntes, in pretio ihis funt. Phniushb. x vi i . cap. 24.
i^hanus hb. xiv. de Animahb. cap. 1 3 . narrant vermes in ufu mukis Indis efle.

Innumera aha portentofa a Tapuyeris fando accepi, quae,quod eorumahqua forte fabulofa,
filentio prcetereo ; tantifper donec ukeriore inveftigatione atque experimento eorum veritas
magis ihuccfcat. Muka equidem inter hxc notatu dignifflma , a nemine tamen , quod fciam,
Lufitanorum, fcriptis mandata , adeoque neglefta, ut ne veftigium quidem horumac fi-
mihum naturx mirabilium exftet , unde lucubrationes Phyficas quis iUuftrare poflit. Qux-
dam nativa recondita habent veterani agricolae , quibus fibi fuifque Europxis remediis de-
ftituti , coguntur fuccurrere. Quamobrem maximam partem , mukis precibus a Barbaris ex-
torquere necefle fuit: qui ficut tencbriones funt in porrigendis venenis & pertinacifllmi in
revelandisejufmodifecretis; ita ofticiofi inexhibendisantidotis; didoque citiusubi de na-,
tura veneni conftiterit , infilvisefticaciflinias herbas cohigunt , quascontufas inftar potionis
xgris fubminiftrant, animafque pene exftinftas fufcitant. At vero , his remediorum generibus
non contentiniiferimortales, ac fuperftitiofi barbari , futiha illaac illicita, ut fafcinationes,
incantamenta , phikra ac fortiiegia ampleduntur. Quod tamen ex parte condonandum huic
genti profanx , utpote nulhs hteris vel Dei cultu imbutis, fed Styghs tantum atque infernalibus
augurus , ukra quam credi poteft, deditx. Illud mirum, reperiri etiam inter Chriftianos, quos
infana hxc & ridicula crcdulitas involvat. Pudet profedo , quam indigne homines cxtera
cordatos , mancipiorum & pecorum fuorum externos & internos affcdus , nefcio quibus prx-
ftigus a fe curatos gloriari , meamque incredulitatem haud parum accufantes , audiverim .
Quum tamen quse primum technis impoftorum, veneficiis ac magicis incantamentis obvelata
erant , longo poft tempore ingenii aciem intendcntibus , detefta ftolidam opinionem exeme-
lunt. Nemo equidem tam excors, quin fateatur plurimos prxter expedationem Medici, citra
artem, abfque manifcfta cauia fanitati reftitui velfola imaginationisvi; quin imovxcordia
potius eflet, omnia manifeftis qualitatibus afcribere & occukas ihas totius fubftantiae proprie-
tates toUere . Videatur Andrxas Ca;falpinus qusft. xii i . Sed hxc nihU ad prxftigia aut patroci-
nium impoftorum rcfpiciunt. Verba & charafteres funt Medicinae daemonum, fyrupi & Apo-
zemata hominum, inquit Paracelfus. Ex Agyrtis & circumforaneis qui plufculum iapiunt, no-
runt quotempore& quibus morbisfua amuleta inftituant. Si fucceflures careat, aegerin-
CLifatur. Inminimo enimquipeccat; omnium fitrcus. In myfteriis magicis , qui cadk fyl-
laba, caditcaufa. Plcbecula maxime dedita ejufmodinugis, plus fidei & ipei hs concipit,
gaudens falhfpecieredi. Orationcscumcertiscxremoniisdicendas fufcipk, & jamvix de-
murmuratis verbis vi fortifllmx imaginationis , aliquam convaleicentiam fentire fe clami-
tat. Quodipfum quoque Galenus his verbisteftatur; pluresfanat, cuipluresfidunt. Unde
merito crcdulos Agrippa ad ficra magiae cxremonialis admittit. Sed iongius provedus , dum
me tantx crcdulitatis pigettxdetque, revoco rae & ad venenatorum enarrationem redeo.
Quorum occultx qualitati , abdita quoque mcdicamentorum proprietate (qua: per experien-
tiam fuerit revelata) fuccurrendum.

Inter venenata Brafihx animantia , Serpentes primum locum occupant, e quorumnu-
merocircitervigintihadcnusinnotuerunt, utiunt ,Botgmcil , five liboya, Arabo , Boiobi, Boi-
cininga, Boitrapo , Eoycupecmga, Boipeba, Cucurucu, Caninma, Curucacutinga, Guinpaiiaguaray
ibyara, lacapecoaja, ibiboboca, lararaca, Manima, Vona, Tareiboya'& Cacaboya, Jmoreptnirna, quo-
rum tres noviflimi funt angues aquatici. Frequentiores cedes & filvas perreptantes, in hoc ha-
bitato Parnambuci traduattingo; reliquorum minus cognitorum naturam,cogor pra;terire,
Horum Scrpentum Amcricanorum aliqui, Europxis minus funt noxii, utcunquc tamcn majo-
rcs& vegctioresiisexiftunt; quafi harum regionum calor cxtcrnus , nativum in hifce frigi-
disanimantibus intendat. Prxter Galeni aliorumquc tcftimonia, multa funt argumcnta ab
ipfa cxpcrientia defumta, qux cvincunt tcmpericm nadamclfc frigidam, omnem laccrto-
rum & Scrpcntum cohortem , contra Aviccnnx opinioncm . Nam non folura coutadus
ipfe frigidus vcl maxiraa xftatc, hoc arguit , fcd corum nonnulli ad mcnfcs , nonnulh ad
fcptimanas aliqiiotvivi abfquccibo rcfcrvati , hoc confirmantj cunuamcn fi quidcfculcnti

iUis

deVeneniseorvmqVeAntidotis LlB. III. 41

iilis prxberetnr , comcdcrent. Idcm teftatur magnus Scaliger Gommentariis in Hiftoriam
Animalium , lib. 11. 8cc.

BOICINININGA.

Primo Serpens ille , Boicmninga , qucm Ca/cavcl6c TangedorHifpzm nominant , propterct
quodfonituminftartintinabulicauda edat, in triviis juxta acdeviis locis ccrnitur, tamquc
celcriter proreptans ut volare videatur. Huic tam pcrniciofo colubro, benigna natura , cautio-
nis quaft gratia , nolam addidifle videtur , ut illius fonitu admonitus quiiibet tempcftive fibi
caveat a vicino hofte. Brachii eft craftitie , longitudine interdum quinquc pedum , lingua bi-
lulca , dentibus longis & acutis, colore fufco & adflavum vergente. Quotannis articulus, quo
infeftarefolet, incaudacrefcit, cujusextremitateinanumhominisimmifla, mortem infcrt
confeftini; vencnumautemquodoreveldentibusinfcrt , multo lentius vitam tollit. Exvul-
neremox fanies cruenta effluit, carolivet, ulcufque paulatim ferpit. Ad remcdia extrahen-
tia , vulnus dilatantia , fcarificationes , cucurbitulas , & fi pars Isefa intercipi poftlt , ad vincula
feftinandum, idque junco /^f^jf^t?, cuiremediomaximcfidunt Brafiliani; finminus, cautcrio
utendum eft. Interim dum vencniqualitas ad cor pcnetrat, curandum utinterius prsemuniatuc
Ttfm.i hauftu , fudorefque evocantibus infiftendum. Praefentiflimum prse csteris remedium,
quod Barbaris contra hujus aut qualifcunque Serpentis morfusreftat,eftipfius nocentis caput,
quod contundunt, contufum emplaftri forma vulneri calcns applicant : cui remedio fimul ad-.
dunt , in omni fere morfu , falivam hominis jejuni , qua perpetuo partem afFeftam demulcenr,
(Pliniuslib.vii. cap. 2. Galenushb. x.SimpIic. Scaligcr in Hiftor. Animal. lib. ii.cap. 18.
hanc falivje vim quoque agnofcunt) adeoque his duobus Antidotis nituntur, ut defperent,fi in
illis voti compotes non fiant. Ego h;EC & fimiha remedia, quce longa illis cxperientia didavit,
.jubenteneceflitate, lubenter fumimitatus. Non intermittendo tamen ea quxa vcncrand^
antiquitate & authoribus nobis funt relida. Ne nimium temere hifce novitiis , aut pertinaciu§
veteribus videreradhxrere.

CucuRucu.

CucurUcu cft anguiscraflus , cineritiicoloris, interius flavus , externis maculis nigris
diftindus, & iifdem ut C/^/^^^-f/fquamis vcftitus ; novcm & interdum duodecim pedes longus,
Maxime eft venenatus & plurimum metuendus , licet caro ejus prjtparata a Barbaris comeda*
tur. Pra:cipuum illi venenum incapite, ideoqucBrafilianiinterceptoquancociuscaput am-
putant & coopcriunt humo. Ab illo i£Ius, corripitur vertigine , tremoribus, torminibus, ani-
mi dcliquiis , febribus atdentibus , quibus fudor frigidus ac ipfa denique mors , intra diem na-
turalem, aliquando & celerius fuccedit. Prjetcr enarratas qualitates, peculiarecfthuic Ser-
pcnti, quodmorfucjusvirulentOjVenze erodivideantur, tantamque inflammationem & ar-
dorem efiiciar, ut fanguis bulliens mox e naribus, auribufque , imo manuum & pedum ungui^
bus promanet. Huic malo fi quse Medicina detur , ipfius Serpentis , qui morfum intulit , ca-
put emplaftri forma, vulneri applicatum; tum & foIiaTabaci reccntia, leviter tantum ab
ignis flamma tada, mirabiliter profunt , cauterii loco. Idem prxftat contra hujus , aliorumque
Serpentium morfus radicis Caaapia decoftum . Deinde fuccedunt fudorifcra , vel ipfo ftatim
initio convenienter exhibita , ut funt radices ltirepeb.e , Vrucu , Mahifco , laborandi , inter finv
plicia fatis fuperque defcripta.

BOIGUACU.

B o I G V A c V , five liboja , Serpentium omnium facile maximus , pedus fere hominis craf-
fus, l^n{\tyc{i%CobredeVeado6,\€tViS, quod Dorcadcs integras devoret , idque fugendo potius'
quam mafticando.Ex horum genere quidam ododecim vcl quatuor & viginti pedes reperiun-
turlongi; Cineritio, fpadiceoTariegatofuntcolore.Non lequeveneno, utmu!tialii,turgent.
Carne eorum non folum Indigenje & Nigritx, fed & nofttates vefcuntur. Famelicus hic

F anguis

4i G V I L I E L M I P I S O N 1 S

anguisvelcxdumctisprofilit, caudxque fuaenitens, horrcnde fe erigit &ftrennue cumferis
&hominibus ludatur, & fibulatirritatus : velexarboreinfidiofeinviatoremdefiUt,eumque

validifllmis cingit amplexibus , ita ut velfola complexione interimat: nec minus validi atque
feroces exifluntjduoingentcsilH^r^^o &cCucurMiu, hominibus aeque ac capreis infidian-
tur. Quippe omnes hujus generis foUdis vertebris & coftis prseditos ex Anatome animadyerti.
Iftus eorumvix cenfetur venenatus , & per fe aUquando , etiamfinuUo vel leviori faltem ad-
hibito remcdio , curatur. Ita ut hi inter iionvenenatos Serpcntes, de quibuspafTuTi audores
multa teftantur,debeant numerari : quibus Cmina.nA, Ma.vina & Vocin annumerare Ucet, quod
nihil vel parum faltem hominibus noceant. Vide Voflium de Idololatria GentUi Ub.iv. cap. 5 s .

Iararaca.
BrevisefthicScrpcns, raroquefemicubitilongitudincmexcedit , venis quibufdam in ca-
piteprominentibus, inftar viperarum , &haudaUterquamiUxftridens: rubris & nigris ma-

culis infignis , c-xterum terreo colore : ejus morfus vcnenatus non minora adfcrt fymptomata,
quamvelreUquorumSerpentum, exceptisiisquilente& clamvitamdepafcuntur. Ipfa fera -
poftquam vulnus inflixit , a cute , cauda , capite & intraneis repurgata , & in aqua radicis Jure-
peba, cum fale, oleo , porro, anetho & fimilibus coda , avuIneratiscomeditur,magnoque
illis folet eflfe pr£efidio..Convenit denique prx caetcris , Caatia , quae mcrito Herva de Cohras di-
citur, quod foris & intus exhibita, hujus aUorumque Serpentum morfus facile reftituat. Idem
feUciterpra;ftantaciniarboris Gmbira , contufi &morfibusappIicati.

B O I T I A P O.

Boitiapo Brafilicnfibusj Lufitanis , Cohre de Cipo, anguiseft vix brachium crafllis , fcptem
pedes longus, Olivacei coloris , viftitans ranis. Maxime venenatus, ac jEque calamitofis
malis auftor exiftit , quam morfus Cucurucu , quippe eadem vi , eodemque modo ab cxtremi-
tate mcmbrorum fanguis diftillat. Rcmedio autem vix ulU cedit,nifi igni forte vel ferro,modo
pars Ixfa. tam violentum remedU genus admittat.

I B II A R A,

Ibiiaram viperam ( Iconem vide apud Marcgravium ) Cobre Fega , vel , Cohra dedos Ca-
becM appellant Lufitani , quod duo capita videatur habere, fcd falfo. Ipfe Plinius , qui idem de
eademteftatuf aIiorumforterelatu,deceptusfuit. Familiaris &frequenseft, fubruderibus in
terra latitans-, Tormicis vefcitur: digitl eft craflltie , fefquipedis longitudine , atqucargcntci
coloris. Ejus morfu nihil eft virulentius, non tamcn citra fpem curationis cxiftit, fi fupradiftis
remcdiis tempeftive interne & externe utaris. Qua; , quod nihil immutandum occurrit, totie.s
rcpctere fupervacaneum duco.

Ibiboboca. .

Ibibococa BrafiUcnfibus, anguis pulchcr, Lufitanis Cobre dc Corais appcllatur.duos pcdes

longus,

deVenenis eor vmqje Ant I doti s Lib. III. +3

longus, pollicem autem crafTus, colorc niv^eo, & nigris, rubrifque maculis variegatus. Morfus
illius venenatiffimus, non cxtemplo vitam depafcitur , fcd tarde fe promovet. Sanatur empla-
rtro e capite Serpentis concinnato & efficaciter appofito. Pulvis plantas Nhambi, tum 6c fuccus
foliorum Caapeba & CaUtu , vulneri inftillatus , extrahit virus.

B O l O B I.

Bo lOB I Brafilienfibus , Lufitanis Cobreverde , ulna^eftlongitudine &polIicis craftitic;
coloris porracei &: pulchre micantis. /Edificiis gaudet , neque ulli nocet nifi irritanti ; morfus
tamcn illius venenatus, remedio quamvis eximio vixcedit. Radix autemillanodofa hcrbx
Caa-apia contufa & ex aqua pota , fummopcre prodeft , cceterifque herbis antidotalibus facile
palmaminhoc cafupra;ripit. Milesquidam gregariusanguemhunc intcrarbuftalatitantem,
dum pede forte conterit , ab co in fcmore demorfus, paucispoft diebus, toto corpore tu-
mefafto & livefcente , deficicnte radice Caa-apia, ca;teri(queremediisfruftraadhibitis, prs-
fentibus commilitonibus , quam miferrime exfpiravit.

Caninana.

C A N I N A n A Serpens , ventre eft flavo , dorfo autem viridi , ofto circiter palnios longus.
inter minus venenatos habetur : ovis viditat & vOlucribus : Capite & cauda refedis , ab Afris
&: Amcricanis comeditur. De peculiari ilHus antidoto , nihil adhuc certi affirmarepoflTum.
Vulgaribus alexipharmacis five Europaeis , five indigenis fupra enarratis , malum fi quod infert
facile expugnatur. Familiare autem illud decodum antidotalc , ex radice lurepeba , cum
pauxillo falis, huic aliifque morfibus velpundlurisvenenatisfxpeapplicandumeftj necnon
frudus Ananai viridis , ifque in cataplafmatis modum contufus. Denique fi neceflltas ulterius
urgeat, parslsfafcarificetur , moxquevivusgallinaceuspullusimponatur.

I B I R A c o A.

Ibiracoa Brafilienfibus , Serpens eft variegati coloris , albis , nigris , rubrifque maculis
infignis. Ejus morfus eft admodum vcnenofus , & peflima fymptomata infert , haud fecus
quam Cucurncu , ut a Brafilicnfibus accepi ; quippe fanguis quantocius a morfu , ex auribus,
naiibus & oculis profluit & nifi ftatim fubventum fuerit , moritur vulneratus. Si virus nondum
ad cor abierit , carne ipfius anguis cofta cum radice lurefeba , laborandt , Malva ifco , Caapeb^^
Capypuba , additis fummitatibus Nhambi , ex vino internc exhibitis vulnerati reftituuntur. Ad-
datur cxternum remedium , ex capite ipfius fer^e contufo & cum Herva de Cobre , aliifque ejuf-
modi ante enarratis , prceparatum.

Tareieoya &Cacaeoya.
Poftremo angues duo amphibiorum more , modo in lacubus, modo in ficco degentes con-
/piciuntur, ac proinde hydri vel natrices jure dici poflunt, tametfi non jeque perniciofi ac no-
ftri Europsei efle perhibeantur. Atri funtprorfus nec valde magni. Irritati nocent, vulnufque
facile curabile infligunt. Prior Tareyboia, pofterior Cacaboya appellatur, qui lutei eft coloris, fex
palmas longus, ruricolis potius extimefcendus quod Gallinas devoret, quam quod homini le-
thale venenum inferat. Tamen fecuritatis caufa Herbx T^ambi & Erva de Cobrds appofitce cx
arte , vim vcneni , fi quod modo fit , retundunt.

Crocod ilus.

Crocodili in fluviorum , ftagnorumque latebris degunt , Africanis CrocodiUs fimiles , (ed
utlque minores: raro quinque pedumlongitudinemexcedunt, 74f/?r/Brafilienfibus,noftris
C3pitt9t1l0 di£ti; hominibusnatantibusinfidiantur, riftulatedidudo,acutiflimifq; dentibus,
ingentia vulnera inferunt. Quse vulgaribus remediis coalefcunt , prcefcrtim vero adipc ipfius
animantis. Vulnerati pariter , & non vulnerati Crodilos fummo ftudio veuantur, partim pro-
pter virtutem Medicam adipis ; partim ob ipforum teftes myrothecium infigniter redolentes,
quos magno pretio divendunt. Omafus quoq; hujus lacare exficcatus & in pulverem redaftus,
contramorbos calculi ab incolis exhibetur. Ovaquxplusquamviginti vcltriginta fubinde
profert, anferinorum ovorum magnitudinem excedunt, nec folum a Barbaris , fed & militibus
noftratibus expetuntur & comeduntur. Idem de ipfa carnc Crocodili exenterata didum volo.

B I B o R a.

Inter tot lacertorum exercitus , quipalTim in filvis, a^diumque ruderibus conipiciuntur ,
unicus tantum , quantum quidem conftat , reperitur venenofus , qui Bibora dicitur. Cxteris
lacertis non adeo quidem difllmilis eft , fed minor , digitique majoris magnitudinem vix exce-
dit. Cute eft cineritia & magis albicante. Corpore omnibusquemembriscraflloribus,vene-
noque tumentibus-, caudadeniquemultobreviori&Iatioriexiftit. Plaga abeoillatadilutam
foetidamque faniem effundit , cum tumore livido , cardialgia , torminibus , ac magnis crucia-

F z tibus.

4+ GviLIELMlPlSONlS

tibus. Pcculiare huic malo antidotum nondum eft inventum. Quapropter hxc aliaque com-
munibus alexipharmacis tam exoticis quam indigenis , exturbanda funt.

SCO LOPENDRiE. AmBVA. ScoRPlO.

Scolopendrx grandes & exigux , ut & centipedes hirfuti Ambua didti , ac arcuatim fepen-

tes ad Venenatorum ordinem referuntur. Illx asdeSjhx
filvas perreptant , olerumque hortenfium frutices non
folum , fed & homines infeftant. Scorpiones Europacis
funt fimiles , licet non acque noxii , proinde idus eo-
rum curatu minus difficiles. Verum cum horum trium
infeftorum natura & curatio ab AuCtoribus paflim
ante me tradita fint , ncc quicquam ad ulteriorem illu-
ftrationem occurrat,acquiefcam.Quippe folum oleum
quodeorumvivcntium qualitates abforbuerit , contra
morfus vel idus cum fucceflii appUcatur.

N H A N D V G V A C V.

Ex Araneorum genere infignis & ftupendae magnitudinis hic reperitur ( forte idem cujus
Plinius mcminit in Indiis palferis magnitudine confpici ) qui in ruderibus & veterum arborum
concavitatibu<: nidificat, TSlhmduguacu appellatus. Eum cjcterorum minorum ritu texere non-
dum compertum eft. Exuvias deponit ; niger eft hirfutus, dentibus acuminatis & praelongis ar-
matusjob pulchritudinem & ufum in pretio habitis. Irritatus vcnenatum aculeum cuti infigit,
ita tenuem, ut vix confpici poflfit. Hinc tumor lividus non fine cruciatu, multoque dolore ex-
furgit. Nonnunquam ratione partis percuflae &fymptomatumfupervenientiummaIumadeo
exafpcratur , ut incurabile reddatur , omnibufque remediis , cum ab Indis , tum a me inventis ,
prorfus rcfragetur. Proinde ratio habenda ut vulnus dilatetur, remediaquepaflimex officinis
& authoribus petita, forinfecus & intrinfecus adhibeantur : Inter qux fit Cancer Aratu prjcpa-
ratus eodcmmodoficutincapitedePifceCa^w^^^r^ fumdi£turus.

PiscEs Venenati.

Inter planos Pifces cartilagineos dantur Paftinacx marinae , Torpedinum & Rajarum fpc-
cies , lives , csrulese , fine fquamis vel aculeis in toto corpore , prjetcrquam in caudae princi-
pio , ubi duo breves non ferrati , fed ad fagitta^ figuram formati apparent , ac proinde hi Pifces
a noftratibus merito ^ijlttct^t^t ; ^ Brafilianis Narmari appellantur. Iconem vide apud Marc-
gravium. Non procul a littoribus degunt , vefcuntur Pifcibus , quibus ex occulto infidiantur,
radiumque iis infigunt, quo ablato edules funt , ficut fere omnibus illis terreftribus & marinis
pecoribus contingit , quse i(5tu vel morfutantum venenum infundunt. Pars vulneratainfeftiffi-
mo dolore , aliquando & paralyfi mifere afficitur. An aculens ctiam mortua paftinaca vires
fuas fervet , atque non folum in animantcs , fed & in faxa & herbas, exferat eas, ficut Oppianus,
iElianus,& alii teftantur de Europaea paftinaca, ego nondum comperi. Dolores f-dantur opti-
ma illa radice 'JMangue aflata , eodemque modo ficut in ictu Pifcis liiqui diftum eft. Dein di-
latato vulneri ejufdem Pifcis jecur, & teU ipfius cineres cum fucceflii appUcantur. Ita uthic
quoque Pifcis veneni fui antipharmacum in fehaberevideatur.

De Brafilienfi Torpedine , ejufque malo , vix ad horam unam atque alteram durabili , quia
cum Europjea in plerifque convenit , iifdcmque remediis & eodem modo curatur , particula-
tim nunc agcre fupervacuum duco.

M o V c I c V.
M o V c I c V Brafilienfilbus , excrementum maris pellucidum •, pulchre rubrum & lcviffl-
muni; bullae inftar, figura varia, nunc ovali , nunc triangulari fere, aquis fupernatatj fla-

tuque intus contento turgidum , ftrepitumedit fi vi rumpatur. Qui nudispcdibuslittoraob-
ambulant , buliamquc hanc vencnatam minus providc conculcant , magno dolorofoquc

ardorc

dbVeneniseorvm^^veAntidotis Lib. Ili. 45

«rdore afficiunmr in plantis pedum licet callofis. Ad horas aliquot duiat maluni , invito
quovis remedio refrigerantc & anodyno , ad quod confugiunt faepe fruftra : ego felicius
caufticis & calidis ad extrahendum ardorem ufus fum : applicato mordaci ilio Oleo caftanciE
de /^c^_;« diflroluto in fpiritu vini.

Noxiis pifcibus annumerantur quoque uterque illi , qui Niqui dicuntur Brafilienfibus.
Aculeis in capite 6cdorfo praditifunt admodum noxiis, quibusirritati, tanta vehementia

pungunt, utdolornon folum intenfus inde exoriatiir, fed membrum paralyticum pro tenl-
pore maneat , praefertim fi tclum (quod aliquando fit) in parte vulnerata rdinquatur. Pra.-fen-
tiffimum remedium eft , dilatatio vulneris , applicatamox radice (Jl€af^gue zSAta 8c contufa.
Unde quidem dolores in inftanti exacerbantur, fed mox ceflant.

Haftenus de Natura Serpentum eorumque animantium , qux morfu vel i£tu virulento

hominibus infidiantur & toxico fuo nocent. Qujbus calidas & humidas hafce regiones abun"

dare haud mirum eft , quodpaucaagricolarum induftria excultx , nec vifngorisa venenatis

& noxiis animantibus repurgatx , cx in immenfum multiplicentur. Nunc ad illa venena quK

intra corpus aflumuntur defcendamus. Qujequidem duorum funtgenerum, nempe venc»

nata tantum , vel etiara manifefta qualitate nocentia. Utrifque fua remediorum genera , ma-

nifefta:vel occultze qualitatis oppofitafunt, quaslicctdiveda, tamenin curandi modocon-

veniunt. Namcujufcunque generisvenenaorepercepta, fiinprimaadhuccorporis regione

haereanr, pervomitum &cIyfieresexturbareconvenit: finin corporisreceiTus abierint, cir-

cumferentiam verfus trahuntur. Interim cor adverfus hoftem admifllim , muniri debet , raodo

vera& infallibilia figna veneniintus afllimti compareant. Non enim aeque manifeile hicat-

que in morfu vel idu Serpentum morbi caufa fe profert, fed ferc latet , quia qui venena fubrai-

niftrant variis technis dolura non folura tegunt, fedexecrandisartibus, novasquotidieraix-

turas comminifcuntur , applicando adiva pafllvis, & qualitatibus , aut addendo, aut de-

■mendo , ut longo tempore poft , figna illa & fymptomata ulla vix fe prodant. Nec cnim (ut

fieri foletiis qui forte improvide fimplex aliquod venenum hauferint) femper anirai & Virium

defedus, cordis anguftia , vertigo, vomitus , torvus aipeaus , afiaquefirailiafubfequuntur,

ficutGalcnus docet cap. vi.de iocis affcdis evenire. Quid; quod fubinde vix uUa prirais

menfibus triftitia aut leviflimum xgritudinis indicium in iilis notetur. Donec tandcm longo

temporis intervallo , ungues & corporis extrema livere incipiant. Aliquando nihil nifipoft

mortem exterius apparet prorfus , atque unum vel alterum vifcus corruptum ac tabidum per

anatomen fcfe oflfert. Cur & quantum venena lateant docet Thora. a Vega Com. in loc.

AfFed. Utinam Barbarorum nequitia numquam excogitafl!et tam perniciofos horum vc-

nenorum abufus , minoriquefolertiaprxparare noviflcnt, ut ociusvel tardius operarentur.

Nam licet obma)orem vclminoremfubjedi refiftenriam, eaarte concinnareilla neiciant,

utftatahorainterimant -. tamenutexperientiapotius quamrationeconftat, ignaviorem cfle

cicutasacopiiopcrationem, quamarlenici autfubUmati: ita venenailli habent velliraplicia

velcompofita, quxexhibita&admota admenfesaliquotfepultamanebunt , antequamfuas

facultates exerant. Undc liquetvenenahaud unaeademqueratione operaii, nequcredaad

cor fcmper ferri , fed eam partem maxime occupare , cum qua occiTlte inimicitiam cxerccnt:

Cumalias tefte Avicenna oporteret omnia venena eflefrigida &ficca. Nam ficutSoIanum

& Hyofciamus ; ita quoquc fel pifciculi Guambajacu cum capite aniipathiam habet. Fungi &

MA-aipuera nervos infeftant, Ipafmos convulfionefque mortiferas inducunt. '

F ^ Suppli'

46 GviLlELMlPlSONlS

Supplicium quidam Brafiliani vencfici fubituri , mihi obnixe roganti , ut me horum arca-
norum priufquam e vita difcederent , participem facerent, inviti pauciora quxdam rcvela-
runt.fafllquefunt, impunenon folumfehaec&fimiliaveneficiaexcrccre; fed & regium effc
laudemque mereri inter fuos , ingeniifolertia excellcre, novafque veneni mifcelas excogitalTc.
lili namque fagittas , aquam , aerem , veftes , cibos & fr uftus crefccntes inficiunt , ut tardius &
pcdetcntim, non ftatim iiomines extinguant.

Sic fellis Bufonis Curum & vermiculorum ex venenato fucco M.mipuera pronatorum,
herbarum Acm(\i\e Tangaraca , luquery , fruduum Ahouay & Mucum aliarumque multarum
Vircs artificiofe &variis modisab illis intenduntur ac retunduntur. Itautin his ac fimiiibus
venenis , ad innatam abditamque corum vim , occulta qujedam mixtura acccdat , ac proinde
curationis aliquandofitcxfors. Quaproptcr ipfoVcneno, quo noxa cft illata, incognito,
ad communia primum antidota, paffim a Diofcoridc,aiiifque authoribus prodita, dein ad pro-
priailla nativa, abincolisprimiscelebrata, confugiendum. Multa fane ad hanc doftrinam
facicntia defidcrantur , acfortafTefemperdcfiderabuntur, invitofcdulo acindcfefTo, occulta
remcdia inveftigandi ftudio , adverfus tot abditas & tam malignas rerum qualitates, calamitofo
generi humano infcftas. Si vcro contingat figna vencnorum calidorum&frigidorum, tuni
& obftruentium , fuffocantium atque erodentium in asgris apparcrc , fingulis ftatim qualita-
tibus fua opponcnda efle remedia contraria nemo ignorat. Minus tamcn confultum folis
illis fiderc; quia licet manifeftarum qualitatum fymptomata multa graviora videntur, aliis
latentibus, occulta tamen magis exitialia adeoquc pluris facienda funt.

C u R u R u.
IntervencnaqucEdclcteriapotiflimumvi poUenteft bnio Cururu, infignis&tumens, du-
ploqueEuropseomajor, cincritii vel fpadicei coloris , nimium notus, ac quovis modovcl
mi£tu & faliva exrerius, velintus, longe qui-
dempejus, fangaine, imprimis fellc aflum-
to, inficit. Hos pcrditiflTimi Barbari aliique
eorum aemuli torrefadtos in pulvercm redi-
gunt, & Icthalia inde pocula conficiunt , ea-
que vel minima quantitatc clam propinant.
Hinc faucium ftatim & gutturis inflamma-
tioncs, ficcitates, anhclitus, fxtores , fingul-
tus , vomitus , dyfenterix , animi deliquia,
oculorum caligines , convulfiones , deliria,
ac pallores. Siremedio locus, corpus fta-
timper fuperiora&inferiora evacuant&li-
berant a reliquiis vencni , excrcitio , balneo,
aegro in furnum calcntem vcl animal difcit
fum impofito . Gcneralia alexipharmaca,
compofita, per dics aliquot, juxta & TipiocAy
tum radiccs nativas antidotales ex vino pro-
pinant. Prae cxteris vcro ^vzxh^iNhamhi, quce prazrogativam ^benigna natura vidcturacce-
pilTe , tam magno malo adverfam , exhibenda. Nam etiamfi bufo , hic tam perniciolb turgeat
veneno, non tamen ita invincibile eft, ut fuo contrario non ccdat. Quippe fblus fuccus
ISIhambi, exprefTus &capiti veldorfo bufonis (praefertimprius interram fricato) inftillatus,
illum dido citius interimit. Ranae quoque dantur variae , terreftres & paludofce , partim edu-
lcs , partim , ficutin Europa , non edules. IdemPlinius lib. xxxi i . cap. v. de quibufdam ranis
teftatur. ,

C O T O R A.

IUaquae Cotora a Brafilianis nuncupatur, intus afTumta , veneno cft , quod fupradiftis reme-
diis facileexpellitur : forinfecus vcro applicata & cx artclinimcnti vcl empiaftriformaprxpa-
rata, doloribus articulorum & membrorum ex frigore natis, medetur.

PiscES Venenati.

Inter tam immcnfa fluviorum & marium pecora Americana , qucedamin totumedulia,
quaedam parte aliqua vel externa , vel interna vcncnata habentur. Quod ut in aliis animanti-
buSjitain Serpcntibus& quibufdam Pifcibus cvcnit. Sicut enim Draco marinus in Europa
folisfpinis, Paftinacafoloradio, Julidcsfolo morfuvencnum infundunt , ahis partibus fine
pcrnicieedulibus: ita imprimis in his Pifcibus Guambajacuvx^CKc'^-, quinon mini.iscxtcrna
facic, quam interna qualitate funt admirabilcs. Ca:tcris autcmcjulUcm fpcciei prxcminet

familia-

deVjeneniseorvmqjveAntidotis Lib. III. 47

familianfTima rana pifcatnx , Gmmbaiacu atinga, parvus , vix palmam lon"-us , pidlus, pulchris

oculis , rotundus , qui intcr Orbes habitus , Lufitanis & Bclgis mcrito fufflator dicitur , quod

mirum inmodumab aquis extraftus ronchum qucndam cdat & ad orbis figuram feinflct,

atque inmomento intumefcat ac detumefcat. Multum cxpctitur & pro epulis, maximo

intcrdum vitx difcrimine, ab imperita plebe apponitur, fi .7 foUiculo fcllis non probe Ubcretiar.

Inrrahorxnamque fpacium, cjus particulavel ciceris magnitudinc aflumta , tam horrcnda

(ymptomata infert , ut mox a:gro caligent oculi, mens vacillet , lingua tardefcat , membrorum

tremor , fudorque frigidus fubfequatur , facultates omnes rcfolvantur & fileant , moxquc ve-

neno extinguantur. Scd benignamaternatura, prxfcnsac facilc rcmedium huic calamitati

oppolliit. Cum prxdicti enim orbcs Gmmhajacu juxta fliiviorum oftia, ubipaludcs &fta-

gnantia loca fingulis a;ftibus inundantur , fedem figant , iifdem quoque locis plurima Cancro-

rum gcnera vivunt & arbufta habitant paludofa. Quos inter non ita magni repcriuntur , mul-

tipUci ac variegato colore, cxruleo, albo, rubro , violaceo , chelis aequalibus armati , quorum

crurapilisnigricantibusfuntveftita. Wos Aracu appcllant Brafiliani. Exhisunus contufus&

exvino, citra moram afllimto veneno (namante horasquinque velfex kthumfa^pe infert)

propinatus, per vomitum virus exturbat, quahtateque occulta malo validiflimo refiftit. Prx-

miflislpecialibus, communia quoque praefidia fuperius tradita non negligenda , ut funt Ti-

pioca 4e M.indihoca, radices laborandi, Ipepaaimha, Caiapia, Vrucu, aliaqiie fimilia remedia qu;e

neceflitas excogitavit. Nec forte naturadiffert IiicCancerBrafilienfis, abillo dequoGale-

nus in libro fimplicium contra Pelopemprsceptorem fuum contendit , Cancrum rabiofis

confcrreqccuIta,non manifeftaqualitate. EtPIiniuslib. ix. cap. 3 1. eos contra Serpentum

idlusmederidicit. Etimprimisilludlib.v.cap. 3 2. Cancrifluviatiles trifipotique exaquare-

centes , contra omnia venena profunt. Morfis vero a cane rabido , item PI¥aIangio , Scorpio

aliifque venenatis prodefle etiam apud Ariftotelemlegere eft lib. i x.cap.v. Diofcoridem lib. 1 1 .

cap. 12. &GaIenumhb. ix. de fimpUcium medicamentorum facultatibus 3 /Etium lib.vi.

cap. 24. /Eginetam lib. v. cap. 3 .

Alius datur Guamajacuguara BrafiUenfibus diftus, priori multum fimilis, fed viridioris colo-
ris. Noxam fcre eodem modo inferr fel illius , fed longe remiflTius , quam praxedentis 5 cura-
turauteni eifdemremediis.

Tertius denique Guamajacu-ape Brafilienfibus, ejufdem quidem generis, non tamen orbicu-
laris , fed potius triangularis •, a fquamis quoque ut ca:teri nudus , verum quafi fcutiferus
& loricatus. Hicfi ex cacabo ferventi accipiatur &calidus comedatur, adeo mentemfta-
timturbat, utnonnulliebriis , quidam & phreneticis fimilesvideantur: Sinvero coftus per
integram nodlem fervetur, cxteris pifcibus dignitatc neutiquam concedit, atque tutocon-
vivis apponitur.

F V N G I.

Novem fungorum fpecies diverfis nominibus funt diftindx , ficut aUbi traditum eft , quos
omnes generali nomine Carapucu nominant. Horum quoque in hoc Americje tradu , ficut
in Europa , aUi venenati , qui confradi varU funt coloris , lividi &; cafii , ex SterquiUniis Ugno-
que putrido protuberantes : aUieduIesac copia tantum nocent, qula ventriculum frigore
& flatibus nimUs diftendunt , caloremque naturalem extinguunt & craflTo lentorc ftrangulant.
Ob regionis temperiem calidam & humidam , noQium denique frigus & vapores venenatos,
minus tuti judicari debent qualefcunq; Fungi,quam in aliis regionibus frigidioribus.Inter iUos
pejoresquifunt, fingultum excitant , inteftina exulcerant , corporiac facieiinducuntpallo-
rem, urinam remorantur, arterias intcrcipiunr : ad hxc frigus , tremorem , fudorem frigidum,
mortemdeniquealFerunt. Prjetcrcommunia alexipharmaca calidlora , eximium& prafens
natura produxit Antidotum , utramque nimirum radicem lahorandi , de quibus fuo loco age-
miis , qu3E fudores & urinas cun£lantes provocant , & colorem nativum fuftbcatum a frigido
malignoque vapore vindicant : imo deiperatos revocanta letho, fiflatima fumtoveneno,
fuccus illarum ex hauftuviniexhibeatur.

Tangaraca.

Tangaraca omnes fpecies lethiferae (ficut in tradatu fimpUcium dicemus) ac proinde inco-
lis & advenis pariter deteftabiles habentur. Quarum folia & flores , facie licet externa , non
tamenefficaciadifterunt: foUis enim aut floribus deguftatis, corpusmoxintumefcit, mens
turbatur; oculiincipiuntcaligare.vertigines, animique deliquia oboriuntur, deniquemors
ipfa fequitur , fi remedium non protinus adhibeatur. ReUquis antidotis merito praferuntur
radices illae decantatae Pecacunnha & Caiapia , toties defcriptx. Aliqui pr^e c^etcris Antidotis
tutiflfmium exiftimant, ipfi radici hujus plantK Tangaraca fidere, quam miro ac feUci cum fuc-

ccflli^

48 G V I L I E L M I P 1 S O N I S

ceflu, indifcreta quantitate exhibent. Barbara hffic gens uro certxdofi nititur , qUafi id cu-
jufque judicio rclinquens. Quod quidem in his Antidotis , aliifque medicamentis , illis empy-
ricis nonfolum, fed & rationalibus praaicis familiare eft. InexcefTuenimpeccaremalunt,
quam in defedu, ne Antidoti inopia forte a veneni copia vincatur .

Herba Casta fiveMiMosA.

Eximije illse herbse cafts five Mimofic a CIufio,aliifque Exoticorum confultis defcripts,fed
a nemine adhuc, quod fciam, earum qualitates bona; vel malx explicatx.

Primo quidem carum folia in pulverem redada, &cxigua quantitate aliquoties exhibita,
clam exitium hominibus inferunt , pecoribus aUmentalia exiftunt.

Secundo radices carum non minus tutum praeftant Antidotum , quam folia perniciofo tur-
«^ent vcncno , fi multum & faepe in ufum adhibeantur. Providi autem cft Medici in hoc & fi-
milicafu, prsterfpecificaadgeneralia quoque confugcre alexipharmaca, fiveexotica, five
domeftica. Tumquod fcelerati homines h3ec& fimiliavenena, varie componant& clam
cibis immifceant , tum quod fubinde in principio vix quicquam evidenter ac fignis prxviis ap-
pareat , fenfimque vitam depopuletur. Quippe non folum pro fubjefti refiftentia fed veneni
quoque mifcela & quantitate, tardius vel citius vitam depafcitur haec herba, ut cachedici , an-
helofi, triftes incedant, donec tandem vita defungantur.

Manipv era.

Tamctfi in traftatu de Mandihocs radice , de medica & venenofa qualitate egerlm in ge-
nere, ordotamen nuncpoftulat, non intaaum reliquifle venenum tam familiare, nedicam
domciMcum, Ma%iipueram , ideft, (uccwmdiQ Mandthoca , quipotatusvehementerinflatcor-
pus , ventriculum afficit dolore , cum rudu , naufca & tenefmo : hinc mox oculi obfufcantur,
vertigines, pcrpetuique dolores capitis accedunt , tandemque extremorum frigus , animi deU-
quium, & ipfa mors fuccedit. Quapropter famuUs hanc radicem praeparantibus , ne a noxiis
vaporibus inficiantur , flores TO'^»^/ & radices rr«f« , efculcntis & potulentis admifcerene-
ccfle eft, ad muniendum cor, & ventriculum. Sed diabolici venefici tam praefenti veneno non
contenti, exfuccohoc, ftudio refcrvato ufque adtotalemejus putredinem, alriorem corru-
ptionis gradum ex vermiculis inde pronafcentibus ( qui Tapuru ipfis dicuntur; quasrunt , iif^
que in pulvcrem redaais,hominibus pro libitu infidiantur,ita ut exigua Ucet quantitate, vitam
certifllme & citiflTune adimat , fifimplex exhibcatur-, ficompofitum & viribus imminutis
(quod potifllmum pulvere herbx de :^f[a Senhora & Nharnbl fieri folet; longo poft tempore,
ne nefanda fcelera inpublicum prodeant, mifcreinterimat. Multa quidem remedia contra
hoc malum excogitata , omnium tamen praeftantiflTuna funt , quae ipfo ftatim principio morbi
pervomitoriainftituuntur. Horum Ipecacuanha^ Caiapta facilc praecipuafunt, quodalexi-
teria & vomitiva vi fimul polleant. Clyfteres veneno frigido refiftentes , ac flatus tctros dif-
cutienres mox fuccedant , eofque Tipioca & radix laborandt imprimis ingrediatur , quorum an-
tidotalis vis alte pofita cft aNatura. Pofthaec praeter Diafcordium & Theriacam , malum per
fudores& urinas ec^ucentia, familiaria praefidia funt , radices de cJW^/^^4 //co , Piede Galinha,
Hhambi, lacape, lurupeba , Vrucu^ Vtfcjueira. , Caapeba. Adhaec radix & praefertimfuccus fru6tus
c^w^»^, largiter & crebro hauftus.

Araticvpana.

Sequitur fruftus arboris AraticH pana , qui ('licet a nonnuUis comedatur , quia copia tamea
l^editj dum frigorc nimiocaloremnaturalemopprimit, eademqueventrisfymptomata exci-
tat, quarvenenafrigidafolcntmovere, ad venenatorum claflTcm rcfcrri folet. NihU ulterius
dehocfruau dicendum reftat, quodin praecedentibus fitintaaum, quippeiifdem medica-
mentis, quibus Fungorum & Manipuera noxiae qualitates, hac quoque expugnatur.

MVCVNA GVACV.

tj\Iucuna guacu faba , in tanta Siliquarum & Silvcftrium multitudine , caeteris pulchritudine
ac magnitudine facile prjEcelUt. Crefcit ex arbore qux ejufdem eft nominis. Faba autem hxc
nigra pcUclapidis fcre duritiei , pilis flavis molliter eftveftita, manumlonga, &tresdigiros
lat^a. Vi cffiaaa, pulchcrrimi globuU , interftitiis divifi, exinde prodcunt, tres quatuorve,
punicei & rubri coloris , rotundi , laeves , magno hylo , qui fi in aqua macerentur vim no-
xiam expartc dcponunt, &cumT///oc4 ^^/l/W/^ocrfpraeparatiBarbariscduIcsfiunt. Itaut
vcncnara corum qualitas , non ufquc adeo alte pofita ^ natura videatur , quin rctundi fe
patiatur a corrcaorio convcnienti. Quippe cum interior fabac fubftantia aeris fir&mordi-
cans, vifccravcUicct&ufquc adeocorpus turbct, utvomitusviokntus & alvus moveatur,

Rcfd-

»E Facvltatibvs S I m'p L I C I V M LlB. IV. 49

Refrigcrans & dcmulcens,alimentum lioc medicamcntofum ex T/^iocahaam , cxtens An-
tidocisprafcrnlolct. ' •

A H O A Y.

Diiplex datiir A h o a y arbor- altera Ahoay-guacn, fivc major, altcra Ahoay-mm, fcu minor
dida. Proptcr arboris non folum , fed &: fruduum quoque magnitudincm, differunt. Quippe
hxc pofterior vix nucem avellanam, cui multtmi fimilis ell, adxquat : illa plus quam caftancjc
magnitudinis nuces profert. In diflitis tantum nemoribus ha- arborcs reperiuntur , foliis ma-
gnis oblongis, deterrimi odoris, quarum frudus monftrare, toties hegarunt Baibari,prx mctu
ne aliquando in illos ha.'c cuderetur faba. Cum enim prajfcntius venenum , quam nucleus prx-
difti fruftus , ab illis nondum fit inventum , id fecretum fibi fervandum arbitrantur , ut tuto ve-
neficia fua diabolica exerceant. Nucleos enim illi in pulverem redados , variis dolis & tcchnis
prxparant, & clam ciborumobfoniis vel Nicotianx immifcent, ut ocius vel tardius vircs excr-
ceant. ScrupuU cnim plus minufve quantitas ore affumta, graviora facilc fymptomata , quam
ab aUis illis vcnenis illata,inducit. Quibusfpecificum antidotum ad ha:c ufq; tempora nondum
eft inventum, quamobrem mortem quantocius adfert,f 1 generaha «Sc communia alexipharma-
caniliU profint. Horum fruauum putamina, duriflimafiuit & tinnula, quare ab illis tintmabii-
lorum vice ufurpantur , & brachiis pedibufque circa talos in faltationibus potiirimum circum-
danturornatus gratia. Quomodo filise gofFypio inter feconnexa fint, videreeftexlcone,
quam dedit C. Clufius in Exoticis, in notis ad Hiftoriam Garcia: ab Orta, Ub.ii, cap.xi .

GUILIELMI PlSONIS, M. D-.
LIBER ^VARTFS,

Qui agit de FaciiltatibusSimpliciiim.

C A P. I.

T)e Saccharo,

O s T Qu A M illa America; pats, quse nunc vulgo B r a s i l i a dicitur, inter
duos Havios Marauhofi. &cde/aFlata, fita, paulo poft Capralis accefluma
Vefputio Emmanuelis Regis PortugaUice aufi^icUs , pauloaccuratiusanno
circiter cl o I D. effet explorata , Lufitani , intra promontorium Olindx
a.mc£niffm-\umSclnfula.m/u>fMraca?n, primum Uttoraantea inco'>nita le-
gerunt. Ubi juxta rupem fiflam Brafilianorum tugurUs confpeais° ad ter-
ram appulerunt , & de nomine loci foUiciti , quantum potuerunt inquiren-
tes, Parammbuco, hoceft, mareperforatumvocari, aBarbaris refponfum tulerunt. Unde
hodie quoqae omnium Praefedurarum Brafilienfium feUciffima & princeps , ideni nomen
obtinet. Cujus receffuscura altiusexplorarcnt, indignum exiftimarmit, Ugnorubro, Ucec
maximi proventus ad tingendos pannos, acquiefcere: praefertim cum pra;ter confra^-ofos
montes& faltus inacceffos , miro Dei bcneficio , longe lateque partimin planities foIiiTas,
partim in colles clementer afTurgentes terras confpicerent ; tum & pr^eftantiflimis fruftibus &
frugibus Europxis inveftis, rnirabiU proventu , ea producere & foetificare experirentur. Tan-
dem foecundum hoc folum cannis Sacchariferis aptiflamum judicarunt:eafque a campeftribus
quondamhominibusdetedasinlnfulisFortunatis, huc detulerunt, qux tandcm obfuavcm
fuccum quafiadmanustraditx, ufumqucmpoIUcebantur, olim filveftres, nuncexcuIt.T&
domefticae, toto fere generi humano prxftant. Ita ut coelefte hoc donum, Attico mclli multis
partibus prsferendum , excclfis incluf um arundinibus , hifce regionibus imprimis conceftlim
fit. E quibus tum aquaria mola, tum boum indefeffo labore agitata, dulciffimus liquor cxpref^
fLis,inahenis excoqucretur,quemadmodum hacfequentiimagine exprefllim videtur,

Multjchodie Lufitanorum& Batavorumhujus generismachina; hic confpiciuntur. Nec
ulla hujusterrjemerx eft-, exquaplus lucri &emoIumenti ad negotiatores redundet. Nam
Saccharorum cx omni Brafilia olim colligebantur Arobs decies centies mille , idque quotan-
nis, atque in Europam dcveda, certifruno compendio divendebantur.

In/EgyptoSacar Arabicum (undeSaccharum noftrumdiaumvolunt) cxhumili & cxi-
gua planta, inftar cryftalli vi Solis coagulatur. I n India vero Orientali, ex Manbu arbore arun-
dinea (videGarc.abOrtacap.xii.) & nodof:i , populo infigni non abfimiU, Sacar Mattbu,

G queni

V

LIELMI PlSONlS

50 \a V I L I E

quem Tah^xir appellant, vifcofum albicantemque liquorem promanare conftat, ut Avicenna,
Rhalis , & Serapio teftantur. Tamen altcrutrum vel infita qualitate , vel conficiendi dextcri-

tate adxquari huic arundinacco poiTe, ncmo credat. Planta fiquidem haec noftra fruticis inftar
firmitate prcedita , fucco dulciturget. Silveftriarundiniexternafacieeft fimillimaj iiifiquod
hxc crebrioribus articulis aliquando diftinguatur , imprimis fi anni , terraeque intemperies mi-
nus rcipondeat. Qoo enim majora internodia , eo feliciorem meflem , quo breviora eo infc-
liciorem agricolae prsenuntiant.

Hsc arundo , Vtba. Brafilienfibus dida, minus in montibus & collibus, licet irriguis , quam
pratls glebofis & pinguibus , luxuriat , ficuti videre eft in Parnambucenfis prsEfecturx maxima
fertilitate & planitie agris,optimeque canhiferis: qui inclytis undiquaquc amnibus dividuntur,
& a pkxviis & inundationibus ripas egredientibus rigantur •, quarum beneficio a formicis cse-
terilque infedis noxiis liberantur , ficut per nivem in Europaeis regionibus folent. Sed mifla
digreflione ad propofitum redeo.

Primo agri vomere invertuntur , cratibufque aut ferro ancipiti farriuntur , inque re£tos&
xqualiter diftantes fulcos profcinduntur. Qmbus cannarum taieae ita inhumantur , ut fummi-
tates utriufque fe contingant: atque ea ratione iacunae vomere faftae , manent repletae , qux
ipfa eadem terra poftea adimplentur. Plus terrae aeftate, qua operiantur, requirunt, ne intenfior
Solis aeftus pcnetrct, cannafquc exficcet : Hyeme vero minus, ut facilius uligine imbuaniur, &
terrze pondus germinationem retardet. Qup major humiditas,eo citius exfurgit arundo,hinc-
que quilibet articulus novam producit cannam,ab omni parte cannas fuas ac radices,ex lacuna
cui impofita eft, extendens. Nodo cannx circumcirca pullulatturio, a quo, terrae incumbenSj,
truditur, frutexque emergif. itautdeccmautadfummumduodecimmenfiumfpacio, canna
maturefcat, inque juftam longitudinem excrefcat. Expertiores agricolae menfes Auguftum &
januarium plantationi confecrarunt. Augufto tamen,qui menfium hibcrnorumpoftremus,fe-
licius hsc inftituunt, quod tellus noviflimis pluviis imbuta,plantas fuo gremio mollius foveat.

Arundo maturata tempore praefato exfcinditur;nonnunquam & ad annum ufque fequentem
in agro relinquitur , & tunc canna vetus nominatur, quafi feges rcftilis. Intra hoc tempus nova
denuo progcrminat, quae poftea fimul cum veteri refecatur. Si intra biennium non fcindatuty
nuUiusexindepretiihabetur: paulatim enim in agro marcefcit, acdeficiente humore extin-
guitur; nifi forte peculiari terrae beneficio prorogetur ultra ordinarium durationis tempus.
Plants tenells & juvenes bene inhumatae, denuo propagari numquam fcre indigent, quod diu-
turnitate tcmporis non emoriantur, ne ad quadragintavelquinquaginta annos quidem •, ita ut
fuapte natura vel nemoris durationem adaequare valeant,nimirum folo bcnepingui ; nam quae
in fitienti & arduo crefcunt , vix ultra quinqucnnium vivunt. Interitum autem ex accidenti
cannis inferunt , fideratio , caries , potiffimum vero fi immiflb a;ftate inccndio , ncc fuperve-
niente pluviaad radicem ufque prienimia ficcitate comburantur, magno. hercle pofieflbris
damno. Proinde qui cannas inutiles & frugiperdas exftirpare, fuoque bono comburcre cogi-
tat, utnovxrenafcantur,hyberno tempore, nonaeftivo, hoc inftituat. Immodica quoquc
inundcitionc cum nulla C3cumina,cmergunt,canna; fuffbcantur: ita ut urriufqucexcefli], nimio
leftu exare(cant,nimiaq', fluviorum illuvie,eaque ftagnante refrigcrentur, unde ftirpitus evelli,
alixque dc novo plantari poftulant. Genus denique quoddam vcrmiculi nigri alati Gtiirapcacoca.
Brafilicnfcs , -pao de Gulinha. vulgus appcUat , in locis potifllmum uliginofis , radiccs corrodit,
cannafquc iutcrimit. Poftremo ab herbis voluntariis malc illis fit,qux mirum in modum fa:pe

luxu-

DE FAcVtTATIEVS SlMPLIClVM LlB. IV. 5i

luxntiantes , hifce fativis adraodiim obefTe folent. Proindefingulisannister quatervc, imo
&fepiusaliquando, fi tcna poftulet , ageua noxiisherbis hberetur, idque tantifpet , donec
adtantam maturitatem pcrvenerint talex, iJt fuo robore zizaniis obniti potrmt. Terrafi-
quidem earum herbarum quas fponte profert mater eft , cseterarum vero quas quafi vi coafta
fufcipit , fiepcque invita fovct, noverca judicatur.

Porrocannx maturazfaax, circafundum ac inipfo geniculo abfcinduntur, quod in eo
aqueus quidam humor contineatur . Mox amputatJE, frondibufquc, quibus maximam partem
veftiuntur, refe£tis, in fafciculos coguntur & currui imponuntur.

Molendinatribusgravifllmis axibusex fohdiflimo ligno confeftis , circulifque ferreisob-
duclis , nituntur. hiter quos arundo continenter inferta & axium fc contingentium angu-
ftia comprefTa, hquorem fundir dulcifllmum. Mola aquarianullis indiget jumentis, aquae
fiquidcmimpetucircumagitur, qua^IongifTmio canale deduda, lapfu impetuofa exaltoin
fuper nos eximia; magnitudinis rotae Hntres decidit. Qiiod quidcm licet celerius fiat , plufque
facchari inde rcdundet , quamafexvelodorobuftifTimisbobus: eorum tamen contentionq
exadius & fidehus canna exprimitur.

. Ca;terum liquor hic qui in Saccharum ipfum poftea abit , ad viginti quatuor duntaxat horas
durat , moxque acefcit , & ad conficiendum Sacctiarum prorfus fit inidoneum : fed fi diutiuS
fervetur, bonum inde nafcitur acetum.

Axes afferefque per quos fuccus expreffus fluit , tum & alveus , per quem decidit , bis
fpacio viginti quatuor horarum, veluna Tareffa (TarefFa eftfpacium terrje, cujus quadra
viginti circiter eft pafluum , & tot cannas profert , quot per diem Naturalem moli pofl unt)
lavari debet.

Cannaprimo a tergo axium excepta , vicino denuo immittitur, ut fi quidfucciin ea fic
reliquum , penitus exprimatur , tunc Bagajfo vocatum , quod tanquam inutile excrcmen-
tum flammis abfumitur . Adeo corufcantes & formidabiles , node dieque conftruuntur
ignes, quiahenis fubjiciuntur, utaquindecim lignoruni vehibus ad quadraginta ufque fpa-
cio diei naturahs , pro ut cruditas liquoris requirit , abfumantur , integrxque filvje exfcin-
dantur.

Succus (\ucmCaldo vocantHifpani, percanalcs& duftus ligneos , in ampiiffimos sercos
cacabos derivatur , in quibus continenter, nunc vehementius nunc lenius, toto quomolze
agitantur tempore, fervefcit , frigidjEque afperfione intenfior ebullitio coercetur , ut fubftantia
minus confumatur. Abhoc fuccoinprimo ahenoconfiftente, modicoque fubftrudo igne,
paulo foeculentior & copiofior fpuma aufertur , vocaturque Cagajfa , quce folis pecoribus
efcam potumque fuppeditat.

Sublata Cagajfa , liquor feu Caldo in proximum ahenum, Caldera de mellar Lufitanis , effun-
ditur, inquocoquitur& praegrandicochleari, crebris foraminibuspertufo, a fbrdibus hbe--
ratur. Utexquifiriusimmunditiesfecernatur, fortequoddam lixivium affiinditur. Hincper
linteum percolatur , ac tandem fuccuseo pado noviflimum excrementum , fi quod habec,
deponit. Hie faeces mancipiis vidumfuflSciunt, qui iiscontenti tamimprobos atque inde-
fefTos laboreS exhauriunt : quippe toto femeftri aeftivo, nodes atque dies perpetuo molendina

agitantur. Vinum quoque exinde, vulgo C^r^'/»^ di(3:um , conficiunt, intermifcendo aquam:
quod avidiffime expetuntincolae, eoque.fi vetus fit redditum , feincbriant. Vinumitaque
Sacchareum, vinum aduftum, acetiim, mel codum, ipfumquc Saccharumex primo hoc
licjuorc concinnari poffunt.

G 2 Forrp

53 GviLlELMlPlSOMIS

Porro minores qui fubfequuntur cacabi, Tach^ts appellant , quidam funt ad concutiendum?
quidam ad coquendum parati. In quibus fuccus jam didus, tantifper condcnfatur , donec Se-
rapii & mox Saccliari confiftentiam acquirat. AdhJECvehementi & arduo labore , primum
inmajoribus, tuminminoribus ahenis inter coquendum, capacilfimis cochkaribus agita-
tur , quatiturque , & ad altitudinem viginti plus , minus , pedum attolhtur , unde rurfus in
vafaprolabatur.

In Cacabis minoribus ob ignem intenfiffimum vehementioris ebulHtionis habenda efl:
ratio, ftatutifque temporibus olei modicum guttatim inftilletur , ne ignis vehemcntia Saccha-
rum aUquid detrimcnti capiat. Obfervatu dignum, quod oleum fi maioribus inderetur ahenis,
inquibushquor, primo C^/:/'' didus , purificatur, Saccharoconficiendoplaneforetineptus.
Viciflim, fiminoribuslixiviumficutmajoribus, infundatur, asque impoflibile , Saccharum
conficere. Sideniquemomentum fucciLimonii, velacidi quid injiciatur, Sacchari confi-
ftentiam numquam acquiret, fed in totum perditur.

Formx porro fiftiles innumerae , quando fuccum fluidum acceperunt, ordine afleribus per-
foratis, inampUlfimis aedibus(C^jQ^(?^«/-^^rvulgo)imponuntur; mox fuperimpofito luto
humefafto, difta vafa, a meUe, quod fubfufco antea colore Saccharum tingebat , repurgantur .
E formis excufllmi , candidum a nigricante., Mafcovado difto, feparatur , & in ftuftra redadum
foli fereno exponitur , probeque exficcatur , donec ciftis recondatur. Haec omnia incredibilis
funtlaboris &ingentium fumtuunij prxterquam quod operariorum multitudo; jumento-
rum infuper & mancipiorum affluentia, multum ex emolumentis derogat.

Medica Sacchari auxilia, quoniam maximam partem Europaeis cognita, paucis tantum
funt perftringenda. Cannae viridis fuccus frigidus eft , multoque fi deftilletur per Alembicum
durabilior & efficacior ; multis oculorum malis , tum hepatis , renumque ardoribus medetur.
Sedcum meduUahaec cannarum tot mutationes fubeat , antequamrepurgatain grana redu-
catur, primam naturam deponit , imo alienam induit , palato magis gratam , quam valetudini
proficuam. Saccharum enim , muItalixivUfortiflimi vi albefadum , in deUciis quidem opta-
biUus; fed qualitatem facile acrem, vifceribus& capiti infeftam retinet. Qusimobremillud
quod fanitatis gratia culinae velPharmacisE infertur, prxftat ut modice tantum repurgetur:
quippe quod ingenitas refervet vires , intenfiufque ferapia , eleduaria & fimilia dulcificet.
Imo rubrumSaccharum, alias inferiushabitum (ficut &illudquod exlnfula S.Thomxaf-
fertur , omnis lixivii expers) minime contemnendum , praecipue in clyfteribus. Saccharum
itaque primo gradu licet caUdum & humidum , tamen quo antiquius & defecatius eo calidius
eft, faciliufque in bilem convertitur , atque intenfius digerit & folvit. Recens vero non folum
pedori & Stomacho , fed & veficae renibufque prodeft. In omni denique aegrorum condi-
raento, veteri Saccharo & nielli longe debet anteferri.

Cap. IL

DeMarMoca.

FRumento complures Indiarum regiones ad hxc ufque tempora caruerunt : ca tamen , qui-
bus hominum & animalium fuftentatur vita , defiderari , benigna mater Natura noluit. Ra-
dix enim fativa feu altilis , quae Mandihoca Barbaris appellatur, in farinam redada tritici
locum fupplet. Qua planta licet Angolac & Hifpaniolje atque aliarum Infularum incolse gau-
deant ( ubi radicem hanc Hiuccam , praeparatam & in farinam redaftam Cajfavl vocari Mo-
nardes teftatur ) BrafiliaetamennaturaIem,fummoqueftudioexcuItamconftat.

Plures hujus fruticis, quem Maniiba & Manduha Brafilianivocant, dantur fpccies: qux
licetprima fronteinterfehauddifferrevideantur, tamen abexperientibusagricolisdignitate,
caule , & colore diftinguuntur ac diverfa fortiuntur nomina . quorum hasc praecipua funt:
Prima , CMandiibabuarx. Secunda , CMandiibparati , albicantibus radicibus & truncis. Tertia,
Mandiibucu. Qnarta , CMandiibumana. Quinta , i^ipi. Sexta , Tapecima. Septima, Arpipoca.
0£tava , Mandtfupeba. . Nona , Macaxera. Hae feptem pofteriores rubcntibus funt & la£te-
fcentibus radicibus & cauUbus. Omnium harum ftirpium radicibus folum Mandihoca nomen
inditum , & alimcntofis , medicamentofis , vencnofifque qualitatibus , licet impari inter fe
gradu, poUcnt. Quas proprietates , utpote admiratione digniffimas, pcnitius introfpcxiflc
operaepretium crit. Hae fruticcs omnes eleganti ac ftellatim fcfc cxpUcantcfuntfolio. Caulc
refto, nodofo , hominis ftaturam raro excedcntc. Ejus craflltics pro foecunditatc foU, coe-
lique tcmperie, varia. Florcmfcrtcxiguum,fcmcnautcm, Ricini Amencanifcminifimile,
fed mutile. Rcliqua cxipfaplanta ad vivumdepidacognofccrelicct. Frudumvcrofubtcrra-
neum , ipfam fcilicct radiccm cfculcntam Mandihocam , paftinacx haud diffimilem produ-

cit,

D

E Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 53

cit , qux lafteum trahens ruccum , ab oculis prorumpentibus , e trunci internodiis natis , hoc
liquore cgregic intumefcit.

Terraminime glebofa autirrigua, ut canna faccharifera gatidet , fedficcapotius, fitiente
&montora, atquein tuberculos, quafi a talpis, egefta. Adeo humiditatis omnis inimica
eft, ut aeftivis dumtaxat menfibus, terra: committi veUt , idque locis apricis ac minimeum- ,
brofis. Quod , ficuti in hac , ita in quavis plantatione obfervandum , quia guttatim ex arbo-
ribus deftillans aqua perquam noxia habeatur. Cum adeo acclivc & arenoftim folum requi-
ratur, maluntincolxdcnfiflimademolirinemora, dcmolita exurere , eaque arvis6c fcgeti-
bus ( Chocas Lufitanis ) deftinare.

Tres hujusplantxtrunci, frondibus fpoliati, figura propemodum pyramidali , haudpro-
funde fimul terrje grumis, trium circiter peduminterfediftantia, infcruntur, prominentef-
que adpalmxaltitudinem, fuperius feinviccm amplcftuntur. Quifoliislicetdenudati, no-
vis tameniUcoveftiuntur, nec quicquam radix inde detrimenti patitur , modo caulis integer
&illa:fusmaneat.

Dignitate & mole Q.\ce[\it Mandihoca , fi anni terrsque temperies ficca fuerit: tunc enim
quxUbct radix fefquipedem, vel duos, interdum etiam trcs pedes longaevadit, craflitiem
habensbrachii vel etiam cruris humani, quando fatis adoleverit.

Rariohabenda ut ager a zizaniis, quse valde fuppuUulant , ter quaterve repurgetur, do-
nec plantae adoleverint , ad odo nimirum vel decem menfium fpatium. Maturitatem afle-
cutae radices, quodannuocirciteraplantationefpatio fieri foIet,adtertiumvixfub terra du-
rant; alterotamenplcrumqueannoparsillarumputrefcit&corrumpitur : ideo ad fummum
linquunturannuofpacio, & denovopertaleasplantantur. Ingruente nimise humiditatis ne-
ccflltatc , exfcindi ftatim poftulat , fcx menfibus ante juftse maturitatis tempus.

^JHandibd qux x oczmr: Mandubumana omnium citiflime crefcit & maturefcit , atque opti-
ma inde conficitur farina, Hxc planta maxime gaudet folo arenofo & magis ambufto quam
reliqux. Primaria omnium, inque quotidiano ufu&lucro, producitur quidem promifcue
in quavis terra , vocaturque Mandiibparati.

E terra evulfxradices, vixpertriduumdurant,etiamfifideIiterhorreisrecondantur. Mun-
dat3e,& a cortice,quem tenuifllmum habent,IiberatiE,mol3EtrufatiU, cujus Iconem hic daturi
fumus , a duobus hominibus circumaftx, admoventur, fcrriq; culpide conteruntur ;& contu-

farum radicum farinam excipit alveus. AUi radendi modi pedetentim exolcverunt,ob majores
labores & fumtus. Pauperibus tamen ufus Scobinae manualis fupereft, quxablndigenis Ta-
titi nuncupatur. Rafura deinceps torculari vel prxlo fubjicitur , quo magna vi humor ille fu-
perfluus&noxiusexprimitur, ut ficca atquc abfqueulla humiditatemaneat. Mox cribro,
Vrufeba didopercolatur. Exinde plahefado fiftiU aut xneoinjicitur, in quofubftrudo igne
circumagitatur tantifper donec coquatur. Semicofta vero &adhucmoIlis efculentaeft, &
\oc2Xm.Farinharelada,<\\\.oA cft farina cocta non exficcata. ReUquum quod fupereft & re-
fervare volunt, fupra majorem vel minorem ignem pro arbitrio mifccnt , atque exa£te ficcant.
Farina enimhjec quo plusexficcata&excofta, eo durabilior eft. Optimetamenficcata &
fideliterab aere defenfa , ultraannum vixfervaripoteft: namfivel leviflamauligo eaminfe-
ccrit, corfumpitur, unde nonparvam militumftragem in caftris exortam vidi. Qiiapropter
noftri , Barbaros imitati , eam inbolos , quos vocant Bejti^ , paftillos & liba cogunt , fuperque
craticulos modico igne induratam in penu aliquandiu recondunt.

Ex hoc frutice expreflb manat liquor mianipuera Barbaris didus , qui vafi infufus poft
duas horas fundo adhxrefcit : cxquoaliafitfarina, meUorpriori, ac majoriaffluentiafloris,

G 3 quam

54 GVILIELMIPISOMIS

qiiam crcinorem de T/pmavocant. Ex aqua farinae in fundo fubfidente , bolos quoque con-
ficiunt, Tipioceto diftos, optimi fapods. Tum Guramiquoddamfcupotius amylum ex ea
fit , atque eidem ufui infervit. Hic liquor Mmifuera , quod dulcis fit faporis , ab animalibus
avidifTimehauftus, viquadamvenenata ea ftatim exfLinguit : ex radice tamen non cxprcffus
( quod mirum ) cxtera animantia , cxcepto homine , nutrit.

PriEterea e radice aSole exficcata, aliafarina&pollens albicans, imo &panisfiligineiis
&'bifco£las, qualis e tritico (cui &fimillimuseft) pinfitur. Hoc alimentum intcgrum &
non comminutumpro )umentis &pecoribus , quibus in pabulum cedit , refcrvatur.

A vermibus & integris formicarum cohortibus , hsec planta miferefoletinfeftari, magno
agricolarumincommodo, non folum folia atque caulem , fed ipfam quoque radicem depo-
pulantur, ferarum greges &animalia domeftica. Ipfi Brafiliani , /Ethiopes , & noftratium
nonpauci, hujus plantxfolia amant, adeo ut contufa, cofta&probecondita pro cibis &
laftucis apponant, atque in maflam efformata , Manicoba nuncupant Brafiliani.

Porro radix hsec quatuor aut quinque dierum fpacio in aqua macerata & emoUita, Mandio-
j)iba dicitur, quseafTata, maxime ab agreftiori Indorum & Barbarorum multitudine expeti-
tur & manducatur. E fedimento hujus confiftentiie , farina mollis notaeque melioris confici-
tur, quamBrafilianir//'^?^^^ Lufitani, Farinha fiefca cognominant.

Ex Mandihoca contufa , butyro & faccharo , infignes fiunt boh vel paftae , ad cdendum
optimae.

Pultisdenique genus prxparant ex Mandiopeba , quodnomen acccpk Mingau-petinga,

Mandihoca illa mollis , illis Puba , igni impofita exficcatur , exficcata appellatur Carima.
Ex hac Angolenfes panem optimae notje conficiunt , quem Aiufam vel K_Angit , interdum
Enfonde appellant . Omnium autem prxftantiftimum pultis genus condiunt , quod vocant
Mingati de Carima , cui aromatum loco raomentum piperis Brafilienfis, & floris Nhambi ad-
mifccnt : quod optimi cum fit faporis , fanitatique conducat , frequens illis in prandiis c&.
folet ; nec fuaviter fe vivere cxiftimant nifi hoc alimento utantur. Sanis seque atque aegris
ejufinodi pultcs, emulfiones, atque adeo ptifanas faluberrimas inde confedas exhibent .
Tipioca fiquidem & Carima pota , vel fyrupi fpecie cum aqua florum auriacorum & pauxillo
facchari exhibita , antidoti loco plerumque eft. Ego quanti dignitates Ttpioca & Carima, fa-
ciara, in defcriptione morborum Endemiorum fatis explicavi. Tipioca enim, fimulta lo-
tione defoecata atque exficcata, probe abomnihumiditaterefervetur, Tabidis & Dyfente-
ricis ex arte propinata , medetur. Febricitantes , animo deficientes , veneno infedos reftituit.
Prjeter h^ec , violento exercitio fraftis vires recuperat , fudorefque immodicos compcfcit,
Ptifana illius fimplcx. Quafcunque hasmorrhagias , imprimis ex vulnere infli£tas , tum intus
afllimta , tum emplaftri forma applicata , cohibet.

Y.yiMacaxera optimurafitvinura, ferumla£tis fapore referens. CMandihoca rafa, vulne-
ribus&ulceribusantiquisimpofita, eamundificat, atque artemperat.

(JManipiiera co£ta crafTcfcit pultis inmodum, alimentoque convenientiexiftit. Quodfl
oryzam &Saccharum , cum aqua deftillata ex floribus aurantiorum fuperinfundas , con-
fervx gratiffimje formam induet, mutatoque nomine Marmelada de Mandihoca a.ppc\htnr.
Poftremo illa fpecics Macaxera, praetcrquam quod vicem farinae prxdiftae fuppleat, igne
etiam aflTata, abfque uUa alia prseparatione, coraeditur, ac Macapera appcllatur.

A csetcris radicibus abftincndum eft , quod prsefens fint venenum. Dantur enim quxdam,
quas citius combuflreris,quam ut virus fuum deponant,& ad edendum idonea: reddantur.Quin
ipfi Brafiliani olim minus exercitati, in feparatione alimentofi & venenofi , multoties mortem
oppetierunt: nunc eruditiores fadi, nonfolum illis pra^cipuo exiftit vita; fuftentaculo , fcd
omnibus Lufitanis & noftratibus. Idque pani triticeo prseferre non verentur , licet minoris ha-
beatur nutriraenti.

iE-thiopes & Brafiliani inter edendura pugnos farina: plenos in os injiciunt , ut manu quo-
que longius ab ore reraota , vix tamen mica pereat. Raro aut parura inter prandendum potu
utuntur, quod farina aquam nimis imbibat, & ftomachum inflct.

Cura aratrum ejufque ufus hic ignorctur , & iraprobi ac multi jugi laboris txdia declinent,
facilcm hanc & nirais ^erumnofam agriculturam , tam vitae ac rei familiari tuendx , quam aeri
corradendo, cgrcgieadhucaraplcauntur. Quippe uniusdumtaxatmancipii induftria &Ia-
borc, ccntura tubcrculos , aliquando unius diei decurfu abfolvunt. Hujus autcm farin^e una,
quae viginti cantharos noftratcs continet, aut fefqui Alkeira , hoc cft , modius unus aut fefqui,
homini robufto & laboriofo, in menfem integrum pleriunque fufficit. Quem modiumfex
aut fcptem aut ad fummum ofto folidis comparavcris.

Hxcfunt qux ufu &fcdulain hanc radicem inquifitione , arufticis & hortorum culto-
ribusrcfcifccrcpotui; qux fiUius& cxplicatiuspcrfcquivolui, quodhxcplanta ubiquc fre-

qucns

» E F A<: V LTATIB V S SlMPLlCIVM LlB. IV. 5^5

quens fit & domeftica, tamque excellentis ufus, ut vaftjflimi orbis Americani incolis , abunde
Victumruppeditet.

Tapuyeri vita «Sc-moribusagrcftiores,necMandihocam hanc, necquicquamfimileplan
tant,fedarborumfruaibus,variisherbis&melle agrefti fe fuftentant. Inter radieesquas eo.

amant , eft LMandihoca quaedam filveftris, fponte proveniens. frutexque arborefcens J
n fativae fimillima, fi caulem & folia confideres, verum diirnitate lonee infpHnf

medere . ^ . x .^^wo.

cxterum fativae fimillima , fi caulem & folia confideres , verum dignitate longe inferior.
Mediterraneis Cugmcucttremu, mznszQCoYis Cmcti-mandijba (XiSta.. Cujuslconemexpref-

C A p. IIL

fam hicvidere eft.

T)emelleSiheJln.

"X/Tlflis iis , quje vel ab aliis ante me traftata , ut Ambra grlfea & nigra , Lapis Bezo^r , vel
•^-'^Aaliunde huclunt tranflata, ut Zinziber, Tabacum, Oriza, Goflipium , Milium Tur-
cicum, Aml, vel Indigo; aliifque praeteritis, quxpotiflimum quxflui , non autem Medi-
cince funt comparata : Illa tantura perftringenda duxi , quae Incolis longa expericntia innotue*
runt, atque in Medicinam funtrccepta, atque ame ad artis noftriE incrementum profpcro
ufurpata fucceflu.

Inter primaquidem, Brafilianorum folertia , etiam antequam Canna faccharifera hic co-
leretur, melSilveftre , quodipfi /ir<? vocant, ex vaftiflimis filvis & faltibus fibicomparavit,
quod in ufu atque deliciis , Europxis aeque ac gentilibus , tam fanis quam a'gtis habetur.
Cujus dignitates ingenti mortalium bono quotidie magis magifqueiUuftrantur.

Apes , Eiruba. illis didx , diverforum generum hic reperiuntur , quie in aiboribus , miris
& variis modis nidificantes, noflris quidem nonplanefuntdiflimiles, fed utcumquc paulo
minores , quarum examina ubique peregrinari videas. Regem vcro eligant , nec ne ,, non fa-
tis haftenus conftat. Reliqua quiEdeillarumregimine produntur, obdifficilcs adeasin ne-
mora aditus, nondum cxperiri datumeft. Ignavum pccus, fucos, crabrones, oeftra, vcf

pas

56 GVILIELMlPlSOKfiS

pas melliferas & non mclUferas , pluraque alia infeda fimilia , de quibus in Infedorum Hi-
ftoria dicetur, qua: nimis quam multa Brafilia nutrit, viatoribus & armentis infeftiffima,

nunc prxtereo. ' ' r -i a

Induftria atque ufus prsftantia , caeteris omnibus inf^ctis alatis, prxcellunt facilc Apes
mcilificantes , quaruni duodecim adminimumgeneraobfervantur , ut funt Amanacay-mm,
Ammacayneu , Aibu , Mumhuca , Pixum , Vmttfctra , Ttihuna , Ttimba , Eiriicu , Etxu, Cuhiara,
Curufireira, quarum ultima Car^/imr^ aBrafilienfibuscontemnitur. Qua; autem inter illas
omnesmeritoobfervanda:, funtpotifllmum ha; fequentes.

Primo Eiriricu, grandiores , non pungentes, qusbonumfaciunt mel, licct non quoti-
diani ufus. In concavitatibus arborum nidificant , e quibus.veluti alveariis Brafiliani arte &
dolo mel eliciunt per dudus aliquos ut foras emaner.

Deinde Eixu & Coptf apes minores , nigricantes , exterius in cortice nidum aftabre con-
ftrudum componunt inftar alvearii , favis ex arte & concinne difpofitis , ac propoli & ccra
candida veftitis , equibusoptimummelcoUigitur , fed minore quantitate , & quia infignitcr
aculeo appropinquantesinfeftant, minus expetitum.

Denique apes Munhuca flava; & exiguae in arboribus nidificant : optimum hoc mel, de quo
potifllmum ago , & faluberrimum producentes , quod ab Indigenis arbores proceras con-
fcendentibus , ad Europa;os incolas , magna quantitate , exiguoque pretio aftertur. Maxima
autem copia hujus repcritur in Infula Maranhon , cum multa cera nigra , ubi copiofius colligi-
tur, vafifque integYis completis , seftate, cum flores Silveftres maximevirefcerefolent , fer-
vatur. Interhofcefloresreperiturunicusinarborer^/«r/?/^^ flos, quem poftquam apes gu-
ftarunt,mel amarum conficiunt , ficut de apibus in Syria Abfinthio infidentibus teftantur Au-
thores.' Qualitate&dignitate, nihil hercle hoc Europceo melliconcedit, in fecundo gradii
calidum , confiftentia admodum fluida , clara & tenui, odore fuavi quidem , fed Silveftri , nec
nimia autingratadulcedine, naufeam parit , fedgratifllmoacore. oxymelis inftar, palatum
afficit. Abfterforia qualitate, partiumque tenuitate, tantum ftomachum , vifcofis humori-
busobfitumabftergit, quantum calidi , languidum confortat. Inteftinaimprimis& renes,
five fuperius , five inferius exhibitum a cruditatibus vindicat , atque urinas promovet. Tum &
infantibusadabftergeiida&demulcendavifcera, a reliquiis variolarum &morbillorum ob^
fita , fummopere prodeft. Simplex vel compofitum ( ut in capite de Mulierum morbis diaum
eft; uteri intemperiei frigidxfummumadfertfolatium.

Lono-x durationis & magns dignitatis vinumquoddam inde conficifolet, fortifllmum
quideni'& admodum abftergens. Sin temperatius placeat , hydromel vel mulfum ex aqua
fontana , fine codione rori noaurno exponitur.

Pharmaca denique nonfolum, fed &cibos potu(quequotidianosingreditur dccantatum
hoctriumapum mel, ficutinTraaatudeaere , aquis & locis didum eft : meritoque de illo
idem prjedicare hcet quod PUnius lib. xxii. cap. 24. teftatur. MelUs naturamtalem efle,
qua^corporaputrefcerenonfinat: tum, multosexftitiflequi feneaamlongammulfitantum
mitritutoleraverunt. Hac tantum adhibita cautione , ne biliofis, hepatis, renum &ftoma-
chi ardore laborantibus , nifi fumme dilutum exhibeatur.

Cera eius , qus nigticans eft , Europazae poftponenda quidem , fed ad cmplaftra emoUientia
&digerentia, contra^malaefrigorenata, utiliflima habetur.

Cap. IV.

• T>c Cofaiba.

PRovincix Brafilix variaBalfama producunt, quorum facile princeps eftquodvocantdc
Copatba, a nomine arboris e qua emanat. Copaiba autem arbor eft filveftris & proccra , eor-
tice cinereo , qua; ftfperius in ramos difpefcitur. FoUa habet femipedem longa , majora quo-
que&minora, duo fibiinvicem oppofita, in extremitate autcm duo coniunda: oblonga,
acuminata, nervo & venis paulum rufefcentibus , fuperius viridiora , inferius dilutiora. In ex-
trcmitateramorummajorum multi ramuU congefti funt, quibus folia frondium figurainfi-
dent; ubi & flores cnafcuntur; quos fequuntur fruftus baccx lauri magnitudine &figura,
initioviridcs,poftmaturitatcmnigri, cumpauciflima carne , fubdulcis faporis , aqua nigra
cutis facilc leparatur , qux craflior eft , ut in pruni filveftris fruau : lapidem continet ovalcm,
durum , qui nucleum album in fc habet farinacei iaporis, fcd non edulem. Frudus , qui mcnfe
ApriU maturefcit , comeditur i Brafilicnfibus , qui fuccumcxfugunt&exfpuimt cutem. Si-
miae valdc Ulis fruftibus delcftantur. Has ipfe menfe ]unio collcgi baccas , & mox femiger-
minatas, mandavi terrse , Ixtequc provcnerunt , Pinguis autcm & odorifcrus Ule Uquor , quo

vafta

DE FACVLTATIBVS SXMPLICIVM LlE. IV. 5f

Vaftahscarborabundat^abincifo corticead medullam ufque, luna plcna, tanta quantitate
deftillat, ut Ipacio trium horarum, ad duodecim Ubrasolei eiFundat. Sin nihii forte pro-
fluatjftatim vulnus cera autargilla obturandumeft,ne quid eftluere pofllt,&:duabus poft
hebdomadis cum foenore moram compenralTe "videbis. Non adeo frequens in Pixfedura
Parnambuccnfi hoec arbor , quam quidem in InfuIaMaranhon , ubi valde luxuriat, unde quo-
que copiofe illius balfamum ad nos aftertur.

Non autem folum mirifica pollet vi mundificandi & confolidandi , & ad quxvis vulnera
primaintentione reftituenda, morfufque ferpentum curandos & cicatrices tollendas: fcdSc
abomnibus pariter incolis & a mednterne exhibitum, infignem prasbere utilitatem, obfer-
vatum fuit. Tam fuavis tamen odoris, ficut MafFeus vult, non eft. CaUdum in fccundo graduj
craflum , valdeque pinguc & relinofum.

Pedori , ad ftomachum languidum , ventri ad colicos frigidos cruciatus , ilHtum conducit:
guttula; aliquot convenienter exhibita: per os , robur addunt vifceribus , iUifquetonumrcd-
dunt: fluxionesmuUebres, curfusventris&gonorrhcas quoquefiftunt. Inanum pcrclyfte*
rcs , in penem per Syringam cum Saccharo ex aqua plantaginis , vel oleo rofarum diflblutum,
adverfus eadem mala profpero fuccefm injicitur.

C A P. V.

7)e C^hureiha,

T^Uas arborum Cabureiha fpecles, non in habitata Brafilia, fed in remotifTimis dcfertis trans
-^-^immenfaiUamontium juga, vidi. Utraqueeft excclfifrima, vaftiflTima & odorifera , fcd
cortice & ligno differentes-. Altcrarubefcentis eft coloris , odoreque Cedro BrafiUenfi , quae
\viZo\\s Acajacatingadic\t.vvc y nondiflfimilis. Altera, dequanosin prxfenti agimus, folioeft
exiguo , inftar Myrti , cortice cinereo , digitum crafTo , tenui membrana miniati coloris , ex-
terius cooperto , fub qua flavus liquor , quo totus cortex turgerc folct , latitat , qui vctus gra-.
tiorem fpirat odorem quam fi recens fit , fitquc confiftcntije craflloris 5c coloris punicei. '

Revirefcente arbore circa Februarium & Martium, Iunaplena,cxIxfo cortice,penduIis
vafcuUs , excipitur hoc Balfamum fragrantiffimum & praeftantiflTmium CabHreicka didum.

i^des non folum , fedLucos integros gratiflimo odore, Peruviano perquam fimUi , infi-
cit. Subftantiaeft compada & tenaci , fed calefadum fequaci &dudiU Circa fluvium poi
tiffimum leneiro & in diftridu divi Vincentii & Spiritus Sandi , quam in Parnambucenfi , cre«
brius rcperitur, licet non adeo magna quantitate inde ad nos deferatur.

Ad internos & cxternos afFedus non inferiori gaudct qualitate quam Copaiba. Calidum &
ficcum cft infecundo gradu diflblvens , digerens & confortans. Aliquot ilUus guttulje per os
jejunisexhibits, Afthmati profunt: intemperiem quoque ventriciUi, vifccrum languores in-
veteratos corrigit : tepidum pedori & hypochondriisilUtum, eorumoppilationes&frigidi-
tatestolUt. Irrigatione &fri£tione capitis&cervicisex pannorubro, corroborat cerebrum
& prcefcrvat a Paralyfi & fpafmo 5 imo debiUtatum omne nervorum genus in priftinum vigo-
rem reftituiflTe , faEpifTmie hicfumus experti.

Csterum Lufitani aeque ac BrafiUani adverfus vulnera& morfus venenatorum animalium
inefreUUvirtutemquandamfinguIaremteftantur, adquam animaUa , inftindu foIonaturaU
confugientia, corticemque deterentia , parti la^fae, praefentiflimuminveniant remedium. Quse
omnia in caftris & Nofocomio noftro, tum imprimis mUitibus idis a fcris atque Barbaris, mc-.
cum per dcfcrtaperegrinantibus, comprobavi. Quippe fblo hoc cximio Balfamo recenter cx
ipfiscorticibuscoUcdo, vulneratos&Iuxatosrcftitui. Iconcm videre eft G. Marcgr. p. 137,
Cap. 14. 1. 3.

C A p. VI.

T)e (t/fcajuarhore&^iHmfm&u,

QUantum lenta folent interviburna CuprefTijtantum inter csteras Brafilix arbores emi^
net K^cayasba, divino beneficio harum regionum incolis conccfla. Qlke ut afpedu
pulcherrima , iti multifaria virtutc celcbratiffima. Ac quamvis umbrofa & patula , ramifque
proceri.fpeciofi, nontamen adeoinaltumexfurgif, fed cum reveramalus fit, variis & fi-
nuofis flexibus fcfe incurvat , ramis humum verfiis depcndentibus. Eft durifllmo ligno a nau-
pegis valde experito, ac Gummi optimo turgentc , quod fua fpontc aeftivis mcnfibus erumpir,
ob facultuem, pellucidum colorcm, fragrantemquc odorem Aribicovixccdens. Arbor
haec nufquamlocorum, quam arenofis & fitientibus repcritur. Foliis eii, finervos, fifigu-

H ram

58

GVILIELMI PlSONIS

ram fpcCtcs, juglandi fimilibus , fed firagrantioribus , nec aromaticum odorem dcponen-
tibus nifi diftillatione forti. Multo autem magis odorifera illa folia, quae verno tempore Brafi-

lienfi puUulant , & hinc quidem pulchre & lature rubicantia pafllm in filvis videas , annuaquc
folia tamquam inutilia detrudunt , circa hibernum tempus. Mox flos prorumpit pulcherri-
mus , variegatus , rofaceoque fubinde colore ; adeo odoriferus , imprimis manc ( quod Soi
de die vires multas attrahat&hcrbarumarborumqueflores vehemcnter afliciat) ut totis tri-
bus menfibus Septembri , Odobri & Novembri , integras filvas repleat^ & viatorem miri-
fice obleftet . In Alembico per ignem communicant aliquem odorem aqus , minus tamen
fortem aut gratum,

Circa Decembrem pomiferahxc arbor incipit deflorefcere , caftaneamque phafeoU forma
ac cineritii coloris efunimitatepomi producit, oleoadeo mordaci&cauftico, inter duos
cortices, utcontreftanti valde noxium habeatur ,quamobrem non nifi inter erodentianume-
ratur. Calidum cft a tertio ad quartum gradum , nec nifi cancrofis & maUgnis ulceribus , vi-
tiofa carne laborantibus , adhibetur. Lychenes quoque , Scabiem , pedum vermiculos, Bichos
diftos , aUaque cutis vitia expugnat.

Maturefcente autem caftaneaipfa cum oleointus contento fenfim mitefcit , acvimfuam
maxima ex parte deponit; quod principio quidem aufterum & acidum , dentibus ac palato in-
gratum & noxium, mox a Sole excodum & matutino rore turgidum, noftris Europaeis
grariflimum , & in deliciis efle folct.

Brafilianis vcro non minus quam Arcadibus olim Quercus , pomum hoc , tum glans ei
adhxrcfccns &fupcrinnafcens, a tot jamfecuIis,vita:foIatiofueiunt. BcUa, qujc frequentia
inter illos excitari folcnt, cxpartehujus fruftus amoregeruntur. Vi^lores enimcaflrispo-
fitis loci expugnati poflcflbres tamdiu mancnt , doncc omncm arboris fru£lum dcpafti fue-
rint. /E-tatcm exinde fuomorc dimetiuntur, namfcmclinanno dumtaxat cclcbris hicfru-
ftus provenit, idque mcnfibus Dcccmbri, Januario & Fcbruario, tunc cnim dcficit iubla-
titudinc Parnambucenfis Praefcaurae ; quia mcflls & vindemix tcmpora pro fitu regionis mu-
tari folcnt.

Pomummodicercfrigcrat&fauccs conftringit: vcntriculo gratum , fi maturum , fin mi-
nus, & immaturum inftar Limoniorum fucci , corrofivum cft ac moraaci acore infcftuni . Fi-

gura

oeFacvltatibvsSimplicivm Lib. IV. 59

guraeftoblonga &tiubinata, pyrum,haud malum diceres: odore grato & fragrante, co-
lore qua Soli obvertitur, rofacco, caetera croceo&adaureum vergcnte. Subftantia intus
fpongiofa eft&multo faporofo liquore tumens , fed acinis & lcminum cellulis caicns. Cru-
dumseque cupide ac coftum & prxparatum , expetitur. Saccharo quoque condituraLufi-
tanis&noftris.

Vmum quod ex hoc malo ab Lidigenis exprimitur , infigne eft; nec dubiumquindiu per-
durare, & complures in annos, ubi deferbuerit, firmum & floridum fervari poflit. Vctus
citius inebriat quam recens , non fecus ac ficera Europxa ; licct adftringat , urinas tameh
egregie movct , ut in me & aliis comperi . Aquam quoque deftillatitiam , optimumque ace-
tum inde elici&componividcmus, quod urceolis exccptum, vicemaLetillippIcreibkt.

Caftaneae autem feu glandes pingucs & fecundo gradu calidas , renis leporum figuram x-
mulantur. Crudse ac recentes, ficumvino&momentoialismanducentur, juglandes guftu
referunt, fin aflatas aut faccharo conditas comederis , muItofuaviores,&durabiliorescom- '
peries •, quapropter quoque pro deliciis inter bellaria apponuntur.

Incolse arboris gummiredaaum in pulverem, ex liquore convenienti propinant mulie-
ribus obftrudionemenftruorumlaborantibus. Hxc dc (^c/ijii arborum Brafilijc facile prin-
cipe, dida fuificiant. Utinam seque copiofe in defertis&remotisBrafiIicemontibus& filvis
a natura eflet coUocata , ficuti in locis mari vicinioribus.

C A p. VIL

T)elckariba, &'illm^ejina Icica.

TN arenofis & efFstis nemoribus excelfa reperitur arbor gummifera , quae i Barbaris Ickariba.
-■■appellatur a lachryma quam fundit , qux ipfis/«fi«, Lufitanis y^/^^^a^^ dicitur. Arbor hxc

Fagi in modum crefcit, caudice
non ita crafTo , cortice glabro &
gryfeo. Folia fert in ramulis, duo
femper fibi invicem oppofita &
tertium folitarium infine.Sunt au-
tem pyri foliis fimiIia,oblonga,an-
terius acuminata, crafla inftar per-
gamenijlxte viridia & iplendentia,
nervo fecundum longitudinem, &
venis oblique difcurrentibus . In
ramulis ad foliorum exortum co-
piofi pronafcuntur flofculi , race-
matim feu verticillatim pofiti five
congefti , parvuli , quatuor foliolis
viridibus conftantes, ftellulsepene
figura: Foliola autemilla in am-
bitu lineola alba funt circumdata,
&in medio exftant ftaminula ali-
quot flavefcentia. Poft florem fe-
quitur fruftus^figura & magnitudi-
ne Olivse, colore autem mali gra-
nati , intas habens pulpam odoriferam , uti & lachryma eft arboris. Cortex exterior Cx manu
vel paulum mulceatur , infignem mox odorem de fe fundit.

Cortex hujus Arboris alte vulneratus , plenilunio imprimis,ftatim, nonnumquam poftri-
die , aut tertio poft die gummi feu refinam fundit odoratiflTunam (odoris inftar Anethi recen-
tis contufi ) praEftantiflfunamque , colore albicante & virefcente. Eft gummi Elenini plane fi-
mile , quod tamen noftro oflScinarum , utpote recentius , odore , & qualitate etficacius. Cali-
dum eft ad tertium gradum, primum molle, mox indurefcens, prxcipue frit^efadlum. In omni
topico, five fimplex, five compofitum, ad vulnera aperta & ad interiora mala , cx frigore po-
tiflimum nata, adeo expetitum, ut profanum habeatur illud aut ignorafle aut non appIicuiiTe.
Hoc cum , partim rufticorum indulgentia ad me allatum , in quotidiano ufu efiet, vix ulli um-
quam emplafiro ftomachali, vel cercto corroboranti adeo fumfifus, quam huic. Vifcera
enim roborare , flatus diflipare & doloribus feliciter mederi aliquoties fum expertus ; ita ut in
frequentori praxi hoc prx caeteris commendare , reliquifque omnibus prceferre voluerim. Po-
ftremo, uthocquoqueadjiciam, capitis vulnera ,Hcetgraviflima,fanat, acprimaintentione
reftituit; cujus reiveritasfaciliexperimentoclucefcit.

H :: Cap,

6o

GVILIELMI PlSONIS

C A P. VI 11.

T>e letaihaarhore &• illimlachryma.

Ai-iora quidem aromata & balfama , pro fua fertilitate, hic Brafilix tradus profert , quoad
rcfcifcere potui, quje tamen gummi & lachrymarum copia compenfat. Interhaec per-
pctuo virore confpicua nemora,
prsfertim in Paraybx diflridu,
fpiflam & fpeciolam producunt
Arborem letaiba. , ligno duro ,
albo , cortice lcnto , punftuUs
■ .ex albo flavcfcentibus variegato,
& hinc inde clypeiformibus ma-
culis , ex albo fubflavefcentibus.
In ramis continet folia direde
oppoflta,f:guraparva,fedoblon-
ga, viridia, ad tadum Izevia, ner-
vo fecundum longitudinem & ■
venulis tranfverfis , eleganterin-
ferius confpicuis, pr^sdita. Fabas
producitmagnas, miniati colo-
ris , quibus i^arina alba edulis ,
j uxta tria lapidea grana , digitalis
longitudinis continetur : e qui-
bus vi fractis prodeunt nuclci
moIles,oblongi & miniato colo-
re nigrcfcentes , admodum odo-
riferi , optimique faporis , amyg-
dalis Europaeis minime iaferio-
res,quibus animalia non tantum,
fcd peregrinantcs farpe fe fuflen-
tant. Ex ipfa autem arbore la-
chrymafeurefina deftillat pellu-
cida & nunc albicans,nuncfla-
vens , fuccinofitmaxime fimilis
colore & duritie ( Brafilianis le-
tiHcica , Lufitanis anmie vocatur)
& prunis impofita fuavifllmum
prsbetfuiStum; facillimse autem
eft confumtionis.

Hoc gummi per meatus corticis intcriores dccidere certifllmum eft •, illud enim, tellure ef-
fofia,fub arboris trunco & radice occultatum extrahere folent.Quod potiflTimum fit fub finem
jeftatis menfe Februario. Monardes cx vulnerata arbore , in Nova Hifpania , colligi tcftatur,
haud aliter quam Maftiche aut Thus. Eo non folum Medici , fcd & vulgus familiariter utun-
tur , prxcipue in capitis illo afi^eau toUcndo , qui ipfis Chabeqtios dicitur , quem Cephaleam
vcl Hcmicraniam re£tc dixeris. Solus autem illius fuflitus ad roborandum non folum caput,
fcd & reliquas corporis partes frigore aft^edas, valet. CaUda eft & ficca in fecundo gradu. Cie-
terum vi quadam aromatica & peculiari fuo calore hoc gummi prxftare ac partibus nervofis il-
litum , vel cmplaftri forma applicatum , prodefle aUquoties fum cxpertus,

Folia arboriscontufalumbricos enecare , ficxhibeantur,conftanteraflirmant.

Interior corticis fubftantia ra(a & aquae impofita , contra ventricuU vcntofitates, adpotiun-
culx formamprxparatur, alvuraqucfimulmovct.

C A P. I X.

T)e Caopia arhore ejujque facuhatiku.

Umilis ac tcnera ha;c arbufcula guttifcra, a Lufitanis rao dcLacra appcllatur, quod gum-
mi lcu gutta qucedctm vifcofa cx cortice e)us dcfluat. Pafllm & c quovis terrcc gcncrc pro-

gcrmi.

germinat,

deFacvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 61

Ligno efl: lento , cortice e cincrco rufeicentc : difpefciturinmultos ramo!?. Folia
habct foUda , inferion parte ex viridi quafi rufefcentia & afpcra , fupcrna dilutc viridia & fplen-
dentia. Florum in umbellas congcftorum rudimenta funt globuli brunni , magnitudine lcntis,
quifucceHuteniporisprotrudunt flores quinquefoliolis conftantes, extetius ex viridi flavef-
centis coloris, interius tomcnto albo veftitis , & fl:aminulis iuteis fubtilibus replctos. Poft flo-
rcs proveniunt baccx, primo viridos, magnitudine ccrafi, rotundx, qua; difleftoe ex moUi, quo
teguntur, cortice, fuccimultum eleganter flavi exfudant: intra corticemautem continetur
pulpa alba conftans meris cylindris juxta fe pofitis, qui fibi inviccm cbharrent.

In extremitatibus ramorum, qui florum rudimcnta aut florcs fuftinent, femper duo fo-

liola acuminata brunni co-
loris compafta funt invi-
ccm , quafifemiglutinataef-
• fcnt , & haftam five venabu-
lumrcferunt: hsc decerpta
ex pcdiculo croceum humo-
rem emittunt.

Florent ha; arbores potif-
fimum menfe Novembri &
Decembri: lanuario &c Fe-
bruario baccae funt maturx.
Si cortcx medius hujus ar-
boris incidatur, prsetertim
quando florere incipit, &
linquatur per unum atque al-
tcrum diem , exfudatlachry-
ma croceo-rubia , cgregia,
coagulaturque •, qux initio
mollis , poftea indurefcir.
Convenit colore & confi-
ftentia cum Ghttaremi five

Gutta gamba , & eodem fere
modo purgat-, eft e flavo pau-
lo ruftroris coloris , quam il-
lud, nimirumficcatum,nam
molle croceum : tingit co-
lore luteo five aureo paulo
faturatius.Diflblvi poteft eo-
dem modo in fpiritu vini , &:
tinfturam facit croceam .
Nonnumquam ignes lucu-
lenti ftruuntur juxta arbo

rem,quorumpoteftatecortexdehifcit, majoremqiie fundit lachryma; copiam , qua;in maf-
famcoaaainufumMedicinalemfervatur. Quod ameprimumtentatum, optimefuccefllt,
a nemine autem antea faftitatum, Indigenae & Lufitani teftantur.

Olimaflfriauhujus refinae in aqua diflbluta:, impetiginem tollebant. Licet autem tant^
efficacix non fit , quam gutta Cambides (quod an infitas tarditati , an prsparandi modo fit im-
putandum,dubito) tamen a drachma dimidiata ad drachmam unam, perintegram noaem
in aceto fquiUitico, autfpiritu vini maccrata,-& ex vino propinata , ventrem foivit , fortitcrque
perinferioraexonerat. Meotamcn judiciorediusfaciunt, qui dilutum ex aceto prxdido,
in pillulas accedente ftimulo conglobani, quam qui potiones ex illa conficiunt, quod ob tena-
citatem difficilhme folvatur.

A p.

X.

T>e Tah

hniS) eammcjtie variis Jpedehm.

pLurimaPalmarum genera producitBrafilia, quarnm quxdam/pontefuacrcfcunt, qux-
^ dam incolarum induftria terrae inicruntur, inque fpeciofam altitudinem exfurgunt.

Inter filveftres frequentiflfima eft Pmdova , cximi^ & proccraarbor, denfiffuna nemora
conficiens. Palma autem mas & foemina daayliferaj tumimprimis Cocero , non procula
littore in prxdiis Belgarum & Lufitanoriiin excolitur , tamque ad ofnatum , quam ufum cdu-

H 3 catur.

62 GviLIELMlPlSONIS

catuf, omnique anni tempore , adulta licet , fitienti & trifti fundo , felicifllme tranfp

folet. Circa dioscefin Paraybajenfem e remotifllmis nemoribus

ad hortos ob elegantiam traduda Palma confpicitur , cujus bra-

chia fiveramicaudamPavoniam aemulantur. Barbari Caranai-

bam &C Jmche cariri , Lufitani Tamar appellant , forte , quod fru-

d:us dadylis fimiles ferat. Eft autem arbor PahTicE dadyUferse

altitudine : habcns hgnum rufFum , durum , craflis ncrvis intus

conftans, nuhius tamen ufus: cortex cxterior gryfcus &carti-

lagine a terra ad ahquod /pacium fquamatus , fquamis ordine

cochleatim pofitis 5 quae primoiongiores, fenfim fiunt brevio-

res, imo tandem decidunt fuperne : nam arbores adultiores cau-

dicis fuperioris medietatcm habent glabram , inferiorem folum

fquamatam. Squamae enim ni-hil ahud funt , quam ramorum qui

exciderunt rehquise ; arbore in altum furgentc & cnafcentibus

ahis ramis. Arbor in fummitate ramos fuos orbiculatim expan-

dit, direde furfum , deorfum , & ad latera , utpalmadadyhfera,

icd longe elegantiori afpeftu. Ramus quilibet duos vel amphus

pedes longus , fatis cralfus , compreffus in utroque latere , fpinis

duris nigris armatus, figura Dentifcalpium referentibus.

Unicumin cujuflibet ramiextremitate fohumrotundum,fi-
guriE & ita phcis donatum , ut manuarium foeminarum umbra-
culum coloris viridis, ab extremitate ad medietatem fere intror-
fumfedum, in multa aha carinata foha , fohis palmse dadyhferx
ftrudura fimiha: quodhbetexhisfeftis fohis, duos circiter pedes
longum.

Inter ramos foha ferentes ahi prodeunt longiores , nimirum
quatuoraut phires pedes longi , in multosramos & inramulos
lanugine albefcente obdudos , expanfi alterna-
tim, fivequafi exvaginula prodeuntes. Inra-
muhs hifce alternata ferieexiftunt flofcuh pal-
hde flavi , fine pedicuhs , finguh tribus fohohs
conftantes.

Poft flofculos ihos proveniunt frudus, figura
& magnitudine olivae , primum virides , amari,
non edules ; mox maturi nigrefcentes evadunt
dulccs menfe Februario , & licet noftratibus
nulhusufus.gentilibus tamen tam crudiquam
pr3eparatiindehciishabiti,Tii^4:af<?nuncupantur.
Tarde crefcit haec Arbor.

Folia apprimc ferviunt ad tegendas aedes &
corbes.

Ea vero quae inter palmas filveftres Vrucury
indigenis vocatur, ut & Tucu , in tantam proce-
ritatem non excrefcunt, multoque caeteris funt
humiliores , minufque cognitae •, fpinis afperri-
mis horrent & ligno funt ferreo , fed nulhus
ufus.

Fruftus autem funt frudibus Pindovae mi-
nores, caeterum ejufdem ferme naturx & race-
matim quoque crefcentes.

Qujc Pindova. dicitur, iignum albicans &
fcabrofum corticis locohabet, ligni autem lo-
co fungofam & intus filofam medullam facilc
combuftibilem , e qua fana & fortiflima hxivia
norunt conficere. NuIIum praeterea aut certe
exiguum praeftat ufum : adornatum duntaxat
ob infignem altirudincm & ramos pulchrc por-
rcftos cxpetitur; iis fiquidcmelcgantercoma-
tis & foliis radiatis utrimque vcftitis , Lufitani
atria & tcmplorum parictcs cxornant,Indigcn«

antar;

vcro

D E F A C V L T ATIE V S SlMPLlCIVM LlB.IV- 63

vero loco tegularum tuguria fua ad pluvias & alia arccntia ftcrnunt. Fifccllas quoquc & vafa
viminea cx illis conficiunt. Folia autcin hujus arboris non ita depcndcnt in orbcm, ut Cocociro,
fed maximam partcm ftant furrefta.

Propc foliorum exortum, ctiamrami provcniunt pcnduli, profcrcntcs raccmos quatuor
Vel quinque pedes longos , plcnos flolculis , poft quos ctiam racematim provcniunt fru-
ftus ovi gallinacci figura & molc aut ctiam majore, taftigium habcntcs acuminatum: al-
tera autem extrcmitate infident calici velcupute, ut nuxpinca, foUis triangularibus con-
ftanti.

Maturus fruclusextcrius cxviridi flavcfcit, vcletiam brunefcit. Cortcxcxtcriorfilamcn-
tofus cft , ut in Coco , verum haud craflus , fcd duplam tantum habens ovi Gallinx tcfta:
craflltiem. Hic morfus detrahi poteft : illo dctracto apparct pauca caro crocei coloris , vix
ullo manifcfto fipore prcedita , qux a Nigritis cum farina comeditur. Caro autcm ha;c ambit
nuccm durilfimam, inflar Coco ovalcm, ejufdemfere craflitiei, fed fine foraminibus. Hac
ftada , apparet in cavo , per intcrftitium more juglandum diftindo , nucleus magnitudine ju-
glandis, albuSjduriufculus, paulo ficcior neque tam fuavis ut Coco. Coliiguntur pertotum
annum & nuclci tam ab indigenis quam advenis comeduntur. Inaia-ndri , id eft , cocos parva,
Brafilianis difta.

Oleum infupcr optimum inde exprimitur, album & jucundi odoris, quod , quia rcfrigerat,
defedum rofati fxpe fLipplct,& cum recens cft, in cibis,cum vero vetus, ad luccrnas ufurpatur.
F, fruftus quoque cortice aliud non ignobile & magis flavum elicitur , fcd minus rcfrigcrans,
quod tamcn ad multa mala cmollienda adhibetur.

E faftigio arboris gummi pcllucidum, odoratum&pulcherrimumfluit , quod in locuni
Arabici nonnumquam venit. Poftremo mcdulla coloris albicantis & recentem juglan-
dem refipicns , in vertice ligni continctur , optimum aUmentum fi cum pane & fale co-
medatur.

C o c o E I R o Indica , qua; a Brafilianis vocatur Imjaguacuiha & fru£lus illius ImjagmcUy
Pindova: (de qua jam diximus) m multis diflTimilis. Nam caudice raro eft refto , fed plc-
mmqueincIinato,quatuor, &interdumetiam feptempedescraflb: &fxpe adquinquaginta
pedcs alto. Quapropter mirum cft , eorum truncos pofle fic brcvibus , tenuibus & vix
terra coopcrtis radicibus in aere fubfiftere, neque fuo multo pondere & mole, ventifque
etiam vehemcntibus faspe eas quatientibus , humi concidere , Accedit quod pars caudicis
humi proxima , non craflior aut fortior quam in fummitate exiftat. Caeterum eft cortice
cinereo, & quafi vibicibus hinc indc tranfvcrfim notato per ambitum. Lignumnon multi
eft ufus , conftat enim ex meris filamentis : eft dulce & quafi ladleo fucco turgens ,
unde arbore csfa a formicis appetitur. Caret ramis; fed in fummitate , quindecim, vi-
ginti aut plura habet folia magna , alata , in orbem di/pcrfa , partim furrcda , partim de-
pendcntia, grato afpedu. Inexordio fuohaecfolia alata quadam textura vefiitafunt, obf-
cure gryfei coloris , qux folvitur fubfequcnte aha. Qaodfibet fohum longum eft circiter
fedecim pedesRhijnlandico.S; plurespauciorefve, ac in exortu unum circitcr pcdem craf^
fum, difleaum in folia five alas, ordine juxta fe pofitas aut oppofitas; quodlibet tale fo-
lium tres pedes circiterlongum eft , duos digitoslatum, fed verfus extrcmitatem anguftius &
acuminatum , habens fecundum longitudinem nervum ofleum flavcfcentem , ac tranfver-
fim fubtilifllmas lincas fcu ftrias virides , ac totum carinatum cavitate furfum verfus • fub-
ftantijE inftar folii Gladioli, Istcviridcac Iplendens. Inter folia alata in fummitate arboris
oritur filiqua five vagina duos pedes aut amplius longa , in extremitatibus faftigiata, vi-
ridis, ftriata, quse deinde rufefcit & fponte fe apcrit. Antcquam autem fe pandat, caulis
intus reperitur elcganter compofitus pedem longus , tres aut quatuor digitos crafllis , h\
plurcs ramos pedales aut femipedalcs divifus , qui rami apte a natura in theca illa compli-
cati magnam fpicam reprxfcntant . Rami autem hi onufti funt triangularibus corpufcu-
lis , magnitudine amygdalje excorticatoe , albis , qux rudimenta funt florum & deinde nu-
cum . Nam rupta vagina rami hi fe expUcant & oftendunt flofculos lutcos. Hinc fuccre-
fcit frudus, quiUbct infiftcns brevi pediculo, pennam anferinam craflb, &cupuI:E, fqua-
mis conftanti cx rufo flavefccntibus. Pondere & duritie fumma nuces caput humanum
excedentes profert. Toto anni tempore maturis pariter atque immaturis frudibus deco-
ratur, qui arfte &racematim caudicis fummitati adhxrefcunt, &putaminibuscraflris,fila-
mentofis & tenacibus vcftiuntur , quibus fublatis ligncus calix apparet , qucm fi immatu-
rum perforaveris , aUquando fupra heminam dulcifliimi & gratifllmi Uquoris cmittet, qui
aaufrigidiflimusUcet, potentiatamencaliduscft, & tenuiorum partium , urinamque cun-
'£tantcm provocat. Nucibus autem maturatis , lafteus Ule humor condenfatur & coaguli in -
ftar calami fcriptoru craflltie concavo gidhxrefcit , qui exemtus ac mfinducatus vixuUinu-

clco,

64 GviLIELMlPlSONlS

cleo, quamvisfapidiffimo, dignitate cedit : nutrit enim & fuavitcr reficit : proinde a viatO'»
ribus longo itinere delaflatis & fcorbuto infedis valde expetitur. Calidus & humidus exiftit in
primogradu. Oleumindepremendoextraaum, in plurimos culinae & pharmacopex ufus
rcfervatur , nec amygdalorum oleo prseftantia cedit.

Per os affumtum pedoris malis medetur oleum, alvum quoque iaxat, fi largius exhibeatur :
ex alto la:fis mirum in modum prodeft, urinafque cit.

Prsterealiquorquidamftillatitius, albicans &eximiae virtutisexindeelicitur , renumque
& Gonorrhes ardoribus exftinguendis utilifllmus , tum ^ mulierculii inter cofmetica adhibi-
tus. Obfervandum autem aquam illam copiofiflimam & gratiflimam inveniri in medix aetatis
nucibus : in plane maturis tantum modicam, neque ita gratam. Nucleum autem tum optime
fapere. quum ad fummam maturitatem pervenit.

E trunci porro vertice meduUa qusdam , arbufculae inftar novje , exfurgit , qax ex loculo,
quo continebatur , prorumpens, cjufdem fere qualitatis , cujus concretus iUe nucis humor,
de quo jam diximus, exiftit •, qux non cruda folum ,fcd & coda inter epulas apponitur, & cuni
braflica Cyprina certat. Nondum matura magis refrigerat •, quocirca vicem acetariorum &
laducarum prxftat. Sed ea ablata arbor moritur, quod non zeque contingit inferiori radicum
parte laefa vel concifa ; hinc fit ut plures indigenaj fibi perfuadeant idem , quod Profper Alpinus
de /Egypti populis circa dadyliferas narrat palmas, cas fcilicet non terra radicibus attrafta, fed
aere ex fublimiori arboris paite ali ac vivere.

Atquehaec dePahnis, earumque medicis praefidiis didafint. De caeteris illis rarioribus
nativis & minus ufualibus ; ut & de da£tyliferis exoticis, in Afr!ca atque Afia non folum, fcd &
Italia notifllmis, fi quid reftet in Hiftoria Naturali plura dicentur.

C A P. X I.

T)e Jroeira ejujque qMalitatibtis,

ARborarenofis, Httore imprimis & promontorio Olindae frequens , Aroeira nuncnpatur.
Myrto filveftri noftrati qualitate non valde abfimiUs,adLentifcostamen rcfeui debet.
Praeter eximias facultates , quas cum Araca , &
Myrto , reliquifque , aftringentibus & odoriferis
arboribus habet communes, hifcepeculiaribus
poUet , quod refinam fundat fragrantiflTunam in-
ftar Lentifci , ex qua emplaftrum adverfus frigi-
dos affe£tus componitur.

FoUis convenit cum Cuahirah£ foliis , nifi
quod hujus fint paulo minora: Sunt autem in
ramulis bina fibi invicem oppofita , & quinque
aut feptem in extremitate. Ad cujuflibet ram uli
exortum , ramulus eft brevior , plenus flofcuUs
minimis , qui conftant quinque folioUs ex albo
fubluteis.

Frudum fert exiguum fanguinei coloris , ra-
cematim congeftum ac pendulum, cujus acri-
monia & ficcitate carnes recentes a putredine
confervantur.

Oleum quoque ex fucculentis ilUus baccis ex-
primitur, eidem ufuicumrefina inferviens.

Folia infignem & nobiUflTimum odorem emit-
tunt , fi conterantur , qux fubamara , cum qua-
dam vi adftringcndi, aromaticas caUdafque par-
tes habent conjundas, quemadmodum e bal-
neis & lavacris, quxexUlisfiunt, vidcre eft.

Has vcro virtutes tum profunde exfcrit, ut per
deftillationcm foliorum, imprimis reccntium,
odorifcra & adftringens aqua inde eliciatur.
qux tum ad pcUcndos corporis affedus, tum
ad dclicias fervatur.

Tcmporc paroxyfmi fcbricitanti , Empyricorum morc , cxhibcnt cum fueceflii, oculos
fcu gcmmas arboris ex aqua nofturno rori expofitos .

Cap.

DE Facvltatievs Simplicivm Lib. IV, 65

CcEteium rciendum eft in ramis Aroeira , luxudarc fepe polypodium , illo quod e teiTa
f rolllit longe probatius.

C A p. XIL

DeVmcu, cjujquequalnatibmo

LOcum intcr arborefcentcs Plantas obtinet Frucu , filveftris quidem , fcd a Brafilienfibus
intcr hortenfes & fvcivas jam olim tranflata; multaque etiam nunc induftriaeam cxco-
lunt 5 partim ut granulorum folliculis involutorum , minio fcfc exornent ac pingant ; partim
vero ut Lufitanis divendant, quxftumque ex illo faciant. Lingua ipforum hanc plantam Frucff
di^tam, ClufiusBixam Americanam Oviediefleexiftimat.

Foliis cft grandioribus & mucronatis, figura cordis , ut pingi folct, alternatim pofitis^
in pediculis , duos , tres , interdum & quinque digitos longis , nervum fecundum longitu-
dinem & venas obliquas inferius prominentes habentibus , Isetc viridibus: caulibus ca-
lamo fcriptorio tcnuionbus, ligno albo & cortice fufco, inftar coryli. Circa extremita-
tem ramorum in brevibus pediculis multi proveniunt flores , in uvae figuram difpofiti:
quilibet flos eft rofx raagnitudine, quinque foliis conftans albis incarnatis dilutis. In mc-
dio cujufvis floris ingens numcrus cft ftaminulorum luteorum apicibus purpureis : vix
fenfibilem aliquem habet odorem. Poft florem frudus fequitur in filiqua myrobalani ob-
longi figuram habente, feu pyramidali rotunda, fefquidigituni aut duos digitos longa:
quae immatura virefcit exterius , matura rufefcit , eftque tota hiipida ob fiia prominentia
qu^E habet, fed non aculeata. In qualibet autem filiqua ultra triginta, imo quadraginta
grana , quodque fuo pediculo innitens , continentur , figurse conicx acutje aut cxigui
pyri, & in duobns lateribus quafi digito comprefllim. Color granorum infigniter mi-
niatus & fplendefcens , fuccoque tali madens , ita ut ad taftum inficiat manus egregio
miniato colorc . Grana recentia haud dura funt , fed ut granum pomi , intus carnem ha-
bens albicantem: exterius etiam quodlibet granum punctulum habet argenteum. Siliqua
matura fponte fe aperit : grana ficcata evadunt rubra , obfcure niliilominus tamen , ut an-
tea, tinduram in fe continent •, & recentia five ficcata ufurpari pofiunt: Trita fimpli-
citer in aqua fimplici feu ftillatitia, egregiam dant tinduram miniatam. CoUeda grana
in maflam coguntur , fpherulaeque & tabellse in multos annos durabiles inde coaficiun-
tur, qux in Europam tranfmiffalonge latequediftrahuntur. Magifteriumetiam inde, mOf
rc coralli, prxparatur & in ufus refervatur. Grana recentia matura & exficcata, inquc pa-
ftillos conformata , quantitate indefinita , cum pulte ex Ttpiocf. , qua: Carima dicitur , alio-
que conveniente decumbentibus exhibent, five veneno, five aliunde infirmitatem con-
traxerint.

Radices ipfae , nec grana, multi funt faporis, proinde ad medendum facihores. Incola-
rum nonnulli radices granis praeferunt , quod harum recens , illorum veroufus longefit an-
tiquior, & vicem croci, colore & qualitate (ficut de Curucuma^. Bontius retulit) fupplet. Tum
extradum ejus ex vino adufto confedum fibi refervant. Qupd etiam nunc hodie colono-
rum non paucos , imitari videmus. Videaturlcon Hift. Nat. G. M.

c A p. X n i.
De Zahucajo , ejujque ufu.

A Ltiflima arbor eft, cortice gryfeo, duro & inarquali, inftar Qucrcus veteris, (ex
-^^quo atramentum fcriptorium conficitur) folia juniora ruffa funt, vetuftiora autem
viridia, fimilia foliis Mori, in ambitu ferrata , & quodammodo contorta & incurvata.
Capaciflimos & fummcE duritiei producit calices, ore in terram obverfo, &c operculo,
admii-abili naturae lufu , inftar pyxidis, opertos. In iis contincntur nuces jucundi fa-
poris , quae ubi maturitatem fuerint confecutae , excuflfo illico tcgumento , finc cujuf
quam auxilio e calicibus decidunt , & gratifllmum , incolis ceque & animalibus fuppedi-
tant alimentum. Semel in anno maturefcunt , mcdia videlicct hycmc. Sapore &: cxccl-
lentia piftaceis adaequantur, & venerem fopitam dicuntur excitare.

Potiones & pultes, tam ad Medicinamquam ad epulas ex illis comparantur.

Oleum quoque pinguiflimum ex illis exprimitur, amygdalino calidius; nuclei enim, e
quibus elicitur, infecundo gradu calidi &in primo ficci perhibentur. Prseftat aflatis quam

/ crudis

66 GVlLlELMlPlSONIS

crudis vefci , quod caput infeftent. Plufquam tdginta ordine ipfi callci , mediante vifcofa ma-
teda, agglutinatihxrent,figuraque feretriangulariexiftunt, MyrobalanoChebulononadeo

diffimiles. TantiE duritiei hx pixides funt, ut Tapuyeris non folum vafa potoria , fed & difeos,
& ollas fufficiant. Cxterum arbor infaltibus & locis mediterraneis adeoluxqriat, ut jufto
exercitui, fufficienti fuftentaculo fruftus ejus aliquando fuerint.

Pulchraeft, truncocraffo &reao, inque infignem proceritatcm affiirgit. Lignum exi-
mium ufum pra;ftat , putredini mire refiftit, unde ob fummam fimul duritiem. molendi-
norum facchareorum axes ex illo fabricantur , caeterafque arbores multum antecellit.

Cortices prxterea contufi & rite praparati naupegis loco ftupx inferviunt.

Aliaadhucdaturiifdemlocis^^^^/^c^^oarbor, priori fimillima, nifi quod calices magis de-
formes producat, earum nuces dignitatcinferiores habeantur : quippe ex immoderato illarum
ufu, quibufdam capillos defluxiOe Incolx teftantur.

A P.

XIV.

T)e Guetkoroja , &- illius faculuitibus.

VAria: arborcs cxcclfa: Guetijs diax, ejufdGm gencris fruaus flavefccntes produGunt,pauca
came , ma2;noquc lapide ovalis figura: intus refertos; quorum fruauum ad minimum
mihi trcs vidiflc fpccics contigit , Guemoroba , Gueti-mm , & Gueticoroya , efcuicntos quidcm
omncs, fcdi paucioribuscxpctitos, cxccpto uno hoc coquc prxgrandi , dcquoinprcclenti
agimus , & a magnadbus in dcliciis habctur.

Eft autcm ha;c arbor qux Gucty-coroya dicitur , cortice gryfco. Rami habcnt folia in

frondcs

DE FaCVLTATIBVS SlMPLlClVM

frondes congefta. Nimiriim pediculifuntincxtremiutc rnmorum

^i, altcrnatim oppofiti

LiB. IV. 67

unum aut fcfquidigitum
& quilibct

lonc,.

duo aut tria folialliftincntcs, dccem
& plurcs digitos longa , quatuor aut
ctiam fcx lata , ad taftum inftar corii
Hifpanici, oblonga, lingua£ngura,fu-
pcrius dilutc viridia, infcrius ochrje in-
ftar flava , ncrvo fccundum longitudi-
nem emincnte , & coftis obliquis in-
tervallis, partim sequalibus, partim
inxqualibus diftin£la. Adfroudesfio-
res provcniuntjin longam fpicam con-
gefti , parvi, flavi , pcne inodori. Flo-
rct Januario mcnfc, Majo & Junio fru-
ftus maturcfcit , fcmclquc biennio in-
tegro provenit . Malum Europseum
magnitudine cxccdit : eft tuberolus,
deformis & maculis nigiricantibus di-
ftinftuS; in fuperficie ubi maturuerit,
moUis, ablatoque cortice , flava pulpa
pinguis & carnofa apparet . Odore,
fapore, ipfaquc fubftantia nutritiva
confcrvam aliquam recentem &aro-
maticam refipit. Mox fummx duri-
tiei ac pondcris lapis , ovique magni-
tudine, multis filamentis veftitus con-
fpicitur-, qui vi cffradus, nucleum
fubftantias carnof^ rubicantis & com-
padiE continet , ingrati faporis & a-
ftringentis. Is tritus & ex convcnien-
te liquore xgro porrcdus , vi aftrido-
ria immodicum alvi profluvium fi-
ftit. Ufum, quantum quidem conftat,

aliuminMedicinanonhabct hicfruduS; utnec ipfa arbor, qux foliditate & altitudinc, &

duratione ipfam Quercum fuperat.

C A p. XV.

T>e lampaha ejufcjue facultatibus.

VNa ex procerioribus Brafilix arboribuseft/^w/»^^^; foliis Ixvibus , cubitum longis , &
faturateviridibus, quce fingulis annis , menfeimprimis Decembris deponit , non omnia
quidem fimul fed partcm illorum , diverfo tempore . Mox nova prioribus multo Ixtiora
acquirit.

Ligno eft duriftlmo & optimo. Florem gignitexiguum, menfe Martio & Aprili, cartcrum
Narciflo haud multum diffimilem , odorem Caryophilli Carthufianorum xmulatur ; coioris
albi, cumunguibus interius flavis: inmcdiofloris ftamen craflTiufcuIum flavumhabens, ac
infuper interduo foliafloris corniculum pallidum e medio floris prodiens , dcorfum incur-
vatum.

Frudus illius magnitudinem habet mali Auraici , vcl majorcm , rotundus , corticc tcnui,
lento , cinereo , fub quo primum continet carnem folidam , lentam , fucculentam , flavcfcen-
tem , faporis acidi , & refrigeraWis , odoris grati. In medio autem frudus cft cavitas repleta fe-
minibus raoUiori pulpa circumdatis , c j ufdem cum reliqua carne faporis . Scminis grana funt
compreffa , & fuborbicularia , fere ut Mangaba , quas una comeduntur . Immatura poma viri-
dia funt, mox matura, mefpilorum inftar, putrefcunt atque cfui apta fiunt, unde liott-appcl0
aplebc noftrate appellantur. Cruda non coda appetuntur: Saccharata&: condita lautiora
funt. Contrafluxum ventris feliciter exhibcntur. Ardorcs palati &ftomachi compefcunt,
fanifque & jcgris folatio funt.

Vinum, quod ex illis exprimitur, in eofdem ufus refcrvatur , fed vetus rcdditum calidius ex-
fiftit, minufque adftringens.

I 2 Ex

68

GVILIELMI PlSONIS

Expomonondummatui-o viignis liquorem extrahunt barban , quoadvcrfus eademmal.1
utuntur.

Ex pomi cortice immaturo pi-^
gmcnti quoddam genus eliciunt ,
quod recens aqueum eft , mox nigre-
fcit, quo corpus pingunt, 'ut veftitum
nigrum eminus , fatdo equidem fpe-
ftaculo , mentiantur. Nullum alium
ufumhic fuccushabet, ad nequitias
dumtaxat exogitatus. Tindura enim
illius corporivel chaitae illita , circa
nonum diem evanelcit j nulla alia ra-
tioneabluipoteil.

C A p. XVI.

■ De Qjfcaja qu^ Cj^
Ihametara.

PR.oceriorem,vetuftiorem & fron-
dofiorem arborem, in Brafilia me
vidiffe vix memmi. Cortice eft craf-
fo, rugofo & e cinereo albicante, in-
ftar Sambuci.

Polia illius funt Ixvia , direfte fibi
invicemoppofita, ad quatuor inter-
dum digitos longa , circinata , fplen-
dentia , & nucis juglandis foliis haud
abfimilia, verumacutiora; quxme-
dia aeftate deponit , novifque ante
hycmem decoratur , ut redintegrato
quafi robore frudum melius profe-
rat. Flofculoi habet copiofos, in ma-
gno racemo congeftos ex albo fub-
flavcfcentes: poft flores proveniunt pruna flava, noftratium magnitudine & figura; paucae
quidem, fed facculenta; carnis : lapidem continentia magnum ex filamentis lignofis, nec
durum , fed dentibus cedentem ; qui nucleum continet in fe , ex albo flavefcentem. Pru-
ftus hic grati eft acoris ac proinde inter tragemata locum fibi vindicat. Kybernis men-
fibus maturatur , xftate media floret , & tunica tenaci veftitur. Primo loco refrigerat &
adftringit.

FoUa,fucci,ocuU&cortex, externisjuxta& internis affeaibus medetur. His fuccedunt
^roeira, Myrtus , Araca , qux omnia in gargarifmum , contra gutturis inflammationem &
fimiUa mala prxparantur •, vel in lavacro, contra multos externos pedum & corporis affeftus
adhibentur. Gemms prxterea huj us arboris in acetariis, febricitantibus profunr.

PecuUare habet lixc i^caja arbor , quod volucres pica; magnitudinis , nigris & aureis
pUimis eleganter veftits , in extremitatibus ramorum afFabrc & concinne pendulos fuos
nidos conftruunt.

C A p. XVII.

T)e Ta^ia arhore , €Jufque ficuhatihus.

IN Urbe OUnda , totaque fcrc prxfeftura Parnambucenfi hxc arbor nafcitur , in fagi altitii-
dincm aflfurgit, corticela^vi, cinerco •, multoshabct ramos; &foUain finguUspediculis
tria fibi inviccm appofita, Ia;via, fplendentia, fupcrnc faturatiore , inferne dilutiore virore
confpicua , quinquc aut fcx digitos longa.

In extremitatibus ramulorum plurcs pcdicuU, cerafini quafi, colledi, in quorum quo-
libct flosnafcitur, quatuorfoliis conftansalbis&digitum longis , habctque cuni his altcr-
natim pofita quatuor folioia vircfccntia, intcr qux cxftant ftaminula fubruffa multa, cir-
citcrfcfquipcdcm longa.

Licet

I

deFacvltatibvsSimplicivm Lib. IV. 60

Licet autem hcec arbor foliis frudibufque malo Aflfyria; quam fimillima fit , tamen quali-

tate ab jlia omiiino difcrepat , quod exceptis foliis longe inferior fit. Quare Brafilianis pa-^

riter & noftratibus , obfingularem efKcaciam qu^Eillisineft, vehementer extolluntnr. ?rr€-
terquam enim , quod variis corporis afteclibus fuccurrant , immodicos fervores leniunt 6c
atroci illi ani vitio , Bicho dd cnlo , dldio , mirum in nlodum folatium adferunt : fuccus fiqui-
dem foliorum contuforum taedarumque, tum fimplex, tum compofitus, ano inditus , jcjund
refrigerio incendium reftinguit , fqualorem ac immunditiera abftergit , & immanes dolores
mitigat.

PrjEter hsec folia illius contufi &aUribus indita reftituunt doiores capitis ex calore na«
tos , nullo accedente alio remedio .

C A f. xviii.
T)e Aratku ejufque J^eciehm &- LpalitatibMs.

A R.ATICU, arborum Brafilix indigenarum divcrfie dantur fpecies: quarum daxquM
-^ ^AraticA-ponhe , & ^mvV^^/'/ a Brafilienfibus dicuntur, parum dilferunt.

K^raticH-fonhe enimeftarborcaudice, ramorum figura, corticis colore Aurantix raalo
fimilis , fed folia, flores & frudus difterunt. Foha iUius femipedem circiter funt lono-a , aiter-
natimfibiinvicemoppofita, fuperius fatutate virentia , fplendcntia, inferius dilute viridia,
crafla, & ad taftum folida , duos circiter digitos lata & in extremitate acuminata. Hinc inde
flos provenit magnus , totus fiavus , corapofitus exterius & tribus foliis cordiformibus, fefqui-
digituai longis, inftar corticismahaurantu, craflTis , erede ftantibus. Hxc in fe contincnt
aha tria foliaminora, quorum quodhbet femiglobum excavatum refert; ita tamen inter fd
compofitafunt, ut integrumglobum, interius cavum , magnitudinc nucis juglandisrepra:-
fcntent ; & in eo ftamen rotundum luteum cum apice fuo orbiculari. FIos totus flavus , fuavis
primumodoris, fednaufeabundi. FloretmenfibusSeptcmbri, Odobri, &Novembri.'FIorcs

i i mulf:i

70 GviLIELMlPlSONlS

multifingulisdiebus fe aperiunt, &moxrponte decidentes , ob gravitatem , ftrepitum inter
cadendum edunt .

^rattcit-ape ferc per omnia huic eftfimilis: utrxque poma ex acido dulcia proferunt,
efculenta , fed filveftria & frigida , &
proptcrea quibufdani non expetita.
Pigura & raagnimdine nucis pinex,
fiavefcentia, fubftantia & carneintus
molliori , feaiinibus ex fulvo nigri-
cantibus turgida.

De Medica harum qualitate vix
quicquam mihi conftat , nifi quod
folia K^raticii' maxime communis,
in oleo olivarum macerata tSc apo-
fthemati applicata, tumorem emol-
liant, extergantque.

Illa autem arbor quae Araticu fana
vocatur, casteris fimilis eft, nifi quod
masnitudine differt : Flore enim,fru-
ftu , ligno & folio quoque eft mi-
nore , & crefcit in locis paluftribus-,
casteras vero in filvis confpiciuntur,
eaeque infinitx , prxfertim circa pa-

Aibor hsc magnitudine & foliis
eft inftar citrii , fed magis craftis &
fature virentibus, florepleno& ju-
cunde flavefccnte : frudu, ficutreli-
quae Aratuu , fquamofo & conatim
defcendente •, cui tantuni inefle fri-
goris perhibcnt , ut crebro vefcen-
tesinterimat,quamobrem inter ve-
nenahabetur.

Radix illius leviflima eft , inftar
fuberis , tantasque magnitudinis , ut
integri clypei exilla fiant, qui mol-
iioris & tenacioris cum fint ligni , telum immiflum, licet a valido lacerto, mordicus retinent,
ne facile retrahantur.

Notatu autcm dignum , arborisbujusinpaludibuscrefcentis radicem profunde in terram
defcendere (quod tamen in aliis Brafilia: arboribus haudfacile confpicias ) unde credibik,
noxiam hanc frigidamque qualitatem, qua fru£tum noccre conftat , ex infefto terra: fi:igorc
acquirere.

C A p. XIX.

T)e Caaroha arhore ejufque qualhatihus.

CAaroba filveftris & procera arbor, terris tantumfolidis&glebofis in Pra&fcdura Parnam-
bucenfi delcaatur. Florem fert e coeruleo purpurafcentem idque menfejulio: Semen
autem nigricans , quod maturefcit menfe Septembri : frudum rarum, fcd inutilem , phafeolo
maximo fimilcm , qui maturus faftus aperitur , manetque vacuus. '

Ejus folia oblonga funt, Hnguje figura, dilute viridia , nervo fecundum Iongitudinem(Sc
coftis obliquis cminentibus prazdita. Guftu funt amara 5 ficcata & contufa fomentis ac balneis
peridonea. Qux cx illis conficuntur rcmedia, five interne aflurata, cxficcandi, mundifi-
candi & fanandi vi pollent: quodfeUcitcr inplurimis morbis, imprimis autcm in Lue Vc-
nerca curanda , fum expertus. Eadem trita atque in emplaftrum prxparata , ulceribufque ap-
plicata, mirificc profunt, morbumque radicitus fazpe expugnant. Prxfertim, fi repurgato
primum corporc , coriim dccodum per aliquot dics bibatur , Sc fudores provoccntur.

Ca

jD E F A C V L T A T I B V S S I M P L I C I V M 1 I B- I V,

71

C A p. XX.

T)e Emhirafeul^mdaiha; ejujcjuefacultatihus.

SEquitai* nuncfilvcfl:rishxcarboir£»?^/>rf, five Pinddhx diftaBrafilienfibus, juxtaOlindjc
promontorium ipeciole ut plurimum nafcens, & ob acrimoniam fiructus , cxtcrafque
qualitatespipcris Brafilicnfis semula. Foiia fcrt exigua & acuminata, & Olivxfoliis fimillima:
lignum cjus eil tcnuc. Procera eft admodum arbor, & in fummam altitudinem rcda afl urgit.

Menfibus pluviis acini iilius
virent , fcd raaturcrcentes men^
fibus Decembri & Januario ru-
bent, atquc dccidunt, qui fi fue-
rint deficcati, nigrelcunt, urunt-
quelinguammafticata, & aro-
maticum quid fapiunt , ablato
feminenigro oblongo , quod in
illis continetur , quod Junipe-
rum redoler.

A jejunis nianducataftoma-
clium debiiem corroborant &
difcutiunt flatus. Tum contufa
& applicata morfibus ferpen-
tummedenuir.

Excoquuntur ut referventur
in officinis. Culinis quoque vi-
cem piperis praeftant.

Ex Arboris denique cortici-
bus , funes igniarii , quo milite§
ignem fovent , conficiuntur,

C A p. XXI.

^e Ihiraee arhore^ejujque
facuhatihus,

ANtiqua nemora hanc va-
ftam&proceram arborem
producunt, Iridigens ihiraee, id
eft , Lignura dulcc , non autem
Hiouraee, utLerius & Thevetus
prodidcrunt, appcllant.
Eolia hu)us arboris Laurum prorfus asmulantur. Truncus cortice glabro , intus albicante,
cxterius rubefcente fpedatpr,

EruCtus fert flavefcentcs prunis fimilcs , gratiflfmiique faporis , verum non quotannis,
Ligno eft prxftantiflfnno & prxduro, &putredinirefiftente quodaNaupegiscxpctitur,
Arboris hujus virtutes auxiiiatrices foli cortici inefle creduntur , qui recens avulfus , liquo-
rem albicantem fibiagglutinatum habet, cujus colormoxperditur, paulatimquedecrefcit,
& cortice fimul exficcato ,- in naturam & dulcem illiusfubftantiam abit. Durifllmus exiftit,
femidigitali craflitie, faporearomaticocinnamomum, dulccdine Glycirizamiequans. Sunt;
qui Guiaci feu ligni fandi fpeciem efle contendunt.a quibus non difTentio. Moderate calidus etl:
& tenuium partium, quapropter pedoris & jccinoris affedibus optime convenit. Praecipuuni
cnim incolauum refugium efi in vetcribus illorum vifcerum obftruclionibus, ut iam diximus:
tum quoque adverfus Luem Venercam , eximium remedium fubminiftr at deco£lum iilius ex
aqua fontana, palato quidem non ingratum , peraliquotdiesreiteratum.

Pugillus dcnique, ventriculo adhuc jcjuno, ex ovo forbili, jufculo aut aliquo conve-
niente liquore alTumtus , bronchia pulmonis aperit, & ceflantem quoque urinam cducit.
Qiiapropter omnibnsartisMedicxindagatoribus fuafbr fuerim,utcorticenihuncinuIterio-
res ufus reponant. Succus autcm ladcus exrccenti cortice expreflus, fcabici &: tinea; capi-
tis, prcE ccuteris mcdetur.

Cap,

T 2j

GvlLIELMI PlSONIS

C A P. XXIL

DeJmhaihaarhore^ ejujijue facultatihus .

ARvis quondam excultis dekaatur hxc ficus filveftris , iii quibus fpontc nafcitur , in filvis
vero raro reperitur. Unico , eoque leviffimo & ferulaceo trunco in mediocrem altitudi-
nem attoiiicur. Ut Europa^i Sambucum, ita Brafilienfes lianc arborem in fuos ufus & lufus ex^
cavare folent •, & ex radice ignem in defer-
tis peregrinantes, coliidendo, aliisque arti-
hxxs c"x:c-nc eliciurff. Raris & in fummitate
tantiim cxpanfis ramis, veluti corona, cin-
gitur,paucifque,fcdpregrandibus,fpeciofis
& laciftiatis foliis. Julos profert albican-
tcs, racematim copulatos,pcndulos,& ro-
faceis tunicis involutos , qui maturitatem
confecuti deflorefcunt & decidunt media
neftate. Pinsiuis ex eorum fummitatibus ex-
preflusfuccus, recentibusnonfolum, fed
&inveteratis ulceribus felicitcr medetur.
Polium quoq;tenerum & recens,aut levior
arboris hujus cortex fi apponantur, tempe-
rant&mundificant partemafFedam. Suc-
cus e gemmis exprefllis,qui facultate refri-
gerandi atque aftringendi poUct, pulti de
Ttpioca inditus, calidam ventris proluviem
fiftit. Menfes denique nimium fiucntes,
tum & virulentum genitaliumprofluvium
compefcit.

TraduntTndigenarum & Lufitanorum
peritifllmi, hoc remedium pucrperis, im-
modico menftruorum profluviolaboran-
tibus,infigniter prodefle,fi in modum cata-
plafinalis umbelico apponatur, cujUs rei
veriflimxteftem me prjebeo.

Nihil mirum itaque fi hxcarborprimis
Brafili:e incolis, ut & advenis, tantopere fit
prsdicata. Digna medius fidius, cujus vir-
tutes etiam nunc latentes , pofteri fcruten-
tur & in lucem protrahant.

Altera ejufdem generis , cujus mentio-
nem fecitloannesdcLaet , ^mhaitmgn appellatur, & ramo eft rubicundo , & ligno minus
cavo , foliis vero afperis , ut loco limx qusdam cum iis poflint laevigari. Liquorem continet
olcofum ejufdem cum fucco Ambaiba uiiis & eflicacix.

Cxteras ejus facultates&auxiliaMedicaquia nondum fatis explorata habco filentio prs-
tereo. An vero fit Abiegna, dc qua Clufius in Notis ad Monardem, ego valde dubito.

C A p. XXIIL

T>eAndaarhoreyejuJ(juefacultatihus.

NOn procul a littore,in locis arenofis , nunc mediocri, nuncfumma altitudine , pro terras
tempcrie, exfurgit arbor Anda : quze ligno eft lcvi, raro & fpongiofo. Florem fert magnum
& concavum, aurei coloris prselucentis. FoHa illius funt laciniata, ut Mamoeira, multo tamen
minora. Fruftum feu nucem gignit cortice duplici, cxtcriore cineritio,ligneo,prxduro & per-
forato putamine vcftitam.quo duo glandes continentur, jecinori leporino non valdc difllmilcs,
& nuces caftaneas faporc quodammodo referentes, licet virtute & qualitate diffcrentes. Una
fiquidem atque altera cruda manducata ,alvumducit; quibufdam fimul &vomitumexcitat.
Olim magnates, tum & facrorum in Brafilia antiftitcs, purgans hoc & falurare remcdium, ca:-
tcris omnibus prxfcrebant. Valida; eft operationis; quamobrem xgris morbo fradis haud tuto
cxhibetur, nifi opportuncamanuMedicicorrcaorium accipiat,inqueElcauarii aut tabu-

larum

DE Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 71

lanim formas rcdigatur. Accipe duas veltres caftaneas contufas & cum faccharo delpumato
excodas, addito anyfi & cinnamomi momento , gratiflimum non folum erit medicamentum,
fed & tutiirmium , infantibus , iifque omnibus qui a purgantibus folcnt abhorrcrc.

Lufitani & indigenjE ex eadem nuce oleum exprimunt , quodlychnisaffundunt, atque eo
corpus inungunt. E cortice autem illius uftulato , incola: optimum & familiare remedium
contraventrisfluxum,iifque, quibus poft afllimtam nucem, alvus immoderatius ruit, fub-
miniftrant.

Arboris cortex contufus flumina inficit , atque enecat pifces.

Vide Iconem arboris & nucis in Lib.III.fol.i lo. Gcorgii Marcgravii 5 quam hicrepo-
nere non duximus operxpretium.

C A p. XXIV.

T>e (juahiraha arhore , ejufcjue facukatihus.

TN confragofis nemoribus Brafiiiie, rcperitur vafta arbor , quse gentilitio vocabulo Gmhiraba,
-^appellatur ; ligno obliquo , multifque flexibus tortuofo, altiflfimo infuper atque durifllmo j
& contra putredinem optimo. In collibus veiro & campis eadem Cmbiraba ad longe minoveni

molemadurgit, vix prunum ad^quans : foliaque multo minora , frudufque fert minus agre-
ftes. Adeo dcnique obdiverfitatemfoli, difcrepantesinterfe, uthieaMedicis,illxafabris
potius expetantur.

Florem fert niveum, valdeodoriferum, ifque mediaaeftate, manc antequamSol rorem
exhauferit, coUigitur, & alembico inditus, eximia; virtutis liquorem exhalat: qui refrigerans
prc-efcrtim & mundificans , oculorum inflammationes optirae temperat.

FruttuSjfiveglobuUrotundi, umbiUcatim prodeunt, qui maturitatem fub initiuni hyemis
confecuti , nigrum induunt colorem , dulciflTuniquc funt faporis.

Folia varix figura:, qusedam acuminata & penc figura cordis, quardam obtufiora/ubafpcra,

K eminen-

74 GviLIELMlPlSONIS

emincntibus netvis funt foliorum pyri magnitudine: leviffmie fricata aromaticum fpirant odo-
rcm: quarc infignem in balneis ufumprsebent, calidaad fecundum gradum. Aqua quoque
fragrans, ficuti e floribus, ex illis elicitur.

Quantum pulvis hujus ligniinCarbonemredaai, oculis inflatus conferat , aliasdemon-
ftravi.

^ C A p. XXV.

1)6 Araca-Iha , ejujqtie facultatihus &• ufu.

rUjus arboris frudlus a Brafilianis appellatur Araca-miri; prunum Granateniem vocant no-
'-Ih-ates. Externa facie , frequentia , tempore , & loco natali , convenit cum Gmbiraba , de
qua capite ptJEcedenti egimus.

Frutex eft, ligno, foliis & floribus ut Gmjahx, (ed magnitudine differunt & fru£tu. Sed ut va-
rius & mirus eft naturae lufi.is,omnes dignitates, eafq; eximias,frudui & radici infevit,cum Gua-
hirubdi nullas, nec in fru«5I:u, nec in radice , fed omnes in floribus & foliis infitas virtutes dederit,

Locis gaudet apricis , raroque
in filvis aut umbrofis nemoribus
con/picitur.

Floret bis quotannis , bis quo-
que fert fruftum,menfe nimirum
Martio& rurfus Septembri. Pru-
na coronis, mefpiiorum inftar,
eleganter ornata , innumerifqae
acinis turgentia profert , qn?:, ubi
maturnennt, flavent, mufteam-
que habent in fe dulcedinem , at-
que fraga quodammodo refe-
mnt fipore. Cruda potius quam
cotta appctuntur , fuavifllmique
odorisexiftunt&faporis. Opor-
tet autem ut tempeftive decer-
panturi nam omni fruftui , pro-
pter intenfiffmiu Solis avdorem.
non minor injuria fit, fi paulo tar-
dius quam fi citius avcllatur.

Conditus qui ex hoc fru£tLi
fiunt , jucunde refrigerant , ad-
ftringunt & corroborant, locoq;
carnis cidoneorum,conferv3e ro-
firum , aliorumque fimilium ex-
hibentur.

Cacterum ipfe fru£tus virtute
medicinali non deflituitur. Ex fo-
his fiquidem & oculis utpote ad-
ftringentibus , optima balnea
componuntur , tam contra intcr-
nos quam cxternos corporis affe-
ftus , ut fupra in capitc de ulceri-
bus diximus. PrjE cxteris autem hujus fruticis partibus, radix diclis qualitatibus excellit. Atque
hoc peculiarc habet , quodfumme fit diuretica , partiumquc fubtilium & fubdulci fapore cum
adftringcndifacultatepoileat. Proinde prxter eximias quasprxftatvirtutes, lienis&renum
affedibuscon ucit.

Alia ejufdem generis Aracci reperitur, fed non ita frcquens , qux tamen frudum focile pra:-
ftantiorem procreat, & multo majorcm. Quapropter ab indigcnis Ar.ua-gu.uu , id cft , Araca
major , appcflatur , quod in juftam arborcm excrcfcat : folioque cft glabro, la^te viridi, figura &
ft-agrantc odore Lauxo multum fimili. Frudum fcrt mali mcdiocris magnitudinc , rotundum,
fupcrnc umbilicum contincntem: carncm habct albam.carni Araca-mirl, odore, fapore & fub-
ftantia fimilcm : in mcdio mtiltos lapidcs, pifis minoribus icquales, contincntcm, obrotundos,
paulumcompreflbs, cxalbofubflavos&duros, ut nuclci ccrafoium , intuscontincntcs nu-
clcum album. Adhccrcnt hi lapidci) carni per multa tcnuifllma filamcnta.

Cap.

DE Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 7J

C A p. XXVI.

T>e (juaiaha arhore ^ ejufque facultatihus.

' Agna affinitate inter fe conjunax funt Gtmiaba & Araca-guacu ; ejufdem quippc non fo-
'•lum altitudinis funt, fed folia & flores qualitate & facie cxterna conveniunt. Sunt autem
folia bina fibi invicem oppofita in breviffimis pediculis, qux prxdita f unt nervo & venis paral-
lelis lunaribus, obliq; difcurrentibus & valde confpicuis, ad tadtum dura, inferius quidem pro-
tuberantibus, f lipcrius profundis & quafi rugofis : Frudtus quoque hu)us granis innumeris fca-
tcnt , unde & merito pyra Granatenfia dicuntur : fed in eo folum differunt, quod hi oblongio-
rcs & magis flavefcentes exterius , interius rofaceo colore vifuntur. Digna profedo arbor quce
Europx importata , magnatum & Principum hortos iliuftret. Montibus aut filvis denOoribus
non innafcitur , fed planitiem & campos amat. Agrefl:is efle defiit, villicorum quippe induftria
viridariis iUata, numerofas plantas concipit & procreat,ut nihU frequentius occurrat,fru-
£luum enim grana ab avibus & pecoribus deglutita , & mox per alvum cum excrementis de-
pofita, locislicct arenofiS(5ctriftioribus,altiffimegerminantmaximcqueIuxuriant. AUis In-
diarum regionibus communis hs^c arbor, ac proinde hic patriam Brafiliani negant , fed
traftu temporis,inter iUas habita eft.

Semel per annum fruftus profert, qui album florem xftate vigentem excipiunt ad initium
hyemis: numerofoque proventu, totis fex menfibuspluviis, maximo omnium incolarum
obledamento dantur. Pyrahxcftomachoprofunt, quiE fi immatura coquantur,eo fortius
ventriculum corroborant, atque alvum adftringunt. Matura croceo colore nitefcunt. Melius
fanitati confulunt, qui cofta & faccharo condita, quam cruda, menfis inferunt : odorem enim
gratiorem acquirunt , palatoque magis abblandiuntur.

ConcedendumfacUeClufio&Monardo, quod in defcriptione hujus floris &fruaus na.
tura & facie nonnihUame difcrcpent, quoniam hsc &aha exotica adiifle & experimento •
comprobafle ipfis fortc non Ucuit.

C A P. XXVII.

T>e 'Bacoha &- ^amm , earumque facuhatihm,

"CRuftus lippis & tonforibus noti,tamque famUiares,ut nuUiprorfus in Brafilia jam reperian-
-*- tur hoiti, in quibus iUi paffim non fpedentur. Indigenae tamen hic non lunt,fed aUundc huc
deportatK hx plantiE. Brafiliani quoque earum nomina fua lingua exprimcre non norunt. Afris

vero atque Afiaticis olim fuifle notas , Serapion & Avi-
cenna teftantur,qui J/«/W appellant. Hujus itaque plan-
t<Edefcriptionem,quamMatthioIus, Clufius& Dodo-
nsus habent , Ubenter ampleftor, paucis tamcn, in qui-
bus hallucinatifunt, mutatis.

Duoautemfuntejusgenera, quxob maximamaffi-
nitatem quam habent, una (quod ajunt) fidelia hic deal-
babimus. Pulchcrrimx fane plant^ , five fruftum , five
folium , fivc culturie , nafcendiquc modum fpeftes. In
quovis folo , Ucet trifti & fitientc proveniunt. Quovis
anni tempore incolx earum fruftu gaudent,

Caudcx feu craffior pars arboris e foUis compaftiUbus
fquamatim coagmentatis conftat, qui frudibus decerp-
tis ut inutilis detruncatur, nam femel tantum in vita fua
frudum producit. Verumexcifaparente, fexvel odo
furcuU e radice exfurgunt, qui maircm renovant& fub-
fequente anno fructum ferunt. Seminibus & ramis pror-
fus deftituitur uterque frutex : horum vicem ornatifli-
ma &pulchrevirentiafolia,unico eoque craflb nervo
obduda, fexpedeslonga, duoIata,fupplent: illorum
germen fatislongum e medio exturgens , crebrifque no-
duUs eft diftindum , cujus extrcmitatiturio, oviefligie
& rubro colore infignis, adnafcltur , unde triginta, qua-
draginta, nonnumquam ccntum lobi progerminant: Hi
in xdibus fufpenduntur tantifper donec juftam maturitatcm confcquantur.

Uterque tzxwBacoba. quam Bamnamx.cx. horariosfrudus, & (ut nonnuUisjpIacet) intec

K 2 flcus

76 G V I L I E L M I P I "s O N 1 s

ficus recenfentuf. Uterque flatus excitat, modice refrigerat & venerem fopitam adjuvat-
Paucifunt alimenti, pectorifque potius quam fl:omachi obiedamento , ejufque calores re-
ftinguere Avicenna autumat.

Banana. paulo funt longiores , cute flavefcente & quadrangulari , qua detrafta , caro fuc-
ceditmollis , pinguis , minufque , quam Bacoba , fucculenta : ad hoc qualitate frigidior, nec
tam facilis digeftionis, nifi valde matura. Tofta biliofis prodeft, pituitofis non item. Nondum
matura fi afTetur adverfus alviprofluviumauxiliatur. Bacoba brevior eft, rotundior, nullifq-, an-
gulis diftinda : pinguior infuper & digeftu facilior •, quofit utinter bellaria facile primumlo-
cum occupet. Ad ignem arefa^ta , eodemque modo , quo Banana , praeparata , eandcm utili-
tatem prsftat. Immatura a:que ac matura , ad ignem folemve exficcata , diu fervatur , & Euro-
px importata, longe lateque diftrahitur. Eadem in taleolas difledla^cum faccharo & ovis frixa,
vel inplacentas ad artocrese modum , coa£ta,gratiifimifaporis,optimiquceftaIimenti.

Inlnfulayl/:m2w/74o;f?,ubimaximopereluxuriat,vinuminde exprimitur, non diudurabile,
quod taraen inebriandi facultate pollet.

Aqua vero qux ex Bacoera trunco , perpetuo humore turgente , elicitur , cum frigidiflTima
fit &adftringens , in magno ab incolis prctio habetur , contra calidos, internos &externos
corporis affe«flus. Quibus prjeterea facultatibus polieant , Avicenna, Rhafes, Almanfor&:
Serapion , fufius & explicatius funt perfecuti.

C A p. XXVIII.

T>e Mangaibaj ejujque ficultatihus.

'pXitnium hujus arborispomum,quod (Jl^angaiba vccatur, nec ignorandum,necprjetcr-
'"-'cundum arbitror , tametfi ad menfarum potius delicias , quam ad Medicum noftrum

^.^.^a^tf&ISiBlil

inftitutum facere videatur. Tanta cnim fuavitatc gulx lenocinatur , tanta laporis cft prx-

ftantia.

DeFaCVlTATIBVs SlMPLlClVM Lib, IV. 'ff

llitntia , nt haud fciam , an venuftiorcm aut gi-atiorem fruaum Amedca producat.

Arbor pulchra , crirpa& foecundilluna fupra akitudinem Pruni Europxs nonattollitur,
quamfruau, praecipue vero ligno&foliis jEmuIatur. In quibufdam Bahix & Paranambuci
locis inintegra nemoraliafceluxuriare videas. Dillribuitfeinmultosramos, ipfiqucdcnuo
in ramufculos tenues inftar Betulie: cujus lignum & corticem yalde lemulatur. Folia fert
parva, folida , egregie virentia , binafemper fibiinvicem oppofita, quxinmcdiofecundum
longitudinem nervi, non tam venulas quamlineas habent fubtilifllmas parallcle difpofitas.
Exfpirante hyeme, menfenimirum Augufto, florerc incipit , ultraque novem menfespomis
feu prunis oneratur & ornatur. Florem producit exiguum, album & fumme odorum . fruaum
rotundulum, efculentum, qua SoH exponitur aureum, rubrifque maculis diftind-um, Abrico-
cumdiceres. Tenuiflima cuticula tegitur , intufque lapillos quinquevelfexcontinet, turTct
lad:e , unde vel leviter prefllis niveum palatoque gratifllmum fundit liquorem , & licet fequax
acdu£bilis illius pulpa videatur , tamen manducando nihil tale deprehcnditur , oriquc infeita
ftatim liquefcit. Inarbore numquam maturefcit:, fed decidens in terram ilico maturitatem
confequitur. Cujus rei ignari adventitii, & externa pomi pulchritudinc iilefti, ubi primis labris
deguftarunt, ftatim ut aufterum & amarifTimum abjiciunt j quid , quod ne pecora quidem im-
maturum curant. Probe maturum facilis eft digeftionis, ardores vifcerum domat & febricitan-
tibus auxiliatur , ut in me ipfo aliiique multis lum expertus. Porro haud facile hcec poma no-
xam, etiam abunde Jejuno ftomacho manducata, inferunt: nifi quodfrigida & humida fugacia-
que alvum dejiciunt , flatuique excitant, quod folertia muliercularum noftratium , aromatibus
corrigifolet. Lufitani integros frudus condiunt, nullifque tunc epulis cedunc.

C A p. XXIX.

T)e (lAharemo temo arborej ejujque facuhatihtiS,

H^c arbor mediocris eft altitudinis, montofis locis crefcens, foliis trifte viridibus, exiguis*
buccini fimiUbus, filiquis inutiiibus ex minio nigrefcentibus, miris variifque modis incur-

vatis, a:ftivis menfibus confpicitur.

Arbor cortice exterius eft cineritio , in-
teriui, lature rubente , quem folum exper-
tiores in iMedicinse ufum receperunt , licet
foliis e£Edem qualitates adftringentes a
nonnuUis attribuantur. Cortex enim qui
guftu amarus cft, five in pulverem reda-
£tus, five excodus , &fomentilocoadhi-
bitus, ulceribusinveteratis &malemora-
tis feliciter medetur , ipfumque -cancruin
fubinde, infigni mundificandi & ficcandi
qualitate curafle fuit compertum.

Praiter haecquia efficaciflrime adftringit,
balnea ad firmandas efFoeminatas carnes ex
illis conficiuntur. PotiflTimum vero mere-
trices iis utuntur , ut laxis pudendi parti-
bus tonum rcftituant , jetatemque tuto
mentiantur ; imo qua poflTibile , virginita-
tem hoc dolopratendant.

C A p. XXX.

T>e %)mhu arhore 3 illiufme
facuhatihis,

VNicam tantum ex hocarborum genc-
re in habitata Brafilis parte , hadenus
confpicere licuit in pago Tgmraca. excul-
tam: diffita; autem fylvjeinterGuojanam
& Paraybam fluvios iis luxuriant. E longin-
quo profpicienti,magnitudine,ftrudura &
ftndu, parva cittus vel limonia videtur.
K s Trunco

78

G V I L I E L M

I PlSONIS

Trunco cft fete nuUo , fcd ramis multis tortuofis , inbelle quidem fabricatis dividitur . Po-
lia fcrt haud magna , Ixvh , Ixtcque vi-
rcntia , guftu autem acida & adilringen-
tia : Florem albicantem : Pruftum ex al-
bo flavefcentem, pruno majori fimi-
lera, fcd carne duriori, licet pauca,quod
intus magnum contineat lapidem , licut
fruaus ^caja, quifimaturuerit ,quod
fit menfibus pluviis, faporis fit gratifluni
ex acido dulcis : finrainus, adeo eftau-
'fterus, ut ftuporem dentibus inferat;
proindeque tunc eidem ufui cui folia ,
fcilicet ad rcfrigerandum & adftringen-
dum refervantur. Radixautem, cuipe-
culiarc quid prx cseteris arborum ra-
dicibus conceflum , imprimis eft no-
tanda : quod longc lateque, in diverfa
& crafla , ponderofs molis tubcra fub
terra luxurict ; fi pondus , figuram at-
que colorem , extcrius cinereum , con-
fideres , majores radiccs BaiaU aut If^-
hyam£ diceres; a quibustamen ablata
levi pcllicula , differunt: quippe inte-
rius confpiciuntur nivei coloris , moUi
turgidaque meduUa , cucurbitJE plane
fimili, qucE manducata , inaquofum,
frigidum fuccum , eumque dulciflTuiium
atque palato gratiflTunum , foivitur. Fe-
bricitantes , a:ftuantes peregrinatores
mirifice reficit , ut ipfc quamplurics fum
expertus; ncque aqux dulcedine & falu-
britate Citrullo quicquam ccdit.

C A p. XXXI.

T>e Cebipira-Quacu arborey ejufque facultatibus.

CRaflltie & altitudine infignis Arbor in rariflfmiis liemoribus reperitur, Cehipira-gmcu Bra-
filienfibusdicta^addiflcrcntiamejus notandam ab ea quas Cehipira-miri yid eft, Cehipira
mimr, abiliis appcllatur. Utrx-
que funt foliis exiUbus oblongis,
olcje fimilibus , ied craftioribus,
i-ninufque acuminatis , ordine di-
CTcftis , & pediculis utrimque fe
contingcntibus.
Utriufque arboris lignum com-
mendatur, &non minuscelebre
apud fabros ad axcs machinarum
Saccharearu conficiendos, quam
cortex apud Brafilianos ad ufum
mcdicum exiftit. Qui craflus eft
& compadus , faporis amari at-
que adftringcntis , calidus infuper
& ficcusin fecundo gradu. Bal-
nea & dccoda cx illo folo fiunt
prxftantifllma adverfus morbos
a frigorc natos, pedum & ven-
tris tumorcs , dolorcfque mcm-
brorum , Curimcntos Lufitanis di-
aos , ipfam dcniquc luem venc-
ream , non invcteratam , forin-

I

DE 'FaCVLTATIbVS SlMPLIClVll LlB. IV. /9

fecus & intdnfecus adhibita , reftituunt , fudorefquc provocant.

Cum veco abftergendi facultate fimul & acrimonia quadam agant , fcabiei , tineaequc & aliis
ejufdem geneds cutaneis affedibus mcdentur.

C A r. XXXII.

T)e Mureci , ejufque qualkatihm.

ARenofa & fitientia Prxfeclurje Paranambucenfis loca , mediocris altitudinis arbores
producunt, quarum quatuor ad minimum diverfx fpecies fub nomine Mtireci mime-
rantur. Earum duse maximc celebres & in ufu Iiabentur , Mureci-petinga.. & CMureci-guacti
didx. Omnes floribus pulchre flavefcentibus confpicux funt, frudlibus rotundis & race-
matimcorufcatis , eodcmque , quo florcs , colore pra^ditis : foliis autem & cxteris crefcendi

modis inter fe difcrcpantes, ficutcx imaginibus conftat.

Pruaus maturi gratiffimo qui-

xiem acore palatum vellicant , fed

ftupoi-em tandem dcntibus infe-

runt , fimuique aftringendo inten-

fe refrigerant. Quapropter probe

condiri folent & loco Berberis,

quibus fapcre & efficacia fimi-

les funt , a^gris ad exftinguendam

fitira & Stomachum recreandum

exhibentur.

Prima harum, utpote frudu

minus filveftri , a me maximefuit

expetita , & in ofticina repofita.

Ejus quoque corticibus retia &

coria tinguntur & contra putre-

faftiones muniuntur. Barbari ex

iificm potiones conficiunt , ad

purgandum alvum , quod a me

nondum comprobatum eft.

C A p. XXXIII.

T>efilOy alicis Vrape-guacu
arhore^ejufquequalitatihus.

H/Ec Arbor eft pyri Europxx
magnitudine , undiquaquc in
pr^feCtura Paranambucenfi ob-
via^ qua;, ficut ob fruftuum rarum
afpcdum multis nota 5 ita paucio-
ribus ejus radicis qualitates pro-
beconftant. Si ulli figura, colo-
re,totaque prorfus facie, racemos
uvarum e longinquo adfpicienti
videantur , hujus fane arboris fructus funt, quorum uvx tamea inutiles habitx , ligncjeque in-
tusexiftunt. Toto anno apparent , verno temporelsteflavefcentcs, moxtriftisniiniaticO'
lorisfiunt, nihilque promittunt , utnequcfolia, neque lignum ipfum arboris : fedtotumin
corticeradicis, quodadremnoftramfaciat , confiftit. Cujus efficacia indomita adturban-
dum & purgandum corpus , tam alte a natura pofita , ut non impune ab imperito vulgo
traftetur. Qajppe dubito an plures calamitates ex illius abufu an optatos fucceifus ex opor-
tuno ufu, promanafie viderim. (Idem de OHamcn & Angelin co^\tz.) Nec mirum, cum
unufquifque idiota ad Medicina; Sacraria afpirare audens , necremediiagentis, nec fubjedi
paticntis rationem habeat, loco medicamenti, vencnum porrigat.

Cortex enim hujus radicis , qui faporis eft acris & caiidi in pulverem redaiaus ab indi-
genis & robuftioribus agricolis Lufitanis contra invetcratas obftruaiones capitur indif-

creta

80 GVILlEL^IlPlSONIS

creta quantkate, lemipugillus circiter. Mihi ranor fuit iliius ufus, idque nifi deficientc fottc

benigniore mcdicamento , median-

tibus tamen corredoriis , dc qux .^^^^^ ir

vim purgatricem infringunt, ficut ^^^^

oportet fieri ex judicio Medici, prie-

cipu6 circa validiora «Sc incognita

fimplicia.

C A p. XXXIV.

T>e Guabipocaiba arbore,
ejufque facultatibus ,

CUm primum hnec Faunoru A-
mericanorum luftra intrarem ,
in ftuporem mepenededit, vaftif-
fima & pulclierrima Arbor, hi-
bernis menfibus innumeris roia-
ceisfloribusconfpicua, oeftivis, in-
finitis cafliJE fiftulis , inutilibus , du-
ploofficinarum crafTioribus & lon-
gioribus onufta , Brafilianis Tafyra,-

Nec minus in admirationem nos
advenas rapuit, vicinx cujufdam, ne
dicam, affinis mediocris altitudinis,
arboris pulchritudo, florum elegan-
tiaminime, licet fiftularum magnitudine fuperiori cedenfis. Huic cnimcxoculis viridibiis
prorumpunt flores comofi , au-
rei , mox plumarum inftar fe exten-
dentes , qui in fummitatibus ex ru-
bro purpurafcunt , brevique pcr-
eunt.

Ncutra harum arborum in denfis
inTibrofifque filvis , fed apricis cam-
pisnalcitur. Hanc ego Siliquofam
arborem nominavi , quod vix fibi
conftent incolx de genuino nomi-
nc. Quidam Portugalli Paoz/eihoSc
Fao molle dixerunt •, quod cortex il-
lius adeo moUis & rugofus exiftat.
Parum admodum differt ab ea arbo- ,
re , qua£ filiqua dulcis Dodonso ,
Officinis panis S^' Joannis dicitur:
floribus enim decidentibus, quod
fit menfe Martio, filiquae fuccedunt,
dulces, tortuofae &dcformes, pri-
mum quidem virides , mox maturi-
tatem confecutje, fiunt nigrae & pu-
trefcunt.

Foliis quoquc rotundulis.codem
ordinc congcftis, & fibi invicem op-
pofiris veftirur.

Ligno eft admodum flexuofb,
cortice rugofo , molli & cincrci c'o-
loris, ficut quoquc radix, cujus facultatcm mcdicam hic paucis pcrftringam.

Ejus mcdulla ex albo flavefccns, a leviori corticc Ubcrata. in talcolas diHecatur, exque aqua
fontana maccrata pcr noftcmfubdio, &aIiquoticspota , nonuni malo mcdctur. Urinam
cnim cundantcm cit, rcnum & vcficjc obftrudionibus opitulatur, cjufquedecodumvclfo-
lum Gonorrhcas rcftituiffc vidi.

Dilutum

D E

FacVltatieVs Simplicivm LlB. IV. %l

Dilutum hoc fubaman nec tamcn ingrati cfl fapons, lurepeba, &c •^mbmyembo, xmuli.
Partium valde efl: tenuium, & adilridionem quandam pofllfe irelinqait.

C A P.

XXXV.

2)c

ZamomUy ejtijcjue

facuhatih

m.

C I quoE adfoedu mirabilis , excelfa
'^lane eft hsec arbor Zamouna , iil-
dcm locis quibus Cabtreiba confpi-
cienda. Qax fupcriori 5c infcriori
truncipartc , ordinarije eft craflltici,
fed in medio duplo plus obcfa, iiiftar
mulieris uterum ferentis , adeoque
tumida apparet , ut percgrinantem
attonitum remoretur. Totus trun-
cus fubftantia eft intus alba , medul-
lofa & plane fuberofa : exterius ci-
nerei coloris , validis& horridis fpi-
nis a pede ad verticem ufque obfefla.
Ponderofi illius rami , quinque
foliis acuminatis & oblongis ve-
fciuntur.

Ex turgidis hifce Ipinis rafis &
contufis , fuccus elicitur eximius ,

cu)usvelexiguaquantitas, inflammatis&involuntarielachrymantibus oculisaffriftus, me-

detur \ tum manifefte quoque vifum acuit, atque robur illi addit.

C A p. XXXVI.

T)e (lAndira Ihaiariha /kje

A?igelin:,ejujq;facultatihus,

M'

Ediocris pyri altitudinis hxc

-Arbor,fub nomine ^ngelin

Lufitanis notiflima , hinc inde ia

nemoribus , in hac prscfcdura Pa-

ranambucenfi, confpicitur.

Ligno eft duro , cortice cine-
reo, foUis Lauri fimilibus , fed mi-
noribus, oculis feugemmisnigri-
cantibus , e quibus piurimi flores
fragrantes , copulati , purpureo &
coeruleo colore infignes , prorum-
punt,

Frudum profert ovi figura &
magnitudine , primo faturate viri-
dem, fed mox nigrefcentem.

Fra£to duro putamine , granum
' feu nucleus apparet , ingrati fapo-
ris , cum adftrictione quadam, cu-
jus pulvis ventris lumbricos ex-
pugnat , ea tamen cautione , ut in-
fra fcrupuli pondus exhibeatur,
ne medicamentam in venenum
abeat , quod quibufdam imperitis
aliquando contigit , cum infantibus illud incaute cxhibuiflTent.

L Cap.

iz.

GVILIELMI

I S O N I S

C A p. XXXVII.

De Camhuifive Myrto fiheflri , ejufiiuefiacultatibm,

IN pinguioribus prxfeaurae Paranambucenfis terris circa Olindam duse fpecies arbufcula-
rum , Cambui diftie mihi innotuerunt. Qux ob fragrantiam , adftriaioncm foliorum , flo-
rum & fruduum, Myrti filveftris nomen mcrito obtinent. Prior arborefcens, cerafum nigram
per omnia externa aemulatur, fi lignum, ramos, folia, flores & fruftus confideres : cseterumin-
terna qualitate eam fuperat , quod foiia &
flores optimi non folum fint odoris, fed fru-
ftus nigri admodum fint faporofi , grata ac-
cedente adftridione , omnibus pariter In-
colis expetiti, «Sc inforo publico venales.
Pofterior autem frutex Mjrtm eft rubra ,
quantumque magnitudine prsdidie cedit,
tantum dignitate illam fuperat , ac proinde
frudus non tantum inter fecunds menfa:
delicias, fed & Pharmacopea; habentur.

Frutex hic adfpedu pulclierrimus eft fo-
liis fragrantibus , laete viridibus , oblongis,
acuminatis & fibi hinc inde appofitis deco-
ratur.

Semel per annum floret , tempore Brafi-
lienfi verno , Sole ad Scorpionem acceden-
te , tam grato odore olfadum quam niveo
colore vifum reficiens.

Fru£tus crocei baccarumfunt magnitu-
dine, rotundo umbelico praediti , quifian-
te ingreffum Solis in Capricornum avel-
lantur , fucco turgent optimo , fed tan-
dem fauces , fi multum illis vefcaris , con-
ftringunt. Ca;terum Stomachum reficiunt,
corroborant , seftumque fedant. NuIIus eft
incolarum hujus deftridus , quinonad fru-
£tus & folia hxc utiliflima confugiat, &
medicamentum fibi ex ipfis conficiat , five
interno, five externo raalo conveniens.
Succi &fomentaiIlorum, tibiarum impri-
mis ulceribus , atque aliis raalis , adftrin-
gendo & mundificando medentur. Balnea

fntegra,tamfluxibusalvi,quamuteridica- , , * •

ta, cum feliciffimo fucceflu adhibentur. Omniadenique bona polhcetur hxc Americana
^l^^if^, quse de Europxa Audores paflim teftantur.

Qu2e nunc brevitati ftudens omitto.

Tertia quoque Myrti fpecies hic reperitur , quae Myrtm alba appellatur , fed infrequentior
eft, neque a me haftcnus in ufus Medicinx applicata.
Prieftantioris Iconem hic adjungimus.

'>

C A

P.

XXXVIII.

V

T>e Loco, ejufiiue facultatihm , &- ufiu in J\4eclicifia,

Erfus diftriaum Portus Calvi in pra^feduraParanambucenfi , celcbris eft Lufiranis Empy-
ricis planta , quae Loco ab ilUs dicitur. Cujus Brafilianum nomen mihi aliifque cft in-

cognitum

Nafcitur tnntum circa oram maritimam locis fitientibus : folia habct parva, oblonga , &. ad
lingua; figuram acuminata, glabra, & Myrti foliis fimilia.
Caules ornate exiguis floribus albicantibus vcftiuntur.

Radixquamfunditcopiofe, magnx eft efficacia: , calct infignitcr & fubamarum habct fa-

porcm.

DE FacvhtatibVS SimPlicivm Lib. IV. Sj

porem. Ejus particula ad digiti longitudinem, probe contufa , & in fefquicanna aqus fontanae
inaccrata , fi liauftus ordinarius exinde capiatur , vifcerum obftru6tioncs tollit , immundities
rcnum & velicce cxpellit mirum in modum. Tumoribus & doloribus tibiarum, ulceribus in-
Veteratis , imprimis autem a lue venerca relidis (quod hic frequens eft) mcdetur , fi illo medi-
camcnto membra aftecla bis tervc de die laventur. Quamobrem facrum hoc remedium habe-
tur omnibus quibus innotuit.

C A P. XXXIX. ■

T>e CmfoHfia arhore, ejujcjue dotihus.

MUIti multis & eximiis dotibus cxcellere hanc arborem tcftantur. Ego pauca, fed vera, &
quce ipfe fum expertus, de filveftri hac arbore Cuipouna, quae floribus flavis dccoratur, ex-
hibeo. Succus e cortice rafo exprefllis & cum aqua limpida mixtus , ulcera inveterata mundi-
licat & purulenta, eaque carne replet.

Prxtcrea eodem fucco atramentum conveniens elicitur , quo etiam ad tingendos pannos
utuntur.

C A P. XL.

T)e Mimduy-guacu y Lufitanis Tinhoes do Trafil ^ ejujque uju

in Medicina,

ARborumBrafilienfium vix ulla aut Isetius provenit, aut majori foliorum umbra luxuriat,
quam qu^e has nuces catharticas profert , ob facilem potius proventum & perpetuum
frondium virorem , quibus pulchre horti muniri folent , quam ob fruduum prKftantiam ex-
petita. Ejus ramuli amputati, omni anni tempore, omni terrs vel leviter immifli , paucorum
dierum decurfu virefcunt, & novas emittunt plantas, frudufqueferepertotum annum ferunt,
Quos tamen vulgus , quod ufum ab abufu diftinguere nefciat, contemnit. Nam imperita mul-
titudo, ut rerum novarum eft ftudiofa , gul^eque dedita , nucum pulchre flavefcentium venu-
ftate&jucundo fapore ilkaa, avideillas vorat, undevomitu& ventris torminibus mirum
in modum exagitantur. NonnuIIi exemta membranula, quas medias illas dividit, noxiam vim
toUi perperam exiftimant.

Arbuftula hcec non alte afflirgit , interque frutices
arborefcentes habetur. Ramulis eftnodofis, Ipongio-
fa medulla ; folio mucronato & glabro , fruftibus ro-
tundis pendulis & copulatis , quos maturos pariter &
immaturos fert : hi a Solepoftea excofti & arefadi de-
hifcunt, & nucleosintus nigrefcentesoftenduat; quo-
rum tres in qualibet nuce , veluti in ccllulis & feptis
continentur ac dividuntur. Pineis Europasis funt fi-
miles , fed paulo majores, verum juglandc minores.
Interius albefcunt & funt pingues ; calidse adtertium,
ficcse ad fecundum gradum. Et quodammodo palato
ledocinantur, ita ventriculo funt infenfiflimce, nam
tres vel quatuor nuclei manducati deglutiti , crudos
humores ilico provocant , provocatos per fuperiora
& inferiora exturbant , tanta vehementia , ut in vitse
difcrimen , prxcipue imbecillicres nonnumquam conjiciant, atquealexipharmacis&opia-
tis rucntes humores fedare necefle fuerit. Sed ut legitimus earumulus conftet, indiuturnis
obftruftionibus vifcerum naturalium imprimis conveniunt : quatuor aut quinque nuclei ma-
turi, fi a pelliculis interioribus & exterioribus liberentur,& mox leviter torreantur & macerati
e vino, additis corredoriisexhibeantur.

Porro ad rem familiarera, uftimque domefticum hxc arbufcula a multis expetitur: ex
nucleis enim oleum quod expnmitur, elychniis affiinditur, qnod inventum Brafilia Lufi-
tanis debct. Teftatur Monardus cap. iv. dc oleo Cicini , in Nova Hiipania pro infigni
cathartico rcfervari, ciufquc qualitates quas illi attribuit, hujus oleo nucLs quoque pro*
.price fiint. Quamobrem nomine potius Monardus & Clufius a nobis difcrepant , qui
Cnrcas hunc frudum vocari teftantur, idquc fub Ricini fpecic. Dc qua tamen ipfe meri-
XQ dubitat.

L ^2 Cap.

34 G V 1 L I E L M I P I S O N I S

C A p. XLI.

T>e luripeha, ejufquefacuhatihus,

NOmine Turheh, duo ejufdem gencris, fed non ejufdcm fexus , fnitices nafcuntur in areno-
fisBi-afilislocis. Uterquepulclins &umbrofisfrondibusadolefcit, uterque gramineos
fert acinos , more racemorum copulatos Sc e brevi pediculo pendulos.

Prlor, & quidem mas, paulo foemina eft minor, ad hominis altitudincm vix afcendit . folia-
quehabetminora.necmultumfinuofa, caulemquerarioribus fpinis obfitum , floremBora-
crini fimillimum, fcd maculatiorem.

Pofterior altior, fpinofior, folia habet grandiora , a tcrgo lanuginofa & fpinofa ornate, laci-
niate &fature virentia; florem eundem cum mare , fed nitidiorem. Uterque obMedicinje
ufum quotidianum officinis notiffimus.

Tolia enim & fuccus temperandis & mundificandis vulneribus & ulceribus adhibentur , eif-
que cgre"-ie auxiUantur . Licet autem amarum quid fapiant foUa & radices , ficut Cichoreum
& F umaria, tamen inter calida vix recenfentur.

Omnium autcm maximc radix virtute & eflicacia excellit , multoque amarior exiftit , prx-
cipueveroMaris, qu3:partium adeo efttenuium. Q^ippe folumilliusdocoaum, urinam
cunaantem cducit. Ad hepatis & paraftatum obftruftiones tollendas loco radicum aperien-
tium , cum fucccflli fa^pe adhibetur. Ufque adeo invaluit ejus utilitas & prxftantia, ut a doftis
pariter & indofta plebc expetatur & inter facra reponatur.

C A r. XLIL

T>e (SMamanga frutice , ejufque facultatihus.

' Ammga. Brafilienfibus difta , frutex cft trivialis arborcfcens , ubiquc obvius , quem U-
^vapratos Lufitanorumvulgusappcllat.
Flores fcrt multospcndulos&luti[:os; &poft hosplurimas filiquas oblongas copulatas ,
primum quidcm viridcs ,fed mox nigras & putridas , & frcqucns fcmcn in illis contentum.

D E F A C V L T A T I E V S , S r M P L 1 C I V M L I B. I V. 85

Folia habetcitriishaud dilTimiiia, paiilo tamen longioi-a & moliiora, & qualitatc rcfri-

gerandi & abftcrgcndiprxdita.

Prxtcr alias dotes , quibus
exccllunt, vulneribus atque ul-
ccribus opitulantur, partefque
vitiatas rcparant.Cujus reiChi-
rurgi noitri non ignari , ca in
quotidianum ufum colligunt.

Raro vidcas viatorcs itcr fu*
Tcipcrc , nifi probe hoc rcme-
dio inftrudos.

Succus olcofus denique e
filiquis exprefllis , ad maturan-
da apoftemata refcrvatur , &
applicatur cum profpero luc-
ccflu.

C A p. XLIII.

T^eMauacafmtke^ejuf^
que facuhatibiis .

T Ocis umbrofis , niaxime
-*— 'circa Aldeam Tapicirka lu-
xuriat Frutcx arborefcens Ma-
naca, cortice gryfco , ligno du-
ro quidcm, fed fragili , ex albo
cineritio, foliisacuminatis.

Florcs fert cxiguos , quo-
r um altcr coeruleo , alter vero
(quod ut rarum,ita maxime jucnndum) Indco nitore nitercit : Menfc Januario vcgetus & valde

/peciofe florefcens conlpicitur,
atque integras filvas infigni fra-
grantia Narcifll xmula implet.

Flori fucccdit fruftus baccx
Juniperi fimilis, fed inutilis,

Radicem habct magnam , fo-
lidam & albicantem , cujus me-
duUofafubftantia inpulverem re-
dada, magna in Medicina polli-
cetur & pr^eftat.

IncoliE p^ene omnes,tam Lufi-
tani quam Brafiliani , hcct magni
jeftiment, tamen ob indomitas
opcrationes haftcnus in ufum ad-
mittere vix aufi fuerunt. Quippe
periculo non vacat hoc genus
medicamcnti , quod nimis vio-
lenter corpus fuperne & interne
moveat. Quamobrem tantum
hominibus robuftiflTuTiis exhiberi
folet , idque additis corredoriis ,
rum (Scjuftaobfervata dofi, qux
Scammonei potius inferior quam
fupcrior cfle dcbet : ad illud enim
validum medicamcntum proxi-
me acccdit hxc radix^ vcrum non
ita infipida eft , amarorc enim
& acore nonplane deftituitur.

L 3

Cap.

§6

<j V I L I E L M

I P I S O N I 5

D

C A p. XLIV.
T>e Tagmirioha., ejufque ufu in Medicim.

|Uum generum Fagmimha in Brafilia reperitur , quam Lufitani Herva de Bicho nominant,
a quotidiano ufu.
Orobi fpecies judicatur. In qualibet

terra, prxcipue tamen arenofa, ac fponte
fua nafcitur. Frutefcentes lijnt plantse .
flore cereo , longis & tenuibns filiquis.
Sature rubefcentibus , quibus femen ro-
tundum, cinereum continetur. Quali-
tate utraeque funt intenfe frigidx , facie
viridi fimiles , exceptis foliis , quorum
uni acuminatiora, alteri rotundiora exi-
llunt,

Plantje lippis & tonforibus notse funt
ob ufum & frequentiam , quod nimirum
folia earum contufa & fuccus recens ex-
preflTus anoque infertus, pr^EfentilTimum
quafi Antidotum fit contra calaraitofum
illud &familiareanimalculum.

In omni denique inflamraatione , im-
primis tibiarum , fomenta ex illis confe£ta
plurimum valent. Tipta , quod quae mu-
cronatis foliis exiftit , felicius ha:c prx-
ftet , atque in ufum frequentiorem ve-
niat . Prster refrigerandi , de obftruendi
quoque qualitate pollet; aqua enim ex
floribus&foliis faepe pota urinas fortius
movet quam Orobus, ardorefque renum
& vefic3s temperat.

Rotundiori quse eft foUo , agricolis
CMatta faHa di£ta , ulceribus & anthra-
cibus,quod calores extrahat, applicatur.
Ex foliis quoque ejus aqux impofitis &
puttefadis,craflaqu3edam & unguisfub-
ftantia emanat , qua unguenti mundifi-
cantis locopaflimutuntur.

C A p. XLV.

De Qimara luba , ejujque facultatihm.

TRes Camara fpecies mihi innotuerunt , frutefccntcs & e quovis fblo emcrgentes , facie
non folum externa , fed infitis quoque virtutibus fimiles , qu2e calidce & ficcae haben-
tur ad fecundum gradum : neque differunt , nifi quod una illarum reliquis paulo magis ar-
borefcat.

Duse flore gaudent ex aureo rubri coloris; tertia autem flore albicante. Hae omncs exi-
guo funtflore, jucunda tamen &infigni fragrantia, aromata redolent. Ex his tribus, tam
foliorum & florum elegantia , quam odore medicaque qualitate , Camara luha , quae florc
eft rubro & ftirpc omnium minima , caeteris antecellit . Folio eft MelifTie , fed paulo mi-
nori, tamque odorifcro, imprimis fi fricetur, ut vel potifUmum propterea ad ufum ex-
pctatur.

Balnca inde conficiuntur optima , tam ad roborandum interne , quam mundificandum
cxterne , multos namquc cutis affeftus,ipfamquefcabiemabolent.

Poft florcs fcquitur uvula baccis plena viridibus , magnitudinc baccarum Sambuci , &
uvula cum baccis fimilis cft fruftui chamapericlymctti Clufii. Digna eft hxc Camara , qux
inter fativasplantascxcolaturi tamobpukhdtudincm, quamobufum.

Quartg

DE FaCVLTATIBVS SlMPLIClVM LlB, IV. 87

Quarta denique Camara-miri dida cceteris annumeratur, cubitum longa, caule tenui &

lignofo , florc unico , exiguo , lu-
tei coloris , qui ( quod mirandum^
quovis anni tempore fc aperit de
die hora undecima , manctque ex-
panfus ad fecundam pomeridia-
nam , atque omnes fimul tuncea-
dem hora clauduntur , ufque in po-
fterum diem : quod ficut verifll-
mum, ita rariflimum efl: vifu, fum ■
moque peregrinantibus obleda-
mento exiftit.

C A p. XLVI,

T)e (tA^nanas , ejujque
qualitatihus,

ACtum agere nonnullis vidc-
bor , quod frudum toties de-
fcriptum & ad vivum exhibitum
hic denuo producam. Verum cum
ea profcqui fit infl:ituti noftri , quae
Praxinseque ac Hiftoriam Botani-
cam illuftrent ; proferam quse de
K^nan.ti qualitatibus, tum ab aliis,
tum propria experientia didici .
Rede quidem in comparanda re-
rum novarumnotitia, foliicitein-
lltas vires inveftigamus : fed non
minus interefle exiftimo , etiam
indies cognitarum herbarum &
fruduum ultcriores dignitatcs la-
tentcs fcrutari, ficut in hoc & mal-
tis aUis verifllme mihi contigit , &
proculdubio fepiflime mihi & aliis
pofthac continget.

K^na?in'S, aliis Nma , Monardo
Tma,s didus,nemini in Indiis credo
ignotus,facileque optimus fruftus
hortenfis in Brafilia , fecundxquc menfie obledamentum & ornamentum , fivecrudus, five

faccharo conditus, ex-
fiftit. AltilishujusCar-
dui fpecies cinarse in
modum nafcitur, fpicis
compaftilib. inftar cii-
ftarum,in fumraitatibus
cmergentibuS;foIiis ob-
longis, fpino fis , & in
fpeciem gladii mucro-
natis. Mcnfibus ceftivis,
Sole exiftente in Capri-
corno , maxime viget .
Exiguafemina feu gra-
na fubrufa infupcrficic
pulpx, latitant . Extu^
berantibus butlis cx fla-
voalbicantibus cxtcrius
paflim diftinguitur, &
quafi.

SS GVILIELMlPlSONIS

quafi vei-miculis aut tefferulis vanatur. Hic fmclus , quia fucco coiTofivo immodicc fumto
linguamvcllicat, acguttuds ardoixs iufert, defciflb cortice in taleolas fccatur , inque vino
Hilpanicomaceratur tantifper, donec qualitatem noxiam deponat,quigratum faporem &
odorem vino quidcm communicat , linguse tamen morfus & gutturis inflammationem , (i
potetur vinum, inducit. Ipfe autem fuccus , quo turget frudus , mirificc animum languidum
recreat, &fpiritus fopitos fufcitat, & imprimisftomachum naufeabundum reftituit. Addo,
quod recens ejus liquor , tum vinum inde expreffum , urinx fuppreflloni & doloribus nephri-
ticis fuccurrat- tum quoque venenis, imprimis fucco CMandihoca. adverfatur. Idem iUius
radix , fruftu deficiente , prxftat.

Omniahsc efficacius operaturliquor ftiUatitius e fruauvi ignis extra6h,is, fi modica quan-
titate exhibeatur : nam fi largius concedatur , vafa urinaria infeftat , adeoque corrodendi qua-
litate poUet , ut non tantum Unguam & palatum fuiciet , (ed & in cultro , quo fecatur , morda-
citatis veftigia reUnquat , idque intenfius , fi non probe maturus fuerit. Atque tunc prxgnan-
tibus non mmus obeft quam Carawata. Fcbricitantibus , tum vuhieribus vel ulceribus infefta-
tis , prorfus abftinendum ab hoc fruftu ; adeo enim humores accendit , ut non folum impediat
reftitutionem jcgrorum , fed & in pejus eos difponat.

Quapropter miror optimum Monardum , frudum ^nanas frigidum & humidum dixiflc.
Minus faUitur Chriftophorus a Cofta , qui caUdum & humidum efle aflirmat.

Silveftres quoque dantur c^/^rf;^/^ , ex CarduorumfamiUa,quinunc humi, nunc altisar-
boribusfupernafcuntur,quostanquaminutilespra£tereo, & ad Cap. xl. BeUomi Lcdores
remitto.

C A p. XLVII.

T>e ^etys y yel ^etre , ejufjue facultatihm,

4 '

FRequens tum infilvis, tum in ruderibus urbisOUndjEeflefoIet5f/7^, frutex elegans , vcl
potius arbuiculaquatuorautquinque pedesalta; caiidice redo , nodofo, digitum craflb^
pallide viridi & per totum pundtuUs albis nota-
to. Superius ad aUquot nodos , ramulos adipi-
fcitur identidem nodofos & ejufdem cum cau-
dice coloris. In ramis habet foUa , ad quemUbet
nodum unum , Sc fimul unum julum . PoUum.
quodlibet quinque , fex aut feptem digitos eft
longum , lingux figura , palUde viridis fcu fub-
flavefcentis coloris , fupcrius fplendens , crafli-
tie Lauri foUis pene fimile. Denique pipcris ftirpi
Sarm.entis , caule & facie externa fimilUma. In
hoc tamen differt , quod foUo & fruftu paulo
quam pipereftgrandiori.

Juli qui ex ramulis dependent , formam pipe-
ris longi mentiuntur , fed infipidi funt & nul-
lius ufus . Verum licet frudus fatuus fit , radix
tamen fapidiflima eft & celcberrima ; nam &
aromaticum quidfpirat, & Zinziberis prxftan-
tiam fapore , colore , atque odore aemulatur ,
prsecipue fi recens fit , tunc enim dignitate illi
vix cedit.

FoUorura & radicum decodum colicum do-
lorem fcdat , dolores membrorum mitigat, ven-
trem flatibus turgidum componit , pedumque tu-
mores ex frigore natos amolitur.

Idem praftant balnea & fomenta indc con-
fcfta.

Prster hanc Beiyft , aliceadhuc , intcr quas eft
Betys fnemina, in faltibus reperiuntur, julisgra-
cilibus & cxiguis botrorum modo congcftis &
pcndulis.

CAp.

I

89

DE FACVtTATIBVS SlMPLlciVM LlB.lV.

. C A P. XLVIII.

"^e :7\(ijamhi, cjujque facultatfbus.

OLimnegleaapIanta.infilvxs&nemororisdumtaxatlocisrenmrhifn,- t-.n^
il ius virtutibus hm-HQ ^fi- iii-,^. v, ■ ^"^^^^^^'^"^''^tuijtandemcognitis

viitutibus, hoitis eft iUata. Pro vano naturx & culturx iufu, variis modrs cx-

crcfcit & faciem fubinde
mutat. Herba efl: caule fa-
tis craflTo, lignofo, tcreti,
geniculato , qui portulaca:
modo partim humi fcipit,
& hinc inde fibras in ter-
ram a Je demittcns, radices
agit, partim afllirgit.

,In ramulosmultos varie.
difpanditur , geniculatos ,
duos fibi ubiqj oppofitos,
in iifque adfingula genicu-
la , bina folia oppofita ha-
bet, interdum &plura,in:e-
qualis magnitudinis : in ex-
tremitate autem ramnlo-
rum,quinque,fex,feptemve
folia fibi invicem appofita
funt.

Quodlibet autem folium
figuram fcrc cordis habcr,
obIongum,&in ambitu ie-
Viter ferratum ( qusedam &
laciniata) colorisdilutevi-
ridis.

In extremitatc ramulo-
rum flores proveniunt fo-
litarii, magnitudine cerafi
minoris,c6ftantcs folo um-
bilico rotundo finefoliis.
Semen in umbelico (fufco
pcr maturitatem ) ovali fi-
gura,plane compreffum^ex
fufco gryfei coloris /plen-
dentis.

Radix filamentofa , tene-
ra, albicans.

Flofculus, quem fert cha-
memelo non multum ab-
fimilem, terrx mandatus,
paucorum dierum decurfu:
profilit, plantamq-, afpedu
non minus quam efficacia

n..Sl;?' t^''? ^^ '"^ '"'?'' P'^"' ^^"Suamque pr^guftata vellicat^SL^aTctmfque hu-
meaantes&refngerantesherbas, qu^proacetariisfolentapponi, temperat & Se, '

.m™bmt &commendat. Pr.terquamquodtenukatepartit;mc^Sic^^;^
culum frangat , vis pecuharis contra cohcos affeaus iUi inefl

J^.^.^^::^'''''''' '''''^^'^ ' intusallumatur, aut balneis, fovendo

Potentia antidotaU pr^ftare & toxico fummc adverfari , experimento compertum habeo

Sl^'f^?ill L'r i'"^^^^ ^"^^^"" ^"^°"^^^ ^^^^"^ prxgrandcm & veneno «:

midum , fucco floris & foliorum tergo leviter iiiftiilato , eum confeftim enecavit. Nec tantum

^^ ani-

90

GVILIELMI PlSONIS

animantia venenata exftinguit, fed & praecordia hominum adverfus vencnamunit, fi manci
&ventriculo adhuc jejuno manducctur.

Aquas hydropicorum feliciter educit , & roburaddit vifceribus. Indigense ad firmandam
valetudincm , pultibus e <JManiihoca. faftis , hanc herbam indunt , non fine profpero fucceflu,
Cum pifcibus quoque folet coqui & egregie convenit.

C A p. XLIX.

2)^ Qia-a^idy ejufque facuhatihus.

SEcretum hujus herb^e Indigenis debemus , qui primi iUius virtutem nobis revelamnt. Pu-
fiila eft planta & deprefTa , ied qux humiiitatem praeclaris dotibus abunde compenfet. Ex
radice enim vel duos digitos lon-
ga , & pennam olorinam crafla ,
nodofa feu verrucofa , filamentis
ad latera,& inferius tenuibus prae-
dita,exterius e gryfeo flavefcente,
interius alba, trcs vel quatuor pul-
lulant pediculi , tenues , teretes ,
tres aut quatuor digitos longi, qui
quilibet unicum folium fuftinent,
obrotundum vel oblongum , tc-
nerrimum, fuperius fplendide viri-
de, inferiuspaulumalbicans, ha-
bens nervum , & inferius venas
tranfverfim confpicuas.

Florem fert in proprio pediculo
rotundum,umb;:licifigura , floris
Bcllidisaemulum, multis ftaminu-
lis conftantem , ex quo femen
provenit minus Sinapi.

Radicem fundit pro mole fua
fatis craflam , tortuofam & cepa-
rum more fibratam, ejufdemfere
cum Pecacuanha, prseftantise & effi-
caciae, unde & Pecacumha abufive
a quibufdam appellatur. Cujus vi-
cem in vomitu ciendo , & alvi pro-
fluvio compefcendo egregie fup-
plet. Eo tamen difcrimine obfer-
vato, quod primam fuam dignita-
tem a virtute antidotali fortiatur,
cujus vices an aliunde mereatur,
experiri nondum licuit, quam quod vifcera tetris fijliginibus liberet. Lufitani prxter hanc, ab-
ditam quandam & occultam qualitatem radici inefl^e contendunt.

Diffcnvono di Pecacuafiha , quodadvomitumproritandum minusfitvalida, necpari effi-
cacia humores peccantes per fuperiora exturbet : quo fit , ut radix , quae odore & faporc alteri
cedit, majoriquantitate exhibeatur.

Indio-enie integram plantam contundunt , & fucco prcelibato virus a ventre excludunt : a
colubristefi aut fagittis vcnenatis percufll, eundemantidotiloco, vulneriinftillantnonfine
fucceffu. Datur hic & alia Caa-apu fpccies, priori per omnia fimilis; exceptis foliis , qus qui-
dem ejufdem funt figurx , fed in ambitu ferrata & hirfuta , quidam & pedicuU horum raris vc-
ftiuntur piUs.

C A P. L.

T>e oAcaricoha > Lufitam Erva do Qifitaon , eju/que Vmhm,

Et de Jgnape.

PLanta rcpcritur pricftantiflima , locis irriguis , maximc vcro circa rivos &aquas falicn-i
tcs , qux ab Indigcnis {^carkoba , a Lufitanis £rva. do Capiaon appellatur. FoUum habet

rotun-

DE FACVLTATrBVS SiMPLIClVM LlB. IV. 01

rotinuium, glabmm, & iatis ciafllim, atque Nymphea minori perquam fimile.

Florem fcrt ex luteo albefcentem . Radice gaudet multa , albicante , humi repcnte , &

quafi nodis diftinfta , longa , bulbofa , fucculenta, & Petrofelini quodammodo faporem refe-
rente. Eft tenuium partium & calidarum , guftatu perquam jucunda & aromatica. Pra:cipux
qualitates quce Iianc herbam commendant, inhcerent radicibus , interque aperientes haud
poftremum locum mercntur. Hepatis & renum obftruftiones, & intemperiem calidam emeni
dant , tam feliciter , ut nuUum remedium illis praetukrim.

Inter illas herbas qua; mundo Occidcntah cum Europa funt communes , Nymphea eft , illis
Jguape dida, qujelacubus&ftagnispaflim innatare confpicitur. Ejusfolia&floresficutex-
terna facie , ita qualitatibus admodum conveniunt cum communi Europxa , iifdemquefunt
ufibusdicata, apud omnes paffim incolas. Quippefolia fola, tibiarum ulceribus, inflam'-
mationibus & eryfipelafi applicata , medentur.

Oleum radicis Nymphcce quoque praeftantiflTimum exiftit , atque contta internos & exter-
nos affedus calidiores in quotidiano ufu receptum.

Radices hx Aguapea. diftje , longa: & fucculentae funt , coftiE five leviter affatx inter medi<;
camenta alimentofa numerantur, & pro epulis apponuntur inter acetaria.

C A p. LI.

T>e 3^amhu (juacu , /ilpe , Figuero dlnfemo,

Icinum duorum generum producit Brafiha, majorem quidemunum, minorem autem

-akerum. Uterque eftarborefcens, fpeciofafacie,nec filveftris fblum , fed&hortenfis&
altilis. Caulibus eft proceris & flore ex albo luteo , floribus vero pulcherrimis , ftcliatis & in-
terfcctis, latifluneque fe extendentibus . Viret perpetuo , jundimque viridia /emina imma-
tura , nigra vero matura & cineritiis maculis diftin£ta profert , a Lufitanis Carapatos appcUata,
quc: echinatis lappaceifque inclufa cellulis , mox fponte erumpunt , pinguique ac medul-
lofa fubftantia turgida, & quovis annitemporecolle£ta,inSoleexficcantur,arcfaaa con-
tunduntur&ex aqua coquuntur, oleumque fupcrnatans ab indigenis excipitur. Belgx vero
& Lufitani olivarum inftarfolent exprimere. Lychnis affunditur, eoqueoleidefcdusfup-
pletur. Nec proinde tamen ignobilcj quum omnibus paflim incolis in ufu fit quotidiano
contra affedus frigidos tam internos quam externos •, ita ut optimi olei Europxi viccm
prjeftet.

Calidum habeturadtertiumgradum. Refolvitapofthemata, & matricis ventrifque tor-
mina &flatusUlitumdifcutit5 prodeft tinnitibus aurium ; rcftituit tenfos convulfofque ner-
vos. Trcs vel quatuorguttulas, ex conveniente liquore fubinde per osvel anum exhibitx ,
fanantrigidosarticulorum affedus & fimul alvum laxant. Cutem quoque a pfhora, reliquif-
que externis corporis afFcdibus vindicat . Umbilico inunftum lumbricos pucrorum ex-
pugnat.

Semen illius catharticumeft, & multo vaHdius quamolcum: humores enim crudos per
fupefiora & inferiora cxturbat , ac proinde prxparatione indigent. Convenit in fpiritu vini
optimo, loco correftorii , macerare fcmina multa, &inde unciam circitcr e cochleari exhi-
bcri , ut venter benignius a crafTis humoribus cvacuetur.

Si ipla feminis grana infubftantia acciperemalis , minus tutumexiftimantincolce, fcpte^
narium numerum excedcre , licet Dodonxais id fuadeat.

Eolia aqua vel acetomacerataHerpeti authujusgenerisaffeftibusmederiprsterDiofco-
ridem , teftcm habeo quotidianam experientiam.

M 2 C A p.

9- GviLIELMlPlSONlS

C A P. L 1 1.

T>e Tangaraca , eju/que facultatihm.

T^z{\Y\twCcsTang/iraca , Lufitanifrt/^ ^o iJ<f/o , appellant eundem fruticem , idquenonfine
•^-^ratione , quod facultate fingulati deleteria polleat , & homines aeque atque giires interi-
mat. Ejus tres reperiunturfpecies.

Prior , qu3£ maxime noxia eft , florem producit , primo albicantem , mox aureo colore

ftitefcentenl: folia autem late virentia, acumi-
nata, fefquidigitum circiter longa , & multis
nervis atque venulis diftinda.

Pofterior folia fert priori quidem Tatjgaraca haud diffimi-
Ha , fed longiora & tiifte viridia : Florem autem fature pur-
pureum & umbilicatum , cui fuccedit fruaus rubo filveftri
haud dilfimilis.

Licetautem foliis , floribus ac frudibus differant utrce-
que hae plantae , Hgno tamen, natali folo, & proceritate con-
veniunt. Csterum ubivis fere in triviis obvise , qualitate vi-
rulenta Arfenico vix cedunt. Tanta fiquidem tum folio ,
tum imprimisflori & femini potentia ineft, ut manducata,
confcftim hominem interimant , nifi quantocius praefentif-
fimo Antidoto obviam eatur.

NuUum autem pra:ftantius alexipharmacum , quodque
efficacius noxam hanc expugnct , haftenus extat , quam
ipfa: hujus planta; radix , qux contufa & cx vino aut alio
ahquo convenicntcliquorepropinata, a:gros(a;pe in inte-
grum reftituit. Ufqueadco bcnigna matcr Natura , faculta-
tcm non minusfalutarcm, quam mortifcram cidcm plan-
tx infudit. Sicutfufiusdiftumintraaat.de Antidot.

C A P.

DE FaCVLTATIBVS SlMPLlClVM LlB. IV. 93

C A p. L I 1 1.

T)e letkucu five Mechnacan , itemque^BatataSj Inhame&'

(lAmenduinis,

INtci- frudus fabterraneos alimentofos primum locum mercntur , quos Batatas , Inhame , &
Amendumas nuncupant vulgo. Ba.tat.i quidcm diverfi funt coloris, fed qualitate congeneres,
nutrientes , magnoquc incolarum commodo in viftum cedmit. Pingues funt & dulccs atque
fiatulentce : hyeme demum ob mukam uliginem maturcfcunt, & in hortis tantum excoiuntur.
Poliaillius magna , glabra , faturate viridia , fupra terram repunt. Flores ferunt exterius dilute
virides, interius candidos. Ut videre eft apud Marcg. pag. 1 6 .

Qui autem /;?/j^;?z^ dicunturfuntpondcrofiores, multoque majores , fedvilioresquam^^-
tAtx, filofi ac tuberofi, a pauperibus folummodo expetiti.

Inhame de S. Thome , Brafilienfibus Cara , Congenfibus ^^iquoiquecottgo , planta eft caule
quadrato , & paulum hinc inde contorto 5 longiflime repit fuper terram aut etiam afcendit
fcpes, longifllmcquefepropagat: namramuliiUiusterramcontingentes , fibras protrudunt
& novas agunt radices. Interftitio feptem aut etiam plurium digitorum ad caulem proveniunt
pediculi duo oppofiti, quinque aut fcx digitos longi , itidem quadrati , quorum cuilibet infidct
folium Sagittdis noftratis figura, novem aut decem digitos longum, latum circiter fcx, ubila-
tifllmum, quodljetaviriditatefplendet, folidum, feptcmautnovemnervis ex pediculiinfe-
ftione prodeuntibus & per longitudmem difcurrentibus , inferius prominentibus , fuperius
profunde jacentibus , in extremitate acuminatum. Crafla eftradix , unum pedem longa , cu-
ticula ex cinereo fufca veftita , fub qua flavefcit , intus autem habet carnem fucculentam 5c
quafi ladlefcentem.

Inter KAmendumas radices, oblongje prxftantiores , quaeduos cineritii coloris nucleos,
optimi nutrimenti & palato gratos,fed flatuIentos,atque ad Venerem incitantes,locuIamento
includimt , ut meritopiftacei fubterranei dicantur : cx Africahuc deportantur. Ignobiliores
bulbi rotundi Ti?w4o?^rrfw^ a Brafilienfibus nominantur .

De ea nunc agamus radice, qus Lufitanis Batata defurga alias Mcchoaca'a,'Q^^C\Yi3.n\s litkucu.
appellatur : paflim in agris 6c locis incultis proveniens, nullaque olitoris induftria traaata aut

?>+

GVILIELMI PlSONlS

exciilta. Adeo pcr omnes filvas iuxuriat , ut omnem terram pene impleat : Eadem plane eft fa-
cies & eflicaciaplantx , tbliorum & radicis , cujus eft Mechoacan in reliquis AmericiE partibus.

Species cft convolvuli fcu Smilacis , nam caulis illius rarmentofus eftlongiflime ferpens &
fcaadens , multangularis , lentus . ruffus , atque etiam viridis. Foiia fuo proprio pediculo inni-
tuntur,unumdigitumlonga, figuracordis, ut vulgo pingitur , duabusadlateraauriculis,adi
tadum tenera , unum aut ctiam plures di-
gitos longa, faturate viridia, inferius nervis
& venulis tranfvcrfis confpicua •, nullum
habent odorem prxter hcrbaceum: caulis
autem incifus ladeum edit fuccum.

Flores fert convolvuli magnitudine &
figura, pulcherrimos , aIbos& pauco in-
carnato dilutos cxterius , intus autem pur-
pureos, mcnfepotiifunum Julio: quiubi
deciderint, fuccedunt femina, pifi pene
magnitudine , fufci coloris , verum haud
rotunda , fcd quafidux particulx cxfedse
cflent, ita utfermetriangularfs fintfigurx,
quae menfe Septembri colliguntur.

Ejus autcm radixpinguis , alboquefuc-
co turgens, gummofa eftatque infipida:
exterius obfcure cinerea five fufca , refi-
namquandam rccens funditj interius eft
alba. Colligitur opportune circa menfem
Odtobrem : in taleolas circulares difleda,
filoque tranflutim excepta refcrvatur , &
contra omnem externam ii¥juriam vult
defendi.

Calida in primo & ficca in fecundo gra-
du cenfetur: Blande & citra noxam pur-
gat : fed quia agit in vifcidos potiflimum
&: craflbs humores , indiget vehiculo &
ftimulo correaoriiloco.

Pulvisexvino infufo folo praeftat a dra-
chmauna adduas &ultra, & fcecula iUius , utinMorborum obfervationibus fupraoftendi.
Conditurje & conferv^e, qux plurimx tam e flore , quamipfa radice fiunt, non folum funt boioi
faporis, fed blande laxant atque aperiunt.

Plura qui fcire volet, confulat Monardem, Dodonxum, atque alios.

C A p. LIV.

1)e Caafeha.illiufquefacuJta"
tihus y O^ufu*

CLematiti non abfimilis , tenaci
ac prxlongo farmento , nunc vi-
cinas arbores ornate confcendit,
nunc humi inftar colubris rcpit haec
Herba; ob fimiUtudincm Cipo deCo-
hrai, obcximiasvirtutes &praEftan-
tiam Erva de noffa SenhorA a plebe
Lufitanica cognominatur. Tenuif-
fimo eft foUo , rotundo , la:teque
fcmpcrvircnte; Radicetortuofa , e
cincririo nigricante, & digitalis cir-
citer craflitici, fijuvenis fit, finvetu-
ftior, brachium adaequat , nigraque
cxiftir.

Subftantia intus cft folida, compafta & pingux, nou multi, fedtamenfubamarifaporiS;,

nm

partium caUdarum & tenuium.

Floret

DE Facvltatibvs Simplicivm Lib. IV. 9i

Florct planta mcnfc luiio , & femen fert magnum coloris rofacci , e capfulis (lupulo fimili,
bmj prominens. *

Ego duplicem radicis fimul & foliorum ufum fum expertus.

Radixintaleolas fcfta, pcrqucaliquotdiesfubdio in liquido convenienti macerata,vim
fuam illi communicat, nec ingrato adeo fapore aut cercvifiam, aut vinum, quo diluitur,
imbuit ; quin potus ordinarii loco xgri illo utuntur , quod renum , ureterum & vefica obftru-
aionibusmedeatur. Ufquc adcoCalculi expellitmatcriam (licctTarius hic detur hoc ma-
lum) ut Magnates Lufitani aliud nuUum medicamentum huic prKtuIcrint. Ca^tcrum hsc tan-
topcrc prxdicata herba , non tantum proptcr virtutes jam diftas , fed & cximiam , qua contra
vencna valet , facultatcni, ab illis expetitur. Quippc fuccus cx recentibus foliis cxprcflus , fcr-
pentumfanatmorfus : radix autcmcum foliis contufa,& e vinohaufta,vencni intus afllimti
vim retundit , penitufque cxpellit.

C A p. LV.

T>e Tajaoha , ejujfie uju.

1 vcrlas Braflica: fpecies novus hic orbis producit , quarum folia Tajaoba , ab Indigenis vo..

cantur.

[ Harumunaal-

ba.exiftit, cujus

foIiaeduUa,uti&

radices,laxant al-

vum: zltcns. Man-

garapeuna, cujuS

folia funt fatura-

teviridia,ut&ra-

dicesitidem:cor-

tices & caules

funr rofacei co-

loris: hujusnon

folia , fed radi^

ces dumtaxat e-

dules: tertia,qus

Tajaoba vclMaTi-i

gara-miri appcl-

iatur,cujusfolia

funt minora &

duriora nec edulia , fed fola radix. Quarta eft Tajaoba fil-

vcftris , alias Tajobaraon difta , & nonnullis Mangara bra-

va. Ex qua profanum & fupcrftitiofum vulgus philtra,

aliaque fimilia, nec minus ridicula conficipofle cxifti-

mat. Radicem autem ejus vere caufticum cfle, ejufque

loco profperc ufurpari , expericntiam tcftcm habco.

QuippcpriEter balneaquaeex iisfoliscontra morboscu-

taneos , tum imprimisfrigidos articularcs , apprime con-

ficiuntur membra quoque affcda , pr^via Scarificatione, contufis reccntcr radicibus fiican-

turcumoptimofucceflu. Mox cataplafmata exiifdem, partidoknti undiquaque unponun-

tur : qux fi per vicfs aliquot reiterentur , inveterata quxque mala , citra recidivx metum , cx-

terminare folent. ■ , r i- • t ■ r

Qnx alia prxterea Brafllcarum genera hxc tellus producat , ad Medicmam ultcrius Jpe^

aantia,feduIapofteritas, ut fpero, inveftigabit.

C A r. LVL

T>e Inimhoja,five SihadeTraya,LuJita?iis.

ASpcre echinatus ille&vix traaabilisOccidcntis frutex, infilvisarcnofis&littoribusfi-
tientibus abunde pullulat ac jucundc vircfcit. Lobos echinoides quos C. Clufius vocat,
profert, duabus vel tribus fphserulis lapideis refertos.

96" GVILIELMlPlSONlS

Radix cjas cft gracilis 3c dura , interius albicans, calida ad tertium gtadum, & fapoiis amari,
HuJLis refina ad pugiilum , plus mi-
nufve , afflimta , excitat vomitum.
Contiraque illa venena potiflimum
operari teftantur Empirici , qua;
lcnte vires fuas deleterias exferunt
& tarde vitam depafcuntur.

C A p. LVII.

que facuhates,

N arborefcentis fruticis pene al-
titudinem aflurgit fiiveftris plan-
ta , quce Pimknta dos Indios a Lufi-
tanis vulgo appeliatur. Caule eft
faturate virenti, & maculis albis di-
ftin£lo. Folia fert levia, ut Araticu^
& oblonga : piper ornate produ-
cit longum , idque ere£tum , pri-
mum ex viridi flavefcens , mox fa-

turate viridem colorem acquirens. Orientali piperi oblongo,
craflitie nonniliil cedit , eflicacia licet neutiquam inferius. Aro-
matici eft faporis & infigniter iirentis , prxfertini fi maturtira
media leftate decerpatur , fenfimque fub Sole areicat & ni-
grefcat, atque tunc calidum cenfeturin fupremo gradu. Di-
gitieftlongitudine, conftansfolis quafi granulis , congeftoor-
dine, (plantaginis inftar feminis) di/pofitis : femelque tantum ia
anno provenit.

Paflim interra folida & pingui , maxirae autem circa oppi-
dum Olindam confpicitur.

Quoniara autem tot Capfici Brafilienfis fpecies in hortis
aluntur , hoc piper non admodum expetitur. Pharmacopolia
etiam minus illo indigent , ob rariorem illius in Medicina
ufum. Sedtamen radices & folia , cum fummc fint fortia,
etiam exficcata & diu refcrvata , vicem herbarum calidarum
& corroborantium , ad balnea concinnanda , contra univer-
fim illam frigidorum morborum cohortem, abunde fupplent.

C A r. LVIII.

T>e Sa^ejfhefaca^C:, cjufque ufu.

GKamcn junccum ad hominis propc altitudincm , cx radicula gcniculatajuncca , alba , cx-
furgit, caulc primum fimplici, inftar culmi filiginis, tcrcti , qui poftca in aliquot folia fin-
ditur graminea, angufta, in racdio album nervum fecundura longitudincra habentia. NuUius
cft odoris, nec tiorcm gcrit ncc fcmcn. Solo, ut plurimum, cftxto , nafccns , radices fub tcrra

longe

Db FaCV.LTAtIBVS SlMPLIClVM L I B. IV- 97

longe lateque agit,& mire luxuriantes extendit, novafque herbas tenaces & dudiles protrudit,
quibus Indigena; pleriquc iSc Lufitani utuntur, ad membrorum vulneraliganda, morfufque
ferpentum,quo minus virus ad cor afcendat, conftringendos, donec vulnus fanatum fuerit,

Sed mifla hac fuperftitione , vires&facultatespotiuscommendo, quxilliusradicibusjun-
ceis fucco grato turgentibus , infunt. Multis enim profuifte experientia comprobatumefti
fi decoclo illarum, prxfertim quibus male fuit, ex fumto aliquo veneno, utantur.

C A P. LIX.

T>e lahorandi y ejufcjue facultatihus &• uju,

TTa veteribus Incolis & noftris dicitur hodie hsec Planta : quae in duas fpecies difpefcitur. U-
-■-traque illarum nobilis eft & falutaris.

Prior in fruticis altitudinem , inque terris tantum folidis & pinguibus crefcit ; folio
& flore Lauro fimilibus. Caulibus aflurgit minimum digitum craflls , per longa inter-
valla nodofis, teretibus & fature viridibus, qui ad nodos habent ramulos itidem nodo-
fos. In his & illis folia vel adpofita, vel etiam alternatim pofita, a fex ad decem digitos
longa, faturateviridia, fplendentia, &inextremitate mucronata. Semen julisinhaeretintenfe
calidum & urens. Radice cft tenui & luxuriante, in qua hujus plantje dignitas quafi tota confi-
ftit. Ad tertium gradum calida eft & ficca,fubtilium partium & caufticarum, pyretrique vicem
merito fupplet iu praxi.

Pofterior ob eafdem qualitates, licet non neque intenfas , idem nomen obtinet , eftquc fruti-
cefcens, ocymononmultumabfimilis, ficcisac fiticntibus locis gaudens , fuafque virtutes,
non minus quam prior, in radices transfiindens.

Utriufque radicum qualitates Brafilianis, qui illas Lufitanis & noftratibus revelarunt , adco
commendantur, ut inter Panaccas hodie habeantur, ufumque in Medicina prazftent eximium,
& vicem Antidoli non raro fuppleant. Pugillus fiquidcm recentis radicis contufus , eque ge-

j^ nerofo

C}2> G V 1 L I E 1 M I P I S O N I .S

nei-ofo vino propinatus, vim veneni pcrfudorcs & urinas exturbat. Cujus rci fpecimenBarba-
rum quendam edidiffe vidi, fpedante Excell. Naflav. Comite.

Mordaci denique acore loco Sternutatorii falutares edit effeaus, tum peculiari vi attraftiva
loco matlicatorii alte pituitam e capitc ad os derivat,oculofquc a perpetuis catharris vindicat.

C A p. LX.

De lacuacanm , alih Taco Caatinga , ejufciue facultatihm .

INnumera in Brafilia arundinura filveftrium genera reperiuntur. Prjeter eximiam illam fatl-
vam Sacchari cannam , reliquarum omnium faciie reginam , in nemoribus exfurgunt admo-
dum excelfae plumifque veftitx , ut ar-
borum altitudinem , tibia: vero huma-
n£E craflltiem adaequent. Qua;dam du-
riores , fagittifque funt dicatx. E qua-
rum radicibus decoftis , lixivium con-
tra capillorum defluvium concinnatur.
PlurimiE quoque dantur alice , quas fi-
lentio prcetereo , ob ornatum vel ufuni
ab opificibus dumtaxat aut agrorum
colonis expetita^.

Una reftat quae ufum in Medicina
prxftat, bulbofa & femper virefcens ,
lacuacanga ab Indigenis nominata.

Caulis internodiis rarioribus & mol-
lioribus diftindus , amplis & craflfis fo-
liis eft confpicuus:e cujus vertice,com-
paduSjfquamatus , figura pyramidali &
Jpeciole rubefcens flos, progerminat.

Egregia hiec Arundo, fpongiofapul-
pa, acidoquefuccoturgct. Interfecre-
tiflima & optima habent remedia con-
tra Gonorrheam , manducare multum
hujus cannjE , eaque fola renum , vefi-
cje & genitalium immundities expelli
tradunt. Ego fuccum illius acidum ex-
primi , certaque dofi , addito conve-
nientifyrupo , aegro bis de die cxhiberi

confultius duxi , & multum profuifte .

fum expertus. Ea tamen cautione, ut ufus illius frequens vitetur, quod fuo acore ventriculum.
infeftet , genitaUbus quoque obfit , quemadmodum in multis videre contigit , qui temere illo
utebantur.

C A p. LXI.

T>e Sajfafras, ejufciuefacuJtatibm.

IN vaftiflfimis & diftltis Brafilix faltibus , dux vel tres infignium & fragrantium arborum
fpecies reperiuntur , quaeo/^^/^^/^^aBrafilienfibusdicuntur. Quarum alia; nigricant , alise
albicant , ac proinde Cedro branco vel Canela ob odorem difta'. Quas ^nhuyba-peahya a Bra-
filianis, merito ab Hifpanis Pao fnncho nominatur, quod infigni fsnicuh fragrantia totam
domumrepleat, tamipfum hgnum fquode cineritio flavefcit Sandali inftar) quam cortex
&radix. Proinde Monardi defcriptioni circa lignum ^.t//^//^^if non acquiefcendum , licctac-
curate ufum& abufumcjus defcripferit : namcumde clelca:u& prxftantia partium arboris
agit, corticem dignitatc longiflime fuperare&exccderelignum tcftatur, &^SaJfaJrai?ionds.
decorticatum lignumvix dignitatis ullius efle affirmat, cum hoc Brafilicnfe cximix virtutis
& dignitatis habeatur , atque a corticc libcratum inaliquotannos immune fervetur. •

Ad hasc fortioris odoris eft & cflicacijcatque fecundum caloris & ficcitatis gradum exccdit.

Tcrtia autcm fpecics <^uhifiba~wm , quantum duabus prioribus magnitudinc infcrior,
tantum virtutibus fnpcrior, omnibus pariter incolis in quotidianos ufus rcpofita. Fo-
lio cft Lauri, fed minori, fruftu odorifero 6c nigro, ubi maturuerit, cbque fimul cum

foliis.

EAndem
Chinam

DE FACVLTATIBVS SlMPLlClVM LlB. IV. 90

foliis, ligno, radice intenfe calidis liltra fecundum gradum ; cortice eft coloris e cinereo triftc
rubefcentis, ejufdemque qualitatis.

Decodla ex his non tantum contra luem Veneream , fed & aliosplurimos morbos a frit^ore
natos adhibentur ; fudores denique & urinas movent, tum vifcerum obftruaiones, atque uteri
intemperiem frigidam toUunt : Janguidos imprimis a morbis Chronicis refufcitatos , hydro-
picos quoque ab aquis jam Uberatos, a recidivae metu liberant.

C A P. LXII.

T>e lupicanga , ejujquefacukatibus.

quam Chinae radicem vulgo vocant , haec quoque producit terra : fed Pfeudo-»
, de qua Dodonaeas & aUi fcribunt , frequentius , eamque admodum nodofam

& lignofam, quam ipfe aliquo-
ties e terra , in Territorio impri-
mis Paraybienfi , ubi copiofe nat
citur, evulfi.

Sed ne quis fallatur,tres omni-
no reperiunturipecies, licetpau-
cioribus cognit^ , quse omnes
fub eodem nomine comprehen-
duntur, obfummamquaminter
fe habent fimilitudinem ; quas ta-
men fiinufusapplices,diftingue-
re necefle eft : quapropter eligen»
da eftquje magis crafla , glabra &
rubefcenseft: quaefacileex ma-
gnitudine pedis plantse, tum & ex
infrequentioribus caulium fpinis
internofci poteft. Ejus brachia
fpinis acutiffimis hinc inde obfi-
ta, Clematis inftar , vicinas arbo-
res,earumque fummitates,finuo-
fis flexibus ampleduntur, Folia
fert Plantagini haud diffimilia , &
baccas croceas ad aureum colo-
rem vergentes,ac racematim pro-
venientes.

In hac planta cum nihil fit fere,
quin ab aliis Scriptoribus trada-
tum, & ad vivum fit exhibitum>
foUicite aut prolixe diflerere ope-
rcEpretiumnonerit. Eautifolent
adeadem nwlaexpugnanda, qux
inEuropacxpellifolent: tametfi
Chinenfi(ut,quodfentio,dicam)
dignitate & prxftantia fubinde
nonnihil concedat.

C A p. LXIII

T>e lamacam, Z)mmheba, &• laracatia^ eammque facultatibus atnue ufei.

SI in ullaBrafiUae planta mirus naturse lufus , certe in hac Carduo five ficu filveftri apparcc.
Vid. Marcg. Icones pag. 1 1 6 . quippe adco inter fe variant, pro natalis fbli diverfitate, ut vix
omnes ad eafdem fpecies quis referat , nifi flore & frudlu , tum interna qualitate convenire de-
prehenderentur. In difTitis enim & denfis nemoribus , ad quje vix aditus patebat, aliquas com-
munis arboris magnitudinem fuperare , inUttore verofitientialiquot vixfruticisaltitudinem
adaequare videbam. Truncus e terra primum,nunc triangulari, nunc quadrangulari figura,uni-
cus.crafTus, horridis fpinis obfitus,profilit. Ex quo multi deinde, ramorum loco fimiles,trunci

N 2 produ-

lOO -GVILIELMI PlSONIS

prodncunturj hifce fiores haudinodori, albi , Nympheee majores fi.milis , adnafcuntur. Quibus
mox , xftivis menfibus , fuccedunt fru£tus rubri , ovi anferini figura & magnitudine , multaque
nigra & exigua femina , candidifllraae & fucculentie eorum fruduum pulpx , intus con-
tentcE, immerguntur . Prasterquam quod ob delcftabilem frudluum fragrantiam & ob fuccum

ex acido dulcem, ab icftuantibus expe-
tuntur : febricitantibus imprimis & bi-
! liofis conveniunt rccentes, quod grato
icore palatum affi.ciant,& fitim fcdenf,
deniqueCor &ventriculum mire re-
^ ficiant. Succus denique ex hac planta
extradus , jfcbribus ex bile natis me-
dctur.

Admiratione quoque digna eft niti-

diflima ha;c arbor , Vnirumheha Brafilienfibus di^la , ex familia hof um carduorum five ficuum
Indicarum. Qjja: in defertis Mediterraneis tantum reperitur; ac
propterca licet in ufusMedicin£enondumfitrecepta, neutiquam
eft prsetereunda.

Trunco eftadmodum Ipinofo, eoque rediffimo //«r^f^/i^ , et-
iam (pecies lamararti , vere Pinum diceres , fi reditudinem & al-
titudinem confideres, verum in cxteris diftert, quod foliis po-
tius fe invicem protrudentibus , quam ramis in arboris fummi-
tate, decoratur , quae rotunditate & crafllrie palmam , longiflimis
fpinis digitos manus a;mulantur. DiflltiE hujus arboris nuper a no-
bis detedce fructus , mihi & fenioribus Brafilianis mecum pere-
arinantibus - haclenus minus innotuerunt: Caudicis meduUa cft
Sambuci medulla facilemoUior, quae fefta arbore continuo cx-
ficcatur , abitque in levifllmum pulverem , qui decidit , moxque
ablato fpinofo corticc , relinquitur fcapus concavus , arundine k-
vior , miris canccUis , quafi ex arte mire fabricatus : qui fi ab ignc
acccndntur, flammam luculentcr fovet, facifque loconobisitcr
facicntibus de node infcrvicbat. Quamobrcm fumma indu-
ftria indc huc , tibiie craflltici , viginti circiter pcdum longitudi-
nis fcapum transferri jufll , iSc nunc in Horto Academico Lugdu-
ni Batavorum , apud Clarifl^ Profcflbrcm D. Vorftium refcrvan-
clum dedi.

Cap.

deFacvltatibvs Simplicivm Lie. IV.

AOJ

H

C A p. LXIV.

T>e Totincoba , Lu/itan. T^^ulgera , ejufque facuhatihm,

Eiba ulti-atibiiE altitudinem vix affui-gcns,folio oblongo, nunc maculato, nunc imma-
culato , hinc inde pci- paludoia & aquola loca ilagnantia conipicitur , Perficarije pcr

omnia limilis, undc eam Pcrfica-
riamAmcricanam appellare placuit.
Radix illius comroanfa intenfiorc
fervore & acrimonia linguam infi-
cit , EuropeumqueHydropiper non
tantum fupcrat.

Eomenta e foliis veteres membro-
rum dolorcs diffolvunt , frigiditatcf-
que abolent. Pubi fKpius applicata
urinas e frigore cundantcs ciunt.
Csetcrum recens herba inter cauftica
primas tenet, cujus rei nonignari
Chirurgi , ea quotidie utuntur con-
tra ulcera putrida.

C A p. LXV.

Delpecacuanha, ejujque

facultatihu

iS.

TAndem ad decantatas has falu-
tiferasradices ordo nos deducit,
qux prseter facultatem purgatricem
per fuperiora & inferiora , omni
veneno eximie adverfantur. Ncc
credo prxitantius remedium adver-
fus plurimos morbos ex longa obftruftione ortos , imprimis in ventris fluxibus medendis ,

in hifce terris reperiri
facilc.

DuiE exiftunt fpecies,
neutra a nemine, quod
fciam , defcripta , ea-
rumve qualitatcs exi-
mise in lucem protra-
ftjE. Utraque eidem
ufui dicata , fed gradi-
bus facultatum, tum &
facie, & natali folo,dif-
ferunt. Una enim ea-
rum humi deprefra,exi-
guior in pratis crefcit ;
Piikgio non admo-
dum diflimilis, nam
caulis fohis lanugino-
fis exfurgit multis : al-
bifqj flofculis cingitur:
radixiUius eft crafla, fi-
lofa, alblcans, a Lufi-
tanis ad difFerentiam ,
Ipecacuanha BU?ica di-
fta , qu3£ , quod minus
turbet corpus & venc-
nis validifilme refiftat,
aeque pueris ac gravi-
dis exhibetur.

2V: s Al-

102. GVILIELMI PlSONIS

Altera eft longimdinis femicubitalis , tnnis vel quinis tantum foliis ornata. Gaudet locis
opacis,&tantumindenfioribus reperitur nemoribus. Infummitate caulis baccas producit
nigras,fedpaucas. Radice eft tenui, tortuofa , nodofa , fufci coloris , faporis ingrati , amari ,
cafidi & acris. Exficcatain multos annos refervatur, nec facile vires deponit. Ejus in pulverem
redafts dofis eft dra^ma ; in infufo , dragmx , plus , minus , duae.

Utriufque quotidFanus cft ufus , malunt tamen dilutum , quod vcl unius noclis fub dio ma-
ceratione aut aaione in aqua,Medicam fuam virtutem abunde liquoribus communicct. Poft-
ea caput mortuum refervatum , denuoque eodem modo prsparatum, in cumdem ufum ex-
hibetur-, minus quidem efficax ad purgandum vel vomendum , fedmagisadftringens. Ita ut
radix hsc non folum materiam morbificam,licet tenaciflimam, a parte affeaa revellat, camq^
per fuperiora expellat , fed & aftringendo vifcerum tonum reftituat. Prxterquam enira quod
fluxibus ventris , aliifquc morbis medeatur , venenis adverfatur, virufque, tum occulta quali-
tate,tum manifefta, per vomitum ftatim expellit. Quamobrem religiofe a Brafilienfibus re-
fervatur , qui illius virtutes primi nobis revelarunt.

C A r. LXVI.

T)e CaiaUa, almCaacica, ejujque
facuhatihus.

PRceftantiflfima haec Herba , merito a Lufitanis Erva
dos Cobres eft appellata , quod colubrum morfibus fe-
liciflime medeatur , nec ulli Antidotalium herbarum di-
gnitate cedat . Lippis & tonforibus , tam ob infignem
ufum, quam frequentiam notiflima, quod in triviis ubi-
que crelcat , omnique folo gaudeat. Exigua haec Pmacea.
ladicefcens eft inftar Efulse, foliis Menthx non diflimili-
bus, fedlongioribus paulo & anguftioribus exiftit , iifque
criftatis, fed admodum triftis & fature viridis^^coloris,
cauliculis ad rubedinem vergfentibus, radicibus miniatis,
terrjEhinc inde infertis , humideprefla totarepitplanta.
Ita ut licet afpedus imbellis ac ignobilis fit , qualitate ta-
men interna compenfetur.

Quipperecens mafticatavel contufa, &morfui Ser-
pentum applicata , dolorem non folum fedat , fed ipfum
venenum validiflime extrahit , & vulnera reftituit in integrum .

Sicca vero, & in pulveremrcdaaa, fi e convenienti liquore, ad pugillum exhibeatuj:,
munit cor, virefqueavenenolapfasreftituit.

C A r. LXVIL

De luricuara , ejujque facukatibus.

IN umbrofis Brafilix nemoribus crefcit Herba /ft!w«/?>"<«BrafiIicnfibusappelIata,foIiisqua-
tuor utcunque craflis , palmje magnitudinis, & inftar Aptri rotundis , fed exterius paulum
afperis & minus glabris , fucco multo , eoque utililTimo turgentibus. Folia quippe hsc,
five integra , five contufa , ter quaterve applicata , maligna ulcera Venerea mundificat &

reftituit.

Radices ejufdem plantx exficcatx fi contundantur, & ex aqua //^^'(•/'f^*, & Hquore nucis
XJocoi dio expofitse , aliquoties propinentur , Gonorrheam virulentam & calores expellit.

C A p. LXVIII.

T)eCapiipuha,ejuJqueJacuhatibus.

TAmctfi pauca habeam quae de hoc gramine dicere pofllm , non tamcn eam prxter-
eundam duxi . Lufitani Pe de Galllnhx optima comparationc appellant , quod fummi-
tates hujus herbx in tres unguiculas definant . Ubiquc locorum maximo provcntu con-
fpicitur.

Ejus

DE Facvltatibvs Simvlicivm Lib. IV. 10 j

Ejiis radix contufa & e convcnienteliquorepropinata, quodvisvencnumexturbat , ut te-
ftantur omncs Indigena; Brafilia;.

C A p. L XIX.

T)e Salfa do Traja , ejujcjue ufu.

PRxter Carcaparillam Peruanani officinarum, altera hxc
non imbellls , licct ignobilior vulgari , reperitur. Ma-
gnura & purpureumfert florem,folia glabra,& crafla,atq;rO"
tunda , tenui validioque farmento, Qceani littus , infinito
dudu perrepens,Lufitanisi'^//^^oPr^>^ five Carcalktora-
lis nuncupata,quam tamen convolvulum maximum reftius
dixeris.

Sarmenta & folia recentia, tcmpcrate calida habentur, &
emolliendi quoque vi poUent, ac proindein bahieis fadi-
tandis ufum habent haud exiguum , tum ad corroborandura
corpus in affeftibus prxcipue frigidis , fumme profunt.

Decofta denique e farmentis &radicibusexficcatisper
os exhibita , eidem ufui inferviunt. Foha recenter avulfa
fonticuhs appofita folatium adferunt.

C A p. LXX.

De (t/fningd) ejujque tjualkatihus.

[Nter tot immenfas paluflires herbas , duo frutices , fub no-

'-mine <^mnga, ficut ob raram & pulchram faciem cxteris

facile praecellunt , ita quahtate Medicahaudinferioresexi-

ftunt. Utrique ultra quatuor pedum altitudinem ex aqua eri-

_^ guntur. Quje autem ^mnga-iha. difta , caule eft redo ,

molh &)unceo, U^,fiveS4roi/^ minoris iriftar 3 tribus vei quatuor rotundis , pciEgran-

104 GviLlELMlPlSONIS

dibus, l.-cvibufquc foliis , Nymfhex. fimilibus , decoratur, Florc unico magno & candido , ex
quo progcrminat frudus haud vulgaris, inftar Ananas viridis , oblonge rotundus, craflTus, com-
padus, ac veluti granis & punftulis diftindus. Nobis inutilis habctur fere, Barbaris autem edu-
iis cx dcfeilu mclioris alimenti.

Radice eft crafla, bulbofa, quse fola foliis & frudui hujus plantx in Medicina przefercnda eft.
Quippe cum praeter primas qualitates frigidas, tcnuium quoquc fit partium & deobftruens , in
varios ufusadhibetur a Lufitanis & Barbaris.

Contra Hypochondriorum &renum inflammationes & obftruaiones, fomenta exinde
conficiuntur. Oleum dcnique ex Aninga. exprefllim , prarftantiflimum habetur contra pra;-
dida mala, atque olei capparum vices fupplet.

Siexradicibusdeniqueinurinahumanacodisbahieafiant, eaque aliquoties calida reite-
rentur, fummo exiftunt folatio contra morbos articularcs, tam inveteratos, quamrecentes.

C A p. LXXII.

T)eAguaxima,Lufitams^SM.aha dlfco,

INplerifqueBrafilislocis, maxime vero infertiUflimo illoOIinda^ Promontorio copiofe
nafcitur hxc planta. Plurimique ejufdem generis reperiuntur frutices , alpedu non imbellest
fed quorum qualitatcs hadcnus
mihi funt incognitae. Exccpto
hoc unico , eoque facile dignif-
fimo, qucm hic ad vivum depi-
ftum exhibeo, cujus frudus,
folii & radices eximiis dotibus
prseftant.

Frutcx eft elegans , inftarar-
bufculcE excrefcens , ad trium,
arque ctiam fex pedum altitu-
dinem. Caulis nodofus , teres,
viridis , lignofus fere ut caulis
Solani ad adfpeftum .

Folia fert Tilise quam fimi-
lia , paulo tamen grandiora, qux
fingulatim pofita, quodUbct
fuo pediculo ad nodos inniti-
tur : funt autcm folia lata, figu-
ra cordis , multis venis fccun-
dum longitudinem arcuatim
eleganternotata.

Ad nodos , ubi foliaprove-
niunt, etiam juli multi, quatuor
aut fex digitos longi enafcun-
cuntur,incurvati, figuroe ut cau-
da muris , unde Lufitanis Pi-
menta rahuda , hoc eft , piper
caudatum appellantur.Sunt au-
tcm virides , & menfe Oftobri
& Novembri decerpuntur ,ac in
Sole ficcati , evadunt
Continent

tunda, nigra inftar feminum pa-
paveris magnitudine: ar£te )ux-
ta fc in unam compofita , faporis acris , inftar piperis , quod ex India adfertur.

Si ex aqua bulliat & Soli dcin cxponatur , fortius cvadit & magis durabile in omnes ufus.

Radiccm fundit cxtcrius nigricantem , optimam atque utiliflimam , qus odorc Caryophyl-
lum, fubtili & mordaci acore radiccm laborandi, armulatur.

Calida cft ad tcrtium gradum,ficra & inter antidotalcs habita,cumque partium fit tenuium,

validc apcrit,ac dcobftruit. Ncmininonobpra:cIaras virtutcs, quibusabundat, cognita. Con-

tufa, inquc malagmatis aut cmplaftri modumpartibusaffliaisimpofita, optimematurat&

mundificat.

Succus

mgri .
autem granula ro-

DE FacVLTATIBVS SlMPLICIVM LlB. IV. 105

Succiisfoliorum quia frigidus , membris ambuftisefficaciter illinitm-. Ipfafolia, proptec
virtutes, quas cum malvis habent communcs, clyfteribus induntur.

C A p. LXXII.

T)e Caaja?jdiyyap , aliis Qapomonga,

St Hcrba filveftris fruticcfcens , Lufitanis idcirco rifqueira & Erva d'amor dida , quod phi-
lanthropos quafi , lua vifcofitatc manibus & veftibus adiixreat. In locis confragrofis &: ari-

E

dis luxuriat. Plore eft albo & dilute rubro , & exiguo , fed pulchro : foho fiiblongo , & faturc
viridi • radice flavefcente , fubdulci, aromatica , in fecundo gradu cahda. Quam prxfens anti-=
dotum femper habuerunt Incolx, fi in conveniente hquore prxparatum hauriatur,quod vomi-

tupartim, partimmiauquodcunquevenenumtutoejicerecredatur. . ^.

Eadem prxterea Herba clyfteri indita , alvum cunaantem provocat , & vilcohtates intem-
norum prorfus exturbat.

Q Cap.

I06 GVILIELMlPlSONIS

C A p. LXXIII.

T>e Murucuja, variifque illiusf^eciehuS) &-facuItatibiis.

POftfcdulam inquifitionem ad minimum novcmfpecies hujus plants repperi. Quarumfe-
ptem maxime filveftres, inque faltibus remotioribus nafcuntur ; ut funt Murucujafata, Ete,
Mixira, Peroha, Piruna, Ternacuja, Vna, : fativis plantis Murucuji, non quidem fiuau, fed folio
&eximiifloris facie & fragrantia fimiles : excepta unica, quxfolahabct foliaunita grandia.
non crenata, autin plura divifa , ut Murucuja-guacu, hoc eft, granadilla major hortenfis. Hanc

prxter alias adhuc ejufdem generis plantas, pomifque longe minoribus vidimus, quarum quac-
dam trifolium,qu3edam quinquefolium habcbant. Flore ex coeruleo purpurafcente, pomifque
quantum ad externam faciem fimilibus , caeterum fapore diffimillimis , quod nonnulia dulcia,
quaedam acida erant. Efculenta tamen omnia & palato non ingrata, licet minus ab Incolis ex-
petita, ob frequentiam & nobilitatem duorum iftorum in hortis crefcentium, quorum frondes
jucundiflimam umbram praebent , fi hederxaut vitium inftar huc illuc fledantur, funium-
que modo flexibiles & fequaces in fornicis formam ducantur.

Haec planta cuivis terrae infita crefcit, totoque anni temporc pulchre virefcit: felicius
tamen fi vinearum ritu quotannis a luxuriantibus farmentis liberetur , fecus enim fuffb-
catur,

Floret totofere anni tempore, maxime autem fub finem xftati?, fruftumque menfibus
pluviis aeque ac aeftivis maturum magna copia producit. Ejus brachia & virgulta , hederie
aut convolvuli in modum vicinas arbores ac teda confcendunt. Flores omncs pulcliritudine
& odoris praeftantia conveniunt, difftrunt autem fola magnitudine. Omncstcrtia poftSo-
lisortum hora aperiuntur, pauloque ante Occafum denuo clauduntur, ne dccora eoruni
facies nimis proftituatur. Contrarium fit in floribus Mirabilis Peruvianx , qui de die clau-
duntur.

FruCtus mfurucuja-guacu figura eft rotunda & ad ovalem inclinante , pyrumqne Euro-
paeum magnitudinc excedit. Odore & iaporc cft aromatico , & tam jucundo , ut nihil fupra.
Scmine fcu acinis fcatct intus nigris , oblongis, pcrpctuaquc muccaginc dulci , tcnaci , obfitis.
Omnium autcm pomorum C^furucuja pra:ftantifllmum cft illud , quod ab a'2;ris paritcr
& fanis cxpctitum , cxaftc rotundum eft, glabrum , laetcvircfccns, (Scrmaculis afbicantibus
diftin6tum5 niaturum vcro flavum , cortice craflb & tcnaci, quo pulpnm illam croccam
& illuftrcm , gratoquc 6c vinofo acore jucundam , continct. Quo magis miroi aliquos

('inter

DE Facvltatibvs Simplicivu Lis. IV. 107

(intcrquOsMonarduseft) fcribere pomum hocefleinfipidum. Nifi forte de Peruviana gra-
nadillafintlocuti,cujus meminit Petrus deCiecainHiftoriaPeruviana, quam colorc & faporc
ab hac noftra differre facile crediderim. Ad Medicam illius hiftoriam tranfeo.

Pulpaqucerummofebricitantiumfolatio&obleaamcnto eft, mihiin quotidiano ufu efle
confuevit , vicemque fyrupi cordiahs ut & Rob Ribium vcl Berberis egrcgie fupplet. Quali-
tate refrigerandi cx*teras Granadillas omnes antecellit, nuUamque noxam, etiamfi abunde co-
medatur, adfert: nifiquodimmoderato ejusufu dcntes ftuporc obtorpefcant. /Eftu labo-
rantes miriiice refocillat fitimque exftinguit. Ad hxc appetitum cxcitat, ftomachi ardores
rcprimit, fpiritufque vitales, cum recens pomum , tum fuccus ejus in fyrupi confiftentiam coa-
£tus, &expofcapropinatus, reftaurat. Idem prxftant flores& pomi cortices conditi, qul
vix ulli frudui dignitate conccdunt. Folia loco hedera; cauteriis applicata , multum profuntj
ufumque quotidianum fubminiftrant,

C A p. L X X I V.

T)e Murucuja-mm , ejufque qualitatihuL

E

X fimilitudine quam habct cum filvefrri CM:urucuja. five Granadilla , minoris nomen huic
Climaciindiderunt Brafiliani. Folioenini& crefcendi modo vix differt ab ea , nifiquod
minus alte arbores confcendat, foliifque fit multo minoribus; viribus denique& faculta-
tibus diflimillima exiftat. Quippc ufque adeo infignis habetur eflicaciK haec Planta (Ucet
paucioribus Incolis nota) ut non folum jemuletur Carcaparillam officinarum , fed eam facile

fuperet, deobftruendo,&fudoresatqueurinasmovendo. Integra enim Herba , quaspaucieft
faporis, modo leviter attrita, & ex vino, vel ex aqua exhibita , tuto , cito & jucunde fecundinas
& cseteras uteri immundicias expellit. Mox robur vifceribus reftituit : quod cum ab exercita-
tifllmis reiBotanicsBrafiUanis,juxtaFIumen S'*' Francifcihabitantibus,accepiffem,quinul-
lum remedium , huic Murucuja-mtri in obftruftionibus & frigiditatibus praeferrent 5 illud tan-
dem a Lufitanis & Batavis noftris colonis imitandum volui , qui prolpero fucceflu etiam nunc
id in ufus quotidianos applicant.

Folia denique contufa , ferventique aqux , donec tepefcat , indita , atque podici aliquoties
applicata, praEfentiflfimum prsbent remedium contra hsemorrhoides.

C A p. LXXV.

T)e Qmya j five Timenta da Terra.

Clrciter decem diverfae fpecies Piperis domeftici fiveCapficiBrafilienfis rcperiuntur; qua-
rum plerceque a Dodonjeo aliifque exoticorum auftoribus tradita; funt. Summa diligentia
Qb ufum & elegantiam paflim inHortis Brafiliae non folum, fed Hjfpania; quoque excultx.

0 2 Frutef-

jOS GVI LIELMI PlSONIS

Frutefccntes funt omnes atque infigni fruauum pulcntudine inter fe certant. Cseterum licet
virium gradu diffcrant, fere omnes tamen funt acres atque infignis efficacis, & imprimis
c)tuymii, Lufitanis M-iUgueta , £}uiya-apH!i five Pimmta rodorJa , £)uiya-ciimaci & ^iya-ca-
rapo. Excipitur tantum unica quse Pimenta dolce appcUatur , & five cruda , five condita menfx
delitiis infertur fine ullo calore molefto. Flores omnium funt candidi, fruftus fanguinei colo-
ris , femine funt ex flavo albicante & ferventis caloris, foliis ocymi fimilibus , laete virentibus.
' Indigenx , Lufitani, & noftrates hcEc piperis genera omnia, Orientali piperi longe praeferre
folent, eaque, tum recentia, tum exficcata,concifa.cibo,imprimis pifcibus optimum faporem
concilianr, & fanitati conducunt. In multiplicem ufum prstcrea a Medicis juxta ac vulgo are-
fada refervantur , nec faciliores deponunt , fed potius fumunt ad ficcitatis & caliditatis fupre-
mos cradus. Integrum piper recens (quod minoris eft fortisj deglutitum, fummopere valet ad
difcuticndosStomachi flatus, languidamque concodionem , corroboratdenique vifceraa
frigore obfita. Tutius autem & jucundius hsc praeftat, fi rite praeparatum ciborumobfoniain-
grcdiatur, quod fit accto, cui integrum piper immerfum fuerit : tum quoque fi in pulverem re-
digatur cum modico falis Brafillenfis. Recens cnim tuftlm validam proritat , corpus turbat,
atquepedusmaximeinfeftat, fi caibonibusimpofitum, ejusfumusexcipiatur orevelnaribus,
Oninium horum fruticum folia & radices prima balneorum calidoruin funtingredientia.

C A p. LXXVL

T)e (L/fpuara-quija y ejufque facuJtauhus,

Ihil tutius , nihil praeftantius adverfus vitium illud ani endemium exiftit hac planta , undc
Erva doMicho nonnullis , aUis Erva mora vel Pimenta de Galltnha quoque appellatur.

Spontc in agris & deviis nafcitur , atquc in arentibus locis maxime luxuriat.
Perpctuo vkct , folio cft mucronato , flofculo cxiguo & albicante , quo excuflb, baccae fuc-

cedunt

DE FaCVLTATIBVS SiMPLICIVM LlB. IV. i09

tedunt nigrx , cxli,ux Sc eleganter copulatxj quje ubi maturuetunt, nigrum colorem in-
duuntj itautnontantum faciecxternaSolanunicemulentur, red&virtute& efficacia illi 11.
millimx exiftant.

Vulneribus tibiarum , rimis papillarummulierumfolia cumoptimofuccefiuapponunturi
omni denique excedenti calori atque infiamm-itioni profunt, ardorefque nimios exttin<Tuunt,

C A p. LXXVII.

T>e <tAguaradunha-acu , feve fedagofo^ ejujque qualitatihus .

"pRuticefcens &ornatiffimaplanta, inarenofispotiffimum locis luxurians, a noftrisac Bar-

•^ barisinufum quotidianum recepta.

Foliis eft craffis lS[epet£ fimilibus,
palmaz magnitudinis, rugofis,& ad
ta£tum plufquam Vrtk^ afperis. Ex
quibus exfurgit caulis , granulis per-
petuis, eifque viridibus coopcrtus
mo^c Pla?2tagmis , nifi quod fummi-
tas ilIiuscauda;Scorpionis inftar in-
curvctur , qux finitur flofculo albi-
cante&parvo.

Inter abftergentes & mundifican-
tes numeratur hxc planta , contra
vulnera& ulcera, quod fimul confo-
lidandi quafitate poUeat 5 tum &
contra cutaneos aftedus ex aduftio-
ne natos feliciter adhibetur, fivefim-
plex , five compofita.

C A p. LXXVIII.

T)e fecunda Cuapomo?iga ,
ejufiue qualitatihiis.

"CX radice dulci, oblonga, tenui,

-*-'Ienta & recta , & paucis fibris ve-

ftita , tres vel quatuor progerminant

caules, partim humi repentes , par-

tim furredi , rotundi , nodofi , viri-

des,atque exparte rufefcentes:e quo-

rum nodis prodeunt quatuor folia

fibi invicem oppofita & appofita ha-

bentes , obrotunda , moUia , fuperne

faturate viridia , inferne albicantia :

quodUbct autem folium fuo pctiolo

infidet. Summitasvero caulisflofcu-

los habet umbilicatim pofitos , exi-

guos & dilute purpureos.

Celebris utique omnibuspariterlndigenis&Incolisherba, fponte inlocis arenofis luxu-

rians.Ejusradixtenuiumeftpartium, qu^e ab iUis ex aqua fontana , fimeaudias, exaquaPa-

gimirioba Orobi fpecie, coda & fubinde potata, urinam provocat , renibuique & veficx

maximopere prodeft.

C A p. LXXIX. -

T)e Ca?ma Sihefri y ejufque ufi.

A Rundoquxdamhicnafcitur, quam exLufitania olim huc dclatam teftantur. Excolitur
-L ^j.im in hortis, Indigenis prius incognita. Sature admodum viret, cannce quidem faccharex
altitudinem excedcns, cxterum illi qu::im fimiUima. Radicem habetadmodum magnam,
dilute flavam , nodofam , atque radicis Chinje inftar ponderofam.

EJus fubftantia in pulverem redadta, & ex vino pauxUIa quantitate exhibita , tamvalide

, O ? urinas

il

IIO

GVILIELMI PlSONIS

unnas (Scmenftrua movere, foetumque raortuumexpelleredicitur,utquibufdamvix tutum
medicanientum videatur.

C A P. LXXX.

T>e 13afoumha ^ JiveTu-
peicayay ejujque virihus.

''Ihil vulgarius in triviis undi-
' quaque crefcit quam Bafoura,
qua /Ethiopes dominorum fuo-
rum jedes verrere folent. Alia huic
afiinis, fed minoic, Bafourmha dida,
in longe nobiliores ufus a Medici-
nx peritis applicata, Brafilienfibus
Ti^/^^/V^x^,!? nominatur.

Herba non in filvis , fed apricis
campiSjinviis &deviis paffimlu-
xuriat. Vix cubitumalta, tenaci-
bus , tenuifTimis multis caulibus
ornate exfurgit •, qui undiquaque
plurimis anguftis & exiguis acu-
minatis foliis , hinc inde fibi invi-
cem oppofitis, veftiuntur. His in-
ferti apparent infiniti oculi virides,
aciculae capitis magnitudine > e
quibus flofculi dilute albicantes &
cxrulei erumpunt.

Totius herbae , prxfertim juve-
nis , decoda, balnea, fuffimigia,
admodum funt anodyna, emol-
lientia & attemperantia , ut tot in-
fignibus U^al-vts in Brafilia luxu-
riantibus prxferri debeant . Nec
memini meinTenefmo, Aniin-
flammationibus vel doloribus ,
praefentius adhibuifte remedium tam familiarc , five extcrne, ut fupra didum, admotum?
five per Clyfteres injeftum.

Huic emoUiendi qualitate aemulae funt
herbas Paratura & Jmofzgeaba, cxtcmm. di-
gnitate multum inferiores.

C A p. LXXXI.

T)e C^aatajajejufque qualitatihus.

IN pratis uliginofis & apricis campis ele-
gans planta Caaataja reperitur : unico
tenuifllmo caule vix palmx altitudine af-
furgit, femperlaetevirefcens : cujusmedie-
tati folia. haud multa , & exigua annafcun-
tur, rotunda, glabra, tenuiflTmia, &fub-
inde pro naturse lufu in extremitate ftriata.
Ex caulis autem fummitate , fubtiliffima
filamenta inutilia cmergunt.

Radice eft fibrofa , tenui , parva, fub-
amari faporis.

Inter nobiliftimas & vcrc mcdicinales
apcricntes haec herba merito ccnfctur a pe-
ritioribus Incolis : a vulgo profano vix
cognita, 6c nondun.7 in ufus applicata : ut-

potc

DE FacVLTATIBVS SiMPLICIVM LiB. IV. 111

poteciijns manibusvixtuto permittiturtamefficaxmedicamentum. (>^ippeilliusdecoaum
vel fuccus , tum quoque pulvis , fi exficcetur , pauca quantitate exhibitus , tam valide menfes
movet, utnonimpuneabomnibuscapiatur. Egofuccumrecenter^xprcffLim ad jj. circiter,
ex convenienti liquore propinatum , menftrua & urinas , tum quoque excrementa per alvum
fatis vehementer aliquando exturbafle , obfervavi.

Cogitet fedula pofteritas de ulteriori hujus , aliarumque plantarum vero ufu atque abufu.

C A P. LXXXII.

T>e yariis C<^raguata ffeciehus , earumque qualitatibm.

TMmcnfiefletlaboris omnes«Scfingulaselegantumharum ftirpium differentias notare. Pri-
■*-mam itaque & prascipuam Caragmta-acanga , ex univerfa illarum familia, defcdbendam

fufcepi,qn3e fru£lu
efculento & Me-
dica facultate co-
mendatur.

E terris potifli-
mum glebofis prO'
venit, olim filve-
ft:ris tantum, nunc
ob ufum &elegan-
tiam exculta.

Nafcitut foliis
in fpeciem gladii

mucronatis , prjelongis , utrimque ferratis , denticu-
lifque adeo acutis , ut nulla arte tra£l:ari , fruftufque,
quem intimo gremio occultat , vix impune erui pof-
fit. Eum Barbari proclamant divenduntque. Figura
eft digitali , cujus longitudinem & crafiitiem ads-
quat -j colore tam intus quam extus albo, & ad flavum
inclinante; femine totundo & nigricante: Carne
fpongiofa , raultoque fucco turgida , quae palato aci-
dulo faporeapprimeapplaudit.Cavendumtamen ne
affluentius utaris, quod dentium ftuporem non fo-
lum inducat , fed & linguam atque fauces fauciet , pa-
latumque excoriet , ut non immerito ^lJlptOligt
a nautica pube nominetur. Succus Cochlearis menfura , addito pauxillo Sacchari infantibus

cxhi-

112 GviLIELMlPlSONIS

exhibitus cos vermibus& orisScorbuto liberat. Adlixc febricitantibus prodeft. Menftrua
& urinas ftrenue , imo plus jufto , fi non decenti dofi propinctur , provocat. A praegnantibus
manducatus foetuni ejicit. Cujus rei non ignar^e merctrices , ut viris tuto fe proftituant fcele-
ratam infanticidiam exercent.

Optimum vinum ex eodem plantx fruftu exprimitur, & ufui refervatur.

Haftenus de Caraguata maxime familiari; fed nec illa in totum praetereunda, quje Car.tguata-
guacu , five magna, appellatur. Pulcherrima fane & rarifllma vifu planta , foliis praelongis acu-
minatis , craftls & compadilibus , quse ab ipfo fundo ultra decem autduodecim pedum altitu-
dinem expanduntur. Elegantifllmum & eximiae proceritatis producit fcapum , levem atque
intus fpongiofum , qui maturus in fummitate multo flore flavefcente decoratur , mox ficcatus
retibusfeuIe£lispenfiIibusportandis eftaptiflimus, ut videreeftinHorto publico Lugd. Ba-
tavor. Ignem quoque ex attritu multo & coUifione duorum Iignor,um eliciunt peregrinantes.
Folia ultra trium digitorum latitudinem crafla , ftuppam quandam & filofam materiam fubmi-
niftrant, equafila&retia fuapifcatorescontexunt. Eadem punfta & vulnerata vel leviter,
fuccum tenacem & pinguem exfudant, & fmegmatis defedum fupplent.

Aliae denique dantur Caragmt^ fpecies , qu^E faxis horridis ex alto adhasrere confpiciunturj
atque vifci in morem arborum ramis & truncis innafcuntur. Fruftu purpurei coloris infignes
funr , cseterum figura Cinar^ fimili , Ananoi fiiveftres diceres : femine numerofo in caule tenui
&re£i:oturgent. Foliaferunt denticulata, ampla&D/^/rfiinftarincurvata, qux aliquando
medium fextarium, plus minufve, aquae limpidifllmx continent,maximo peregrinantium fola-
cio, qui per loca deferta, nullifque fontibus irrigua iter facientes,ad hanc plantam properant, &
fitim extinguunt. Sicut mihi cum indigenis mediterranea loca perluftranti non femel contigit.
Polypodium prxftantiflimum hisplantisfupernafci folet, omni polypodio ad ufus Medicos
prsfcrcndum.

C A p. LXXXIII.

T)e Treyo, yelErva d'amor^ ejujque uju.

PLantam hanc exiguam quidem fed eximiam alii Trevoy
alii Erva d'amor nuncupant, quod vifcofitate quadam di-
gitis^adhaerefcat. Ramulis fere deftituitur , foliaque habet
tenui admodumcauli annexaj &minutiflimas fertfiliquas
ex filamentis pendulas.

RadixiUius parvaeft & fibrofa, calida ufquead {ecunduni
gradum , qua: ebuUitione ex aqua fontana vel alio conve-
nienti liquorc prxparata > & xgris propinata , facUe inter pri-
ma rcmedia , quae fluxibus ventris ex frigore natis , profunt,
habetur.

C A p. LXXXIV.

T)e Tapjirapecu yfme Erl)a do FigadOy
ejujquefacultatihm.

DE qualitatibus tam celebris Herbae plerique Incolse inter
fe conveniunt, eamque inter frigidas agnofcunt: verum-
tamen de nomine diflentiunt, quod velex fimilitudine,vel ex
ufu, improprie hic velille rufticus Lufitanus pro arbitrio
imponit : nam quibufdam Lingua di Facca, aliis Rabe di rapofoj
Brafiiienfibus appellatur Tapy rapecu in omni terrx genere
fponte nafcitur, facie & ufu nuUiincognita.

Caule plerumque nititur unico , qui fupra tibiae altitudinem afllirgit •, folia fert dcntata ,
moUia,obIongaquidem, fcdangufta, figura penepyramidali conftrida, donec circa fiim-
mitatcm cauUs , foliis tenuiflimis & flofculis albicantibus ornate finiatur.

Ha:c planta quod abftcrgendi , aperiendique fimul , ac refrigerandi prxdita fit facultate,
omnibus contravulncra&ulccra inprctio ufque adeohabita eft, utviUnerariam nomincnt.
Experientiores Erva doFigadonvmcxx^pzmnt, quodprxtcrcxternamala, Hcpatisquoque in-
terna, dcobftruendo reftituat , fi decoftum illius cxhibeatur , & apofematis loco rciterctur.
ItautMedicis jcquc ac Chirurgis dccantatafit.

C A r.

IM

-cgr

DE FacVI. TATIBVS SlMPLIClVM LlE. IV,

C A p. LXXXV.

J)e Herha Lanugmofa , ejuf-jtie uju,

Paucioi-ibus cognita,& iu nupemmapercgnnatione mihitradita liEecHcrba, afpeau
^— egia. Qoam haaenus vcro nomine deftitutam, primo intuitu Lanugimfam appeliare

placuit, quod caulem & folia , eaque cxigua , pulchra
lanugine obdudainvcnifTem.

Frudum fert rotundum & viridem : Radiccm habct
parvani & tenuem , non ingrati fed fubamari iaporis cuni
quadam adftridione.

Contra fluxusventris a frigore natos , apudquo/Ham
mcditcrraneos & rcmotiores incolas , familiare eft reme-

dium,mihiqueadmodumcommendatum, fcd nondum
in ufus adhibitura.

C A p. LXXXVI.

T>t

Vite arhujlina ^ ejujque qualitatihus.

E:

'X ftercore avium, quseT^/^^^jLufitanisdicuntur, ad
■'arbores Aurantiorum depofito, herba nafcitur volun-
taria , quce vitis arbuftina: inftar , fed foho Myrti majoris
fimili , ipfi arbori maritatur : quam prx nimia luxuria
tandem cooperiens , cxitiumtotaleiili infert. Scd quan-
tum h^c Zizania Afiyria; malo noxia, tantum homini
proficua exiftit. Quippe a radicibus & ramulis contufis
& ex oleocommuni frixis,emanatinfignemedicamen-
tum caUdum , cujus crebris inundionibus , ad vices ali-
quot reiteratis, ventris & pedum inflationes , tam adul-
tofumquam puerorum, exfrigido dcnatx, feUciflime reftituuntur. Adeo difcutere & con-

fortare crcditur hoc oleum , prsfertim vetus,
ut nuUi remedio cedat , meritoque a longe
diflitis rufticis tanquam domefticum refer-
vetur.

C A p. LXXXVII.

T>e varm f^eciehm ^i^VLangues ,/ive
Mangles, &• earum qualitatihiis,

jUantum arerumExoticarum fcriptoribus
.didici,peromnesIndias, paludofa loca,
falfedine vicini maris imbuta, ab hoc arborum
genere, quod Almgue vulgo vocant, obfiden-
tur. Cujus quoque meminit Car. Clufius. Sed
cum potius ob rarum & eximium crefccndi
modum, quam ufum hadenus tradita fuerint,
opci^pretium erit penitius naturam illarutn
introfpexifle.

Tres dantur fpecies Mangue : Prima Cerciha,
qus Ma?7guec[inlh:i. Sccunda Cere/hm, qux
nonradices ex ramis in terram agit , nec tam
tortuofo flexu luxuriat.

Folio eft craflb, glabro, rotundo, dilute
viridi , flore albicante , exiguo frudu & valde
amaro , nucis avellanjE magnitudine , quibus a
palumbis & cxteris volucribus , defedu me-
lioris alimenti, ingurgitatis, adeo earum caro
amarefcit, ut vix efculcnta fit. Cortice exiftit
i* rubro.

JI4 GviLIELMlPlSONlS

r ubio, ex quo Rhois coiriaria, Europxa haud infcdor , conficitur , pifcatoribus quoquc ad re-
tia tingcnda, in quotidiano ufu.

Tcrtia & poftrcmavcra c^Mangue Guafaraiba dida , cxteris magnitudine &: prxflantia
longefuperior. /Eftivis menfibusfert filiquas inutiles, pulpaamararefcrtas, oblongas duas
fimulcopulatas-, ejufque admirandus cftcrefcendimodus. Sicutcnim ramos in altum vcr-
gentes & pyri inftar frondefcentes habet , ita multi cjus rami «(pt;A\o; in radices converti vi-
dentur, quod deorfum tcndant & fub terram fe figant , aliifque ramis apprehenfis , iis copulen-
tur, fimulque fe protrudant, nec minus firmiter cohaercant , qliam primarii arboris trunci , ita
ut ex multis caudicibus fimul connexis arbor conflata videatur , egregio fane fpeftaculo & fin-
guiariarborishujusnatura. ,

RadixautemipfaqucemoIIiseft&humida, fifta&tofta, calida punfturx vencnatae utriut
que pifcis Niqui, applicata, ejus dolores fedat & membrum Ia;fum reftituit , licet prima fronte
dolores exafperet. Magnuni fane remcdium cft, & a pifcatoribus primo inventum nobifque
traditum.

C A p. LXXXVIII.

T>e Curum-ape, ejujque qualitatlhm.

IN tanta vegetabilium multitudine , non mirum eft , quafdam hominibus tantum , quaf-
dam folum cjetcris animalibus, velprodefle, vcl obefTc. Intcrhas exiftunt imprimis Cu-
ruru-ape & Guajana-Ttmho . U-
traque in Medicinam rccepta;
utraque pifcibus noxia. Quas
proinde potius inter falutiferas
quam venenatas recenfendas exi-
ftimo.

Hxc itaque Cururu-ape ncc
facie , nec eflicacia vulgaris exi-
flit. In vaftis nemoribus aliis ar-
boribus innititur. Ligno eft te-
naci & flexibiU , foliis decoratur
oblongis , dentatis , cx fe invi-
cem , ad ficus fere Indicx mo-
dum, pronafccntibus. Ita ut non
raro , pro naturx lufu , quinquc-
folium conficiant , inferius duo-
bus expanfis foliis , fuperius tri-
bus eminentibus.

Frudus feu fabas profert , uvx
figura & magnitudine, cxterius
ia;te rubentes , interius candida
pulpa refertas , fub qua nucleus
nigerpulchre emicat. Hifru£tus
ad abufus potius quani ufus re-
cepti funt : quippe contufi, aquas
vcncnata qualitate inficiunt , ita
ut pilces inebrientur & morian-
tur. Folia autem viridia contufa
applicata, eorumque recens fuc-
cus vulneratis tantum prodcft ,
quantum fruftus afTumtus aliis
animantibus folet obcfre.Adco c-
nim qualiacunquc vulncra,ctiam
primaintcntione , mundificatSc
reftituit, ut merito intcr prxcipuas vulnerarias ha:c Hcrba numcrari mereatur.

Cap.

De pACVtxATlBVS SlMPLtCIVM LlB. IV. jl^

C A p. LXXXIX.

Z)(? l^imho , ejuf^uefacuhatihm,

PRjetcr cas quas gencrali nomine Cipo nuncupatas efle diximus : vaiia: & ittii-abiles dail^
tur Herbce a,<pv)is.oi , Tt?nbo vulgo didx , & variis ufibus & abufibus dicatae j quoe omnes
jucundum dant fpedaculum. Qu;cdam enim inftar funium , in aere tenfe , vix pollicis craA
fitici, ad altilTimarum arborum faftigia enituntur, indcque rurfum dcmiflfe humi fe prceci-
pitant ; unde denuo continuato & tcnacifllmo duftu infurgunt in infinitas chordas , ita ut
iilvas vix penetrabiles conficiant. Quxdam verofunt humani cruris craflitie, triangularis,
quadrangularis , & rotundx figurx , arborumque cacumina adaequant , eafque nunc hcderae
in modum ampleduntur , nunc eas rurfus deferunt, atque in nodofos gyros & concinnos
hinc inde luxuriant , adeo flexibiles & validx , ut quoquomodo conftringas , numquam rum-
pantur. His 7/w^o-^«/?f;^ a magnitudine •, illis TimbodeCono a vulgo nomen inditum, quod
vietoribusad vafa liganda, contufa coriariis Rhois , Naupegis ftups vices prcebeat. Pifca-
toribus ad retia nonfolumtingenda, & prsefervanda infervit: fed & ad Pifces capiendos , in-
teriori & exteriori fubftantia abutuntur. Quibus ad Fluviorum ripas ( ut ipfe multoties vidi )
contufis, aquas atro' colore & virulentia quadam inficiunt, undePifces nontam moriuntur
ftatim, quam vertiginofi &quafi ebrii in rctia fepraecipitant. Makquoquefit pecoribus fi
ex hac aqua bibant. Sequitur Guaiana-Timbo nomine & noxia hac qualitate praecedentibus
firailis, cxterum diflimiilima apparens, quje fola iuMedicosufusreceptaeft, & foliis non'
folum non caret , ficut multa: alice Timbo , fed & floribus rubris & filiquis decoratur : quarura
cortcxfuccumquidemPifcibusquoqueinfeftum , fedimpetigini&puerorum fcabiei, cxte-
rifquehujusgenerisafredlibuscutaneis, proficuumcontinet^ fi probe partes affedae illo fri«
centur fucco.

C A p. X C.

T>e T^aratura j ejujque qualitatihm.

SlcntCarex, Belgis ||dnV in Hollandiae locisarenofiscircamarc; ita fere in fitientibus&
arenofis littoribus Brafiliae ha;c Y{ciha.Paratura confpicitur . Raroad cruris humani alti-
tuditlem afcendit ; cauleduro, ligneo, rufficoIoris,foIiis multis tenuibus, fature viridibus,
ad tadum aiperrimis , ornate comatim afllirgentibus.

Radix eft tenuis , aromatici odoris-, qux fuffumigiis , balneis , in ani & inteftinorum af-
fedibus , indita , non folum emoUiendi , fed &roborandi facultate pollet, atque in pretioa
Lufitanis habctur.

C A P. XCI.

T>e Ihirarema , five Tao d'Alho , ejujqueftcukatibus ; &- 'Tipi,

ALiquot plant3£,invaftisBrafiIiaencmoribus reperiuntur,quxufqueadeo^///i qualitates
aemulantur, utvel leviflime attaftx gravifllmo odore filvas & a;des integras inficiant,
atque fimul capiti & naribus obfint. Duae diverfae potiflimum mihi innotuerunt, quarum
prior ibtrarema Brafilienfibus , Pao vel Cipo d'<^lho Lufitanis nominatur. Illi enim fub nomine
Cip compleduntur omnes illas mirabiles herbas in filvis luxuriantes , quae altifllmarum arbo^
rum cacumina adaequantes , eas flexuofo & tenaci du£tu ampledtuntur.

Pofterior frutex eft arborefcens; infilvis, tumquoqueOIindxpromontorioreperitur7//i
nomine. Utriufque facultates conveniunt&iifdem ufibus inferviunt. Barbari ad duo po-
tiflimum mala applicant. Cortices admixta aqua contundunt , indeque vifcidum muccum,
five fmegma vi eliciunt, quonunc puerorum integra corpora, quae febribus lentis & ob?
ftruftionibus illis diuturnis e frigore natis , obnoxia funt : nunc adultorum membra vagis ar-
ticulorum doloribus infcftata inungunt & fricant cum fclici fucceflu. Ego ob.ingentem ha-
rum arborum calorem & efficaciam , pofteriorem hanc potius curationem , quam illam prio-
rcm in pueros exercere malui. Multieniniadultia frigidis illis mufculorum, ncrvorum &
tendinum affeftibus internis & extcrnis ( Cttrimenios generali nomine appellant Luficani )
crcbra&forti hujus muccilaginis inundione rcftitui folent.

P <? Cap,

116

GVILIELMI PlSONIS

A^

C A r. XCII.

T)e (zAninga l^eri , ejufcjne facultatibm,

TSlJfzgaPm Brafilienfibus didla eftplanta frnticefcens, qua: pafTim in filvis Brafiiiie na-
-fcitur, floreexiguoalbicante, cuipaucaeuvulx e cocruleo nigricantes , Sambucibaccis
fimiles , (uccedunt. Foliis decoratur lanugino-
fis, ovalisfigurx, trifte viridibus quidem, fed
afpedu pulclierrimis ; ad tadum inftar urticx
raortux, mollibus &veluti lanuginofis , qusc-
que nervis multis & craflis diftinguuntur.

f olia recenter contufa vel in pulverem re-
dafta , recentibus & invetcratis ulceribus me-
dentur prima intentione , fi profunde illorum
fuccus autpulvis iisimmittatur.

C A p. XCIII.

7)e Meeru ^ /he Canna Indica.

INter eas plantas qus in Europae regionibus
calidioribus ex Indiis tranflata; vigent , haec
ornatiffima quoque datur, quam Camam Amencanam nonimmento appellarunt, quod
ejus Stoiones CAnmrum , five
arundinum modo firmi , no-
dofi extus & fpongiofi intus ,
reda in odo vel novem pedum
altitudinem exfurgant. Prima
illarum occurrit illa quoe Mee-
rti Brafilianis dida: cujus cau-
lem viridcm folia folitarie po-
fita ambiunt , duos fere pedes
longa. Caufis fuperius in alios
ramulosdividitur, aurei colo-
ris flores inodoros producen-
tes, quibus capfulafivefrudus
echinatus,primum viridis, mox
nigrefcens, ubi maturuerit, fuc-
cedit , in quo pcr cellulas divifa
funt multa feminis grana , ni-
gra, levia, magnitudine&du-
ritie pifis fimillima , albaq-, fub-
ftantia quadam repleta.

Radix mirum in modum eft
crafla, tuberofa, longa, fuccu-
ienta, fplendens, & inftar Cepae
fquammisruflis praedita. Hujus
plantx vel Cixnni& Indicx ulte-
rioremDefcriptione apudCIu-
fmmLib.4. Cap. 54. tumquo-
que apud noftrum Marcg. vide-
re eft. Ego enim ejus foliorura
dignitates expcrientia compro-
batas exhiberc fatago, quas ad
fecundum gradum rcfrigeran-
tia, tum & abftorgentiacontra
multa mala ciitanea calida cx-
tcrna atquc intcrna applicantur.
Hypochondrio dcnique dcxtro
conrra Hcpatis calorcs cum
olco Aningx & Nymphseoe Bra-
filicximpofita, curationem abfolvnnt felicitcr

Cap,

I

DE PACyi^TATlBVS SlMPLICIVM L I B. I V, JI?

C A p. XCIV.

T>e Jlbara ^ aJiis TaciVtra , ejujquejacuhatihm.

Ifdemlocisfilvcftribusatque triviis umbrofis luxuriat aliaquxdam planta afpeftu pulchraj
Itolonis &; radicis lirmitate atquc pondere Canmm quoq-, Indicam ; (ed fummitate fua Lilium

Americanum filveftrc jemulans:
foliis quoque licet proElongis,an-
guftioribus tamen cft & ex imo
caulis erumpentibus. Florede-
nique (licet jeque flavo & ino-
doro ficut Canna. Indica) majore
& cochleariformi , nuricincur-'
vato, nunc in poftica parte inftat
cufpidis cxtenfo. Semine eft ni-
gro, & radice bulbofa,ficut Mee^^
r«,prjedita.

Folia vulncribus &ulceribus
utiliter adhibentur , unde Herha.
dos feridos vulgus Lufitanicum
nominat. Tuberofa & fuccu-
lenta ejus radix a Nigritis come-
ditur & ab omnibus pariter In-
colis intenfa: habetur calidita-
tis , ac proinde Hifpanis a;que ac
noilris Chirurgis Batavisinquo-
tidiano habetur ufu •, maxime in
Apoftematis & ulceribus raa-r
turandis.

C A p. XCV.

T>e lj4paipi, aliis

Z)mcatu.

T)Lanta eft nobilis , quse nunC
^ liumi,nuncfuperarbore(ficut
aliae multx plantse) fine radice luxuriat, iaterque bulbofas , quod bulbum habeat prjegrandem
&utilem, facileprimumlocLim mcretuti Cujusfiformam externam, fi vires fpcdtes , fquil-
lam Europasam diceres, quod illam per omnia referat; ac proindc Brafilienfes IndigensE a po-

tiori videntur nomznTapaipi , quod bulbum
fignificat , Lufifani Cf^oA^ , impbfuiflTe. Folia
habet numero quinque vel fex , tribus nerviS
fecundum longitudinem prxdita, ncc florem
nec fruftum fercntia-, funt auteni cubitumlon-
ga, gladiata, infcrius definentia inbulbumil-r
lum prxgrandeni , qui meduUam Virefcentem
pinguem & inodorum , fed fatis cfficacem fup-
peditat. Dolorcs enim fedare ex calore natos,
perhibent Barbari:Lufitani vero mecumipfum
bulbum in ufum quotidianum ficut fquillani
Europxam feliciter applicabant.

C A P. XCVL

T>e lucjuiri^ aliis Caaeo, fpeciebusy
ejujcjue facuhaubus,

T^Uas Herba; caftas vcl mimofje, (ut quidam
-*^nuncupant) diftcrcntias notavi.
Prior quce fruticefcens eft, in mediocrem altitudincm attollitur , caulibus ftriatis , quadratis,

P ) Virir

2l8 GVILlELMlPlSONlS

viridibus , qui frequentiflimis fpinulis flavefcentibus funt muniti. Ad latera per intervalla ex-
tenduntur ramuli , duos aut tres digitos longi , itidem fpinofi. Quilibet autem in extremitatc

habet ut plurimum quatuor folia ,
• WK .^0. duojuxtafeappofita,fefquidigitum

circiter longa , inferius albis pilis ve-

ftita, fuperius Ixvia & viridia non fer-

rata. Ad fingulos illos ramuios pro-

veniunt tres vel quatuor pediculi

breves,&in iis capitulum rotundum,

villofum , album, cui aliquid purpu-

reiadmixtum,quifloseft. Poftquos

fequuntur filiquulx in orbem difpo-

fitse, longis pilis albis veftitse, in qui-

bus femen continetur.

Pofterior , eaque nobilior herbe/^

cens , vix humo fe erigit , utraquc

fpinis crebrioribus horret •, utraque

manu contredata , licct levifllme ,

contrahitfolia, &ftatim rurfus ex-

plicat. Optima qux eft, jucunda vi-

riditate, foliisexiguis, fedlatiusex-

panfis, Fraxmi inftar, utrimque con-

geftis, flore e pallido purpurafcente,

confpicitur . Caulem habet adeo tenuem, ut crafTitie filum fericeum vix fuperet.

Hxcfpadiceicolorisfiliquis echinatis & oblongis involutum : iUa afpens & rugofis fphx-
rulis ejufdem coloris , fed pufiUum femen profert. Ex arenofo & efl^xto folo, utraque , ut plu-
rimum,nafcitur. , ^ . .

Hanc ftirpcm Orienti cum Occidentc efle communem a Cofta teftatur , qui ddcriptionem
ejus licetvaldeimperfcaam, nobis reliquit. Neceft quod dubitct Clufius, urrum admota
manu marccfcat; totics enim contadu complicari, modicoque intervallo denuo exphcari
vidimus. Solc quoquecadcnte fenefcere , oriente vero dcnuo revircfccrc, vcnlfimumeft.
Sunt qui motum fpontaneum & fenfum UU tribuant. Scd quia inftiruri noftri non eft ""5*^ rC"
fcUcndis tcmporis jaauram faccrc, proferemus ea qux ufu atque expcrientia comprobata & i
ncmincantcproditafcimus. ,

DEFACVLTATIBVsSlMrLlClVM LlB. IV. II9

Brafiliani , fi cui forte necem moliantur, momentum hujus hcrbie in pulvcrcm trita;,

epulisindunt, vitamque eripiunt. Hocadmirationedi-
gnum, quod nuUum Iiuicmalo remedium aurantido-
tum a Medicis hucufque repertum, ipfi radici hujus Pian-
ta; pra:ferendum. Haec fiquidem liberalius porrefta , vim
veneni retundit. Folia illius venenata , inemplaftrifor-
mam redada,ftrumasrefolvunt &curant.

c A p. xcvn.

T>e^uficai,five Srva dEmpige , ejuJqMe
(jualitatihus.

IN pafcuis irriguis paulo fupra graminis altitudinem
exfurgit caulis tenuis, junceus, cx planta gramini
fimillima, fed concava & fucco refrigerante referta.
Brafilienfes appellant lupuai , Lufitani Erva d'Em~
j)ige. Menfibus pluviis frequentius provenit hic cau-
lis , & non minus ipfo afpedu , quam ulu eft gratus :
quippe in fummitate gaudet capitulo exiguo & ele-
ganti.

Ob praeclaras virtutes , pr^cipue ad tollendam im-
petigincm atque fimiles cutaneos afFeftus , ex calore &
humorum acrimonianatos , vix ulli eft incognita planta.
Qiiippe fololiquore plants recenter contufa:, pars af-
.-.- fe£iafortiterfricata,fummumaccipitfolatium, &pruri-

tus intolcrabilis mitigatur& fedattir, quinipfaimpetigo, finonfoveatur a niulto tetro hu-
more,tollitur.

C A p. XCVIII.

Faifaom d'Empige , eorumque quali^
tates , atque uflis.

TNter tot Smilaces & Convolvulos , arborum
■^cacuiTiina paffim confcendentes , hic filiquo-
fusConvoIvulus vifuatque ufu cxteris haud eft
inferior, utpote quiadmodum tenaxfinuofis
flexibus , frondofis , magnis & glabris foliis
hinc inde vagatur , & tenuibus phafeolis &
cubitumlongiseftornatus, quimerito aLufi-
tanis faba; Impetiginis, five Faifaons d'l!npge,
VLilgo appellantur. Quoe filiquae mcnfibus pfu-
viis detraaae immatura; &viridcs, fucco tur-
gent pra:ftantiffimo , eoquc frigido & acri,
quo fifricctur qui Impetiginelaborat, nonle-
ve folamen accipit, imo curabitur, fi aliquoties .
reiteretur remediu m .

Quando maturuerunt filiquae tempore ^fti-
vo , mox exficcantur , tuncque non folum tu-
nicam externam , fed & fuccum atque femi-
na , quibus fcatent , paulatim nigrefccre & a-
romaticum odorem fpirare compcries : ve-
rum tunc praediao malo minus aptce judi-
cantur.

Quo nomine a Brafilicnfibus nuncupetur,
nondum a me obfervatum : alioquin planta omnibus eft notiffima.

Cap.

120

GVILIELMI

I S O N I S

C A P. XCIX.

T>e Mafarandiha , ejufque facultatihm.

Rbo R hxcCei-afumalutudinenonfolum, fed & ligno, foliis fmaibufquc «mulatur,
-eique, fi e longinquo confpiciatur, fimillima apparet. Olim filveftris & in montofis potif-
fimum locis nafcens, nunc in
hortisLufitanorum quoqueex-
colitur. Floret m.enfibus hyber-
nis , moxque fert frudus infini-
tos, cerafi quidem Europsei ma-
gnitudine & figura , cxterum
multum diffimiles ; quod pelli-
cula veftiantur tenaci, crafla,
prius rubefcente , fed ubi matu-
ruerint,miniati Sctriftis coloris:
prcEter duriorem quem conti-
nent lapidem , ladeo turgent li-
quore dulcifllmo, eoque non in-
grato , ac proinde ab omnibus
pariter incolis inter epulas expe-
tito. Quiatemperatecaliduseft
hicfuccus, & nutriendi facultate
poUet, exprefllis emulfionis in-
ftar exhibetur ; tum imprimis
contra frigidiores pedoris affedus velfolus velaliis remediis pedoralibus admixtus : guttur
denique & afperam arteriam male

afFeftam , maximopere mulcere j^

compertum eft.

C A p. C.

T>e Amongeaha, ejufquefa-

cultatik

m.

AMoNGEABA herba quae gra-
minis videtur /pecies , in are-
nofis locis fponte luxuriat, & ultra
tibiae altitudinem aflurgit, unico
cauleeoqueduriore & fereligno-
fo, foliis oblongis Gladioli in mo-
dum nafcentibus.

In fummitate capitulo afpero
inftar ariftie Panici filveftris deco-
ratur.

Pacies hujus plantae mihi diu-
tius nota quam ufus ; quippe ab
illis IncoUs tantum mihi traditus,
quibus Malv3E & Bafourhinae co-
pia deeft , quod earum emoUien-
tium herbarum vices fuppleat , &
eodem modo prxparata & externe
adhibita ufus eofdem prxftct : im-
primis autcmfomentis &Iavacris
ex illa confeftis anum cx Tcnefmo
affli£tam dcmulccat , magnumque
iUi folatium adfcrat.

Cap.

DE F A C V L T A> I B V S S I M P L I C I V M L I B. I V.

121

I

C A P. CI.

l}e Ihifitanga > Jhe C^rafo ^rafiliam^^^ijcfie qualitatihm,

B I p I T A N G A , vel \Jbipifa?iga , olim filveftns tantum \ fcd nunc ob ufum in hortis Lu-
fitanorum &Batavorum quoque cxculta , merito inter Ccrafos yel Prunosob florum&

frudtuum fimiiitudinem, rcferenda eft: nifi quod trun-
cus contortus in varios ramos hinc inde difpergatur-
Poliis eft faturate viridibus , ad quorum exortum flores
albi quatuor foliolis conftantes prodeunt. Undefruftus
rotundus inftar baccae mori primo miniatus, mox Izetius
paulo rubefcens & oftoties profundc ftriatus , emanat;
raenfibu%ue pluviis potiffimum matureicit. Umbelico
ex miiiimis foliolis congefto eft prssditus. Cuticula eft
temai pulpa rubra admoduraque fucculenta , faporis ca-
lidi &fubaniari, cumque grato acore aftringentis. Lapis
quicontinctur unicus , nucleum calidum & amarum ha-
bet. Frndus autem ht celebres , fecunds mcnfae delicix
non folumi funt, fed & JEgris prodcfla folent : vcntricu-
lum enim' lianguidum mire reficiunr , flatus difcutiunt,
naufcam ftomachi reprimunt. Pedori denique, fi cum
pauco facchari exhibeantur , folamcn adfcrunt.

C AP. CII.

T>e ^ani^arandiba.

DE vulgari hac arbore in triviis no-
tiflTuTia ne aaum agerem , pauca
addenda habeo, prxter eaquse a Georg.
\Marcgravio Fol. 109. funt difta. Ra-
morum hujusarboris paucitatem , fo-
liorum frequentia compenfat , quibus
folis vis medicatrix,quantUm haclenus
conftitit, infita eft': nam florelicetin-
figni, pulcherrimo, fuaviflimique odo-
ris , tum frudtibus egregie copula-
tis pomi raagnitudine, quibus nuclei
fplendentes inhasrent , ornctur : nihil
tamen Culinee velPharmacopaeaeufui
funt. Folia autem hssc inordinate ra~
mis ipfis annata , oblonga pcdem ul-
tra , nervo fecundum longitudinem ,
multifqj coftis fccundum latitudinem
confpicuiSjVel integra,vel contufa, he-
patifque regioni applicata aliquandiu,
durities &obftruaiones hypochondrii
rcftituunt : eifdcmque malis, fi rite ex
arte prcEparentur, atquc in Apoferaate
cxhibeantur, conducunt : ac proinde
numero apericntium afcribenda funt.

C A p. CIII. I

T>e Glohulo hovinoJliiuJq;uJu.

Arix magnitudinis poma rotun-
da, inboura vcntriculis rcpcrta,
kniones ad me deferre folcbant. Qux pcnitius cxaminans intcrius ex mcris pilis bovinis
araiflime corapaftis conftarc corapcri , & extcrius glabra , nigra Sc dura pcUc tcgi. Unde
crcdiderira bovcs fibimct, pruricntc cutc, dcntibus pilos evcUerc , qui cura ab omafo di-
crcn nequeant , in maflam coguntur rotundam , qux poftea in pilx raajoris magnitudinem

V

C)

cx-

122 GVIL. PlSOKlS DE F A C V LA" A T I B V S SlJvlPLIClVM LlB. IV.

exci-cfcit, unde anhelofi &quafi afthmatici diu incedunt: rficut capres quibus lapis Bc-
zoai- innafcitur) quod animadvertentes ruftici , nc totius animalis jafturam patiantur, eos
maftant. Ita uthujuspomi conftruftio fitanimalisdeftrudio.

Barbari rafuram pilofam interne exhibent contra pertinaces alvi ftuxus fanguineos. Ex-
terne emplaftra, ficut epilis leporinis fieri folet, contra ha;morrhagias cum felici fuccclTu
appUcant. Ego hoeexternum, quamillud internum rcmedium imitari malui. '^^::.

C A p. CIV. ^ ^^^ ,

T)e Corallio abo ^ra/ilia,

IN quibufdam Paranambuci locis juxtarupem illam Redjfo vulgo didam, quando mariS
receftibus littus minus immerfum eft , infinitae lapideae excrefcentiae , nunc arbufcularunci,
nuncBrafflcxciprinaeinftar fadaclnipfofundo, coelo fereno confpiciuntur. Quae prodi-
verfitate vel algse, vel fungorum, plantarumque maritimarum ( quibus Cryftalli more pau-
ktim fingulis acceftibus aqua falfa vi Solis agglutinatur; vario & miro naturae lufu cre^
fcunt, atque e fundo erutae, mox duriftimae, fi infolentur in littore ficco, niveique co-
loris fiunt. A Magnatibus inHifpania&Belgioadmodumexpetuntur, ut aedes &fubterra-
neas cavernas illis exornent. Maris accolx & pifcatores in ufum Medicum potius hoc Cd-
ralli genus adhibetft , & rafuram ejus contra fluxus vcntris &ruentes humores exhibent iri-
difcreta: quantitate. Quamobrem fi ex arte, ficut officinarum Corallum, prsparetur , iifdeii^
ufibus eft dicatum , nec dignitate multum ilii cedit.

N'E acium agerem circa eoi ^Untas , qux in hoc K^mericA traBu ah Europxis nec facie nec
efficacia drjferunt , fed cum aliis mundi partibus commuftes exiHunt , atc^ue ah authoribu^
fatis fuperque fnnt defcript^: finem operi fum impojittirtts , fi prim leviort penici/lo & una
fideba earum quafdam ufuales& notifimas attigerim , atque in Syllabum coegerim , ut funi
MentaHrum , fjkcetofa , Aloe , Lilium , Sonchus Levis , Cucumer Afininm , Alkekengi , qua
omnes JilveHres funt & qualitate Europais fmiles ,gradu tamenillis cedunt. ^corus, Malua„
Althxa, Titimallus, Centaurea minor , Filix , Portulaca, Polypodium (JruSiui Caraguata fu-
percrefcens ) Vrtica, Serpentaria , Liquiritia , Salvia Stlvefiri^; pares gradm quafi efficacia.
cum iis obtinent : Soldanella autem , Perficaria , Tamarindis , Blitum , Solanum , Ocynium
filvesire , Nymphea, Artemifia, Cucurhtta dulcis & amara , & alia. Europais dignitate facile
fuperant.

F I N I S.

Index

I N D E X

R E R V M Wf' VERBORVM

A.

Biiremo temo arbor. j 7
Acaja arbor. 68

Aciiht arbor , & tllm fiit-

57
90

91

109

108
104

49
117

9?

7^

44
120

S7

7^
81

81

98
104
116

10

iltis
AcaricobA herba qiialitates,
Afiicii piBuum viciftUido.
Amape Njiiifhujpecies.
Aguaractiinha-acu herba.
Agtiaraquija herba.
Aguaxima herba.
Ahoay fitilitis veneuattis.
Albara flatita.
Amenduirid!. radices.
Ambaiba arbor.
Ambua cemipes hirfuttis.
Amongeaba herba.
Ananof ejtifque qualitates.
'Anda arbor.
Andiralbaiariba arbor.
Angelin arbor.
Anbuiba arbores.
Amngafiutex,Tioi. oleum
^ninga peri herba.
Anta quadrupedes.
Aquarttm difcrimen & ufus. 11, i i
Arabo ferpens. 42.

Aracaiba arbor. 74

Araticupana. 48

Arbores baui altas radices agunt in
\ Brafilia. 5

Aroeira arbor. 64

Atix. fpecies. 69

Aurantiorum creber ufns fdubris. 10

B.

)Acoba&Banana arbor. 75

^BalfamumCabureiba. 57

Banana arbor. j6

Bafourinba berba. 1 1 o

Batata de purga Lufitanis. 93

Eatata radtces. ibid.

Betigas Lufitanis. 34

Betys,fiveBetre. , 88

Bibora ferpens. 43

Bicho morbus Lttfitanis, 17)32. ver-

miculus. 38

Botcinininga ferpens. 41

Boiguacu ferpens. ibid.

Boiobi ferpens. 43

Boitiapo ferpens. 42

Brafili& deris temperies, i. fitus, ibid.

anni tempeHates, 1. ferenitas, 5.

dqtioris facie5,\\ilA. inHus,^. ejus

Frafedura, iWid. Solifacies,ihid.

nemora&fjlv£, 5. falubritas &

'j- incolarum longavitas , 6. Medicina,

j. Incolarum diverfitas , 8. ani-

niantia, 10. obfonium, u. pottis

ufitatifinms , 11, morbi, iz. pro-

gnoHica, 14. Endemii morbi, 15.

& feqq.

CAaapite herbaqualitates. 90

Caaatayaherba. iio

Caacicaberba. 102

Caaeo fpecies. 117

Caajanduvan herba. 105

Caapebaberbaqtialitates. 94

Caapomongaherba. 105

Caaroba arbor. 70
Cabtixeibaarbor,'^-]. balfamum. ibid.

CacAJbojaferpem. 43

Caiatiaberba. loz

Cii?B/JM jttt<! /w&rf. 86

Cambui myrtus filve^ris, 82

Caninahaferpens. 43

C4WW4 indica. 116

Canna filveBris, ejufque ufits. 109

Cannarutn Sacchariciiltura. 50

Caopia arbor. 60

Capiipuba herba. 102

C<!r<jj«<jr<e v^ni8 fpecies. 1 1 1

Cdj-^j j-d^k. 93

Caranaiba arbor. 61

Cafcavel ferpens. 41

Catharri inBrafilia, 21

Cebipiraguacu arbor. 78

Cerafus Brafiliana. 121

Chabccos morbus Lufitanis. 60

Cbalybis ufiis laudatus, 2 5

C/;i«ie radicisfpecies. 99

Choleramorbtts. 29

Cipo de Cobras Lufitanis. 44

Cobre de Cipo ferpens. 42

Cobredc Veadoy^rfw. 41

Cobre de Corais ferpens. 42

Cobi-e Vcrde ferpens. 43

Cocoeiro palma. 62

Copaiba arbor, ^^6. oleuw. 57

Copuerucu ivfekum. 38

Corallium albtim Brafil. j z j

Co/oj-^z r^iJJrf. 46

Crocodyltis. zj.3

Ctiapomonga fecunda herba, 109

Cucuraciu ferpens. ^ i

Cucttrucuferpens. ai

Cupouna arbor. 83

Curimentos i«^f4H«. 21

Cururu-ape herba. 114

Curtiru bufo. 46

D.

!<«<<« Medicorum Brafilienf. 1 7

Dyfenteriamorbus. 30

Elririicu apes grandiores. 56
EirtibaBrafilienfibtis apes,'^'). ea-
rum fpecies. 56

Iix« ^p« minores. ibid •

Embira arbor. 71

Empigc Lufitanis. 3 7

Erva d'Amori«jifrf?jy. 105,11:

Erva do Capitaon Ltifitanis, 90

Erva do Rato i«^f<«BM. 91
Erva de nolTa Senhora Lufitank.^^

Erva dos Cobres Ia/iW;M, 102

Erva do Bicho Lufitunts. 108

Erva do Figado la/if <!??«. 112

Erva dos Fcridos I«^t;iJ2w. 117

Erva d'Empige Lufitanis, 119

FAifaons d'Empige i«^frf!?. 119

Fefcm continu£, in Brafiliaf 15,

qtiotidiana rarifima. 'z6
Fedagofoherba. 109

Figuero d'inferno /w&^. 9 1

Fceminii Brafilii& fxcunda. 7

Flttxits ventris. 27

F«/jjKr<« crefcrrf »2 Brafilia, 3

Fa»^i Brafilienfcs. 47

15

6(i

G.

Getycoroya arbor.
Globulus bovtnus.
Gonorrb^a. .^^.'^,

Guabi pocaiba afbor. 80

Guajaba arbor. 75

Guaparaiba mange fpecies, 1 14

Guaiana-timbo. 115

Guabiraba arbor. 73

Guetys arbores. 66

Gummi letaibie. ■ 60

H.

Epatictisalvi fluxus. 31
Hfrkz f<«i?<t , ^w Mimofa. 48
H^r&^f Ltmginoft, ejtifqtte uftis. 1 1 5

Hydropts confideratio, z6

I.

IAborandiherb. qualttates. 97

lacapegramen juncetim. 96

lactiacanga qtialitates. 98

lamacaru planta. 99

lanipaba arbor. 6j

laniparandib.t arbor. 121

l4r»zf<!fw /trtor. ^ 100

I.tr<ir4(;^ ferpens. 42
I<iv<« <jfc intermittentibitsfebribiis im~

munis. 1 5

Ibaraee arbor. 71

Ihipitanga arbor. 121

Ihirarema herba. 115

Ihibohoca ferpens. ^z

Ihijara ferpens. ibid,

Ibiracoa ferpens. 43

Icicartba arbor. 59

Ifif^ rt;/I?w. ibid.

letaiha arbor. ■ 60

Ijboja ferpens. 4 1
1/^4 Brafilienfibus mcl filveUre. 5 5

liticiicu radix. 95

lito iirfcflr. 79

Infiammatio ani. 3T
^2 Jnbame

I N D E

Inbame radices. ^^

Inimbojiiberbd. 95
Jpecacuanha, ejufiuefacultates. loi

lupiciij planta. 119

lupicanga Clmu jpecies. 9 9

luqueri Flanta. ' II 7

lurepcba utraque. 84

luricuarx, herba facttltates. 10 2

LAmiiz pifcis jecttr.
1

^Loco arbor
lumbrici ventrii.

19

■8z

^7

M.

MAchin£ Mandibocd Icon. 5 1

Machina Sacchari lcon. 50
Malua d'Ifco herba LufitanH, 104

M*i?«4K^iZ frutex. 84

MandihociS, hiRoria. 52

Mandiboca filveslrii. 5 5

Mangues arboris variinjpecies, 113

Manaca frutex. 183

Mangaiba arbor. 76

Mangara peunaberba. 95

Mangara brava herba. ibid.

Manipuera fuccuiMandioCiZ. 48
Maribunda Lufitanis infeiium. 58
MarigueinfcUum. ibid.

Mafarandiba arbor. 120

Mechuacanradix. 93

Meeruherba. 116

if cWm /i/ j'ei?rw confideratio. 5 5

MorbicontagiofiinBrafilia. 34

Morborum origa in Brafilia. 8

Mofcites Lufitanis. 3 8

Moucicu excrenientum maris. 44

Mucunaguacufaba. 48

MuliebresmorbiinBrafiUa. 32

Munbuca apesflav£. 56

Mureciarbor. -79
Munduyguacu pinhones doBrafil, 83

Murucujavariisjpecies. 106

Murucuja-miri. J07

MyrtwfilveUris. 82

N.

NArinari pifcis. 44

Nhambi herb£ qualitates. 89

Nbambu-guacu herba, 9 1

Nhandi pipcr longum. ^6

X Rervm et Verborvm

Nhanditguacu araneus, 44

N/^Hi p//c« venenatus. 45

O.

BflruUio vifcerum naturalium ,

Oculorum vitia in Brafilia. 18

OppilatioHepatis & Lienis. 24

P.

T)Aciviraplanta.

117

98

Prf^iwnriofciJ /jfj-fc^.

86

Palmarum dijferenti^.

61

Pao d'Alho Lufitanis.

"5

Pao molle Lufitanis. ,

. 80

Pao podre Lufitanis,

35

PapuU in Brafilia.

37

Paranambuco etymon.

49

Paratura herba.

115

Pe deGalinhafcfrt.Jla/ir^WM. 102
Pimcnta daten-ai«jit<««fo". 107
Pindaiba arbor. 71

Pindova arbor. 6i,6z

Pinhoncs do Brafil. 83

pipf r longum Brafil. 9 6

P«/c« venenati. 44

Pluvialis temporis in Brafilia ini-

tium. 2

Pluviarim guttA magniz in ira-

filia. 3

Potincoba planta. loi

Prolapfus cartilaginis mucronata. aa
Pucho tenefmus Lufitanis. 28

Pulgcra berba Lufitanis. loi

Purgandi methodus in Braflia. j 7

/^79-4 pipf r Br^^/. 107

R.

REfijfo Brafilu. 3

Remedia contra oculorum ritia.
19. contrajpafmum, 20. contra
fiuporem, 21. coKfr^ CijtlM^TO,
22. cojjfrtt prolapfum cartilaginis
nnicronat£, 23. contra obfiruS:iones
vifcerum, 24. contraoppilationem
Hepatis&Lienis,!^. contraHy-
dropem, z6. contra Lumbricos, 27.
comra fluxus ventris , 28. «»»'4
Tenefmum, 29. fOBlr^ Choleram,
29. fw2(r4 Dyfenteriam, 30. ««fM
fluxum alvi bepaticum, 31. ««tM
inflammationem ani, 32. «»tr4
wortw mulieribus familiares , 33.

foHfriJ i«fw Venerem, 35. cowrrf
Gonorrbizam, ibid.

SjIw Arabictm, 49

Salfa de Praya Lufitanis. 103
Sanguinit educliones in Brafllia. 1 6

Sapegramenjmiceum. 96

Sarcafo HijpaniSi 5

Sajfafras Brafil. 98

Scantamcnto Lufitanii. 35

Scariflcationes varim. > i6

Scolopendra venenata. . 44

Scorbuticuratio. 24
Seren Lufltanis aura vejpenina. 9

Silva de praya Lufitanis . 9 ^

Spafnm in Brafilia. 1 9

StupormorbusBrafiliie. 20

Subfolanus Brafilia familiaris. i

T.

TAJaobiZ Jpecies. 95
T4«^4r^fie fpecies omnes letha-
les, 47. e^r«7» defcriptio & qua-

litates, 92

Tangedor Hifpanisferpens. 41

T<?f ;^ ^rtor. 68

T^j^Kr^fo^M^j rfrfcor. 80

Tapyrapecuberba. m

T^r^^boi^j ferpens. ^3

Tenefnm morbiis. 28

T»nto kri(C. n^

Tipi ^afw. ibid.

Te^n-f^i Gr&cii. iq

Tungainfeaum. jS

Tttp^ipi bulbofizplantit. 117

Tupiecana herba. no

Tupuraiba arboris fios, 5 6

V.

V3ft« iirtor. yy
Venena aBarharis excogitata..i^o

Venenataanimantia Brafiliin, ibid.

Vifqueira fcert^ Lufitanis. 105

Vitis arbuHimeqaalitates. nj

Vlcerumcuratio. 36

Frrfpe ^a4«< ^rfcor. -70

Vrucatu planta. nj

Vrticu arbor. 65

Vrurumheba arhor. 100

Vulnerum curatio. ■ 36

z

Z.

^taf^ryo /jrtor.
Zamouna arbor.

Si

F I N I S.

Ge o

GeorgI MarcgravI de Liebstad,

MISNICIGERMANI,

H I S T O R I ^

RERVM NATVRALIVM

B R A S I L I iE.

L I B R I O C T O :

Quorum

Tres PRIORES AGVNT r>£ plantis.

QuARTus T>E PISCIBVS,

QuiNTUs DE AVIBVS.

Sextus Z)£ Q.UADRVPEDIBVS. ^rSERPENTIBVS.

Septimus D£ INSECTIS.

OcTAVUs VE IPSA REGIONE, ^riLLIVS INCOLIS.

C V u
APPENDICE DE TAPUYIS, ET CHILENSIBVS.

lOANNES T>E LAET^K^NtVFERPIANVS,

In ordineindigefrit& Amiotationes addidit multas, & varia ab Audore

Omifla fupplevit & illufti-avit.

(t)

I

lOANNI MAVRITI

NASSAVI^ COMITL

TERRiE ET OCEANI BRASILIENSIS
SVMMO PR^FECTO,

SUIS PER BRASILIAM PEREGRINATIONIB VS INDE-
FESSO STVDIO INQJISIVIT, ACCVRATE DESCRIPSIT,
ET QVORVM ICONES AD VIVUM IPSE EECIT, NO-
MINA APVD INCOLAS INVESTIG AVIT , ET qV/EDAM
CONVENIENTIA IMPOSVIT, FACVLT ATES, QVANT VM
EIERI POTVIT,INDAGAVIT, ET IN HANC HISTORIAM,
IN OMNIVM NATVRALIS SCIENTIiE STVDIOSORVM
ET ADMIRATORVM USVM DIGESSIT,

IN DEBITAM BENEFICIORVM MAXIMORVM AB IPSO
ACCEPTORVM ACNITIONEM ET GRATIARVM

ACTIONEM

DEVOTE offert et det>icat

GEORGIUS MARCGRAVIUS, de LiebstAp,
CMtfnicm Germanus .

(n ^

lOAN-

loANNES DE LaET,

ANTVVERPIANVS,

BENEVOLOS LECTORES.

EoRGius Marcgravius, Auftor hujus Hiftori^e. dofbifllmus
& diligentlfllmus Rcrum Naturalium inveftigator , Mathematica-
rumquc fcientiarum imprimis gnarus , cum hoc ageret, utaccuratam
f daret Defcriptionem omnium Rerum Naturalium B r a s i l i je , ad
- quameoanimo eratprofedlus, (cumquibus rehqux Americsmaxi-
mam partem congruuntVquanquam ibi, ut& inaliis orbispartibus,
' quxdam peculiaria reperiantur) non ex aliorum relatione , fed propria
& diligentilTima inquifitione atque accurata obfervatione , multisiti-
' neribus propterea fufceptis, non fine periculo , primo confufe illas de-
fcripferat & dclineaverat , prout variis locis & temporibus {cCc offerebant, aut ad ipfum ab in-
colis afferebantur : deinde illas ordine fuo difponere & ad fuas clafles referre coeperat: fed quia,
prsefertim in plantis , non uno tempore omnia fefe exhibent , qux ad plenam & perfcdam ea-
rum defcriptionem requiruntur , hinc faftum eft ut in aliquibus plantis, aut flores aut frudus &
femina obfervare atque defcribere non potuerit,aut omifla poftea fupplere. Nam cum fingulari
ftudio de publico bene merendi (quodinadmodumpaucis reperias, fiquidem plerique fuas
potius res curant quam publicas) e Brafilia fe in Africam contuliflet,ut ibidem fimili diligentia
resnaturales indagaret & defcriberet , morte pra^ventus fuit, nequepotuit autfuo, autalio-
rum defiderio fatisfacete. Quumitaqueillius commentariiitaindigeftiatqueimperfeftiabll-
luftriComite Jo. Mauritio (cujusbeneficio , favore, atque impenfis haec egerat) mihi
fuiflent traditi , obtulit fe ftatim haud levis diflicultas : fiquidem Audor metuens , ne quis
ipfius labores fibi vendicaret , fi forte quid humanitus ipfi accidiflet ante quam ipfe illos poflet
publici jurisfacere, bonampartemillorum, &qux erant maximi momenti, charafteribus
quibufdam ab ipfo commentis , exaraverat, qux fecundum alphabetum fecreto relidum , pri-
mum enodanda & transfcribenda erant, majori moleftia, quam quis facile in alicno opere vel-
letfumere- Superavitamen hoc faftidium,&laborem, quanquamaUas fatis occupatus, &
fimuldedi operam, utfingula adfuas claflesvenircnt, &quam deccntifllmo ordine interfe
coraponerentur , nam AudornuIIofervato ordine & herbas & fruticcs atquearboresinterfe
mifcuerat , prout venerant ad manus : verum ab ipfo omifla in Plantarum defcriptionibus,
quanquam muitum opcrx adhibuerim, fupplere non potui , prxter admodum pauca , qux di-
verfo charadere exprelTa invenientur, &quarumdam plantarum icones , qux deerant, quas ex
herbis ficcis abipfo confervatis , delineandas curavi. Librum autem oftavum quem Auftor
tantum affectum rcliquit , & pene nudos tantum titulos , concinnavi e variis fchedis tum
ipfius, tumaliorum, quas lUuftr. Comesbenignecumvariislconibusfubminiflravitj &ob
vicinitatemargumentiadjeci etiambrevem rerum Chilenfium hiftoriam, qualem noftrates
dederunt,cum nupcr illam provinciam Iuftraflent,& compendiofiorem navigationcm ad marc
Pacificum inveniflent. Deniquc addidi Annotationcs perquam multas , prxfcrtim ad illas
Plantas , quas certo deprchendi etiam in Nova Hi/pania nafci , quarum defcriptionem fumfi
a Fr. Ximene : cujus hiftoriam (quam idiomate Hifpanico in Mexico cdidit anno cIdIocxv,
&infcripfit; .^^^;'^ /i^m De la Natvraleza, y Virtvdes de las Plan-
T A s , Y Miimales que ejiam rece vidos en elvfo de Adedicina en Lt 1(uez\i Ejpanna , y la Methodo,
y correccion , y prteparacion , que para adminifirallai fc requiere , con lo que el Vo^or Francifco
Hernand7 efcrivio en lenguaLatina) jam dudum in Sermonem Latinum tranftuli, integrum

(t) 6 opus

O/D LECrORES.

opus edltiu-Lis , fi Icoiies Plantaram, quas ille nuUas, uti ncc animalium , addidit , vel cx partc
nancifci potuifTem. In quem finem & multas herbas ficcatas & in charta bibula compofitas ex
Americxlnfiilisab Amicis mihi mitti curaveram, & cKperam ad Auaorem hunc noftrum
mitteredefcriptionesXimenis,utcomparatione fafta defpiceret num exdcm in Brafiliana-
fcerentur, quodin aliquibus bene proceffit, utiefequenti Hiftoria apparebit. Non dubito
autcm quin alii , quibus phis otii & fcientia; fuppetit quam mihi , obfcrvaturi fint in Plantis &
Animalibus multa convenientia cum iis quse in aliis Orbis partibus reperiuntur , mihi per aUas
graviores occupationes non licuit operofius ifta inquirere . Deflinaverat autem Audor
nofter operi fuo prsmitterc , Pro g ymnasti c A Mathematica Ameri c ana, ^-^
trtbm feclwmbus comprehenfn. Prima fccHo esi Astronomica c^Optica, omnmm f|
fiderum, Auftrdmm intra. Tropicum Cancn ^ Polum AntarBicum exftmtium inftaurationem : ob- . '"
fervationes varias & midta^s ommum Planetarum & deliqmortim Solis & Lumx. , indeque exftruEla
finTularia: novas&veras Theorias inferiorum Planetarum Veneris & Mercurii , ohfervattonihus
proPriisfuperftru£ias : Rejra£ftonum& Parallaxium doBrittam , ohliquitatem maximam Ecliptica
definitam , nec non aliqua de maculis SoUs & varias raritates Vranicas alias continens. AlterafeBio -
ff/GEOGRAPHiCAd' GeoDjetica, longitudinum terrefirium do£irinam eortmque ini-
tiumnumerandiconfiituens , Terr^totim veram dimenfionem ex ohfervationihm propriis demon-
(irans , ac Antiqmrum & modermrum Geographorum errores detegens. Tertia ex duabm antece- :
dentihm exftruBa , Tabulje Mavritii AsTRONOMiciE. Etenim hiinc titulum
inter fchedas iUius inveni, fed tantum titulum , utrum opus abfolverit, & quid iUo faftum fit,
ignoro. Titulo autem huic fubfcriptum eft ; opm deftderatum ^nemine adhuc tentatum, acce- i
dente munificentia llluftr. & Excellentiff. Herois J. Mavritii Nassovi^ Comit is,
&c. Terr£ & oceani Brafilienfts prafe£ii, Summi, Inchoatum Feliciter & itidem cum bono BeopoFi
multos lahores ahfolutum , innovacivitate Mavric i a, fttain Braftlia America Auftralisre- x
gione , Auctore Georgio Marcgravio de Liehftad Germano. Caeterum benevolos
Leftores ro<^o ut hanc noftram qualemcunque operam boni confulant , Auftorifque manibus
omniabonaprecentur: &fiquid autcorrigendum aut addendum noverint , candide imper-
tiant- non enim defpero, fiDeusmihivitamadpaucosannosproroget,&beIlo in Brafilia
finis i'mponatur,Hiftoriam hanc magis perfedlam fore, & us qui bene de iUa merebuntur, con- ,
dignamgcatiamredditamid. Intereafruiminihisqujejamdamus, "^

SVM-

S V M M A R I A

LIBRORVM SEQVENTIVM.

IIbro Primo defcribuntur Herbx , in quo [unt Icones fexfupra o5tuaginta , i^nnota-
tiones o5iodecim. "

LiBRO Secvndo defcrihuntur Tlant£ Fruticefcentes, ^ Frutices ; in quo funt lcones novem
fupra triginta , & Amotationes undecim.

LlBRO Tertio defcribuntur Arbores ; in quo funt Icones c^uinqtie fupra feptuaginta , Anno-
tationes fependecim.

L I B R o Qv A R T o defcribuntur Fifces tam CMarini quam Fluviatiles, atque item teHacei : in
quo funt Icones fex fupra centum, & Annotationes mvemdecim.

LiBRO QviNTO defcribunturVolucres ; in quo funt Icones quatuor fupra quinquaginta , c^
Annotationes ocio.

LiBRO Sexto defcribuntur Animantes ^jiadrufedes , & Serpentes ; in quofunt Icones tres
fupra trigrnta, & Annotationeso£iodecim.

LlBRo SePTIMo defcribuntur Infe^a-, in qiio funt lcones novem fufra viginti , Annotatio-
nes o£io.

LiBRO OcTAVo agitur de ipfaRegione, ^ de illius Indigenis & Incolis -, in quo funt Icones
quinque & varis Annotationes.

AppendiX de Chilenfibus , in quafunt Icones dua. ^uxpartim 'e noUrorum Belgarum Com'
mentariis , partim ex ^uciore Italo eli contexta.

Denique in ofto hifce Libris funt Icones quadringents & viginti novem , maximam
partem ab Au£lore ipfo accurate delineata;.

Errata

Errata quxdam emendanda.

Quanquam diligens admodum cura adhibita fLierit , vitari tamen non potuit quin altquot
errata irreperent , qus fic corrigenda funt.

Pag, 8.1. zi.hepatici. p. 13.1. 34. H<talj(]«i////. p, 16. 1.5. pannonici. p. 25.I, 23. corymbacei.
pag. 57.1.24. corniculati. p.73.1. ^^.aculeatos. ^.75.!. i.tamen. p.83.1.33. 7eo de galinha.
lin. 49. Engenbo. p. 104. 1. 20. Jocara. p. 107. 1. 18. az.eda. p. 150. 1. 42. Bomto. p. 180. 1. 34.
fegador. p. 171. 1. 5. pro cum is lege omnis. 1. 52. Vulgo alios e petra faciunt eofque , &c.
p. 272.1. 4. cochlearium. 1. 18. quemque corda. p. 278. 1. 35. po pene, /f^f pone. 1. ^(J. ullum
f ro illud. p. 279. 1. i^.Medicis. p. 280.I. i. promoturi fint. p. 281.I. 33. matri. 1. 51. majo-
ris. p. 282.1. 38. continentem. 1. 4<J. Subfidio veniret. p. 285.I. 57. ipfcvivit. p. 287. 1. 36.
Nentoques.

Geor-

GeorgI MarcgravI

HISTORIiE PLANTARVM

LIBERPRIMVS, ,
Qui agit de Herbis.

Capvt Primvm.
T)e variis Graminis fj^eciehm,

R A M I N I s , ut alihi , ita. ^ in Brajiliit varix reperiunturj^ecies , quarum has
ab Atictore nofiro ohfervatas ^ defcriptas inveni.

I Primajpecies. Caulis teres , tenuis , cavus, gramineus , in od:odecim aut
viginti digit. altitudinem alTurgit , in medio liabcns nodum & inferius tres:
fuperius autem fupra nodum , unum folium acutum gramineum : in fum-
mitate caulis quinque aut fex ipicas tenues , duos circiter digitos longas ,
craflfo filo haud crafliores , coloris argentei , a quibus parvuli e cinereo ad
purpureo-csruleum colorem vergentes flocculi dependent , tremuli & qui vento abi-

guntur.

Secitnda JJ>ecies. Vocari poteft Gramen triangulare •, caulem enim habet triangularem ,
quindecim, fedecimautvigintiquoqueinterdumdigit. longum, fupraterram longisangu-
ftis & venofis gramineis foliis prxditum. In fummitate cauUs capitulum eft quadrangulare ,
quafiequinqueglandibus compofitum, magnitudine paflulae majoris , adcujuslateraqua-
tuor foliola graminea extenduntur : ipfum capitulum odorem habet quafi chamxmeli.

Tertiafpecics. Itidem caulem habet triangularem , circiter pedalem , atque juxtahumum
duobus aut tribus foliis oblongis gramineis veftitum. In fummitate autem in brevibus petio-
lis , proveniunt fex, fcptem aut o6to capitula alba, juxta fe pofita : quorum quodlibet circum-
ftant fex foUola viridia acuta.

^jiartafpecies. Ex radicula capillata multi prodeunt caules , tcretes , tenues , Spithamam
alti , ad terram unico foUolo gramineo acuto vcftiti , e quo tanquam vagina prodit cauUs.
Summitatem autem cauUs in orbem circuniftant feptem foUola , angufta , acuta , duos circi-
ter digit. longa,viridia quidem,fcd ad partem ab cxortu interius albilfima. In horum foUorum
medio aUquot granula inftar avenx fibi invicem funt appofita , in quibus femen latet, CauUs
& folia pilis albis & moUibus veftiuntur.

^intafpecies . Inferius triangulatum habet caulem, qui ad quatuor circiter pedum altitu-
dinem aflurgit : foUa autem quatuor aut quinque , fefquidigitum fere longa , arundinacea : fu*
perius umbellas, multis acutis granuUs, quafi Echinorum aculcis, onuftas.

Sexta jpecies. Gramen elegans pUcatum atque mUiaccum •, in trium quatuor aut etiani
quinque pedum altitudinem afllirgit, ex radicuUs filamentofis , arundinis modo: foUa circiter
unum pedem longa , cleganter plicata , viridia , figura pene ut pahna: nuciferae junioris. Cau-
Us fuperius fert fpicam, circiter fefquipedem longam, "mUii fpics fimilem.
. Septimajpecies. Gramen florens. E pilofa radicula caules protrudit perquam multos , pe-
dcm aut fefquipedem longos , qui inferiori parte gramineis foliis veftiuntur. Quilibet autem
caulis fuperius habet capitulum fquamofum, fplendens, coloris fublutefcentis e pallido, huic
flofculus infidebat unicus, tribus foliolis lutcis conftans.

oBavaJJecies. Exiles radiculxfeu redius filamentaemittunt quatuorautquinque caules
gramincos, anguftos, circiter tres aut quatuor pcdcs altos. Quilibct autem caulis fuperius di-
viditur in umbeilam, ut gramcn cyperoides capitula fquamata continentem.

GeorgI MarcgravI

Tlomfpecies. Gramen ftriatum fimplicitcr dici poteft. Ex una enim radice quatuor aut
quinqaefoliaenafcuntur& afturgunt in fex pedum aititudinem , fimiiia gramini Hifpanico
ftriato, prseterquam quod in medio folii tantum unica ftria fit alba.

Decmafpeaes. Capupuba Braniianis: gramen plumeum : ad duorum aut trium pedum al-
titudinem afllu-git , caule tercti , geniculato •, foliis ad genicula plus fefquiped. longis •, qui in
fummitate in viginti, viginti quatuor & interdum triginta tenuiorcs caules dividitur ; quorum
quilibet verfus fummitatem ad duorum, trium, quatuorve digirorum longitudinem, argentca
veftitur panicula, qu^ in medio fcmen gramineum continet. Caules cgregie rufefcunt.

r^decimafpecies. Bicubitalem vel tricubitalem fortitur altitudinem •, caule & foliis grami-
neis-, panicula fuperius in duodecim , quindecim aut plures divifa •, quarum quslibet ofto aut
novcm digitos longa, coloris obfcure rufefcentis.

Buodecimafpecies. Foliis &caulequidcm ut antecedcns , fed panicula longiore & pene
pcdali, fubtiliufque compofita, atquc colorisviridis.

Vecma tertiafpecies. lacape Brafilianis , Lufitanis autem corrupte Sape : Gramen )unceum
& tenue. Ex radicula geniculata , juncca , alba , aflurgit ad trium pedum altitudinem •, caulc
primum fu-nplicc inftar culmi filiginis, tercti, qui poftca finditur in aliquot folia graminea, an-
gufta, in i-nedio nervum album fecundum longitudinem habcntia: nullum habet faporem ma-
nifcftum-, nccflorcmfertnecfemcn. Valct contra ferpcntum morfus , hoc modo : fimanus
fucrit morfa , fiat poft manum ligatura ex hoc gramine, venenum ultra non fcrpet.

C A P. II.

Filicisj^ecks ^ Trifoliij^ecies , Tolipoclmm , Ononis.

FI L I X BrafiUana: in duorum , trium aut etiam quatuor pedum altitudinem aflurgit , caulis
quadratus, cx ruffo nigricans , fplcndens , lanugine ruffa obdudus. FoUa ejus alata fibi in-
vicem altcrnatim opponuntur , quinque aut fex digitos longa. Poliola autcm als funt tenera,
viridia , itidem alternatim oppofita , in ambitu fubtiliter fcrrata •, in uno autcm latcre cujufque
folioli , pulvis lecundum oram folioli in longum adpcndct rufflis. Nafcitur ubique in Mcdi-
terraneis.

Filicis anfpecies? Planta'caulc lento, farmentofo,ruffcfccntc, ferpit atque fruticibus aliifquc
plantis fe circumvolvit : folia ad caulcm alternatim funt pofita elegantifTime diflTcda , rcfe-
rcntia dentatas illas texturas quas foeminx folcnt conficcre. Nec florem fcrt nec femen, Co-
piofe nafcitLU' prope fluvium Capibaribi. Nafcitur & alia fpecies haud multum diflTimilis in
Infula Tamaraca.

Filix an Polipodium? Herba unico caule afTurgens in trium circiterpedumaltitudincmrc-
do, continente folia indiredc fibi inviccm oppofita,feu potius altcrnatim pofita,circitcr qua-
tuor digitos longa, angufta , acuminata , & in ambitufubtiliffimc ferrata •, atque poftica partc
fecundum nervum in longitudinem ubique brunna afperginc varicgata.

T R I F o L 1 1 fpccies videtur Hcrba quae copiofe nafcitur in Sinu omnium SanEtorum. Ex
radice rcda, paucis filamcntis praf dita , arbufculx pene figura ad unius aut duorum pcdum al-
titudincm affurgit, in multos ramulos cxpanfa : funtque caulis ramuli lignofi, atque hinc inde
acutis fpinis muniti. In pcdiculis propriis , in quolibct ramulo tria foliola fibi funt appofita
more Trifolii . Hinc indc prodeunt in pediculis digitum longis flofculi cx viridi albi , magni-
tudine florum Anagallidis, fubtilia ftaminula in medio habcntcs. Flofculos fequuntur fihquu-
Ixteretes, circitcrduos digitos longae , inquibus fcmcn rotundum, referens limacis con-
cham, coloris epatici. Quandofcmcneftmatiu^um, filiquulx fpontc diffiliunt & cffundunt
femen. Herba odorcm habet inftar Foenugra:ci.

H £ R B A qux paffun in Brafilia nafcitur , an Trifolium Americanum fpicatum dici poteft?
Ex radice lignofa, Icnta, gracili, aliquot affurgunt caulcs fefquidigitum circiter alti, qui unum
atquc alterum ramulum nancifcuntur. CaUlis rotundus, pilofus & quafi geniculatus. Ad gc-
. niculaauteminbrcvipetiolo, nafcuntur juxta fe triafolia, fuperius viridia , inferius pilofa
& canefcentia. Flofculos fertinfpicam congeftos purpurci coloris. Poft quos provcniunt
filiquulx comprctfaE , hirtae , incurvatae fcu lunatx , ut in hcrba quam vocant Fcrro-cavallo, &
quafidccifxj nammatura: in tot conccduntpartcs, quotgrana contincnt fcminis. Scmcn
cftmagnitudincSinapi, fcdfigura phafcoli cx albo flaycfcens & punftum fufcum parvulum
loco hili habcns , fapore quafi pifi. Intcr cundum hx filiquulx facillimc veftibus adhxrefcunt :
idcoquc Lufitani vocant hanc herbam Amores.

PoLYPODiVM Brafilianum& radice viiL.autix. digit. longa, nodofa, digitum crafla
fubruffo mufco obdufta , intcrius cx albo flavcfccnte , fiporis fiibdulcis cum quadam auftcri-

tatc.

HisTOR. PlantarvmLimI. 3

fatc, fucciilenta, afccndit caulis trcs aut quatuor pedesaltus , ftriatus , contortus ni"-er aut ru-
ber, qui in fummitate multa habet folia, trina fibi diredc vcl altcrnatim oppofita, quatuor cir-
citer digit. longa , plus digit. lata, la:te viridia , mollia, nervo obfcurc ruftb fccundum Ion<^itu-
dinem : juxta quem in utroque latere infcriori quadruplcx feries punftorum pulvcris lutefcen-
tis e ruffo confpicitur ; 6c inter pundula a iiervo pcr latera tranfverfim multa: tenues venulae
virides.

O N o N I s non fpinofx & floribus luteis. Multi caulcs teretes , lenti , pilofi , ex una radicc
enafcunturlongi,partimhumiprocunibentes, partimfurre6ti, ad taftum quafi pinguiufculi
feu glutinofi ; e quibus hinc inde alternatim & quafi fe amplcdcrentur in exortu prodcunt
ramuli, quos eodeni modo , hincindepetioU breves compleftuntur , atque quilibet tria fo-
liola, quidam etiam tantum unicum continentes : funtque foliola oblonga , angufta , nervo
fecundum longitudincm & venulis obliquis iiifernc prxdita , & leviter pilola. Flofculos ex
finu prodeuntes fert lutcolos Ononidis modo.

I

C A P. III.

Arwidifies &- Cann^,

A T A B o c A Brafilianis dida Silveftris Arundinis eft Ipecies , in viglnti atit plurium pedum
■altitudinem excrefcit , & anterioris brachii acquirit craflitudinem , medullofa , & exterius

coloris e virldi fubflavefcentis : ramos autem habet alteniatim oppofitos & in iis ramulos
ad cundem modum, dimidium pedera plus minufve longos , folitarios vel plures , & ufque ad
o£to , juxta fe proxime pofitos : ramuli autem circa exortum Ipina muniuntur : in ramulis fo-
lia funt alternatim pofita , in quolibet feptem , ofto , vel novem , graminea angufta , acumina-
ta, atquc Ixte viridia , quatuor aut fcx pedes longa. Nec florcm fcrt nec frud:um. Magnum
autem impedimentum objicit hsc planta viatoribus , fiquidem paucis menfibus vias obturat,

A 2 cele-

^ GeorgIMarcgravI

celeriter crefcens 8c recrcfcens abfciflfa. Cxterum ufLirpatur ab Indigenis pro lignis ad pa-
rietes aedium : excavatur etiam atque impletur aqua a viatoribus ad itinera agcridaperloca
dcfcrta& inaquofa.

VvBA Brafilianis difta, Naftlios Griecis , Amndo Sagiitaria: itidem in viginti aut plu-
rium pedum afllirgit akitudinem. Caudex illius redus , infcrius ad trium aut quatuor pedum
altitudinem quafi lignofus & durus , reliqua parte fpongiofus & Izevis : inferius albicantis flavi
coloris, fuperius plane viridis. Craflities ejusinferius quatuor aut quinque digitorum-, fu-
pcrius digitum auricularem aequat. Verfus inferiorem partem habet folia quafi convoluta,
fuperius re£la & planc Ixvis , atque ex hac fiunt fagittse. Caulis habet interdum luium atque
altcrumramum. Tredccimautquatuordecim pedum altitudine aterra, per trium circiter
pcdum longitudinem , veftitur foliis arundinaciis , anguftis , & pene fex pedes longis. Supra
horum foliorum finem circiter duos pedes, rurfus Isvis eft & fine foliis.

M E E R V Brafiiianis dida,
Canna Indica Car. Cluf Rar. pl.
Hiftor. lib. IV. cap. 54. in ofl:o
aut decem pedum aflTurgit alti-
tudinem, caule arundinofb, fuc-
culcnto , viridi , digit. craflb -,
quem per intervalla ambiunt
folia folitarie pofita quatuor
aut quinque digit. ctiam fefqui-
pedenilonga, decemautunde-
cim digitos lata , fimilia foliis
Paco. Superius habet caulis tres
autquatuorramos, qui multos
ferunt flores, tribusfoliis lingui-
formibus conftantes , circiter
duos digit. longis , eredis , qux
circumdantLu- ab aliis foliis acu-
minatis & convokitisj in medio
autem fttnt duo angufta , paulu-
lum contorta, atqueinhorum
inedio adhuc unumfolium in-
ftar hgulse , habens ad latus fta-
menfufcum inquadam pronii-
nentia. Flos cft inodorus , co-
loris ignei. Poft flores fequitur
fruftus , nimirum corpus ob-
longum, teres, in trescxedras
extubcrans, echinatuni, inftar
frudusRicini, colorisviridis, at
ex parte rtibefccntis: quum vero
femen intus maturum cft , tunc
nisricat : dividitur interius in
tres cellulas,habensin qualibet,
utplurimum, duodecim grana
feminis , magnitudine piforum,
rotunda , Ijevia , nigra , & durif^
fima : malleo contufa continent
intus duriflimam fubftantiam
albam , qua: cavitatcm intra fe
habet inftar vitri vinarii & incavitate illa corpufculimi inftar vermiculi cafei, ex quo pro-
gcrminatio fit , ex hoc femine vulgo corolla: precarix fiunt. Radix humanam crafliticm ac-
quirit , longa , fplcndide ex albo fiavefcens , inftar cepa: fquamas habens ruffas , atque fuccu-
lenta: pcr intcrvallaautcm hinc inde habct tubcrafcu prominentias faftigiatas, unde no-
vos profundit caules, nam perennat hxc planta.

i_Annotatio. HxcPIanta ut bcne obfervat Car. Clufius loco ab Audore citato hyeraem
noftram ccgcrrime admodum patitur, diligentia tamen haud diflicultcr ctiam in noftraBa-
tavia confervari intcrdum potcft , & vidimus utramquc fpcciem nonnunquam florcntcm , at-
quc radice fc propagantciw , fcdantc primumfrigus inhypocauftum transfcrenda cft, nam

fiigoris

H I S TO R. P L AN T A R V M L I B. I. 5

fi-igoiis impatientior eft. Obfcrvat autem do£liffimus & diligentiffimus auftor , e vctuftis fto-
lonibascummarcefcentesinvaporario prcefcinduntur , lacrymamexftillare albam, Traga-
cantha; icmulam > fubdulcem & lentara ; atque in ipfis foliis etiam fencfcentibus cxiftit tenuc

quoddam excrementum nitri fa-
pore. Qiio nominc, inquit , ve-
tcribus dida fithxcplanta, rae
ignorare fateor ingenue.

Reperitur & alia fpecies prio-
ri fpecici Meeru firailis figura,
colore foliorum & venis , fcd
flos variat: folia quoque funt an-
guftiora , magis acuminata , ac
utplurimum circa imum caulis
erumpunt ex vaginis : in medio
affurgit caulis ferens aliquot flo-
res paulo majores quam prioris:
conftat autcm flos tribus co-
chleari-forraibus (puta Lufita-
nici) foliis, tres digit. longis,
incurvatis , in quorum mcdio
adhuc anguftum foliolum , fef-
quidigit. longum , inftar cufpi-
dis direfte extenfum. In pofti-
ca parte floris, poft tria illa ma-
)ora folia , itidem talia foUola
duo mucronata extanf , ita ut
totus flos odo conftet foliis , &
adhuc in medio , more Gladio-
li , ftaminulum flavum , e.xtre-
mitate fua fufcum obtinet. Flos
inodorus & flavus . Semen &
radixut prioris. Nigritx conir.
medunt radicem.

K_Annotatio. Audio Plantam
hanc jam & femen fuum maturafle in Horto diligentiffimi Botanici Henrici MuntingM. D,
Groningas, unde fpes eft illani magis farailiarem coelo noftrati fenfim futuram,

C A r. I V.

T)e Camaris variis.

CA M A R A Brafilianis ■, diverfe ejus repcriuntur fpecies : Camara tingaSc Camaraflore alhoi
utraque autera fruticefcit.

Camara flore rubro : caulis hujus hirfutus in multos expanditur ramos : folia habct icr-
rata, mcnthas crifpce firailia , fed raagis iplendentia , leni hirfutie praedita , & ad ta£tum mol-
lia, bina fibi invicem ubique oppofita , quodlibct brevi pediculo infidens. In extremitate ra-
morum, uti & ad exortum foliorum ad caulem provcniunt oblongi pediculialiquotjuxra
fe pofiti , multos flofculos habcntes rubros. Poft flores fequitur uvula , baccis plena vi-
ridibus, magnitudine baccarura Sambuci : &uvlilacunibaccisfimiliseft frudui Charaaspe-
riclymeni Car. CIufiiRar. Hiftor. Iib,i.cap.3 8, Flosinfignis odoris : & ipfa herba Hiperat
odore Mentham.

Huic plane fimilcm ipecicm inveni adripam Pluvii S'' Francifci , excepto colore floris,
qui plane flavus erat.

Camara florealho: caule lignofo , duro, quadrato , hifpido, induorum aut trium pedum
adfurgit altitudincm , atque inmultos expanditur ramos •, partim etiam caules longi in terram
procumbunt , ferpentes cura fuls ramis. Folia autcm habet rugofa , hirta & ad ta£tum dura, in
ambitu ferrata , fplcndentia, faturate viridia, binafemperfibiinvicemoppofita , & adexortum
ramorum fparfim. In extremitate autem ramorum &fummitate caulis umbellatim prove-
niuntflofculiparvi , inftar florum Lychnidis chalccdonicae , coloriscandidifculattei, fuavis
odoris, Tota planta odorem habet fere inftar Mcnthaftri.

A 3 Cama-

6 GeorgIMarcgravI

Camara Vvea Brafilianis , in exiniiam altitudinem adfurgit , caulc hirfuto , nodofo.
Folia quoque hirfuta & ad taftum
afpera, in ambitu ferrata, urticce fo-
liis (iniilia , inxqualis magnitudi-
nis , bina fcmper direde fibi oppo-
fita.

In extremitatibus ramorum e-
nafcuntur flores , magnitudine flo-
rumBupthaImi,egregielutei , no-
vem foliis conftantes , & in medio
umbilico magno, luteo, cui ad-
mixta flaminula nigra , odoris qua-
fi medii inter urticam & men-
tham.

Planta ad tadum plane glutinofa

fcntitur.

Pofl: flores fequitur fcmen ob-
longum , nigricans , ut in cicho-
rcjo.

Annotatio.

Icon quam hic damus , quan-
•quam illam acceperimus cum ad-
fcripto nomine Camara uuba , po-
tius videtur alterius Camars de qua
ante Author j nam manifefte bac-
cas pro fruftibus reprefcntat •, cum
huic tribuantur femina oblonga in-
ftar cichorei •, quod hic moncn-
duni duximus, nequis erret.

Cxterum hxcvidetur illaplan-
taquam Fr. Ximcnes fcribit a Me-
xicanis vocari Tomat:^it:^caz,tli ,
quK fpecies , inquit , eft urticae , at-
que in molem humanam adolefcit-,
foliahabetfuccida, grandia &ple-
na fpinis & villis , caules Ijcvcs &
blancos, floresluteos. Nafciturlo-
cis calidis & frigidis Provincias Mc-
chuacance & alibi : faporis eft ama-
ri, cum quadam acrimonia, tempe-

rie caUda & ficca. Decodum fpiflatum curat ulcera vctera , & lenit dolores capitis , fi illa ab-
luatuu.

C A p. V.

Amara ponda. lacua acanga. Caacica, Imwmmat^ dua.

AGvARA PoNDA Brafilianis , Myouros five Myurus , Bclgis Rattenfteert : in fefqui-
pcdaIemautma)oremquoqueaItitudinemafliirgit, caule geniculato , tcrcti-} viridi: ad
fingula autem internodia folia habet quatuor , quinque aut plura , angufta , fcrrata , & fafti-
giata, viridia, inxqualis magnitudinis. In fummitate caulisfpicam unumpedem longam,
terctcm , undiquc flofculis elegantcr coeruleo-violaccis plcnam , coloris ut violx martios no-
fl:ratis : quilibct flofculus conftat quinque foUoIis fubrotundis , ac intcgcr flofculus non male
refcrt violam martiam, ac paululum quoque ejus odorcm. Radix illius rcfta, mcdiocri-
tcr crafla , & multas parvulas radiculas adiunftas habcns adhxc filamentofi.

Repcritur & alia prxcedcnti plane fimilis , nifi quod fpica florum lata eft , cubicis foveis in-
fignita loricam rcprcfcntans , viridis: cx foveis autcm illisprodcunt flofcuU cccrulci ut in
altcra fpecic, quam defcripfimus.

lACVA AcANGA BrafiIianis./'(f^rfg'o,^oLufitanis,,fpecicseftScorpiocidis. Afliu-gitin

duorum

Histor.PlantarvaiLib. I. 7

duomm aut trium pedum altitudinem, caule hirfuto, pilofo, multis ramis praedito : folia bina

fibi oppofita cum aliis parvulis habet,
vel etiam quandoque folitarie pofita,
funtque corrugata, fimilia foliis Scar-
leix, raris pilis veftita, oblonga.

In extrcmitatibus fuperiorum ra-
morum enafcitur fpica decem aut
duodecim digit. longa , in quaunicus
ordo flofculorum , coloris e luteo &
cceruleo mixti : quilibet flofculus au-
tem figuram habet parvi calicis: extre-
a-nitas fpicae curvata folet effe infl:ar
ffloris vulgaris Scorpioidis.

Poft florcs fequitur fcmcn milii no-
ftratis fimilitudine, flavum, triangula-
re, & circa extremitatem acumina-
tum , figura pene fagopyri , fed fufci
coloris.

Radix pedem aut fefquipedem lon-
ga eft fere reda •, pauca aut nulla fila-
menta habens , cortice fufco , intus
alba , lignofa ac lenta , lapore fubdul-
ci fed parum manifefto.

Reperitur & alia fpecies plane prio-
ri fimilis , nifi quod paulo major fit
quo ad caules. Radix eadem eft , folia
autem paulo molliora , fpica quoqite
ut in priori incurvata , flofculi albi feii
ladei , quinque foliolis conftantes.

Semen denique rotundum ,, non
triagulare ut in priori.

Annotatio j Non invenio has fpecies
Scorpioidis hadcnus a Botanicis effe
defcriptas.

C A A ci c A Brafilianis , £ruA de
Cobra Lufitanis •, ex radice parvula fi-
lamentofa multi proveniunt caulcs juxtafe, femipedem aut etiam pedem longi, ex viridi
rufFefcentes , paululum hirfuti , & unius digiti intervallo habentes nodos •, & adfingulosno-

dos duo folia fubtiliter ferrata , appofita , magnitudine
& figura jemula foliis Veronicje , aUquantum hirfuta,
fuperne viridia, inferncalbicantia. Interfoliaadnodos
multi prodeunt flofculi viridis coloris cum aliquantiUo
rubore mixti, in umbellam compofiti. Tota planta fun-
dit la£teum fuccum. Prxfentiflimum eft remedium con-
tra ferpentum morfus hcrba ha;c contufa & impofita.
Valet etiam ad alia vulnera .

Plmta. (quam AuSior non nominat) ex radicula alba,
multis filamentis prxdita , protrudit unum aut duos cau-
liculos , teretes , virides , ramofos , hinc inde foliolis
veftitos inftar finapi. In fummitate cauliculi enafcitur
longa fpica flofculorum albifTmiorum , tantje magnitu-
dinis, quantce Acctofs minimx. Poft fllofculos fcqui-
tur fcmen ex fufco cinereum , rotundum , mcdis ma-
gnitudinis inter femen finapis &papaveris , hirfiitum , ad
taftumutcapitellumherinacci. Totaplantafeptem aut
odo digitorum altitudinem acquirit.

Pknta (cui Audor nomen non appofuit) cx radice

brevi, multisfilamentisprxdita, cmittitnovemautde-

cem caules , teretes , ruffos , unum vel duos pedcs al-

tos, qui folia oppofita fibi habcnt , figura foliorum faUcis. Infummitate caulium &:ramo-

rum

s GeorgIMarcgravI

rum prodeimt flores albi ,• longis pediculis innitentes , quatuor circiter digit. longis , fimiles
planefloribusTanaceti,fedvixfextampartem3equantes. Biniflofculi juxta fe pofiti , in pro-
priofingulipediculoincaulequovis&ramulo inveiiiuntur. Caulislcntus & fucculentus.

C A P. VI.

^lanU innofnmatie duce. Caa^otiragoa.

PLanta hjec (quam au^fornonnommat) m^tdsXcm atqueetiammajorem excrefcit alti-
tudinem, caule nodofo partim incumbente terrae , partim fe furrigente : pars qux terrx

incumbit crebras agitradiculas. Difliant nodi cir-
citer trium digitorum intervallo , ex quibus pro-
deunt folia , unum aut duo minimum digit. longa,
nervo & quinque aut fex venulis fecundum longitu-
dinem, ut in Plantagine , fuperius viridia , infcrius
).parum cinerefcentia. In fummitate caulis duo folia
parva fibi applicata inveniuntur , figura conchulae
quam mifellam vocant , ex quorum medio flos
enafcitur eleganter coeruleus, foliis tantum duobus
obrotundis confl:ans , aliquot fl:aminula habens
coerulea, flavis apicibus. Tota planta Gcntianam
aliquo modo reprefentat.

Radix teres , tenuis , longa , finc fibris , hepa-
lici coloris.

Reperitur & alia planta habens flores infliar Loti
tetragonolobi , ' folia oblonga , caulem crafllim,
fl:riatum , paulum hirfutum , multis ramulis prae-
ditum.

Planta (quam Au£tor non nominat) caule lcn-
to , angulofo , ruffb , ferpit , & triumaut quatuor
digitor. intervallo, in pediculo digitum longo , tria femper folia fibi appofita habet, quin-
que aut fex digitos longa , in ambitu ferrata , laete viridia , nervo & venis obliquis confpicuis

pra^dita. Ad pedicu-
lum foliorum aUus
pediculus quinq-, aut
fex digit. longus pro-
venit rutfiis , quium-
belJam habet infbr
Sambuci.flofculis nii-
nimis, qui nullis fo-
liis confl^antrin totum
languinei clegantifli-
mi coloris •, quilibet
eorum figuram habet
rhopali quo lcprofi
mcndicantes circum-
curlant.

Caapotiragoa
Brafilianis : ex radice
longa contorta , lcn-
ta , extcrius fufca , in-
tuscandida, mulrie-
nafcuntur caulcs qua-
drati,duoru aut trium
digitorum intcrvallo
gcniculati , odode-
cim , viginti , & intcr-
dum plures digit lon-
gi , qui partim tcrra:

incumbunt , partim fc furrigunt. Ad fingulos autem nodos annafcuntur duo , tria vel quatuor

folia,

HiSTOR. PlantarvmLib, I. 9

folid, figuira & magnitLidine hyflbpi, inxquaiis tamen magnitudinis. Quidam ctiam caules
hincinderamulosprotruduntadnodos , codemmodofoliisveltitos. Caulis auteui i ramuli,
&foliaruntpiIofIi, viridia, incana.

I n fummitatc caulis & fefquidigitum fub ipfi , & taU intcrvallo rurfus verfus inferiora , ver-
ticillatim enafcunturflofcuU , globuli luforii magnitudine, plurimi, albi, quatuor foliolis
conftantes: & prope qucmlibct vcrticellum flofculorum bina foliola hyflbpi semula. Pofl:
flofculos capfulcC roiundx fl:riata: fcquuntur , magnitudinc myrtillorum , in quibus fcmcn
continctur: cuj/is formam Au^or defcribcre omi/It. Plantahsecfilfi cft foporis & proindeKali
gcniculatumfeuvimariapotcftappcllari. Frequenscftinlocis arenofis maritimis, in mcdi-
tcrrancis autem nequaquam reperitur.

Repcritur&aliacjufdcmfpccics , cujuscaulislignofus , ctiam partim terrx incumbens,
partim furredus. Foliaautcm Rofmarini xmula ad gcnicula caulis confiftunt : atque ibidem
flofcLilos habct multos , congcftos , candidos , in capitclli figtiram circa canlem.

C A p. VI L

^ahmimha. Innommata. Micamhe. l^arerocjui. Ivapecanga

feu Sarcapariila.

PA I o M I R I o B A , orobus Brafilienfis mihi flore Loti luteo. Ex ttnica radice multi pro-
deunt caifles , circitcr tres pedes longi , lignofi , virides , nodofi , in multos ramos diva-

ricati, qui e nodis prodeunt: in quoli-
bctramLilo odo vel novem folia , ninii-
rum quatuor vcl quinque paria fibi in-
vicem oppofita , plane fimilia orobi pan-
nonici Car. Clufii Rar. Hiftor. Lib. vi.
cap. 44. in extremitate ramorum enaf-
cuntur flofculi ,~^quinque foliolis con-
ftantcs , plane fimfles illius orobi panno-
nici , fed oranino lutei.

Ilorcs fcquuntur filiqtise , quatuor,
quinque , fex aut feptem digitos longx,
terctcs , paulum comprefl^x , haud crat
fx, incurvatJe ut cnfis polonicus: qux per
matLiritatcmfiuntfufcaE, & fpontcrum-
puntur , atque cfFundLint femen rotun-
dum, latiufculum, compreflum,fufcum,
paulo maJLis lentibus. In qualibet filiqua
quinquaginta & interdumpauloplura fe-
mina continentur. Toto anno floret &
fertfcmen.

Aqua diftillatur ex hac planta , qux u-
ftu-pata , comminuit & expellit calculos
vcficK.

Radix longa , recta , multa fLtperius
habens filamenta , flavi cbloris.

Radixcontravenena: foliacontra 5/-
chos de Cfi : femen cum aceto contra im-
petigincm valet : ftranguria; quoque ra-
dix mcdecur.

Planta quoque contufa & calide ap-
plicata laterum doloribus auxiliatur.

A N N o T AT I o.Natse nobis ahquoties
plantse hx e femine ex Brafilia miflb , fed
nunqtiam floruerunt.

P L A N T A [cui neque nomen dat nequs IconemJta. nh ipfo defcribitur) e radice proveniunt ali-
quotfolia, viginciautpaulopluresdigitoslonga, Ixteviddia, fplcndentia, adtadum mol-
lia , figura foliorum majoris Lapathi , ncrvo craflb in medio fecundum longitudinem , mult-
angulari , venis vcro tranfvcrfiin eminentibus. Inter hsc folia aflurgit caulis tcres , digiti
minoris craflitie , «Sc duarum Ipithamarum longitudine , in quo julus fpithamam longus , co-

B loris

10 GeorgIMarcgravI

lorisut julus JLigkndis , verum quinquc aut fex digitos drafTus : videturque quafi compofitus
cx quadratis gemmis , quaram quxlibet in medio punftum habct brunnum •, fubrequente
tempore hx gemms prodcunt (etiam planta evulfa & in cubiculo appenfa) & cum prodie-
runt ad tertiam digiti partem , funt clegantis brunni coloris-, dchinc amplius fe produnt5c
reliqua fui parte (imt coloris eximie incarnati , cum paululo brunno iiiperius. Frudlus ita in-
teger cum prodiit , tribus fubtiliflimis filis quafi pilis appendet : interius autem habet pulpam
candidam & nucleum in medio.

M I c A M B E Angolenfibus , [& ufvidetur ex AjricAtnBrafilhmtrmJlatd) inpedalem cir-
citer altitudinem afllirgit caule tereti , contorto , quem circumdant foliola parvula , & hinc
indc ramuli circiter duos digitos longi , quorum finguU fuftinent flofculos cx albo fubluteos;
fequuntur dcin filiquae incurvatas , obrotundx , tenerse , in quibus multum feminis nigri , ro-
tundi, majorisquampapaveris. ufurpatur a Nigritis in cibis. ' '

Annotatio. Mifflim nobis hujus Plan-
t3E feme e Brafilia aliquoties , nomine Mofam-
hes d'Angol,t , quod & feliciter pullulavit , &
prxfertim arftate hujus anni cId Idc xlvi.
non niodo folia & caulcm produxit , fcd &
floruit libcralitcr , & fcmen tulit , quod ta-
men a leviflimo frigorc, initio Oclobris, cum
ipfa plantacorrnptumfuit. Eft autem elcgan-
tiflima planta-, foliis fimilibus pentaphyllo,
flofculis fingularis conformationis fed mi-
nutis admodum : filiquis contortis ; fcd cum
in eo eflfem ut iconem fieri curarem , prceter
cxpeftationem periit.

Tareroq_vi Brafilienfibus , Matafajio
Lufitanis , fpecies eft Payomiriobae eiufdem
figurae & eadcm radice , caule , ramis : flore
qaoque eodem fed paulum minori , eadem
difpofitione foliorum & ejufdem coloris. dif-
ferttamen foliorum figura: nam hujus funt
digitum aut paulo plus longa , figurae ovalis,
ad exortum fuum anguftiora , fuperius viridia
inferius nonnihil incana •, nervo fecundum
longitudinem & venis obUquis praedita. Poft
folis occafum folia fua componit & quafi
marcefllt , mane iterum expUcat. Scmen ro-
tundum, nigrum, minutum & multum diver-
fum a feminePayomiriobae.

A N N o T A T I o. Et hujus plautas femen
fepius e Brafilia ad nos delatum , fed non
tam feUcitcr puUuIavit quam payomiriobie ,
ut differcntias harum plantarum non licuerit Uquido obfervare

IvAPECANGA BrafiUeufi-
bus , Sarcaparilla Hifpanis. Cau-
le farmentofo , lignofo , lento , vi-
ridi ferpit , aculeos feu fpinas hinc
indehabente acutas. Foliafolita-
ria , quinque , fex , vel etiam duo-
dccim digitos longa , exterius a-
cuminata , & tres , quatuor aut
quinque digitos lata , ubi latiffi-
ma •, in quibus tres nervi infigni-
ter confpicui fecundum longitu-
dincm tcndunt , tranfverfim au-
tcm multas minutas venulas habct
varioflexu difcurrcntcsj cxtcrius
dilutc, intcrius vircnt faturatc. Ad
qucmUbct cujuflibct folii pcdicu-
lum(qui brcvior)dux claviculae prodcimt kutJe.longaf^quibus aliis plantis fc firmitcr amicair,

Elo-

HisToR. Planta-rvm L I b. I. n

Flores fcrt raccmatim : fcquuntui- deiii bacca;, primo vindcs, mox cinnabrijej ubiaufem
maturuerc , nigrx , rotundce , magnitudinc mcdiocrium ccraforum : quxlibet in umbelia
confiftit leu proprio brcviori pediculo , quorum pediculorum decem aut duodecim uni lon-
giori inlidcnt. Baccse autem rugofe ut cera(a llccata. Intus contincnt unum aut duos lapides
albo-flavos , duros , in quibus durus albicans nucleus. Datur & alia Ipecies hac validior. Vi-
de Monard. cap. xxii.

Annotatio. Fr. Ximenes. Mexicani vocAntMecap/iilinohiliiTimam illam plantam
qnx Hiipanis dicitur SarcaparilLi, cujus in Nova Hilpania plures reperiunturfpecies, quas hic
ordinerccenfebimus. Prima eft qux pairim nafcitur in Hiipania&prxcipueinagro Hifpa-
iend, incampis& valhbus, quam quidam Botanici rcfcruntad Smilacemafperam , quxa
Diolcoride dcfcribitur : hxcrepcritur haudlongeaMexicoinpago S. Fidei, juxta fontem
cujusaquxfuaviflimse&fakiberrimaspcraquxdudusin civitatem deducuntur--, itemque in
T£.o«^^/7^o & Provincia Hondura , undc potiflimum infcrtur Europx-, decujus figura nihil
attinet dicere , quia Diofcorides cxafte illam defcribit , neque illius facultatibus , quas obti-
nct caldcm cum ciEteris fpeciebus 3 licetDiofcoridcs nihildicatdeilliustemperamcnto , ne-
que virtute qua provocat fudores & tollit dolores jundlurarum atque aliarum partium , mul-
tafqueahasfmatinfirmitatesgravesacpeneincurabiles-, fed folum exphcct illius vim qua
refillit venenis & inter alexipharmaca numcratur. Efl: itaque hcEC planta fpecics Sarcaparillje-,
hcet Hilpani, qui nunquam adicrunt Americam, non patiantur id fibi perfuaderi , neutiquam
tamen negabunt qui illam comparavcrint cum ca;teris fpeciebus novi orbis , quanquam A-
mericananonproducatfemen: verum haud infolens homines faftidirenota & pcregrinaat-
que longius petita admirari & magnifacere. Eftfrigida & ficca , licet non omnino careac
partibus calidis & lubtihbus , quibus movet fudores & corroborat calorem ventriculi (& li-
cctaIiihocnegent)mundat rcnes & ureteres: Sanat morbos chronicos. Varia; & multa:
funt opinioncs de exhibendi modo , quas omnes hic referre nimis longum forct •, folum mo-
nebo quomodo fimplex decodum fiat ad ordinarium potum , credo enim vix ullam domum
fine iho reperiri : Sume unciam unam Sarcaparilte recentilhms , fiquidem facile poteft ha^
beri,& divide illam & confcinde minute & cum quatuor azumbris (id eft,o£lo fextariis) aquae
tantilper cbulli donec quarta pars confumatur-, reliquura bibitur ordinario. De liquorej
quem folent prseparare non pauciores funt opiniones , verum eflem author ns qui in Ameri-
ca Sarcaparillam funt ufurpaturi , ut utantur fucco e recentibus radicibus expreflb, (fiquidem
ubique funt obvix) quatuor unciarum quantitate fingulis vicibus •, obfervavi enim mirabiles
cftectus, tam in lue venerea,quam in ahis morbis,& credo nullum magis falubre medicamen-
tum pofle repcriri. Ex Cluf edit. capxxii. DoftorMonardesinpriore partc fui operis de-
fcribit fyrupum e Sarcaparilla compofitum cum ahis fimplicibus , quem longe utiliflimum.
efl^e fepe deprehendi , fit autem ad hunc modum : Sarcaparillje unciae dux minutim concifx :
Guaiacitritiquatuorunc. Zizipha fex & triginta , pruna paflaxxiv. utraque ofliculis rcpur-
gata: florum Boraginis femuncia , violarumtantundem: pugnus hordei mundati & fradi:
in fex aquae fextariis lento ignc coquuntuc ad quatuor fextariorum confumtionem , expri-
muntur valide & colantur: & dccem hujus decodi uncus, admifcctur unafympi violati.
Calidus mane & velperi forbcndus datur , codem fervato ordine , qui folet in ejufcemodi po-
tionibus obfervari , fudorem fi quis fubordiatur detergendo. Conceditur ab initio efus pulli
gallinacei exigui , & fcrvatur ideni ordo qui in ufu Guajacan , & bibunt aquam aut decodum
fimplex quod modo defcripfimus. Earationecuratur omnegenusmorbi gallici , atqucalije
ctiaminfirmitates, qux ufuGuajaciaut Chinas curarifolent. Fit&ahus fyrupus , hoc mo-
do : SarcaparilljE odo uncia: concifje & confradse in odo aqu.'E fcxtariis ad fex conftmitio-
nem coquuntur •, in binis qui fupererunt fextariis , faccharilibrxiv. injiciuntur, fitque fyru-
pus ut moiis cft. Hujus uncise tres mane & totidem vefpcri fumuntur •, prandium cfto e cibis
boni fucci, c(xna fobria, potus ex aqua SarcapariUse fimplici. Eo utantur donec abfumtus fit,
quotemporeadfuancgotiaperagendaegredinonvetabitur. Curat hic fyrupus plerofquc e
morbis fupra didis fine moleftia.

IdemXimenesj delpecie Sarcaparilla: c\mmwocint ,^auhmecatl.\nco\'S.TaHgmtla7ivo--
cant hanc herbam Cocoz,capatli five Cocoz,ticpalancapatli , Mechoacani Yz,huatz,oz qux eft fpe-
cies Sarcaparillx peregrina, habens radices furculolas, e quibus faliunt caules volubiles,
cum horridis fpinis & multis capreolis , foliaejusfunt fmiiha ocymo acuminata &. curtata
cum ccrtis Ixvitatibus & nervulis qui difcurrunt per longitudinem •, nullum fcrt fcmcn •, pol-
letcifdcm facultatibus quibus cxterse. Reperituradradices Vulcanihaudlongeipago At-
latlaluca oranino fimilis planta , verum radiccs funt tenues & fibrie graciles. Sunt qui oranes
has plantas referendas putent ad Ipecics Chime , verum quia radiccs plurimum dilferunt , ma-
gis credendum eft fui generis efle plantas , hcet figura foliorum , caulium volubilitate & ca-

B z prco'

j2 GeorgI MarcgravI

preolis conveniant. Suntfiigidje & ficcae omnes, &licet non omnes adftringant , funtta-
menutiles contra dolorcs junaurarum & alios quofvisnatos eluevenerca: & ad fudores
ciendos : inveterata ulcera fananda , & morbos pertinaces & chronicos -, advcrfus vitia qnx
nervis accidunt •, plurefque infirmitates, ut vulgo jam notiffimum eft. Idem Ximenes : Qiiau-
timecapatliillafpecies, cujus radices in Hifpaniam transferuntur , fcrtfoiia grandia figura
cordis, caulesvolubiles&fpinofos, radicem furculofam, fruftum producit nullum : ob-
tinet multos capreolos , qui illi ex omnibus partibus enafcuntur. Nafcitur in campis Toto-
pec & Miztitlan , verum optima creditur quse provcnit in Hondura , & potiflimum infertur
Europx.

C A P. VIII.

Camam. Immbqy. Althece jpecies. Caram. Semperyivum marimm

hacciferum. Icipo. I^erexxil.

CAmarv plantadiaaBrafilienfibusj Solani veficariieft fpecies. Ex radice parva, al-
ba , multis filamentis circumdata , enafcitur caulis fatis craffus , quadrangularis , no-
dofus, viridis , pilis albis vefti-
tus , qui in multos fe cxpandit ra-
mos itidem nodofos , qui & ra-
mulos profundunt, ut plurimum
binos fibi appofitos : ad nodos
folia nafcuntur duo vel tria , di-
lute viridia , ad ta£tum mollia,
longis pediculis innitentia •, figu-
ra cordis , craflb modo in ambi-
tu dentata , fimilia foliis noftra-
tis folani veficarii. Ad exortum
foliorum in proprio pediculo, ex
thecula rotunda prodeunt flofcu-
li parvi pallide flavi , unica qui-
dem parte conftantes,fed in quin-
quc angulos expanfi ■, intra flo-
rem funt quinque macula; ob-
fcure purpurcae quafi ungues , &
quinque ftaminula itidem pur-
purea. Qi.iidam flores tantu qua-
tuor angulos habent , & totidem
maculas. Flofculi fe claudcntes
ftellam quadrangulare vel quin-
quangularem exade referunt .
Poft quos fequitur frudus pallide
flavefcens , cerafi magnitudine,
foIUculo inclufus modo noftra-
tis Halicacabi frtidus •, nimirum
pcntagono , turbinato , cujus an-
guli lineis purpureis intexti. Pe-
diculus fruftus haud ita longus
&itidempurpureus. Fruftusco-
meditur & eft fapore fere ut noftras Halicacabus. Hcrbacoaafervitlavandis cruribus.

I N I M B o Y Brafilienfibus •, fpina illa quae fert lobos illos echinoides Car. Clufio memora-
tos: in cynoflaathi magnitudinem cxcrefcif, caudex&ramulipleni fpinulis hepatici colo-
ris, lignumautemintusmedullofuminftarfambuci. Habetin quolibct ramo multosramu-
los dircfte oppofitos -, in ramulis porro folia itidem oppofita a quatuordccim ad viginti in u-
no ramulo, qui intcr quodlibet par foliorum duobus munitur aculcis. Sunt autcm folia
lcctc viridia , fplendentia, fere cylindracea, & unum circitcr digitum longa. Flores fertin
fpicamcongcftoslutcolos. Hosfequunturlobifpinofi, hirfuti , coloris , cummaturucrunt,
hcpatici , in quibus fingulis contincntur duo globuli durifllmi , cincrci coloris , glabri &
fplcndentes , qui quaflato lobo ftrcpitum edunt : nuclcus intcriorcx albo flavus , amari iapo-
ris , inftar Lupinorum. Lobus autcm pcr maturitatcm diflllit & efflindit globulos.

Althe^

H I S T O R. P L A N T A R V M L I B. I. 13

AlTH E iE fpecics. Caulis reaus , tcrcs , uno latere ruffefccns , ad duorum aut trium pc„
dum afllirgit altitudincni , ramis multis hinc indc cxplicatis •, folia fingulatim pofica in pedi.
culotrcsautquatuordigitoslongo, in tres vel quinque lacinias fcfta , craffe in ambitu fcr-

rata , nervis & venis ruftefccntibus , fupcrne
faturate viridia , inferne incana , hirfuta &
ad tadum moUia. Ad caulem propc cxor-
tum foliorum & in fummitate caulis & cx-
trcmitatibus ramorum provenit flos cgrcgic
incarnatus , conftans quinque foliis , ftami-
ncqucinmedio incurvato. Florcm fequitur
femen,nimirum tot triangularcsjiifpido^, ad-
ha:rentcs capfulx gryfei coloris , juxta fc in
orbem pofitce , quot folia flos habuit : in qui-
bus femcn triangularc , fubrotundum , & fi-
gura lunK gibbx , coloris gryfei , magnitu-
dinefarris.

C A R A R V Hcrba dida Brafilienfibus.Lu-
ritnnis Bredos , eflfpeciesBliti. Ex radice al-
ba , fatis crafla , multi prodcunt caules , ab
unoadquatuorpcdesalti, cum foliisfimili-
bus Blito , qux interdum quafi farina vidcn-
tur afpcrfa. In fummitate fert fiofculos , viri-
dcs fpicatim congeflos ut in Biito. dchinc fc-
men provcnit minimum, inflar feminis pa-
paveris minoris , rotundum , paulum com-
prefTum , nigcrrimum , fplendens , pelUcu-.
Ix gryfeo fufcs inclufum.

Hcrba olcris loco coquitur ut Bcta aut A-
triplex , eftquc boni faporis & cito mollef-.
" cit cum coquitur.

Annotatio. Fr. Ximenes fcribit in Nova
Hifpania repcriri multas fpecies Atriplicis,
tam filvcftres quam hortenfcs , quas Mcxi-
cani gcneratim vocant Hmtiqutlitl & Hifpa-
ni corrupto nomine Quilites •; & fludiofe ad-
modum colunt in fuis liortis , jprxCemm qium voczntTlapalhmhqmiitl, qux radiccm Iiabct

groffam , brevem , fibrofam •, caulcs roffos,
folia oblonga & per interna fcrrata , ejufdem
coloris , qux cofta manducantur & fimt grati
faporis, addito olco&aceto.

An fempcrvivum marimm bacciferum ? In
fefquipedalem aut ma)crem altitudinem afTur-
gunt multi caules , digitum craffi , lignofi, fra-
gilcs, teretcs, foliiscircumcindi, co modo
quo Braflica folet aut potius Portulaca: quas
funt egregie viridia , craffa, fucculenta, fig^-
ra foliis Portulacx firailia , verum longe ma-
jora & magnam Acetofam aequantia, Inter fo-
ha in fingularibus pcdiculis prodeunt fiofculi,
quinque foliis conflantes , uno latcre in am-
bitu fcrratis , albi coloris , figura caryophyl-
lorum. Florcs fequuntur bacca; , magnitudi-
ne oliv2s , nigrx , fplendentes , fucculents,
carnem habcntes inflar nigrorum ccraforum,
multam •, & nucleum in racdio inflar pruni,
nullius apud incolas ufus.

Radix longa , reda , uno latere multa fila-
menta coacervata habens , hgnofa , albicans,
fed intus fubflava.

B ^

Ici-

14 GeorgI MarcgravI

Iciro Brafilienribus , cujus multK funt fpecies : circumvolvit fc arboribus. Lignumcjus
lentum, vimineum , corti-
ce cinereo : foUa dilute vi-
rentia , hinc indc in ramulis
pofita, cofpicuisvenistranf^
verfim prxdita , quatuor cir-
citerdigitos longa, acumi-
nata. In ramulorum extre-
mitatibus multi prodcunt
flofculi , conftantcs quinque
foliolis albis , deorfum in-
curvatis-,in medio autem ha-
bent multa ftaminula colo-
rislutei, odoris funt fuavis.
Poft flores fequitur fruftus.
quem tamcn ah Authore nofiro
defcripum non inveni.

Annotatio. Dubito an hsec
planta fit eadem cum Afurtt.
quA quamrr.Ximen.ita de-
fcribit. Radices agit longas
& per intervalla tuberofas;
e quibus faliunt multi cau-
les, qui fubeunt arbores &
eifdem fe applicant : fert fo-
iia inftar aurantiie mali , flo-
res albos & minutos , fru-
£tum nuilum. Decoftumra-
dicum hauftum mitigat do-
lores e lue venerea natos •, &
eft utile Contra impeditam
movendi facultatem.

Perexxil Lufitanis •, Cri-
thmum marinum non Ipino-
fum pofles vocare : lemipe-
dales aut paulo longiorcs caules adipifcitur , teretes ,-nodofos , rufefcentes , partim humo in-
cumbentes, partimnonnihilfeerigentes. Ad fingulos
nodos duo aut quatuor folia habet , hilTopi aemula , fed
craftioraacnonnihilcarinata, oppofita. Superius au-
tem capitulum oblongum five ovale eft, albumutin
Trifolio fere , pro flore , habens in fe aliquot ftami-
nula parvula crocei coloris.

Planta eft fucculenta. Folia & brcves ramuli decer-
pti ac parum codi fupcrfufo aceto tanquam muria ,
condiri & fervari pofllmt , & quando libet , cum carni-
■ bus aut pifcibus edi.Bene fapiunt ac niagni seftimantur a
Lufitanis : excitant cnim appetitum , movent urinam
& aperiunt vifcerum oppilationes.

P L A N T A {cui AuBor nomen non adfcripjit) trium
pedum altitudinem acquirit , multos caules ex una ra-
dice protrudens : qui crafli , intus medullofi , uno la-
tcre fufci , altero Virides , alternatim proveniunt ra-
muli&folia, f:x, feptem & ofto digitos longa, Ixte
viridia , acuminata , fplendentia , paulum rugata , in
ambituminimisdentibusfcrrata. Plorcs enafcuntur in
pcdiculis duos digitos longis , figura cornu vcnatoris,
plus duorum digitorum longitudinc , eximii rubri co-
loris , intus cavi : ex concavitntc autcm prominct fta-
mcn cx albo incarnatum, habcns apicem magnum, fuf
cum, pilisalbis. Poft florcs fcquunturpomarotunda,'

ftriata

HisTOR. Plantarvm Lib. I. 15

ftriata Lit poma Amoris j intiisdiltindautcapitapapaveriSj femenquoque minimum & fuf-
cum continentia.

C A p. I X.

Amhujaemho. Caacicajeu ^heps major. Marmhmm, Imiommata,

fetica. Ifecacoantia,

A

Mbvyaembo Brafilienfibus •, Herba fcandens, qux aliis plantis & fruticibus fe cir-
cumvolvit, caule fuoiarmentofoinftarClematidis. Hinc inde ad caulem enafcuntur

folia unum atque al-
tertim , in quoru me-
dio pedieulus longus
contincns folium fb-
litarie pofitum , func
aute folia figuracor-
dis , lata , nervo craf
fb in medio & venis
obliquis decorata, di-
lute feu fere pallide
- viridia (quafi paulum
albcdinis viriditati ef-
fet admixtum . ) H inc
inde quoque fert flo-
rem egrcgics & pcne
mirabilis ftrudurcE ;
habet cnim figuram
ventriculi humani, &
eft magnus , quippe
logus abfque procefl
fu i& caulc fcx digitos
ferc, pediculus floris
curvatus cft,fpitham5
longus,viridis& ftrio-
fus, rcpra;fentans dex-
trum feu interius ori-
ficium ventriculi hu-
mani, pylorum didtij
ab alia extremitate
proceflu habet qua-
tuor digitos Jongum,
figura coUi cygni cle-

vati , fed in extremitate retrorfum inclinatum, reprjefcntans orificium finiftrum ventriculi feu
fuperiuscardiadiaum. Secundumlongitudinem autem proceflhs ille fupcrius apertus feu
fiffus cft. Ventriculo huic adneftitur fcu defuper incumbit tenuis membrana obrotunda , du-
plae latitudinis quara hnperialis , innumeris venulis rubris varie intertcxta haud malc rcfcrens
hepar humanum ventriculo incumbens. Totus flos coloris ex albo flavefccntis, venisru-
bro-purpurcis , majoribus fecundum longitudinem , minoribus fecundum latitudincm, in-
tertextus, & intervenas quafirubro purpureo punftulatus : nuUius tameneftodorismani-
fefti.

C A A c I c A {alia tamen ab i/la quam AtiBor ante defcripjit) Brafilicnfibus, Peplis major flof^
culis albis. Ex radice alba , lignofa, ladefcentc, paulo majori fcmipedc , multi prodcunt cau-
les , teretes , nodofi , virides , uno latere rufcfccntes multis ramis donati , qui partim humi
jacent , partim ftant ercfti : ad nodos cauliurn , & in ramulis bina folia oppofita rcperiuntur,
in ambitu fubtiliter ferrata 3 ramulorumpaulominoraiisquxad caules. In extrcmitate cau-
lium & ramorum multi nafcuntur flofcuh fubtiliflumi , albi , quatuor foliolis conftantcs: quos
cxcipit triangularis capfula , in qua femen [quod Author non dcfcribit.) Tota plnnta copiofc la-
ftefcit, quodlac commendatur a Lufitanis ad oculorum rubedincm & dolorcm nufcren-
dum. Vide Caroltun Clufium Rar. Hiftoriar. hbro. vi. capitc xi. & Dodon. iibro xii,
capitcxviii.

Mar-

l6 G E O R G I M A R C G|S. A V I

MarRVBIVM', (quomodo hticplmtA h Brafdienfibm appelktur ab AuUore mtatum non in-
vem.) Planta hxc in duorLim aut trium pedum altitudineni af-
furgit , caule ftriato , nodofo , lcniter hirfuto : ad fingulos
nodos ramuli tres aut quatuor proveniunt ■, ut & folia •; quo-
rum antiquiora fimilia funt Marrubii pannionici Car. Clu-
fii foliis , in ramulis autem junioribus Marrubii vulgaris.

Fert flofculos verticillatim pofitos , coeruleos , tribus folio-
lis conftantes. ^iodmm femen fuhfequatur ah AuSlore frodi-
tum non inveni. Tota planta fuavifllmum odorem Marrubii
fpirat , & ad taftum eft glutinofa.

Plantahisc {cui Author nomen non adfcripft) caule quadra-

to , pilofo , partim ferpit « partim afllirgit , bina folia fibi op-
pofita habens , longo pediculo innitentia , urtica; aemula , den-
tata, fedobtufiorainextremoambitu. Ad fingula paria pe-
diculorum foliorum , aUuspedicuIusIongus exit, capitulum
habens onuftum flofculis oblongis galeatis , faturate purpu-
reo-brunnis : faturatioribus quippe violis martiis , odoris fere ut Camaratinga.

I E T I c A Brafilienfibus •, Congenfibus ,^iquoaquianputu , Lufitanis Batata. Caule far-
mentofo , knto , viridi , tcnui , fuper terram ferpit , femper nova filamenta ingerens terrse , ex

quibus novx radices generantur. Vnius aut duoriim dlgitorum intcrvallo diftant pcdiculiiii
caulc ab inviccm , quorum quilibct duos , trcs , quatuorve digitos longus , in exortu incurva-
tus , folium fuftincns figura cordis , ut vulgo pingitur , vcl ctiam ad latcra auriculas habcns ut
Icticucu. Foliafuntdilutcviridia fuperius & infcrne quafi cancfccntia. Nec florcm fert ncc
frudum, fedtranfplantaturfcindcndo intaIcoIasradiccm& imponcndo tcrrx , itacnimco-
piofifllme augetur. Radices multas agitunuscaulis, varise figurx^, quxdamenim quatuor,
quinquc, fcx digitos longcc , inftar rapi craflx , quxdam rotundx , alix altcrius figurx : colorc

liint

HlsTOR. PlANTARVmLib. I. ly

funt exterius albo flavefcente , interius albifllmo : prsbent dc fe fuccum laaeum. Coquun-
tur aut fub cineribus aflantur , funtque optimi faporis & pra^ferendaenoftrisrapis. Batatare-
cens contufa & affufa paucula aqua atque macerata , feipfam fermentando , fit potus , quo
Brafilienfes utuntur. Quxdam funt rubri coloris per totam fubftantiam , ac coda: tingunt
manus csruieo : Cuticula eft obfcure rubra ; cultro concifa nigrefcit inftar atramenti fcri-
ptorii.

IpecAcoanha Brafilienfibus , ex radice fpithama; longitudine & ampliori , flexuofa,
nodofa feu geniculata , multis filamentis lateralibus prxdita , qua;que corticem habet fub-'

ruftum inftar Tormen-
tilliE , interius autem
alba eft, ac in medio
habens mcduUam , a
qua reliqua fubftantia
viridis radicis detrahi
poteft, medullaquc re-
moveri •, progeneratur
unus aut alter caulis
femipedalis aut paulo
longior , teres , ligno-
fus , lentus , coloris ci-
nerefcentis;partim ter-
rae incumbens , aliasq,
radices agens , partim
furredus. In uniufcu-
jufque hujus fumitate
fex , feptem aut odo,
ut plurimum , folia in-
fident , modo Herbx
Paris , fuperius fatura-
te viridia , inferius di-
lutiora , nervo uno fe-
cundum logitudinem
& multis vcnis tranf^
verfis prsdita inftar fo-
liorum Lupini , ad ta-
ftum ut folia Afari, fed
molliora. Emediofo-
liorum inproprio pe-

diculo enafcuntur decem , duodecimautquindecimflofculiin capitulumcongefti, parvuli, •
albi, quinquefoliolisconftantes&totidemftaminulis albis. Poft flores fequuntur totidem
baccx brunnae feu faturate laccx coloris , magnitudine cerafifylveftris : bacca continet intus
pulpam albam,fucculentam cti duobus granis feminis duris.flavefcentibus, Icnticularis figurx.
Radix efFoffa in umbra non Sole ficcari debet , recens ut & ficcata fliperamari faporis pun-
git linguam fua acrimonia , proinde calidam in fecundo gradu&ficcam judico. Facultatem
habet abftergendi , meatus expurgandi ac infarftus exfolvendi.

Amat planta humidas fylvas & in hortos tranflata nullum fumet incrementum , quia amat
fylveftria. Vfus radicis , dragma una aut altera contunduntur , ac in poculo vini aqua mixti
pernoftemmaceranturj mane leniter ebulliantur ac percolentur , bibitceger, pervomitum
& fecefTum purgat , & non folum in dyfenteria , fed etiam in affe£tibus ventriculi datur opti-
mofucceffu. Quo autem recentior efl radix eo fortior. In quibufdam plus fuperne quam in-
fcrne purgat.

C A P. X.

Zmzji)er. Mucum. hinomlmtce. Ihati.

^ £ I N Z I E E R {c[u<& planta non ■videtur Brafdu naturalis fed ex Indta huc traduEla) caulc
'^-' haud craflb afTurgit in pedalem aut etiam fcfquipedalem altitudinem •, folia habet xiphii
feu gladioli , minora tamen, qualis & caulis. Radix non eft fimilis Iridi neque crefcit talimo-
do; fed ad quindecim, fedecim, plures pauciorefve digitos continua: crefcunt , qux dein-

C defra-

is GeorgI MarcgravI

de fi-a£lura diftinguuntur , alioquin conftitucntes radicem planam latam. Rccens eft cxterius

coloris inftar lythargyri auri : intus vero flavcfcit^ viridis faporis eft fortioris quam ficcata quje

ex India affertur , quje cEtate corrupta •, noftra

hxcoptimaeft. Quando cum caule&folio

tranfplantatur , folia decidunt & poft trime-

ftre demum fpacium nova generantur-, ideo

fine caule fola radix plantanda , nam facile

crcfcit. Habui intcrdum integram radicem

parieti appenfam , quae ibi progcrminavit ad

duorum digitorum longitudincm. Februario

& Martio tcnx commifi & item egregie cau-

iem & folia protulit. Magna quantitate hic

faccharo conditur.

Annotatio. Vide Garziam ab Horto
lib. I. cap. xLi. Aromatum Hiftor. & quae
Car. Clufius & Vir dodiftlmus apud etuidem
de hac planta annotavit.

Fr. Ximenss. Quod Mexicani vocant Chil-
ti , Orientis Arabes , Turcs & Perfae dicunt
Ginz,ihu , ofiicinx Ginsjtber : du3£ autemillius
reperiuntur fpecies •, quarum una dicitur mas,
altera fcrmina Mas habet folia magis afpera
quam Gingibcr & craflriora,verum ejufdcm fi-
gurjE: radicem quoquemajorcm & craflio-
rem , fiporis acris & aliquantum amari : u-
furpatur adverfus afFedus ventriculi & inte-
ftinorum e caufa frigida ■, contufam & irriga-
tam oleo e Coco applicantparti dolenti , eft
fingulare remedium : prodeft itidcm adverfus
potiones vcnenatas , &cum oleo jam di£to
mixta imponitur vulncribus venenatis , caquc
fanat •, dicitur majoris efle eflicacicE quam foe-
mininum. Indigense Philippinarum confi-
ciunt ex illo vinum quoddam medicatum.

Fcemina eft vulgare Gingiber : herba cft duas tertias partes ulnas longa , habens radices ple-
nas nodis & tuberibus , atque decuflatas , e quibus enafcuntur caules fimiles cannis , cum fo-
his longis & anguftis , fimilesLilio, & infummitate eorum capitefla, haud difllmilia Stx-
chadi.Nafcitur pene in omnibus Americce provinciis ubi feritur & propagatur tam pcr femen,
quam per vivam radicem : namquodfpontenafciturvfleeft. Colitur autem in folo pingui&
bene ftercorato atque culto , fubumbraarborum: in terris calidis menfe Martio, dividun-
tur radices in partes pollicis magnitudine , quce diftantia quinque aut fex digitorum , in fcro-
bes altas fingulx difponuntur & terra opertse ftatim rigantur , & poftea bis fingulis feptimaniSj
ubi autem prodierunt diligenter mundandje funt & folum iarriendum , ne detrimentum ca-
piant: radices quotannis coUiguntur ubi folia aruerint , quodfere fit initio lanuarii: dcmi-
tur autem exterior cortex & conjicitur in muriam , & hora aut fefquihorio maceratam expo-
nunt Soh tantumdem temporis •, tum fub tedo fuper ftoreas coUocatur donec omnis humidi-
tas fuerit confumta , nifi forte opus fuerit iterum aut tertio exponere Soli.

Herba {cui AuBornullumnomcn adfcripjit') in duorum aut trium pedum altitudinem af
furgit , caule lignofo , tercti : radicc lenta , alba , filamentofa. Caulis autcm in ramos fe pan-
dit , qui alternatim oppofita habcnt folia alata , unum , duos aut paulo plus digitos longa-,
nimirumquxhbetalacontinetduodecimautplura paria foliorum viridium , fimUium foliis
Herba; Vivx. Ad quemhbet exortum alarum prodit flos brevi pcdicuio innixus, Iuteus,quin-
qucfoliisconftans, quorumduo reliquis minora , fine odorc. Poft florem fcquitur filiqua
comprcfla, duos aut tres digitos longa, fcmen continensut in Hcrba Viva.

H E R B a (cujm nomen AuBor nofier nonfrodit) in novcm aut dcccm digitovum altitudincm
afllirgit jinftararbufculjein multosramos expanfa. Folia fcrtaltcrnatim fibiinviccm oppo-
fita & Rorifmarini foliis fimilia , fcdinodora: flofculos fuperiosin ramulisalbos,pai"VuIos,
PoIygonatiE xmulos & codem modo difpofitos , radix tcnuis, albicans.

M V c V N A Brafilicnfibus : caulc farmentofo, fatis craflb, lento , altas afccndit arborcs &
implicatferamis: in quohbet pcdiculo duos, trcs autquatuor digitos longo, triaubique

folia

HiSTOR. Plantarvm Lib. I.

19

foliafibiinvlccmapponuntur, phafeoloruminore , oblonga nimirum tresaut quatuordi-

git. nervo & venis obliquis prxdita,
fuperius faturate viridia, infcrius albi-
cantia & fubtililfima lanugine ad ta-
dum fericum sequantia. In pediculo
tres quatuorve digit. longo , qui fupc-
rius in plures breviores dividitur , pro-
veniunt iiores quatuordecim aut fede-
cim juxta fe , calicibus infiftentcs in-
ftar filiqiiarum pifi: figura floris eft qua-
fi dnx filiqusE pifi apertae , una alteri in-
ferta eflent : nam quinque foliis conftat
flos quilibet , quorum quatuor duos
digit. fingula longa , quintum unum
digit. fine odore , coloris flavi ■, in me-
dio ftamen fiftulofum pallidum , fupc-
rius multipliciter divifuminfila, quo-
rum quodlibet apicem habet fufcum.
Flores fequuntur filiqua; , fpithamam
longx aut etiam longiores , tres digi-
tos circiter latcE , exterius rugofx , ut-
pote fetis pungentibus, ruffis , prsditx-,
qu3E non folum adhsrent & pungunt,
fed etiam puftulas ardentes excitant,
quae vix oftiduo fanantur & infigncm
excitantpruritum: filiqux maturae ex-
terius nigrefcunt & aperiunt fe atquc
difllliunt : interior earum fuperficies eft
inftar matris perlarum , alba , fplendi-.
da & quafi polita : in qualibet conti-
nentur ut plurimum tres phafeoli orbi-
"cularcs, comprefli, coloris luridi, cuni
femilunari macula nigra in uno latere.
raajores verticello. Ploretplerumque menfe lunio & luUo. Frudus cum filiquis convenit
cumanagyride Car. ClufiiRar. Plantar. Hiftor. pag. 93.

Annotatio. Fallitur Audor quod judicet ciunfruauA-
nagyridis convenirc , utexcomparatione liquidoapparet. Memi-
nit autem hujusfruftus Clufius Lib. 11. Exoticorum cap. xi. &
fcribitfelobosrecentesaccepifleePernambuco Macouna appel-
latione infignitos •, feque phafeolos tcnx commififle quorum unus
tantummodo germinaverit , & in binorum cubitorum altitudi-
nem excreverit : fed , inquit , quum ferius gcrmioaflet , ad frugem
pervenire non potuit & prxmatura hyems corrupit antequam ul-
lum Floris etiam rudimentum dare poflct.

Herba hxc {cuimmen Au^or non adfcrippi) humi ferpit caule
cavo , qui hinc inde folia obtinet in longis pediculis pofita , cordis
figura atque Smilacis semula. Plos albus , magnus , inftar orbis
menfarii minoris , uno tenui folio conftans , in quinque angulos.-
expanfo , fubftrata pallida ftella quinquangulari. Sinc odorecft,
nec ladefcit hjec planta.
Herba {c^ii/xm AiiBor nonnomimt^ longe ferpit caule fuo farmcntofo , cincreo, paulum
pilofo •, qui duorum circiter digitorum intervallo folium habet brevi pediculo infidens , qua-
tuor plus minufve digitos longum , figurce cylindraccx, nervo fccundum longitudinem &
venis aliquot obliquis confpicuum, paUideviridiscoloris. Propc quodUbet autem foliuni
cxoritur brevior pediculus , fuftinenstriafoUolafiguracordis, quibusinfidet flos campanu-
1$ figura , albus , & in medio fex ftamina alba habcns , apicibus umbra: coloris. Nigrita: An-
golenfes hic vefcuntur foliis & floribus.

I B A T i Brafilienfibus , planta caule farmentofo, cxterius cinerco , intcrius viridi, fpongio-
fb , longe humi ferpit , aut aUis plantisfe implicat. Folia femper fcrt bma in fuis pcdiculis fibi
oppofita , figura cordis quando vetuftiora, oblonga cum juniora , moUia fubhirfuta, exterius

C 2. paulum

20 GeorgIMarcgravI

paulum incana. in caule quoque multos ramulos furredos folitarios , cum fimilibus foliis ap-

pofitis. Fiofculos fert copiofosad cujuflibet folii pediculum, varionumero, fmepropriis

pcdiculis: quilibetautemconftat quinque folioiis& ftellam quinquangularem apte repra:-
fcntat : in medio liabet obtufum ftamen , haud elevatum , cum coronula quadam : totus eft
pallide lutcus, interius umbratus , inodorus. Hinc provenit frudus oblongus , ovalis , in ex-
tremitate acuminatus , magnitudine ovi gallinacci aut anatini , ex viridi fubflavus , quando
maturus , habcns corticem craflTiorem aurantiis , cxtcrius multis promincntiis inftar acu-
leorum prieditum : fundit de fe fuccum laftcum, glutinofum , ita ut glutinis loco fungi poflit;
maturior apcrit fc, ac interius fcmina oblonga, nigra , infigni ordine difpollta habct : quodli-
bctautcm granum feminis habct floccum quafi c pluma, coloris argcntci fplendidifllmi.
Hi flocci in cxtrcmitate fruftus interius ctiam junguntur, & fupcrior pars cavitatis fiu£tus
monftrat fcmina , infcrior floccos illos argentcos, jucundo fpcdaculo. Tota planta olct gra-
vitcr, dc copiofum lac habct albifllmum.

Cap.

HisTOR. Plantarvm Lib. I.

21

Cap. XI.

Sejammn. Innominata. Cumba. laee, Cumru ape»

CEsAMVM , CongcnCihnsGaKgi/a , Lufitanis Girgilim : caret nominc apud Brafilicnfcs , quia
' non cft huic provincix naturalis, fed ex Africa huc a Lufitanis tranflata. Ex radice tcnera,

rcda , multis filamcntis prxdita, exterius rufFa, intcrius alba , exfur-
git caulis re£tus, quadratus, viridis \ cum foliis oblongis , haudlatis,
teneris , colorc Atriplicis albae , quaequc quafi farina infcrius funt
aiperia, atquchinc inde pofita, plerumquc tamcn bina velut fibi
oppofita , vel etiam altcrnatim pofita. Flores fert albos , cito dcci-
dcntes , figura campanulse : quos fcquuntur filiquae crcdle ftantcs ad
caulcm (non in ramis) viridcs , quadrangulae , continentes femcn
copiofum, parvum, album, figura cordis: maturae autcm fiunt fufcs,
& fponte difliliunt, ita ut fcmen excidat.
■ A N N o T A T I o. Fr. loannes dc Santos Hiftor. j^Ethiopise Orien-
talis lib. I . cap. 4. In omnibus, inquit, his provinciis plurimum Ger-
gilim rcperitur, candidiflimum& optimuiTi, ex quo fit olcum, quod
vulgo ufurpatur & comeditur ut in Portugallia olivaceum. Con-
tunduntur femina in vafc lignco fado ad modum mortarii , grandi.
Cafrcs (ita vocantur Nigrit3E illius tradus) vocant C^«?^/, &Portu-
gaUi PiUon. Poftquam bene contufum fuerit, & coaftum in maflam,
exprimitur rite iifdcm lignis quibus contufum fuiti effluitque oleum
valde clarum : & amurca, qux reUquafit, comcditiu- a Nigritis, cum
miUo codto loco butyri. Vide & Proipcrum Alpinum dc Plantis
/Egypti. cap. 32.

H E R B A {qmm AuBor non nominat , fed cujm hmc dat iconem)
caulc tereti, inferius nodofo feu tuberofo , pilofoque, afliirgit in pe-
dalem altitudinem , & in aliquot fe pandit ramulos : folia cjus funt
alternatim pofita, oblonga, & craflb modo ferrata, palUde viridia &
parum pilola. In fummitate caulis & extremitaic ramulorum enaf-

citur flos flavus , ducati am-
plitudine, conftans quinque
foliis atque in medio habens
ftaminula lutea. Radix par-
vula & tota pianta fine odo-
re.

C V R V B A BrafiUenfibus ,
Cucurbitae cft fpccies : primo
protrudit duo folia cucume-
ris modo , fibi oppofita , digi-
tum longa , figura linguae , e
quorum medio poftea prodit
cauUs farmentofus , humi re-
pens aut fcandcns cucurbita-
rum modo , ac caprcolis fuis
fe anneacns. Folla hinc indc cucumerum modo appofita habet , fingula fuis pedicuUs longis
infiftentia, in lacinias divifa, inferius hirfuta, uti & caulis & pcdiculus , albicantia, fupcrius vi-
ridia & glabra : fucccfTu temporis cauUs glaber , ftriatus ac viridis longifllme fcrpit & intcrfti-
tio femipedis , ubique pediculum protrudit tres aut quatuor digitos longum, paulum incurva-
tum, cui folium infidet ad tadum glabrum', viride , fplendens , circinatum , feptem aut oftan-
gulum exterius , fcx aut feptcm digitos longum & toridcm latum aut paulo latius. Prope pe-
diculum cujuflibet foUi clavicula prodit longa, contorta , arde fe impUcans vicinis aiboribus
autpedamentisappofiris. Inter folia hinc inde in proprns pediculis nafcuntur florcs: rudi-
mentumautemfloris eft corpufculum conicum ex viridi fubflavum , in quinquefoliolacx
viridi flavefcentia dcorfimque incurvata defincns •, ex hoc corpufculo prodit flos magnus,
craflis foliis, exterius glabris, interius hirfutis,dilutc flavus &f exterius lincis feu ftriis vircfcenti-
bus fecundum longitudinem diftindus •, plufquam fefquidigitum altus , unico foUo conftans,
verum ultra mcdietatcm in quinquc lacinias fcfto , elliptica; fuperius figurx, in niedio corpus

(3 3 rotundura

%z GeOrgIMarcgravI

rotundum flavi coloris , magnitudine avellanx , quod fpeciem prxbet inteftinorum vituli,
eonftatque tribus partibus (eparabilibus. Fruftus longus eft circitcr quindecim digitos , un-
decim crafliis , cortice glabro ut Pepo ex rubro purpureus. Caro fcu pulpa ad flavedinem ac-
cedit, odorisdulci-acidi, inftarpyrorum agreftium, faporis ingrati, idco non comeditur,
femen continet copiofum , figura & magnitudine cucurbitje feminis , fed quod exterius in
fuperficie £ia fufco eft pundulatum in obfcure-flavo .

I A E E Brafilienfibus , Lufitanis Balancia , Bclgis VVatermeloen , Melo aquaticus : caulem
habet farmentofum , hirfutum , humi ferpentem , & multis capreolis fe affigcntcm j folia pro-
funde laciniata & incifa , longa , ftriata •, Anguris Matthioli fere fimilia •, quodUbet infidet
pediculo fefquidigitum fere longo & caule humo affixa ereda ftant folia. FIos parvus , flavus,
quinque foliis conftans , umbelico flavo : frudus rotundus feu globofus vel etiam ellypticus
cortice viridi , magnitudine capitis humani , aut paulo major vel minor •, carncm habet al-
bam & in medio rubram (nimirum ubi femina jacent) feu fanguineam fucculentiirimam, bo-
nifaporis: tantam autem copiam aquse dulcis , frigidx, utinter edendum tanquam e pocii-
lo hauriri poffit. Semina continet multa cucurbitarum magnitudine & figura , in quibufdam
coracini, in aliis rufii coloris , quseinter frigida majora ufurpantur. Menfibus Dccen:ibri &
lanuario maxima habentur copia, quamvis toto anno reperiantur. Amat etiam fterile &
arenofum folum , led fi arena fimo mixto teratur, feUciflime provenit& fruftus fert ingen-
tis molis.

Reperitur & hic Melo noftratibus fimilis , fed plerumque major : carne viridi, femine albo;
falubrioreshiexiftimanturquamapudnos, &: plerumque a Lufitanis , initio prandii vel cae-
nx commeduntur. Eft & altcr carnc viridi , priori per omnia firailis , excepto quod caro pla-
ne viridis & faporis prseftantioris.

CvRVRV Ate Brafilienfibus. Planta caule farmentofb ac lento , quifcfe arboribus ac
fruticibus implicat , habensmultosramulos & in quolibet quinque folia, bina & bina fibi
oppofita & quintum in extremitate : fuperius viride fplendentia , fex incifuras habentia ut Jcr-
rx majoris dentes , eftque inter hxc folia ramulus , utrimque alatus , five ambitur cordiali fo-
lio , ut in Inga arbore.

In extremitatibus ramulorum proveniunt longx (picae, onuftse flofculis ex albo & viridi lu-
tefcentibus •, poftquosfequunturcapfulae, triangulatx in fummitatc, prope exortum cylin-
draceae , & ubi maturiores ovaUs figura; , cxtcriusrubicunda:: quas fponte intres partcs de-
hifcunt •, cortex autem exterior rubicundus par craffitie cortici mali , interius eximie cft ru-
bcr , continetqvie quilibet fruCtus duas fabas Hifpanicis albis magnitudine pares , cftquc quce-
libet involuta materia: molli, albce, nuciconfiftentiafimili, ad taftum frigidx : cx illo al-
bo involucro faba fccundum longitudinem eminct , nigerrima macula fplcndcns , feu po-
tiusfcraicirculotalifccundum longitudinem notata , rcliqua pars fabcc fufci coloris. Con-
tinctdeniquefabaintcrius carncm fabaceam flavam. Aquis injcda necat pifccs. Vidc Ico-
nem in prxcedcntibus apud. D. Pifoncm, qui & plura obfcrvavit dc qualitatibus hujus plantx.

Caf.

HisTOR. Plantarvm Lib. I.

??

C A P. X I I.

Ayencjua. Agm^e. Acetoja. Iamacam„ laroha. ^elingela.

Camara lapo.

AV E N Q_v A five Avencd Lufitanis (quod nomen apud Brajilienfes obtineat ah Auciore no-
■Jlromnfroditur) Aviantiim Latinis , ipecicseft Adianthi. & quidem duplex major &:

minor , hic rcpcritur.

I. Avenca. major , in duo-
rumpedumaltitudinem af-
furgit ex radice intus flava,
extus nigricante , fub terra
ferpente & muita habcnte
filamenta. Caulis hu us te-
nuis , ftriatus , ex biunno
nigricantis & (plendetis co-
loris, & lanugine quadam
hepatici coloris veftitus .
Superius ramulos aliquot
habet inordinate pofiros,
qui, ut &cauhs, tblia ha-
bent alternatim pofita.qus-
dam tres , quxdam duos,
quiedamunum digitumlo-
ga , dilute viridia , in ambi-
tu dentata , atque fingularis
figura;.

Nec florem fert nec le-
men.

II, Avenca minor. In ean-
dem altitudinem aflurgunt
caules , cjufdem cum prio-

re figurse & coloris , fednon veftiti lanugine , ve-

rum pulvere albo veluti farina quadam afperfi.

Folia alata alternatim pofita habet , varia; longi-

tudinis a femidigito fcilicet ad tres digitos ; in ex-

tremitate cnim cauUum brevifllma funt. In quo-

libct folio alx ha: alternatim pofit3e,interiores lon-

giores , exteriores breviores , fupcrne faturate vi-

ridis coloris , inferius farina pulvere nigerrimo mixta aiperfo. Inferiores cauUcifli progermi-

nantes parum convoluti , & pulvere farinaceo planc albi funt.

Nec floremfert nec femen haec quoque.

Agvape Brafilienfibus , Co/^-fo;? Lufitanls : Nympheaflorealbo: folia noftrati habet fi-
milia, inferius multis venis impkxis prxdita : florem etiam talem , fedqui conftat duodecini
foliis oblongis, acutis, anguftis, albis, & quatuor foliis viridibus fubtus, fuavis odoris,
Nafcitur paflTuii in paludofis fluviis.

AcETOSA BrafiUenfis flore dilute purpureo. Caulisteres, viridis, fucculentus: folia
oblonga , Isevia , folida & flicculenta inftar portulaca;. In fummitate hujus cauUs emcrgit
alius caulis triangularis (pithamx fcre longitudine , in gujus extrcmitate , qux ramulos trian^
gulares habet , nafcuntur multi flores dilute purpurei, quinque foliis conftantes,, ejufdcm
coloris ut lliccus ceraforum rubrorum. Gratam aciditatem habet, «Sc in acetariis utiUter ufur-
patur.

Iamacarv Brafilienfibus , Lufitanis Cardon. Fruticibus aut arboribus adnafeitur fpino-
fahcEcpIantatenuesradiceshabensquibus feillis inferit. Folia ejus crafla, triangularia , va-
rio modo fibi invicem appofita ut in Ficu Indica : quodlibet folii latus digitum cft latuni fnb-
ftantix folidae inftar Aloes five Tunx. Folia viridia , fucculenta fiicco vifcido , haud manife-
fto tamen fapore ptjeterhcrbaceum. Inextremitatibus angularibus foliorum , fefqiiidigiti fe-
re intervallo , fpinulx acuts juxta fe pofita; funt quatuot cinerex. Ad eafdcm etiam extremi-
tatcs provenit fruftus , cujusrudimento fadlo odo digitorum longitudine provenit in e)us

fummi-

24

GeorgI MarcgravI

fummitatc flos exterius confl:ans quadraginta circitei: foliis,viridibus,anguftis,tres aut quatuor

digitos longis , interias autem circiter

viginti albifllmi , latioribus quam vi-

ridia illa , in medio copiofiflima ftami-

m flava , luteis apicibus , ipongiformi-

buS} &in mediohorum columna fla-

va rotunda , fuperius in multas partes

fcifla & diduda. FIos dulcis & naufca-

bundi odoris.Fert fruftum ovalem ma-

gnitudine Strobili & talis figurae , emi-

nentiis triangularibus conftantem. To-

tus frudus corticem obtinet cortici

aurantii mali lequalem , interne & ex-

terne coloreLaccas Florentise humeda-

tx , elegantiflimo (triangulatx autem e-

minentix feu acumina funt ex viridi fla-

va) fcu laccae & cinnabrii mixtorum:in-

tus continet carnem ex albo cineream,

fucculentam, fapidam, refertamfemi-

nibus nigris fplendidilfimis , magnitu-

dine & colore feminibus Aquflegix fi-

milibus •, quae una cum carnc come-

duntur.

Vide & alias fpecies in defcriptione
Arborum quibus innafcuntur.

Belingela Lufitanis ■, Melonge-
la Latinis •, Toi^gu Angolenfibus •, Ma-
cumba Congenfibus.Ex radice dupla vel
tripla , aliquot prodeunt caules , rotun-
di , varie flexi , lignofi , partim ferpen-
tes , partim erefti , minimum digitum
crafli vel circiter , cx viridi hinc inde
purpurafcentes : quibus hinc inde folia

adnafcuntur, pedemlonga, majoraaut minora, feptemaut oaodigit. lata , laciniata , ob-
fcure virentia , nervo «& venis purpurafcentibus, braf
ficx noftrx jemula, cujus etiam odorem habent.Flos
lafteus eft dilute purpureis venis intertextus , unico
folio conftans , quod inftar ftellje quinquangularis
expanditur folidi hoUandici amplitudine •, in medio
autem deceni ftaminalutea cylindracea unum albura
circumdant : florem fequitur fruftus , uti flos inter
quinque folia pofitus , magnitudine filveftris pomi
aut etiam pomi colochintidis , vel etiam major , ro-
tundus , lasvis , fplendcns , exterius albicans , mul-
tisftriis viridibus, vel etiam exterius viridis&pur-
purei partim coloris , quando maturus flavi : interius
carnem habet albam , multa femina inftar Sefami
continentem. Nafcunturautemduoveltresjuxta fe
invicem , in proprio quilibet pediculo. Co£tus fru-
dus comeditur cum oleo & pipere , habetque fapo-
remcitrii.

Confercum Dodonei Melongelavel malis infa-

nis. v__>5ic-'

Annotatio. Planta hxc nequaquani conve- ^;J^^\^

nit cum Melongcla vel malis infanis Dodonei,ncque

foliis , nequc floribus , ne quidcm fruaibus , ut facilc animadvcrtct qui ipfum Dodoncum

confuluerit lib. xv. cap. xxxi. ita ut Auftor nofter in co fucrit dcccptus. Mcminit & Mclongc-

Ix Mathiolus in Diofcorid. lib.4. cap. 7 1 . in quo agitur dc Mandragora : & fanc fi bcnc advcr-

tasmaiorcmcognationcmhabcthxcplanta, fi fruftum fpcftes, cum Mandragora, quam

cura malis illis infanis.

Iaroba

HiSTOR. PlantarvmLib, I. 2J

Iaroba Bfafilicnfibiis dida Cafaca amargofa. Lufitanis. Altiliimas arbores hsec planta

afcendit, caule lento, tereti , qui hinc inde in longis pedicuUs tria
folia appofita habetPhafeoli modo,funt autem plane fimiha fohis
Mucuna. Fruftus autem fimihs frudiii Cuete, fed ut plurimum
minor , eadem pulpa, iifdem fcminibus, ejufdem quoque ufus.

Camara Iapo Brafilicnfibus •, Mentha corimbifera Cor-
di , Balfamina officinarum. HerbaD.Marias , Mentha grxca Ma-
thioIi.Lufitanis Mentafiro. In pedalem aut bipedalem altitudinem
alTurgit, caule tereti rufcfcente, lenibus pilis hirfuto. Foha autem
hirfuta , inferius quafi incana , acuminata, lata , in ambitu ferrata,
figura foliorum urtica; minoris. Confiftunt folia ad exortus ra-
morum in fuis pcdicuhs bina oppofita cum parvuUs aUquot jun-
dlis. In cxtremitate autem ramulorum & prascipue in fuperiori-
bus ramulis caulis , multi prodeunt pediculi, qui umbcllatim flo-
res ferunt , Tanaccti modo , confl:antes multis ftaminulis meris,
laftefcentis & dilute c?erulei mixti coloris. Semen profert ni-
grum, oblongum, cxile, quod maturum pappis evolat. Floret to-r
to anno : odor planta; ut Menthaftri fed fortior •, lapor amaricans.
Calida eft & ficca. Radix tenella multis radiculis conftans.

Annotatio. Mathiolusiu Diofcorid. lib.a.cap.ss. Cas-
terum, inquit , cft & herba pafllm in hortis crefcens , folio Salvix
longiore, latioreque, Betonica:a:muIo, undiquaqueferrato , in viridialbicante&cauhbus
bicubitalibus & aUquando majoribus : in quorum cacuminc flores exeunt corymtacei, colore
mehno, Tanacetimodo. Plantain univerfum amaraeft, fubadftrin2;ens &2;raviterodorata.
Goririenfibus hxc vulgo vocatur M e N T H A grcEca : in Hctruria vero Salvia Fvomana, quod
potius foUis Salviam referat , quam Mentham , quin & hcrbam Divae Marice nominant , &c.
Porrononvidetureadempiantaquam Audor defcribit cum illa Mathioli , nam folia Brafi-
lienfis funt acuminata , cum ilUus fint obtufiora ; congeneres tamen opinor , & ejufdem qua-
litatis , ufufque in medicina,

C A p. X 1 1 L

Hydropiper. Caapeha. Caaetmay. Emhuayemho. 'Tajoja. Serpetita-^
ria major. Brya do Captao?i. Caawmoima.

HYDROPirER Lufitanis Erva pulgera. Caulem habet teretem , nodofum , viridem, &
ad nodos rufefcentem : folia fimilia foUis falignis , in fummitate ramulorum provcniunt
fpiccE florum tenues & longas , plenas flofculis albis. Fert femen triangulare, fplcndens, obfcu-
re brunnum feu fufcum, parvum. Radix eft inftar capillorum longorum, fufcorum.quibus fub
aqua fc fuftentat : nanTcaulcsobUquefubaquanatantes, adnodos copiofas habent fibras ca-
piUatas. Herba urit linguam inftar piperis.

Lufitani utuntur ad purganda vulnera ulcerofa loco Cauftici,

Confer DodonQumlib. xx. cap. 3 2.

C A A p E B A Brafilicnfibus , Lufitanis Erva de Nojfa Sennora , aut , Cipo de Cohras : Scanfi-
lisplanta, cauUbus teneris, rotundis, viridibus, admodumlentis. f oUum quodUbet feor-
fim pofitum in caule , in fuo pediculo rufefcenti , duos digitos longo & in exortu paululum
incurvato, orbicularevelcordislatioris, utipingitur, figura, confiftcntia folio perfoUatae
fimile , fuperius dilute virens , inferius albefccns : (in quibufdam plantis folia pene omnia
funt rotunda) pediculus autcm folU cuiufque non inferitur in fimbriam feu cxtrcmitatem fo-
Jii , fed plus dimidio digito ab ora verfus medium fohi , ut fit in Nafturtio Peruviano. Ad pe-

D diculos

26 GeohgIMarcgravI'.

diculos foliommetiam pediculus provenit fefquidigitum longus , flQfculum fuftinens paliidc

flavefccntem , odo foliis confl:antem

hoc modo ; quatuor fuperius adpofi-

ta funt parva , obrotunda , his fubftat

ampluni obrotundum , adhuc magis

inferius triaparva alternatim pofita.

Infummitate pediculi interquatuor

fuperiora foliola, granum provenit

magnitudine parvi pifi, figur^e ovalis,

interius viride , hinc rubrum. Radix

longa quafi contorta.

Planta hxc nullum habet odorem
prxter lierbaceum. Folia fingulare
funt rcmedium contra morfus vene-
natorum animaliimijUt ferpentu,&c.
tam in hominibus quam in beftiis , fi
morfui paulum contufa imponantur:
curantur enim morfus fine ullo alio
impofito medicamento. Radix con-
tra calculum excellentifliima & eft il-
la quam Lufitanus dabat D. vander Duflcn , optiino fucceflii

Caaetimay Brafilienfibus,
eft Herba qux in trium pedum al- '

titudinem excrefcit , caule viridi,
intus meduUofo , quem ab ipfo
exortu numerofa ambiunt fo^
lia , quatuor digitos longa , an-
gufta , per ambitum incifa , Ixvi
hirfutie prasdita (ut & cauhs) &
moUi lanugine paulimi incana.
Cauhs fuperius in quatuor , quin-
que, fex aut feptem ramos fe fpar-
git, & foliola parva obtinet , foliis
hyflbpi figura fimilia : in ramulis
autem multos fcrt flofculos , flo-
rum Senecionis fimiles , pallide
flavefcentes , qui in pappos defi-
nunt , vento diflipabiles. Folia hu-
jus plantx acrem & calidum fapo-
rcm habent, ac co£ta, conttifa, at-
que illita fanant fcabiem in qua-
Gunque corporis parte.

Embvayembo dida Brafi-
lienfibus , Lufitanis corrupto no-
mine Occoemho: Herba radicem
habet digitum craflam, interius
medullam lentiflimam continen-^
tem , varie contortam exterius
fufcam , interius albicantem. E
qua producit Caulem lignofuni-,
teretem , viridem , fefqui aut et-
iam duos digitos longum , foliis
hincindeonuftum, qua: infident
pcdiculis digitum longis , tenuia,
tencra , duos aut tres (ftgitos lon-
ga, Ixta viriditate (plcndcntia,ner-
vo&venis prxdita, quibus infe-
riore latcre adhxret pulvis fufcus,
qucmadmodum in Lingua ccrvi-
na. Floris aut [eminis mn meminit Au^or. Sapor radicis cft acris.

Taioia

HlSTOR. PlANTAIIVMLib. I, 2-^

Taioia Bi-afilienribusdida. Herba fcandens & longiaime ferpens atque aliis hcrbis &

fruticibus fe implicans. Cauiem habet
flriatum , kntum , viridem , & ad eum
certis quibufdam intervallis folia folita-
riepofita: quodlibet pediculo fuo alato
prodiens , tres , quatuor aut quinquc di-
gitos longum , in tres lacinias difle£lum,
'tencrum , ad tadum tamen nonnihil hif-
pidum , & viride : qLislibet autem la-
cinia fuum nervum & venam habet. In
ambitu denique foliorum denticuli mi-
nimi prominent inftar cufpidum acicu-
larum. Florem aut femen non Aefcriffit AuEior.

Serpentaria Maior feu dracunculus major polyphyllos , Lufitanis Erva de S'"
Afaria. Caulibus afTurgit ad duorum pedum altitudincm , rotundis , digitum craffis , ex vi-
ridi , flavo & albo variegatis inftar Serpentis j quilibet fohum gerit , circumfercntia folii Peo-
nix , in quatuor aut quinque lacinias difledum , continctque qua:libet lacinia nervum craf
fum & varie in ambitum exfedum eft,plufquam Hieracii aut Chondrilke folia: funt autem gla-
bra & viridia. Inter caules fohorum etiam exfurgit caulis ut reUqui , e cujus fummitate pro-
dit vagina , pedem aut amplius longa , plus quinque digitos crafla , in extremo acuminata,
qux fe aperiens pediculum fatis craffum monftrat , ad quem fpicas in modum , ut in milio In-
dico , compofita funt grana , milii magnitudine , ftriata , rotunda , fucculenta , quinque aut
lex particulis compofita , primo viridia , hinc flava & punctulis rubris fubtilibus variegata,
ubi maturuerunt , rubra. In his granis continetur femen figurae ovalis , nuclei interioris cera-
fi magnitudine.

Radixhuiusplantxrotundaeft, pomum majusxquans aut etiam fuperans, cuticula c^
albo fubrufefcente prxdita ■, fuperius ubi caules erumpunt , multa habens filamenta. Acris fa,^
poris eft inftar Ari.

Commifialiquotharumradicumterrcemenfe Augufto anni cb bc xxxix. &progermi-^
narunt demum anno cb b c XL. Pebruario raenfe. Itahic cegre ahquid provenit plantatum
feu fatum menfium leftivorum initio , ob ficcitatem & ^eftum. Addo etiam in maritimis lo^
cisubifolumarenofum. Inhortis autem mcditerraneorum locorum longius a mari diflTito^
rum, quirigariaquadulcipoffunt, circum circa dudis rivulis , utifierifbletxque aeftivisat'»
que hybernis menfibus , fata & plantata probe fumunt incrementum.

Erva do Capitaon Lufitanis : Radix reda, teres, geniculata , alba fub terra ferpit,
& ad genicula,unius aut duorum digitorum intervallo diftantia,multa agit filamenta tcnuia,&

ibidem caulem duos aut tres etiam 0^0 aut decem digitos altum protrudit, exilem , teretem,
fiftulofum , ex albo purpureum inferius medio , in filum lentum habentem : quiUbet autem
caulis fert fliperius unicum folium rotundum laete viride,ut Nympheje,fed non ita folidum, in
ambitu crenatum, more foUi Vmbelici Veneris : caulis in centro foHi aut circiter inferitur, &
ex centro infertionis tenues vense ad circumferentiam difperguntur. Radix contrita odoreni
& faporem habet radicis Petro Selini. Lufitani utuntur ad maculas corporis delcndas , Os Fi'
gados vocant.

D s

Caa-

2,8 GeorgIMarcgravI

Caapomonga Brafilicnfibus dida, Lufitanis Erva do vma. Radicem habct femipedem
penc longam , kntam, tenuem, reftam, aliis radiculis interdum prjeditam, exterius croceam,

(cum primum eruitur, fcd poftea dilute umbrae coloris evadit) interius candidi{rmiam,fubdul-
cis faporis : e qua prodeunt caules tres vel quatuor , ofto aut novem digitos longi , rotundi,
nodofi, virides, ex parte ruffi •, partim humi ferpentes , partim furredi. Ad nodos autcm pro-
deunt ramuli, in quibus itidem ad genicula duo, tria vel quatuor foiia fibi apponuntur, aut op-
ponuntur, digitum longa, mollia , fuperius faturate viridia , inferius incana : quodlibet infidet
fuopediculo femidigitum longo, nervis confpicuis prxditum. Infummitate caulium rami
funt contincntes flofculos parvos umbellatim pofitos , dilute rubro purpureos. propter exili -
tatem eorum conformatio confpici non poteft, fed adhibito Megafcopio, apparct hos fllofcu-
los cffe inftar florum campanulae fuperius dentatos , habentque in medio duo ftaminula rubro
purpurea , figurse ut campanula habcrc folet , paulum extra flofculum prominentia duobus
apicibus. Erumpunt e conico cylindracco corpufculo viridi, quod anteqnam fe aperiat hifpi-
dum eft & pinguc, ita ut facilc adhxrefcat veftimcntis, unde Lufitani vocant Caraficos. Flof
culi delineati ut pcr Mcgafcopium videntur.

Cap.

HisTOR. PlanTArvm Lib. L 29

C A p. XIV.

Cara > Lihame. Camaranhaya, Imominata, • Ommmho,

/^ A R A Brafilienfibus, Inhame de S.Thome, Congenfibus ^iquoaquicongo; planta eft caule
^quadrato , ad angulos pcnnato, viridi , hmc inde rufcfcenti , paululumque contorto j lon-.

V^

gifruiic ferpit fuper terram aut etiam fepcs afcendit , tamque late fe propagat iit integri hortuli
duodecim decempcdas in unoquoque latere habentis aream unica planta facile occupet.Cau-
lis enim & raniuli ejus hic illic terram contingentes protrudunt fibras atque alias agunt radi-
ccs •, quinimo fi terram attingere non pofTint , nihilo minus has radices producunt , fed quse
proptcrdefedumnutrimentiadjuftammagnitudinem nequeunt pervenire, ita luxuriat na-
tura in hujus plantas propagatione. Incaule, feptem, odo, aut novem digitorum interfti-
tio , duo pediculi enafcuntur appofiti , quinque autfex digitos longi , itidem quadrati & pen-
nati , quibus infident foha , Sagittahs noftratis aut vomericis pofteriori parte circinati figura,
novem aut decem digitos longa , circiter lex lata, ubi latiffima : Ixta viriditate fplendentia,
fatis fohda , feptem aut novem nervis ex pedicuh inlcrtione prodeuntibus & per longitudinem
excurrentibus , infcrius prominentibus , fuperius profiuide jacentibus : in extremitate funt
acuminata, acuminemoUi digitum longo utinvomerepromincnte. Copiofum hquorem
aqueumfunditcaulisincifusinftarlachrymarumvitis. Radix crafla eftplusuno pede, odo,
novem & duodecim digitos longa & plus quoque , cuticula cx cinereo fufca veftita , fub qua
flavefcit , intus carnem albam , fucculentam & quafi laclefccntem habens.

Nata mihi radix inHorto ann. i e^o.quse magnitudinem habebat Aquarix AUemannorum.
^(jmW»2vocantLufitani. Co£tacumbutyro, veloleo & pipere condita bene fapif, ficca
tamen eft & farinam refert , unde & pro panc a Guincenfibus ufurpatur. Habui tales tadices
ad parietem pendcntcs & progerminantes in mufaeo meo,quas xxi.Novembris anni 1 640. ter-
riecommifi & fehciter augmentum coeperunt. Ecccilla planta qus progerminare e radice
ca^perat menfe lanuario anni 1 640. terrce a mc commifla , qusque tam latc fe propagarat
menfe lunio di£ti anni , in extremitate caulis fenioris , multas quafi fpicas producebat , in
quibus multa triangulata & turbinata corpufcula adhxrebant fuperius , rudimcnta habentes
parvi floris lutei j interius autem inftar burfa; paftoris cava compreflum fcmcn indicabant:

D ^ fcd

30 GeorgI MarcgravI

fed quamvis ulti'a duos mcnfcs ita ftarcnt numquam tamen flos fc aperuit, nec in capfulis aliud
faftum, fed perierunt denique omnia propter seftatis calorem.

C AMARANBAYA

Brafilienfibus . Lyfi-
macliiaz fpecies fruti-
cefcens. In quatuor
pedum altitudincm af-
furgit, & dividitur in
multos ramos, ruflfos,
pilofos. Folia folitarie
pofita in brcvibus pe-
dicuIis,oblonga,hirfu-
ta-, ad quorum quod-
libet flofculus prove-
nit,calice fere duos di-
gitos iongo , cui infi-
dent quatuor foliola
viridia , & cuiq-,ex his
fuperfidet foliolu fla-
vum , conftatque qui-
libet flos quatuor fo-
liolis flavis. Ex caiiCc
floris fit filiqua , ut in
Filio ante patre Lobe-
lii, qux femen cotinet
minutulu, rotundum,
fplendens , coloris ex
pallido fubflavefcetis.
Fert florem Sc femen
ab Aug. in Novemb.

Reperitur hic & alia ejus fpeciespriorifere fimilis ', qus in fefqiiipedem adolefcit, caule m-
gulofo , ftriato , nodofo , vi-
ridi: ad quem folia pofita vel
folitarie, vel majus cum uno
aut altero minore: majora
tres circiter digitos longa ,
angufta , falicis modo , mol-
lia, dilute viridia: ad exor-
tumfoliorum calix eftdigi-
tum longus, cui quatuor fo-
liola viridia, quibus quatuor
flava fuperftant , obrotunda,
facile decidua: in calicc poft
florum cafum nafcitur fe-
men.

P L A N T A , {c[mm non no^
vninat Auclor , Jed hanc ejus «
dat Iconem) Caule haud len-
to ferpit , & aUis plantis fe
implicat : folia fert in pedi-
culis , duos , tres aut qua-
tuor digitos longis , cordis,
ut pingitur , figura , moUia,
dilute viridia : In pcdiculis
autcmduosaut tres digitos
longis , & fuperius in qua-
tuor aut quinque divifis naf
cuntur totidcm florcs , Smi-
lacis florum xmuli , albi & ad mcdietem extremam , diluta purpura mixti , in medio floris
exftat ftamen album purpurafccns : in ambitu vero intcriori flos cgrcgiam ftellam quinquan-

gularem

HlSTOR. PlAiJTARVM LlB. I. . H

gularem repraefcntat , quafiinillum imprefla eflet, albicolorisutiflos. Poft flores enafcitur
triquetrum corpus , fufcum , fubrotundum , intres capfulas divifum , in quarum qualibet gra-
numfeminis cftfufcum,magnitudine & figura medii pifi inxqualitcr diflefti. Flos inodorus

ut & planta, fine fapore manifefto.

Q^iNGOMEO Lufitanis, Congenfi-
bus Sc Angolenfibus Quillobo: in duo-
rum aut trium pedum altitudinem afllir-
git , caule craflb , rotundo , hinc inde no-
dofo & ruffo : pediculos protrudit variis
locis alternatim pofitos , fex aut feptem
digitos longos , partim ruffbs, partimvi-
rides •, quoruni quilibet fuftinet folium
laciniatum , in quinque lacinias feifium ,
ac toto ambitu ferratum, magnitudine
fere fimile folio ficus , fuperius obfcure ,
inferius dilute virens , ac ibidem nervura
rufflim & venas virides habcns. In fupe-
riore caule , in pedicuUs brevibus , craf
fis , tres aut quatuor magni nafcuntuc
fiores , quinque foliis rofaceis majoribus
conftantes,fulfurei coloris,unguibus brun-
no-purpureis , qui intus & extus apparent:
in medio ftamen crafllim fulfiireum, apici-
bus flavis ,& flimmitas ftaminis purpurea.
Fru£tus ejus pericarpium eft, tresdigitos
longum , pyramidale, novangulare , initio
viride, per maturitatem fufcum : conftans alba & parum'glutinofa carne , cortice craflb inftar
niali aurantii •, intus in odo loculamenta longa divifum •, in quovis duplex ordo feminum ro-
tundorum, magnitudine feminis cannabis continetur , &quodhbetgranum fuopetioloeft
appenfum. Pericarpium hoc viride odoris eft leguminofi & faporis fubdulcis: coquiturto-
tumin aqua & coftum comeditur cum oleo , aceto & pipere : quo immaturius eo melius ad
coquendum.

•Radix alba eft , haud magns moUs , multas radiculas & filamenta habens , lenta , & nullius
manifeftifaporis.

C A p. X V.

Innominatct. Caa ataja. ErvaCidreira. Imiominatadu^e. 'Tu-

paipi. Ifj?tominata.

PL A N T A {cujiis AuBor quidem dat Iconem , fednon mnotat quo nomine h Brdjilienjtbin af^el-
letur,) in femipedalem aut pedalem altitudinem aflurgit , caule tereti , ex viridi albicante,

lanuginofo , quafi ei goflfy-
pium adhxreret. Habetau-
tem hinc inde a terra multos
ramulos longos & folia foli-
tarie pofita, inxqualis ma-
gnitudinis , quxdam tres,
duos,etiam tantum unum di-
gitum longa , ih ambitu crif-
pata , figura fere folii Sene-
cionis. In extremitate caulis
& ramulorumnafcunturflo-
res fpicatim congefti, parvu-
li, fplendentes , ex argentco fubflavi , figura pene ut flores Abfinthu. Poft flores ftelluls Iplen-
dentes argentese remanent. Radix .exilibus conftat filamentis. Tota planta fcmper videtur
quafi goflypio obdu£ta. Odorem habet fingularem fcrc ut Dyaamnum Creticum.
Folia recentia contufa impofita cuUcum & mufcarum morfus fcu iftus fanant.
Caa ataya Brafilienfibus. Ervade ^urgAdeIuanFac7'Lw'M.'vc\\%. Ex tenui radicula
albain pedalem afllirgit altitudinem, caule quadrangulari , paUidcviridi,gcniculato,tenui,

qui

\

32 GeorgIMarcgravI

qui partim tenx incumbcns , ad genicula iterum radices in terram agit parvulas , partim ere-

dusftat.

Ad quodlibet geniculum , duo foliola

fibi opponuntur, nummulariae figura &

magnitudine fcu reftiusVeronicae aut Cha-

maidruos, in ambitu fcrrata , & pallide viri-

dia. Ad quodlibet par foliolorum flofcu-

lus minimus provenit,quafi galeatus.albus.

Poft hunc nafcitur filiquula grani avenae

magnitudine & figura , qvxx fponte fe ape-

riens.femen efflindit minimum,rotundum,

obfcure flavum , minus femine papaveris

minimi. Nullius odoris eft planta fcd fapo-

ris amari. Hsc planta contufa, cofta in

aqua ac pota , purgat cgregie per fuperiora

& inferiora.

Erva Cidreira Lufitanis : in qua-

tuor aut quinque pedum altitudinem aflTur-

gif , caule ftriato , geniculato. Ad quolibet

geniculumduo rami fibi oppofiti nafcyn-

tur & itidem duo folia oppofita , tam in

caulequam inramulis. Foiium quodlibet

duos aut tres digitos longum , acuminatum

& in ambitu ferratum , brevi infidens pedi-

culo. In fummitate cauUs & ramorum fpi-

caprovenit duosauttresdigitoslonga, habens flofculos minimos , dilute caeruleos , multo

albomixtos. Tota planta maximi odoris, nec ante annum quamvis ficcs odor minuitur
gratior quam Meliflfe cum cytro mixtse. .
H -EKB A {qmm Ju;^or quidemnof^-no-
minat , fed hmc dat Tconem ) in duoruni
pedum afllurgit altitudinem , ex radice te-
nui gryfea : caulis eft teres , lanuginofus,
in quo ab infima parte duo femper fibi
appofita habet folia , digitum longa , in
ambitu dentata & in utraque fuperficie
pilofa, nervo &;venis obliquis intertexta,
foliis HederxfeuTcucriiaUquantumfimilia, Ad bina quslibet folia aHquot parva appofita
funt foliola.

Caulis in fummitate in caudam murinam longam extenditur, ac in eo altcrnatim (utin
Myuro) florcs dupU ftuferi magnitudine , circinati , in quatuor quafi foUafe-
fti , infignitcr rubri figura florum Lycl-uiidis , in medio unum ftaminuUim al-
bcfcens exftat parvum. Tota planta caret odore.

TvpA ipi BrafiUenfibus , Lufitanis CeboUalbaraa; eftfquilla: Bulbum
habet album , rotundum , pomi noftratis magnitudine , cuticula tedum um-
brx coloris , qui inferius multas agit radiculas , quafdam ad novcm & decem
digitos longas : producitporro, duo , tria aut quatuor folia , pedaUsaut fet
quipedaUs longitudinis , quatuor digitos lata , ubi latiflfima, crafla , fucculen-
ta , dUute viridia , fplendentia -, lineis fecundum longitudincm & latitudinem
viridioribus quafi texta.

H E R B A hxc [quam AuBor non nominat , fedctijus hanc nobis dat Iconem)
cx arida radice puUulafcit, atque in bipedalem aflTurgit altitudinem -, cauUbus
ab ipfa terra adpofita funt foUa , qux figuram & confiftentiam habcnt foUo-
rum Auriculx muris , lanugine quadam per totum incana. Vcrfus fummita-
tcm cauUs rariora & minora funt foUa , atque in ejus cxtrcmitatc eft fpica
mollis five pilofa , coloris e gryfeo argentei , fercns flofculos quatuor , quin-
qucfcx aut ctiam pkircs,ftufcri Hollandici magnitudine, conftantes quinque
foUis cxrulcis. QuiUbetautcmflosintra fe la£team ftcUam quinquangula-
rcjii rcpra fcntat, ac in fui mcdio ftaminula aliquot habct alba.
Planra tota pcnitus caret odorc.
AByTiLON Aviccnnx , vulgo hic Malva appcUatur atquc etiam ilUus loco ufurpatur. Vide
Dodoncum. Man-

HlSTOR. PlANTARVMLiu, I. 33

MandATIA Brafilienfibus efl: Lablab Afpini , dequo vide Car. Cluf. Rar. Hiftor.pag.
ccxxv 1 1 . Planta hxc ex Africa in Brafiliam tranflata ; Phafcoli ejus codi comeduntur.

C A p. X VL

' 3\(andjhe Anmms. 'Tareriaya. Jrapahaca. Frucatu.

N

A N A Brafilienfibus , Amnas Lufitanis , lajama Oviedi Carol. Cluf Rar. Hiftor. lib, 1 1 ,
cap. i X. Strobylus aut Nux pinca Monard. cap. lx x 1 1 . Ex radicc proveniunt quindecim

aut plura folia A-
loe foliis jcmula ,
duos atque etiam
tres digitos longa,
unum aut fefquidi-
git. lata , ubi latifll-
ma.verfus extremi-
tatcs anguftiora <5c
acuminata, crafla,
faturate viridia , in
ambitu denticulis
priedita, inftar den-
tiuniLucii: inme-
diohorum capitu-
lum provenit inftar
Cinarae frudus , c-
jufmodi foliolis a-
cutis compofitum,
infignis Cinnabrii
coloris, quodfiic-
ceflli temporis au-
getur, figurainftar
StrobyIi,&dum au-
getur inter foliola
ejus prodeunt flof-
culi ccerulei, tribus foliolis finguli conftantes. Polia plantx magna interius ad partem qua fru-
dusinfidetetiaminfignicolorerubro funt tinda. Frudus quando maturuit magnitudincm
obtinet majoris melonis vulgaris, figuras ovalis, exterius eminentiis conftans, quafi umbciicis
humanis, quoz in totum flavefcentis coloris , per oras autcm incarnati , qujelibct autem in me-
dio foliolum habet triangulatum , ferratuni , gryfeum. Frudus odoris eft fuaviflTimi , fiporis,
fere inftar fragorum , gratiflfmii, apprime fucculentus. Cortex ille abfcinditur& frudus fe-
cundumIongitudineminpartesfecatur& comeditur. Medium illius quod relinquitur inter
fccandum inftar pilae quadratie etiam ambeditur, &prooptimapartehabetur: infuimedio
habet medullam duram & lentam inftar paftinacx qux abjicitur : Continet frudus in fe gra-
nulafeminis. Frudusmaturus fuperiusplantam junioremhabet, qux decerpitur & ita fine
radice (nullam enim habet ) terrx imponitur , qux fequenti anno frudum feit. Vnaquxquc
planta femel & unicum frudum profert annuo ipacio , & frudus novam fimul plantam, quas
cum plantatur, vetus eradicatur & abjicitur utpote inutilis.

Ex fruftu hoc fuccus exprimitur & cum aqua mifcetur , daturque in aegritudinibus a Brafi-
lienfibus prout nos hydromel damus. Condiuntur etiam faccharo & adfervantur. Nana qux
vi Solis maturatur haud bona eft, Brafilienfes vocant Nma. cacaba. Menfe Decembri & lanua-
riomaximahabeturcopia. Reperitur & iV^^^ ^r^'!^^ , ideft, filveftris, cujusfrudusinfignis
magnitudinis , ovalis citrullimagnitudine, compofitus e quadrangularibus cylindris in extre-
mitate quadrate pyramidalibus, per maturitatem flavcfcentibus , qui fcparari ab invicem pof-
funt. Cavihifuntinftaroflisin capitevitulorum quod DcnMitzahn vocamus: contincntes
granula ovalia innumera pallide flavefcentia, papaveris majoris femine majora, fuavia, &
dulciflimororeimbuta inftarmellis. Qupdlibet corpus cyhndricum fcparatum cxprimitur
digitis in os, ac granula illa rore mclleo imbuta abforbentur, gratiffimi faporis. Frudus etiam
tranfverfim difcinditur in taleas.

Tareriaya Brafilienfibus : an Fraxinella filiquofa ? an quinqucfolium folio Caprifo-
lii ? Ex radice longa paucis filamentis prxdita, lenta , albiflfima , aflurgit caulis tres circitcr pe-

E ■ dcs

34 GeorgI MarcgravI

des longus , multis ramis praeditus : folia ejus in longis pediculis alternatim pofitis , quatuor,
quinque, fex aut feptem juxta fe in orbempofita, oblonga, viridia, nervo & multis venulis in-

terfeaa, foliis Caprifolii haud abfimilia , fed ad taftum mollia & glutinofa. In fummitate cau-
lis primo parvis foliis alternatim pofitis ornatur , brevibus , obrotundis : dein alternatim pro-
deunt ad ea pediculi longi , ad quodlibet unus continens cylindraceum corpus album , qua-
tuor foiiolis viridibus , parvulis , acuminatis infidens , hoc corpus funt quatuor foliola floris;
quo fe aperiente inferius , primo prodeunt filamenta feptem , tres autquatuordigitoslonf^ai
hinc quatuor foliola floris expanduntur , quae ftant ereda , figuram habentia cochlearis , fita-
menta autem feptem barbs fehnaz modo direfte ad latera vel antrorfum extenduntur , egreo^ic
purpurea : foliis albis decidentibus decidunt & fex ftamina, feptimum in medio manct, ac abit
in filiquam teretem, femipedem longam.continentem femcn vix magnitudine finapis, rotun-
dum quidem fed quod in uno larereincifuramvideturhabere. Tota planta ad radumgluti-
nofa eft, & ad cujuflibet rami feupediculi foliorum acuta cft (pinula. Fert flores & femen toto
anno. Flos inodorus, fcd folia rcferunt odorem Majoranae.

Arapabaca Brafilienfibus diaaPlanta-, In fefquipedalem altitudinem adfurgit, cau-
le tcreti , viridi , cavo •, & vix duo folia aut duos ramulos ad latera habentc : In fummitate ta-
jiicn caulis, duo, tria , vel quatuor (fcrefcmper) folia funt pofita , Plantaginis facie , ncr-
vofi, in orbcm difpofita , & cruccm cfligurantia videntur, atque inter hxc aliquot ramuli
furrcfti , duos aut trcs digitos longi , cum^^flofculis oblongis , dilutc cx albo purpurafccntibus,
qux quinquc foliolis conftant fpicatira pofitis. Poft floris autcm occafum cnafcuntur globuli

fcn

HlSTOR. Plantarvm Lib. I. 35

feu capfuls rotundje Coriandri feminis magnitudinc, in quibus continetur femen exile, fubro-

tundum , nigrum , papaveris magnitudine & fi-
gura. Radix illius cft parva , alba , filamentofa,
habetquc odorem radicis Petrofelini.

Vide Androlacem apud Mathiolum.

Anhotatio. Matliiolus agit de Androface ad
hb. I II . Diofcorid. cap. 133. & dat duas ilUus
Icones , quarum tamen neutra ullo modo con-
venit cum hac quam Auftor delineavit •, neque
aflequor quare hanc cum illa comparaverit ,
prxfertim cum Diofcorides fcribat Androfa-
cen tenuia virgulta emittere fine foliis.

Vrvcatv Brafilienfibus , Planta eft quje
fuper arbore Vrucan tha nafcitur fine radice: ve-
rum quatuor aut quinque folia inferiuslata bul-

bum faciunt ovalemj circiter quatuor digitos longum,qui intus continet medullani quandani
unguenti faditii confiftcntia & afpedu , pinguem , ad taftum frigidam , ex albo virefcentem ,
multaadhxcfilamentafubtiliaalbidainfedifperfa habentem. Suprabulbum folia a fe invi-
cem difcedunt,funtque ibi angufta,fcdin pedalem aut majorem altitudinemexcrefcentia,fupe-
rius latiora, linguas figura & fimilia Squillx , viridia : quodlibet autem fohum fecundum longi-
tudinem habct ties nervos. Nec florem fert nec fruaum-, inodora eft planta, unguentum quo-
que illius inodorum. Hoc denique frigidum & ad dolores leniendos judicatur aptilfimum at-
que efficaciffimum : foporem quoque inducere experientia probatum eft.

C A p. XVII.

Tajaoha^ ejiu radix T^aja. fahorandi, T^lanU verhen^ facie, Aiunduhi,

' g ^ Ai A OB A Brafihenfibus cujus radix vocatur Taja.
-"- TresiUiusfpecieshicreperiuntur.
■ Prima foUo ladefcente , radicem habet orbicularem ,
non tamen bulbofam , exterius incarnati coloris , interius|
fiavi , cepa: magnitudine aut porri , multa filamenta infe-
rius obtinentem , tres vel quatuor digitos longam : cau- j
lcm autem brunnum feu fiifcum, foliapene orbicularia &!
ncrvos foliorum rufefcentes.

Sccunda folio laaefcentc. Radicem habct itidcm or-
bicularem, ut prior. Ex qua radice porro prodcunt cau-
lcs quatuor , quinque , fex & intcrdum plurcs , rotundi,
fpongiofi , fucculenti , virides , crafti , novem aut ctiam
duodecimdigitoslongi: cuilibet autem cauU infidetfo-
lium unicum figittalis herbae figura & magnitudine , quaado junior adhuc eft planta , aUas tri-

E z plo

36 GeorgIMarcgravI

plo aut quadmplo majus , & Petafitidis herbae foliorum magnitudine , nervos habens conipi-

cuos, viride & ad tadum molle ut Braflica, ac in am-

bitu cingitur duabus venis.

Radix co6ta vulgo comeditur ut Batata , eftque

dulcis, fingularifque, quafi mofchati aut floris viola-

cei, faporis.

Vtriulque fpeciei folia cum caulibus crafllfllmis

etiam inciduntur & pro olere in aqua coquunturj

moUefcunt ftatim & optime fapiunt.

Tertia folio non ladefcente : Radicem habet ut

caetera; fpecies, caules, ut prima,fufcos,foIia fagittaUs

figura ut fecunda , fed anguftiora , pedalis circiter lon- '

gitudinis, fuperius faturate viridia, inferius albicantia,

nervo & venis ex viridi flavefcentibus, & in centro fo-

lii purpurafcentibus. Ha:c fpecies mihi florebat circa

finem ApriHs anno 1 640. In caule autem longo(qua-

lem quodque folium habet) flos erat unicus longus

feu latus quinque digitos, albus, unico foHo conftans,

cujus faperior medietas alba, inftar corporis eUyptici

per medium fecundum fuam longitudinem fedi &

veluti in fcapham excavati : inferior medietas inftar vulvje , viridis coloris magnitudine juglan-

gis & ejufdem figurce , aperturam habens ; uno verbo to-

tus flos figura cucurbitje in medio vindx dum crefceref,

per albam autem medietatem floris variae difcurrunt albje

regulx, quarum pars circa extremuni folii quodammodo

purpurafcit. In medio floris ftamen eft craflitie pennx an-

fcrinas, cylindraceum , in extremitate faftigiatum , longi-

tudinis paulo majoris duorum digitorum ac femis , con-

ftans corpufculis clypiformibus, ac veftitum brevibus vil-

lis luteolis , qui facile abfterguntur. Ita autem compofita

funt haec corpufcula ut columna feu ftamen lceve & teres

appareat. Hasccorpufculafuntfemen. Floscaret odore

aliquo perceptibili : claufus adhuc totus virefcit. Poftea

flores tulit eademplanta. #f%^

Iaborandi multxdanturfpccies. Prima {cujushic iconem damm) ad duorumpediTm

** altitudinem affurgit , cauie lignofo , tereti , per certa

intervalla nodofo , tortuofo & inaequali , coloris gry-
fei , quorum unus , duo , vcl etiam tres ex una radice
prodeunt & in ramos fe pandunt. Radix autem haud
crafla eft fed in multas radiculas & filamenta dividitur,
exterius ex albo flavefcens , interius albicans, odoris
acriufculi, faporis acris ut pyretrum. In fingulisra-
mulis ab internodiis pediculus prodiens digitum lon-
gustriahabet folia fibi crucis modo appofita , adta-
dum ut Tfliae folia, mollia, parum pilofi , nervo con-
Ipicuo & venis obliquis , ab uno ad quinque digitos
longa, totidemque lata ubi latiflTima, insqualis quippe
magnitudinis , pallide virentia, inferne paulum candi-
cantia. Inextremitateramulorummulta foHola par-
vavenabuUfigurafibi inviccm confertimfuntappofi-
ta, induos ramulos quafi cornua diduda , inquibus
flofcuU albi quatuor foUolis conftantcs; quos fcquitur
femen, dupUcipaleatedI:umut in cannabi, fufcimi,
compreflum , parvulum , cordis figura , cui ab uno la-
terc pars abfcifla vidctur. Radix valet contra vcnena
& ea utebatur Poius qui fungos vcnenofos comcde-
rat.

P L A N T A Vcrbcnx facic, {cujm Iconem AuBor mn
dedit) ex radicc rcda^haud crafla, ad latcra multis radi-
culis prxdita , alba , guftu amaricantc ; adliirgit caulis

angu-

HiSTOR. PlantarvmLib. I. 37

angulofiisac nododis in fefquipcdalcm altitudincm: ad fingulos autemnodos duo nafcuntui:
folia fibi oppofita,fcfquidigitum longa, pcr latcrain mcdietatc cxteriorc fcrrata ■, & ad cofdem
quoquc ramuli duo cxcunt fibi oppofiti , cum fimilibus foliis ad nodos oppofitis , fed non fo-
lum duobus , fcd tribus aut quatuor foliis minoribus femper junais : & in hifcc ramulis ad no-
dos ctiam multi pcdiculi, brcvcs , quatuor ut plurimum ad qucmlibet nodum , quorum quili-
bct liabet capitulum rotundum , cum parva prominentia inftar cuipidis aciculs , quod fe ape-
ricns protrudit flofculum laftcfccntis coloris , quatuor foliolis conftantcm , habctquc in mc-
dio multaparva ftaminula cre£te ftantia , quje rcpraefcntant plumam, ita ut flofculus quafi plu-
raatus apparcat.

C I c V T A R 1 A P A L V s T R I s : In ipfis aquis ad ripas nafcitur, & in duorum aut trium pc-
dum aflurgit altitudincm •, caulis illius angulatus, ftriatus.nodofus, multos habcns ramos & in
quolibct ramulos altcrnatim pofitos , qui folia itidcm altcrnatim pofita habcnt , tres aitt qua-
tuor digitos longa, in odo vcl novcm angufta & acuminata foUola diflcda , ita ut cornua ccr-
vina pcnc refcrant : coloris dilutc viridis, faporc apium rcferentia. Folia autem in ramuUs ex-
teriora funt minora intcrioribus. Fert flores, fed iUos non invenio ab Auftore defcriptos.

M V N D V B I BrafiUcnfibus Hcrba , in
pcdalem aut bipedalcm altitudincm ad-
furgit, caule quadrato aut ftriato,ex viri-
di ruftefccntc , & pilofo. Hinc inde ena-
fcuntur ramuli primo quafi caulcm am-
pledentcs & foliolis anguftis , acumina-
tis ftipati •, mox habcnt nodum ac trium
vcl quatuor digitorum longitudine cx-
tcnduntur •, continctq-, quiUbet ramulus
quatuor folia , duo fcmper fibi oppofi-
ta, paulo plus quam duos digitos longa,
fefquidigitum lata , fupcrne Iste viridia,
inftar trifolii , inferne paulum cancfccn-
tia , ncrvo confpicuo & fubtilibus vcnu-
lis quafi parallelis dotata , raris quoque
piUs veftita. Ad exortum ramulorum
qui folia gerunt prodit pediculus fefqui-
digitum circitcr longus , tenuis , flofcu-
lum gcrens flavum & per oras rubcn-
tcm, duobus foliolis conftantcm,more
viciorumauttrifolii. Radix illius haud
longa, tcnuis, contorta, fiiamcntofa, cui
adnafcuntur foUicuIi ex albicantc gryfci,
figura minims cucurbitsj, oblongae,
magnitudinc Myrobalani, fragilcs : qui-
libct autcm continet in fe duos nucleos,
pcIUcuIa faturatc purpurca veftitos , car-
ne intus alba , olcaginofa , fapore pifta-
ceorum , qui comcdunturcofti&intcr
bellaria apponuntur. Multum tamen
comcfti capitis dolores caufare ajunt.
Frudu integro quaflato nuclci intus ftre-
punt.

ConfcrMonard. cap. lx. //w/^ic Pcruvianis, Hifpanis ibiJ/^w/vocatur ,utitraditumUb. x.

cap. 2 . Defcriptionis Amcricje.

Cap. XVIII.

Caraouatufeu Srva ^ahofi. Herha innominata cauk ^ortulac^,

CAragvata Brafilienfibus. Erva BahofaLnCiums , AIocLatinis, Radicecum Aloe
Americana Dodonei , foliis cum vulgari convenit. Nimirum cx radice cralfa , brevi,
afliu-gunt folia viginti aut plLu-a,crafla, fuccuIcnta,acuminata,utroquc latcrc dcntata feu fpino-
fa, unum vcl criam duos pedcs longa, pallide viridia, atque hinc indc gryfco colore maculata.
Inter foUa prodit caulis, tres aut quatuor pedes altus, in duos ramos divifus , quorum quiUbct

E 3 f"t

3S GeorgI MarcgravI

fert fpicam florum flavorum : cft autem quilibet flos cavus, digitum longus, ad oram fextupli-

citer fcifliis , continens totidcm flraminula

flava apicibus flavis. Infldet quilibet flos fuo

petiolo brevi,& apertus propendet deorfum,

adhuc autem claufus direfte ad latera: eft in-

odorus.

Annotatio. Hxc plantaauteademT
eft aut ejufdem fpeciei cum Magucy feuMetl
Mexicanorum •, cujus plures reperiuntur in
Nova Hifpania fpecies -, de quibus ita Fr. Xi-
menes:prima fpecies fert folia fimilia Aloes,
verum multo majora & cralTiora , utrimque
fpinofa & definentia in durifllmum & acutit
fimum mucronem ; CTccrefcit interdum cau-
lis in proceritatem mediocris arboris , & eft
duplex 5 in cujus cxtremo nafcuntur florcs
lutei,obIongi,& in faftigio ftellati & fucceflii
temporis fcmcn inftar Aiphodeli aut Batata-
rium •, radix illius eft crafla , brevis & plcna
fibris ■, propagatur e furculis fcu ftolonibus
qui exeunt circa plantam principalcm. Eft
paticns omnis foli licct magis amet cultum
& frigidum coelum : neque enim metuit ul-
lamcoeli inclementiam, aut marcefcit pro-
pter ficcitatem. Repcritur maxima copia in
tota Nova Hifpania , &, fi homines ea tem-
perantia vivcrent qua convcnit , fola vidctur
ha:c (ufficicns fubtjiiniftrare quaecunque ufus
flagitat , prseter alios innumcros ufus quos
prKftat. Namprimum, integraplantaprs-

bet infigne fepimentum hortis & prxdiis : folia tegularum vice funguntur ad pluvias cxcluden-

das , caulcs tignorum : foliorum nervuli & fibra; eundem ufum habent quem noftrum linum

&,cannabeautgolfypium , ex illis enim fila , panni aliaeque tels fiimt : e fpinis autcm clavi,

acus, aciculse, ftili, tercbrse ad auriculas perforandas : hifce & barbari in fuperftitiofo Deorum

fuorum cultu corpora fua afliigebant : nec ad beUica inftrumcnta inidonea: erant. Porro ra-

dcndo novacula petrofa ftolones emanat e concavitate liquor quidam tanta copia , ut cx una

folummodo planta , mirabile didu , interdum quinquaginta aut plures arob^ eflluant : e quo

liquorefitvinum, accrum, mel & faccharum : liquor quippeperfedulciscoquendoreddi-

tur multo fuavior & fpiffior , ita ut tandem in faccharum coagelefcat. Ex eodcm fucco & vi-

num fit afFundcndo aquam & admifccndo femina aurantiorum & melonum , aliaque ut fa-

cflius inebrict , nam huic vitio imprimis obnoxii funt barbari , quafi penitcret homines efle

natos & brutis fimilcs cffc fatagerent. Efaccharoillofaciuntacetum , diflblvendo inaqua&

exponendo Soli novem dicbus. Succus movet menfes mulierum , lenit ventrem , movet

urinam , mundat renes & veficam , frangit lapillos , purgat ureteres : eundcm fi ebullitus fue-

rit cum Tabaco aut Pitzitlxochitl aut Matlaxochitl vulnera curare produnt. Folium Maguey

afllim & exprefllim in fcutcUa , addito pauxillo nitri bene triti , fi inungatur cicatricibus rc-

ccntibus, brevitemporeiUasitatoUit, utvixuUum vcftigiumrelinquat. Folia & caudexin

fubterraneo furno percoda, funt cduIia&fapiuntDiacitrum. Folia tofta & applicata me-

dentur Spafmo & mitigant dolores (prxfcrtim fi fuccuscaUdusunahauriatur) licetelueve-

ncrea oriantur , quia fcnfum taftus obftupefaciunt. HmHIc-J. Porro plerique Scriptorcs qui

dercbus Amcricanis commentati funt meminerunt hujus plantcc, Gomara, Acofta, aUi,

qui omncs fcre confcnticntia tradunt iis , qux Franc. Ximcnes hic tradit ex Doft. Franc. Her-

nandcz : vidcndus & Carolus Clufius in Rar. Plant. Hiftoria Ub. v. Longe autcm aliam plan-

tam cflc oportetquam D. loachimus Camcrarius dcfcribit & cu)us Iconem dat in Epito-

mcdcplantis, fubnominc Aloiis Amcricanx •, quia fcribit folia abimdare fucco amaro , &

alia qux minime convcniunt cum fuperiori dcfcriptionc. Crcdohanc CamcrarUeflevcram

Aloen aut filtcm cjus fpccicm-, nam & nupcr acccpimus a noftris in Africa & quidcm

Lonnd^ S. Pauli dcgcntibus ibidcm abundare (^jufmodiplantas qualcm D. Camerarius dc-

fcribit, e qua & fuccum cxprcfllmi liquidum atque ctiam coagulatum mifcrunt, Aloe

vcrxlndica: icmulum , & qui haud dubiocafdcm purgandi ficultatcs obtinct.quare diflc-

rentia

HiSTOR. Plantarvm Lib I.

39

rentia harum plantarum bene cft obfctvanda , cum alioquin foliis & quibufdam aliis notis in-
tcr fe conveniant.

H E R B A {cttjtti nO'

menAuSior uenp-odit)

caule Portulac2e tcre-

ti, gcniculato, rutFo,

11 w^wn^ W(/k humi ferpit & quibuf-

MW \J .».^ ^^m W. «Wl.. Ilfdamfibrisfefirmatin

j terra: ad quodlibet au-
- tem geniculum quin-

que aut fex folia appo-
fita , figura foliorum
Lavendute , verunta-
mcn crafla & fuccu-
lenta ut Portulaca;. In-
ter folia in fingulari
pediculo fert flofculu
dilute purpureu , quin-
que foliolis conftan-
tem deorfum incurvatis & multis ejufdem coloris ftaminulis in orbem difpofitis , quje in me-
dio adhuc ftamen viride ovale continent. Radices hic inde unicas agit , pennam anferinam
craflas, innumerabilibusfubtiUflimis filamentis circumdatas, &caule ferpente fibrEeexilio
variis locis prodeuntes fe terrae infigunt.

C A p. X I X.

^iy^ varice Jpecies,

Q

Vi Y A Brafilienfibus, Lufitanis Pimenta. •, multze dantur illius fpecies , ut plurimum figura
frudus difFerentcs, cum in csetcris fere conveniant.
Prima vocatur P/?;?^^ /^^/^^/^(??/4 (quam de Angolaprimumvenifledicunt) quamBrafi-
lienfes vocant ^iyaqui, in arbufculx formam & triumaut quatuor pedum altitudinem afllir-
gir, caule lignofo , qui varie in multos expanditur ramos, qui habent oppofita folia , vcl in pe-
diculo alicuius folii rurfus duo oppofita foliola : quodlibet folium habet fuum pediculum te-
nuem, longiusculum, eftque figurae oblong£,acuminatum, nervo & venis obliquis prjeditum.
Ad exortum foliorum in pediculis longis , duobus , tribus vel quatuor juxta fe pofitis nafcun-
tur flofculi inodori , quinque foliolis conftantes, coloris ex albo pallidi , habentque in medio
totidcm ftaminula e cinereo csrulefcentia. Sequitur frudus cylindrico-pyramidaUs , craflfitie
majoris chordae viols , coloris coccinei, quando maturuit, interius granuUs obrotundis
compreflls refertus , acerrimi faporis , & caetcris fpeciebus acrior multo.

<^nmtmo. Ne quis erret aUa longe eft planta ab ea qua: fert notifljmum aroma Malaguct-
ta , quod Belga,- noftri vocant Grayn , quod ex Africa affertur , nam neque femen neque
planta ullo modo conveniunt , fiquidcm Malaguettae femen nafcitur in lobis pene ad modum
Ireos , & foUa dicitur habere fimilia Gladiolo.

Secunda fpecics vocatura Brafilienfibus ^iya cumari: eadem figura cum primafpecie
crefcit , verum folia funt paulo majora & folitarie pofita •, nec flos differt , aut figura frudus,
nifi quod major fit & craflior , & magis faturate rubens.

Tcrtia (pecics vocatur a Brafilienfibus ^iya apua , Lufitanis pimenta rotunda •, magnitu-
dineeftfrudiuscerafinoftratisacidi, coiorisrubri. Reperitur&aliahujusfpeciesquae inhoc
tantum differt , quod fruffcus vix dimidiae fit magnitudinis , &haud major nucleo cerafino,
dilutiufque rubct vel etiam flavefcit.

Quarta fpccies BrafiUenfibus dicitur ^ija uca, Lufitanis Pimentagrande feu Pimentoes qiiae
foUa habet anguftiora & longiora quamfecunda, &fru(aumtresdigitoslongumcyUndra-
ceum, acuminatum, rubrum, cum maturuit. Aliainvenitur cjus fpecies, cujus frudus fe
deorfum incurvare folct inftar unci.

Brafilienfes haec pimcnta conterunt cum fale, &mixturamil!amvocant luofuitaya, eam-
queufurpantadcibosinter manducandum utnos falem. Optima eft ac bene fapit. Eandem
quoque mifccnt cum farinha &pifcibuscodis, exemtis fpinis , acmixturamiUamappellant
Pira-quiya , quam ufurpant iter facientes. Bene fapit & durat ad aliquot dics.

Annotatio. Hujusplant^E Iconem non damus, quiaapudBotanicos obvia cft, &

jam

40 GeorgIMarcgravI

jam dudum in hortis colitur. Operae pretium tanien duximus hic addere qua: Fr. Ximcnes dc

hac planta prodidit. Mcxicani, inquit , vocant c/7i!///plantamqu3efcrtriliquasillas, quasln-

fula: HilpanioljE incolae vocant Axi , & Antiqui, ut quidam volunt, Siliquaftrum , Hifpani Pi-

per Americanum & Aftuarius Capiicum.Hxc planta licetjam dudum in hortis Hifpaniae fue-

ritculta, nonmodopropterornatum, verum&ufumincondimentisj tamen quia in Ame-

rlca plures illius Ipecies obfervantur & filiquae illius in tam frequenti funt ufu , ut vix edulia re-

perias quibus non admifceantur , & facultates ilUus itidem notiiruna: funt , opcra;prctium

puto illam defcribere , & varias iUius fpecics quas vidi , indicare. Folia autem pene omnium

fpecierum funt fimilia Solani foliis , ^himhchiUl tantum excepta cujus folia funt minora : fert

flores candidos , e quibus enafcuntur filiqux , initio quidem rubentes , tandem veluti adufti

coloris inftar uvarum paifarum , plenJE femine minuto , fubtili , candido & umbonato : fa-

pore acri & cauftico , ita ut calidum ccnfeatur in quarto gradu & ficcum in tertio : licet viride

obtineat fuccum excremcntoHun , quitandemconfumitur. Vndefitut flatus excitando ex-

citet venerem : atque etiam alvum folvat , non fine torminibus , praefertim in iis qui non af-

fuevere-, alioquinmoderatefumtummovet alvum, (Cujus caufa videtur illius acrimonia)

menftrua atque urinam •, corroborat ventriculum a caufa frigida debilem : excitat fupra mo-

dum appetitum gcnus quoddam Chilli falfum, mixtum cum Thomatis, utvocant, Mit-

./o;j!?^//appcllant: evacuathumores pituitofos e quacumque parte corporis, prxfertim illos

quijundurascoxarumobfident, &Sciaticamfolentgenerare. Hefticisventrem ac lumbos

clavicuhs aut aciculis chille imbutis pungere, ut folcnt barbari , utiliflimumputaturremc-

dium. Vcruntamen fi quis crebrius & immodcrate Chille utatur , inflammabit renes & hepar

excitabitdoloresinrenibus, phrenefin & dolorcs hypochondriacos , abfcefliis internos &

fimiUa mala. A Barbaris fere pro cibo ordinario , ab Hifpanis vero pro condimento ufurpa-

tur. Nafcitur locis tara calidis quam frigidis , melius tamen temperatis aut aliquantum ca-

lidis. -

Fnmn illius Ipecies appellaturl Mexicanis ^mhchiUi-, quafi dicas arboream , & in Hifpa-
niolaubiminoreft&filiquarotundior Aximontenfefive Caribicum: hsec fpecies omnium
minimaeft, forma & mole limiUs olcaftri frudibus-, & cum omnes ipcciescalidxfintin
quartogradu, haecomnium calidiflima eft&maxime cauftica^ quare tantum condimentis
locopipcrisadhibetur-, producit fcmen toto anno.

Secunda{'^z(i\t%vozzx.\xcChiltecfin, quia colore & figura valde fimilis eft molquitls , idefl,
cuUcibus •, dicitur aliis Totocuitlatl , quod fonat ftercus avium , ob colorcm & parvitateiiT,
audioabincolisS.Dominiciinfulae Huaratinac appellari : hxcfpecies licetviridiorvidcatur,
tamen citius virorem deponit. Tres ilUus numerantur fpecies pro diverfitate locorum inqui-
buscrefcunt, & tempellatum quibus colliguntur. Prima cft vulgaris : altera huic quidem fi-
milis , fed vergens ad nigrum colorem, unde TlilchiUi nominatur: terria minima omnium
fcritur menfe Septembri & maturat fruftum a Decembri ad Calcndas Apriles.

Tertia. fpecies appellatur T7andchilli , feritur menfe Augufto , locis cultis , quando jam
pluvix Ccflant •, maturat frudum i Novembri ad Martium , qui principio quideni eft viridis,
fed fenfim rubefcit : In Hifpaniola vocant Axi candidum.

■ ^^^r/4 fpccies appeflatur C^//fo7/// , ob croceum colorem quem addit condimentis &
cibis quibus mifcetur , vXidiC\x\}^\i^2,mo\z Acafran Axi dicunt: filiqua fcx fcptemve digitos
tranfverf5i)S longa cft & mediocriter tenuis colore rubro & nonnunquam adufto.

^inta illius fpecies dicitur a Mexicanis T2inqmhyo , quia filveftris eft , in Hifpaniola Axi
for/i/obformam&colorem: filiqua efl: tenuis & quinque digitos tranfverfos longa : fcritur
menfe Marrio , & fert fruftum fere omnibus anni menfibus.

Sexta fpecics appeflatur T:^onchilli quia blandior eft •, fiUqua illius eft longa & lata rubri co-
loris ; femen autem tam remiliam habet acrimoniam , ut vulgo cum placentis qu?e e Mayzio
fiunt & chillaqmles appellantur , commedatur : optimum nutrimentum prxbere teftantur bar-
bari. Solent hanc fpcciem humi fpargere ut ficcetur ut ita melius pofllt fervari , nam aliter fa-
cile corrumpitur ob nimiam humiditatem : feritur & fert fruftus omnibus anni mcnfibus.

Rcperitur&aliafpeciesquamvocantyT/i/(r/7/'///, cujus filiqua quidcm pra:ccdentibus non
eft minor , fcd attenuatur fcnfim & definit in mucroncm •, coloris cft aurei , colligitur eildcm
menfibus quibus Maizium. Plurcs pr^Etcrca fpecics obfcrvantur in Infula Hilpaniola & intcr
illas notilflma , qucc fiUquas fert inflar ceraforum , cadcm forma & molc : nafcitur autcmin-
ftar arbufculx & appcUatur ab aliis quidem Struchnodcndron , ab aliis Speudocapficum , ab
Hifpanisccrafusacer Amcrica;. Ircmaliacujusfiliquamvocantroftrumpinea: nucis: & ro-
ftrum avis , ob figuram utrafquc. Baboram five Baniazam corniculatam : Cazicar hortcnfc:
&aUasquasbrevitatiscaufapra;tcrco, dcpra:cipuisdixiflc contcntus. H^cille. Scmcn hujus
plantse adco cft acre ut cavcndum fit nc quis digitosadoculosfcrat,cumilludconfricuiti

quarc

HisTOR. Plantarvm Lib. I. 41

qiiarccauteadmodumhocufurpandumautumonifibcnepraEpai-etur & aliquo frigido addi-
tamento temperetur. Infigniter enim urit linguam & guttur prscfertim cum falc mixtum.

I

C A p. XX.

fetkucu feu ^Radix Mechoacan. MandubL Innominata.

Eticvcv Brafilienfibus ■, RadixMechoacan, 'Lu.ikmisBatatadepurga: Caulis farmen-
tofuseftlongillimeicrpcns&fcandens, multangularis , lentus, rulFus, etiamviridis. Fo-

lia folitarie pofita , quodlibet in fuo pedi-
culo digitum longo •, figuram habet cor-
dis, utipingitur, duabus ad latera aurica-
lis , teneraadtadum, unum, duos , tres
& quatuor digitos longa , faturate viridia,
inferius nervo & venis tranfverfis confpi-
cua. nullum autem pra;ter herbaceumo-
dorem habent folia trita , caulis vero inci-
fus ladcum fuccum pra:bet. Florem fert
ConvoIunU magnitudine & figura , unico
folio conftantem album cum pauco incar-
nato dilutum, intus autem purpureum. Se-
men continet pifi magnitudine fufci colo-
ris , verum haud rotundum , fed quafi duie
particulae exfedas eflentjita utfere trian-
galarisfitfigurx. Radix medium aut inte-
grum pedem longitudine a.'quat , crafllties
plerumque eadem & utplurimum dupla
& bifida , una parte breviore altera : exte-
rius oblcure cinerca feu fufca , recens refi-
namquandam fundit, &efl:interiusalba.
Habui radices per quatuor menfes ad pa-
rietem pendulas in mufeo meo , quae ibi
progerminarunt , quselibet caulcm unum,
duos vel tres pedes longum , cralTitie fili
futorum. Hanc terrce impolui in horto , &:
fpacio odidui fecuta funt folia , felicifli-
meque adolevitplanta.

Vfus. Datur pulvis illius radicis in vino
autbrodio, puerisfs. adultisjvi. inJViii. vinivel^s. propueris, 5V1. pro adultis infi.m-
dunturinvini^x. pernodcm, manecolatura fomitur & cumfaccharo aut melle exhibe-
tur. Vel. Recentes radices corticibus bene mundatis exprimuntur. per pannum , cxpreflRim
fumitur per aliquot horas ut fubfideat , quodfubfeditficcaturin umbra {yoc2.nt Tapiora) hu-
jus 511. &in puerisji. daturfemel. lit etiamexrccenticonfervacumfaccharo delicati fa-
poris , cujus dofis choclear unum aut duo datur delicatis perfonis , quje a purgantibus ab-
horrent. Radix hxc habet virtutem purgandi humorcs phlegmaticos ac ferofos , uti & bilem.
Valet adverfus pafliones ventriculi & intcftinorum , ad inveteratum capitis dolorem , ad hy-
dropem , ad proftratum appetitum.

Annotatio. Fr. Ximenes. Radicem purgativam vocant MechOacani TachuachCy
Mexicani Tlalan^tUqua cuitlaplle & aliae nationes Pufqua. Tres repcriuntur illius fpecies j qua-
rum binx funt mas & f^emina, qua; ambae forma&qualitatibusmultumconveniunt; ha-
bcntque radicem longam & craflam , e qua lafteus liquor emanat : caules volubiles & tenues:
foliaparvafiguracordis; flores longos & roflbs , ^mSinmixmAcmpepino figura&mole, can-
didacuteteftum & plenum femine minuto, lato & candido, cum certisfilamentis, inftac
goflypii qu3E difliculter rumpuntur.Radix cft calida & ficca in quarto gradu & fi in ote maftice-
turadurens: unde fi hic aliorummoremimitarivellcm , pofremgraviterrcprehendere eos,
quiimprudenter&ignorantermultadcilla fcripferunt; neque mirum, quum illam non vi-
diifent. Purgat per infcriora omnes humores , praecipue tamen pituitofos , fi fumatur ponde-
re dragmie & femis aut ad fummum duarum ex aqua aut vino , jufculo , aut ovo recenti : fumi-
tur cnim hoc modo facile & fine naufea. Qujdamutunturfucco illius expreflb , loco Scamo-
neae, ad cujus fpecies hanc putant refcrendam, &conficiunt ex illotabellascumfaccharo,

F • quas

.j GeorgIMarcgravI

quas mirabiles effe£i:LTS edere affirmant. Alii folent radicem pondere fex dragmarmii in pulve-
remredaaam&infexaquxunciispernoaemmaceratam, mane exprimcre & percolare at-
queaquamillamexhibere: cgo autem eandem mifceo cum uncia aut paulo magis fyrupi dc
Matlalitztic aut Salfsparilla: aut foliorum Senx atque ita purgat fine uUa moleftia. Quum Sca-
monea defideratur hujus fuccus exprefllis & fpiflatus illius vice ufurpatur in Ekauariis , quoe il-
lam pofliulant. Quidam & radicc hac utuntur forma unguenti aut cmplaftri ad vitia oculorum
curanda. Tertiafpeciesmaximampartemnafciturintcrranigra & locis petrofis, radicema-
gis tenui : e duabus hujus dragmis commodiflTime fit elcftuarium laxativum cum xx. dra-
gmisSacchariTzautlifive Tragacanthae , quolenitercvacuantur choleraatque flegma, nec
puto in America facile reperiri poflTe medicamentum quod illud fuperct. AUi ex illius decoftQ
conficiunt fyrupum qui quantitate trium unciarum fumtus egregie purgat prxdidos humores.
Nafcitur multis locis calidis Novx Hifpaniae , licet Mechoacanae provinciiE , ubi primum in-
notuit, prseferatur; communis quoque eft in Temimiltzingo , ubi radicem hanccum cau-
daTlaquatzinanimalispariponderemixtam, mirabiles aflerunt edere efFedus inciendo uri-
nam. Oportet ficcari radicem & fervari toto anno: fcd in colligcndo vitanda eft radix haud
multumillidifllmilis, qux pra:fentiflamum eft venenum. Quimi Author nofter , quemfcqui-
mur, fcriberet, non tam probe cognita erat hxc radix , ficut neque ipfi Nova Hifpaniaj poft
iU.a plures illius fpecies fuerunt repertjE , magis Icnes in opcrando , licet tres illae fpecies ab ip-
fo proditae , celebriores fmt , & magis ufurpentur. Prima eft quam Hifpani vocant Mecho&cm
alocoubiprimumfuitinvcnta; cujusinillaprovincia&inGuadalajara duae reperiuntur fpe-
cies; unavenenofa, quamAuaornoftermonuitvitandam, alteraquae moderate purgat. u-
triufque radix grandis & crafla , fed nobilis major. Alia fpecies qux appellatur Matlahtztic^
multominuspurgansquampraecedens, quam quidam perpcram frigidam faciunt, haudin-
telUgentes purgantium medicamentorum facultates , quce nuUam frigiditatem admittunt:ha;c
remiflTmspurgatquamantecedens, atque omni aetatum & fexuum generi convenit, ctiam
pregnantibusexhibeturfmenoxa: Exhacradicefitfyrupushocmodo: Rccipe fex Ubras ra-
dicum recenter cfFoffarum & demto prius cortice rade & inde ollae vitriatx ; fuper infunde to-
tidem Ubras aquze fontanae ferventis , atque obtura os ollae , & ita probe opertam reUnque per
horasxxiv. dein exprime & mifce illius colaturae quatuor libras facchari&coqueleniignc,
donecfpiflltudinemmelUsacqiurat, fumuntur tres aut quatuor hujus fyrupi unciae adpur-
gandum.

Alia fpecies appeUatur Xalapa a loco ubi primum fuit reperta : haec longe potentior cft coe-
teriSjUcetmoIefitminor, evacuat generatim omnes humores peccantes, fedfummaopus
eft vi°;ilantia eo die quo fumitur atque adeo fequenti. Ex hac quoque fit fyrupus , admodum
utUis in quibufvis morbis, &imprimis iis qui lue venerea laborant. Componitur ad hunc
modum. Recipe radicum Xalapaeunc.v. Polipody unc. ij. Hermodadyl. unc. i. Elorum
cordialium, lujubarumanapugnumunum: Cinnamomiaut CaneUae praeftantioris ; nucum
mufcat. ana duas dragm. & femis : frangantur omnia & macerentur in fex quartariis aqua: per
nodem, dein coquantur fecundum artem donec medietas confumatur: colaturae addan-
tur dux Ubrx facchari & percoquatur donec fyrupi fpiflTitudinem acquirat ; denique cum pene
refriguit, mifceantur o£to grana exquifiti mufci. Monendi funt qui iftis radicibus utuntur ad
purgandumnepofterodie mane fumant faccharum rofatum autaquam, fedpotius peftu-
fculumvokxcrisalicujus, aut carnem ovillam affam , nam aliasfacilerecidivampurgationis
patiuntur aegri non fine difcrimine. Omnes fpecies reperiuntur in Nova Hifpania magna co-
pia: yJ/4///2//^7/ichabetradicemomniummaxiniam, hvixc^roximzmMechoacan: multomi-
norem venenofa fpecies : omnium maximam Xalapa Ucet circulofior fit & longior. Vniverfx
autem fiint calidae & ficcae in quarto gradu , praeter Matlaht^tk qux moderate calet & lenifll-
me purgat, ideoque & fecurius ufurpatur. Ex Us quae dixinius apparet quantum fidei adhi-
bendum fit Monardae & Alfonfo Inojoflb in Us qux de his radicibus fcripferunt. Non difFe-
runt autem hx plantae foUis , floribus aut fruftibus , nifi ratione foli , quo fit ut alibi majores
alibiminoresnafcantur; tantumfloresnonnihildifFeruntcolore, quifere ca.'ruleus eft, ve-
rum aut faturatus autdilutior. Hxcille. Exhifceautempraefertim quae dicit de f emine facile
apparetpIantamquamAuftornofterdefcribitnon effe eandem cum illisquas Pr. Ximenes
def cribit. Car. Clufius notat ad Monard. cap . l i . fe anno m d i. x i x . duo genera fcminis acce-
piffc ex Hifpania quae plantae Mechoacan effe diccbantur : unum caUcuIo fivc filiqua, femine-
que nigro quale eft ScamonU aut ConvolunU majoris : alterum oblongiori aUquanto calicu-
lo , fcminc rufFo & quam fuperius longiore tencriorcquc. Utriufque filiqua partc interiore
crat lanuginofi. Ex utroque ipfi natas plantas , quae prodibant Convolunli modo , dein pro-
xima pedimenta fcandcbant multis farmentis & amplcftebantur , foliis ConvolunU majoris,
fcd tcncrioribus & colorc magis flavcfcentc j hycmis autcm inclemcntiam cas fuftuiifle. Ego

fcmcn

H I S T O R. P L A N T A R V M L I B. I. .3

femen e Brafilia allatum aliquotics terrae commifi & quidcm adhuc fuperiori ceftate, equi-
busnataeelcgantiflmMc plantx& adicfquipedis altitudinem adolevcrimt, ramulum appofi-
tum fcandentes , fed primimi frigus ftatim illas enecavit.

P|l A N T A hjEC BrafilufamiHaris,cujf.ts tamen
mmen ab Authore noftro non proditur ; in qua-
tuorautquinqucpedum altitudinem adfurgit;
caule rotimdo , lignolb , leviter pilofo , qui-
que fuperius in multos fe difpefcit ramos fur-
fum elcvatos. hicaulc autem & ramisfolita-
•rie pofita fmit folia angufta , brevibus pediculis
innitcntia , quatuor aut quinque digitos lon-
ga, fimilia foliis Saiicis atque pilofa; diverfae
magnitudinis , in Summitate enim plantce fiunt
anguftiflima & parvula. Flores fertmagnitu-
dinefloruniLychnidis, albi coloris, quinque
foliis conftantes , unguibus in medio purpu-
reis & ftaminulis luteis.

Radix illius haudlongaeft, fcd habetmul-
tas proies ad latera extenfas atque etiam fila-
menta.

^ualefemenferat ah AuStore nofro proditum
•non invem,

Reperitur & in Brafilia Planta Amaranthi
facie , qua: fefquipedalem aut bipedalem alti-
tudinem adipifcitur , arbufculae figura adole-
fcens , caulelignofocinereo, quique fuperius
habet niultos ramulos lignofos & quafi geni-
culatos. Ad fingula autcm ramorum genicula
mbrum eft capitellum minimorum flofculo-
rum&ibidcm pediculus circiter digitum lon-
gus & ruffiis , fuftinens folium urticae figura,
vcrum longe minus & pallide virens.

Radix albicans , pene reda , gracilis , fed
multis filamentis prxdita.
Tota planta eft inodora.
^jiale femen ferat ab Aucfore noflronontro-
ditur.

M A N D V B I d'A n g o l a , in Congo vo-
catur ^ubaci congo -^ Cauliculo tenui farmen-
tofo longe fuper terram ferpit , inftar leticu , ac
novas fibras agit in terram , atque hinc inde
unius , duoi-um aut trium digitorum intcrvallo
profertpediculos , tres aut quatuor digitos al-
tos , ftriatos , qui tria folia , phafeolorum modo diipofita fuftinent , dilutc viridia , duos &
amplius digitos longa , figurx ellyptica: , nervo fecundum longitudincm & venis oblique
currentibus. Ineodemcaule etiamflofculi proveniunt in fuis pediculis egregie flavi. Cau-
lis, ut dixi, multas fibras agit , quibusfubterraannafcunturretisferefigura&nucisavellaniE
magnitudine aut paulo majoris , folliculi , quorum fubftantia alutam ovillam craflltie sequat,
exterius terrei feu umbrofi coloris, interius fplcndide albi : quilibct autem foUiculus fecun-
dum longitudinem ckcum circa quafi futuram monftrat & preflus fecundum illani fin-
ditur, continensinfeduograna vel etiamunum, fiminorfit, more feminis piforum adha:-
rentia , piliformia &ejufdemmagnitudinisflavo-paIlida , ejufdenicumpifisrecentibuscon-
fiftentiiE & cum ficcis faporis ; qux commeduntur. Plantatur hoc modo : exempta e follicu-
lis grana , digiti altitudine terra; inferuntur , fatis amplo intervallo , faepiufque irrigantur ; (de-
fiderantenim humiditatem) brevi erumpunt Cauliculi,quideinde fe multiplicabunt & fru-
dus dabunt innumeros. Convenit cum Opefzauck Virginia; defcripto a loanne de Laet.
, Annotatio. Quia Audor nofter hanc Plantam comparat cum Ofenauck , opera; prctium pu-
tavi hic reperere quaelib. iii. cap. xxii. defcripfit. Americje deilla dixi. Etiam radicesedu-
les fponte hic provrniunt , imprimis quas Indiginx O/^mzwir/' vocant, rotundx, juglandi nu-
ci magnitudinc pares , interdum & multo majores ; nafcunturhumidis&paludofis locis plu-

P 2 rcs inter

4, CeorgIMarcgravI

res inter fe cohjef entes & vcluti ainiculo coUigatx , in aqua coftae , aut igne toftae boni funt ali-
menti. Dubitoautenianeademplantameritocenreridebeatt&magiscredo efle rpeciempifi
fub terra frudiificantis , hanc ab Auaore noftro defcriptam.

C A p. X X I.

hnominata. furumu. Cucurhita. CucumuSilveJlrk. ^Alccea
hirjuta. Conyza inodorata.

HE RB A [auAm AnSfor non nominat fed tmtum hmc ejm dat iconem) in duorum autetiam
trium pedum aflurgit altitudinem: caule tereti, geniculato, fubrufFefccnti , paululum-
que pilofo : cx geniculis emittit ramulos &
binafolia femper fibi oppofita , brevibuspe-
diculis innitentia, quinque aut fcx digitos ion-
ga, aliquarido craflb modo dentata ,interdum
etiam non.

In extremitate ramulorum flores nafcuntur
folitarii , lutei coloris, umbelico conico con-
ftantes , & in ambitu illius quinque foliolis
luteisminimis.

Radixexilis admodum.

FIos tritus odorem habet fuavem fere ut
Chamaemelum.

I V R V M V Brafilienfibus : Lufitanis Boboray

Belgis Pompoen ; folia fert fere fimilla no-
ftratibus peponibus ; & florem quoque fla-
vum quinquefoliis conftantem. Frudus au-
temilliusmagnus , orbicularis, comprefliis,
ftriatus , coloris exterius cinnabrii cumpluri-
mo albo mixti , interius autem crocei : femen
quoque album quale noftratibus. Boni Sapo-
ris eft fruftus co£tus feu etiam aflatus fub ci-
neribus.

Reperitur hic quoque Cucurbita Iagen« forma : cujus planta folia habct fimilia caeteris fpc-
ciebus : flos quoquc albus , magnus , quinque foliis conftans , obrotundus , in medio ha-
bcnsftaminabrevialutcfccntia. Semen fruftus eft pallidum, comprefllmi, utraque extrcmi-
tate quafi bicornc.

Cucumis sUveJirW^t^y^iW-x , farmcntofo caule ferpitfupcrtcrram, inlongis pediculis folia
habensfin^^ulatimpofita, quodlibct in tres lacinias fcftum , ac in ambitu dentatum , atquc
hidutum. Flosfljvus: frudlus ovi gallina: magnitudine , clliptica: figura;, tuberculis pcr am-
bitum acatis , maturus cftpalUdus. Intus cucumeris modo fcmina alba tranfverfim fitamulta:
cduUscft. Alc/ea

HisTOR. PlantarvmLib. I. 45

AxcJEA hirfuta , florc flavo , & femine mofcato , ex parte refpondct ffigyptiacs C. Clufii
iqux Bamia i^Egyptia Alpini, Sc funt /pecics congeneres . Ex feminc fato prinio furgunt duo fo-

liola , nummularix xmula , dein provcnit caulis
rotundus, unaparteviridis, altera rufFus, hirfu-
tus , duos circiter pedcs altus , craflltic pennx
anferina;. Hinc inde in pediculis , quatuor quin-
que aut etiam fex digitos longis , hirfutis, uno
laterc viridibus , altero rufefcentibus , folia ap-
pofita circinata , quinquangularia , in ambitu
fcrrata, hirfuta ac paulum rugofa, quxdam &
triangularia , duos digitos longa & totidcm lata,
atque etiam minora : quinque oervis e centro,
ubi pediculus infcritur procedentibus , in exortii
rufefccntibus , fecundum longitudinem ptxdita
& multis venulis varie intertcxta. Ad pcdiculos
foliorum , unus atque altcr enafcitur pediculus
brevior cum foliis minoribus , & in pediculo
duos digitos longo flos inodorus , magnitudine
& figura fere floris goflypii , elegans, quinque fo-
liis confl:ans , fefquidigitum longis , Ixte flavis,
ac flavis venulis fecundum longitudinem confpi-
cuis , interius ungues foliorum infignitcr cx ru-
bro & brunno purpurafcunt , ut & exterius ubi
pediculo inferuntur : in centro floris eft ftamen
ercdum , f^midigitum altum , flavum , cui fu-
perius quinque clavi infixi fuis culpidibus , brun-
ni fcu purpurci coloris. Flores fe apcriunt biho-
rium aut trihorium ante meridiem & ftatim a
mcridie corrugantur & decidunt. Pcft floreni
provenit corpus pentagonum & turbinatum,
duos & fcmis digitos longum , hirfutum , inte-
rius in quinque cellulas diftindum j in qualibet
duodecim , trcdecim , quatuordecim grana fe-
minis ordine lcviter adhasrent , ita ut in una cap-
fula fcptuaginta aiit ctiam plura contineantur grana. Semen autcm cft figura lunae gibbx aut
rcnis ovilli , exterius gryfcum , quafi kviter ftriatum , interius albam fubftantiam habens:
odorem fragrantiflimum mofchirefcrcntem fi mafticetur. Radix longa , alba , lenta , in mul-
tos ramulos & filamenta difperfa , ita ut longitudine fua plantam xquet : & profunde inferitur
terrx. Moriturfingulisannis. Locuftasviridcs minores lubentur folia depafcunt. Coliturin
hortis : fevi fexto Aprilis & floruit fine Augufti & Septcmbri & tulit femcn copiofum.

C o N Y z A inodorata : In fefquipedalem altitudinem afllirgit , caule cavo , tcrcti , leniter
hirfuto , & multis ramulis ex adverfo pofitis praedito. Ad ramulorum exortum & ad nodos,
bina, ternaautquaternafoliafibioppofitaautetiamjunctahabet, mollia , oblonga, unnm
majusaltero, dilute viridia , nonferrata, vcrum acuminata. Adfoliorum infertioncm pro-
deunt pediculi ; unum , duos vel etiam tres digitos longi , qui flofculum ferunt luteum , cum
corpore ovali luteo in medio floris : magnitudo floris ut Chamaemeli , fed plane eft inodorus.
Quale femen fcrat ab Audtore proditum non inveni .

Cap. XXII.

^aryofhiliain. Camaiihaya. (jandiroha i^el ^A(hancliroba. ^naphalium
^rafil. Innominata, lafmini f^ecies.

/^ Aryophillata herba : Caulis ad trium pedum aut etiam majorem altitudinem af-
^^furgit,ad fingula gcnicula quafi duos ramos oppofitos habcns.atque itidcm duo foIia,quse
cum pcdiculo fuo quatuor digitos sequant (fupcriora funt anguftiora) in quinque alia fingu-
lafeda, nimirumbinaprioraoppofira&quintumincxtremitate. Sunt autem foliainambi-
tu dentata ac laete viridia. In extrcmitatibus ramorum , in fingulis provcnit flos flavus , Tor-
racntillae aemulus , conftans quinque foliis anguftis , quibus multa foliola viridia fubftrata.
Poftfloresfequiturcapitulumrotundum, hifpidum, continens femina oblonga, figura re-

I 3 prxfen-

46

GeorgI MarcgravI

ptKfcntantLi palos illos ckvis/errcis araiatos , quibus admunimenta utuntur. Pvadix
habct filamcnta , & odorerefert Garyo-
phyllos : Vnde nomen meruit.

Camanbaya Brafilienfibus •, Hcr-
ba eft filamentofa ,' dependens ab altifTi-
mis arboribus , gryfei coloris , & quafi la-
nuginola : obducuntur illa integr£e arbo-
res. Filumeft, cui hinc inde certis inter-
vallis , fex , quinque , tria , duo , vel etiam
unum folium rofmarini jemulum adfiftit,
inodorum.

Gnaphalivm Brafilienfe mihi vi-
dctur Planta , qux ex radice minimum di-
gitum crafla , multis filamentis prxdita,
(odore afiquantum cum Elenii radice
convcniente , fapore tamen haud manife-
fto , perenni & qus novos fubinde caules
protrudit) fex interdum & pluresprodeut
caules, mediocriter rotundi, inferius craf
fi , ad trium pedum altitudinem , genicu-
lati , quafi ob folia quje illosambiunt fub-
fufci & alba lanugine obfiti : folia autem
ambiunt multa , trcs vel quatuor digitos
longa, angufta, viridia, accopiofalanu-
gine alba feu tomento obfita, fuperius mi-
nora fiunt ad caulem , & caulis diipefcitur
in multos ramos , mediocriter hirllitos.
Ramos ornanthinc inde foliola anguftif'
fima , lanugine incana , unum aut duos
digitos longa. In extremitaribus autem
ramorum proveniunt capitula , cx fqua-
mis oblongis argentei coloris , fplenden-
tibus compofita , quibus flofculi innaf-
cuntur copiofi , cuilibet nimirum fqua-
mulae quinquc , conftantes quinquefolio-
lis albis , -diflcftis , in medio eminente fla-
minulo albo-purpurafcente:ciEterum funt
penitus inodori. Poft flofculos nafcicnr
femcn in ipfis fquamis , oblongum , fu-
gax , colorisfufco-argentei.

Ghandiroba vel Nhandiroba Brafilienfibus. Hederx fcandentis fpecics ,

multa

morc

Murucuja: afcendit , flu-mentis paulo tencrioribus. Folia habct difpofita more Hcderrc fubro-
tunda & quafi in trcs angulos defincntia, quatuor digitos longa & totidcm lata, viridia,

glabra.

H I S T O R. P L AN T A R V M L I B. I, 47

glabra , Iplendentia. Plofculos fert parvos ex pallido lutefcentes & quatuor foIioHs conftan-
tes. Fruftusrequiturrotundus, vindis, fplendens, inftarMurucujx, pomi majoris magni-
tudine , fuperius circulum inlculptum quafi continens & in centro ejus tres lineas , una extre-
mitatcadangulosobtufosfecontingentes. Frudus fecundum longitudinem diffcaus, inte-
rius apparct cavus , cortexque iliius Murucujae cortici craflitie eft sequalis , duplici fubftantia
compofitus, exterius niinima craflitie lignofa , reliqua interius fpongiofa , fuccuknta, alba:
cavitasfrudusinmedioperinterftitia more juglandis , in tres difpefcititr concamerationes,
continetque in qualibet quatuor (intotumduodecim) ordine difpofita corpora fubrotunda,
clypeata, fatis crafla, magnitudinc pataci, in extremitate ambitus tenuiora , folida verfus
medium. Quodlibet corpus , primumpelliculaobdudunieftuvea, pundulis feutuberculis
nigricantibus , quadefrifta cortcxligneus fufcus apparet , inftarteftae ovi fragilis, inambitu
dentatus. Cortice frado intus albus apparet , continetque oleaginofum nucleuni ex albo fla-
vcfcentem, pellicula:inclufum. Exhoc nuclco olcum parant Brafilienfes, quo inlucernis
utuntur , clarifiimum & optimum, tarde enim confumitur ; in cibo non poteft ufurpari , quia
amarum eft quemadmodum & totus frudus.

Planta hcec {cuju-s nomenab Au^tore mf} froditur) innovem&non rarodecempedum

altitudinem excrcfcit, elegantis arbufculae
forma : caudice refto & pollicem craflb j in-
ferioripartefineramis, fuperiori veroinra-
mos diftributo : in quibus folia fcrt Malvse
modo difpofita , longis pediculis , magna,
in totum hirfuta , inferiori parte albicanria,
per ambitum ferrata & ad tadum glutinofa,
quemadmodum & univerfa eft planra. la
extremitatibus porro ramorum , & capitcl-
lis hirfuris, ad modum Alceae enafcuntur flo-
res infigniter incarnati , quinque foliis con-
ftantesitidem glutinofis, incujusmediofta-
men eminet , ftaminulis multis veluti ramu-
lis repletum , coloris flavi , femen profert
fplendidc nigricans , oblongum , quafi tri-
angulare , magnitudine grani Fagopyri.

I A s M I N I fpecies videtur Planta , [jCujui
nomen Brafilienfe aut Iconem Au£lor non dedit)
qux ex tenui radicula , unumatque alterum
filamentum fuperius habente , vel etiam e
duabus radiculis, unicum caulem emittit,
teretem , glabrum , viridem , geniculatum,
interius medullofum. Adfingula autemge-
nicuia, bina fibi opponuntur folia , finepe-
diculis , tres vel quatuor digitos longa , laete
viridia, Ixvia, nervo fecundum longitudi-
nem , & coftis tranfverfis oblique difcurred-
tibus. Superius porro in caule ad internodia,
ubi folia confiftunt , copiofi flores conjun-
ftim nafcuntur Papilionacci, quafi uno folio
lato conftantes , quod in trcs partes feftum
eft , & deorfum incurvatum , & altero an-

^ gufto & quafi continuata furfum ereda : ex

tpfo atitem flore duo ftamina flavefcentia pfodeunt, apicibus flavis , & e medio aliudftaminu-
lum abfque apice ; eft autem flos ipfe coloris fplendidiffime rubri.

H E R B A {cui Au^or nofter nomen non adfcripfit) in duorum circiter pcdum altitudinem
affurgitinmulfosramosdiftributa: caulis iUius teres & fubtilibus pilis albis veftitus: foliaau-
tem hinc inde funt pofita,in brevibus pedicuUs, oblonga & acuminata,itidem pilofa Hinc inde
quoqueinbrevibuspediculisflofculiproveniuntparvuliplane, fpicatimvcro congcfti, coloris
fanguinei. Poft flofculos illos fequitur capfula inftar Lini , fere triangularis , rotundior tamen,
fuperius quidemtricufpis atquc ad vifum ut infula, in qua iUius fcmen continetur.

*^!5^*^^^s>-=Niiiiiii^

Cap.

4f

GeorgI MarcgravI

p

C A p. XXIII.

Tino, Taco Caati?iga. TacoSeroca. Innominata, Js(bambi.

Caabonoa. Tamoatarana.

I N o Brafilicnfibus •, Vitica: Vrentis fpecies , ExradicepamfilamentoCi, inoaoautno-

vem pcdum affurgit altitudinem , caule ftriato , aliquantulum pilofo , & craflb : Folia ha-
bethincinde pofita, folitaria veiduo juxta feinvicem:
quorum quodlibet innititur pediculo fefquipedem lon-
go aut etiam longiori > ex albo paulum rufefcenti. Folia
aatem urticx noflirati fimiiia , magna , in ambitu den-
tata , triangularibus dentibus , & raris pilisprsedita. Fert
fuperins racematim plures flofculos plane parvulos, can-
didicolorislongopediculo infidentes. ^ale autemfe-
menferat ab Aiioiore nofiro annotatum non inveni.

Paco Caatinga Brafilienfibus : vulgo Cma do
mato id eft filveftris ; caulem habet arundinaceum , digi-
taUs crafTitudinis, rotundum , & intus continentem fuc-
culentam medullam fubdulcis faporis , confiftentise fere
ut Canna faccharifera : Hunc porro ambiunt finc pcdi-
culis hinc inde folia folida , feptem , o£to vel novem di-
gitos longa , circiter trcs lata , ubi latiftima , interdum & .
majora, figura linguae , inmedio nervo fecundum lon-^
gitudinem , nullis fecundum latitudinem venis , fed fub-
tiUffimislineisoblique difcurrentibusutinfoliis Meeru:
funtque fuperius glabra & dilute viridia, inferius moUi
hirfutie prjedita & flibalbicantia. In fummitate caulis
provenit conus (ut in pinu) oQio aut novem digitos lon-
gus , in faftigio paulo acutior , fquamis prxditus ut conus pinus , qus in promincntibus extre-
mitatibus aureifunt coloris , inpartibus
ubi fibi invicem incumbunt miniati.
Succefruautemteporisfquamx illae ab
fe invicem dilatantur & fub quaque ap-
paret flofculus canus, inftar alveoli apia-
rii , dilute purpurafcentis coloris : flib
flofculo vero cuticula eft albefccns , ro-
tundumfacculum praebens , & quxlibet
continens viginti quatuor aut plura gra-
na feminis nigri fplendentis , magnitudi-
ne feminis ceparum , multangularis ,
funtque grana albis filamentis quafi li-
neis involuta & illis adhxrent. Caulis
hujus plantx mafticatus detrahit humo-
res e capite , calefacit infuper •, & fran-
gitcalculos ufurpatus. Vulgo maftica-
tur contra Gonorrheam (quam Lufita-
nivocant Efquentamento) atque cftinfi-
gne remedium j nimirum frequenter de
dic mafticanda arundo,fuccus deglutien-
dus : curat circiter ofto diebus fine uUo
alio medicamcnto adhibito.

Reperitur & alia fpecies prsccdenti
fimilis , excepto quod folia inferius non
funthirfuta, fed lxviautfupernc&: flof-
cuU fint rubri.

Sicuti & aUa fpecics , hoc tantum ha-
bens pccuUare , quod conus conftct flo-
ribus cseruleis , qui finguU quatuor habcnt folia.

Paco Seroca Brafilicnfibus difta planta, in fcx, fcptcmvc pedum afTurgit altitudl-

nem 5

H I S T O R. P L A N T A R V M L I B. I. 49

ncmj «ulercao,(pongioro& vindiinftar^<?(?w; habetquc folia codem modo altematim

dirpofita & cjufdcm magaitudinis, figm-x, colons,ac

fimilibus lineis , fed in lummitate Iblium convolu-

tnmmiaPaco. Ad exortum autem caulispropcfo-

lum provcnitpediculus crafllis , verum brcvis , in ali-

quot ramulos fupcrius divifus, qui multos habent

flores , fefquidigitum aut circitcr longos , cavos , flo-

ribus Paco quidem fimiles , fed incarnatc rubentcs.

Flores hofce fequitur frudtus in uvam congefl:us pru-

nimagnitudine&figura, habcns prominentcm um-

behcunij eftque adhuc immaturus faturate viridis,

maturus vcro fufflifcus , triangularis figurje , & corti-

ce aurantia: mali eortici pcnc .equaU , qui fponte fin-

diturintrespartes atquefacfle feparatur: intus vero

habct paucam pulpam , filamcntofam , magnitudine

nucis aveflana;, in tresitidcmpartes divifibilem per

cuticulam flavam : pulpa autemhxc cinnabrii eft co-

loris,odoris vinofi,fere utpomum noftras cidonium,

in qua continentu.r fupra triginta grana feminis, trian-

gularia, fufc? , cum macula cinnabria in acutiore par-

te , magnitudine feminis cannabis , & albiflTmuim nu-

cleum habentia : cortex extcrior fucculcntus , qui

CLitemtingit colore brunno ut cerafa noftratia nigra

vel Viote Martiasj atque ideo ufurpatur loco atra-

menti.

Folia recentia ut & caulis & frudus immaturus , fi
fricentur, odorem de fe fundunt zinziberis & fuavem
admodum.

Caaponga Brafilienfibus dida planta , Portu-
lacje eu ipecies qux Beldroga. Lufitanis diciturj ex radice autem brcvi & in multa filamenta

albadefinente, producitcaulemrotundum, crafliufculum &fuc-
culentum , qui ftatim prope terram in multos aUos caules dividi-
tur & hi porro in fuos ramos , qui vcftiuntur foliis inftar portulaca;
fucculentisatquealternatim pofitis: in extremitate autem cujufli-
beffami, odo folia in ftellx modum di/pofita funt, ex quorum
mcdio flos enafcitur luteus , quinque foliis conftans , magnitudine
floris Portulacae noftratis.

Poftfloremdenique remanet corpufculum quoddam obrotun-
dum, pappoalbocircumdatum, in quo femen continetur nigri-
cans , rotundum , papavcris femine paulo minus. Rami hujus
plantse tomento albo circumdati con-
fpiciuntur,inftar lanae oviimi. Coda co- '
meditur hsc herba.

P L A N T a hsc , [cujm nomen ah Au-
Boremnfroditur) exradicelenta, pau-
cis fibris prsedita , producit caules te-
nues , teretes , inferiori parte virides fupcriori rufefcentes , partim
humi repcntes , partim furre£tos. Caules autem inordinate multos
habent ramulos , & in iis fimiliter inordinatefoUoIaoblonga, fer-
rata , fibi appofita , vcrbenx fere modo. In extremitate autem cau-
lis cnafcitur flos , capitulo conftans fubargenteo, & ftaminuUs ex
ruffo&ca:ruIeo purpureis , odoris ut Viola Martiafedremiflioris.
De fru£I:u aut feminc nihil ab Auftore annotatum inveni.

Herba {quam AtiBornonnominat) ex parvulis radiculis albis,
juxta fe pofitis , producit multa folia , fuis pediculis adpofita , Plan-
taginis figura & facie. E quorum medio caulis bipedaUs aut tripe-
dalis cnafcitur , qui fert flores verticillatim pofitos , tribus foUis
conftantes oblongis, albi feu laftei coloris , fine odore. CauUs au-
tem inferius rotundus quidem , ubi autem florcs confiftunt angularis.

N H A M B I BrafiUenfibus. Herba efl; caule fatis craflb, lignofo, tereti, geniculato, qui por-

G tulacae

jo GeorgIMarcgravI

tiilacaemoreferpit&hincindefibras in terram dimittens radices agit • partim quoquc fe eri-

git. Expanditur varie in mul-
tos ramulos , geniculatos ,
binos libiubique oppofitos,
in iifque habet ad fingula gc-
nicula bina folia oppolita,in-
tcrdum etiam plura,inxqua-
lis magnitudinis : iii extremi-
tate autem ramulorum quin-
que, fex , feptem folia fibi in-
vicem appofita oblonga , fi-
gura cordis in ambitu leviter
^ferrata , interdum & lacinia-
ta , dilute viridia . In extre-
mitate quoque ramulorum
enafcuntur flores folitarii
magnitudine cerafi majoris
aut minoris , conftantes folo
umbelico , rotundo & craf-
fo,flavo,finefoliis. Semen
in umbelico , fufco per ma-
turitatem, ovalis figurse, pla-
ne compreflTum , ex fufco
gryfei coloris Iplendentis .
Radix denique filamentofa,
tenera, alba. Foliamafticata
linguam pungunt inftar Sina-
pi feu Nafturtii. Haec herba
praeftantiflimum eft leme-
dium contra quaecunque ve-
nenata animalia , fiuncixfe-
mis pondere e vino bibatur :
vel fi decodum illius fuma-
tur cum media parte vini.
Contra ventriculi & intefti-
norum frigiditatem ex pitui-
taortam etiam apprime va-
let. Folia vel femen affirica-
tum Bubonis dorfo, quanto-
ciusillumenecat. Solethxc
herba cum pifcibus coqui &
optime convenit.

P L A N T A {quam AuEtor
mn nomimt) in fefquipeda-
lem fere altitudinem afliir-
git, caule lignofo , rotundo , cinerei coloris ; qui ad femipedem fere fupra terram in duas par-
tes difpefcitur feu ramosmagnos, atque hiiteruminminoresramulos j.itautpsneef^regijc
arbufculae figuram referat. Folia illius funt Orobi foliis figura fimilia , femper triaadmodum
Phafcolorum juxta fe pofita ; tenuia , non ferrata , fed leviter hirfuta, Fert flofculos , quos fe-
quunturquatuoraut quinque capfulx juxta fe in orbem pofitae : quibus contincntur totidem
granafeminis, fuae cuticulae inclufa , rotunda, nigra, fed punftulis feu tuberculis fubtilibus
infignita, ab uno deniq-, latere videtur quafi particula aliqua abfcifla eflet, atque ibideni albicat.

C A p. X X I V.

Innombiatce du^. Omenafo Yeima. Convokulm marinm. T^araro. Cara
Inamhu. Adandatia. Caaponga. Caa-apia.

T) L A N T A hxc {cujmnomenab Au5fore non proditur) ex radice ovali nucis avcllanJE magni-
^ tudine , inferiori parte filamentofa , cmittit caulem re^aum , obfcure brunnum & pilofiim,

duobus

H

I S T O R.

L I B. I.

/>

PLANTARVMi.lB. 1. 5I

duobus aiit tribus foliis prasditum , quorum quodlibet quatuor , quinqucfcx, etiam dcccui
autduodecim digitos longum, figura foliis Tamoataranx iuiiile, nervo
fecundum longitudinem & multis venis obliquis infignitum. Folia au-
teni fuperna parte dilute viridia, inferna albicantia, iibique pilofi, ad ta-
ftiunutholofcricum optimum, duplici ordinc macularum quadratarum,
majufcuiarum , notatum, qua; infuperiori fuperficie folii , coloris funt ni-
gri, infcriori brunni. In fummitate caulis ttes aut quattior enafcunturflo-
res , coloris flavi , duobus foliis papilionaccis confl:antes , quoruni alte-
rum macula notatum efl: , pro ftamine habet corniculum : flos inodorus eft.
P L A N T A (quam AuSior non mmmat) caule tereti , redo , paulum pi-
lolb, viridi, intriumautquatuor pedumaflurgitaltitudincm, acinlongis
pediculis bina lemper foliaoppofita gerit, figura urticce foHis fimilia, fed
majora, in ambitu ferrata •, ad foliortmi cxortusetiam hinc inderamiop-
ponuntur , qui eodem modo folia obtinent 5 in fum-
mitate caulis & extremitate ramorum minora. Flo-
res ibidem fert in longam quafi fpicam congeftos ,
elegantiflunos , pediculo digitum longo infiftentes
ac deorfum propendentes , figura mitrx Polonicx,
& in extremo ambitu habentes quinque incifuras :
funt autem coloris coccinei& interius punfhulis fa-
turate rubris varicgati ; prxterca habent in mcdio
ftaminulum longum pallidum , cum apice liliaceo.
Tota autemplanta cum flore, odorem refert Mar-
rubii feu Prajrii . De femine nihil apud Audorem
annotatum inveni.

Omenapo yeima Brafilienfibus , Batats fpccies eft^ humifer-'^
pens, caule farmentofo , viridi: foliahabenscordis figura, vel etiam
aurita , folitarie pofita , viridia , nervo & venis viridibus. Radix cru-
da eft alba , fed coda fit rubra , eftque ut plurimum rotunda.

CoNVOLVVLVs marinus feu SoldmelU (Brafllca marinamale a
quibulHam dicitiu- , vide Spigelii Ifagogen) ex radice lenta , longa , non
crafla, fed gracili , paucis fibris prsdita , nigricantis exterius coloris , in-
tus alba & ladis glutinoli plena ; nafcuntur aliquot caules , iongifllme

ferpentes fuper terram , quihinc in-
de Aadices iterum agunt , teretes ,
lenti & virides . Adnafcuntur illis
folia alternatim pofita vel oppofita,
quodlibet fuo pediculo,quatuor aut
quinque digitos longo infidens, ob-
rotundiE figurx , inftar clypci fto-
machalis , tete viride & aliquantum
crafliim, elegantibus venis obliquis
tranfciuTentibus , & nervo in me-
dio. Hinc inde quoque propepe-
diculum foliorum pctioli floruni
prodeunt tres, quatuor, quinque in-
terdum & unicum florem fuftinen-
tes, Campanulx feu Convoluuli
majoris figura, coloris dilutc purpn-
rei & in bafi nonnihil albicantis , in
niedio vifitur breve ftamcn , ut in
Convoluulisfolet. Inhocfloreinteriusquinquangularisrcprxfcntatur ftclla; nam totusflos

G 2 fupe-

•

GeorgIMarcgravI
fupeiius quafi iii quinque angulos defmit. Claudit fe flos poft mcridiem. Tota planta co-
piorelaaefcitlaaeglutinofo. ■ r ■

H E R B A [ctij^ii An^Jor ?iomen nonprodit) caule vindi, pilofo, geniculato , partma ferpit , par-
tim aflurgit, habcns ad ilngula genicula duo folia Hyffbpi smula.fibi inviccra oppofita,& prs-
terea aliquot minora , atque ibidem etiam ramulos oppofitos : in fummitate autem capitulum
florum luteorum, qui ad medietatem fuam in fex crenas funt fefti: in medio fex ftaminula alba.

P ARARo Bralilicnfibus , alia Batats fpecies eft , caule & foliis ut pra:cedens, nifi quod
caulis hujus fit purpureus , & neryi atque venje foliorum itidem purpurece ut & radix.

Cara inambi Bratilienfibus , fpecies eft /^zW^-? , caulelongefcrpente, qui folia habet
hinc inde folitarie pofita , quorum qucedam funt cordis figura , quxdam infuper aurita , nervo
fecundumlongitudinem , & venis obliquis confpicua. Radix illius eft candida.

M A N D A Ti A BrafiUcnfibus dida eft Lablab Alpini, de qua planta vide Carokma Clufium
Rar. plant. Hiftoria pag. ccxxvii. planta ha;c ex Africa in Brafiliam eft tranflata. Phafeoli
illius codi corameduntur.

C A A - A pi A Brafilicnfibus , cx radice unum aut fefquidigitum longa vel etiam duos digi-

tos , pennx olorinx vel etiammi-

nimi digiti crafTicie , nodofa feu

vcrrucofa, & filamentisad latera

& inferiori parte tenuibus , & tres

aut quatuor digitos longis pradita:

exterius ex gryfeo rufefcente , inte-

rius tota alba & lenta ', tres vel qua-

tuorpulluiantpedicuU tcretes , te-

nues, tres quatuorve digitos longi,

qui finguli fuftinent unum folium

obrotundum vel oblongumjnimi-

rum duos , tres , vel etiam quamor

digitos longum , fefquidigitum la-

tum, ubi latifTimum , tenerrimum,

fuperna parte viride & fplendens ,

inferna paulum albicans , nervo &

venis tranfverfis infernc confpi-

cuum : cceterum caret caule : Fert

^autcm florem in proprio pedicu-

lo, rotandum, umbeUcifigura , ut

Bcllidis flos , multis ftaminibus

conftantempallidis, inter quxfe-

men provenit rotundum &femi-

nis fmapis magnitudinc.Radix ini-

tiohaud maiiifcfto faporeeftprx-

dita, fed manfa quodammodo a-

cris eft & reUnquit in lingua velli-

cantem faporem. Infigne cft re-

medium contra venena , & contra

alvi fluxum difenteriacum. Potcft

& tota Hcrba 51. s. per dicm natu-

raleminfundiinvino, atque hinc exprimi & difenteria laboranti manepraeberi,itautjeiunet

per quamor horas-,purgat enim ita ut fimul profluvium fiftat Repcritur & hic alia Caa-apia fpe-

cics, prjECcdenti fimiUs , excepto quod foUa quidem fint ejufdcmfigurae , verum in ambitufcr-

rata&hirfuta, quodque & pedicuU horum raris pilisvcftiantur. Florcmfert in proprio pedi-

culo rotundmn cum umbclico in mcdio , inftar floris ChamxmeU.

H E R B A [cui Auctor Erafilienfe nomen non adfcripftt) Scoparia appcllari poteft , nam in Bra-
filiaScopieexillafiunt; Verbcnx facie eft, & in figuram arbufcula: cxcrefcit, nimirum infef^
quipcdisaItirudincm&fa'pemajorcm. Foliahabct fibiinviccm dircdc oppofita, foUis Ver-
bencE fimilja , & ad folia cxoriuntur ramuU qui itidem foliis vcftiuntur. Ad exortum autem fo-
liorum ctiam brcves pcdiculi ci-ftifcuntur , qui flofculos albos ferunt , quatuor foUoIis conftan-
tcs, &poftiUosrotiindacorpurcula inftar baccularum, quibus continctur fcmcn minimum
pcncinftarpulvcris, fufcum. Radixilliusrcaa, brevis, candida, plurimis filamcntis prxdi*
ta. Plaatacarctodorc&faporcmanifcfto.

Cap,

HjSTOR. Plantarvm Lib. I.

53

C A p. XXV.

aJgMtlguepo-ohi Imiomhiata. Tamoatarana. Innommatce almot.

X

AGvTiGVEPO-oBi & Amtitiguepo Bralliiennbus •, ex radice fuperius rotunda , fub-
rufta & fucculenta , quxque infcrius Icx, feptem , oaove digitos in terra oblique diftcndi-

tur, &multacraflahabetfilamenta-, prove-
nit caulis, tres , quatuor , quinquc pedes lon-
gus, arundinaceus , redlus, digitum craflus,
hinc indc habens in pediculis duos , tres , vel
ctiam quinque aut fex digitos longis , folia u-
num aut fefqui aut etiam duos pedes longa,
quatuor digitos lata , acuminata , elcganter
viridia,fplendentia,ad taftum inftar membra-
naccae charta: aut foliorum Pacoeira , nervo
fecundum longitudinem & fubtililfimis li-
neis obliquis decorata , & in ambitu linea ru-
brafimbriata. In fummitate caulis provenit
flos inftar Lilii egregie incurvati & igneico-
loris, tribus vel quatuor foliis conftans: apud
quodlibet folium tria , quatuor aut quinque
ftamina exftant ejufdcm coloris , figurx ut
dens apri. Semen non defcribit AtiBor. Ra-
dix contufa ulceribus medetur, mundat ca &
impletcarnc: aflatje autera & co6la;come-
duntur tempore famis.

Planta hsc {cuJHS nomen ah Auotore
non proditur') ex
radice alba , fuc-
culenta , oblon-
ga , & multis fi-
lamentis prjedi-
ta,producit qua-
tuor, quinque,
fex , aut plures
caules , rotun-
dos,cavosfeufi-''
ftulofos, viridcs,
fpongiofos , bipedalis aut etiam majoris longitudinis : quilibet
autem tantum unicum fuftinet folium , & fuperius unicani (pi-
cam , qua; prodit e latere caulis veluti e vagina. Folium autcm
quodlibet , quatuor vel quinque digitos eft longum , & ft lendide

viride, figura cordis. Flofculi vero
in^icam congefti, longiufculi&
fex foliolis conftantes , quorum
tria fuperiora coloris funt ca:ruleo
purpurei.inferius vergentia obfcu-
repurpurei. Inodoruseft flos.
^udefemenferat ab AuSiore ob-
/frvatum non inveni.

Tamoatarana Brafilien-
fibus , planta qujE ex bulbo albo,

fplendente, triangulatis tunicis conftante,figura & conftitutio-
ne ut Tulipa, ovali vel etiam rotunda , magnitudine ovi anferi-
ni vel etiam minoris , producit caulcm duos aut tres pedes al-
tum, inferius in longis pediculis duo veltiiafolia habentem,
ut & in fummif ate unum aut alterum , foliis Coti trepooba figura
& afpectu fimiiia , f ed paulo minora. Sub folio autcm quod iu
fummitate caulis eft,pediculi duo, tres, quatuorveproveniunt,
duos circiter digitos longi , qui quatuor ferunt florcs , fplendide albos , fefqLiidigitum longos,

G 3 „ extrian-

54 G E O R G I M A R C G R A V I

ex tnangulatis obtufis fquamis more pincx nucis compofitos, inodoros. Bulbus coquitur, &
morc Batatx comeditur, bonifaporis.

Herba hxc {quam Aii£}or nonnommat) fruticcsatqucarboresafcendit,iifquefeimpUcat;
caulem habens rotundum, uno latere plerumque brunnum , altero viridem , per totum autem

pundulis brunnis variegatum & pilofum : intervallo autem femipedis fere in caule ad latus ex-
tenditurfemperramusfatiscrafTuSjfemipedemcirciterlongus , itidem hir/utus , qui fubrotun-
da & quafi turbinata corpufcula, fuis pediculis innitentia & hirfuta fuftinet , qux fefe apcrientia

florem exliibent candidum uno folio conftantem

inftar campanula; : in eodem autem pundo e quo

proditpediculus quiflorem fuftinet, etiampedi-

culus ejufdem craffitiei ac quatuor circiter digitos

longus enafcitur, quinque folia in orbem difpofita

fuftinens ut in Pentaphyllo , ad tadum mollia , fu-

perius viridia,inferius fubalbicantia,ac ubique piUs

albicantibub. praedita.

P L A N T A ha:c [cui AuEtor nullum nomen adjcri-
^ pfit) in fefquipedalem altitudinem alTurgit , caule

rotundo , leniter hirfuto , geniculato ; ad genicula

autem bina folia fibi invicem oppofita,leniter iteni

hirfuta,oblonga,viridia;& in extremitatibus ramu-

loruni multa foliola fi-

bi adjunfta^atque inter

jiilla flores ex loiigo ca-

' hce prodeuntes , ex la-

ftefcente dilute pur-

purei coloris , unica

quidem parte conftan-

tes , fed fuperius in

quinque lacinias divifi,

nuUo in cetro ftamine. |

Poft florem fequuntur

folUculi magnitudinc

grani cannabini quibus

continetur fcme com-

preflum fufcum.
K^nnotcitio. Iconcm cx herbis ficcis ab Auftorc collcdis dcli-
ncandam curavimus,fiquidcm ipfe illam non addidcrat.

P L A N T A ha;c [cuju^ nomen AuBor non frodidit) Vctonicx fi-
gura adfurgit, caiile tcrcti,hirfutO: quoriim quatuor 4ut quinquc prodeunt ex una radicc,tcnui

6cfla-

HlSTOR. Plantarvm Lib. I. $S

& flava : folia illius funt viridia, ferrata , Vetonicse acmula quidem fed plane iiirfuta. FJofculos
icni^quos tamen Jtt£}ornon defcripjit) hinc proveniimt caprulae baccis myrti magnitudinepa-
res, in quibus continetur femen copiofum , iplendidum , durum ut Litholpecmon feu milium
Solis , verumtamen paulo minus.

^nnotatio. Nullam hujus Plantx Iconem reliquit Au£lor , quare illam ex Hcrbis illius fic-
cis,delineandamcuravi; fmitautemfoliarubtilifllme ferrata, (quodapidorenonfatisbene
cxprefliim : ) & valde hirfuta, & caules illius lignofi 5 flores autem obfervare non potui.

Cap. XXVL

(lAguara quiya. Sagittaria cordialis. I?mominata. Inimhoj icon.

A

GvARA Q_yiYA Brafilienfibus ; Erva moura Lufitanis.
Solanum Bacciferum.

Eft Solatrum oflicinarum five

Planta haec e radice longa , &

1n plures alias divifa , filamento-

ra,alba,in arbufculx figuramfur-

git,caule lignoro,medulIofo, vi-

ridi , nodofo , qui hinc inde in

multos ramos fe (pargit. Folia

habet Capfico Brafilienfi fimi-

lia, duo, tria vel quatuor juxta fe ■

pofita, inxquaUs magnitudinis.

Hincindequoque provenit pe-

diculus folitanus digitum longus

qui fuperius duos , tres atque et-

iam pkues /lifiiinet breviores , in

quormii qnolibet enafcitur flof.

culus , deorfum fe inclinans, fo-

liola quUique acuminata , laftei co-

loris , retrorfum incllnata obtincns,

& in medio ftaminula craflfuifcula,

ercda,lutea,quinquejuxtafepofita.

Poft flofculosproveniuntbaccx*^

primum virides , per maturitatem

nigr2e,fpIendentes,rotund£e,magni-

tudine myrtillormn noftratium,fuc-

culente multos acinos purpiirafcen-

tes continentes.que ab avibus com-

medimtur.

Tota planta nullum alium prxter
herbaceum odoremhabet aut fapo-
rem,multi autem ufus eft in medici-
na. Pfeudocapficum Dodonei con-
venit cum hac planta quoad folia &
fiorem, fruftum tamen feribit efle
rubrum.
An SagtttAriA Cordialis poterit vocari >
Haec planta in trium pedum altitudinem aflurgit caule tereti , hirfuto,
alato ; foliis in illum infertis fagittae figura , eo modo ut plumac fagittis in-
feri folent , ex caule prominentibus , in utroque laterc hirfutis : folia pra;-
terea habet caulis & ramuli cjus angufta oblonga,fuperius viridia,inferius
incana , intotum autempilofa , & majora funt cauli inferius adnata. In
fummitate caulis pediculi aliquot longi erumpunt , in quibus flofculi pro-
veniimt, figura florum Piforum lutei, tribus foliis conftantes, quorum fu-
perius fecundum longitudinem ftriis purpureis eft variegatum.

Poft flores fequuntur filiquse fufcae aut nigrae , piforum filiquis fimilcs,
continentes femen fplendens, virefcens (eu olivaceo colore, figura; quafi
femilunulx, feu redius cordis,ut pingi folct. Admodum autem vermibus
obnoxium eft & vix intei: decem unum reperitur quod non fit perforatum , & fcmcn a vermi-
bus abfumitur. Radix

5 6 GeorgIMarcgravI

Radixrcvftaeft, tres aut quatuor digitos longa , tenuis, unam atquc altcrain prolcmad-
iunftamhabcns.

Annotitio. Iconemhuius pUntx non de-
deratAuclor, ied ex herbis ticcis ab ipib
colleclis delineandam curavimus.

H E R B A [cui nonmi Atictor non xdfcrifp.i^
ita fc habet. In fclquipedaiem aut paulo
majorem altitudine alfurgunt caules mul-
ti , ftriati , pluribus ramis onufti , quorum
quilibet eo loco quo e caule oritur, no-
dum habet : rami inordinatc poiiti , foUa
ad esortum folitaria, oblonga, faftigiata,
venofa , ad tattum molUa , fohis oxylapa-
thi fmiilia:interdum maiufculo folio minu-
rulumiunclum: diftatunum abalterocir-
citer lelquidigirum. In fummirate caulis &
ramorum extremirate nalcuntur multx fpi-f
Qs. parvuls virides , quatuor aut quinqueF
digitos longx , qux ^t^^ aperienres fioIcu->.
los promunr minimos , flavos , tantx par- ,
vitatis ut foliolum quodlibet floris non fit^
maiu>culpide acus.

•Radix albicat , lignofa, nullomanifefto^
fapore: perrennis eft planta & novos produ-
cit caules. Vide Mathiol. pag. ^.4.6.

K^nnotatio. NuIIam huius Plantslco-
nem Audor nofter reliqucrat , itaquc illam
exHerbis ficcis ab illo colleclis delinean-
dam curavi.Porro Matrhiolus folio ab Au-
ftore indicato delcribit Centaurium mi-
nus, cumquohxc Plantaminime conve-
nit , qua editione ufus fit ignoro •, nec obfervarepotui apud Mathiolum plantajn huic fimilem.

lcon laiaiboy fupra
fag.iz.omipi.

CEOR-

57

GeorgI MarcgravI

HISTORIyE PLANTARVM

LIBER SECVNDVS.

Qui agit de Plantis Frutefcentibus & Fruticibus.

C A P V T P R I M V M.

T)eTla?itisex quibm fiJnil.

E R V A d' A X I R Lufitanis (utrum peculiare nomen habeat apud Brafi-
lienfes ab Auctore non proditur , videntur iifum illius penitus ignoralTe : )
ex radice gracili , longa, inmultos ramos diftributa, lignofa aclenta,piu-
resafTurgunt caules, duos, tres & quandoque plurespedeslongi,teretes,
I humiferpentes, &hincindefilamentisinterramdimiffisradicantes,verfus
extremitatem autem fe furrigentes: ex hifce maximam partem jacentibus
caulibus , alii plures iii altitudinem adfurgunt , ex quolibet oCto , novem faepius & decem,

itidem teretes , lignofi, uno la-
terepaulumrufefcentes. Cau-
les omnes ornanturramulisu-
num digitumlongis , alternata
ferie difpofitis 5 & quiKbet ha-
bet feptemcinerefcentia folio-
la , bina fibi oppofita & extre-
mumfolum : foliola habentin
medio fecuiidum longitudine
nervulum, nonferrata, fimilia
foliis Trifolii corniculari Do-
donei lib. xix, cap. 17. juxta
ramulos enafcuntur breves pe-
diculi & in iis flofculi quatuor,
quinque , fex autplures , plane
paiTuli , purpurei cum albo di-
luti , figtu-a caflidis apertae , ut
in Hedera terreftri vel Vrtica
mortua, odoris jucundi.
Nafcitur palTim in Brafiha.
Ex hac planta poteft color
Anirprsparari.

An N o T A T I o. lof Scali-
ger.2\(z/ velpotius AVr Arabi-
bus eft color cseruleus-, qui vul-
go Hi/panis tam Jmr quam
^ml dicitur. Arabes quoque
Ilatidem Herbam vocant:^^'/.
Garfias ab Horto lib. ir. cap.
XXVI. Anil Arabibus , Turcis,
omnibulque iis narionibus di-
dum, vocaturinGuzarate, ubifit, Gali, nunc vero pleriique iY//. Herba eft qus leriturfin-

H

gulis

js GeorgIMarcgravI

'TviUsannisOcymofimilis: eodem enimmodo colUgitui: & ficcata maceratur. Hancdeinde
probecontulam&inpanes coaftamper aliquot dies ficcandam exponunt: & ficcata viridi
coloreprxditavidetur, quoquemagisexficcatur, eomagisad caeruieum tcndk, donectan-
dem in cceruleum exfaturatum five venetum colorem evadat. Cluf. OlUngmqmm habet
Auftor: quodvocabulum, quotquotLufitanos confului, BafiUcumfeu Ocymuminterprc-
tati funt. At milii iniqua admodum ifta comparatio vidctur. Siquidem non folemus ex Ocy-
mopaftillosconficere, fed potius ex Ifatide , qux cum hujus plantx defcriptione multo ele-
crantius quadrat. H^cille. Dehacplanta&modo eliciendi colorem illum diximus in defcri-
ptione Impeiii Magni Mogolis , nuncadjungemus quse Fr. Ximenes traditin commentario
llio de Plantis Novae Hifpanix.

XihuiquilitlpitTahuac , inquit, ideft Annir foUis fubtilibus, eftfrutex, exunaradiceplu-
resproducenstruncos, fexpalmoruminaItitudinem,&digitumminorem craflbs , coloris
cinericei : folia habet fimilia Ciccri , flores exiguos e candido rubicundos , cum quibufdam
filiquis coacervatim pendulis e caule qua; fimiles funt vermicuUs, quos vocamus afcarides^
cralfiufculx & plenas femine nigro , quod nonmale legumini comparatur. Planta nonnihil
amaricat, eftqueacuta, calida&ficcainfecundogradu; pulvis medetur plagis veteribus , fi
ante urina abluantur , unde a quibufdam vocatur Palancapatli. PoUa contufa & emplaftro
appUcata, dolorem capitis dicuntur mitigare , maximeininfantibus: etiaminaquamacerat^
& cerebro appUcata. Fit ex hac planta quod Americanivocant Tlacchoylimihmtl -, quocapil-
lostinguntcolorenigro. Nafcitur/ponte lociscalidis, tam planis quam montuofis. Licet
autem quidam herbam effe cenfeant , mihi vi-
detur frutex, qui vivit biennio cum fummo vi-
gore & viribus integris. Modus autem confi-
ciendi cxruleum , quod Mexicani dicunt Mo-
huitli^Tlecohuilli, Hifpaniautem^P'^/, hic
eft.InduntfoUadecerpta3eneovafi,plenoaqua
modicecalidaveltepida (licetquidam magis
probent frigida) & verfant valide , donec aqua
tingatur : eam effundunt dein in aliud vas five
oUam,cui in fuperiore parte eft foramen e quo
aqua magis clara dUabitur , turbida autem &
quae fubftantiam foUorum exhaufit, fubfidet:
caporrocolaturper faccum cannabinum , &
ipiflior fubftantia formatur in paftUIos & ex-
poniturfoU, atque poftea patinis compofita
imponitur prunis ardentibus, ut indurentur ac*
plcneficcentur. HsecPIanta facile coU poflet
in Hifpania locis calidis , Andaluzix imprimis
aut fimilibus : ferendum foret femen in terra
bene frada atque fubada , qualem laducse
amant, menfe lanuario , fi terra humida fuerit
aut rigua : fin vero horum aliquid defideratur
Septembri aut Odobri, dein tempore oportu-
no transferendx eflcnt planta; & commodis
intervallis difponendae : denique dandaimpri-
mis opera ut zizania fupprimerentur , nete-
nellas plantas fuffbcarent. H£c ille^.

Alia spEciEs:ad duorum aut plurium
pedum altitudinem afllirgit , caule rotundo ,
geniculato , lento , fucculento & quafi fpon-
giofo feu arundinofo,viridi & hinc inde brevif
fimis piUs mfefcentibus veftito. Ad genicula
tamcaulisquamramorum, foliafine pedicu-
lisduofempcroppofita ftant direde, tresvel
quatuor digitos Ionga,angufta,inftar foliorum
Lyfimachije viridia & in utraque planicie pilis
albis brcvibus prxdita , ad tad:umpaulumhif
pida. Adeademgenicula,ubifoIiafunt, hinc
inde etiam duo pediculi juxtafc pofiti, erede ftantes, duos vel tres digit. longi, fuperius florem
album circularcm fuftincntcs , magnitudine BcUidis , circumcirca minutis foUis albis ■, in um-

beUco

H I s T o R. Plantarvm L I b. II. 59

belico minuca llamiiiula alba, Radix lemipcdem aut paulo plus longa , paulnni curva , pau-
cas radiculas habcns, lenta, lignofa, cortice obfcuri coloris veftita , qui detrahi potcft. Planta
hxc tota cum llia radicc fucculcnta cft & fi quis vel caulem vcl radicem frangat , ftatim fuccus
cffluit cxruiei coloris.

Fit ex ca Anir , folum hcrbam contundendo & aquam afFundendo : linquitur ut fubfideat,
hinc dctrahitur & in fole ficcatur quod confedit ; a;quivalet auro in pondere.

Annotatio. Fr.Ximencs. Eft&aliaplanta ejufdem nominis cumprjecedcnte, qux
colorcm ca:ruleiun , fed valde laturum rcddit, quofoeminx capillosnigro colorc tingunt,
lcddifFertabaltera, tammagnitudinequamforma: eft enim mediocris tantum frutex , mul-
tas agens radices , inftar farmentorum , cum pluribus fibris : e quibus prodeunt multi trimci
cinerei: folia hiuc inftar piperis longi , licetpaulo majora, cum certis nervulis qui illapet
longitudinem obcunt. Flores candidi admodum capillorum : humida& frigida ccnfetur.
Moduscoloremcliciendi idem cum priecedenti, fcdcolorhuius deterior & minoris prctii,
itaque non cft opcra prctium de fcrendi modo quicquam addere. Ha;c iUe : e quibus apparet
hanc adhuc aliam cire fpeciem plantce e qua color ille cxruleus fit. Communis fuit Botani-
corum opinio tinduram hodic fatis notam , vulgo AnilSc Indigo Civclndico exlfatidefieri aut
faltem e planta plane illi fimili , itaque illis mirum vifum , ab iis qui pcregrinas plantas defcri-.
bunt, OcymovelBafiUcoautfimilibusPIantiscomparari, quarum frondes cunilfatide,fa-
tisnota, neutiquam convcnianf, inde&Cl. viriCar. Clufiicum Fragofo certamen. Ideni
teftatur ex femine Anil nomine Alexandria miflb , natas fibi ftirpes quae Lentis feu Colutheai
minoris foliis conipicerentur , florefque luteolos Sparti Grjecorum (quod Hifpani Rejama
vocant) omnino fimiles proferrent : putat tamen eam plantam potius fuifre Sesban , quam AI-
pinus defcribit inter plantas /Egypti. Ramulum autem cum foliis a noftratibus ex India alla-
tum accurate cxprimi curavi , & dedi in defcriptione Imperii JSlogoUs : fi compares cum Ifa-
tidis fpeciebus , videbis nihil habere communequoad formam foliorum: nonmaleautem
cum BafiUci, cum Ciceris autLentis, optimeautem omniumcumColuthex foliis com-
parari : habui & aliquoties plantas enatas e femine ex lufulis Americae allato quarum folia
omnino conveniebant cum iftislndicis, nifi quodpaulo minora cfTent, quod eo fa£tum,
quodalienocoelononfatisvigeat. /

C A P. II.

Caaghijuyo, QAminUu ftve Algodon. 'Tangaraca, 'Tremate.

Frutex arhorefcens,

Aaghiyvyo Brafilienfibus dida planta , Subfrutex eft , inftar Rubi Idaei , quoad ma-
gnitudinem. Cauliseftplanelignofus&hirfutus, folia bina fibi femper oppofita , hirfu-

ta, ad tadlum mollia, leviter ferrata ; tribus
eminentibus nervis fecimdum longitudi-
nem confpicua , tranfverfim autem mul*
tisvenulisintertextaj fuperius magisviri-
dia quam inferius , ac prxterea fuperius tu-
berculis pertptum, infcrius fcrobiculis
fcatent : quodlibet tuberculura pUum ha-
bet albefcentem. Fert flofculos in pedicu-
lis parvis, duos, tres , quatuor vel quinque
in racemum fibi appofitos, albos, quinque
foIioUs conftantes ; poft quorum cafuni
nafcuntur baccae nigrae , magnitudine bac-
carum luniperi , dulcis faporis , quie com-
meduntur ab ;ffi,thiopibus & fuccum dant
inftarMyrtilUfere.

FoUa hujus plantas pulverifata, & pulvis
ulceribusex caufa caUda ortisinfparfuso-
ptime illacurat. Nafcitur pluribus locis in Brafilia noftra.

Am I N 1 1 V Brafiiienfibus , Lufitanis Algodon & frutex Algodaon eft GofTypium. Excrefcit
fere in magnitudinem Coryli , Ugno moUi , cOrtice fere ut Sambucus. Folia tenera & mollia,
fuperiusdiluteviridia, inferius f aturatiora ; in tres lacinias fe£ta , quarum quaelibet fiuim ner-
vum & venas habet. Hinc inde intcr tria foliol^ profunde ferrata ac pundulata fimilia foUoUs
quae avellanas virides circiimdant , provenit elegans flos , major rofa , conftans quinque foliis

H z latis,

C

5o GeorgIMarcgravI

latis , elcgantci: flavis , interius in medio unguibus purpureis , habens in medio ftamen flavum,
tuberculis ejufdem coloris infignitum.

Poft florcm fequirur ovale corpus , magnitudine pruni , una extremitate acutum inftar
coni, &tribuslineisnGtatum& intotidem partes feparabile-, viride, nigris pundulis inex-
terna fuperrlcie varicgatum : quum autem maturuerit fufcum eft & fponte diflilit in tres par-
tes, & ex qualibet trium capjularum , prominer albifllmum goflypium, in eujus quolibet
flocco comineritur (imul feprem nigri frudus magnirudine piftaceorum &c ejuflem plane fi-
gurje, fub cute fua nigra habentes nucleum , carne alba-flavefcente conftantem , pingui inftar
amygdali , dulcis fiporis , e quo femine planta propagarur.

A N N o T A T I o. -Commifi aliquoties Iiocfemen horto ,! & felicifllme pullulavit & in pe-
dalem atque majorem altitudincm excrevit , fed inclemenriam hyemis ferre non potuit. Se-
men autem multo minus erat quam audor nofter hic prodit , atque adeo feptem iUius fcmina
conjunfta, ut plerumque funt , non multum fuperant molem nuclei piftacei. Fra^c Ximenes
Ichcaxihuitl , HLfpanis Jlgodon , (id eft , goflTypium) vulgariflima eft in Nova Hifpania , ita ut
innumeripanni &aliaquotannis ibifiant.
Nafcitiu- locis humidis & calidis , maxi-
me autem cultis. Stolones contufi & po-
ti ex aqua dicuntur mirifice mederi pun-
£turis Scorpionum & viperarum alio-
rumque venenatorum animantium mor-

fibus: caulis videtur frigidus, ficcus & ad-
ftringens , inpulveremredadus & infpar-

fus fanat ulcera. Folia funt natura gluti-

nofa.

Tangaraca Brafilienfibus Erva

do riito Lufitanis dida : Frurex eft, magni-

tudinem Ribium fruticum adipifcitur,

color corticis cinerefcit. Folia fert ob-

longa, viridia, multis coftis tranfverfis in-^

tertexta : funt autem ramuli & foUa dire-

ftefibi oppofita & haec fuperneviridia,

inferoe canefcentia , ad ta£tum quafi leni

hirfutie praedita.

In extremitate ramorum flos provenit,

purpureo brunni coloris , magnitudine

clavellinarum Indicarum plenus:quatuor

folia floris cxteriora paulo logiora quam

^'reliqua; figura vomeris , quibus inferius adftant o£to
ejufdem figunie minora, &medium feu totum Ipa-
cium floris conftat foIioUs parvis purpureis , more
florumScabiofe: e quorum medio prodit una bac-
ca cxrulea, magnitudine myrtil]orum,ad vifum quafi
gemma Turcois flori eflet impofita , & flos ut holo-
ftricum brunnum : fed cave tibi ab ufu : eli enimpra-
fens venenum , ut alibl dicetur.

Erva do rato. Frutex cft arborefcens. Li-
gnum habet lentum & in ramis ramulos oppofi-
tos, & duo lemper fibi oppofita vel etiam tria fibi ap-
pofita foliola , oblonga profert , dflute viridia , emi-
nente nervo fccundum longitudinem & conipicuis

coftis fecundum latitudinem, prxdita.

In fummitate ramorum fpica nafcitur ex floribus multis umbellatim pofitis conftanSjfuntqj
florcs oblongiufculi , cyUndracei , rubri : pedicuU autemflorum crocci coloris & longiufculi.

Flores

HiSTOR, PlantarVM Lib. II.

^t.

Fiores & folid vcnenum funt , radix alexipliannacum contra iliud.

T R E M A T E Biafiiicnfibus. Frutcx arborcfccns, Maii punici figura cil fimiUs, cortice Sam-

bucino,ii>j;noaibo,&mcduilamcontincntc.Foliaobfcureviridia,liaudmagna,fcfquidigitum

longa,(ine pcdiculis ramis adhxrcntia, afpcra,multis vcnis conlpicua. In extrcmitate ramormn

fert multas umbelias magnas , fioribus lutcfcentibus onuftas , quibus aliquid purpurei admix-

tunij inmcdioautemfuntmultaftaminitlaflavcfccntia ut florum Hieracei , &codemmodo

dclinunt in pappos : cxadle odorem rcfcrunt Styracis, ut
& folia trita. Poft florcs provcnit in illis pappofis capi-
tuiis femen minimum , rotundum , nigrum , multo mi^
nuspapaverino,

Brafilienfes utuntur foliis contufis in doloribus ocu-^
lorum & rubcdine.

FuVTEx Arborescens {cujus Au^or hanc dat
lconan,lketnomennonprodat) cortice gryfeo , foiia iia-
bct alternatim oppofita,carinata,fcapiix figura, circa cx-
trcmitatcm autcm dcntata, iste viridia, fplendida, venu-
lis obiiquis eiegantibus pricdita. In extremitate ramo-
rum fpicatim provcniunt florcs , & fpica floribus adliuc
eiaufis coloris cft fanguinci clegantiffimi , hinc fit flava,
& florcs fe pandentes funt flavi, quinque folioiis con-
ftiUlces; cuiiibct folio floris fubjacet foUum acumina-
tiim pallidum : inmedioflorisftaminaluYeacongefta: fios fuavis odoris , ut Keiri noftras , &
majoriiiiseft.

Cap. Ili.

Vructi planta e ma fit tinUura illa quam vulgo vocanm orellananl,

VR. v c v Brafiiienfibus •, Frutex eft ligno aibo inftar Coryii , cortice fufco. Folia habet al-
ternatim polita , in pediculis trcs, quatuor aut quinque digitos longis, etiam brevioribus,

oblonga, Gordis,ut pingitLU',figura,quinquc,fex ctiam
decem aut duodecim digitos longa, nervo fecundum
longitudinem & venis obiiquis , inferius prominenti-
bus prjedita , IjEte viridia.

Ad extremitatem ramoriuii in brevibuspediculis,
(I W/ /M multicnafcuntiu-flores, in uvarummodum difpofi-

fkf>^ tj j quilibet magnitudine rofje quinque foliis conftans
■'^'~ albis incarnato diiutis : in medio ingens numerus fta-
minulorumlutcorum, apicibus purpureis; vixfenli-
bilem aliquem habet odorem.

Fiorem iequitur fruftus , nimirum filiqua myroba-
lani oblongi forma , feu pyramidali , rotunda , duos
aut tres digitos ionga , magnitudine pruni : qu3£ im-
matura virefcit exterius , matura rufefcit , eftque tota
hifpidaobfila quje habctprominentia, led nonacu-
leata. In qualibet tali filiqua ultra triginta aut quadra-
gintagrana fuo pediculo innitentiacontincntur; u-
numquodquefigursconiccEacntaeaut cxiguipifi, at
in duobus lateribus quafi digito compreflum. GranO'^
rum color infignitcr miniatus ( inftar optimi minii
turcici) & fplendcfcens atque tali fucco madcns , ita
utadtaduminficiat manus cgrcgio miniato colorc.
Grana recentia liaud dura f unt , fedut granumpomi:
intra carnem albicantcm habcnt, exterius quoque
quodUbet granum pundulum argenteum.Siliqua ma-
tura fponte fc apcrit: grana ficcataevaduntobfcure
rubra , nihilomijius tamcn ut antc tinduram conti-
nent , & recentiafive ficcara ufurpari poffunt. Trita
fimpliciterinaquafimplicifcuftillatitiaegi-^cgiamdant tinduram miniatam , qua; pota perfe
prodeft contra varia vencna & cft boni faporis, fubamara & quid aromatici fiipicns.

Brafilicnfes patinas flias & lagenasexcucurbitarum corticibus fadasjhactinduraexterius
tingunt. • H 7 Radix

V

«2 GeorgIMarcgravI

Radix cofta cum carne gallinacca vei alia , tingit inftar croci optimi & bonum raporem iili
conciliat. Car.ClufiusjudicatBixamOviediExoticorumlib.ii i. cap. 20.

A N N o T A T I o. Fr. Ximenes eandem plantam accurate defcribit in Arborum clafle. (_^-
chiotl, inquir, quamaliqui v ozznt Chmgmricam &c^\ii Pomaqmm , eftarbor mole&trun-
co, figuraqucomnino Aurantia; limilis; foliisulmiquoadfiguram, afperitatem & colorem
Truncus, cortex & ramifunt rubfi.irci vergentes adviridcm colorem, materies fpinora&
candida. Flores fert grandes inmodum ftellarum quinque foliis diftindos, coloris candidi
vero-cntis ad rubrum. Fruftus ilint fmiiies calicibus caftanearum , forma & mole exiguarum
amyi-dalarum adhuc vircntium , quadrangularcs pene live potius quatuor protuberantibus
lincis per longitudinem difcurrentibus diftinfti : qui ubi maturuerint dehifcunt , & oftendunt
certa o-rana valde rubra , fimilia granis uvarum, fed rotundiora. Nafcitur in regionibus aeftuo^
fis , uti Guaxaca , Teguantepec, HuaTaqualco , locis magis ficcis quam humidis. Refrigerat in
tertiogradu, cum aliqua ficcandi& adftringendiqualitate. Barbarimaximi faciunt lianc ar-
borem,eamquecoluntcirca tuguriafua, virettoto anno, fiuaumautem fertvere: &tum
materies illius cxdi folet , qua; utilis eft ad ignem eliciendum inftar Silicis , confri-
cando inter fe. Cortex idoneus eft ad funes & rttdentes, qui robuftiores funt cannabinis.
E femine conficitur tindura coccinea , qua piftores utuntur & tinftores , quaeque valde cele-
bratur. Vtilis quoque eft in Medicina, nam cum aqua aliqua ejufdem temperaturze haufta aut
foris adhibita , mitigat xftus febriies , fiftit fanguinolentas dejedliones , difcutit tumjDres & ab-
fceflus, quaproptercommodemifcetur potionibus refrigerantibus , atque etiam cibis. Mif-
cetur quoque delicata; potioni e Cacao, ad refrigerljidum & bonum colorem atquefaporem
illi conciliandum. Mitigat dolores dentium e cau^ calida natos : promovet urinam , fedat
fitim, & non defunt qui loco Croci cibis admifccant. Tinduram ex fru£tu faciunt hoc
modo: Sumuntgrana benematura, eaque infundunt aquze calidae , &exfubfidentiatabellas
quafdam conficiunt , utfoletficri inAnnir: adeo vifcofa & tenax efttinftura, utres quaevis
femcl illa infeda , numquam colorem deponat : adftringit & aliquantum , quare mixta cum
refinafanatfcabiem& plagas : corroborat ventriculum , & fiftit lienteriam cum corticibus
Cacao mixta , auget lac mulierum , & cfficit ne Chocolate quantavis quantitate haufta no-
ceat: illius quippe ope facile digeritur fine ullacruditate. Eadem cum urina mixta , tamper-
tinaci colore tingit lineos pannos, ut in pofterum elui non poflTit. H£c ilk.

Meminit & hujus plantse Oviedus lib.viii. cap.vi.

Tinftura autem quae ex femine fit magna copia jam affertur ad nos ex Infulis & Americse
continente, &vuIgo ab Anglis & Belgis zppellamr: Ore//am : Barbariautem aliis atquealiis
nominibus indigitant; ii autem quiBrafiliae continentcm qua Ardum Ipeftat incoluntvo-
cant Roucu (quod nomen convenit cum Vrucu) & Infulares illa cutem inungunt elegantiae
caufa. Obfervandum tamen duplicem tin£turam ad nosafFerri, unam fimplicem & perfe-
difllmam, plane coccineam, cujus ufiis eft ad fiicum fseminarum, eft enim elegantifllmus co-
lor & valde pertinax : alteram cum refinis mixtam & in magnos globos coaftam : cui &
credo fuccum radicis admixrum efle , tingit enim magis croceo colore, quam miniato j hujus
autem in cibis aut medicina ufum non puto ita tumm elTe.

C A p. . I V.

Comandaouira. (lAracaiha. Fruteximiomifiam. ^AIter. Iva.

cb

COmanda Gvira Brafilienfibus : Arbuftum feu frutex ferens Phafeolos ; cortex
illius viridis , lignumleve atque fragile : in ramis autem habet multos ramulos furredos,
fefquidigitum longos , direae fibi oppofitos , fed paria alternatim pofita , in quorum uno tria
funtfolia oblonga, acuminata, foliis Salvix acutae fimilia , inferne albicantia , fuperne viri-
diora, & ad taftum inftar ferici Isvia, confpicuis venis prcedita, in altero flores fex, feptem aut
ofto , magnitudine noftratium Piforum , foliis duobus furfumvcrfus cum fuoinvolucro &
uno deorfum, quodmaximum: funt autemflores luteicoloris, &foIiumiIlud maximum
deorfum verfum, inferius rubris venulis per totum infignitum. Flores fequuntur filiquK com-
prcflx & quafi contortse, quarum quxlibet continct quatuor grana phafeoli, alba, noftris pifis
paulo minora, quxcodabene fapiuntacalvumlaxant, ideoque Brafilienfibus in frequenti
funt ufu, & Lufitanis quoque. Florent ac fruaus ferunt toto anno.

A R A c A 1 B A Brafilicnfibus; cujus fruftus ipfis dicitur Jraca miri ; Bclgis autem <l5|anaet
f^?Upmcn. Frutexcft,ligno , foliis & floribusutGuajaba arbor, fed magnitudinc & fru£tu
difflncns. Eft cnim cjus fiuaus magnitudinc pruni, qui pcr maturitatem flavcfcit, & car-
ncm habct albidam cum multis granulis parvis. Boni eft fiporis , fubdulcis fcd nonnihil
adftringcntis. Silvcchic,hifccfruticibus, plenx. Radixhujus fruticis cocla in aqua & pota
mirificc mcdctm- dyfcntcrix. Fruttus

H I S T O R. P L A N T A R V M L I B. II. 6 ?

Frudiis ciim faccharo mifcetur in confcrvam, qax confiftcntia, colore & fapore quoque &
qualitatibus fimilis conferva; Cydoneorum vulgo marmolada.

F R V T E X (feu potius vifcum quoddam , carct enim pro-
prio caudice & radice j in aliis fruticibus aut arboribus nafci-
tur, nimirum ubi progerminat , ibi rotundus eft tubcr in arbo-
risramo. Nafcitur autem & inmukos ramos difpcrgitur , li-
gno fragili, interius flavcfcentc , & ruffam medullam habente,
cxterius vero corticem cx brunno nigricantem , multifque
ftriis ac maculis notatum. Folia fert figura vomeris, oppofita,
crafla, fatLU"ate viridia , in extremitate quafi linea rubra circum-
data, ncrvo fecundum longitudinem paulum confpicuo, & ve-
nis tranfi^erfis profunde fitis , vix con/picuis. Flofculos gerit
niultosjuxta fepofitos inpediculis brunnis, fex folioliscon-
ftantes acutis , auguftis , ex flavo rufefcentibus , paulum deor-
fum incurvatis , in medio autem habet aliquot ftamina lutea.
Foliolis florum decidcntibus , calixflotumfere Cariyophyl-
lum aromaticum refert figura & colorc. Super floribus hujus
fruticis frequentifllmie reperiuntur avicute Vvanombugh , ibi-
que fclopeto decuti pofliint.
F R V T E x (^cujas AuBor hanc quidem elat Iconem , fednomen ftlet) in modum piri Silveftris

crcfcens, ligno fragili , cortice cinereo. Folia
fertpyrifoliis fimilia , denfa , fuperiusfplendi-
de viridia, inferius dilutius , alternatim ordine
qusque fuo pediculo crafl~o , brevi appenden-
tia & deorfum inchnata . In extremitate ra-
morum proveniunt quatuor , quinquc aut iex
in racemum difpofita corpufcula ellyptica,
pifomajora, quas fefe aperientia florem pro-
nuint habentem quatuor foHa alba , crafla , ex-
terius ex albo viridantia , magnitudine lych-
nidis , inter autem haec folia in circulum dif
pofitafuntftaiTiinaalba, alta,centum viginti
& fupra numero , fefquidigitum longa , fili fe-
rici crafTi craflitie,fuperius flavefcentem fpon-
igiolam adjun£l:am habentia. Inmedio autem
floris & horum ftaminulorum aUud ftamen
duos digitos longum, fortius, flavefcens , eredum ftat, fuperius habens Cylindraceum capitu-

lum. Itafoliis floris fupereminent ftaminula alba,
ftaminulis autem ftamen hoc longum , medium.
Et flos ad vifum jucundus eft , fuavi rofiE odore
praeditus , fed non ita forti.

Fohis & ftaminulis albis decidentibus , rema-
net medium ftamen in cujus extremitate e cylin-
draceo corpufculo (reliqua neglexit AuBor fup-
plere.) Ramulos hujus plantx adpenfos habui in
mufeo nieo adlibros , nodu ad quemlibet exor-
tumpediculicujufquefolii, ut&ad quodlibet fo-
lium floris exfudarat guttula cryftaUini iplendidi
humoris , quafi plantae affixa eflet , feminis majoris
finapimole.

IvA Brafilienfibus , eft frutex eodem modo
crefccns quo lurepeba , fimiliquc ligno , fcd folet
altius afrurgere. Caudex fpinofus ac leni hirfutie
prceditus. Foliainordinatepofita, pallide viridia,
oblonga , non ita laciniata ut lurepebae , leni hirfu-
tie feu lanugine infeda.

Flores itidem fert utlurepeba, ladeos , quinque
foliis conftantes , inftar ftellae expanfos , in medio
autem ftaminula lutea funt ereda.
Frudum fert magnitudine raajoris pomi vulgaris, rotundum, initio faturate viridem ac

brunna

gV GfiORGlMARCGRAVl

brunnalanugine te£tum per matuntatem citrini coloris ac fplendentem. Cortex inftar teftae
ovi frangibilis , intus continet pulpam fucculentam , flavefcentera , qux copiofa femina , len-
tium figura , magnitudine & colore continet. Pulpa illa admodum dulcis cft & grata formicisj
ab hominibus non comeditur.

Cap. V.

(tA^titara. luqueri omna?io.

ATiTARA vel Iatitara Brafilienfibus. Spina eft foliis Sigilli Salomonis. In feptcm,
oOio aut novem pedum altitudinem aflurgit , caudice fatis cralfo , & acutiflimis fpinis ubi-
que munito , unum etiam atque al-
terum de fe fpargens ramum majo-
rem : per intervalla autem ambiunt
ramuli fruticem , duos , tres aut qua-
tuor pedes longi, aduncis & deorfum
verfis fpinis , viridibus , cum cufpidi-
bus brunnis , fplendentibus : in hisra-
mulis folia funt , interdum bina fibi
oppofita, interdum unum folitarium,
inodora, fefquipedem longa , duos &
femis circiter digitos lata , ubi latifli-
ma , foliis Sigilli Salomonis aut Li-
lii convallium , plane confiftentia &
colore fimillima & in medio ner-
vum fccundum longitudinem tranf
euntem habentia : tres aut quatuor
ctiam acutifllmae fpinx reftae mu-
niunt folium inferne. Extremitas au-
tem ramulorum ad unius circiter pe-
dis longitudinem caret foliis , itidem
fpinofa & in modum fagittje triplici-
terfigurata. Foliahujus plantx ante-
quam fe pandunt , arfte funt compli-
cata in modum foliorum Palmx , ra-
mulo adhicrentia, deinde fe explicant.
Hinc indeinhoc frutice provenitfi-
liqua pede aut quindecuii digitos lon-
ga , teres , duos aut tres digitos crafla,
& in utraque extremitate acumiiiata,
paulumque incurvata,ubique per am-
bitum frequentiflimis fpinuUs obfita,
primo viridis , dcin nigrefcit acfponte feaperiens promit ramum ex fe more & modo palmae
nucifera: in multos ramulos diftributum , coloris ex flavo albefcentis , cui flofculi multi , hinc
copiofiglobulifiunt, qui in frudus abeunt ; qmrum formam & conjijlentkm Au£fer non de-

fcriffit.

TvoVERi-oMNANo Brafilienfibus-, fpecies eft herbje vivae. Fruticefcens planta,caulibus
quadratis , ftriatis , viridibus , & frequentifiimis fpinulis flavefcentibus munita : per intervalla
autemramuliad latera extenduntur , duosauttresdigitoslongi, itidemfpinofi, quiinextre-
mitate funt duplices •, hi porro habent ut plurimum duo paria foliorum , nimirum bina & bina
juxtafcappofita, fcfquidigitum circiter longa, inferius albispilisveftita, fuperius viridiaSc
Isevia, atque non ferrata. Adramulos iUos, quifolia tenent, fingulos etiamduo, tres vcl
quatuor breviorespedicuU, unum digitum longi proveniunt, ciu-n capitulo rotundo, vil-
lofo, albo, cuialiquid purpureiadmixtum , quodfloriscftloco, quemadmodum in Herba
vivamajorc. Poftquemlibct autcm floremprodeunt ofto , novem aut duodccim filiquula;
unum digitum longx , juxta fe inftar rofa: pofitx in orbem , longis pilis hirtis candidis vcftita:,
in quibus femcn.

Planta hsc alata ftatim contrahit & componit folia fi vcl leviter digito tangatur, qux tamcn
paulo poft rurfus explicat.

A N N o T.A T I o. Franc. Ximenes, dc Plantis Novx Hifpania;.

PlNA-

H I S T O R. P L A N t A R V M L I S. IL 65.

iPiNAHVizxiHViTL quam aliqui vocant Cocochi atl, quia capiti impofita conciliat
fomnum j atque adeo /blo contadtu videtur fomnum gencrare (facilius tamcn in Barbaris
quaminHirpanis)eftfrutexquatuorpalmosaltus: caudices illius funt tcnucs&plcni fpinisi
folia diviia in fex partes aut iinus , & conjimda inter fe ad modum faiciculi florum , haud difli-
milia Izquixochitl. Radix eft farmcntis fceta : florcs & frudbus ad modum caftancar um, prin -
cipio virides &poftearofli , raccmatim pcndentes. Nafcitur in locis calidis Tepuztlan &
Quahtla: & in coUibus Acapiztlx. Ajunt amorcm conciliare , fed quo modo aut quare expli-
carc non poflunt. Folia nonnihil rciipiunt raphanos -, liint frigida , licca & adftringentia atque
priEterca glutinofa. Succus radicis lanat febrcs tcrtianas & oculos inflammatos , conciliat
fbmnum,cftquc utilis advcrfus difcnteriam. Hic eft frutex ille cujus folia vcl minimo contactu
vcl afllatu humano lc contrahunt & marccfcuntj quare fuipicor efle eandem aut /altem conge-
ncrcm plantam , quam in Philjppinislnfuhs vocant Herbamvivamautfentientemf de qua
quxdam aftirmant nefcio qua lidc, qua; in hac noftra non dcprehcnduntur ; qualia funt ; quod
producat truncos rcaos , craflltie pcnnjE gallinjE , e fingulis radicibus decem aut duodecim ;
quorum linguli tcncant duodecim folia, quatuor ordinibus , inter fe diftantia intervallo fcx di-
gitorum tranlverforum & iimilia Raphano : flores efle csrulcos fimiles linguae pafleris ante-
quam fe pandant , deinfe dividcre intriaminorafolia. Offenditurifta planta tantoperc con-
taftuhumano, ut fi primoribus digitis fumma plantx folia contingaSj ftatim quafi contri-
fl:ari aut alto Ibmno opprimi vidcatur , caduntque omnia folia infcriora atque ctiam luptriora
iifccundoattingas: ipliquetruncicontadi rumpUntur atque concidunt : 11 autem priecidas ,
ofFendespartcmcontadamnigram j haudaliterquamficombuftafuiflet: fivero halituplan-
tamaflflavcrisftatimfoliafuacxcutit&diftumpitur, quodnon fit fivirgula aut baculo attin*
gas; itaut folocontadlu&halitu hominLlmvidcaturoffendi: cseterum infipida eft planta&
nullius , quodfciam, inmcdicinaufus. Memorant & aliam plantam in Malabar nafci, quse
fimilitcr contadum & affiatum hominis averfctur, fohis polipodii, floribus lutcis: aliam
quoqueinPeruvia, qu?Econta£taftatimarefcatj nec deeflTefimilemin Infula Gaditana. Sed
qusEdePinahuiztlicommemoravi, ea fcepiusfum expertus, aliiique probavi, ut haud dubia
fides haberi poflit. Hjic Ximenes.

Francifcus Lopcz dc Gomara in Hiftoria fua generaU cap. 194. fcribit in Peruvia nafci ar-
bufculas quarum folia marcefcant,fi manu tangantur,& cap. 20 5 .fimilcs repcriri in Nicaraguao
Credo eflc fruticcm quem Author hic defcribif. Ca:terum Garfias ab Horto lib. 1 1 . cap. 2 7^
itafcitur, inquit, tn Malavar, planta mirm natm^y ttamjiquis manum admoveat, ilico contrahttur:
folia pohpodii , jiores vero habet litteos. Chriftophorus a Cofta cap. iv. Hcrbani vocat vivam
&accurateillamdefcribit. Scdde hac alibi plura dicemus. Cjeterum & Antiquis nota fuit
hxc planta, fiquidcm accurate adrnodum defcribitur a Theophr. lib. i v. Hift plantar. cap. 1 1 1 .
fubfinem. f^^i^fM^ ithov tj (pvi^ "zo^^ Msiu,(p;j/-o (^ <:pu?ika^ j2?^ct<r^S )ctIu)oAIvj fx,o^<pluJtxi s^ TiiJiov,
ei?i^' «V 73 crvji^Qdtvov ■a7& cujT3 7m&@^- '/j fuv^^ ■z!tO<">'4^? dKou^oo^vji e-^V cujtS h^ ts (pv^it^ov Tmpof^oiov
toAi T^ipv^iv. OTBui i) 7J5- o.^piQ TiCAcovicov , cJaotTi^ d^pa^/cuvoi^a, TU (^u?>t\ a, avfZTii^nleiv (painv. cint ju^ Ttva
;^cvov cuictQicoaTitiS^ TTxXiv }(^ 9%'».^)/. Id eft : Nafcitur peculiare quoddam virgultum circa Mem-
phim, quodquidem nequefolia neque ramulos, neque totam fofmam peculiarem habet,
led accidenf em tantum illi paflfionem. Quippefaciesipfifpinofa&folium perquam fimiiefi.'
licibus ; ubi autem qtiis attigerit ranlulos , folia quafi hcbetata concidere ajunt -, atque hinc
■poft ahquot tcmpus revivifcere denuo atque foUa fua explicare. Sed de mirabiU hac planta
paulo poft adhuc plura dicentur,nam varije ilUus dantur fpecies. Hoc tantum hic minime pnx^
tereundum etiam Plinium ejus meminiflTelib. xxiv. cap. 17. Adjecithis, inquit, Appollodo-
Vus aJfeUator ejits , herham .tfchyttomenen , q^uoniam appropinquante manufoiia contraheret. Me-
morat autem inter herbas i magis cclebratas . cum iiihU certius fit quam hanc herbam hxG"
pati. Mirum autem Authorcs qm de Plantis /Egypti agimt hodie illius non meminifle.

C A i». V I.

(i5Mandijha feu Maniiha , e qua fit Kdandioca.

"l^yr Andiiba & Maniiba Brafilienfibus , cujus radix Mandioca vocatuf. Prutex eft
-*- '^-*" caule lignofo , poUicis vel digiti humani craflitie , nodofo, cortice coryUno, in fex,
feptemautoftopedumaltitudinemaffurgcns; continensmeduUamin fe inftar Sambuci , &
lafteumdefemittitfuccum. Superius in multos expanditur ramos qui iterum ramulosha-
bent , atquc in horum quolibct , tria , quatuor , quinque, fex aut feptem folia angufta, oblon-
ga, infteUxfiguramdifpofita, ejufdcmfereviriditatiscum folio Pconije. Flofculos fcrtfla-
Vo-pallidos, quinque foliolis conftantes , multis ftaminibus luteis in medio. Radix fit duos

I vcltrciS

66 G E O R G I M A R C G R A V I ||

vel trcs pedes ionga , tibiam humanam crafla, in fine magis teres , coloris cxtcrius inftar corti-
ciscoryliniobrcuri, interiusalbi, eftque firagilis & continet fiaccum laacumglutinofum,
quilethaliseftomnibusanimantibus. PluresejusinBrafilia reperiuntur fpecies, nominibus
diftinfta^, Mandiibucu, Mandiibimana , Mandiibibijana , Mandiibiurucu , Mandiibparata,
Mandiibcariamuna, Mandiibtinga , Mandiibmaracana , Mandiibcuguacu, Apitiuba, Aipi.
Aipiiterum fi.ias habet fpecies; Aipiguacu, Aipiarendi, Aipicaba, Aipiguapamba , Aipi
laborandi , Aipi jurumu , Aipi jurumimiri , Aipi Jurucuja , Aipi macaxera , Aipi maniacau,
Aipipoca, Aipitajapoja, Aipipitinga. Vecultura Mandifbahac obfervat Auctor.

I?i qiiaterraplaf^tetur. ■SilvxiivcxnontoCxdwcphnx ca;duntur, lignum crematur, atque
ibi fit ager , qui Brafiiienfibus vocatur Co, Lufitanis Roza. Requiritar autem tcrra bona , mc-
diocriter ficca , non humida •, quapropter montofa loca opportuniora. Plantari potcft omni-
busmenfibus sftivis, hiemalibus non. Optimumtamentempus eft menfe lanuario , Fcbrua-
rio ; item Augufto & Septembri. Plantatur tamen etiam medio lulio vcl circa cjus finera.

c)uomodo flantetur . Terra elaborata effbrmatur in monticulos, Lufitani vocant Adontes
deterracavada, Brafiiienfes C/«r;o; Indigenaeautemolim illos formabant fudibus acuminatis
ipforumidiomate/^/M/^o^didis. Monticulorum autem quilibettres circiterpedcslatus,fcf-
quipedem circiter altus eft ,_rotundus , ut pluvia cadens decidere poftit : nam hgcc planta amat
calorem & ficcitatem. Cuilibetmonticuloinfigunturtres talea; de Mandiiba , quarum quse-
libetofto vel novem digitos longa , vel etiam pcdem j infiguntur ita ut tertia pars emineat,
quafi crucis figura fecantibus fe eminentiis fuis fupraterram. Monticulorum autem diftantia
debct effe duorum & femis aut trium pedum. Talex autem omncs ita funt infigcndoe ut pars
quje antea furfum vergebat, hic itidem furfum vergat. Per radicem Mandioca nulla poteft ficri
tranfplantatio , nam ea extrafta e terra&ta£ta ftatim emoritur. Poftquam talca;fuerintin-
fixce dccem dierum fpacio progerminant & tot germina proveniunt quot talca continet no-
dos. Qnodlibet germen eft cauliculus digitum longus , in multos ramulos divifus ; coloris
rubri cseruleo mixti : quilibet ramulus foluim habet in alia tria , quatuor , fex aut feptem folio-
ladivifum , diluteviridia , angufta , oblonganervofecundumlongitudinem &venuli5tranf-
verfis ordine pofitis j pofitaque funt haec foliola in pediculo rulFo figura ftellse.

pLtntatio quomodo curanda. Ager ter vel quater debet ab herbis purgari , ulque dum planta
adolefcat, quodfitpoftfexautfeptemmenfes. Luxuriantenimhicadmodum herbxlponta-
nc3Einagris, &copiafuafacilcfatafeupIantata fuffbcant, nifi eruncentur.

j9«,e damna mferant huicplanta. Germina hujus plantit & folia tenera comeduntur a for-
micis, quae ideo multu damni dant in hifce plantariis. Poftquam autem adokverit planta a for-
micis nihil amplius patitur. Animaliafilveftria,ut Caprea;,&c. etiam folia depopLdantur, item
equi , boves, ovcs : ideo plantaria arboribus cxfis vel palis circumdantur ut animalia acccdere
nequeant. Radicesadmodumappetuntur ab apibus, cuniculis alhfquc Brafiliae animalibus.
Quamvis autcm hxc plantaramis & foliis orbctur,radiceillae{a, nuUum inde accipit damnum.

Adperfcdamrnagnitudinemhujusradicis requiritur annuum fpacium; Fxtrahitamcn& •
ufurpari poteft radix fexto menfe poft plantationem, neceflitate urgente. At tuncpauco com-
modo : nam minus dat. Qucelibet planta duas , trcs , quatitor ufquc ad viginti profcrt radices,
profertjlitatefoli, ubi plantatur. Et quaeUbet radix femipedemvel etiamduos auttrespcdcs
longa evadit , craftitiem habens brachii vel etiam tibise humanje quando perfede adolcvit.

Durarepotefthaecradixinterraadtrienniumfinoneruatur. Altero tamen plerumquc an- .
no pars earum putrefcit & corrumpitur. Ideo ad fummum linquitur annuo Ipacio & denuo
per taleas novas plantatur.

Extrahiturradixmatura, ecaudicefiunttaleaeadnovam plantationem. Radix auteni cx-
traaavixtriduumfervaripoteft,quiaputrefcit:putridaautem admodum fstet. Ideo quo ci-
tius in farinam redigatur , eo mehus.

Farinaquomodofiat. Radix extrada cultro ab extefiori cuticula liberatur, quaefacile abra-
di poteft. Hinc integra lavatur aqua pura , manu rota; in diamctro quatuor aut quinquc pcdes
habcnti admovetur , quae in hunc ufum fa£ta eft , &cujusfuperficies convexa laminacuprca
armata , multis foraminibus pertufa , acuta more tyrocncftis : Rota a duobus hominibus cir-
cumagitur , radendo fic radiccm , ut rafura cadat in fuppofitum lintrum. Rota hxc vocatur
Brafilicnfibus ibecem bahaca Lufitanis Roda defarinha. Brafilicnfes tamen , utpote pauca fupcl-
\cQC\\c inftmdi tyrocncfti radunt hanc radiccm purgatam, longiori tcmporc & operofiori mo-
do. Lintcr qui excipit rafuram vocatur Brafilicnfibus Mieecaba Lufitanis coche de ralar Mandio-
ca. Sic molita & rala hxc radix inditur longo facco fafto cx coiticibus arborum , more corbis
tcxto , qui quatuor circitcr digitos amplus eft , figurx cylindraceae , vocaturque Brafihcnfibus
Miamiamd, l.nCxtMn'?, Ffpremendouro de Mandioca. Immittitur hic faccus prclo , quod Brafi-
lienfcs ri^w/f ^^^.Lufitani/f/w/iappcllantjatquccxprimirur indc fuccus, donec rafuiaom-

ncm

HisToR. PlanTarvmLiS. I, 67

ncm humiditatcm dcponat. Sliccus illc Braniienfibus dicitur Alampoera Lufitanis Ago^ de
M.indioca. Exptcfla rallu-a radicis immittitur cribro, quod Frtipema Brafil. Lulitanis loeira.
vocant : fuccernitur & immittitnr vafi rotundo, lato , haud profundo cx argilla vel cupro fa£l:o
quod morc alicni fumario iuiertum elt, &: igne infernc Ilrudo , fpatula lignea continuo agita-
tur , donec liccata fit latis . vocant hoc vas in quo farina ficcatur Brafil. Vmwvtp.ab.i , Lufitani
Forno de Farinha , Ipatulam Brafil. P^ipimtitaha. FarinahjEcadmcdictatemfolum fiCcata, ita
ut rcmimollis maneat vocatur Bralil. Vttinga , Lufitanis Farina rclada : amplius ficcata dicitur
Brafil. Fiecaco.itiuga , integre autem ficcata , ita ut durare poflit vocatur Piata & Ficica , Lufi-
t\xn. farinhafeca , f.trifiba da guerra , quiE ad fummumpcrannuimilpacium poteft fcrvari , li
loco ficco adfervetur & ab aqua caveatur. Viecacatinga vix dimidium annum durare pcteftj
Vitinga vix biduum & has farinx fpecies loco panis ufurpant. /'//m^^y^f.^irroratajufculo
qualicunque vocatur Mivipiro & Aiindipiro , comediturque cum eduliis cseteris , carnc vel
pifcibus. Ex farina liccata formant placentas , mifcendo cum aqua limphci in malfam , & co^
quendo fupcr prunas , vocantque nomine BrafiUenfi Beju.

Succus Mandioca exprell us relinquitur in vafe , & bihorii Ipacio refidet in fundo fccula al-
bilTima, quam indigena; vocant Tipioja, Tipiaca^Tipiahica: hxc di£i:o modo ficcata fari-
nam exhibet albilllmam , Tipiocm vocatam , ex qua fiunt placentae longae & tenues , quas Ti-
piacicadcicxxwt, qux panis optimi fimilagincivicemexplent. Idemfuccus co£tus ad confiften-
tiam pukis comeditur. Eadem puls ufurpatur amyli loco ad incruftandum linteamina , & glu-
tinandas chartas. Expultequoquccumoryza&faccharo mixta confcrvam faciunt Lufitani
non ingratam , quam Marmclada de Mandioca vocant. Succus autcm Mandioja five Mani-
foera fubdulcis eft faporis, idcoque ab animalibus appetitur, qujetamen omnia poftquam
biberint, cito moriuntur. Nam hic fuccus & hominibus &: brutis lcthaUs eft. Inhocfucco,
Ii adlcrvcturdicm unumatquealterum, generantuc vermes, quos Brafilienfes vocant Ta^
purii , qui itidem venenati funt. Prceparatur etiam Mandioca alio modo in ufus humanos.
MandiocacrudaquamvisdidomodopLU-gata, fcinditur in particulas, lingLilae figura , duos
circiter digitos longas , femidigitum latas. Particulx ha; exponuntur foU per biduum ut exfic-
centur. (Succus non exprimitur) ficcatx funt albifllmx ita ut cretae loco infervire poflTmt ad
fcribendum, tunduntur in pollinem in mortario lignco (quod Brafilienfes vocant ^;^^«/« &
Vmhua , LuCitmi pil.ton de pao) piftiiloligneo , pollen yocztmTipirati , LnCmnis farinha de
wandioca crua cx quo panis coquitur delicatilfimus , albiflimus , certans cum pane fimilagineo
optimo. Eit&panisbifcoaus, quemBrafil. vocant Miapeatd, optimus, qui in expeditioni-
bus poteft ufurpari & diu adfervari.

Mandioca cruda integra vel concifaaquae immifla per tres, quatuor velquinque dics fi-
nendo,utmoIlisevadat, \ocuuy Alandwpuba Sc Mamopuha , & fubcineribus alfata Comedi-
tur. Hoc modo pra:paratam utplurimum fttgitivi & in filvis vagantes ufurpant , utpote facile
parabilem. Eadem Mandiopuba ficcata ad ignem poteftadfervariin ufus & vocatur Caari-'
ma. Hanc Caarimam in pollincmredigerefolent tiuidendoinmortariolignco & pollinem
vocant Caarimaciu qui albiflimus eft & fubtilifllmus. Hic pollen in aquam fervefadam five
codam immilfus pultem exhibet , Mmgau Brafilicnfibus , agitando continue quando immit-
tittiraqucE, utpulstenuis&fineglobulisfiat, gratifaporis, &comediturautperfe, aritcum
pipereadmixto, quodBrafil. ^^iy^vocant, integro aut concifo •, vel immifcentur aliae her-
bx, vel gammari, pifces codli, & caro codla, & vocatur ipfis Mmguipitinga. Ift-vit ctiam amyli
velglutinislocofarina de Caarima, fiin pultem redigatur&tunc vocatLir Mingaupomonga,
Ex eadem cum aqua, butyro & faccharo placcntulx fiunt delicata;, quje calidae coLneduntur.

ExMandiopuba etiamfarinafitmoUis &femificca iiaftar mics panis recentis fimilaginei ,
quam vocant Vipuha & Viahiruru , Lufitanis Farinhafrefca & Farinha d'Agoa , quae grata eft ad
comedendum , fed non dtirat ultra diem naturalem , ideo quotidie de novo conficitur.
EandemVipubaminglobiforuiammanibusefformantacinSole ficcaLit, vocantque ViapuA
& Miafeteca, & tunc diu adfervari potcft. Hoc modo Tapuyx prseparant ut pIurimuLii. Etiam
BrafiliaLiireliqui, mifcendopoftcacum Viatautgratior fit. Mandioca cruda etiampurgata
fcinditur in tenues particulas , contunditurque piftillo ligLieo , & manibus folum exprimitur,
ac deiLi ficcatur, vocaturque illa farina Tina & Mixacuruha.

Omnes autem Ipecies Mandiocjs crudiK hominibus lethales funt fi edantur , excepta , Aipi'
macaxera , qux recens extraaa & aflata ad ignem vel fitb cineribus tuto comedi potcft & bene
fapit. Bruta autem omLiia, omnes Mandiocx fpecies crudas devorant finc noxa, & bene
nutrit atque faginat , quum tamen fuccus earum exprefliis folitarie fLiLiitus ipfis sque lethalis
fitatque hoLninibus.

Ex radice Aipimacaxera contufa ac co^a fit potus albefccns inftar ladis ebutyrati , grati fa-

poris , fubacidi, qui tepcfaftus bibitur, & vocatur Cavimacaxera.

I 2 Exea-

6s GeorgIMarcgravI

Exeademradicedentibusperfceminas mafticata, ut pultem fete referat, adfufa aqua&
cofta conficitur potus quem Caon caraxu vocant-

Folia Mandijba qu2e Brafiliani appellant Mankoha bene contufa piftillo ligneo , in mortario
lio-neo&cofta, atqueoleovel butyro condita, comeduntur inftar Atriplicis aut Spinachii

codli.

Monticulitres, quinque, imo interdum viginti requiruntur , ut exradicibusunusmodius
( Alqueira vulgo) farina; fiat , qui continet cantharos Holland. XXII.

-' Sefquimodius farinx fufficit homini iano, robufto , laboriolb per menfcm. Valet autem
modius unus modo quatuor , modo fex , duodecim , oftodecim foiidos Hollandicos. Intcr-
dum & care venditur viginti ofto vel triginta folidis.

V[m MandioCtztnMeitcma.

Vitinga impofita ulceribus antiquis ea mundificat quo citius fanentur.

Caaaxima contufa & cum aqua pota forma firupi , antidotalis eft.

Mingauadmixtofaccharo3£grotis datur magno emolumento.

Cap. VII.

(tAnnotatio ad Caput fracedem.

FR.Ximenes deTiiiJir^equafitpanis, queminlnfuIisvocantCazave, &Mcxicani Quauh-
camotli. Yucs radix eft parva , lignofa & non admodum craffa , trunci illius adolefcunt ad
proceritatem humanam: foliailliusfuntfimiliacannabinis. Nafcitur & colitur inlnfuhsHif-
paniola , Cuba , aliis, &plerifquepartibus Continentis Americae , ubi diverfx illius reperiun-
turfpecies. FitexillispanisqucmvocantCazavehocmodo: frangunt& contunduntradices
minutim. deinexprimuntfuccumquivirofuseft, & reliquum cogunt in placentas , eafque
invafis torrentadignem,&fiuntpIacent3e candidae, durse &tenues: haudfecuspalatoacci-
duntquamrafurxligni, vocantpanem Ca:^avi. Succus adeo venenofus eft utcrudus fumtus
ftatimenecet; fiveropercoquaturnonmodononnocet, fed&falubriseft&nutritivus. Vn-
denobilisquaeftiooriturinter Phyficos, quum venenaomnia tam cahda quam frigida vigo-
rera fuum magis prodant a calore adjuta & celerius atque validius cor petant , unde fiat quod
hicliquorhauddubiovenenofus , contra a calore innoxius reddatur , dodor Cardenasref-
pondet : Liquorem hunc conftare duabus partibus plurimum inter fe diverfis , quarum prior
eftfubtilis&vaporofa&veneniilUuscompoS; alteradulcis , crafllor &vifcofa&naturiEno-
ftrx amica : ubi autem ebullitur exhalari illam partem fubtilem & noxiam & remanere dulceni
&falubrem. Plura in hanc fententiam adferri polfent. Exhacradicemohta&percolataaut
percribrata fit praeftantifllmum amylum. H£c illc^.

Monardesitcmcap. Lii. accuratamdatCazavi hiftoriam: Polia iUi tribuitlata & manus
humans modo expanfa atque in feptem aut odo lacinias divifa. Obfervat autem' Yucas qux in
Continenti crefcit fuccum minime venenofum aut noxium effe , in Infula Hifpaniola , fi non
coquatur , lethalem. DefcribiteandemOviedusinfummariocap.v. &Hiftoriahb. vii. cap.
2. ubi & rudes dat foUorum icones. Meminerunt & plcrique aUi audores qui de rebus Amc-
ricanis fcripferunt.

LongeaUapIaataeftquxhodieYucae nomine celcbratur a Botanicis & qusc hodiepafTim
a curiofis coUtuxin hortis ; cujusdefcriptionem vidc apudloannemBaptiftamPerrarium de
Florumcultura lib. II. cap. viii.

Cap. VIIL

Innominattis frutex. JS/lanaca. fahorandi frutkejcens.

<i5\daruuru.

AN Glaux , vel Anthyllis leguminofa , vel fecuridaca fit dicenda •, [Fln^ita qtiamJJc defcri-
hit AuUor ■, amhigit.) HerbafruticefcenS; In trium aut quatuor pedumaltitudinemaf-
furgit multis caulibus juxta fe pofitis , lignofis , reftis , paulo incanis , qui hinc indc ramos ha-
bent. Foliafcrtinramulisbinafibioppofita, in quoUbct plerumque fex paria & inextremi-
tate unum folitarie pofitum. Sunt autem folia vix digitum longa , inferius quafi lanugine in-
cana obdudla fupcrius paulo viridiora. Prope cxortum illorum ramulorum ctiam provcniunt
ramuli fingularcs , qui f inguli fcrunt fpicam parvam , conicam , conff antcm floiculis parvulis,
coloriscxalbo&incarnatomixti, inftar floris Loti. Poft florcs fcquuntur filiquulx multa:
juxta fc pofitx , fcmidigitum fcrc longx &figura cornu caprini : quodlibct autem corniculum
continct quinquc , fcxautfeptemgranulafcminis, quodproprix fux ccUulx incumbit, par-

\'um

Histor. Plantarvm Lib. II, eg

vum , albicans , & figura inftai' pa-
nis facchari, veramadlatcrapau'
iuUim comprefTum , durum, fapo
ris inftar pif brum. Quando lcmcn
plene maturuit , filiquula dilVilic
& femcn fuum efFundit.

Manaca Brafilienfibus , cft
Frutex cortice gryfeo , ligno me-
diocriter duro , fed fragili , qui in
multos ramos difpergitur , & hi
itidem in ramulos inordinate po-
fitos , in quibus funt folia , pyri ju-
nioris foliis fimiiia , dilute viridia,
in frondes quafi difpolita : nervo
fecundum longitudinem & vcnu-
Us tranfverfis vix confpicuis. Fcrc
florem folitarie pofitum ex longo
calice prodeuntem , ftuferi hol-
landici magnitudine , in quinque
folia difle£tum , ftaminuUs parvis
inmedio: flos coloris dilutepur-
pureo-Cierulei,vel etiam albi:nam
in uno eodemque frutice albi &
cceruleo-purpurei flores rcperiun-
tur : fuavisodoris inftar Violarum
Martiarum. Fruduni fert magni-
tudine inftar uvx fpinx , viridem,
iotundum,cortice gryfeo teftum,
qui fuperius quinque fifluras ha-
6et ut fradus pcr fifluras ftellam qmnquangularem reprjefentet, continet in fe tria grana femi-

nis magnitudine lentis vel ctiam
tnajores , figurae ellypticiE.

Medicinalis eft planta : intri-
tum rafura ligni infufa fortiter
purgat inftar Efulse.

Iaborandi Brafilienfibus
altera fpccies Fruticefcens : cau-
Ubus aflitirgit minimum digitum
craflTis vel etiam tenerioribus,per
longa intervalla nodofis , tereti-
bus & /aturate virentibus : qui ad
nodos etiam ramos habent iti-
dem nodofbs & virides. In his &
illisfoUanafcunturvelut appofi-
ta invicem , vel etiam alternatim
pofita , a fex ad decem digitos
longa , faturate viridia , fplenden-
tia & ad taftum inftar membra-
naccie chartae , in extremitate in-
curvata, nervofecundum longi-
tudinem & venis obliquis con-
Ipicua.

Radix ilUus lignofa, fufca, nec
magnanec crafla , fed tenuis &
longa. Nullius odoris aut faporis
videtur dentibus incifa , verum fi
paululum mafticetur vehemen-
ter urit linguam & magis quam
pyretrum. Trahit maximam co-
piampituitx e lingua, atqueita
I 3 Ube-

jQ GeorgIMarcgravI

libci-atcaputacathams&mitigatdolorem dentium. Prxfentiflimum quoque eft remedium
advcrfus Gonorream radix contufaatque inaqua macerata, deincofta&aquamanehaufta.
Prodeft quoque adverfus venena , urinae fupprefllonem & calculum.

Marvvrv Brafilienfibus : fubfrutex eft in femipedalem aut etiam pedalem altitudinem
excrefcens&foliagerensfimiliafaUgnis, direfte fibi oppofita & unum in extremitate. Plo-
remfertflavum. Fruairmautemmagnitudine&figurapruni, flavum&dulcem quidemfed

minimeedulem.

C A p. I X.

^Shdumcuya feu flos Taflionis , yariie illim f^ecies,

MVrvcvia Gvacv & GvAiNVMBi Acaivba; Hifpanis Gramdilk , vulgo
flos Paflionis; Belgis in Brafilia commorantibus Rhangappel: hedera eft frudifera:

plures autem iUius reperiuntur fpecies : hic qus fruftum fcrunt cdulera, ponam.
I. MvRVcviA GvAcv feupi-

riformis , planta eft viminea , lignofa,

lentilfima: Caulis contortus , qua-

dratus , varius , coloris cincrefcentis

feu grifei , poUicem craflus , feu etiam

vitis & interdum brachii craflitie : lon-

ge ferpit ac etiam arboribus & frutici-

busfeimpUcat. FoUa habetlaete viri-

dia, Isvia , fplendida , quinque autfex

digitos longa , nonferrata, inxquaUs

figurs •, qusdam enim funt fimpUcia,

qujedam in duas partes injequales,

quiedam in tres partes five lacinias fe-

fta : adhaerent aute cauU pedicuUs fuis

fubruifis , & nervus tendit per longi-

tudinem laciniarum , tranlVerfim au- 1

tem multa; venulee intertexuntur. Flo-

rem fert infignem, quem Pafllonis vo-

cant , magnitudine Rofac majoris ple-

rvx. , exterius foUis quinque dilute pur-

pureis fuperne & inferne , & quinque

viridibus infcrius , fuperius rubris , al-

ternatim pofitis.Suprahjec folia in or-

bem expanduntur filamenta infignia

fefquidigitum longa , crifpa , medieta-

tc interiore tota purpurea , cxteriore ,

rubrofcu purpureo& albo variegata

jn centro floris extat columna ex fla-

vo albicans , teres & quafi tornata ,

lata unum digitum , cui fuperius apex

ovalis figurje , magnitudine feminis

pyri impofitus , &huic itcm claviex-

tremisfuiscufpidibus infixi in unopundo: infra ovalem autemfiguram a faftigio columnae

quinque brachia extenduntur ad latcra , quorum quodlibet continct fpongiforme corpufcu-

lum, flavopulvcreadfperfumutin Lilio. quando exterior florispcdiculus totus abfcinditur

tunc integra columna e flore cxtrahi poteft. Plos autem facillime perit dccerptus & vermiculi

inillogenerantiu' ixtincafeo. Frudus piriformis eft, initio viridis , maturus flavef centis e vi-

ridi coloris. Intus tribus lincis in tres partes dividitur fecundum longitudincm , inter quas

Uncas multi proccflus , quibus femcn cum pulpa fruftus pcr tcnues cuticulas anncditur. Pul-

pa alba , fucculenta , glabra , inftar rudimenti avis in ovo , cui inhsrent in quolibet frudu gra-

nafcminisduccntafexagintavelplura, nigra, fplendida, comprcfla, quorum quodlibctfuo

foUiculoinckiditur. Odor&fapor fruftus dulcis& fuavis. Cortex cr.airiorcfl:quammaHau-

rantu. Quando commcditur , fcinditur tranfverfim (nonfccundumlongitudincm) &pulpa

paulumfcparaturacortice, adha:rensillis procefllbus, acdeinunacum fcminibus fbrbcndo

inftar ovi tremuli exhauritur. Qu^ando autcm animus crt: fcmcn colligcre & fcrvarc, pulpa

cumfcminibus per lintcolum icnitcr exprimcnda&itaagranisfcparanda, granaqucdcindc

fliis

H I S T O R. P L ANT AR V M L J B. I I. ^j

fuis folliculis adhuc inclufa, triduo aut quatriduochartieimponcndautcx partcliccentur-
poftea fummis digitis foiiiculus cuique grano dctrahendus : aiias ita glabra lunt ut comprc-
hendi ncqueant , nec inter edendum orc leparari.

II. MvRVCYiA Maliformiscauljsiti-
dem farmentofus ac fubruifus : folia gcrit
hinc indc , fuis pediculis circitcr digitum
longis affixa , & quodlibet in quinquc alia
/cftum qua; fuos nervos & venas habcnt , 6c
qucedamhorum foliorumfuntintcrdum la-
ciniata , quxdam non. Ad fingulos pedicu-
los foliorum provcnit etiam pcdiculus,con-
tinens florem in circumferentia duplam
quaiititatcmRolechabcntcmj quique infc-
rius tria folia viridia obtinet , fupra autcm,
ha:c quinque longiora, inferne viridefcen-
tia , fuperne cx'ruIeo-purpurea , & intcr ha:c
alia quinque in totum purpurea : dehinc So-
lis uti pingitur figura radiatim multa fila-
mentacriipata&in orbem cxplicata , exte-
riori medietate cxruleo-purpurca , interiori
dilute cjerulea vel etiam e contrario , utfu-
pra obfervavi ; vel etiam , quod elcgantifTi-
mum , exteriora verfus dilute cxrulea , in
medioinorbem purpurea, vcrfus interiora
expurpureonigricantia, vel ctiam exterius
ex parte cyanei , interius in totum uranii leu
etiam rubri coloris ac circulorum modo
pundulis dilutis albo & rubro in orbem va-
riegata •; circa centrum autem ex brunno
itidem rubra iuis pun£tulis. In medio floris
columellam habet breviflimam , pallidam,
fuperius in quinque partes dilfeftam , qux ad
latera curvats cxtenduntur •, cuique parti
fpongijeformi corpus lutefcens , pulverem
luteum adfparfum habens adhjeret. In mc-
dio autem columellas pififormis orbiculus
ex flavo albicans , & huic tres clavi fuperius
infixi e flavo albi & pundulis minimis purpureis variegati & deorfum incUnati , ut brachia co-
lumnx. Flostotusfuavisodoris, Fruftusjequat pomum noftiras vulgare , rotundus , corticc
craflb, flaviexteriuscoloris, conftans pulpa fucculenta , vinofo acida: crocea & linguam
tingente croceo colore : & in illa multa granula feminis nigri , niagnitudine feminis pomi vul-
garis, fed variis tubercuHs infigniti, & foUicuIo inclufi. Frudus item tranfverfim fclnditur
commedendus. Semina quoque eodem modo coUigenda & confervanda. CommendabiUs
eft fruftus tam odore quam fapore. FIos adhuc claufus ita fe habet ut in I conc.

III. MvrVcvi A maUformis alia , foliahabetmagna-, quodlibet in tres lacinias feftum.

7i ' GeorgIMarCsraVI

Continctquc qujelibet lacinia fuum nervum fecundum longitudinem , & venas obliquas ; funt-
que ptsterea in ambitu ferrata, l^Eteviridia&lplcndentia, eodemmodoadcaulempofitaut
inprimafpecie. Flos magnitudine & figura convenit cum antecedenti, fed differt colore at-
que numero foliorum : hujus cnim exteriora & majora folia infcrne viridia , fuperne alba,
quibus quinque prorfus alba interponuntur. Ex medio autem flore prodeuntinorbcmfila-
menta , dimidia parte interioriquidem cxruleo-purpurea , altera extcriore albo-flavefcentia.
Columellainmediorotundaexviridiflavefcens, fuperiusin quinque (interdum &fex) cur-
vaturas deorfum vergentes diviia, cum fpongiformi corpore e viridi fufflavo ut in aliis. Jn
mediofummitatis Columellae orbiculus pififormis , cumtribus clavisinfixis , deorfum incli-
natis. Flos fiiavis odoris. Frudus convenit cum fuperiori, fed immaturus adhuc ex viridi
fufflavefcitpunduIisalbicantibusvariegatusinfl:arColocinthis, & fplendens inftarfpecuU&
fumme Iscvis. Mamrus autem citrinus efl:.

IV. M VRVCVIA Piriformis altcra, priori piriformi flore fimilis fedfoliisdiffercns, flos
quoquemajor. Foliafolitariepofita, quodlibet fuo pediculo fcfquidigitum longo innitens,

cordisbubulifigura, circiterquinquedigitoslonga, quatuor ferelata, ubilatiflima, in am-
bitunonferrata, Iste vircntia & fplendentia, nervo fecundum longitudinem&venis obli-
quis quafi prominentibus. Ad quemlibet pediculum folii etiam capreolum habet caulis, quo
fe anneftit , & eodem loco pediculum fefquidigitum longum,tria folia continentem, fefquidi-
gitum longa, in orbem inftar floris difpofita^ viridia & craflb modo fcrrata. Hifcc foliis herba-
ceis infidet flos , diametro plus quatuor digitornm , continens deccm folia , quorum quinquc
fuperne & inferne rubri coloris , quinque vero fuperne rubri , inferne viridis coloris , ita alter-
natim pofita. Supra h:ec foha filamenta fefquidigitum longa inorbemftantcrefta (cumin
aUis fpcciebus incumbant) fatis fortia & teretia , quorum inferior medietas ex lacca , purpura
& albo variegata eft , £ipcrior feu extrema totapurpurea. In centro floris itidem columna
erefta , tornata , digitum alta , fuperius ovalc corpus cum tribus clavis infixis ex albo flavef^
centibus; infra quod quinque brachia rubra pun6"tulataciEterumflavefcentiaextendunturin
orbem, quorumquodlibctellypticumcorpus habet refercns fpongiam , comprefTum , albi-
cans, cui pulvis lutcus adhaeret. Floris odor fuavis, fruftuspiriformis.

Murucujx autem omnes fpecics, ut plurimum , florere incipiunt menfe Augufto & flotent
ufque ad]anuarium. Frudus maturus copiofc mcnfc Januado & Fcbruario , Martio , Aprili,
Majo & Junio folia amittunt, novis fubnafcentibus.

Murcuja xnajor & mcdia coluntur in hortis, nec in campcftribus rcperiuntur , nifi ubi olim
hortiabincoliscultifuerunt. Minorfponteincampcftribusprovcnit.

Utraqucillafpccicstranfplantatur per fiu-culos (fincradicc) craffitudine uniusdigiti, qut
fcfquipcdcm longi, ad pcdcm circitcr terrae immcrguntur , ut dimidium pcdcm emincant : fic
poftca progcrminant & vcftiuntintcgrasfcpcsinftarhcdcra:fcanlilis. Habentenim & fuas,
ut dixi , claviculas quibus fc appUcant.

R cperitur hic & alia Murucu)x (pecics ; qux tcnui, rotundo, viridi, herbofo caulc ferpit &
fruticibus fc implicat. Folia hcdcrx fcandcntis foliis figura limUia , iu tria cornua diduda , fli-

pcriu»

H I S T O R. P L A N T A R V M L I B. II, 73

penus fplendidc viridia, infcrius cx viridi canefccntia,uti Caapcba. Qupdlibct folium diftat ab
akcro circitcr duos digitos & fcmis , fuo petiolo infidcns digitum longo , cx caulcprodcuntc
parvo tbliolo dcntato circumdatum: & propc pctiolu ctiam habet caprcolos rufefcentcs, qui-
bus fc adncdit. Poft florcm provenit pomuni ovalc, magnitudinc majoris pruni , initio viridCj
Gujus cortex haud ita cralfus ut in cjcteris /pccicbus , continens pulpani albicantcm cum fcnli-
iiibus utMurucuja-guacu, lcnticularisfigurx, magnitudinc leminum pomi,nigra,(pIendcntia.-

Obfervavi & aUam fpecicm, qux a Bralilienfibus vocatur CAlurucuja-ctc^ cujus folia dilutc
viridia in totum , in tria alia fecla & in pcdiculo ubi inlidct tria folia in ambitu ferrata , vii^idia:
flos ipfe conftat dcccm foliis , nimirum quinque exterius viridibus, intcrius aibis , & inter hsc
quinquealiaalternatimpofitaintotumalba : ex mcdio floris prodeuntfilanienta Solis figu-
ra, qux ad medietatem interiorem purpureo-ca;rulca, ad cxtcriorcm alba funt. In centro flo-
ris ftamenin quinquc brachia didudum , cxrulco punftulatum , cum fpongiformi corporc,
quod pulvere luteo afpcrfum.In pififormis corporis medio tres clavi infixi.Flos dulcis odoris.

Hedera Murucuja Ipccics (nam& A/«?-»«/_;.ihedcraeft) vcficaria, lanuginofa , odoris
gravis mihi dicitur. Longifllme fcrpit caule fuo & capreolis le firmat : caulis autcm tcres, hir-
futus, ruffus ac moUis ; folia acummata, cordis figura, ad tadum ut fericum , moliia. Florcm
fertpatacimagnitudinc, deccmfoliisconftantem, quinqucinfcriusviridibus,fupcriusalbis,&
quinquetotaliteralbis, alternatimpofitis: fuper his foliis multarilamenta alba inorbcmcx^
panduntur ut in flore palfionis, paulu m contorta & interius in orbcm purpurata: in medio co-
lumella albicans , pundulata rubro , cui quinque fpongiacformia corpulcula cum tribus clavis
impofita, coloris ex viridi albicantis, murucuja; modo. Poft florcs fcquitur folliculus turbina-
tus, magnitudine dactyli, qiu intus cavus femina continct. Odor totius plantx fortior & pene-
trans ut Hyofciami , fed cui dulcedinis aliquid admixtum deprehenditur. Planta manibus tra-
ftata odorcm imprimit,

C A p. X II.

Caaeo feu Herha viva.

' Aaeo Brafilienfibus: Herhx viva vulgo: Caulem habet ftriatum, viridem, longui-ri^
'haudcrafllun, lignofum, aculeatum, fi-agilemtamen&medullofum, qui partimter-

rseincumbit, partim afllirgic
& aliis le implicat : in vario*s
panditurramos & rami inra-
mulos , duos aut ctiam qua^
tuor digitos longos aculca-
tesj quilibetautem ramulus
quinque , fex aut ofto coftas
habet fibi femper oppofitaSj
quamlibet unum aut fefqui-
digitum longam, qua coftiE
continentfoliolalxte viridia
ordine pofita & fibi oppofi-
ta , angufta, oblonga, ut len-
tium , fine pedicuUs , ad ta-
dum tenera, in medio fecun-
diunlongitudinefubtili ner-
vulo , qui non poteft videri
nifi foliolum obvertatur. Ad
caulem ubi ramuU prodeunt
brevis provenit pediculus
(raro plus quam unus in uno
loco, fed in uno habcns mul-
tos , & in fummitate caulis
quafi fpicatim congefti funt
globuli) unum digitum lon-
gus , qui capitulum producit
rotundum, magnitudinc glo-
bularia; Monfpeh Car. Clufii
Rar. Plant. Ub.iv.cap. i. vd
etiammajus , conftans c«ru-
lco pur-

GeorgIMaRcgravI

kopm-pureis (veletiamincamaticoloris) flofculis egregiis arfte junais ita ut capituluni
hirfutumvideatur. Poft flores proveniunt filiquulx tenues , ftriat^ , hifpida;, mollibusacu-
lcis munit^ , tres circiter digitos longa; , in quibus femen nigerrimum , fplendcns , bblongum,
figuramferehabcnscordis, magnitudinegranifiliginis. Radixliujus plants perenms eft, &
fcmner protrudit caules recentes. Eft autem radix pedalis aut paulo ma)oris longitudims, qua-
tuoicircirerdigitoscrafllifupcrius, fed qu« paulatim attenuatur verfus inferiora 5 eftautem
contorta inftar funis , & multa habet filamcnta ad latus e fui medio , unum aut duos pedes lon-
sa- exteriuseftcolorisumbrx, interius alba , lignofa, medullofa, lenta , filamentofa. Tota
radix fortem odorem habet plane fimUcm raporum noftratium , diu in cclla tempore hyberno
fervatorum Herba inodora , fed faporis fubdulcis. Mirabilis autem , nam manu , pede aut ba-
culo taaa, ftatim contrahit fe & componit , brevi autem poft iterum fc explicat , quodab
aftantc videri potcft. Etiam circa Solis occafum quafi triftitia affeaa fe componit.

Reperitur hic & aha Her- *

ba viva fruticefcens , Lufita-
VA^SlhaSi Agoad^Siz. Adfur-
git in altitudinem pruni fil-
veftris : folia illius fimilia fo-
liisprioris fpeciei, fed angu-
ftiora , in ramulis difpofitaj
nimirumquilibetramus qua-
tuor , quinque aut fex digitos
longus cft,habetque ofto aut
novem paria ramulorum fibi
inviccm oppofita , quorum
quilibet fcfquidigitum lon-
gus , & in fingulis multa paria
foliorum fibi oppofita. FIos
convenit cum flore primse
fpeciei,pauIotamen ma)or &
ccrafi magnitudine. Lignum
fubruffum habet corticcm,
cftque lentum , multis fpinis
rufcfcentibus munitum. Fert
femen in filiquis magnis , la-
tis s inftar filjquie pifi . plane
hifpidis,brunnicoIoris, tres
digitos lon ns-,quando femen
maturumeft, filiqus fpontc
in tot partes difliliunt , quot
feminis grana continent : &
fecundum longitudinem fili-
quje ad utrumquelatus,filum
quoddam hifpidum etiam fe
abfolvit. quodlibct granum
feminis habet magnitudinem
farris , comprcflum , coloris
olivacei, quadratxfeuparal-
lelogrammx capfulae inclu-

fum.

Annotatio.
Plane fingularis & admira-
bilis eft filiqujE hujus compo-
fitio 5 quam cum integram ab
Amicis e Brafilia ad me mif^
fam acccpcrim , operae prse-

ciumputaviillam hic adjun- -

<Tcrc camolcquam habct , quamvisclcgantiamcjuspiaor vixexprmicre poflit. 'utd.fag.feq.
^ Tertiafpecies, itidemfruticefcens^minoreftprxccdcntc; habctqucfoliolaprorfus angu-
fta&mulroanguftiorafoIioUs prioris; atquc ad hunc modum difpofita : ramuli fclquidigi-
tumlon^i&nonpcrpariafibi invicem oppofiti, fcdinorbcm ftaatcs, fcx, leptcm aut octo
i=> i '^ '■'■ numcroj

HlSTOR. PlANTARVM Lib. II.

7S

mnncro; foliolataminillisfibiinvicemapporitautin rcliquis fpecicbus. Color ligni fimilis

fecunda: fpeciei , uti & flos: verum femen
continetur in filiquulis parvulis , tereti-
bus , hiipidis , fufcis , quarum multae con-
junguntur , figiu-a Rofe; quxlibet autem
filiquulaliabcttria grana & totidcm tu-
bercuIa.Semen autem coloris eft olivacei

paulo obfcurioris , rotundum & paulo compreflum , inftar lentium , fed minus. Siliquulae

ctiam fponte difliliunt in tot partes quot femina continent.

Cap. XIII.

l^^iper caudatimi feu SJS(hamclu. Frutex mnominatus. (tAtter innominatuL

T)Iper Cavdatvm, Betre quibufdam Lufitanis •, Nhamdu. Brafilienfibus generali nomi-
-8- ne : fubfrutexeft, inftararbuiculxexcrefcens ad trium, quatuor , quinque & interdum

fex pedum altitudinem. Caulis illius lignofus, teres, viridis , no-
dofus , ad adfpefl:um fere ut caulis Solani. Folia fingulatim funt
pofita, quorumquodlibetfuumhabetpediculum, qui ad no-
dos oritur ; funt autem lata , figura cordis ut pingitur vel vome-
ris , multis venis arcuatim fecundum longitudincm elegantifll-
me notata. Ad nodos itidem proveniunt multijuli, quatuor,
^quinque aut fex digitos longi, incurvati, figura fere utmuris
fcauda, virides, quimenfeOdobriautNovembridecerpuntut
ac in Sole ficcatinigrefcunt : continentque granula rotunda, ni-
gra, feminis papaveris magnitudine, ardle juxta fe in uvam com-
pofita, acris faporis , inftarpiperisoptimiquodexIndiaOrien-
tisaffertur. Radix in alias plures tenues dividitur, fufcas, infi-
gnisodoris, inftarThymi, &faporisquiIinguamveIIicat.

Foliahujusplantaemedenturulccribus tibiarum. Radix mi-
rabilitcr valet adverfus apoftemata.

Rcpcritur in Brafilia & alia ejus fpecies ubique obvia & fre-
qucntifllma in filvis mediterrarieis -, per bmnia fimilis priori, cx-
cepto quod folia anguftiflima funt & oblonga , & frudus feu
caudapipcrina longior, & mclior , eft cnim grandior.

Anno t at I o.
Fr. Ximenes de Plantis Novze Hifpaniae agens , defcribit ean-
dem hanc plantani ad hunc modunii

Plantam quae fert piper longum folent Infularum Philippi-
narum indigenae appcllarc Buyo huyo & Mcxicani(apud quos non
minus nafcitur) TlatUnquaye, atqueetiam-^f^/^///. Habetau-
temtruncoscontortosinftar farmentorum, & in illa foliapi-
pcris candidi , vcrum longiora & acutiora : fruftum fert tcre-
tcm & oblongum: foliafuntodorata,fapore acri & mordaci , calida & ficcaintertiogradu
atque fubtilium paitium; Frudusnufquamperfcae maturatur ita ut fcmenti fit apttis, ita-
quc decerpitur cum jam rubcfcere caepit, & cxponiLurfoUutmaturcfcat&fervaturin ufus:
ficcusautematqueetiamviridismanducatur, ncquc male nutrit, additque cibis bonum fa-
porem , modo ne igni admovcantur , nam fi ebulliatur ftatim illum amittit atque etiam vires.
Cortex radicis contufus & hauftusevacuat commodiffmie melancholicos humores, /anat
vulnera venenata, p-Lodeftnervis refolutis, difcutit flatus «& fanat omnes infirmitates e caufa
frigida ortas, refolvit humores craflbs & lentos. Hadenus in Nova Hifpania tres illius fpe-
ciesfueruntobfcrvatx, licetinPhilippinis Infulisquinquedicantinveniri, quarimi ramulos
nobis attulerunt -, nam prxter ^«yo buyo, de qua jam diximus , mcmorant & alias quatuor qua-
rum poftrema appcllatar Buyofamo aut defemi , qu2e Ucct fimilem frudum ferat , difFert tamen
gravitate odoris , &foIiisqus obtinet perforata & fcabiofa, itemque fapore acri & adftrin-
gentc: aliasduasfpcciesajunt dd^cx^iCzEuyo luyo parvitate foliorum & afpcritate , prsefertim
minimam, quiamajorproducitmaiora^caeterum valdefimilia. Obtinet faporcm piperis ni-
gri & prxcipuc radix , nam frudus magis accedit ad pipcr longum , licet fubtilior fit & acriorj
cortexeftcoloremelleo, acutus & corroborans. Radix utriufque fpecici exhibetur contra
vcnena uti CKtera alexipharmaca , unius uncias quantitate cx aqua Cocci aut vino palmarum

!<. z i-ecenti;

76 GeorgIMarcgravI

recenti: mcdentiu-frigidisvcntdculi affeaibuscum decofto ChamKmcii ilimtae , comgunt
enim & fuperant liumorcs craffos , atque ita corroborant vcntriculum : fuccurrunt frigidis
& maleiiciatis , pra^fcrtim 11 addantur alia remedia opportuna , ut aflirmant Mexicani , qui pro-
pterea vocant Tlatlmqmye qmnhiautU.

Nafcuntur locis calidis paflim ad ripas fluviorum & in vallibus.

Succus radicum & fl:o"lonum expreflus, &hauftus velperenema infufus , cvacuathumo-
rem qui generat hydropem : decodum refolvit humores crurum , difcutiendo humores pitui-
tofos , qui ilios gencrant : movet menfes foeminarum : difpellit flatus , & lenit dolorcs ex illis
orientes: fanat vulnera , maximc quibus aliquid virofi fubeft : mitigat dolores luis venerex:
refolvit tumores gutturis & alios quofcunque , maxime fi contlynan admifceatur : reftituit mo-
vendi facultatem : movet fudores : curat paraly fin & ipafmum .

Vtuntur quoque foiiis in fubfumigiis ad frigora & rigores pellendum.

Clarifllmus vir Carolus Clufius lib. i. Exoticorum cap. xx. dedit nobis iconem ramuli
hujusplantje&confcntitcumhoc Audorefolia hujus plantaea pipcris nigri foliis parum dif-
ferre. Icones utriufque plantx faciuntfidem. Garzias tamen ab Horto dicit longe aliam efle
plantam&nonplus habere fimilitudinis cum plantis nigri & albi piperis quam fabam cuni
ovo : in quo tanien liquet illum fuifle deceptum .

Aflati funt nobis ejufmodi frudus ex India Orientis, ligncis verubus aflSxi , quosibidem
ajunt appellari Cirihoa , quod nomen nonnihil alludit ad Buyo , & quidem immaturos decerpi;
fed in illis non deprehendo tam acrem & vellicantem faporem ; ficri autem poteft non efle ad-
modum recentes : qui autem attulerat de viribus & ufu nihil poterat nos docere.

F R V T E X (cui AuH^or nomen non ad-
fcripfit) inftar Salicis pumilce nafcitur in
arenofis locis. Lignum & folia habet Sa-
licis , fed paulum laetiora , cgregia viridi-
tate fplendentia , nervo prominente fe-
cundum longitudinem . venis vero in la-
titudinem ordine digeftis.

Flofculos fert umbellatim congeftos
alboSj parvos , inftar Sambuci : poft quos

proveniunt follicuH plane comprefil, fignrjeutin Ico-
ne (quam ex herhis ficcis ab Auilorejludiofe colleBis , ex-
primi curavi) valde elegantis •, continentes femen ro-
tundum , nigrum , macula alba notatum.

F R v T E X (cujits nomcn AuSior tion prodidit) inftar
Salicis pumiliE, foliis Salignis, fed paulo latioribus, ner-
vo fccundum longitudincm utroque latere conipi-
cuo , & venis tranfverfis cxilibus : ligno quoque Sali-
gno. Capitula autcm habctrotunda, viridia, inlongis
pediculis, qui & juxta folia & fcparatim e caifle enaf-
cuntLir, & in iis congeftos flofculos minimos Uueos. Poftflofculos proveniunt capitulaut

in lupu-

H I S T O R. P L A N T A R V M L 1 B. 11. 77

In lupulo , minoris olivae magnitudinc , fed dura & quae femen continent triangulare.
Iconem non dederat Auftor fed illam ex herbis flccis ab ipfo colledis delineandam curavi,
& defcriptionemqualeviter defundus erat , abfolvi. An autem fit alicujus ufusdicere non
poflum.

C A r. X I V.

Guajem. 3S(hamhu (juacu. Frutex mnomhiatus. (tAlter mnommatus,
Canamhaya. Frutexmnominatm. Fruticefcens herha.

GVAiERvBrafilicnfibus. Frutex arborefcens , corticefubrufFofeubrunno. Foliahabet
hinc inde ppfita , folida , fubrotunda , Iplendentia , breviflimis pediculis mnixa : nervo fe-
cundum longitudinem poftica parte prominu-^
lo , & coftis fex aut feptem obliquis prasdita,
quae in minutas venulas fe /pargunt , poftica
itidem parte prominentes , & magis confpi-
cuas. Flofculos fert multos , umbellatim pofi-
tos , quinque foliolis conftantes , pallide al-
bis , in medio autem continet plurima ftami-
nula pallida , qua: flava pundula habent. Fru-
d:um producit magnitudine & figura pruno-
rum noftratium , nigricantis ex rubro coloris
quandomaturuit: carnem habet albam, dul-
cis non tamen ita manifefti faporis;& continet
lapidem inftar pruni, cum nucleo. Edulis eft
fcuttus.

Nafcitur paflim IpOnte in filvis aridis mari-
timis.

Iconem hanc cum flofculis & foliis deli-
neandam curavi ex herbis ficcis ab Audore
noftro colledis , namipfe nuUam fccerat.

NhambvGvacv Brafilicnfibus ; Rici-
nifpccies; frutex eft in multos ramosexpan-
fus : caudicis color ut in luglande. Foliafert in
longis pediculis , qui in medio folii funt in-
fixi,niagna, in ofto autnovemlacinias acu-
minatas fciffa , per ambitum fubtiliter ferratas,
& e centro foliiper omnes lacinias nervus ten-
dit fecundum longitudinem. Inferius elegan-
ter funt viridia , fliperius faturate ; ad taftum
mollia , tenera , & quae decerpta flatim flavef^
cunt. In ramorum cxtremitatibus autem pro-
veniunt fingulares pediculi , in quibus alterna-
ta ferie & fpicx forma in propriis petioIis,pro-
veniuntvirideslxvefqueglobuliquinqueautfexjuxtafe pofiti, inftaruvje, qui fe aperientes
exhibent flofculos fubtiles , figura ut in Sambuco , fed multo minores , coloris ex albo funt
fubflavefcentis, qui facile decidunt, copiofe autem congefti flint in racemum elegantem: odo-
re fere funt ut Sambuci (quemadmodumuniverfa planta fereitaolet.) Poft flores fuccedunt
corpora rotunda , viridia, cinnabriis umbelicis notata , magnitudine avellanas , intotum hif-
pidautErinaceus, quinquagintaautfexagintainunimiracemumcongefta, qui fruftus funt,
Hic fruftus maturus nigricat ac fponte diflllitin tres (rarifTmie in quatuor) partes vel capfulas,
quarumquxlibet etiam fe aperit &continet infe nucemlcevem, cinercicoloris&nigro ele-
ganter maculati , figura & magnitudine piftaceorum. Nuxaperta (namfolum cuticula fragi-
li obduciturj albiffimum in fe continet nucleumoleaginofum , ex quo & oleum exprimitur.
Quandofrudusnondummatiuus eft fi manibus tangaturdiffilitinpartescumcrepitu.

Ervtex (cujtunomoz AuBornonfrodtdit) fimiliseftarborilanipabjE; lignumhabet cor-
tice cinereo tc£tum , folia in frondes congefta , tete viridia , venis ut folia lanipabae , fed lon-
ge minora funt , quatuorautquinquedigitoslonga. Fert florem magnitudine & figura flori
Narcifli fimilem , quinque foliis flavis conftantem : proveniunt autem hsc quinquc folia , feii
funt idcm corpus cum fcapo cavo quinque digitoslongo , perquemfilumquoddamtranfit
ufqueadmediumfloris, continens duo ftaminula figura nuclei pomi- Nafcuntur flores con-

K 3 fertina

^g OeorgIMarcgravI

fertim in uno i'amulo iuxta fe invicem , duodecim , quindccim , viginti aut plures. Fru£tus il-
liuseftrotundus, pomimediocris magnitudine aut figura nucis juglandis fiio cortice viridi

cindx, viridis.fplendens&permaturitatemnigricoloris. Continetque intus multa feminaj
mclonum modo tranfverfim pofita : caro autem eft fpongiofa , alba & facile ex cortice poteft
cximi ut j uglans , ac eodem modo in medio interftitio eft divifa. Omnia poma matura evacua-
ta & inania reperiuntur.

FrVtex \\].c{cmabAuBorenome}$
adfcriptum mn iwvent) in fpinie albx
altitudinem excrefcit : corticeligni
viridante & raris ramis. Folia habet
inordinate pofita, brevioribus pedi-
culis innixa •, tres eirciter digitos
longa , fuperiori parte dilute viri-
dia , inferiori lanuginofa & alba;
nervo fecundum longitudinem fu-
perne & inferne confpicuo , &pau-
cis coftis obliquis alternatim oppo-
fitis. Folia autem ficcata fuperna
parte plane nigra evadunt , inferna
incana & lanuginofa.

In extremitatibus ramorum race-
matim enafcuntur copiofi flofculi
minimi , qui aperti ftellulas referunt
quinquc autfex foliolis conftantes,
lutcolis } qui denique definunt in
pappos . Fra£fum ferat necne ab Au-
cfore nonproditur.

Iconem autem hmc delineandam
curavi ex ramulojicco ab AuEtore col-
le^o , itaqus & nigrum illum colorem
expreffi .

Canameaya Brafilicnfibus .
Frutex ligno cinereo exterius , folia
habcnscrafla, fubftantia Aloes fo-
liis fimilia , femipcdcm aut ampfius
longa , duos digitos lata , in ambitu
exfe£ta , figura foliorum e ceracon-
fcftorum , quibns ornantur crines
angclorum qui filutcm annuntiant
paftoribus tcmporc nativitatis Domini; pcr medium autcm folium intcrius Wanfit ligneus

aervus

, HiSTOR. PlantarVmLib. II. 70

nervusreci-mdumlongitudinem, cftquefoliumvirens ut Aloes & perorasqualibmnefcens.

ReHqmadhiJ}orkmhujmpU?atepertinentiaabAu~
Borefroditanoninveni.

F R V T E X quoque hic nafcitur {cujus nomen Aw
Bor non prodidn) pungens & urcns : caule lignofo,
fubtilibus fpinulis albis munito , atque in multos ra-
mos difperfo aflTurgit. Folia fert inordinate pofita iii
pedicuiis tres digitos longis 5 quodlibet in tres laci-

iiias divilim , fubtilibus pilis veftitum 6e

in anibitu incequaliter exfeftum. Tadum

urit acpunsitvehemcnter. Fertflofculos

fimilcsfloribusLychnidisfilveftris a Car. CluTio defcripts , quinque folioliS eonftantes , tQi

loris prorfus nivei.

Frvticescens hjEC Herbi
(cujm tamen nomen ab Au^ore
non proditur) ciules habct ru-
fefcentes , lignofos , & fragiles,
& in figuram arbufculie aflur-
git, in pkirimos ramos diftribu- ,
ta, in quibus bina ac binafibi
invicem opponuntur foliolain
brevibus petiolis rufefcentibus,
unum digitum aut paulo plus
longa,fuperius dilute viridia,in-
feriusnonnihilalbicantiaj ncr-
Vulo fecundum longitudinem
fubtili confpicuo , venis autem
ita exilibus ut vix confpician-
tur.In extremitatibus ramorum
fex aut feptem digitorunl lon-
gitudine proveniunt graciles
admodum pediculi, fuftinentes
clegantiflimos flofculos, quin-
que foliolis conftantes , flavis
& ad oras fanguinei coloris : in
medio autem flofculi ftaminula
exftant lutea & /anguineo co»
lore maculata. Planta & flos
nuUum habet odorem notabi-
lem. Fruclm aut femen ab Ati~
Siorenondefcribituri

CAf.

i»

GeorgI MarCcravI

C A P.

Frutkei tres mnomimti . 'Trematee. Frutkes tres ahiin?iominatL

FR V T E X hic (cttjm nomen ah Au^ore non frodimr) ex i'adice quatuordecim aut quinde-
cim digitos longa , lignofa , alba , & mukis filamcntis prjcdita: lignofus e viridi albicans
prodit caulis in arbufculae niodum , duorum
atit trium pedum altitudine : caulis autem
& ramuli multis funt armati fpinulisacutis.
Alternata porro ferie adftant folia in pedicu-
lis fefquidigituni longis , pleraque ad pedi-
culum habentia unum aut alterum parvu-
lum folium : folia autem vbmeris ferme fi-
gura funt , fed obtufi , dilute viridia , ad ta-
£tum mollia & tenera , & ad nervum poftica
parte , fecundum longitudinem aculeata. In
cxtremitate caulis & ramorum , quemad-
modum etiamfparfim adipfos ramulos,pro-
veniunt unus , duo , tres vel quatuor fiofcu-
li, exviridiadluteum inclinantes, &quin-
que foliolis conftantes , & in medio flant
quinque ftaminula erefta. Poft florem fe-
quiturfruftus , mefpili magnitudin-e,rotLm-
dus , laevis , coloris e viridi albicantis , ftriis
viridibus faturatis fecundum longitudinem,
maturus autem flavefcit ; folliculo & pulpa
conftans , ut uvje cripfje noftrates , faporis
acidi grati. Fruftus commeditur , & femina
orbicularia , comprefla , flavefcentia in fe
continet , figurse ferme ut lentes.

Vide Dodonemti de malis sethiopicis.

Annotatio. Iconem hujus plantae
cx herbis ficcis ab Audore noftrp conferva-
tis delineandam curavimus , quare neque
flores neque fru(Sus addcre potuimus. E fe-
niine autem e Brafilia ad nos miffb anno cb l3 c xxxviii. natafuithxcplantainHortoBo-
tanicinoftratis D. Braband; quam & tunc a perito pidore deUneandam curavi , & iconem
fervo; erat autemplane eademplanta, quam tamen Solani fpeciem fpinofam arbitrabamur;
floruit & frudum protulit planefimilem defcriptioni Auftoris noftri, qui ad maturitatem
pervenire non potuit , primum enim frigus plantam enecavit. Nifi autemcolor florum differ-
ret, videri poterat frutex Novae Hifpaniae Hintztomatzin , quemFr. Ximenes ita defcribit:
Eft frutcx agens radicem groffam & furculofam , e qua prodeunt trunci fpinofi , uinam alti , &
in iis folia , quodammodo fimilia fpinaulise , inferiore parte villofa & incana : fert florem pur-
pureum cum quibufdam ftaminibus , e quibus enafciturfrudusfimilis albiscerafis. Radix
cftamara, acuta , calida & ficca in tertio gradu. Cortcxillius contufus & quantitate femun-
cia; hauftus ex aqua , evacuat per inferiora quofvis humores •, eftque admirabile rcmedium
contra febrcm & difficultatem rcfpirandi , atque etiam hydropem.

Frvtex (cujui nomen Au£ior nonprodidit) ligno albo, mcduUofo, folia habens acumi-
nata, lata , ferrata , plane hirfuta , inferne viridiora, fuperne nigricantia. Fert echinos feu
globulos aculeatos magnitudinc piforum majorum , fufcos , vcrticillatim in ramulis pofitos,
decem, duodecim, quindecim, plures, pauciorefve fimul : peflimifunthiglobuli itineran-
tibus, nam ubique funt obvii in filvis ad vias, & tadi vcl ccntum numero fimul capillis & vcfti-
mcntis adhxrefcunt , itcm jubis & caudis equorum.

Frvtex (quem Auctornonnommat) aculcisoppofitis & in quolibct tria paria foliorum
buxi foliis fimilium , fibiappofitahabcns. Flofculosi\:rtIongos, dilutc cx albo purpurafcen-
tcs , quatuor foliolis conftantcs deorlum incurvatis, albis & totidcm ftaminulis parvulis. Bac-
casgenerat, quamlibctinproprio pcdiculo, ovalcs, Sambuci baccarum magnitudinc, ob-
fcurepurpurcas, tingentcs nigricantc brunno: quxlibct continet intus lapidem parvum al-
bum , comprcflum.

Tre-

Tr

EMATE

H I S T O R. P L A N T A R V M L I B. I I. * I

Brafilicnfibus. Frutex arborefccns. Malo punico figura eft fimilis : corticc

Sambucino, ligno albo , mcdullam
continente. Folia obfcurc viridia,
haud magna , nimirum fefquidigi-
tum longa & fine pcdiculis ramis
adhacrentia ,afpera , &: multis vcnis
confpicua. In extrcmitatc ramo-
riun fertmultas umbcllasmagnas, «
floribus lutelcentibus,quibus non-
nihil purpurei admixtum, & in me-
dio horum multa ftaminula flavcf-
ccntia ut florum Hieracei , & eo-
dem modo definunt in pappos : re-
ferunt exade odorem ftyracis , uti
& foiia trita. Poft flores provenit
in illis pappofis capitulis femen mi-
nimum, rotundum, nigrum, multo
minus papaverino.

Brafiliani utuntur foliis contufis
in oculorum doloribus & rubedi-
ne.

Iconem non dederat Au£t-or fed ex
herbis illiii-s ficcis accurate dsUnean-
damcuravimus.

F k V T E X ( cujws qiiidem nomen AuEior non
prodidit , fed hanc dedit iconem ) multis virgultis
ex una radice afcendens, redis, colore cerafi,
breves r^tftiulos habentibus , in quibus foHabina
ac bina fibi opponuntur , fefquidigitiuTi circitcr
longa, ftibrotunda, Ijeteviridia & fplendentia,
fuperius tamen magis , non crafla , attamcn cum
ftrepitufrangibilia: innituntur breviflimis pedi-

cuUs,ad quos ramuli enafcuntur,flofculis ohu-
fti candicantibus , co modo compofitis quo irt
Lilio convallium-, quifunt cavi,figur3E utpileus
Brafilienfis , fuperius in quinque crenas divifi ;
poft feaionem autemdeorfurriincurvanturdn
medio prominct ftaminulum album,extra flot
culum , haud craflius filo : hoc ftamen interius
ambiunt alia ftaminula minutula flavefcentia :
semulantur odorcm florum Cerafi noftratis,

K^nfrulfamferat ^ cjtialem ah AuEtorena-
Jlro nonproditur.

F R v T E X ( cujus nomert AuBor nofler non
prbdidit) arborefccns,ramofuS; lignumhabcns
album, fragile & infus mcdullofuni. Folia fert

g2, GeorgIMarcgravI.

lxtcviriclia,oblonga, acuminata, kviterferrata, alternatim pofita in brcvibus pediculis : ad

unumquemque autem pediculum fo- ^

lii, multi flolculi congefti confpiciun

tur, virides, funiles floribus Parietarix

hcrbse , lolia apparent perforata ,ut

foiia Hyperici, fi Soli obvertantur.

Iconem non dederat AuUor , qmre
^ilUmex herhis ficcis ah ipfo colleElis &
confervatis dclineandam curavimtis, ve-
rum ferratura foliorum hic non fatis he-
ne exprejfa eH. Elegans videturjrutex,
& dolendum eU non flenius ah Au5iore
ftiiffe defcriptum.

F R V T E X [cujus itidem nomen Au-
ciornofier nonexprefiit) ligno faligno,
intus meduUam albam continente, fo-
liis ad myrti folia accedentibus , fed
longe majoribus , fuperne viridibus ,
inferne ex viridi albicantibus •, & ha-
bcntibus ncrvum fecundum longitu-
dinem pofticapaiteprominulum, fu-
perna vix confpicuum , fine apparen-
tibus venulis. Cortex ligni eft cinerci
coloris.

Fertflores , quos tamen ah AuBore
nofiro defcripios von mveni. Poft flo-
res proveniuntfiliquae, quatuor circi-
tcr digitos longa: , teretes', &quafiex
globulis c ompofita; , continentes fe-
menmagnitudine ferme piforum, ex
flavo obfcurum, unaextremitate pau-
Jum acuminatum & rimula quadam ad latus infignitum

Hanc quoque Iconem ex herhis ficcis deimeandam curavimm.

C A p. XVI.

T>e Cannis equihm fit Sacchamm.

-9

VVb^&Tacomaree Brafilienfibus , Lufitanis Alfeloa da :^uquere aut Cana d'atuque^
re: Arundo Saccharifera. Inquinque, fex, feptempedum altitudinemadfurgitordina-
rie , exceptis foliis , (quamvisviderim decem pedes longam, &fexfupra quinquaginta jun-
auris conftantem , fedrarius) craftitie quatuor digitorum ut plurimum 5 multas habet junftu-
ras feu nodos , quorum quilibet circiter quatuor digitorum interftitio diftat ab altero , & quo
magis diftant nodi , feu inter media longiora funt , eo melior judicatur arundo. FoUa fuperius
multa gerit , longa , acuminata , & paniculum florum (quando longo tempore ftetit) inftar
Uuba , fed minorem. Color arundinis ex viridi vergit ad flavedinem : ad nodos albefcit ex
luia parte, ab altera flavefcit,quafi duo annuli unus flavus,alter albus circumdarent nodum : qui
ipfe elevatus eft & canefcit vel etiam nigrefcit.MeduUa arundinis folida,fucculenta,dulcis,alba.

Arundo hxc requirit pingue & humidum folum , ideo in planis campis , quos Brafilienfes
Ihipeha, LufitaniT^r^^vocant , &humihbus, quosnatura dedit huic terrs prope ripas flu-
viorum grandiorum , magno proventu plantatur. Campi enim illi hiemaU tempore maxi-
mampartemaquisfluviorumcooperiiuitur, &perillam inundationem pinguifiunt. Planta-
tiuetiam in montibus, fed non tanto proventu, nifipingucfitfolum. In fpecie autem qui
campihicaptifintadcannas plantandas dicam & ubi etiam proventus eft hujusplantae fac-
charca; eximius. Terrxripenfcs circa fluvium Paraiba , Capijbarimiri, Caracunhaya, Java-
poata , Pirapama, Ipoiuca, Cuin haya facile primas inter omncs tenent.

Optimum tempus plantandi eft mcnfc Januario & Augufto , vel circiter. Plantatur autem
hoc modo : In tcrra claborata fulci fiunt parallcli opera ligonis •, in hos fulcos ordine rcfto po-
nuntur arundines , ira ut initium fcquentis attingat fincm antcccdcntis , hoc fado talea- ha; in-
humantur. Notandum autcm quod fi tcmpore a;ftivo, lcilicet Jairuario, vcl ciiciter fiat planta-

tio

HisTOR. Plantarvm Lib. ir. 83

tio taleo: hx profundius fint inhiimanda: ob cclUim Solis ne ille pcnetrct : tempore hiemali feii
Augufto vel circiter minus cooperienda; funt, ut aqua pluvialis facilius penetrarepoiTit,. fic
enim citius progerminat.

Ad fingula autem intcrnodia gemina fua protrudit hxc
canna plantata , ita ut quodvis internodium dct novam arun-
dinem.

Poftquam fic progerminavit arundo fingulis tribus vel qua-

'tuor menfibus , pro ratione foli , ab herba luxuriante purgan-

daeft, neillaplus incrementi capiat quam canna ipfa- ifquc

labor tamdiu repetendus doncc arundo in aliquam magnitu-

dinem adoleverit.

Spacio oclo , dccem vel duodecim menfium ^ plantarione
arundohxcjuftamadquirit magnitudincm pro ratione fbli,
ita ut tunc apta fit ad Saccharum ex illa conficiendum. Inter-
dum tamen ufque in alterum annum finitur , & tunc arundo
antiquavocatur, ac interca cxhacipfi progerminant novs
arundines , qu^ fecundo anno una cum veteri arundinc fectcC
admachinasdcducuntur. Poftbienniumfi non fecetitrcan-
na utplurimum feipfam confumendo perdit , nifi in folo ferti-
liori, ibi cnim ad tricnnium durarepoteft. Radix tamen il-
Ixfi manet.

Arundo haec femel plantata , feipfam continuo inftar filva;
multiplicat, ita ut nonfit opus eundcm campum replanta-
rc nifi poft quadraginta aut quinquaginta annosnequetunc
aliam ob caufam radicitus evellitur & replantatur , quam ut
iaticem meliorem exhibcat.

Damna quas evenire poifunt & accidentia qux arundinera
deftruunt , funt inccndium , pra:(ertim tempore aeftivo , tunc
enim ad radices ufque confumitur : poteft tamcn ex parte
damnum rcfarciri fi pluvia fucccdat poft combuftionem. Ni-
mia quoque inundatione tempore hyberno perit arundo,
pr^efertim junior & qus nonduni mediam altitudinem ac-
quifivit. Corrumpitur etiam a vcrmiculo quodam , quera
Braiilicnfes vocant Guirapeacoja , Lufitani Pao degalmha , qui
radices cannx exedit , unde perit tota canna : accidit id fre-
qucntius locis apprimc paludofis. Suffocari ctiam arundo ju-
nior ab herbis luxuriantibus potcft , ideo frequentius arundi-
netafuntruncanda. Arundo poftquam fatis adoleverit , fin-
. gulce cannjE prope terram in ipfo nodo inferiori , qui latice
facchareo caret & tantum humiditatem aquofam in fe cOnti-
net,abfcinduntur, a foliis libcrantur, abfcifla fummitatc,in fa-
fces colliguntur, ligantur fuis foliis , imponuntur carro & bo-
bus trahuntur ad molcndinum. FoIiahcEcfupcrioraarundinis feu fummitates arundinis cuni
foliisjunioribusvocantLufitaniO/^w, deducimt fingulis vefperis ad circum quantum opus
habent , ac hinc inde difpcrgunt , ut nodu bobus fit pro pabulo , qiu circo illi includuntur, ut
manc ad labores fint prcfto. Equi etiam commedunt has fummitates pra^fcrtim fi in medio-
cres particulas concidantur. Tempus meflis incipit Septembri, definit Februario vel Martio,
prout agricola' plus minufve cannarum poflldent.

Machiiia faccharea , quam Lufitani vocant Engenho , Brafilienfes ihira habaca Sc ihirapara-
ranga, duplexeft, aqua&bobusverfatilis, h-xcicEngenho iehoys , illam Engd'agoa appellant
Lufitani. Hodieetiampleriqucloco boum utuntujr equis&quidemmajoricommodo, ci-
tius enim himachinam circumagunt.

Machina aqua verfatilis rurfus triplex eft , vel enim aqua tangit rotam inferius, & vocatur
Lufitanis Rajieiro : vel ofFendit eam mcdio & vocatitr Meocopeiro , vel denique cadit defupec
in rotam & vocatur Copeiro. Illa plurimum, ifta minus, h;tc minimum aqua; requirit.

Ad quamvis machinam five aqua fivc bobus circumagatur requiritur area quinque dccem-
pedas circiter longa , trcs vcl paulo plus lata : huic ina?dificatur iplLim molendinum. Contigua
huic alia area cligitur quatuor vel quinquc circiter decempedaslonga , duas vel tres latapro
cedificationc culina:, quam Cafade caldeiras vocant Lufitani. Ex hac arca poteft fumi pro
ahenis ipacium parallelogrammum trium dccemped. & fcmislongiim , tres , quartas deccm-

L 2 pcd.

S^ GeorgIMarcgravI

ped. latum : reliquum fpacium diftribui debet pro formis faccliareis ., ollis cinerariis & lintre
aquario , ponendis & pro loco vacuo ad operarum commoditatem.

Alia adliuc domo , qux non longe diftet a molendino opus eft , quam Cafa dcpurgar vocant, .
qUcC decem vei duodecim decempedas longa ut plurimum eft , tres aut quatuor lata. Molcn-
dinum aquaverfatile trium rotarum opera per aquam circumagitur , nimirum habct rotam
aquariam dentatam minorem , dentatam majorem , Lulitanis Roda d'agoa , Rodete , BoUndeira.
Dentata major duplices radios habet quos ajpes & contrages vocant. Molendinum bobus ver-
fatile rotis caret & ligna habet fuperns adfixa oblique deicendentia quibus jumenta admoven-
tur, ut circumao^ant molendinum, Conftat molendinum utrumque tribus axibus craflis , Lu-
fitan. Eixos , fadis e duro ligno , arboris lacapucaya. Sunt axes armati ferreis laminis craflls
circularibus annulatis & fupcrius ac inferius habent acusferreas, quibusinmatricibus ferreis
trabibus tranlverfalibus pontes vocatis, infixis circumaguntur. Suftineturinferiortrabs aliis
duabus tranfverfalibus chumajfeiros appellatis. Prope axes in utroque latere tabula eft ex aflc-
ribus (Tavoleira) ad cannam imponendam , qus axibus inferitur pro expreflione. Vniverfum
autem molendinimi fuftinetur quatuor trabibus grandibus quas Virgenis da moenda nominant,
itautlongitudoipfiusmolendini fit circiterduodecimpedum, latittidoodo. Inunoejusla-
tcre duo nigritae adftant menfs qui continuo cannam inferunt axibus , qui exprimendo illam
rapiunt fecum per anguftam intercapedinem , ita ut ab altero opus fit uno nigrira qui removeat
cannam exfuccam , quam Baga:^o vocant , quce per duos alios nigritas foras portatur & in cer-
to loco accumulatur : Cumuli hi poftea accenduntur , alias immenfa; moles fierent, (fiquidem
quotidie quadraginta aut quinquaginta vehes exprimantur) cinis fervit ad ftercorandos agros.

Succus dulcis inter exniimendum exftillat in lintrem ligneum fuppofitum , quem Coche vo -
cant , ex illo per canalem cffluit in ahenum grande paulo remotum a molendino. Super illo
ahcnotabuIatunieftaltum&ineoaUusIinterligneus, inquem ex inferioriper urceos attra-
hendoderivatur&demumpercanaIeminipfamcuIinam& ahena derivatur. Latex faccha-
reus ne unum quidem diem durare poteft , quin acefcat , ideo continua opera & expreflio &
codio cjusfit, cum ex acido fucco nulIumfaccharumfieripoflTit. Et fi biduum faltem ad-
fervetur , in acetum acerrimum degeneret.

Primumahenuminquodlatexfaccharcusderivatur, Lufitanis appellatur Caldeirademear
defcumos , in quo coquitur lento igne femper cochleari magno cupreo, Efcumadeiro dido, agi-
tando & defpumando , tamdiu donecfatisdefpumatus &purgatusfit: ipuma autem in lintre
fuppofitocolligitur,?'^!^^'!^^ dido, ficutipfaC^f^^^j quxinfervit jumentisinpotum ; alias
foras effunditur utpote nihil nifi excrementum fucci.

Succus hic ita defpumatus in alterum vicinum ahenum , Caldeira de mear ipfis , transfundi-
tur , in eo denuo fortiori igne coquitur , agitatur , defpumaair & certis temporis fpaciis ali-
quid lixivii inftillatur , quod unicum remcdium eft purificandi hunc laticem ; qui ita purifica-
tus nondum faccharum eft , fed fuccus tenuis inftar aqux, & tertio aheno, Caldeiradocoar
ipfis, immittitur, & hinc per pannum colatur , quem Coado uro vocant : fpuma , Lufitanis Efcu-
;!«o in fccundo aheno detraftaadfervatur in vafe adpofitoquod Coche defcumas vocant, qux
poftea inter mancipia diftribuitur , qu3£ potum exinde conficiunt, quem Garapa vocant.

Extertio,in quartum velquintum ahenumtranfmittitur hic Iatexpercolatus,ubi continuo
agitatur cochleari magno , & interdum aliquot guttulis aqux frigidx refrigeratur. Dein trans-
funditur in aUud vas cupreum, quod Barola de meado vocant, hinc percolatur per pannum, per-
colatum autem recipit vas , quod Barola de coado dicunt ; hinc in majora ahcna transfertur qux
Tachas vocant ; & quidem primum vocatur Tacha de receher-^ hinc in aliud quod Tacha de co:nr,
ubi coquitur quantum fatis : ex hoc in tertium , Tacha de hater , ubi non folum amplius coqui-
tur, fcdcontinuocochlearigrandiagitandofimul inaltum projiciturfuccus, ad viginti pe-
dumetiamaltitudinem, utinahenumrecidat. SnccnsVi2LCoOii\s,vocmix^JgoadeTachas, ex
quo Garapa optima fit ; nam nil nifi facchatum eft. Demum poftquam fatis codus fuerit tranf
fertur in Ahenum quod Baciad'effriar vocant, ibi paululum finitur refrigerari. Ettuncprx-
paratus eft fuccus & aptus ut formis infundatur . Notandimi autcm quod inta- coqucndum in
ahcnisparvis, prjefeftus operis , Q^zmAdaeJlred^afucarvocznt, certis intervallis aliquot gut-
tulas olci olivarum immittit huic fcrventi latici, eo fine ne damnum patiatur abigneillove-
hcmentiflTimo qui his ahenis fubftruitur, refrigerationis caufa ; qucmadmodum eandcm
ob caufam , quum in ahenis grandibus adhuc fervct lixivu guttulx infparguntur. Et notatu
dignum quod fi contrarium ficret & ahenis magnis infpargeretur oleum , parvis lixivium,
non folum fuccus non poflct purgari , fed & totaliter inutilis ficret adfaccharum indeconfi-
cicndum .

SaccharumitaadSyrupiconfiftentiamredadumcochlcari formis terreis , qucelintrima-
gno imponuntur circumvallatx cauna cxprefla , iufuuditur, ipatula ligneafcmpcr agitando

ut fub-

H I S T O R. P L A N T A R V M L I B. I I. 85

ut fubfideat , & plus infundcndo ut formx plenae fiant. Et notandum quod fpatula hxc fum-
me fit neccffaria , nam nifi ita agitarctur , non coagularctur. Ita in formis refrigcrando fe con-
crefcit, &deliincdeportanturform3E in domum quemvocant Cafadefurgar , ubi afleribus
parailelc fcamnorum figura horizontaliter ere£tis & rotundis foraminibus pertufis , impo-
nuntur. Foramcn quod forma inferius habet aperitur , ut ultimo lacdaarum purgetur , per ex-
ii;illationemfuccinigricantis,quemmelvocant, qui excipitur ccrtis canaUculis&derivatur
inlintrem grandem, c[i\cmTa?iquedemelyocaint. Vtautemhxcultimapurgatio fieripoffit,
fingulx forma; fuperius teguntur opcrculo orbis menfirii figura fado cxlinio gryfco (quem
5.tr?-ovocant)&aquafrigidamadcfado, fine quo rcmcdio numquam albifierct faccharum.
Non autcm aqua fola , nechmusfolusidprxftant, fedutraqucjunfta: feorfim quxlibetma-
teria corrumperetfaccharum. Formarum numerus quotidianus , nimirum quot uno die fac-
charoimpleripoffunt , cft aviginti ad feptuaginta.

Saccharum fic (atis purgatum prxdido modo , formis eximitur , quod facile fit invcrtendo
formas & paululum quatiendo , fic enim integer panis excidit , qui coloris eft albiflimi , infe-
rius autem ad partem ex ruffo nigricantis coloris , qua; pars abfcinditur & vocatur illud fac-
charum mafcovado. Quamvis interdum reperiantur panes totaliter albi. Sacchari pancs de-
fcruntur in tabulatum, in hunc ufum ex afferibus ftruftum, baculis pulfando contunduntur,in
Sole laccharum ficcatur , ciftis hgneis imponitur , ligneis tudiculis bene comprimendo , &
ciftx ita ad fummum implcntur, hinc admoto operculo ferrcis clavis firmantur. Quilibet
panisSaccharipendeta 3o.ad42. libras. Cifta quaelibet capit azo.adso. arrobas quarum
quxlibet eft 3 2. librar. Lufitan. feu 3 o. HoUandicarum.

Differentia facchari fecundum bonitatem fuam quod attinet , duplicem habet caufam , vcl
terramipfamubiarundonataeft, vel praefedum facchari, cujus fcientia & fortuna multuni
valent ad excellentiam facchari.

Furnumquodattinetinquoignisftruiturad facchareimi laticem cogendum, illeamplus
eft , & quatuor ut plurimum oftia habet ampla per quae ligna injiciuntur , & in eo maxima co-
piaUgniconfumitur. Dicsenimnodcfqueignisduraredebct, quandiu molcndinum move-
tur cannis exprimendis.

Pit & vilior fpecies facchari , quam vocant Panelam ; & viUffmia quam Rataon , dc quibus
nihil audor obfervavit.

Cap. XVIL

2)^ iijAem cannis O" mocio faciendi Saccharmi a^ud Hij^a?ios ex

Fr, Ximene,

Llcet, inquit, ha: cannae non fint propriae aut domefticae Infularum Canariarum , autHif-
paniola; , multominusNovxHifpanias , fedomnibushifce provinciis advenae &peregri-
nx , quia tamen primo reperta; fuerunt in Infulis Canarus , non abs re vifum hic de iUis agere,
fiquidem propofui fcribere de omnibus plantis qux ufum in Medicina habent & in hifce pro-
vinciis reperiuntur.

Nafcuntur ha; cann^e locis caUdis juxta planis atque editis magnae Canarise , in folo fscun-
do & riguo : ftudiofiffmie autem colendae funt , & ter quaterve finguUs odiduis rigandx: proz-
terea diUgenter farriendae & a malignis herbis repurgandae. Biennio acquirunt juftam magni-
tudinem, quxraroexceditaltitudinemduarumulnarum Hifpamcarum cum femiffe: plenas
funt intus folida pulpa , e qua faccharum eliquatur : habentque multa interiTodia ab ipfa radi-
ce ad faftigium, intervallo circiter novem digitorumtranfverforum : foUa funt majora & viri-
diora quam aliarum cannarum : propaganmr per taleas carumdumaut perftolones tcrraob-
rutos: crumpentes vocantur Flant^ & femcldecifaeerumpunt denuo, adolefcuntquefefqui
anni fpacio in juftam altitudinem & tunc vocantur Coca : & rurfus poft annum coUigunt eas,
quaedicunturi^^foc^; quasfervariconvenitadnovam fementem faciendam; utfifortc noii
fint ita fertiles cannjE , utifaccharumfufficiensexiispoffiteduci, faltem fuppetantquartolo-
co e quibus propagatio fiat. Molunturporrocannaemachinis {vocmt iKgemos) autmolendi-
nis , quibus bini funt axes grandes fibi invicem impofiti, & poftquam bene»fraftae & comminu-
tae fuerint , valide exprimuntur prelo ad modum torcularis. Liquor autem emanans pcr ca-
nalem defluens excipitur vafe , quod vOcant Tanque & transfunditur in ahenum , vulgo Rccevu
^or, huic Uquori , qucmvocant^^/, admifcent duo grandia°cochlearia (Bombas ipfis) lixivii
fortis ad hunc ufum parati •, coqultur dcin lento igne , donec vas illud recipiens denuo im-
pleatur , fecundum magnitudinem aheni : tum fcdulo defpumatur & mundatur ab omnibus ex-
crementis ■, & deinceps transfunditLu: in aUa ahena , in quibus tantifper coquitur donec perpur-

L 3 tf^^^^>

s6 GeorgIMarccravI

getui- , attuiidendo fenfim lixivium utfpunia k clcvet. Liqtior jam fpiflatus ad modum mel-
lis , transfcrtur in vas pcrcoiatorium doncc impleatur , & cx illo rurfus in alia tria minora ahc-
na, qnx Tache diciintui: , inquibusmagis craflcfcit, codem quo in Cietcris ahenismodo : li-
quorc autem fenfmi confumente modicc augetur ignis. Horum autem triuin ahenorum, fo-
lum tertium vcrfant & ne nimis eflxrvefcat & liquor clfundatur , fenfimirrorantbutyroaut
olco, aliave pinguedine. Vbi autem jufl:am fpiflltudinemacquifivit , traducitur in vaCi alia,
qua: dicuntur formae ; paratoque primuni fl:rato e cannaruni recrementis , vafa illa humeftant
aqua, obturantque eorum foramina , induntque in fingula fingulas parteshquoris hujusita
fpiflati , qui jam dicitur A^elado f capit autem poftremum illud vafculum ut plurimum novem
ejufcemodiformas) agitantcscumgrandi fpatula abiegna, fcnfimque infundcntcs: poftero
quoque die fupplentcs quantum coniumtum fucrit. Transfcrunt deinceps formasad locum
purgationi deftinatum , & foraminibus illarum apertis, perforant ipfum faccharum, finunt-
queitadecemautduodecimdiebus pro tempeftatis ratione: frangunt hinc formas malleo,
ferioque infpedlant an faccharum perpurgatum fit : fi minus , rurfus indunt in ahas formas ar-
gilla injundas : (utilem quippe hanc efle ad faccharum dealbandum judicio galUnarum com-
pertumajunt, quxcumlutofispedibusfortefaccharum calckflcnt & argilla infeciflTent, de-
prehenfum fuit partes illas Ijctius candicare , quas contigerat argilla) rcpetunt autem hanc ar-
gillje inundionem femel iterumque , raro ter, ne nimium facchari perdatur. Porro faccharum
ita plene purgatum vocatur LeaUdo & pecuUari \\ovYi\i\c AuTncar macho •, verum fi minus fit
candidum appellamr Maz.covado , quod fi veUs , poterit perpurgari. Eft & aliud genus quod
\oc2.':it ipuma-s , conficitur enim e Ipumis qua; cx omnibusaheniscolliguntur&coquuntui:
mundanturque in ahenis eomodo &ordinequeni fupra diximus : itemquealiudgenusquod
nominant Reejpumas five poftcrius faccharum , quod e fpumarum Ipumis fit ad eundum mo-
dum. Eft & alia Ipecies facchari , vocant Panela , quae fir ad eundem modum e liquore melleo
qui emanat ex inferiore parte formarum : hjec fpecies vilior eft ea qiiam nominant Reejpumam.
Omncshae fpeciesfaccharipoftquampurgata^&exemtx fueriut e formis exponunturfoli&
poftea (ervantur ad varios ufus.

Eft&aliafpeciesmclleiliquoris, Decarai i^^is , quiemanat e formis argilla jam inundis;
itemquetertiaquxdefcenditexipfispaneUs. Liquor denique melleus qui canaUbus adhjeret
perquosfaccharumderivaturutfupradiximus, ipfis dicitur iJW«r/? ; e quo faciunt mel aut
faccharum , quod vocant Refinado. Vafa & inftrumenta quorum ufus obtinuit , hjec fcrc funt:
Bomhx aut cochlearia xnea , qux capiunt decem aut duodecim fextarids , ligneis capulis apta-
ta , his transfundunt mella ab uno vafe in alterum.

Ejpumadem, id eft, laminx in modum cribri perforatx , cum ligneis item manubrus , quibus
defpumant. Remlllones senea cochlcaria qu2e capiunttres quatuorve fextarios , his lixivium af-
fundunt faccharo jam in formis conftituto in loco purgationis. Form<& funt vafa argillacea , in-
ferioripartepcrforata, inquibusfaccharumpurgatur. Tendal c^ ftratum e recrementis can-
narum, in quo formx ftatuuntur. rir^W^//2: lignum rotundum ferrea cufpide armatum , quo
fedes idonea formis pra:paratur , ne evertantur. Paralbero grandior olla juxta tachas collocata
cui illa fpecies melUs infunditur quam vocant Melado , denuo in tachas refundenda. Tachas
autem funt minora ahena , forma: triangularis , quorum poftremum habet anfam utfaccharum
agitari poflit. Hornallo yocxat furnum in quo ahcna collocantur. jK^/^-^r/i^or eft cochlcar cum
manubrio felquipalmum longo, quo faccharumindunt formis : Argilla qua perpurgatur, ipfis
Marcapes , eft crctaEfubluteaelpecics&nonnihilpIumbofa:, quaelocis humidis & lacuftribus.
reperitur , ficcaturque ad Solem in ufus totius anni : cum vero ufus poftulat , injiciuntiUam iii
cifternamelapide&cxmentoconftrudam, aquamque afFundunt, agitant verlantque vali-
degrandi pala, ambabusmanibusannitentes, percolant dein per cribrum xneum in vas ar-
gillaceum. ArgUla qu?e primo illinitur rarior eft, qu:e fecundo fpifllor , humorejammagis
confumto. AccepiinProvinciaiJ/o^^ /^PArwcannas facchari fponte enafci, adolefcereque
in arboris proccritatcm (quod & fuo levo accidiflTe narrat Plinius) e quibus a:ftu Iblis exfudanc
quaedam pilulx facchari. Atque hxc de modo facchatum conficiendi didafuiT^o , quem vete-
res omnino ignorarunt. H&cille.

Cat. XVI.

CarAguat^yarice j^ecks. lurepeba.

f~^ AragvatjE BrafiUcnfibus , multce funt fpccics; una jam fupra lib. i. cap. 1 8. de-
^^ fcripta cft ; reUquas huc rctulimus , quas Au6tor ira dcfcripf it.

C/VRAGVATA plantacrefccnsinarboribus & putridis Arborum caudicibus. Ex radicc

filamcn-

HlSTOR. PlANTARVM LtB. IL \f

fiLimentola , fuper caudicc & ramis arborum fundata , provcniunt novcm , dccem , aut plura

folia , ab uno ad quinquc pcdes lon-
ga, &crairautfolia Naf/a: tresaut
quatuor digitos lata & cava inftar
canalis , atque in ambitu dcntata
aculcis brunniS, acutis , furfum ere^
dis.

In medio autemhorum foIiorLtni
prodit caulis albicans , tcrcs , mini-
mum digitum crafllis , duos circi-
ter pedcs longus , lignofus & me-
duUofus , ad quem bina & bina ca-
pitula pofita, in fummitatc autcnl
plerumquc quinque, figura ut cina-
rae , magnitudine nucis juglandis
ex craftls atque aculcatis foliolis
conftantiaj ekgantis coloris incar^
nati.

Caragvata Gvacv (quiE
eftmajor fpecies) ex fabulola radi-^
ce , qux magnitudine , figura & co-
lore piane cepam asmulatur , atque
inferius multa habct filamcnta 5 pri-
mo aflurgunt tria,quatuor aut quin-
que folia crafla , fucculenta , viridia , cava , dein proveniunt pkT-a , figuram habentia trian-

■ guli acutifiimi , ftantque ere-

da, m orbem adnata , o£to, de-
, ccm , quindecim pcdum longi-
tudincm acquantia , pedem ia^
ta , in extremitate acuminata &
inlateribus vcrfus inferiora a-
cutis dcnticulis rufefcentibus
mLmita Ex una radice tri"inta
aut quadraginta folia prodeut.
In medio foliorum , quando
Planta biennii xtateni habet af-
furgitcaulis feu truncus , fupe-
rioris tibice humanx craflitie ,
redus, fpongiofus feu mollis,
hinc inde triangularibus foliia
minoribus veftitus , altitudine
circitcr oftodecinl aiit visinti
pcdum , in fummitate autem
explicat tenerum & faftigia-
.tum truncum inftar arboris
^cum fuis ramis ; & rami iterum
■'ramulos habent ac mulra co-
nica corpufcula pene digitum
longa , qux fefc aperientia flo-
reexhibent. COnftat illequin-
que foliis , magnitudine florum
ibabiraha ex viridi flavefccnti-
bus , ac aliquot flaminulis in
medio : rcfcrt flos figuram ftel-
Ix: brevitempore in fummam
- altitudinem cxcrcfcit.

ExfoUishujus plantJC opti-
mus pannus confici potcft , qui
prxftat bonitatc panno hneo:
ex fubftantia conieorum corpufculorum , antequam in florcs abcant , alba filamenta gofl^ypii

armula

8'!J

GeorgI MarggrayI

aemuk cxtrahi poffiint:. Radix aut etiam folia hujus plantx reccntia trita ac aqux injeda pifccs
ita exanimant ut llatim dcfuper natent & manu prehendi poiHnt.

Plantam juniorcm in mufcomeodiufufpenfam habui, quienova produxit folia ad paric-
tcm, Lignum Cataguata guacii ficcatum inftar funiculi fulfurati ardet ; exeoignis clicipo-
tcft duriore ligno applicato.

Caragtiatd acaizgd, folia e terra protrudit fcptem aut novcm pcdes longa, fefquidigitum lata^,
inftar canali* cava , lccte viridia & prope cxortum ungues habcntia miniatos , crafta , in extre-
mitate acuminata , duorum circiter digitorum intervallo per ambitum aculeis munita^ E me-
diofoliorumproximeadtcrrammulti florcs juxtafc inorbem pofitiprovcniimt ex csrulco
purpurei & in medio alba ftamina habentes : quilibet flos digitum longus .conftat tribus foliis.
Fruilum fert edulem , quinque digitos longum.

Annotatio. Opetcepretium me fafturum cxiftimavi fi harum plantarum dcfcriptio-
ncm e Fr. Ximene , qui illas inter Herbas recenfet , accerfercm.

Metl, inquit, qu£EMcxicanisdicitur.^^|;-«^j)', plitresrcperiunturlpecies, quas ordine de-
fcribam., Prima fert folia fmiilia Aloes , &c. namdeeaegimus lib. i.

Maguey \v\tCdL ,c[\xzmwocznt Mecoz.tli, &c. eft alia fpecies , cujusfoliaadoras funt lutca, &
Ipiiia; minorcs ac nigr^e, folia itcm minora fi cum prxccdcntis foliis comparentur : caulis illius
duos cubitos cft altus & digitmii crafllis & rofliis ; flos cyanensvergensadrubcdinem, qui
enafciturefa;ftigiocaulis: radixeftfurculofa. Nafcitur locis planis in campeftribus Mexico,
quovistemporc, Iiceta;ftatetantumfloreat: propagatur e furculis qui prodcuntjuxta cau-
lem. Decodum trium aut quatuor foliorum , cum totidcm filiqais chiles , blande cxpellitper

Tedcs, & urinam, omnimodos humores craflbs & frigidos : Medici barbari (blent idem exhibe-
repuerperis aliquot diebus poft partum , ad corroborandimi & novum vigorem addendum.
Vinumefoiiismedioafilsexprcflum, prodeftafthmaticis ,utiferunt. Planta qualitate eft fri-
gida & lubiica. ' ' . .

Tertia fpccies Metl eftvalde parva & admodumfpinofa&obfcuriflrnnevirens; ejusfolia
manducanturafla j funtqueiongegratiorapalatoquam ciEtera'; Barbarivocant Mcxcalmetl.
Nafcitur maxima copi^ in montanis TepuJHan. MexocotlhT^c quoque fpinofa planta ad fpecies

Maguey cft rcfcrcnda , qux fert frudum ex acido dulcem , fimilem primis (unde ilii nomen in-

ditam) rotundum & quodammodo parem frudui quem in America vocant Pinnam, aliquan-

do&majorcft, plenusfucciedulis&gratifaporis: folia illius funt iimillz Maguey aut aliquo

. modo planra; quce ^cnpimMm , fpmofa , ruffa &

quafimarcida: caulisprobc rotundus & crafllis:

radix craffa & fibrofi : pruna funt candida , fi-

milia glandibus , e candido vergentia ad rubc-

dinem , telis aut tunicis quibulxlam cooperta,

fub quibus latet caro , ut diximus , acido-dulcis,

iA^oic pinnarum , plcnafemine rotundo & du-

ro : quod primo album , mox nigrefcit. Nafci-

turlocispctrofis regionum calidarum , uti Te-

pea pulco. Eft frigida & ficca : fruftus contu/iis

& ore circumgeftatus , curat fiflTuras e calore.

natas.
Nequametl quafi dicas plantam quce bibit mel,

edfpccicsMaguey , reliquis fui generis plantis

fimilis forma & qualitatibus , pcregrina & rara:

producit autem folia paulo crafliora digito

tranfvcrfo , ad oras afpera ufque ad mucronem

quiacutifllmus : caulisillius xquat brachii hu-

mani crafliticm, cujus faftigiimi occupatfru-

ftusoblongusfiguraexigui pyriqui&: caulem

ambit pcr omncs partes. Nafcitur in regionibus

calidis.

A N N o T A T I o. Non dubito quin h?ec fit

illa planta, quam in PJiftoria noftra Americae

dcfcripfi lib. xvii. cap.vii. Cujus ibidemdedi-

mus Iconem, quam acccpcramus ab Amico

rcducc cx infula r^^.T^o. AftirmabataUtcm ille_ ^^

hanc plantam femcftri fpacio caulem cmittere interdum triginta palmoralttim , in cujus fum-

mitatc nafcuntur fruaus,figura pyris haud diflimilc.sjajunt folia illi^s viccm faponis quam opti-

mc expkrc. Iconcm hic addo. Rcpc-

HisToR. PlantarvmLiu, n. t^

Rcperiuntur (inquitFr. Ximenes) &pluresrpcciesyI/4^«9',quarumnomina5Lnonnullas
difFerentias rccenfebimus , nam caetcra tam forma quam qualitatibus conveniunt cuni prxce-
dcntibus. PrimamvocantyM'.voAroi!7//autMaguey viridem; fecundam a cinereo colore JVex-
mctl: tettiam ^^«//Wi!f// feu Maguey montenfem , caule oblongo & eralTo, radicefibrofa,
c^tterarcliquisfimilem: qimnAm Hua^^ic^ilmefi cum longis acuicis & rubicundis & radici-
bus cjufdem coloris : quintam Tepcametl aut Maguey Tapayaxin praicedenti pcne fimilcm:
fextam y/c^iwf// autMagueycannarum, cujus radix candida eft & fpina; roflse: feptimam vo-
cantMagueynigramacolorc, licetfpina&radicesenigro vergant ad fulvum: odavam Xi-
lometL aut Maguey pilofam , cujus fpina: & radices funt rubicundae : atque hxc eft omnium ra-
rifllma.

7l^m£'A'f^///feuMagucymontana, eademeftformacumMaguey, nifi quod fpinre illius
funt minores & tencriores. Reftituit hxc planta movendi facultatem membris convUlfisaut
aliquod dctrimcntum nervorum paflis. Nafciturlocis petrofis oc montanis regionum calida-
rumutTcpuztlan. ^

Tlacmictt alialpecicsMaguey lutex, hacc accepit nomen a magnitudine, caetera renquiis
fpeciebus limilis , tamforniAquam qualitatibus; particulariter tamen rcftituit vires & vigo-
rem fieminis debilitatis, & iis, qui vano metu terrentur : aut qute fyncopcn patiuntur.

Teonietlkw Magucy divina^ inter fpecies Maguey hxc quoquc planta recenfctur, quam
vocant Teomctljxd cft,Dci Magucy,ca;tera praecedentibus haud dilTimilis forma & facultatibusi
radicclonga&iibrofi, ipinis liibtilibus , foliis bipalniaribus. Succus illius hauftus aut foras
applicatuslanatfebricitantes. Nafciturinregionibus calidis & frigidis , locis cditis & planis.
/•^//jfivcMagueyleniflima Ipati enimfonattenuem&fubtilem) valdefimilis eftMaguey,
verum folia illius funt anguftiora , minora , tenuiora, & maximam partcm vergunt ad purpu-
reumcolorcm: radix eft grofla & fibrofa: eftfpeciesplant3eequaP//^eximitur , nam ex hac
tenuifllma & elegantifllmafiuntfila , quae foeminse Mexicana; maximi faciunt & ad varia ope-
ra ufurpant. ^ef^alichtli , quam alii vocant Metlpita aut Maguey deptta , oranino videtur re-^
ferendaadipeciesMaguey, ficct in proceritatem arboris adoleiicat. Radix illius eftcrafla&
fibrofa , fenfimque attenuatur. Poliafuntlpinofa fimiliaMaguey. Vtuntur hacplantaindige^
n.^c ad eadem omnia , qua^Maguey, nifi quod pannus e filis hujustextusfubtilior & majoris
prctii. Nafciturinregionibus fciiWidisutlJqMc hula.

Xolometl, id cft, Maguey cervi , eft alia fpe-
cies Maguey , quje agit radicem munitam
tribus veluti orbiculis conjundis, cum qui-
bufdam fibris miniatis •, e quibus faliUnt fo-
lia.raris & rubris fpinis a media parte ad acu-
men obfita. Succus e foUis cxpreflTus quan-
titate decem unciarum , lenit dolores to-
tius corporis , prsfertim )imdurarum; rc-
ftaurat & reftituitmovendifacultatem; ve-
rum neceflTc eft corpus diligenter tegi & mu-
niri dum haec potio ufurpatur. Nafcitur in
Huexocingo juxta fontes & fcaturigines a^
quarum.

IvREPEBA Brafilienfibus ; planta fruti-
cefcens ; quae in quatUor , quinque aut fex
pedum altitudinem aflurgit; caule lignofo,
eoque ut & ramis alba lanugine veftifis , nec
non raris hinc & inde fpinis. Folia fuo quod-
libctpediculo, rotundo, tereti, craflb & hir-
futo infident , fpithamae longitudine , infer-
napartelanuginofum inftar foliorum laco-
beae aut Eleny , fuperna viride : funtque pra;-
terea laciniata & quafi e feptem triangulis
compofita. In fummitatc ramulorum fert
flofculos umbellatim quafi congeftos, ladlci
coloris cum pauco caeruleo mixti , qui exa-
de quinquangularem ftellam reptxfentant , conftantque unico folio in tot triangula efligiato
& quafi divifo ; in medio autem quafi quinquc ftaminiila ftant ercfta.

Folia Jurepcbae quae nullos habcnt aculcos ad ulcera crurum fananda vulgo ufurpantur. Eje
& altera Inrepeha brava, idejl,jilvejlris , de qm alibi dicinm repcries .

M Geor-

GeorgI Mar. cgravI

IJE PLANTARV

L I B E R T E R T I V S

Jiii agit de

IDUS.

Capvt Primvm.

(iAroeira, Ambaiha, lanipaha.

R o E I R A Lufitanis, Lentircus Latinis. Arbor foliis Ibabiraba , fcdpaulo
minoribus. Ramimultosramulos, circiterduosdigitos longos Iiabcnt , &
in iis quinque aut feptcm folia , bina & bina oppofita , & quintum aut fepti-
mumin extremitate : ad cujuflibct autem ramuli exortum , brevior eilra-
mulus circiterfefquidigitum longus , plenus flofculis minimis , conftantibus
quinque foliolis acutis , ex albo f ublutcis . Flores hos fequitur frudus, nimi-
rumquafiuva, baccisplena, magnitudine piperis , initio quidemviridibus,

per maturitatcm autem rubris : fedrubedo illa in folo cortice tenui, quifponte feabfolvit &

decidit grano excidente : granum autem quod

pellicula continetur , rotundum & compreffum

ac oleaginofum , odoris jucundi inftai^feniculi

recentis triti , & in fe nucleum parvum lenta cu-

ticula teftum continens.
Folia recentia trita refinofum fpirant odorem,

gratiorem terebiiithina.

Baccas maturefcunt menfe Julio. Convenit

cumMollefiveLentifco PeruvianaCar. Clufu.
Annotat io.
Fr.Ximenes. Molle Arbor eftgrandis, pulchra

«Sc ramofa : rami illius funt coloris viridis vergen-

tis ad purpureum ; folia oleae foliis fimilia , fed

anguftiora & teneriora ; ferrataque , ad utrum-

que ramuli lams velut per ordinem difpofita.
Flores eleganter candidi & racematim pen-

duli , qui quantocius convertuntur in frudus.

fimiles oxyacanthfE acinis , fed paulo majores &

ubi maturuerint clare rubentes : caro illorum

dulcis cum quadam acrimonia , nucleus admo-

dum durus & offeus. Folia & frudus redolent

lcntifcum & illius gummi , obtinentque fapo-

remquiadfaeniculum accedit; quare forte qui-

bufdamLentifcilpeciesvidebitur , fedeft arbor

fui generis. Silveflris eft arbor , licet jam dudum

a multis in hortis colatur. facillime enim propa-

gatur five e femine five ftolonibus & in quocun-

qucfolo. Exudatcertamlachrymam, quae non

minus quam truncus & folia , redolet Lentifcum. Saporis acris & fiiavis cum quadani aniari-

tudine & adftringendi facultate: calida eft & ficca pcne in tcrtio gradu:nucleus corroborat ce-

rebrum & ventriculum, adftringit alvum : ut quidam autumant, lachryma prceftat ufum Terc-

binthincc ; & fructus Cardamomi : movct urinam , difcutit flatus , ficcat humorcs fupcrfluos.

Foiia

HlSTOR. PlANTARVM Lib. 111. 9J

Folia mafticata ftabiiiunt gingivas & dentes : fanant vulnera ; idcm poflunt & fi-udus. Haci/le.
Ramulum quem fupra damus exprimendum curaverat Clar. V. Car. Clufius qui videndus in
Curispofterioribus&alibi. Meminit &: hujus arboris Petrus de Cieca. Toto, inquit, hoc
tra£tuconipiciunturmagnae&parva;arbores, quas Incolx appellant Aiolle-, folia habent mi-
nuta, odorC fasnicuU , cortice adeo commendato , ut ejus decodto crurum dolores & infla-
tioncs fumma cum utilitate foveantur : ex ramuUs fiunt dentifcalpia utiliflima. Ex hujus fru-
dudeco£loinaqua, procodurxmodo, fit aut vinum five potio admodumbona, autmel,
aut acctum : tantoque in pretio funt hx arbores apud Americanos , ut quibufdam locis eas fuis
idolis confecrcnt. Adduntnonnulli (inquit Clufius) ejusarboris foliorumdecoftum dolori-
bus e frigida caufa ortis auxilio eflc : iftius vero gummi , quod mannx modo candidum eft,
lade diflblutum , oculorum caliginem abftcrgere.

Kn6\zm\x.sScGiircUalfum: ArborMuIIi, inquit ,fpontenafciturincampis, dat fruftus in
racemis longis & anguftis , qui funt granula quaedam rotunda : foUa funt minnta & femper vi-
ridia: granummaturumhabetinfuperficieparum admodum carnis, fuavis & palato gratae,
reliquum amaricat egregie. Conficiunt ex iis potionem confricando blandeintcr manusin
aqua calida , donec dulcor omnis defricctur 5 cavendum cnim ab amaro quod potum corrum-
pit. Percolanthancaquam, fervantque aliquotdiesdonecfecesfubfideant: potus eft limpi-
dus, gratiflfmius atque adeo falubris , prefertim illis qui affedibus renum aut veficje laborantj
maxime fi potus Maizy adjiciatur. Aqua eadem plenius codta veditur in optimum mcl : & fo-
Uexpofita, additisneicioquibusrebus, mpraeftansacetum.

A M B A I B A Brafilienfibus : Arbor hxc
elegantem nancifcitur altitudinem & fere
redam, utplurimum & fine ramis; quae-
dam & ramos habent , (zd in fummitate
tantum. Cortex exterior fimiUs ficui, con-
ftans primo corticetenui, cinereo & fub
eo , craflb , lento ac viridi : lignum ejus
album inftar Betulie , verum molle & quod
facile poteft fcindf Caudex mediocris craf-
fitiei , & totus intus cavus a radice ad fiim-
mum ufquc , & cavitas illa per interftitia fe-
midigiti ubique diftindla eft tranlverfali
membrana, in cujus medio foramen rotun-
dum , magnitudine pifi. In hac cavitate re-
periuntur femper formicae rubrjE , ipfa co-
loris eft hepatici. Verfus fummitatem folia
circumpofita ut in Mamoeira , quodUbet
innitens fuo pediculo fatis craflb , unam,
duos & plures pedes longo , exterius ruffo,
interius fpongiofo : ipfum folium latum,
rotundmn , magnitudineintegrifoUi char-
tae expanfi , aut etiam majus , in noveni aut
decem lacinias f e£tum , quarum ccntro in-
fixus pedicuius , a quo per fingulas lacinias
nervus ruffus tendit per longitudinem &
venae emincntes per obliquum : fuperius
funt faturate viridia & inferius cinerea & vi-
dentur colorem in toto habere , qualeni
fanguis cum aqua mixtus , hifpida ut foUa
ficus : in extremitate laciniarum linea cine-
rea flint fimbriata. In fummitate arboris ca-
vitas continet meduUam albam , fucculen-
tam &pinguem , qua Nigritae vulnerafua
feliciter curant, ut&foliis junioribus, &certefignaturahocmonftrat.

Incrementumautemfumitarborhocmodo: in fummitate arboris cxiftit tlicca oblonga,
foliacea , incana , quae continet in fe unum folium , & duos , tres vcl quatuor minorcs thccas.
Exteriore theca fe aperiente arbor folio augetur & fenfim fit altior , folium autem hoc in theca
adhuc abfconditum , orbis menfalis amplitudinem habet , cum theca natura fua aperitur;
egregiecompUcatumreconditumjacet, &quodjucundifllmum fpeftaculum , novum illud
folium plane incanum eft Uiferius ac dilute viride , fupcrius plane rubrum ut aluta prutcnica &

M z como-

92 GeorgIMarcgravI

eo modo fplendens. Incentroautemfolii, ubi pediculus infcritur , in fuperiori fuperficie feu
ftcllarubra, eviridi fubflavaconlpicitur, nimirumquaficentrumomniumnervorum dilute
virentium & fubflavefcentium , qui per omnes lacinias fecundum longitudinem extcnduntur
ExteriorethecaapertareliqujEminoresfucccffivefeaperiunt&fimilia folia exhibent. Flores
prodeunt hoc modo : in brevi pediculo , ex caudice fuperiori , ubi folia ftant , enaTcuntur qua-
tuorautquinque, juxtafependentia , farciminum inftar, cylindracea corpora, fex, fepteni
aut novem digitos longa , pollicem humanum crafla , intus cava , & conftantia goffypio , mol-
lia , exterius autem acinis brunni coloris ut flores filiginis noftratis •, his decidentibus acini illi
aut^entur, ac fiunt coloris (quem AuBornon Ap^ofuit) dentibus detrahuntur , ac commedun-
tur. Citoadmodumhsarboresineximiamaltitudinemafcendunt. Plantavi (eu tranfplantavi
unaminhortummeum, vix femipedem longam ac tenellam menfe Augufto anni 1639. &
annuo Ipacio excrevit in decem pedum altitudinem & craflitiem novem digitorum.

Ignem fine pyrite & chalybe ita eliciunt Brafilienfes : fruftum ligni aut potius radicis hujus
arboris fumunt exficcatum , in eo faciunt foraminulum , huic immittunt bacillum faftigatum
ex duro aliquo ligno & quafi terebrando circumagunt, pedibus fruftum illud immotum te-
nentes, acapplicantesfoliaficcaarborum feu goflypium, fic eliciunt ignem prout Iibet&
ubique focum pofllint ftruere.

Amhmtinga fpecies Ambaibje , arbor eodem modo crefcens , & fimilia habens folia , nifi
quod fupcrius faturate , inferius dilute viridia funt : non fert frudum.

I A N I p A B A Brafilienfibus , feu ut ^
Lufitani cfferunt lenipapo : figura
convenit Fago ; corticem habetgry-
feum feu canum ; Hgnum fragile &
medullofum : Rami frondibus veftiti
oblongis linguae bubula: figura , fed in
utraque parte faftigiata , fex , feptem,
ofto , aut novem juxta fe difpofita,
unum aut etiam fefquipedem lon-
ga , fuperius fplendentia ac dilute vi-
rentia, inferiusfaturatius & non fplen-
dentia.Floremfert Narcifli a:mulum,
ejufdcm magnitudinis, quinque foliis
conftantem , deorfum inclinatis , al-
bis , interius unguibus flavis : in nie-
dio ftamen crafllufculum flavum &
intcr fingula bina folia corniculum
paUidum ex medio floris prodiens ,
deorfum incurvatum •, odorem Ca-
ryophylli Carthufianorum ex parte
xmulatur.

Fioret Martio & Aprili.

Truttus eft magnitudinc mali au-
rantii aut etiam ma;or,rotundus, cor-
tice lento , cinereo , fub quo prmaum
continet carnem folidam , lentam,
fuccLiIentam , flavefcentem , faporis
acidi & refrigcrantis , vinofo-acidi,
grati odoris , ex qua vinum exprimi-
tur : in medio cavitas eft repletafemi-
nibus , qux molliori pulpa funt citr
cumdata ejufdcm faporis:feminis gra-
na compreflTa , fuborbicularia fere utin Mangaba , qux una comeduntur. Immaturus fru£lus
concifus & cuti aftricatus tingit colore cx nigro fubca;rulefcenti , qui nullo modo ablui poteft,
fed poft ofto aut novem dies fponte evanefcit. Lignum feu ramus decerptus eodcm modo tin-
git. Nafcitur pafllm in filveftribus locis , ad flumen S. Francifci haud longc a fluvio Mboacica,
ubi maximum fruftum fert nec ufquam meliores rcDeriuntur.

Annotatio. Hxc Arbor in Nova Hifpania ippellatur Xahiidi-^ de qua ita Fr. Xime-
nes. X^^W/ pulcherrima cft arbor , e cujusIignoel:gantes haftas, longas juxta & robuftas
folent facere : folia fert fimilia fraxineis : materies illius eft gravis , pardi coloris vcrgentis ad
fulvum: ediffrudum fimilem capitcllo Papaveris , abfquc coronatamcn: quemmaturum

non-

H I S T O R. P L A N T A R V M L I E. III. g^

nonniilii nianducant. Americani aiitem cxprimunt ex illo tiquam, qua ctura & quandoquc
totumcorpus abluunt, quando prx laflltudine cai-o flacccfcit, ad corrobotandum illam &
uniendam: nampropriailliusvisclladftnngere atque reftringere, atquc adeo nio-ro colorc
tingere : Cutis cnim qux abluta fuerit ifto liquore fenfim tingitur nigro colore , quilionnuliis
poft quindecim dics fponte evaneicit ; imgues auteni nunquani colorem mutant nifi cum ipil
rautantur. Barbariinfympoliisfuis-&cumadbeliLmigerendum domo prolicifcuntur , folent
fc Iioc liquore inlicere ut terribiliores hoftibus videantur. Fit interdum & fraus mulieribus fi
liquor hic cum aqua roiacea aut alia milceatur , qua faciem abluuntj & fruftra adhibentur re-
mcdia , quum mora qiiindccim dierum fit toleranda. Vide qua: diximus in Amcricce delcri-
ptionclib. I. cap.xi. dcXaguaarboreexOviedo.

Cap. II.

(tAraticu Jpecies. Acaiaiha,

Raticv Brafilienfibus : Arbor triplex eft , ^r/?//'<r« /-o;?^^ , Armctipnnd, Araticuape,
datur ctiam Aratku do mato, id eft, filveftris.

t^raticu ponhe , Arbor cft, caudi-
cis & ramorum figura ac colore cor-
ticis ut malus Aurantia; fed foliis,
flore & fruclu difFerens. Folia habet
circiter femipedem longa , alternatim
oppofita , elegantia , fuperius fatura-
te viridia , craffa & ad tadum folida,
peneduosdigitoslata, linguiE huma-
n^Efigura, &inextremitate acumina-
ta. Hinc inde flos provenit niagiius,
cgregius , magnitudine fuperans flo,
rem Fririllariae , totus flavus , exterius
compofitus e tribus foliis cordifor-
mibus , fefquidigitum longis , &craf^
fis iriftar corticis aurantii mali, eredtis,
quce in fui mcdio continent alia tria
minora & dimidiae craflTiriei , quoruni
quodlibet femiglobum excavatum re-
fert, tria autem Iijcc itacompofita&:
extremitatibus fibi impofita funt , ut
globumintegruminteriuscavum, & *
magnitudine luglandis referant : glo-
bus hic in cavitate fua ftamen habet
globofum, magnitudine avellanje, lu-,
teum , & in flamine apicem parvulum
rotundum : funt autem & ftamen &
apex tuberculis exiguis luteis prx-dita,
quae videntur ut pori in cutehOmini§
algentis.

FIos , dico, totus flavus, odoris fiia-
vis fed naufeabundi. Floret potifli-
mum menfibus Septenibri,Oaobri &
Novembri. FIos deciduus , fingulis enim diebus multi fe aperiunt , & poft aliquot horas
fponte decidunt , ftrepitum excitantes inter cadcndum , quafi aliquis baculo feriret arborem,
gravis enim eft flos & grandis. Florem lequitur fruft us qui maturatur pra£:fertim Deccmbri &
lanuario.

Noneftautemedulisnififpontedecidat, tunc enim inftar pultis eft mollis; eft autemfi-
gurse turbinatx , quatuorautquinque digitos longus, ubipediculo adhaefit feptcm autodo
digitoscrafTusinambitu: externe coloris eft ex albo&viridi mixti, velplane pallide vircns,
& videtur quafi cutis e fquamis compofita eflet , ita enim lineis viridibus pallide virentcsfqua-
mx delineatae funt & quxlibet harum fquamarum habet tuberculum in medio exiguum •, fuf-
cum , ita ut nucem pineam fere repra:fentet. Mollis eft dum fponte decidir , ita ut inftar cafei
vcterisputrididigitisdecorricaripoffit. Continet carnem five pulpam fubflavam quce quafi

M 3 expy-

94 GeokoIMarCgravI

expyramidibusvideturcompofita*, filamentis quibufdam intermixta&multis nucleisfeufe-
minibus. Pulpaodorenonmalerefertmaflrampanisfcrmentatam, cuialiquid mcllis admix-
tum: faporisexdulcifubacidi &iubacriseft, mihiingrati, fcd odor gratus. Eo loco ubipe-
diculoinfedit fruaus, durioris carnis corpus , fuppofitorii figura, infecontinet, quod fe.or-
fim extrahi potefl: , quod comeditur & pro lautifllma buccella ofFcrtur principaliori in nienfa.
Semina frudusfunt ovalis figura: , comprefla , magnitudine fabse , glabra ac dura , colons fla-
vefcentis, fplendentis: quodIibetpellicuIaalbaobdu£tum; intus efl:nucleusalbus.dur^fub-
ftantise, fapore nonmale referens radiccm Heleny, itaenimindulci amarefcit.

FoUaAraticucommunisigneadufta & cum oleo apoftemati impofitamaturarefaciunt,
aperiunt & optime fanant.

Annotatio. Haud male convenit cum Guanabano arbore, quam Oviedus lib. viii.
cap. 1 7. ita defcribit : Gmmbanm procera eft arbor & formofa , folia ejus Medicx mali , quam
Limoneram vocant, virenti: fruftu pulcherrimo, mediocris .Melonis magnitudine , qui ta-
men interdum in capitis infantis craflltudinem excrefcit. Cortex huic fruftui viridis & qui cer-
tisquibufdamfquamisdiftinftusvidetur, ut ftrobylus , lenioribus tamen, neque ita tumcnti-
bus, quandoquidemtotuscortextenuisnequecrafliorquaminpyris. Caro candidifllma, fa-
porifque delicatifljmi , qux facile in ore inftar crcmoris ladis diflTolvitur. Per ejuscarnem
iparfafuntfeminamagna, cucurbitarum feminibus aliquanto majora & nigricantia. Frigidus
efthicfruaus&perffftusutilis. Nametfiquis integrum Guanabanum devoret, nulluminde
fentiet nocumentum. Infirmaeftlignimateries. Hac Oviedm.

Araticupana , in arborem excrefcit haud grandem , ramis Araticu ponhe fimilibus , fed fo-
lia nonnihil diffcrunt & longe funt minora , tresautquatuor digitos longa, fefquidigitum la-
ta, figura ut folia noftratis pyri. Flosejufdem figurse & totidem foliis conftans quot Araricu
ponhc; fedminoreft & in totumlnteus, fcd omnia fex folia ad internam partemfanguinei
funt coloris, cxtera in totum lutei ; nimirum ungues habent fanguincos. Florem fcquitur fru-
ftus figura & confiftentia fimilis priori , per maturitatem flavus (alias viridis) fed minor , pul-
pam continens auream , odoris ut cafeus putridus & multos nucleos habens ex flavo albican-.
tes, ejufdemcum priori magnitudinis. Fruduspropter frigidam fuamqualitatemeftvene-
natus. Profunde autem radices agit hacc arbor , amplas , craflriflfuTias , longas , ligno levi inftar
Suberis, ex quibus clypei formantur,leves enimfunt necfagittje aut gladiorumi£tuspenetrare
poflunt.

Semen Araticn afe figura & magnitudine convenit cum Ponhe femine , colore tantum dif-
ferens ; eftenim coloris obfcure brunni.

\_Araticu, do mato excrefcit ut Pana & talia fert foUa. Plores credo differre,fed nihilcerti aufim
ajftrmare quia AnBor hic lacunam reliquit.

Fert fru£tus congcftos,obIongos, cxpx junioris oblongae figura, virides,qui interius finguli
duohabentfeminaamygdalsEfigura&niagnitudine, at in una extremitate acutiora , coioris
coracini, iplendentia, inquibusnucleus.

A c A I A I B A & Acaimha Brafilienfibus , cujus frudus Acaiti &c vulgo Caju appellatur , af-
fiirgit in Fagi altitudinem & late fe Ipargit multis ramis , etiam humi ;. Folia illius funt egregia,
lata, verfiis pcdiculum faftigiata , antcrioriparteromnda, nervo & infignibus venis prjedita.
Flofculos fert umbellatim , ofto , novem, decemjuxtafepofitos, &in una umbellaadcen-
tumufquec.on)unftos: cumprimumerumpuntfuntcandidi, deinde obducuntur incarnatis
ftriis, odoris fuavifllmi , inftar LiUiconvallium: quiUbet conftat quinque foliolis anguftis,
acurainatis , deorfum incarnatis ut in flore Aurantix , in mcdio autem habet ftaminulum
unicum cum parvo capitello. Poft florem primo prodit caftanea renis figura ( cujus icop^em %-i-
dere eH in defcriptione Americ£) qua incrementum capiente inter illam & pediculum paulatim
cxcrcfcit pomum oblongum , ovale aut etiam rotundum, quod maturum conftat carne /pon-
giofa , fibrofa ac Icnta & abundat fucco dulci acido adftringcnte : extcrius autem cutis ejus fla-
vefcit vel partim rufefcit , vel etiam tota eft ruffa vel rubra : in quibufdam enim arboribus fru-
ftusrubercft&rotundus&cxterisacidior: inquibufdam oblongus & flavus ; inquibufdam
rotundus & flavus : fuccus autem admodum maculat linteamina ferrugineo colore , qui elui
nonpotcftdonecarboresiterumfloreant. Caftanea, utdixi, rcnisovilU figuramhabet, te-
ftacorticccinerco, craflTo & intus (pongiofo , qui olcum in fe continet acre & mordicans,
itautcutictiamleviter illitum ignismodourat , & fi quis incautus dcntibus comminuat ita
labia & linguam exurit ut magno dolorc afficiantur : nucleus quoque rcnis figuram habct , al-
bus, cuticulaflavavcftitus, qux fcparanda : optime fipit toftus&antcccIUtlongecaftancas.
Pofl unt aliquot annis incorrupti confcrvari: uruntur ignc ut olcum in corticc abfumatur; hinc
mallco contunduntur & nuclci eximuntur & comcduntur. BrafiUcnlcs majoris ficiunt ca-
ftaneam ad cibum quam pomum ; cx pomo autem cxprimunt vinum : contundunt quippe in

morta-

HisTOR. PlantarVm L i b. III, ^j

momuiolignco&pcrcolantliquorcm, vel etiam folis manibus exprimunt , finuntque fub-

fidere : reccns hic liquor albicat inftar ladis , poft aliquot dies fit pallidior : (aporis eft adftriri»
gentis , fortis & inebrians. Repofitus vcro fcmeftri fpacio degenerat in acctmTi , vinofo fapo-
re in aceto adliuc perceptibili. Florcre incipit circa finem menfis Augufti, maxime autem flo-
l-et Septembri , & liinc flagrantiflimum fpirat odorem per filvas & campos . Quando multum
pluit mcnfe A ugufto & Septembri , pereunt flores & pauci firuftus nafcuntur , ut faftum anno
cId Id cxl. Novembri & Decembri,imo & Januario adhuc floret: Decembri & Januario ma»

xima eft copia fruftuum maturorunl : Pluviofis menfibus triftes funt ha; arbores a(pe£l:u j tunc
cnim folia flava,rutila & pallida fiunt, & maximam partem decidunt,novis fubnafcentibus:qua:
in quibufdam arboribus clcgantis ex brunno ruffifunt coloris , afpeftu grata •, hinc laetc viridia
evadunt. Arbor hxc vulnerata fundit gummi pcllucidum , confiftentia & colore plane fimile
optimo gummi Arabico,in cujus locum &fubftituitur. Brafilienfes annos aetatisfuae per cafta-
ncas Caju computant, fingulis annis unam recondentes. Caftaneamautem vocant Acaffmcayu
& Acajmi^iumahoera. Ex Ligno varia fiunt , eft enimdurum: ufurpaturinftrudurafcapha-
rum majorum quas chalupu vocant , ad fuftentacula illa curva qua; bafis fcaphs funt.

NonfinguIisannis3Equceximiusproventushu)Usfrud:us, nam interdum certx plilvia: ca-
dunt , qu32 caftaneas purgant de flore & vocantur a Brafilienfibus Acajuacmpracoha.

Cap.

96 GborcIMarcgrayI

C A P. I I I.

Caa-opia. Mmidubiguacu , Jeu l^inhones. Caaguacuha. Iperoha.

CA A - o ? I A Brafilienfibus , Arbor efl haud magna •, cortice • cincreo rufefccnti , ftriis
brunnis: lignolentO; in multos ramos fe /pargens. Foliahabet folida, inferiusexviridi
quafi rufefcentia , fuperius
dilute viridia & /plendentia.
Florum illius in umbellis
congeftorum exordia funt
globuii brunni, magnitudine
lentis , qui fuccedente tem-
pore protrudunt flores,quin-
que foliolis conftantes , ex
viridi flavefcentes, interius
tomento albo veftitos & fta-
minibus fubtilibus luteis re-
fcrtos. Floribus fuccedunt
baccx, primo virides , cerafi
magnitudine,rotundx,moIIi
cortice tedae,qu3E diflede ex
cortice fuo liquoris aliquid
cleganter flavi exfudant , in-
tra corticem autem contine-
turpulpa alba , conftans me-
ris cylindris , juxta fe pofitis,
qui invicem adhxrent. In ex-
tremitate ramorum qui flo-
res fermit , femper duo fo-
lia acuminata brunni coloris
compafta funt & quafi femi-
glutinata & haftam feu vcna-
bulum figura referunt : qux
decerpta e pediculofuccum
emittunt croceum.

Floret potiffimum menfi-
bus Novembri & Decembri:
lanuario & Februario matu-
ra: funt baccae. Si cortexhujusarborismcdiusincidatur, praifertimquandoincipitflorcre,&
linquatur per unum atque alterum diem, ex fudat lachrymam croceo-rubram quae coagulatur,
initio mollis , fed fenfim indurefcit. Convcnit colore & confiftentia cum Guttajemi&pur-
gateodemmodo atque diflblvitur, eft rufHoris paulo coloris, crocei fere & tingit colore
aureopauIofatiu'atius:diflblviturinfpirituvini. LufitanivocantCt^w^A/fr^.

M V N D v B I G V A c V Brafilienfibus, P/^^o»^ ^ Lufi-
tanis, mihi Nux cathartica, Arbor eft in Ficus magnitu-
dincm & figuram excrefcens,Iigno molli & fragili. Fo-
liahabetcircaramosinordinate pofita, quodlibetfuo
pediculofemipcdemlongo infiftens: funtque viridia ,
ad ta£lum moUia, foliis Ficus aliquo modo fimiUa, fed
non ita profunde feda , verum fubrotunda & anterius
quafiin tres angulos definentia. Lignum &foIiafun-
duntelafteo aquofumfuccum. Flofculos fert copio-
fos raccmatim , parvos, quinque foliis conftantes viri-
dibus antcrius, deorfum mcurvatis, in medio flavis fta-
minulis, qux decangularcm ftcUam rcferunt, fubdulcis
odoris. Sequitur hosfrudus turbinatx figurx feuin-
ftar juglandis mediocris 6c cjufdemmagnitudinis ,pri-
mo viridis, mox flavus , ubi plcnc maturuit fufcus fivc

•nigcr ; finditui- fpontc in trcs partcs , quamvis fex paitibus conftet ; in quolibet frudu fimt trcs
iiuclcimagnitudinc nuclcorum dadylorum, in tribus concaracrationibus diftinfti, corticc

nigro.

HlSTOR. PtANTARVM LlB. III. 97

nigro, corticis caftaiiea: craffitie , & in extremitate funt maculcE albx : ipfe nucleus amygdali-e
figura & magnitudine , albus inftar cuticulx ovi , exterius etiam peliicula albaobduaus , dul-
cis laporis inftar amygdalx . Validc purgant tres aut quatuor nuclci comefti & quidem nimis,
fipelliculainteriornonreparetur; ideo femper adimenda. Arborfacile tranfplantatur : nam
ramus decifus & terrce infixus aliam arborem progenerat ; ideo adfcpes vivas faciendas circum
liortos ufurpatur , nam cito crclcunt & frudus ferunt.

Annotatio. Hjec Arbor in Nova Hilpania a Mexicanis vocatur ^mhayehuachtli j
quam Fr. Ximenes ita defcribit.

Arbor , inquit , qua; fcrt pineas nuces purgatrices , eft mcdiocris magnitudinis , foliis gran-
dibus inftar Lappa; , quafi rotundis & angulatis : frudus penc fimifis eft nucibus communibus,
continenstresnucesexiguas, fuisfeptis & cavitatibus divifas, valde fimiles pineis nucibus
forma&medulla: verum facultatibus multum diverfis prxditx, nam fingulari virtute eva-
cuant fupcrne & inferne omnes humores , praecipue craflbs & lentos : quare potifiimum ufur-
pantur in morbis inveteratis : quinque aut feptem numero , & nefcio quo myfterio aut quam
ob caufam , etiam novem : nonnihil autem ante torrendse funt , ut lenius operentur , deinde
frangendx & in vino aut aqua macerandx: funt caJids natura&pingucs. Nafcitur arborin
regionibus calidis ut Tepeapulco & alibi. Hac ilic^.

Quum autem e Brafilia noftra accepiflem fru£tus integros & bene maturos , eos ad vivum
delineandos curavi uti hic exhibentur. Dedi autem operam ut integra & vivens planta huc
transferretur , fed negligentia nautarum in itinere exaruit; pervencrunttamenadmefolia&
flofculi exficcati : folia conveniunt cum defcriptione Audtoris noftri •, flofculi ita contrafti
erant ut forma dignofci non poffet. Scribebat autem Amicus qui plantam mittebat : Plantam
hanc ubi a radice duos aut tres pedes afccnderit, nifi putatione corrigatur fe inftar fruticis
fpargereinramosnequeinaltumieattollere: corticem Stolonum & minorum arborumefle
quidem viridem & glabrum ■, adultiorum vero arborum efle fcabrum & fiflum : folia confu-
fim & confertim ramis adnafci , fuperiori quidcm parte intenfe , inferiore palUde virentia ,
utraquel3evia& minime villofa, &quinqueutplurimumvenisdiftinaa: Florem emergere e
fummitate Stolonum , exiguum & coloris herbacei, conftantemfexfoliolis &inmedio ali-
quot ftaminibus itideni virentibus. Licet autcm ilores confertim & interdum quadraginta-aut:
quinquaginta numero prodeant , tamen raro fupra duos aut tres frudus producere. Radix
craflTa eft & pene inftar Bryoni^e , verum lignofa & reda defcendens in terram : in adultioribus
arboribusinterdumadquatuor&plurespalmos. Porro fi-udus in Brafifia raro fupratresnu-
cleos fimul exhibent : ut mirum videri poflit in Nova Hifpania ad novem exhiberi , nifi vis
eorum plurimum toftura illa corrigatur. Ex omnibus autem qux Auftores hi produnt liquido
patet cum fumma cautione exhibendum efle hoc purgans medicamentum, & fummam efle ha^
bendam rationem aetatis & virium illorum quibus datur.

Caagvacviba BrafiUenfibus : Arbor parva , eredo caudice aflurgens , haud craflb ta-
men & fine ramis ; fuperius autem ingentibus veftitur foliis copiofis , fefquipedemlongis , plus
quam pedem latis , cuminfignibusvenis , adtadummollibus&hirfutis, /uperne viridioribus
quam inferne. Florcs fert parvos umbcllatim congeftos , floribus Tiliae fimiles ,- albos , quin-
que foliis conftantes & in medio habentes umbelicum luteum , odorem quoque florum TiUze.
Cortex arboris cinereus , Ugnum fragUe. Fruftus maturus eft niger , qui ab avibus comeditur.

Iperoba Brafilienfibus : Arborcorticecinereo & Dund:uUs albis variegato : Folia fert
/crafllufcuiafcre fimUia foliis Trcmula: noftratis , cx viriai cinerei coloris , in quolibet pedicu-
lo duosauttres digitos longo, tria more phafeolorum appofita. Ligniim arboris albumin-
ftarBetulK, advariautile. ,

N

Cap.

9»

GeorgI Marcgr A V I
C A r. IV.

^auia.Ickariha cujmYeJinayocatur Icica. Ibira. Andira Ibiariha.^h(hua.

TA p I A Brafilienfibus : Arboi: hsec in Fagi aut Quercus altitudinem afl urgit : cortice liEvi,
cinereo 5 & multos habet ramds : folia autem in quolibet pediculo tria fibi oppofita , Ix-
via, fplendentia, fuperne faturatius,
inferius dilutius virentia , quatuor
autfex digitoslonga. In extremita-
tibus ramorum oftodecim , vigin-
ti , triginta aut plurcs pediculi funt
cerafini, in quibus fingulis flos con-
ftans.quatuor foliolis albis, digi-
tum loiigis , quodlibct habet fuum
petiolum, digitum ferc longum,
figura ferri venabuli & nervum fe-
cundum longitudinem ac venulas
obliquas vircfcentes , utfolia alicu-
jus arboris , & cum his alternatim
pofita^quatuor foliola breviavire-
fcentia-, inter omniahxc enafcun-
tur Staminula multa fubruffa circi-
ter fefquidigitum longa : in medio
deniquc horum erumpit pediculus
duosautfemidigitumlongus. Fru- ^
ftum fert rotundum , magnitudine
mediocris pomi , qui quando ma-
turuit flavus infl:ar aurantii , ac cor-
ticem illi jequalem habens : interius
autem plenus efl: lapillis duris ma-
gnitudine feminis ccraforum , ob-
longis , flavis •, & nucleum conti-
nentibus album. Circalapidesau-
tem eft pulpa alba , mollis , dulcis,
feporis ac naufeabundi odoris.Edu-
lis cftfruftus. Lignumhujusarbo-
ris fragile, medulla alba Sambucina,
Folia hujus arboris contufa excel-
lentifllmum funtremedium contra
malimi hic perfamiiiare quod vocant Bkhos ^ecu, Ci exterius applicentur.

IcicARiBA Brafilienfibus ,
cujusrefina vocatur Icica: Arbor
cft alta , caudice haud ita craffo ,
cortice glabro & gryfeo. Crefcit
fere ad modum Fagi. Folia fcrt in
ramuIis,duo femper fibi oppofita,
<5c tertium folitarium in finc , qui-
damramufi habent fex, bina fibi
oppofita, & duo in fine , interdum
duo vel tria paria in uno ramulo
oppofita & unum in fine : pyri fo-
liis fimilia,tres digitos Ionga,ante-
rius acuminata , inftar pergameni
crafla , Lxte viridia , fplendentia ,
nervo fccundum longitudincm &
venis obliquc difcurrcntibus. In
ramisubiramuli foliorum oriun-
tur , proveniunt copiofi flofculi ,
raccmatim feu vcrticillatim con-
gcfti, planc parvuIi,quatuor folio-

lis vi-

I

H I ser O R. P L A N T A R V M L 1 B. 1 1 1. 99

lisviridibusconftantes, ftcllulje figura: foliola autemillaviridiain ambitu alba lincola flint
circumdata , «Sc in medio floris lunt aliquotilaminula flavcfccntia. Poft florcm fcquitur fru-
cids , maguitudinc 6c flgura olivic , coloris mali grann,ti , habens intus pulpam odorifcram , ut.
cll lachryma arboris. Cortcx quippe vulncratus una noftc fundit rclinam odoratiffimam ,
odoris inftar Atftthi rcccntis contuli , qus poftridic coUigi potcft , Lufitani vocant Almecc-
gvi^?/, id cft , Maftichen. Corticcmcxtcriorcmnonincifum li manumulccaspaululum, mo.x
jnfigncm ipargit odorcm. Rcfina conliflcntiam habctmanna;, colorisex viridi pallide fla-
vclccntis, ac commodc traftari manibus potcft •. infignis cftad vulnera capitis & ad omnia
quiE gummi Elcmi ufarpatur.

Annotatio. Eadem arbor aut valdc fimilis dcfcribitur a Fr. Ximcnc. Hmt7z.iL\nchit!^
inquit, quam alii vocant v^?i'f//-//M;« , cftarbor mcdiocris, limilisilliqua: fert Liquidambar,
truncum habct Ixvcm & rcdum, exteriorc parte obfcurc virentem , interiori candidum ; fron-
des ferratas & acutas , fimilcs bafilico : flofculos pallidos ad oram flavefccntcs •, fapore juxta &
odorcfimilcs Anctho&iifdem viribus poUentes: cfiicaciiE quoque majoris & nonnihilad-
ftringcntcs. Nafciturlccis calidioribus CuernavaCiE , e ramuiculis tcrrx inditis , facihpropa-
gine. Calida cft & ficca quafi in tertio gradu : folia illius confricata & cmplaftri modo appli-
catapelluntrigores&frigorafcbrium. Corticum dccodum provocat urinam & fudorem:
aperit oppilationcs : fanatquartanam: movet menfcs: corroborat cor: diflblvit tumores&
apoftcmata , toflit cruditates , juvat ventriculum : & vapor decodi curat morfus fcorpionum.
Ex hac arbore exfudat refina qucedam (five gummi) odorifera , divcrfi tamen ab illa qus cma-
nat ex arbore in Florida nafcente, quse foeniculum rcdolet atque ab Hi/panis ufurpatur iub no-
niine Saflafras . H<tcille.

AflicrturhjecrefinaeNovaHiipaniamagnacopia, atquc etiam ad eundcm modimi colli-
gitur in Brafiiia , jucundi odoris.

I B I R A Erafilicnfibus \ Arbor Bctulx figura crefcens \ corticc fufco & pundlulis albis nota-^

to : ligno lcnto, & cortic,e tenuif-
fimo. In ramis ramulos alterna-
tim pofitos habet,& novem foU^
itidcm oppofita , tjres circiter di-
gitos longa, angafta , acuminataj
figura foliorum SaUcis , fuperne
faturate viridia, glabra, fplenden-
tia , inferne cinerea & moUibus
piUs cinereis quafi lanugine tc-
£ta : quae ftantia in arbore dcor-
fum fe incUnant. Flores fert al-
bos , fex oblongis foUis conftan-
tes , odoratos , ad fingula paria
folioriunbinos. Frudus eftova-
lis, &magnitudineavellana:: fa-
poris aromatici ac acrisquiloco
piperis in cibis ufurpatur ficca-
tus & in pulverem redaftus. Ha-
bet enim infignem vimaromati-
cam , nec ita acris efl- iit Pimcnta.
Cortex arboris detradus loco
funium ufurpatur , cft cnim len-
tifllmus. Ex eodem ctiam fiuat
funiculi fulfurarii ad fclopeta cx-
plodcnda neccflaru. Quando dc*
trahitur albus cft , feparato exte-
riori fufco, & ftatim fit rufefcens
quadrantchorae.

Floretmenfe Februario.
Annotatio. Hjec arboir
vidcturefl^e cadcm cum illaNO'
vae Hi/paniie , quam Fr. Ximcncs
ita defcribit : lCtde hmyopatli eft arbor frondibus Limonis , inferiori parte candidis & villofis,
fuperiori incUnantibus ad nigrum. Fert flores candidos & minutos : frudumque exiguum , ro-
tundum , odoratum & acfis laporis , quique eundejm faporem obtinet cum caryophiUis , ita

j Qo GeorgI MarcgravIO

ut illorum vicem fupplere , fi opus fit , poflent , non folumin cibis fed & medicamentis : cor-
tices trunci minus calcfaciunt , licct nonnihil amaricent : minime autem folia, licct odore pa-
rum difterant a corticibus. Cortcx contufus & quantitate duarum dragmarum hauftus fertur
efle infisne remeduim adverfus fanminolentas alvi dejediones. Nafcitur in collibus Huit lan-
go. Hiccille.

■ Andira Ibiariba Brafilienfibus ; ' Angelim vulgo Lufitanis : Arbor efl: cujtis tamen
caudicem , ramos ,folia &flores Au£ior non defcribtt. Fr udum fert figura ) uglandis , ovi gallina-
cei mao-nitudine , & corticeejufinodiviridi , qui uno latere quafi futuram monfl:rat: cortex
diflcdus maonum nucleum ex albo flavefccntem continet , non edulemfed venenoftim.

Lic^num arboris ufurpatur ad varias res faciendasinaedibus. Ferze admodum pinguefcunt
efuhu)usfru£tus. Iconemhujus arborisdabit D. Guilhelmus Pifo, & plura de illius facul-
tatibus.

N H v A Brafilicnfibus ; Arbor alta , cortice gryfeo , fupcrius in multos ramos contortos fcu
nodofos expanfa. Inramis habct ramulos alternatim oppofitos uti & foliainramuUsoppo-
fita ac unicum in extremitate (nimirum in quolibet duo aut tria paria foliorum & quintum
vel feptimumfolitarium ) oblonga , fiapernc faturate viridia , inferne dilutiora & nervo ac ve-
nis obliquis confpicua , brevi pediculo infiftentia. Floremproducit, quem tamen Au5ior mn
defignat ; Frudum fert globuli luforii magnitudine, rotundum, albefcentem , brevipetiolo in-
nitentem , cuticula pallida , carne alba , faporis fubamari : intus autem habet lapidem durum,
oblongum, fufcefcentem : maturus decidit, colligitur & comeditur.

C A P. V.

Cehiptra, labotupha, letaiha. Iharee. Ihiraptanga. Camacari.

^aco caatm^a.

E B I p I R A Brafilienfibus ; Arbor eft grandis & ramofa , qua; lignum habet durum , ad-

' fpedu fere fimile fagino , ex
quo rotce machinarum & curruum
fabricantur: cortice gryfeo cum
flifco mixto. In ramis habet ramu-
los alternatim fibi oppofitos, inter-
vallo femipedis fere , in quibus al-
ternatiiTi vel etiam direfte fibi op-
ponuntur foliaparva, duos digitos
circiter longa , & duas tcrtias par-
tes digiti lata , ubi latiflima , figura
fimilia foliis Buxi , fuperne fatura-
te viridia , & fplendentia , infcrne
quafi cinerefcentia , nervo fecun-
dum longitudinem, & venis minu-
tifllmis reliquis prsdita.FIores fert
copiofiflimos , in quolibet ramulo
quindecim, viginti & plures , fuo
quoflibet pediculo brevi infiden-
tes, magnitudine floruni pomo-
rum , aut paulo majores , quinque
foliis conftantes quse prodcunt ex
nigro calice illique infident. Duo
folia floris majora funt & propc
haec ofto aut novem parvula fta-
mina alba apicibus nigricantibus.
Iloris foliis dccidcntibus nafcitur
e mcdio filiquula , ex viridi fubfla-
vefcens , in qua fcmcn continetur.
Foliola floris omnia funt corruga-
ta ut pannus Goflypinus Lufitanus.
Color illorCi dilutc ccErukus cum
albo ; (lipcrius floris folium prope
caliccm maculam habet riifefccntcm , & cll: inodoriis.

Arbor

HlSTOR. Plantarvm Lib. III.
Arbor Ista quando floret , nimirum menfibus O^tobri & Novembri.

%oi

J A B o T A p I T A Brafiiicnfibus. Arbor cortice gryfeo , inxquali , ligno molli & lento : Fert

foiia pyri foliis quodammodo limilia ,,
alternatim oppofita, dilute viridia; & in
certis ramulis copiofos flofculos race-.
matim congeftos , pediculo fuo inni-
¥^*^Si (JW^^^* ^^^ ' *l^^i"^^^e foliolis conftantcs flavis

V s^ ^i/>%^n^ & ftaminulo craflb luteo, figura floruni

lCeyri , & odoris fuavioris quam illi.
Fruftus quoque provenit racematim :
nimirum in quolibet pediculo bacca •
magnitudine nuclei cerafini , conica fei
revelquafitriangularis; cuilibetautem
^ ' _^/^ baccae, ali3eduae,tres,quatuor,quinque

infidentfinepediculis jOvales , ejuidem
cuminferioremagnitudinis, omnes coloris nigri , ut myrtilli noftrates, & eodem modo tin-
gentes , carent acinis , & funt faporis adftringentis. Floret Decembri & Januarii initio , matu^
ratfruaum Martio & Aprili.

J E T A I B A Brafilienfibus , Arbor cujus & frudus ab ipfis vocatur lefala. Caiidicem , folix

^ jiores non invenio ab AuBore
nojiro defcriptos : Ex icone tamen.
folia cognofcipoffunt.

Frudlum fert in filiquis , qua-
tuor aut quinque digitos longis,
duos latis, comprcflis , quodam-
modo duris, coloris faturate epa-i
tici & fplendentis . Frafta filiqua
feu malleo contufa continet in,
fe fubftantiam farinaceam , fila-
mentofam, pallide fubincarna^
tam, ta£tu molliflimam, referen-i
tem farinam filigineam levitei;
humedatam , quxquc pultefce^
reincepit, faporis alioquin fari-
nacei & fubdulcis. Huic autcm,
fubftantiae tres aut quatuor lapi-^,
des , magnitudine daftylorum
funt involuti , figurae ovalis , fed
in duobus lateribus comprefll ,
duri,glabri, coloris caftanei: Pul-
pa comeditur cruda, eftque fapO'^
ris haud contemnendi.

Haec arbor dat refinam odori-
feram ; quam Brafilienfes vocani;
letica cica , Lufitani vero Anme,
quia fimiiis & Animse quae ex In-
dia Occidentali afirrtur.

Lignum ejus valde durum u-
furpatur ad trabes asdificiorum
atque axes machinarum.

Plura de hac arbore & R.efina
dida invenies a D. VVilhelmo
Pifone, cui & hseclcon debetur.
I B 1 R A E E Brafilienfibus ; Arbor cortice gryfeo , glabro : folia habet inordinate pofita , lae-
te viridia , fimilia foliis cerafi noftratis acidae , fed non ferrata. Reliqua apud Auctoremnofirum
/^/^-^/^r^^i^/iJ^r^fedhancutjunquedefcripfi, AmericUb. xv,cap.9. fub nomine -ff/x^o w ex Joan,
Lerio. Cortexeft, inquit, femidigitali craflitudine, fapore gratus praefertim recenter detra-
ctus, SpeciesGuajaciquantumacccpi a duobus Pharmacopeis qui nobifcum mare tranficr^
rant. Eaque barbari utuntur adverfus luem veneream.

Ibirapitanga Brafilicnfibus , Lufitanis Tao Brafil : Arbor fatis alta , cortice fufco ,

N 3 brevi-

I

loz GeorgIMarcgravI

brcvibus fpinis armato : ramis alternatim oppoiltis , inquibus&ramuliitidcmopporiti, uti

& folia ad eundcm modum 5 insqua-

lia nimirum paria in quolibct ramulo 5

circitcr digitum longa, figura Buxi fo -

liisfimilia, crailiufcula , iaturatc viri-

dia , fplciidentia , ilnc pctiolis ramulis

innitcntia & quidcm non extremitate

qujE medio folii re/pondet, fed vcrfas

alterutrum latus. Hinc inde etiam in

ramis prodcunt ramuli , fefquidigitum

& amplius longi , multis floribus quafi

in unum congeftis onufti, pediculis &-

midigitum longis infiftentes , quinquc

foliolis conftantcs, quatuor vulgariter

cavis &quinto repando,quodrubruni

& in cxtrcmitatc fua flavum , reliqua

flava, duo repanda proxima ungues

habent rubros; in medio ftaminula fla-

vo-pallida,apicibusflavefcentibus. O-

doris ejufdem , at fragrantioris , ciijus

Liiium convallium. Scquuntur flores

filiqux' , oblongse , duorum circiter di-

gitorum , plane comprclTx , extcrius

aculc:tiE , obfcure iuCcx , nihil in fe

contincntcs. FloretDccembri. Circa

Alagoa & alibi frequcns.

Ai^NOT ATio. Fr.Ximenes.Vhn-
taquara vocant Cuhuraqmm, Mcxicani ^uammochld hmf^^cfuahuitl , Hifpani autem i??"^/;'
cft frutexfpinofus, agens radices candidas & furculofas: e quibus prodcunttrunci extcrius ver-
gentes ad colorem rolTum, interius fiturate rubcntes , contorti 5 & plcni foliis pene figura cbr-
dis, cummulfisvenulis, quas orbiculatimdifcurruntamediofoliorumadoras. Nafcitur in
rcgionibus frigidis, planis, atque montuofis Mechoacan : ubi &: aliae dv\x e jus repcriuntur fpe-
cies, (:\nz.mmuv\:imvoc^nt Pif^guaquam , altcynm lacmm. Eft fapore adftringenti , frigida&
ficca: tinguntilliusligno verumcolorem coccineum: decoftum illius primo fitfulvum, &
mox rubrum ; Et fi addas alumen tam elegantis coloris fit ut minium a^quet. Lignum eft fri-
gidum , mitigatfcbres , reftringit & corroborat.

C A M A c A R I Brafillenfibus : Arbor alta , caudice tamcn haud craflTo , plerumque rc£to,
corticc gryfco : folia fert alternatim appofita , longa&laurinishaud abfimilia, fuperiixs fatu-
rate viridia atque fplendentia , inferius dilutoria.

Arboris hujus eortice incifo , effluit lachryma liquida , valde glutinofa , paulum mfefcens,
nullius odoris manifefti. Vtuntur ea adverfus vermiculos pcdum , illinendo. Lignum arboris
flavefcit, & ciftx, quibus faccharum imponitur, ex illo conficiuntur.

Paco caatinga Brafilienfibus , Arbor , {cujiis nec caudicem jtecfolia fiecfiores ab AuEto'
re Aefcriftos itiz/eni.) Fruftus fert in uvam congeftos , novem aut decem digitos longam , ma-
gnitudine cerafi filveftris , nigri coloris , & nucleo cerafino , adftringcntis faporis 5 a columbis
avide devoratur , ab hominibus non : ufurpantur ad tingendum colore cceruleo : pofllint au-
tem baccx ficcari & diu confervari.

Annotatio. Videri polTet eadem arbor cum illa quam Er. Ximcnes appellat Guayaba-
r/iw?, &inInfuIaHifpanioladiciH«^^wwfcribit5 verum ambigo quia illius fruftum eduleni
facit; noftcrhunc ab hominibus edi negat , cum Oviedus teftetur, fruQui tam grandia efle
ofla, ut parum admodum edulis carnis habeat, ficri poteft ut fruftus Paco Caatinga edulis qui-
dem fit non tamen appetatur ab hominibus ob caufam illam. Vide qus in Defcript. America:
dc Guayabara diximus.

Cat. VL

<i5\4amaoeira mas &- foemina. Vrucuri Iha,

MAmaoe I RA Brafilicnfibus; vulgo Papay, cujus frudum Lufitani vocant Mamao i
figura , quiaMamma; inftar pcndct in arborc : Dux cjus reperiuntur Ipecies , Mas & foe-
mina. Masubiqucin filvisobvia, foemina haudita frcqucns, & in hortis tantumabundat.

Mas

t

HlSTOR. Plantarvm Li

B,

"o.o

ni. 103

Mas aflurgit in altitudinem viginti & pliiruni pcdum 5 in ambitu craflitie circiter duorum pe-

dum. Cortex cinereus j fatis l?evis , & juglandini
nemulus , in fummitate autem ubi folia circum-
flant, aliquantulum ruffiis. Folia autem ubique
erumpunt circa caudiccm , fcd a terra ad medie-
tatem altitudinis fl:atim abfcinduntur in juniori-
bus, reliqua medietas ufque ad fummum foliis ve-
fl:ita relinquitur. Quodlibct foliimi infidet fuo
pediculo rotundo , cavo , rufefcenti , fatis craflb,
fere direde a caudice extenfo , furfum quoque &
deorfum vergenti, unirni, duos, atque ctiam duos
l&femispedes longo. Folium autem quafi cen-
tro fuo infidet pediculo , orbiculare , pedcm la-
tum , fed in fex vel feptem lacinias diflTedum 5 <5c
^qucelibet lacinia iterum feptem habet incifuras ,
'itaut eleganterfint diflefta 5c Ijeteviridia. Infi-
milibus pediculis provenit & flosrtalis autem ma-
jor pediculus difpefcitur in plures ramulos, in qui-
busmultifloresoblongi, fuobrevi pediculoinfi-
fl:entes , quinque foliis incurvatis conftantes , co-
loris pallide flavi , quafi e cera eflTent fafti ; in me-
diortatftamenpallide flavum. Flos. inodorus &
decidit , raro fuccedente frudu , nifi arbor fit
tran^Iantata & duorum auttriuni annorum. Fal-
fum porro mares non ferre frudum , uti & foemi-
nam non ferrc frudum nifi mas adftet , contra-
rium enim me multiplex experientia docuit : fru-
ftus vero maris quando nafcitur pediculo illo lon-
go pendulus eft deorfum verfus, figura fimilis fru-
dui foeminjE , fed plerumque minor & exterius
ftriatus quafi pepo , nimirum quinque ftriis fecundum longitudinem , & quinqueminuspro-
flindis alternatim pofitis , ita ut non male referat marfupium , quale foeminje geftant in Miiliia.
Interius carnem &femina habct ut foemina , fed non ita flavam aut bonam. Immaturi frudus
copiofe ladeum fuccum de fe fundunt. Lignum arboris fragile & molle , turgetque eodem la-
deo fucco , ingrati & acerbi faporis.

aJMamaoeira foemina fimilis mari caudice & foliis , fedutplurimummajoribusjnequepe-

diculi foliorum funt rufti, fcd viridcs. Fiores fert non in pe-
diculislongis, fedadipfum caudicem, ubipediculifolio-
rum inferuntur. FIos eft magnitudinc floris Gladioli , con-
ftans quinque foliis flavis, fupra duos digitos longis, vix ter-
tiam pattem digiti latis, inftar ligulse anguftis, ha;c deorfum
retrorfum contorta , quafi e cera fada elTentj in medio fta-
menovale, pallideflavum,magnitudinenucleipruni, cui
infidct corona egregia, flava, figurae fere ut illud gcnus ftin-
gorum quod Zeigenhart vocant. Flos dulcem odorcm fun-
dit inftar Lilii convallium , fed non ita fortem. E medio
cujuflibctflorisnafcitur frudus; ncc folia floris decidunt
ante quam frudus juglandis magnitudinem habeat,mancn-
te quoque ad tempus ftamine floris in umbelico frudus. Frudus ita caudici adnati ad exortum
pediculorum foliorum , referunt mammas , unde nomen meruerunt apud Lufitanos : maa;ni-
tudinem acquirit pyri cotonei aut vulgaris melonis , & ejufdcm figura: : immaturus eft viridis
& incifus exfudat lac : maturus cx viridi flavus , carne lutea inftar melonum , & cortex codem
modo feparatur & frudus dividitur , quiinmediopulpxcopiofahabet grana, unusnimirum
frudus viginti aut triginta fupra centum & plura , ovalis figura:, magnitudine coriandri , in fu-
perficie rugofa, fufca, nucleo intus albo : faporis funt hxc grana cjufdem cum Nafturtio aqua-
tico noftrate , includunturque pelliculx tenui , fplendcnti ; qure detrahenda eft , fi quis/cmina
velit fcrvare. Pulpaeadcmeft quxmeIonumcoIore& fapore, fcd infcrior. Frudus crudus
edipoteft,fedutplurimumfolusautcumcarnibuscoquitur: non magni autem fitobabun-
dantiam. Si quis frudum immaturum deccrptum abfcondat in arcna fub dio ftarim maturcfcit
& fit flavus. Arbor toto anno frudibus onufta ccrnitur , & femper etiam florct. Ex quolibet

feminc

104 GeorgIMarcgravI

femine anniio fpatio habetur arbor frudJifera : nulla autem durat ultra quatuor annos. Signum
prognofticonmortis eft , quod cacumen ejus fponte corrumpatur , illam enim corruptionem
fequitur totalis interitus. Raro reperitur arbor habens plus quam unum aut alterum ramum,
maximaparscaret ramis , atqueitafpeciofioresfunt.

A N N o T A T I o. Fr. Ximenes. Papaya eft arbor mediocris , qu3E fert folia grandia & fimi-
liaficulncis, cum quibufdam angulis -j fruftum magnum & crafliufculum , grati quidemfa-
poris, fednonfatisprobinutrimcnti. Efruftu antequam maturuerit falit quidam Uquoruti-
liffimus contra impetiginem: faccus autemqui ematuro exprimitur, mitigat dolores ven-
tris, Nafcitur in Infula Hifpaniola & regionibus calidis Novx Hifpanae , uti Cuernavaca, Tla-
quiltenango & Yoatepec. E fruftu adhuc immaturo folent conficere confervam , quae mirifi-
cetemperatimmodicumcorporisseftum, &recreatcor: cujusreiftepe experimentum cepi
in noftro Hofpitali Guaftepec. Hm ille. Accepi L quodamamico qui aliquandiu vixeratin In-
fula Tabago ubi hxc planta frequens , ut plurimum uno anno adolefcere & fru£tus ferre : aflur-
gere autem ad altitudinem quindecim & non raro viginti palmorum , craflitudine pcne hu-
mana : caudicem autemillius efle fpongiofum & moUiorem , fine ramis , tantumque in fum-
mitate foliis efle coronatum ; fruftusenafciexipfocaudiceorbiculares , fapore valde fimiles
meloni, & intus refertos granulis nigris fapore finapi : credi deniqueleniteralvumlaxarej &
fruftum interdum pendere quindecim libras.

Vrvcvri I b a Brafilienfibus : Palmselpccieseftperomniadadylo fimilis , excepta ma-
gnitudine, &quodfoIia non fintfpinofa. FIos utLocara: Eruftus (qui&Urucurivocatur)
fertracematimutPindoba: quilibct autem habet magnitudinem pruni , lutea cuticula & pul-
paluteafilarnentofaconftans pauca, dulci: intus continet lapidem durum, inquonucleus
candidus, edulis : quilibet frudlus infidet cupulse fquamofa;. Ex cortice nuclei applicato tu-
bulo fit inftrumentuni ad peti fumum hauriendum.

Exligno hujusarboriscaefo&contufo (namfilamentofumplaneeft) fit fine aliaoperafa-
rina, quam vocant /"/rr/)?^^ ^(?/'/ro Lufitani & Brafiiienfes Urucuri-vi qua utuntur in defedu
Farinhae de Mandioca , & eft coloris rufefcentis. Rami hujus arboris feu folia ferviunt ad te-
gendas cafas & advinciendum , funt enimlenta, ideoque magno ufui funt itinerantibus. Ex
fruftu fit oleum uti e frudu Pindoba.

In ipfa arbore nafcitur polypodium, Caraguata,quae aquam praebet ad bibendum.vocatur a
Brafilienfibus rm<«/« , quam defcripfi inter Herbas.

C X p. V 11.

Guayaha. Araca-iha. (jonandima.

^Uayaba: Belgis <J5|iana0t-p0tWM , ob nucleos quos continet & ruborem pulpse.
Arbor in Malus figuram excrefcit & in plurimos fe diffundit ramos. Cortex illius Isevis
eft, pallidus, inftar corticis Aceris. Folia fert bina fibi oppofita in breviffimis pediculis , qux
prcedita funt nervo & venis parallelis lunaribus oblique difcurrentibus & valde confpicuis ; ad
taaum dura , foliis Fagi feu redius Hanenbuche noftratis quodam modo fimilia ; inferius au-
tem venx protuberant , fuperius profunds funt , & quafi rugofa apparcnt folia. Eft autem
quodlibet folium fuperius pallide viride & fplendens quodammodo , inferius non fplcndens ;
duos vel tres digitos longum , unum vcl fefquidigitum latum. In exortu porro binorum folio-
rum, aliuspediculusbreviorenafcitur qui florem fert magnitudine floris Cotonei, quinque
foliis albis conftantem , acinmediomultaftaminula viUofa alba habentcm , figura criftje pa-
vonum. Florcm fequitur frudus , magnitudine & figura pomi noftratis , oblongiufculus pau-
lo, corticc parum rugofo ac cum maturuit ex viridi flavefcente : pulpa quafi fanguinejuxtaii-T
albo-pallido , continetque multos lapides granatorum aut mefpilorum inftar , qui una come-
duntur , funt enim parvi , gratiquc faporis frudtus. TripUccm autem habet fiporem & tot di-
verfas etiam facultates : namcummaturusquidem, nontamenflavefcensnecmollis, hinc/a-
poriseftauftcriufcuU, adftringentifque : quando flavus quidem eft , non tamen moIUs plane ,
tum benc fapit & medioe naturze cft , imo hinc optimus tam crudus quam codus : quando dc-
niqucplcncflavus&mollis, tuncodorcm &faporemhabct dulccminftar frudusrubilda;!,
ac comcftus movct alvum, nec ita falubris eft fi paulo largius fumatur , nam & tunc in ipfb vcr-
mcs gencrantur & facillimc corrumpitur. Radix hujus arboris quinquc aut fcx ulnarum lon-
gitudincm fxpc fupcrat , cxtcrius cuticula ruffa inftar avcllanx prxdita , intcrius tota alba , f iic-
culcnta ac fubdulcis. Hxc in aqua cofta ac pota mirificc mcdctur dyfcntcria;.

Haec arbor non cft naturalis hujus terrae , fed aliunde cx Amcrica fcptcntrionali & Pcru
traduda. Nam primo unica fuit allata, dcin avcs comedcrunt frudus , & cumcxcremcntis

grana

HisTOR. Plantarvm Lib. II r. 105

gi-ana frudiis reddidcrunt , ex quibus multa: natjc & in infinitum audje arbores , ut jam nullum
plantarium inveniatur ubi non exftet.

Annotatio. Fr. Ximenes. Xalxocofl {qunm 'mdis,cnx Infulx Hifpaniolx vocabant
Guaydbo, cft arbor grandis, & ab Hiipanis fimiliter vocatur Guajabo. Tres illius rcpcriuntur fpe-
cies; deunahicnonagemus: reliquarum priraa cft foliis aurantioe, fcd minoribus & villofis;
floribus candidis , frudu rotundo & pleno granuUs inftar ficuum, unde ilU nomen natum quod
fonat frudum arenofum : foUa funt acida, adftringentia & valde odorata, (anant fcabiem, & fo-
lent ilUs uti in baUicis : cortex eft frigidus & ficcus & valde aftringens ; decoftum UUus difcutit
inflaturas crurum & fanat plagas fiftulofas ; furditati quoque voUint mederi & ventris dolores
toUcre, propter facukates quafdam occultas quxin iUo obfervantur. Fruftus eftcaUdus&
ficcuSjprxcipue pars ejus exterior qua; foUda.nam interior tenera eft 5c caloris moderati, redo-
lens qucdammodo cimices , nihilo tamen minus menfis infertur & a pUirimis cum voUiptate
guftatur , Ucet non omnibus ex arquo conveniat. Sunt qui concoftionem adjuvare dicant &
ventricuUim calefacere, e caufa frigida languidum . Secunda Ipecies fert frudus longe majores
neque tam malc olentes , itaque dcUcatiores cenfcntur : foUaiUius funt vircntia inftar Auran-
nx. Nafcuntur locis caUdis, montofis atque planis, prcEcipue in Cucrnavaca & toto Marchio-
natu , ubi paflim obvis funt. EfoUisutriufquefitfyrupus utiUflTmius advcrfus alvi fluxum, &
tam efficax quam rolarum ficcarum ; componitur hoc modo : Sumunt foliorum fex libras &
probe contufa macerant pcr noftcm in duodecim quartillis aqua: , dcin ad ignem tertiam par-
tcmexcoquunt&percolant, additifque lex libris optimi facchari , eoufque coquunt donec
confiftentiam fyrupi acquirat , de quotantum fumitur quantmTi opus eftpro ratione cegro-
rum. Hdc ille. Oviedus lib. vi 1 1 . cap. 1 9..hanc plantam ita dcfcribit. Eft arbor grandis , fo-
liis aurantije , led rarioribus ramis & magis fparfis , frondibus quoque haud ita virentibus , for-
maque magis accedcntibus ad Lauri foiia , nifi quod latiora fint , crafliora, & venis magis tur-
gidis. Dua; funt fpecies , fcd utraque fert frudlus inftar pomorum , alios oblongos, aiioscar-
ne rubra , aiios candida , omnes cortice viridi aut flavo ubi piene maturuerint : verum quia
maturi fapore funt ingratiore & vermibus obnoxii , ut plurimum virides carpuntur : intus funt
foUdi, in quatuor partes veluti cUvifi , quibus & granula qu^dam duriflTima continentur : in fa-

ftigio habet fruftus coronam fo-
lioruni miiiutorum quje faciic
excidunt. Meminit & Gomara «5c
Monardes apud Clufium. Ico-
nem ab Hifpano acceptam edidi
in Hiftor. Americx Ub. v. cap. 3 .
accepi demde ramuium cum fo-
liis&fruftibus , verumimmatu-
ris : & dcprehendi foUa bene ex-
prcfla & dcfcripta abOviedo: fru-
dus autem coronas Iiabebant,fed
foUoia jam exciderant , neq; fru-
£tuum fubftantiam potui digno-
fcere,quia erant pcnitus ficcati &
contradi.

Araca Iba Brafilienfibus:
cujus fru£tus appeliatur Araca-
gmcu-^ hxcarborfrmiliseft Gua-
yabo figiira , cortice atquc Ugno:
ied foiia differunt : c^tit& tamen ah
AuUiore nojlro defcripta non tnve^
ni , fed ex Icone agnofci foffmtt,
Frudum fert mediocris mali ma-
gnitudine , rotundum , quando
maturuit viridem , & fuperne
umbeUcuni obtiiientem,carnem
liabct albam , odore , fapore &
fubftantia carni Aracamiri fimi-
iem : in medio autem continet
multos lapidcs niole piforum
minorum , obrotundos , paulu-
lum conipreflbs , ex albo fub-
flavos & duros utiiuclcicerafo-
O rum,

106 GeorgIMarcgravI

rum,intus habentes nucleum album: adhaerent hi lapidcs carni per multa filamenta tenuiffima.

Specics altera cujus frudus vocatur Araca-miri fupra defcripta eft intcr frutices.

GoNANDiMA Brafilienfibus : Alta & procera eft arbor , forbo aucuparijE ex parte fimilis,
cortice cinereo , caudice in multos ramos difperfo. Lignum illius incifum fundit defelu-
teum fuccum , qui fponte effluit ac poftea indurefcit , ita ut inftar picis fit fragilis , nullius odo-
ris nec ufus , quod fciam , apud hicolas. Et quia hsec arbor ripas amnium amat , radices habet
multas, varieextraripasfuperaquascontorteexpanfas. FoHa habct fibi inviccm oppofita,
angufta, acuminata, foUda, Isvia , viridia, fplendentia : Plores fert multos umbellatim , qui ita
provcniunt : primo elegantifllmi miniati coloris , in fingulis pedicuUs faturate rubentibus , fe-
midigitum aut plus longis enafcuntur feptemdecim , oftodecim, viginti juxta fe in una umbel-
la , rudimenta floris conftantia cx foUohs comphcatis , ovaUs fere figurae , & magnitudine pru-
ni filveftris , eicgantcr quinque Uneis obfcure rubefcentibus fecundum longitudinem quafi di-
ftindi; haecpaulo poftfepandunt infloremquinquefoUura clegantiftinie rubrum, conftan-
temquinquefoUiscavisfeufemiUinaribus, exterius curvatis: in medio extat ftamen faturate
rubrum , figura planeut CaryophyUus aromaticus, cui fuperius adhuc quinquangularis ftellula
rubra impofita cernitur. Fructum hujm arboris ab AuBore defcri^tum mn inveni.

C A p. V 1 11.

(lAninga iha. (zArariha, Mucuitaiha. l^amarindi. lyaumha.

A N I N G A I B A BrafiUenfibus, arbufcula quinque aut fex pedes alta , unico tantum caudi-
-t^ce,corticecinereoinftarjuglandis: fertfuperius feptem, ofto, decem aut etiam plura
foUa, magna, nervo &veniscon-
Ipicuis, figurapene SagittaUsmajo-
ris 5 quse fingula infident pediculo
fuo fucculento & muiimum digi-
tum craflTo , (efquipedem longo , &
in medio proceflum inftar corna
habenti. In eadem fummitate inter
foUa enafcitur )ulus (qui fruftus 11-
lius eft) multis quafi quadratis con-
ftans. Comeditm- tempore necefli-
tatis.Florenifert unicum.magnum,
unico folio carinato conftantem,
coloris pallide flavi ; in medio au-
tem habet ftamen craflum , flavum.
Fruftum fert ovi Struthionis ma-
gnitudine , vel etiam majorem &
ejufdem figurae.

Ex ligno hujus arboris viridi at-
que ficco faciunt Brafilienfes lan-
gadas, id cft , rates fuas ad fluvios
trajiciendos.

Vide plura de hac in commentario
D.Vifonii.

A R A R I B A Brafilienfibus : Ar-
bor cortice cinereo , inftar Fraxini
interius albo , qui in aqua codus fit
ruber & cum illo tingitur. IS^ihil
fr<£terea de hac Arbore ab AuH^orean-
notatum inveni.

MVCVITAIBA&MOCITA-

I B A BrafiUenfibus , Pao Santo Lufi-

t;anis. Arbor figuram grandis quer-

cus aut pyri filvcftris habens ; corti-

cc cincreo,glabi-o:folia pyri noftra-

tisfimUia. Flores fcrt, quos tamen AuEior non defcripfit. Lignum ejus exalbo fubflavumeft,

mcdium autem cx ruffb nigricat ; optimum cft & durifllmum.

In fiunmitatc arboris hujus & fummis iUius ramis nafcitur planta alia*Spithamx longitudi-
ne, quxradiculisnititurinramis, & radicc paulo craiTiori j in hac ordine repcriiuitur ofto,

novcm

HisToR. PlantarVm LlB. III. 107

novemveldecemglobuliflavi inftar myrobalanorum , ftriati & fuperius acuminati, in quo
acumine folium extat , fex aut feptem digitos longum, anguftimi , dilute viride & ad flavum in-
clinans, nervo in medio fecundum longitudinem.

A N N o T A T 1 o. Alia videtur htcc Arbor a Gmyacm , quam
fimiiitcr Hi fpani vocant Palo Santo, quia illa (ut fcribit Fr.Xime-
ncs^ arbor eft mediae magnitudinis , trunco filvefl:ri , macilento
& fpinofo , foliis paulo majoribus rutJE foliis : floribus cxruleis -,
cortice cinereo , licet qui truncum crafliorem tegit fit rubicun-
dus: Lignumfufcum&medulIaCyanea. Cortex eft valde ama-
rus, unde una cum foliis creditur calidus in fecundo gradu, cum
manifefta ficcitate , quamvis in medulla amaritudo illa non fen-
tiatur. Iconem autcm herba: illius qua; in fummis illius ramis
nafcitur, ex herbis ficcis ab Auftore colledis , delineandam cu-
1'avi. GlobuU autem illi flavedinem fuamadhuc obtincnt licet.
ficcifllma; intcrius autem continent fpongiofam fubftantiam
cum multis filamentis qux illam permeant. Radix autem craf-
fior e quafilamentofa: radiculae oriuntur fquamofa eft.

T A M A R I N D I : Lufitanis Tamara az,ecU : Arbor in maximx
Tilice magnitudinem excrefcit , c^udice exterius gryfeo, ligno
albo ut Betnlae & fatis lento . In multos expanditur ramos, quo-
mmquilibet in multos minores dividitur, qui ramtilos gerunt

hinc inde altematim difpofitos , tres
aut quatuor digitos longos, in quibus
ordinatim pofita foliolaparva , paulo
plus femi digitumIonga,minoraquo-
que , angufta , aequalis undique latitu-
dinis,figur3e cyUndraceas (conveniunt
cum foliis SecuridacjE verx Clufii
Rar. Plant. Hift. pag. ccxxxvi. quo ad
figuram,fed prope pediculos non funt
angufta) bina autem ubique fibi exa-
fte opponuntur & nullis fere pedicu-
lis innituntur , ac arfte fe mutuo attin-
gunt. Inferne foliola dilute virent , fu-
pernefaturatius: ac inferne nervo fe-
cundum longitudine, & venuUs tranf-
verfis fecundum latitudinem , fed val-
de exilibus praedita , quae ftiperne vix
conf{)iciuntur. Egrcgiam aciditatem
faporercferunt& ideo in febribusfi-
tis exftinguendx gratia manducantur.
Florem tion defcribit Au£ior .

Fruftus in extremitate ramulorum
inquolibetpediculofolitariusprovenit; figuravarians: quidamenimfigura & magnitudine
ficus exficcat^ compreflus, quidam filiqux fabx majoris , quidani inftar columeUae laccje qua
Utcras obfignamus. Omnes cortice externo fragiU , coloris mefpilorum , tenui , quando ma-
turi funt . Pulpa plenus cortex nigricante , filamentofa, acidi faporis gratiffimi . In medio pul-
piE in quoUbet fruftu feu fiiiqua duo aut tres lapides amygdalorum figura aut orbiculares &
compreffi inveniuntur coloris caftanea; fplendentis : Nucleus Tamarindorum terrae com-
mifTus annuo fpacio in arbufculam quinque pedes altam excrefcit.

Annotatio. Garfiasab Hortoapud Clufiumagitde Tamarindis lib. i. cap. xxvi 11.

O z FoUa

Io8 GeorgIMarcgr.avI

Folia cjus dicit incifa minutim palmi magnitudine , frudus in arcus aut digiti incurvi figuram

efFormari ; hujus immaturi corticem virere , ficcati vero cinereum efle , qui facile avellitur:

nuclcos continetfativorum Lupinorum magnitudine , quodamrnodo rotundos , fed planos,

colore furvos , fedlxvesj quibus abjedis pulpae ufus eft , qux lenta & vifcida. Chriftopliorus

autem a Cofta cap.xx i .fcribit folialilicis foemins(quam Hifpani Heiecho,Cznt^on Arijiorx-Zi'^-

peliant) foliis perfimilia , dilute virentia , valde elegantia ; guftuacido, gratoque: florescan-

didi, aureae mali floribus admodum fimi-

les forma exteriore &»odore , attamen

o£tonis foliis conftantes , quorum qua-

tuor interiora alba fiint & crafliora, qua-

tuor vero exteriora tenuiora , & bina ex

his eleganti nervo radiata •, e medio flore

quatuor enafcuntur ftamina Corniculo-

rum modo inflexa , candida & tenuia.

I V A V M E V Brafilienfibus : Arbor
cortice fufco , ac hinc inde in ramis /pi-
nofa. Folia fcrt oblonga , laete viridia,
crafliufcula, ad taftum mollia , nervo fe-
cundum longitudinem & aliquot venis
obhquis , plerumque retrorfum inclina-
ta: ac in junioribusramulis quibufdam
folitarie fibi oppofita , in adultioribus &
plerifque aliis alternatim pofita : duo vel
tria juxta fe brevi pediculo innitentia.
Ad pediculos foliorum nafcuntur flof
culi minimi folitarii vel duo aut tres jux-
ta fe pofiti , quinque foiiolis conftantes.
Hos fequitur fruftus , pruninoftratisfla-
vi magnitudine & figura , flavus quoquc;
cuticula & carne utprunum, faporis bo-
ni , fubacidiufculi , & cui mixtus fapor
amygdalarum amararum. Intus conti-
net lapidem figura baccse Lauri , durum,
fed non ita craiTum , & qui faciie denti-
buS frangitur : continens nuclcumavel-
lana; mediocris figm-a & magnitudine,
fubftantia & fapore fimilem amygdalis
dulcibus. Fruftus eft edufis ; niamrus Ja-
nuario & Februario /ponte decidit & colligitur.

Datur & alia fpecies Umbu , cujus radices aquam prxbent ad bibendum.

C A r. I X.

(jimhuy. Guirapariha. famrandiha. Z)rucuruiba. Curuiri. Anda.

CA M B V Y Brafilienfibus , Lufitanis Myrta. : Arbufcula ligno lento ; cortice cinereo. Folia
fertfibioppofita , faftigiata, angufta, folida , fplendidc virentia , in extremitate autem ra-
morumfemper duofolia funtcoloris uraneiaut rufii. Flores mn defcripjit Au£for. Frudus
fertbaccas rubras magnitudine ceraforum, quaematurse nigricant, continentque intusnu-
cleum tenui cortici inclufum. Folia digitis trita fpirant egrcgium odorem , & funt faporis ad-
ftringentis.

GviRAPARiBA Brafilienfibus : Arbor magna & ampla : cortice fimilis Arbori Guaya-
bx. Folia fert parva in ramulis oppofitis oppofita, inquolibet ramulo cequalia paria, cyliii-
dracea aut fimilia , faturate viridia •, nervo fecundum longitudincm & venulis tranlverfis vix
confpicuis pra:dita. Lignuminteriuscoloris eftobfcure Olivacei, ad nigrum vergentis , ex-
terius tamcn ex paite eft pallidum, & illud interius amari eft faporis, fi viride mafticetur. Ebeni
fpecies eft,quare & a PortugallisEbeno voc^tm.Anflorem autJruBumferat non explicatAuthor.

Annotatio. Lignum ): 'uariis Americie partiha Europie infertur , ^ in illo artifices jam
vulgo verum Ebcfium mentiri didicerunt , nigro colore illud imhttentes , ncc faeilejram agnofcitur
ohfimilcm pene duritiem,

Japa-

HlSTOR. Plantarvm Lib. III. 109

JapARaNDIBA Brafilienfibus , five , ut Lufitaiii cifemnt, leniparmduha , Arbor eft

cortice cincreo ; paucos liabct ramos 5
Folia autcm finc pediculis ullis inordi-
nate «Sc copiofe circumpofita , pedcm
circiter longa , figura pcne lingus nifi
quodinexitu fint acutiora, foiiis Jani-
pabac nonnihil fimilia 3 leviter quafi cre»
nata in ambitu , nervo fecundum lon-
gitudinem confpicuo , multifque coliis
eminetibus (ccundum latitudinem per-
duda-, tres vero tantum digitos lata, ubi
latiffima. Florcm fert infignera , orbi-
cularcm, diametrum fcre trium digito-
rum habentem & odo foiiis contlan-
tem rofaceis , albis quidem, fed ad oras
paulum incarnatis, in medio fi:ant multa
ftaminula erefta in orbem compofita &
inftar femiluna: incurvata , & quafi glo-
bum reprjcfentantia , lutea , apice flavo
& tremulo : flos autem infidet craflb li-
gneo pediculo fplerumque bini in tali
bifidopediculo) ruaviflfmii odoris inftar
Rofa; , imo fuavior. Florem fequitur
frudus,mali magnitudincm asquans aut
etiam fuperans, maliformis quidem, fed
fuperna parte planus , quafi pars abfcifla
clfet. Duo aut tres plerumque jundi in
bifido aut trifido pcdiculo inveniuntur.
Coior fruclus externus eftgryfeus,intus
flavus , ac cortice concifo continet in-
tus nucieo3 magnitudine amygdalac fivc
avcllanje, oblongos,fedanguIofos, cor-
dis humani figura-, quilibet filamento-
fam, flavam fubftantiam , arterix figura
fuperius infedam,habens:& hx arterix prodeuntes ex omnibus nucleis,uniuntur in media fru-
auscavitate: quodlibet granum cum fua appendicc reprxfcntat Corcumarteriamagnaab-
fciflTa in partem. Color nucleorum fplendct , epaticus , in ambitu quafi multis venulis difper-
fis, interius autem fub fuo tcgmine amygd.da continet nucleum in duas partes fiflTiIem, album.
Lignum arboris cft durum , mcduilofum ; & cortex cxterior ligni fubnigricat ut Alni.

Vrvcvri iba Brafilienfibus ; Palmce fpecies eft, daftylo per omnia fimilis , excepta
magnitudine, &quodfoIianonfintfpinofa. FIos ut locara •, Fert fruftus (qui Urucurivo-
cantur) racematim ut Pindoba , magnitudine pruni , cuticula lutea , & pauca pulpa lutea fila-
mentofa , dulci •, continet intus lapidem durum , in quo nucleus albus , edulis : quilibet fru-
ftus infidet cupulx fquamofa:. Ex cortice nuclei applicato tubulo fit inftrumentum ad hau-
riendum fumum tabaci. Ex ligno hujus arboris casfo &contufo f nam eft plane filamcnto-
fum; {it{'inc\i\la.o^e)^aFarinhadopao, ScFricurt-vt , quautimurin defeftu Farinhs de Man-
dioca , & eft coloris rufefcentis. Rami hujus arboris feu folia , ferviunt ad tegendas caias , &
ad vinciendum , funt enim lcnta, & ideo magno ufui funt itinerantibus. E frudu fit olcum ut e
Pindoba. In eadem arbore nafcitur polypodium Caraguata , qux aquam praebet ad bibendum,
vocatur Urucatu , quam defcripfi inter Herbas.

Arbor fcuj^i-s mmen Aucior non adfcripfit , fed hanc dedit Iconem)
folia fcrt fimilia Lauri foliis, oblonga, duo fibi oppofita (nonnun-
quam unum folitarium in extremitate ramorum ) quafi in frondes
congefta , inferius dilute ; fuperius /aturate viridia & Iplendentia. Fert
florem, (quemtamen Aufhr non defcribit.) Frudum autem pruni Da-
mafccnifigura& magnitudine, qui immaturus adhuc eft flavus, ma-
turusautemfitniger, pulpam contincns pruni modo, fiporis adftrin-
gcntis ; & intus lapidem ovalem inftar daftylici Ia:vem & durum .

C V R V I R I Brafilienfibus ; Arbor hxc prope terram ftatim in multos
caudices & ramos late fe explicat ad modum ibiptinga , cujus etiam ra-

O 3 mos

jjo GeorgIMarcgravI

mos & folia , codemque modo difpofita habet ac fibi oppofita. Pcrt flofculos tres vel quatuor

juxta fcpofitos. Poft hosptovenit frudus, magnitudineuviefpinxvcletiamminor, rotun-

dus , lutci coloris, cuticulateftus ut

Ribes & umbelico prxditus ut uva

fpina , faporis fubaftringentis : quili-

bet autem unum aut duos lapides

continet, magnitudine feminis Can-

nabis. Edulis eft & faepe commodi.

A N D A Brafilienfibus : Arbor va-
fta atque elegans , cujus folia & flo-
res ex Icone cognofci poflunt ;-flo-
rum autem color infigniter eft lu-
teus. Lignum illius plurimi eft ufus.
Barbari autem cortice illius utuntur
ad capiendos pifces ; aqua enim in
qua maceratus fuerit omnes ani-
mantes foporantur.Frudum fcrt ro-
tundum, cortice viridi inftar juglan-
dis teftum, qui in fe nucem continet
magnitudine pomi, una extremitate
acuminatum & uno latcre filTuram
habentem, dura tefta, qua concufla,
intus dux caftanece concinentur,dul-
ces& boni faporis. Hx dux com-
meftae purgant bilem & pituitam
abfque ulla moleftia , omnique aetati
Sc fexui , imo & praegnantibus con-
veniunt. PolTunt quoque ex iis,cum
faccharo pauxilio , femine anyfi &
cinamomo tabellx fieri , quae funt
gratiflimum medicamentum iis, qui
abhorrenta purgantibus. Dofisau-
temdua^caftaneas.

Annotatio. Defcripfi hanc
eandem arborem in Americae De- mm:\v-\

fcriptione lib. xv, cap. viii. Irudus autem Iconem dedi lib. xvi, cap. xi. eleganter ad vivum cx

preflam , ea molc qua erat ; nefcicbam autem tunc cuius arboris eflct frudus , aut quo nomi-

ne ap-

HisTOR. Plantarvm Lib, III.

iir

Ci

ne appellaretur; fcd poftcamonitus fui ^Lufitano, ftuaumefle Andxatboris, atqueetiam
alios frudus ejus fuo nomine notatos accepi.

C A r. V.

quaihipocacahiha. Saiimbe Iha. Inga Jpecies. Qmty,

Uaibi pocaca biba Brafilienfibus: Arbor ligno , cortice , meduUa & fragilitate

Sambuco cemula , clesans ; in multos ramos difpefcitur j qui in extremitatibus fuis longa

"^ germinaprotrudunt, & m usmul-

tos lamulos ternos aut quatcrnos
juxta fe pofitos. Bina folia femper
fibiopponuntm-, brevibus pediculis
innitentia , ad taftum dura , inftar
TOcmbranacecE chartx , exterius Sal^
viae foliis recentibus , venis & viridi-
tate fimilia , fuperius dilute viridja,
duosautpaulo amplius digitoslon-
ga: Inter ramulos etiamfoiioru pro-
deunt pcdiculi duos auttresdigitos
longi , qui viginti duos aut quatuor
tiofculos umbellatim congeftos ha^
bent,figura fioru primulae veris: qui-
hbet conftat quinque foliolis diiute
flavis; in medioautemftaminuloco
propendentmulta filamenta fefqui-
digitum longa , quse quoad medie-
tatem lutea funt^exteriore medieta-
tecrocum orientalem rufib colore
Sc crifpitudine referunt ,& in extre-
mitate cujufque vifitur punauium
flavum : flofculifuntfuaviftimiodo-
ris & arbor florens pulchcrrima. Li-
gnum odore Sambucum refert.Fru-
&x\s fert in fiIiquis,quatuor aut quin-
que digitos longis , anterius faftigia-
tis, cjeteraparallelogrammis acpau-
lumcomprcflls: inutraque laterali
extremitatc quafi futura futoribus
ufitata funt claufae. Matura filiqua ,
quomodo fe extm & intm haheat non
defcrihitur ah Auciore.
S A 1 1 M B E I B A Bralilicnfibus difta , Caiveira hrava au-
tcmLufitanis. Arbor fere ut ^c^i/a^^/? , folia quoque illius
foliis xmula , verum ad tadumduriora, rugofa & hifpi-
da-, alioquin fimiliter difpofita. Plores fert quafi umbel-
latim congeftos , multos , parvos , inodoros.
Floret menfe Martio , fed nullum fert fruaum.
Inga fpecies,BelgisvulgohicLotus. Arbor efthaud
magna,ramos&ramulosoppofitos habens altcrnatim &
in ramulis duo,tria, aut quatuor paria foliorum acuminato-
rum iridem oppofita: caulis ad quodlibet folium alatus
cordisfigura, ut & rcliquce fpecies. Pertflorcra, auem ta-
men Aucior mnde'[cYiffit.Yiw.Qi\x% eft filiqua fabacca, com-
prefla , flava ,duos , tres , vel quatuor digitos longa , intus
quatuor, quinque, fex , vel plura femina tranfverfim pofita
continens , veftita pnlpa nivca ,"quafi holofericca, ad ta-
dum fligidiufcula, faporis dulcis gratiffimi , qua- fponte fe-
paratur ab invicem pro numero granorum feminis,& den-
tibus feparatur a feminibus & comeditur , femen minime,
quod eft olivacei coloris , oblongum , fifllle in duas partes

fccunduto longitudinem : fruaus edulis , bene lapiens , maturatur Majo.

In ga

112

Hi

S T O R.

Plantarvm Lib. III.

IngaOpeapiiba Brafilienfibus : Arbor eft cortice cinereo , in multos ramos expan-
fa ; folia fibi direfte oppofi- .<-^trr<7T^

ta liabens , duos aut duos &
femis digitos longa , rufef-
cente nervo & venis ac pilis
rufefcentibus fuperne & in-
ferne ; juniores ramuli item
pilis veftiti.Poft florcs prove-
niunt filiqux parallelogram-
mi figura compreflae , & in
totumpilishirfuta: ruflis, in
quibus continentur femina:
catera apud Auitorem dejide-
rantur.

I N G A alia fpecies •, Ar-
bor cortice fufco , in multos
ramos expanfa : folia appofi-
ta & ramos alatos habens,
ejufdem pene formje & con-
ditionis-, nec diftat multum
a caeteris fpeciebus prster-
quamfruaibus, qui flores fequuntiir , quatuor, quinque, lexautfeptempedes longi, cxvi-

ridi fubrufefcentes , contortifac-
chari pennidii figura , vel con-
fcdarum radicum pimpinells:
quid illis contineatur ah Au5lore
■proditum non inveni.

Inga Brafilienfibus. Arbor
cortice fufcefcente , ut Alnus, fi-
gno lento ; FoUa habet longa
non ferrata , viridia , ordine fi-
bi invicem oppofita , & prxtcrea
ramulosinterfolia appendicibus
alatos , qux cor effigurant , & vi-
ridiafunt ut foliaipfa Ad exor-
tum autem ramulorum in ramis
majoribus , terni femper juxta fe
invicem proveniunt pedicuU,fef
quidigitum longi , in quorum
fingulis , duodecim , quatuorde-
cim , quindecim , plures paucio-
refve , in uvae modum , enafcun-

turovaliacapitula, qusefefepan- ^^,

dentia dant florem , conftantem quinquc foliohs albis , leniter hirfutis inftar fericl , figura flo-
rum Lilii convaUium ferme fimiles:
e medio autem floris exit manipulus
filamentorum albiflimorum fericeo-
rum , longitudine duorum digitorum:
flos porro dulcis odoris , ut TiUae : fi-
]amenraha:c in extremitate apiceslu-
tcos obtinent , ac ftant crefta inftar
plumarum , & decerpto flore marcef-
cunt. An fru6lum aliquemferatabAu-
£fore non additur.

Annotatio. Varia: crgo Ingx
fpecies , quarum ha:c poftrema pro-
pric nomcn fibividcturvcndicare, &
ctiam diUgcritifllmc ab co fuit defcri-
pta prcetcrquam quod fru£tum non dc-
fcribat. Mirum autem quod ncque

apud

M

HistOr. P l a n t a r V m ,L I B. 1 1 L 113

apud Audofcm Lufitanum quc in defcnptione AmenciE fum fecutus uUam hujus atboris in-
venimentionem,ita ut judicemautignobile efle atborcm,aut fo.tte alio nomine magis notam.

Q^ I T Y Brafilienfibus , Lufita-
nis Pao de Sabaon , & frudus Sabaon.
Arbor eft cortice cinereo ut Fraxi-
nits , mediocris magnimdinis , ligno
fragili. Folia Isete viridia , oblonga,
non ferrata , fplendentia , quatuor,
quinque aut fex digitos longa , vel •
fibioppofitavelfolitariepofita,nam
inordinate ponuntur. Fert florcs,
cjuos tamen AuBor non defcripjit. In
fingularibus ramulis multos fert fru-
ftusj quilibet proprio pediculoin-
fidet , duplicemrotundameminen-
tiam habens inftar natium aut mam-
marum , magnitudine globuli lufo-
rii aut majore , rotundus , flavus in-
ftar cer?e fpledens & tranfplendens,
ita ut globulus niger qui intus latet
vidcri poflit , qui frudu commoto
ftrepitum edit , nam amplaeftcavi-
tas: caro circumjeda haud crafla,
cuticula teda , lenta & glutinofa,
faponis vicem explens,eodem enim
modo fpumam excitat : amariflimi
faporis nec ab ulla ave guftatur:ideo
& veftimentis expartenocet&co-
modius ufurpatur cortex Vbinhu-
me : globulus in fruftu contentus
niger , duriflimus , rotundus , ma-
gnitudine ccrafi, ac in eo nucleus al-
"bus pellicula ruffa inftar avetlanae teaus , figuram capitis pfittaci cum fuo roftro habens , fpon-
le divifibilis.

Fru£tus menfe Odobri maturefcit.

C A p. I X.

Guhkoroba, Guhkoroya. GuhNba. Ibicura pari.

' V I T I Brafilienfibus plures funt fpecies , quas ordine defcribemus :prima /pecies dicitUif

^ipfis G VI T i-T o R o B A , Belga; noftri vocant ^tCCIt-appcI.

Elegans eft arbor , Aurantiam magnitudi-
ne fuperans : folia fert in frondes congefta,
femipcdem longa, faturate viridia ut Lauri
folia , fplendentia & crafla inftar pargameni,
ad tadumlsevia, nervofecundumlongitudi-
nem , & venis tranfverfis alternatim pofitis
veloppofitis. Inextremitate frondiuminter
copiofa folia proveniunt flores brevibus pe-
diculis , ex caUcerotundo , magnitudineflo-
rum Tilia; cavi ut nola ac rotundi , unico fo-
lio conftantes , fexque in circumferentia fcif-
furis ad medietatem ufque , quie floris globu-
lumvelutiin fexfoliola difpefcunt. Inmedio
cavitatis ftamen inftar pilae , quod alia fex fta-
minula circumftant , cx mcdio cujulque fe-
durje prodeuntia & fpongijefornie corpuf
culiimgeftantia : -dulcis odoris eft utflos Ti-
lix, totusflavuseviridi mixtus. Arborinci-
fa lac exfudat. Frudiun fert rotundum , Au-
P rantix

j GeorgI MarcgravI

rantixmalimagnitiidine , fuperius paulum turbinatum , abfque corona , ftavefcentis e pur-
pureo coloris , inodorus quando integer , fed concifus validum odorem fpirat naufcabun-
dum, fimilempinguediniantiqu^excarneflava&folida, dulcis faporis. Intus juglandisfeu
mediocrisovi gallmacei feu majoris caftanex magnitudine continet lapides rotundos, plus
medietateunacolorem&afpeaumhabentesnucis mufcats , altera mcdietate lccva ac fplen-
dente inftar fpeculi convexi, umbrx coloris nucleum in fe continet. Frudus comeditur fed
e^o a'bhorreo ab illius odore & fapore. Decidit fponte quando maturus eft , alias non eduhs,
nSmkaeacri plenus antequam decidat. Plorebat Aprih i64o.mInfuIaAatonuVaaz, Fru-
ausmaturuseratFebruarioadPromontoriumS. Auguftini.

G V I T 1 1 B A cujus frudus Gmti-co-
roya Brafilienfibus akera fpecies Gmi:
Arbor corrice gryfeo : rami foha ha-
bent in frondes quafi congefta: nimi-
rumpedicuhfunt in extremitatibus ra-
morum , unum aut femidigitum longi,
alternarim oppofiti , quihbet duo aut
tria foha habens , quorum quaedamal-
ternarim oppofita , novem , decem,
duodecim aut quatuordecim digitos
ionga , quatuor , quinque aut fex digi-
tos lata , ad taftum inftar corii Hifpani-
ci , oblonga , lingux fere figura , fupe-
rius dilute viridia , inferius ochrae colo-
ris, nervo eminente fecundum longitu-
dinem & coftis obliquis partim sequali-
bus,partimia3equalibus intervaUis di-
ftinda : hinc inde molli lanugine obdu-
fta. Ad frondes nafcuntur flores in lon-
gam fpicam congcfti, parvi, flavi, nuUo i
odore. Ploret lanuario & Majo aut lu-
nio frudum maturat. Ad dommn Lufi-
tani prope Aretangy arbor eft duplex,
uno caudice afcendens , hinc in duas
quafiarbores , quinque circiterpedum
altitudine fupra terram fe diftribuens;
unum latus arboris uno anno , alterum
altero friiftusferf, tertio arborquief-
cit,nec florem nec fru£tum ferens,quar-
to iterum frudifera. Eft autem frudus
magnitudine pomi vulgaris , fed non
exade rotundus, verum quafiinformis
rotunditatis & inaequalis fuperficiei ; coloris exterius & in cute , quem habet, ut panis /ecunda-
riusvelater, vel cortex fufcus Betute , ad taaum cedens •, interiuspulpam habet flavam, ad
vifumutcafeusputridusHoUandicus: pulpapauca, lapidem ambiens , quafi arena ad mor-
funijdulcisfaporis&odoris, utraqne qualitate quafi panem xmulans : lapismagnus, magni-
tudine & figura ovi gallinacei aut etiam major , cortice filamentofo & lignofo ad tadum hir-
futo ut Guiti-toroba. Odore panis fere , coloris ex albo flavefcentis: continet infe nuclcum
infubftantiafulphureicoloriscumalbomixti, inambituexfulfureo&incarnato mixri, con-
XiftentianucisCoco, guftu aftringentc: Hujus nuclei dragma fcmis rafa minutim daturia
aqua fimplici contra dyfenteriam maximo cum fucceiru. Caro commeditur, fed nucleus non.

IBA.CVRAPARI Brafilicnfibus.Arbor eftmediocris,
cortice gryfeo. Fohafertinfrondes congefta, ab uno
ad quatuor digitos longa , Ixte viridia , foHis Perfico^
haud abfimilia, nervo fccundum longitudinem & coftis
tranfverfis ordine diftia£tis. la cujuflibct extreaiitate
umbella eaafcitur,plcrumque in quatuor brachia rhom-
bi inftar expanfa , quodlibct brachiumiterum in multos
pcdiculos , ia quoruai quolibct flofculus provcait cali-
cc albo , digitum longo , fupcrius in quiaquangularem
ftellam divifus , coloris obfcurc cJEruko-purpuri , ino-

dorus

HisTOR. Plantarvm Lo. III.

IIS

doras. Scquituir fmftus pruni cquini magnitudinc , figura renis ovilU, infuperficieglaber,
cuticula lutea : & interius carnem luteam habens , odoris ut fapo Hifpanicus. Carni autem in-

volutiduolapidesfigurjeellypticx, compreffi, duri. Frudusnoncomeditur.

Anno 1 642. florebat & fruftus habebat x x i . Februarii.

G V I T I I B A cuj us fruclus Brafilienfibus fimpliciter dicitur Gtdti vel Guiti-miri. Arbor Ti-
'Yix magnitudine , fed caudice non ita craflb : Folia fcrt lingux figura , circiter quinque
digitos longa, fefquidigitum lata , Ijete viridia , fplendentiautpyri noftratis, inferius alba
ianugineobdufta (qux digitis abftergi poteft •, juniora tota lanugine obduda flavefcunt) al-
ternatimpoiitainramulis: &ad quemlibet pediculum brevera foliorum uvula progerminat
unavclduxauttres junais, veftitje globulis parvis albicantibus , qui fe aperientes produnt
flofculosalbos,fexparvulisfoliolisconftantes, in medio multa ftaminula alba cum apicibus
pallidis , inftar fcoparum fetacearum ftant erefta.

Frudum fert ellyptica: figurx, magnitudine ovi gallinacci,interdum&maiorem, initio
viridem,ubimaturuitflavumexterius,citrinacuticulatenui,qux facile feparatur , tedum.
Pulpa ejLifdem coloris ,mollisutpirumcmollitum,eftque filamentofa ob filamenta quxex-
terius lapidi fruaus adhserent , qui magnus , ovalis , exterius ex albo flavefcens , villofus,
mediocriter durus , nec crafliis , magnum nucleum ex flavo incarnati coloris continens , fic-
cum, amaricantis faporis : Caro autem fruftus intuspauca, duicis faporis , &quafimufcus
dulcedini admixtus eflct. lulio fere & Augufto floret , Martio fruftum maturat.

P z

C A P.

Il6

GeorcI MarcgravI

C A p. X.

Ihamruma. Ihifitanga. Vijqueiro. Ihahiraba. zSXduiya. Mureci.

Guafereiha.

Ba^pvrvnga Brarilienfibus : Arborcortice & ligno Sambucino ; fertfolia inpediculis

duQS digitos longis , qui bini opponuntur ; & in quolibet tria folia juxta fe pofita funt , morc
pliafeolorum ( in extremitatibus
enim ramorimi folia in frondcs
congefta , terna tamcn appofita)°
-fuperne viridia , fplcndentia, in-
ferne albicans color vi*iditati ad-
mixtus ; fuperius etiam pilofa, in-
feritis magis hirfuta , nervo & ve-
nis confpicuis,

Ad quemlibet pediculum fo-
liorumetiam provenit pedicukis
quifertfloresquinquc foiiis con-
ftantes {coloran mnprodtt Au£for)
polfquos , in quolibet pediculo
logo congefti confpiciuntur tres,
quatuor, quinque frudus, magni-
tudine uv2e Ipinje aut avellanae
nucis , rotundi , immaturi viri-
des, fplendentes; maculis albican-
tibus confpcrfi , maturi vero ob-
fcurepurpurci,nigrefcentes,pun-
ftulis albicantibus ubique nota-
ti : detrafta cute fubjacet caro,
fub ipfa quidem purpurea fcu
brunna, interius alba , & in medio
lapis diu-us , figura & magnitudi-
ne amygdals^, continens tres nu-
cleosalbos, parvos. Comedun-
tur detradla cute & funt faporis
dulcis parum manifefti. Maturet
cit menfe Fcbruario.

Ibipitanga Cerafus Brafiliana : Arbor figiua cerafi noftratis acidae. Cortex albicat &
truncus quafi contortus in multos ramos difpcrgitiu-. Po-
liahabetl^via, fupernefaturate viridia, inferne dilutio-
ra, binafemperdiredleoppofita. Ad foliorum exortum
multosfertflores, inpediculis cerafinis , albos, quatuor
foliis conftantes , & multis ftaminulis. Flores fcquitur
^fruftus miniatus , magnitudine verticillifeu baccjemori,
rotundus & profunde ftriatus oftoties ut globulus , quo
mulieres marfupia aftigunt. In umbelico quatuor ftami-
nula viridia habet ex foliolis minimis , cuticula veftitur
miniata cerafina , pulpaquoqueminiata,fucculenta, fa--
poris calidi & fubamari aliquid de capfico participantis:
lapidem continct rotundum , paulum compreflum , albi-
cantcm, haud durum, in quo nuclcus deprehenditur albi-
cans amari faporis : qui lapis nonpoteft dignofci a lapide
fruftus Mafaranduba.

V I s Qj/ E I R. o Lufitanis : Altiflima arbor, & latifllme ramos fuos expa.ndens, cortice gry-
fco aut fubrufcfcentc : in ramis autem alternatim pofitis fert ramulos quofdam direde , quof-
dam alternatim oppofitos , inque his appofita fibi folia parvula foliis penc Herbas vivx primx
fpcciei fimilia, Ixtc viridia. Fcrt flores , {quos tamen AuS^iorston defcripfii) fruCtum autcm habct
longo talo prarditum . Hxc arbor dat copiofim refinam mollcm, vifcof un, inodoram colore
picis, qua utuntur ad volucrcs capicndas, illincndo fuper baculum,ut nos folemus vifcum : ra-

diis tamen Solis indurefcit , quarc ii cavendi. Dux dantur cjus fpecies, mitis & filvcftris.

Ib A B I-

117

H I S T O 11. P L A N T A R V M. L I B. I I I.

Ibabiraba Brafilienfibus. Arbor caudice contorto, corticc cincrco, foliis dilutcvi-

rentibus (quxmultas
coftas habcnt & quafi
rugofa funt; trcs cir-
citer digitos longis,
direfte fibi invicem
oppofitis : digitis trita
fpirant odorcminftar
■ Majoranae & Rorif-
marini mixti. Inter
hiEC fparfim provcnit
pedicukis , duos fer-
me digitos longus, fii-
perius triplicirer velut
in crucem divifus , fe-
rens trcs flores , figura
& mole fere filveftris
RbfaCjCoftantes quin-
que foliis albis,odoris
gratifiimi inftar B.oja-
rum noftraduni. Poft
flores fequitur fruftus
rotundus , czxin nia-
gnituuine, inftiir pyri
pediculo infidens , ex-
terius coloris brunni,
cum umbelico quin-
quefolio rufefcente ,
reliquiis nimiruni flo-
ris emortui : continet
pulpam moUem , pal-
lidam, cui aliquot nu-
clei coloris incarnati,
obrotundi.comprefli,
molliufculi immixti,
quiuna comeduntur:
fapbr autcm illius dul-
cis , aliquid rcfinofl
admixtum habens.
FoliaautflorescumCamarautiliflimeadhibentur ad lotionem pedum, in dolore capitis.
Floretlanuario & Februario 5 Frudus autem maturefcir Aprili aut Majo.

M V I V A Brafilienfibus. Arbor mediocris ma-
gnitudinis , elcgantia habens folia , bina & bina
fibiinvicem oppofita, fimilia foliis Malabathri,
..venis, confiftentia&figura: nimirum tres nervi
crafliores fecundu longitudincm folii tranfeunt
& adhuc in quolibet latere unus tenuis , ita ut
quinque fint in univerfum : tranfverfim autem
multae venae reaae paralleloj currunt,folia inferius
funt alba , lanuginofa , fuperius faturate viridia,
fpIendidiflTmia : ramuli juniores incani & ad ta-
dtum molles. Folia ficcata eo latere quod vire-
bat cvadunt nigerrima , pulchro adfpcdlu. Fcrt
fiores fquos tamen Auciornondefcrtffit) quosfe-
quitur frudus rotundus , magnitudine ferme pyri
mufcatellini , & pediculo inftar pyriinfidens , cu-
teteaus lenta, quando maturuit purpurco-ruf-
fa : Vmbelico quinquefolio ex floris manubiis:
pulpam continet meUis craflloris confiftentia,
pallidam feu albidam , plurimis acinis minimis re-

P 3 fer-

Tis " GeorgI MarcgravI

fci-tam, dulcis Hiporis: fniaus cnim quando maturus moUis eft, & quum digitis premltur, pro-
ditpulpa qucE dcglutitur.Brafilien-
fes non gaudent vefci hoc frudu,
fed avibus devorandii relinquunt.
M V R E c I Erafilicnfibus : Ar-
bor corfice cinerco , & ligno fra-
gili : fcrt folia ut plurima in fron-
des congefta , ionga, & in extremi-
tate latiora quam in exortum , non
autcm (errata , colore & lanuginc

Verbafci foliis quam fimillimaner-
vo fecundum longitudinem & ve-
nisobliquis direae fibi oppofitis;
junioraq*uidem plane funt hirfuta
&rnffa.

Flofculos fert fpicatim congc-
ftos , luteos , cumfuis pediculis,
conftantes quinque foliolis , deor-
fum incurvatis , inftar orbiculatis,
lutcis , figura aurifcalpii cum ma-
nubrio rubro : inmedio autcm flo-
re extant ftaminula multa cx flavo
albicantia.

Fruftus autem hujus arboris
funt baccas magnitudine & figura
fruftuum nvx Ipina: , qui come-
duntur.

GvApEREiBA Brafihen-
fibus; Lufitanis Mangue vereadeiro.
Arborhabcns lignum grave &fb-
lidum & corticem brunnum : ra-
mos & folia oppofita ; atque haec
quidcm craiTa ncrvo fecundum
longitudinem , & multis venis fe-
cundum latitudinem ; adhxc Ixte
viridia , magnitudine pyri foliis -x-
qualia. Flofculosfertmultos in calicibus longiufculis exviridi fubluteos. FrU(S:us (quem ta-
men Audornon delcribit) decidensCancrorumterreftriumeftpabulum, quifubhis arbori-
bus degunt , radices autem agunt multifarias.

Cap. XI.

Guirapariba. 'Tatnijha. Ihacuru pan. Iherapiteruna. Vtii.

^ito. %)mari.

GViraparibavcIVrvpariba Brafiiienfibus ; Vao iarco LuGtanis. Arbor alta , la:-
ta , & mediocris craflitiei , folia fua in frondcs congefta ferens ; nimirum quilibet frons
habct quatuor , quinque aut
fex pediculos, unumautduos
digitos longos , in quorum
qnolibct quinque folia , quod-
libct fuo pcdiculo innitens,
junaim exiftunt (rarius tria aut
quatuor folia ) insqualis ma-
gnitudinis, oblonga, faturatc
viridia, fplendcntia, adtaftum
. membranacea , nervo fccun-
dum longitudincm & vcnis ob-
liquisprxdita. Mcnfe Dcccm-
bri arbor fine foliis exiftcns,
qux amifit initio aftatis , flo-

rcs pro-

HisTOR. Plantarvm Lie. III,

119

res protrudit copiofifilmos , flavos, magnqs; tres aut amplius digitos longos, fuperius in
quinquequafifoliafeaos: fineflaminibusinodoros. Florens arbortota apparetilava&lon-.
gilTuiiedignofcipoteftadtriavelquatuormilliaria. Floribus decidentibus foliaiterumerum-
punt. AnfiuUumferAt ab AuSfore non invemofroditum.

Tataiiba Brafiiienfibus : Arbor
efl: cortice cinereo,ligno intus crocei co-
loris, partim & rufefccntis. Foliaferta-
cuminata , & ferrata , Betute foliis quo-
dammodo fimilia, in ramis hinc inde po->
fita.Florem fert {quem tamen ab AuBore
defcriptum haudinveni) & pofl: liunc,fru-.
ftum mediocris mori magnitudine , ro-
tundum, e tuberculiscompofitumipal-
lidi coloris , multa filamenta exterius ha-
bentcm fufca , non admodum longa •, comeduntur ut mora vel per fe , vel addito faccharo &
affufovino: interius continent albicantia granula per carnem difperfa : fucculentus eft fruftus
& dulcis faporis. Lignum arboris valde durum & diutiflGime durat, tam intra quamextra
aquam&terram,fempcrviride: optimum eft intcr omnia & anteccIUt lignum Mafarandu-
bx, quomodocunqueufurpemr.ExIignoveteriparant tinCturam egregie flavam , coquen-
do. Nafcitur pafllm in filvis 5 frudus maturatur menfe Martio.

Ibacvrv-pari Brafilienfibus. Arborfoliahabensin frondes congefta, pedemlonga,
duos & femis digitos lata , ubi latiflima, linguje figura , ad pediculos acutiora quam in extre-
mitate, figurafoliislanipaba fimilia, nervo fubrufo fecundum longitudincm & aliquot vc-
nis tranfverfis. Fertflorem {quem tamei'} Au£{or non defcripft.^Ym^m illius magnitudine ref^
pondet Aurantio malo , fed figura fimilis eft parvo peponi aut cucurbitse , nam rotundus eft
&pauIumcomprefrus, ac quafi ftriatus , totftrias feu cavitates fecundum longitudinem ha-
bens , quot caftaneas intus continet , nimirum quatuor , quinque , fex , feptcm , magnitu-
dine noftrarum caftanearum : cortex exterior viridis interius in tot loculamenta dividitur:
quxUbet caftanea cutem fragilem habet , coloris IfabelljE feu flavefcentis & fplendentis ; nu»
ckus albiffumis cdulis cft.

Aliam fpeciem inveni prope finum Aquapetida maturam i-nenfe Martio 1640, Arbor
crat cortice gryfeo feu fufco , hincinderamosfuos direfte projiciens: folia habet inramulis
oppofitis oppofita , adtaftumdura&mcmbranacea, nervo fecundum longitudinem &ve-
nulis obiiquis, longa , folida, foUis Araticu-ponhe quodammodo fimilia. Fruftus maturus
flavus , rotundus , pomi magnitudine , cortice paris fere cum Aurantio malo craffitiei,
quiincifus facile feparatur , continet duas aut tres caftaneas, ovales , magnas, uno latere
planas, ubi irivicem appofitx funt ■, has pauca ambit caro, albicans, faporis acris & fub-

amari-

120

GeorgI MarcgravI

amaricantis quac comeditur: caftanea non eft edulis. Arbor hxc inclfa lac croceum defG
fundit.

Ibera PvTERVNABrafilien-
fibus, Lufitanis Pao fcrro , lignum ^»^^!i^:

enim ejus durifllmum , ita ut aciem
cultri obtundat : Arbor magna &
ramofa. Fertfoliaalternatimin ra-
mis oppofita , tres aut quatuor di-
gitos longa , figura cordis , fed in
extremitate acuminata , tenuia , fu-
perius dilute vu-idia , inferius pau-
lum pallida. Catera apud Anclorcm
dejlderantur.

Vty Brafilienfibus. Arborfatu-
rate virens & fpinofa , forbo aucu-
parias nafcendi modo , figuraque
fimilis: in multos difpcfciturramos^
&-fererotundaeft: &in ramis et-
iam ramuli alternatim funt oppo- ' •
fiti. Folia habet minima atque adeo
minora quam fecunda Herba; vivaz
fpecies 5 eo ordine difpofita , & in
extremitate fua quafi bicornia, quo , .^^-
differunt a foiiis Tamarindorum,^-^
quieitabicornianonfunt. IUa quo-
quc ita faturate viridia ut haec , &
przEterea acidifaporis , cum hsec
nullum faporem habeant manife-
ftum. Si fapore eflent acido , & fili-
quas ferret cum Acacia conveni-
ret. Nontamen femper aequalia folia in hac arbore fibi opponuntur , fed interdum folita-
rium eft in extremitate ramuli.

Fert flofculos prope ramulos in uvam
congeftos, albos, longis ftaminulis, ita ut
pilofi feu fpinofi videantur.

Li2;num album eft ac lentum , cortice
exgryfeo fubfiifco, utforbusaucuparia.

1 1 T o Brafiiienfibus . Arbor cortice
fufco, qui multa punftula hinc indc fparfa
lutea habet. Folia bina fibi opponuntur,
fex , feptcm , ofto autnovem etiaradigi-
tos longa, paulo plus quam duos lata, ubi
latifllma , non ferrata , nervo confpicuo
& prominente fecundum longitudinem,
venisin quibufdamfibiinvicem oppofi-
tis , in quibufdam autem alternatimpofi-
tis. Fert flores (quos tamen Au£tor non dc-
fcripfit.)

Poft florem fequitur fru£I:us , parvs fi-
cusfigura, magnitudine globuH luforii,
majorautminor, obfcure lutei coloris,
qui in fe tria ovalia fcmina continet , ma-
gnitudine feminis pomi vulgaris, cuti-
cula obfcme flava tedla , nucleus autem
illorumalbicat.

Annotatio. Aliam quoquelco-
nem hujus arboris , videtur enim varias
habcre fpccies, invcnies apud D. VVil-
hclm. Pifonem, in iib. dc Facultatibus
SimpUcium.

Vmari

HisTOR. PlantArVm. LiB. III, 121

• V M A R I Brafilienfibus . Arbor amplc ramis fuis cxpanditur , caudicc quidcm mediocricer

crallb , nam plerumque trcs , quatuor aiit plures
juxta fe nafcuntur : in ramis autcm ramulos iiabet
tres aut quatuor digitos longos, & in iis folioia cy-
lindracca cafliaE fere fimilia , fed paulo anguftiora,
vel direfte vel alternatim oppofita , faturate viri-
dia , ncrvo fecundum longitudincm & vcnis obli-
quis : unum digitum aut paulo plus longa. Fert
florem (quem tamen Auctor non defcrihit.) Sequi^
tur fL-uftus formas ovalis , magnitudine pruni ma-
joris, cutctcaus advifum&tadumreferens per-
ficum noftratem , colorisautemex viridi pallide
flaveicentis , carnedulci flavefcente pauca , qux
ambit lapidem magnum ovalem albidum , qui
continet nucleum edulem. Maturus fruftus men-
feJSiartiofpontedecidit&coIIigitur. Crudus co-
meftus turbat ventriculum & facile cxcitat vomi-
tum : idco integer folet coqui & una cum nucleo
contundi , & cum carne vel pifcibus loco panis
feu farinhae comedi. Lignumarborisalbum , be-
talinum fere referens.

Frequentifllmahxcarborin campis gramino-
fis juxca fluvium Cunhao Mopebi & Rio grande
quoque.

c

C A p. XIV.

Copiiha. (*S\da/i(rahihayeI Mangaiha. Cuiete. Jpeiha.

O p 1 1 B A Brafiliei^bus : Arbor alta, cortice cinereo, fuperius in ramos difpefcitur , ha-
bens folia (efquipedem longa , majora , minorave , bina fibi invicem oppofita in extremi-

tate tria jmiguntur: funtque
oblonga , acuminata nervo
& venis paulum rufefcenti-
bus , fuperius viridiora , in-*
ferius diluta. In cxtremitate
ramorum multi funt con-
gefti ramuli quibus folia in-
fident ; ibidem &

prove-
niunt rami florum [quos ta-
men AuEior non dejcripjit?j
quibus fuccedit fruftus ,
bacca: lauri magnitudine &
figura, initio viridis,per ma-
turitatem niger, pauciflima
carne fubdulci, aqua cutis
crafllufcula facile detrahi-
tur. Lapidem continet ova-
lem, haud durum, nucleo
albo , farinaccifaporis, non
eduli ; firudus tamen come-
ditur , exfugunt Brafilienfes
fuccuni & exfpuunt cutcm.
Maturus eft menfe Aprili.
Mangabiba&Man-
G A I B A Brafilienfibus, cu-
jus frudus C^-iangaba voca-
tur. Arbor ma2;nitudine &
figura noftratcm xquat ce-
rafum acidum aut etiam fupcrat in multos ramos varie diftributa , qui in alios tenues ra-
muiculos definunt, ut in Betula. Cortex coloris fufci cinere aiperfi , ramulorum autem fimil-

Q^ limus

laj

orgI MarcgrayI

limusramulisBetulaEJunioribus: lignumlentum, intuscxigiia medulbj fraftum aut conci-
fum fundit ladeum humorem. Folia fert parva/olida, egregie virentia, bina fibi femper oppo.

fita, nervo in medio fecundum longitudinem , tranfverfim autemvenulis feu lineis fubtilif-
fimis paralleie pofitis prxdita. Flores gignit lafmini modo difpofitos , calicibus unum aut fcl-
quidigitumlongis, &fuperiusin quinque acuminata foliola expanfis, ftellulae figura , coloris
albi , odoris fuaviffimi , inftar Mirabilis Peruviana^ odorat^e. Floret menfibus Odlobri & No-
vembri . Prudus Mmgaba magnitudinem habet prunorum noftratum aut ovi galUnacei quo-
que, quidam funtrotundi, quidam ovales , non eftedulisnififpontedecidat, naminarbore
exiftcns , plenus eft iafte acerbo & amaro. Quando decidit , cuticulam habet ex viridi flavam,
acin uno latere egregiispundulisrubris infignitur: in quibufdam autem pundula ha:c funt
rariora, inquibufdam copiofiora , in quibufdam & miUa. Pulpamcontineralbam , mollem
inftar butyri , gratifTimi vinofi acidiflimi faporis : in qua contincntur femina lutea , comprefla,
fex, feptem,duodecimautplura, ovaUs figura;, in medioumbeUcum habentia, cute inftar
amygdalarum dulcium , fed lenta : intus habcnt nucleum albiftlmum dulcis faporis : quare
integra cum fruftu deglutiuntur. Maturi quotidie magna copia fub arboribus colUguntur : &
qui non plane molles per noftem feponuntur & moUefcunt : licet quis maxima copia edat
nuUam molcfliam fentiet.

Seri non plantari volunt has arbores , in terra ficca , ubi nulla copia luxuriantium herba-
rum.In Sinu omnium Sandorum intcgrx filvae fpontancx repcriuntur. Frudus hic circa Olin-
damordinariematuruseftNovcmbrifive Deccrabri, lanuario <5c Fcbruario maxima copia.
Ad flumcn S. Francifci & in Capitania Seregipe tardius maturcfcit & Aprili atque Majo abun-
dat. lunio & luUo ctiam pafllm repcritiu".

Quandoiinis aeftatis nimis ficcuseft , nimirum Fcbruario &: Martio , ut accidit anno 1 643 .
hincmcnfcIuUo & Augufto copia habctur frudus maturi , nam proptcr Solisxftum natura
impcIUtur ut protrudat Martio & Aprili florcs , quibus fucccdit frudus lulio & Augufto .

Cv lETE

HisTOR. Plantarvm Lib. III. iz^

C V I E T E Brafilienribus , \ailgo corirupte Cochine. Arbor cortice gryfco , vit SambucuSji
contortenafcitur,longoshabensramos, &in iis folia frondatim & altematim pofita: nimi-

rum rami habent alternatim tubercula digiri intcr-
vallo , & ad quodlibet fex , feptem aut ofto folia arde
fibi appofita , ut ita frondofi fint : folia autcm funt
fcmipedem longa, breviora autlongiora, planean-
giTfta verfus interiora , verfus extremitatem vcro fen^
^ lim ampliantur , fefquidigitum lata , ubi latiffima , in
acumcn quoddam obtul lim definentia , fuperius fa-
turate viridia& fplendentia , inferius dilutiora , nervo
confpicuo & venis tran(vcrfis praedita. Non foluni
inramis fcdet incaudice &paffim proveniunt duo,
trcs vel quatuor flores juxta fe pofiti , in pediculis di-
gitum fere longis , ipfi quoque duos & femis digitos
longi , figura pene Lilii , quinque incifuris in quinque
acuminatafoliadehifcentes^ coloris ex albo & viridi
mixti, &fecundumlongitudinem valde elegant-ibus
nervis ac hinc inde venulis dilute purpurcis variegati:
inmedio autem quinque ftamina eiuidcm cxtant co-
loris , quorum quodque corpus figuram in fummitate
habet, flavefcens , & lineolis nigris variegatum , quin-
tum & mcdium ftamen figuram habet auripurgii ,
huic autem flos infidet & detrahi poteft , ut afliim car-
nis fruftum dc veru : odorisfloseftnaufeabundi. Poft
florem deinceps fcquitur fruftus , varije magnitudi-
dinis & figuriE , vel ovi ftruthionis , vei rotundus &
magnitudine capitis humani , vel oblongus , initio
viridis, per maturitatem niger ac durus, intus con-
tinens femina cucurbitJE modo , fufca feu obfcure
brunna, magnitudincfeminum cucumcris, ac nuclea
flavefcentc; exterius autem quafi fafcia fimplici fe-
men convolutum vidctur. Immaturus fruftus pul-
pam albam fucculentam continet, odoris fere, ut Na-
fturtium , fed cui dulccdo qu^dam eft admixta : per
totam denique pulpam, nonin mediotantum ut in
cucurbita , femina illa funt difperfa , qu3£ per maturi-
tatemfufcafiunt. Saccharo immaturus frudus con-
ditur & in febribus ufurpatur : matUris utuntur in-
colx, pacinarum, poculorum & lagenarum I0CO5 prae-<
parant hoc modo: Maturus frudus aquae calefadtjE im-
mergitur & plene Coquitur^hinc incifo foramine ligno
duro excavandus eft, fin fecare in patinam aut alias figuras iUos velis , funiculo crafllori fedio-
nem quam propofuifli circumliga codo frudui & malleo ligneo pulfa funiculum,fic fponte (e-
cabitur, cultro firem f^ntes operam ludes. Pcrramos decifos& terrae infixos facile propa-
gatur. Arborhseccertistemporibixs, unodie omniafoiiaamittit, biduo autempoft iterum
foliis onufta cernitur.

AnnotAtio. Familiarifllma eft arbor omnibus Infulis Americae & pene toti Conti-
nenti : Quare & Oviedus in Hiftor. lib. vi 1 1 . cap. i v. ita illam defcribit.

Higuero eft arbor grandis ; fruftus autem illius funt certse cucurbitce , rotundae aut etiam ob-
longa:, e quibus barbari cyathos& aliavafa faciunt. Lignum arboris robuftum , foliaejus
angufta & longa & in extrimitate fua latiflima. Barbari tempore neceffitatis comedunt hunc
frudum, nimirum pulpam, qua; fimilis eft carni cucurbitae, quando adhuc viridis eft»
Sunt autem variae molis , & non raro quidam capaces duarum amphorarum aqux , &
amplius.

A p E I E A dida Brafilienfibus , Arbor vafta atque in multos ramos expanfa, cortice cinereo,
Foliahabetquafiinfrondescongefta, longa, inambituautem leviter ferrata, fuperius fatu^
rateviridia, infcriusmagisincana & denfa quadam lanugineveftita. Flores fcrt ftellaros , fla--
vos , quinque foliis conftantes flavis & quinque aliis ex viridi flavis , fuavis admodum odoris.
Iruftum producit magnitudine pomi aut circiter , orbicularcm , compreflum , hifpidum ex-
terius, inftaripongixmarinje, &vilIofum, ex mufcofo colorc fufcum, quiubimaturuitin

0^2 tres

124 GeorgI.MarcgravI

trespaitcsrpontedchifcit, continetque intus globulum magnitudinc ficus ficcatx , conglo-

batum feminibus obfcute bmnnis , magnitudine gtani finapis , fed compteffis quodammodo.

Nullius ufus apudincolaseftfruaus. LignoutunturadOW^^^, ideft, lembospifcatorios&
Imgdoi , quibus incolx utuntur in fluminibus trajiciendis , atque etiam in mari.

C A p. X V.

^elis Tito?iia. lamacam, lamacaru feu Caxahu,

BE T I s Arbufcula cft , quatuor aut quinque tantum pedcs alta , caudice rcfto , nodofo , &
digitum craflb , palUde viridi & per totumpunauUsalbismaculato. Supcrius autem ad
aliquotnodosramosadipiicitur, itidem nodofos & cjufdcm cum caudice coloris ; & in his
ramisfoUa, niniirum adqucmUbet nodum, unum, & fimulunumjulum: quodUbct porro
foUumquinque, fex aut feptem digitos cft longum, Ungux figura, paUide viride feu flavcf-
cens, fupcrius fplendcns, & craflltie Laurino foUo fimile. luUisautem imumaut duos di-

gitos

HlSTOR. PlANTARVMLib. III. 12 s

itos longus eft, pennatn olorinamcircitercrafltis, reinen.ferensoblongum,furcum, odo-

ris valde fortis , inftar zinziberis. Lignum cau-
dicis intus eft (pongiofum. Radices habet fex , fep-
tem aut etiam odo reftas , pennam anferiuam fc-
rine craflas, intus albicanres, lentas, filamento-
fas , odore & lapore itidem inftar zinziberis. Ar-
bufcula nobilis & quantivis pretii.

Pi TOMA Bralilienfibus difta: Arbor grandis
& ramofa , cortice gryfeo , coryli noftratis cortici
haud abfimili. Folia fert injequalis magnitudinis,
quasdam tres , quatuor , quinquc , quxdam fex,
, feptem aut odo digitos longa , pediculis brevibus
infidentia, qu?E bina & bina fibi invicem opponun-
tur , ut Sc ramuli in ramis majoribus ; hinc inde ta-
men folium folitarium invenitur : funt autemfolia
oblonga , anterius acuminata , auris afininse figu-
ra , Ixte viridia fuperius , ut Caju folia , inferius
p aululum pallida: ncrvo fecundumlongitudinem,
& venis oblique currentibiTS inordinate , quibuf-
dam fibi invicem oppofitis, qiubufdamnon. Ad
ipfum autem foiiorum exortum etiam duo ramuli
enafcuntur oppofiti (vel etiamunicusfolitare po-
fitus) tres , quatuor vel quinque digitos longi , Ipi-
cjemodointotumnumerofisveftitiflofculis-, qui-
hbetflofculus infidetfuopediculo brevi ,parvulus,
in quatuor crenas feftus , e cujus medio novem fta-
mina prodeunt, femidigitum longa, craflfme fi-
lum fericeum ^quantia , erefte ftanria , apice tenui;
pediculus floris coloris eft melini,flofcuIus ejufdem
cum pauxillo rubro mixti , ftamina crocei , apices
rubicundi. Quselibetlpica florumnon male refert
echinum illum piftorum quo maftras fuas purgare
&farinam detergcre folent. Frudum fert, unum-
quemque fuo pediculo imiitentem , ellyptics figu-
Tx , umbelico autem inftar punftieminente , exterius coloris eft obfcure flavefcentis , cortice
carneo, coloris folido quidem fed fragili , fcre majoris crafTitiei quam cortex eft caftanes : lub
hoc cortice latet paucapulpa albicans , confiftentia; ut gelu in patina , faporis acidi grati & ad-
ftringentis , qus fponte a corticc fradlo fe feparat & comeditur : continet denique in me-
dio fui nucleum magnitudine caftanex , ellyptic^ figurae, cuticula fua tedum flavefcente ; ipfe
autemincarnatieftcoloris, infubftantiaalbicaas,'&facile in duas partes lEquales divifibilis;

noneftedulis, quippe faporis amari & adftringentis.

Iamacarv Brafilienfibus. Ar-
bor eft mediocris magnitudinis ,
caudice tereti , gryfeo , & ftellatis
aculeis gryfcis armato : fupcrius au-
tem habet ramos deorfum propen-
dcntes , quorum cxordia funt longi
proceflTus teretes ftellatim aculeati
ut caudcx ; his ramis autem verfus
exteriora infident folia Tuna: mo-
do , ovalia, comprefla , non tamen
ita crafla ut Tuna;, in ambitu acu-
leata aculeis fingulatim pofitis. In
fuperficie utraque foliorum emi-
nenttuberculaquicdam : colorau-
tem ramorum illorum & foliorum
eft viridis. Fert florera fqucm /^-
men ab AuO-ore defcnpttim non inve-
nt) fed ex icone qtiam dcdit , covficio
florem ex illii tiibcrcidis eiiafci c^ in-
0^3 mul-

126

GeorgI MarcgravI

multafiiimma definere. TS^jn meminit quoqtiefiti^m : quem tamen opiner cum cateris commimem
habere.

Iamacarv quoque , itcmque C a x a b v Bra-
filienlibus ; Cardon Lufiranis. Arbor magna. Pri-
mum crumpit e terra folium unum oftangulum , cu-
jus anguli llint teretes , xqualis omncs craffitiei qua-
li exitulpti clTij-nt , ordine Ipinulis in ftellulie modum
pofitis armati , & inter quaflibet duas tales ftellulas
tranfverfalis qua;dam lineola eminet. Huic uni folio ii
alia plura more itidem Tuns annafcuntur , ejufdem "
figurx ; quodlibet unum , duos , tres , quandoque &
fcx pedes longum , vcrguntque ut plurimum in al-
tum, brachiumhumanimicrafla, quandoquc cral^
fiora: fucceiruautemtemporisfoliuminferius cor-
ticem gryfeum acquirit ac incaudicemIignofum&
craflum abit , Ipongiofum tamen & facile casduum;
folia vero qiia; caudici proxima ramorum vicem
fupplent, ca;tcrafoliorum. Caudex vetusacramo-
faillafolia fpinas denique amiitunt, neque fpinofa
manent, fedtantumfolia. Flos huic Caudici folita-
rius provenit albus , magnus , figura fimilis quarto
loco defcripto : fequitur frudus ovo anferino duplo
major, ovalisfigurx, exterius ruber obfcure, qui
comeditur. Arbor interdum magnitudinem Ma'
maoeirae, imo & lanipaba; nancifcitur.

Cardon alia fpecies , priori magnitudine caudicis , flore & fru£tu
per omnia fimilis, excepto quod folia funt triangulata ut in ea quam
quarto loco defcribo. Alia Cardon fpccies teretibus ramis & nodo-
fis , inftar baculi nodofi , ad quos nodos funt fpiuse utincxteris,
cum quibus inreliquis convenit.

^uarta fpecies lamacaru, ficus /pinofa; ex radicibus tenuibus
intcrra haudprofundelatentibus , enafcuntur triangularia autet-
iam quadrata folia , unum , duos , tres , quatuor pedes longa , qui-
busaliahincindeannalcunturut in ficu Indica: quodlibet eorum
latusduos, tresvelquatuor digitos latum, funtque duplo craflio-
raquam lamacaru quae fruticibus & arboribus annafcitur •, fed illius
longiora funt : in angulofis extrcmitatibus , aculeis munita , unum,
duos trefve digitos longis,flavefcentis feu lignei coloris,fex, feptem,
vel odo inaequalis magnitudiniS)Uxtafepofitis; viridia funt folia,
utilliusquaminterherbasdefcripfimus; flosetiam talis fed duplo
minor. Fru£tus tres circiter digitos longus , quatuor in ambitu craf-
fus , figurx oblongae , conftans cute crafla , craflitic cutis raco , fuc-
culenta, egregie rubra : percompreflionemfacilefinditurperlon-
gitudinem & detrahi poteft , continetque pulpam albam , fuccu-
lentam , friabilem , & quafi in multos globulos conglobatam ut
nix gelu indurata : hcec multis feminibus nigris , fplendentibus , per-
mixta eft , fimilibus A-
quilegiae feminibus, fed
minoribus. Pulpacum
feminibus comeditur,
boni faporis , dulcis, fi-
cum vulgarem fupe-
rans. Succus c cortice
rubro exprefllis acidi
adftringentis faporis ut
fuccus ribium imma-
turorum. Folii autcm
hujus plantaefucculeta
funt,& fuccu dant hcr-
bofi faporis foubraffi-
ca; fimilcm: qui fi ama-

rusef

HisTOR. Plantarvm Lib, III, 127

mscirct, plaiita hxc Euphorbium eflet, nam per omnia convenit ciim illius defcriptionc.
Heccpiantacd quic in Nova Hilpania profert Cocliinillam. VideXimenem in defcriptione
Tunarum.

A N N o T A T I o. Fr. Ximcncs habct caput , de differejttiii Tunarum quas focant Nochtli.
Planta, inquit, quamficum Indicam vulgo vocant, jam mukisannis notiflima fuit in Hf'

. pania, ubi pafllm repcritur: Amcricani, ubi folum fruCtusfuos maturat, magna fanorum
voluptatc&xgrorumfolatio, vocant Nochtli in nova Hifpania,inIn(uIisTunam. Hcec ob
monftrofim foliorum formam & pcregrinum cxcrcfcendi modum primum magnam fui cxci-
tavit admirationem , nuncitafamiliariscftubique, ut non fit opcra; pretium iUam defcribc-
re. Sed quia varix illius fpccics rcpcriuntur , non fucrit ab re obitcr illas rcccnfere. Diftin-
guunturautcminterdumfecundumvarietatcm florum, quorum alii candidi, alii rubri, alii
foras fublutei (Sc intcrius cjufdcm coloris cum frudlu , uti viderc eft in TlatacnocHi : aliquando
fecundum magnitudinem & formam foliorum , quorum alia funt grandia, alia cxigua , alia ob-
longa: aIiabrevia,aIiarotundafunt. ScdprxcipuadifFcrentia fumitur afruduUmvarietatc. Sunt
itaq-,hx fpecies Tunarum qux in nova Hilpania rcperiuntur.Prima qux appellaturr.^^^cwoc/?//?,
quiafrudusilliusalbus , hujusfoIiafuntrotunda,parva, Ixvia, autpaucislpinisaipera, flos
flavus , frudus fpinofus. Sccunda Co^^iochtii dida , quia fruftum fcrt fiavum , folia lata & ro-
tunda , plenaacutiflimis fpinis , florem rubicundum , frudusraros. Tcrtia dicitur Atlatoc?io-
chtli , id cft, Tuna, qux ab albo colore vergit ad rufum , foliis longis & anguftis , a.cutis & fub-
purpurcis : quodpropriumhujus fpeciei, namcxterarum foliavirent. QLUrta Tlapalnochtli,
foliis longis & anguftis , brevioribus tamen&minus fpinofis quamprs^ccdens , floreexiguo
&qui ex albovergat ad rubrum, fruftu cxiguo coloris ignci feu coccinei. Qointa TTapo-

. tiochtli , ob frmilitudinem cum frudu qucm Mexicani vocant Tz,apotl , foliis horridis & defor-
mibus , ovalibus & valde fpinofis , floribus e candido fubflavis. Silvcftris Tuna , qux Tz, uu-
nochtUaxcim': , inarboris molcmfoletadolefcerc, foliaque habct rotunda& minuta, flores
flavos. Eft& aliafpccics qux vozzvsc Xochinochtli quxlicct prxcedcnti firailisfitforma , ta-
men excedit cxtcras omncs foUis & fruCtu unde illi nomen. Omnes Tunx iunt frigidx & hu-
midx in fecundo gradu , exceptis granis qux funt ficca & aftringentia : folia item funt frigida &
humida & falivofa : quarefuccus exprcflus, mitigat ardores febrium , fedat fitim , humedat
inteftina. Fructus manducatus cum fuis granis dicitur alvum aftringere : eft boni & grati nutri-
menti , licet nonnihil flatulcnti , uti fcre cxtcri fru£tus , & quod facile corrumpitur. ^gri jux-
ta&valentcs xftivis menfibus illisvefcuntur, & fingularem capiunt utilitatem , prxfertimii
qui bile abundant, aut aliqua intemperie calida laborant. Gummi quoddam exfudat hxc
planta , renuni & urinx ardorem temperans : Succus aut aqua cx hac planta extrafta cft admi-
rabile remcdium contra biliofas & peftilentialcs febrcs. Radiccs illius cum certa Geranii fpe-
cie fanant Herniam & Eriifypclas ; mitigant calorem e febre aut alia quavis caufa natum. Mc-
xicani rotas plauftrorum fucco foliorum inungunt , ne ex celcri motu igniantur. Ferunt quo-
queradicem, qux nonnihil amaricat , fingulareremediumefleadverfusplagas.

I

C A P. X V I.

J^ecuiha. Cereiha. lacapHcaja. laracatia. (tAcaja.

E c V I B A Brafilicnfibus. Arbor fatis alta , cortice fubcano : folia fert in ramulis alternatim
oppofitis, fibiinvicemdire£teveletiamaIternatimoppofita, & in extremitatc unum foli-

tarium , tres digitos circiter longa , acuminata , nervo
fecundum longitudinem & venis tranfverfis. Florem fert
cxruieum ; de cujm tame?ifigura , Jicuti neque defruSfu ni'
hil apud Aun;ore?n noflrum iTi-veni.

Lignum hujus arboris egrcgium ad varia fculpenda,
namexruffbbrunnumeft, &nigro undatum. Convenit
cum ligno Cardeira , quod tamenmagis xftimatur &eft
longe elegantius.

C E R E I B A BrafiUenfibus. Arbor inftar fahcis pumi-
Ix , taUIigno, ejusdeniquefigurx, foliis itidem fimili-
bus, fed paulo craflloribus: folia autem dircde fibiin-
vicem oppofita habet : in extrcmitatibusautemramulo-
rum , inter tria , quatuor , & interdum duo folia , duo
proveniunt pediculi , quilibet tres , quatuor , aut quin-
quc flofculos habentes congeftos, ex albo dilute flavefcentes , quatuor foliolis conttantcs & in

medio

128 HlSTOR. PlaNTARVM LiB. III.

mcdiototidemftaminulisnignsrun-cdis , mellci odoris. Foliahujus arborislucentcSolefa-
km albiflimum continent in fua fupcrficie , quando vero coelum nubilum aut tempus noftur-
num , fal diflblvitur & inftar roris adhxret : interdiu autem ficcus & albifllmus , digitis detergi
poteft. Actantumexduobusveltribusfofiishaberipoteft, quantum jufculo probe faliendo
fufficiat.

Iacapvcaya Brafilienfibus. Altiflima arbor , cortice gryfeo , duro & inaequali inftat
veteris Quercus 5 exquoatramentumfcriptorium conficitur. Fofia junioraruifafunt, vetu-
ftiora viridia, Mori foliis fimilia, in ambitu ferrata, quodammodo contorta & incurvata 5 alter-
natimin ramulis fibi oppofita. Fert florem , qnem tameit ah AuEtore dcfcriptum noniwveni,
Fruftus fequitur ingens , quilibet fuo pediculo craflb , ligneo dependens , magnitudine capi-
tis infantis , figurje cllyptica; , inferius veluti in conum obtufum faftigiatus , fuperius five ad
pcdiculum deprefllis , referens poculimi cum fuo operculo ; cortice ligneo & duro , ochras
coloris : operculo autem remoto (nam ipfemet frudlus maturus fe aperitj dccidit operculum,
& frudus interius in quatuor interftitiadivifusvideturj &inquolibet loculamento caftanea
invenitur pruni magnitudine , cortice ex flavo fubcinereo , rugofo , qui contufus nucleum ex-
hibct album, optimi faporis : comeditur crudus & toftus.

Ex ligno arboris axes fiunt machinarum-, quia durabiie cft in iiumido 5 nam axes femper ma-
defiunt arundims laticc & quotidic lavantur aqua. E cortice autem exteriore ficcato & con-
tufo fit ftuppa rufefcens , qua ad obturaraenta utuntur & navcs. Fruftus maturefcit Martio &
Aprili.

Frcqucntifllma arbor in Silvis magnis in Namhiu &Alagoa delZul &verfus Alagoam
grandem.

I^RACATiA Brafiiienfibus , Arbor cft alta rcila , caudice inferius craflb , qui verfus fafti-
giummagis magifquc gracilcfcit & attcnuatur, corticc gryfco , lignomolli, &Iadcfccnte.
Caudex autcm & rami armantur fjpinis brevibus , ccafluifculis , duris. Et ramos quidcm in or-

bem

HisTOR. Plantarvm Lib. III.

li^

bcm projicit , fed inordinate , fuperiorefque infcrioribus breviorcs ; neque ramuli magis

■ ^ ' ordinati, in quibus folia in frondcs congcfta;

Madiibse modo , figura&magnitudine , lli-
perius (plcndide viridk , inferius incancfccn-
tia , quinque , fcptem vel novem in ftcUie
modum fibi appofita ; nervo fccundum lon-
gitudinem & venis obliqais.
Fioremfcrtut Mamaoeira.
Sequitur frudus pctiolo longo dependens
ut Mamaomas, tres digitos longus , crafli-
tie duplicipollicishumani, ftriis haud pro-
fundis fecundum longitudincm , vclquafili-
neisfolum notatus, coloris exterius&intc-,
rius crocei ut Mamao , & carne ejufmodi
fubftantis & fimili modo granis refertus, ma-
gnitudine & figura grani hordci, faporis haud
manifcfti. Immaturus adhuc laaefcit, ac vel-
licatlinguam, maturus autcm fponte deci-
dit&comcditurcrudusatque codus. Folia
amittit fingulis annis & menfe Martio nova
protrudit , hinc floret & frudum fert , qui fi-
ne Aprilis & Majo maturatur.

Duplex eft Arbor, mas & foemina ; qus fi-
miles llmt cxcepta magnitudine , nam fcrmi.-
na per omnia minor eft mare.

A c A I A qu^e &Ibametara Brafilien-
fibus. Arbor qux in altitudinem & magnitu-
dinem proccrcETiliazafllirgif, caudex&ra-
mi craflTiores , cortice rugofo & e cinereo al-
bicante inftar Sambuci. Folia direcle fibi op-

....,^-^-.--. - pofita , duos , trcs , vel quatuor digitos lon-

ga,inxqualismagnitudinis, fefqui vel duos digitos lata, acuminata fplendentia 5 nervo lato
' ' fecundum longitudinem &venis tranf^

verfis.foliis juglandis haud abfimilia,fed
acutiora. ■.

Flofculos fert copiofos in magnos ra-
cemos congeftos , ex albo fubfiavefccn-
tes.

Poftfloresprodeiintprunaflava , no-
ftratibus figura & magnitudine fimilia,
pauxflla cute, acidi faporis,lapidem con-
tinentia magnum , ex filamentis lignofis
conftantem nec durum , verum denti-
bus cedentem, qui nucleum continet ex
albo flavefcentcm.

Folia hujus arboris (imo & lignum)
faporis eft egrcgie acidi & adftringcntis
ac ad appetitum proftratum revocan-
dum & fitim levandam in febribus utili-
ter uliirpantur : fiunt & intindlus ad car-
nes aflas exjunioribus foliis tritis , gra-
tifllmi fapoiis.

Ramusarboris decifus & baculi mo-
do infixus tcrrx' brevi radices agit & in
arborem adolefcit : unde frcquens vifi-
tur circa plantaria & curraos.

Lignum ruff"um & Icve ut Suber, cujus
loco ufurpari poteft. Fiunt &opercuIa
cx eo ad obturandas lagenas.

R.

Cap.

150 GeorgIMarcgravI

C A r. X V II.

Carana iba, Cofaiba. Ibixuma. Coapoiba. 'Buripicaiba. Ibiruba.

zS\4ara!atabiba,

CArana IBA& Ananachi cariri Brafilienribus. Ai-bor PalmjE dadyliferx ma-
frnitudine & altimdinc ; ligno duro , ruffo feu brunno , craflls nervis intus conflantc, nul-
liusufus: cortice exterius gryleo, & cartiiagine a terra ad quod-
dam fpatium fquamato , fquamis ordine cochleatim pofitis , qu^
primo longiores , fucceflu , breviorcs fiunt , imo tandem dcci-
dunt , fupernc initio fado ; nam arbores adultiores caudicis mc-
dietatemfuperiorcm habent glabram ut Cocoeiro, infcriorem
folum fquamatam ; fquamae autem nihil aliudfunt quam reUquix
ramulorum , qui dccidunt arborc in altum afl lirgcnte , enafcenti- :
bus aliis , tunc enim fuperiorcs rami manent , inferiores exci-
dunt relinquentcs has fquamiformes reliquias. Ramos porro fuos
in fummitate orbiculatim expandit direde furfum,deorfum,& ad
latus utpalma da£lylifcra,fedlongeclegantioriadfpeau. Ramus
quilibetduos veltrcspedcs longus, comprcfliis, in utroqucla-
tereacuto, duris fpinisnigris armatus figura dcntifcalpium refc-
rcntibus: unumincujufque rami extremitatc folium rotundum
fio-ura & ita plicis donatum ut manuarium umbraculum fjemina-
rum {gallMparafol) viridis coloris , ab cxtremitate admedictatcm
fere introrfum feftum in multa alia carinata folia foliis Palmae da-
dyliferae fimilia ; quodlibet ex his fedisfoliis circitcr duospedes
eftlonguni. Inter ramos foliofcros alii prodeunt longiores, qua-
tuor, quinqueautfcxpedeslongi, in multos alios ramos & ra-
mulos , lanugine albcfcente obdudos , expanfi alternatim , &
quafi e vaginula prodcuntes , in his exfiftunt flofculi paUide flavi,
finepediculis , tribusfoliisconfl;antes. Pofl: hos proveniunt fru-
dus , figura & magnitudine olivae , viridcs , amari , nec edules,
necuUius ufus. Seda hxc arbor nunquam rcnafcitur e caudicc;
tarde quin etiam crefcit & longo tempore opus habet ut grandef-,
cat. Poliaferviuntadtcgendas cafas&corbcs faciendos: e ligno autcm circos faciunt , qui-
bus pecora & jumenta includunt , vulgo Curraes Lufitani.s.

Annqtatio. Ex nomine quis fufpicari poflet hanc efle arborem quas fundit refinam il-
lamquae hodicmagna copiaEuropaeinfcrturex AmericaCarannK nomine, verumhaudita
efl:, fiquidem hancitadefcribitFr. Ximencs. TUhuililocan (quje fcrt refinam quae ab Hifpanis
vocatur Caranna) efl: arborgrandis, trunco laevi , rubro &fplendentc atque odorifero ; foliis
oleaefol. fimilibus& dccuflatimfivein crucem dilpofitis •, efl: acris atque mordax & nonnihil
adfl:ringcns. Rcfina quam eliquat nominatur C^r^»»^ , obtinens eafdem facultates , quasTe-
comahaca atque adeo majores, licet non fit in tanto ufu. Pulvistrunciautcorticishaufl:us
valde corroborat cor & ventriculum ; difcutit flatus , corrigit quamvis intcmperiem frigidam,
fanatque affedus uterinos. Cortex in aqua maceratus utilis efl cordi ; & hauflus cum potione
Cacao , prodcfl: pedori & cordi : Fit ex hac refina ceratum utilifTimum advcrfus varios dolo-
rcs. Item oleum Americanis maximoperc laudatum adverfus vulnera & hemorrhoidas : quod
faciunt hoc niodo : Recip. Terebinthinae uiic. viii. olci de Liquidambcr unc. iii. Tecoma-
hacx , Carannae , Balfami an. Vnc. ii. Pulverum Maftich. Myrrhx , Aloes , Thuris , Sangui-
nisDraconis, Sarcocollaean.Drach. &femis; pulvcrifenturfubtiliter, &ubircfina: liquefa-
da: fuerint , mifceantur & incorporentur fecundum artem. Vide Monardem cap. ii i . obfcr-
vaviautcmrefinamhancadverfus dolores dentium, emplaftro tcmporibus applicato, cgre-
gium efTe rcmcdium.

C o p A i B A Brafilienfibus : Arbor cui lignum rubrum , quafimi-
niovulgarifituratctindum, duritic fagino aequale , exquoafTcres
lati fiunt ad varios ufus. Folia fert obrotunda aut ctiam ovalia , qua-
tuor aut quinquc digitos longa , duos aut duos & femis lata , ubi la-
tifTima , in pediculis digitum longis , crafTis , nervo crafTo fecundum
longitudincm, & vcnulis pluribus tranfverfis , maxime confpicuis
pofticapartc. Floremfcrtmcdiocrcm, quinquc foliis obrotundis conftantem. Frudus illius

cftfili-

HisTOR. Plantarvm Lib. III tn

cft filiqiui obrotunda , magnitudine unius digiti , fufca , quse fi digitis prematur facile aperi^
tur&continetnucleum avcllana; nucis magnitudine & figura , cuticula nigramcmbranacea
tcftum, qua; ad medietatem veftitur pauca pulpaiutca, odoris inftar piforum contuforum:
ipfc nuclcus conftat carne Icnta , inftar cornu emolliti , ccdente dentibus , faporis haud ma-
nifefti , coloris aquei , qui comeditur. Siliquce maturx decidunt , & coUiguntur.

Hsec arbor dat oleum fcu Balfamum limpldif-
fimum , inftar olei Terebinthina: deftillati con*
fiftentia & fipore , odoris refinofi. Hoc autem
fic colligitur: Circa arboris caudicem tercbra ad
medullamufqueperfodito, & applicavafculum,
& unius horx fpacio quatuor circiter cantharos
olei habcbis : fin fluere plane non velit , finas fo*
ramen operculo obturatum adSoIis ufque oc-
cafum, hinc refera, oleum dabit fine dubio. Pau-
xillum hujus calcfaftum & cum filamentisre-
centi vulneri impofitum , fanguinis fluxum fiftit
& breviillud finat. Nervis apprime amicum eft:
tres vel quatuor guttulx in ovo forbili bis vel tcr
mane fumtse , dyfenteriam vel alios fluxus ven™
tris fiftunt (Sc curant. Calidum & ficcumeftin
fecundo gradu.

Ibixvma Brafilienfibus , Motamba Ango-
lenfibus , Arbor inftar cerafi filveftris noftra-
tis , etiara ejufmodi pene foliis , per ambitum
venufte ferratis : cortice ex fufco cinereo : ad
quodlibct folium five illius pediculum brevis
'Cnafciturpediculus continens flofcuios parvu-
I los , quinque conftantes foliis flavis deorfum fle-
xis quafi quinque uniones aftixae eflent; in medio
multa ftaminula flava extant : funtque flofculi in
umbellam congefti. Fruftum fert orbicularem,
magnitudine globuli luforii , primo quidem viri-
dem per totum fignatum tuberculis fufcis : im-
maturus adhuc concifiis continet materiam len.^
tam inftar vifci ; maturus autem nigrefcit & iin
quinque partes cequales fpontefinditur , conti-
nens femina fufca , fuis celiulis inclufa, magnitudinefeminisfinapi, figurae ex rotunda quafi

oblongcE. Cortex hujusarboris
//J\ detradus glutinofus eft , & de-

rafa exteriori cutefufca, feure-
censfeuficcus ufurpatur , egre-
gie Saponis viceni implct & tuto
adhibetur ad omnia ad qux Sapo
Hifpanicus.

Longe prazftat frudui Sahaon^

ille enim acrimonia fua nocet

veftibus , hic autem ncquaquam

Nafcitur ubique in BrafiUa

quidcmmaxima copia.

C o A p o I B A Brafilienfibus,
Pao Gamclo Lufitanis ; hujus Ar-
boris aliquot: reperiuntur fpe-
cies; qutrumdtiai AuElor itadc'
fcrihit. Prima fpecies in Fagi al-
titudinem & figuram excrefcit,
cortice cincreo cui aliquid fufci
admixtum , inftar undulati pan*
ni. Folia habet folida , oblonga,
inferius dilute virentia fuperius
(aturatiora & Iplendentia , infigninervofecundumlongitudinem, atnullispenc venis conipi-

R z cuis

131

GeorgI MarcgravI

cms tranfveL-fis : pediculusfoliidcccrptusfunclitaliqiiidiaaci. Plorcsfert, quemque fuo pe-
dicLilo innitcntem magnitudinc vofx , & foliis albis rofaceis conftantcm , fuavc rubentibus
unguibus ; umbelico in medio , qui conftat globulo refinofo , flavo , magnitudine pifi ; refina
illa clara eftut Tcrebinthina, glutinofa, flava, odoris tamen injucundi: hunc circumdant
multaftaminularubra, arde fibi invicem adhsrentia. Plorem fcquitur fruftus, capfulae infi-
densfereut glans: immaturus fecundum longitudincm concifus, multos feminum ordines
continet, magnitudine & figura feminum mali, tranfvcrfim pcr longitudinem pofitorum:
quodlibet autem femen includitur pelliculae fuae rubrae , atque altcri miniatx pelliculiE invol-
vitur. Caro fruftus eft flava & fuccum exfudat flavum , jucundo afpeftu.

Lignum hujus arboris facile frangitur , & cortex licet craifus fponte fc feparat a ligno, quod
continet in fc medullam mollem, qux facile extrahi poteft, ita ut lignum remaneat inftar

fiftulae

^tierajpecks, ma.2,na.c&i\:hor:,comces,ryfco, in amplos ramos , Ccfc expandcns: fert au-
tcmfoliainfrondes congefta, oblonga, carinata fimilia foliis Mureci , fed non lanuginofa.
Fructus quoque hujus arboris , globuli luforii magnitudine , rotundus , maturus viridis exte-
rius, intcrius rubcfcens , & multis granulis fici modo refertus, ficcus, faporis haud manifefti, ita
ut comcdatur quidcm a quibufdam, fed nullius fit pretii.

CvRvncAiBA Brafilienfibus (dequotamen nomine ambigo) Arbor cortice fufco , &
inftar BetuI^E crefcens , foliahabet oppofita quinque vel feptem inunoramulo, fpiendentia,
acuminata, non ferrata , Betulas foliis viriditate fimilia. Ploremfert, quem tamen Aucfor non
defcnpfit. Poft florcm in intcrioribus ramulis proveniunt folliculi, primum viridcs, deinde ru-
bicundi,magnitudine&figurapiftaceorum, qui quemadmodum & lignum fpirant odorem
fere ut Icica.

I B I R V B A Brafilienfibus . Ar-
bor cortice , ligno & nafcendi mo-
do Guajabae fimilis , ramos autem ha-
bet ut noftra Cerafus. Folia fert ob-
longa , duos aut tres digitos longa ,
membranacea , fuperius (aturate viri-
dia , inferius pallida , uno nervo fecun-
dum longitudinem , nuUis venis tranf-
verfis : duo fempcr fibi inviccni oppo-
fita , in ramorum quoque extrcmitate-,
duo quoque frudus fibi opponuntur in
fuis pediculis prope oppofita folia ena-
ti. Fcrtflores (quos tamen Au5ior nofi^
defcnffit.) Frudum autem fert in pe-'
diculis digitum longis, flavumfeuau-
rei coloris, magnitudine pruni , fedro-
tundum &verius pediculum turbina-
tum,acumbclicum habentem cavum,
quem circumftant quatuor foIioIa,ter-
tiampartemdigitilonga, ex viridi in-
carnata •, inferius itidem ad pediculum
duo foliola. Hxc &illa reliqua ex flore
e quorum medio frudus exfurgit : cu-
ticula tenui veftitus & carne fucculcn-
ta fulva, faporis acidiufcuU ac paulatim
amaricantis , haud ingrati : odoris fub-
dulcis & vinofi. Continet lapidem (fae-
pe duos in imo latere planos & con-
junftos , cxtera rotundos) magnitudi-
nc cerafini,rotundum,cortice tenui fed
duro vcftitum-, qui continet intus nu-
cleum albima amaricantem. SimUis eft
lapidi Vbapitanga , ncc facUe dignof-
cuntur . Nuclcus abjicitur , cxtcra
commeduntur. ExccUcns cft frudus & magna copia edi potcft fine noxa. Tranfplantatur pcr
taleas.

MarAtAtabiba Brafilienfibus. Arbor caudice rcdo afliirgit, noa craflb , corticc ci-

nereo.

HlSTOR. PlANTARVmLib. III. , 135

rierco,fupenLisautemduorum,auttriumpcdumlongitudine pediculi enafcuntur in orbem
pollti, quorum quilibet continetfeptem.ofto, novcm aut decem folia in orbcm difpofita , fexj
feptem, odo, aut novem digitos longa, foiiis Ambaibie fubftaiitia & colore ferrne fimilia , pc-
diculo infidentia , duos aut tres digitos longo , fuperne viridia , infeme inftar ferici glabra , in-
{igninervo&confpicuisvenisprxdita. Elonginquo Arborvidetur Ambajiba, fedepropin^
quo difFerentiaagnofcitur.

-Cap. XVIII.

Innommata. locarajcu lucoara. I^mdoha, Tapjracoajnamtfeu

Cajpa. Lmominata.

ARbor (cu)usnomenab Auftorenon proditur) caudice refto & mediocris altitudinis,
cortice cinereo , ligno fragili & medullofo , fuperius in multos ramos , fed foliis fere nu-

dos difpefcitur : folia tamen habet in illo-
rum extremitatibus , infrondes congefta,
quinque , fex , feptem juxta fe fuperne di-
lute viridia , inferne albicantia , quxdam
oblonga , quxdam pene rotunda , nervo
fecundum longitudinem & venis tranfver-
fis ordine fibi oppofitis.Inter folia in fron-
dibus etiamproveniunt pediculi duos cir-
citer digitos longi , qui fuperius multos
flofculos oblongos in umbellam conge-
ftosfuftinent , albos , fex foliolis conftan-
tes , fuavis odoris. Fruftus non meminic
Audlor; Hanc mtem Iconem ex Herbisjic-
cis ah ipfo collcEiii delinemdam curavimmy
in qua arttfex nimium fihi permift , neque
enim folix ita venulis reticulata funt , feii
tantum hahent nervum fecundum longitudi-
nem ^ venas tranfverfas ut in minimofolio^
quodmonendumduximus.
Brafilienfibus , itidem Palmce fpecies : dimidiam altitudinem
Coqueiroadipifcitur, caudiceredo, glabro, gryfeo, gra-
cili (ideo ad ligna xdium ufurpatur) verfus fummitatem mo-
re Coqueiro. Flos e filiqua provenit , videlicet ramus duos
circitcr pedes longus , multos ramulos expanfos habens,
quemlibct tres circiter pedes longum , & flofculos per to-
tum hunc parvulos , conftantes tribus foliolis ex albo fubfla-
vefcentibus & habentes in medio aliquot ftaminula flava:
totus autem ramus cum fuis floribus flavefcit. Poft florem
parvulus frudus provenit figura coco. Supra filiquauT (qu^E
ambit fuo exortu feu vagina arboris quafi caudicem) folia in
fummitate proveniunt alata ut in Coqueiro , fed breviora,
necalaeitaIonga:ac latae. In fummitate arboris plerumque
folium convolvitur ftans ercaum inftar fiftute. Admodiun
lentus eft floris ramus & pro fcopis , imo & flagello poteft
ufurpari.

P I N D o B A Brafilienfibus , Species Palmie nuciferae cau-
dice ut plurimum crafllori quam Coqueiro , proceritate x-
quali vel etiam longe majore : caudex enim crafllis quatuor,
quinque aut fex pedes, cortice gryfeo feu cinereo , glabro, ia
quo vibices vix apparcnt, fecus quam in Coqueiro. Folia fert
alata ut Coqueiro , fed qux non ita in orbem depcndent , fed
maximam partem ftant furreda. Prope foliorum exortum
ctiam rami proveniunt dependentes , qui proferunt racemos
quntuor aut quinque pedes longos , plenos flofculis : poft
quos ctiam racematim proveniunt fi-uftus vel cenrum in uno
racemo,quimaturidecidunt: cft autem frudus ovi magni-
tudine&figuraautpauloetiammajor, foftigium in fummi-

R 3 tatq

loCARA & IVCOARA

a; ut niix pinca , cx foliis

X54 • GeorgI MarcgravI

tatehabensacuminatnm, alteraextremitate infidet calici feu cupul

trian2;ulanbas coniianti : maturus exterius e

viridiflavefcitvel etiam bruncfcit. Cortex ex-

terior filamcntolus ut in Coco , vcrum haud

craflus , fcd diiplam tantum craflitiem teftse ovi

habcns ■ qui inciius detrahi potcft : illo dctrafto

apparct pauca caro crocci coioris , nullo maiii-

felio fapore , qua: ab i£thiopibus cum farinha

commeditur : hxc ambit nucem duriflimam,

ovalem , ejufdem ferme craflitudinis cum Co-

co , verum caret tribus illis foraminuhs : hsec

difcufta apparct intus in cavo , per interftitium

morejuglandis diftinfto, nuclcus magnitudi-

ne juglandis , candidus , duriufculus , faporis

ut Coco , fcdpaulo ficcior & ita fuavis.
. Excarnecroceafit oleum croccumquodin

lucernis ufurpatur : ex nucleo hmpidifllmum

percxprcflionem ad condiendos cibos quam-

diu recens cft, & itidem ad luccrnas quando

vctus. Vtriimquequalitatefrigidum, &illud e

nucleocxpreflumloco rofacei olei ufurpatur.
E cortice nucis fiunt tubuli ad tabacum fu-

mendvim , voc^nt petuKyhn.tbn.

E foliis hujus arborisfiuntteCtadomorum,

ftorea; , corbes &: alia.

Ma)o menfe maturefcit frudus.
A R B o R ( cujus nomen ah Aultore non pro-
ditur)coxxicc cinereo , albicante , multis ramis
varie inflexis prxdita. Lignum lentum quafi fa-
lignum obtinet-, foliaautem oblonga, direde
fibi invicem oppofita , folida , la:via , fuperius
egregia viriditate Iplendentia , inferius olivacea
& fplendentia & ad taftum inftar holoferici
glabra: In extremitate ramorum fert multos
flofculos , fpicatim feu racematim congeftos,
fuo pediculo deorfum incurvatoinfidentes , lutei coloris & racemus florum elegantifllme
eftdifpofitus: poft flores nafcun-
tur bacciE ribium magnitudine. F-
trum edules Jint necne ah Au^ore
non additur .

Iconem autem hanc ex herhis jic-
cis ab Au5iore colle^is delineandam
curavi .Folia ftccafupernapartepla-
ne nigricant , inferna fufcefcunt.
Confiftentiam fru[tuum ex ficcis oh-
fervare nonpotui.

Tapyracoaynana Bra-
fiUenfibus eft Caflia arbor cujus
frudus Cannafiftola Lufitanis & a-
liis. Arbor alta & magna , atque
in plurimos ramos late deftinda,
colorc extcrius ex cinereo albi-
cante. Folia fcrt ordine fibi oppo-
fita , paulatimque furredtim ftan-
tia, figuraccylindraceae, duos di-
gitoslonga, &duastcrtias partcs
digiti lata , brevifllmo pcdiculo
innitcnria inftar foliorum fcnx,
dilutc viridia ; fubtilitcr hirfuta, ad
tadtum mollia, rubcfccntc ncrvo
fccundum longitudincm, & vcnu-

HisToR. Plantarvm LiE. III, 135

lisrecundumlatitLidincmordincporitispraedita. Plores fert fpicatim congeftos fineramulis,
quilibct conftat quinque foliolis,& tribus femilunaribus corniculis, qux cum ftaminulis junfta
pofitis furrefta ftant , omnia coloris incarnati elegantiflimi : eft autem flos magnitudine a;qua-
lis Phafeoli flori. Longe poflunt arbores IicE florentes confpici ob incarnatum illum colo-
rem. Poft flores fequuntur filiquie , immatura: quidem virides , maturae nigrae feu fufcx deor-
fum propcndentes •, qucclibet circiter duos pcdeslonga, quinque digitos crafla , paulatimin-
curvatautcnfispolonicus. Inuno ejus latere eminentia duplex eftfecundumlongitudinem,
inaIterofimpla,quafichorda agglutinata eflTet fubcortice: Necrotunda nec teres exade eft
filiqua , fed concifa , nam tranfverfim incifio ellypfim defcribit. Cortex exterius eft inftar cor-
ticis exterioris arboris, interior lignofus &albus. Non poflunt hi cortices fimul frangi, fed
mallco concuti debent: Siliqua porrointustranfverlimmultashabetdiftinftiones , quarum
quaelibet craflitiem penna; anferiniE capit. Inqualibetautem ccllulanucleus latet, magnitu-
dine & figura amygdalic , coloris ex albo flavefcentis , fplcndens , Ixvis , durus , per longitudi-
nem linca fubruffa in uno latere divifus, nucleum continens album , cornese fubftantix. Qua;-
libet prxterea ccUuIa continct fubftantiam glabram , glutinolam , brunnam feu fubnigram in-
ftar CaflljE folutivje , fedamarifaporis&in^rati. Adftringendi vini habet. Brafiliani fruftum
hunc vocant Tapiracoiinana.

C A P. X I X.

lacaranda. Quara^tha. Ihiraha. Tuhiamtiiha, Curuuri. Camacari,
. I^aco caatinoa. Caaouacu iha. Iperoha.

VerA Iba Brafilienfibus. Arbor cortice rugofo & gryfco , inramis oppofitoshabens
.ramulos , & in horum quolibet tria, quatuor, aut quinquc folia in frondem congefta , pe-

Q

dicuUs fuis tres circiter digitos longis in-

nitentia,pallideviridia, figura falvix , fe-

mi aut digitum longa , folida & ad ta£tum

dura , nervo fecundum longitudinem &

venis obliquis pra;dita. Florcs fert flavos,

inodoros, duos digitos longos , figura campanx , fuperius in quinque partcs fedos, intcrius

autemhabettotidcmftaminula brevia, flava, pallidisapicibus. Itautarborflorenstotaflava

appareat , inftar arboris quam Lufitani vocant Pao d'arco: nam racematim congefti funt flores,

& arbores ha: pauca habent folia.

Flores fequitur filiqua longa & comprefla , nuUius ufus,

Cortex

Ji6

PliSTOR. Plantarvm Lie. III.

Coitex hujas arbons contufus & codus oleumdat advulnera fananda, &ulcera vctera
in tibiis aut aliis partibus curanda efficacifTimum.

Nafcitur hxc arbor locis graminofis tam humidis quam ficcis.

Floret menfe Decembri.

Iacaranda Brafilienlibus , dux illius funtfpccies , unius lignum eft album , alterius ni-
grum ut raloftnto ac bene olens atque durum ; album autem inodorum.

lacaranda ligno albo , fert folia in ramulis alternatim fibi oppofitis , direcle quoque fibi o p-
pofita, tres circitcr digitos longa, non ferrata, fuperne fplendentia , obfcure viridia, infe-
riusexviridiquafialbicantia&nonfplendentia. Floret hoc modo: in quolibet ramo verfus
cxtciiora multi proveniunt ramuli, qui quafi raccmatim per niultos dieshabentglobulos,
nuclei cerafini magnitudine , autpaulo majore, coloris cxterius ex ohvaceo fubiutefcentis,
qui fe aperientes in quinque fcinduntur folia , quae deorfum incUnantur , & interius tadu &
vifu referunt holofericum oUvaceum fplendens : his infidet flos , unico folio luteo fubrotundo
ad latus explicato conftans , e cuj us regione furfum incurvata f unt quatuor ftamina alba elly-
pticce figurje , apicibus luteis , & in horum adhuc mcdio corniculum ex albo viridc : in medio
autem floris criguntur multa ftamina alba apicibus luteis , fatis magnis , in fcoparum fetacea-
rummodum. Flos dulcis odoris ; fru£tus haud edulis.

lacaranda ligno nigro reperitur in C?ipiEani4 Qmaium, lan^orum. Sed in quibus a priori
differat ab AuCtore proditum non invenio,

I B I R A B A Brafilienfibus , quoque dii-
plex alba & nigra.

Ibiraba alba eft arbor crefcens figura py-
ri , cortice fufco , ramis inordinate pofi-
tis : foliis folidis , faturate virentibus , al-
ternatim pofitis , foliis pyri fimilibus , qua:
pediculis innituntur. Pert florem amplitu-
dinerofje, fuavifrmii odoris , &rofampe-
ne fuperantis , quinque foliis conftantem
paUide flavis , in medio flore eft corpus fla-
vum femilunare, morecochIea:infe con-
volutum caftanex magnitudine , cito deci-
dit & magna copia fub arbore colligitur.
Fruftum fert inftar poculi cum operculo
fuoplano, inmediopaulumturbinatO; in
circumferentia poculi exterius fexangula-
res eminentije funt, & magnitudo poculi
cft quafi caftancae, primo fruftus eft viridis,
hinc fit fufcus , cum maturuit operculum
fponte diflllit , & caftanea , quam continet
unicam , excidit , magnitudine noftrae a-
vellanas : poculum adhuc in arbore pendu-
lumadtempus manet.Atramentum exhoc
frudu paratur.Nafcitur pafTim. Iloret men-
fibus Odobri & Novembri.

Ihhihz nis,\:a ,l^uCianis preta dicitm , fid hujui defcriptioifz authographo auBorU dejideratur,

TviNAMTiiBA Brafilienfibus : Arbor cortice cinereo , ligno fragili ; in mali filvcftris
amplitudinemexcrefcens; cuiramidecifi & terrxinfixi, novas progenerant arbores, ideo-
que ad vivas fepes ab indigenis ufurpatur. luniores arbores fpinis acutis in caudice & ramis ar-
mataefunt , adultioresamittuntfpinas& inramis varie diftribuuntur : illcE nunquam florent,
hxc contra: illse femper habent folia, hze nuUa, fed tantum flores; nimirumDeccmbri&
lanuario; poftfloresdemum erumpunt folia, floribus decidentibus. Vtrarumque folia funt
fimilia fubrotunda feu potius cordis fublatioris figura , inferius tomentofa , f uperius glabra &
dilutiora, tria femper fibi appofita more phafeolorum , in pediculofemipedemcirciterlon-
go ; & talium pediculorum tres, quatuor, quinque fibi appofiti funt , in frondis modum , tota-
que arbor frondofa eft, foliaque & flores multos in frondes congeftos habet. Flos magnitudine
Iridis florcm fcrmc xquat unico conftans folio crcnato furfum crefto , ad cu jus latus intcrius,
cum adjaccntc tunica , e qua prorumpit , dulcis liquor continctur , ut in flore Paco , formicis
gratiffimus: &excadcm multahabetftamina carina; in modum ad latus fenfimprodcuntiaj
colorisinfignisminiati, fineodorctamen: ftamina vcrguiit ad brunnum. Arbores florentes
longc confpici poffunt inftar panni miniati cxpanfi. Floribus cito & copiofe dccidcntibus , fe-

quuntur

c

HlSTOR. PlANTARVM LlB, III. I37

quimtLU-fiuaus, videlicet copiofe filiqux , 'ubi maturuerunt fufcce : qusdam unum,quje-
damtres, qucedamqiiinqucdigitoslongx, digitum craflx, terctes & in tot ventres elatje &
locuiamenta divilx , quot continent pliafeolos : quorum quilibet magnitudincm habet nu-
clei avcllana; aut hbx vulgaris 5 in totum eft miniati coloris , & prope hilum qui fufccfcir , par-
vamhabetmaculamnigram: interius autem cx albo flavefcit. NuIIusejus ufus apudincolas.
An Coral arbor ? Vide Car. Clufium in Appendice ad Hiftor. Rar. Plantarum.

Cap. XIV.

Qibui Iba. ^acoeira. 'Ba?ia?ia. fnaja macaiba
Jhe Coqueiro.

A B v I I B a Brafilienfibus , Pm amordlo Lufitanis : Arbor magna & alta , ramos & folia
diipofitahabenspene ntVifquiero , fcdminora,&. Tamarindiferec arborifimilia.

Nihilpraterea )de hac arbore ab AuEiore
cbfervatum iwveni.

P A c o E I R A Lufitanis , non eftna-
turalis Brafiliae : in Congo vocatur ar-
bor ^ibuaacjuitiba & frudus ^mttbay
Brafilienfibus Pacobete , Lufitanis Paco-
ba. Ex radice propagatur hoc modo:
Primo erumpuntfolia duo aut tria in
fiftulam convoluta , paulo poft fecun-
do fe produnt ad quodUbetlatus unum,
in medio eft fiftula foliacea , & fic fen-
fimplantatrium aut quatuormenfium
/pacio , in quinque, fex , feptempedum
altitudinem adoIefcit,icaudice tibiara
humanam craflb aut paulo crafliori,
fpongiofo , foliis convolutis fimilis , &
uno \Qi.\x facile difcindi poteft. Superius

odo, novem, etiara duodecira folia expandit ekgan-
tia ; quodlibet quatuor , quinque , interdura & odlo pe-
des longum ; quatuordecim aut quindecim digitos la-
tum . In utraque extremitate paulo anguftius , nervo fe-
cundura longitudinera digitura huraanum craflb , qui
etiam fex aut feptera digitos crafllis , per fex aut feptem
digitoruralongitudinemfeexferens e folio, pediculus
folii vice fungitur. Nervus hic in fuperiori fuperficic
tanquam canalis excavatur&tranfvcrfim Unex ilibtiles
a nervo ad latera cxtenduntur. Suntque folia elcganter viridia , ad taftum Ixvia & folida inftar
chartJE membranaceae , eoderaque modo crepitant : Ideo non diu integra manent , fed i vcn-
to agitata dilacerantur tranfverfim fecundum du£tura ftriarum, & flrepitum excitant commo-
ta. Ex fumraitate caudicis hujus /pongiofi , feu ^mcdio foliorura prodit ramus feu brachium.
Raraus hic primo quafi femipcdera longus , tcner & pollicera huraanura craflus , in extrerai-
tate llia continet corpus turbinatse figurs , magnitudine ftrobyli majoris circitcr quinque digi-

S toslon-

jjS GeorgI MarcgravI

tos longum , conftans e foliis latis , ellypticae figurx , brunni coloris obfcuri , ftriatis , qnibus
quafi pulvis cincreus afperfus : iissc complicata invicem conftituunt iliud corpus turbinatum:
fmgulis autem diebus , unum, duoauttria folia fe pandunt , furfum vcrfus fe convolvcndo,
namturbinatecorpusdependet. Subter foliis hisexpanfis apparent fcx, fcptcmaut odoflo-
res, ordinejuxtafepofiti, exalbo flavefcentes, quilibet duos circitcr digkos longus , fca-
pusautemfimilisparvn^fcaphae, cujusparsquainfidetexortuifuo, fit prora, altera extremi-
tas puppis , ex qua prominent quinque foliola angufta , figurami liabentia illius inftrumenti
quo nautx utuntur in humedandis velis : erainent autem e puppi floris digiti longitudine , ex
albo flavefcentia , & in ambitu latcritio colore fimbriata : inmedioporrocorumftamcnlu-
teum crafllufculum infidet, figura baculi cum nodo in extrcmitate , qualiinceduntnigrita;.
Dimidiaautempartefcaplia tegminefubtenditur a^proraincipiendo , ut in fcaplrisnoftrislu-
foriis : fub hoc tegmine intus in fcapha manna feu lentus humor continctur , ad tadum frigi-
dus , faporis mellei , confiftentia & colore fimilis albumini ovi recentis •, in hoc humore or-
tum fumunt quinque illa foliola cum ftamine: deledantur formicxadmodumiftoneilare.
Floresh6sfequunturfrudusordine&arde)Uxtafepofiti, quilibet brevi pediculo nitens, &
oftentans primo in umbelico fuo florem , quipofteadecidit: fruftus autem indies augentur.
Continenturplerumqueinunoramo, decem, duodecim, quatuordecimautfedecimnume-
ro , ut ita una planta proferat fcptuaginta aut oftuaginta , quos virides finunt donec flavefcere
incipiant. Frudus autem juftam magnitudinem nadus magnitudinem habet cucumcris no-
ftratis oblongus & trilaterus quafi , coriocraflloritedus, quodfacillime in tres partes digitis
fe dividi & detrahi finit. Pulpa .mollis eft inftar butyri , medullam quafi cucumeris per
medium fecundum longitudinem habens : boni eft faporis & frequentiflime comeditur vel fo-
lusvelcumfarinaMandiocjE, vel codus & frixus in oleo aut butyro. Ramus autem ille fru-
dibus onuftus interea duni illi maturefcunt augetur , & ad duorum pedum aut majorem lon-
gitudinem excrefcit , florcfque femper protrudit ex corpore illo foliaceo, fed qui decidunt
fine fpe frudus , namunaplantanonfacitplusfruduumquam nutrire & ad augmentum per-
ducere potcft. Maturis porro frudibus ramus cum illis abfcinditur, ut & tota planta : nam una
plantaunum tantum vivit annum & fcmeltantum facit frudum ; faepifllme quoque accidit ut
antequam frudus maturi fint planta cadat & pereat ni fulcris fuftcntetur ; five autem cadat five
praecidaturperindeefti nam antequam fenefcat planta filiusunusautalter ex radice natus eft
& adftat parenti , morientique fuccedit & fic in infinitum propagatiohujusplantjEfuccedit:
ideo maximi horti aluntur his plantis pleni : nam femel fada plantatione ulterius non opus eft
labore. Toto anno frudus habetur venalis.

Annotatio. Iconem frudus dedimus in defcriptionc Americx lib. xv. quam hic re-
petendam non duximus.

B A N A N A , Brafilienfibus Pacohucu , Congenfibus ^uihucA quiancacala & frudus Tincondo
^mancacala. Tota planta ut Pacoeira, at turbinatum illud florifcrum corpus paulo minus eft, &
flores parufii difterunt: funt enim duos circiter digitos longi ex albo lutei coloris, & dulcis odo-
ris: eftqueflorisfcapus non inftar fcapha.' , fcdredus, attamen cavus, repraefentans canoam
Branfilicnfium •, fexfoliolaangufta prominent epuppi, figuraeutinprsECCdcnti, &ejufdcm
coloris, fed ftamen in raedio deeft: medictas anterior canoae etiam tcgitur cavo tegmine
albo-flavefcente. Eodem autem modo ut in Pacocirx (nimirum odo , novem aut dccem di-
gitos) plerunque autem non ita craflTi ; & funt curvi five Itmati ; & fubftantia ficciorcs quo-
quc & itamcUores ad coquendum aut frixandum.

Inaia GvAcviBACUjus fr udus Inajaguacu Brafilienfibus : In Congo vocatur Ejaquiam-
hutu & frudus ^iti inga quiamhutu : Palma nucifera , Lufitanis Coquiero , & frudus illius
Coco : qui tribus fuis foraminulis larvam repraefentat. Arbor caudice raro redo, fed plerumque
incurvato , quatuor , quinque , fcx aut etiam feptem pcdes craflb, triginta, quadraginta & inter-
dum quinquaginta pedes alto. Cortex cincrcus inftar juglandis & quafi vibicibus hinc inde
tranfverfim pcr ambitum notatus. Lignum e jus nullius ufus , conftat cnim cx meris filamentis
& eftdulce quafiladeo fucco turgens , undearbore cxfa a formicis cxpctitur. Caretramis.
Infummitate quindecim, ododccim, viginti aut pku-a habet foliamagna, alata, inorbem
difperfa , partim furreda, partim protenfa, partim depcndcntia , grati afpedus. In exordio fuo
haec folia alatatexturaquadam veftita funt naturah, obfcure grylci coloris , quafi ctudum
textum cannabinum cflct, & fucccflli temporishxc tcxtura fc folvit fubfcqucnte akcra &a
vento circumagitur. Quodlibet fokumalatum longum cft circitcr fcdccim pcdes Rhinlan-
dicos, ac in exortu pcdcm circiter craflum , diflcdura in alas ordinc Juxta fc pofitas & oppofi-
tas : quodlibct tale folium circitcr tres pedes longum & longius , duos digitos latura & verfus
cxtrcmitatem , anguftius, acuminatum , habensinmcdiofecundum longkudincm nervum
ofleum flavefccntcm , ac tranfverfim ordine fubtiliirimasftriasvirides(ut& ipfum cft) ac to-

tum

H I E T O R. P L A N T A R V M L I B. III. 1 3 9

tmn cai-inatum, cavitatc iurfum veda : fubftantia inftai: folii gladioli , Ixtc viridc acfplendens.
Intcr tblia alata ex lummitatc arboris oritur filiqua fivc vagina duos & fcmis circiter pcdes
longa , crafla in mcdio novcm aut dcccm digitos, faftigiata , viridis , ftriata , qusc fucccflli tem-
poris fulcefcit ac Iponte rumpitur. Antcquam autcm rumpatur , elcganterintuscompofitus
rcpcritur cauiis, pcdcmlongus, tres aut quatuor digitos craifus in plurcs ramos pcdalcs aut fef-
quipcdales diftinftus , qui rami ita apte a natura in theca compiicati magnam fpicam rcprje-
fentant. Rami hionuftilunt ubique triangularibus corpufculis magnitudine amyo-dalarum,
albis, quK rudimenta funt florum & hinc nucum : nam rupta vagina rami hi le explicant inftar
arbulcui^ & flofcuios cxhibcnt iutcos. Hinc fuccrcfcimt fruftus , quihbet infiftens fuo brevi
pcdiculo, pennam anfcrinam craflb, & cupuix fquamis conftanti ex ruffo flavcfcentibus.
Nux minor eft viridis, maturefcens fit paliide flava , fed plane matura lignci eft coloris , figurx
oblongiE feu ovalis & quafi trianguiaris : longa plerumquc dcccm , duodccim, aut quatuorde-
cimdigitoSjinambitucrafladuos&amplius pedes. Conftat fruftus totus primum cxteriori
tegumento, fccundo corticc , tcrtio nuclco & quarto aqua. Exterius tegumentum , cxtcrne
glabrum, in totum conftat e filamcntis crafllufcuiis, longis, coloris rufefcentis inftar lini, rcfc-
rensftuppamcannabinamcraflamaccrudam^ eftque in ilia partc quanuxpcdicuioadhceret
fupra duos digitos crafllim , in reiiquis lateribus circiter unum. Cortex eft crafllis inftar cranii
humani , & ea extremitate qua adhjerct ramo , tria habet formina , nuclcum cerafi capicn-
tia. In cavitatc luijus corticis feu in ambitu cjus interiori adhxret nucleus , qui & ipfe fua cuti-
cula veftitur in fua convcxitatc finter corticem & fcj ruffi coloris , ad villuii ut nux mufcata.
Nucieus , nuce matura , crafllis eft duas tertias partes digiti , aibiflTuiius , ladeo fucco turgens,
faporis inftar optimarum avclianarum. Sufficit unius nucis nucleus ad tres faturandos , denique
in iiia cavitate nuclci continetur aqua, paucaquidemquando piene maturuit nux & nuclcus
fuampcrfedionem adeptus eft, nec ad potandum grata: fed quando medise xtatis nux eft,
nimirumquandotegumentumflavefccreincipit , cavitasiilaeftplenaaqua fuavifllma (conti-
net enini pintam Hollandicam aut amphus j pro magnitudine. Aqua hiEC tum gratiflfmia cft ad
potandum, dulcis, frigida ac ciara. At hinc quum aqua abundat, nucieus adhuc moUis ncc ita
gratus cft. Ergopro aqua haurienda eligunturmediae maturitatis, pronucieo edendo plane
mat urx : nam aqua hjsc in nutrimentum nuclei ccdit. Ex nuclco maturo exprimitur lac , cui
incoquitur oryza pro^pulmento.

Hsec arbor in fummitate fua meduUam aibiflimam continct quafi bulbofam , nam in par-
tcs facile feparari poteft inftar aiiii aut ceparum. Haec vocatur Larine palma & ea abiata arbor
moritur, imdeproverbiumpalmamreferrc. Mcduflaea eft albiflTunaj punauiis quafiporis
dotata, fuccuienta, dulcis fiporis, melioris utique quam optimarum nucum; comeditur
cruda vei per fe fola , vcl cum oleo &accto, atque etiam coquitur. Arbor toto anno fimul flo-
res,frud:us immaturos & maturos continct. Amat autem ioca maritima & arenofa prope fepes
&macerias: in mcditerraneis non aut raro admodum reperitur, aut fi plantetur ibi infru£ti-
fera eft, nec juftam magnitudinem nancifcitur.

Nuncetiam dicamquomodo piantctur & tranfplantetur , omnia expropria meaobferva-
tione 5 nihii cnim umquam fcribam , quod non ipfcmet viderim & expcrtus fim. Fruftus inte-
ger fcu nux cum tegumento fuo terrjE ieviter fuppofitafeu tantum fuperterram projcaa, fe-
ptemmenfiLun ipacio progerminat: ex germine pianta tranfplantata poft annum, demum
poftfeptemannosprimitiasdatfruduum. Modus progerminationis hic cft : Nucetotacum
tegumento terrse commifTa , ex foraminibus illis progerminat filamentofum germen , ortum
ducens ex aqua illa quje in nuce continctur:antea autcm aquailia in fpongiofam,aibifluTiamque
fubftantiam fuit congclata & in figuram nucis formata ut germen inde prodiret. Gcrmen
quando prodiit textura illa cannabina ftatim cin£tumeft& habet tria velquatuor foUa arfte
fibi adhuc applicata fine caudice. Nam etfi provcnirct ad fex , o£to , vel decempedum alritu-
dinem adhuc nihil funt nifi foiia atque caudiccs. Et quodlibet folium junioris arbufcula: inte-
grum eft nonfe£tumin alasut inveteribus, fed piicatum ut paiiia mulierum in Germania.
SucceflTu autem temporis fponte finditur & fiunt alata , & tunc arbor caudicem fenfim acquirit
fubtunicaiUatextaquainferiuscingitur. Germenporro, dequo ante, cum emerfit e nuce,
tunc ftatim per totum crafllus tegumentum fpargit radiccs filam.entofas , flavas , qua: hinc inde
petforantiliud tegumentofLim & prodeunt foras (nimirumpedalis aut majoris longitudinis ac
lumbricorum craflitudine) ac in tcrram fe ingerunt : fucccflu tcmporis tora nux putredine ab-
fumitur. Sin qujeras unde nutrimcntum habcat planta priufquam radices in tcrra firmentur
quod non ftatim fit , dicam : Supra innui cx fpongiofa iUa fubftantia prodire germen, ex hac &
fimul nucleo qui adlicerct fuo cortici nutttor arbufcula , nam quo citius eximas aliquam ar-
bufculam priufquam radices cgitin terram ?;0o plus nuclei invenies & contra. Tenaciter Ipon-
gia adhaeret per fibras fundo atbufculas , ita ut ex nuce eximi pofllt nuclco appendente. lunio-

S 2 resfic-

n^o GeorgIMarcgravI

res fetus tranfplantantur aut non : fi traniplantarc animus , id fiat anno astatis primo aut fc-
cundo , & quidem mcnfe lunio vel lulio. Poffunt & majores tranferri quatuor aut quinque
annorum , fed major pars moritur. Vidi tamen grandes viginti quatuor aut plurium annorum
transferri feliciter anno 1 640. MaLU-itiae , adhibita multitudine hominum circiter trecento-
rum. E cortice nucis egregia fiunt pocula.

Annotatio. DeeademarboreitaFr.Ximenes. DePalmis quse ferunt cocos, Mexi-
eanisCo)'o///,eftarborhaudadmodum crafla, vcrnmalta, cujusrami (quosproprievocamus
pahnas) e faftigio trunci eminent , quinque aut fex numero erefti ad modum palmarum Hif
panix & ab omni parte clare virentes : truncum habet redum & cinerei coloris , in circuitu a
radice ufque ad faftigium , minutis velutigradibuscin£tum, quorum ope indigense facillime
adfummitatemarborisenituntur. truncuseftvaldefpongiofus : amat autem locamaritima,
uti apparet inlnfuiis Philippinis , Porturico •, pr^Efcrtim ad oram Coliniae & Zacatulse. FIos il-
lius caftaneae flori fimihs : frudus integerjequatmolem capitishumani, eftque oblongior &
triangularis , & laete virens antequam decerpatur. Nux ipfa feritur & facilc pullulat , tranfpo-
fitaqueadolefcit&brevieditfruftus, praefertimficinereaut fimo bovino ftercoretur & dili-
genter rigetur : radicesagitnequeprofunde neque moIifuaeiEquales: truncusquoquefecun-
dumradices craflior , quoaltiusafccnditeotenuiorevadit; materies ilUus admultautihs. In
InfulisPhilippinisnon modoematerie illius faciunt naves, fed & funibus & velis , aliifque
nauticis inftrumentis ealdera inftruunt ex eadem arbore ; & quod maxime mirum variis quo-
queraercibusonerantex illa natis; oleo, vino, aceto, faccharo, fruftu & fimiUbus. Ete-
nim vulnerando teneros ramos inferiori parte , eliciunt liquorem quendam , qui vini loco
ufurpatur : hic primo die fiiavis & guftui gratus , fequentibus fit infipidior & denique plane
inutiiis , feraperauteraeftingratiodoris; & fi crebro fumatur gencrat craflbs humores, fla-
tus & cruditates , licet moderate calefaciat & humedlet , fitque blandius noftro vino & mi-
nus tentet cerebrum , nifi alia (ut vulgo folet) addantur. Porro Phtificis prodefle ferunt &
qui renum affectibus laborant, ita ut vix ullos in Philippinis InfuUs reperiri dicant qui illis mor-
bis tententur, quia illius potu partes illae mundentur & arenulas expellantur: verum liuiimope-
renocetillisquihydropeautlienis obftru£tione laborant. Vinofus hic liquor foli expofitus
aut alibi fervatus per oftiduum fit praeftantiffimum acetum,quod minus ficcat quara noflrura,
fedigniadmotumperditfumnvigorera, ideoque cura in cibis ufurpanfr, tura demuraadraif.
cent cum edulia deferbuerunt. Durat quidem longo terapore , verum fi pauxillum aqux ad-
mifceas ftatim corrurapitur. Ex eodcm vino codo & fpiffato fit mel & faccharum , quod tem-
peratura eft calidum , humidumque & grati laporis : confervatur longo tempore : lenit pe-
£tus & eft utile adverfus rheumatifmos : corroborat ventriculum & cerebrum : juvat conco-
ftionem; denique ore fumtum nihil differt colore «3c faporeanoftrofaccharocandido: Nux
ipfarecensactenerafaporerefertcarduum, verumeft dulcior & minusadftringens; fiftital-
vum, tollitcruditates&refocillatventriculum. Putaraen quod fequitur & proprie vocatur
Coco eft nigri coloris & durura ; exeobiberefalubrejudicatur , &finedubiocorroboratner-
vos & fanat paralyfin. Hoc putamine concluditur medulla candicans, gratifaporis&amy-
gdalarum dulcium azmula : ex hac contufa exprimitur ladeus humor abfque ignisope, qui
utiUffiniuseftadnecandoslumbricosinteftinorum, fiquantitate oftounciarum cumpauxil-
lo falis mane furaatur a jejunis, praefertimpueris&adolefcentibus. Ex rafura e;ufdem medul-
Ix coda in aqua & bene agitata emergit oleumquoddam , quod recens commode cibis mif
cetur & magni ufus eft in medicina , temperie calidum &,humidum. Hauftum fcx aut o6to
, unciarum quantitate purgat leniter ventriculum , & evacuat humores melancholicos & pi-
tuitofos •, licet dicant meduUam illam per fe alvum aftringere : verum ad purgandum utendum
cft oleorecens expreffo : mitigatpraetereaquofvis dolores e caufafrigida natos : eftqueadmi-
rabile remedium in viflneribus curandis, fiftit enim fanguinem, mundatfaniem&confoli-
datilla: ilUtumlenitpedus&potumpurgatiUud, editquealiosinnumeroseftedus quosre-
cenfere longum efTet : imprirais autem utiliffmium ad nervos relaxandos & pertinaces dolores
podagricos. Non autem tantum oleuni , fed quae medulla continetur aquainftariadis can-
dida, ad plurima valet : fanatfebres, fedatfitim, temperat xftum , mundat & finat oculos &
confumitfuperfluam carnemquaeillosfoletfxdare, conciUat clegantem colorem vultiii fae-
minarum; refrigerat atque humedat: purgat fanguinem, ventriculum& urcteres, mitigat
dolorcs & eft gratiffirai faporis , praefertim febricitantibus , quiUcet fudcnt magnacopiapof-
funtfumercfincnoxa, modofintiejuni: nutrit egregie & cft admirabile rcmedium advcrfus
febres biliofas : & licct credatur flatus generare , tamen funiere licct diebus purgationiim •, vc-
rum quibus alvus admodura laxa fibi ab co potucaveantncceffeeft. Stoloncsquoquefivc
gcmma: fuaves funt qucmadmodum palmiti Africxaut Algarviae, vcrumamputarivixpof-
funt finc cgregio arboris dctrimcnto. Nc foUa quidem inutiUa funt , nam vinum hujus arboris

per illa

HisTOR. Plantarvm. LiiJ. III. J4I

per illa colatur & praeftant vicem cribrorum : ex iifdem galeri , ftorca: & plura alia texuntur.
Perfuafit mihi religiofus noftri ordinis , qui multos annos in Philippinis habitaverat ; in non-
nullis cocis atque ipfa mcduUa & la£teo fuccorepcririlapilloscandidifllmos, ovaliforma,
fed una parte nonnihil depreflbs , qui fingulare remedium fint adverfus Nephritidcm & crefta-
ti affeftum illum & dolores arceant : Religiofus autem ille unum brachio aliigatum circumfe-
rebat. Hadcnus Fr. Ximenes.

MuItiprxtereafcripferuntdehacNuce, utvocant,Indica,imprlmisautemMonardes pro-
lixc lib. I. Hiftor. Aromatum cap.xxvi. Addidit& Car. Clufius infignes notas, &Iconcs
arboris & fruftuum, quas opersepretium erit videre. Legendi & alii Auftores.

Hoc tantum addo vidifle me plures ejufmodi lapiIlos,qui in Cocis ferebantur generati , qui
omneserant formaovah, inferioripartecomprefli, figura & colore , nifiquodparumfplen-
dent, unionibus fcoticis haud abfimiles, & diverfae molis, & habeo unum fatis grandem, quem
curiofc fervo, qui non multum abeft a rotundo.

An n o t a t I o. Non abs re puto futurum , fi hic adjungam tres defcriptiones arborum,
quas ab Emanuele de Moraes aliquando accepi.

I B I R A o B I Brafilienfibus , Arbor eft inter BrafiUanas procerrima, cujus materies eft du-
rifll ma & intus rubicunda , nulli pene putredini obnoxia , nuUum fert fruftum , nafcitur in va-
ftifllmis filvis & faltibus •, Lufitani yocant Paoferro , cum ob magnum pondus , quo ftatim in-
ftar ferri mergitur, tum ob fortitudinem qua maxime ad ferrum accedit.

Ibacamvci Arbor Silvis Parataningje perfamiliaris , fert fru(5tum fere fimilem Limoni,
pelUcula tenui, fucco multo, acri tamen inftar labrufcse , intus exigua & pauca grana continen-
tem, dentibus noxium. Arbor eft a paucis vifa & a pauciflTimis nifi per fru£lum cognita; vidi ta-
nien ego multotiesob curiofitatemj nihil habet commune cum Mamoeira, fed penitus dif-
ferunt.

I A B v T 1 c A B A eft arbor reda atque procera , vaftiflimis ornata ramis : fert ab ima radice
ufque ad ultimum ramorum apicem frudtus in tanta abimdantia & ita inter fe junftos , ut cor-
ticem vix pofTis afpicere: eft autem frudus rotundus colore nigro, magnitudine parvi limonis,
fucco dulci inftar uvse bene maturx; qualitatis temperatae atque falubris, febricitantibus jucun-
diffiraus. FrequentiflTima eftin prxfedura S. Vincentii , praefertim in Silvis vaftis Parataninga;
& in mediterraneis prjefeauraE riuvu lanuaru.

Ha^enm HiJiorU plantamm.

Sl

Ceor-

345.

GeorgI MarggravI

RERV

NATVRALIV M

H I S T O R I yE

L I B E R CLY A R T V S3
Qui agit de Pifcibus Brafili^.

C A P V T P R I M V M.- ■

Guamajacu ape j^ecies iitraque. (juacucuja.

Vamaiacv Ape Bf afilienfibus : Pifcis triangularis ; duplex cft , mius •
cornutus, alter fine cornibus. Cornutus ab ore ad initium caudae feptem di-
gitoscft longus, finterdum& longior^ aventre addorfifummitatem tres
digitos latus feu altus : venter vix duos digitos latitudine complet : cauda
unuradigitum lata, definens in pinnam duos digitos longam & totidem
latam. Os ipfi parvulum & pifi tantum capax : liabens in fiiperiori man-
dibula duodecim denticulos anguftos , acutos , in inferiori quinque .
Caput ab ore ad cornua ufque inj gibbum aflurgit , convexitate fefquidigiti ; dorfum au-

tem ad eundcm moduni in gibbum arcuatur : & unicam tantum habet pinnam in poftica
parte verfus caudam, & quidem exilem. Oculos habet fatis amplos , diametro trientis , fuper-
ne in capite in fronte pofitos prope cornua , ab ore circitcr fefquidigiti intervallo : & ante
fingulos ocuios forarainulum unum. Pinnas in univerfum obtinet quinque, unam in extremo
dorfo,utjamdixi, &inquoIibetIatereunam, longe infraoculos verfus pofticam corporis
partem paulum vergentes , unum digitum longas ; & prope utranique rimam , unam plus fc-
midigito longam, branchiarum loco : unam denique pinnam inferius in ventris extremitate
propcexortumcaudce, unumpenedigitumlongam, dimidiumlatam: quinta facitcaudam.
Cornuaduodire£leante fe protenfa in fronte geritprope oculos, magnitudine calcarisgalli
galinacci; duoitidcmcequalismagnitudinisin infimoventre verfus quartam pinnam. Caret
fquamis, fcd tcgitur dcnfa cute, in vcntre quidem alba , rcliquo autcm corporc fufca , atquc in
vcntre & latcribus ufquc ad altitudinem oculorum figuris trigonis, tctragonis,pcntagonis, hc-
xagonifquc mirediftinda&notata. Vbique autem (excepto infimo vcntrc) eademcutisva-
riis maculisnigricantibus cftinfignita.

Guamaiuu ape finccornibusinfronte, paulominor cftanteccdcntc, fedlatiore ventre&
cauda paido longiorc; &cft pcrtotumcorpus fexangularibus figurisinfignitus, cum innu-

meris

H I S T O R. P I S C I V M L I B. I I I I, 1^3

•meiris tuberculis minimis. Color vcntris fubflavus , reliquo corpore ex flavo cinereus & fub-
fufcus. Non longe ab Infula Margarita captus h nautis nofl:ris pifcis ingens , quem vocant ^jla-
COb CtCttsen in cujus vcntriculo Guamajacu adhuc integer fuit inventus. Pifcis autem illius
carocoaa&avigintihominibuscomeftafuit, quiomnesftatim poft manducationcm male
fehabuerunt, &vixpoft multos dies fumtis rJexipharmacis convaluerunt : ceftima hinc ma-
lignaniquahtatem guaniajacu pifcis.

Alium talem acccpi , cujus longitudo erat pedaUs , altitudo quatuor digitorum , cujus to-
tum corpus teaum erat tcfta mcris figuris fexangularibus conftante , fragili in recenti pifce , &
qux pifce Soli cxpofito in hexagona corpora diflblvebatur. Os anguftum , denticuli oblongi
latefcentcs , inferius quinque,lliperius undecim. OcuUampU, rotundi , magnitudine grofli
mifhici , pupilla cryftallina , cxtera coloris umbras cum argenteo mixti. Cauda duos & (e-
mis digitos longa , teres cxtra teftam prodiens , moUi cute veftita , habens pinnam duos di-
gitoslongam &totidemIatam, quafi quadratam, fed in lateribus lunatam. Pinnaeutin aUis
hujus ipeciei. Totus crat coloris albicantis cum gryfeo mixti. Quodlibct latus vcrfus pofte-
riora delinebat in pinnam.

Caret fere carne ac cavus eft , folam fpinam fecundum longitudinem habens, cui per mem-
branas inteftina adhaerent. I n ventriculo multum invcni arenje .

Annotat lo. Agitde hoc pifce Aldrovandus Ub. depifcibus iv. cap.ult. &datduas
ilUus Icones. Obfervavi autem fnam multi eiufiiiodi pifces ficcati , utriufquefpeciei, ad nos e
Brafilia & America afltruntur) figuras quibuscutis infignitur plurimum inter fe differre, &
in quibufdam fe habere inftar tefliiiati pavimenti.

. GvACvcviA Brafilienfibus : Monoceros pifcis: Vefpertilio Aquaticus pofTet appella-
ri. Corporis figura anterius eft inftar vomeris : corpus ofto digitos longum, quinque latum in

medio , ubi latifll-
mum : medietas au-
tem corporis pofte-
rior rotunda eft &
verfus czudx pin-
nam faftigiatur in
conum : medietas
autem anterior vo-
meris feu lati cordis
figura obtinet. Pif-
cis autem non craf^
fus,fedlatus5 caput
vix prominet feor-
fumacorpore, eft-
queilliinter oculos
_ fupra os cornu im-

pofitum , durum , duos pene digiros longum , conicum. Oculos habet nummi mifiiici magni-
tudine, pupillacryftaUinalenticulari , reUquaparsvariegatamacuIis & lineis flavis albifque.
Oris hiatus caftaneam poteft capcre , ipfum edentulum eft. Supra os carnea prominentiaeft
inftar tonfillae humanse fcre. In utroquc latere in medio pifcis , brachium eminet , qiiatuor
digitoslongum, unajunaura conftans-, inferior medietas brachii duos digitos longa, plus
uno lata , exterior pinna duos digitos longa eft , unum lata in infimo ventre inter brachia duas
habetpinnasfefquidigitumlongas, quae quafi pedes funt. Cauda conftat pinna duos digitos
longa , fefquidigitum lata , ac fere quadrata. In inferiori corpore , fcfquidigiti interftitio a cau-
daetiampinnulamhabetparvam&talemetiamindorfo, trium digitorum intervallo a cau-
da. Cute tegitur , non fquamis , quae fuperius fufca eft , multis tuberculis duris , per dorfum
infignitaverfusanticampartem, &utrumquelatus. In utroque autem latere undecim nigras
habet maculas lentis magnitudine & figura , binas ac binas juxta fe pofitas. Prope infertionem
utriufque branchii etiam multas ejufinodi maculas nigras habet & ibidcm in quoUbet latere fo-
ramen parvum in corpus. Infumma, inlateribus, circaoculos, in extremisbranchns, mire
variegatur pundulis albis , nigris, lineifque itidem albis & nigris , ut vix cxprimi pofllt a pi-
£tore. In toto autem inferiori corpore egregiiminiati eft coloris , atque ibi cutis aequaUs , vc-
rum ad tadum pauluni hifpida.

C A P.

144

GeorgI MarcgravI

C A p. II.

Tajafica. l^am. Tiraacangata. Acarauna. Gua^eripa, T^irane-

ma. Acarafucu.

TA I A s I c A Brafilicnfibus. Pifcis o£to aut novem digitos longus, corpore obtercte&
pyramidali , extenuatur enim verfus caudam. Caput cft illi groirmfculum & compreirum:
oculi eminen?es & nigri , circcl- -««■.--

loaureo : os edentulum. Sex ha-^

bct pinnas •, nimirum fub qualibct

branchia unam oblongam , fub

his in medio inferius unam bre-

viorem : unam in mcdio dorfo aUamlongiorem verfus poftremam dorfi partem , & e regione

hujusunamininfimo corporc: fcptima cft cauda, oblonga & in exitu rotundata. Tcgitur

fquamuUs parvis , colorishyaUnipaUidi, macuUsvariisfufcisvermiculatisvariegatusper to-

tum, exccptispinnispoftbranchiaUbus & infimo ventre , quse ex paUido fubflavefcunt. Cau-

da eft undata fufco. Latet in arena abfconditus, ideoque capitur pedibus , eos ponendo fu-

perarenamubilatet. Codusatqueaflusbene fapit& convenitcumHoUandoram^Djl/ eft

enim carne albiflTuna & friabiU.

P A R v BrafiUcnfibus: Pifcis eft
latus & fubrotundus , verum haud
crafliis , novem aut decem digi-
tos longus ab ore ad pinnam cau-
■ds qu3£ duos & iemis digitos lon-
ga ac totidem lata : latitudo pifcis
feptem digirorum. Pinnas obti-
netfex:duas raagnas ac iatas duos
circiter digitos; unam in dorfo,al-
tcrara in ventre , qux utrobiquc
ad caudam extenduntur; habet-
quc quxvis pinna in fine pronii-
nentiaminftarfunicuU, ea vidclicet qux in dorfo quinque digitos , qu3e in ventre tres digitos
longam. PoftbranchiasinquoUbetlaterectiampinna cft duos digitos longa , unumlataj &
duasininferioriventrefubliis, duosdigitoslongas, anguftifllmas. Capitc eft parvo , ore ela-
to, angufto, minutifilmisdcntibusalbicoloris: ocuUsconfpicuis, flavo circulo circurada-
tis. Totumcorpusveftiturfquamisraediocribus, quarum dimidius nmnerus niger eft , dimi-
dius autem flavefcit , ita ut lunulas flavasinnigricante corporegeftarevideatur. Circabran-
chias flavedo eft & in initio pinnarum, poft aures maciila flava in quaUbet.

Pifcis eft edulis.

PirA Acangata BrafiUcnfibus,ideft,pifcisdurocapite: Percai mediae feu J|atDCtjS
magnitudine, fcptcm aut o£to digitos longus , ore haud amplo , oculis nigris , circelloni-
gricante aurco & ruffo colore mixto. Pinnas habct fex & feptimam pro cauda: duaspoft-
branchiaks, duas in infimo ventre jundas, unam verfus pofteriora inventre, &:imamper'
totius dorfi longimdinera ufque ad caudam extenfam & eredam , firmis fpinis fuftliltam quam
in vaginam recondere poteft. Pinna caudx furcata. Tcgitur fquamuUs argenteis , aureo &
igneo colore tranfplendente , prasfertim in dorfo : in vcntre in argenteo thalaflinus color tranf-
lucet. Pinna dorfi argentea tranfplendcns & macuUs fufcis infignita. Pinna; laterales albx , quoc
in ventre caerulefcentcs. Caudse quoque pinna in extremitate cxrulefcit. Eft eduUs.

AcARAVNA BrafiUenfibus .
Pifcis raagnitudine exxquat Pa-
ru , fed non eft ita latus , & fqua-
mulas habct nigricantis coloris.
Caudacft bifida,pinnatrcsdigitos
longa, duos lata. Pone utramque
branchiam ctiam pinnam habet,
infcrius in antica partc duas angu-
ftas. Per totum dorfum & pcr
vcntrem etiam pinnam utrobiquc
cxtcnfam, acutam, continuam , in poftjca partc corporis circiter unum digitum latam.

Os par-

HlSTOR. PlSClVM LlB. I.

145

Os parvum , anguftum , denticulis minutiflfimis. Oculi haud magni. In utroque latere prope
caudam acutiirunum habet aculeum-, quos in latera poteft recondere & evaginare & alios
pifces laedere : quilibet aculeus fere digitumlongus ofle pifcino conftans.
Pifciseftedulis.

GvAPERVA Brafilienfibus. Pifcis cor-
pore lato & compreflb , quatuor digitos
longOjtresIato, ubilatiflfmius. Orepar^u-
lo , denticulis minimis. Pinnas habct fex:
poftquamUbet branchiam unam, paralle-
logrammi figura : in infimo ventre duas ob-
longas : in dorfo & inferiore ventre cxtre-
mo longam ac latam , qux in acumen defi-
nunt , fubute figiu-a. Cauda quadrata feu
potius parallelogramma , unum digitum
longa , duas tertias digiti lata. Tegitur fqua-
muUs coloris nigri , fplendentis inftar bom-
bycini, quarmTi ora; (non omnium fed qua-
rumdam) fimbrias flavas habent inftar fe-
milunularum. Pinnae funt nigrae. Circa os
linea crafla purpurei eft coloris , & illi per-
pendiculariter altera fuppofita.Corpus tres
lineje latae ambiunt , quarum duze per latus
& pofticas pinnas extenduntur. Caudam
etiam taUs fecat linea & ejufdem coloris; una pro fimbria ipfi eft oculorumpupillanigra,
circulo aureo.

Pi RANEMA Brafilienfibus : pifcis mediocris Carpionis feu percae magnitudine ; novem,
decemautundecimdigitoslongus; latus, ubimaxime, tres digitos autpaulo ampUus. Os
habet amplum, fubrotundum, edentulum quidem , fed acutiffimis prominentiis afperum:
oculos magnos inftar folidi HoIIandici , pupilia cryftallina , circulo albo fplendente , qui fu-
perius ad dimidiam partem coloris eft miniati. Branchias habet admodum amplas. Ponehas
in quoUbet latere pinnx digitum quidem longae fed haud lata; , & fubter has in ventre duse fibi
propinquxduosdigitoslongcE&fefquidigitumlatK, triangulares , /pinis fuffiiltx. A ventris
medietateadcaudjEexortumufquepinnaprotenditur tres&femis digitum longa , unumla-
ta, itidem fpinis intertexta , quam abfcondere ferepoteftinrima ad hoc comparata : peruni-
verfum dorfum ab occipitis fine ad exordium caudae pinna extenditur quinque digitos longa,
paulo plus digitum lata , tenuimembranaconftans, duabus & viginti fpinis intertexta, quam
erigere atque deprimere & fere abfcondere poteft in rima. Cauda qux a corpore protendituc
fefquidigitum eft ionga , unumlata, pinnamhabettres&femisdigitoslatam, & plus quam
fefquidigitum longam. Color totius pifcis eft argenteus laccatus lacca florentiva. Squamulas
habet minutiias quafi triangulares : in ventre plus albicat , feu argenteominuslaccaeintermi-
xtum cernitur.

Capitur in mari & boni eft laporis , eduUs.

AcARAPvcv BrafiUenfibus ; fluviatilis pifcis , in fefquipedalem longitudinem excrefcit,
ubi latiflimus quatuor aut quinque digitorum. Os acuminatum circiter duos digitos longum,
haud amplum labia abfcondere & contrahere poteft ut folum hiatus apparcat , nuUos habet
dentes. OcuUmagni, pupillanigrafplendente, circuloexalbo&fufcomixto. Pinnashabet
feptem: unam pcr dorfi longitudinem ad caudam fere extenfam , nonlatam, quamerigere
& fpinis fuftentare , atque recondere poteft : poftbranchiales duas , totidemininfimoventre,
unampoftanum: Septimamprocauda, furcatam quatuor aut quinque digitos longam. To-
tusfplendetfquamisargenteisminoribus: in dorfo tamen aliquid aureiadmixtum: &inquo-
libetlaterefexoblongsmacuIxcjEruIeaerufefcentes, non ita confpicuje. Pinnadorfi & cau-
dadilutecinereifuntcoloris, ut & laterales : dnx in infimo ventre flavefcuntpaulum, ut&
eaqusepropeanum. Eduliseft.

Cap. III.

l^udia?io^ermelho. Tudiafio yerde. furuucapeha. faQuaruca.
Caraum. Qururuca. Guaihiaya.

"JP V D I A N o vcrmelho vulgo , fed reftius Bodiano : Brafilienfibus Jipimixira & tetimixira.
^ Pifcis mediocris Percx magnitudine. Latitudo corporis, ubi maxima , duorum digitorum,

T . propc

146

GeorgI MarcgravI

-/T,AsMrJ^^,-J.-{

prope caudam unius aut paulo plus. Corporis fere jequalis latitudo cft. Caput parvum , os acct-
tum , fupcrius in antc-
riori parte tres dcnti-
culi acuti, minimi, in-
fcrius itcm , & verfus
/ interiora in utraque
mandibula alii minimi
denticuli. Ocuios iia-
bct paululum emincn-
tes , pupilla nigra , ex-

teriori albo, hinc flavo circulo. Pinnas habet feptem: nimirum duas plus digito longas,
haud latas , poft branchias in utroque latere unam : fub his duas )un£tas in ventre : aliani
in vcntre verfus caudam , duos digitos longam , fecundum longitudinem adnatam : unam
item talem in dorfo , tres & femis digitos longam : & feptimam pro cauda , quse eft quadra-
ta, digitum longa & lata. Tegitur pifcis fquamis fubtilibiis, ita arde complicatis, utadta-
aumglabereflevideatur. Colortotiuscorporisflavus cum aureo mixtus. Summitas autcm
capitis & totum dorfum ad media utrimque latcra , & fere ufque ad finem dorfalis pinna; pur-
purei eft coloris egregii cum lacca mixti : extrema ora pinnx majoris in ventre verfus caudam
etiam purpurafcit ut & pinnx illi junftje totaliter : reliqux pinnas flavae cum aureo colorc mi-
xt2e, ut&totumreliquumcorpus. ParsuItimapinna:ma)orisindorfoetiamflavaut & cau-
da. Pifcis eft edulis.

PvDiANo Verde Lufitan.Pif-
cisoblongus, nimirum deccm di-
gitos ab oris extremo ad caudse ini-
tium ; corpus tres digitos latum,
eirca caudam autem fefqui. Os acu-
minatum , haud amplum , anterius
in fupcriori mandibula habcns duos
dcntcs acutos , longos ; & feriem
denticulorum minimorum : infcrius in anteriorc parte quatuor , longos , acutos , <Sc fcriem
minutorum candidorum. Oculos habet parvos, pupilla nigricante , circello primum aureo,
dein exterius albefcente. Pinnas obtinet leptem , nimirum unam per dorfi longitudinem ex-
tcnfam , fex & fcmis digitos longam , dimidium latam, quam fpinis erigere & fuftinere po-
teft : poft utramque branchiam unam , duos digitos longam , paulo pJus uno latam : fub ven-
tre duas parvas jundas : a medio autcm ventre inferiori una tendit pene ad caudae exortum,
. quatuor digitos longa , unum fcre lata : Septima pinna eft cauda , qux cft quadrata aut paral-
lelogrammi figura , fefquidigitum longa , duoslata.

Totus pifcis veftitur iquamis latis , qux iia. compofitse funt , utmericubi fibi appofitivi-
deantur; lutei feu aurei coloris ac per totum ambitumlineafeufimbriaelegantifliimaazuri
feu cserulei coloris. Caput fuperius aiu-eum eft cum magna macula coloris ex viridi thalaflini,
circumdataazureo&azureis flavis fubviridibus & albicantibus ftriisvariegatum. Pinnaedu;^
laterales fcupoftbranchialcs&duzeinventrealbicant, inlaterali ambitu c^rulea lineola pra::-
ditx. Pinna dorfalis aurei cft coloris & ftriis undulatis cieruleis fccundum longitudinem nota-
ta, qua^inventremajorexruffbadbrunnumvergitcolorem, ftriis itidem caeruleis fecundum
longitudinem. Cauda rufefcit ftriata thalaflinoac caeruleofecundumlongitudinem , in extrc-
mitateautempaululumvirefcit. Pifcisinfigniscoloris&eduiis. Capitur inmari.

I V R V v c A p E B A Brafilienfibus:
aut etiam I t a i A R a diftus. Pifcis
longus fcptem aut odo digitos ,
duos aut tres latus , ubilatiflimus:
ore fatis patulo , & ex triangulari
rotundo , lingua angufta , brcvi, ,
dcnticulis minutiflimis : oculisro-
tundis , pupilla cryftallina & circu-
lo rubro. Poft branchias in utroque
latcrc habct pinnam fcfquidigitum
longam, quadratam&cxtcriuscircinatam: fubtcrhas, du.isininfcriorivcntrc)und3S; paulo
poftoccipitium incipitpinna, antcriori mcdictatc fpinis fufflilra , poftcriori mollis , qua;tcn-
dit fccundumlongitudincm dorfi ad caudam ufquc, & fcmpcrfit latior,propc caudamdi-
gitum lata. In infcriorc corpore vcrfus caudam ctiam pinnam habct haud amplam. Cauda

conftat

M I S T O R. P I S C I V M L 1 E. IV.

147

conftat piana refquidisitutii longa , plus uno lata, & quadrata. Squamatus pifcis , fed fquamis
itacomplicatisutlxviseircvidcatuL-. Pilcis univedi coloregregieruber, inventrc autem ex
rubro 8c albo maculatus ; in lateribus autem conftantcr niaculas habct puniceas , nigras , va-
rias, ma jores & minorcs. Pinnx omncs funt rubra; & mgro maculatx.

Pinguis clt pifcis & boni fiporis, optimus tamen aflatus. Capitur in mari inter fcopulos. Pa-
rietirccens appenilis nodu toto corporc clarclucct.

Jagvaraca Brafilicnfibus . Pifcis me-
diocris Percae magnitudine , ore acuto , eden-
tulus. Oculoshabetmagnos, pupilla cryftal-
lina nigra, magna & aropla, circulo coloris ar-
gentei,. & fiiperius maculamfanguineamha-
bentc. Pinnas habct in lateribus & infimo
vcntre fimilcs praecedenti pifci : per dor-
fumverofecundumlongitudinemextenditurpinnadigitumlata, ufque ad unum digitumab
initio cauda:, conftans tcnui membranula undccim ipinis acutiffimis fuffulta , quam poteft ele-
vare & fubfterncre pro libitu: atquc non folum componere fed & abfcondere in rima cui pinna
infidet. Hanc fequitur alia contigua , unum digitura Iata,pertingens adcaudce exortum, duos
digitos longa, triangularis &: fuperius definens in acumcn. Caudae autem pars reliquo corpori
fubtenfa fubrotunda eft, fefquidigitum longa , contincns pinnam furcatam , cujus pars infcrior
duos digitos longa, fuperior paulo longior. Ad branchias in utroque latere , in quolibet duos
habet aculeos , in quorum medio alii funt minimi : his branchiis & aculcis ferit & vulnerat:
feritetiamcumpinnadorfali&cumiisqua;funtin infimoventre, ad quarum fingularumla-
tus aculeus eft fatis longus , & quideni in pinna prope caudam in infimo vcntre fpina cft ununi
digitum longa. Totus pifcis tedus eft fquamulis eleganter diipofitis ; & quxlibet fquamula in
ambituminutiftimeeftferrata. Color totius corporis eftargenteus, in ventre plane albicat.
Caput fuperius incarnati eft coloris , & hifpida tefta munitum. Pinnse omnes coloris funt di-
lute incarnati : ea auteni qux in dorfo fpinis fuffulta-prope ipinas auro eft umbrata. Caro pin-
guis & boni faporis , prxfertim fi pifcis afletur. Capitur in mari inter fcopulos .

C A R A V N A Brafilienfibus : Pifcis hic magnitudi-

nem & figuramhabetut/^r^^CiJ/^f^^jdifferttamenca-

pite & colore corporis. Pinnas quoque eodem modo

^ '"-'''" ""'"'-'•''■'•'^■•' ^ ''Vi" 3^?^2r-^ pofitas habetutille. Osautem obtinct lunatum; den-

teique habet acutifllmos , fed minutos : Branchias am-
plas, quie aculeis in poftica parte funtmunitoe. Oculi
verfiis fummitatcm capitis in lateribus pofiti nonlonge ab invicem, haud magni , pupilla ovali
nigra> quam ambit circulus ruber. Squamulis in univerfum veftitur lunatis, coloris mlniati pei:
totum , & ubique pundula nigra , magnitudine feminis papaveris iniparla habet , pra^terquam
inventre.

Capitur in mari inter fcopulos: cftque eduHs, molli admodum carne atque boni faporis.
CvRVRVCA Brafilicnfibus : Spccies Corvinx ; pifcis fluviatilis , fefquipedem longus , cor-
poreoblongo;orefatisamplo, ocuIismediocribus,nigris. Pinnas habetfcptem: unamper
dorfi longitudinem ad caudani fere protenfam , qus divifa eft & prior pars latior , tresdigitos
fermc; & totidem longa , triangularis, fpinis fuffulta, pofterior longior , fed cxilior. Cauda fere
quadrata. Squamashabetmcdiocrismagnitudinisargcnteas, cum aureo & fubfufco pauco
niLstas, prxfertim in dorfo & lateribus. Pinnae in dorfb & latcribus ac cauda , cincreas : in me-
dio ventre flavefcunt & fufcefcunt. Edulis cft.

G V A I B I A Y A Brafihenfibus, eft Sargm, convenit cnim optimc cum defcriptione Geflieri.

C A p. I V.

(juatucupajuha. T^acamo. ^etimhuaha. ^ira jurumenbeca.

/^ Vatvcvpa Ivba Brafilienfibus pifcis in duorum pedum longitudinem excrefcit, dor-
^— * fo paulum incurvato. Os habet triangulare , acuminatum , dentcs parvos acutifllmos.
Oculos magnitudinc ftufcri Hollandici, pupilla magna, nigra , fplcndente circulo rubro. Pin-
nashabet mollesfine fpinisinlateribus: nimirum unam in quolibet laterc, poft branchias,
anguftam, duos&fcmisdigitos longam: duas tales junftas in ventre fubtcrillas unica fpina
niunitas : & unam prope anum digitum longam ac latam, unica quoque fpina armatam. Ante
medium dorfum verfus occiput , incipit pinna dcfinens ad caudae initium , quinque digitos
longa , unum fere lata , quae duabiis & viginti fpinis erigitur : cauda duos pene digitos longa.

T z

ununi

148

GeorgI MarcgravI

unumlata, pinnamhabct plusuno digito longam & quatuor latam paululumque exterius

vei-fus interiora arcuatam. Veftitur

fquamis paulomajoribus, coloris ar-

gentei & ftriis flavis & ex argcnteo ru-

fefcentibus fecundum longitudinem

extenfis a capite ad caudam ufque. In

utroque latereetiam a capite ad cau-

dam eminens linea tcndit. Caput ex

argenteo,rufo,flavomixtum. Pinnas ^

alba; five argentes , cauda; pinna ruflfa: (^^

venter albus. Capitur in mari inter

feopulos. Boni eft faporis , & lingua

& caro circa mandibulas longe optimi ut in Garpione.

P A c A M o Brafilienfibus , Lufitanis Enxarou) , marinus pifcis qui capitur inter fcopulos;
carne eft boni faporis , cute & colore ut noftrates Aalrupe : longus eft totus fere undecim di-
gitos. Corpus autem verfus po-
fteriora paulum gracilcfcit. Ca-
put illi eft magnum,latum & craA
fum , inftar orbis , riftu ranx. Os
lunatum , amplum & in eo in u-
traque maxilla unus ordo den-
tium nonacutorum quidem fed
folidoruni; ininferiori maxillavero, antica oris parte , ordoeftduplex. Oculos habet haud
ma"-nos , nigros , non longe ab invicem diftantes , promincntes & fupra qucmlibct oculum
eminentiam quandam cutaceam.inftar corniculi, quemadmodum & in qualibet gena & circa
os inferius, quatuor. Poft branchias (quas carnofas habet & molles, anguftafque) pinnam ob-
tinetmollem cutaceam in quolibet latere , duos digitos longam & plus unolaram: inventre
etiam fubtcr has duas cutaceas pinnas anguftas, fefquidigitum fere longas , figurainftarlum-
brici, confpicuas. Pinn3eabano& amedietate dorfi ad caudam definentes vix proniinent,
funtquecutaceaeacmolles. Cauda pinnam habet plus uno digito longam cutaceam item &
mollem. Cutis eft glabra &in utroque latere abranchiis ad caudam quadruplicem habet or-
dinem pundulorum alborum. Pinguis eft pifcis&valde bona carne. Cutisillius facilede-
trahipoteft. Afl atus tamen melior eft quam co£tus.

AnnotAtio. Aldrovandus lib. 1 1 1. de Pifcibus cap. 64. Scribit ranam marinam feu
pifcatriccm in Lufitania vocari Emxaroco ; fed Icones quas dat multum differunt ab hac
noftra.

Petimbvaba Brafilienfibus •, vulgo ^abaC-pijpJ/ a figura diftus : Pifcis tres aut qua-
tuor pedes longus , corpore inftar Anguillx. Os edentulum acuminatum , fuperiori mandi-
bulabrevioriquamfitinferior: eftque longitudo oris fefquidigiti , amplitudo, ubi maxima,
vix unius. Caput novem digitos longum eft ab oculis ad oris extremum , craflities ejus poft
oculos quinque digitorum , hinc paulatimminuitur, ita utpropeosfittriumtantum digito-
rum. In fumnia autem longitudo capitis a finebranchiarumadorisextremumeft uniuspe-
dis & unius digiti. Oculos habct fatis magnos , magnitudine nucis avellanie & pene figura , pu-
pilla fplcndida Cierulcfccnte , quam tunica ambit argentea , in partc anteriori & poftcriori ma-
culaminiatanotata. Poftbranchias in utroque latere, pinna direfte protenditur a latere fef-
quidigitum lata & longa rufcfcentis coloris : hinc fex & femis digitorum intcrvallo vcrfuspo-
fticam corporis partem , dux pinnje parvaz rufefcunt inquolibct latereuna, fed magis verliis
vcntrcm . Poft has pcdis intervallo fequitur pinna rufefcens duos digitos longa , fefquidigitum
lata : fubhacautcmejulclem magnitudinis & colorisunaininfimoventrc: dcmumafineha-
rumintcrvalloferequinqucdigitorum funt adhuc dua; pinnx rufcfcentes paulo minores fu-
pcrioribus, unafurfum, altcra dcorfumelata: & intcr hasortumfumitcaudainftarmurcnje
tcnuis , tcrcs , fcx digitos longa. Corporis autcm longitudo a fine bi-anchiarum ad caudx ini-
tiumeftduorumpcdum&triumdigitorum. Cuteeftinftar Anguillx glabra , coloris in toto
corporc & lateribus ab ore ad caudam , hcpatici , in dorfo triplici , in capite duplici , in late-
ribus unica feric macularum cicrulcarum magnitudinc nummi mifnici fere: ha; maculx a
mcdio corporis in latcribus ad caudam ufque in lineas coeunt: intcr omnes autemmaculas

cxru-

HlSTOR. PlSCIVM LlB. IV. 149

cxriileas ordine intercedunt maculx virefcentes. In inferiori corpore tam fub capitequam
ventrealbefcit&videturaliqua rubedo infperfa. Corpus autem univerfum non exade teres
eft fcd compreflum & latiufculum , ventrisenimktitudo prope fecundum par pinnaium ubi
latifllmus, duorum digitormn , crafllties ibidcm totius corporis fexdigirorum. Hincpaula-
timattenuaturdonccpropeexortum cauds fit fefquidigitum paulo plusautminuscraflTum.
Eduliseftpifcis.

Acus piicis vocari poteft de quo vidc Gefiierum.

Annotatio. Aldrovandus lib. i. de pifcibus, dataliquoticones Acuspifcis,fcdnulla
illarumconvenitcum hac qiiam Audor accurate delineat, quamque & coloribus fuis pi-
ftamvidimusj nififorte AcusminorBellonii, excepto quod hascnoftra adcaudam pinnam
nonhabeat, utilla.

PiraIvrvmenbeca Brafilienfibus •, vulgo Bocamolle , quia moUi ore & aquis extra-
ausftatimmoritur: vivit in mari in cacno : oblongus pifcis haud latus : novem aut decem in-
terdumpcdeslongus, duos & femis latus , ubilatiflimus. Os habet elevatum ; quodamplia-
re&rotundarepoteft: oculos magnos, pupilla cryftallina, circulo ex argenteo & brunno
mixto. Septemhabetpinnas, duas anguftas poftbranchiales , duos digitos longas : duas in
infimo ventre junftas , duos fere digitos longas , unum latas : unam poft anum firmafpina
fuffultam: fextampertotumdorfumexten{am&bife£tam; anterior ejus parsplusfefquidigi-
to longa , unum lata , triangularis , quam erigere & in rimam recondere poteft , mollis & tranf-
lucens, alteraparsufqueadcaudamfereporreda, tres digitos longa, femidigitiun lata, iti-
dem mollis; Septima eft cauda , duos fere digitos longa , fefquidigitum lata , figura pentago-
ni cujusbafis inlerta in corpus. Squamas habet toto corpore argenteas , fplendentes , me-
diocris magnitudinis : in dorfo viridis & aureus color tranfplendet : Pinnae argenteje & in me-
dietateexterioreaureae. Inquolibetlatere linea tenditpaulumelata, etiam argentei coloris
ut reliquum corpus. Eduliseft&bonilaporis.

Cap. V.

^^Srhamdia. Guaperl^a. Cumatapimma. Tamoata,

NH A M D I A Brafilienfibus, Bagredo Rio vocatur a Lufitanis , pifcis corporeoblongo, obe-
fo, ventremolli, ver£is pofteriora anguftiori. Capite compreflb & ore paraboHcaefi-

gurx & denticulis mini-
mis prasdito. Eft autem
corpus duodecim aut qua-
tuordecim digitos longS,
duos & femis altum , ubi
altiflTimum. Oculi parvuli,
paululum protuberantcs,
rotundi, pupilla nigra , cir-
culo ex auro & umbra mi-
xto. Branchix fatis am-
plae , & barba fex filis con-
ftans, duobusfupra & qua-
tuorinfra os: eorumqux
fupra os verfus latus ftant
quodlibet crafllticm habet
fili quo literae obfignan-
tur, quinque digitos longum & poft cujufquc exortum fovea eft oblonga, in quani barbac
initium incumbit , vertendo illam poftica parte , ut femper facit : quatuor inferiorum quodli-
bet exterius duos & femis digitos longum , interius I^/quidigitum ■, funtqueinfcriorafila bar-
bae non ita crafla ut fuperiora. Pinnas habet feptem & odava eft pro cauda : nimirum poft
quamlibet branchiam unam oblongam , firmifTima & acuta fpina munitam (quemadmodum
& in cxortu ipfius poft branchiam os durum eft triangulare) admedietatemcorporisante
anum duas jundas oblongas , in extremitate circinatas : verfus caudam in infcriore ventre
unamfere quadratam & in extremitate circinatam: in fumraitate dorfi magnam quadratam
multis fpinis fufFultam , & poftillaraunam longam anguftam , cute carnofa conftantem , qua
& corpus eft tcdum. Cauda bifeda eft & qu^libet pars in exitu circinata. Cute tegitur non
fquamis. Caput dura tcfta tedum , ofque fuperius totum umbra; coloris : dorfum & latera ci-
nereicurnpauxillocxruleomixti: vcnteralbus: pinnadorfalispriorpropeexortum ejufdcni

T 3 coloris.

jj^ GeorgIMarcgravI

coloi-is, ciEtei-a in totum nigri , fpinis cincreis : pofterior ciufdem coloris cum dorfo & lateri-
bus: pinnx pollbranchialcs totce nigrx: barba nigra, uti&pinnx ventris & cauda , licetiii
exortupaululumruffe. Alummitatebranchiarum perquodlibct latustendit in medio Unea
rubra ufque ad caudjE initium.

Capitur in fluviis,.& cft optimi faporis, vulgoque comeditur.

GvAPERVA Brariiienfibus , pil cis cujus longitudo ab initio oris ad exortum caudje paulo
plus duorum digitorum ( repcriuntur tamcn & duplo majores; ) corporis medii crafllties , ubi
maxiraa, trium: laterum quodlibet unum digitumaltum.
Caretomninobranchiis: os habet fatis amplum & ela-
tum, projeaum inftar.canis, minutiftimis denticuli?;
loco linguze lapidem habet inftar Carpionis : ocellos
vix grani milii magnitudine , colore egregii turcoidis.
Inter ocellos in medio fuperioris labiifeu in fronte cor-
nicuium gerit furfum ere£tum & paulum rctrorfum ver-
fum , &'ante illud corniculum etiam filum tenue &
dimidium ferme digitum longum verfus anteriora dire-
Q.C protenfum , paululum tamen elevatum , cui appen-

diculumadhseretutinLiliis: filumhocretro reconderepoteft: nam poft corniculum fovea
eftinvertice, hincparvaeminentia&iterumvallis, tuncad uniusdigiti longititdinem pinna
in dorfo porrigitur quadrantem lata. Cauda pinnulam habet plus femidigitum longam : a cau-
da interftitio aUquo verfus anteriora circa ani regionem iterum pinnula eft femidigitum longa
&dua:parvul2eininferioricorporefubpeaore. hi medio autem fere corpore, magis tamcn
verfus anteriora , inquolibetlaterebrachiumobtinet, definensinpinnam duas trientes digi-
ti longam , & pene ita latam , pinna autem brachiorum o£to conftat fpinis qux pcr pinme lon-
gitudinem difparguntur & anterius prominent inftar ofto unguiculorum acutorum.Brachium
quodlibetunicaconftatjunauraacverfus anteriora defleait utita naturce pifcis commodius
ferviat. Caret in totum fquamis fed tegiturcuteinventre molU, reliquo corpore ad tadum
afpera&fcabra, ut in Tiburonibus.

Colorcutiseftobfcurerubricans, cui fufcus admixtus , & per totum corpus maculasha-
betnigras , figuraundarum. Pinnae & brachia etiam e)ufdem funt coloris cum fufco mixti.
Scd pinna in dorfo in quolibet latere quatuor habet maculas nigras majores : cauda vero &
omnespinn;EminoreseIegantervariegat3£funt.Ventriculum habetduosdigitosiongum,cum
orificiotresdigitoslongo & duos circiter amplo, quod in ipfas fauces inferitur : Vndeven-
triculum inflareinftarutricuUpoteft. Caroejusnoncomeditur. Ad orbium clafTem pertinet.
Vcfcitur fquiUis : natans egregie expUcat pinnas & inflat fe ut inftar orbis feu pilei appareat ro-
tundus. Habui alium tantum colore differentem , duos & femis digitos longum , qui totus
erat coracini coloris fplendentis , & fe inflabat.

Cutis horum pifcium facile detrahi poteft & tomento impleta fervari.

A N N o T A T I o. In defcriptione noftra Americx lib. xv. cap. 1 2. Iconem dedimus hu-
)us pifcis fub nomina Pira-Vtoewah , quia eo nomine ad nos erat miflus , quod hic revocandum
duximus.

CvrvataPinima BrafiIienfibus,Lufitanis Bomto. Pifcis cft Cordcovadimagnitudine,
vcl etiam major, corpore oblongo , fatis tamen lato & craflb , amplis branchiis , ocuUs grandi-
bus argenteis. Caret fquamis & tegitur folummodo cute prxterquam in medio laterum: nam

cujunibct latcris medium a branchiis ufque ad caiidam pcrmeat lata linca aurci coloris; hinc a
branchiis incipicns alia parallelos fuperius ducitur ad duas partes totius longitudinis ■, hinc hxc
parallcla fecatoblique auream , & pergitparallelos ufque ad caudam : linea hazc parallela au-
rex anterius & ufque dum aurcam fccat , duplici fquamularum fcrie minimarum infignitur , &
tota cft glabra ; poftica partc ubi fccat aurcam & infra itidcm duplici ferie fquamarum notata,
fcd maiorum, & linea ipfa non cft glabra ut antedus,fcd aculcata quafi dcnticulus pilciumCo-

lorpif-

HlSTOR. PlSCIVM. LlB. IV. ISI

lor pifcis in dorfo «Sc latenbus fubvirefcens, in vcntre albus Sc fplendens. Pinnas habet feptem,
niniirum poft quamlibet branchiam unam oblongam : duas fub his verfus pofteriora jundas in
iniimo corpore : unam in medio ventre , & huic oppofitam unam in fummo dorfo , & adhuc in
dorfo un.un magis verfus anteriora. Ab ultima dorfali & ventris pinna continua , haudlata,
acura utiobique abit ad'exordium caudx : qux furcata eft. Capitur frequentius in mari, &
bonicftfiporis.

Annotatio. Gcfncrus fcribitThunnumvel Thynnumvcterum , a Lufitanisappellari
lojiito: item & Amiamabahis Bonitonappellari e Rondeletio. SednuUaiconumquasille
dar, f atis cum hac noftra convcnit.

Tamoa TA BrafiUenfibus , Lufitanis Soldido ('quia armatus) pifcis fluviatiUs feu aqux
dulcis , eduUs. Longitudo corporis ab occipitio ad initium caudze trium & femis digitorum-,
jongitudo capitis uniusdigiti; latitudopaulomajor, Craflities corporis ; ubiniaxima, nimi-

rum poft occipitium , trium , circa caudam duorum. Caput latum ranas ferme modo; os
haudampluni; ad cujus quodlibet latusfilumhabetunumdigitumlonguminftarbarbje, os
edentuium. Oculi minimi cryftaUini , magnitudine feminis papaveris , circeUo aurato cindi.
Pinnas obtinet ofto ; adquamlibetbranchiamunam, digitum longam , firmam inftarcornu '
in uno latere, direde a latere protenfam: duas in infimo ventrc , nonitafirmasatejufdem
niagnitudinis : unam in medio dorfo , alteram in eodem dorfo prope caudam , minimam;
unam parvam in infimo ventre prope caudam & odavam pro cauda , digitum longam & la-
tam. Totumcaputfiiperiustegiturteftadurainftarclypei: & univerfum corpus veftitum ett
lorica ex oblongis fquamofis corporibus compofita : fiintque h^c corporaper ambitummi-
nutifllmeferrata&quadrupliciordinetota lorica difpofita : id eft, coeuntpartesfeufquamas
loriciE in utriufque lateris mcdio , in dorfo & in infimo ventre. Color totius pifcis obfcure fer'
reus , prsefertimincapite. Carne bona eft.

Pifcis hic aqua carens in fluvio ubi eft , tempore ficco , per terram abit ut aquam quaerat,

C A p. V L

l^uraquk Acara pmima. Tirafixanga. Imominatm,

PU R A Qj/ E Brafilienfibus , Piexe vioU Lufitanis , ob figuram quam cuni cithara commu-
nemhabetqualudunt Lufitani. Pifcis eft latus, non craflus, cartilagineus. Longitudo
ejusabinitiocapitisadfinemcaudseuniuspedis & novem digitorum. Ab initio feu acumine
capitis ad ofto digitorum intcrvallum verfus pofteriora , cordis lati figuram habet uti pingi fo-
let, latitudo cjus , ubi maxima, feptem digitorum , excurritqueibiinlatere in pinnas inftar
Raija:, eftque pene tranfparens cum luci obvertitur. Caretbranchiis. Caputinconifiguram
definit. Ab acumine capitis tres digitos & femis retro numerando occurruntocuU unumdi-
gitum ab invicem diftantes , rotundi , prominentes , mediocris avellanae magnitudine , pupil-

la nigra^

jj, GeorgI M a b. c g r a V I

lanm-a, circulo aiireo. Adutrumqueoculumvcrruspofteriorahabetfiftulam, minimidigi.
tiapfcemcapientem, perquamaquamevomerepoteft. Sub oculis , in infenori tamen cor,
poris parte , os habet , diftans tantum ab initio capitis quantum oculi, felquidigitum amplum,

edentulum, &duorpiracuIarefquidigitumpoft osverfuspofteriora: inquolibet latercquin-
que incifuras habet ut Raijje & Tiburones. Poft anteriorem illam cordiformem corporis par-
tem reliquum corpus teres , aliquantuluni tamen compreflum , & ibi latum tres digitos & in
quolibetlaterehabetpinnammollem, tresdigitos longam & fefquidigitum latam : hincan-
guftius iit corpus ufque ad caudae pinnam , ubi digitum eft crafllim. Caudx pinna ferme duos
digitos longa , pauloplus unolata, fuperiuslongior quaminferiusutin Tiburonibus. Inter
duas autem illas pinoas fecundas laterales verfus caudam in dorfo , diftantia duorum digito-
rum ab inviccm adhuc duas pinnas eredas habet , ad taftum inftar membranx craftioris , trian-
gulares , duos digitos longas , fcfquidigitum latas. Tegitur cute moUi , nullis fquamis ; ac in
toto inferiori corpore in medietate anteriori eftalbiis, inpofteriori incarnati coloris cum al-
bo mixti. In dorlo aut fuperiori corpore glutinis eft colore , fufcis maculis varicgato , infper-
faque egregia varietate punCta cx albo cseruiefcentia. Pinna: quoque glutinis habent colorem
acinlateribusaliquidrufefcentismixtum. Acumencapitiscartilaginis colorem obtinet, qua
etiam conftat. Pcr totius dorfi longitudinem ad tadum /pinadorfiquafituberculisminimis
eminet. Caputillius recenslucet nodu. Caro ejus non comcditur. Sedficomedatur , afle-
runt pifcatores , pertreshorasfeniifatuosreddihomines, dein fponte ad ieredire. Vniusat-
taftus, crepitumarticulorummanus &brachiicaufat, qui tamen ftatim definit: & fiin me-
dio tangatur artuum tremorem efticit. Capitur mcnfibus pluviofis , quando tempeftuofum eft
in Bibiribi fluvio , longe ex terra adveniens , cum Rajis & Paftinacis.

AcaraPinima Brafilienfibus:

Pifcis latus dorfo inciu-vato , fex aut

feptem digitos longus , quatuor latus,

ubilatiftimus , parvi Carpionis figura

aut verius Percx mifnica:. Os habet

haud amplum , denticulos minutifli-

mos: oculos fatis magnos pupillani-

gricante tranfplendente , circulo ru-

bvo , ftifco & albo : Pinnas feptem ; u-

nam per totum dorfum extenfam &

continuam verfus anteriora minus uno digito latam , verfus pofteriora latiorem : hujus pinnse

medietas anterior fpinis fufflilta eft & illam in rimam poteft recondere , pofterior non habet

fpinas neque illam poteft recondere : poft branchias in utroque latere unam duos digitos lon-

gam, haudlatam : inmedioventreduas junaasfemidigitumferme longasfirraafpinafuften-

tatas: interanum&caudaminferiusitidemunamfirma fpina munitam: Septimaprocauda

eftfurcata, plufquam fefquidigitum longa , totidcmlata. Totus veftitur fquamulis argenteis

ex auro fplendentibus : in quoiibet latere feptem magnas habet ftrias fecundum longitudinem

ad caudam ufque extenfas , coloris fufci fplendentis (in quibufdam aurei feulutei) afummo

item capite per utrumqueoculumadextremitatesoris , inquolibetlaterecapitislataftria ni-

, gra defcendit , adcujusoramaliquidcaEruIeiadmixtumeft. Vltra harum ftriarum exortum in

dorfo , nimirum ubi pinna dorfi initium fumit , itidem pcr quodlibet latus defcendit nigra ftria

ufque ad cxortum pinna; lateris fcu oram branchiarum. Omnes pinnx & cauda coloris funt lu-

tei feu aureifplcndentis. Capitur in mari inter fcopulos : & cft cdulis atque boni (aporis.

PiRA-PixANGA Brafilienfibus, Bclgis noftris «©at-Ulfclj/ quia in initio antri intcr fco-
pulos degit in mari. Longus cft novem digitos , ab initio oris ad exortum caudic. Cauda duos
digitoslonga. Os fcfquidigitum amplum , minutis fcd acutiftlmis denticulis prsditum. Ca-
puthaud magnum : oculimagni , prominentes, pupilia colorisinftar Turcoidisoptimi , cir-
culo nigro , cum aurco & fanguinco mixto. Branchix in triangularcm figuram definunt , am-
plx & acutafpinulaprxditee. Pinnashabetfcptcm : unam pcr totiusdorfi longitudincm ex-
tcnfam , unum fermc digirum latam, & in poftica parrc latiorcm , cujus prior medietas unde-
cim firmis fpinis fuftinctur , poftcrior eft mollis. Poft branchias in utroque latcrc unam , duos

digitos

H I S T O R. P 1 S C I V M. L 1 B. I V. 153

digitos longam & totidcm latam , fubrotundam & carnofam : duas jundas anguftas in medio

pcneinfimo vcntre, unica Ipina fingulas firmatas: unammediocrcmpoftanumfpinamuni-

tam : Septima eft pro cauda,

duos fere digitos longa & to-

tidem iata,non feda led extre-

mo ambitu fubrotunda. Te-

gitur fquamulis parvulis pcr

totum corpus , adtaftum gla-

bcr niii a cauda verfus caput

di2,itis fricctur. Totum cor-

pus, caput, pinn^e, caudaex

albo flavefcunt : & pertotum

varieganturmaculisfanguineicolorisdiluti, rotundis, magnitudine feminis cannabis : qnx-

dametiaminvcntremajores. Pinnaeeodemmodomaculatae inambitu fuo obfcurius rufef-

cunt. Figuram fere Auratce habct. Edulis eft ac boni faporis. Captus per trihorium extra

aquam potcft vivere : bihorium poftquam mortuus eflet apcriebam illum & cor adhuc move-

batur cxcmptum: cor fitumerat ftatimpoftfauces, &afperaarteria in id infercbatur, erat-

quc digitum remotum a reliquis vifceribus per mediaftinum •, minimum utique & vix granum

tritici icquans etiam quando fpiritu inflatur.

Fifcishic fquem Auffor mft ;wmmat) in feptem digitorum longitudinem excrefcit •, figura
fimilis illi quem vulgo li^atDer appellamus •, pinnis tamen aliter formatis : dux enim qux in
infimo ventre anteriore fub
branchiis funt , magmc & latse,
duje poft branchias in lateribus
parvx ; in dorfo du£e medio-
cres , &in inferiori vcntrepo-
ftcriori parva. Cauda conftat
pinna furcata. Osparvum,o-
culimagni. Cutem habctgla-
bram , fine fquamis : in dorfo
nigricantem , ac in utroque la-
tere quatuor nigricantes ma-
cula; magnae a dorfo protenduntur, in ambitu fuo violacei coloris: inter maculas autem verfiis
dorfum prominet thalaffinus color : rehquum corpus argenteum. Pinnce nigricantes cum
violaceo mixtx ; & dux illae magnae fub ventre quinque argenteis maculis fingulae infignitje.
Infignis coloris pifcis quando natans videtur. Vidlitat venenatis illis 75t{Sitntn.

C A p. V 11.

Sallema. Vubamna, ^imaca. Qipemia.

SALLEMAfeu Salema Lufitanis (Salpa GrKcis & Latinis, de qua vidc Gefnerum) pifcis in
pcdalemmagnitudinemcxcrefcit, paulo minor Sargo, cum quo figura, orc, dentibus.

pinnis plane convenit , ut & fquamarum ordine : colore tantum difFerens i Sargo , qui argen-
teus quidem eft , at fuperius incapite pauluni fufcefcens, inlateribusflavefcens. Inutroquc

V auteni

154 GeorgIMarccravI

autem corpoiis latere recundum longitudinem novem ftrias flavas fcu aurcas habet a capitead
caudam ufque extenfas : itemqueinmedioduorumdigitorum intervallo ab oculisfuprapin-
nas poftbranchiales maculam nigram grofti mifninci magnitudine. Pinnae , ut in fargo, fcre ex
argenteo cinerefcunt. Ventcr totus argentei coloris. Optime fapit ejus caro: capitur in mari &
in fluminibus.

Annotatio. Icon Salpae minoris quam dat Gefnerus , bene convenit cum hac noftra,
nifiquod ftrias illasnovemnonhabet. Vide& Aldrovandumlib. ii. cap. 20. qui&Iconem
dat SalpsE, verum cum noftra hac neutiquam convenientem & admodum craflc expreflam.

VvBARANA Brafilienfibus , pifcis figura corporis Trutae noftrati fimilis , ubique fcrme
lequalis craflitiei, paulum tamen in dorfo exaltatus, verfus caudam autem anguftior. Corpore
oblongo , quadrate cylindraceo : pcdalis longitudinis , femipedem crafliis. Caput acumina-
tum feu coactum ,
haud magnum : ocu-
li ftuferi magnitudi-

ne, pupillanigra, cir- ^^^^*^^^^,,^^,i.v.

culo primum aureo, ^'"^^^^^^^JifSifUiv^" 6'1?;;^>>

exterius argenteo :

Osedentulum & la-

pisillipro lingua. In

niedio dorfo unicam habet pinnam duos pene digitos longam, unum anterius latam , trapezii

figura, non tamen duris fpinis firmatam. Poft branchias in quolibet latere verfus inferiora par-

vampinnamoblongam&anguftamobtinet&duastales lateralcs ad infimum ventrem e re-

gione dorfalis : propeanumunamparvam. Caudaconftatpinna furcata, inftar harengi plus

duobusdigitislonga. Squamulashabet ordine lineari fecundumlongitudinemcorporispofi-

tas,itaaffabreut adtaftum quaquaverfus glaber videatur. Superne fi afpiciatur olivacei eft

coloris, ateminusautlateraliter fi intuearis plane argenteus acfplendens videtur & dorfura

cacrulefcit ex argenteo : venter plane albus: branchiae ita glabrse funt ut laminse argentesevi-

deantur.

Aflatus boni eft faporis, nec opus eft defquamare : codius non ita commodus ob multitudi-.
ncm fpinarum per carnem difperfarum.

PiRA ACA Brafilienfibus : Monocerospifcis Clufii(Iib 6.cap.2 8.) P/VA'(?-/'(?rfoLufitanis
^multos autem hoc nomine vocant ob figuram capitis) ab initio oris ad exordium caudx plus
tribus digitis longus , duos latus , ubi latifllmus:
corpore lato & compreflb, lateribus latitudi-
nem facientibus, non ventre aut dorfo. Os plane
exiguum, figurae porcinx & anterius in inferiori
mandibula duos habet dentes latiufculos ut or-
bes habere folent, in fuperiore plane parvulos: o-
culosfatis amplos flavefcentes,pupillanigra. Su-
pra oculos in dorfo paulum verfus pofteriora <
corniculum eredum fert paulum verfus pofti-
cam partem corporis incurvatum , minus uno
digito longum , rotundum , craflTitie mediocris
fili & duplicem ordinem habens dcnticulorum
fcu fpinarum acutarum , cufpidibus verfus dor-
fumvergentibus , per membranulam quandam
tenuem quafi fuftentatur, quas tranfverfim dorfo
annesaitur. Non potcft autem corniculum deponere ut Clufius putat. Ab ore fuperius verfus
inaltum adfurgitcaputufqueadcorniculum, quodquafi coUiculo infidct, deinreaotrami-
te dorfum fertur & iterum in collem CameU fimilem afllirgit , ibique pinna tcnuis , ana;ufta fu-
mitinitium quspaulo plus unius digiti fpatio extendirur in dorfo, quod ibi defccnditver-
fus caudam : in oppofita parte corporis inferioris fimilis pinna eft. Porro ab oris quoque
infcriori partc dcfcendit corpus , acprimo fubutroque oculoin quolibetlatere rimulamha-
bet branchiarum loco &fub rimulaparvampinnulam parallclogtammipcnefifTura: corpus
autem ipfum infcrius cxtenditur in craflam & plufquam fefquidigitum Iat:im & muim longam
pinnam, quxfirmafpinainipfacutclatitantcfuftcntatur; & hxc verfus cxrremitatem habct
etiam corniculum parvulum fpinofum. Caudae cxortus quadratum rcfcrr , habens pinnam
tribus latcribus quadratam; cxtrcmitate arcuatam , duas digiti partcs lono,am & unam fere la-
tam Cutcmhabctadta£tumfcabram, utcutis cftpanapanx, coloris obfcureflavi fcuum-
br:c,uti&pinnx&cornicula&cauda. Pinnis tamcnaliquid aurciadmixtumi ut & ipfi cuti

vcrfus

H I s T o R< P 1 s c I V M L 1 B. IV. 155

Verfus doifum; ut plemmque habere folent omnes Orbis fpecies : Nam Orbis ipeciem deputo^
quurn ventrcm aliquo modo pofTit inflare.

C A p E V N A Brafilienfibus : Pifcis eft corpore oblongo non lato , qui in feptem digitorum
longitudinem excrefcit. Os illiobtufe acuminatumj habetque in iliperiore atque inferiore

. mandibula unam feriem niinimo-
rum denticulorum : tota cavitas o-
ris cum lingua fanguinei coloris in-*
fignis : Oculi illi parvi , ftuferi ma-
gnitudine, cryftallinij circulopar-
tim argentco colore variegato. Pin^
nasobtinetfeptemj inquolibet la-
tere poft branchiam unam oblon-
gam , tenuem quafi triangularem :
duas triangulares in infimo ventrej
unam poft anum firma fpina mu-
nitam: unam per dorfi longitudinem excurrentem, cujus anterior medietas fpinis munita,
quam recondere poteft , pofterior mollis & fine fpinis : cauda bicornis, molli pinna. Tegitur
fquamulis parvis argenteis, in quibus aliquid aurei tranfplendet. In quolibet latere habet duas
Hneas craflas aurei coloris , unam a fummitate oris per oculos & medium latus tendentem ad
caudam, alterammagisfuperius per dorfi latum pergentem. In fummitate capitis livefcit.
Pinnae omnes funt cineres : venter albus ut & ejus pinnx. Codus boni eft faporis. Capitur iq
mari inter fcopulos.

C A I». V 1 1 1

oyfcampitnmba. faouacaguare. 'TimmeWd^,

CarAfitamba Brafilienfibus : pifcis oblongo corpore ut muUus feu barbus, in duO-
rumpedumautctiam majorem longitudinem excrefcit: os habetminutum & dentesj

A

oculos amplos , pupilla cryftailina , circuio miniato : Pinnas feptem ; unam a fummitate dorfl
tendentem ad exortum caudae fere , fpinis fuffultam , digitum latam aut paulo amplius: poft
quamlibet branchiam unam tenuem & longam •, fubtus in ventre duas junftas , & prope anura
unam: caudaconftatpinnaquinquedigitoslonga, quas in duo obliqua cornua definit. Squa-»
mis totus veftitur modo Carpionis , eleganter ex purpureo ca:ruleis. In utroque latere in ine-.
dio ab oculis ad caudam tendit linea fefquidigitum lata ; aurei coloris , per totum autem dor-
fum & latera ufque ad hanc lineam punda aurea majufculahabet: fublineainlateribusfubti'
les lineas aureas feu flavas , fecundum longitudinem. Venteralbicat. Pinnse laterales & ven-
tris ex albo flavefcunt. Dorfalis pinna &: tota cauda aurei fiint coloris. Optime fapit aflTatus, 6t
meliusquamcoftus. Pinnjeejus lucentnodu. Capiturin mari.#

Hic pifcis a cruftaceo quodam animalculo vexatur , fefquidigitum longo , digitum craifo,
figurte oblongas , ut cauda Gammari & eodem modo formato & cruftato : conftat autem fe-
ptemjunfturis, &habetquatuordecimbreviacrura, unguiculis acutis pra;dita, in quolibet
laterefeptem: anterius corpufculum paululum ampliatur. CorpusmoIIe cft fub cruftainftar
cochleailentacuteobdudum: necoculinecosapparent. Hoc animalculum ori pilcisfein--
gerit & unguiculis fuisarde faucibusinhaeret, nec umquam pifcis fe ab illoliberarepoteft.
Poftero die adhuc vivebat capto pifce & pridic mortuo •, in totum albi eft coloris.

V i AnnO'

156 GeorgIMarccravI

Annotatio. HabcsapudGeftiemm lconem pcdiculi atque etiam pulicis marini , fcd
qu3e cura iiac non conveniat , qu3e pifci , convexa & prona parte , fubjefta eft : quanquam
hoc animalculum quod Author defcnbit, mcritiffimo pediculum marinum appellari pofle ju-
dico , aut forte etiam cimicem , nam forma , hcet ovalior , non abludit. Vidi cruftras fatis
amplasquaspedicuhmariniefTeafTerebantnautsznoftri, quarum figura plane cumhaccon-
gruebat, fed crufta minutis veluti fquamuhs ex viridi & albo mixtis erat contexta : quee paula-

tim decidunt.

Iagvacagvare Brafilienfibus : Iac[ueta. Lufitanis, id eft, interula, a colore, quia nigritse
ejufdem coloris amiciuntur. Pifcismftar Percs noftric latus & obrotundus , ad fummumo6to
digitos longus , quinque
aut fex latus. Os habet
parvum , cum minutilus
dentibus ordine dij,eftis:
oculos mediocres cry-
ftaUinos , circulo fufco:
Pinnas porro feptem , u-
nam a medio dorlb ad
exoirtum caudx protcn-
fam , fpinis fuffultam , an-
teriori quidcm parte fe-
midigitum latam , pofte-
riori latiorem & intrian-
guU figuramdcfinentem.

Duas poftbranchiales , duas in inferiori vcntre,» unam poft anum latiufculam : caudam
deniqueduosdigitoslongam, parallelogrammifigura, quce in duo cornua definit. Squamis
vcftitur , inftar percae , majufculis ; qux e cinereo ca;rulefcunt. A dorfo autem per latera
latse Hncae defcendunt ad ventrem nigrae , in quolibct latcre quinquc. Superius caput quoquc
nigrefcit; venterveroalbefcitatquecaerulefcit. Pinnx omnes e cinereo C3eruIcfcunt&quo-
dammodonigricantverfusextremitates. Tota deniquecaudanigraeft, Edulis eft pifcis.

Annotatio. Hic pifcis haud male convenit cum Mormylo five Mormyro Gelheri, ni-
fi quod \ con in eo differat , quod in Mormylo Gefiieri plures linear nigrx vel pulla: a dorfo ad
ventrem per latera defcendant.

C V R I M A T A Brafilienfibus:
Pifcis carpioni , figura , colore,
carne valde fimilis:fefquipedem
longus , quatuor& femis digi-
tos latus : capite Carpionis; ore '
rotundo & edentulo : corpore
oblon^i,iori , & fquamis majuf-
culis. Pinnas habet fcptcm prse-
ter caudam; nimirum duas poft-
branchiales, duas in medio vcntre inferiori , unampoftanum, &unam plane parvulampa-
rallelogrammam huic oppofitam in dorfo ; unam denique in medio dorfo , magis longam
quam latam. Totus pifcis coloris eft argentei ut Carpio , & ejufdem faporis.

Non capitur nifi in dulcibtts aquis.

PiRAMETARA Brafilicnfibus , Lufitanis Sdmonetn •, pifcis quinque digitos aut circiter
Idngus, totidemque craffus, ubi crafTiflimus. Caput habct haud magnum , quod ftatim depri-
mitur abocuhsados, quodilU parvum, lunatum, & minimis denticuUs praEdituhi: in in-
feriorismandibulaecxtrcmitatebarbamhabet conftantem duobns quafi funiculis craffiufcu-
lis , duos digitos longis , & ab exortu ad medietatem incarnati , reliqua flavi coloris . OcuU ni-
grifpjcndcntes, circuloflavo. Pinnas obtinet fcptem j duas in dorfo fefquidigitum longas &
latas; duas poftbranchiales anguftas , fcfquidigitum longas: &fubterhas duas in infimo vcn-
trc jundlas cjufdcm magnitiin^nis , unam parvam in nifimo vcntre fubter fecundam & pofte-
riorem in dorfo. Cauda furcata conftat pinna duos digitos ferme longa. Squamas habct inftar
25?aftll1 noftratis. Color univerfi pifcis , in corpore , capite , cauda , pinnis , dum vivit , pla-
nc fanguincus eft , nifiquodcauda in fine aurcam habcat fimbram: inutroqueautemlatcre,
macuIJE nigrx ordinc pofitx , magnitudinc ftufcri noftratis : quando vero per bihorium eft
mortuus color illc fanguincus mutatur in aurcum & flavum finguineo fparfim mixtum. Pifcis
cftcdulis.

Annotatio. Mulli cft fpccies ; dc qua vidcndus Matthiolus commcntario in Diofco-

, ridem

H I S T O R. PlSCIVM L I B. IV. 157

i^idemlib. ii.cap. 21. nam duas fpecies rccenfet , utrafque a Venetis appellaii ^^r^om ; kcx'
tcns mtcmTrigha 8c Barlfof^e : Hifpanis Sdmoneta. Vide & Gcrnerum. Aldrovandus autem
prolixedcillisagit lib. 1 1. & fcqucntibus. Quia autcm icon apud hos omnes reperitur , liic
nullamaddimus.

C A P. I X.

'Taremd* Alio. 'Tareimdo^^. ^iratiapia. Ccixufiro-j,

'np A-R E I R A d'Alto, id eft, marinus, pifcis tcreti corpore , deccm digitos longus (repcriun»
-^ tur&majorcs) quinque crafllis , ubi crafllfrimus , nam vcrfus pofteriora fenfim minui*

tur. Caputhabct colubrinum, fupra oculos in duo tubera clatum : oculospupilla nigra, cir«
culo flavcfccrite ; os acuminatum fatis amplum , interius flavum , denticulis acutiflTimis mu*
nitum, quales & lingua habet. Pinnas obtinet 0^0, nimirum in quolibetlaterepoflibran-
chias unam , uno plus digitoiongam , trientem latam, direde a latere protcnfam : pofl: has in-
terfl:itiopenefcfquidigitiininfimo vcntreduas jundasfiguratrapczii , duos digitos longas 5c
totidem fcre latas inextremitate: verfus caudam in infimo vcntre unam duos digitos longam
in corpore extenfam , fed plane angufl:am ; fupra hanc in dorfo parvula efl: iiifl:ar cufpidis cul-
teUi: in nicdio dorfo una penc quadrata , duosdigitoslata, plusunolonga: Odava cft cauda
vix fefquidigitum longa & furcata. Pinnx autcm omnes infliar foliorum papaveris funt tenues,
& mollibus fpinis fuftcntantur. Squamulis veftitur peltatis , ita affabre compofitis ut adtaduni
glaber videatur. Ventcr totus albicat : latcra & dorfuni fccundum longitudinem lineas habcnt
alternatimflavas&virides. Orce fquamularum circumcirca brunnx funt, & videntur quafi
rhombi ordine pofiti eflent brunnis lineis circumfcripti, & ac fi per unum ordinem tenderet li-!
neaflava, perlateraviridis. Pinnaindorfofecundumlongitudinemftrias habetbrunnas reli-
quieflavas. Caudaitidemftriatabrunno. Caput fupcrius maximam partem brunnum. Pifcis
aflandus , nam codus non ita bonus eft. Sapore autem multo antcccilit Tareira do Rio , qui,
multas habet fpinas.

TAREiRAdo Rio (id cft, fluvia-.
tilis) oblongo corpore , dorfo re£to,
vcntrc paululum protuberante : infe-
rior illius mandibula logior fupcriori:
dentes habet acutifllmos & inter cos
duos longiores in medio inferioris
mandibula: & quatuor tales in fupe-
riore : mordet vchcmenter. Oculi fatis magni , prominuli , pulchri , pupilla atra, cxtera nigri,
CaputLuciicapitiparumfimile. Longus eft pifcis quindecim, aut fedecim digitos. Pinnas
habetfex: nimirum duas oblongas poft quamlibetbranchiamunam, duas jundas oblongas
ininfimovcntre, unam poft anum parallelogrammi figura; unam in medio dorfo magnam,
redam , parallelogrammam , plus tribus digitis longam, duobus latam. Cauda parallelo-
gramma pinna conftat , duos & femis digitos longa , fefquidigitum lata , in extremitate circi-
nata. Totus tegitur fquamis fatis magnis , fufcis in dorfo & latcribus ; verum in lateribus fuf-
cum arjrentco eft varicgatum , ut ita per fufcum argenteum videatur. Caput tegitur dura tcfta
fufca. Ventcrtotusalbicat. Pinnx omnes fufcae , fednigroundulatsetranfverfim ut Nificau-
da: itidem &cauda. Capiturinfluviis; eduliscft,fedmultashabetfpinas.

P I R A T I A p I A Brafilienfibus pifcis cft oblongo corpore & fatis craflb , intcrdum tantam
magnitudinem acquitit ut quinquaginta libras aequct: oris parg infcrior longior fuperiori.
Dcnticulos habet acutos , inordinate pofitos & tota oris cavitas cum lingua cft rubra. Oculi
prominentcs, pupilla cryftallina ovali &circulorubro. Antc utrumque oculumhabet fo-
ramen. Branchiae definunt in trianguli figuram , & funt amplae. A fummitate dorfi ad caudam
ufque cxtcnditur pinna , qu.^ ad medietatem anteriorcm fpinis furrigitur , reliqua medietas.eft
mollis. Ininferiori corpore prope anum etiam pinnam mollcm habct obrorundam : in quoli-
bet latere poft branchias unam , & duas in infimo ventrc junaas , oblongas. Cauda fere qua-
drata eft , at in extremitate paulo latior quam in cxortu. Squamis vcftitur parvis. Dorlum &

V 3 jnfimiis

15» ^GeorgIMarcgravI

infimus venter cinnabni runt coloiis , latera ex gryfeo fufcefcunt. In totum prjeterea eft ma-

culatus , & in dorfo quideni maculas habet majores numrao mifnico , ex gryfco fufcaSp

zn lateribus vero

& infimo ventre

minores cjufde co-

loris. Pinnae omnes

cinnabrii coloris,

in extremis oris li-

neam albiflima iia-

bentes , adque eam

fimbriam latam ni-

gerrima. Poftbran-

chiales pinnaetota-

liter cinnabrije funt

fine fimbria nigra aut alba, Dorfalis pinnae medietas anterior tota rubra, reliqua fimbriata albo

& nigro ut reliquiE. Opcimi faporis carnem habet fi coquatur.

C E I X V P I R A Bralilienfibus : pifcis hic magnitudinem acquirit intcrdum novem aut de-
cempedum,atquecraflitiemcorporishumanii corpore oblongo & capite atque figuracor-

poris Tiiberoni haudabfimilis. Quem defcribo tantum duos pedes erat longus cum femiflc.
Erat ilU caput comprefllim & latum , feptem digitos iongum & fere quinque latum : oshaud
ita ampkmi pro mole corporis , parabolicas figurae , edentulum , promincntiis tamen acutifli-
misconfertimrepletum: lingua lata: oculi albi haud magni, paulo majores duplo ftufero
Hollandico , pupilla cryftallina. Branchias habet fatis amplas : Pinnas feptem , nimirum pofl:
quamlibet branchiam unam , direfte a latere protenfam , triangularem , femipedem longam,
duos & femis digitos latam, ubi latiflima. Interftitio fere fex & ferais digitorum ab occipitio in
medio dorfo incipit pinna quatuordecim digitos longa , in initio triangularis , & quatuor digi-
tosalta, hinc fenfim minuitur & ad caudam fermepertingit , ibique triangulo dcfinit. Huic
oppofita eft ejufdem figurae una in infimo ventre , undecim digitos longa , definens cum fupe-
riore, fednoncumillaincipiens. Infraduaspoftbranchialesininfimo ventreduas habetjun-
ftas , quamlibet tres & femis digitos longam & fefquidigitum latam . Scptimapinna eft cauda,
incipiens duorum digitorum interftitio afine dorfalis & ventris , bicornis , fuperius cornu fe-
reoCtodigitoslongum, inferius paulo brevius , nimirum feptem digitorum.

Pinnae omnes anterius fpinas habent fed molles. In interftitio inter occiput & dorfalem pin-
nam, odoofleostriangularesaculeosprominentesobtinetquosrecondercincarne & erige-
re potcft , ac pro arniis ufurpare. Ante quemlibet oculum , intervallo unius digiti foraminu-
lum habet duplex. Caput offcum & glabrum. Totum corpus exiguis fquamuUs veftitur, ita ut
totus pifcis glaber videatur. Coloretotuseftniger, exceptotamenventre, qui albilflmus in-
ftar cretje; in lateribus (inter album & nigrum) paululum cancfcit nigredo , caetera, ut di-
ftum, nigerrima. Pinnae omnes nigra; , exceptis duobus infra poftbranchiales in infimoven-
tre qujE albse funt , orisnigricantibus. Inutroque latere pifcis Uncaqusdam profundiorreli-
quis fquamulis tendit ad caudam ufquc , ejufdera cum corpore coloris. Pilcis gravis ac pinguis
eft , ac pro optimo habetur inter omnes in Brafilia , praefcrtim quando adhuc raediocris cft
magnitudinis. Capitur in Mari.

C A p. X. '

G

Guamajacu giiara. T^iquitinga. Araguagua. Camuri.

Vamaiacv Gvara Brafilicnfibus^LufitanisPdA-fj&orfo, &DAjZ'f .-orbiseftfpecics. Lon-
gitudo cjus ab initio oris ad pinnx exortumin caudaquatuordecimdigitorum : pinnx

caudx

H I S T O R. PlSCIVM L 1 B. I V. 159

caiidcelongimdoplusduorumdigitorum. Rotundo eft corpore & craflities cjusduorum&
viginti digitorum. Caretfquamis , tegitur cute , per totum corpus ex fufco ochrs coloris pal-

lidi, inventrealbi. Totum corpus
aculeis munitum cft , qui in lateri-
bus longiores , in reliquis partibus
breviores (longiores autem funt
duorum digitorum) teretes , in cx-
tremitate valdeacuti & iinguli tri-
bus infertionibus , quafi rriquetris,
cutiinfixi. Inter aculeos cutis ubi-
que maculis nigris fcatct excepto
ventre. Oculos habet magnos emi-
nentes : os parvum obrotundum,
edcntulum: pinnas tantum quatuor , duasinlatcribusduos&femisdigitoslongas: unamin
dorlb vcrfus caudam ejufdem magnitudinis & minoremfub ano.

Orbis muricatus dici poteft Gefncri pag. 74 5 . quia aculei ipfius referunt murices.
Habui alium miaorcm vivum mcnfe Februario anni 1639. iteii^ alios duos menie Scptem-
bri vivos. Cutis eorum erat e fufco virefcens , in ventre nigricans : aculei ut prioris & plane
fimilis figura corporis : prope quamlibct pinnam , maculam habebant nigram , ut & utrimque
adlaterapropeos. Pinnarum color erat flavus : oculorum pupilla nigricans, circulo luteo.
SuprautruQiqueoculumcornuexiie jfatislongum, moUe, cutaceafubftantiaconftans , quod
pi-i; le fert natans , quando autcm extra aquam eft flavcfcit. Inflare fe poteft & iterum confi-
dere. SonumeditVlchulch. Si veUs ut fe inflet , trahc pinnam qujeindoribeft.

P I qv I T I N G A Brafilienfibus:
Pifciculus eft duos, autpaulo plus,di=
gitos longus , figuras pene ut Parabu-
cu a quo non multum diflfert ut di-
cara. Os habct parvulum , fcd quod
ample aperire & rotundare poteft: o-
culos fatis magnos, nigros,circulo ar-
genteo : branchias amplas : pinnas fcx & feptimam pro cauda: nimirum duas poftbranchia-
Ics , triangulares , infcrius pofitas : duas jundas in medio infimo ventre: unam triangularem
in mcdio dorfo , unam poft anum : cauda conftat pinna furcata. Color capitis argentcus fplcn-
dens fuperius olivacco imbutus. Tegitur fquamulis albis , in dorfo tamen olivaceus color
tranflucet. Pcrutriufquelaterismedium tendit linea rcfta, lata, argentea, fplcndens ufquc
ad caudam. Pinnse omnes albae. DifFert a Piabucu , quod ille paulo major evadat , & linea illius
lata non fplendcat , cumreliquumcorpusfplendcat, quodinhoccontrario fehabet: Piabu*
cii etiam pinnam habet in dorfb prope caudam , qua hic caret. Ca;terum caro fimilis , edulis.

ArAgvagva Brafilienfibus : Gladius Scaligeri in commcntariis ad Hiftor. Anima-
lium pag. 2 2 7.GrjecisXiphias,Bclgis ^tof ^tt-toifcj^.lunior erat qucm defcribo.Corporis lon-
gitudo ab occipite ad pinnam caudiE unius pedis & fcptem digitorum 5 craflities maxima (ni-
mirum inter duas laterales pinnas anteriores) novem digitorum. Capitis longitudo duorum 6c
femis digitorum ; quod cordis figuram habct , comprclTum , neccraflum. Inhujus medieta-
tepaulotamenverfusanteriorainquolibetlatereoculusftufcri magnitudine & poft quemli-
bct digiti fere intervallo fpiraculum , per quod aquam evomit ; & fub hifce , in infcriori tamcn
parte , os duos digitos amplum , labiis inftar limas acutis , fine dcntibus (quod & Scaliger no-
tat.) In extremo autcm capitis vcrfus enfcm , in inferiori parte duo funt fpiracula , fubftantis
interiusinftarbranchiarum,iquibusfinedubiogladiumrcgit, nam inter has branchias enfis
oritur , novemdigitos longus , fclquidigitum fcre latus, in extremo paulo anguftior, con-
ftans lubftantia oflea , habetque in quolibet latere ofto & viginti dcntes ordine oppofitos , feG-
quidigitumfcrmelongos&acutiflimos. Pinnashabetfcpteni) videlicet duasad latera, qux
duos digitos poft fpiracula incipiunt , duos & fcmis digitos longas , paulo plus tribus latas : &
quatuor digitorum interftitio poft has in lateribus iterum duas felquidigitum longas , totidcm

latas,

i6o GeorgIMarCgravI

latas, fupra has in dorfo unam, eiufdem magnrtudinis : deinde in extremitate corporis fere
in dorfo itidem talem Sc feptimam pro cauda , quce fuperius quatuor digitos longa , inferius
duos & femis , duoskta , ubi latilTu-na, ut in Tuberonibu?.

Corpus fubteres eft , anguftum verfus pofteriora , cute veftitum ut Pampma ad tadlum du-
ra & fcabra , quando ficca . coloris in fuperiori parte & lateribus leucop^i , in ventre albican-
tis. Interdaaspinnasmajoresinventre&verfuslatera, in quolibet quinque habet incifuras

ut Panapana.

j^ftimari facile magnitudo pifcis poteft, nam habui quorum enfes duos & femis pedes lon-
gi erant cum feptem & viginti dentibus utrimque : item quorum enfis fimilis longitudinis cuni
viginti dentibus utrimque : quinetiam quorum enfis quinque pedes erat longus , cmii quatuor
& viginti dentibus utrimque. Carnem habet bonani, prsefertim junior adhuc , inftar Raija;
vel paulo meliorem.

Annotatio. Xiphias Gra:corum alius pifcis cft , qui quidem gladium habet mucrona-
tum, veruminlateribus minime dentatum, de quovideRondeletiumlib.viii.cap.xv. Ad
eundemmodum defcribitur aGefiiero.

C A M V R I Brafilienfibus •, Lufitanis Rohalo , pifcis duos pedes longus , Lupo noftro figu-
ra corporis fimilis atque etiam ore, craffus plus uno pede, ubi crafliflimus : caput fefquipedem
pene longum : os femilunare , in medio paulum acuminatum , fex digitos longum , fed quod
magis dilatare atque rotundare poteft, ita ut circumferentia ejus fiat tredecim digitorum : ocu-
los habet dupli ftuferi magnitudine , pupilla cryftallina , circulo aureo : Pinnas odo ; nimirum
duas in dorfo , priorem tres digitos longam & paulo plus latam , firmis fpinis fuftentatam ,
quamin rimam recondere poteft : alteram huic magnitudine parem, fed fpinis deftitutam, nec
habentem quo condatur : duas poftbranchiales , pauloplustribusdigtislongasj duas in infi-
mo ventre quatuor digitos longas , duos«5cfemislatas; unamtalempoftanum; octavampro
cauda, quze eft furcata , quinque digitos longa , fexlata. Squamas habet utCarpio, coloris
argentei, fplendcntes; indorfoautem & lateribus aureus admifcetur: Venterplanealbicat:
Pinnae funt aurei coloris , quibus aliquid fufci admixtumcft; in quolibet latere fuperius a fiiie
branchiarum ufque ad medimii exortus caudie , dudlam habetlineam craflam , nigram.

G

C A p. X I.

(juaracapema, Aiucu. Ahacatuaja. Acarapeha, MiiVifira,

Varacapema Brafilicnfibus ; ^olfljn Belgis : Mas eft doradaE. Pifcis compreffb cor-
porCiSclatus, licetnonitacraflus. Caputdefinitinfiguram quadratam, eftque in frontc

ita in aciem edudum , ut facilius fluftus maris natando fecare poflet. In fex aut feptem pedum
longitudinem excrcfcit : latitudo five altitudo, ubi maxima, nirairum verfus anteriora & pone
caput , fefquipedalis. Os habet haud ita amplum , pro magnitudine corporis , mandibulas
comprefliflimas , denticulosacutos. Paulofupraos&quidem verfus ejusintcrioraoculipo-
fitiinferioriloco, ne nimirum in aquis imperiofe ageret , qui alias linceus. OcuU autemfunt
magni, rotundi,pupiIIacryftaflina, ca:terum argentei coloris. Branchiashabetamplas: Pin-
nas feptem , nimirum unam infignem a fummitate capitis per totum dorfum extenfam uique
adcaudxcxortum, lataminmediofeptemautoftodigitos , quxfenfim minuitur, conftans
membranaadtaQumcoriaceaj&fpinismoIIibusinteriusiiiftcntata: hanc natans in a'quorc
cre£tam tcnct. A mcdictate infimi vcntris ad caudae initium itidcm pinna protenditur , fed vix
unum digitum lata , in cxitu triangulata : poft utramquc branchiam pinnam habct oblongam
ofto vcl novcm digitos : fub his in infimo ventre duas propinquas paulo longiorcs. Cauda cir-
citer fefquipedcm longa induocornuaampla diftcnditur. Squamulisminimisvcftiturtotus,
quxqucadtadum vixfcntiuntur; itautglabervideatur. Color in capitc , dorfo, latcribus cx

viridi

HlSTOR. PlSCIVM. t. I B. IV. I6l

viridi&aEgenteomixtus, uti & in pinnis, in ventre vero albicat. Per totum autem corpus
(nimirumlatera, dorfum, caput) maculis cftvariegatus caEruleis, varice magnitudinis , mi^'
lii, graniiiordeacei, ervi. Carnem habet ficcam, bonifaporis.

Velocitate natandi fuperat Toninhasfeu porcos marinos, &eodcmmodofaliendopro-
o-rcditur. Vefcitur pifce iongo vulgo Petumbo appellato.

Annotatio. Aurata vcra plene defcribitur a Rondcletio lib.v. de pifcibus cap. 1 1 . ubi
& Iconem dat qux cuni hac noftra minime convenit.

M V c V Brafilienfibus ; pifcis tereti corpore , ut Enneopthalmus, vulgo
Lampreda , Germanis Neimmge, nec craffiori : circiter duos pedes fit lon-
gus, magis autminus : Capitulum habet acuminatum , conicuni; ocel-
losparvosnigros: os item parvulum : gutturinflarealiquomodo poteft.
Caretpinnis. Totusfufcus, obfcurius tamen in dorfb , venter epaticico-
loris: per latera lineas obliquas nigras habet, angulosobliquosperme-

dium laterum in vicem facientes. Edulis eft & capitur in lacubus 6c paludibus.

Annotatio. Indefcriptione Americ3elib. xv. cap. xii. Iconem dedi pifcis fubno-'
mine Vbirre uti acceperam, quam & hic reponendam curavi •, quiaraemonucratEmanuel
deMorais, verumilliusnomenelfeyl^^^f^. Verum defcriptio Audoris cum icone non fatis
convenit, namprxterquamquoddentiumnonfaciatmentionem, fcribit pinniscarere cum
hic nofter prolixiirimam habcatin dorfo, &c ad utrumque latus itidem unam; quare inani-
muminducoyl/^^f^^diverfumeflcab Ubirre, licet Morais aliter cenruerit. Quinetiamquilco»
nem mihi fubminiftravit , marinum pifcem dicebat , cum Mncu paluftris fit.

AbacatvaIa Brafi-
lienfibus : Peixe gallo Lufi-
tanis. Faber & Gallus mari-
nus, de quo vide Gefnerum.
Pafleris magnitudinem ha-
bet , altus & latus inftar iU
lius , fubrotundus , neque
illo craflTior : osillieft haud
amplum , edentulum : ocu-
li nigri , circulo argenteo.
Pinnas habet quinque , u-
namindorfo, unamin ven-
tre , utramque defcenden-
tem & continuam ad cau-
dam ufque:itidem poft bran-
chiasutrimque unam : Cau-
da conftat pinna furcata.
Prjeterea habet duo quafi fi-
la in longum extenfa ab infe-
riore corpore, & unicumta-
le in dorfo ante pinnam dorfalem. Caret fquamis , fed tegitur cute la^viflTmia , fplendente , co-
loris argentei; totufque' eft illius coloris, exceptis filis illis, quae nigra funt. Carnemhabet
boni faporis , & fsepe comedi.

Annotatio. InDefcriptione Americx lib xv, cap.xi i . Iconem dedimus hujuspifcis
fub nomine Aivah kattoe five lahioe , quo nomine Iconem acceperamus a perito pidore , quod
corruptum efle apparet. Fabri iconem dat Gefnerus fed qux cum hac noftra neutiquam con-
veniat : Vti & Aldro vandus , fcd plane rudem ; & defcriptio quoque multum ab Authoris no-
ftri dcfcriptione abludit.

AcARAPEBA Brafilienfibus , quibus &: Acaratinga. vocatur, Belgis l^JdfCtn J magnitudine

X vero

i62 GeorgI MarcgravI

veio fcre ut I5ltp Pomei-anomm. Nimirum pifcis corpore lato , fquamis majoribus in totum
argentei coloris fplcndentis ; pedalis circiter longitudinis, quinque digitos latus, ubi latifnmus.
Os habet edentulum, haud amplum, acuminatum, quod extendere & contrahcre potcft; ocu-
los dupliflufcri magnitudineargentcos,pupillamagna cryrtallina nigricante. Pinnamin dorfo
extenlam habet ad caudam fere , anterius duos digitos altam , firmis fpinis fuftentatam & fen-
fim anguftiorem : in quoiibet latere poft branchias unam, tres digitos longam , plus uno initio
htam&triangularem. In infimoventre tres, duas videlicet junftas verfus anteriora , crafla
fpina firmatas , & unam prope anum , initio firma fpina fuftentatam & ad caudam fere proten-
fam, fcdfenfimminutiorem. Cauda conftat pinna furcata , tres &femis digitos longa&in
exortu antequam dividatur , pene duos lata. Pinns omnes albi funt coloris tranfplendentis.
Eduliseftpifcis.

M11VIPIRA& PiRABEBE Brafilia-
nis, Peixe vohdor Lufitanis. Pifcis
volans, vel Hirundo pifcis : variae eft
raagnitudinis : major erat Halece,
quem hic defcribo , & forniae rario-
ris. Fi uram corporis habet (inftar
Zandat PomeranorumJ teretcm &.
poftcriora verfus acutiorcm. Totius
longitudo ab ore ad fincm caudae
tredecim digitorum 5 craflities , ubi
maxima , nimirum circa cxortum
alarum , fcptem fere digitorum , ad
exortumaucem caudx duorum. Ca-
put craftiim habet , fuperius comprefllim & latum , nimirum fuperius fcre duos digitos & qua-
fiintuberafiipraoculoselatum, os non itamagnum, edentulum , at ofla cjus paulum fer-
rata inftar limae. Oculi magni, rotundi , ftufero Hollandico aequales, pupilla nigra, circulo fla-
vo, & cxterius alterofufco. Pinnas habet fex cum cauda^ duas in dorfo, unam parvulara
in medio , paulum tamen verfus antcriora , alteram poft hanc duos digitos longam , fefquidi-
gitumlatam, tenuem , atoftofpinisfuffliltam-, duas robuftas in infimo ventre , liibterilla,
duos & fcmis digitos longas , firma fpina conftantes fed anguftas, & unam parvam in inferiori
corpore ex oppofito majoris in dorfb ; feptima eft cauda , duos digitos longa , totidemque la-
ta&furcata. Praeterea habet duas alas magnas , in quolibct latere unam , habentescxortum
fuum fefquidigitum fere poft oculos , poft branchias paulum ; cftque alarum longitudo feptem
digitorumJatitudoin exortu plus uno , in extremitatefex digitorum: conftantalae tenui mem-
branainftarchartae pura: (pD|l-papit) ex albo feu cinereo fubfufci coloris: habentautem
aliquotplicas&fuftentanturfpinistenuibusper longitudinem extenfis. Adutramque alamin
initio ejufdemparva quafi ala exit , duos & femis digitos longa , fed plane angufta & fua fpina
munita. Totum caput cum initio dorfi, (ab ore nimirum ad quinque digitos numcrando)
veftitur tefta offca , dura , quae verfus fuum fincm duplicitcr divifa in duos aculeos definit quafi
ipinas. Branchiae autem ad duos digitos extenduntur in aculeosufque fubalis. Totumautem
corpusveftiturfquamuliselegantibus, ordine difpofitis , quaeinventre triangularcs , inlate-
ribus&dorfoveriusellyptic^figurae. In ventre autem ita difpofita; funt utpifcis ad taftum
glaber videatur : at in lateribus & dorfo quaelibct in fui medio habet tuberculum , itautordi-
ne naturae difpofitae in re£ta linea, reprajfentent lincas redas , clatas , tuberculatas. In toto vcn-
trealbicat, inlateribus&dorfofubfufcus, & fplendens ut Harengus. Spinae qux alas fufti-
nent & pcr eas extcnduntur etiam albicant. Alae ipfae ex cincreo fufceflentis funt coIoris,macu-
lis nigricantibus varicgatx.VoIat hic pifcis fupcr aquas inftar Hirundinis per fpacium quantum
fclopcto pcrtingi potcft : nimirum ufque dum ficcefcant alje , tunc enim iterum aquae fe immit-
tit alas humcdandi gratia&denuovolat. Naturaautemhuicpifcialasdeditutfefalvarcpof-
fct dumhoftisejus Dorada magna caterva ipfum perfequitur. Sa:pifrimemille eorumfimul
volantesvidiinOceanoTropicisintcrjedo: interdum ctiam volando incidunt in naves , ut
nobis etiam faftum mcmini. Caro boni cft fiporis codl;a.

Annotatio. Vide de his volatilibus pifcibus Aldrovandum lib. 1 1. cap. 5. & 6. &
Rondclctium lib. x. cap. i. dcHirundinc-, plcrique de Pifcibus commcntantes cjus mcmi-
ncrunt , nihilquc magis Nauticos homines exercct. Dabitur alias de his diccndi occafio , nam
figura horum pifcium , & prjefertim alarum valde eft diverfa , rcpcriuntur enim quibus ala; funt
duplo longiorcs vcrum anguftiores.

Cap.

H I s T o R. P I s ci V M L I u: IV.

.16:

C A P. X I I.

t Guaihi coara. Acaramucu. ^uaperua. Cucuri. Tiraya.

GVa I B I CoARA BrafiUenfibaSjBiu-acodeVelhaLufitanisj pirdseftcorporelatiufcu-
lo •, dorfo elcvato & a capite arcuato ; duodccim aut quatuordecim digitos longus , qua-

tuorlatus, ubilatiflimus. Caput &osacumina-
tum, fatisamplum, habcns in utraque maxilla
feriem minimorimidenticulorumdinguam con-
fpicuam ; quac una cum cavitatc inferiori oris,
fanguinei eft coloris : Oculos ftufcri magnitudi-
ne cryftallinos , circulo coloris ex aurco & fufco
mixti. Pinnasobtinetfcptcm, nimirum poft branchias in quolibet latere unam , quafitrian-
gularcm, moUem: ininfimo ventreduasjundas: unam poft anum duplici fpina munitam:
per dorfum autcm una extenditur, cujus medietatem anteriorem undecim fpina; erigunt,
quamreconderepoteftincute, pofterior mcdietas mollis & fine (pinis. Cauda conftat pinna
bicorni, &parallelogrammifiguraa corpore extenditiu-. Squamas habct mediocres, inftar
PerCcE , afgenteas , qu3e per oras funt melini coloris , & a(pedu referunt meros cubos : in oc-
cipitio & dorfo fummo fquamas ex argenteo ccerulefcunt , & per oras itidem lunt melini colo-
ris. Totumautem caputfuperius&adlateraeftaureicoloris, ftriis cseruleis fecundum longi-
tudinem varicgatum. Pinn^ omnes melini funt coloris , cxceptis duabus in infimo ventre,quje
magis albefcunt : per latus autcm utrumque verfus dorfum fecundum longitudinem tendit li-
nea melini coloris ad caudam ufque. Pifcis boni faporis codus. Capiturinmari inter fco-
pulos.

AcARAMVcv Brafilienubus : pifcis eft corpore comprcftb nec craffbverumoblongo;
dccem cnim digitos longus cft , quatuor latus , ubi latiffuTius. Os illi parvulum , anguftum , ro-
tundum, apicemminimidigitiadmittens, utpifcistriangularis. Superius & inferius inante-
riori parte oris utrimque dentes triangulatim acuti. Oculi ftuferi magnitudine, cryftallini , pu-
pillanigra. Diftantoculiaboreduosdigitos&femis plane in altopofiti, trcs quartas partes
digiti a dorfo fub utroque ocalo , inquolibet latere , branchiarum loco fifluram habet obli-
quefa£tam, unumdigitumlongam, trapeziifigura, Indorfifummitatediredefupraoculos,

inftat fili majoris fcu cralTioris cords viola; , corniculum habet oblique ereftum verfus pofte-
riora , quatuor digitos longum & teres. In poftica corporis parte inferius & fuperius utrimque
pinnam habct tenuem tres digitos & femis longam , tres quadrantes digiti latam , qux definunt
circa caudam , qux parallelogrammi figura exoritur a corpore , habetque pinnam fefquidigi-
tumlongam, pauloplusduobuslatam. Caretfquamis , fed tegittir cute glabra, parum tan-
tum hifpida , ut Xiphix , coloris albicantis , cuigryfeuseftadmixtus, &indorfo paulumfuf-
cus; pinnx quoquc gryfei coloris, Noneftedulis: inventriculoalgjefeu mufci marini mul-
tum inveniebam : Paricti appenfus nodi; clariflime lucebat in tencbris.

GvAPERVA Brafihenfibus, PeLxeporco Lufitanis (Grascis katt^^^, Latinis Aper vocari po-
tcft aut caprifcus , de quibus Gefnerus pag. 70. &214.) Ab ore a,d initium caudx quindecini
digitoslongus, in medio, ubi latiffmius, odo latus: corpore paulum comprcflb ac lato:
dorfo arcuato , ventre adhuc magis curvo : capite porcino : dcnfibi;s caninis , albis , longis:
ofto in qualibetmandibula,duo medii tam infcrius quam fuperius longiores funt rcliquis:dcn-
tcs inferioris mandibuU-E aliis quafi brevioribus fuftentantur. Os fubrotundum, anguftum: qua-

X z ■ tuorfe-

164 GeorgIMarcgravI

tuor fere digitorum interftitio abore fuperiusfuntoculi, refquidigitum a fe invicem diftan-

tes , majores groflb mifiiico (& ante eos quafi veftigium foraminis) pupilla cryftaliina , circu-

lo aureo maculato

casruleo. Branchia-

rum loco rimam ha-

bet duos digitos lon-

gam , plus uno la-

tam.In dorfotrespe-

nedigitos poft ocu-

los , duo habet cor-

nua, imumpennam

olorinam crafTum,

tres digitos longum,

quod verfus pofte-

riora paulum incli-

natur , alterum par- •

vum per membranam alteri adnexum,utrumque inrimam recondere poteft demifllim. Trium

&femisdigitorumintervaIlopofthaecpinnaeft, in initio ferme triangularis , hinc magisma-

gifque anguftatur ad caudam fere , quinque digitos longa , initio paulo plus duobus lata : & e

regione in infimo ventre talem , initio duos & femis digitos latam , magis magifque ardatam

verfus caudam. Cauda quadrata figura a corpore extenditur & pinnam habet quatuor digitos

latam , duos longam , qu^e in duo cornua dilatatur , ut totius longitudo fit quatuot digito-

rum. In medio inferioris corporis parvam habetpinnam & ante eam cornu fefquidigitum lon-

gum. Pinnaeomnesfuftentanturfpinis & funt cjerulei coloris; venteralbicat. Squamisvefti-

tur elegantibus , in fuperficie fua punftulis thalaflinis cum cxruleo indico umbratis , in dorlb

inagis casruleis. Aborisfummitateinutrumque latus ad pinnas poftbranchiales , femilunari

figura, duae linese craflTx cxruleae , unius digiti intervallo , ducuntur. Comeditur aflatus , co-

ftusnonvalet. ^

Annotatio. Tam capri quam Caprifci icones quas dat Gefiierus non bene conveniunt
cum Audoris noftri , utinecdefcriptiones, quarehuncnoftrumilliusquidemfpeciei, alium
tanien judico.

C v c v R I Brafilienfibus : Cajjaon Lufitanis (caniculae fpecies vide Gefner. pag.201.) ex ge-
nere Tiburonum : pifcis duos & femis pedes longus , capite in hyperbolen definente , & ore
longe inferius ftante : &unumtantum ordinem minimorum denticulorum habet , quareno-
cere non poteft : oculi illi funt majoris pifi magnitudine , nigri : Pinnae feptem plane ut Tibu-

roni, duaenempepoftquinqueillasincifuras, triangulares 5 inmcdioinfimo ventreduxpar-
vae , & in ultima niedietate inferioris corporis item parva triangularis : in medio dorfo magna
triangularis erefta : & parvula ejufdem figurae ad caudam ; quam habet inftar Tiburonis , uti
& fimilem illi per totum cutem , ejufdemque coloris : nimirum totimiinferius corpus album,
dorfum & latera cinerea , quibus argentum tranfplendet : pinnae omnes cinereje, exceptis par-
vulisininferioricorpore, quae albae : cauda cinerea. Hic quem defcribo , tres catulos perfe-
ftosinventrehabebat, undeliquetanimaledere. Carnemhabet ficcamfine fpinis , ejufdera
fere bonitatis cum Corcovado. Saepius commedi.

PiRAYA & PiRANHA Brafilieufibus : Pifcis pcdalis longitudinis , lato corpore circiter
fex digitos, ubi latiflimus : dorfo incurvato, capite obtufo ut Dorada. Oris hiatus parabolicus,
quodexaftcclaudercpoteft, habetquelabiaparvaquibusdcntestegit; obtinct enim tamfu-
pcriusquaminfcriusordincmdcntium triangiilatorum, alborum, acutifllmorum , quatuor-
dccim in qualibct mandibula (minorcs habent duodecim) quibus uno morfu partem carnis
cx quacunque parte hominis poteft abripere , quafi novacula eflct abfcifla. Si quis ingrcdiatur
aquani vel ialtem immittat pcdcm vel manum ftatim ab illo laedi potcft , ita fitiens cft fanguinis

& cupicns

Histor. Piscivm Lib, IV. 165

&cupicns carnis humanse , quare cautcabillo cavenduni. Oculoshabetrotundos, parvos,
cryftallinospupillanigra, &; intcr illos duo foraminula feufpiracula: branchias amplas, ex-
terius duras & ofleas : fex pinnas & feptimam pro cauda 5 duas nimirum poftbranchiaks , pau-
lum elatas a ventre infimo , duos digitos longas, unum latas : in medio infimo ventre dnas jun-
dasparvulas , vix unum digitum longas &: anguftas : e regione harum in mediodorfo inci-'

pit pinna & ad duorum & femis di-
gitorum longitudinem extenditur
verfus pofteriora , paulo plus uno
digito lata : duorum autem digito-
rum interftitio a parvulis in infimo
ventre incipit pinna , firma Ipina
antcrius munita, caetera mollis &
maximam partera fquamulis teda
&pauIoplusduobus&femis digi-
tislonga , extenditurque ad exor-
tum caudx , unum digitum lata : exortus caudae fefquidigitum longus , ipfa bicornis , & quod-
libet cornu in exitu arcuatur. Squamulis tegitur: tota fummitas capitis, dorfum & latera
ufque eo fi linea ducatur a poftbranchiali pinna admedium pinnje fquamofe , coloris eft cine-
rei diluti cum pauco cxruleo mixti , ac fquamula qujelibet fimbriam habet ignei & ca;rulei co-
loris traniplendentis , reliquum laterum feu inferior pars & venter coloris funt flavi obfcuri , ut
&capitis inferior pars, ac pinnx poftbranchiales & omnes infimi ventris. Pinna dorfaIis&
caudacoloriseftecinereocsrulefcentis. Edulis eft &: carnem habet albifllmam , paululum
ficcam&bonifaporis. Sxpiflime comedi. Haec fpeciesmaximegaudctcoenofo fluviifundo.
Pirayaealiafpecieshic reperitur magnitudine & figura plane fimilis priori, excepto quod
parvulam adhuc pinnam habeat fquamatam inter dorfalem & caudam , & quod colore diffe-
rat : nimirum fummitas capitis , totum dorfum & laterum fuperior pars eo ufque fi linea duca-
tur a pinna poftbranchiali ad medium pinns fquamofae , coloris funt aurei ac rubri cum cine-
reo mixti , & cieruleo tranfplendente. Capitis infcrior pars , reliquum laterum 8c infimus
venter infigni colore croceo fulgent , cuiaureus perfplendet. Eiufdem coloris croceo-aurei
funt pinnje poftbranchialcs & infimi ventris. Dorfales duie & cauda cinerei diluti cum pauco
caeruleo mixti.ut & dorfum.Haec fpecies magis gaudet arenofo fluvii fundo.EduUs eft ut prior.
Reperitur & alia Piraya: fpecies alba , figurce ut antecedentes , folum caput non ita obtu-
fum, fedospaulumprominetfiguraconica: color ventris & laterum argenteus: dorfum&:
caput argentei coloris cum pauco caeruleo tranfplendente : pinnae omnes argentei coloris
cumgryfeomixti. Dentes habet parvulos triangulares ordine difpofitos , iiecita mordetut
caeteri. Paulo minor quoque eft reliquis fpeciebus , caeterum non minus edulis quam illie.

C A p. X 1 1 1.

Tmiamduief^edes. Amore ducef^ecies. l^ajlorjhe^^^xt^tl^-^juacari.

PVnarv Brafilienfibus : pifciculus eft quatuor digitos longus , corpore oblongo ; capite
craflfiufculo , & anterius obtufo. Oshabetparvumj inmaxilla inferiore duos folummo-

do denticulos , longos , acutos in-
ftar acicularum : oculos fuperius &:
in fronte pofitos, pupilla nigra, cir-
celloaureo: & fupra hos duo ru-
bra fila brevia , prominula ; bran-
chias amplas ; utpote quae una ei eft
e duabus conflata : Pinnas poftbranchiales duas oblongas ; & fub his duas plane anguftas. Pau-
lopoftocciputincipitpinnaquxadcaudamufque producitur, ipinulis prominulis fuffiilta.

In medio infimo ventre in-
cipit fimflis , ferme ad cau-
da ufque pertingens. Cau-
da autem longiufcula , &
paraUelogramma. Tegitur
cute fufca , & pinnae funt
ejufdemcoloris.
Reperiturhic& aIiaP«;?^rafpecies , figura corporispriorifimiUs; fedmandibulas habens
roftratas , quafi e minimis denticuUs conipoiltas. A fummitate capitis pinna latiufcula exten-

X 3 dituruf-

i66 GeoroI MarcgravI

dituL-ufqueadcxormmcaudaequaemollibus texitur fpinis non prominulis. Poftbranchiales

habetfcreutprior; ut&inventre&cauda. Color utprioris, fed variegatus eft in lateribus

lincis curvis obfcure purpureis. Vtraquefpecies inter fcopulos vivit & intrat etiam teftaceo-

rumdomicilia.
• AivioreGvacv Brafilienfibusjin femi-

pedis longitudinem excrcfcit 5 corporeob-

longo , capite crafllufculo, branchiis amplis,

minutiffimisin ore denticulis : Oculi ilUpar-

vi nigri circello aureo. Pinnas habet feptem:

nimirum duas poftbranchiales oblongas ,

quafi triangulatas; duas fub his juuftas; duas in dorfo,anteriorcm minorcm pofteriorc; & e rc-

gionepofteriorisunamininfimoventre. Cauda oblongiufcula , parallelogramma , inextre-

mitate circinata. Tegiturfquamisprofuamagnitudinemajufculis. Pifcis in totum ferrei co-

loris , in ventre tamen paululum e ferreo albicat. Eft edulis.
AMOREPixvMA Brafilienfibus , vulgo corrupte

Amorea Pifcis magnitudine Tamoatx , capite lato , orc ^^i

amplo , & edentuio , corpore oBlongo ita ut fere Tamoa- V

tamreferat. Coloris cft obfcure ferrei-, in ventre, qui extuberat, albi. Tegitur cute raoUi:

pinnashabetfeptem&odavampro cauda in ambitu circinatam. Carne cft (icca&bona ut

Tamoata.

Amore Tikga Brafilienfibus pifcis eft ejufdem plane figura; cum Amoreguacu , (ed tan-

tumminor: habetquefquamasin/o/w^j^ albicantisfeupallidicoloris , & in totum maculatur

maculis fufcis ut Tajafica. Cauda tamen iUius eft fufco undata. Edulis eft ut praecedentes.
Pastor Bclgis

l^atbJt ( nomen Bra-
jilienfe ah AuBore non
proditur) pifcis eftme-

diocris Truttae ma-

gnitudine cujus & fi-

guram habet ; oculis

ellypticis , fquamis al-
bicantibus feu argcn-
tcis , mediocribus in-

ftarpcrcs, Uneariordinedifpofitis, & inter ordines fquamarum, lineae gryfese mediae funt
intcrtextjE. Pinnashabctfeptemomnesmajufculas &Iongas; duasnempepoft oculos (caret
enim branchiis) duas fub his jun£i;as in inferioricorpore, his oppofitas tamenmagis verfus
pofteriora : in fummitate dorfi unam maximam omnium •, in infimo ventre circa anum unam,
&it;demunamilUoppofitamindorfo. Cauda in duo amplacornua eftdivifa. Pinnae omnes
funt alblcantes.

Annotatio. Pifcis nauticis hominibus notlflimus , quorum noftrates hoc nomen illi
dedcrunt,quod AuClor nofter Latinum fecit.Csterum Gefnerus judicat efle iSiugUem vel mu-
gilis fpeciem , & fquamis fatis magnis teftum efle , & Uneis a capite verfus caudam aliquot,
Uiftar Thymalli diftinftum. Dat autem plures JMugUum icones , quarum nuUa cum hac noftra
quam Auftor nofter ad vivum delineavit, convenit : omnes quoquc habent branchias , quibus
' hicpifciscaret.

GvAcARi Brafilienfibus:
pifcisfiibrotundofeu pyrami-
dali corpore , pedaUs vel pau-
lomajoris longitudinis; odo
digitorum craflitiei , ubi ma-
xima eft. Caput inferius pla-
num , lateribus ellypfin defcri-
bit , fuperius fubrotundum.
Os paivum rotundum habet
fubtcr in plano capitis : loco

dentiuminutroqnclatcrcproceffiishabetquafifetis cquinis fit6los : inferins labium explica-
rum , lunatum , mcmbrana conftans , qua;. in latcribus oris in fuiscxtrcmitatibusin cirrhum
dcfinit , tricntcm digiti longum , qui cirrhi pro barba fcrviunt. Oculi parvi , rotundi , nummi
mifnici magnitudine , cinercifufcomaculati, fupernc pofiti&inter qucmlibct foramcn, di-
ftans dimidium digitum ab oculo verfusanteriora: Branchixanguftsinferiusverfus&ante

quamU-

HlSTOR. PlSCIVM LlE, IV, 16T

quamlibet proxime cofpufculum parallelogrammum , fcmi ferme digitum longum , quod ex-
tendere & recondere poteft,ita ut reconditum vix videatur. Continet illud corpufculum in ex-
trcmitate denticulos acutos fetaneos , quibus alios pifces pungit. Et poft branchias in quoli-
bet latere inferius ad planum , triangularem quafi pinnam , quatuor digitos longam pcnc , plus
unolatam, oblongam, fpinaofleainextremitatelaterali fuftentatam & aliis minoribus fe-
cundum longitudinem difcurrentibus : fpatio autem fefquidigiti verfus pofteriora direde poft
has jam defcriptas , iterum duas inferius pinnas habet quadratas, in quolibct latere unam,duos
&femis digitoslongas, duoslatas, eodemmodofpinishifpidisofleisfuftentatas. Poftanum
ininfiaioventreanguftaeftpinna,paraIIelogramma,duosdigitoslonga. Inmedio dorfo pin-
na eft , quatuor digitos longa , duos lata , (pinis hifpidis ordine difpofitis fuftentata , ac ante-
rius /pina dura crafllore fulta , poft hanc prope exortum caudce fuperius parva quaedam eft pin-
na,membranofa,qua;anteriuscorniculata fpina fulcitur. Cauda conftat pinna tres digitos
longa inferius , duosfuperius, bicorni, fpinis firmis fuftlilta Totumcaput teftaveftitur du-
ra , ad taftum hifpida : totum corpus fquamis triangularibus , verfus anteriora majoribus , or-
dinepofitis. Suntautemfquama; omnes ad taftum afperae, quafiexfculptx, quaElibetin fui
medioextuberantiamhabens: fcilicet totum corpus loricatum eft, & quaelibet pars loricx
habet quatuor angulos , & in quolibet exiftit tuberculum ita ut in quolibet latere fit quadru-
plex ordo tuberculorum. Color totius pifcis croceus dilutus , in ventre faturatior •, ac per to-
tum maculatur maculis rotundis , magnitudine feminis finapi , fufcis. Maculze ha: in lateribus
&pinnis paulo funtmajores, in capite minores , ac in fummitate capitis macula: ruunt quafi
rivuli. Pofteriormedietasventrisnullashabetmaculas. Pinnx omnes ut corpus coIorat£C&
maculatx, exceptapinnulapropecaudam,quaeconftatmembranuIa nigra, corniculata au-
tem illius fpina crocea eft & macul^ ta ut reliqux.

Diuvivitextraaquam, adquinquehoras. Editur defrada lorica , fed paucam habet car-
nem: inteftina longiflima, a:qualis omnia craflitiei, inftar craflfioris filiquo vela confuunt.
Habebat unus pifcis quindecim digitos longus , inteftina viginti odo pedes longa, qux dimen-
fus fum.

Reperitur & hic Guacari , magnitudine & figura plane fimilis priori, qui in flumine S. Fran-
cifci capitur folo colore diffcrens & bonitate carnis : eft enim totus umbrx coloris obfcuri &
per totum maculis adiperfus obrotundis, nigris, feminis finapi magnitudine j Caro hujus
boni eft faporis.

C A p. XIV.

^imumhu. Acaraaya. Timucu. Guamajacu atinga, Acara,
Guariguaru. Q^gupu-macu. Maturaque. Carapo.

Iravmbv Brafilienfibus •, chayquarona 'LuQtAnis; pifcis carpionis magnitudine & figu-
ra: decem digitos longus ab ore ad initium caudas, paulo plus quatuor digitis latus, ubilatif-

fimus : verftis caudam angu-
ftior & aequalis latitudinis,
duorum nimirum digitoria.
Os habet inftar Carpionis,
oculos magnOs prominen-
tes , pupilla cryftallina , cir-
culo aureo cum albo mixto.
Pinnas obtinet ofto , nimi-
rum unam in medio dorlb,
paulo plus tribus digitis lon-
gam & unum latam , quam in rimam recondere poteft , & eredam novem firmis fpinis fuften-
tare : huic contigua eft alia tres fere digitos longa , minus uno lata nuUis innixa fpinis : poft
utramquebranchiamunamhabettresdigitoslongam, unumlataminexortu: in infimoven-
tre duas jundas , duos digitos longas , vix unum latas , firma f]iina munitas ; poft anum imam,
digitum latam , dimidiumlongam , itidemfirma fpina fuftentatam : oftava eft pro cauda , tres
di2,itos longa , totidem lata & furcata. Squamas habet majores , inftar carpionis , argentei
fplendentis coloris , pauxillo aureo ;nixti : quaelibet autem fquama mediam partem ufque ab
infertione lua coloris eft feuliemort ; Rib cipite & ventris priore parte magis argenteus eft. Om-
nespinnzedilutecinercifuntcoloris. In ore fuperius & inferius lapidem habet, denticuUsmi-
nimis praeditum , vix fenfibilibus. Edulis eft ac boni faporis.

AcARAAYA BrafUienfibus : wulsp conuf x.Q,Garanha: Pifcisqui trium pedum longitu-

dinem

P

168 GeorgI MarCgravI

dinem adipifcitur , figuta Carpionis. Dcntcs in inferiori mandibula habet acutos , inftar acicu-

larum : in fuperiori duos longos paulo craffiores , quibus interjaccnt miiuitifllmi vix fcnflbi-

ks. Oculi ipfi magni funt, pupilla cryftallina, circulo fanguineo primum, hinc argenteo.

Pinnamlonga habct per dorfi lon-

gitudincm expaafam,cu)us mcdiam

partcmverfusanteriora fpinis furri-

gere & inrimam recondere poteft:

reliquas quinque pinnas commu-

nes habet cum aliis pifcibus : fepti-

mam pro cauda , quae lata & pene

bicornis eft.Squamis vcftitur argen-

teis , mcdiocris magnitudinis , qux

f anguinco colore umbratce funt , ita

utmaximampartem fanguineus videatur, argenteo colore tranfplendcnte : in ventre totus

eftalbus, ut & fub faucibus. Pinnx omnes fanguinei coloris , exceptis iis quje funtin infimo

ventre, quae albae funt , incxtremitatibustamenfanguineae. Eduhseftpifcis-, Sale etiam con-

ditur & fervatur.

_^iii ';i i':; ■ -^iiiimir'-'"'''''^^"''''"''^^^^

^snx^

T iMVcv Brafilienfibits ; PeixedgulhaLuCitanis: pifcisduospedeslongus, corpore tereti
inftar anguillas. Roftrum habct oflTeum , tres vel quatuor digitos longum , acuminatum , utro-
bique dcntibus minimis rcfcrtum : infcrior roftri pars paulo longior fuperiori , & id quod pro-
minet molle, non ofleum-, cu-etlingua. Oculos habet rotundos, cryftaUinos, circulo ar-
genteo: fexpinnas, nimirum duas oblongas poftbranchiales , duas junftas ininfimo ventre
anteanuraparvas, poft anum unam quae fere ad exortamcaudaeporrigitur&fimilem huic
oppofitam di dorfo ; Cauda pinna quafi bifeda conftat. Carct fquamis , fed tegitur cute. Sum-
mitas capitis >Si roftri acdorficummedietatelaterumolivaceieftcoloris ; inferior medietas
cumventreargentei. Perutrumque autem latus fecundum longitudinem linea tendit viref-
cens, diftinguensolivaceumabargenteo. Pinnarumcolorrefpondetparti cui appofitcEfunt.
Edulis!.ft. Capiturinmari&fiuviisfaUis. Boni eft faporis , prjefertimfrixusbutyro^ caroejus
non eft fpinofa.

GvAMAi.\cv Atinga Brafi-
lienfibus , mihi orbis muricatus Ra-
nxridu, feptemdigitorum longitu-
dinem habcbat,& corpus oblongum:
os Ranae fimile,& loco dentium tam
fuperius quam inferius , os durum:
oculos magnos ,rotundos , protube-
rantes , pupillaciyftallinacirculofla-
vo : Branchiarum loco foramen in

utroque latere digitum admittens & pone hoc pinnam trapezii figura, unum digitnm longam,
duoslatam: inextremitatedorfi verfuscaudametiampinnamoblongam, haud amplam, &
e rcgione hujus fimilem in infimi ventris extreniitate. Cauda conftat pinna fefquidigitum lon-
«ra, unumlata. Totumcorpustegiturcutefpinofaquaeincapiteinduramteftam abit. Spinx
illsconftantdurisofTibus&acutis: in infimo tamen ventre carct fpinis, fedmolliseftinftar
Rans. Totumcorpus&caputfuperiusexgryfeo&fufco cftmacirlatum: magis tamen fuf-
cefcit, inferiustotumcxalbo fubflavefcit, ut & fpinaetotius corporis. Pinnx omnesflavef^
cuut. Poftutramquepinnampoftbranchialemmaculam habet nigerrimam ftuferi magnitu-
dinc&fuprahancutrobiquc, paulumtamcnmagisverfus anteriora aliam minorem nigerri-
mam. Ad utrumque latus exortus pinnx dorfalis etiam fimilem habet : parvulas item fub ocu-
lis & orc. Vtris modo fe inflare potcft.

Non eftedulis. Capiturinmari.

A c A R a Brafilicnfibus:pifcispaImumlon-
gus , dorfo curvo , & alto corpore ut Perca.
Os habct anguftum, & dcntiumlocolimam:
oculoshaud magnos, nigros, circulo aureo:
Pinnas obtinct fcx:nimirum fub qualibct bran-
chia unam longam

triangulum acutum rc-

fercntcm:

H I s T o n. P I s c I V M L I B. I V. 169

ferentem : i fiunmitate autcm dotfi pinna extcnditui: , firmis fpinis fuftentata & in trianguluni
acutumpropecaudjccxortumdefincns. Cauda oblonga eft, parallelogramma , in cxtremi-
raterefta. Veftitur fquamis fatis magnis , argcntci coloris , fedincapite, dorfo & lateribus ita
umbramixtisutfufcusvideatur. Vcnteralbicat. Pinn^somncs & cauda fufci funt coloriscx
iimbra. Inmcdioquolibetlatcremagnamhabetmaculamnigram, ut&prope cxortum cau-
dx. Eduliseftpifcis, &capiturinfluviisdulcibus.

GvARVGVARV Brafilienfibus,pifciculus eftminutus,
nunquam major fcfquidigito , exili corpore , oblongo , in-
ftar minimi EUn7. Capitulum habet comprefllim : occllos
nigerrimos, circulo aureo : pirmulas quinque , nimiriim
duas poftbranchialcs , & duas fubtus fere in infimo ventre,
& unam in poftcriore medietate dorfi : cauda conftat pinna parallelogramma , in extrcmitate
circinata. Veftirurfquamulisj &totumcaputfuperius, & dorfi antcrior medictas funtfufci
coloris, pofterior & latera aurei, fquamulis umbratis umbra: caput infcrius&venter albi
Iplendentisutmaterperlarum: pinnulae flavas: prope caudam utrimque maculam habet ni-
gram. Edulis eft & capitur in lacubus & ftagnis.

CvGVPV-GvAcv Brafilienfibus , Lufitanis Meros , Belgis ^j^COb «S^toertStn X ingens fic
pifcis : habui quorum corpus cum capite quinque pedes erat longum & cum cauda fcx : cor-
poris ambitus quatuor pedum , ofto digitorum , altitudo unius & lemis: Caput & os magnum
habet ,.quodapertuminrotundum dilatat, edentulum: oculos mediocres, pupilla cryftal-
lina nigricantc , circuloflavo: Branchias in ambitu rotundas, medio autem in triangulum
definentes: Pinnasquinqucj nimirumunam a fummitate dorfiincipientem&nonitalonge
a cauda deilnentem , ad anteriorem partem feu mcdietatem plane anguftam & acutis fpinis
munitam; pofterior autem medietas lata eft & femilunata inambitu, Ipinifque haud firmis
erigitur: propeanumunamejufdemfigurae, cum medietate pofteriore dorfalis, fcddimidio
jninorem : poft branchias prope infimum ventrem duas longas & latas , tenuioribus fpinis in-
terrextas. Cauda magnam pinnam habet quadratam , in extremitate latiorem , quam in exor-
tu. Squamashabetparvas. Totumcaput, dorfum ac latera cinereifunt coloris cum umbaa
mixti, & verfus dorfum paulo faturatioris. Venter albicat. Pinnas omnes cum cauda dilute
brunnas. Per totum caput, dorfum , latera & pinnas poftbranchialcs maculxparvjenigrs,
feupundafrequentiffimadifperfa. Venter vero & reliquas pinnx cumcauda his punftisca^
rent. Bonamhabetcarnem. Capiturinmari.

Matvraq^ve Brafilienfibus:
Pifcis corpore oblongo & ferme pa-
rallelogramo.figurafcilicetTamoa-
ts.. Quinquc aut fex digitos longus,
fefquidigitum latus , ubi latiflTuiius.
Caput habet latiufculum , diira tefta
te£fcum.Oris pars infcrior paulo lon-
gior fuperiori : & in infcriori fex
denticulos acutiflimos habet , in fuperiori aliquot minimos: Branchias fatis amplas : oculos
rotundos , nigros, circello aureolo, exterius fufco: Pinnas fex , nimirum duas poflbran-
chialesoblongas , haud latas: duastalesinmedioinfimi ventris & unam poft anum trapezii
figura, & fimilem in medio dorfo : Caudaconftatpinnaquadrata unum fere digitum longa,
in extremitate circinara. Tegiturmagnisfquamisordinepofitis. Totumcaputfupcrius, dor-
fum & latera nigra funt , venter ex albo obfcurc canefcit. Pinnae omnes nigrse. Capitur folum
in lacubus & paludibus , noninfluviis. Boni faporis cft , facpc commedi.

Y Carapo

J70 GeorgIMarcgravI

Carapo Brafilienfibus, Primafpecies,corporeoblongo,figuracultn: dorfumnimirum
CL-affum & obtufum , venter acutus ut culter : pofterius autem corpus defmit in acumen: unum
pedemcirciterlongus. duosdigitoslatus, ubilatiflimus. Caputacuminatum, fedcompref-

fum , inferius labium paulo longius fuperiori , os anguftum , inferius ordinem denticuloruni
minutorum, fuperius nuUos habet. Oculiminimi , nigri, vix grani papaveris magnitudine.
Branchisanguftae&poftquamlibetparvulapinnaoblonga. Vnius fere digiti intervallo a ca-
piteininfimocorporeincipitpinnatenuis, angufta & pertotum ventrem aequaliter porrigi-
tur ad finem corporis : nam caudam nullam habet nec uUam aliampinnamintotocorpore:
Squamashabetmediocres. Totus pifcis eft colorisexfufco&paucorubromixti, acindor-
fo&capitemagisnigrefcit. A branchiis in quolibet latere linea tendit ad finemcorporls uf
que , quafi cultri acie trafta & fub hac Unea macula: nigrx per corpus difperfe , feminis finapi
magnitudine. Capiturinlacubus & eft edulis.

In Flumine S. Francifci capiuntur Carapo huic priori fpeciei fimilcs , excepto quod longio-
rcs fint & in extremitate acuminati inftar fubulae , ad trium digitorum longitudinem fquamu-
las parvas habent.

C A R A p o fecunda fpecies , priori figura , colore & lineis lateralibus fimilis, excepto quod
dimidise tantum fitlatitudinis, nec uUas macuias habeat. Capitur in lacubus. Caro Ipinofa , Ccd
boni faporis.

C A p. XV.

Tiaha. Tiahucu. J\(haquunc{a. Guehucu. Guara tereba.

PI A B A Brafilienfibus : magnitudine noftratis <i^lJ3?i5t (vide Gefiienim de Phoxino) pif-
ciculus duos aut tres digitos longus( interdum quatuor aut quinque quando maximus)
ocelloshabet nigros, circelio aureo. Squamu-
lis veftitur. In medio dorfo pinnula erefta trian-
gularis : poft quamlibet branchiam unam habet
oblongam ; duas in niedio infimo ventre & poft
has unam , quse ad caudae exortum protendi-
tur : cauda eft furcata. Caput ad latera auro &
argento fplendet : totum dorfum argenteo viridi
& multo Indico : medium latcrum fecundum

longitudinem argenteo & Indico mixtum : Venter aureo & argenteo & pauco Indico. Poffc
quamlibet branchiam maculam habet rotundam fatis magnam Indici coloris & ftatini poft
hanc ejufdem coloris maculam lunae corniculatae figura, ejufdemque coloris oblongam in
quolibetlatereadcaudxexortum. Pinns omnes & cauda aurei coloris, quae in infimoven-
tre rubrx. Capitur in omnibus fluviis dulcibus currentibus Brafiliis ac fumma vi contra aqux
curfumnititur. Brafiliani involvunt foliis arborum & cineribus condunt , defuper ignem im-
ponentes ; fic prseparatos commedunt. Saporis funt haud contemnendi : ficpius comedi.

P I A E v c V Brafi-
lienfibus : pifciculus fex
digitos longus , fefqui-
digitum latus , ubi latif (
fimus; ventre paululum
extuberante, oculis ele-
gantibus , pupilla cry-
ftallina , circulo argen-
teo , cui fupcrius parum
rubriadmixtum. Scpte
habetpinnas, oftavam
pro cauda furcatam : nimirum poftbranchiales duas in infimo ventrc, unam in mcdiodor-
Jb , circa anum unam longam cxtcnfam verfus caudam •, & e regione hujus in dorfo par-
vulam. Tegitur fquamulis argentcis fplendentibus. Per mcdium laterum fecundum longitudi-
uemtenditlincaalbalatanonfplcndcns. Dorfum autcm ad hanc lincam olivacei cft coloris,

cui viri-

HlSTOR. PlSClVM L I B. 1 V. X 71

cuiviridishyacinthinuspcrfpkndet. Pinna^albx.' Capiuntur faciliimc aciculis, vcl coibcaut
ollaimmifrainaquam, cuiparumfarinhx de mandiocaaut mica panis intrita. Cofticome-
duntur& frixi. Si quis vcl levitcr vuinerato uno aut altcro membro vel ulcufculum tcnens
aquam ingrediatur , ftatimhicpifcisvuinuspetitmot-dendo, ita fiticns efl: fanguinis humani.
NHAqvvNDA Brafilienfibus •, mas& foeminarcperitur. Mas corpore eft oblongo , fere
ubique a-quali , feptem, odo , aut decem digitos longus , duos altas , ubi altifUmus : caput &
os ferc Lucii habet 5 fuperius labium extendcre & oris hiatum rotundare poteft : dentium loco
habetlimas, linguam tenuem , branchias amplas : oculos confpicuos, pupilla nigra, circu-
lofufco: feptem pinnas , poftquamlibetbrancliiamunam,duosferedigitos longam; fubhis

in infimo vcntre duas jundas , & poft
anum unam pene quadratam. Ab ini-
tio fere dorfi una protenditur pene ad
caudx exortum , tres digitos longa,
unum ferme lata , sequalis , moilibus
fpinis fuffulta,qux in fine paulo latior,
& in triangulum definit. Caudatefta
durategitur nigra. Totum corpus fquamis mediocris magnitudinis vcftitur, ac totumdor-
fum&lateraobfcurigryfeifuntcoloriscumargenteotranfplendente. Ventcr albus. In utro-
que latere unum ordinem habet macularum , rotundarum , nigrarura , pifi magnitudine , &
inter hasdifperfa pundtula multacjerulea. Pinna;omnesaurejeut &cauda: &pinnadorfiin-
fupervariegaturpertotumpundiuliscasruleis. Inutroquelatereper ordinem macularum ni-
o-ratendithnea, incipiens a fine fuperiore branchiarum , &adregionem finis pinnx dorfalis
definens , & femidigiti fere interftitio fub hujus fine , alia linea incipit ac in mcdio cxortus cau-
da; definit. Linejc hae elatae funt ac aurea;. Capitur in fluviis ac boni eft faporis.

Paemina mari per omnia fimiUs , excepto quod punftulis cseruleis in lateribus & pinna dor-
fali deftituatur & quod venter circa anum rubefcit. Comeditur ut rnas.

GvEB vc V Brafilienfibus : 'LuCit^nis Bicuda ■ pifcis roftratusj oblongo & ferme teretiefl
corpore , ut Dorada : capite porcino , roftrato , cauda in duo cornua diduda ut Albacara : ro-
ftrum acutum, ofTeum, durum: partis fuperioris longitudo fedecim digitorum, inferioris
decem. Craffities totius prope infertionem feptem digitorum : utramqiie auteni roftripartem
movere poteft. Branchias habet amplas : os interius orbicularis figur« , in medio fui hyperbo-
iico foramine ; linguaoblonga, alba, dentibus omnino caret Oculos habet folidi magnitu-
dine , pupilla cryftallina , circulo argcnteo. A roftri infertione caput in altum aflurgit , ut in
Dorada marc: eft autem caput ab oculis ad occiput longum fcptem digitos , novemaltum.
Corporis longitudo ab occipitio ad caudaecxortumquatuorpcdum, &altitudolatcrispoft
occiputuniuspedis-, in medio auteni corporis decemdigitorum&propecaudam duorum.
Cauda in duo cornua extenditur & ampliatur , q.uodhbet ododecim digitos longum •, ad cu-
jusexortuminquolibetlatere duae auriculae membranaceae. Pinnas habct fex : proximepoft
quamlibetbranchiam unam, direde a latereprotcnfam, dura mcmbrana conftantcm utin Ti-
berone, figura trianguli acuti , undecim digitos longam, & in exortu, ubi latiiruna, duos
tantumlatam: eregioneharumininfimoventreduo bacilliformiacorporajunda habet, ex
offe nigro conftantia, dura,plane ut os Sepiae, quodlibet novemdecim digitos longum; utrum-
quejundum , inrimalonga, profunda recondere poteft , quxanaturafecondum longitudi-

Y 2 nemven-

j«2 GeorgIMarcgravI

ncmvenmsfaaaeftadcaudamufque. Interftitio duorum pedum a fine hujusfiirui-afeuano,
in infimo corpore pinnam habet triangulatam fex digitos longam , latere anterion firma
fpina munitam • etiam hanc in rimam quandam recondere & rurfus furrigere poteft: ofto digi-
toruminterftitioabliac pinna, parvam habet verfus caudam, in acutum triangulum verluS
pofticam partem definentem , & e regione hujus fimilem & xqualem in fuperiori corpore, has
duorum digitorum intervallo fequitur cauda , quam fupra defcripfi. Maximaautem omnium
eft pinna dorfalis , incipiens a fummitate occipitis , qux protenditur per dorfum m trium pe-
dumlon^itudinem, conftans membrana pergamenisemula, coftis intertexta; hancquoque
totamdeiiiitterepoteftacinprofunda rima condere: lata eft (efquipedem, ubilatilTima, &
verfuspofteriorapaulumanguftatur. Cutecraffa, fubafpera veftitur, tota fub fufca : fpinuUs
oblongis, trientemdigitilongis, utitafolidafit&afpera, cum fquamis careat. Venter&ca-
putinfcriusalbicant, lateracinerei&argenteicoloris: dorfiim excinereo argenteo obfcure
fufcum, ut&caputfuperius&roftrunii reliquaroftrumcinerefcitflavo. Pinnxomnes cum
cauda ex cinereo argenteo fufcefcunt, ut & dorfalis , quas prseterea maculis orbicularibus,
nummi mifnici magnitudine infigniter eft variegata, iUapoft anumpaulum undatamacuUs
fufcis. Carnem copiofam habet, non fpinofam, pinguem, non glutinofam , ideo ad com-
medendum aptiorem quam caro Marforum. In ventriculo interiore multos integros pifces
pedales inveniebam.

GvaraTereba BrafiUenfibuS;
Pifcis magnitudine feptem aut odto ,^^ ^^

digitorum : capite obtufo , ocuUs cry- ^^^ ^^^^^^mS^i^^^^Wt

ftallinis , circulo aureo : os denticu- '^^ ^,^^^^^^^'Mk^W/

los habet minimos : Branchias am- ^^^^^^^^^^^^^ffiC^^,'*

plas : dorfum incurvatum unde & ^^^^^ggl||&^K^^
CorfoWominorpoteftappellan.Pm- ^^^ ^^^^^1^^^

nas obtinet feptem : poft quamUbet ^^ -^^^^^^^^^

branchiam , unam longam : fub his
duas junftas ininfimoventre: inme-
dio autem ventre duas fpinulas acutas, qua: membranula conjunguntur •, & poft has triangula-
rem , qux deinceps anguftata ad exortum caudx extenditur : in itimmitate dorfi triangularem
mediocrem , & poft illam aUam fimilem majorem , quse anguftata ad exordium caudse porri-
gitur . Cauda in duo cornua extenditur. A branchiis linea tendit ad medium pifcis , quJE dein
cblique deorfum vergit & direde ufque ad caudam porrigitur : h^c pofterior lineae medietas
hamuUs pofterius verfis armatur , & utroque latere triangularibus veftitur fquamulis , quas mi-
nimsfunt, ut ad taftum glaber videatur. Coloris eft in dorfo & lateribus ufque ad medie-
tatemlongltudinisexhyaUno cxrulefcentis : reliquum iaterura & venter albicat, fed aureus
color tranfplendet. Pinnae ventris albae , reUqux cum cauda aureifunt coloris. Edulis eft

pifcis.

I p E R v Brafilienfibus , Tiberaon vel Tuberaon Lufitanis , Belgis l^ept X Canis carcharias
vellamia. Longitudo totius corporis ufque ad caudam fexpedum. Longitudo caudae (quae
pinnaeftlata, divifa feu furcata, cujus pars fuperior longior inferiorij duorum pedum. In
orehabettripUcemordinemdentiummagnorumtrianguIarium, inftar dentium majoris ier-
rx, &quiUbetdensiterumminoribuseftdentatusvelferratus: numeraviinunocxxii. den-
tes.' OcuUelati. Pone foramina feu fpiracula tres habet in quolibet latererimas, fpithamales
quafiincifuras. Totumcorpus tegiturcuteadtadumhifpida, quaficcataUgna expoliripof-
funt. Craffities corporis duorum pedum. Sex alias pinnas habet prxter caudam ; duas maxi-
mas fefquipedem longas & feptem digitos latas , in quolibet latere unam poft incifuras direfte
a latere protenfas : unamin medio dorfo erefte ftantem , duas minores in infimoventre, &
unam omnium minimam proxime caudam in inferiori corpore. Carncmhabetalbiffimam
quidem , fed nimis ficcam. Comeditur a nauticis focUs & bajuUs. luniores fatis benefapiunt-
VidipIufquamvigefiesingentemcanemabfumtumfuiflTeaTiburonein Bibiribi. Vidi faepius
duopofterioracrura cumnatibus uno morfu cani ablata. Horainibus infeftiffimus eft & faci-
le aUquem dUacerat fi incautius aquam ingrediatur.

Annotatio. De Cane carcharia vide Aldrovandum lib.iii. cap. 3 2. Sed obferva , quod
illeinlconibusinutroquelatereexprimitquinqueincifuras, cum Audor noftertantumtres.
ipfi tribuat. Habco autem fceleton oris , in quo tam in fuperiori quam infcriori mandibula fcx-
tuplex ordo eft cjufmodi dentium , fubtUiffime ad latera ferratoruni; & numerari polfunt
dentes fupra trcccntos ; prxtcr alios minutos : ita ut terribiUs fit ridus.

Tiburonisfpcciesminor, Belgis eetl ^tW^^^tpt a figura, convenitcummaiorc, cxce-
ptocapite, quodhabcttriangularefcuutcorvulgopingitur. OcuU parviadlateraipfiuscapi-

tis. Os

H I s T o R. P I s c I V M L I B. I V. 1 75

tis. OsparVLimtrianguIaircIongeinfrapofitum-, cumtripliciordinedentium minorumj ncQ
ita potcft nocere ■ os enim habet anguftum. Caro melius fapit quam majoris.

Reperitur&alialpecies,quamBrarilienresvocant/^;*«?w^r»: Lufitani Lixa: Grjecis pV;/»;^
Latina fquatina , Belgis em ^C^Oefljepe*

Cap. XVL

T^agredherfef^ecies, ^aya dberfie j^ecies,

A G R E pifcis oblongo corpore , initio dorfi paulum clevato ; capite acuminato feu coni-
co , quod dura tefta eft tedum ad initium elevationis dorfi : pedalis longitudinis : Barbam
habetfexcirrhisconftantem, quorumquatuorinferiores fefquidigitum longi, duofuperio-
reslongitudinemtotiuspifcisxquant. Pinnasobtinetfeptem, odavampro caudg,: nunirum

duas poftbranchiales loco inferiori pofitas, & antequamlibetfortemaculeum, dentatum,
offeum : unam infummitate dorfi clevatam , & anteillamitem aculeum fortem , squalis curtx
pinna longitudinis : duas jundas in medio fere infimi ventris , magis tamen verfus anteriotaj
unam membranaceam fine fpinis verfus caudam , & huic oppofitam mediocrem moUibus (pi-^
nis fuftliltam. Cauda conftat pinna furcata , caret fquamis , fed tegirur cute per totum argentei
coloris fplendentis. Pinnce omnes argentei funt coloris , ut & barba & caput. Per medium
utriufque lateris tendit linea argentea ad caudam ufque conftituta ex 77. protuberantiis. Ocu->
linigrifatisampli; os parvulum , edentulum, labiis elevatis. Pifcis eft edulis; fi quisabeqi
laefus fuerit , difficulter fanatur & magnos patitur dolores.

Alia Bagre fpecies (quem defcribo, longitudinem habebat duorum pedum & trium digito-
rum) corpore oblongo , capitecomprelTo&pIano; oreinferiusparabolicx figur3e,obtufO|

edentulo. Caput oQco digitos longum, teftadura pundulata tedum. Oculiparvi, rotundi,
cryftallini, quatuor fere digitos ab invicem diftantes. Barbam habet fex cirrhis conftantem,
quorum exteriores longiores , quatuor digitorum , reliqui breviores : feptem illi pinnae , odla-
va pro cauda : una nimirum in furamitate dorfi , firma fpina anterius munita , ereda , tres di-
gitoslonga, totidemlata: duxpoftbranchiales, itidem firma fpina munitx , quatuor digitos
longae, duoslat;E-, intcrftitio fex & femis digitorum poft branchialesin infimoventre (qui
paulum extuberat) duac juna^E , tres digitos longse , duos latx , in ambitu circinatae : feptem
digitorum intervallo a dorfaU , alia in extremo dorfo , carnofa , fefquidigitum longa , unum
lata , in extremitate mollibus fpinis munita : & fub hac in infimo ventre alia paulo major: cau-
da fequitur tiium digitorum intervallo, in duo eornua diduda, crafla fed moUi membrana con-
jftans duos & femis digitos longa , in quolibct cornu duos lata. Totum caput fiiperius & ad la-
tera, dorfum totum & latera ad protuberantiam ventris ufque , candidi cum diluto flavo &
aureo mixti eft coloris ; in tefta capitis etiam aliquid viridis tranfplendet : Pinnae omnes & cau-
dagryfesefunt: Venter&lateruminferiorpars&caput inferius (quodplanumeft) albicolo-

¥3 ris: Ca-

1 74 -^ ' JG ,E O Hi G I V M A R C G R A V I

ris ; Cai-et fquamis fed veftitur cute. Bona fatis eft carne , meliori quam Camarupi , cujus ma-
gnitudincm ferc iequat.

>

B A G R E aliafpecies figura & magnitudine ut praecedens , fed barbam habet quatuor tan-
tum cirrhis conftantem , duobus nimirum longis odo digitos, & latiufculis inftar ligulx , duo-
bus brevibus : ad pmnam dorfalem fuiiiiis ligula novera digitos longa , & poft branchiales pm-
nas eodera modo : cxtera fimilis prscedenti,

B A G R E alia fpecies : Bel-

gisnoftris vuigo oriipbagre

decem digitorum longitudi-
nem habet ; corpore oblon-
go : capite lato & compreffo:
oreparabolico,edentulo. Bar-
baconftatfex cirrhis quorum
quatuor inferiores unum digi-
tum , fuperiores duos longi.
Oculos habet parvulos , csrulefcentes ■, quatuor digitorum interftitio ab ore in fummitate
dorfitegiturtcftaduraoflea; &poftbranchiasinquolibetlatere pyramidalis tefta angufta te-
gitlatera. Pimiashabetfeptem , & odavam pro cauda: nimirum unamin fummitate dorfi,
elevatam, moUem, fcfquidigitum altam , plus uno latam , anterius fpina oflea craflTa duphci-
ter ferrata, duos & femis digitos lata fuftentatam. In medio ventre infimo duas parvas : in fine
penedorfi', carnofam, parvulam, anguftam & e regione hujus inferius aliam parvulis fpinis
fufFultam- caudadivifainduocornuafefquidigitumlonga. Tegiturcute: ac in capite, initio
dorfi & lateribus ubi teftaceus eft , umbrx eft coloris , per reliquum totum dorfum & latera
umbrx dilutioris , &fufcismaculismediocris magnitudinis variegatur: in ventre albicat. A
teftx latiore fineadcaudamufqueinquolibetlatere, perlineamreftamtendit ordodenticu-
iorum acutorum , pofterius verforum qui clypco duro ferrato in medio infunt, namanguli
obtufi fi^ura pofiti funt ufque adcaudamhoc modo 7. Eduliseft, fedpaucacarne, qusenon

magnifit.

B A G R Ealiafpecies,pr3eceden-
tifimilis , &maculis nummi mif-
nici magnitudine variegatus : ve-
rum caret denticuhs illis inlatcri-
bus : Uneam folummodo habet: &
duos cirrhos & fcx longiores quam
altcr. Hxc fpccies habct carncm
bonam & pinguiflimam.

B A G R E alia fpecies , figura &

magnitu-

H I S T O R. PlSCIVM L I B. IV. 175

magnitudinefimilisilliquetnfecundolocodefcripfimus: fed barbam habet tantum quatuor
cirrhisconftantem, duobus nimiram longis ofto digitos & latiufculis inftarligulx, duobus
admodum brevibus. Ad pinnam dorfalem fimilis ligula eft novem digitos longa^ &adpoft-
branchialeseodemmodoj cxtera pcr omnia fimilisilli quem diximusj nam & ventrem ita
protuberantem habet .

A I E R E B A Brafilienfibus Rajx Cpe-
cies , pifcis planus, circinatus , unum pe-
dem & novem digitos longus,& totidem
latus (reperiuntur & duplo majores.)
Quatuor digitoru interftitio ab anterio»
ri circumferentia in fuperiori fuperficie
duo foramina habet fatis ampla , tres di-
gitos ab invicem diftantia 5 prope caudae
exortum orbicularis incifura eft in quoli'
bc-t latere : cauda teres , quatuor pedes
longa , & circiter in medio fui , duas of-
'feas /pinas crafTas retro dentatas habet,
quibus pungit, quando ad Ipiraculaap-
prehenditur, caudam incurvatam fupra corpus levando. Os inferius habet, haudamplum,
edentulumj incifurx quafiparabolicx. Cute tegitur in fuperiori corporeferreicoloris&in
medio dorfo infignitur tuberculis nigris,parvis: inferius corpus totum album. Caro nihiliaefti-
maturincibis.

Iabebirete
Brafilienfibus ; Rajae
fpecies , ej ufdem ma-
gnitudinis cum Aje-
reba , figura autem
obtufi vomeris ad la-
teraextuberantis : fe-
£tiones prope cau-
damutinilla, &pr3e-
tereaduo corpora cy^
lindracea digiti craf--
fitie protuberantia .
Cauda longa. Color
pifcifuperius e cine-
reo fiifcus , inferius
albusj carneprobata
eft&bona.

Reperitur hic & a-
>Iia Rajjefpecies prx-

cedenti fimilis , exceptoquodproceflibusilliscylindraceisprope caudam deftituitur. Color
totius corporis fuperius umbrae , pundulatus per totum maculis nigris , feminis finapi magni-
tudine: cauda aculeis caret. Carnem habct bonam.

Reperiuntur hic & Rajas , quarumcaudaetres&femispedeslongae, crafTae in initio tres di-
gitos & in fine plane acuminatae , plenx tuberculis nigricantis in totum coloris , fiexiles uc
fcutica.

N A R I N A R 1 Brafilienfibus -, funt aliquot illius (pecies , hxc quam hic defcribimus appel-
latur Tiarinari pinimit : Lufitanis if^;^ , Belgis ^tjljlcett vel ^CtcU» Paftinacamarina. Cor-
pus habet magnum , latum , ferme triangulare : conftans ad utraque latera latifTinia pinna
triangulari, carnofa: &propecaudamhabetduaspinnas, palmi magnitudine, fubrotundas,
aequalis longitudinis : caput magnitudinem habet mediocris porci, craffum, compreffum,
inmedioquafifofTamhabens. Os triangulo fubrotundum , comprefTumpaulo & in promuf-
cidem definens : nam oris hiatus quinque diftat digitos ab extremitate promufcidis verfus ven-
trem : amplitudo oris duorum & femis digitorum ; edentulum , fed loco dentium os habet lin-
guas figura inferius in ore , quatuor digitos longum , fefquidigitum latuni , ad fauces ufque
pertingens, & fimile os fuperius , tranfverfim pofitum , duos digitos longum & totidemla-
tum. Inferius os conftat e feptemdecim oflibus , albis , duris literae U figuram habentibus, quae
arde per membranas conjunguntur , hifce alia feptemdecim fubjacent , fingula fingulis , (pon-
giofaadafpe£tum,necitadura, fuperiusos conftatquatuordecimofllbusliterxjfigura, qux

codera

176

E O R

gI MarcgravI

codem modo pcr mcmbranas (ibi inviccm agglutinantur , iifque etiam alia quatuordecim olTa
ruperjacent : duo autem illa ofla per mcmbranas anneauntur aliis offibus capitis. Cranii cavi-

tas fex circiter digitos longa eft , vix duos kta , in qua cerebrum latet. Promufcis tantum con-
ftat cartilagine. Oculos habetparvos, nummimifnicimagnitudine: poftoculosinquolibet
latere fpiraculum amplum , pomi vulgaris capaxj intra hsc branchiarumfoHarecondita ja-
cent • ad latera inferius a fine capitis in quolibet quinque oblongas incifuras. Color totius fu-
perius ferreus , maculis albis per totum infperfis , magnitudine nummi mifnici j inferius to-
tum album. Cutis tota glabra laevifque. Corporis longitudo ab occipite ad exortum caudae
fefquipedalis, latitudo inter extremitates pinnarum triangularium,trium pedum & decem digi-
torum. Pinnarum prope caudam longitudo feptem digitorum, latitudo quatuor. Capitis
longitudo decem , latitudo feptem digitorum , craflities fefquipedis. Cauds longitudo qua-
tuor pedum & trium digitorum; craflities in exortu quinque digitorum,quae fenfim gracilefcit.
Paulo poft exortum caudx fuperius parvam pinnam curtam habet , paulo plus digito longam,
& mox poft cam duos hamulos fibi invicem fuper ereftos , pifcatoriis hamulis fimiles & incur-
vatos , longitudine trium digitorum. Caro boni faporis eft , fufliciens quadraginta hominibus
faturandis. ,

C A p. X V I L

Tiracoaha. Qrocoro, (juatkupa. Virhaco. 3\(tcfM. (juarerua.

PI R A c o A B A Brafilienfibus, pifcis pedalem longitudinem adipifcitur, corpore oblongo , ut
Zandat Pomeranorum. Os habet acuminatum , amplum , edentulum : mandibulam fupe-
riore m lon<^iorem inferiore , & fuperior pars oris prominet in rotundum conum e cartilagine
conftantem: oculi iili fatis

ampli, pupilla cryftallina, cir-

culoaurco. Pimias habet o-

do : nimirum duas in dorfo

tdangulares creftas , interfti-

tio fclquidigiti : poftquamli-

bct branchiam unamoblon-

gam , anguftam : duas his brc-

viores in infimo ventre jun-

£kas, & propcanumunamtriangulatam; oftavaeftcaudafurcata. Sub qualibetpinna poft-

branchiali barbam habct fcx pilis crafliufculis conftantcm tres digitos ferc longis , cftque ejus

cxortus prope exortum pinnarum, vcrgcns rctrorfum. Totus vcftitur Iquamis mediocris ma-

p-nitudinis a r"-entei coloris , & in dorlb ac fummitate capitis paulum canefcit. Pinnx quoque

'■=> ^ orancs

H I S T O R. PlSCIVM L I E. I V. 177

omnes cani feu cinerei funt coloris : poftbranchiales tamen nigredine dilutcefunt. Barba alba.
Capiturarenofislocisin mari. Bonieftlaporis.

CoROcoRo Brafilienfibus. Pifcis dorlb incurvato, capite & ore obtufo ; pedalis longi-
tudinis. Dcnticulos habct parvos, haud acutos : branchias fatis amplas , quarum anrerior pars
in fpinam definit acutam: fex pinnas : nimirum in quolibet latere poft branchias unam tres di-
gitos longam , fubtus in infimo corpore duas triangulares fere , fed in extremitate circinatas &

anterius firma & acuta (pina fuftultas , poft a-
num unam crafla, dura & acutafpina nixam,
cui parvula fpina antiftat. A fummitate dor-
fi pinna incipit, qucE arcuatim ad raedium
dorfumtendit, firmis acacutisfpinisfuften-
tata , hinc dcfinit & contigua illi eft mollis,
quce & arcuataferc cft, &peneadexortLmi
caudx protenditur. Caudaduos digitos lon-
ga,quatuor lata.Squamis majufculis veftitur,
totus argcntei coloris , fedin toto dorfo&ejus fummltate diluta umbra mixtis & per latera
tranfverfim(nontamenadventremufque)inquoIibet oftoftrice digitum latum cra(feexdi-
luta umbra defcendunt : ventertotusalbus, ut& illiuspinnJE. Pinna dorfalis, poftbranchia-
les&caudaexargcnteo & dilutaumbra mixtas. Pinnam autem anteriorem dorlalem inri-
mam poteft recondere. Capitur in mari & eft edulis.

GvATVCVFA Brafilicnfibus , BdUbolla Congenfibus , Corvina. Lufitanis , Pifcis corpore
oblongo, dorfopaulum, vcntre minimum curvo : longitudinem duorum pedumnonraro
adipifcitur. Os habet acuminatum, cujus inferior pars paulo longior fuperiore , quodque
ample poteft diducere ; dentes minimos , linguam conlpicuam , brancinas amplas ; oculos

ftuferi magnitudi-
ne , pupilla nigra,
circulo argenteo :
Pinnas obtinct fc-
ptera ; poft quam-
libet branchiam u-
namoblongS; duas
fub his in infimo
ventre paululii ver-
fus pofticam parte;
unam poft anuni

triangularem : unamtriangularemacaltam in fummitate dorfi, duriufculis fpinis fuftliltam,
& huic fere contiguam alteram in pofteriori parte dorfi oblongam , qux aequalis fere latitudi-
nis, atque ad exortum pene caudae protenditur. Cauda conftatpinna fere quadrata & lata.Par-
vulis rotundis fquamis totus veftitur , coloris per totum argentei fplendentis, cuitamenin
dorfoaureustranfplendet, & ad tadum videtur laevis. Pmns &Caudaut&venteralbicant.
Afummitateautembranchiarumper medium latus ad caudae exortum tenditlinea argentci
coloris. Capitur in mari ; ac optimi eft faporis , ut ^C^jJtSlfcl) noftratium. Sx^pius commedi.
V R I B A c o Brafilienfibus , Pifcis dorfo incurvato , ventre protuberante , quindecim aut
fedecimdigitoslongus, quinque aut fex altus , ubi altifllmus. Caput & os obtufum , conum
referens triangularem : dentes parvuli , acuti : lingua lata : branchije amplae in triangulum de-
finentes ; oculi dupli ftuferi magnitudine : pupilla cryftallina , circulo argenteo , cui aliquid

cinnabrii mixtum eft. Pinnas habet fex , nimirum poft quamlibet branchiam , unam longam
triangulum acutum refcrentem, kd exterius paulum circinatam : fub his in infimo vcntre duas

Z trian-

I7S

GeorgI MarcgravI

triangularcs , anterius firmafpinamunitas: poft anum unam oblongam , in cxtetiori ambitu
circinatam, molliufculis fpinis per mcdium fufFultam , anterius autem dura & acuta fpina: a
fummitateautem dorfi ad exormm fcre cauds tcndit pinna latiufcula , latitudinisfereubique
«qualis, & acutis fpinis fuftentata: Caudaitidemlatainduoveiuticornuadiftenditur. Vefti-
tur fquamis magnis , in totum argcntei coioris , fed cui parum cinnabrii tranfiucet. Pinnx la-
terales&infimivcntrisalbazfcuargentex, dorfalis& caudaplus cinnabrii quam argentei ha-
bent. A fummitate denique branchiarum ad caud^m ufquc, (paulumarcuatim) tcndit linea
rubra & fupra eam in pofteriore parte corporis , in utroque latcre, maculam habct nigram ma-
f^nitudine grofli mifnici. Capitur in mari : Edulem habet carnem & bonam.

N I Q V I Brafilicnfibus , noftrates vocant pietCCtHan : Pifcis capite craflb, ore ranae amplo,,
edentulo, craflalingua & inferiore man-
dibula paulo longiori quam fuperior.
Anterior corporis medietas eft paulo la-
tior , pofterior angufta & teres : eftque
ut plurimum fex aut feptem digitos lon-
gus , latus anterius quidem fefquidigi-
tum aut paulo latior : Ocelli ipfi parvi
quidem fed exferti , cylindracei more
cancrorum terreftrium, pupilla nigra,

circulo ecinereo fufco. Branchias habet amplas & poft quamKbet pinnam unam , digitum
longam & latam , in ambitu circinatam : in ventre fub his paulo inferius duas jundas : a medio
dorfo pinna ad caudam penc continuatur , femidigitum lata , at in fine paulo anguftior , cui re-
Ipondetfimilisininfimoventre: Caudaplus digitumlonga, minuslata, parallelogrammifi-
gura, in extremitate circinata. Ante exortum pinnze dorfalis duos habct aculeos fortes & fu-
pra poftbranchiaiem utramque unum acutum. Tegitur cute , cujus color ex nigro & umbra,
gryfeoque mixtus, nimirum in toto dorfo , capitc & lateribus , pinnifque omnibus 5 Venter al-
bicat, & in lateribus etiam plus albi quam nigri aut gryfei eft. Pcr totum dorfum , caput & la-
tera, pundula nigra , magnitu Jine ferainis papaveris, dilperfa.

Inarenaabfconditus iacetpropelittus Maris,acincedentesvulnerat. ^

Edulis eft fi jecur & fcl bene fcparctur , alias lethalis utPayucu.

GvARERVA Brafiiienfibus , pifcis cor-
pore lato , compreflbquc , quatuor digitos
longo, tres lato, ubi latiflTuiius, ore patulo,
denticulisminutis. Pinnas habct fex: ni-
mirum poftbranchiales duas , parallelo-
grammifigura; duas oblongas & latas in
fuperiori dcrfo & infimo ventre pofterio-
ri , quae in acumen definunt , figura fubuls.
Cauda quadrata, feu potius parallelogram-
ma, unumdigitum longa, & duas tertias
partes digiti lata. Squamulis tegiturnigri

coloris fplendentis inftar bombycini,quarum orae (quarundamtantum non omnium) fimbrias
habent flavas inftar femilunularum. Pinnae omnes nigra;. Circa os autem linea craflTa eft ferrei
coloris & aUa illi perpendiculariter fuperpofita : Corpus tres linea: latae ambiunt , quarutn dua:
per latas & pofticaspinnasextenduntur; fcaudametiamtalislineafecat & ejufdem coloris.^
una pro fimbria ipfi eft. Oculorum pupilla nigra, circulus aureus.

C A p. X V 1 1 1.

<*yfmheri. Guampucu. Corororoca. C^maripuguacu. l^iratiapua. Ipera
quiha^T^iraquiha. Curema. Tarati. Aramaca. Tihuron mi?ior ,

AR A B ERi BniCiMcnilhnSySariimha Lufitanis,Belgis ^pjott; pifciculus magnitudinc Go-
bii vel interdum major, & ejufdcmfigura:; fquamulis autcin parvis aigenteis , fplendenti-
bus inftar argenti, in dorfo tamenpaululumecoeruleovirefcitinftar Harengi. Oculiilliar-
gentei , pupilla nigra : os parvum, edentulum , cujus inferior pars paulo longior fupcriori ; na-
riumforaminuladuo: caret branchiis. Piimas obtinct feptcm; inquolibet larcrcunam , in
fummo dorfo unam oblongiufculam , verkis anteriora : duas jundas in infimo ventre medio:
unampoftanum: feptimacftcaudainduoveluticornuadiduda. Eduliscft.

GVARAPVCV Bz:iCi\icnCib\is,Cavala Lufitanis,Noftratibus Coning^toifcl):pifcis corporc

longo.

HiSTOR. PiscivmLib. IV. J79

longo , fere xqualis ubique craflltiei , exccpto verfus pofteriora , ubi magis magifque attenua-
tur. Vtplurimuminfeptempedum longitudinem excrefcit : &crafritiem corporis humani,
Caput & oshabetacuminatum, dcntes acutos , rotundos, ordine pofitos: oculosmagnos

cryftallinos, circulo argenteo : Pinnaso(5lo,videlicetpoftquamlibet branchiam unam trian-
gularem , direde a latere protenfam : unam tenuem anguftam fere in initio dorfi : poft hanc
unam in eodem dorfo triangularem eredam^ fub hac in inftmo vcntre triangularem • duas me-
diocrestriangulares ininfimo ventrefubter poftbranchiales. Cauda conftatmagnapinnain
duocornuaampleextenfa. Apinnis autem triangularibus , tamin dorfo quam infimoven-
tre, parvulas ordine pinnulx oblong^e funt difpofitas ufque adcaudam. Veftiturcute argen-
tei coloris , cui in ventre paulum cxrulei , in dorfo multum mifcetur, ut color refplendeat. In
quolibet latere linea fubtilifllmis fquamulis contorta defcribitur ad caudam ufque. Boni efl:
faporis.

Scomber Latinis , vide Gefncrum.

Annotatio. Verum Scombri icon,quam datGefnerus,cum hac noftri Audoris mini-
me convenit , propius accedit Icon Thunni , quam Venetiis miflam fe accepiflefcribit Gefne-
rus. Vide & Aldrovandum lib. 1 1 . cap. 5 3 .

CoRORORoCA Brafilienfibus , Lufitanis vulgo Veixe Serra , verum redius Pelxe Sardai,
Pifcisfiguracorporis , pinnisac coloreprxcedentiplanefimilis , excepto quod multis fufcis
maculis perambiturnlaterumvariegetur. Boniquoquefaporis, multum tamen cedit C^-v^-
h , nam caro hujus nimis ficcaeft. Singulari aftutia & audacia efcara pifcatoribus fubducere
novit & evadere.

Camaripvgvacv Brafilienfibus ; Pifcis dorfo redlo , ventre paululum extuberantej
pinguis ad taftum & revera. Caput habet anterius acuminatum , os amplum , edentulum,
quod in rotundum diducere potcft , nimirum fuperiore mandibula , inferiori immota per-
manente, ita ut duos pugnos humanos juxta fe vel etiam humanum caput poflTit a.dmitte-
re- Linguamhabetconicam, craflTam: fuperiorautemmandibulabrevioreftinferiori, ita ut

claufumosfuperiushabeat: oculos latiores imperiali , rotundos, cryftallinos & argenteos:
branchias ampUfllmas. Longitudinem adipifcitur undecim autduodecim pedum , craflfitiera
viri: Pinnasobtinetfeptem; duashaudproculdiflitasabranchiis, inlateribus proximeven-
trem anteriorem , longas , triangulares 5 cuilibet autem harura parvula fubeft , qnx tamen
natando vix videri potcft : in medio inferiore ventre itidem duas conjundas , triangularcs , la-
tioresprioribus , fedbreviores : has verfuspofticampartem corporis inferioris fequitur alia
folitaria pinna , triangularis , lata , fquaraata , quae appendice continua , angufta , protendi-
tur ad caudae fere exortum : in dorfi altera medietate verfus pofteriora , pinna cft elata triangu-
laris , lata , quze appendicem habet vcrfus pofticam partem vergentem , elevatam , triplo lon-
giorera , inftar funis craflloris. Septima pinna eftpro cauda , quce fefta eft .& yi^amplam ex-

Z 2 ■ -> tenditur

i8o GeorgI MarcgravI

tcnditiu- fLU-cam. Squamis veftitur magnis, obrotundis fcupeltatis, maiori^busimperiali, in
dodbtamenminoribus: matcria (quamarum alba , pcllucida inftarmatrispcrlarum : funtau-
temardefibiimpofitxfquama:, ita ut quadruplices autquintuplices jaceant , acdcqualibct
ante aliam prominet pars figura luna: bifcfta; , quje argento obdufta eft (revera repra:fentat ar-
gentum) & rivulos hinc indc difcurrcntcs monftrat argentcos in argentco campo ; itatotus
pifcis argcnto obdudus vidctur , prxtcrquam in dorfo ubi cxruleus cft , argento tamen tranf-
luccnte. Pinna: omnes argcntece , prxter dorfalem , qux eundem colorem habet cum dorfo.
Carnemhabctlentamquaediucoquidcbctj multaEincarnefpinK, fedfatis craflxutfacilein-
ter edcndum extrahi poffint. Magis afpcdu quam efu pifcis deledlor : comedi fxpius ejus car-
nem , fed lenta eft & tantum famelico conveniens. Os fuperius ofla habet duritie cequalia offi-
bus alicujus animalis.

PiRATiA PvA Brafilicnfibus : Pifcis hic ingentem adipifcitur magnitudinem , ut Capu-
ripima. Inferiormandibulapaulolongiorfupcriori : denres acutiintotamandibula inferiorip
in fuperiori folum in medio , qui longiores, qucmadmodttm & medii ininferiori: osam-
pliarc ampIiflTime potcft inrotundumforamcn. Oculos obtinet non itaamplosprocorporis
mole, pupilla cryftallina: Branchias amplas, duras feu armatas. Corporeautemeft oblon-
go , dorfo paulum incurvato verfus caput, & ventre mediocriter amplo. Pinnas habet feptem:
Vnam a fumraitate dorfi (incipientcmverfuscapitisfereexortum) ad caudx ufqueinitium

protenfam , quoad medietatem anteriorcm /pinis fuffliltam , quoad poftcriorem mollem fine
fpinis, in medio autem fui anguftiorem,anterius latiorem, pofterius adhuc magis latam & qua-
fi circinatam in extremitate. In quolibet latere poft branchia'? , unam latam & in extremitatc
circinatam, czetera quafi quadratam : fubhisininfimoventredusepropinquxfunt oblongx,
haud latK , firmis Ipinis nixx : prope anumunam habet amplam fatis , itidcm circinatafimbria
pofterius, uti ea qux in dorlb. Corpus pofterius quadrate extcnditur & continet feptimam pin-
nam pro cauda , quae ampla eft & figurie pene quadratx. Squamulis veftitur parvulis , ita ut ad
taftumglabervideatur, etiam fi antrorium mulceatur. Coloris eftper totumcorpusexob-
fcuro aureo epatici , qui tamen obfcurior in dorfo & fummo capite : huic autcm colori per to-
tumrctisinmodumcinereicolorisliturasobtenduntur. PinnjE omnes ejufdemcumcorpore
coloris, laterales autem prxterea fimbrias habent aureas, reliqus epaticas,

Carne fatis probata eft, fi iunior fit, nimirum fex , feptem aut odo pondo ; & aflTatus magis
quam co£tus,nam pinguis eft: adultior vero ducentorum aut plurium pondo carnem habct pro
bajulis, nec delicatiorem carne Camampim afu , nimirum lentam , tenacem ac diflficilis coftio-
nis. Capiturinmari.

Ii^ERVQjyiBA &PiRAqviBA Brafilicnfibus, Lufitanis Piexepogador & Piexepiolho, no-
ftratibus ^upger,quia Tiburoni adhasrct fugens. Oftodeciin digitos I6gus,fere teres,quatuor

digitos craflus , ubi craflTiflTimus , in poftica parte attenuatur. Os habct triangulare , cujus pars.
fupcriorbreviorinfcriori:ctiamlingaam. Caput fupcrius ad dorfumu/queduosdigitoslon-
gum, circiter planura & figuratum ut palatum alicujus pifcis ftriis tranfvcrfis ; hac parte Tibu-
roni firmiter adhierct in ventre & capto illo fimul capitur . Oculi parvi , flavi, pupilla nigra, fe-
micirculo flavo. Dcntcs nulli , fed eorum loco multa; minutiflfmia: prorainentia:. Poft bran-
chias utrobiquc pinnam obtinct triangulatam , duos & fcmis digitos longam ; fubter in ventre
duas jun6tas: a mcdietatc corporis tam fuperius quam inferius , ctiam pinna extenditur angufta
ufque ad caudam , qux pinna conftat fefquidigitum longa. Cute tcgitur per totum corpus ci-
ncrcicoloris.

Annotatio. Dcfcribitur hicpifcisab Aldrovandolib.i i i.cap.xxi i.fubnommc Rc-

morx.

HlSTOR. PlSClVM LlE. IV. iti

moi'x, & addit Iconem Impcrati & fiaam •, Audoris noftri Iconi funilcni.

C V R E M A Brariliennbus, fpecics Tainiis grandis & craiTa. Pifcis marinus , in duorum pe-
dumlongitudinemexcrefcens,corporeoblongo, ferecylindraceo; more Trutx fluviatilis,
crafib (Sc prxpingui Caput in conum obtufura definit, fuperius comprefllmi & latum , du-
rum, Iquamis duris teftum. Os pro mole corporis parvum , parabolicum, labio fuperion con-
fpicuo , mobili , infcrius autem os triangulare , obtufum difcurobit , & paulo brevius cft fupe-
riorijedcntulum. Oculimagni, rotundi, antcriuspofiti,nigri, circulo argentco. Duo na-
rium foramina fupra os. Branchia; femilunares , haud amplx. Pinnas habet feptem (o£tavam
pro cauda, qux in duo cornua definit) nimirum duas poftbranchiales, triangulatas duas, magis
verfus pofteriora in infimo ventre , jundas : in fummo dorfo parvam , tribus fuffultam duriuf-
culis Ipinis : poft anum unam bicornem , & illi oppofitam in dorlb cjufdem fere magnitudinis.
Tegitur fquamis magnis clypeatis , planis : color totius pifcis in fummitat;e capitis , dorfo &
mcdietate laterum obfcure cineretis, cuihyaliustranlplendet: reliquum laterum , venter&
caputinfcrius argcntei fplendentis coloris, uti & pinnae vcntrisj reliqua: pinnx cum caudaejuf-
dem cum dorfo coloris-

Prxpinguiseft&coausvelaflatusfineoleo vel butyro comedi poteft. Salitus & in Sole
ficcatus adfervatur magna copia.SaUtur quoque & in muria fervat ur.Optima illius pars venter.
P A R AT I Brafilienfibus, Lufitanis Tainha , Belgis i|arJ3Ct, pifciseftinlongitudinem pedis
excrefcens, figura corporis ut Curema , cui per omnia fimilis eft excepta magnitudine & quod
circulum aiuxum habeat circa oculos. Carne eft ficciori & quje inter coquendum pinguedi-
nem flavam de fe fundit. Magna copia faliti in fole exficcantur & reconduntur. Capiuntur re-
tibus, ut & Curema, tranfiliunt autem retia eleganti fpedacuIo,quando illud trahitur: quando
malacia eft magno numero ex aquis exfiliunt.

A R A M A c A Brafilienfibus, Lingoada & vulgo Cuhricunha Lufitanis, Solex eft fpecies com-

preflb corpore & figuram habens Soleas quam
Belgaevocant ^Otige. Os denticulis acutis prac-
ditum : caret lingua : oculos habet duos in uno la-
^tere (ubi lapidei eft coloris) in altero nuMum ; pifi
magnitudine, unumpropc latus pofterius oris, al-
terum fuperius cSc magis verfus pofteriora vergen-
tem ; pupilla lunata , cryftallina , hyalino colore
tranfplendentc. Branchiae fatis amplx ; in quoUbet autem latere poft branchias eft pinna una,
duos digitos longa, angufta , fuperius in pilum tenuem definens ; ad branchiarum finem in infi-
nio corpore funt duae parvae pinnae junftx. Per totum autem corpus tam fuperius quam infe-
rius fecundum longitudinem habetpinnam ufque ad caudam extenfam, tenuem , vix femidigi-
tum latam ; cauda ferc quadrata conftat pinna tenui. Veftitur fquamulis parvulis, & in toto fi-
niftro latere , ubi oculos habct , lapidei eft coloris, in latcre dextro albi ; vivit in mari inter are-
nas. Eduliseft&bonifaporis.

T I B v R o N I s fpecies minor. Belgis eeit Crupji^ape, a figura. Convenit cum majore, ex-

ccpto capite quod triangulare habet feuproutcor vuigopingitur. Oculiparviadlateraipfius
capitis. Os parvum, triangulare, longe infra pofitum , triplici ordine dentituTi minorum, unde
ita nocere non potcft, os quippe habens anguftum. Caro melius fapit quam majoris.

IconPirametara quje fupra cap. viii.
fuitomiflii. Videpag.156^.

CRV-

IS2

GeorgI MarcgravI

CRVSTACEI PISCES

C A p. XIX.

Guaja apara, Qincer maximm) &" varia alice Cancrorum fpecies,

VaiaAparA Brafilienfibus , Cancer maximus elegantifllme variegatus. Cor-
poris figura eft Lunx bifledie fimilis , inlatitudine habens tres digitos , inlongitu-
dine duos & femis (quamquam & majores reperiantur. ) Tefta, ut dixi, lunata eft , in
utroque latere pofterius exfeda , & in acumina definens. Anterior pars tefts ultra

medietatem coloris eft obfcure ^,

brunni & variegata maculis ex al- /7^

bo flavefcentibus , & qua fi folis / (^^

pundulis conftantibus , ac in fui

mediomaculam brunnamhaben-

tibus: pofteriorpars ex albo flavef-

cit , ftriis brunnis , fecundum lon-

gitudinem ornata. Pedeshabeto-

do •, fingulos quatuor internodiis

conftantes , fubrotundos , ex albo

fiavefcentes : brachia duo , quod-

libec duos & femis digitos longum

&fefquidigituiii latum , quodlibet

parva fcrcipe praeditum , quibus

non ita arde comprehendere poteft , ut alii cancri. Eft autem quodlibct brachium luperius ar-

matum & dentatum inftar crifta; galli , ita ut quando vivus brachia corpori applicatis ea com-

ponit, uti aptifllme poteft , criftas duas galli fibi invicem appofitasefl^appareat. Ten'cula

rcprsefcntat roftrum galli, brachium itaque totum roftrum galli cum fua crifta. Brachia autcm

etiam cx aibo flavefcunt & maculis brunnis funt variegata. In aquis natans per os aquam exfuf-

flat, quafiexfonteexfiliret.

Gefnerus Gallum Marinum vocat & pro Cancro Heracleotico Bellonii habet.
G V A I A alia fpecies. Corpus

rotundum , paulo oblongum,

juglandem cum fuo viridi cortice

aequat, odohabetpedes cancri-

nos: duobrachia, quodlibet fe-

re duos & femis digitos longum,

at exilia •, in parte extrema cor-

poris treshabetaculeos obtu/bs,

& oculos plane exiles. Color to-

tius corporis , brachiorum & pe-

dumeftalbus; actotatefta dorfi

cgregiis maculis brunnis ordina-

tim diftinda , in fummitate ma-

joribus, atin lateribus, minori-

bus : Brachia parvulis macuUs ex

ruflb purpureis funt variegata:pe-

des albicant in totum , ut & ven-

ter.

• G v A I A alia fpecies quae rarius capitur. Corpus ellypticx figurx , latum , tres digitos & to-

tidem longum aut paulo minus ■, tefta tcdus eft ellyptica , in ambitu multis corniculis praedita,

fuperius autem convallibus : ocelli parvuli utaliis : in quolibet latere pedes quatuor cum qua-

tuor junduris . Crura fubhirfuta , & in extremitate unguem nigrum corniculi figura habcntia.

Antcrius autem crus tres digitos longum , rcliqua femper brcviora unum altcro. Bracliiorum

cum forcipibus , cujuflibetlongitudotrium digitorum, craflities humani digiti , forcipcfci-

quidis,itumIonga&fatiscrafla. Ipfae extremitatcs forcipis paulo plus fefquidigitumlonga-,

roftratx & cxtcrius vcrfus dcntata: , quafi dcnticulis humanis , & ita apte fibi inviccm quadran-

tes complicatai , quafi quis roftrum dcntatum claudcret j in una tcnacula forcipis , qux movc-

tur fcor-

HlSToR. PlSCIVM. LiE. IV. T83

turfeorrim, in medio etiam eft dens albicans. Color totius cancri vivi faturate rubens , uc

pruna noftratia majora efle folent , in mcdio corpore faturatior , reliquis partibus dilutior : cx-
tremitas tenicularum ruffi cum brunno mixti, utcerafa nigra tingere folent. Coftusretinet

colorem.

G VA i A M I Ri Brafilienfibus , cancerculus in falfis fluviis
degens, numquamcxcedit pruni magnitudinem; tefta illiuseft:
ellyptica , anteriore parte in multos angulos definente : ocelli
parvi , breves : brachia duo , dextrum paulo minus (iniftro : cru-
ra oCto , quatuor internodiis conftantia , & brevibus pilis hirta;
color teftzE fcrrugineus : brachiorum & crurum obfcure viola-
ceo-purpureus. Pili crurum pallidij inferius forcipum latus al-
bicat.

AratvPeba Brafilienfibus : Cancer marinus , corpore rotundo & figura pomi. Crura
habetodto: duo brachiola exigua : oculos elatos. Totumcorpustegiturtefta , anteriori par-
tedentata, ex rubro , brunno , viridi, cieruleo, albo miremixto colorata & pundulata , in
cujusmedio macuia rubra, inftar pyramidisfere&adquodUbetIatusgIobusruberdepi£tus,
Crura&brachiaflavefcuntexalbo, multis ftriisbrunnis variegata. Oculi caerulefcunt. Boni
eft faporis.

CiRi Apoa Brafilienfibus : Cancer

marinus , tefta quafi ellyptica tedlus , qux

in medietatis anterioris ora dentata , & in

quolibet latcreinacutum definit angulumj

mediocrismagnitudinis. Brachiahabet duo

mediocria, itidem dentata : fex crura & fe-

ptimi & odavi loco pofterius duos remiges

planos, quatuor internodiis, circumcirca

pilofos, quibus utitur natans. Oculilonge

i. fe invicem diftantes , parvuli, cyhndracei,

craflfiufculi , non tamen longi & ad quemli-

betcirrhuluseminetinftarpili. Totius teftas

color fufcus feu nigricans,in qua diverfo fuf-

co cordis figura, alixque depicla;. Brachia

fufca, forcipes ex caErulefcente albent. Cru-

ra ad medictatem internam viridi & albo

mixta : medietates cxteriores cjeruleas : re-

migum extrema pars , qua; lata cft , caerulca,

rcliqua viridis & albo mixta. Corpus inte-

riusctiamcsrulefcit. Bonifuntfiporis. Ciri

ordinaric

184

GeorgI MarcgravI

ordinai-ie in fundo aqux lalfe ambulant , interdum tamen ad littora prodcunt cut»decrcmen-
tomaris, redrarius. Capiunturmarisrefluxu.

C I R I Ob I Brafilienllbus : ejufdem cumpraecedentieftfigurx , folo coloreex parte dif-
fcrens: teftaenimefcobfcurecinereicoloris , maculisolivaceis: crurum cxtremitas cxrulca,
remiges ciiinabrii coloris. Bracliiorum.& forcipum interiora latera dilute , tenacuk forcipum
infio-niter cxrulea.' . Corpus inferius albicans cinnabrio mixtum.

Maracoani Brafilienfibus •, cancer
parvus , in locis ambulans qux refluxu ma-
risficca evadunt, alio enimtempore e lati-
bulo fuo non prodit: corpore eft ferequa-
drato, digitum longo & lato, anterius tamen
paulo latiori : oculi prope fibi invicem appo-^
fiti , longi plus femidigito : tenues inftar aci-
culx craflloris , quos crigere & apte in rima
recondere poteft. Os habct amplum & majus
quam citteri cancri : crura ofto , quatuor in-
ternodiis . Brachium dextrum ipfi maxi-
mum, tres digitos longitudine fuperans, fatis crafllim, &fetotumpoftilIudpoteftabfcon-
dere : forceps auteni brachii latior , haud crafllis , referens forcipem fartorum , extuberantiis
haud acutis loco dentium prsditus ; fuperficies brachii etiam parva tubercula habet : brachium
finiftrum minimum, minus unoepedibus, forcipula minimainftarfcorpionis. Crurararos
habent pilos fufcos. Coloris eft in tefta fulvi, ut & in pedibus & minore forcipe , atque in infe-
rioricorpore: cxtremitatespedLtmmagisrufefcunt. Brachium dextrum e fulvo obfcureru-
fefcit. Eftedulis.

CararaVna Brafiiienfibits : Cancer parvus , cujus cor-
pus quadratum refert, cujusfinguli anguli tranfverfim abfcifli,
ci'terumcomprcfliim, magnitudine femi digiti. Oculipromi-
nuli , haud longi , nigri , in angulis abfciflTis confiftentes. Brachia ^
brevia , forcipibus obrotundis crafTiufcuUs : crura odo haud
crafla, fedcomprefla. Teftacumcruribus epatici coloris, fcu
inftar hepatis tofti: brachia itidem : forcipes brunni coloris, qua-
Us fuccus ceraforum nigrorum. Crura minutuiis pilis hincinde ■ .
veftita , ejufdcm cum cruribus coloris.

Agvara Vc a BrafiUenfibus: Cancer maritimus , qui mari refluente inlittore difcur-
rit, ambari<Tryfei, quodinterdumejicitur, admodumcupidus. Corpus quadratum , magni-
tudinejuCTlandis: oculipropeinvicempofiti, crafllufctfli, cyiindracei, haudlongi,paulum
curvi, flavi, pupiilanigra. Cruraodo, promagnitudineiUiusIongiufcula, haudcrafla, fed
maiTis comprefla , quorum medietas pilofa. Brachia parva , dextrum paulo minus finiftro. Te-
ftcc dorfalis color cinereus & circumcirca pallide flavo umbratus : reliquum corpus , crura&
brachiapallideflava: forcipes albi coloris ; piU crurum pallide flavi.

C A p. X X.

UcamacancerptluHris :terreHresaIicjuot. T^otiqmquja. Tamaruguacu.

VC A V N A Brafilicnfibus : cancer in paluftribus degens : corpus ejus ellypticum, fuperius
convexum, juglandiscumfuo cortice magnitudinem 3cquans vel etiam fuperans. Cru-
ra habet o£to , qua-
tuor junfturis : ante-
rioralongiora , pofte-
riora breviora: ocitlos
haud lon2;e diftantcs,
cylindraceos , haud
longos , quos crigit &
rccondit , coloris pal-
lidc flavcfccntis,pupil-
la hyalina. Brachium
dcxtrum ipfi maximu,
intcrius mtfltistuber-

culis acuminatis prx-

ditum,

H I s T o R. P I s c 1 V M L I B. IV. - 1 § 5

ditum, uti&forceps:rinifti:umparvum. Colorteftceruperiusolivaceus , fiavo in cxh-emita-
te intei-mixto. Corpus inferius pallidc flavcfcit. Omnia crura & btachia caftancifLintcolo^
ris, forcipesetinmfupcrius, ccetera pallide flavefccntia unacum tenaculis. Crura omniain-
ferius veftita funt copiofis pilis longiufculis obfcurc caftanei coloris. Carne funt bona.

UcaGvacv Brafilienlibus , figura & conformationc fua plane convenit cum antcceden-
tc, excepta magnitudine <5c colorc, hic cnim longe eft major.

C V N V R V Brafihcnfibus , foemella eft Ucd una , figura &
colore conveniens , folum m%nitudinecorporis&brachio-
rum diftert , minor cnim cft quam liias & brachia habct parva,
brachiomarisfiniftrovix aequalia, finiftrumque paulo gran-
diusdextroj rarosquoquehabetpilos, cum Ucaunatotafit
hirfuta.

G v A N H v M I Brafilicnfibus : Canccr tcrreftris : corpus illi
rotundum, fed paulum comprefiluii : magnitudinc Auriaci mali. Pedes habet odo , quinque
digitos longos, quatuor internodiis: crura longis pilis veftita : os magnum & adlateraoris

utrimque latitudine unius digiti hir-
futum, ut& corpus : Brachia duo, dc-
xtrum magnum, finiftrum parvuni;
magnum longum odo digitos, latum
plus duobus; parvum vix quartam
partem illius jequat. Oculi bini, quos
inftar parvs: pilx crigit & iterum in
longa cavitate abfcodit : circa os qua-
fi duo brachiola quce recondere po-
teft & iterum depromerc , & ufque ad
oculos deduccre. Celerrime currit,
& quidem tranfverfim , ita ut oculos
adlatusconvertat & branchiumma-
juselevatumgeftet. Maximonume-
roin filvis paludofis oberrant. Car-
nemhabent bonam.
Aratv&Aratv pinima Brafilienfibus: Cancer terreftris, quadratie figurce, corporc

haud magno, tefta multiplici colore pifta , brunno, coeruleo , albo,
rubro pundatim varie intermixtis. Oculi prominentes longe di-
ftantes, nigri, in angulis roftri pofiti. Crura odo , quatuor interno-
diis,comprefla, rufi^a, ac per totum maculis purpurcis, nigris ac albis
diftinda: CheljEduxnonitaiTiagniE, jequales, ruffjcin extremi-
tate ex albo flavefcentes. In vcntre etiam flavefcit. Crura raris pilis
nigris vcftiuntur.

ClECiE Ete Brafilienfibus : Crangtierfinho des CMames Lu-
fitanis : corpus ad quadratam figuram acccedit , vSc totum vix fuperat majoris avellange magni-

tudinem : ocuU promincntes longiufculi , quos recondcre po-
teft. Crura ofto: brachium finiftrum ipfi maximum, non tameu
craflum , forcipis tenacula tenuia & longa , xqualia , fine denti-
bus: dextrum brachium tenuiflimum. Tefta coloris hepatici:
reliquum totii corpus cum cruribus obfcurc flavum ex pallido.
Eduliseft; & Brafiliani illocurantmorbumquemvocantMia.
CieciePanema Brafilienfibus , cancer prxcedentiplane fimilis , excepto quod for-
cipistenaculuminferius brcviuseft fuperiori.

P o T I Qj/ 1 qj I Y a Brafilienfibus. Locufta marina, Belgis %,tt^Xtt\i- Longitudo corpo-
ris a fronte ad exortum caudce feptem digitorum ; caudas fcx : latitudo teftae dorfi leptem , ven-
tris duorum & femis : totius corporis ambitus novem digitorum & femis ; caudce ambitus
quinque, qu?e conftat fex tabellis , feptem)undurisfibiinvicemappofitis: & habetcaudaad
quodlibetlatusinferiusquatuorpinnas, unum digitum longas: cauds autem finisdefinitin
quinque pinnas , Jelquidigitum longas , unum latas: extremitates lateralcs cujufque tabellx
definunt in cornu acutum : in quolibet latere quinquc habet crura , quinque internodiis con-
ftantia-, primumparcrurumfexdigitoslongum, alterumnovem, tertiura pedcm, quarcum
feptcmdigitos, quintum quinque : Qupdiibetautemungucmhabetincurvum, acutum ,pi-
lis multis flavefcentibus hirtum , inftar penicilli pidorum : crus anterius craflitie digitum
jequat, reliqua graciliora. Tefta corporis varie tubercujata, frcquentibus eminentiis inftac

Aa corni-

185 GeorgIMarcgravI

cornicubrum re^tomm^ acutorum , anterius fcatet. Oculi promincntes cylindracei, &
pofteosduocornuarurreaaantrorfuminclinata, digitumlonga: ante oculosfupra os qua-

tuor cirrhi exortum fumunt , & primo duo magni poUicis humani craffitie in exortu, ubi qua-
tuor internodiis conftant , longi fefquipedem & undique fpinofi ; inter hos duo minores, qua-
tuorinternodiis, teretes fme fpinis , ac ultra medietatem bifefti, decem in totum digitos fin-
guli longi.

PoTiqviCLyYixE Brafiiienfibus , Squilla lata vocari poteft. Vide Gefnerum.

Tamarv Gvacv 'Bv&Cilicniibns-.Cafnaron de Salgado Lufitanis. Locuftx marinx fpecics,
novem digitos longa , vel paulo plus. Capitis longitudo duorum digitorum : latitudo corporis
propc caudam, ubi latiffima, duorum digitorum ; vcrfus caput magis magifque anguftatur.
Corpus autcm habctundccim quafi jundturas , qucmadmodum caudain Gammaris : inpo-
fticaparte corporis ad quodlibct latus duos habet proccflus fubhirfutos. Totumcorpuste-
dumcftcruftacancrina,albicantc, fplendcnte inftar cornu politi , ad junfturas autcmfubni-
gricat aut purpurafcit •, pedes in quolibct latcrc tres , nimirum ad tertiam , quartam & quintam

junftu-

HlSTOR. PlSCIVM Ll

IV.

187

)iinfturam a coUo nluncrando j exilia , duos circitcr digitos longa. Caput trianglilaife , olivx
magnitudinc fub tefta albicante fplendida latet , duos digitos longa. Pone caput ad quodlibet
lattis liabet brachium unum , fcptem digitos longum , quatuor junduris conftans , eftqiie exi

tremil pars brachiiabultimijunaura inctirvata inftar falcis majoris & novem dentibus acii-
tiflimis prjedita : his brachiis f erit , & quivulneratifunt xgre fanantur. Oculos habet promi-
nentes, bblongos: barbam cancerinam oduplam : prope oculos duas prominentias retrorfum
verfis, digitum longas, Iee ves, at in extremitatibus hirfutas : infra caput adhuc o£to prominen-
tias, duos digitos longas , quJEinextremolata tubercula gerunt. Verfus pofticam corporis
partem inferius multas latas quafi pinnas habet , qux natationi haud dubio inferviunt, & qua0
folia complicata ventri inferius adjacent. Non commeditur.

AnnotAtio. Malc meo judicio Audor refert ad Locuftas , cum potius ad Squillas fit
rcfcrcnda, ncque multUmdiftertafquiIlaqu3e|M.c6i'2«f dicitur , & aRondoIetiodefcribiturUb.
X v 1 1 i . cap. X I . in eo tamen differt , quod in anteriori parte corporis pedes non habeat , & br^^i
chia illius non fintinterius ferrata.

Ckf. XXI.

Guaricum, Cararaplmna. Totifema. ^aranacare, ^oUatimdi

l^otimacu,

Uaricvrv Brafilienfibus, GammarusVuIgo Camaraon^ quatuor digitos longus: crtt*
-^ra habet fex, tribus intemodiis conftantia,cum unguiculo in extremitate: anterius pat cfu-

rum quafi furas habet , crafllus reUquis 6c
vicem brachiorum fungens ; paulo plus
duobus digitis Iongum:medium par fefqui-
digitum longum, ultimum paulo plus iinoi
bmnia aculeata feu fpinofa. Cirrhos propc
os prodeuntes habet fex;duos longiflimos,
nimirum tres digitos fingulos,verfus pofte-
riora reflexos; duos unum digitum,& duos
femidigitum: fub ore parva tenacula quatuor crafllufcula , & quatuor tenuiora , quibus cibun?
tenet. Oculifimilesreliquis. Colortotiusfufcus. Co£ti eduntur.

CararaPinima Brafilienfibus •, Marinhciro Lufiiranis , quia arbores fcandit. Cancec
parvus, licet paulo ma)or Carara una , arbores manges didas afccndens , acutiflfimos enim un-
guiculos habct, fed breves. Figura pene eft ut Maotia pebuna, fed paulo major & longiori cor-
poreatquecompreflb. Crurao£tOcompreflalatioraquamiIIius. Brachiaeadem cum alteras^
ut & oculos. Diftcrt colore. Tefta rtigra multis punftulis flavis variegata, peftus circa os etiara
nigrum , refert textum panni fubtiliflTmii linei. Oculi nigri pundtuUs flavis variegati , haud
longi. Crura pallide flavefcentia , fimbriatacircumcircaminiatocolore, &minutiflimispilis
fufcis veftita : brachia rufefcunt & forcipes pilis nigris craflis veftiuntiir.

P o T I P E M A Brafilienfibus : Gammarus praelongis brachiis : corporis longitudo quatuor
digirorum , eadeni ci-afllties , ubi crafllflTimus : cauda plus quatuor digitis longa ; fex conftans
juncturis. Crurafex: brachiaduo, novem digitos longa, fubrotunda, circiter digitumhu»
nlanumcrafla, quinquejundurisconftantia, fextaefttenaculum, peneduosdigitoslongum
&aliquotminutulisdentibusmunitumex adverfb ftantibus: Ante hxc brachia, adhuc duo
pariabrachiorumhabet. Barbailliodupla, quoelibet fex pilis conftans tenuibus & cernis fibi
invicem appofitis , duabus autem fingulatim pofitis, quatum quilibet pilus novemdigitos

Aa 2 longus^

iss GeorgI MarcgravI

lon"-Lis, funtque duo cmfliorcs rcliquis: inter oculos ferrata eminentia eft : dorfumautem
planum, uti&cauda. Carnemhabentbonam. Color totius teftae pallidus , craffis ftriiscine-
reisfecundumlongitudinemvariegatus: brachiafuntinferius cinerea, fupcrius obfoleti co-
lorisinftarligniquerniveteris. Oculinigri; cirrhialbi.

Paranacare Brafilicnfibus : Gam- \
marus in concha degens , haud edulis : trcs
digitos lonsius : brachia habct duo cum for-
cipibus: cruraquatuorlongiffima ,nimirum/'
tresdigitoslonga & poft hiecquatuorplane
brcvia-, caudamfefquidigitumlongam inftar
aliorumgammarorumjoculoslongos&pro-
minulos : duos cirrhos pro barba. Corpuste-
giturteftaobfcurecaftanei coloris-, cjufdem
coloris eft & cauda, nigris ftriis fecundum
longitudinem variegata , corpus inferius &
exortus crurum & brachiorum intcrius cjErulefcunt , uti & ocuU & barba ; per totum corpus
habetpilosochrxcoloris. Concha quam inhabitat fcrme quatuor digitos longa , turbinata
coIorispaHidefubflavefcentis. Varix autem magnitudinis reperiuntur: plane parvulse, ma-
gnitudine minoris pruni , turbinatx & variis tubercuUs acuminatis prjeditx , paUidis , rufef-
centes , nigrae , ad Uttus prope fluvium Paraiba .

Annotatio. CanceUi in varus teftis habitant , de quibus vide Rondoletium Ubro
XVIII- cap. XII.

Po'Ti Atinga Brafilienfibus ; gammarus tres digitos longus , annularem digitum craf-
lus. Crura habet duodecim, brachiola plane exigua: duos cirrhos ipfo animaU longiores : ocu-
losnigros: cornuacutum&dentatumiricapitis fummitate. Color totius candicans & pun-
ftulis minimis hepatici coloris per totum variegatus. Comeduntur codi. Capiuntur magna
copiapluviofismenfibus, nimirum lunio , luUo&Augufto.

PoTiGVACV Brafilienfibus eftprxccdenti plane fimilis , cxcepto colore , qui in hoc eft
nigricans ; brachia quoque eadem , verum tantum fili craflloris craflitie.

C A P. X X I L

!^£r/. ^eri apiya &• Zoofhjta quadam.

R

Er I BrafiUenfibus, funtoftrea. Dnx autemhicreperiuntur fpecies. Reriete, Lufitanis

q^ra dos mmgues ; & Reripi-
ja , Lufitanis ojiradepedras aut
dofundod'agoa. Maximeautem
ac omniii optimae invenmntur
copiofifllme in fluvio Senemb:
aut S. MichaeUs , & guaritiba
portu Fluminis S. Francifci, ut-
pote quaS in quinque aut fex
partes fcindere oportet ante-
quam edantur.Potyipeba etiam
habet , fcd mediocres : Itama-
raca parvas ad Tapecima. Pa-
raiba etiam parvas. Nhamdias
ad R. Grande mediocres.

R E R I A p I Y A Brafilienfi-
bus,vuIgo HangljaliEf; Hydrum
vocari pofle puto. Oriuntur e
pice navali fubtcr naves immediate adhxrentes tabulis innumera copia : corpus eft autcra
ununi aut duos digitos longum , teres , cequaliter craflimi, craffitie dupla pcnnx anfcrinx:
huic annata cft conchula figurae ovalis , magnitudine olivae , major aut minor , conftntquc
quinque partibus , albi coloris , fed ubi partcs coaluerunt crocci , non dura fcd moUiufcuIa
cftconchula: inunolatcrcrimamhabet, perquam capitulumfuumcxfcrit, conftans multis
elegantibus quafitornatis filamcntis, kmatis, fcmidigitumlongis: color corporiscft fufcus
fcu nigricans , ut & filamcnta capitis. Immcdiatc autcm pici inharcnt , quaficorpusabfcif-
fum eflet & agglutinatum abfcifla partc , nec unquam ^ navi fepofliint folvere , nifi vi abftra,

hantur

M I S T O R. P I S C I V M. L I B. IV. IS9

hantur. Multa millia fcepe uninavi adli^erent, prsfertimproramverfusinferius, &:naviscur-
fum retardare dicuntur. Vivunt multas horas detrafti extra aquam.

Reperitur & hic alia Rcri apiy.t Brafilienfibus , Craca de navios Lufitanis. Navibus & aliis
ctiam conchis annafcuntur varia: figurx teftx durx e gryfeo fubrufefcentes , in quarum quali-
bet latct informis maffli alba , prominentias longas fubflavefcentes habens , inftar cirrhorum.
cancrorum •, fuperius tegitur tcfta triangulari paliida , quam fccundum medietatem aperit, &
cirrhi illi vidcntur , movet cnim fe.

Stella Marina, Zoophytoneftferpensinarenainfundomaris. RadiisnovemerathsG

quatuor & femis digitos Iongis,(emi-
digitum fere latis in exortu , in fine
acuminatis: corpus rotundum pataci
magnitudinc : radii in ambitu brevi-
bus & acutis aculeis cinguntur : to-
tius color fuperius cinereus &tuber-
culis quadratis albicantibus praedi-
tus, inlateribusradii funt ochrje co^
jloris , inferius tota ftella e flavo aibe-
fcit. Subftantia iliius nec caro nec
cartilago ncc os , {cd cartilaginis s-
mula , frangitur tamen inftar panis
Maizii. In medio corporis inferius
feu in centrojfbraminulum habet ro^
tundum piii magnitudine , per quod
nutrimentum fuum attrahit , intus
ubique cava & compofita quafi fpi-
nae eflent pifcium,fed non funt. Vive--
bat adhuc quando pifcator afFerebat,
Aliam quinquangularem habui
ftellam , cujus radius quilibet erat fe-
mipedem longus; fuperius rotunda concha & quafi in quinque tubcra elata , inferius magnam
habcns cavitatcm. Pertotumtuberculisinfigniebatur elegantibus,qua;cuborumquafiangu-
lis ordinc erant difpofita, & in tubercula elata linea, quafi rete obdudum fuiflet.

Annotat 10. }:{zc\tzc\nc?\XQntStellareticHlatak\xCa}tccllataKondLOlciii-, cujuS&Gef-
nerus meminit ; apud quos videre eft accuratas icones.

ZooFHYTON aliud hic reperitur {Stcll.iarborefccns Rondoletio & Gefnero) nautis vul-
go tti\ ^Ctfonne. Ex ccntro , quod xquabat groflum mifhicum & cavum erat , ac in fui mc-
dio quinquangulare , habebat foramen inftar StelliE, tenuifllmis quafi denticulis donatum:
quinque rami cralTi prodibant , qui deinde inftar arboris in multos alios ramos minorcs difper-
gebantur, varie inter fe inflexos, omnes rotundi & quafi coralliformes , ita ut orbem facerentj
materia fragilis inftar ftellje.

ZoorHYTON aliud hic vifitur ^ quod Ren marinus pofllt vocari a figura , eft enim figurae
ellypticje, quinque digitos longum , comprcflum , interius canum , in exteriori fuperficie ferc
xqiiale , nifi quod fuperius pundulatim in aliquot angulos leviter faftigiatur. Fragileeft. In
medio inferius foraminulum habet. Coloris eft in totum oflei canefcentis.

Z o o p H Y T o N aliud, imperialis magnitudine , vel etiam duplo aut triplo majus , circina-
tum, groflfi mifnici craflitie , fragili materia conftans , albiflfimi coloris. In fui medio ftellam
quinquangularem fubtiliflimam quafi infculptam monftrat , & e rcgione quatuor extremita-
tum ftelte (non quinque) cylindricum eft foramen pervium: quintum foramen non eft e regio-
ne quinti anguli, fed e regione intcr duos angulos ftell?e obtufos.

Annotatio. Animalia quae hic ab Authore noftro inter Zoophyta defcribuntur,ab aliis
ScriptoribusnoninterZoophyta, fcd inter cruftata referuntur , illa enimnonhabent tcftas.
lconemautem ftellaearborefcentis Auftorisnoftrinonaddidi , quiaaccuratiflimaextatapud
Gefnerum.

Ai

Geor-

19^

ALIS

GeorgI MarcgravI

HISTORIiE NATV

B R A S I L I iE

LIBER QVINTVS.
Quiagitde Avibus.

Vix credo uilibi elegmtioyes Aves reperiri quam in Br^filia, fi varietatemplimarum& colorum
fbe^es ; verum mllaferefuave canit , ita ut cantu longe k noflratihus fuferentur.

Capvt Primvm.

J\(handugmcu. lacana ^yariaejmj^ecies. Curicacd.

HandvGVACV Brafilienfibus , Ema Lufitanis ^ StrUthio Avis. Ingentes
iiic reperiuntur , minorestamenaliquanto Africanis. Longa illi crura , in-
feriora fefquipedem, fuperiorapedem circiter longa. Tres habent in pedibus
dif^itos anterius verfos , unguibus nigris , craflls , haud acutis prxditos ; po-
fterius unum digitum , fed rotundum , groffum , unde difficuitcpin area Ix-
vi aut tabulato poflunt incedere , fed facile labuntur. CoIIum geftant incUr-
vatum uteignus velciconia; longitudine circiter duorum pedum: caput

anferinum, oculos nigros habentpulchros-, roftrum compreffum, non admodum latum,

duos & femis dio^itos longum. Alas habent parvas & ad volandum ineptas, quarumtamen

unaminftarvelierigentescitiftimecurfumpromovent, ut vix ac ne vix quidem a cane vena-

ticofuperaripofllnt. Plumas habet gryfeas pertotum corpus utgrus, in dorfo longiores &

elc^antiores , & corpusplumistedumfererotundumapparet. Caudamnon habetejufmodi

criftis prxditam ut vulgo pingitur , fed plumae funt per dorfum expanfae ad anum ufque- Tefle-^

ras luforias aliaque ferrementa lubenter deglutit , fed non concoquit, at integraperanuna

rcddit : vefcitur fruaibus & carne. Frequens in Capitanix Serigippo campis, itemque in Capi-

taniaRioGrande. In Pernambuco non vifitur. Caro illius bona ad commedendum. - .
I A c A N /v Brafilienfibus,gallina aquatica, Jj^atetliun,

diverfjc reperiuntur illius fpecies j colore difFcrentes. Haec

elegantiflima , magnitudine columbae , fed cruribus mul-

to longioribus , flavi coloris cui viriditas immixta. Cru-

ra inferiora plus quam duos digitos longa, fuperiora (ma-

ximam partcm nuda ut aquaticis) paulo minus : quatuor

habet in pedibus digitos , quorum medius e tribus antror-

fum verfis, duos digitos longus , reliquiduo paulobre-

viores, quartusretrorfumverfus, pedemaut etiamam-

plius longus : omnes autem unguibus femidigitum longis

«5cflavisarmantur.CaudabrevisutgaIIinxfilveftris;pennae

in dorfo , alis & ventre ex viridi & nigro mixta: , fub cau-

daalbx; verfus collum & in toto collo&peaorc ejuf-

dem coloris cum plumis qux in collo pavonum aut co-

lumbarum quarundam vifuntur. Caput habet parvum,

ut Gallina filveftris,quod tcgitur membranaceo quodam

tcgumcnto rotundo coloris ut gemmaTurcois : roftrum

reaum gallinaccum,plus uno digito longum-, ab initio ad

medictatcm egregii miniati coloris, reliqua parscximii

flavi , cui aliquid viriditatis admixtum. Frequcntifluna in

paluftri

H I s T o R. A V I V M L I B. V. 191

paluftribus Brafilia: locis ubique. Caro illarum edulis , fedhaudmagnipretii, funt cnimplc-
rumque macrx.

Alia fpecies appellatur a Brafilienfibus Agiiapecaca , priori figura & magnitudine par, verum
colore diverfa&inferior. Pennce illius funt ut in dorfo prioris , alic magis brunefcentes : Ca-
rentautemmitclla, atinqualibetalainteriushabentcorniculumdiredum, quibus fe dcfen-
dunt.

Tertia fpecies prioribus figura & magnitudine ccqualis , colore autem differens , totum ca-
put , coUum , dorfum , cauda , nigri funt coloris , initium alarum brunni : reliqua viridis •, ex-
tremitates remigum brunni : pedus & infimus venter itidem brunni coloris , uti & crurum lli-
periorum medietas fuperior. Roftrum redum , crocei coloris , cum cuticula ruff^a in exortu
illius&partccapitisanteriori. Cruranuda, pedes cinerei. In qualibet autem ala , antica par-
te habet corniculum fimile flavum.

Quartafpeciesitidemfigurjceftutreliqu3E. Roftrumilliflavum, mitella cutacea in initio
capitis prope roftri exortum rubens , proceflus habens ad latera extenfos more gaUinarum nu-
midicarum. Totumcaput, collum, pedus&infimus venterplumisveftiunturnigricoloris;
dorfum ; cauda & initium alarum r ufum feu dilute brunnum ; remiges alarum pennx thalafll-
ci coloris cum extremitatibus nigris. Sed hx remiges teguntur ruflfis illis in exortu alarum , nec
videripofluntnificumavisvolat: crura longa, digiti pedum longi, quiUbet quatuor inter-
nodus , cinerei coloris. Quxlibet ala in anteriori parte habet corniculum acutiflunum colo-
riscrocei.

C V R I c A c A Brafilienfibus a
clamoredifta , M/ifarmo^LnCita.-
nis,avisNunierio, judicioCIufii,
fimiUs : magnitudo illi medio-
cris Anferis : capitis autcm ma-
gnitudo ut Anatis : collum fex
Idigitos longum,tres craflumaut
'pauloplus : roftrum fex digitos
longum, incurvumplaneuten-
fis Hungaricus, coloris ex igneo
fufci. Corporis longitudo a col-
lo ad podicem undecim digi-
torum , craflTities unius pedis:
longitudo alarum fedecim digi-
torum.caudcE novem, definentis
cum fine alarum. Crura ofto di-
gitos longa , pedes duos & fe-
mis; rubri inftar anatis fed non
plani , quatuor digitis & ungui-
bus nigris , tribus anterius uno
pofterius verfo.Caput & collum
habet plumas albas flavo mixtas,
& in fuperiore parte paulum ob-
longas : Oculi UU funt nigri , cir-
culoruffb. Circa oculos & fub
origine gutturis cutis nigra. To-
tum corpus nigris pennisvefti-
tum , excepto dorfo , capite &
ventre , ubi cinerese obfcuras &
in medio alarum albae, cano mi-
xtx ut in ciconiis. Reliqu^e pen-
nsecorporis, initu & finis alarum , & totius cauda; nigrise. Tibiae fuperiores ad medietatem uf-
quecarent pennis, namaquaticaeftavis. Carnem bonam habet ; quamfepecomedicodlam
& frixam butyro.

AliafpeciesreperiturhuicfimUis, fed multo minor , & magnitudine fere gallinas qu« vo-
cztax fndtui tuL

Frequens eft ad Ilumen S" Francifci , in Itapuama & alibi.

C A r.

192

GeorgI MarggravI
Cap. II.

Hjepiranga. lacapu. lamhu. (jaWmaafricana. (juirangema.
lupujuba. Sajacu. Ani. Cjuiraguainmnhi.

TIiEPiRANGA Brafilienfibus, Avis alaudx magnitudinempaululum fupcrat, & cantutti
pa0erisnoftratis2mulatur. Totumcorpus, collum & caputegregie rubicundi feu fan-
guineieftcoloris: alasvero & cauda fplendide nigri; pra:-
terquam in initio alarum ubi aliquid rubicundi admixtum
cft. Cruranigra, infcriora quidem nuda , fuperiora autem
nigris pennis veftita. Roftr um inftar pafleris , fuperiori par-
te nigrum , inferiori verfus aciimen nigrum , reliqua verfus
caput album. PennjE in capite breviores , quas crifpare in- ^
terdumfoletmorePaflerum. Omnes peiinx totius corpo- .
ris interius funt nigrae , exterius rubrae , ita tamen compli-

catje ut exterius tots rubrae appareant. Cauda longitudine ferme tres digitos sequat. Digiti
pedum quatuor & ut in plerifque avibus difpofiti.

Alia huj us fpecies repcritur pafleris magnitudine •, quae pennis per totum corpus veftitur ex
cinerco cxrulefcentibus 5 alxtamen quodammodo ad thalafllnum colorem accedunt. In
ventre & inferiori parte colli feu gutture albicat vel potius argenteo colore nitet. Crura cinc-
reicoloris, uti&roftrum, quodipfifimile Frigills. Digiti pedumquatuor fecundum cora-
munem avium modum.

Iacapv Brafilienfibus •, Avis magnitudine Alaudae , cauda cxtenfa , alisbrevioribus:cru-
ribusbrevibus&nigrisj unguibus acutis ad quatuor digitos: roftro paulumincurvato&ni-
gro , femidigitum longo. Totum corpus veftitur pennis nigris Iplendentibus •, fub gutture ta-
men nigrediniillimaculjE coloris cinnabriifunt admixtx.

I A M B v Brafilienfibus difta avis eft perdix, noftratibus quidem,magnitudine par, uti & figu-
ra. Pennie autem per totum corpus obfcure flavefcentes, verum fufco mixtx atque maculatae.

G A L L I N A Africana ex Infula do Majo,

gallinarum

figura

mag^Liitudioe noftratium

corporisfete utperdix: collum item corona-

tum portans & caudam perdicis habens infe-

rius dimiflam : pedes gallinaceos : roftrum fla-.

vum: &incapite mitellam cutaceamfufcam:

ad latera porro capitis alba , ut & ad quodlibet

latus prope roftrum criftam rubram ad latus

protenfam. Totumcorpus veftitur pennis ni-

gris , qujE elegantifllmis macuUs albis variega-

ta: funt , in alis quidem oblongis , in reliquis

autem partibus rotundis ; funtque in dorfo mi-

noresquamin reliquis partibus. Huic fimilcs

vidi e Sierra Lyona advedasjfcd eorum collum

circumligatum feu circumvolutum quafilin-

teamine membranaceo coloris cinerei csruk-^

fcentis. Caput tegit crifta obrotunda, multi-

plex , conftans pennis eleganter nigris. Punftula albicantia per totius corporis ambitura quafi

umbrathalaflinavariegantur. • .

Congenfibus haec avis dicitur ,^f/f/^.

GviRATANGEiMA Brafilicnfibus-, Avispau-
lomajor Alauda, Picoe variae sequalis. Corpusha-
betcirciter tres digitos longum, coUum fefquidi-
gitum : caput parvum , roftrum reftum , acutum,
digitum longum , crura , pcdefquc , ut reliqux aves
communitcr: Caudam longam, reaam , quatuor
digitos longam : Color roftri niger, exceptainfe-
riori partc , ubi inferitur qux aliquid fufci habet: ca-
put nigerrimum & coUum ufquc adinitium pefto-
ris. ColU fupcrior pars a capire ferc ad initium dor-
fi uranica eft; pcr initium dorfi tranfverfim habet
maculam nigram ufquc adalas cxtcnfam: ala; au-

tcrafunt

H I S T O R, A VI V M L I B. V. 193

eem i\n\i nigernmi coloris , vcruni in medio rccundum longitudinem habent maculam albam
fcfquidigitum longam : Cauda quoque tota nigra : reliquum corpus coloris uranici ; erura fub-
ca-rulea. Oculorum pupilla fnbnigra , albo fubflavo. Nidificat in altis arboribus ylcaja, idque
iibentcrprope xdcs. Nidos egrcgios exftruunt ha; avcs, cylindracca; ligura; , &appcndunt
magno numcro cxtrcmitatibus ramorum 5 qui conftant c virgultis. Clamant ferc ut picx varice
noftrates.

I V p v I v B A feu I A I' V Brafilienfibus , ejufdem
formx-ciunprxccdenti, &eodem modoineadcm
arborc nidificans (unacftfcemina alter mas) cauda
paulum breviori. Corpus habet totum nigerrimis
pennis veftitum: in vtriufque alxmediomaculam
flavam digitum longani; in extremitate dorfi 6c pro-
pe anum tota eft flava (vidi quoque totalitcr nigras,
dorfo fanguinei coloris) cauda inferius ab exortu ad
medietatem flava , reliqua medietas nigra,fuperius
nigra in totum, folum in ea ad laterautraque uf*
que ad medium pennam habensflavam. Crurani-
gra & pedes. Roftrum fulfurei coloris : oculi Sap-
phyrini, pupilla nigra : linguanicaerulcamhabetantcriusfiflam feu duplicatam. Propejedes
domini Ingenii Tapucurai arbor Fti fita , in qua plus quam quadringenti nidi harum avium pen-
dent, maximoque numero funt hx aves, quse ter quotannisibipulloscxcludunt: nidusau-
tem quilibet ex arido graminc & pilis equinis aut fuillis mixtis eft compofitus , coioris fufci,
figura cucurbitcE anguftje cum fuo alembico, longus in totum fefquipedem circiter, & ab
infimoadunumpedemaltus, cavus ut burfa , reliquum fuperius adfemipedem fimplum cft
&fuacxtremitatependctaramuIoextremo: omnes autem nidi ex ramuiis minimis extremis
arborum dcpendent.

Sayacv Brafilienfibus , AvisFringillsemagnitudine : totum corpus veftitur pennis co-
loris e cinereo & thalaflino mixti ; in alis autem & dorfo thalafllnum admifcetur ita ut Sole il-
iuftrata; egregielplendeant •, roftrillum nigrum , oculi quoque nigri in totum.

A N I Brafihenfibus ; Avis Tur-
dellx magnitudine , totaliter nigra,
pennis,roftro,ocuIis, pcdibus. Cau-
dam longam ereaam habet , fcx
digitos longam; Roftrum altum, la-
tum , digitum aut paulo plus lon-
gum : infcrior pars dircda fere , fu-
perior alta , lata , fcmilunaris figurse
& comprefl^x, ita ut acumen fere fu-
perius habeat. Crura & pedesfatis
exiles , & in iis quatuor digiti , duo
anterius , duo poflerius verfi more
pfittacoru. Clamat elata \occyiiiiy
uno tono , in medio eievatiori.
Frcquentes funt in filvis omnibus , verum cibo inutilcs.

GviRA GvAiNVMBi Brafi-
lienfibus Tupinambis ; avis magnitu-
dine columbse ad vifum , quia pluri-
mas plumas habet , fed revera corpus
jipn fuperat magnitudinem Turdelie.
Caput paulo ma)us habct quam Tur-
dcla , roftrum nigrum , duos circiter
digitoslongum, cujus fuperior pars
paulo longior inferiore. Eft autem
roftrum fiiperius & inferius in utro-
que latere fcrratum inftar ferr£E,infcr-
vitque dentium loco. Crura habct
brevia , haud multum digirum cxce-
dentia , nigra ; quatuor in pedibus di-
gitos , quorum unus retrorfum ver-
git, tres antrorlum , fcd primusver-
Bb fusinte-

ic)^' GeorgIMarcgravI

fus interiorem pcdis partem brevior , medius longiflimus , & tertius itcrum brevis , fed non
Equaliscumreliquisexortus: primienimexortus cft ad pedem, fecundiitidem , tertiivero
propetertiumarticulummedii; habetque primustres, fecundus quatuor, tertiusitidemtres
articulationes ; qui retrorfum vergit duas. Vngues nigri dcorfum incurvati. Cauda longiflima,
diredapennispaucisredis, digitumcirciterlata, fed decemlonga: & quidem duas tantum
pennas extremam caudam conftituunt , qua; ad duos digitos plumis carent , in extremitatibus
autem rurfus plumas habent adduos digitos. Corpus totunifex circiterdigitoslongumeft.
Pennx elegantifllm?e : nimirunr in capite quafi mitram gcrit ex pennis Sapphyrinis , qux pro-
pe exortum roftri Turcoidis colorem referunt: inmedioautemhujusmitrajmaculavifitur
nigra magnitudine grolTi mifnici. Infraoculos (qui flavi funt , pupilla nigra) ctiam nigras pen-
nashabetSapphyrinismixtas: guttur inferius , totum peftus & totus venter oblcure lutcum
habet colorem ; fuperiorcollipars, totumdorfiim, als & cauda viridis feu graminei eft co-
loris, fed cui (prssfcrtim in alis & cauda) thalaflinus admixtus, ut in colUs anatum & pavonum:
a genibus ad ventrem crura fuperiora pennis virentibusfuntpra:dita. Inmedio collo inferius
quafi pro infigni gerit tres vel quatuor pennulas nigras & circum eas Sapphyrinas , qux macu-
lam quandam feu notam conftituunt.

C A p. III.

yaguacaiiguacu. Aditu, Mituforanga. Ihijau,

IAgvacati Gvacv Brafilienfibus , Papa peixe Lufitanis , nam pifcibus vi^litat.
Turdelxmagnitudinemaequat; figura corporis ut Picus major. Roftrum habetni<

Avis

nigrum.

redum, & in extremitate acutum,trcs

ferme digitos longum : oculos nigros

& crura breviflima nigra j fuperiora

crura ex parte carent plumis ; in pedi-

bus digitos quatuor, (unum retror-

fum)inequalis Iongitudinis,duo enim

verfus exteriora pedis breves funt, ter-

tius interior longe brevifllmus & re-

motior. Vngues nigri. Cauda duos di-

gitos longa , excedens alarum fines.

Penna; totius corporis fuperiores , ni-

mirum in capite, collo, alis, cauda

funtferrugineicoloris&fplendentis: circa collum tranfverfim annulum habetex albiflfimis

plumis-, guttur,infcrius coIIum,pedus & totus venter pennis veftiuntur albis, prope utrumque

oculum etiam maculam habet ex albis pennis : in cauda autem albx pennae interferuntur gut-

tatim , ut & in alis , fed qu^ vix videntur , nifi cum alas explicant & volant.

MiTv vel MvTv Brafilienfibus diftaavisex Phafianorima eftgenere, major gallogalli-
naceo. Corporis longitudo a collo ad exortum caudx eft x. digitorum : coIU longitudo fex

digito-

digitoi'um ',

HlSTOR. AVIVM L I B. V- jg^

totalitei- nigrispennis eftveftita, excepto ventre&fubano, ubi brufini coloris.
cil, ferc ut pcrdix. Tcnuiores funt pennje ad collum , caput, & in pedore, & holofericum vil-
lofumnigrum pulchritudine aequant. Infummo capite habet pennas nigras complicatasiii
planifllmam quafi mitellam , ut nclciens vix poftit agnofcere , quas irafcens aut etiam alias in
criftam erigit. Roftrum habet infigne, non crafllim , incurvatum, fefquidigitum ferc longuni;
infcrior pars cjus parva , fuperior ferme quadruplo major. Roftrum autem coloris cft egregii
incarnati , verfus acunien tamen albicat. Crura habet gallinacea deccm digitos longa , nimi-
rum quatuor a pedibus ad gcnua , & fex /uperius, atque hxc veftita pennis nigris : digitos item
quatuorgallinaceos, quiinexortu ufque ad primam jundluram cuticula fibi invicemannc-
ftuntur, utinaliisquibufdamavibus. Caudamhabetpedemlongaminftargallo-pavi, quam
femper in latum movet , Kit, Kit, clamando, ut illi. Caput bene formatum , anferini magnitu-*
dine: coUumfexcirciterdigitoslongum: oculoshabetmagnos, egregios, nigros, &pone
auresmaculamcutaceamalbcfcentem utgalUnae. Manfuefcit facile. Lubenter in alto ledet
ut gallo-pavi-, fcanditque arbores, ut illi. Carnem denique habet admodum bonam.

Reperitur & alia ejufdem fpecies, quam Mituporanga. vocant Brafilienfes , folo roftro

&pennis capitis differens; ha;c roftrum ha-
bet haud longum , fatis crafflim , non ta-
men ita altum ut Mitu neque fic lunatum :
ejus extremitas utrobique nigra,reliquum to-
tum crocea cute vcftitum ; qualem & circa
oculos habet. Oculi nigri cgregii : coUum 5c
caput nigerrimas habet plumas inftar holo-
ferici ; & in fummitate capitis crifpatas atque
cochleatim tortas habet pennas ufque ad ini-.
tium coUi; has crigere in criftam criipam po-
teft. Reliquum totius avis nigrum , cui ni-
gredini hinc inde aliquid viridis tranfplendet.
Circaanum albas obtinetpennas. Cruraci-
nerea, figurautMitu: Caudanigra, fedex-
tremitates illius pennarum albs.Et hzec quo-
que avis optime manfiiefcit.

I B 1 1 A V Brafilienfibus , T^itiho Lufitanis : Avicula Hirundinis magnitudine : Caput ha-
betlatum & compreflTum: oculosmagnos, elcgantes, nigricantes, pupilla atra fplendente

ellypticjE figurae , exterius autem oculos ambit circulus ex
albo flavcfcens. Roftrillum minimum habet quod non exce-
dit craflltiem dentis aranei , nec tam eft longum: nares tamen
patentes in roftro : os ampliflimum quod claufum non poteft
videri , at quando roftrillum aperlt , os ad oculos diducere
poteft, itautdigitum ferefit ampluni; linguam habetmini-
mam. Cruraalba, & fecundum corporis molem parvula , vix femidigitum longa; quatuor

in pcdibus digitos , tres
anterius, quartum re*
trorfum verfuni , un-
guibus incurvatis ni-
gricantibus. Secundum
longitudinem in ungui-
culo digiti medii cujuA
libet pedis verfus inte*
riora habet pinna quafi
multipliciterfe£tamfeu
dentatam , videturque
unguiculus quafi plu-
matus verfus interiora>
fed non funt plumie, ve-
k-um cutacea materia &
afpcra. Caudam habet
elcgantem , quam in la-
tumpoteftexplicare, duosdigitoslongam,cumcu)USextremitate etiamals definunt. Pen-
nas in toco inferiori corpore habet ex albis & nigris mixtas ut Nifus : in capite , dorfo , alis
& cauda nigricant , & albedo infperfa gcata varietate : nonnihil quoque flavedinis albcdini ad-

Bb s mixtum;

1^5 GeorgI MarcgravI

albedini admixtum : uno vcrbo , nigra eft & pundulata fubtiliter hinc inde.

Reperitur&fpecieshujusmagnitudineNoauae, ejufdem coloris & conformationis. Os
quando aperit , pugnum humanum facile admittit.

C A p. I V.

Guainumhi yariaj^ecies.

GV A I N V M B I quse & Guimmhi , item Aratica & Aratarataguacu vocatur a Brafilienfibus, \
Lufitanis Pegafrol, i. noftratibus poteft appcUari 25l0^men-^pec^t. Hujus autem multae
hic rcperiuntur fpecies.

Pnma: Totius corporis aviculx longitudo ab initio capitis (ubi roftrum eftinfertum^ ad
exortum caudas , duorum digitorum : Capitismagnitudounacumpennis magnitudinem ce-
rafi dulcis mediocris sequatjCoUilongitudo tres quartas partes digiti,corporis longitudo unius
digiti eft & quadrantis.
Magnitudo autem cor-
poris cum pennis oliva
grandem vix sequat.Ro-
fteUum habet fefquidi-
gitum longum , fubro-
tundum jsequale , tenue
& valde acuminatum,
redum , paululum ta-
men verfus extremita-
tem deorfum verfum-,
color hujus niger, exce-
pta inferiori parte prope
exortum ubi rufefcit :
linguam habet duplica-
tam feu bifedam,tenuir-
fimam inftar ferici fili
tenuiflimi , albam , lon
gam , ita ut illam longc extra roftellum poftlt exferere : Ocellos parvos nigros 5 crura & pedes
minimos brevelque , nigri coloris ; in pedibus quatuor digitos , tres anterius , unum pofte-
riusverfum, longis, femilunaribus , ^cutiflimifque unguiculisnigrispraeditos. Caudamha-
bet diredam , digitum longam , quatuor ut plurimum pennis conftantem. Alae autem
qu2e duorum digitorum longitudinem habent ad extremitatem caudas fere pertingunt , penn«
fingulariarteanatura funt compofitae. Ab exortu enim alarum adtres quartas partesdigiti
circiter duplex ordo pennarum eft , unus longior altero , & fuperpofitx funt fibi invicem pen-
nae , quafi alai breves fuper longas. Hinc poft has pennas , alae pennae (quarum circiter decem
funt ) fequens interior femper longior fit antecedente exteriore , ita ut intima fit omnium
longiflima finem alae definicns. His aUs expanfis volare diu poteft , ac in aere quafi pen-
dula mancre •, inter volandum ftrepitum edit inftar bruchi feu redius hur, hur, hur , inftar rotae
Hnteariorum quae circumvolvitur : admodumque tenues apparent & tranfparentes penna:
alamm expanfarum. Colorplumarum aviculje per totum caput , coUum fuperius & ad la-
tera , perdorfum totum&initio alarum eft refplendens mirifice necapidore beneexprimi
poteft ; namviriditatiqualisinPavonum & Anatum collo, aureus, igneus, flavusmiread-
mixtus eft , itautSoIc illuftrante mirifice fplendeant. In gutture, inferiori collo , pedlore &
toto infimo ventre , cruribufque fuperioribus alboe funtpennae , quibus in coUo infcriori , exi-
mii coloris funul fparfim admixtae , in ventre albis fubjacent nigrae. Alarum initium miro co-
lore conftare dixi , reUqua pars tota brunna eft feu/padicci coloris fplendentis. Caudapcnnis
conftat coloris inftar chalybis politi caerulcfcentis. Viditatfloribusfolum, ideo capta viva
detincri non poteft, fed moritur.Frcqucntes autem in floribus arboris quae menfc lanuario po-
tifflmum floret, & poteft aliquis vcl fexaginta uno die fclopcto figere : inveniuntur & fiipcr aUis
arboribus variis.Toto autcm anno,magno numero in filvis invcniuntur Sz prxfcrtim matutino
tempore ingentem ftrepitum cxcitant. Non autcm canunt , fcd clamant Screp , Screp , Screp,
uno fono & contincntcr, fcrc ut pafleres. Volantcs vclocitcr alas movent , & cum vix vidcan-
tur & per longum tcmporis fpaciu in acre vclut quictx vcl f c movcntes hxrcre poflunt alaruni
opc.Florcs rofteUis carpunt intcr volandum.Nidum faciunt in ramis arborum Iblidi HoUandi-
ci magnitudinc. Ova ponunt albiflima tcfta,duo ut pIurimum,ovalis figura-, pifo haud majora.

Sccun-

H I s T o R. A V I V M L I B, V. ipj^

SecundA : pulcluior piiori , cjufdem magnitudinis & figura:. Roftellum tamen brevius, ni-
mirum duas tcrtias partes digiti longum , ejufdem figura: & coloris cum priorci lini^ua cadem,
ut & ocelli , crura , pedes , caudic & alarum figura. Plumarum color in capite , collo fupcrio-
ri, dorfo , alis , cauda fimilis priori 5 at in gutture fcu coUo infcriore, toto peftore & infimo
vcntreufqueadextremumcorporis, tam eleganti & fplendente viriditatccumaurcocolore
tranfplendentc lunt pluma;, ut mire refplendeant. Prope anum macula eft fatis magna (rcfpe-
du avicula:) conftans plumis candidiflimis.

Ta-i!a, minor reliquis omnibus. Ab initio capitis, feu exortu roftri ad exortum cauda; duos
&fcmisdigitosIonga-, collumunumdigitumfcre longum: caputhaudmagnum; corpusfcf-
quidigitum longum : roftellum paulo plus digito longum , nigrum , fubrotundum , acutum ac
ferereclum. Crura&pedcsutrcliquarum. Pennarum corporis & alarum etiam eadem dif-
pofitio, fcd color diverfus. Caudam longiorem habet reliquis omnibus , paulo plustribus di-
gitis longam, pennis conftantem , quarum ea qux cxortui ejus vicinior , brcvior , fecunda fem-
per longior : eftque cauda furcata , & avicula volanseam in duo amplifnma cornua cxpandit,
ita ut extremitates cornuum fefquidigitum a fe invicem diftcnt. Totum caput & coUum hu-
Jus aviculce ex nigro fericeo colorc elegantifnme cxruleum tranfplendet , ut in collo Anatum.
Totum dorfum &peaus viridc aurcum & thalafllno tranfplendens utinfecundafpecie , atque
etiam prope anum talis macula eft e plumulis albis. Alarum color epaticus eft. Cauda ex ni-
gricante coerulefcenti inftar politi ferri coeruleo imbuti.

J^ii.irta^ paulo minor tertia: corporis figura & plumarum difpofitio eadem 5 fed alio colorej
nec non differens roftro & cruruni colore. Roftellum fefquidigitum longum, dcoifum incur-
vatum inftar enfis Polonici ; fubrotundum , ubiquc jequalis crafTitici & in extremitate acumi-
natum; fuperior cjus pars nigra eft, inferior flava, excepta cxtremitate qua: etiam nigricat. Ca-
put fupcrius, collum fupcriori parte, ut & alx, colore funt ut prima fpecies, guttur , collum in-
ferius, totum pedus & infimus venter ex albo rufefcentis funt coloris. Cau.dam habct plus di-
gito longam, definentcm cum fine alarum, conftatque pennis ex nigricante virefcentibus,qu£e
in extremitatibus alb^e. Crura eodem modo difpofita habet ut ca;terae fpecies , fed haud nigra,
vcrum alba feu flavcfcentia, fimilibus digitis, & unguiculis femilunaribus acutis & nigris.

.^i»/^,magnitudinepartcrti3efpeciei: Roftellonigro, paulopkls quamdigitumlongo, &
paulum deorfum incurvato, ocellis nigris, uti & cruribus & pcdibus. Guttur , collum inferius
&totusvcnternigrisholofcricisveftiuntur pennis; cui nigredini quafipaulumccerulcitran-
fplendet: prope anum macula eft albis plumulis. Extremitates autem nigri , nimirum ad latera
colli, pedoris & vcntris mire thalafllno , aureo&viridimixtirefplendent. Totum caputfu-
perius, collum fuperius & totum dorfum ornantur pennis, aurco , ignco & viridi mixtis , ut &
initiimi alarum. Reliquumalarumferreumeft feu fufcum. Cauda paulo plus digito longa,
elcganter brunnis, cui coeruleus tranfplendct, pennis conftat , citca oras autcm pennx- ill^ ha-
bent colorcm qualcm chalybs politus coerulefcens.

Sexta, quintx magnitudine par. Roftellum habet paulum curvatum, digitum longum , in-
ferius album, fuperius nigrum. Totum caput, collum, dorfum & venter ac initium alarum in-
fignis coloris refplendentis pennis veftiuntur , nimirum plurimo aureo , dimidio fere ignco
& minimo viridi mixto. In fumma fplendet ut Sol. In ventre peiins albse pauc^ mixtce. Crura
nigra funt. AI32 nigricantes. Cauda fefquidigitum ferme longa, elegans & lata, conftans pcn-
nisquibufdam infignis illius coloris , quoreliquum corpus, qucedam ex viridi & aureo mixti
coloris &per orasalbae, quaedam inuno latcrefeumedictate albx, altero virides cui tran-
fplendetaixreus. ' ~

Septima, paulominorquinta&fextafpecie. Roftellum habet non omnino digitumlon-
gum, colorispcrtotumcorpuscinereifcreutpafTer, cuihincinde mire refplcndens rubrum
inftar Rubiniperlucct.

oB-ava : omnium elegantifrima. Roftcllum reaum , nigrum habet, fcmidigitum longum;
linguam longam duplicatam: magnitudo & conformatlo eft ut fecunds fpcciei. Totum caput
fuperius & collum fliperius mirorubini colore fulgent ac fi rubinus radiis folis illuftraretur;
Guttur autcm & collum inferius merum aurumHungaricum politum & radiis folis illuftratum
exhibent , ita utlmpofTibile fit perfcftc fimilitudinem horum colorum reddere , multo minus
a pidorereprcefentari. Initiumdorfi holofericanigredinc teftumeft, reliquum fufcispcn-
nis , quibus tamen aliquid obfcurse viriditatis admixtum. Totus infimus venter ejufdem cum
dorfo coloris pennis veftitur •, alcefufcoutinreliquisfpeclebus: ptopeanum maculam habet
albam. Cruraexilianigra. Cauda digitum & paiilo plus longa pcnnis conftat brunnis rufe-
fcentibus (/^«/mi?;'^ qua; in extrcmitatibus per oras fufdefcunt. Caudalata, quam intervo-
landum egregie explicat. Alarum extremitas cum cauda dcfinit.

Nona, figura&: magnitudine utprima. Roftellum fuperius nigrum , fubtus ruffum. To-

Bb 3 tum

j g GeorgI M a r c g r a V I

tum corpus cxceptis alis , infigni illa fplcndet viriditate cuni aureo tranfplendente quali fecun-
da fpecies in ventre. A\x fufcx. Cauda digitum longa , iatiufcula , pennis conftans coloris ut
fcrrum politum C3Erulefcens.

Armotatio. Mentionem feci hujus aviculse in defcriptione Americje l.v.c. 1 7. ubi & iconem
illius addidi qualem dederat Car. Clufius. itemque lib. xv. cap. 7. Sortitur autcm varia apud
Brafilicnfes nomina prxtcr generale Gtiajnumbi , ut Gmracyaha , id eft , radius Solis , & Guaraci-
aaba, id eft, capillus Solis. Fr. Ximenes fcribit a Mexicanis appellari HutC^iC^il. Avicula eft, in-
quit' qu2e'habetplumaspidasvanis coloribus, equibus mixtis & compofitis cumartificio
& ad'mirabili induftria faciunt barbari imagines fandtorum & aliarum rerum , atque ita con-
juno-unt ut optime fimilitudincm reprxfentent. Hujus aviculas ea natura eft &proprietas,
quodnondiutius vivat, quam flores plantarum durant, cujus melle victitat , quibusdeci-
dentibus, roftellofuofe affigit arborum truncis, &fexmenfibus ita immota manet , donec
flores renafcantur : quod tam multis teftimoniis confirmatur ut de eo dubitari non debeat.
Aiunt pulverem hujus aviculse hauftum curare arthritidem coralloidem. Haec ille. Vidimus
plures cjufmodiicones artificiofe ex hujus aviculx plumis concinnatas itadextre ut coloribus
fidx viderentur •, fi autem Soli obvertas mirabiliter fplendent.

C A p. V.

lacHpema. lacamacaij. lacumtu. Soco. Matuitui.

IAcv-PEMA Brafilienfibus : phafiani eft fpecies^ paulo major gallina minore domeftica
noftrate. Caputilligallinaceumhaudmagnumj roftrum sallinaceum : oculinigrefcenteSj
collum fcptem circiter digitos
longum •, corporis autem longitu-
do ab exortu colli ad exortum cau-
dx novem circitcr digitorum.
Caudam habet longam & latam,
longam nimirum pedem . Crura
longa , fuperiora plumis veftita &
quinque digitos longa , inferiora
tres aut paulo plus: In pedibus qua-
tuor digitos gaUinaceos , quorum
medius e tribus anterioribus duos
digitos longus . Plumis tota avis
veftitur nigris , quibus brunni ali-
quid admixtum . Ac capitis qui-
dem plumas in criftam erigere po-
teft. Cingunturque illze nigrs ^Iu-
mse aliis albis in ambitu. Guttur
fub capite & ad fefquidigiti longi-
tudinem in collo plumis nudum
eft & rubra cute tedum. CoUum
totum inferius plumulis albis in ni-
gris difperfis eft variegatum , ut &

totusinfimus venterac alarum' medietas pofterior : fuperioracrura&caudafolis nigriscon-
ftant, cui aliquid brunni mixtum. Crura inferiora & pedes elegantis rubri coloris. Cicurantur.
Carnem habent bonam. Haec avis a clamore fuo nomen accepit , clamat enim lacu , lacu»

lacu.

1 AMAcA 1 1 Brafilicnfibus , AvicuIaAlaudx magnitudine. Corpus tres digitos longum,
collum plus digito , crura duos digitos , cauda fere quatuor. Caputhabet parvum: roftrum
digitum longum , direaum , paulum deorfum incli-
natum , acutum , nigrum quidem , at inferius prope
exortum paululum ca:rulefcens. Caput nigris vcfti-
tur pennis , uti & collum inferius , fuperius luteis : to-
tumdorfum, pcftus&infimus venter luteis , alaeni-
gris , in quorum mcdictaf c albce inferta: , quae macu-
las albas faciunt, iu qualibct ala unam: ad exortum ala-
rum tranvcrfim per dorfum tcndit nigra macula: Cau-

da etiam nigra. Crura & pedcs fufci. Elcgans cft avis.

IacY-

H I S T O R. A V I V M L I B. V.

199

IacvrVtv Brafilienfibus , Bufo Lufitanis , No£lua eft : magnitudinc cequat Anferes : ca-
put habet rotundum inftar felis : roftrum aduncum , nigrum , rupcriori parte lonfrius : oculos

magnos, clatos , rotundos , & Iplendentes inftar cry-
ftalli ; in quibus interius circulus flavus vcrfus extrcma
apparct ; Latitudo oculorum aliquanto major «Troffb
Mifiiico. Propeauriumforamina plumashabetduos
digitos longas , qua: inftar aurium in acutum definunt
& attolluntur. Caudalata eftjiieque ala; pertin^^unt
ad illius extremitatem. Crura pennis veftita ufquc ad
pedes: in quibus quatuor digiti,tres anterius, unus po-
fterius verllis , atque in quolibet unguis incurvatus
niger, plus quam digitum longus, & acutiflimus.

Pennce totius corporis variegatx e flavo , albo &
nigricante pereleganter.

Annotatio. Habcs duas trefve Icones ejuf-
modi noduarum, ut ita dicam, auritarum, & fatis clc-

ganter expreflas, majori molc, Ornitologia; lib. v

III.

cap. 2. pagina 509. Itaque defcriptiones conferre
'haud difficiie eft futurum .

S o c o Brafilienfibus , avis aquatica , cujus multx

hic obfervari poflent fpecies^ h^^c cujus Iconem ad-

dimus , magnitudincm habebat Ardes ininoris .

Roftrum obtinet redum , nigrum , & in extremita-

te acutum, duos & femis digitos craflum , ubi craflifli-

mum. Caput illi inftar Arde^s, uti & collumpedem

ongum: o culi nigri circulo aureo : ak & cauda fimul de-

finunt: cauda enim brevis, nec fupra quinque digitos lon-

ga : crura fatis ionga : fuperiora quippe quatuor & inferio-

ra totidem digitos : in pedibus porro quatuor digitos , vi-

delicet tres anterius , iinum pofterius verfum. Crura'au-

tem fuperiora ad medietatem flint nuda pennis : cxtera

fufcacutete£la. Caput & collum brunnis quidem pen-

nis, fed quse punaulisnigris variegata; lunt, veftiuntur.

Per totum collum inferius ad pedus ufque tendit linea

pluniis albis , nigris & brunnis mixta. Dorfum & alx ni-

gris quidem, led qujeminutiflfmiispunaulisflavefcenti-

bus variegatje funt, veftiuntur ; venter quoque ad eundem

modum : fub alis denique nigrjc & albo maculats funt

penna:.

M A T V I T v I Brafilienfibus , Avis Alaudx magnitu-
dine. Roftrumhabetreaum,nigrumquidem, atinex-
ortu inferius croceum : oculos elegantes nigros. Totum
caputfuperius, collum, dorfum, ate & caudafuperius co-

loris funt obfcure gryfei, & re-

migesalarumnigricantes. Ca-

put inferius , guttur , pedus &

infimusventeralbicant, ut &

crura fuperiora , qua: mediam

partem pennis veftita, more a-

vi u m aquaticarum. Supra ex-

ortu roftri infronte maculam

habet albam, & annulum albu

circa coUum, & inferius fcmi-

annulum obfcure gryfcu, huic

contiguumtnam guttur totum album eft, coUum fuperius

totum obfcure gryfeum. Crurafuntfubluteola^digitiau-

tcm pedum aliquid flifci admixtum habent. Tres folummodo digitos habet in pedibus, omnes

anterius verfos, quiin exortu cute ex parte junguntur: unguicuh nigri,

Avis hxc ad littora maris & ripas falforiuii fluminum difcurrit.

Cap.

200 GeorgI MarcgravI

c A p. V r.

labiru, labiru macu, JVlanucodiatn.

o

IAb 1 RV Bmfilienfibus , Belgis-vulgo ISljgro. Avis hxc magnitudine fuperat Cignum.
Corpus illius quatuordecim digitos longum: collum totidem, &brachiiliumanihabens
crafTitiem. Caput fafis magnum, oculinigri, roftrumnigrumdiredeextenfum, &fuperius
verilis extrcmitatem paulum incurvatum j undecim digitos longum, duos & femis latum , ver-

fus exteriof a acumlnatum ; eftque fupcrior roftri pars paulo altior&major inferiori. Caret
lingua &fubgutture ingluviem habet mediocris magnitudinis. Cruralongiflima , duosni-
mirum pedes : fuperiora enim unum pcdem & digitum longa, & mediam partem pennis nudaj
inferiora undecimdigitos. Suntautem cruraredia, nigricantia, &quafifquamata, digitum
medium craffa. In pedibus digiti quatuor, tres anterius , unus pofterius verfus 5 quorum me-
dius quatuor digitos longus, cxteri paulo breviores. Tota avis veftitur albispennis inftar
cigni aut anferis. Collum fere totum , nimirum o£to digitorum , longitudine a capite nume-
rando, carctpennis; achujusmedietascumcapitetegiturnigracute,reliquaalbacute. Sed
puto in cute htefifle pinnulas albas , & fuiflc abreptas. Cauda latadefinit cum extrcmitate
alarum.

Iabirv GvaCV Petiguaribus , Nhandu apoa Tupinambis: Belgis ^CUCtiOgCl, Roftrum
habct magnum , feptem & femis digitos longum , in extremitatc teres & inferius incurvatunij
caret lingua & roftrum inferius canum eft. In fummitate capitis mitram ofleam coloris albi &
cinerei mixti gcrit. Oculinigri&poneeos aurium foramina ampla. CoUum deccmdigitos
longum, cujus medietas, uti& caput, plumis, at cute fquamofa cincrea eft teda, cujus
fquamasalbicant. Corporc icquat Ciconiam-, caudam habct brcvem & nigrani, cumqua
alxdcfinunt. Crurafupcriora exparte albisveftita pcnnis, cxtcra tota cinerca, &quidem
fupcriora crura longa funt digitos ofto , inferiora fex aut paulo plus : digiti pedum quatuor uc
inpriore. Totum corpUs & coUum albis veftitur pennis & a collo longiufcula- pcnnxpro-

pcndcnt

H I S T O R. A V I V M L I B. V. 201

pendent & circum. Alaealbje, remigcs illarum pennxnigrx, rubini colore tranfplendente
in nigro. Pellis detrahitur huic avi ac caro ejus cotta comcditur •, pinguis eft & ficca , boni fa-

poris , praefertim fi cofta butyro
frixetur. Comedi fxpifrune.

.Manvcodiata,& qui-
demRexcreditus; adalpcdtum
columbam , fed reverahirundi-
nemsequabat. Caputhabetpar-
vum,oculos parvos, roftrum re-
ftum , fatis craflum , acumina-
tum , fefquidigitum longum :
collum digitum longum; cor-
poris autem longitudp a collo
ad caudx exortum vix trium di-
gitorum & femis. Ala: fupra fe-
ptcm longx; cauda lata & fex
digitos longa. Crura duo habet,
quodlibet inferius duos digitos
longum; quatuordigitosinpe-
dibus, tres antrorfum, unum re-
trorfum verfum more commu-
ni •, mcdius anteriorum paulo
longior cxteris; pofterior etiam
fatis longus •, quilibet ungue lu-
nato feu adunco accipitrino for-
ti przeditus. Suntque crura & pe-
des fatis crafli ac ad rapinam
comparati. Alie & cauda pen-
nas habent latas & fortes digiti
latitudine. Totum dorfum , in-
fimus venter, alae, cauda elegan-
tis funt brunni coloris ; fuperius
ad roftrum pennulas habet ho-
lofericum leve referentes , vi-
ridi& fufcomixtas; inferius ad
roftrum fimiles nigri coloris .
CoIIum fuperius flavi feu aurei eft coloris , inferius viridis cum aureo tranfplendente. Pedus
faturate brunnum; fub alis in lateribus inter alas & crura, exoriuntur multce pennx, pedem plus
vel minus longx , elegantis ftrudurx, qua; fupra caudam longe extenduntur : funt autem pio-
pe exortum flavi feu aurei coloris , reliqua ex albo flavefcentes , brunno umbrats feu dilutc in-
termixtcE : inter has pennas duo quafi fila extenduntur , quodlibet longum duos pedes & am-
plius, ac verfus extremum incurvata, obfcure brunni coloris. Crura fufca funt, unguibus
magis albicantibus. Roftrum coloris eft ex viridi & caeruleo mixti , verfus acumen tamen al-
bicans. Hiec efi illa avis quam alii Paradifeamvocant : cujiis aliquot reperitintitr Jpecies,

C A p. VII.

Guirafungautraque, Guiraquerea. facamaciri. Qiriama.

/^ Virapvnga Brafilienfibus •, Avis cujus fonus longe auditur ; Turdelae majoris ma-
^^gnitudinemfuperat& columbaefere aequat. Roftrum habet digitum longum & latum,
anterius acutum,cujus fuperior pars paulum prominet fupcr inferiorem, ac deorfum eft incur-
vatum, nigrum, naribus patentibus. Os illi amplum quod aperire poteft ufque fub oculos , ita
ut oris apertura cum roftro triangulum formet. Linguam habet brevem : oculos e nigro coe-
rulcfcentes. Sub gutture autem, quod latum habet , & in collo inferiori , multas digitum lon-
gas propendentes particulas carneas nigras habct , figura fpiculi haftx , vel quafi \\"\x\-£. Ca-
put obfcure brunnis pennis veftitur. Totum collum , pedus , venter , dorfum & crura fupe-
riora lcucopaeis teguntur pennis , quibus (potiflTimum in dorfo) nigricantesadmixta:, acver-
fus caudam etiam virefcentes. Caudam habet tres digitos longam, Icucopceis ac nigricantibus
pennispaucaviridicateiidmixta. AIx (nonmultumpoftexortumcauda; definentes; in initio
funt nigrx, reliquam partem nigricantes, quibus obfcure vircfcentes pennx admifcentur.

Cc Crura

202

GeorgI MarcgravI

Crura inferioi-a nigricant , funtque plus digito longa •, digitos quatuor habet cum caeteris com-

munes,nigrisunguibus. Pedus bifidum eft , feu con-

vallem habct permedium recundum longitudinemj

tracheam amplam , unde etiam fortem clamorem po-

teftedere, Duplicem autem fonum edit promifcue,

iina vice quafi quis fecuri percuteret cuneum ferreum

in filva (cock ,.cick,) altera autem quafi quis campa-

nam fiflam tangeret Kur , Kur , Kur , &c. Clamat aii-

tem folum media aeftate , Decembris & lanuarii ini-

tio per quinque aut fex feptimanas , reliquis menfi-

bus non auditur; unde Lufitanis Ave de 'uerano vo-

catur.

Gvira Pvnga foemina 5 Turdelsc noftrae ma-

joris magnitudine eft & figura & eodem modo car-

nofa. Caputhabet latiufculum, roftrum quoquelatum, haudlongum, oris hiatus amplus

quando aperitur. Roftrum nigrum. Oculi fatis

magni. Cauda tres digitos aut paulo plus longa,

nec alx ad illius finem pertingunt. Tota avis vefti-

tur pennis nigricantibus , quibus fufcx & dilute

virentes funt mixtae : magis tamen fufcus eft in dor-

fo color, in gutture, pedore, & ventre magis dilutc

virens & mixtus ut noftrse turdelsc. Avis eft pin-

guis & copiofae carnis. Crura & pedes nigricant,

cjEtera nihil differunt a communi norma.

G v I R A <j_y E R E A Brafilienfibus ; Avis Alaudae

magnitudine,fed quia longas alas & caudam habet multo longiorem, videtur major. Caput la-

tum, comprefllimacfatismagnumhabet, oculosmagnos &nigricantes ; roftellumparvum,

triangulare.compreflum &fuperioreparte aduncum: os amplum, ionge ampUus rofl:rOj quod

apertum triangulum eflbrmat. Ad u-

tramque autem extremitatem roftri fu-

perioris ad latera digiti fere longitudine,

in quohbet deccm aut duodecim. circi-

ter fetas crafTas fuillas habet protenfas

anterius & ad latus. Corpushaud lon-

gum, fed rotundum fere eft. Pedes qua-

tuor digitis more communi conftant,

quorum medius longior reliquis ; & un-

guiculo fuo (quos omnes habet nigros,)

pedine corneo fubtiliter ferrato dota-

tuseft. Alas longas habet , nimirumfe-

mipedem. Cauda ofto digitos longa , conftans in extremitate duabus pennis longioribus reli-

quis. Tota avis ex fufco cinerei coloris cum maculis obfcure flavis aut albicantibus mixtis

more Nifi . Circa totum collum autem pone caput annulum habet obfcure aureum. Crura ci-

nerea feu fufca. Digiti exigua pellicula conneduntur, non ita lata ut in anatibus , nam non eft

avisaquatica.

Jacama ciri Brafilienfibus, Avis A-
laudae magnitudine. Roftrum re£i:um , acu-
tum, nigrum habet , duos digitos fere lon-
gum : linguam brevem : oculos coeruleos:
Alas breves quae paulo poft exortum caudae
definunt. Cauda autem tres & femis digitos
fere longa , refta , feptem aut o6Io pennis
conftans. Crura fuperiora pennis veftita ,
inferiora nuda , cute flava & viridi mixta.
Pedes itidcm. In quolibet pede quatuor ha-
bet digitos , duos anterius , duos pofterius
verfos; eftquc uterqucinterior , tamante-
rius , quam pofterius , dimidiam tantum
partcm longus prce exterioribus : Ungui-
culi nigri.

H I S T O R. A V I V M L I B. V. 303

Tommcaput, collumfiipenus, totum dorfum , ala^ , cauda fuperius coloris funtviridis

cum aurco & igneo mixti , ita ut mirifice rclplendeat; ejufdem coloris annulus etiam circum-

dat collum. Sub gutturc autem, in pedore & infimo ventrc & fub cauda obfcure flavi coloris

cft , ut cera vctufta.

C A R I A M A Brafilienfibus , Avis Ardeae majoris mignitudinc; ex aquaticarum eft o^enere:

in capire luperexorturoftricriftamplumatamgeritnigram cinereo mixtam, eredam. Ro-

ftrumbreve, fuperiuspauloaduncum, ex obfcuro flavo fufcum. Oculoshabetelegantesau-

reos, pupilla nigra, longis fuperciliis nigris.
AIje definuntpaulo poft exortum caudje.Cru-
ra habet longa , fuperius mediam partem pcn-
nis veftita , caetera nuda & obfcure flava : digi-
tos tres in pedibus, medium longiffimum, ex-
teriorem breviorem,interiorem adhuc brevio-
rem. Suntque digitiadpartemcuteconnexi.
In poftica pattc pedis digitum parvum habet*
altiori loco pofitum , 8c calcaneum rotundum
more Struthionis. Ungues digitorum breviuf-
culi , lunati , fufci. Totum corpus pennis ve-
ftitur gryfeis feu cinereis fufco undatis, ut iii
falconibus , & obfcure flavo mixto : extremi-
tas alarum & cauda; fufca eft , obfcure flavo <5c
gryfeo undata : in pectore & inferiore ventre
plus habetgryfei. Caudam demiflfam , collum

. |°red:um gerit. Clamor ejus inftar gallo-pa-

vi fxmins & longe auditur. Carne eft valde probata.

Cap. VI ii.

^uara, Vmtaurana. MaguarL (juarauna, (lA^jaia. Ticui pminiiU
Ticacureba. Tuidara, Guacumacu. Tapera^,

G

V A R A Brafilienfibus (in Marahoon frequentifllma & Rio de leneiro) avis eft aquatica &
terreftris, AlbardeoIiE magnitudine. Roftrum habet enfis polonici figura, longum, ex

albo fubcinerefcens : oculos nigros. Collum &
corpus inftar Albardeolae, Alae definunt cumi
cauda , qnx brevis & demiflTa. Crnralonga, quo-
rumfuperior medietas pennisveftita, reliquanu-
da : digiti pedum quatuor communi modo , lon-
giufculi, brevibus unguibus,piJope exortum cute
inter fe connexi : crura autem nuda cum pedibus
coloris ex albo gryfei , uti & roftrunl

Tota avis veftitur pennis elegantis eoloris
Coccinei ; remiges tantum alarumnigras habent
cxtremitates. H:ec avis primum exclufacoloik
eft nigricantis , hinc cvadit cinerei, deincepsalbi,
fenfim autem rubefcere incipit&fecundo setatis
anno coloris eft in totum , quem Columbm vo-
cant, quoque magis fenefcit clegantiflimum iUum colorem coccineum acquirit^ Viftitat pif-
cibus, carne, adjunctafemperaqua.

Brafiliani e plumis hujus avis varia componunt corporis ornaiiienta.
Vrvtavrana Brafilienfibus , &cVrutavictiquichu Carmri ^ Avis Aquilse magnitudine.
Roftrumhabetnigrum, cujusfuperiorparsadunca, prope exortumtamen flavum; oculos
elegantes aureos , pupillanigra; quoscuticulacinercaobducerepoteft, Hcet palpebras non
claudat. Caput aquilinumquidem, fedfuperius compreflTum fcuplanum, incujus fummi-
tate duas habent pennas nigras , duos circiter digitos longas , cum duabus parvulis ad latus
quodlibet : illas autem quando vult in altum furrigit , atque itcrum componit. AIje paulo
poft cxortum caudx definunt. Cauda ci lata inftar Aquilae.

Caput fuperius fufcis tegitur pennis , quarum ors fubflavefcunt : totum collum fuperius
&ad latcra bruunis (utperdix:) totum guttur cum coUo inferiori cft album, ita tamenuc

Cc 2 albq-

204

E O

rgI MarcgravI

albedo ad ktera pennis nigns fit vaiiegata. Totum pcftus & infimus vcnter, crura fupe-
riora&inferioraurqueadpedespennis veftiuntur albis , quibus nigrs fquamatuTi admixtx
funt Alac & cauda fufci funt coloris cum umbra mixti , atquc oras habent fubtiles albicantes.
Remi^es alarum pennx funt fufcs &nigris undis variegatx. In pedibus digitos habet qua-
tuor flavos , unguibus lunatis fufcis. Clamat Geb, Geb, ut pul-
lus aallinaceus qui matrcm perdidit. Rapax avis , crudam
comedens carnem. Projeaam fibi avem five vivam five
mortuam unguibus arripit& roftro egregie dcplumat, dcm
dilacerat & carnem oflaque deglutit; unam harum diu vi-
vam alui in munimento Mauritiiad Flumen S. Francifci.

AnnotAtio. Icon hujus avis haud malc convenit
cum Icone Nydicoracis (quam dat Gefnerus; non tamen Ny-
aicoracis veterum, fed vulgo fic didieirca Argcntinam &
alibi circaRhenum, avispifcatorii^) nifiquodincapite tres

pennas habeat.

Magvari Brafiiienfibus ; Avis Ciconix fimihs figura
& magnitudine , atque etiam ex parte colore. Collum habet
pedemlongum; Roftrumreaum, acutum , novcmdigitos
longum ; criira longa & nuda ut Ciconia ; caudam brevem,
cumqua'aljedefinunt. Roftruminexortu admedietatem uf-
que ex viridi flavefcens, reliqua medietas extrema ex coeruleo
cinerea. Oculos habet parvos, argenteos, pupilla nigra & cir-
ca eos cutem cinnabriam, ac fimilem etiam inferius prope ex-
ortum roftri, feu inter roftrum & guttur : quam more Scnembi, irafcens dependere finit fub

gutture.

Totumcapiit, collum, & totum corpus albiflimis veftitur plumis j acinferiori parte colli
pennjealbxillsefuntlongiufcuijE. Cauda autem quoque alba, at fuperius nigris aliqiiotpen-
niste^^itur. Alxinexortualbis teguntur pennis, fcdprope dorfum nigris: nigredini autem
perfpfendet viriditas. Crura funt rubra ut & pedes , quos cum Ciconia conimunes habet. Ro-
ftro crepitat, ut Ciconia noftras. Caro illius cdulis.

GvARAVNA Brafilienfibus , Rufticola aquatica , magnitudine Tacu. R.oftrum habet te-
res, paiilo deorfum inciinatum, flavum, at in extremitate fufcum,quatuor & femis digitos lon-
gum ; corporis autem illius longitudo eft totidem. —

Crurafuperioramcdiam partcm pennis veftita, fex ^
digitos longa: digiti pedum quatiior ita difpofiti iit
communiter ; quorum medius tres digitos longus,
cxteribreviores.

Tota avis pennis veftitur fufcis , multa umbra
mixtis. Caput autem & CoIIum totum ejufdem
coloris , & prxterea albo punaulatum , ut in Ja-
cu.

Carnem habct fatis bonam , quam faspius com-

edi.

■ A I A I A Brafilienfibus , Colherado Lufitanis , Bel-

gis EcpelatC : Avis figura conveniens cum Eiiro-

pxis

folo colore diff^erens. Anferis magnitudine.

Roftroinftarcochlearislato,albo:collolongo,pe- r ^ ^ ■ r- -.,-

dibus latis Tota alba eft, fed in dorfo & alis dilute incarnati coloris perfplendentis. Caro illms
edulis, & f^pe comedi. Freqiiens cft ad Flumen S" Francifci, & alibi paflim m locis palu-

P I c V I p I N I M A Brafilienfibus ; columba; filveftris fpecies, paulo major Alaiida. Roftel-
lum habct columbinum, fufcum : ocellos nigros, circello aureo. Totum caput, colliimlupe-
rius & ad latera , dorfum & alas pennas habcnt obfcure cinereas feu lividas , oris nigricantibus
lunatis. Longiores autem alarum pennx feu remiges, qiix intcr volandum videntur, rufli funt
coloris, iino latere nigricantes, ut & in extremitatibus. Cauda longiufcula ex pcnnis conftat e
cincrco fufcis , quarum & quxdam nigrx & medietate exteriore albx. Venter albas pennas
habct oris lunatis fufcis. Crura & pedcs columbini albefccntcs. Carnem habent bonam , &
funt admodiim pingucs.

PiCAcVKOBA Brafilienfibus , quoquc columbx filveftris cft fpccics, coloris cuicrci cum

ruffbmixti;pcdibus&cruribusrubris. .

' ^ Avicu-

HisToR. AvivM LiB. V. 205

AvicLila (cu'jUS7tonie;n^u5lormiiprodit) pafrcusmagnitudinc&figura,totanigi'a, capite
tamcn albo , & caitda cx multo nigto & gtyfco colore mixta. Clamat ;^//', :^^.

T v I D A R A Brafilienfibus ; Ululx eft fpecies ; Germanis Schleiereulc , Bclgis Itttcteplf .
Capite rotundo, nafo elato , & plumis compexis conftrato ; fub nafo roftrum habet aduncum,
alb um: oculos autem nigros. Tota avis faciei lliperlicies , cordis, uti pingitur , habet figuram,
plumuiis obfcure cx albo flavis, cum pauco nigro mixtis, quafi fimbria circumdata elTent. Plu-
mx totius avis mixtx albo & paUide flavo ac gryfeo: aljE undatae uti & cauda. ^ Corpus fubtiliter
punftatum cum fufco . Defcribitur & a Gcfnero.

GvACAGVACv Brafilienfibus, Lufitanis Gai-vota, Belgis £S^tCUto0: Avis gallinjE vulgaris
magnitudine, roftro rcfto, longo, craflb , flavo. Caput fuperius nigris tcgitur pennis , ut & ul-
tima mcdietas alarum & cauda. Guttur, totum coUum , pcftus & infimus venter , ac initium
alarumfuntalba. Ovaponitinarena, galUnaceis figura, magnitudine&colorcfimilia: qiiae
quidcmbonifuntfaporis, fed caro avis nulliuseftpretii.

Tapera Brafilienfibus , K^Aniorinha Lufitanis, Hirundinisfpecies, noftratibusfimilis,
ejufdem magnitudinis & eodem modo circumvolitans. Roftrum breve, latiufculum habct &
nigrum : os amplum , quod apcrirc ultra oculorum regionem poteft , ut Ibiau junior : oculos
elcgantes, nigros: alaslongas, defincntes cum finc caudse; qux latiufcula eft. Crura & pedes uc
noftratibus. Totum caput fuperius , coUum , dorfum , alce & cauda pennas habent coloris cx
fufco cimi gryfeo mixti ; rcmiges alarum & cxtremitas cauda: paulo magis fufcefcunt reliquis
partibus. Sub gutture & in peftore gryfei eft coloris , cum albo mixti •, ventcr eft albus , uti &:
fub cauda albet. Crura & pedcs fufci.

C A F. X L

l^fittncommmajorum&' mhiommvarice f^ecies,

PSiTTAcoRVM in Brafilia maxima eft copia & fumma varictas •, quos BrafiUenfes com-
muninominevocant A i VRv. Ariftoteles iib. iv. Hiftor. AnimaL cap.x.fcribit; eaqtta
ovA parimt , an fomnient incertum eU ■, manifejium vero ea dornnr^. Ego utrumque adfir-
mo cum Jul. Scaligero in Commentar. & quod iUe de fuo Turdo refert & Accipitribus , ego
de raeo Piittaco , quem Lauram vocabam , nam fepius dc noftc fcipfum cxpergifcens femifo-
ninus fublocutus eft. Idem lib. vii i , cap. x. fcribit, Pfittacum a Grcecis etiam dv^q^cdTTiyXo^ov
vocarl. Pfittaci nidificant iii cavis arboribus,ubi foramen extra rotundum faciunt, ac ova duo
aut tria columbinis fimiUa imponunt fine nido aUquo fido. Ova fi tangas , nihUominus exclu»-
duntur, nec Pfittacus ea deferit. PuIIos excluduntmedio Junio & finc: plumati autcm pulli in-
vcniuntur apti ad cximendum fine Julii & medietate Augufti. Pfittaci juniorcs primum exclu^
fi vermes craffiufculos habcnt , in quolibet narium foramine unum , ac praeterea in fummitate
capitis tuberculum in quo itidem vermis crafllis latct. Omnes autem vermes brevi fponte ex-
cidunt, ac locus per fe (anatur . Fiunt varU coloris Pfittaci a Tapuyis , deplumando juniorcs &
cutem variis coloribus inficiendo , Lufitani vocant Papagios contrefeitos. NuIIusPfittacorum
Brafilienfium prster Curicos fe manibus tangi in corpore permittit.

Prima Jpecies Aivrvcvrav elegantiflima eft. Supra roftrum in capite mitellam habet
eleganter coeruleam : guttur, latera capitis & fuperior iUius pars cleganti flavo vcftiunfur , to-
tum corpus Isto viridi. In alarum extremitatibus penna: una medictate nigrje , altera croceae,
partim ctiam in extremitatc coerulcae , partim hinc inde virides. In fumma eleganter variega-
tJE. Cauda viridis, fed quando illam cxplicat, fimbriata nigro, rubro, coeruleo. Crura& pedes
cinerei coloris. Roftrum ex cincreo fufcum. Oculi nigricantes , circulo aureo. Lingua
omnibus lata & crafla.

Secundajpecies , priori fimiUs, paululum alitcr varicgatur coloribus , nimirum in furamo ca-
pitc mitella flava cui albedo mixta, fuper ociUos & in gutture clare flavo. Circa roftrum fupe-
rius macula eft thalaflfina.

Tertiajpecies ; AivRVevR-vcA. Mitram habet in capite ex coeruleo & pauco nigro mix-
tam,inmediomitrjemacuIamflavam. Infraoculos flava, &in gutture ccerulca eft macula.
Viriditas in peftore , alis & dorfo paulo faturatior , in extremitatibus alarum & cauda dilutior.
Extremitatcs pennarum alje flavx & rubrx & Indico colorc mixtje. Cauda inferius ex flavo &
viridimixta, fuperiusdilutcviridis. Crurae cinereo ccerulcfcentia. Roftrimi fuperius cine-
reum, in extremitatibus nigrum, ungues pedum nigri.

C c ^ T v 1

2,06

G E o R G I MarcgravI

T V I vulgo Temquet.

PRmaJpecies : magnitudinc Hirundinis : intotum viridis coloris : caudalongifrimaroftro ni-
groadunco.

Secunda: Tuiaputejuba, viridis in totum .fe quidem dilutius inreliquo corpore, inventre
flavefccns, in alis obfcure viridis. Cauda longiflima : magnitudinis e)ufdem cum priori;
oculis magnis, fubnigris, circello expenniscirca oculosluteo, & fupraroftrum, quodni-
grum & aduncum , in capite maculam habct magnam ex pennis Auraici coloris.

Tertia T v i t i R i c a , paulo majores funt Guinecnfibus , in totum viridis coloris , qui
tamen in dorfo & alis plcrumque faturatior , in reliquis partibus dilutior : roftro incurvato
incarnati coloris : oculis nigris ; pedibusciErulefcentibus. cauda paulumultraextremitatem
alarum protenfa. Admodum hi manfuefcunt, & cibum cx alicujus ore capiunt & manibus
fc tra£tari finunt. Itcm inftar Pfittacorum garritum addifcunt.

^arta : magnitudine fturni , ciufdem coloris cum fecunda fpecie , fed breviori cauda.

^^i;^/^ Iendaya : funt magnitudine merulae aut minoris Turdclx; roftro & cruribusni-
gris ," oculis nigricantibus , circulo aurco , exterius albo : dorfum, alae, Sccauda, ut&anus,
viridibus pennis vcftiuntut' qUibus thalaflfmus mixtus: extremitas alarum quodammodo ni-
grcfcit. Totumcaput, collum&pcausflavicolorisfunt,cuiluteusintcrmixtus.

Sexta TviETE, magnitudine Alaudae, in totum dilute viridis coloris. At initium ala^
rum egregie cieruleum eft, & omnium pennarum in alis orae caerulc3E,ira ut complicatse.quan-
do quiefcit avis , maculam longam csruleam prope oram lateralem alje oftentent. In dorfb
adexortumcaudae ufqueetiam maculacxruleaeft. Cauda brevis. Roftellum incurvatum,
incarnati coloris. Crura 5c pedes cincrei.

Septima: Tvipara Tupinambis, magnitudine Alaudae , intotum dilute viridis coloris,
cauda brevior , ita ut cum alis dcfinat : Roftro incarnato ; cruribus gryfcis. Prope roftri exor-
tuminfronte, maculam habet femilunarem miniatam, quafi coronam ', qu<e «& inferius eft,
in cujuflibet als medioluteifeu vranici coloris. Nidificant in cumulis a formicis relidis, qui
in arboribus reperiuntur.

Pfittaci&Tuifempercatervatimvolant, nimirum bini ac binijuxta feinvicem: Sylvxhis
plenx funt , & fxpc quadringenti & quingenti fimul volant , ftrcpitum magnum clamore exci-
tantes. Confident in altiffimis arboribus : nidificant potifrimum in meditcrrancis. Caro boni
faporis fi affetur , maxime Pwo^'»^'/.

Araracanga Brafilienfibus , Pfittacus maximus ; majores funt corvis noftratibus.
Caput magnum , fuperius planum & latum
habet,oculos pulchros, cxfios,pupilla nigri-
cantc : oculos autem extcrius ambit mcm-
brana alba, ut <& maxillas & roftrum inferius:
haec fubter oculos femilunariforma eft pro-
du£ta. Roftrum incurvum, magnum, fupe-
rius albicansjinfcrius nigrum:linguam habet
ut Plittacus & eodem modo edit. Voces
etiam quafdam fonare difcit. Roftrum fupe-
rius tres circiter digitos lonrum , altum feu
latum : Crura & pedes ut .'^fittacus habet
nigros. Totum caput , coUum, pe£tus, ven-
ter, crura fupcriora & cauda inferius,ut & ini-
tium alamm fuperius elcgantibus rubris pcn-
nis veftiuntur , per medietatem autem alae
tcdxfuntviridibus, cxtrema autcm mcdie-
tas alarum ufquc ad fincni coerulcis ornatur.
Extreraitas dorfi prope anum fupcrius &
cauda coeruleis conflant, quibus aliquot
brunni coloris admifcentur. Cauda longa
cft dcccni circiter digitos & longe promi-
ncnt ultra linem alarum.

Araravna Brafilicnfibus. FiGiuraal-
tcri fimilis , fcd altcrius coloris. Roftrumni-
grum , oculi ca;fii , pupilla nigra. Cutis cir-
ca oculos alba nigris pcnnulis varicgatur

quafi

H I s T o R. A V I V M L I B. V. 207

qliafi acLi pida eflet. Crura & pcdes fufci coloris. Caput anterius fupra roftrum i-nitcUam ha"
betviridibuspcnnis: fubroftro inferiori ambiunt guttur pennx nigrae : CoUi autcm latera,
reUquum guttur , totum pedus&infimum vcntrem tegunt pennx flavicoloris: Extremum
caput, coUumpofteriusvcrrus, totumdorfum & alas exterius coerulei. Extremitatibus ala-
rum plumxflavx funtadmixtae : cauda conftat longispenniscoeruleis, quibusaliquotflavse
immifcentur. In genere autemcoerulexpennaeinterius funt nigrse Sc quodammodo etiam
nigredinem ad latera de fe fpargunt.

A N A c A BrafiUenfibus : Perroquet, magnitudine Alaudas. Roftrum fufcum, aduncum. In
capitis fummitate epatici coloris pennx , ad latcra circa oculos brunni ; guttur cinereum ; col-
lumfuperius & lateraviridia. Venterhabet pennas ex brunno rufefcentes. Dorfum viride.
maculam habet dilute brunnam. Cauda quoquedUute brunna. Inalaruminitio ianguinea
macula five fimbria eft : reUquum alarum viride •, extremitas thalalTmi coloris. Crura fupcrius
viridibus veftitapennis , inferius cutecinerea, unguibus nigricantibus. Elegans plane avis.

Maracana BrafiUenfibus, avis Pfittaco plane fimilis (cujus & fpecies) fed major.plumae
totius ex gryfeo fubcoerulefcunt , clamat ut Pfittacus. Frudus amat , Murucuja imprimis.

Maracana Brafiiienfibus , itidcm Ararx fpecies minor ■, magnitudine Pfittaci , figu-
ra Ararae, cauda longa tali , roftro, & cute circa oculos. Roftrum nigrum > cutis circa oculos
alba , punftulata plumulis nigris. Ocuii flavefcentes , pupiUa nigra. Totum caput , collum &
alae faturate viridis coloris uti in Amurncuricaj fummitas capitis dilutior & quodammodo cce-
rulefcit. Cauda fuperiusviridibus & inextremitatecoerulefcentibus, inferius faturate rubris
conftat pennis. AIcE interiusetiamrubrae, exterius virides & extremitates ccerulex obfcure.
In exortu cujuflibet alae maculam habet miniatam. Super roftri exortum , fuperius maculam
habetparvam fufcam. Crura & pedes fufci. Clamat Oe, Oe, Oc^.

Qv 1 1 V B A T V I flavus eft totus, magnitudine Tuiapara ; roftro incurvato gryfeo , ocuUs
iiigris. Extrcmitas alarum obfcure viridis eft: cauda longa flava. Crura coloris incarnati. Fa-
cile & valde manfuefcit.

P A R A G V A Pfittacus cft nigcr , magnitudine Aiurucariu , pedore , dorfb & ventre medie-
tate anteriore infigniter rubro. Oculis nigris , circello rubro. Roftro fufco feu obfcure cine-
reo. Cruribus& pedibusobfcurecinereis.

T A R A B E Brafilienfibus, Pfittacus eft viridis, major quam Paragua, capite rubro & peftore
atque initio alarum. Roftro & pedibus obfcure cinereis.

AivRVCATiNGA BrafiUcnfibus , Pfittacus magnitudine pulU gallinacei mediocris,
totusviridis;oculisrubris&circaoculoscutealba, Roftro albo & cruribus albis. Caudam
habet longam, viridem.

AiVRVAPARA BrafiUenfibuS, in totum convenit cum praecedenti, fed minor efl.

C A p. X.

Ipecu. Vmhu. Tamadautraque. Guirajemoja. Gurrarunheengeta.

T P E c V Brafilienfibus , Corta pao Lufitanis , Avis niagnitudine columbae. CoIU longitudo
-*-duorum digitorum , corporis autem quatuor, & caudae item quatuor , crurum fere fefqui-

digiti; in pedibus quatuor habet digitos, duos antror-
fum, duos retrorfum verfos ut in Pfittacis. Caput ve-
ftiturpenniscinnabriicoloris, in quo & criftam ha-
bet inftar Columbae : collum ad roftrum ufque infe-
riusnigrum , ut &fuperius •, in utroque autem latere
linea eft alba,crafra, quae divifim ad dorfum protendi-
tur. Alae cxterius totae nigrae , interius albae ; cauda
nigra ; in ventre & cruribus fuperioribus pennas funt
nigrae & albae. Roftrum iUius redum , acutum ,
fefquidigitumIongum,quo arborum cortices exfcin-
dit ut Picus.

Urvbv Brafilienfibus , vulgo ttW ^tn^t^tXitttt,
Avis rapax , magnitudine Milvii aut Nifi , pedibus
gallinaceis fubalbicantibus , cauda longa , & alis ea
longioribus. Pennae totius corporis funt nigrae cum pauxiUo ravi coloris hinc inde mixtae.
Caput habet parvum , figura pene gallinarum Indicarum , cute tedum paululum rugofa. In
fummitate auteirf capitis fecundum longitudinem quafi dividitur cutis , & in finiftro latere ca-
pitis infra oculum crocei eft coloris , fupra oculum coerulei , in fummitate item , reliqua parte

exruf-

2.0S GeorgI MarcgravI

cx i-Liftb fubbmnni. In dextro latere capitis circa oculumfuperne & inferne crocei coloris,in
fummirate itidcm, rcliqua parte ex croceo albicantis.

Roftrum habet iatis longum , exterius
aduncum, acutum,& ad medietatem ufque
a capite cute obtedumex croceo coerule-
fccnre. In medietate roftri fuperius narium
foramen unum amplum tranfverfim pofi-
tum 5 cxtremitas roitri , qux cute caret , efl:
alba. Oculos habet elegantes rubini fere
colore , pupilla rotunda nigra : palpebrae
funt crocex: linguam carinatam , in am-
bitudenticulisacutis prxditam. F^etetejus
caro inftar cadaveris : nam & cadaveribus
vcfcuntur, &c in maxima copia ftatim ad-
volant in Capitania Sirigippo & Flumine
S. Francifci, quando quis beftiamahquam
ma£tat. Fccda avis, fempermacra, num-
quamlatura.

A N N o T A T I o. Fr. Ximenes hanc eandem avem ita defcribit : Avis, quam Mexcani vo-
CAm Tz,cpi/otl , ab aliis nationibus appellatur Anra^ magnitudine eft aquilx mediocris, aut
corvi, cujus fpecies vidctur efle •, ungues habet curvos &nigros, crura parda, roftrum Pfittaci,
& ad eundem modum faftum, frontem pardum & fine plumis, cum pilis pexis & nigris fimili-
bus eis qui nafcuntur in capitibus Nigritarum. Vefcuntur carnibus mortuis & ftercore huma-
no: Ignotum hadenus ubinidificent, autpullos excIudant^IicetfrequentiflTimafitavis in Nova
Hifpania -, volat femper valde alte , & fundit de fe gravem & horribilem fsetorem inftar corvo-
rum: volant fcmper catervatim , &infidentarboribus , & jun£timcadaveradepafcunturfine
ullo certamine , atque ita fe ingurgitant ut vix fe Icvare poflfmt ad volandum , & facile hinc
capiantur; & quando cstera; vident aliquam non pofle fe moverc, adjuvant quantum pof-
funt (& ducunt ad aquam , nam ablutx recuperant vires ad volandum. Ajunt plumas
hujusaviscrematas& in cinerem redaftas , pilositatollereutnon renafcantur, quod&fter-
coriformicarumtribuitur&fanguini vefpertilionum: cutisearum femiufta, fanat vulnerafi

applicetur, &fimuIcatocomedaturj qux etiam folet prodeflTe iis qui lue venerea laborant,

uti affirmant multi Hifpani , qui illas comederunt confilio Mexicanorum , & fanati funt, quod

aliis remediis fruftra tentaverant. Cor ficcatum ad Solem olet mufcum. Stercus illius ficcatus

& hauftus , pondere unius dragmx multumprodeft melancholicis. Dicunt Barbari , ubi ova

pofuerintnidum circumdare certis lapillis , qui tranfpirabiles faciunt : fed verifimilior eft opi-

nio , puilos excludere fub terra , & eximere pafcendos , & rurfus terra operire.

Tamatia Brafilienfibus ; Avis AlaudsmagnitudinefeuPici. Totapundiulata, &va-

riegata maculis ut Turdus minor, Ger-

manis vulgo Em Trofiel: inventre al-

bas habet pennas , macuUs fufcis : fub

gutture autem flavefcit uti & circa col-

lum.

Roftrum habet longum rubrum. fu-

perius paululum fufcum; cujus fupe-

riorparspaulo longior quam inferior.

Supra nares fubtiles aliquot extant

pennulae inftarpilorum.
In pcdibus quatuor Iiabet digitos un-

guibus aduncis. Carct cauda. Caput

illius majus quam porportio corporis

rcquirat , uti & roftrum.

T A M A T I A itidem Brafilienfibus

difta , avis aquatica , forfan gallina.

Nifi roftrum obtinct, magnitudine yaf

fana afu : dorfo incurvato incedens &

collo incurvato . Caput habct ma-

gnum , oculos magnos nigros , prope

cxortum roftri cxiftentes : Roftrum

duos digitos longum , plus uno latum,

inftar

HiSTOR. AviVM LiB. V. 209

inftar anatis quidcm , fedantcrius acuminatum: cftque rupciiorejusparsnigra, infcriorfla-

vefcens. Crura fupcriora pennis nuda, fatis autcm longa : di-
giti in pcdibus quatuor, quorum tres anterius, uniis pofterius
vciTus, more gallinarum, funtque longi ut in SJ^attrtjOCn. Crura
& digiti coloris ex virefcenti flavi. Cauda breviftima & non lon-
\giorquaminYairana. Caput nigris pcnnis veftitum , reliquum
'corpus brunnis 3 in ventre autem aibicantes pcnnae intermif-
centur.

GvirAienoia Brafilienfibus, Avicula magnitudine Prin-
gillcC. Roftellum habet vix femidigitum longum & nigricans ,
ocellos nigros. Totum caput , colium inferius , pedus , infimus
venter & dorfi medietas extima pcnnis vcftiuntur coeruleis:
collum fuperius & dorfi medietas anterior nigris : alae quoque
nigra;, fed quibus in initio iliarum infpcrfae coerulcx ; reliquje ni-
grae funt, fcdoras habentcoeruieas. Cauda fefquidigitum fere longa & itidcmnigra, defi-

nuntquc alx paulo poft initium caudae.
Crura fufca ; in pedjbus quatuor digiti
vulgari modo.

GviRARv Nheengeta Brafi-
lienfibus •, mcrulae aquaticae magnitudine
aut paulo major.Roftrum habet redum,
compreffum , nigrum , plus dimidio di-
gitolongum: oculos Sapphyrinos , pu-
pillanigra. Crura , quaEfuperius veftita

funt pennis cinereis , inferius nigra cute teguntur , uti &
pedes, in quibus more vulgari quatuor funt digiti , ungui-
bus acutis nigris. — ^g^^

Totum caput, collum, pedus & infimus venter pennis veftiuntur albis ad gryfeum dilutum
acccdentibus , doriiim autem leucopaeis five cinereis. A roftro in utroque latere per oculuni
ufque ad finem laterum capitis , macula oblonga tendit nigra. Alas nigrae , non tamcn obfcure.
Cauda nigerrimas habct pcnnas , quarumtamen extremitates funtalbs, &fuperius quoque
aliquot albis teguntur.

cap. XI. ;

Cocoi Jrde^Jpecks: aliaf^ecies. (juiratinga. (lArdeola. lacafmi.
(juiratirica. (juiranheemoatu,

/^Ocoi Brafilienfibus, Ardcxfpeciescftelegans: Ciconix fermc magnitudine. Roftrum
^^habet redum, acutum, fex circiter digitos longum, quod in exortu ex flavo virefcit : Ocu-
los cryftalUnos , circello aureo : circum oculos cutem cineream. CoUi longitudo quindecim
digitorum •, corporis decem, caudae quinque, cum qua alx definunt. Crura fuperiora mediam
partemplumata, octodigitoslonga, inferiorafex&fcmis, cute tefta cinerea ; digitosinpe-
dibus quatuor, vulgari modo : quorummedius digitum longus , cxteri brevioresomnes un-
guibus lunaribus , fufcis. Guttur & totum collum funt alba , fummitas capitis & latera nigri
coloris cum cincreo mixti. Ejufdem coloris criftam elegantem gcrit credam; atque ab ea
duae elegantes plumas deorfum poftcrius dependent , coloris ex nigro fubcinerei , quslibet
quinquc digitos &femis longa. Anterius collum fccundum longitudinem maculatum eft
plumis e nigro & cinereo mixtis. In colli parte anteriori & inferiori, clegantcs babet plumas
longas , albas , fubtilcs propendentes , quas in pileis gcftare folemus. Totum dorfum , alae &
caudacinerci funt coloris diluti cumpauxilloalbomixti; fuperiormedietascrurura fuperio-

D d rum

jiQ GeorgI M A R C G R A. V I

rum albis vcftitur pennis. Per dorfi autem longitudincm cinereae plumx extenduntur fubtiles,
elcgantes, figura fimiles illis in collo.

Caro illius bona eft , & fxpius comedi.

Reperitur hic &alia Ar d e^ fpecies,
Anatis domefticae magnitudine aut paulo
major. Roftrum habet reftum , acutum,
medietatc anteriore, tam fuperius quam in-
ferius , dupliciter ferratum , quatnor & fe-
mis digitos longum. Caput & collum ha-
bet ArdciEj oculos nigros , circulo aureo)
collum pedem longum , corpus quinque
digitos & femis , caudam quatuor cum qua
definunt alx. Crura tota novem & femis
digitos longa , fuperiora mediam partem
pennis veftita: quatuor digiti in pedibus vul-
gari modo. Roftrum fuperiuseft fufcum,
prope exortum aui^m virefcit e flavo. To-
tum caput & collum fuperius pennasha-
bent longiufculas , pallide flavas , nigro un-
datas; fub gutture albicat : Colluminferius,
peftus & infimus venter plumas habent
albas fufco undatas , quod in ambitu flavo
eftfimbriatum. Totum dorfum & alae teguntur pennis flifcis flavoundatis, &remigesala.
rum pcnnxfunt e nigro ^ cinereo, xqualiparte , mixts , extremitatibus albis. Cauda conftat
cjufmodi pennis qualibus cxtremitas alarum , fed tranfverfim albo lineatis. Crura & pedes funt
obfcure gryfei coloris, ungues fufci. Caro comeditur, fapit ut aliarum Ardearum.

G VI R A T I N G A Brafiiienfibus , Ga.r:<^ Lufitanis , Ardea; fpecies , Albcrdeolsemagnitu-
dine & corporis figura. Erefte incedit, collo longo, roftro extenfo , redo , acuto, flavo , qua-
tuor digitos longo , cujus pars fuperior nigra , inferior alba. Crura alta, ut Ardex, fex circiter
digitos longa, pedum digiti ad vulgarem modum : crura exterius (ut & digiti) funt flava, inte-
rius ex viridi & fufco mixta. Per totum corpus albiflimis veftitur pennis : In collo elegantifli-
mis plumulis albis, quxfubtiliores funt plumis Sthrutionum.

Aquatica eft avis. Crura fuperiora fine pennis.

Ardeola columbx magnitudine vix par : coUum habet longifQmum: Roftrum re-

aum , acutum , fuperius fufcum , inferius ex albo flavefcens , duos & S. digitos longum , lin-

guambrevem, acuram. Oculos mediocres, circello aureo , pupillanigra: Caput parvum,

collum tenue, at fcptem digitos longum, cum corporis longitudo vix fit quatuor. Crura lon-

ga,quodIibet quinque digitos ; fupcrior medietas

mediam partcm nuda : in pedibus digitos quatuor ,

communi modo difpofitos,unguibus lunatis acu-

tis. Color taUs eft : prope oculos ubi roftrum in-

fcritur cutis melini coloris eft : Caput fupcrius

veftitur pennis chalybeicoloris palUde fufcis in-

fperfis:totum collum cum pe£tore & infimo ven-

tre plumas habet albas Icucopxis mixtas & palli-

dis , ut varicgatus appareat : dorfum nigrum eft,

ex parte chalybeo-fufcum cum cerei coloris pen-

nismixtum. Alarum pennae longa; virentes , in

extremitate maculam habent albam , reliqua fu-

perficie ex fufco, chalybeo , cereo & leucopaeo

cleganter variegata. Cauda duos digitos longa,

quam tcguntalarumextremitates, quaecumilla

dcfinunt. Crura fuperius leucopaeo & ccreo mi-

' xta. Nuda pars & pedes cute melina tc£ta funt.

Vngucs Icucopjei.Erc£taincedit avis & decenter.

Iacarini Brafilicnfibus, Avis Carduclisma-

gnitudine. Roftcllum habct craflum , cincreum.

Ci.'ura&pcdescincrcos,cum quatuordigitismo-

rc vulgari. Totum corpus nigris vcftitur pcnnis , fcd in quibus refplcndct color inftar chalybis

politi. Ak interius albicant. Oculi cocrulei & pone illos amplum foramen loco aurium.

GVIRA-

H I s T o R. A V I V M L I B. V. 4 1 i

GviRATiRiCA Bi-afilienfibiis , avis Alaudx magaitudine. Roftmm habet craniim re-
aum, Jlipci-ins fafcum, inferius album & paulukim incarnatum. Crura cinerca cum quatuor
digitis more vulgari. Totum caput cum gutture & coUi inferiore & mcdia partc cgregie fan-
guineifunt coloris : oculicoerulefeunt; aurium foramina ampla. Latera colli, totum peftus &
intimus ventcr albis vcftiuntur pcnnis. CoUum fuperius habet nigricantes, quibus pauca; albte
mixtx. Dorfumgryfeumefl: (in(perfisnigrispaucis) ut&initiaalarum; reliquum alarum ni-
grum, ut & cauda, qua; tres circitcr digitos longa : orx laterales in alis funt albc^.

GviRANHEEMGATv Tupinambis ; Avis pafleris magnitudine. Caput fuperius luteura,
& guttur : collum , pedus , & infimus venter flavi coloris : alx ex virefcenti & flavo mixta: ae
fufco diftinftcc , uti & cauda, occlli Sc roftrum funt nigra. Crura fufca ; hic mas c^re^ie canens
ut Frigilla, vulgo DuicUC

Foemina ejufdcm magnitudinis plumis paflerinis vcftitur , nec ita eanitjfed clamat 'tfchrip,
'tfchripyVit^z^c^.

C A

XIL

Curucm. Caracara. Tijeguacu. Teitei. (juiraguacu beraha. Cjuiracoe^
reba. (juira^erea. lafacani. C^bure. Andiraaca^.

/^ U R V c V I Brafilienfibus ; Elegantilfima avis,fere magnitudine Picce. Roftrum habet f)re-
^ve, latiufculum, coloris fulfurei. Osamplum, &quandoaperittrianguIatum. OcuIoS

pulchros cderuleos circulo aureo i& fub
quolibet oculo maciilam cutaceam al-
bam ut gallinx : inpalpebrisfuperius &
inferius pilos nigros duriufculos : Col-
lum haud longum : Crura brevia & ad
pedes fere plumata pennis nigris. Cau-
dam habet quinque & femis digitos lon-
gam , latiufculam. Sub roftro inferiori
in medio & ad utrumque latus quafi bar-
bam fetis compofitam nigris , fed in qui-i
bus tranfplendeteaeruleus utin Anatum
collo; fub gutture autem plumse tantunt
nigrx. Totum peftus & infimus ventec
egregie miniati funt coloris ; totum dor-
fu & cauda fuperiusexcoeruleo & igneo
fplendide virefcunt. Extreiliitas caudai
oram habet nigram : inferius autem cau-
dapennas habetalbas, nigro tranfverfim eleganterftriatas. Initiumalarum etiaminfigniilla
Viriditate fplendet, media pars canefcit, nimirum plumis nigricantibus, minutiflTimis pundulis
canis confparfis,ut anates mares efle iblent. Vltima pars/cilicet longge alarum pennae ex fufca

nigrefcunt. Crura,uti dixi,fere
tota veftita nigris penniSjCste-
ra cum pedibus fufcafunt e ci-
nereo. Digitoshabet difpofi-
tosutPfittacus. Pennx fubter
alas funt canae.

Caracara Brafilienfibus,
(74w^o»Lufitanis,Nifi Ipecies,
Avis magnitudine Milvii" cau-
dam habet longam novem di-
gitos; alarum longitudo qua-
tuordecim digitorum, qux ta-
men nondumad finem cauda:
pertingunt. Color pennarunl
totus eft ravi coloris cum albis
& flavis punftulis : cauda albd
& fufco eft viriegata. Caput
accipitrinum,roftroadunco,mediocritermagno, nigro. Crurahabetlutea,pedibusaccipitri-
nis, unguibus fcmilunaribus nigris acutiflimis & longis. Avis gallinis valde infcfta.

Dd 2 Habiii

ziz

GeorgI MarcgravI

Habui aliam ejufdem magnitudinis, & colore pennarum ut praeccdens , fed peclns & ventgj;'
erantalba. Oculiaurei, &cutiscircumeosflava. Cruralutca.

T 1 1 E G V A c V Bralilienfibus , Avicula pafleris magnitu-
dine, autpaulomajor. Rofl:elIum liabet breve , triangulare,
latiufculum , nigrum : ocellos fapphyrinos : Crura & pedes
cerei coloris, unguiculisfufcis, digiti difpofiti morc vulgari.
Tota avicula vefl:itur pennis coracinis : at in fummitate capi-
tis maculam habetcylpeiformem fplendentis fanguinei colo-
ris. Totum dorfum autem fere & utramque alam (uperius ad
partem obtendit macula nigro-cxrulea. Cauda brevis & ni-

gra.

T E IT E I Brafilicnfibus 5 quam etiam vocant Gmranhem-
geta & Guraundi. Avicula rubeculze magnitudine. Aviario
includitur pro canora ave, fed pipit tantum ut Rubrica, Ger-
manis Gmpei. Vefciturpaco & mamao. Roftrumhabetbreve,drafliufcuIum,nigrum. Caput,
collum fuperius, alx & totum dorfum & cauda nigris vefl:iuntur pennis,quibus aliquid coerulei
admixtum, ita ut fplendeant infliar chalybis politi. Guttur , collum inferius , peftus, totus infi-
mus venter & crura fuperiora funt lutea : ad exortum roftri fuperioris poft nares maculam ha-
betepennisluteis. Crura&pedesfufcifuntcolorisj &hiceftmas.

Foeminaproportione & magnitudine plane refpondet mari , eodem roftro & iifdem cruri-
busjfedcolorplurimumdifi^ertj eftenimviridisutAcanthis.German. Zyfchen. Alasaccaput
cum collo fuperius paulum fufccfcunt & ccerulefcunt mixtim, DeleCtanrur hs aviculas quin-
que aut fex con j undi m Aviario in cludi.

GviRAGVACVBERABA Brafilicnfibus : Avis carduelis magnitudine. CoIIum inferius,
dorfum & ventris extremitas lutei feu aurei eft colorisj
caput fuperius & coUum, dorfi medietas anterior, alae &
cauda dilute viridis, In alarum extremo fufcae pennac
mixtaefunt. Sub gutture ad oculos ufque maculam ha-
bet magnam, nigram. Roftellum habet re6tum,acutum,
flavum , fuperna parte paulum nigricans. Crura ^ pedes
fufci coloris.

GviRACOEREBA Brafilicnfibus , Avis Fringillae
magnitudine. Roftellum habet nigrum , tres quartas
partes digiti longum , acutum & paululum deorfum fle-
xum: oculos nigros,linguam multipliciter fiflamiin capite fuperius mitellam thalaflfmis pennis;
reliquum caput , guttur & totum coUum infcrius , pedus & totus infimus venter , cum dorli
medietate pofteriori coeruleis veftiuntur pennis, laftefcentibus , & s. peftore per initia alaruni
ad dorfum , ubi incipit coeruleus color, linea lata coerulea tranfit tranfverfim per exortum ala-
mm : totum autem coUumfuperius cum medietate dorfi anteriore profunde nigrisfubtilibus
holofericis veftitur plumis. Cauda fefquidigitum longa eft & nigra. Alae magnas , quas ad
medietates laterales flavcfcunt. Flavedo autem illa tegitur nec videri potcft quando avis con-
fidet, quando vero volat alx ex nigro & flavo elegantcr ftriatae videntur •, interius alae fcrmc to-
taliter flavae funt. Crura fuperiora pcnnis nigricant, & coerulea quodammodo funt , inferiora
nuda&cinnabriicolorisunacumpedibus, unguiculi in pedibus nigri. Habent autem pedcs
digitos quatuor vulgari modo difpofitos.

GviRAHEREA Brafilicnfibus; Avis Alaudae magnitudine. Roftrum habet brevc,crafliuf-
culum,nigricans. Caput fuperius & coIlum,totumdorfum & infimus ventcr, pennas habent
obfcure flavi coloris, ut cera citrina : caput inferius , guttur & collum inferius cum pcftore ni-
gras •, quales & paucaz in ventre flavis funt intcrmixtce. Cauda duos digitos longa & prastcrit
alas : Conftat autcm cauda & alaepennis fufcis & nigricantibus, quarum quaelibct cum latera-
li extrcmitate thalaflfma, ita ut fufcae alae thalafrino vidcantur ftriatae. Cauda itidcm. Crura fu-
periora etiam cerei coloris ; inferiora cum pedibus obfcurc cinerei ; digiti quatuor modo vul-
gari, unguibus nigricantibus.

Japacani Brafilienfibus , Avismagnimdine .5m//?rf aut Jc^^«f^«c^. Roftrumhabetni-
grum, oblongum,acuminatum & paulum deorfum incurvatum; oculos aureos,pupilla nigra.
Caput veftitur pennis nigricantibus , collum fupcrius , dorfum , alx ex umbra & nigro mixtis.
Caudafuperiusnigricans, inferius albo maculata cft : Pcdus &: totusinfimusventeraccrura
fuperioraexalbo&flavomixta, aclineisfcuftriistranfverfis nigricantibus intertexta. Crura
fufca. DigitiinpedibusquatuorvulgarimodOjUnguibusacutis&nigris.

Cabvre Brafilicnfibus ■, NoduaEfpecies:avismagnitudincTurclcIa;. Caputhabctrotun-

dum.

M

M 1 s t o R. A V I v M L I s. V. ±ii

dam, rofti-itm bi-eve, adimcum, flavcfccns, duo foramina narium ; oculos pulchros , ma.gnos^
rorundos, flavos, pupilla nigra : fub oculis & ad latera roftri multos habet pilos, longiuiculos,
fufco5. Crura brcvia, totaliter pennis veftita , flava , uti & pedes : in iis autem quatuor digitos
more vul-^ari, unguibus femilunaribus , acutis , nigris : caudamlatam, prope cujus exortum
alx dcfinunt. In toto capite, dorfo, alis, cauda , coloris eft umbrx dilute : ac in capite & collo
minimis, in alis majoribus maculis albis variegatur. Cauda vero albo eft undata. Peftus & in-
fimusvcnteralbicant & maculis umbrje dilutae variegantur. Facile manfuefcit. CoIIum ita
circuma^^cre poteft , ut roftri acics exade dorfi medietatem oftendat. Ludit cum hominibus
iuftar fimia: & varios mimos facit adfpcftu fuo, & crepitus roftello ; prasterea pennas ad latera
capitis crigere potcft ut cornicula feu auriculas reprxfentcnt. Viditat carne cruda.

Andira aca Brafilienfibus, Vefpertiliocornutus. MuItihicreperiunturinPalmisnu-
ciferisdegcntcs; paulomajorcs noftratibus,pr3epingues, cinerci coloris, mollibus&longio-
ribus pilis, auribus latis : in fingulis pedibus habent quinquc digitos , acutis unguibus armatos*
Dcntcs candidi, & fupra nafum corpufculum, cjufdcm cimi auribus longitudinis , fatis grande
ex matcria qualis illius ri£tus, flexilc feu mobiie. Alarum longitudo aequat femipedem Rhyn-

landicum.

Annotatio. Vide Car. Clufium , Exoticor. lib. v. cap. i . Ejufdem autem generis cum
hoc noftro funt de quibus fcribit Oviedus, in infula D. Joannis valde pingues reperiri , quibus
aqucEfervcntiimmerfis&excoriatis incoljevefcantur; nampafleribusnonminus alboseflcj
nec minus, ut aflferunt, boni faporis.

C A p. XIII.

<^P^acuca(rm* Columba: fihesim j^ecies. (tAnas fihefirk. Vmhitmga,
Marecautraque. Tiieguacu paroara. Tangarautraque.

AcvcAGVA Brafilicnfibus : Gallinx filvcftrisfpecies , magnitudine Gallince noftratis
vel etiam major. Roftrum habet nigrum , plus fefquidigito longum , anterius paulo in-

cm-vum ut perdicis :in roftri medietate duo
narium foramina ampla ; oculos nigros,
poft eos aliquanto fpacio aurcs more Gal-
linarum : corpus craflTum , Alse cum eo de-
finunt , nullam enim habct caudam. Crura
inferiora nuda, duos & femis digitos longa;
in pedibus treshabct digitos antrorfu vcr-
fos, craflfmfculos^unguibus brcvibus, obtu-
fis. Calcaneus rotundus utin Struthione,
&paulum fupraillumbreviufculus digitus
verfus interiora, ungue obtufo. Totum-ca-
put&coUum pundulatum eft obfcurefla-
vo & nigrOjfub gutturc albicat. Pedus,ven-
ter & dorfum obfcure cinerci funt coloris.
Alae umbraz coloris per totum undatx ni-
gro, praetcrremigespennas, quae totaliter
nigrae. Crura fuperiofa pennis vcftita uti
Venter, inferiora caerulefcunt cum pcdibus, ungucs gryfei. Carnofa adrnodum eft avis , & tan-
tum carnis habet quantum duae Gallinae domefticae vix habeant; eftquc bonilaporis. Sub cute
craira& pinguicuticulam habet aliam quacaro tcgitur. Viditatvariis frudibus qui ex arbori-
bus filvcftribus decidunt. In ventriculo illius inveni fabas filveftres,femina Araticu. Humi cur-
rit, nam pedes inepti ad arbores fcandendum. Ovaponit Gallinaccis paulo majora,coloris cx-
rulco-viridis.

C o L V M B iE Silvcftris Ipecies ex infula S. Thomae allata, noftratum magnitudine & figura :
fed roftro fuperius adunco & colorisinmedictateanteriori tora caerulci , cum albo & pauco
flavomixti, inpofterioremedietatetotafanguinei: ocuU nigri circulo caeruLco : pennistegi-
tur per totum viridibus ut Pfittacus : remiges alarum ex viridi fufcefcunt;ut & extremitas cau-
das : fub ano flavas habet pennas. Crura & pcdcs eleganter crocci coloris, ungues autcm fufci.
A N A s Silveftris , magnitudinc anferis , Roftrum habet nigrum , crura fiifca uti & pcdcs.
Tota nigra eft,exceptis principiis alarum,qua; alba ; nigredini tamen illi viridis color tranfplen-
det. Criftam in capitc gerit nigris plumis conftantcm , & maflam carnofam corrugatam,ru-
bram fupra roftri fuperioris exortum. Cutem quoque habet rubram circum oculos, Caro bo-

Dd 3 na&

3iI4

GeorgI M a r c g r a V I

na & copiofa. Figunmr plerumque in altis arboribus confidentes ; nam poft lotionem in aqua
frigida altas fubeunt arbores, captandi aeris & Solis caufa.

Vrvbitinga Brafilienfibus ; (fed dubito adhuc de hoc nomine , nam nobilior eft hxg
avis quam Urubitinga) avis a-
quilas fimilis, anferis femeftris
magnitudine. Roftrumhabet
crafTum, aduncum,nigrum; &
circa nares cutem flavefcen-
tem : oculos magnos , fplen-
dide aquilinos : Caput grof-
fum ) crura & pedes luteos ; in
pedibus quatuor digitos vul-
gariraodo difpofitos •, ungui-
bus lunatis,longis,nlgris : Alas
amplas : caudam latam. Tota
veftitur plumis fufcis & nigri-
cantibus •, per alas autem un-
datim quafi cinereus mifcctur.
Cauda novem digitos longa,
ad fex alba , in extremitate ad
tres nigricans , in extremitate
tamen rurfus minimum eft albi. Egregiae ftaturx eft avis.

M A R E c A itidem anatis filveftris fpecies, fed parva. Roftrum habct anatinum fufcum , ad
cujus exortum in utroque latere macula rubra. Caput fuperius eft leporini gryfei cdloris, late-
racapitisfub oculistotaalba; totumpedus &infimus venter ligniqaernifcdicolorem ob-
fcure aemulatur , variegati praeterea punftulis nigris. Crura & pedes nigri. Cauda gryfea. Alx
elegantes, in exortu ex gryfeo fubfufcefcentis coloris, remiges autem funt in uno latere prioris
coloris, tota autem medietas extrema dilute brunefcentis , qualis in pedibus effe folet, in me-
dio autem coloris viridis tranfplendentis , cum fimbria nigra , qualis in anatum collis. Caro
valdc bona.

M A R E c A alia fpecies , ejufdem cum antecedente magnitudinis & figurae. Roftrum habet
nigrumfplendens : fummitas capitis, coilum fuperius , totum dorfum umbrx coloris cum fii-
fcomixti. Subgutturealbicat. Oculinigri&antequemlibetmaculaparvarotunda, plumis
ex albo flavefcentibus. Totum pedus & infimus venter obfcure gryfei coloris cum aureo mi-
xti. Caudanigra. Alarumpennx fufcae quibus viride tranfplendet : &medi2 pennaealarum
eximia viriditate & cxruleo in fufco tranfplendent, hic & undam nigram habenr , cxtremitas
autem remigum tota eft alba. Crura & pedes infigniter rubri feu miniati coloris. AfTata avis
pedibus apptehenfa manus & linteamina tingit colore miniatofanguineo. Bonifaporis habent
carnem, fed paulum amaricantem.

TiiEGVAcvp/vROARA Brafilieufibus ;
Avis Alaudae magnitudine.Roftru habet bre-
ve,craffum,fuperius fufcum,inferius albicans.
Caput fuperius , latera ejus & guttur ac col-
lum inferius habent pennasflavas , fanguinei
coloris pennis punftulatas (& haec foemina
quidem,mas enim hxc tota habetfanguinea.)
CoIIum fuperius & totum dorfum cinereas,
umbra aliquatenus mixtas : Alae fufcas oris al-
befcentibus praeditas , ut & cauda •, fed alx te-
guntur cinereis, dorfum maximam partem ex-
ceptis extrcmitatibus. Latera colli , pedus &
totus ventcr & crura fupcrius albis teguntur
pennis. Crura inferiora & pedes fufci funt co-
loris; quatuor digiti more vulgari pofiti. O-
cellos habct nigros.

T A N G A R A Brafilienfibus ; (reperiuntur ejus aliquot fpecics colore variantcs.)

Prima clc^cinsy magnitudine Fringilla:. Roftrumhabetrctlum, craffaifculum , nigrum:
oculosnigros: crura& pedes ex cinereo fufcos: fupra roftri cxortum fuperne maculame
pennis nigris. Totumcaput &coIIum fplendcntibus viridibus fcuthalafllnispcnnisvcftiun-
tur. Initiumdorfi inftarcoUaris ambiuntnigcrrimxpcnnx: dorfumautcm fub alis ufquc ad

cxortum

HXSTOR. AVIVM LlB, V. 21$

cxorium cauds veftitiu: plumis luteis. Totus infimus venter cgregie caerukrcit. Alae nigrae func

& earum extremitates laterales coerulese.ita ut totaliter coeru-
leiE appareant complicatse & fola extremitas nigra videatur.
Initium alarum exterius etiam thalaffinis pennis nitet , 6ccui-
que alre fupcrius in dorfo fcu in extrcmitate fuperiori laterali
flava: penna; funt mixtx. Caudam habet latam , fefquidigitum,
circiter longam, nigram pennis, fed quarum extremitates late-
rales cccruleaE funt : extremitas caudiE eft nigra. Includitur ca-
vcx & clamat aip , 7ip , feu ut Rubrica Gcrmanis GympcL Ve-
fcitur farina & pane.

Secundajpecies: figura & magnitudine pafleris noftratis.Ro-
ftellum habet ex flavo fufcum, latiufculum.in extrcmitate acu-
tum , cujus inferior pars multo brevior fuperiore : occllos ni-
gros. Totum caput, egregie miniatis tegitur pennis, totum rcliquum corpus cum alis & cauda
fplendide nigris. Crura fuperiora albis pcnnis & in latcre exteriori maculam oblongam minia-
tam habent , quafi fanguinc maculata. Crura inferiora & pedcs cinerei funt ; in pedibus digiti
quatuor more vulgari. Cauda brevis digitum longa, & ala; prope illius exortum definunt.

Cap. XIV.

<»yf?ihima. l^itamua Quacu. Jtimacu camucu. Guira acamatara.

A

Nhima Brafilienfibus : Avisaquatica exrapaciumgencre, majorCigno. Caputhabet
haud magnum, Gallinaceo fimile & roftro nigro : cu jus fuperior pars paulo longior infe-

riori & in extremitate deorfum
incurvatum:oculos pulchros au-
reos,pupillanigra& exteriusni-
gro circulo. In capite prope ex-
ortii roftri cornu gerit ere£tum,
extremitate fua antrorfum verfus
incurvatum , paulo plus quam
duos digitos longum , craflTitici
chorda; majoris inviola majore,
rotundum quafi tornatum eflet,
coloris albicantis feu oflei : cir-
cu cornu plumellae fubtilesbre-
ves eriguntur albx & nigrie. Col-
lu habet plus feptem digitis lon-
gum, reliquum corpus ad caudae
exortum fere fefquipedem : Alas
ampliflimas, utpote quarum plu-
marum longitudo fefquipedem
fuperet. In cujufque alae antica
parte duo cornua refta triangu-
lata cx ipfo oflTe alae enata obti-
n.ct , crafla minimi digiti apicem
& conicae triangulatae figurx. Eft
autem quodque anteriorum di-
gitum longum , pofteiriora paulo breviora coloris fufci. Caudam habet decem digitos lon-
gam, inftar anferinae latam. Crura fuperiora quatuor digitos longa & quoad medietatem infe-
riorem pennis nuda : inferiora quinque digitos longa ; ferc duos crafla. In quolibet pede qua-
tuor digitos obtinet more Gallinarum difpofitos , quorum medius trium antcriorum quatuor
& fcmis digitos longus,reliqui duo tres & femis : pofterior autem fcre duos : quilibet unguem
habct corniculatum nigrum, digitum longum & in pofterioribus digitis paulo longiorem. Cu-
te fufca & fquamofa teguntur & digiti & crura nuda. Capitis vertex plumulis variegatus eft al-
bis & nigris : ad latera , in gutture & coUi medictate fuperiori nigricat , infcrior medietas colli
& peftus variegantur albis, cinereis & nigris pennis. Venter inferior albas in totum habct pen-
nas, ad latera fub alis & in dorfo funt nigrae^fed quibus albae hinc inde permlfcentur. Cauda cft
nigra; alx etiam nigrae cxccptis orisextremis (propeofla) ubiexalboflavcfccntibuspennis
vatiegatxfunt. Terribilem clamorem edit 'vyhu, vyha, vocifcrando. Numquam fola inveni-

tur,

2I6

GeorgI MarcgravI

tur , fcmpcr par mas & foemina junftim incedunt & una mortua altera a fepultura numquara
difcedit. Cornu quod in capite gerit remcdium eft contra venenum l\ iii vino per noftem in-
fundatur. Idem rcmedium eft contra fuffbcationcm utcri & in difficili partu. Haec quam de-
fcripfifoeminaeft: masduplas magnitadinis. NidumfLium faciteluto adcaudices arborum
fuper terram, figura furni.

PiTANGVA GVAcv Biafilicnfibus,^m?wLufitanis,magnitudine cequat fturnum.Ro-
ftrum habet crafflim, latum, pyramidale,paulo plus digi-
tolongum, cxterius acuminatum •, caput compreniim
ac latiufculum ; collum breve quod fedens contrahit :
corpus fere duos & femis digitoslongum: caudamla-
tiufculam , tres digitos longam , crura & pedes fufcos •,
quatuordigitos more vulgari. Caput , collum fuperius,
totum dorlum , alje & cauda coloris funt e fufco nigri-
cantis, pauxillo viridi admixto. Colluminferius, pedus
&infimusventer habent flavaspennas: fuperius autem'
juxta caput coroUam (quafi monachicam) albi coloris.
Sub gutture ad exortum roftri albicat. Clamat alta voce.

Bcigx dicunt <!5|ietjen-ljup|.

Quxdam harum avium in fummitate capitis maculam habent flavam , qujiedam ex parte lu-
team •, vocatur a Brafilienfibus Cuiriri, alias per omnia Pitanguaguacu fimilis.

Atingacvcamvcv Brafilienfibus, Avis Turdelx fere magnitudine. Caput habet /atis
groflum, coUum mediocriter longum; corpus tres digitos longum : Roftrum paululum adun-
cu, coloris ex viridi & fla-
vomixti : oculos fanmi-
neos,pupilla nigra. Crura
cinerea mediocris longi-
tudinis,fuperiuspennis ve-
ftita : in pedibus digitos
quatuor , vulgari modo :
caudam longifllmam ni-
mirii novem digitos lon-
gam , dece circiter pennis
conftantem,quarum qnx-
dam inferiores funt brevi-
ores fuperioribus. Totum

caput, collum,dorfum,alje & cauda pennas habent brunnas feu fuligineas , qux in cauda paulo
faturatiores funt reliquis •, cxtremitas cujuflibet pennx cauda: femidigitum longa , albaeft«Ss
inter album & rufflim nigro umbrata : guttur, peftus & infimus venterac fuperioracruraci-
nereis pennis veftiuntur. In capite longiufculas habet pennas,quas infl:ar duorum cornuum po-
teft furrigere. Elegans avis ob longitudinem caudae.

GviRAACANGATARA Brafilienfibus. Avis Picx variiE magnitudine. Roftrum habet
digitum longum , cujus fuperior pars
paulum adunca, totum autem obfcu-
re flavefcit: oculos cryftallinos, cir-
culo fufco : collum duos digitos lon-
gum, corpus tres. Caudalongiflima,
nimirum odo digitos, conftans oCto
pennis reftis. Crura flTperiora pennis
vcftita & fefquidigitum longa, ut&
inferiora : in pedibus digiti quatuor,
more pfittacorum , & quidem verfus
interiora funt duo breviores , verfus
exteriora duo longiores in quolibet pcde. Totum caput pcnnis veftitur quae in medio fecun-
dumlongitudinem (proxime fcapum)fufcaE, inlateribus flavcfccntcs, utcrifta. Coflum&:
alae e contiario pennas habcnt in medio flaveJcentcs , & ad latcra fufcas ; cxtremitas alarum fc-
re plane fufcefcit. Totus venter , dorfum (exceptis alis) crura fuperiora & exortus alarum, ad
trium&femis digitorum longitudinem pennisconftantcx albo pallide flavefcentibus i rcli-
quum caudx fufccfcit , cxtrcmitas autcm albas oras habct. Crura infcriora & pcdes thalaflini
funt coloris. In capitc longiorcs pennx in criftam eriguntur. Ingcntcm in filvis cxcitat clamo-
rcm.

C A P.

HlSTOR. AVIVM LlB. V.

217

M

Cap. XV.

Matuitui. Aracari. Tucana. Anhinga. Ipecati apoa. ^ui/us
gallina^eiis monjlrojtis. Innominatce tres.

A T V I T V I Brafilienfibus , avis fturni magnitudine. Brevi coUo , pcdore forti , cruri-
busbrevibus, caudaduos&fcmis digitoslonga. Roftrum habetiedum, forte, cujus

fuperiorpars paulum prominet acumi-
neinclinato, cinnabrii coloris. Totum
caput, collum fuperius , dorfum , al?E &:
cauda conftat pennis fufcis pallide fla-
vo maculatis •, apparentibus partim pun-
£lulatis ut in Nifo. Sub gutture flavas
habetpennas. Pedus&ventcr albisve-
ftiuntur,quae fufco funt pundulatx. Cru-
ra obfcure cinerefcunt.

A R A c A R I Brafilienfibus : avis ma-
gnitudinepicasmartiae. Roftrum habet
quatuor digitos longum , fcfqui latum
feu altum , tres & femis craflum, ubi craf-
fiflimum, paulumdeorfumincurvatum, inftar gladiiTurcici&incxtremitateacutuminftar
pfittacini 5 eftque fuperior pars paulo longior inferiori. Roftrum fuperius & inferius plus me-

diam partem ab extremitate nu-
merando ferratum dentibus: fu-
perior pars roftri major inferio-
re ; eft autem roftrum canum,
leviflrunura , levius fpongia, fu-
perius album , linea in fummi-
tate crafla nigra fecundum lon-
gitudinem diftindum : inferioE
tota eft nigra; totum inferitur in
caput triangulatim, & ubi infer-
tio eft linea triangulatim alba
circumfcriptum. Linguam ha-
bct quatuor digitos longam , le-
viflimam , afpedu plane pen-
nam referentem, aut etiam plu-
mata eft & nigra ffi pennamha-
berelingua dici poflitj Caput
non ita magnum habet , latum, compreflum: oculos magnos , pupillanigra, circuloflavo,
reliquas extremitates nigras. Collum haud longius pfittacino. Corpus a coUiexortu ad cau-
dam ufque quinque circiter digitos longum: Cauda inftar picse latiufcula & fex digitos vel pau-
lo plus longa. Crura & pedes nigricantes ex viridi , Pfittacorum fimiles , duos digitos habent
anterius , quorum unus longior altero , duos retro , itidem inxqualis longitudinis ; ungues
ineurvati , fufci fcu nigri. Crurum fuperiorum longitudo duorum digitorum , inferiorum
felqui. Totum caput & coUum ufque ad initium pedtoris nigras habet plumas, & ubi definunt,
circulariter finiuntur : Peftus vero&infimus venter totus eleganter flavis veftiunturpennis,
cum pavonino mixtis : per peftus autem tranfverfim linea digitum lata fanguinei coloris
duftaeftabunolatere ufque ad alterum. Totum dorfum , al^; cauda & crura fuperiora vc-
ftiuntur pennis ex nigro viridicantibus , utiin noftratibus picis colorefle folet: extremitas
dorfi ante initium cauds etiam fanguinei coloris , plus unoimperiali in circumferentia. Alx
definuntadexortum caudae & iiiterius e cinereo funt fubfufci coloris. Roftrum interiuseft
nigrum. Avis hxc quafi fuum nomen profert , clamando acuto fono fed non admodum clan-
gofo ^^racari.

T V c A N A five Totican Brafilienfibus : avis picae aut palumbi magnitudine. Ingluvicm ha-
betfubpcdore, trcsautquatuordigitos tranfverfos latam , crocei coloris& miniatisplumis
circum oras diftinda: pedus flavum , reliquum corpus nigrum. Roftrum habet ingens & non-
numquam palmum longum , cxterius flavum , interius la,'te rubens. Cicuratur ita ut fub te-
fto pullos fuos excludat. Mirum autem vidcri poflTit ; quomodo tantilla avis tam grande ro-
ftrum ferat , fed levifllmum eft & valde tenerum ,

Ec Anno-

^iS GeorgI MarcgravI

Annotatio. Hanc avem defcripfi ex Audore Lufitano ; Americae defcript. lib.xv.
cap. 7. VndehaecAuftornofterhaufitpeneadverbum; fedpraetemiifit pennarum coloremi
eftenimflavopedore, reliquo corpore penenigro: quanquam habui plures illius exuvias,
inquibusegregie miniatse plumulae intermixtae erant. Habeo & roftrum avis itidem levifll-
mum & magnze molis , quodfuperioriparteeminens cornuhabet efuperiori parreroftriena-
tum , & cavum , coloris incarnati , uti & roftrum : non poffum autem aftirmare utrum e
Brafilia an vero India Orienris fit allatum : & noftri qui in Brafilia vixerunt non meminerunt fe
ibidemvidiflTe : Tucana autem ibidcm frcquentiftima eft , prxfertim verfus meridiem & Flu-
mendelenctro.

Anhi NG A Brafilicnfibus Tupinamb. Mergi aquatici fpecics elegans ; corpusexcepto
coUo, anatis domeftiCcE Europese habct magnitudine : roftrumreaum, haud craflum , acu-
tiflimum, tresdigitoslongum, & perroftrimedietatemanteriorem tamfuperius quaminfe-
rius duplicem ordinem acutiftimorum hamulorum retro verforum : caputparvum , longiuf-
culum , ferpentini iemuium , paulo plus felquidigito longum : Ocellos nigros , circulo aureo:
coUum tenue , teres , pedem longum , corpus autem tantum feptem digitos : crura brevia,
fuperiora duos digitos longa , pennata , inferiora vix fefquidigitum ; quatuor digitos , tres an-
terius verfus, membranis )an£los
more anatum aut corvi aquatici,
quartus digitus brevior adlatusin-
ferius extenditur,itidem membrana
reliquis connexus ; unguibus lana-
tis omnes acutiflimis : Caudamla-
tam , decem digitos longam , duo-
decimpennis conftanteni; alcecir-
ca medietatem caudx dcfinunt.

Roftrum gryfeum eft & poft
exortum paulum flavefcit. Caput
totum& coUum plumulis fubtilif-

fimis

tegitur

ad tadum holofe- -=^=^^

ricumreferentibus-, coloris in capite & collo fuperius exgryfeo fubflavefcentis : fub gutturc
& in coUo inferius gryfei coloris , ut pelles illae [yerhfelle vocant) ex quibus mitrjE fiunt mulie-
brcs , & ad ta£tum & adfpeftum illius pellis pilos refert. Totum pedus & infimus venter &
crurafuperioraplumismoUibus veftiimtur coloris argentei : initiumdorfi pennis fufcis, k.^
quarum quselibet infui medio maculam habet oblongam exalbopaUide flavam, itautpuii-
ftulatim appareat : reUquum dorfi nigras habetpennas. Alas obtinet longas, quarum initium
totumejuimodibrevibuspennistegiturutiinitiumdorfi, fequitur ordo mediam partem , id
eft , uno latere canarum , alter o nigrarum : remiges autem nigrae funt. Cauda nigris /plenden-
tibuspcnnisconftat, quarumextremitasgrylea. Crura&pedesexobfcure flavefcente gryfei
funt coloris. SoIertiflTima in capiendis pifcibus : nam more ferpentum contrafto prius coUo
ejaculatur roftrum in pifces, ac unguibus eos prehendit. Carnem Ulius comedi, fed haud
multo melior cft quam caro Lari.

Ipecati Apoa Brafilienfibus : Fatx
Lufitanis , id eft , Anfer , nobis Anas filveftris,
magnitudine anferis o£to vel novem men-
fium, figura plane ut noftrates anates. Venter
& interior pars caudje , coUum totum cum ca-
pite pennas habet albas , dorfum uique ad col-
lum, alae&fummitascapitis nigras, cuiviri-
ditasmixtautinnoftrarumanatum coUis. In
coUo & ventre albis pcnnis nigrae paflfim funt
infparfae. In his differt a noftratibus , quod fit
primo major: fecundo roftrum anatum qui-
dem , fednigrum & inextremitateaduncum.
Tertiofupcr roftrum criftam gerit carneam,
craflam , latam (3t rotundam fere , nigram , al-
bis maculis infignitam. Criftae altitudo ca-
deni; inter criftam& roftrum (in fummitate
nimirumroftrijforamcn tranlvcrfum magni-
tudinc pifi cft , ab ntroque latcrc confpicuum,
quodnariumviccfungitur. Quartopcdum&crurum colornon rubcr fede cincrco fufcus.

Carncm

H I s T o R. A V Y V M L I B. V. 219

Carnem multam & bonam habet , nam rsepifTime comedi. Rcperitut paflim ad fluvios.

Aliumhabuiperomnia fimilem priori , excepto quod longiores ilte pennx in alis infigni
brunno fplendebant colore. Puto marem hunc efle , altcram foeminam.

Annotatio. Gefncrus pene fimilem dedit iconem fub nomine Anatis Indicse cujus pi-
fturam fe a Cardano accepifle memorat. Sed color pcnnarum nonnihil difi^ert ab Audoris
noftri defcriptionc.

Pv LLV s gallinaceus monfl:rofus , magnitudine pullirecenscxclufi. Caput habebat ana-
ticum , fuperius tamen magis in acumen definens ■ roflrum anaticum latum, cujus fuperior ex-

tremitas deorfum inflexa : ocellos parvos , col-
lum brevc : alas parvulas juxta priora crura po-
.fitas : quatuor crura gallinacca : carebat pe£to-
re , quippe eo loco quo pedus efle debebat duo
crura habens , quodlibet fuperius tres quadran-
tes digiti longum, inferius quadrantem; &in
fingulisquatuor digitos gallinaccos. Pofterio-
ra duo crura ejufdem figurae & longitudinis
cum anterioribus mire pofita erant , finiftrum
quidem more naturali , dextrum vcro in exortu
fuofiniftro erat adnatum & quafifurfumver-
gebat,eo modo quafi duo finiftra crurafuiflent,
& unum dextrum loco finiftri in exortu fuif-
fct adglutinatum : atque ideo urypigio carebat>
quianuflum intervallum iater crura hxc pofte-
riora, & caudx loco ipfi finiftro cruri exterius
longiufculi pili canefcenteserantadnati. Pedes
habebat gallinaceos & digitos eodem modo
dilpofitos : fed quilibet pes totus inverfo ordine pofitus erat , ita ut inferior pars eflet fuperior
& fuperior inferior , unguiculique etiam furfum non deorfum vergebant. Totum caput,
collum , venter , alae , dorfum & fuperiora crura non veftiebantur pennis , fed pilis nigris femi-
digitum longis , quifubventre&gutture paululum canefcebant. Infumma plane monftro-
fus puUus. Crura inferiora & pedes fufci coloris, uti & roftrum, vitalia vifccra habebat gaUina-
nacea, fedinordinatedifpofita. Cormagnum. Vivebat cum excluderetur.

Avis (cui Au^ornomen non adfcripjit) magnitudine Alaudx, figura Matuituy. Roftellum
habet re£tum , nigrum ; oculos nigros ; crura communia fufca : caudam latiufculam , & alis
longiorem. Totum caput fuperius , collum fuperius , dorfum , alae & cauda , rufefcentis lunt
coloris, exrubro, umbra&albomixti. Guttur, collum inferius& infimus vcnteralbifiint
coloris. Pcr ocuium utrumque a roftro tranfverfim maculam habetoblongam fufcam. Cla-
matC//' , Gip , ut juniorgallo-pavus fere.

Avis (cujta nomen AuBornonprodit) magnitudine Patas , & ejufdem figurje. Roftro nigro,
crafllufculo; capitenigro, peftore & ventre cano ; dorfo, alis&cauda fufcefcentibus : cru-
ribus fufcis : Clamat Zip , Zip , ut pafler.

Avis (quam AuSfor non nominat , fed tantum admonet effe Jpeciem Curucui, dequacap. 12))
magnitudine Picx fere. Roftrum habet breve , crafliufculum , paulum deorfum incurva-
tum, gryfeum feu cinereum : oculos nigros , circulo croceo •, caput , colium, dorfumfupe-
rius& cauda fuperius coloris nigri cum viridi cxruleo perfplendente , ut in chalybepolito:
AIx fufcs-, totumpedus&infimus venter egregii coloris miniati: cauda inferius albas ha-
bet pennas , tranfverfim nigro ordine undatas. Crura brevia, fufca funt ; digitis quatuor more
Pfittacorum dflpofitis.

Supra defcrip/it Au£lor Manucodiatam quam Regem appellat,dedit d^ alterttis defcriptionem,quam
ihi inconfulto omijfam hic fubjiciendam putavi , Iconem tamen omitto quiapafim obvia ejt apud Au-
itores qui de avibm fcnpferunt ^ imprmis Aldrovandum qut diligentifime de illa commentatm eji.
M A N v c o D I A T A fcu avis Paradifi , magnitudine hirundinem ferc fuperabar. Caput ha-
bet parvum , fuperius pau-Ium compreflTum, duas trientes digiti longum , in craflltie feu ambitu
vix duos digitos continens: oculos plane exiguos grani miliifeu Sinapis magnitudine: Roflrum
fatis robuftum , fupra digitum longum , redum (nonnihil tamen fuperius verfus exortum exal-
tatur) acutiun , coloris ex cjeruIeO & viridi mixti , cum macula oblonga , alba verfus acumen
inparteroftrifuperioris: &nares patentes. CoUum pauloplus duabus tertiis digitilongum,
sequaliscumcapite craflitudinis , reftumeft. Corporisa fine colli ufquead exortum cauda:
longltudovixquatuordigitorum, craflitics fere trium : nammultis pennis tegitur, quashic
feparo. Alarumlongitudoquinquedigitorum. Superiusin capitead exortumroftri brevi-

Ee i bus

^2o GeorgI MarcgravI

bus pennulis nigemmis fericeum ftamen feu holofericum plane referentibus eft ornatum ; eo-
dcm etiam modo prope exortum roftri inferioris , fed latius quam fuperna parte. In toto gut-
ture Sc coUo inferius & ad genas ufque ad oculos itidem hololericis pennulis ad tadum paulo
durioribus, quam funt illje nigerrimae veftitur , elegantiffimi exviridi aurei coloris, utinpa-
vonum & anatumcollo efle folent. Per totum autem caput fiiperius ufque ad elegantem il-i
lumfericeumamiftum, itidem ferico fed duriflimo adta£tum amiciturobfcureluteicoloris.
Totum collum cingunt plumae haud longae , villofum fericum referentes , aurei coloris fplen-
dentis e luteo. Totum dorfum tegunt plumae ex flavo aureae fplendentes , ad taftum capil-
los referentes, multipliciter fibi invicem incumbentes, qux inferius diluteex albo brunni
funt coloris. Alarum autem pennarum quaevis longior eft alia. Cauda paucis conftans plumis
e)ufinodi brunnis paulum ultraalarum fines protenditur, eftque fupra tres&femis digitos
longa. In ipfo autem exortu alarum & quidem extra alas , in quovis latere multae plumae ele-
gantifllmae oriuntur , pennulis albis fuftentatse •, harumquaedamfexdigitos,qu3edampedem,
longiflimae autem & mediie fefquipedem funt longae , albae. Sunt autem omnes hae plumae ele-
gantiflimae & fubtilifllmae & fubtilis ftrudurae. Plumarum numerus ex utroque latere pro-
deuntium, in quolibet latere circiter ad quinquagintaaccedit, inter quas funt quadraginta,
fingulae fefquipedem longae. Carebat carnibus, ideo de illis nihil. Errat Clufius &aliiqui
iongas illas plumas pro cauda reputant , non enim funt caudae plumx.

A N N o T A T I o. Vide Car. Clufium in Auftario ad Exotica. Vbi merito reprehendit
aliosquiapodescrediderunt; nam &ipfe duas habeo diverfae fpeciei, &plurimas aliasvidi,
quaeomnespedeshabebant&quidempro mole corporis latisgrandes & robufta admodum
crura.

Reperitur hic & alia ARDEiE fpecies ; tota alba , roftro croceo , refto, acuto : oculis nigris,
circuloaureo; cruribus&pedibusnigris. Roftrum habet quinque digitos iongum, collum
longiflTimum, nimirumquinquedigitosfuprapedem: corpus feptem digitos longum, cau-
dam quinque , cum qua alae definunt. Crura fuperiora o£to digitos longa & ex parte pennis
veftita, inferiorafexdigitos. Digitipedumcommunimodofehabent, quorum medius ante-
riorum quatuor digitos longus , reliqui breviores , omnes unguibus lunatis praediti nigris.

Geor-

221

GeorgIMarcgravI

STORIiE RERVM

N A T V R A L I V M

LIBER SEXTVS,

Qui agit de Quadrupedibus , & Serpentibus.

CapvtPrimvm.

(tAifi'^

i five Igfia^pm.

1 Brafilienfibus , Lufitanis Priguiza , Noftratibus JLupa^rt / idcft,Ignavus:

animalmagnitudinemediocris Vulpis noftratis: longitudo corporis a collo

ad caudam eft unius pedis aut paulo plus , craflitudo aequalis : coUum habet

breve , duos aut tres ad i ummum digitos longum : anteriora crura feptem di-

gitos longa ad pedes ufque ; pofteriora fex: pedes anteriores duosaut duos

' & femis, pofteriores totidem fere, a flexura crurum ad ungues ufque, quorum

infingulispedibushabettres, in anterioribus duos & femis digitos longos,

inpofterioribusduos: quorummedius paulo longior caeteris; (in quibufdam funtetiamae-

qualesi) ex albo fla-

vefcentes ; & deor-

j ^" ^ 7miMl*SKM9!^-s=^g==5w funi incurvati •, fupe-

v-*®^ ^ ^ //!Ef:'(iram«Bm.sssfB8^i^-<^<ss^ j-^qj quidcm arcuati,

inferius excavati feu
carinati. Caputhabet
parvum , tres circiter
disiitos long;u & fub-
rotundum:os turbina-
tum , non amplum:
dentes haud magnos,
inftar agni , nec acu-
tos : nalum glabrum ,
elatum, nigru : oculos
parvos, nigros,fomni-
culofos ; os abundat
femperfaliva: auricu-
lis caret : cauda fefquidigitum eft longa , & obtufa , figura panis facchari. Totum corpus pro-
lixis & duos digitos pene longis pilis eft veftitum cinerei coloris, Taxifimilibus, fedmollio-
ribus & cum albedine mixtis. In dorfo pili magis albefcunt , & per medium dorfi tendit linea
fufca. A capitc per colli longitudinem pili juba; modo ad latcra explicantur , paulo longiores
quam inreliquo corpore. Animal eftignaviflimum & ad inceflum planeineptum : in arbori-
buslentifljmerependoprogreditur, ibihabitat,foliisarborumvefcens: numquambibit; vo-
cem rariflime edit iuu , fere ut felis junior : ardifllme , quKcunque unguibus apprehendit , te-
nere poteft. Quando fcandit caput elevatum lentiflTime movendo gcftat. Pluviam etiam le-
vemadmodummetuit. Secuifoemcllamvivam, habentem infefoetumomnibus modisper-
feftum: & obfervavi hxc : Cormotumfuumvalidiflime retinebat poftquam exeratum erat
e corpore per femihorium : placenta uterina conftabatmultis particulis carneis inftar fubftan-
tixrenum, rubicundis, magnitudinisvarijeinftarfabarum; inillas autem particulas carneas
(quae per tenucs membranulas connexa; crant)per multos ramuios vafa umbilicalia inferta

Ee 3 - erant;

222 GeorgI M A R C G R A V I

eranf, Fietusamnioniincludebatur,morealiomm animalium, habebat pilos, dentes, un-
«^ues, imototus eratperfedus. Vafa umbelicalia inftar funis erant contorta, ut in reliquis
animantibus. Cor foemellaE duas infignes habebat auriculas , cavas. In ventriculo os fuperius
duosdigitostranfverfosapylorofeuinferioreore: eratque in altera parte ventriculi ubialias
communiter fuperius os efTe folet procefllis inftar inteftini fpithamx longitudine , fed nuUum
exitum habens. In ventriculo plane viridis materia foliorum arboris comeftorum invenieba-
tur. Papillas duas in pcftore habebat , eodem modo & foetus; mamma: igitur ibi. Corium
illius folidiftimum & tcnax. Animal fine dubiovivax. Inteftinis omnibus exemtis adhuc fe
movebat & pedes contrahebat ut vivum folet , quando pendens ad fomnum fe componit.
Ajundurapediscumtibiatresnervifolidiflimi, ad quemlibet unguemunus intenfus tendit,
quibus ungues incurvare & vaUdiffime fe fuftentare potcft.

Annotatio. Vidi hoc animal vivum e Brafiiia allatum , figura cum Icone fatis benc
conveniebat: prxterqnam quod coUum non erat ita longum quam dedi in defcript. Americae
pag. 6i8. fubnomine Vnm. Quemadmodum&fubnomine//^j)'. lib.xv. cap. v. fedmonen-
dum duco , pofteriorem figuram a Theveto acceptam minime quadrare j quanquam ean-
demGefnerusexprefierit: fiquidem non eft ventre tam pendulo, &unguibus magis incurvis,
& caudam habet breviorem. De fumma tarditate fatis convenit , quam in vivo cum admira-
tione obfervavi : breviautem interiit, antequam plura poffem obfervare. Male autemGef-
nerus ipfi Arftopitheci nomen indidit , nihil enim commune habet cum Simiis.

C

C AP. II.

Carigueya. Tajihi.

A R I G V E Y A Brafilienfibus , aliquibus I v P a t 1 1 m a , Petiguaribus Taibi (Lerio Sari-
goy. Ximeni in N. Hifpania TUqimt/^n) animal eft catuU feu mediocris felis magnitudine:

caputvulpinumhabet, oreacuminato , cftqueinferiorparsorispaulobreviorfuperiore;Un-
guam longam , quam tamen os aperiens & morfum minitans non exferit , quamvis poflet, 'itdi
verfus poftcriora attolUt: dentes inftar felis feuvulpis, anterius nimirum tam fupcrius quam
inferius parvulos , hinc quatuor longos caninos , fuperiores quidem longiores , inferiores
breviores , hinciterum fex alios & dein molares: nimirum fedecim molares , duodecimin-
termedios , quatuor caninos , & incilbres parvulos in inferiori mandibula odo , in fuperiori
decem , namduosmajufculos inmedio habet moreleporis. Nareshabet patentes; oculos
pulchros, rotundos, nigros : aurespromolecorporisamplas , longas, latas,vulpinas,quas
ereftasgerit, fedconftanttenuimembranaglabra, tranflucente, albitudinetranflucente, cui
fufci aliquid admi-xtum. Barbamhabetfelinampilisnigris , fubmento autemfuntbreves,in
fiiperiorc parte oris longiores , fupra oculos aliqui & itidem in utraque gena. Caput tres digi-
tos aut paulo plus longum ; aurium quxlibet duos digitos longa, fefqui ferc lata. Collum bre-
ve nec fiipra digitum longum : reUquum corpus feptem digitos ufque ad cauda: exortum: cau-
dapedemlongaquamcurvatamgeftat , nam ea fe arborum ramis more fimia; adpendet. Pe-
ftus latiufculum. Crura duo anteriora breviora , nimirum quodlibettres digitos longum , po-
fteriora paulo plus quatuor. Pedes anteriores quinque digitis inftar manus conftant, unguibus
albis inftar avium curvis : pofteriorcs longiorcs , uti in cercopithecis efle folent , item quinque
digitis ut manus. Pilis veftitur longis , fed qui in capitc , coUo , infimo ventre & cruribus bre-
viores ; piliautem capitis , colU inferius cumfinc ventris & caudx inferius prope exortum
funtflavi: fccundumlongitudincmautemcapitispcr oculos & mcdium capitistcnditampla
nigraftria; coUofupcriusctiamnigri piUadmifccntur. Pcrtotum autcm dorfum , latcra , &
caudara fupcrius propcexortum maximam partem nigra cft., fcd lcucopxis pilis admixtis.
Cauda ab cxortu fuo tantum ad quatuor digitos pUofa cft , rcliqua parte nuda , ubi cute vcfti-
tur ad quatuor digitos nigra, quatuor digitos ultra albicantc , fufco colore intermixto. Cauda

rotundA

H I s T o R. AvivM L I B. VI. 223

romndaeft, &;renfimattenuatur. Mirumautcmanimal; nam ininfimo ventre propeci:ura
poftcriora peilis cj us dupla eft & cxterior rima fcifla duos & fcmis digitos longa , facitquc qua-
fiburfam, quamBrafilianivocant Tambejo, pomiaurantii majoris capaccm: eft autcmburfa
hxc intus piloia & continct mammas in interiorc pcllc ad vcntrem , odo papillis : burfx autem
os arfte clauditur ut non apparcat , nifi duobus digitis ab invicem diftendatur.

Heec burfa ipie uterus eft animalis , nani aUum non habct , uti ex feftionc illius comperi : iu
hac femen concipitar & catuli formantur : & hxc ipfa quam dcfcribo , bcftia fex catulos vivos
& omnibus membris abfolutos , fedfinepiiisin hac burfa habebat , quietiam hinc indcinea
niovebantur •, quilibet catulus duos digitos crat longus : in ca tamdiu rctinentur donec ipfi fi-
bi viftum quxrere pofllint : intcrea tamen interdum progrediuntur foras & iterum ingrcdiun-
tur. Teftes fub ano habcbat animal interius jacentes. Pclhs cjus facile dctrahi poteft ut vulpi-
naautleporina, modo in ventre incidatur: fcetct animal inftar vulpis aut Martis: mordax
eftj velciturlibentcrgalUnis, quas rapit ut vulpes, &: arborcs lcandcndo avibus infidiatur:
vefciturquoquefaccharicannisj quibus fuftentavi perquatuor fcptimanasincubiculomco;
tandcm funi cui alligatum erat fe implicans cx compreiTione obiit : mortuum fccavi & pellcm
tomentorcpletamfcrvavi. Masfoeminzepcromnia fimilis, bcne tcfticulatus, inburiapen-
dulas teftes more Gati gerens.

Annotatio. Dcdihujusanimalis defcriptionem e Fr. Ximene , in defcript. Ameri-
ccc Ub. V. cap. I V. e qua huc tantum accerfo : Cauda hujus animalis cft fingularc & mirabile re-
medium contra ncphritidcm , nam fi comminuatur & ex aqua hauricnda detur quantitate
unius dragmjE , aUquotvicibusjejunis, mirificemundaturctcres : cxpcllitquecalculos , alia-
qujeillosoppilant: cxcitatvcnerem, &generatlac; medctur coUcis doloribus; prodeftpa-
rientibus&accclcratpartumj promovet menfes: &fimafticatam imponas partibus quibus
fpinxinfix3£extrahitillas5 folvitalvum : &credointotaNovaHi(pania nonrepcririaliudre-
mcdium ad tam multa utile •, yivit in locis calidioribus & viftitat carnibus & frudibus , herbis
& panc •, adeoque a multis animi gratia domi nutritur.

T A i-i B I Brafilienfibus , Lufitanis Cachorro do mato , Belgis ttt\ 25ofC^ratttt animal cor-
poretereti&oblongo. TotiuscorporiscumcoIIo longitudoaboccipitio ad caudjeinitium
quatuordecim digitorum , craiTities decem. Caputhabetvulpinoarmulum, oreacuto, bar-
bafeUna: oculos confpicuos &prominentcs, nigros: aures fubrotundas, molles, graciles,
albas , tenerasutchartamoIUs. Crura, pedes&digitos cum unguibushabetutfcemellajani
defcripta, uti&caudam. Totumcorpus vcftitum cftpilis albis fplendeniibus , quiiriextre-
mitatibus nigricant , &magis quidem indorfo, maxime tamcn incruribus: circa anum&
initiumcaudx pene nigricant. Os& auresalbicant. Caudainexortu adquinque digitorum
longitudinem piUs veftitur albis in extrcmitate nigricantibus , reliqua pars major ad finem uf-
que cinfta eft corio tcnui fquamofo albicante inftar exuviarum fcrpcntis. Fxtet graviter , car j
tamcnilliuscomeditur, Viditatlibenter galUnis , utvulpes. PiUinfcrtifunt tenui cuticulcc,
qux detralii poteft falvo manente corio cralfiori. Tefticulos propendentes habet ut feUs mas.

C A p. IIL

Qmiculorum^raflienfiumyariaj^ecies.

APerea Brafilienfibus, BcIgisl3e!l5ratttveI25ofc!^tattt/ Ciiniculieftfpecies; corpore
oblongo circiter unum pedem ■, craffitie fcptem digitorum : facilemanfuefcit. Pilitotius

corporis leporinis noftratibus rcfpondcnt •, in ventre autem al-
bicant, in reliquisfuntpraedidi coloris. Labium quoqueha-
bet filTum & quatuor dcntes , duos fuperius duos inferius : bar-
bam quoque leporinam , & tales pilos prope oculos, intcr
,os nimkum & aurcs: fedhasdifrunilcs habet leporinis, bre-
vcs , fubrotundas , nam mininium digitum tranfverfum longi-
tudinc haud exccdunt : priora ilUus crura , tres circitcr digitos
longa , pofteriora paulo longiora : in prioribus pcdibus qua-
tuorfuntdigiti, nigra cute & unguibus parvis non prominentibus; in pofterioribus tantum
tres, quorummcdiuslongiorrcliquis. Incedit utlepus itaut pofteriora cruraad jundurani
feu fufFraginem ufque callo fint obduda , quemadmodum pedes. Caret cauda. Caput paulo
acutiusleporino. Carnem habct cuniculorum. Vivit eodcm modo utilU, & fimili domici-
lioutitur.

T a p E T I Brafilicnfibus , item cft CunicuU fpecies , major quam Aperea , & dupla magni-
tudinegliris, figura ut noftrates 5 pilis&colore ut Lepus fcd paulo fufciore: auribus longis

utnoftrates

nigros

224 GeorgI MarcgravI

utnofl:i-atcsCum£uli: infronte rufefcit paulum , fubgutture nonnihil albicat &circulumal-
bum habet circa coUum ; quidam
tamen iUo carent & tantum fub gut-
ture , pedore & ventre parum albi-
cant ; nuUam habet caudam ; bar-
bamut noftrates cmiiculi-, oculos
Caro comeditur.

Cavia Cobaya Brafilienfi-
bus, Cuniculi itidem fpecies , di-
verficolore pelle : noftratis cunicu-
li junioris magnitudinem a:quat; ca-
pite autem eft gliribus fimillimo;
oculos habet nigros; aures fubro-
tundas : os fimile Aguti : crura bre-
viora & pedes quatuor digitis praeditos : pilihujusfunt moUcs & peliis variegata diverfimo-
de maculis albis nigris & ruffis. Manfuefcunt ita ut grun-
niendocibum petant.

Caro illorum edulis. Cavia autem Brafilienfibus no-
men eft commune omnibus filveftribus iJ^^w do mato, ut
Lufitaniappellant.

Annotatio. MeminitGefiierushu)Usanimalis,
& dat illius Iconem haud abfimilem huic noftrae. Cuni-
culus, inquit, Indus , ante paucos annos primum in
Europam invedlus e N. Orbe : nunc ubique frequens;
eft enim foecundiflimum animal, cum odonos vel plu-
res uno partu edat. Magnitudine fcre cuniculi noftri, at minor plerumque & corpore breviorc.
Crura ei brevia: digiti feni anterius, quini pofterius. Dentes utin muribus. Caudaevefti-
giumnullum,&c.

Paca Brafilienfibus , Cuniculi etiam eftfpecies: magnitudine porcelli, pingui&craflb
corpore , & circiter decem^digitos longo : Capite inftar Cuniculorum noftrorum craflb , au-
ribus piUs nudis & paulum acutis. Nares habet
amplas; os inferius brevius fuperiori: rimam
inftar leporis , non tamen fifluram , barbam fe-
linam feu leporinam prolixam , & poft oculos
pone aures iterum tales pilos. Crura priora
paulo breviora pofterioribus : in pedibus digiti
quatuor. Caudabrevifllmaut Aguti. Pilicor-
poris funt Vmbrse coloris , breves & ad taftum
duri. Inlateribus autem fecundum longitudi-
nem maculas habet cinercas , in ventre albicat.
Cibum oblatum pedibus non tenet ut Aguti,
fedinterrapofitumdevorat, inftar fuis, atque
ad eundem pene modum grunnit. Carnemhabeteximiam& pinguemitautnon habeatopus
lardo quando aflatur ; unde Lufitanis Caca real vocatur illorum venatio. Capiuntur opera
caniculx, nam ab illa loco habitationis demonftrato , venator ab utraque partefodit, & cu-
niculum adum ab utroque latere obturat & demum in locum quo confidere autumat longum
cultrum infigit , ut ita transfigat animal fub terra latitans ; alias fi exeat , adum eft, nec capi po-
teft , vehementer enim mordet ; poflunt tamcn & vivi
capi.

AcVTijVelAcvTi B-rafilienfibus j vulgo cor-
rupte Cotia vocatur ; alia cuniculi Ipecies , magnitudi-
ne noftratium , pilis ex ruflx) & brunno mixtis , cum
pauxillonigro. PiU autem illius crafli utin porcisju-
nioribus, & fplcndentes ; in ventre autcm magisfla-
vefcentes. Aures habet rotundas , non ut noftrates.
Caput tamen & barbam ut noftri. Infcrior mandibula
eibreviorfupcriori, ut in fuibus : labium fupcriusfif-
fum inftar lcporis , os tamcn acutius noftratibus cuni-^
culis. Crura antcriora breviora , quatuordigitis, po-
fterioralongiorafcxprxdita. Sedpcdibus diredcex-

tenfis incedit antcrius , nonrcpit: ungues habct acutos : crura glabra funt & finc pilis fcre,

dcntes

HisTOR. Q_vA Drv.VF"ED..ET Serpent. Lib. VI. 225

Gauda brsvifllma glabra. Oculos habct nigios. In oic fLipcnus Sc infcrius dnos dcntes ut Le-
pus. Gi-unnitutporccllifolent. Voraciflamun cft animal 5 cibum , anterioribuspcdibus arripit
ut Sciurus , tenet & devorat quam ociflime : quod rcliquum eft recondit ftudiofc & fodicndo
occultat. Dcleftatur admodum lambere cutem hominis. Curritvclociflime. Quiunadira-
cundiammovetur, dorfiextremi pilosin altum furrigit&pofterioribuscruribus fortiterpa-
vimentum feu terram puifat , more noftratium cuniculorum.

C A p. I V.

'Tamaudua macu, Tamandua4.

o

TAmandva-Gvacv Brafilienfibus , Congenfibus (ubi & frequens eft) Vmhulu ; Belgs
appellantDC ^tOOtC ^icrtWlfC : Animal magnitudinc canis Lanionum : Capitc tereti,
promufcide longiflima, &ore acuminato, edentulo; lingua tereti&longa inftar fubulx:
J.ongitudo lingux plerumque viginti quinque aut fcptem digitorum-, imoinveni intci^dum
duos pcdes & fcmis longam : hanc in orc gcrit duplicatam & quando formicis vult vcfci, exfe-
ritillam , & formicarum tumulotamdiuimponit, donec plena fitformicis, quas deglutit.
Oculoshabctparvos, nigros. Aures fubrotundas : Caudam hirtaminftar mufcarii, quadi-
dud:a fe totum poteft tegere. Capitis cum promufcide longitudo unius pedis , vel etiam ma-

jor: crairitudopromufcidisinmedio(nanimagis magifque attenuatur) plus quatuor digito-
rum. Collilongitudoquinquedigitorum, craflTities circiternovem. Corporis longitudo ad
initium cauda:,duorum pedum & trium digitorum: crafllties unius pedis & novem digitorum:
cauda: longitudo duorum& femis pedum. Crurumanteriorum longitudo unius pedis & digi-
U\ pofteriorum unius pedis. Sunt autem crura teretia ; & pedcs anteriores quatuor habent un-
gues recurvos , duos in medio maximos , duos & femis digitos longos , & ad utrumque latus
rninores : volam pedis rotundam ; pofteriores pedcs quinque habent digitos, pene figura ma-
nus , totidem unguibus prxditos. Unguibus autem effodit formicas quibus vefcitur , licet &
manfuefafti carncvcfcantar , fed in minutiflimas partes concifa. Pilis per caput & dorfum
veftitur nigris , quibus cani admixti ; capitis & colli pili breviores & antrorfum verfi , quem-
admodum in lateribus deorfum ; inreliquis partibus&dorforetrorfum. Per dorfum prjete-
rea a fine colli ad initium caudx ufque femipedem longos habebat quafi aries: longos etiam pi-
los in ventre. Anteriora crura canis feu albis veftiuntur pilis & in quolibet verfus pedem ma-
culam obtinet e nigris pilis. Per pedus autem ad latera ufque &mediam longitudinem cor-
poris macula grandis nigris pilis , quam alba linea defuper attingit continue. Crura pofterio-
ra funt nigra. Cauda lata fetis conftat equinis nigris , unius pedis fermc latitudine , quibus ca-
ni in exortu mifcentur. Ad taftum omnes pili corporis aridi deprehenduntur.

Animalhaudagile, fedtardumincurrendo, ita utab hominemanibus incampo prehen-
dipoflit.

Annotatio. Hocanimaldefcripfilib. Americ.xv. cap. V. ecommentariiscujufdam
Lufitani : qui & hoc obfervat , os illius efle rotundum & non valde patuium : quod & ex exu-
viis quas vidi dcprchendi. Itemque Hb.xv i . cap. 1 5 . fub nominc Tamandova e commentariis
Abbevillani, quiequiillimolcmtribuit , ncfcioan bonafide.

T AMAND va-i Brafilienfibus , Belgis l^lepU ^lpicmicter. Animal vulpeculx Ameri-

r f cans

226

GeorgI MarcgravI

canx magnimdinc , vei paulo major. Longitudo corporis unius pedis : colli duorum : capitis
quinqucj caudaedecem. Crurumquodlibetquatuordigitoslongum, pedefque magnitudi-

ne Cercopitheci. In prioribus pedibus quatuor habet ungues incurvos ; duos magnos craflbs
inmedio, &duosadlateraminores, cumcrafla & rotundaVola: in pofl:erioribus quinque
digitos parvos fere xquales , cum iuis unguibus. Caput acuminatum habct & rotundum, co-
nuni acutum rcprscfentans ; pauluminfra incurvatum: os nigrtim, anguftiflrunum , edentu-
lum : oculos parvos nigros : aures eredlas unum circiter digitum longas. Cauda longioribus
pilispraLditaefl:, quamdorfum: extremitas illius calva, Scpotefl: feilla fufpendere exramis
arborum. Colorpilorumtotius corporis ex albo flavefcens, funtque piliad ta£tumduri&
iplendent. Per dorfum autem ufque ad caud« pilofitatem majorem & ad crura pofl:eriora , ut
& in infimo ventre maxima pars nigricantibus pilis cft permixta; quemadmodum & duae lineac
crafl^ae nigrx , utrimque ad iatera a collo fupra fcapulas tendunt ad dorfum Sc in fine illius
coeunt. Linguam habctteretem inftar fubulie, o£to digitos longam , quae quafi canaliincum-
bit inter inferiores genas. Feroxanimal, fed quod morderenon poteft, unguibus prioribus
fortiter apprehendit & baculo taftum pofterioribus cruribus infidetutUrfus, naribus ftertit
& baculum apprehendit. Tota die dormit , capitefub collo & anterioribus cruribus abfcon-
dito-, no£tu evagatur. Quando bibit pars per nares iterum exfiht.

Quum madarem hoc animal, maximam partem excoriatum adhuc vivebat, quamvis o£li-
duum inediam toIeraflTct. Inrcnefiniftro fuperius procefllim triangulareminfigneminveni,
per duplicem tenuem membranam reni adnexum : In inteftinis multos teretes lumbricos : val-
vulas cordis infignes : veficamfeUismagnam. Caro Vulpinam okt&non comeditur. Co-
rium eft crafftim.

C A p. V.

Guariha ; Qtgui major (^ minor, Cercopitheci yarii,

/^Variba Brafilienfibus , Cercopitheci Ipecies , magnitudine vulpis noftratis : facieela-

^^ta, oculis nigris, fplendentibus : auribusbrevibusfubrotundis:caudalonga&;verfusex-

tremitatem nuda , quam femper tor-

quet & ubicunque cft firmiter adhx-

ret. Pili totius corporis nigri funt,

longi & fplendentes atque ita fibi in-

cumbunt , ut animal laeve appareat:

fub mento & gutture funt longiores

& in barbam caprinam & rotundam

definunt : manuum & pedum pili

funt brunni coloris , ut & dimidia

cauda exterior. Foemella eratquam

hic defcribo ; mares paulo majorcs

fed ejufdem coloris. Maximo numero in filvis inveniuntur , ibique horribilem clamorem ex-

citant, utlongeaudiripoflfmt. Unusautem interdum folus clamat , reliqui magnonumero

circumfident & quafi concionem audiunt , clamor tamen putatur centum fi longius abfis : hic

autcmordinariuseorummos , ut fjepeobfervavi. Singulis dicbus ante & poft meridiemfc-

melatqueitcrumconveniunt; unuseorum minor in medio & altiori loco refidet, reliqui

paulo inferius circumfident , tunc prxcinit fuperior alta voce & figno manu dato , reliqui

omnes accinunt , tamdiu cantioncs prorogantes, donec fuperioritcrummanufignum det,

tunc omnes uno momcnto filcnt & fuperior grandi vocecantioncm finit. Catulos fuosin

dorfo geftant in ramis avborum difcurrcntes. Catuli ambiunt corpus eorum pofterius , ubi te-

nuius, pcdibusfuis. Mordaxanimal, nec domari potcft.

Dantur

HlSTOR. QV^ADRVPED. ET SeRTENT. L I B. VI. 22/

Dantur &aliinign ingcntes, qui longam batbam & viliofam habcnt nigram : ipfiquoque
nigri •, qui nigritam mulicrem folam oflx;ndentes vi ftuprare folcnt :^vcra dico & exempla f cio.

C A G V I Brafilicnfibus , Congenfibus Pongi , reperiuntur hic majorcs & minores : Cagui ,
major , magnitudincm obtinct ccrcopitheci Cay , cui & aliquo modo cft fimilis. Pilos habct

cincrcfcentis coloiis cum pauco tamen nigro
mixtos & longiores paulo quam Cagui minor.

Faciesillifubrotunda, leonina; aurcsfcrcro-
tundae, nigrx & piiis nud x ; os nigrum : pili fron-
tis itidem nigri,verum cum cinereo mixti:os haud
acutumfcdutleoninuni: oculinigri. Caretpilis
albis circa aures ; quos Cagui minor habet. Cau-
dam habet unum pcdem & quatuor digitos lon-
gam, & pilis ruffis veftitam.

C A G V 1 minor, tenerum animalculum & par-
'Vum, Lconem quoque facie referens : totius cor-
poris longitudo circiter fcx digitorum cft , caudce
autemdecem, capitulumhabctparvulum, quod
vix pomum minus xquat : nafum exiguum , ela-
tum : oculos teneros , os parvum cum dentibus
acutifllmis : crura manus habcnt inftar Cercopi-
thecorum , quinquc digitis tcneris priedita : aures
fubrotundas, quas circumftant pili albi , ordine &
cumulatim pofiti & quafi eleganter eflent pexi.
Pili autem totius corporis intcrius & in exortu
rufcfcunt, exterius funt ex albo & fiifco mixti \czn-
da autem quafi ex albo & fufco annulata cft. Acu-
tifllmum edit fbnum voce fua. Velocifllmum eft
animalculum in /aliendo : frigoris impatientiffi-
mum. Vefcitur pancfarina Mandiocse atque aliis.
Annotatio. Dedit & Gefiierus hujus a-
nimalis Iconem a Petro Coudenbergio dodifli-
mo celeberrimoque Antwerpije pharmacopaco
acceptam; &:opinabatur e fimia parva & muftcla procreatam-, fed animal eftfui generis,

quanquam ad Simiarum claf-
fcm haud male forte referri
pofllt. Adfcruntur ad nos inter-
dum e Brafilia , fcd cum animal
fit tenerrimum& frigoris im-
patientiffimum difficulter hic
vivum confervatur.

C A I T A I A Brafilienfibus ,
itidem Cercopithecus : pilo
longiori ex albido flavefcente. Caput habet fubrotundum , frontem haudelatam autpene
nullam: nafum parvum & compreffum. Caudamgeftatarcuatam: redolet mofchum. Haec
unicaipfiineftgratia. Mitetradaridebet, alias altifllma voce clamat •, & facile ad iram con-
citari potcft.

Alius ejufdcm fpeciei , fed major & pilo magis fufco inftar ZebeUinorum, etiam mofchuni
rcdolct.

Cercopithegvs Angolenfis major •, in Congo vocatur Macaquo. Color pilorum
totius corporis ut Lupi : nares habet bifidas , elatas; caputurfinofimiIe,natescalvosquibus
infidet : caudam fcmper portat arcuatam. Longitudo corporis a capite ad caudam unius pedis
& fupra : capitis longitudo fex digitorum •, caudae pedalis : crura quatuor Jequalis longitudinis
decem digitorum in prioribus cruribus: manus tres & femis digit. longas, quinque digitis prce-
ditas, inpofterioribuslongas manusquinque digitos. Craflfities corporis ubimaxima unius
pedis& novem digitorum: clamat hah , hah. Dentcs habet albiflTimos. Mire gefticulatur:
penem habet humano fimilem inftar pueri.

Angolenjis a.lim. Totus niger at infparfo cano nigredini per totum corpus. Nafus albus.
Magnitudineutprior. Caudae longitudo duorum pedum & quatuor digitorum. Figuraut
fequens , fedfrontenoncapillata.

Cercopithecys barbatus Guincenfis : in Congo vocatur ^a-^^/w^. Pilos habetfu-

F f 2 fcos.

228

GeorgI MarcgravI

fcos , fed per totum dorfam quafi aduftos feu ferrugineos : fufcis autem pun£lulatim infparfas
color albus. Ventcr albicat & mentum inferius: Barbam quoque egregie albam habet,conftan-

ceni capillis, duos digitos longis & amplius, pafTis , quafi ordinatim pexa fuiflet. Quando h^c
fpeciesirafcitur , os ample diducendo & mandibulas celeriter movendo , exagitat hominem.
lEgregiefaltantj variosfrudushiomnes comedunt , extremetamen Paco dckdmtur:.

^///;«C?«/w^;?/?^priorimagnitudinepar: color pilorum maxima parte corporis nigricanSj
cuiumbraadmixta; in ventre autem fubcoerulefcens e cinereo: caudx medietas ulteriorex
rufFo flavefcens ; os coerulcfcit. Ingenautraque magnamcopiam tenet pilorum longorum
ex albo flavefcentium f inftar magns barbachirciniej uti&ad utramque aurem. Crura&pe-
dcs nigri. Ludit & clamat ut alter.

Gmneenfis dm , minoreftpriori; pilo ex umbra gryfco , fufco&flavo admixto, fereutin
dorfo leporino : caputhuicparvum, caudalonga: caretbarba.

C A p. VI.

Cot^ti» Tapijerete. Muresvarii.

'Oat 1 Brafilienfibus , eft vulpes, magnitudine felis", cruribus brevibus & manibus Cer-
'copithecorum^ nam &eorummore arbores velociter confcendunt & currunt ufque ad

ramorum extremira-
tes. Vidtitant frudi-
bus, lubentiflTime au-
te ovis & gallinis.pe-
des pofteriores ma-
jores prioribus : in
fingulis pedibus digi-
tos habent quinque
acutis unguibus: Ca-
put acuminatu vul-
pinum; auresbreves
fubrotundas ut felis:
oris pars inferior bre-
viorfuperiore :habet
promufcidem longa
acuminatam , naref-

queamplasquafififluras: oculos nigros. Pilitotlus corporis obfcurc ochric coloris, longi.

Caudam habct longiorem toto fuo corpore , quam fuperius eredam geftat & incurvatam, cu-

juspaliannulatimvariegaticum umbra & ochra, Quando comedit , morecanis, anteriori-

bus pedibus tenet cibum.

Multi ctiam Coati rcperiuntur coloris ex brunno nigricantis, fcu interius flavi , exterius ni-

gricantis, fub gutture&pedoreflavefcentis. Hxcfpeciesappellatur a Brafilienfibus Coafi-

piondi.

Annotatio. Habui aliquandiu ejufmodi animal circuratum & valde domcfticum &

mihi amicum , ita ut ad os meum eniteretur , & ex illo cibum capcrct : fed cum caudam fuam

prccLodcrc cocpiflTct, non potuit ab ea abftineri , ita ut illam tandcmpcnc totam confumcrct, &

morerctur; quod vitium & in fimiis obfcrvatur,

Tapi-

HlSTOR. QjADRVPED. ET SeRPENT. LiB. Vt 220

Tapi ierete Brafilienfibus , Lufitanis A?ita, animal quadrupes , magnitiidine |uvenci
femeftris: figura corporis quodammodo ad porcum accedcns, capite etiam tali, verum

crafllori, oblongo, fuperius in acumen de-
finentejpromufcide fuper os prxemincntc,
quam validifllmo nervo contrahete & cx-
tcndere poteft : in promufcide autem funt
fifl liric oblongx. Inferior oris pars brcvior
cftfuperiore. maxillse ambx anterius fafti-
giatx , & in qualibet deccm dentes incilbrii
liipernc & infcrnejhinc pcrccrtum fpatium,
iitraquc maxilla caret dentibus , fcquuntur
dein molares , grandes omnes in quolibet
laterequinque, itauthabeat vigmtimola-
res& viginti incifores. Ociilos habct par-
vos porcinos : anres obrotundas majufculas , quas verfus antcriora furrigit: crura vix longiora
porcinis , at crafllufcula : in anterioribus pcdibus quatuor ungulas , in poftcrioribus tres; me-»
dia intcr cas major cft in omnibus pedibus ; in prioribus pedibus, tribus quartaparvula extcrius
eftadjunfta; funtautcmungulsenigricantesnonfolidzefedcavae , & quje dctrahi poflTunt. Ca-
ret cauda, & ejus loco procefllim habet nudum pilis, conicum, parvum, more Cutian.
Mas membrum gcnitale longe exferere poteft inftar Cercopitheci. IncedJt dorfo incurvato
utCapybafa. Cutemfolidam habct inftar Alcis-, pilos breves. Colorpilorum injunioribus
eftumbrasIucidcE, maculisvariegatus albicantibus ut caprcolus: in adultis fufcus five nigri-
cans fine maculis. Animal interdiu dormit in opacis filvis latitans ; noftu aut mane egredituc
pabulicaufa. Optimepoteftnatare. Vefcitur gramine , arundineSaccharifera, braflica,&c.
Caro ejus comeditur fed ingrati faporis eft.

M V R I v M hic ingens copia tam majorum quam minorum. Majores plerique ventrcm ha-
bent album, cxtera nigti aut fufci coloris. Corpore funt oblongo.

Oli:iii armem figura muris. Corporis longitudo ab oris extremo ad caudam ufque circiter
quinque digitorums caudx fere duorum. Os habet acutum , dentes acutiflimos : fcrotum cum
tefticulis pendulum inter pedes pofteriores. Fufci eft coloris , fed in dorfo fecundum longitu-
dinem a capite ad caudam tres nigras lineas habet craflfas. Ludebat cum fele , nec iliam metue-
t»at, nec felis eum petebat.

Carvcvoca BrafiUenfibus, mus eft domcfticus paiyus , plane fi!milis noftratibas & eo-
dem modo rodens & perdens res quas attingere poteft.

G v A B I R V Brafilienfibus , Lufitanis rato da. cafa , mus domefticus eft major , quem rattum
vocamus; oblongo funt corpore, coloris ut noftrates , & ventre albo. Magno numero in xdh
bus obambulant, & multum damniinferunt.

C A P. VIL

Tajcicu, T^orcm Cjuineenjis , Capibara. Scjiurm,

TAjacuCaaigoaRa Brafilienfibus, Porcus eft filveftris,habens umbelicum in dorfo:
figura pene convenit cum noftratibus,& majorem magnitudinem adipifcitur quam annuus
porcus apud nos. Aures habet breves, crura ut nofter, caudam nullam. Pili illius funt mollio-

res quam porcorum noftratium ,
nec itafetas habct in dorfo,fed ubi-
quc sequales pilos. Eorum autem
color toto corpore eft niger , pun-
ftulis minimis albis variegatus.
Caroilliusbonaeft, &inftarpor-
corum noftrorum domefticorum,
fcd non habet tam craflTam lar-
dum.

Annotatio. Habui cjufrno-
di porcum e Brafilia ab amico do-
no miffum, valde familiarem:
quem cum per femeftre & amplius
aluiffem humidis cibis,utnoftratcs
folemus , mortuus eft ex ileo ut vi-
Ff ^ deba-

230 GeorgIMarcgravI

debatur. Dcdi illum ClanfTimo Anatomico noftro Profeflbri D. Valkenburgio, qui illum in-
cidit & diligenter obfervavit : Umbelicum illum autem quem vocant , e quo obfervaveram
fa'pehumorem aliquem prodire lafti iiaud abfimilem, judicavit elTe mammam: quia vafa
mammaria habebat, verumcumdiligenterinquifierimabiis qui inBrallliadudumvixerunt,
an catulos fuos illa parte aleret , numquamme illud potuerunt docere. quidam & negarunt,
fedfugendumprasbcre papillisquasfub ventre habeat. In dorfoautem etiam fetas habebat,
licct non ita craflas & longas quam noftrates.

PoRCVs GviNEENsis,&e Guinca in Brafiliam tranflatus,figura ut noftrates & ruffi co-
loris : in hoc autem difi^er ta noftratibus, quod caput habeat non ita elatum: aurcs autem longas

2c acutas plane & prolongatis acuminibus, caudam longam u(que ad talos propendentem, pi-
lorum expertem. Totum corpus tegitur pihs brevibus ruflas fplendentibus , non fetis, quibus
& in dorfo caret, fed tantum verfus caudam in dorfo & circa collum paulo longiores habet pi-
los. Planecicur.

C A p Y B A R A Brafilienfibus, Porcus eft fluviatilis: figuram pene porcorum habet , magni-
tudine exaequat porcum annuum vel bimum noftratem.Longitudo corporis a capite ad anum
circiter duorum pedum , craflTities ventris fefquipedis. Carct cauda. Pedes quatuor porcini:
anteriores quatuor ungulis , pofteriores
tribus praeditos. Eftque in anterioribus
ungula media longiflima, dua; brevio-
res, quarta minima: in pofterioribus me-
dia longior & duae minores:habet & cal-
lum ad fuffraginem ufque. Capitis lon-
gitudo decem digitorum , & crafllties
totidem fere : habetque crafllim & im-
proportionatum caput , & os longiflTi-
mum ac craiTum: oculosmagnos, ni-
gros, aures parvas, fubrotundas.Inferior
maxilla brevior fuperiori; continetque
in utraque anterius duos dentes incur-
vatos , qui ad fefquidigitum prominent
extra alveolos fuos, & ad duos fere digitos funt inferti; fed non eminent extra os,fed ut in lepo-
ribus intus continentur. Dentes reliqui mirandi funt : conftat totus ordo in qualibct maxilla
ofto ofllbus, in quolibetnimirum latere quatuor ; & quodlibet os trcs dentes infeparabilesrc-
prsfentat: ut ita fint inqualibetmaxilla dentesviginti&quatuor, & in totum quadraginta
odto : funt autem omnes in extremitatibus plani. Comedunt gramcn »5: frudus varios. Caro
comcditur, licct non bene fapiat, melior afla, caput imprimis.

Magno numero ad ripas fluminis S' Francifci ambulant. Natarc 6c urinari vel maxime
poflunt . Noclu ingentem clamorem cxcitant & horribilcm fcre ut Afini folcnt.

S c Y V R V s (guo nomine Brafdierifes afpcllent nojrfroAitur ah Aiiihre) Brafilienfis, noftratibus
marrnitudinc&figurafimilis, cxccpto colore: os & dentcs cnim habcnt ut noftratcs lcpori-
nos&pilos &barbam: oculorum pupillam cocrulefcentcm , auriculasbrcvcs, obrotundas:
inantcrioribus pcdibus quatuor digitos unguibuslongis, acutis; quorummcdii paulolon-
giorcs reliquis, & prxtcrea in intcriori latcre parvulum nigrum. Pofteriores pedes quinquc

habcnt

HiSTOR. Qy^ADRVPED. ET Serpent. Lib. VI. 231

habentdigitos, unguibusacutis, qnomm treslongiores, &medius itidem longifTimus , ex-
teriores duo breviores. Caudam ejufdem longitudinis cum corpore villofam (non tamentani
crifpaniutnoftratcshabent) qna corpus tegerc poteft. Eteodem modofedet edens utno-
ftrates. Cclor totius animalis eft ex pallido flavo & fufco mixtus, videlicet leporinus. Sub gut-
ture&inventrecftalbus; inutroque laterefecundum longitudinem maculam linearemlia-
bctalbara. Cauda pilis longis conftat ex nigro & albomixtis. Manfuetum eft animalculum,

& elcgans

C A P. VIII.

TatuJeH (tArmadillo, varlce illius Jpecie^,

T;

^Atv & Tatv-peba Brafilicnfibus,(^mW//7i?Hifpanis,£;^(r«^^;"/oLufitanis: Belgje
noftrivocantccn^CbilD-Dercfecn. Animalpotifllmuminterradegcns, quanquam &
inaquis&aquofislocis. ReperiturvarioEmolis. Figuram habet porcelli & fere magnitudi-
nem. Totumcorpusfuperius ut&caput loricatumeft, necminus cauda: Loricaautemefl:
ofleaexfquamiselegantiflTuniscompofita : prope occipitium duashabens Junfturas, utcol-
lum movere poflit : indorfofeptemfuntdivifurae, cute fufca intermedia : in reUquis partibus

integra. Pedcs qua prominent etiam tenuiori lorica funt obdufti. Totum autem inferius
corpus, mentum, collura,venter, cruranon funt loricata , fedcuteveftitaanferina, promi-
nentibus poris pr^edita & rarioribus in his pilis di jjtum longis , ac ita rarioribus pilis totum in-
ferius corpus veftitur. Septem jundurx loricje in dorfb , raros quoque pilos & fimiles habent:
prope os & oculos etiam ahquot vifuntur. Sunt autem pili coloris albicdntis ut in porcis. Ca-
puthabetinftarporcellij osacutum; oculos parvos & profundos; linguam acuminatam&
anguftam-, aurcs pilis & lorica nudas , fufcas , breves: dentes haud ita magnos , in qualibet ma-
xilla ododecim. Pedcs quatuor ad manuum figuram accedunt , quinque digitis finguli prse-
diti , ctiam quilibet digitum unum altero longiorem ; cum unguibus haud iatis, fed fubrotun-
dis. Roftrumhabetutporcus, quoterram velociter fodit. Color univerfi animalis eftelu-
teo fubruffus. Cauda: in exortu craflitudo quatuor digitorum : fitque paulatim tenuior , do-
nec in fine plane acuta evadat & rotunda ut in lacertis aut porcis.

Marcsaliquandohabui, quibusmembrum genitale prominens erat , quatuor digitos lon-
gum & mediocrem digitum craflum. Corpore pleruriique funt obefo , viditant batatis , me-
lonibus & variis radicibus, & plurimum damni infcrunt plantariis. Fodiunt terram libenter.
Eduliseftilliuscaro; fequenstamen fpeciesprxftat. Multum bibunt. Imo cuniculos, aves
mortuas, aliaquedcvorant.

Facilecapiunturopcra caniculae, quemadmodum apudnos cuniculi. Nam fi canis emit-
tatur latrando commonefacitvenatorem ubi in terra commorentur , tuncfodiendo ab utro-
que latere invenitur.

Tatv-ete Brafilienfibus , Ferditdeiro Lufitanis, priori eft minof, capite parvo, acuto,
auribus longioribus & eredis, cauda etiam longiori, pedibus altioribus , &unumdigitum
longo pene, confentitque cum delineatione Monardis. Caput autem tres digitos longum ; au-
resfereduoseredeftantes: osacutum, oculi parvi nigri. Crura tres circiter digitos fingula
longa-, inpedibusanterioribus, quatuordigiti, duo medii aequales , unum digitum longi , &
ungue femidigitum longo praediti , & duo itidem Kquales ad quodlibet latus. In pofterioribus
pedibus quinquc funt digiti , tres niedii asquales , breviores paulo mediis duobus in anteriori-
bus , & duo ad latera parvi, itidem unguibus paulo craflloribus prxditi. Caudam habet novem
digitos longam, & verfus extremitatem , acuminatam. Corpus a ccrvicc adinitium caudx

feptcm

^ji GeorgI MarcgravI

fcptcmdigitoseftlongum. Capitisfronstcgiturlotica; uti &totum corpus, quafuperemi-
net in lateribus , ita ut Jacens animal pedes & caput fub illa poffit abfcondcre. Conftat autcm
lorica in dorfo , novem junfturis , ordine decenti e fquamis compofita. Cauda quoquc lori-
cata , novem habcns Junduras. Loricaautemin dorfo cft ferrei colpris , in lateribus albicat,
&ferrecemaculxadmifcentur. Venter tegiturcute albicante , poris confpicuis, &aliquan-
tum pilofa. Cauda albicat & ferreo colore mixta cft. Caro hujus fpeciei i upra caeteras admo-
dum bene fipit.

Tatv Apara Brafilicnfibus alia fpecies, magnitudine praecedenti par. Caput habet ob-
longum,pyramidale fere, os acutum: cftquc caput antcrius tedum lorica: oculos porcinos: au-
res breves fubrotundas , ut prima fpecies. Venter quoque tcgitur cute porofa , cum pilis albi-
cantibus fuillis. Criu-um, duo anteriora tres digitos longa, pofteriora ferc quinquc: in anterio-
ribus pedibus ungulas habet quinque , duas medias iongiores , inxquales tamen , unam fcilicet .
digitum longam, altcram brcviorem , & duabushifcelateralesminores, ac in exteriori parte
parvulam. ]n pofterioribus pedibus , itidem quinque ungulas , tres medias fere a-quales , fed
breves , & duas laterales. Caudam obtinet pyramidalem , paulo plus quam duos digitos lon-
gam , lorica tettam. Membrum genitale habet plus quam quinque digitos longum , & dimi-
diumcralfum. Totumautemanimaltegiturlorica, pedemlonga, &odQdigitoslata,ante-
rius tamen & pofterius in utraque extremitate paulo anguftiori,& tantum digitos & femis lata:

cft autem interius Concava , exteriusconvexainftardeambulacriarcuati; in medio (magista-
men verfus anteriorem partem j quatuor habet commifluras tranfverfales , quibus loulcam ex-
tendere & incurvare feu contrahere poteft. Conftat autem loricaillius figuris quinquangula-
ribus eleganti ordine difpofitis 5 intercommifluras veroconftat parallelogrammis , &qua:li-
bet figura fquamulis lenticularibus, coloris ex albo fubflavefcentis. Commiflurje autem con-
ftant cute admodum lenta. Hjec (pecies hoc habct peculiare, quod dormire volens, aut quando
quis.manu prehendere cupit, prioribus ac pofterioribus pedibus in unum quafi pundum
coUccTiis, more infantium in utero jacentium , ac aiuiculis intro tradis cum capite 5c cauda ad
capiu relata , ita utilla finiftrum oculum tegaf, atque per.commifl^uras incurvato dorfo ac
clypeo , itaut os anum tangat , in pilam rotmidam lorica fua efibrmet eam ita lateralibus
extremitatibus , ac antica & poftica parte confertis claudendo , ut nihil appareat nifi lorica ca-
pitis & caudae , qnx claudunt inftar forium foramen loricac corporis , quod ovale remanet , in-
curvato corpore & ad quictem compofito : ita hoc anmial inftar pilae fe componere poteft , &
faciliusquisconchammarinampotiusquamanimalterreftre judicaret. Noftu ut plurimimi
cgreditur pabuli cauflTa, interdiu autem dormit. Viftus illius ut aliarum /pecierum. Secui ali-
quandohocanimal. Mcmbragenitaliahabebatinfignia,undefalaxanim3ljudico. In quoli-
betlateremufculumhabebatinfignem, longum , & figuramXhabentem,plurimisfibrisita
decuflatimdifcurrentibusfecundumlongitudinem, quorumopevalidiflimefecontrahere&:-
continere poteft; mufculos cruciformes appello. Quando animal in orbem fe contrahit , vix
a validiflimo homine aperiri poteft. Caro huj us co£ta & frixa butyro , boni eft faporis , & prae-
ferenda carni cuniculorum. Pra:fertur tamen caro fecundaz Ipeciei.

K^nmtatio. Fecimus hujus animalis mentionem in dcfcriptione Americalib.xv.cap.v.
ubi & hoc e Monarde, & Fr. Ximene annotavimus, pulverem laminarum qux plane funt oflTese
&dura;, utilifllmumcflrcinMedicina: tum contra Luem Vcneream, tum contra tinnitum '
&furditatem aurium : praefertimofliculicaud^quodproximum eftabilliuscxortu. Itcmque
pulvercm caud?e urinam movere : & pulverem laminarum coadum in maflam , extrahere ^i-
nasequavisparte corporis. Cuiusexperimentumfacilecapipoflct, fi quidem fxpius exuvise
hujus animalis ad nos cx America defcruntur. •

Cap.

HISTOR. QVADRVrED. E T S E Rp E N T. L I B. V I. 2"3 3

C A P. IX.

Maraguao. Qiandu. ftyct»

A R A G V A o five M A R A c A I A BrafiUenfibiis , cft felis filveftris , cujus hic multi repc-
'-riuntur, & variorum colorum : communiter funt Hifflavefcenti pilo, cum nigrismaculis,
inftar Tigridis : codem modo clamant, grunniunt & te purgant ut noftrates feles: oculos
quoquc habent fimiles , fed pupilla rotunda & nigra : aures obrotundas ut Cuguacuarana; bar~
bamquoquetalem. Non circurantur. Vefcuntur hbenter galUnisquas dilaniant atque avi-
de dcvorant.

C V A N D V Brafilienfibus : Ourko Cachiero Lufitanis: tttipfCtt HdtrcfeCU Belgis.Magnitudi-
nc fimiam xquat majoremitotum corpus munitum eft aculeis,tres aut quatuor digitos longis,
neque pilos habet : -flavefcunt hi (cani inftar pennarum) ab initio feu infitione in cutem ad di-

miiiiamfere longitudincm , rcUqua dimidia pars eftnigra, cuipis albicat. Interdum & loco
nigri, brunnus eft color ex rutFoin quibufdam. Aculeihiacuti funtinftar acicularum, &
animalillaspoteftejaculare. Corporis longitudo ab occipitio adinitiumcauds, uniuspedis
Rhynland. CaudaEautemuniuspedis&quinque digitorum. Caudaabexortufuoadmedie-
tatem etiam aculeos habet , exterior medietas nuda eft & raras habet fetas inftar porcorum.
Capitislongitudocircitertrium&femisdigitorum-j itidemeftaculeatum, verum circaos&
naresglabrum. Aureshabet parvasfub fpicuUsfere latitantes: os inferius remotum verfus
coUum, leporinum, binisdentibusquiforasconfpiciuntur: nares patentes , &ideoampIam
& fere quadratam promufcidem : oculos rotundos , prominehtes , fulgidos inftar carbuncu-
li: pilosmultos circumnares& oslongitudine quatuor digitorum , quibarbam feUnamfeu
kporinamipfifaciunt. Pedes habet fimiorum quidem fimiles,fcd quatuor tantummodo digi-
tis conftantes , nampolUcecarct, quamvis locumhabeat, quafi abfciflus eflet. Anteriores
pedesfunt minores pofterioribus. Crurum anteriorum longitudo circiter quatuor digito-
rum , poftcriorum paulo major. Crura quoque aculeata , fed pedes minime. •

Interdiu ut plurimum dormit , noctu circumvagatur , & fpirat naribus quafi anhelaret. Vi-
ftitatUbentergallinis. VoccmeditutSus/zi. Scanditarbores, fed tardo greflu , quia,utdixi,
poIUcecaret: defcendensautemcaudam circumvolvit , nelabatur, admodum enimmetuit
lapfum nec falire poteft. Carnem habet bonam & pergratam , nam aflatam fspc comedi , &
ab incolis valde aeftimatur.

Annotatio. Videtur clfe idcm animal , aut faltcm fimilc , quod Fr. Ximenes defcri-
bitfubnomineT/^^«4?.?mfpinofi: TlaquatZin , inquit, fpinofum, eftejufdem formae&ma-
gnitudinis cum TUquatJ^iu , nigri coloris •, quod animal te£tum eft aculcis cavis & acutis , fere
^ithamamlongis, quivaldefimilesluntfpinis, &aculeis Herinacci, licet&quofclampilos
habeatalbosmixtosinmodumvelleris , prxterquamincipite; &UcetprimofitaIbum, fuc-
ceffutcmporisfitnigrum^ aculeosejaculatur , incanes auteosqLii ipfumoffendunt& perfe-
quuntur, quiitahxrent utnuUa induftriaaut viribus extrahi polfmt , quia fcnfim magis ma-
gifquepenetrantincarnem , donec vifceraingrediantur, virtute quadam naturaU; atqueita
educunt humorem corporis , ut Isefus confumatur & tandcm pereat. Barbari ftudiofe fervant

G g iftos

234

GeorgI MarcgravI

iftosaculeos, &affirmantnovemilloi-um infubtilem pulverem contritos&exhibitoscerto
pondere , in vino, rumpere lapillos in renibus & vefica ; excitat venerem ; & utilifTunas adver-
fus dolorem capitis eflTe , nam fi fronti aut genis applicentur , ita adhxrent & infiguntur , ut
nonante dccidant, quam ad modum fanguifugarum , poftquam vafa languinis exhauferint
e quibus dolor oritur , &iEgerliberatur. Suntautem aculei albi&fufci, acuminaautemni-
"ra & valde acuta, Cauda illins brevior eft quam Tlaqmt:^» , verum craffior & fine rugis : ro-
flrumhabetinftarcanis, verummagisfimum; dentes in fuperiore parteoris: nonhabetacu-
leos ad ventrem , aut extremam partem crurum , qux cute craffa te£ta eft & afpera : Cicurari

poteft.

1 1 Y A quse & Carigveibeiv appellatur a Brafilienfibus , Loutra a Lufitanis : eft ani-
mal quadrupes amphibium , magnitudine mediocris canis : capite obrotundo quafi felino, ore
tamen acutiori: dentes habet felinos ; oculos ni-
gros , rotundos •, nafum quoque inftar felis : aures
obrorundas inferius pofitas-, & pilos aUquot pro^
barba. Crura & pedes Cercopithecorum more,
quinque nimirum digitosinquolibct, quorumin-
terior brevior reliqnis , & quilibet habet fuum un-
guem fufcum aciitum : caudam ejufdem longitudi-
nis cum pede. Pilis tegitur ad ta£lum moUibus,

haudlongis. Totum autemanimal atrieftcoloris; cxcepto tamencapite, quod obfcure eft
fufcum ; & quodin gutture maculamhabeatfiavam. Clamorem editfere ut catellusjunior,
intcrmifcensfonumqualem Caguy folet. Hocquod habui cibavi Farina Mandiocx inaqua
madefada. Vivit & alioquin gammaris & pifcibus quos capit , priefertim fuffurando ex nalfis
pofitis.

C a p. X.

Arks guineenfs , Cuguacu-ete &• Cuaguacu apara. laguarete,

cumacuarana^

ARiES GuineenfisfeuAngolenfis^ vocatur lingua Congenfi Memeriamhacala: magni-
tudinearietisnoftratis. Caputhabetcraffum arietinum, occipitio tamen magis promi-
nente quam in noftratibus : aures pendulas : caudem ufquc ad fufFragines pendulam : fcrotum
magnum , & penem in medio ventre : cornua parva deorfum ufque ad oculos incurvata &

quafitorta: ad coUum inferius , jubamhabet pendulam longispilis conftantem, inreliquo
corporebrevespiloshircinos; nuUamlanam. Caput &auresfuntnigra; •, caudoe quoque di-
midia pars ab exortu , rcliquaparsalba: adoccipitium piUfuntalbi; cruraantcrioraufqucad
genua alba , inferior mcdietas nigra ; pofteriora crura tota nigra & circa anum corpus & dor-
fUm album; in latcribus autcm nigras habet maculas. Crura & pedcs habct altos hircinos, dua-
bus ungulis nigvis. Variant tamcn hje oves colore uti noftrates •, & quxdam fpecies caudam
habct tibiam humanam craffam ad ruftragincm ufque pendulam & pinguem ; caret illafpccies
juba illa ad infcrius coUum. Lanam quoquc non habct , fed pilos caprinos.
Grandiorcs funt noftratibus & ingluvie pcndulainftar bovis.

Oves

HlSTOR. Q^ADRVPED. ET SerPENT. L 1 B. VI. 235

Oves (5c caprac hic plutimcc. Sunt tamen caprce omncs brevionbus cturibus & minore capi-
tequamnoftrates. Oves autcm planc conveniunt cum noftratibus. Multi arictcs hicinve-
niuntur, cumquatuorcornibus. Scdhxduxfpccics animalium huc primum aLufitanisal-
latx' ri-int ex Europa , & fucccliu temporis magnum incrementum ceperunt.

GvGVACV-ETE Brafilienfibus, caprea eft, Lufitanis Cahrittho. Sunt autem noftris capreis
penefimiles. Caputfeptem digitos circiterlongum, oculis magnis, &nigris: naribuslon-
gis, &patcntibus; ore nigro , cute fplendente , auribus quatuor digitos longis , duos&fe-
mis latis , venis confpicuis 5 collo rotundo & magis glabro pilis, quam in reliquo corpore: cft-
qaclongitudocoilicirciterquinquc digitorum & femis. Corporis longitudo a colii cxortu
ad initium caudx duorum pedum. Cauda brevis ut capreis efle folet. Crura quatuor , priora
pedem, pofteriorafciquipedemlonga; pes quilibet duashabet ungulas nigras: & fuprahas
duas minores fupra fe invicem pofitas. Pilis veftitur glabris , qui in toro corpore , cruribus &
pedibus rufefcunt , in collo & capite fufci , fub gutture & infcriori collo albi. Cauda quoque
inferius eft alba. Aures interius albefcunt , exterius funt fufci & fere carent pilis. Os inferius
longiuspauloquamftiperius. Ruminatcibum. Manfuefcit facile. Quando uniusautduo-
rummenfiumxtatem habettotum corpus maculisalbis eleganter eft variegatum, quxfuc-
ccfi u temporis evanefcunt.

C V G V A c v-A p A R A Brafilicnfibus , caprea eft cum cornibus. Paulo major fuperiore , at
cjufdem coloris; Cornua tria brachia feu digitos habent , nimirum infernumbrachium quod
longum , &apicembifidum. Thyrfusfcu fcapus poUicem humanum eftcraifus & oftovel
novem digitos Rhynlandicos longus.

I A G V A R A Brafilienfibus , nobis Tigris, Lufitaiiis Onca: Lupi magnitudine,quanquam &

majores hic reperiantur. Caputha"
bet felino quodammodo fimile,
cralTumjbarbam quoque felinam &
fimilespalpebras: aures breves, fub-
rotundasfere utfeUs : crura quoque
felina imitantia , pedes latos , & ia
pedibus quinque digitos felinis fi-
miles, &inpIano pedis cujufquee-
minentiam moUem feu caUum , fu-
praque adhuc rotundam erainen-
tiam : in pofterioribus quatuor di-
gitos , & illam eminentiam majo-
rem , minori ibidem carent. Pedes anteriores funt craftiores & latiores pofterioribus. Sin-
guU digiti ungulam habent incurvatam femUunarem, acutiflimam, quas abfcondit ut feles
folent, & rapere aliquid volens, extendit. Dentes habet acutiftimos : oculos carfios fplenden-
tcs, quino£tuipfisfpIendentinftar ignis : caudamlongamfelinam. TotapeUis conftat pUis
flavefcentibus>brevibus,per totuni' maculata maculis nigris variis eleganter difpofitis.Li junio-
ribus piU longiores funt , & paulum crifpi inftar lanx ovillie. CrudeUflimum animal & homi-
nibus juxta, ac beftiis infeftiflimum. Quando vorat praedam , caput immittitin ipfum cadaver
continuo vorando,non partem aliquam abripit ut aUa carnivora animalia foIent.Noctu ingen-
tem clamorem excitat uuu inftar canis faraeUci. Titione vel fulfurato funiculo accenib vel

aUo quovis igne fugantur nodu.
Iagvarete BrafiUenfibus,
Ow^itidemLufitanis. Tigris/pe-
cies alia ; ejufdem cum laguara
fimpliciter dicba figur3£,juvencum
annuum magnitudine xquat. Pi-
los habet breves Iplendentes ni-
gros cum umbra mixtos , & varie-
gata eft iUius pelUs maculis atris,
figura variaut inaltera. Hocani-
mal adhuc crudelius eft altero,

CvGVACVARANA BrafiUenfibus,
Tigre Lufitanis , aliaeft illiusfpe-
cies. Magnitudine & figura plane
convenit cimi laguara, colorefo-
lummodo dUFert, Nlmirum pilos habet breves ut laguarete, coloris inftarcaprcjeexflavo

Gg 2 rufe-

J36 GeorgI MarcgravI

mfercentis&paulodilutiorisquamilUus, &in dorfo obfcurioris, fubmento albicat paulu-
lum, uti&ininfimoventre.

Crudelitate cxteris eft fimilis. Caro e jus etiam comeditur , uti & reliquarum duarum fpe-
cierum, &:magismihiprobatur.

C A p. XI.

SenemUfeu Iguana,

SE N E M B I Brafilienfibus , nobis Tguam , Cameliaon Lufitanis falfo , & falfiffime Belgis Le-
guan. Eratlongitudototiusanimaiis, quodhkdefcribo (^reperiunturtamen longemajo-
res)aboreabextremitatem caudae, trium pedum & odo digitorum: corporis ambitusvel

craffities , decem digitorum , ubi maxiniS. Tota cutis eleganter viridis , fed maculis nigri-

cantibus &albis, inmodum panni undulati hincinde variegata. Cutis conftat e fquamulis,

in dorfo , cruribus & caudx initio paulo majoribus , quam in reliquis partibus. Squamae cau-

dje omnes xquales , non ut Car. Clufius obfervat. A cervice ad extremam caudam feriem

habet planarum , fed mucronatarum inftar ferrae , fpinarum fecundum dorfi longitudinem,

etiamvirefcentiscoloris : funtquc fpinae iftje ad cervicem majores , femperque minores fiunt,

minimae in extremo cauda;. Caputlongitudinem habebat duorum digitorum fereautpaulo

minus, finguiaribus fquamis , majoribus quam in aliis partibus tedum: collilongitudo fef-

quidigiti , craflities quinque. Magnos & claros habebat oculos nigricantes , & binos nares

patentes in prona & fere extrema capitis partc : fingulae mandibulae , cxiguorum dentium&

nigricantium & brevium numerum habebant, & os linguam craflam : Pone caputin utroque

latere albicantem maculam inftar branchiarum in pifcibus : fub mento ingluviem ad peftus uf-

que propendentem,maximam partem nigricantis coloris;quam contrahere poteft & cum iraf-

citurveltcrroreafficitur propendere finit. Abore adingluviem feuin coUo inferiori etiam

habebat fpinas quales in dorfo. Quatuor cruribus erat praeditum & totidem pedibus , quoruni

quifque quinque digitos continebat ; cruraque & pedes fquamis tedi ut reliquum corpus. Bina

anterioracrurabreviorapofterioribus, &non itacrafla, longitudo quatuor digitorum aut

paulominus, ufque ad pedes fcilicet. Pedes autem anteriores longi unum digitum aut paulo

minusj digiti quinque & in iis medii breviores , quammediipofteriorum pedum : intimus&

extimusdigitusbinisarticulationibus , duoillisproximitribus, medius quatuor conftabant:

omniumunguesnigriincurvati&breves inftaravium. Pofteriora crura longiora & folidiora

anterioribus, nimirum longitudo eorum ufqueadpedes, cadem quae craflities collivelcau-

dxpropecorpus, nimirum quinque digitorum-, pedum pofteriorum longitudo unius pedis

autamplius: digitorumprior extimus anteriorum digitis extremis icqualis magnitudine & ar-

ticulationibus duabus, fequens hunc tribus, tertius quatuor, quartus , qui longiifiruus,

quinquc; quintus feu ultimus verfus caudam etiam quatuor, cequalis cum tertio longitudi-

nis : ungues ut in anterioribus. Cotiledonum feries nulla ut Clufius alias obfervavit. Saltem

poftica crura (tam fuperius quam inferius) inftar humanae furae fe habebant , prioraautem non

item : Craflitics caudae proxima corpori erat quinque digitorum , & attenuabatur femper do-

necinextremitateplaneefletexilis & acutainftar fubulae. Quum maftaffem movebaturad-

hucpclledetraaa&cor excmtum fubfiliebat. Habebatin utroque latere ova ultradecem,

quaedam ccrafi magnitudinc , quaedam & minora: pinguedincm infigncminftargallinarum:

invcntriculoinfigncmcopiam fruduum , maximc limonum dulcium, quibus pro cibo erat

ufus : comcdunt etiam farinham Mandiocar aqua madcfaftam. Diu inediam tolerare poflunt,

habui a il duos aut trcs mcnfcs finc omni cibo & potu , & dcnique aufugcrunt , ita ut judiccm

finc dubio fu-ncm diutius fcrrc pofTc. Caro boni eft laporis , coda & diu frixa butyro , & a:quc

bcncfapitaccaropuliorumautcuniculorum. Vigcfimooftavo Maij, 1640. maftavi & fecui

unum , pingucdincm habcntcm multam ihftar gallina;. Partcs internas , cor , pulmones , jc-

cur.

HisTOR. (TVADRVfED. ET Serpent. Lib. VL alf

cur, vcfiCLiUm fellis , rcncs, veficam, genitaliavaCi, habetutaliaanimalia: amplumjecur;
duplicem ventriculum, unum anteriorem, in quem cibum prius recipit , hinc intcftinum ha-
bet minimi digiti craflitie , acdecem circiter digitos longum, cui aaneditur altcrventricu-
lus 5 ubi cibus plane concoquitur : hinc cartera inteflina uftjue ad rcftum. In anteriori ventri-
culo raagnam copiam farinx MandioccE & Milii Angolenfis crudi habebat : Pofterior majot
totus femicodo cibo plenus erat , cui multi vermiculi vivi inftar eorum qui in calco gene-'
rantur, inhxrcbant: Inteftinum ultimum feu reQum ftercuscontinebat.Detraaapelle toti
animali & cauda amputata, hxc adhuc movebatur. Vivax animal, nec fi quinquc aut fex i£l:us
in capite acceperit , montur, iiificervix cultro infixo vulneretur, tunc enim cum fanguine
vitam effundit. Cauda; caro meris fibris & nervis conftat.

Menfe Dccembri anni 1 641 . vidi eximi lapidem e vefitriculo Senembi,ovi gallinje medio-
cris magnitudine & figura , fcd comprefliorem pauloj exterius glabrum albicantem , interius
compofitum e tunicis inftar CepjE , ita ut una ab altera fcparari poflit lapide contufo. Coloris
crat interius albicantis feu gry fei , dura; fubftantia; ut Be2oar.

Capiimtur fune , nam arboribus infidere folent , quod BrafiUani fcientes , fufti longo ada-
ptantfunem, hocvidensanimal, miratur, nec tamen fe movet , fcdfune feillaquearifinit&
ita capitur , alias currit velociftime. Juniorcs toti funt viridis coloris , grandiores aetate varie-
gati fiunt vel cinerei : fenes enim ut plurimum funt fufci vel cinerei coloris.

Annotatio. Dixi de hoc animali , quod in tota America frequentifllmum eft , de-
fcript. Ind. Occident. lib. i . cap. i x. Ubi & hoc obfervavi , Fr. Ximenem fcribere ; in capite
hujusanimantisinterdumreperiri lapillos, qui prjefcntiflimo remedio lapidcs renumcom-
minuunt & dejiciunt , dragm;:^ pondere e liquore idoneo haufti , aut ctiam corpori alligatL
Anautemquiinventriculo reperiuntur aliquando , eifdem viribus poUeant, mihinoncon-
ftat; periculumpofletcapifineullo, meojudicio, difcrimine.

C A t. XIL

'Tejuguacw^Temapara. Taraguira. Jmerkima, C^rapofeha. a^mei-^
va. Taraguico (t/fycuraha. Tejunhana, Omnes Lacerti.

TE1VGVACV& Temapara Tupinambis : Lacertus egregius : corporis figura , capi-
tis , oculorum , oris , pedum , caudae, convenit cum Senembij in hoc autem differt. Pri-
mo totius corporis color eft niger , elegantiflimis maculis albis infperfis variegatus , 6c verfus
extremam caudam , fexquafiaculeoshabetalbos. Secundo cauda craflior in exortu. Tertio
caret illis dentatis aculeis per dorfi longitudinem. Quarto in pedibus pofterioribus exterioc
digitus paulo remotior cft a reliquis , & brevior. Quinto hnguam habet bifidam longam , ru-
bram , glabram , quam velociflTime inftar ferpentis ad digiti longitudinem protrudit & retra-
hit. NuIIam editvocem: patienseft: lubenter vefcitur ovis , qucc crudaforbet. Inediiepa-
tientiflimum animal : detinebam alligatum , fed cum fe a vinculis abfolviflet, liberum permifi

per cubiculum currere , & interdum dedi hauftum aqua; e vitro bibendum , ita adhiic obam-
bulat quando fitit , aliastoto dieinangulo fuoordinario fcdet. Libenterincumbitcineribus
calidis : vigefimo Martii quifpiam partcm caudx calcando detriverat 5 poftea tamen de novo
ad duos digitos crevit ; primo Julii moriebatur inedia plane tabidus fa£tus , feptem enim mcn-
fium fpacio nihil comederat , tantum aUquando hauftum aquae fumferat lambendo. Caro ejiis
comeditur.

Plinius lib. 1 1 . Natural. Hiftor. cap. ^ 7. fcribit. La.certts bifida eB lingm ^pilofa. Idem cap,
50. dicit: Lacertis & fcrpentibus amputatas caudas renafci. Idem fentit Ariftot. Hiftor,
Animal. lib. z.cap. 20. qui&lib. v. cap. 28. Lacertos non annum vivere, led tantum fex

Gg 3 mcnfes..

23 i GeorgIMarcgravI

menfcs. Negoego cum Scaligeroin Comcntar. pag. 63 5. Scaligcr abfciiras vult , fedego
cum Plin. araputatas; namintegracauda abfcifla non rcnafcitur: fcd amputatam cx parte
rcnatam vidi.

Taragvira Brafiiienfibus : Lacertus in & propc domos, in hortis & ubique frequens:
longitudoejuscirciterpedalis; Cquanquam rcperiantur &minores.) Corpus habet tercs , to-
tum fquamuUs triangularibus cincrcis lcu lcucopa:is tcftum. Carct inghivie fub mento •, dor-
fumiEquale: nutant velocifllme capitcquando aUquidvident &celerrimc currantmotando
corpus. Sivideant hominemdormientem cui ferpens venenatus , autaliud vcnenatum ani-
mal Ixdendi caufa appropinquat , illum excitant ne Ixdatur. Coire volens mas leni morfu ad-
prehendit foemellx cervicem , pauUo poft; ad latus fe incUnat , & foemina propriam cau-
dam lurfum levando admittit marem , qui pedibus compleditur corpus ejus a tergo.
Vide I. Scaliger. in Comment. ad Hiftor. animal. pag. 204. Ubi de fimilis naturse La-

certo agit.

A M E R I c I M A Brafilienfibus ; Lacertulus tres digitos longus & pennam olorinam crafllts,
ubi craflTilhmus : crura & pedesfimilis figurae & totdigitis, ut Scnembi. Ocellos habet ni-
grosj corpus autem fere quadratumvidetur.
Totumdorfum fquamulis veftiturleucopxis,
latcra autem fufcis, caput itidem & crura , cau-
da vero coerulcis : omncs autem fplendent, &
ad tadum apprime funt Ixves. Digiti in pedi- ^

businftar fetarum porcinarum. Venenofuni
efl: animal ut Lufitani aflirmant, & cupidum cxfugendi fanguinem ex gravidis mulieribus. Re-
ferunt foeminam femei tadam ab hoc lacerto , vei folum ej us indumentum , numquam poftea
concipere. ' '

Carapopeba Brafilienfibus; Lacertulus tres,quatuorvelquinquedigitos longus, ve-
nenatus. Figura corporis eft utreliquorum. Quatuor cruribus & pedibus: in anterioribus
quinque, in poftedoribus quatuor habet digitos. Corpus totum hepatici efi: coloris, cum
albisnotuIiSjincaudaautemalbishneoUs, hinc inde etiam aliquantum flavi mixtum ; Ocu-
los habet fplendentes & quafi vitreos.

A M E I V A Brafilienfibus & Tupinambis ; alia fpecies Lacertorum & fuperius defcriptse
Taraguirs per omnia fimilis, excepto quodcaudam furcatamhabcat, id efl:, definentcm in
duo cornua reda.

Taragvico AycvrabA BrafiUenfibus , Taraguirae aUa fpecies , fuperiori item fimi-
Us, exceptoquodcaudaabinitio ubiquehabettriangulatasfquamasparvulas: CaudiEextre-
mitas planis Iquamulis tefta cft , & prxterea quatuor maculis fufcis : dorfum & prjecipue poft:
caput undatum maculis variis fufcis-

Teivnhana BrafiUenfibus •, Lacertulus eft minimum digitum craflus ; capite acumi-
natoutSenembi; oculisnigris, circello aureo : crurahabctquatuorut Jf;?^?»^^; Longitudo

ejusadpofterioracruraefttriumdigitorum; caudse longitudo fex digitorum & femis : eftque
caudateres & inftaraciculce in extremitate acuminata. Capitulum tegitur fquamofa cute;
dorfum, latcra, &crura fuperiori latere cute veftiuntur ad tadlum molli inftar holofericij
cauda autem fquamulis quadratis conftat minufculis : guttur & infimus venter itidem fquamu-
lis quadratis teguntur , majufcuUs , capltis tefl:a fufcefcit : Dorfum & latcra fuperius fufca, vel
potius tribus lineis dilute umbra: coloris , & aliquot undis ejufcemodi variegatur :latera infe-
rius viridia ; fuperiora autem in fufco linea notat viridis fccundum longitudinem a ca-
piteadcruraufquepofteriora: itemque alia linea viridis cftubifufcum &viride feparantur:
inter duas autcm lineas ordo eft: punftorum viridium in fufco; & fub inferiori linea viridi feries
eftpundulorumnigroruminviridi. Crura etiam in latcribus fuperioribus obfcurc flavifeu
cerei obfolcti funt coloris , variegata maculis parvis fufcis : in infcrioribus latcribus funt alba.
Cauda quoque fuperius coloris cerei obfolcti , infcrius cerei cum albo mixti. Caput infcrius,
guttur & infimus venter candidi funt coloris fanguineis notis varicgati. Bifidam habet Un-
guam. ,/

C A p.

HiSTOR. Qv^adrvpeo. et Serpent. Lie. VL Jsjg

C A P. XIII.

^oi gmcu. Ibyara. Serpentes.

BO I G V A c V Bi-afiiianis , Cobradeveado Lufitanis. Erat pellis feptem & ferais pedes Rhyn-
landicoslonga, inmcdiocorporc undecim digitoslata, fenfim verfus caput &caudam
in anguftiorem latitudinem vergens , ita ut eo loco.quo caput abfciffum, tantum circiter qua-
tuordigitorumlatitudincmhaberet, &incaud3e extremitate paulo minorem. Tota autem
pellisfquamiseratteftacertaferiedilpofitis, inventre majoribus, indorfo minoribus, utin
omnibus ferpentibus : elegantilTime autem erat variegata j nempe per medium d6rfum fecun-
dumlongitudinemmaculisnigris, qux cathena; cujufdam majoribus partibusconftantisfi-
guram quafi referebant j adlatera autem utrimque palmum inter fc diftantes macula; nigrae
rotundx fere, in quarum centro alba macula itidem rotunda, magnitudinem autem h.x maculae
habebantmajorem imperiali: interhafce , attamen extra illarum ordinem , verfus ventrem,
iterum utrimque dua: feries minorum macularum nigrarum difcurrebant.

Ejufdem coloris & fimilibus maculis accipiebam feptimo Augufti 1638. fed majorem
priori, craflities enim corporis medii erat tredecim digitorum, longitudo autem o£tope-
dum & fupra.

Ejufdem Ipeciei unum accepi vivum tertio Augufti 1638. fimilibus maculis ; longum quin-
quepedes&quatuordigitos; crafTumvero, ubi craffiffimus , femipedem. Carnemhabebat
albam anguillx fimilem. Cor excmptum e corpore per quadrantem horae fubfiliebat. In po-
ftica parte corporis , feptemdigitorum intervalloab extremitate caudx duos brevesungues
habebatquafiavium, citraanumnimirum. Duplicem ordinem dentiumacutifllmorum, in
utraque maxilla. Caput latum & fupra oculos in duo tubera elatum.

Ejufdemfpccieiingentemacccpifexto Odobris 1638. cujuslongitudoeratoftopedum &
femisj crafTities , ubiraaxima, quindecimdigitorum-, eratqueeleganternigro&albo varie-
gatusj carnem habebat albifllmam & pinguem. Carnem fepelivi, &ofla poft quadrimeftre
fjiacium exemi pro fceleto. Pellem tomento replevi. Spina autemdorfiofTibus conftat, &
coftxdurafpina. Duplicemordincm habebat dentium inutraque maxilla, qu^ itidemdu-
plex erat. Dentes funt acutiffimi , paulum incurvi , acus peftinum referrentes, fplendide albi
coloris, inftarmatris perlarumpolitee. Serpens IiicvocaturaBrafilienfibus^o/V^^fia!, ideft,
magnus •, nam vidi qui integram capream dcglutiverat. Non funt venenati & caro illoruni
comeditur.

Alteriusfpecieimihi allatus decimo quinto Novemb. 1638. cujus longitudoeratquatuor
pedum&uniusdigiticraflitics,ubimaxima,quinquedigitorum. Squamis inventre argentei

coloris fpIendidifnmi,reIiquo cor-
pore,nigro & albo variegati. Cau-
da quafi e fex annulis compofita
erat argenteis. Sex acutos dentes
habebat in utraque maxilla.

Habui etiam ferrei plane colo-
ris & in ventre albi , longitudine
trium pedum aut circiter, crafiitie,
ubi maxima , duorum digitorum.
Habitant in azdibus & ova gallina-
rum exfbrbent. Sa?pius inveni in
ledibus & extra plane virides, duos
auttrespedeslongos , craflitiedi-
giti auricularis. Amplum his os &
nigra lingua: funtque admodam
vencnofi , vocantur a Brafihanis
Boiobi.

I B Y A R A Brafilienfibus , Eodty
Tapuyis , Cega Lufitanis , noftrati-
bus Blind fchleiche ; vulgo fertur
duo habere capita , fed falfo : inde
autcm error promanavit, quia tam
cauda quam orc ferit & inficit fuo
vencno , necfacile caudaacapite
difcerni poteft , quia cjufdem funt figurce & magnitudinis : minimi digiti craflltiem xquat , &

longi-

240 GeorgI Marcgp.avI

longitudineunum pedem &duos digitos cii-citer. Color eftalbus fplcndens inftar vitri, &
annulis & elegantibus lincisnotatur , coloris brunniautjtrei. Oculos habet minimos&vix
confpicuos.haerent in cute, inftar punduli acu fafti. Non procul ab extremitate cauda; anum
habet, inftarreliquorumferpentum,

ContravenenumilliusnuUumdari remedium aftirmant Lufitani. Sub terra vivit&illam
fodiendo eruitur , viftitat formicis.

Plinius lib. vi 1 1 . Nat. Hiftor. cap. xxi 1 1 . geminum caput AmphiftDenae eft , & ^d caput
& ad caudam , tanquam parum effet uno ore fundi venenura.

Annota T I o. Ambigoanidem fitferpens, quem fubnomine Ibiracua defcripfimus
lib. XV. cap. VI. Ameficje noftrxj cujus virus tam vehcmens cenfetur , ut homini quem
momorderit , quantocyus fanguinem ex oculis , auribus , naribus , gutture & inferioribus par-
tibus corporis expellat , tanta copia , ut nifi ftatim fubventum fuerit , emoriatur.

C A p. XIV.

Ihihohoca. ■^oicinmoa. Cumcucu. ^oitiapo, Serpentes.

B I B o B o c A Brafilienfibus ; Cohra de Coral Lufitanis : ferpens duos pedes longus & poUi-

cem humanum fere craftlis,ubi crafliflimiiS;nam verfus pofteriorempartem teres eft & acu-
tusinftarfubulre. Totusventer eftalbus & fplendens, dorfum&Iateratinaa. Caputhabet
fquamulas albas cubicas , ad oras nigras , hinc cinnabria fequitur macula cujus fquamas per
oras nigrx , & ita femper rubra macula eft , hinc fequitur nigra , hinc alba , iterum nigra, hinc
rubra&ficdeinceps. Rubramaculaplus nnodigitoeftlonga, dus albce & tres nigraefimul
fumts fclquidigitum long^e, a;quales interfe: nigrac autem maculs totaliter funtnigrze, al-
barumautemorienigrae. Venenatuseftferpens.

Annotatio. Lib. xv.cap. VI. Americje noftrae , hunc Serpentemex auftoreLufira-
no ita defcripfi : pulcherrimus anguis , nigro , rubro atque albo colore , caput totumque
corpus diftinftus : verum omnium ferpentum longe virulentifllmus , & tardiflime fe pro-
movens. -

BoiciMiNGA &B01CINININGA & Boitininga atque etiam Boiquira Brafilienfi-
bus: Ayug Tapuyis: Lufitanis cafca. vela, Belgis HattCl-CiSngt / Serpensquatuorpedes &
tres digitos longus , corpore in medio crafliori , verfus utramque extremitatem vero atte-

nuato ; in medio autem ubi craflifllmus , brachium humanum prope cubitum craflitie sequat.
Venterilliuseftplanus: Caputcomprefllim , fefquidigitum longum & latum. OcuU parvi:
lingua teres &.bifida. Inter czeteros dentes quatuor habet reliquis longiores , falcatos , albos,
acutosinftarfpinge, quos retro condere &gingiva occultarepoteft. In pelle fquamas habet
ordine pofitas , craflas , quxque in dorfo funt fuas obtinent eminentias , inftar Crocodylorum
fere , verum haud talis duritiei. Totum dorfum infignitur cathcna pallide flava , hamulis illius
figura cubica conftantibus , fimbriatis nigro : fpatium autem intcrmedium inter quemlibetha-
mulum fufcefcit. Latera corporis flavefccntia cubis nigris ordine pofitis variegantur: nimirum
duplex ordo cuborum nigrorum in quolibet Iatere,& cuiUbet angulo hamuli cathena; dorfaUs
refpondctcubu"> unus latcralis unius ferici, alter alterius feriei refpondet, interfitio duorum
hamulorum cathcnse dorfi. Vcnterfquamas habct grandiores rcliquis quafiparallelogram-
mas , pallide flavcfccntes. Cauda: autcm in extremiratc adnatum eft corpus paraUelogram-
mum , paululum comprcfiLim , conftans quafi hamulis cathcnariis fingulari modo inviccm
aptatis , ut cymbaU modo ferpens fonum co edat & e longinquo audiri poflit. Quot annorum
fcrpcns tot partcs habct crcpitaculum hoc. Scipens dcccm annorum habct crcpitaculuni lon-
gumduosdigitosautpauloplus, latum quoquc plus quamfcmidigitum. Subftantia conftat

Ixvi, ,

HlSTOR. Q^ADRVPED. ET SeRPENT. Lib. VI. 24I

isvi,glabiM,pellucida,ficca,colorisex albo& cinereo fubfufcercentis. Serpens cft appnmc
venenatus , nec antidotum cognitum contra illud virus.

Annotatio. Dercriplihuncrcrpentemlib.xv.cap.vi. Americ3e. Accepiautempo-
fl:eaeKovoBclgio(nam&in ieptentrionaliparte America;,licetnon ita frequentcs, rcpe-
riimtur) cxuviashujusferpentis cum capite(in quo adhuc dentes illi majores virunturnti&
minorcs) &cauda: rintinablumautem conftatfeptem ejufmodi partibus, & cft pcnc duos
digitostranlveribslongum: integraautem pellispedes quatuor & amplius longa , &novem
digitoslata, ubilariftima. Squamarum ordo & color redifllme convenit cum Audoris dcfcri-
ptione.

CvRVcvcv Brafilienfibus : ferpens odo aut novem pcdes longus , & craftlor quam Boi-
cininga; fquamis quidem utille figuratus, fed flavefcenribus , ac per dorfum maculisnigiis
grandibus varie variegatus: nimirum intoto flavo macula nigra eft grandis, in nigro dua:
flavx, in quibufdam nigris etiam unica flava & fic continue. In vcntre fquamas longas habet,
figurx ut Boycininga , flavefcentes. Serpenseftvenenatus. /

A N N o T A T I o."^ Lib.xv.cap.vi . defcript. lndia£ Occident. eundem ex auaore Lufitano ita
defcripfi: truculentusangiiis&plurimummetucndus, interdum quindecim palmos longus:
prxcipuum illi venenum in capite , ideoque barbari ^ntercepto quantocius caput amputant &
cooperiunt humo. >

Bo I T I A po Brafilienfibusj Lufitanis Cobra, de cifor, ferpens feptem aut oaopedeslon-
gus , brachium humanum crafllis ; tcres, ac in poftica parte inftar fubuloE acuminatus ; coloris
olivacei,inventreflavefcens. Veftiturfquamulis elegantibus quafitriangulatis. Viaitatra-
nis; Eftvenenatus.

Annotatio. Audor Lufitanus quem in defcript. Americje lib. xv. cap. vi . fecutus
fum, vocabat Bonioptm, fed docuit me alter dicendum Boitmapua : quafi dicas anguem longo
roftro pra:ditum , teres & oblongus ferpens , qui ranis folummodo viaitare dicitur •, Barbari
afiirmant foeminas fteriles reddi foecundas : fi lumbis Ularum hic ferpens aflricetur.

Eodemcapite, plures lerpentes defcripfi , quorum Auftor nofternon facit mentionem,
curiofi requirant.

C A p. X V. ■

^^ia. Teftudinesvaria. Crocodilm.

Ana inarboribusdegenshicreperitur, mediocris magnitudinis : tota ex flavo albicans
fuperius , at inferius per totum lutei colori': ; crura poftica medietate inferiori etiam lutei
coloris, fcd tranfverfim lineis nigris variegata , ut& lateravcntris.

Jabot I Brafilienfibus , Teftudinis terreftris fpecies, Lufitanis CagAdo doterra. Tefta
nigraefttefta, cuimultaefiguraehexagonxfuntinlculptce. Roftrum habetut reliqus. Caput
& crura funt fufca , verum maculis ex umbra variegata. lecur hujus faporis eft optimi , & an-?
teceUit omnium animalium jecora fuo fapore.

J V R V c v A Brafilienfibus , Tartaruga Lufitanis ; Teftudo marina: loco pedum habet quafi
alas; anteriorum quidem quamlibetlefquipedem circiter longam, pofteriores vero brevio-»
res: caudaraacutamconicam: oculos nigros magnos , os edentulum & inftar roftri volu-
crum. Habui quarum teftae tres pedes erantlongae , duos latx & fupra. Coftis ipfius inferuii-.
tur teftx , ad quodlibet latus odo : anteriores breviores , medi^ longiores, pofteriores iterum
breviores.Ova iUarum comeduntur uti & caro. Ponunt autem ova fua ad littus maris, foveam
in arena facientes & dein arena tumulantes. Ssepius inveni veftigia iUarum ex mari egredien-
tium & retro abeuntium. Reperiuntur autem varise magnitudinis. Habui quarum longitudo
erat quatuor pcdum , latitudo trium : tanta; molis ut a quatuor robuftis viris vix poflcnt mo-
veri. -Variis figuris gcometricis tcftx quafi infculptse vifuntur. Qttjedam teftam nigram ha-
bent fplendentem, flavis lineis & figuris egregie interftinaam : aliae aliter conformatam.

JvRVRA. Brafilienfibus; Cagadod' agoaLuCimiis: minor eft reliquis teftudinibus: Tefta
fuperior decem digitorum habet longitudinem , latitudinem autem novem , convexitate
confiderata: Infcrior tefta novemdigitoslonga, quatuor &femislata&plana: EUypticam
autemfiguramhabetfuperior. Infrateftam feabfconderc poteft; & collum rurfus ad trium
digitorum longitadinem foras extendere. Caput tresdigitos craiTum, &paulo oblongius;
nafuselevatus&acuminatus: osamplum; ocuUnigricantes, pupillanigra. In pedibusqua-
tuorungucs oblongi, nigri; cauda brevis acuminata;cutis rugofa & quafi fquamis confta-
ret: Teftafuperior fufca, inferior flavefcens. Ovaponit fubrotundadimidu gallinacei ma-'
gnitudine , tcfta alba ut ova gallinarum , boni faporis fi frixentur. Comedi aliquories.

Accepi vigcfimo Juliianni i63 9.unam&peraliquot diesbatatasipfiprKbuiprovi£l:u&

Uh riiiK;

242. GeorgI MarcgravI Histor. QvadrVped. et Serpent. Lib. VI.
mnc ova ponebat quotidie 5 poftea nihil dcdi, & vixit tamen ad fineni, Aprilis anni 1 641 . tan-
tumpaucifllmam aquaminterdumfumens, &fempcr fub tefto meo refidens, ita ut viginti(5c
unum menfes inediam tokraverit. Sonumedit inftar rana; brevem Kkk Kick, tantumfemel
aut bis fingulis vicibus fonum edit, idque rarius.

Tacare Brafilienfibus , Cayman _^thiopibus in Congo •, CrocodiUii^Lmxxi^. Habuifex,
feptem, odo etiam novem pedes longos. Caput paululum compreflum habcnt; os fubrotun-
dum feu ovalis figurs. Orishiatusamplus,namlongeultra oculosidapcriripoteft. Dentes
habct in fuoeriori &inferiori mandibula multos, acutos, quofdamlongiores,quofdambrc-
viorcs.> Mandibulam autem fuperiorem moverepoteft: Linguamhabetnullam,fedtantum
membranam, quce mandibulx interiori interjacet & lingux figuram refert, quam tamen fuftol-
lerc nonpotcft. Oculoshabetmagnosrotundos, claros (non fuillos) c?Efios,pupiIla nigra:
quatuor crura & pedes, quorum duo anteriora tencriora funt ( ne nimium graflari poflet; brc-
viora & quinque digitos continentia in pedibus, quorum tres interiores ungucs nigros habent
more avium, duo exteriores carent unguibus : pofteriora crura crafliora & longiora, quatuor
digitos continentia,tribus itidem unguibus nigris inftar avium,unus exterior carct ungue.Cor-
pus autem in longam extenditur caudam. Totum corpus veftitur cute fquamata, ac in capite
& tota fuperiori parte corporis, ac cauda loricata. In toto auteminferioricorporefquamx
quadrat^ferefunt, atque ad taaum moUes & glabrx : inlateribusvarias rotundasfigurasha-
bent fquamx ac tuberculis fcatent , & funt partim nigri , partim flavefcentis coloris. Eodem
modo fe habet in caudx lateribus , & cruribus. Superius autcm caput firmifllmum, munitum
tefta , ex nigricante & flavo mixti coloris: CoUum fuperius itidem tuberculis majoribus exor-
natis fquamis veftitur. Totum dorfum autem cummagna partc caudx, tranfverfimmultis
parallelogrammis longis tegitur-, funtque ilte fquamx durse cx flavo& nigricante mixtx, ac
talibus ccrtis intervallis exaltatce. Ultima caudse medietas , firma pinna fuperius ereae ftante
adfinemufquedotataeft : qua inter natandum, more pifcium, fegubernat. Eft autemilla
pinna multis fquamis qnafi compofita , flavi coloris & eleganter variegata lineis nigricantibus.
TotaporrocaudaquafiannuHsnigricantibus cingitur, reliqua parsinterjacens eftflava, iti-
dem elegantibus ftriis nigricantibus intertexta.

Carnem habet albam inftar pifcis, nec plus fanguinis quam illi in parva quantitatc. Nigritx
comeduntcarnem. Ovaponitgallinaceis feremajora, figurx pene cylindricre, efuiapta&
bonifaporis , quce comcduntur: tcftam habent albam, tuberculisquafi infignitam, duriflfi-
mam. Sxpius viginti o£lo, aut trigintain uno nido invenias.

In vcntriculo hujus animalis cancros multos inveniebam , & ungulas aUcujus animalis.

Annotatio. Vide qux lib, v. Defcript. Ind, Occidental. cap. i v. dixi de hoc animali
e Er. Ximinc; & obfervaviremcdiaqu^ ex glandulis iUiusfub gutture pofitis prxparantur:
atque etiam e ventriculo Ulius : fed praetcrii tum quod idem fcribit ; animal hoc cum alio cibo
deftituitur, devorare lapUlos, eofque fxpe in ventriculo illius rcperiri fcmiconcoftosj quorum
pulvis hauftus fingulare remedium fit adverfus lapides quiin renibus hominum nafcuntur.

dA^morepmma.

Hujusferpentis tantum iconem inveni fineuUa defcriptionc ; nifiquod pidor addiderat,
duos&femispedeslongum efle & cutem ilUus fufcam, maculas autcm luteas interius, iu
ambitu autem brunnas.

A p r E N-

A P P E N D I X

T> E

Ovihis Teruanis &- Chihifibui,

UmiiidercnptionelndixOccidentalis de animalibus agerem Peruvice pcculiaribus
1. X. c. IV. Ex Acofla qui omnium optime fcire poterat dedi hiftoriam ovium Peru-
vianarum,ut vulgo audiuntj & quidem duas efle dixi illarum fpecies: unam qux lani-
gera fit &Paco appclletur,a]teram qua: pene nuda levibus tantum villis tcda eft.Prio-
ris generis etiam inChile reperiunturj fedantequamdeChilenfibusdicatur, oper^pretium
fuerit,poftcriorisquoquc, utego autumo iconem & defcriptionem ex Epiftol. P. And. Ma-
thiolihuc traduccreut diftcrentia faciliuspateat. Is itaque lib. v. Epiftol. ad loan. Odoricum

Melchiorium, &c. ita in-
fit:EmitSerenifl'.Princeps
meus paucis ante die-
bus, a Theodorico quo-
,,.... ^, damNeusColonienfi,ani-

w^^^ ^-^^^^P' ... ^^^^ mal quoddani quod ille

exPcru occidentalium In-
diarum rsgione primumi
efle allatum &; inde Mit-
tellob-irgum Selandias ci-
vitatem aflerebat.

Refcrr hoc animal par-
tim camelum,partim cer-
vum , adco ut reae qui-
dem grsECo idiomate Ixa,-
cpo>cclfi,}jAoi/ appellari poire
crediderim . Longitudo
totius corporis a cervice
ad caudamfex pedum eft : altitudo vero a dorfo ad pedis plantam quatuor tantum,& colli lon*
gitudo a fcapulis ad cervicem , duiim. Capite , coUo, ore , fuperioris prsefertim labii fciflura,
ac genitali Cameium fere refert. At caput oblongius eft : aures habet cervinas , oculos bu-
bulos . Anterioribus dentibus in fuperiori mandibula caret , fed molares utrimque habet
ut bifulca fere omnia , & ut illa etiam ruminat. Dorfo eft fenfim prominente quod per in cu-
riam a pidore negledum eft. ScapuUs prope collum depreflis, lateribus tumidis, Ventre lato
clunibusaltioribus :&caudabrevifpithama; fcre longitudine: quibus omnibus cervumfere
refert, quemadmodum ctiam cruribus , praefertim pofterioribus , pedesilli bifuci funt, di-
diidta anteriori parte divifura. Ungues habct acuminatos , qui circa pedis ambitum in cutem
craflTam abcunt. Nam pedis planta non ungue fcd cute ut in multifidis & in ipfo Camelo con-
tegitur. Retromingit hoc animal ut Camelus & teftcs fubftridos habet. Pcdoreeftamplo,
fub quo ubi thorax ventri conneditur , extuberat globus, ut in Camelo, vomica; fimilis, e quo
nefcio quid excrementi fenfim manare videtur. Color colli , cervicis , pedoris & anterio-
rum crur um eft illi albus , reliqui vero corporis fubruber , vel ex nigro rufefcens. R oftro ta-
men eft nigro & anterioribus cruribus a genu albicantibus. Cicur acmanfuctum eftanimal,
fedfrigorisimpatiens, utaliaquxadnose calidis regionibus afferuntur. Neminem oflTcndit:
fed miro admodum ingenio ab illata fe vindicat injuria. Nam ubi aliquis illud vexet , vel circa
clunes opprimat , non calcibus aut morfibus fc defendit , fed vomitu vel cibi vel humoris in
vexantem retrorfum cum irapetu ejaculato, ob protcnfara coUi longitudinem. Salaciffimum
hoc efle animal, idmihiconjeduram facit, quod cum fui gencris fo^melUs fitdeftitutum,
magna cum prurigine capris fe commifceat, non tamen eredis , ut aUas caprae hirco afcen-
dentefolent, fed humi ventre accubantibus, ita cogente animali antcrioribus cruribus. Ita-
que fuperafcendens coit , non autcm, ut falfo de retromingentibus animaUbus alfemat Ari-
ftoteles, averfis clunibus. Adeo venere vernali autumnalique tempore ftimulatur hoc animal,
ut illud viderim humile quoddara prsefepiura avena refcrtura confceiidiflle, genitalcquc illi
magno cum murmure tamdiu confricaife, quoufque femen redderet , plurimis una hora re-
plicatis vicibus. Non tamcn concepcre capras hujufce animalis feminc refertx, quod, ut
puto , vi coaci;a:iIU proftiterint continuo balantes, tum quod cumhocanimalicarumnon
conveniat fpecics. Indicam ovem appellabat hoc animal, qui iUud ad nos advexit , atquia

H h 2 noftris

144

GeorgI MarcgravI Appendix

noftrisovibus quantum diftet, tuipfc judicare poteris. HaacnusMathiolus. Abhisautem
plurimum differunt oves illx Chilenfes , quarum hanc iconem noftri attukrunt ad vivum
cxprelTam. -

Inquaobfervandumoranialatisquadrare, quoadcorporiscompofitionem •, priEterquani
quod poftici pedes ungulas bifulcas habeant , priores autem in quatuor divifos ungues &
quod proHxis admodum villis lanai veftiatur , quam imprimis commendant. Cieterumna-
tura bcne convenit cum pnecedentibus , ita ut haud dubium fit unius generis animal effe , tan-
tum ratione cxli fub quo degit variare : nifi forte inter utrumque fit diftindio illa, quam obfer-
vavimus in defcriptione Ind. Occidentalis ; ut omnino exiftimo. Sputum ejaculatur in vexan-
tes- & fcribit P. Alonfo d'OvagIic inHiftoricaRelationeRegniChile, vulgo credi in parte
corporis humani quam fputum illud contigerit fcabiem generari : quse reliqua funt de hoc ani-
mali dicenda, pete ex Hiftoria noftta novi Orbis.

Geor-

f^Ww^

GeorgI MarcgravI

HISTORIiE RERVM

. NATVRALIV

L I B E R S E P T I M V S.

Qui agit de Infedis.

laacianra. latehucu. Tucuracu. TucurohL Gaayara. ^

A A c I A 1 1 R A Brafilicnfibus , Efcorpmi Lufitanis , Scorpio : frequens in
ledibushic &notabilis magnitudinis , itaut vix credam alibi majores re-
periri : Vifuntur enim quinque aut fex digitos longi & fatis crafli. Crura
habent ofto & duo brachia cum forcipibus , qua; longe extenderepoflimt :
caudam longam arcuatam cum duobus aculeis.

Contra illorum punduras ipfummet prodeft oleum Scorpionum, faduni
ex oleo olivarum in quo Scorpiones fuerunt maccrati ; & etiam Scorpio in
minimas teratur partes & aifricetur parti in qua pun£tura eft,

Jatebvcv Brafilienfibus , Ricinus , Grscis K^o-nv , Lufitanis Canapato , Gallis Morpion-
beftiola foeda; lentis magnitudine, fubrotunda, plane compreffa-, odo cruribus prxdita,
capite quadratae figurjE prominente, quo fe cutiinfinuans & cruribusarde adhserens, roftro
fuo longo , tereti , quodejufdem figursecorpusin quolibet latere habct , in quacunque parte
corporis fugendo feingurgitat ac infignemibi excitat pruritum, ita ut ex cuteextrafta per
quinquevelfexdieseolocofaniesprofluat&vix duodecimautquatuordecim diebus locus,
licet fponte , perfanctur. Coloris funt fulvi five hepatici , punftulata feu tuberculata cute,
verfus interiora in dorfo , fplendentem , triangularem , luridum clypeum habentes. Capitu-
lum quoque luridi coloris : non male figura fua referunt teftitudinem terreftrem. Innumeri
hicfuntacfaepifllmc corpus habui plenum. /Eftivis enim & pluviofis menfibus modo quis
femel in campis aut filvis humi confideat , ftatim plenus fit ejufmodi infeftis. Uno tamen
tempore majori copia reperiuntur quam altero. Ariftoteles inHiftor. Animal. egramine
oriri fcribit, fed errat.

TvcvRAcv Brafilienfibus , Gafmhoto Lufitanis: Locufta eft quatuor digitos longa:
■crura habct fex , duo priora prope collum breviflima omnium , fefquidigitum aut paulo plus,
fingulalonga: mediaduopaulo Iongiora& pofterioraduolongiflima, nimirum quatuor di-
gitorum, retrorefiexa, quibus faltumexercet, quodhbet conftat tribus internodiis. Pedes
ungulamequinamfere referunt, duobusunguiculis lateralibus. Crura pofteriora funt craf^
fiora, & medietas ultima eorum acutis dcnticulis alternatim, duplici ferie munita. Alas
habet quatuor , fupratresdigitoslongas, extcriores plus femidigito latas , quibus interiores
duas- tegit, quje tripliciter cornplicata; & fefquidigitum fere funt latae. Caput habct quafi
equinum , oculis binis prominentibus , ovalis figura; : barbam cancrinam fefquidigitum lon-
gam. Circa collumtegumentum inftar cucuUi monachorimi , demiflla capite & corrugati.
Venter conftat oaofeaionibus. Totum corpus cftviride, inferius acin dorfo miniati co-
loris. Cucullusillecumcapite diluteviridiscoloris, ut & barba & duo crura priora , reliqua
duo paria crurum etiam viridia , fed maculis albis & fufcis punftata , pedes rubefcunt. Oculi
colorem habent qualem lapis Bezoar. Aiarum exteriorum color cinereus mixtusmulto

Hh 3 rubro.

,-5 GeorgIMarcgravI

mbro, fci-e myagddis floi-is modo , ac multisvenulis funt intertextx: interiores alx egregie
rubfo', nigro, cinereo , viridi macuhtae tefliilatim. Fortitudo Locuftarum in pofterioribus
cruribus c^nfiftit : more felium pcdibus prioribus caput & barbam ornare folent.

Repcritur hic & Locufta fufci coloris, prEcedente tamen paulo minor, ejufdem licet con-

formationis.

T V c V R o B I BrafiUenfibus, alia Locufta plane viridis ut folia arborum, corpore breviori
quam major illa : alx quatuor illi foiiis fimiles, crura fex, coUare complanatum, non autem ut
cucullus, corrugatum.

G A A Y A R A Brafilienfibus : alia Locufta inftar Cameli , plane viridis : corpus vix digitura
longum, coUolongo &ereaoinftar CameU, nimirum digitum longo : caput triangulare,
oculis prominentibus , lenticularibus , fufcis.-
Crurahabet fex , duoinfummo fere coUo , u-
num digitum longa , tribus internodiis conftan-
tia & dcnticulata in extremitatibus : reliqua duo
paria viridia, liventia, quafi fohaficca.

Reperitur hic& ejufdem figura: , coloris lu-
ridi, feu ut arboris foUum deciduum.

Annotatio. Hxc eft ex carum generc
quJE Mantes appeUantur , de quibus vide Thea-
trum infedorum Thoma: Mouffeti pag. 118.
ubi & rationem reddit cur Mantes dicantur .
H^ec autem Audoris noftri coilum habet longiflimum

. C A p. I L

Enena dua fhecies : Enena ram conformationls. Altus l^aurus iDolans.

Nena Brafilienfibusj Efcaravelha'L\x^\tan\.s\ Taurus volans. Totius corporis longi-
tudoplus duorum digitorum Rhynlandicorum , craflities autemfere quatuor. Totum

corpus iplendide ni-

grum, fed pilis flavef-

centibus opertum , i-

ta ut flavefcens vi-

deatur. Sex habet pe-

des (feti crura) duos

anterius verfus , duos

ad latera fere dire£te

extenfos , & duos

poft fe extenfos , ni-

gros omnes , fplen-

didofque & fuperius

raris piUs pra;ditos-,in

quolibct autem pe-

de tres ungues , cum

parvulo digito , qui

quafi tertius unguis:

funtque crura variis

denticulis armata. Vnius fere digiti intervallo a capitis initio (quod minimum; fedio eft cor-

poris. Capitale cornu habet magnum , &inextremofedum, nigrum&fplendidum, unum

pene digitum longum : oculos nigros cminentes & prope illos duos cirrhos cxtentos , fin-

gulos tribus apicibus , qui in extremitatibus funt fufci. Prima feftio corporis tricornis, in

fummitate anteriori habens cornu protenfum & paululum dcorfum flcxum , longitudine

dentis humani, &utrimquead latcra unum, cjufdem magnitudinis. A\x ejullkm coloris

cum toto corpore , pilofje acdurae. Pofterior feaiocorporisinfcriusmultashabetdivifuras.

Prior fcftio fupcrne magis rufefcit pilis, poftcrior autcm magis flavefcit.

T A V R V s volans alius hic rcperitur , paulum diverfus a priori : in toto corpore fuperiori

obfcure caftanei feu nigricantis fplcndentis coloris , in infirao per totum caftanei coloris

fplcndidi. Totius corporis longitudo, duorum & fcmis digitorum , craflTitics circiter qua-

tuor. Corporisanteriorfcdio, unum digitumlonga. Caputparvum: ocuU nigri Iplcnden-

tcs,nontaracnprominuh, utinpriori: propcoculos duoshabctcirrhosutprior) proximc

caput

D E

I N S E C T I S. L I B. VII. 247

caput cornu ercdtim & pauliilum verfus poftcriora reflcxum rcmidigitum longum; & ad late-

ra in feftione anteriori iupcrius vcr-
lus pofteriora reflcxum fcmidigi-
tum longum ; & ad latera in fcaio-
ne anteriori ruperius verfus utrum-
que cornu crafllmi ereftum , paulo
brcvius & obtufius quam prius il-
lud. Alas habct ut alter & corpus
ita conformatum : Crura fex rribus
junduris, & tribus digitis & uno
minimo pro quarto : media crurum
parsintcrkcundam & tertiam jun-
fturam aculeis pyramidalibus mu-
nita : intcgra autem crura funt hir-
futa pilis caftanci coioris , uti & cir-
ca os ac In fedione corporis.

T A v R V s hic quoque alius re-
peritur rarae conformationis : ma-
gnitudo illi eadem cum prioribus •, craflb & rotundo ventre ; Crura habct fex , fingula
duabus junduris conftantia : anteriora autem quinque procefllisacutosquafi digitos habent,

quibus terram fodiendo citifllme fub eam fe in-
gerunt. Alas habet duas ftriatas •, & in prima fui
corporis fcdione eminentiam fellae-formem &
ante Ulam foveam feu cavitatem fabrotundam,
avellanssmajoriscapacem , inqua magnusnume-
rusfoetuumvivorumvifitur, coloris brunni &fi-
iamentis quibufdam in fovea annexorum, quima-
gnitudinem refercbant feminis papaveris, fed Me-
gafcopioquilibet inditus magnitudinem oftende-
bat pifi , eratquc omnibus numeris abfolutus &
cornutus ut parens. Caput femilunaris fere figu-
tx & comprefflun , cui cornu impofitum , fatis
crafllim & plus digito longum , ere£tum , fed in fummitate paulum verfus pofteriora incli-
natum. Pone cornu hujus cxortum , in quolibet latere oculus grani mflii magnitudine , rotun-
dus, niger, fplendens. Tomm autemcorpus, crura&alxfunt infignis fplendentis coloris,
ex nigro , viridi, & aureo mixti •, eftque totum fijbtilifllmis piUs veftitum.

Validiflimus cft , nam fcatulce craflse a me inclufus , ac latere codo craflb impofito nihilo-
minus fe femper exfercbat, ut funiculis fucrit coercendus. Hirci pene odorem de fe fundit.

Tavr V s volans alius. Crura habet fex, quatuor inpofteriore, &duo in anteriorefe-
dlone corporis : pedesdefinuntin duolunata cornicula: fingulaque habent tenuius tenacu-

lum. Anterior fediodigitum longaincornu definitduos& femis digitos longum , tercs&
paulum deorfum incurvatum , & duos habens veluti dentes verfus pofteriora. Inferius in an-
tica partc corpoiis , fub exortu hujus cornu , jungitur caput , parvum quidcm , fcd & cormi
habens furfum incurvatum , duosfcredigitoslongum, cum proceflTu tripartito in ipfo acu-
mine. Oculos habet rotundos , nigros , fplendentes , feminis cannabinimagnitudinc , pone
oculos autcm duos proccfllis coniformes , contortos , pofterior fcdio duos digitos eft longa,
atque alis craflis teda , cum anterior feftio glabra & foUda tefta tegatur qux & in cornu extcn-

ditur.

248 * GeorgIMarcgravI

ditLir. Tota auteni antcrior feclio cum cornibus , capite , & cruribus atque infcriore ventre,
nigri & fplcndcntis cft coloris , &fuperiusfeulongumcornu, verfus iiiferiora , villofis pilis,
obfcure flavis five luteisveftitur , ita ut ad taftum holofericum referat. Junctura ad caput
quoquevillofi; cruraautem &infimus vcnterbrevioribus veftiturpilisobfcure flavis. Alae
exteriores conftanttefla colore fru£tus olivarum, cuiobfcure flavum admixtum, &varie-
gantur fparlim pundulis fufcis. Cornua iUa duo raagna conjungere potcft & illis aliquid
tenere.

C A P. III.

0\(hdmdujhe yarl^^ Araneorumj^ecies, Tungajhe ^icho.

Hamdv Gvacv Brafilienfibus , Araneus maximus five Phalangium. Totum cor-
I pus tres & femis digitos longum & bifedum. Anterior pars major eft & pene duos digitos
longa , fcfquidigitum lata , fubrotunda ac comprefla : poftcrior magis orbicularis , nucis Muf-
catx majoris magnitudine & figura. Sefquidigitum longa. In dorfo medio verfus pofteriora
foramenhabetumbehcale. Capitecaret fpe-
ciali, /cdfupraos inanteriori partc corporis
ocellos habet minimos fplendentes , inftar
punftulorum •, & ad utrumque oris latus,
prominentiam unguiformem, femilunarem, '
femidigitum longam , in extremitate denta-
tam, dente femilunari nigerrimo Iplendente,
femidigitum longo , & ita binos dentes , qui-
bus pro dentifcalpiis utimur auro inclufis.
Crura habet decem,utrimque quinque,prio-
ra duo prope dentes duos digitos longa, &
practer duplicem articulationem qua corpori
conjunguntur , quatuor habentia internodia
& in extremitate unguiculum curvum , ni-
grum,/pIendidumretrorfumverfum.Secun-
diparis crurum, quodlibctpenequatuordi-
gitosIongum&pra:ter duplicem articulationem prope corpus , aliasquatuorhabetarticula-
tiones. Tertium par tres& femis digitos longum, totidem articulationibus , quartum pas
tres digitos & paulo amplius longum , cseterum ut priecedentia : omnia autem crura in extrc-
initate duo habcnt exilia cornicula nigra & bifefta ut Cancri. Propc anum habet duos procef^
fus femidigitum longos juxtafe pofitos, fili crafTioris craflTitie, quibus nere foIet.Totus araneus
veftiturcute pilofa brevibus pilis , nigris ad vifum , adtaduminftarholoferici. Pertotamau-
temfuperficiemcrurumpartispoftcrioris, Iatcrum&procefruum,quidentes continent, pili
copiofi funt infparfi , ex albo & gryfeo rubidi coloris. Tota poftcrior feftio corporis in adul-
tioribus plerumque nuda eft pilis, & cutis ex albo incarnata. Vefcuntur mufcis & aliis infedis.
Diuvivunt: namadbienniuminScatulamealuifl^ememini, qui certo tempore cutem exue-
runt intcgram , dentibus etiam adhxrentibus , novafubtus generata. Cutis exuta Araneum
repra:fcntat, nam folum inferius fcifla eft, ubi Araneus exivit.

Vbiquehicreperitur,fed frequentifTimusin InfuIaS. Alexii.

AnnotAtio. Habui aliquoties Araneum hunc vivum e Brafilia ad me miflum , quem
cum mufcis alercm,non potui tamen animadvertere illum eas comcdere,& per aliquot menfes
cuminediamtolerafrcttandememaciatus plane mortuus eft : incapfitla quaillum conclufe-
ram, nunquam nevit , fed cum femel ex illa fe proripuiffet , & adfeneftrasafcendiffet, caepit
ibidem nere,

N H A M D V I Brafilienfibus, araneus magnitudine Cincindelx;
clypcum in dorfo gcrit triangularcni.fplendidifllmum, inlate-
rum circumferentia fex conis acutis praeditum albi coloris , cui
brunnx macula; immixtas. Adoshabet denticulos duos niecr-
rimi & fplendidi coloris, incurvatos.

A R A N E V s valdc clegans, Cincindelam fupcrat magnitudi-
nc-, corpus vix fcmidigitum longunT, anterior ejusfcdio mi-
nor continct crura oCto , duobus internodiis conftantia , ferc di-
girumlonga, cxflavo &brunnovaricgara. Poftcriorfcdio ma-
jor : prior tota argcntca , fplcndens : poftcrlor ad mcdietatcm
ctiam tota argciuca; &in hac poncndo poftcriorcmpartcnideorftun, quafi facics humana

cgrcgie

DE InsECTIS LiE. VII. 249

egi-egic apparet , quafi fculpta & argcutco eflet obdufta : reliqua mcdictas quafi cx argcntco
& bruuno glaciata. Similis quoque mixtus color in inferiori corporc Invcniuntur & duplo
majorcs.

Araneus alius figuraprxcedenti fimilishicrcpcritur, major tamcn. Anterior re£Iio cor-
porisparva, magnitudinc fcminis cannabini , fcdpaulo longior^ pofterior avcllanam majo-
rcm a;quat : & antcrior ieaio ut & pofterior ad medietatcm argentei coloris fplcndidi , ultima
poftcrioris mcdictas flavi & maculis duabus argentcis notata, in quolibct laterc una •, cxterum
in flavo illo llibtilibus Ilncis fi^ifcis varicgato , varia fibi imaginari quis poteft. Crura octo va-
ricf^ata cxpallideflavo&fufco,omniainantcriori fedionc : tcnacula adhxcduo propc os,
cjufdcm coloris. Tclam facit more cxtcris communi.

Aranevs alius, faba; magnitudine, frcqucntiflfunus inccdibus. Prior corporis fcdio
fubrotunda xquat pilum , altcra longior Sc faba:formis. Crura habet odo , in quolibet laterc

quatuor, fcfquidigitumlonga, tribusintcrno-
diis conftantia & quartum cft infcrtio in cor-
pus. Antcrius etiam duos propedes habct ,
vix quartam partem crurum longos , quibus
apprehendit: duos denticulos nigros, ut ma-
ximus. Totuseftcoloris cx flavo, albo& ia-
turato rubro inftar holoferici fufci dctriti : pi-
lofum corpus , uti & crura. In fupcriore cor-
porc magnas habet maculas nigras ; crura quo-
que per intcrvalla punftulis nigris notata. Hi
quoque Aranei cutem exuunt, ut major ille.
Fostusin orbicularifollefubventreprogencrant. Nodu tcxunt. Reperiuntur& hujus fpe-
ciei, dimidix magnitudinis. - '

Arancus paulo major mufcis vulgaribus, cinerci coloris,hirfutus inftar holofcrici. In lateri-
bus nigro ferico veftitus. Crura habet fex, brachia duo, quibus apprehendit , cinerci in totum
coloris , punftulis nigris.

Araneusdenique & hic reperitur parvulus tcftaclypeatateaus, inftarteftudinis terrcftris.
magnitudine pifi, tefta fexangula : capitulum &crurafunt nigra: teftaargentcicoloris cum
maculis nigris clegantiffimis,

T VN G A Brafilicnfibus , Bicho Lufitanis : Infedum parvulum, figurapulicis, nigrican-
tis coloris , duos cirrhulos in capite pro barba habens , 'in pulvere more pulicum gcneratur,
& pedibus fe infinuat , potiflimum plantae , digitis & fub unguibus , imo & manibus afiquando
vidi. Statim autem quando intravitpruritum excitat , qui ccrtum indicium cft , itaque Tu?^ga
ftatim acicula eruenda,namfifinatur, triduiaut quatridui fpacio fobolem progenerat innu-
meram,Iendiummodo, qujs foUiculo pellucido rotundo magnitudinepifiincluditur , huic
infidct Tmga; hic foUiculus acu eruendus& manet in carneforamcn rotundum ejufdem
magnitudinis , quod fponte fanatur , vel infpargitur pulvis pyrius. Crcpitant unguibus idi
ut lendes. Familiariftimum malum , fedquodmagis per negligentiam incrementum fumit
quamperfe.

Annotatio. Plcrxque Rcgioncs America;huicmalofuntobnoxia;, &beftiolah2C
variis nominibus appellatur, de quibus vide Defcription. noftram America; , lib.i.cap.iv.
fub nomine Nigu£, & lib.xv. cap. v 1 . fub nomine Ton.

Ca

IV.

P

Tanafa?iamucu. Tanama. Jtquealia Ta^ilionum jjecies.

Anapanamvcv Brafilienfibus, papilio ingens. Corporis, quod bifedum , longitudo
efttriumdigitorum, craflltics , ubi maxima , fcrc duorum. Pyramidalis figura; : caputha-
bet parvum , nuclei cerafini magnitudine : oculos magnos rotundos , nigros non fplendentcs,
prominentes, magnitudincfcminis cannabis: nigrcdoautcm apparetduplexin oculisprout
vertuntur : fuperius in capite calvitiem glabram & brunam & duo cornicula fefquidigitum
longa, qux verfus pofteriora vcrtit; os non tranfverfum, fed fecundum longitudinem , in quod
pro libiturecondit & exferit promufcidem , brunnam , fili craflioris craflitie , plus quinque
digitis longam, quam in fpiram convolvens recondit in oris rima. Alas obtinct quatuor, duas
priores feu fuperiores longiores, nimu-um tres digitos & fcmis, fefquidigitum latas: membrana-
conftantes fatis crafla , & pcr longitudinem quafi coftis fuftcntatx. Crura illi fex priora kfqui-
digitum longa , reliqua duos •, conftantautem duabusjunduris, ad quarum pofteriorem tres

aculeiproftant.

li Totum

2$0

GeorgI MarcgravI

Totum corpus & alx veftiuntur pilis mollifTimis, qui tadi faciie decidunt, funtque ex fufco
cinerei coloris . cum nigro mixti ,
in toto fuperiori corpore & extus
in alis : in ventre autem albicantis
cum pauxillo flavo mixti : fub alis •
cinerei maculis flavis. Pofterior
corporisfeftio feptem quafi divifu-
ras habet , ad quarum quatuor an-
teriores , in quolibet latere macula
cxtat flava.

Panama Brafilienfibus , Bar-
boleta Lufitanis, papilio communis:
Innumeri hic reperiuntur & diver-
foruni colorum ; omnes quatuor
alis, duobus corniculis, fex cruri-
bus , & filo convoluto ad os. Ha-
bui cui corpus erat longum tres'
quartas partes digiti •, cornicula fuf-
ca , uti & venter & crura , afpergine
cana •, dorfum canum pundulis ni-
. gris: Alaefuperiores, fuperius afper-
gine cani , inferius incarnati colo-
ris , ad oras fimbria nigra & nigro
pundulata : Alae inferiores fuperius
albx, maculatxnigro, inferius quoque albae multonigro maculatx & itidem maculis incar-
natis ; fuperiorumlongitudo fere unius digiti, inferiorum paulo minor.

Dantur & plane albi pun£tulis vanegati fufcis.

Habui albos paulum flavefcentes , quorum alse cjufdem coloris , fedadvenashincindedif-
currentes obfcure luteo variegati. In circumferentia autem alarum quafi fimbria nigro & albo

variegata.

Habuicorporemediocri,aIismaximis, & plus duobus digitis longis , &plusquam fefqui-
digitum latis : erant autem eae in infcriori latere obfcure flavi coloris & undatim variegatae
punaulis purpureis , fufcis , lineis nigricantibus , macuUs aliquot fufcis , una cinerea , pauco
albo ad unum latus & circum circulo flavo, hinc linea nigra circumdufta, oculumemen-
tiente. Alteri lateri alarum idem color, fed adoras plus fufco undatus fimbriatim , & pe£
medium ambitum ccerulei coloris.

Habuiquorumaljeinferioresinteriusflavae, fufcointermixto &maculis variarum figura-
rum planeargenteis fplendentibus : exterius exdem lutexfufcismaculis variegatje. Alsfu-
pedores interius verfus extremitatem fufcae, macuhsargenteis intertextas, inmedio latere
maculisnigris, circa exortum cinnabrii coloris maculis nigris , in quarum medio punfta ar-
gentea •, exterius itidem lutex maculis fufcis ut inferiores ak. Horum innumerabilem copiam
habuimus in horto Mauritiie Decembri 1 640. qui folia Murucujae maximampartem abfumfe-
runt & innumerabiliaovapofuerunt , ex quibusprimum erucse & ex his fecundo papiliones
prognati. Ponunt autem ovafuper folia Murucuja papaveris minoris magnitudine, lutea,
affiguuntque foliis arftc : ex ovis fiunt erucx parvx hepatici coloris , qua; in craflltiem penna;
anferinjE excrefcunt , nigris aculeis hifpidae , capitc nigro bicorni , per corpus quafi ruffo pun-
dulatx; hiE abfumuntfoliaMurucuja, &morientes gryfeaobducuntur pelle feu foUiculOj
qui poft certum tempus fe aperit & prodeunt denuo papiliones alati.

Papilio alius totaliter nigri coloris: magnitudine corporis arqualis mediocri olivae; alis
quatuor, cruribus fex , corniculis duobus. Alae anteriores triangulares , ut in aliis , pofteriores
oblongse , in fine procefllxm inftarligulae habentes. Corpus fecundumlongitudinemfuperius
tres habet lineas virides in nigro , cui viridi aureus perfplendet. Alas anteriores tranfverfim ha-
bent lineas virides, aureo perfplendentc, anguftas, ultima triplo cft latior : alje poftcriores ver-
fus intcriora , ftrias ejufcemodi latas habent virides : verfus extcriora autem tranfvcrfales latas
virides cum aurco colore tranfplendente, circum circa autcra fimbriam albam , qux & procel-
fus ambit.

Panapanamucu Brafilienfibus , figura primo plane fimiUs, folum minor &colore diffe-
rcns^, duos digitos longus. Caput&anterior fe£tio cinerei coloris , tribusftrUs olivaccico-
loris craflis, fccundum longitudincm varicgata: poftcrior quinquc habens divifuras, fu- .
pcrius olivacci coloris , una linca crafla cincrea fccundum longitudincm notata , divifuris

pallidc

DK Insectis Lib. VII. ^51

pallideflavis: infei'ias autem corpiistotumcinereum, pauxillo rufFo admixto. Atemajo-
res funt obfcure olivacei coloris , ftriis varicgatce e cinereo rufefcentibus 5 inferiorcs thalaf-
fino , nigro, rubro, cinereo variegatjc. Crura& cornicula cinerea: oculinigri. Cirrhusobf-
curcpallidus, Adraftumfehabetinftarfericivillofi.

QL-

C A P. V.

/fmmatia duflex. Ifocucu, Varii yermes.

AR v M A T I A Brafilicnfibus , corpus habet tcrcs atque tenue , ad afpedum inftar virgulx
eBctuIaj quinque digitos longum : capitulum figura a reliquo corpore nondiftindumj
ocuIosparvos,nigros&ante illosduotcnuiacornicula, direfte antrorfum , unum digitum
longaj capitulum unica jundura corpori ncilitur. Totum corpus junfturas habet duode"

cim,primamquacaput corpori jungltur, fecundamftatimpofthanC, ferfiam fefquidigitum
a fecunda , hinc per reliquum corporis fpacium fcquuntur adhuc novem junfturx , brevibus
intervallis , ufque ad extremum corporis , ubi duo breves aculei exferti. Crura habet fex,
fingula quinquc digitos longa ; & jnncturas habentquatuor, unam prope corpus, deinde duo-
rum digitorum fpatio alteram, pofteriorcm tres digitos longam : in extremitate autem ungui-
culus eft duobus corniculatis unguibus : iunguntur autem corporl , primum par ad fecundam
jun£turam, alterum ad tertiam , tertium adquartam. Colorinfedi cftintotumcinereusfeu
gryfeus & fuperius per longitudinem linese nigrx ordine dudae : Crura etiam hinc inde in gry-
feo quafi nigro maculata.

Inveniunturmajores eoquem jamdefcripfi, habui enim feptem digitos longum, &fere
minimum digitum craflum, capite obrotundo , ocellis prominuiis , duobus corniculis longis

fcnpilis. Crurahabct fcx; corpusinternodiaduodecim, prima junaura eft capitis & cor-
poris , mox fequitur alia, in quam & capitis jundura in duo brachia, quibus & pedum loco iiti-
tur adnexafunt, quodlibetduos&femisdigltos ferelongum: tertia junfturalongiusabhac
diftat^habens&duocrura; quartaitidempar crurumhabet: fequuntur ca:tcrK. Corpusde-
niquedefmitinacumen&habetaculeum, qncmquafiin vaginam recondit. Colorligneus,
tuberculis quoque parvulis corpus fcatet , prxcipue inter braciiia & fecundum par cru-
rum. Si hominem feriat aliquem trcmorem cxcitat in toto corpore : nonficileautemalicui
nocct, nifi quis manibus premat aut pedibus,

li 2 IsocV"

^,^ GeorgIMarcgravI

I s o c V c V Brafilienfibus , Vermis efl: quatuor digitos longus , poUicem craflus , novem
flexuris conftans, cujufmodi lumbrici : crafllties ubique jcqualis-, cauda definit in tres aculeos
complicatos. Supcrius incorpore propecaudam corniculumhabetdurum, eminens. Ca-
put e cute eminet fabx magnitudinc & figura; os minimum ut cicadarum , oculi nulli , pedes
breviflTimi in anteriori parte fex , inter fingulas duas junauras duo ; & odo habet promi-
nentias infliar parvarum verrucarum , inter fequentcs junaurc^s. Cute tegitur tranfverfis
ru<ns prsedita & in utroque latere inter duas finguias flcxuras pundulum flavum ovale, magni-
tudine feminis miiii fcre. A corniculo quod prope caudam efl: , tranfverfim ad ventrem in
utroque latere linea ex albo flavefcens & crafTa abit , per totum autem dorfum tendit linea
albicans fecundiun longitudinera. Colortotius cutis in dorfo mixtus e cinnabrio faturato
& albo, in lateribus & ventre virefcit, uti & cauda: caput e viridi albefcit, progreditur rependo.

Habui ejufdem fpeciei minorem, elegantis viridis coloris, pundulis nigris & lineis tranfver-
fis albis inter duas quaflibet junduras in lateribus.

Nec non unum ex viridi & albo mixtum , duabus lineis flavis fecundum longitudinem , ut
& fimilibus obliquis. Excernit viride excrementum, figura infliar mororum.

I s o c V c v Bombyx efl:, unde & BrafiUenfes fericum vcicant ifocurenimho : & habui unum
lanuar. 1 642. qui inclufus erat folliculo ellyptico , duos digitos longo , pollicem craflb , co-
loris exterius argentei, lanuginofo, interius glabro confliante ex plurimis texturis obfcure
flavefcentibus , qux digitis detraQx in fericum abeunt, more ferici quod Bombices no-
ftrates faciunt. Infedum intra contentum mortuum erat, inane, vel nifi cute conftans

brunna. rr j n

Detinui prius defcriptum in vitro per aliquot dies&exuit cutemfuam eftundendo fimul
copiofamnigerrimammateriamaquofam : & cutembrunni coloris accipiebat. Reperiuntur
quorum color totus ater ad afpedum inftar holoferici , novem per corpus lineis tranfverfa-
libus flavis ordine diftindus. Caput, cauda & pedes cinnabrii coloris, fuper plantas vivit, item
quorum color niger , fed circellis fcu annulis cinereis fubtilibus inordinate variegatus. Item
totus ater inftar holoferici & fecundum longitudinem quafi aureis limbis intertextus.

C A p. VL

Formkarum varia f^ecies. 'Tafiiai, Cupia, fafuruca,

FO RMic ^ hic funt tanto numero , ut a Lufitanis ReydoBrafd appellentur; quippe in
campis, infylvis ita frequentcs femita; a formicis fadae funt & fiunt quotidie-, quemad-
modum apud nosfaciuntpecudum greges-, quln imo aggeres &tumulos ingentes e terra
cxftruunt , in modum metarum foeni : qui cumuli a Brafilienfibus appellantur Inhfauhe.
Omnivor^ funt, nam & fruges , fruftus , carnes, pifces , reliqua infeda, ut.Scorpiones,
Scolopendras , &c. fine noxa dcpafcuntur, fivefintvenenata fivenon, uti millies ipfe ob-
fervavi: acidis tamen abftinent frudibusut lanipaba, qitam numquam vifae funt attingere,

&fimilibus.

Reperitur hic Formica volans , unum digitum longa •, corpus bifedum , & tenui liga-
mento feaiones conjunguntur , caput triangulatum neaitur corpori. Dentes habet duos
prominentes inftar falcium: in capite duo gracilia cornicula longa ; ocellos parvos : in
priori feaione fex crura , tribus articulationibus conftantia : quatuor alas tenucs & tranfplen-
dentes, duas exteriores quidem unum & tres tertias partes digit. longas, duas interiores paulo
breviores , coloris obfcure flavi,cumbrimnisoris&venis. Pofteriorfeaiocorporis totaro-
tunda eft , fplendide brunna, qua nigritse vefcuntur : totum reliquunicorpus etiam brunnum.

Velociter terram fodiendo fubeunt adtalparum modimi, &fata omnia quam citilTmie

confumunt.

F o R M I c A itidem magna hic reperitur , mufcie majori lequalis , cujus corpuspcne femi-
digitum longum atque tripartitum. Ultima feaio figuram & magnitudinem habet grani mi-
liinoftratis: media cft oblonga , tuberculofa , continensfexcrura,femidigitumlonga, qua-
tuor junauris conftantia. Anterior feaio (five caput) inter reliquas craflfiflTuna, figuram habct
cordis , ut vulgo pingitur , acanteriusduo cornicula&binosdentesnigros, curvos &inftaL-
forcipisexfertos. Oculorum pupillapaulumnigra, ca:tcrum totum caput vcluti oculuseft.
Anterior&pofticaparscorporis fplendide pimicei coloris , media autem cum cruribus im- ,
pluviati & non fplcndentis. Inter omncs maximc fplendet caput, utpote quod nihil aliud quara
duo oculi magni fibi invicem adpofiti in cordis figuram.

T AP I I A 1 Brafilicnfibus , formica tota atra , circitcrdigitum longa; caput habetma-
gnum, quadratum 5 occllos prominulos, atrosj duos forcipes cxfcitos loco dentium,

ferra-

D E

Insectis Lib. VII.

255

ferratos iiiftar falcis meflbria; : duo cornicula femidigituni longa 5 corpus in ttcs partes fcauni:
anterior pars autem oblongaeft haudcrafla; & continet crura fex , plus femidigito lon^aj
mediaparsminima&vixlentismagnitudinemasquans, quadrata fere : ultima omniumma-
xima , ovalis , acuminata : hx tres partes tenui quafi filo fibi invicem fiint annexae. Tota for-
iiiicaatra,fplendens, cruraitidem, qux&pilofa; quorumtamenpar anterius circa extremi-
tates aurei eft coloris.

C V p I A Brafilienfibus , formica eft caftanei coloris; caput illi magnitudine milii noftratis,
&: figura cordis , coloiefpacideo: ocelliparvi&nigri: duocornicula; forcipesquoqueduo
cxferti pro dcntibus : Anterior fedio corporis pifi habet magnitudinem ■, ferme rotunda , ob-
fcure caftanei coloris •, & fcx crurafpacidea ; pofterior feftio paulo major anteriore , rotunda,
caftaneicoloris. Totum infedum tegitur minutulis pilis crtque hirfutumj certo tempore
quatuoracquiritalas, poftcrioresminores anterioribus , eafquerurfus fuotempore amittit,
quod ipfemet vidi.

Japv rvc a Brafilienfibus, Cemopta Lufitanis ; ^UpftnJJ-bCtn Belgis : Scolopendra. Inledum
quatuorcirciterdigitoslonguni; plurimas habens junduras; obfcurcflavi coloris & in con-

junftionibus nigricantis : in
quolibet latere viginti habet
pedes : caput compreflum ; la-
tiufculum , fufcum : cornicula
duo.fub ore duos dentes inftar
forcipis. Cauda iUius cftfurca-
ta & definit in duo quafi cor-
nua. Venenatum cft animal.
Vidi Miliepedem femipedem longum &digitum mcum minimum craflum. Admodum fre-
quentes funt in sedibus.

Reperiturhic & millepes argcntei coloris , magnitudine quidem noftratium, fed paulo
longior , verfus antcriora corporis habens fex pedes , duos pofterius longiores , cjeteros bre-
viores, planeargenteicoloris &Icviterhirfutos: duoitem cornua ejufdem coloris , accau-
damfurcatam; pra;terea in toto ventreadhucminimos pediculos, quibus innititur adparie»
tes & inter libros reperitur.

C A p. V I I.

CukxeJegam, Enemhiu. Amhua. Qukimirt. Adhemohi.

Etali.^ J\dufc^.

CUlex paulomajorvulgaribustinnulis, hic reperitur, elegantiflTuTii coloris: cruraha»
bensfexmaxime exilia brunni coloris /plendentis , raris pilis hirfuta : caput rotundum,
in duas partes velutififTum , fuperiufque ex viridielcgantiflTmuis aureus colorrefplendet ad la-

-— tera purpurafcens . Pofterius corpus definit in

aculeum fatis longum, fuperius ex viridi elegantis
aurei coloris , & piUs raris hirfutum : habetque
quinque junduras fubnigricantes : alas duas te-
nues , fatis longas, iridis colores reprjefentantes,
imofuperantes: incapite corniculaduo: fedhxc.
omnia tantum per megafcopum obfervari pof-
" funt.

E N E M B I V Brafilienfibus,infe£lum eftmao-ni-

' tudine piftacei , figura fcarabei feu

taurivolantis: cornua habensfexj

Vduocorniculainfrontc; alas duras

&glabras; Antcrior feftio fcuca-

^putpoliti fapphyri colorem habet,

uti & cornua & cornicula; alx funt

virides , aureo colore tranfplendcnte, infignis coloris.

A M B u A Brafilienfibus , Centopen Lufitanis : vermis frequens fuper planta Jurcpeba : duos

■ • ' ■ ;/ ^. J x/ ...^ digitoslongus, & majori penna anferinacraf-

YVft^rV'ii~^rirfT^^^,. fioi'' f^^^cs five cyUndncus , nigerrimus : capi-
^'^^n^-^ij^i-^^^ tulo fplendentc nigro, & maculas maiufculas al-

'"'^ i 4 * i I I '|i%%%\ % '^^^ bas habens, in lateribus ordinc pofitas: pedes

odto, (atis craflbs, fed brevcs nigerrimos. To-
li 3 tum

254 GeorgI MarcgravI

tumcorpuspiiisdunurailis cleganter flavis veftitum eft, conftantibus fubftantia inftaiTeta-'
rum equinarum. Si vermis liic cutcm liumanam attingat , urit inftar ignis.

Qv I ci M I R I Brafilienfibus : infedum eft parallclogrammifigura , (ed in parte poftica
orbiculari: anteriorfedliolemidigitumlonga,pofteriordigitum. Crura habet fex, unumpar
in priori fedionc, duoinpofteriore: ocellosnigros: barbamconftantcm
ex duobus pilis dentatis craflloribus : apte abfcondere 6c barbam & pedes
poteft ac in altum exfilire. Vcftitur tefta dura,in dorfo oblbleti lignei colo-
ris , in anteriori vero parte parallelogrammi maculam nigram habet flavo
fuperfparfam : in pofteriore autem parte tota, nimirum alis, elegantiflimae ■
lineae nlnx fplendentes tcndunt fecundum longitudinem. Alx arde com-
plicatce corpori: inferius corpus totumhepatici coIoris,crurafpIcndide ni-
gra, ut&barba.

Annotatio. Aliquo modo convenit cum Buprefti Scarabeoeide,
nifi quod caput citra primam infeaionem exfertum non habeatjde quo vide Thomce Mouffcti
Londinatis Theatrum Infeftorum lib. i . cap. xix.

Mbervob I Brafilienfibus. Mufca apis magnitudine: crura habet fexj priora duo bre-
viora , fequentialongiora: &uItimumparIongiflimum; habenthjEcpofteriorafurasamplas
& latas apum modo : cornicula duo in capite : alas quatuor. Tota mufca coloris viridis cum
aureomixti, infignis &mirefplendct, in fronte fapphyrini coloris: oculi nigri corniculares
lutei coloris : alx variegatze maculis brunnis.

Mufcaaliafigura&magnitudine vulgarifimilis, fedcorpore breviori, &in poftica parte
babente proceflum tibieformem: crura fex, duo anterioraut in vulgaribus, fed ultimadu-
pte longitudinis retrorfum inflexa ut in Locuftis : duo longa cornicula in fronte : alas quatuor
communes aliis : ocellos fapphyrinos fplendentes ; cxtera in totum coloris nigricantis.

Multas inveni mufcas circa Camarigibi & Tapruflli aliaque loca mediterranea , comrauni-
bus quidem fimiles , fed flavi coloris & paululum ligneo variegatas , valde infeftas hominibus
&moIeftiflimas.

Reperitur&alia, cujuscorporis longitudo nondum digitum sequat: oceUi prominentes
rotundi, epatici coloris : crurafex obfcuroflavo & fufco variegata ; alx quatuor, duxcxte-
riores digitum longse , duje interiores femidigitum , ac tranfparentes omnes tenuefque , ar-
enteis venulis & punftulis fufcis variegatae. Totumcorpus exargenteo & flifco colore eft

b

mixtura

C A p. V III.

^ki. JacatlngcL. Fermis terreflm.

QV I c I Brafilienfibus , infc6tum eftcorpore ovaliinftar Scarabei. Corporis longitudo
unius & trientis digiti : Crura habet fex , quodlibet tribus internodiis conftans , eftque
ultima pars crurum ferrata , & quodlibcthabet duos unguiculos. Caput & ocelliparvi : duo
cornua prope oculos exorientia, longa, pofterius verfa & in arcum porreda, duos & femis di-
gitos longa , longe excedentia corporis longitudinem •, & fingulahabent
internodia decem, undecimo inferuntur in caput-, craflltie lequantfi-
lum craflius. Caput & anterior fedio obfcuri eft brunni coloris cum
fplendido nigro mixti, pofterior& alxbrunni obfcurefplendentis. Per '
medium autem alarura feu dorfum tranfverfim linea lata flavapallefcens
tendit. Cruralutea&adinternodiaobfcuro brunno maculata. Cornua
diverficoloria luteo&nigro, nimirumadgeniculanigra, ccEteraalternatimlutea.

Jacatinga Brafilienfibus ; Infedum frcquens pluviofis menfibus in hortis , filvis &
campis. Duos digitos longum : caput cum oculis pifi mediocris magnitudinem habet , rotun-
dum: oculigrandiflimi cllypticie figurse. Os quando aperit fitis grande habet &inferiusla-
bium fcu maxillam infcriorem bifariam in mcdio divifam , fuperiorem integram : in ore qua-
tuor dentes falcatos , fuperiores duos fortiores , quemlibet quatuoraciflcis munitum, infe-
riores uno aculeo in extremitate. Super os in fummitatc capitis duas habet eminentias parvu-
las, quafibifidamfrontem & ibidemduo cornicula maximeexilia; Thorax & vcnter conti-
nuum cotpus funt femidigitum longum , fabx mediocris craflltie, cui adjungitur cauda unum
&quadrantemdigitilonga , undcciminternodiisconftans, figurx trilatera: pyramidalis &in
extrcmitate furcata. Crura habct fex in thoracc & ventre , haud longa, pilofa, in extremitate
duobus exilifllmis unguiculis : corpusctiampilofimi. Alashabctquatuor dorfo conjunftas,
utrimquc duas , quas fcmpcr in dircftum a latcrc cxpanfis gcrit , intcr volandum & fcdcnduni
five rependum. Eft autem qucelibct alapcneduosdigitoslonga, fcmidigitumlata, ubilatif

fima.

CE

Insectis LiB. VII. 255

fima. Conftanl- ad taaum membrana dura pellucida, gryfea , venulis fufcis intertexta, & qu^-
libct in lua extremitate verfus anteriora maculam habet oblongam e fufco nigricantcm : qucs-
libetala duplici articulationecorpori jungitur, quafi duplici trochlea , ideoiirmiter eashi
dircaumacorpore protenfas femper gent, & tantumfurfumaut dcorfum poteft movere
non componere aut rctrorfum extendere. Sufurrum edit inter volandum. OcuH punicei func
coloris , rehquum caput & cauda faturate rubri. Thorax & venter itidem faturatc rubent, cui
aliquid nigri & albi mixtum. Crura fufca, floribus infidct viftum quxrens: Beloje vocant
een ^pacnfclje Sli|f?OlJto, Mihi idem videtur infedum quod J.Scaligcr Hift, Animal lib.v i .
dcfcribit ac depingit, & Adriaticis Cnroculum, Taurinis Monachetum vocari dicit. Cum Ephe-
mcro autem Ariftotelis convenire opinatur. Sed nihil certi cx Ariftotelc habcri potcft.

Menfe lulio Anni 1640. innumera cjufmodi infcda vidcbam in campis cjufdem cum de-
fcriptocoloris, fedmaculasnigras rotundasinalishabcntia^ qusdam etiani corpore fufco*
quxdam fubviridi.

Vermi s hic reperiturterreftris; cu)uslongitudoeftfupraduorumdigitorum,craflltics

• ..,,_-^<^f^C^^^^\\T?^Viw quanta apicis minimi digiti , in totum te-

rnTT) ) }}!}' '}^l]JfJ77/\ ■'■' ^^' crura habet innumerabilia brevia,per

^■^%a^ffl»*l^&Mi0'''^' '^^'^^^^miiitlJiJfi!^ paria fibi invicem oppofita & contigua:

craflTitic fetae equina; . Corpus tcdum
mcmbrana crafla,glabra,fplendida,ex jun-
fturis frequentibus connexa , inftar fcrrei
thoracis: coloris ex viridi fufci ubi junaura:, ibi annulus albus. Crurafuntfufca. Capitel-
lum habet rotundum , ocellosnigrosparvos &duo corniculaincapitc.

Annotatio. Vide Thomam Mouffetum in Theatro Infcarorum hb. 1 1 . cap. v 1 1 j .
dc Scolopcndris & Julis , ubi Iconem hujus jam defcripti primo loco invenies.

■ C A p. I X.

InfeBumyolans. If^amheba. Taipai gnacu; aliadmififecla,

REperitur hic & Infe£tum volans mufcx fere figura : cujus totum corpus cum capite tres
quadrantes digiti fere longum eft ; caputpyramidale , duobus corniculis quadrantemdi-
gitilongis: roftrum ejufdem longitudinis , anguftum, acutum ; inferius verfus capillatum,
quod tenui venula corpori jungitur ; corpus triangulare per duas junfturas in tres partes divi-
fum, quarumfuperiorfcapulxinftarcavatur, utalxintus locumhabere poflint. Crura ha-
bet fex ; priora in anteriori parte brcviora , pofterius par longiffimum , femidigitum aut paulo
plus longum: quodlibet tribus conftat intcrnodiis. Alieilli quatuor, fefquidigitumIon<Tce,
inftar mufcarum. Caput&primafecundaque fcdio fplendide funtnigra: roftellum, corni-
cula, cruraactertiafedlio paUidi funt coloris , hincinde fufco umbrati. Ala: exteriores feu
fuperiores medietate anteriori funt cinnabrii coloris, extrema autcm fufci : inferiores z\x aquei
coloris.
Tamb E I VA Brafihenfibusj Infedum Teftitudinem terreftrem non male referens , me-
diocrisaveUanx magnitudinc; al^e, nimirum exteriores, duce teftaceae, fi-
gura ut clypeus teftudinis : anteriorfediocorporisteftatefta coloris iplai-
didi quafi aurum viridi colore tinftum tranfplenda-ct : in ambitu autem teftje
coloris eft fplendentis inftarrnbro tindi. Duocornicula ad quodUbet latus
oblique extenla. Crura habet fex nitentia ut aurum quod clegantifllmo rubro
tranfplendet. Corpus inferius ejufdem Iplendoris. Tardeincedit necfacile
avolat.
Pa 1 PA 1 GvAcv Brafilienfibus : Infedumvolans crabronis majoris magnicudine, fed
non ita craflum : bifedo eft corpore & quseque fedio ovalis •, prior femidigitum longa , pofte-

rior paulo longior. Caput obrotundum , fed paulum com-
preflum, granicannabinimagnitudine: ocuhellypticigran-
des, prominentes, fufci , fplendentes. Ad os habet duas
falces, quibus foUa arboriim prxfcindit, nigras. In capite
duocornua, fiUcraflitie, tres quadrantes digiti longa fiipe-
rius incurvata iit hircorum , in exortu nigra , cietera crocea.
Crura fex in priori fedione feptcm inrernodiis conftantia,
quatuor nimirum majoribus , tribus minoribus: cumduo-
busunguicuUsin cu)ufque extremitate. Anterius par paulo plusdigito longum, fecundum
fefquidigitum fere , tertiumunum&tres quadrantesdigiti. Inpriorc fefliionc etiam quatuor

habet

■,56 GeorgIMarcgravI

habetfllas , duas exteriorcs longiores aclatiorcs , inferiores brcviores & anguftiores , fubftan-
tiae membranaceae inftar chartce. Ultima fedio ovalis in acutum definit cornu continens acu-
leum, quem protendere potcft&copungerc. Colortotius, exceptis cornibus, utchalybis
politi rplendidifllmi inftar vitri. Totum corpus & crura etiam eiufmodi pilis veftiuntur, brevi-
bus , ad taftum ut fericum la:vc : admodum duram cutem membranaccam habet , uti vix
transfodi acu crafllftima poflit.

Insectvm (cujusAu£tornomennonprodidit) corporc cllypticsefigurx, magnitudine
majorisf abas. Crura habet fex , tribus conftantia internodiis : duo cornicula
in capite ; capitulum minimum , lenticulare , ocellos prominulos •, alas qua-
tuor tenues. Anterior corporis fedio tefta tegitur ellyptica; medium corpus
in pofteriori fedione pyramidali : ate binse ac binje tefta oblongaex parte te-
guntur. Totum corpus inferius variegatur lineis nigris tranfverfis. Teftse
omnesfuntegregievirides, alxfufcx: capitulum inferius luteum ,fuperius
e viridi & luteo mixtum : ocelli hcpatici coloris. Fffitet infedum ut <^tt]^t noftras & ejufdem
eftfpeciei.

Insectvm (cujusnomen Au£Lornonaddidit)jmifc3emajoris magnitudine, totumni-
grum, pilofum inftar holoferici. Corpus fere in duas partes jequales feftum,
capitulumquafibovinum, album: oceUiprominuH, rotundi, nigri: duo
corniculain fronte, &duaenigr3e forcipulse pro dentibus : crura fex, corpus
in nigro fecundum longitudinem albis lineis paflim diftinftum.uti & crura-,
corpus nimirum in dorfo &lateribus, crura varie. Currit fuper terramut
araneus terrcftris.

C A p. X.

InJeHumyoIam. (juamcu eremenhi. .7\(hatiujeu Mojquho.

TNsEcTVM volans, Tauri volantis fpecies : corpus habet bifedum, cujus anteriorpars

-^tertiam partem digiti longa, pofterior paulo plus duobus digitis. Caput habet quafi quadra-

tum & duos forcipes exfertos pro dentibus : oculos magnos prominulos ellypticos : duos cir-

thos ante oculos , in exortu

latiufculos ,hinc anguftiorcs,

plus duobus digitis longos ,

novejuauris conftantes:cru-

ra fex , duo in anteriorifedio-

ne , quatuor in pofteriori ,

quodhbet duos digitos longu.

tribus junfturls conftantes,

pedes latiufculos & in extre-

mitate duos ungues aduncos. Anterior fcftio ad latera definit In quatuor aculeos , tefta nimi-

rum qua tegitiu" : pofterior quatuor habet alas tcnues , duabus teftaceis teftas. Totum corpus

fuperiusobfcureeftflavefcens, feu Hgnei coloris •, caput, oculi, cirrhi, forcipes, crura.in-

ferius corpus fplendide nigra & vcnter pra:terea canalanugine obdudus.

GvARVCV Eremenbi Brafilienfibus , & Taqtiirana aut Guiramenhi Tipinambautiis:
Cigarra Lufitanis ; Belgis ^llfliS» Corpus crafliufculum habct conicum , totum unum digi-
tumcumtrientclongum, &pollicem craifum: caput triangulare inferius verfum &rofteI-
lum in extremitate oris ferme femidigitum longum:
oculosprominulosellypticos. ■ Corpus bifeaum eft
in coIlum.& ventrem; collum breviffimum , inter
fc & eaputprimum par habet crurum , tribus iundu-
ris conftantium , & duo cornictila pro pedibus: in
vcntre funt reliqua duo paria crurum , quodlibet
tres quadrantes digiti longum, & duo anteriora paria
crafliufculas furas habent & inter illaroftillum exfe-
rit & cancndo illum ftrcpitum facit Sijm. Totum in-
fc£tum antcrius , nimirum in capitc , collo & initio
dorfi dura tcgitur tcfta , poftica pars corporis j uncturas habct multas circularcs: alas quatuor,
duas cxteriores majorcs, interiores minores; omnes ejufdcm raateri je; tranfplcndcntis, vitreff,
lincis caftanci coloris intcrtcxtas •, cxtcriores unum & tres quadrantes digiti lor.v^a: funt , latar,
ubi latinimx,duas tricntcs digiti, intcriores unum digirum longa::cxrcriorcs prxtcrca in cxortu
viridem oram habcnt infcrius ad medictatcm fcrc longitudinis fux , & lincam viridcm brcvcm

vcr-

deInSectisLib. VII. 25?

verfus mpcL-ioiu. Totiim caput ac coUum & oculi epatici coloris exfangilis feu olivacei : re-
liquum corpus&ciuracaftaneirplencientis; ubiqueetiamrarospiloshabet argenteos, pras-
terquam in tefta dorfali , in fronte tria punduia triangulatim pofita coloris rubini ; dus coni-
cxmaculixinteftadorfalifuntnigra:. Circa vefperam in filvis & fruticetis ingensmultitudo
horum infei^otum auditur; arborum enim truncis aflidentes ingentem excitant ftrcpitum, qui
incipit Tir,gtur, & mox conx.vcwizx.wc/isjis/is, &C. centies vel pluries uno fpiritu: ex continuato
clamoredeniquerumpitur. Egomortuosperdorfilongitudinemruptos j trunco arborisad-
ha:refcentes , fa:pc vidi.

NHATivBrafilienfibuSj Mof^itifopeffulongoLnCmnis; H&n^bttn Belgis : culex efttinnulus
parvus: capitulo obrotundo, cui duo cirrhi paululum incurvati adftant; ad quemhbct nimirum
oculum longus eft cirrhus , pilis longis ab utroque latere j ordine decoratus , ufque ultra
medietatem , mufcariimodo, cxtremitaspilosbreviufculoshabct. Corpus ellypticum , fex
habctcrura, longa, tribus internodiis conftantia, ultima feftio teres, longiftima: in extre-

mitate longo roftillo fanguinem exfu-
git : alx illi duas in poftica parte medix
fe£tionis. Totuminfedum veftitur pi-
lis fubtilibus brevibus flavefcentibus.

Media fedio nigra , variegata maculis
obfcureflavis; ultima obfcure flava,un-
data nigro , annulorum fere modo , &
ubi inteftina, longiores habetpilos. Ca^
put nigrum flavo mixtum. Roftrum
cumfuis cirrhis pundulatim nigroob-
fcure flavefcir. Cirrhi reliqui duo pilofi
palUde flavi cum pilis, & cirrhi ipfi pundula nigra ordine pofita continent. Infedumad-
modum frequens nodu in paluftribusut &maritunis locis, pungit acerrime, etiam perli-
neaveftimenta & maximum pruritum excitat; moleftiam fimul fummamparit tinnula fua
voce. Multasfxpe nodesinfomnes egi hujus infedi caufa : nec ignenccaliare abigi poteft^
unicum remedium habetur , fed non ita proficuum , ut accendatur fimus bibulus ficcatus, cu^
jusfumopaulumarcentur. Iconpermegafcopiumfuitdclineata.

Annotatio. Quidam ajunt hoc infedum a Brafilianis vocari Yatium , gignit autem
hxc regio & aliud culicum genus ignavum & manfuetum,quamvis hominibus valde importu-
num, atnullo mucrone armatum, voca.nt /eting-j. Item aIiudquod»24r/^«ivocatur, minm=>
tiflimumquidem fed tam crudeliter homines affligens ut vix toleraripoifit,

C A p. X I.

InJeUum hmommatum, Jpeare. Mangangai, Mamagat, Auricularia,
MillipecLeJpecies. Scarahemfarvm. Locuflaatra. InfeBum injlarfuct.

TNsECTVM (cujusnomenab Audore nonproditurj Locuftse marinas facie , tresdigitos
■*-Iongum: crura habet fex: Forcipes pro dentibus-, Cirrhos duos : Tefta fuperius teftum inftac
LocuftzE marins ; in totum cinerei eft coloris : fedforcipesrubrifuntcoloris.

A p E A R E Brafilienfibus •, infedum eft corpore ovali compreflb , fabx minoris magnitu-

^dine , faetens ut <5tCpt noftras : capitulum habet rotundum , roftello longo acu-

minato: duocorniculalonga, quorum quodUbet nodumunumqnafiinmedio

habet : Crura fex , nullas ala-^; corpus egregie variegatum luteo, ruffo & obfcure

coeruleo, flavoitidemquocorpusfimbriatumeft. Caputluteum, corniculani-

, gra : crura alternatim variegata luteo & nigro , in medio dorfo duo punda fec-

\ rea habet.

Mangangai Brafilienfibus , Bi:^euro Lufitanis. Fucus eft, magnitudine & figura ut no-
ftrates , totus niger , ad taftum ut fericum villofum , excepto in anterioris feftionis fummitate
ubi albicat. Crura habet fex nigra ; alas quatuor nigras , duo cornicula in capite itidem nigra:
oculos magnos ellypticos, roftellum acuminatum ; fufurrum edit ut noftrares fuci.

Mangagai Brafilienfibus, itidem fucus, quiinftar noftratis clrcumvojitat & fufurrum
edit: totum corpuspilofum, fplendens, nigrum, inftar holofcrici nigri villofi , exceptoin
anterioris fcftionis fuperiore parte ubi ex albo flavefcit , & in medio habet maculam fplendide
nigram •, oculos habetmagnos lenticularis figurce, coloris marn-orci a!bi fplendentis: roftrHm
nigrum, acutum, redum: duo cornicula nigra j crurafex nigra,piIofa:aIas quatuor nigras
fplendentes & fubviridicantes.

Kk FORCI^

258 GeorgI MarcgravI

F o R c I p V L A fcu Auricularia , Belgis <So?tDO?m J duoruai digitorum longitudine ; cor-
porc paralleiogrammo, compreflb : Caput habet conicum & in in eo quatuor cornicula reda.
Corpus bifedum , ac in priori fedione Tex crura quae

crafTiurculas furashabent: poftcrior feftio longior, y^y^^,,.,^^^^^^^^;^^-^^^
circularibus junfturis mobiiis , in extrcmitate fua k _|-«J^))).')|p llijllll^^^S^
duoshabetforcipesfatis magnos quibusfirmiterap-
prehendit. Caput anterius & cornicula prope cxortum nigra , ac in priori fcftione macula
pyramidalis nigra in dorfo , cxtera in totum flavi pallide coloris.

MiLLiPED^ fpecies, qu:e hic frequens {^uo nomine h Brafilienfibm vocetur non addidit Au-
Etor) multis fedionibus conftans , ut illa , compreflis : capitulum habet parvum cum duobus

corniculis brevibus : crura exilia innu- ^xflffirfiMlIffifWMl??^^^^^^^^^

mera: totuni infedum eftnigrum , at '^^>^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^?f^^^<^^^

in qualibet feftione in utroque latere extremitas eft flava.

ScARABEVs hicquoquereperiturparvus , figuraut iiquivolitant vefpertino tempore,
per totum obfcure ruffus ; oculos habct & cornicula nigra 5 fcx crura.

L o c V s T A quoque hic reperitur Iplcndide atra , caput tamen lineis cinnabriis , & crura
licet nigra, multo cinnabrio umbrata ; & in extremitate cucuUi ipfius linea alba eft circumdata
fimbriieloco: pofteriorem fcaionem ambiunt linex circulares flavae ; uti&alas atrasfimbria
cinnabria.

Insectvm inftar fuci, ejufdem figura; & magnitudinis : totius longitudo fuperat aliquan-
tumunumdigitum: caputhabet mediocris pifi magnitudine, rotundum, fed nonnihilcom-
prefllim : oculos magnos, figurae ovalis feu lenticularis , fubviridicantes, fplendentes , interius
verfus fuperiora , in centro laterum pundliflum exiguum nigrum ellypticum habentes. Os
brunum tribus eminentiis infra fe verfis conftat : in fronte inter oculos tria punttula nigra hoc
modo •.■ pofita:barb3e loco habet duos pflos: feftio anterior minor eft: poftcrior fex habet cru-
ra,tribus internodiis &pediculo duobus prcedito digitalis incurvis : crurapofteriora longiora,
priora brevifllma. Alae illi quatuor, exteriores longiores interioribusj qux conftant e materia
tenui ut in apibus: adexortumautemalarumrotundaefteminentiafplendidainftargemma^,
magnitudine feminis finapis. Pofteriorfedio corporis per medium conftatfuis tranlverfish-
neis.uti in fucis. Totum corpus, caput & pedcs coloris funt mellei : veftiturque ejufmodi pilis
fubtilibus, ita ut hirfutum fit: Alx funt vitreicolorisfplendentis, lineis brunis variegatze:
crura brunna & hirfuta. Omnis color hujus infedi refplendet.

C A r. X 11.

(ifAi.emoa. LifeBa aliquot mnommata, (tApes mellifica,

"\il"EMOA Brafilienfibus: Cincindelaj vixgranomediocrifeminismelonumautcucume-
-*-"-*" rum par , oblongo corpore. Capitulum habet minimum, ocellos nigros fplendentes,
duasprominentiasinftarpilorum proftantesados. Prior fedio corporis dimidio granocan-
nabis per medium fe£to magnitudine lEqualis , habens in utroque latere maculam rotundam,
magnitudine feminis papaveris , albam & fplendidam , per quas noftu & interdiu lumen
emittit, facitque prolibitu has maculas thalalfmi coloris fplendidiflimi , & lumen perillas
fpargit inftar ignis videndum no£lu, & interdiu quando vult. Poft hos focos ignis corniculum
eftflavefcens, verfus poftica vergens. Alashabet duas : crurafex, fingula.tribus internodiis
conftantia , exilia. Univerfum infedum eft coloris caftanei obfcuri. Per megafcopium ad-
verti , duos barbx pilos , quemlibet e quatuordecim particulis compofitum : apparet quoque
quemlibct pedum , quatuor habere digitos, curaque eire aculeata & pilofa ut inTauro vo-
lante : adhjzc ad os habere quatuor tenacula.

Annotatio. Fecimus hujus infeai mentionem defcript. Ind. Occident. lib. i.
cap. 4. in hxc verba . Fidem prope fuperant quae ab Oviedo atque aliis narrantur de Cu-
cuyo e fcarabeorum genere, cujus ocelU atque latera, ubi alas fuas diducit , tantum lumen
cmittunt , ut noftis tcnebras haud fecus quam candelx illuftrcnt & hominibus legendi fcri-
bendique copiam faciant: Indigena: Hifpaniolce olim hoc animalculo non modo ad tene-
bras illuminandas, fcd &ad Niguas, id eft, molcftifrumim iUud gcnus cuUcum,fugandas
utebantur.

Insectvm magnitudinc brufci: corpus habct duos digitos longum, unum autcm la-
tum: alasquatuorcxtcriusnigricantcs, interius, quaquc latcnt, albas. Crura quatuor, tri-
bus internodiis conftantia, & plus uno digito longa, cum duobus unguiculis nigricantibus in
cxtremitatc : crura funt obfcutc flava nigris diftia^a maculis , & ciufdcm coloris piUs hirfuta;

duo

D E I N S E C T I S LlB. VII. 150

duo pra;terea habet veluti brachia figura falcis mcflbrijc , duobus intcrnodiis conftantia , qucs

corniculiinftardcorrumincurvantur : ocuUilli funtnigri, fplcn-
dentcs , figurx lenticularis. ^o nomine a ■BraJilie??Jibiis aut Lufi-
ta??is appeileittr , Ati£}or non addidit .

I N s E c T V M in mcnia mea aliquando invenicbam vix confpi-
cuum prx parvitatc , nifi nigrum & Iplendcntis coloris fiiiflet, pla-
nequc rotundum. In megaicopio magnitudinem fcminis canna-
bis habcbat , plane rotundum , nigrum , /plendcns. Tefta rotun-
datedum , & iex pediculis inccdens.

Insectvm itidem figura millipedx per megafcopium con^
templatus, deprehendihaberefcxcrura, duo cornicuia ; corpus
autem & alce erant coloris obfcurc flavi & nigro ftriati tranfverfim.
Insectvm parvulum corpufculo femidigitum longo , ovalij
quatuor habcns alas tenues quadrantem digiti longas : caput par-
vum : intotumerat gylminci coloris, alx autcm hyaIini;-& crura
fex parallelogramma.

Reperiuntur hic apcs meUificx, ejufdcm figurce , magnitudinis,

coloris , utnoftrates : excepto quod aculeos non habeant ncque

pungantj in filvis in cavis arboribus mellificant; etiam domi in

Alveariis ut apud nos.

CMeldepao ut Lufitanis dicitur , mixtum cum aqua fimplici exhibetur , gratum inftar mulfi

noftratis.

ANNOTAtio. De meile agrefti vide commentarium D. Pifonis. Jacobus autem Rabbi
quimultosannosvixitcumXapuyis, in relatione fua adExcellentiir. Comitem |oan. Mau-
ritium , commemorat aliquot fpecies apum & mellis agreftis. Primam fpeciem dicit a barba-
ris illis vocari Kitshaara , qax fruticibus & pumilis arboribus appendet , in alveolis dimidiam
ulnam longis , inftar charcx bibula; formatis : hxc fpecies mellis optima eft & fuaviflTima.

Altera fpecies qux ipfis dicknr: Kitshagk, intra terramfit, mole alveani, atque effbditur
fumo excitato-

Tertia Ipecies appcUatur ab illis Heubig, itidem intra terram congefta & inftar panis facchari
charta bibula involuti , quaeitidem igne adforamenapplicatoeruitur. Atquehae tresfpecies
apum haud fecus purigunt quam Europjex.

Quarta fpecies meUis dicitur Atshoy , quam in arboribus mellificant itidem apes pungentes:
mel autem appendet arboribus inftar nidi avium , durum atque nigrum , hoc quoque igne ad-
hibito co iligitur.

Quinta fpecies apum , <\\\'3,mvocz\Vi Ehe?ihne , minimepungif, mellificantinceraadtrun-
cos arborum 5 figura globorum , qui frangendi funt ut mel eximatur .

Sexta fpecies appellatur Benatshy , non pungunt , & in concavis foraminibus arborum mel*
lificant in cera ut praecedentes : harum mel optinii eft faporis & valde lalubrc.

Recenfet&pluresfpecies, fedfolis nominibus, quare nonputavi operKpretium barbar^
nomina hic recenfere.

lCk

Geor-

GeorgI MarcgravI

ATV

ALIS HISTORIiE

R A S I L I ^ •

LIBER OCTAVVS.
Qui agit de ipfa Regione &: Indigenis»

C A P. I.

T)e ^emnk nomine , magnhudine , fiu , ejujque dlvifione.

/£cregioprimoaLufitanisappellatafuit Santa C r v z , quod nomen
poftea mutarunt inTERRADo BRASiL,ob ligni copiam , quod hic cae-
ditur & in Europam infertur, vulgo notilTimum , ita ut hodie communi &
vulgari nomine ab omnibus Europaeis B r a s i l i a dicatur.

Sitaporro eft Brafiliain zonatorrida&quideminmedietate illius Au-
ftrali, extcnditurque ultra Tropicum Capricorni in zonam temperatam me-
ridionalem.

Non autem omnes confentiunt in illius maghitudine feu latitudine dcfinienda inter Scpten-
trionem& Auftrum. Nosejusinitiumftatuimus a latitudine Septentrionali unius gradus&
femis , fcu a Flumine Fara , & finem ad latitudinem auftralem quatuor & viginti graduum &
femis,feu ufqueadfluvium Capiibari , duabus leucis ultra oppidumS. Vincentii 5 ita ut magni-
tudo illius fitinterBoream& Auftrum trium& vi<2,inti giraduum. Inter ortum& occafum
in quantum extendatur adhuc indefinitum eft , cum pauci adhuc in interiora hujus terrx pene-
traverint & qua:dam tantum obiter luftraverint.

Quantum judico , adfumendo longitudinem Limx. Metropolis Peruvix , quam Hifpani
ponunt efle duobus & oduaginta gradibus Occidentaliorem Toleto (Toletum autem novem
decem gradibus & quinque fcrupulis Occidentalius eft Franoburgo) ita ut longitudo Lima^ fit
ducentorum & nonaginta quinquegraduum& quadraginta fcrupulorum. Sumendo itidem
longitudinem CAtmritidi. civitatis , in Orientaliftima fere ora BrafiliaE; , quam ipfe fsepius obfer-
vavi per Eclyples & invcni trecentorum & quadraginta graduum & femis refpcQu Vramburgiy
&hinc deduccndo difFcrentiam quatuor& quadraginta graduum & quinquaginta fcrupulo-
rum. Subparalleloautem 8.40. refpondent ex mea obfervatione uni gradui zSiys.decem
pedic Rhynlandicx,quxperi5oo. divifie (totenim perticae milliarium horarium efiiciunt)
dabunt horaria fcu Hollandica milliaria xviii. ^^ ideft, milliaria oftodecim &trcsqua-
drantcs. Diffln-entia ergo 44. 5 o. dabitur 1 26 3 1 97. decempedarum &"duorum pedum , quae
efficiunt milliaria 842. ^^ detraftis, porro centum milliaribus, qux Cufco Orientalior eft Ltma
& in confiniis Peruviae & Brafiliae fita , magnitudo Brafiliae interortum& occafumelTet circi-
tcr feptingentorum & quadraginta duorum milliarium; quod intcrvallum omnes Tabulic
Geographicxcircitercenrum & oftuaginta oflo amplius faciunt. Ponunt enim BrafiUam
multo Oricntaliorem quam revcra eft, ut cxpropriis obfervationibus farpiflime compcri.

Ora autcm Brafiliae a Para ad Maranhon a Coro verfus vulturnum extenditur. A Maranhon
verfus Ctira maximam partem tcndit verfus Eurum. A Ciara ad Potiyifcn Rio Grande verfus
Euroauftrum : a Potiy/ ad Paraiba verfus Auftrum : a Paraiba ad Itamaraca ad eundcm modum:
2Lh ItamaracavciCus, Promontorium S.Auguftini &ufque adSinum omnium San£torum ora
verfus Auftrum incurvatur: a Sinuomnium Sandorum ad alterum '^wx^ayParaiba itcrum
fcrc dirc£lcauftrumpctit, &dcinccps uftineadfincs fuos vcrfus Corum extcnditur. Sedhi&c
ascuratiui t' Tabulis hydrographicis cogfjofcipojjmt, adc^uas curiofos rcmittimtts.

Divi-

deipsaRegioneetIndigenis LiE. VIIL 261

Dividitui' B R A s I L I A , intra hos limites, in certas Prxfcfturas {Capitanias a]^^dhnt vulgo
Lufitani /' & quidem vulgo in quatuordecim. Quprum prima vcrfus Borcam eft Fara, fequun-
tur dehinc ordine Maranhaon,Ciara,Potiyi vcl RioGrande, Paraiba, Itamaraca, I?ernam-'
bnco, Qmrimure velBahia dc todos los Santos, cujus mctropolis S. Salvador. Nhoecombe
vel os lihcos 5 Pacata, vel Porto Scguro •, Efpiritu Santo 5 Nhcteroya. vel Rio de ]enero,quem
G.t^j-aktrii vulgo vocant Brafilienres ; & S. Vinccnre.

PlurA no-fi habet Aactor, neque ego addo , qim plenitfs de his egi in Defcriptione Iiidite Occideii-
t.ilis lib.xv. tantmmiodo adjicio^c Schcdis nojtri AfMoris.

Sunt&hic duo diilridus i^nimirum in Pra^fcauraPernambucenfi) quos Lufitani vocant
Vdmciras a copia illarum arborum ibidemnarcentium,in quos Nigritae fugitivi fe recepe-
runt; corum luius vocaturminor, alter major. Inminori adrexmillia nigritarumdicuntur
habitare, qui jacet viginti milliaria llipra o^f/^Tgfj^j-, intcr filvas, Juxta fluvium qui appellatur
Cungohubi ( hic illabitur in ^wVmmVaraibaTn) rexmilliaria aParaiba flu. vcrfus Ardum, &
quatuoraMondai fluvioAlagoxBorealisverfus auftruni; ita uthaudadmodumlonge abfit
■a cornu terra: quod vulgo laragoa appellatur . Pagus illoruni conftat e tribus plateis, quarum
fingulx dimidix horce itinere in longicudinem producuntur. /Edes omnes contigua:, & plan-
taria illorum pone illas . Imitantur quodammodo religionem Lufitanorum & habent fuos fa-
cerdotes & judices. Mittuntcrebro e fuorum numero ad vicina loca, qui mancipia Lufita-
norum abripiant; illa autem tamdiu ferviunt donec alia rapuerunt. Mancipia autem quse
fponte fc illis aggregant, ftatim eadem qua ipfi libertate fruuntur. Viditantfruftibus Palma-
rum, batatis, phafeolis, farinhaMandipcaz, milio, & Sacchari cannis,item gallinis (quarum
illis copia eft, ) &pifcibus quos vicinusamnisfubminiftrat; carnes haudaliashabent quam
ferinas. Milium fuum colligunt bis quotannis, & opereabfolutoperintegramfeptimanam
fcftivecommcflantur. Antequam fementem faciant perdiesquatuordecim maximos focos
acccndunt , quibus herbas & aUa adurunr , qui longe videri poflunt . Compendiofifllmum
ad hunc diftriftum iter cfle creditur fecundum fluvium AlagojE Borealis, vulgo ^Ugoa del
Norte^' .

Major Palmaria jacet viginti aut triginta milliaria pone S. Amari pagum, juxta Montem
qui dicitur Behc^ . Creduntur circitcr quinque miilia cfle nigritarum , qui in vallibus juxta
huncmontemdegunt,pr3eteraIiosmultos, qui alibi quinquaginta, alibi centum,fparfim ha-
bitant. /£des autem horum haud conjundje, ita ut ducenti pene quadrantem milliarii horarii
occupent; & fubfiivis mctantur, in quibus &viamc3eduam habent ad fugiendum compara-
tam; nam perpetuo excubitores coUocant, qui ipfos moneant de peregrinorum adventu.
Siccis itidem menfibus dimittunt.fuos ad/£thiopiflas ab incolis fuffurandum. Interdiupa-
rant cibos; & vefpera primum numerantfuos, ut videantanquisdcfit; deinde choreis dant
cperam- f tympana pulfantes qua; longe audiri poffunt) admediam ufquenodem, dein cu-
bitLuii difcedunt & dormiunt ufque ad horam nonam aut decimam antemeridianam.

Iter ad hos commodiifimum eft ab Alagois per S. Amarum, atque inde per campeftria
Tihunahu &Cororipe, donec jugum montis VVairakxco appareat, ubifluviusParaiba offen-
ditur , qui defcendendusi^ft donec prope prcedidum montcm 'Bche perveniatur, & ibi defle-
ftendum ad convalles.

Hadenus Marcgravius: Antequam autem c:itera illius adjungam non putavi inutile fore hic
fubjicere qu3c ab Amico,quirebus bcllicis prxerat & non minus rerum naturalium erat ftu-
diofus, anno 1636. accepi. De natura Regionum, inquit, a me in hoc climate vifarum,
quoniam nec ante data fuit , nec poftmodum fortafTe dabitur ad te fcribendi occafio , hxc
generatim refero.

Omnes Provincice Brafiliae quas centum milliarium fpacio, a Kio Grande ad Alagoas ufque oc-
cupavimus parum admodum funt cultx.Cultura earum a littore marino verfus mediterranea a
Lufitanis ulterius produda non fuit, quam in quibufdam locis, ad tria, quatuor, in quibufdam
ad quinque, raro ad fex aut ad fummum feptem ufque milliaria HoIIandica : cxtera funt folitu-
dinesipfifinet incolis plane incognitx: nequelittoraliahxclocaomniacultafunt^ea tantum
coluntur quibus valles & nemora interjacent. Quando nomen ahcu)us diftriftus, quos WYiFrC'
q^efi.is appellant,audis, nt^^o-ic Foiiiham,Camaragibi, Porto Calvo, Serinh.tim^S^: his fimilia alia,
debes fub hac voce intelligere valles integras, campos & coUes Iiis vallibus adjundos,pagos in
illis fitos, jedificia omnia, hinc indc fparfa, & infuper fluviolos ipfos qui valles iUas irrigant. Ab
una Fregefia ad altcram per coUcs incultos iter eft,interdum trium, intcrdum quatuor aut plu-
rium ctiam milliariorumHoUandicorum.Excipiuntur tamen ab hac appeUationum regula,do-
mus pifcatorum &falinx adlittus marinumfitie,quia tcrramnoncolunt. Adhu)uscultarce
formam importunus xftatis ardor habitatores compulit. Rcgio enim hsc omnis, ut fcis, jacet
fub Zona torrida & coli non poflct fi dies nodibus longiores cfTent.

lCk ^ Solum

26i GeorgI MarcgravI

Solum omne aflLirgit in coUcs mcdioci-es atque amxnos : montes infigni aliqua altitudinc

nuUifuntinlittoralibus, in folitudinibus tamenhinc inde nonnulli e longinquo confpiciun-

tur. Inter collesaridos , non ubique tamen , Ted ut fupra attigi aliquot milliarium interYalio,

valles interjacent , fingulx exiguis aliquibus fiuviolis irriguse , atque ob id non pluviis tantum

mcnfibus, fed & a:ilivis ipfis fertiles. Collesipfis sftivis menfibus ob ardorcm Solis funtin-

frugiferi & penitus arefcunt , ut non gramen tantum , fed & arbores interduni emoriantur , &

gramen incenfum aliquando ingenti Ipacio, vento pra;fertim urgente, incendium proferat ; ita

eaquxpluviismenlibusL-Etevirent, jeftivis intcreunt inmontibus. Hisincommodistamen

incol?£ ipfiprofpiciunt, autnovumgramenterrisinducentes , autlocailla fxcundantes qua:

fibi colenda proponunt. Hunc tamen ufLuncoUes prcEflant , prsEfertimubifilvcftria rccens

excifa & combufta funt , quod radixMandioca Isetius in iis proveniat , nimirum in declivis

illorum, quam alibi. AdhjECufus collium vallibus vicinorum hic cft , quod a:dificia inco-

larum in illis utplurimum collocantur , & circa h jec asdificia arbores , qux Cocos ferunt , plan-

'.tantur , quie quamlibetterram & fitum lubenter admittunt. Plantantur etiani aliquando juxta

domos Auraicarum & Limonum arbores , quamvis la;rius in locis deprefiis provcnianr. Reli-

quarum omnium plantarum cultura ad valles & loca depreifa rejicitur. Ca:terum bonitas

gIeb£E , ut & terraz univerfa; ita & omnium fere collium eft infignis , & in ipfis montanis locis

quaehadcnusnoncoluntur, optimaEubiquevitesprovenirent, fi a formicis defendi poflent.

Morbos &mortesfomniantincoIj£, fi in vallibus habitent , proptereacollcsfequendo, mo-

lefta & longinquaaquatione plerumque uruntur. Noftro hocquod pra;teriit fexennionos

plana interdum , etiam paluftria loca , fortificationum caufa fecuti , vix aliqua tabe tamen

ea pcopter afilicti fuimus. In Afogados quidem fortalitio pra:fidiarii aliquando, fed fatis be-

nigne tamen & breviter morbis corripebantur , vcrum animadvcrfum ftiit id propterca

accidifle , quodplerique defudes humi cubaranr , quod ubi iis interdiaum & Ie£torum ufus in-

trodudus eft, malum hoc illico ccflavit. Quamvis incolx eam noftratium a morbis immuni-

tatemtribuantficcitati extraofdinarizetemporum ut nonpenitus contcmnenda funtillorum

monita; dicuntenimocculta quadamviciflTitudinefeptemannorumlpacio humidos&mor-

bofos hybernos menfes dari , & rurfus fequentium hos fcptem annorum fpatio faniores & fic-

ciores fuccedere. Hxc de collibus noravi: quod valks attinet , has cannarumfaccharifera-

rum cultu, (quoniamobduritiem formicseiis nocere nonpoflunt) & pafcuis occupantur.

Csterum feracilTimiE eflfent omnis generis frumentorum etiam noftratium , puta tririci , filigi-

nis, hordei, avenx, piforum.quse fingulisannis binam mcflem darent, fi contraformicas rcme-

dium inveniri poflet. Quicquid qualiumcunque frudluum cxtraordiniaria aliqua cura , in loco

aliquo angufto , contra formicas dcfenditur , miraculofa ubertate provenit: Brafilia veruni

horreum foret Europx totius, fi peftis haec auferri poflet. Rumor hic ad nos pcrlatus fuit Lu-

fitanum quendam Amftelodami confcflTuixix. rcmedium obtulifle contra formicas-, equi-

dem non crcdo rcmedium univerfale contra has invcniri poflTe , quia animadverto non a Soli

vitio, fedaSolis vi idprocedere, qui toto terrarum orbe fub Zonatorrida, in Indiis etiam

Orientalibus , ut audio , & hic in vicina Peruvia infinita formicarum agmina generat : &: in iis

partibus BrafilijE , quxextratorridamZonamfunt, utpoteinCapii;gncatibus S. Vinccntii &

Spiritus Sanfti non funt formicx & Ceres cft ubcrrima.

Qupdfluviosattinetvclpotius fluviolos pervalles praedidas dccurrentes : hipaucis exce-
ptislongitudinemtrium, autquatuormilliarium vix emetiuntur a fontibus fuis , &nihiIomi-
nus in oftiis fuis magnorumfluminum fpecicm priefefcrunr; quod fitobacceflus &reccfllis
maris fauces ipforum eluentes •, exemplo fit Rio Formofi, item Rio Grande & ahi omnes capaces
in oftiis magnarum fatisnavium, quitamenverfusmcditerranea, vix duarum leucarum iti-
nere a littore abfoluto, genu tenus pedibus tranfeuntur.

Fluvii nulli hic funt nobilcs , aut apti ad minimarum etiam navium onera e meditetrancis
deferenda: Mongmfe tantum flumcn fex milliarium longitudinc navigavi, &multumultra
navigari poflc ex profunditate illius & aliquorum relatu comperi , rcliqua non itcm. Horuni
tamen cxiguorLrai fluviorLtm aliqui , alveos fuos , fed ficcos a;ftatc & llne aqua , longiflime in
folitudines profcrunt •, qualc eft flumen Capivarihi , quod prKtcreundo Aiattam do Brajil , Ma-
/jiapi, S.Laiiren:^o, Real, propc Afogados cum alio fluviolo fe conjungit, & juxtaiv<?f/^winfluit
inmare:irem RioGrande; perquorum fluviorum alveosficcos, Tapuioncs lcxfeptimana-
rum itcr frpius fc fccifle profefll funr ; pluviis tamen menfibus , alvci ipforum aqua rcplentur,
fed ob cataradas Saxorumfrequentiflimas etiam parvas naviculas non ferunt.

Flumen unicum nobilc cft in hifcc rcgionibus , vulgo R:io S. Framifco , dc quo uberrimc nu-
pcr ad conccflum xi x. fcripfi.

Pifcatio littoriSjUt fcis,fuit antchac ditiffuna & Lufitanis,dum rcs ipforum cflcnt in intcgro,
quieftuofaj nunc pcnitus abjccta jacct. Sed hxc fojlcarcpetita mr>gjio)ioftratihiis tiftti c.\ij}it.

Fcras

DE'IPSA ReGIONE ET InDIGENIS Lib. VIII. 263

Fcrasmultas, etiam formarum inufitatamm , cafu oblatas vidi & comedi , quamvisvenatio-
nibus&taliumrcrumindagini nondumvacarc hicliccat. Rcm pccuanaminveni initioad-
ventusnoftriflorcntem, nunchxc nonnoflritantum, fed etiam iioftilis excrcitus ufuvehe-
menter cft attrita. HacUlc^.

e A r. I I.

'Brcvis de/cnpth Fk. S. Francifci &■ IterFFilhehnl Glimmerii per

Solitudiues ^rajilia.

FLumcn S. Francifci , jam limitcm claudens intcr prxfcduramPernambucenfem & Sinuni
omnium Sandorum , imprimis illuftrc cft-, creditur enim cx intima parte hu j us Contincn-
tisdclcenderc, & quidemeLacu illo multorum fermonibus cclcbrato, qui amnes omnes
atque torrentes, ab altifllmis Pcruviae montibus vcrfus ortum dimiiros,rccipit,& per maximos
fluvios m oceanum emittit , imprimis Rio de U Plata, de quo jam non dubitatur ; Marahaon, &
hunc noftrum. Nam Hcet hujus fluminis fons aut origo nondum a quoquam fucrit luftTata, ta-
menevidensratioidncceflariovideturevincerc, namcontraquamcxtcri fluvii, qui adhanc
Bralilix oram in oceanum cffluunt, xftivis menfibus, quibus pluvie hic rarae admodum & par-
cx., tantam undarum copiam evolvit , ut ejus latices ad aliquot raillaria in mari adhuc dulces
hauriantur. Noftratcs proxime ftiperioribus annis hoc flumcn celoce afcenderunt ad quadra-
ginta poene milliaria,ubi adhuc fatis latum & profundum erat.Ca^tera Indigenarum & Lufita-
norum fide ita fe habere dicuntur, circiter quinquaginta milliaribus a mari, ipilim de altiffimis
rupibus feu cataraftis , Cacqeroi vocant , praeceps ruere, itaquc altius ab iis quiemari ve-
niunt afccndi non pofle. Supra cataraftas fluminis alvcum porro pergere vcrfus Corum ad ali-
quod milliaria, dein ingentem lacum fequi> inquo multas infulae amsenifllma; fint fparfae,
qux a barbaris habitantur , uti & ora univerfi Lacus. In ipfo autem lacu auriferas arenas col-
ligi , & accolas auro abundare quidcm , fed viU penderc. Id autem a rupibus auriferis quae
verfus Peruviam jaceant detritum ab infinitis torrentibtis in lacum deduci. Praeterea hic repe-
riri maximam optimi nitri copiam; qtiod a prxfecto Bahise aliquando petitum narrabat Sacer-
dosquidamLufitanusminimevanus nec indoftus ; quifenitrumillud vidifTc noftris aflirma-
vit. Haud dubium eft noftros operam aliquando daturos ut haec certa indagine profequantur.
Operxpretiumautemputavihic inferere itinerarium quoda VVilhelmo Glimmeriono-
ftrate accepi. Is narrat eo tempore quo ipfe in PrcEfedura S. Vincentii degcrct, veniffe ad illas
partes e Priefedura Bahiae Prancifcum de Soufa ; accepcrat enim a quodam Brafiliano metal-
lum quoddam , e montibus Sabaroafor^ , utferebat , crutum, coloris cyaneifive caeleftis , are-
nulis quibufdam aurei coloris interftindum , quod cum a minerariis elTet probatum , in quin-
tali trigintamarcaspuri argenti contincre deprehenfum fuit. Hac illeccbraprovocatus Gu-
bernator montes hofce & mctalla diligentius inveftigandaputans , feptuagintaaut octuaginta
qua Lufitanos , qua Brafilienfes, eo mittere in animum induxit. Cum his Glimmerius noftec
profedus , itlneris rationem ita defcribit.

Ab oppidoS.Pauh, in pra^fedura S. Vincentii , profedi primum ad municipium S.Mi-

chaelis pervenimus , (quod diftat a fuperiori verfus ortum quinque aut fex leucas) & ad ripam

^mnAnhembi, atque ibidem commeatus paratos invenimus, quos barbari humeris crant

portaturi. Deinde fluvium illud trajecimus, & quatuor aut quinque dierum pedeftriitinere per

denfas Silvaspromovimus verfus Ardum , adfluviolum quioritur e montibusGuarimumis

autMarumiminis, ubiaurifunt metafla. Hiccanois aliquote corticibus arborum conjun-

dis, fccundohocamniculo defcendimus quinqueautfexdiebus, incidimufqueinmajorem

fluvium ab Occidentali plaga defcendentem. Prior ifle fluviolus labitur perhumiles &irri-

guos campos & amoenitate fpedabilcs. Secundum hunc majorem cum biduo difcendiflcmus,

incidimus in fluvium adhuclonge majorem, qui e montis Paranapiacaba Ardoo latere oritur

(ficuti Anhembi cx AuftraU eiufdemlatcrej &primum fccundum montium dudum verfus

occafum dilabens , dein cubito flexus , aliquandiu fertur verfus Ardum , & tandem , ut vulgo

creditur , illabitur in Oceanum inter Promontorium Prio & Prjefeduram Spiritus Sandi,

pifcibus tam majoribus quam minoribus egregie fcetus: vocant fluvium dc Sorobis. Hunc

quoquequindecim autfedecim diebus defcendentes pervenimusad Cataraden, ubifluvius

ab editis montibus conftridus , prxccps ruit verfus Ortum: quapropterhic canoas noftras

dcprcfln-nus & rurfus pcdeftre iter aggrelTi , juxta & per alium amnem , qui ab occafu advenit

&navigiorum noneft patiens; quinque autfcx diebus pervenimus adaltiflunum montem,

quo fuperato defcendimus in patentifllmos campos , lucis quoquc hac illac opacos , in quibus

puichcrrimse pinivifuntur, qujEfrudusferiint mole capitis humani , cujusnucesmediumdi-

gitum

264 GeorgIMarcgravI

gitum mfTs, GOrticetegunturinftarcaftaneae, &optimifuntfaporis& nutrimenti: {vixdu^
bito, illmn loqut de Zabucaio arbore) ejufmodi arbores per multa milliaria in mediterraneis repe-
riuntur. Deinceps triduo pervenimus adfluvium quiab ortu defcendit , quem tranfeuntes
quatuordecim diebus promovimus verfus Corum , per patentes campos &; coUes arboribus
nudos, adalium fluvium navigiorumpatientem, &venientemab Aquilone-, huncratibus,
quas langadas vocant , trajecimus ; & quatuor aut quinque kucarum intervallo alium flu-
vium ofFendimus , peneab Arfto allabentem &navigiorum patientem. CrCdo autem tres
hofce fluvios tandem in unum alveum confluere , & ferri in Paragayum , eo argumento , quod
verfus Africum aut occafum fe proripiant. Porro toto illo itinere quod hadenus defcripfimus,
nihii culti vidimus, nullos mortales, hic illic tantum ruinas pagorum, nihil vidui opportunum
praeter gramen & aliquot frudus filveftres: obfervavimus tamen nonnumquam fumum afcen-
dentem, vagantur enim per has folitudines barbari qUidam cum conjugibus & liberis , inccrtis
fedibus, qui obviis utuntur , nulla fementis cura. Ad poftremumhunc fluviumdemum pa-
gum indigenarum invenimits , & annonx copiam , tempeftive admodum , fiquidem omnis
quam nobifcum tuleramus, jam erat confumta, & jam aliquandiu filveftribus fr udibus aut her*
bis campeftribusfamem expleveramus.

Menfem pene integrum hic morati , & annona parata , denuo iter promovimus verfus
Corum , & menfe uno abfoluto, nullis fluviis obviis , pervenimus ad viam latam & tritam , &
duosamnesdiverfemolis, quiabAfrico allabentesinter montana Sabaroafu eluQi^Lntm ver-
fus Boream ; atquc hos cfle fontes feu capita fluvii S. Francifci opinor. A pago fupradido ad
hosamnesnullosmortalesvidimus, fedaccepimus ultramontes nationembarbaramadmo-
dum populofam agere-, qui de Europxorum horum adventu (nefcio quo pado) certiords
fadti , unum fuorum dimiferunt , ut nos /pecularetur . Hic cum in noftros incidiflet, metu ho-
rum batbarorum atque annons inopia, nondum explorato metallo, cuius caufa mifli eramus,
repedare maturavimus , & pene fame enedi rediimus ad pagum illum barbarorum. Ubi viri-
bus recuperatis & annona parata , eodem itinere quo veneramus , ad fluvium illum ubi canoas
deprefferamus, fumus reverfi ; atque his refefti flumini nos commifimus, eoque adverfo pro-
reptavimus ufque ad illius fontes ; atque ita novem menfibus in hanc cxpcditioncm impenfis,
primo Mogomimin, dein ad oppidum S. Pauli rediimus. Sed redeamus jam adinftitutum, ubi
hoc obfervaverimus non plane verifimile videri hos fontes eflc fluvii S.Francifci, nam fi ratio-
nes itineris accurate fubducas non videntur eoufquc ad Ar£tum promovifle ut ad ilUus altitu-
dinem pervenerint ; & opinor longiflime in continentem penetrafle.

C A p. 1 1 1.

T)e (lAem temperie atque dAnni tempejlatibm.

\ Utor hic nofter quandiu in Brafilia vixit , nimirum annis fere fex, fingulis diebus , imo &.
-^ ^diei partibus, oblervaverat & annotaverat, quae eflet aeris conftitutio, quje aura, at-
que etiam cjttera qux ad meteorologiam pertinent.ut ex illis hoc caput conftitueret, quod ta-
men morte preventus pcrficere non potuit-, ut autem guftum aliquem percipiant harum rerum
cutiofi , typostriumannorum dabo , e quibus colligi poterit quot& quibusdiebus pluerit, &
quivcntifingulistempeftatibusperflaverint: csEteri enim anni fere ad fimilem fe habent mo-
dum , neque multum variant. Raro porro per totum diem & nodem pluit , rariflTime per ali-
quot dies continuos fine intermifllone. In Typis autem his litera P.notavimus omncs dies qui-
busvcUcvifllma&brevifllmapIuviacecidit, nequis exiftimet illis diebus continuo pluiffe:
Ventosautcm litteris notavimus, S. O. dcfignat Eurum, N. O. Boream five Aquiloneni; nam
duohi venti, viciflfitudincquadamaduniverfamhancorara dominantur, & difFerentiamin-
ter navigandi regulam conftituunt.

TypV9

DE ipsA Regione et Indigenis Lib. VIII.
T Y P U S A N N I clolocxL.

?65

4

5
6

7
8

9

lO

1 1

12

H

15
16

17

18
19

20

21

22

^3

^5
26

^7
28

29

30

31

Li;;.

S.O

s.o

s. o

S. o

o.
p. o.

O.S.

o.

id.

id.
s.o

p.S.O
p.S.O

p. s.

o.
o.s.
o.
s.o

p. s.o
p.S. o

s.o

p.S.O
p.S. o

p-
s.o.

s.o.
s.o.

p.S.O

s.o.

s.o.

p. o.

o.

Feb.
NO

N.O

N.O
NO
p. V.

s.o

p.S.O

s.o
p. o.

p-
p. o.

p.S.O

p-

p.N.O

p.N.O
p. O.

O.

O.
p. o.

o.
p. o.

p.S.O

o.
o.

N.O

N.O

p. O

s.o
s.o

Mart.

s.o
s.o

s.o

p-

p.N.O

P-

p.S.O

s.o

p. s. o

s.o

p.S. o

p.S.O
S.O

s.o

p-

p.S.O

p.S.O

p.S.O
p.S.O
N.O
s. S.
O.

s.o

p.S.O

p.N.O

p.N.O
p.N.O

p.N.O
p.N O

p.S.O
p.N.O

p. s.ol

Apr. I Maj.

S.O p.N.O

p.N.O

N O
p. V.
p. V.

N.O

p. s.

p. s.
p. o.
p. s.
p.S.O

N.O p.S.O

p. V.

P-

P-
p.S. o

p. s. o
p. o.
p.S.O

p. s.o
p. s.

p. V.
p. s.
p.S. o

p-

p. o.

p-

p-
o.

s.o

p. s.
s.o
p. o

p.S.O

p.*0
S.O

s.o

im.

s.
s.o

p.S. o
p.S.O

so
so

s.s.
o.

p-

p-

p-
s.

s.o

s. o p. o.
s.s
o.
s.o
s.

p.S. o
p.N.O
p.N.O

s.
s.

p-

p. s.
p. o

p. s.s.
o.

p-

p. s.

p.S.O

p. S.

o.

p. o.

s.
p. s.
p. s.
p. s.

p. V.

o.s.
o.

p.S. o

p.S. o
p.S.O

p.S.O

p. s.o

p.S.O
p.S.O

lul.
p.S.O

AUg. 1

p.S.O

P-

p. s.o

p.S.O
p.S.O
p.S.O
p.S.S.

0.

p.S.O

s.o

p. s.
p. s.
p.S. 0

p.S.O

p.S.O

S.O

p. S. 0

p. S.

p.S.S.

0.

p. s.

p.S.O
p.S.O

p-

p.S.O
p.S.O

p. s.o

p.S.O

p-

p.S.O
p.S.O

s.o
s.o

s.s.
0.

s. 0

p.S.O
p.S.O

s.o

p.S.O
p. s.o
p. s.o

p-

p.S.O

s.o

p.S.O
p.S.O

p.S.O

p.S.O

p.S.O

s.o

■p-
s.o

p.S.O
p.S.O
p.S.O

p-

p.S.O

p.S.O
S.O

p. s.

S.O

Se^t.

s.o

s.o

p-
p. s.o

s.o

p.S.O

s.o

p. s.

s.s.
o.

p. s.
p.S.O

p-
p. s. o

so

p.S. o

s.o

S.

N.O
N.O

N.O

N.O
O.N

O.

S.O

p. s.

p-
s.o

p.S.O

oaob.

S.O

os.
o.

p.S.O
p.S. o

s.o
s.o

o.

O.N.

o.

O.N.
O.

id.

O.S.

o.

p.S. o
p.S.O

p. s.

s.o

N.O
N.O

p.N.O
N. O
N.O

p.N.O

p.N.O
N.O

p.N.O
p.N.O

O.N.
O.

N.O

Nov.

N.O

p.N.O

N.O

N.O
N.O
N.O

N.O
O.

p.S.O

p.S.O
N.O
N.O
O.

P-
N.O

p.N.O

Dec.

o.s.
o.

p.N.O

p.N.O

p.S.O

S.O

S.O

O.

p.N.O

p.N.O
N.O
N.O

p.S.O
p.S. o

o.
o.

o.

o.s

o.

p.S.O

s.s.
o.

S.O p. id.
O. p.S.O

o. s.o

O. p.N.O

N.O

E quo obfei-vapnmo , hoc anno ducentis & duobus diebus autparum , aut multum pluifle,
reliquis minime. Deindemenfes pluvios fuifle illo anno Februarium, Martium, Aprilem,
Majum, Juniiim, |=uliura, Auguftum: maxime autem&pcne continuo Majum & Julium.
Tertio ventum Aquilonarem dcmum xix. Scptembris /pirarc coepifTe , ncqueeo minus ab
initio Januarii & etiam antc auram afpirafTe ab Euro : atque ctiani vcntos illos binos Eurum &
Aquilonem involafle in fines aliorum , & Eurum hoc anno palmam tuIiflTc. Obfervavi quo-
quetantumtonuilTcJan. i9.Martii4,6,i5,20. April.9,10. Maji 14. Etutcunque plueritin-
terdiu , longc maximam partcm no£l:es claras & ferenas fuifle , quafdam etiam frigidas. Deni-
que nebulas hiceflc admodum raras. Fulgura quoque crebra tantum hoc anno annotat Ja-
nuariidecimo odavo : Pcbruariidccimofexto, &Martiiquarto. Ncbulasdeniqueannotat
tantumultimoOdobris; &primo, fecundo, quinto, fexto, feptimo, odavoNoyembris;
ita ut hoc anno rarx fuerint.

Ll

Tyrvs

266

GeorgI Ma
TYPUS ANN

R C G R A V I
I cId l3 C X I„ I.

20
21

22

^3

2-4

26

28
29
30
31

lan.
p.N.O

p. S.

s.o

o.
p. o.s

o.
s.o

s.o

s.o
s.o
s. o
s.o

p.S.O

N.O
N.O

N.O
O.

Feb.
p.S.O

p.S.O

p.S.O
p.S.O
p.S.O

p.S.O

S.O.

s.o.
s.o.
so.
s.o.

s.o

p.S. o
p. s.o

s.o

p.S. o

N.O p.S.O

N.O
N.O

s.o

p.S. o

N.O

N.O

5.0 p.

5.01 NO
O. N.O

O.

S.O

S.O

O.

S.O
S.O

S.O
S.O

MArt.
S.O

S.O

s.o

p.S.O

s.o

N.O

N.O

N.O
S.O
S.O
S.O

p. S. O

S.O
S.O
S.O

s. o
p.S. o
p.S.O

s.o

s.o

s.o
s.o

Apr.
p.S.O

p.S.O

p-
s.o

p.S.O

?'
p-

S.O

s.o

p.S.O

p-

S.O

p-
p-

SO

s.o

s.

s.

p.S.W
p.S.O

p.S.O

p-
p-

N.VV

p-

p. s.

p.S.Op.S. O

p. p.

p.S.O p.

p. s. I

p.S.O

p.S.O
p. S.O
p. S.O

p. s. o

p.S.O
p.S.O

p. s.o

p.S.O

p. s. o
S.O

s.o

p.S.O

p.S. o
p.S.O
p. s. o

s.o

p.S. o

p.S.O
S.O

p.S.O

p.S.O

S o

p.S.O

p.S.O

p.S.O

S.O

p. s.o

s.o

p. s.o

lun.

s.o
s.o

p.S.O

s.o

p.S.O
p. s.

p-

p. o.

p-
p-
p-

p-

p-

p.S.O

S.O
S.O

s.o
s.o
s.o

s.o

p-

p.S.O

so
s.o

s.o

p.S.O

p-

p.S.O
p.S.O
p.S.O

lul.

s.o

p.S.O
p. S.O

s.o

p.S.O
p.S. o
p.S.O

p.S.O
p.S.O
p.S
p.S.O

0»p

Aug.
N.O

p.N.O

N.O

p-

p.N.O
p.N.O

O.N.

o.
p-

p. o.
s.o

p.S.O

p.S.O

p. s.o
s.o

p.S.O

p. s.o

s.o

p. s.o

p-

p.S.O
p.S.O

s.o

s.o

N.O
N.O

s.o
s.o

N.O
N.O

s.o

p.O.S

o.

s.o

p.S.O
p.O.S

o.

OS.

o.

o.s.

o.

p.S.O

o.

s.o

s.o
o.s.

o.
o.s.

o.
o.s.

o.

p.O.S

o.

p. o.

o.

p. o.

Sept.

o.

o.

p. o.
o.
o.

o.

p. o.

p.S.O
p. o
SO
O.N.

o.

N.O

NO
N.O

N.O
N.O
N.O

N.O

p.N.O

p-

p.O.N
O.

p-
o.

N. O
N.O

N.O
N.O

o.
o.
o.

NO

oM.
O.

p. o.

p. o.
o.
o.

o.

o.

o.

3.

' N.O
HO

O.N.
O.

N.O
NO

NO

N.O

N.O

N.O

p.N.O

p.O.N

O.

P-

o.

N.O

N.O

N.O

N.O

NO
N.O
N.O

Nov.

o.s.
o.

p.O.N

o.
o.
o.

O.N.
O.
O.N.
O.

O.N.
O.
N.Ol N.O

Dec.
p.NO

N.O

p.N.O

N.O
p.N.O

N.O

N.O

N.O

N.O

p.N.O

O.

p. O.
N.O

p.N.O

p.N.O
p.N.O

p.N.O

N.O

N.O
N.O

O.
O.
- N.O

N.O

NO

N.O

N.O
N.O
N.O

N.O
N.O
N.O

NO

p.N.O
NO

N.O

p.N.O

P-
p.N O

p.N.O

p.N.O

P-

NO
N.O

O.N.
O.

N.O
N.O

P-
P-

E qtio obferva primo hoc Anno centum & feptem fuprafe.xaginta dicbus , autparum , aut
multum pluifle , reliquisminime. Deinde illo Anno mcnfes maximepluvios fuifle Februa-
rium, Martium,Api'il^JTi> MajumJunium.Julium, Auguftumj maxime autem &pcne conti-
nuo Aprilcm, Majum Sc Julium.Tertio ventum Aquilonaremdemum xi.Scptembris pcrflare
coepiffe,&Euruni maximehocannodominatum; licethiduoventi nonraroinaUenosfines
irruperint. Obfervandum quoque hoc anno rarius tonuifle & tantum Februarii fcxto & vige-
fimofecundo-. Martiivigefimotcrtio, vigefimo quinto & vigefimonono: Aprilis fecundo,
vi-^efimo tcrtio & quinto ■, Decembris trigefimo. Fulguravit tantum Martii vigcfimo tertio &
Deccmbris triscfimo. Nebulx & quidcm crafla: hoc anno frcqucntiftlmx fuerunt ; nimirum
Martiitertio: Aprilis 16,17,1 S. Maji 3,7,9^24,25. Iul.2, 17, 19, 27, 2 8, 29,30,3 1. Augufti i,
2,3,4,i8,20,22,23,24,2S,3973o-Scptemb.i.Oaob.3,+,5-Nov.4,5,2i,22,23.Dcccmb.i9,
20,21,24. Annotatautcmadfecundum Julii: mancncbulacrafl^i, antemeridiemnubilum,
montes fumantes,Sol rariis, Eurus fortis,frigidus,intcrpIuit crcbro, poft mcridicm itidcm,nox
nubila,interpluit crcbro.Frigidiflimum erat etiam ipfa mcridie in montc altifllmo Itapua^vuru,
itautbarba &capilli afpcrginc obdufti nobiscflcnt& manus rigcrcnt prxgclu. Jta&fxpe
notat noftes frigidas. T y-

»E IPSA Regione et Ikdigenis Lib. VIII,
T Y P U S A N N I cloloc xtii.

263!

A
I

5
6

7

8

9
10

II

12

13

H

15
16

17
18

19

10

21

^3

24

26

^7
28

29

3°
31

1/1«.

P-

P-
p.N.O

P-

P-
N.O

p.N.O
p.N.O

P-
S.O

O.N.

O.

p.N.O

p.N.O
p.

O.
N.O.
N.O

S.O

N.O

p-

p-

0

S.O

p

N.O

Icb.
S.O

s.o

p.S.O
S.O
S.O

s.o
s.o

p. s.o
s.o
s.o

p.S.O
p.S.O

s.o

p-

p.S.O

p.S.O
S.O

S.O

o.

S.O

o.

N.O
N.O

N.O

M.irt.
N.O

N.O

N.O

N.O

NO

O.

O.

NO

p. O.

P-
P-

p. o.
p. o.
p.S.O

p.S.O

p.S.O
p.S. O
p.S. O

p-

NO

o.

p. o.

o.

S.O.

o.

p. o.
p. o.

p.N.O

o.

o.
o.

p. o.

Apr.
p.S.O

p. s. o

p.S.O
p. S. o
p.S. o
p. o.

p.S.O
p. S. o

s.o
s.o

p.S.O
p.S.O
p.S.O

p.S.O

s.o
s.o
s.o
p. o.s
o.
s.o

p. s.o

p.S.O
p. S. o

P'
s.o

p.S.O
p.O.S

o.

S.O

S. O

p.S. o
p.S. o

Maj.

s.o
p. s.o

p.S.O
p.S.O
p.S.O

s.o
s.o

P-

p.S. o
p.S. o
p.S.O
p.S.O

p-

p.S.O

S.O
p.S.O
p.S.O
p.S. o

p.S.O

p. S.O

so

S.O

SO

p.S.O

s.o
s.o

p.S.O

s.o
so

p.S.O

s.o

lun.

so

S.O
p.S.O

s.o
s.o
s.o

p.S.O

p.S.O
p.S.O
p.S.O
p.S.O

s.o

p-

p.S.O

s.o
s.o

p.S.O

p-

p. s.

so.

p. s.

so.

p. s.

s.o.
p. s.

s.o.
p. s.

s.o.

p.S.O
p.S. o
p.S.O
p. s.

s.o.

p. s.

s.o.

p-
p-

lul.

Aug.

Sept.

oaob.

Nor.

p. S.

s.o

p.S.O

p. 0

N.O

p. s.

s.o

s.o

N.O

N.O

p.S.O

p.S.O

s.o

0.

N.O

p. s. 0

s.o

p.S.O

0.

p.S.O

s.o

s.o

p.S.O

0.

S.O

s.o

s.o

p.S.O

N 0

0.

p.S.O

s.

p. s. S

N.O

N.O

s.o

p-

s.o

N.O

N.O

s.o

p. s.

s.o

NO

0.

p.S.O

p.S.O

N.O

N.O

0.

p.S.O

s.o

p.N.O

V.

N 0

p.S.O

s.o

N.O

p.S.O

p. V.

p.S.O

s.o

N.O

p.S.O

p.S.O

S.O

s.s.
0.
s.o

N.O

p.N.O

p. 0.

p. s.o

N.O

N.O

p. 0.

s.o

s.o

N.O

N.O

0.

s.o

s.o

N.O

N.O

0.

s.o

p.S.O

p.S.O

N.O

p. 0.

s.o

p-

p. s.

N.O

N.O

p.S.O

p-

p. s.

N.O

NO

p.S.O

p.S.O

p.N.O

NO

N.O

SO

p.S.O

p.O.N

0.

p.N.O

N.O

s.o

p-

s.s.
0.

0.

N.O

s.o

p.S.O

s.s.
0.

o.s.
0.

p.N.O

s.o

s.o

s.s.
0.

p. O.S

0.

NO

s.o

p-

s. s.
0.

p-

0.

p.S.O

p-

p. V.

O.S.

0.

o.s.
0.

s.o

p-

p. V.

N. 0

N.O

s.o

p-

0.

0.

N.O

p.S.O

p-

N.O

0.

N.O

S.O

s.s.
0.

O.N
0.

Bec.

O.N

O.

N O
O.'

o.

o.

o.
o.s.

o.
s.o.
s.o.
so.

o.

o.

p.S. o

s.o.

s.o.

p-
s.o.

s.o.
s.o.
so.

N.O

p.N.O

o.s.

o.

s.o

s.o

s.o

s. o

s.o

p. o.
s.o
s.o.

E quo obferva, primo hoc anno centum & fexaginta tribus dicbus aut parum aut multum
pluifle, ac ducentis & duabus diebus non pluifle. Deinde Menfes Martium, Aprilcm, Majam,
Junium, Julium, & Augufl:um maxime pluvios fuifle. Tertio ab initioFebruarii ventiim a
plaga S.O. coepifle flare,atq-, ita pertendifle ad decimum Septembris. Obferva quoque tantum
tonuifle Januarii primo, quarto, decimo j Martii decimo j Aprilis vigefimo fecundo & tertio j
Maji odavo, nono & vigefimo.

Fulgura autem tantum obfervat Aprilis vigefimo primo &: fecundo-. nebulas Martii decimo
oftavo.

Reliquorum annorum fere eadem autnonmultum diflimilisefl:ratio; e quibusprudcns
Lcdor facile intelliget , qux fint communes in hifce Regionibus tempcftates , nimirum
quatenus intra Tropicum jacent , nam in iis rcgionibus quK magis ad Antarfticum rendunt
pauloalia eftratio, quemadmodum indefcriptione noftralndi^KOccidentalis annotavimus.
Pliu-a autem non addam, quia haecpars a D. Pifone diligentcr eftpertradata, in libro de Acre,
Aquis&Locis,quipra:cedit. '

Ll z Ca p.

26$ GeorgIMarcgravI

C A r. IV.

T>e Incolis^mfilice .

INcolamm naturalium hujiis terrjE, funtquatuor nationesfuisnominibusdifdnacE: nimi-
rum Ttipimmbu, Tobajara-, Petiguara, & Tapuiya.^Et poftrema liaec natio iterum in alias multas
nominibus diftindas, & idiomate difterentes,divifa eft. Tres reliquce una utuntur lingua, diale-
£to fantum exparte differente , ut capite de Brafilianorum lingua obiter a nobis explicabitur.

Tapuyamm nationes qux habitant ad flumen S^' Francifci, funt <^rodera , Cajm, Cniaq^ttarti
& Poyme.

Plura de hifce nationihm dixi in Befcriptione Indix. Occidentalis lib. xv. & xvj. qux hic repetere
nolo, qmapottfimum de iis agendum autumo , quajam Belgis mflrisparent , aut cum noftris confoede^
ratafuntjfquidem notioribm.

Lufitani hic plurimi habitant , uti & Belgse , iifque permixti Germani , Galli, Angli, &c.
Brafiliani vocant Belgas, Germanos , Gallos , Anglos, Ajuru-juba, ideo, quia plerumque ruffas
feu flavas habent barbas & capillos. In genere autem vocant omnes Europsos & advcnas
Caraiba, itemque Pero.

Denique obmifturam variarum nationuni , aiise quinque diftindie hominum Jpecies hic
rcperiuntur : nimirum qui ab Europaeis parentibus, patre atque raatre, hic natus eft, appellatur
LMoTombo.

Qui natus eft ex patre Europxo & matre Brafiliana nominatur Mameluco.
Natus ex patre Europaeo & matre /Ethiopiffa dicitur Mulato.
Natus ex patre Brafilienfi & matre i^thiopifla vocatur Curihoca, & Cahocles.
- Natus hic ex utrifque parentibus Nigritis appellatur Criolo.

/Ethiopifla quaedam hicgemellos peperit, unumalbum, alterumnigrum.
Vidi hic Africanam foeminam , nonnigram, fedruffaplane cute &pilisac capillis ruffis.
Ex qua regione eflet, non potui intelligere, nam linguam ejus non intelligebant reliqui
Nigritse.

Multos hic vidi iE,thiopes fenes barba magna & totaliter cana , ut & capillis capitis canis.
Lepidum fpedaculum , atra barba quje incanuit , in nigra cute , videtur quafi farina eflet
afperfa.

Vidi hic etiam plane albifllmum juvenem ododecim annorum , pilis crifpis albifllmis & fu-
pcrciliis albis , cute albiflima , nafo planc more /Ethiopum , qui natus hic e patre & matre
Nigritis.

K^nnotatio. Tapujarum fines & fedes a Jacobo Rabbi, qui plures annos inter illos vixit , ita
defcriptasaccepimus. .SioGr^Wffadcujusoftium )acetarxCo/o?2«, adfexhorarumirerpene-
trat in continentem verfus occafum: uti & fluvius Mupeo novem horarum itinere a Rio Grandi
verfus mcridiem. Syrag mimr trium horarum itinere a R. Grandi verfus Arclum , ferme quin-
quaginta horarum itinere defcendit e continente.

A Rio Grandi porro verfus Ardum exit in mare infignis fluvius CMapreucauch,\ongc e con-

tinente defcendens , & porcorum aquaticorum fcrax •, ad ripas illius multae vagantur capreje

& Struthiones. Tertius fluvius duodecim miU. a RioGrandi, vocatur Tpotingz^. Quartus

autem Vguafu didus feptemdecim horarum itinere diftat a Rio Grandi. Deinceps diei itinere

ab Uguafu occurrit Tponij ubi Salinae funt: a quibus ad alias Salinas milliaria numerantur quin-

decim : atque ab his ad Aritavvax\ovzvc\.: admaximas Salinas, &perexceIlentiamitanoftris

diftas , tria : ad Vnapatubam totidem : ad Marytupa duo : ad VVarerugh unum . Hic fluvi us alio

nomine appellatur Otfchunogh , qui fupra centum milliaria pcnetrat in continentem verfus Au-

ftrum. Q>ainque autem & viginti mill. a Uttore maris, jacet grandis lacus Bajittagh , pifcium foe-

cundus : & ad finiftram ab hoc verfus ortum alter qui Igtug appellatur ab Indigenis , quem ta-

men nemo ingredi audet , ob copiammordaciumpifcium, & hominibusadmoduminfefto-

rum. Adjacet huic vallis lCuniangeya , viginti milliaria in longitudincm patens , in latitudinem

tantum duo: quam permeat fluvius Otfchunogh, pifcibus abundans, ficut ipfa vallis maxima co-

pia fcramm, & variis frudibus : quarum prxcipui funt , Kuraiira Baibaris , magnitudincpomi

noftratis, qui ubi fpontc dcciderunt, tum demum edules funt : dein Bierada , magnitudine glo-

buli fclopctarii, plane nigricantes antcquam defluant. Atque hifce frudibus Barbari quotnnnis

trimcftrc fpatium viditant : quibus accedit Kakara, fiudusinftar juglandis 5 qui coqucndus cft

antequam comedatur : crudus enini amaricat inftar glandis. Magna quoquc copia nafcuntuc

hic ficus filveftres, pugni magnitudinc : quarum quaedam intus rubrae, extcrne virides : alice cx-

tus rubra;, & interius albx, & plcnx granuiis albis , qux , ubi prx matuntatc dchifcunt, admo-

/ dum

'ȣ IPKA ReGIONE ET INPIGE^TIS L I B. VIII. 26p

dum dulces funt inftar Sacchari •, harum plantarum folia inftar fubulx acuta & digitum huma-
num loiiga . Prxterea funt radiccs e quibus Indigenae pancm faciunt , ipfis ^tuq;^ , Harag ,
Hobig, Bngeptig, qux crudxcomcdi poflunt: ^m/^g-^quastorrcndiEfunt: P^d'oii qua: cru-
da: ■, & Hompiigh quaspotiflimum ad fitim cxftingucndam ufurpant. Ita ut hic terrarum tradus
longe amocnilfimus fit & vi£lum hominibus fufticiat.

Porro ab Otfchmogh ad Oppojme milliaria numerantur dcccm , qui fluvius ab Auftro penc
Ccntum milliarium fpacio dcfcendit: abhoc 2idLuMrug itereftbidui: zdBerywere uniusmil-
liaris ;, ad Vatepug duorum, atque ita porro per VVtefcrro dcBacvz>atlghzd Cwr/rw grandcm
itcr cft duorum dierum.

mox K^ngpoygh-^ VVa}z.ifewaf^g , Tfhering, ^ Dremmcmge , quibus male cum prseceden-
tibus convenit, ita ut fcepc hoftilitcr alii in aliorumfines incurrant. /Wwjyautcmjamfupra
cenrefimum xtatis annumagens, cft Regulus ille quipacemcum noftris colit &exfoedere
aliquoties aut ipfe noftris fubfidio venit , aut filium atque affinem cum copiis mifit contra Lu-
fitanos, quibus infenfifllmus eft : fcd non eft hifce Barbaris nifi in fumma ncceflitate uten-
dum,nam tam immanes funtut tamanimaliaquamhomines necitradantj&magnamvafti-
tatem inducant, neque noftri facile ejufmodi furiis ufi fuiflent , nifi fimiles Lufitani in noftros
immifiirent.

C A P. V.

T>Q Statura &- hahitu corporis ^rafilienjium , &- de eorum cetate

y^- morihm,

INdigen^ Brafiiienfes qui internos degunt, ftaturafuntmediocri, robufti, largis humeriSj
bene compofiti: nec facile eft inter illos invenire , diftortum vel lufcum aut claudum.
Qiiod mirum videri poteft , quum infantcs recens natos nunquam fafciis involvant aut Ii»ent,
caufam morborum illis prxbent. Ligant tantum Brafilicnfes recens natis in infantia crura
certis fafciis, quas vocantTapa cnra, ea decaufa ut robuftiora fiant. OculoshabentBrafi-
lienfes nigros , nafum compreflum , osamplum, capillosnigros,reaos. Barbamraramaut
nullam. Multitamendanturqui batbas habent nigras. iVIulieres quoque mediocris funt fta-
turae, benedifpofitx, & formx haud inelcgantis , nigris comis, fatis robuftje, &qu2e facil-
lime pariunt.

Annos fuos numerant ab exortu Heliaco Pleiadum, quos Ceixtt vocant, atque id^ annunl
eodemnominedenotant: acciditautemisortusmenfenoftroMajo.

Numerumautem annorum a:tatis (hx ut retinere poflTint , fingulisannis reponunt unam
caftaneam de ,^<:.?_;V^,quam ipCiAc^jiiacaya appellant,itemque^(r<«^jf/ & /teml>oera.I mQ.m enim
illius arboris fingulis annis femel maturatur , nimirum menfibus Decembri & Januario , ufque
in Martium durans. Plura de hac arboredida in Iib. iii.de Arboribus.

Diu plerumque vivunt , & videre intcr illos licet multos fenes , centum atque etiam viginti
fupra centum annorum, neque facile canefcunt nifi in decrepita ietate.

Pueri illorum ingenio funtfatis docili : verum quando adolefcentiam ingrediuntur fiunt he-
betiores, itautpaucosvidereliceatliterisinftruaos, autquiartemfcribendinorinf, aut alias
artes Europxas , a quibus quodammodo abhorrent , laborum impatientiores. -

Tranquillefatisagunt inter fcic: nifi quando poculis indulgent , tuncenimdicsnodeique
faltando & cantillando tranfigunt. Sunt enim ebrietati admodum addidi tam mulieres quam
viri: nequefacileabhoc vitiodcterreri poflTunt, quodlongemaximumilliseft, equo&rixse
atque zVix pravas confuetudincs nafcuntur.

--. Pigritix quoque valde obnoxii funt & fugientes laborum : prxfertim Tapuy^e, qui laborum
vel raaxime intolerantes funt 5 nam cum paucis fint contenti, & terra abunde ipfis vidum fup-
peditct, & divitias non appetant autnorint, ad laborcs fubeundos non excitantur.

Quomodo hofpites advenientcs lachiymando excipiantfoeminxillorum, & quibus fcrmo-
nibus illos alloquantur ; atque quo pado mortuos fuos deplorcnt , jam ab aliis didum cft, prse-
fertim a Joanne Lerio , qui imcicTupmamhs egit, a quorum moribus cxteri nondiludent-
quare hlc nihil repctendum duximus.

Tapuiyse autem quando patcr aut mater moritur , omncs capillos capitis evcllunt : de quo-
rum cxteris moribus poftca plura dicentur.

LI 3 Cap.

270

GeorgI MarcgravI

C A P. VI.

De Feflhu &- omatu Viromm , &• Mulierem^rafilieufium,

VIi'i rubligaria jam ex linteamine plerumque induunt, quidam quoque indufia habent,
&:pileis utuntur , fed maximam partem nudo incedunt capite , & capillis more Lufitano-

mm tonfis. Nudisinceduntpedibus, nulliscalceis induti. Quidam etiam folummodo fub-
cinftorio panno lumbos tegunt , catera fine veftitu.

Mulieres vero jam longis indufiis veftiuntur fadis ex linteo vel gofTypino panno,neque quic-
quam prseterea veftimentorum habentes. Comas autem capitis vel dependere finunt , vei
etiam more foeminarum noftratium teniolis involvunt.

Tam viri quamfoeminx&infantesvariiscoloribus cutem tingunt , nigro, rubro, flavo,
ad quem ufum ufurpant fuccum e fruftu lanipaba immaturo, quinigro; Vracou qui rubro
tinglt, & ita in caeteds aut frudu aliquo aut ligno utuntur.

Tapuyx tam mulieres quam viri fcre nudi incedunt, &pilos circapudendaevellunt. Viri
membri fui genitalis fiftulam in fe contrahunt & involvunt , ligantes teniola quadam , vo-
cantque id quo ligant membrum Tacoaynhaa. Rcligant autem quando opus eft ut mejant.
Majore autem pudore afficiuntur monftrando virgamexplicatamquamnos. Eodem modo
& alii quidam Brafilienfes membrafuagenitalia ligant.

Capillos capitis ad humeros ufque dependentes alunt , & inferius xqualiter prscidunt
more rufticorum Suevix . In fronte quoque aequaliter dctonfum gerunt ; fed prxcifione
aequaliter fafta ufque ad aurium regionem fuperius , 6c angulis ita fadis in utroquc latere
ad tcmpora. Eodem plane modo etiam foeminx cum comis fuis agunt , & virorum more
gcftant.

Viri coroUas fa£tas ex pennis C^^r-i vel Canmde, capiti circumligant : dcpendent a pofte-
riore parte coroUa; aliquot longiores penna; e cauda Arara aut Caninie. Angulos itaque faftos
cumcapillis adprime firmantne corollce circumligate k^c ipfas deligent. Qaidam ctiamfb-
lumfuniculum c goflypio capiticlrcumligant, cquopoftica partealiquotpcnnx longae ru-
bra; vcl cccruleic propcndcnt , vocant Acanbtiacaba.

Pallia quoquc conficiunt e filis craftis goftypinis inftar rctis ncxis , & cuilibct nodo in-
ncxa cft pcnna , ita ut pallium totum pennatum fit , & codcm pcne modo & concinno
ordine pcnnoe fibi invicem incumbunt, uti fquama: pifcium, Pallium autcm hoc fiipcrius

cucul-

DE ipsA Regione et Indigenis L I b. VIII. 271

ciicuUum habet , itaut totum caput, humeros, Sccoxasad anumufquepofllt tegere. Hoc
pallio utuntur ornatus & neccflitatis caufa : ornatus quidem , quia clcgantifllmis pennis ru-
bris avis Guara contextum eft, vel ctiam admixtis pcnnis^nigris, viridibus , flavis, variis, avium
K_y^racucarii , Cdrinde, t^rara, &c. Neceflltatis autcmquiapluvianon pertranfit illudpal-
iium , fed aqua cum is dcfluit. Appellant hxc pallia Gmra abticu. Solent quoque cum cera feu
melle tilveftri , certas ex avium elegantium pennis criftas capiti agglutinare , quas criftas ipli
novcxm^XitAguana.

Auriculas perforant in tantum , ut digitum immittere poiTis foramini. Huic immittunt
velosaIiquodcercopithecorum&vocantiY^?rif^//'rfj4 5 veliignum aiiquod digiti humanilon-
gitudine filis goflypinis circumvolutum.

Viri labium inferius perforatum habent , & foramini immittunt lapidem aliqipem feu cry-
ftalium feu finaragdum vcl jafpidcm, magnitudine nucis avellanae , vocant taiem lapidemyl/i?-
tara^ & fi viridis vei cxruleus fuerit Metarohi nominant. Viridem autcm imprimis amant & ut
plurimum geftant.

Ad utrumque etiam oris angulum buccK perforatx funt , conjugatis folum viris, & cuilibet
foramini indunt lignum , figura & magnitudine pennee anferinx , quod inftar clavi infixi pro-
minet, vel etiam immittunt iapidem aiiquem quem vocant Tembe coareta.

Nares quoque non raro perforant atque indunt ejufaiodi iigna, Apiyatt appeilantes.
Corpusautemvariepingunt: atque infupertoticorporiagglutinare folent plumas varia-
rum avium fubtiUores cum maftiche , melle filveftri vel Mingaufomonga. Vocant iiunc a£tum
t^camongui. Atque ita apparent quafi toti hiriuti eflent.

Brachia quoque ornant certiscorollis fadis e plumis avium rubris & flavis, vocantque
Agua?mranga. Item aptant corallia varia quce a noftratibus acceperunt , atquehuncornatum
appellant Papixoara-

Pennas quoque Struthionum multas, vcl pennas e cauda Ararse in orbem quafi coiligunt &
conneftunt filo craflfiori , atque adligant iumbis, itautanum tegant&fereadgenua propen-
deant, & appellant hunc ornatum K^racoaya.

Ex frudus Aguay , qui triangularis eft , corticibus , quos filo annedunt , etiam monilia fa-
ciunt , quce cruribus infra furas circumiigant , qui cortices inter faltandum fbnum quendam
cdunt.

Loco calceorum noftratium , e certo cortice Curagua ipfis vocato , faftis utuntur , atque
iilos vocant Miapapacaba, Lufitani autem ^lpargatas.

Mulieres pudenda fua folummodo tegunt fafciculo herbarum aut fohorum aiicujus ar-
boris qux fubinferunt chordae , qua cinguU loco fe circumligajit. Simiiem fafciculum etiam
ufurpantprotegmineani. Haud multum tamen utraque hxc januaad remfacit, namfaciie
& antcrior & pofterior porta apparet.

Mulieres quoque ad virorum modum, corpus fuum variis coioribus pingunt.
Atque hcEc inter gentiles adhuc obtinent , nam qui Chriftiani fadi funt , ad Europxorum
amidum &ornatum fe componere confuefcunt.

C A P. VII.

De Suppe/IeBile ^rafiienfium.

SUpellex Brafilienfium admodumpaucaefl:, ita ut cum iocamutant aut peregre proficili
cuntur, mulier omnem fecum portet, onerata inftar rauli,maritum femper fequens.

Primariafupeliexeftrete, quodipfivocant/>?i, Lufitani /J(?i(? , Belga; l|at1gtJtiacfe 5 vulgo
Hamacca : in hoc dormiunt , aliigata utraque extremitate ad ledium fuarum trabes. Sunt au-
tem hxc retia ex filis gofl}'pinis contexta, fex aut feptem pedes longa, quatuor ampla.

Lufitanse quoque foeminse elegantia conficiunt, ampla & variis figuris intertexta.

Tapuyas Cariri duodecim vel quatuordecim pedes longa faciunt , fex velfeptem ampla , ita
utquatuor hominesfimulineocubarepoflint.

Habent unam atque aiteram oilam ex argillafadam, qua utuntur ad coquendum.

Adhaecmortariumligneumcumpiftilioligneo, quod vocant ^^/«g-;^!^ & Vmhua vei Vnqua.
Cultros a noftratibus redemtos, nominant Itaquice : vulgo alias e petra faciunt , etiani vocanc
Itaque : item ex Arundine quos dicunt Taquoaquice.

Specula exEuropaallata, quibus fupra modum deledantur , vocznt Guarugua & Aruga.
Locopatinarum utunturcucurbitisquarummultse &varia:Iiic reperiuntur fpecies^ lias per
medium fecundum longitudinem fecant & rubro Vrncu colore exterius tingunt , interius an.'
tem obducunt nigredine. Vocant fic Cuyaha : qux eft medietas grandis & ampize cucurbita;,

quje

272 GeorgIMarcgravI

qux integra triginta aut triginta quinque cantharos vini potefl: capcrc. Medictatcm tameu
cucurbitxlon^^xnominant Cmpeba: dcnique quamcunque medictatem Cuyz: Caritaha au-
tem omne in quo & fuper quo cibuni^fiimunt.

Cochlearum loco inCcrviunt ipfis digiti manus , vel mytuli, aut alise conchx.

Menfaipforumeftvelterra ipfa, velfcamnumquoddam, quodP4/.ig^/; vocant,faaumex
arundine vel virgis ligneis , more noftratum fcamnorum.

Caniftra faciuntexfoliisPalma;,&appellant /'.r//;^^//^; in his rccondunt quicquid habent.
Aliosquoqueprartcrea habent corbes ex arundinibus concinnatos. Hanc llippelledilem ge-
nerali nominc vocant Cammemoa.

Ex viro-ultis quoque conficiunt corbcs oblongos fatis amplos , quos capite portant imple-
tos,vocantT^??Mir«. InfcrviuntipfisproEcipue ad tranfportandum radices Mandioca, quando
farinam faciunt : nam itcr facientes utunturaUisillis quosvocant Patigua- /Ethiopes autem
hicf^w^c<z utuntur ad res quaflibctportandas, ■

Lagcnce, canthari, cyathi illorumfuntcucurbitaevariaj, utC/^/>// , /^ro^^, Cuihuca.

Quando peregre proficifcitur maritus, mulier fempcr illum fequitur quocunque abeat,
five in expeditionem militarem, fivealio, five procul, fivc prope. Illenihil prxtcr arma
fua portat : mulier vero inffar muli onerata eft , pra^tcrquam enim quod a capite in ter-
gum dependet corbis, quem Patigua vocant, quam cordse annedit, (cordam autem non
coUo fed fronti circumponit geftando illam; etiamcapitifuperius imponit ahum corbem
cum mobiUbus fuis , vel ingentem cucurbitam farina refertam : lateribus prseterea adhx-
rent cucurbitse minores , quibus aquam hauriunt ad bibendum . Nec tamen adhuc fatis
onerata eft mulier, infantem etiam geftare debet , infidentem linteamini, quodabhumero
dextro dependet . Infidet autem infans cruribus divaricatis , uno ad vcntrem , altero ad
tero-um matris verfo, ventrem vcro fuum lateri matris dextro applicat. Prxtereauna ad-
huc manu vel Pfittacum geftat, vel Cagui, alteraautem manu canem funicuIoaUigatum
ducit. Ita abeunt fine curis , non inftrudli iocuUs argento repletis , fed cucurbita pauca fo-
lum farina referta , non folUciti de hoipitio nec holpite fido vel infido , fufficiunt enim
filva; & campi, qui gratis praebent cibum, potumvero fluvu, lacus, vel fontes, velplanta
qux vocatur Caraguatd , qus intcr folia femper aquam pluvialem continet : fummum re-
niedium in locis aridis & fterilibus , ubi faepius nec fluvius , nec rivus , ncc lacus /pacio
ofto , novcm , duodecim milliarium reperitur. Adventante vefpera ubi pernodare animus,
ibi retia fua feu ledos penfiles alligant arboribus , vel palis terra: infixis , ignem propc
ftruunt , prsparant fuum cibum , hauriunt potum , comedunt , bibunt. Si autem metus fit
apluvia, hic lunt Palmae; arbores , praeciduntur rami, baculiduo terrffiinfiguntur, aUi obli-
que inftar tignorum aUigantur opera viminis , compUcantur folia palmje cynaris , fit te-
ftum, atque ita domus confcda eft& fimul pida; viriditate enim fplendent naturali folia,
qui color gratiffimus eft oculis, nec parietes. calce incruftati albedine fua hebetant vifum.
Hsec domus & pluviam arcet & homines a vento no<3:urno defendit , cum regioni venti
opponatur.

Cum domi exiftentes , virimane cumarcubus & fagittis fuis in filvasabeuntvel campos,
ad figendum aliquam feramvelavem: vel abeunt ad mare pifcandi caufa, vel pifcantur in
fluviis vicinis : mulieresplantaria adeunt , & labores fibi impofitos fubeunt. Qucedam & ma-
ritos comitantur , ut prcedamdomumreportent.

Feras capiuntvarUsmodis, vel enimfiguntfagittis, vel foveas faciunt profundas in terra,
&:defuper cooperiunt ramulis arborum certo loco, inquasincidunt inopinato ferje , vocant
Pctacu: vel etiam e lignocertas decipulas faciunt. Alius modus feras grandiores capiendi
voc^xm Mande aratacd, quoin capreiscapiendisutuntur. AUus itemiinfidiarumPo/: tertius
pro eifdem capreis Munde guacu-^ proTatu «ScAguti, & fimiUbus animalibus adhuc alium
habent, quem dS.cw.wt Mundeguaya.

Ad volucres autem capiendas ,utuntur certisinftrumentis qux soz2Xi\.Iucana: quae ilUs
funt trium "cncrum : nimirum lucanahipiara, quod avcs pedibus capit : lucanaiuripiara, quod
eas cerviceapprchendit: lucmapitereba, quodmedio corpore.

In fluviis Pifces vel fagittis figunt , velhamuliscapiunt, quibus appUcant vel lumbricos:
terctes qui ab ipfis vocantur Candaguacu , vcl gammaros, cancellos, pifciculos. Vel ine-
briant illos , ut quafi mortui fuperfluitent , cum foUis lapicaj , vel cum Timbopotiana, vel cum
Tmguij, vcl cwmTinguiri , vel cum frudlu Cururu ape-^ aut radicibus /I/^^«/ , corticibus ar-
borisv^;^^^, & fimilibus. Pifcantur quoquecertiscribris, Vrupema vocatis, quxfaciunt ex
arundinc fy«^w/^<5^^/<///'/^ appellata.

In maripifcantur hamulo efca inftrufto & filoalligato, infidentcs tribus Ugnis fibi invi-
cem anncxis , vocant Igapcba , 6c Lufitani langada. Fiunt autem e ligno arboris (^pciba , ut

)am

D£ IPSA B,EGlONE ET IndIGENIS L I B, VIII, 273

jam Hipradiximus. Fila autem fua pifcatoria faciunt e filis T4c«, veletiam/<^/>w«V4,vocant-!
quc Pina^^tma: hamulos deniquefaciunt e ferro, & appellant P/Wi.

C A p. VIII.

T>e Ctho &- Totu "Bra/ilieujtunh

VNiverfale Brafilienfium alimentum eft Vi, Lufitanis Farinha deMandioca dida*. cujuS
varias fpecies prxparant , uti in defcriptione Mandijba dixi , ubi & varios iliam prccparandi
modos prolixe explicavi.

Carnem variam ufurpantanimalium filyeftrium, aviumque, uti & pifcium variorum,etiam
teftaceorum & cruftaceorum: fruftus itiidem arboreos, tcrreftrcfque , varia legumina, de
quibus omnibus fpecialiter dixi fuis locis. Imo & infeda qua;dam commedunt, nimirum ea dq
quibus dixi in lib. de Infectis.

Carnem autem comedunt vel coaam^ vcl aflatam , vel toftam. Coquunt in ollis tcrreis ,
quas Camii vocant, rotundis ('quas eproba argilla ipfi norunt facere) afflindendo aquam,
atque ita coftam comedunt cum Inquttaya, jufculo Caarimaciu, admifcentes CMingau, vel
immittcndo Viata , ut fit Minifiro 5 comedentes illud cum carne loco panis.

Ignem eliciunt ope duorum lignorum, uno molli, altero duro, durum acuunt, & applicant
moUi, circumagendo inftar tercbri & admovendo goffypium , vel arida folia arborum, atque
ita flammam eliciunt. Ligna mollia quibus utuntur , autfumunt a Tataiha, aut ^mbaiba , aut
Caraguata guacu , aut fimilibus.

Aflatam carnemficperficiunt&eft eafaporis cxcellentiflTimi , atqueadeoexcellitomnem
aliam carnemquoquo modoaflatam. Nocnnt Bianbi. Faciuntfoveaminterra, &hu)usfun-
do primo imponunt folia grandia alicujus arboris , illifque imponunt carnem aflfandam, quam
itidem foliis tegunt , terraque obruunt. Super terra illa focum ftruunt lucuientum , euraquq
continuant, donec caro fit probe afl^ata.

Toftam carnem in pr^efentes & futuros ufus , faciunt hoc modo. Infixis quatuor furcis
ligneis, e baculis cratem defuper effbrmant , quem yl/of^^ vocant . huic carneminfruftaob-
longa, haud crafla, concifam, &faleafperfam, (velillius defedupipere Brafiliano)imponunt,
prunasfubjiciunt,atqueitatorrentufqueadfufficientiam. Haec caro ita tofta, ad decem vel
quatuordecim &pluresdies durarepoteft. Hic enimfaliri itacaronon poteft utinEuropa.
Numquam affant carnem veru affixam, uti nos folemus. Lufitani carnes ad eummodun^
toftas appellant Pof/^.

Pifces affatos vel ebullitos comcdunt cum Inquitaya. Cancrosvcl gammaros quando co-
quunt, numquamadjiciunt falemintcr coquendum, uti noftrates folent facere , fed codtos
comeduntvelcumfimplici fale, ytllnquitaya, Lufitanis Sal.pmenta-^ & fic gratioris depre-,
henduntur faporis.

Minutiores Pifces , ut Fiaba, Fiquitinga, &c. Foliis herbaceis aut arboreis involvunt &:
operiunt cineribus calidis, ita brevi tempore adcibum paratifunt, licetneque codineque
aflidicipoflint.

Farinam duobus vel tribuspofterioribus digitis dextrae manus prehenfam inter edendum
oriinjiciunt, nullo cochleariutentes. Eodemquemodoleguminaco£tanonimmittuntori,
fed injiciunt, ita dextre. ut vix aliquid praztereat.

Edunt fiepius interdiu , imo & noau , neque ftata edendi temporaobfervant. Capiunt au-
tem cibum cum fummo filentio : raroque inter edendum bibunt, fed demum poft paftum adji-
ciuntpotum.

Dormiunt in retibus fuis : funt admodum pigri, & non raro totum diem ftertendo perdunt,
& legre fe levant, fi viftus abundet, & neceflitas illos foras non propellat. Prope retia fua pen-
filiaftruuntfocumtam noftuquam interdiuj utinterdiu ferviatcoquendo cibo, nodu au-
tem aerem arceat frigidum , qui in hifce regionibus no£tu frigidior eft , & interdum frigidiifi-
rnus , ob noCtuum & dierum perpetuo pene sequabilem longitudinem.

Potus ordinarius Brafilienfium eft aqua frigida , fontana vel fluviatilis , qu3£ hic & valde
bona & clara rcperitur , ita ut non facile quis noxam ab hauftu ejus patiatur , quantumvis lar-
gius bibcrit: quod dcfontanaimprimisintelligendumeft,

Vites autem licet hic ter atque etiam quater uno anno fru£tusferant,quiatamenc3rum
non eft tanta copia ut vinum prcmi aut opportunum aut operazpretium fit, earum loco
plures modos commenti funt Brafilienfes , quibus e variis frudibus atque etiam radicibus
potus concinnent,quivini locum cxplcant. Et quidemprimo vocantCW, qucmnimirum /
faciunt cx Acaijbae arboris frudu maturo , quem contundunt in mortario ligneo, vel etiam ■

Mui tantum

374 (jeorgIMaRcgravI

tantum manibus exprimunt j fuccum paulum fubfidere finunt & tum percolant . Hoc vi^
num , (l ita licet vocare , recens , albicat inftar la£tis , poft aliquot autem dics fit pallidius ,
Saporis eft adftringentis j forte, ita ut quoque inebrier paulo largius hauftum . Poteft ali-
quandiu adfervari, fed denique degeneratinacetumoptimum& bonifaporis,itautabigna-
ris pro aceto vini fumi poflet.

Alterumvinumvocantvi//^', quod praeparant duobus modis , vel mafticando vel contun-
dendo radicem ; utrovis tamcn modo per ebullitionem. Priori modo radices de Aipimacaxera
concifas vetula; dentibus mafticant, ollasque infpuunt, vocantque hanc veluti pultemCa-
ra^u : dein aquam fuperfundunt , coquunt knto igne , continuo agitando : per expreflio-
nem deinceps feparant liquorem , quem vocant Cavicaracu : hic potus bibitur tepefadus .
Pofteriori modo eadem radix recens bene purgata confcinditur , contunditur, (Scebullitur/
in potum candicantem inftar ladis ebutyrati, qui & tepefaftus bibitur. Saporiseft grati,
fubacidiufculi , diCvoczx.ux.Cacimacaxera. Utrumque tamen potum communi nomine appel-
lant i^iptj.

Tertii generis appellant P.tf<j^/, quem conficiunt e frudibus arboris Pacobeie Sz Pacobu^it :
de quibus in arborum defcriptione a nobis diftum eft.

Quarti generis nominant Abntil , Lufitani autem Vino de Milho , quia fit e milio illo grandi,
quod vulgo Turcicum vocamus, & Maizium.

Quinti generis dicitur ipfis Nanai, quiafiteprseftantifllmoillofrudu^N^^;?^, de quoplura
in iUius defcriptione dixnnus. Obfervandumautemhoc eiTe fortius reliquis omnibus&facil-
lime inebriare.

Sexti generisipfisvocatur/f//n, LuCitmis autcvn yi/tho de Bamof ^ fiquidem fit e notiflimis
illis radicibus , & quidem varie mixtis.

Septimum locum obtinetpotus qui conficitur e frudu lanipaha maturo.
Otlavum autem quem Brafilienfes vulgo vocant Beeutingm.

Nonum , quem vocmt Tipiact, qui utrique potus itidemfiunt e farinaMandiocx, nimi-
rum e Beiu & Tepioia , de quibus alibi di£lum.

Ca;terum hi Barbari fupra nlodum amant aduftum noftras , vocant Cacitata , Sc cnormiter ,
cum datur , fe illo inebriant. Potu itidem quem Nigritae hic faciunt & vocant Garapa ( fit au-
tem eo modo quem in Cannarum facchari defcriptione dixi ) magnacopia fe ingurgitant,
ita ut integros dies noftcfque canendo & faltando traducant , potui continuo indulgentes tam
foemins quam viri. Mirum tamen quod rarius inter pocula rixentur , nifi forte Zelotypiss
caufa.

Tapuiya^quandohuncpotumprjeparant, fiveJcam, Cive/liipii (ii fcilicet qui pagos in-
colunt & e Tapuiarum genere Cariri dicuntur ) faciunt id omnes fimul. Dies dcin conftituitur
& indicatur fingulis. Conveniunt omnes mane, incipieudoqueabunopagianguIo,evacuant .
ordineomne vinum peromniadomicilia donecnihil fuperfit. Potui fic indulgendo cantil-
lant, faltant rara intermiflione. Quando eorum aliquis fe nimio potu diftentum fentit, vomi-
tum fibi excitat & denuo haurit; ita utqui plus vomerepotcft & denuo bibere , pro optimo &
ftrenuiflimo habeatur inter reliquos potatores.

Tabaco quoque frequentiflime utunturomnesBrafilije incols: vocanthanc herbami'^-
tima , & folia illius Petimaoha. Hanc in aere ficcatam ponunt ad ignem , ut manu conteri
in minutas particulas poflit : hinc induntinftrumentisfuis ecortice frudus Pindoba, vel Fru-
curuiba, ydlofara, aut yique , &c. confedis; prxcidunt quippe una extremitate, nucleum
eximuntac corticem poliunt;hinc fcramine in latere fa£to applicant tubulum e ligno fadum.
Hoc inftrumentum vocant Petimhuaba, Lufitani autem corrupte Catimhaba, Belgs adhuc
corruptius i^atgcnbOtD. Utuntur quoque tubulis ex argillaafe fadlis &:exco£lis, ficuti(Sc
illis qui ex Europa ad eos afferuntur , quos nominant Amrupetimbuaha-.

Tapuiyae autem utuntur tubis redis, amplis, ligneis vel etiam argillaceis, ita amplis, ut
integrum pugnum Tabaci capiant ,vquibus repletis & accenfis fugendo fumum hauriunt.

• • Cap. VIII.

T>e Lingua ^mfilienfium , e (jrammatica P, jofephi

de Anchieta , S. I.

HO c caput ab Authore noftro plane affcdum tantum fuit derelidum : fed pcrvenit ad
manus meas GL-ammatica linguce maxime ufitata; in Bfafilia , compofita & digcfta a
P. Jofcpho dc Anchieta , S. I. edita Conimbricx Anho cio I3 xcv. e quapaucadclibabi-
mus ut guftum aliquem linguce demus.

l.Di

DE ipsA Regione et Indigenis Lib. VIII. 275

I. DeLiteris: Hxc lingiia non habet/,/,/^,rr duplcx, ncquemutanicumliquida,ut,
cra,pra,6cc. pro/autcm inprincipioautmediodidionis fervit c cum ^eura.

Non conjungitur confonans cum altera confonante ineademdidione , exceptow^i W,
ng, ut, L^cmomkr, Aimondo, Aimeeng. Pctiguares qui juxtaParaibam incolunt & reliqui in-
digenx ufque adTamoyes quiRiodeJeneroaccolunt verba qux definunt in confonantcm
pronunciant integra: Tupis autem S. Vincentii numquam pronuntiant ultimam confonantem
in verbo affirmativo 5 ut , pro apab, dicunt Apa, & ita in cxteris. In verbis item compofitis ut
plurimum abjiciunt confonantemultimam prioris verbi.

II. De Orthographia : P. m. mh. fxpe ufurpantur una pro altera, hoc modo : didiones ab-
folute fumtx pronuntiantur cum m aut mh-^ ut , Mo , vel mho manus : prxcedente autcm
adjedivo mutatur in/», ut, Xepo, manus mea: excipe Mbae , qux numquam mutat, ut,
Xembae, mea rcs. B autem in principio didionis numquam pronuntiatur finew, licet per
incuriam interdum non fcribatur. In medio quoque didionis communiter ponitur b poft n :
Sc ufitatifllma pronunciatio, b Sc p in medio & fine didionis fere femper mutantur in «2,
aut mb, &c.

III. De Accenttt: Omnesdidionesqujedefinuntinquatuorultimas voeales, habent ac-
centuminultima&notanturcircumflexo. Quxdam autenlqux definuntinf, videnturha-
bereaccentuminpenultima, quodfit quiafuntcompofitx. Qux definunt in a, partim ha-
bentinultima&notantureodemaccentu, partiminpenuitima, &notantur acuto: Mono-
fyllabaautem accentugravi. Verba denique maximam partemaccentum habent in ultima
Syllaba , in qualemcumque demum confonantem autvocalem definant.

IV. De ISl^minihm: Nomina nonhabentcafusautnumerosdiftin£tos,pr3Eter Vocativum
cafum, cum hac differentia , nimirum, quodeaquxhabentaccentuminultima nihilmutan-
tur in omnibus omnino cafibus.

V. De compofittone nominum : Nomina fubftantiva componuntur cum adjedivis, ita ut fub-
ftantiva femper prxcedant, & fi habeant accentum in ultima, manent integra : fin in penultima
&vocaIesconcurrant perduntultimamvocalem, m,Tubaete, Tubete, ^ntcrycms. Sicon-
currant cum confonante perdunt totam ultimam fyllabam, Denique fubftantiva cum fubftan-
tivis jungunturadeumdemmodum.

V I. De Pronominibus: Pronomina habent aliquot cafus: ut Ego, Nominativ.^ATif, at/. Dativ.
yxebe, yxebo, xebe, xebo , mihi : Nominativ. Pluralis , ore , yande , nos : Dativ. orcbe , orebo ,
yandebe, yandebo, nobis. TuNominativ. ende, nde, ne. Dativ. endebe, endebo, ndebe, ndebo,
tibi. Nominativ.'PluraI. /'f^,vel/'£', vos: T>2.m. Peeme,\c\recmo,\os: Accufativ. 0^0 , vel
pe. Vocativ. pee, vcXpe. Ore, yande, funt etiam Adjediva nofter,noftra,noftrum. Eandem
declinationem obtinet Ace , ut, Nominat. Ace , Dativ. Acebe, vel Aceho , & fignificat homi-
nem &fervit tertixperfonae, in ambobusnumeris&utroquefexuj c , cum zeura, & / funt
pronominarelativainomnibuscafibus, &numeris, &fignificant, is, ea,id. Reciprocum 0,
ideft, fe, fuus, fua, fuum , ufurpatur fimpliciter quandofermorefertur ad perfonam agentem,
ut in lingua Latina , exempli caufa , Petrus oiuca oguba , Petrus occidit fuum patrem.

VII. DtVerbii : Licet omnia verba habeant unummodum Conjugationis,Iicet tamen
dicere habereduos, quia Negativus adjicit aliquas particulas : exempli caufa ; <^incn,c<ifi
occido-, Namcat, nonoccido. Similiter autcm fe habent Indicativi modi, Prxfens, Imper-
fedum , Perfedum , & Plufquamperfedum , in Futuro, Aiucme , occidam ; l^amcaixorene,
non occidam. Plurima autem obfervanda funt in Conjugationibus, qux brevitatis caufa
omitto.

VIII. De Pr^pofitionibm : Quxtamenipfispotiusfuntpoftpofitiones, quales /I/o in , Pe
in, ad, procumDativo. ^Hn, per. ^^z»*? pro, cum Dativo. C«i de, ex, prxter. Cocefupra,
fuper. Tobaque, pbaque^corzm. Ti?wW^ ante, de tempore. C»/'? per, dcloco. C?;/ verfus.
Cece vi , cum, propter, pro, in, a. Porupi longe : Poce cum , inftrumentale, in, intra. Pabe cum,
focietatis. Nai idem. In fingulis autem multa obfervanda, quorumpauca tantumhic fub-
jungam. Pe fi jungatur cum nominibus quae definunt in ba , cum accentu in penultima , facit
perdere ultimam fyllabam , ut Taba aldea , Tape in aldea. Bo femper eft plurale. Coce fignifi-
cat locum&exccflumj atqueitafervitprocomparativo, ut, Itacoce fuper lapidemvelplus
quam lapis.

Porrout guftum demus aliquem hujus linguae, Didionariolum adjungo, quale ab Ema-
nuele de Moraes , linguae illius peritiftimo accepi, & quidem primo nominum.

Mm 2 C AP.

\J^

GeorgI MarcgravI

C A p. IX.

T>ic!ionariohm nomimm &'verhorumlingu<:e^rafilienfihm

maxime commwiis.

TVpma, Deus.
Cnraihehc, JpUhehe , An-
gelus.
Ceteeirmbae, Spiritus.
ibatmga^ ibttmga, nubcs.
Amandtha, grando.
Ara, dies.
Putum, nox.
Coernitanga, aurora.
'Ara tbicoquime, meridies.
Ahi, homo.
Anga, anima.
7(?/4corpus.
Pocem buera, membrum.
Acangafe, cranium.
Tagica , vena.
Canga, oso&s.
Tagut,i3.noms.
Fird, cutis.
Tiaya, fador.
Tendl, Iputum.
^^^, crines.
Apecum,\m^\xz.
Tendiba, mentum.
Ayura, collum.
Aceoca, )UguIum.
Atyha, humerus.
Gtba, brachium.
CUbo, manus.
Ecatmha, dextra manus.
Acu, finiftra manus.
Fua, digitus.
Fuaguacu, poUex.
Muafendaha, articulus.
Vnhapuapem, unguis.
Atucupe, dorfum.
Potia, pe£tus.
Cama, ma.mmA.
Tigne, venter.
Purva, umbelicus.
Iqtie, latus.
7S(hia, cor.
ihaia, Coelum.
Coaraci, Sol.
laci, Luna.
Icapi, ros.
{_Ara,tcmTpi\s.
K^cayuro ig, AnnuS.
laci, mcnfis.
C/iruca, vc/pera.
Tata, ignis,

Tuha, parentes & patcr.
Ay, cig, mater.
Tamua, avus.

t^raya^^xvxz.

r^f/V^jliberi, &filius.

Tagira, aiiA. Hisduobusno-
minibus pater tantum uti-
tur, m^tcn dicit Alenhira.

Tiquera, foror major natu.

Piquiira, minornatu. Hisno-
minibus utuntur foeminze
interfe.

Tiqueira, frater major natu.

Ttbira , minor natu. His no-
minibus utunturfratres tan-
tum inter fe : ficuti ^^ihira,
fratcr , forores tantum erga
fratres , & Teindira foror ,
fratres tantum erga foro-
res.

Tuba, Tutira, patruus.

Cig,Cygra, amita 5 eifdem no-
minibus fignificant & avun-
culum & materteram.

Coya, gemini.

Ternireco, maritus & uxor.

UHendara, matrimonium.

Abaiha, Iponfus futurus.

Cunhaiha, fponfa futura.

Cemiraco ao hae, viduus.

Tmen edbae, vidua.

Tuheiima, pupillus.

lacitata, Stella.

Opacatumbae, mundus,

ibutu, ventus.

Amacununga, tonitru.

Amaheraba, fulmen.

ihi, tcrra.

Ara, aer.

Ig, aqua.

K^ba, vir.

Cunha, foemina.

Tuibaem, fcnex.

Guaibino, vetula.

Cunumigoacu, adolefccns.

Cunumi, puer.

Pitanga, infans.

Anama, cognatus.

iba, arbor.

ibittra, mons.

Ceha, folium.

2"i, fons.

//^,ferrum.

Itd, lapis.

Ptrd, pifcis.

Roig, frigus.

Ceo, animal.

Guirarupia, ovum.

miocu, anguilla.

Cay, firaia.

Eyruba, apes.

Potivi, anas.

Ipeca, anfer.

Capii, gramen.

IiTuaha, calix.

Itdpigua, clavus.

Adhae apapuara, fafcis.

Itacira, ligo.

Capiigoacu, ftramcn.

Mbtu, cibus.

Cobra, anguis.

Apicaba, fedes.

Pid, jecur.

Cehira, nates.

Mdupidra, bilis.

Tigueperg, inteftinum.

Ty, urina.

Tyurii, vefica.

Vba, coxa.

Acaya, matrix.

Tendipia, genu.

Pi,pes. - .

Temd, tibia.

Micu, digitus pedis.

^/>i,calcaneus.

PorucuicSbora, pauper.

Cortbae, Ijetus.

Angaipaha, pravus, aftutus.

Tyaoheimmhae, nudus.

Mbaeauhora, jEgrotus .

Apara, curvus.

Tipibae,ttAis.

Angaturama, gratus.

Poranga, pulcher.

Tecohecatu, /anus.

Atapudtia, velox.

luba, flavus.

Tinga, albus.

C^Iormotara, iracundia.

Tecoateima, avaritia.

Porerobiara, fidelitas.

Ji?fo^c?^,felicitas. ^

ibatebae, altus.

5oy^,fervys. "''■

Atapuana, levis.

Poxi, deformis.

Catil, delicatus,

Pucu, longus.

Angaibara, maccr.

CMembcca, mollis.

Acuabcimbae, fatuus.

Vi^io'

PE ipsa Regione et Indig5Nis L ib. VIII. ^jj

T>iHmariolum verhomm maxime commmium.

CEpiaca,\idQ\:e.
Cenduba, audire.
Cetfma, odorare.
Caantra, 2;uftare.
Nheenga,\oo^\-
Capucaya, clamare.
Igil, bibere.
PocMcuba, fomniare.
Mbaen, edere.
Rura, venire.
Metibirara, parere.
Tecobe-,\\viixe..
Carom, Iperare.
Ayaima, fternutare.
/m^ri', pofcere,
Abiqui, pecterc.
Cenoya, appellare.
Cuaba, cognofcere.
Nhemboe, difcere.
Tuca, ridere.
Ciquiye, timere.
.^fr^, dormire.
lemmima, fpuere.
Caanga, dicere.
T^heangeru , fufpirare.
Cecaraya, oblivifci.
Gueena, vomere.
Guapua, federe.
^ueraro, vigilare.
Fuama, furgere.
Caraca, mingere.
Poacema, gemere.
Pitera, fbibcre.
Tiih pudere.
Yaceo, plorare.
Mano, mori.
Acanhem, morior.
T/w-A^jfcpelire.
Cenonheca, precari.
Ccfma, reprehendere.
Mondoca, findere.
Aei, errare.
Capicaya, ringi.
^^ri^4, fplendere.
Rereco, habere.

^^nduba, fentire.
C6, ire.

Guata, ambulare.
Moanga, cogitare.
Maenduara, rccordari.
Paraboca, eUgere.
Mopotaya, nedere.
Porara, mcntiri.
Aroca, minuere.
Angaipaba, delinquere.
Puaya, jubere.
Potara, cupere.
Meenga-.xxTL^z^iQ.,
Moendi, capi, incendere.
Mondoca, incidere.
K^bi, errare,
Ecatu, pofle.
7S(hengara, cantare.
Porabiqui, operari.
Teaoboca, exuere.
Alomiya, movere.
Pea, vitare.
Pituba, ungere.
Pobana, nere.
Cobaitim, occurrere.
Cenoya, vocare.
Mondoroca, frangcre.
Coameenga, mordere.
Coquendaboja, aperire.
Raba, fblverc.
Cacaba, tranfire.
Tima, plantare, terere.
Pocuaba, confuefcere.
Igtaba, natare.
Pea, deponere.
Paeptta, refpondere.
Mocte, adorare, honorare.
UMonbeu, nunciare.
Tiguioca, fanguinem reddere.
Moriba, confentire.
Acoy, operire.
Tuca, occidere.
Moperua, frigere.
Cae, fanare.
Aloahaiba, impedire.
^pitton, ligare.

Cuu, defenderc.

Cauccuba, diligere.
Pitibo, juvare.
Alogtba, coqucre.
Amotaretma, odifle.
Caanz^a, metiri.
Moaquima, madefaccre.
Monguya, folvere.
Monguy, molere.
Pita, manere.
Puru, uti.
T^/rr/r^capere,
Mobibua, fuere,
Potareima, recufare.
lahaba, effugere.
Moete, laudare.
Capira, purgare.
Mbaeraca, emere.
Alonhanga, facere.
Cerura, portare.
Moyeceara, mifcere.
Moropiana, commutare,
Paronduba, inquirere,
Cuptra, levare.
Teupira, afcendere,
Maramonhanga , bclligerare,
Monberaba, vulnerare,
Apina, radere,
Mondoca, fcindere, auferre.
Cema, cxire.
Aoba mondeba, induere.
lecoacuba, abftinere,
Cica, arare.
Cipija, rigare.
Ceyara, deferere,
Pitangarempi, concipere,
Moagueba, reftinguere.
Moahaiba, incantare.
Monbuja, terebrare.
Pitera, ofculari.
Monbuca, perforarc.
Mayaoca, dividere.
Ami, premerc.
Mogyco, polire.
Moyarn, jocari.

Momita, accipere hofpifio.

Notandum autem illos multa habere vocabula tam nomina quam vcrba , qux plura & di-
verfa fignificcnt : excmpli caufa : A. fignificat frudum : item diledum commilitonem, ut cum
dicunt , Mamo cuipe ereym Xe a , unde venis dileftc commilito 1 Item A. mcmbri virilis caput:
ex modo autcm & tempore loquendi intclligitur de quo loquantur.

^ccang jaculor, lego, metior, pondero, dclibo. Aar cado, ut Aar quece ibipe, heri cccidi in
terram. Item Aar, intelligo, ut aar coite aipo rece, nunc hoc intelligo. Sed de his fatis.

M m 3

C A p.

378 GEORGrMARCGJS.AVl

C A P- X.

T>e Jmis "Brafelienfium y &■ exerdtiis illorum.

ARcus habent e duro ligno faaos, quos vocant Guirapara & Frapar^. Lignum autem undc
ImntGmrapariUScrraparil^a^LuCitams Paod'Arco. Cordas arcuum e goffypio contor-
quent, vocant GmraPacuma. Sagittas ex arundine filveftri faciunt & vocant utramque rem uno
nominc Vuba. Extremitates fagittarum , quas anha vocant, funt ex ligno afperatje, vario modo:
qua;damenim multa 2LCVim.m^rutapoaeta, qusdam unicumacumen habcnt, quaedam den-
tata, qujEdam ferrata : quibufdam etiam dentes pifcium qui Iperu vocantur, aptant.

lurupara appellant fagittam qux acumen habet ex arundine Tacoara vocata.

Tapuyarum nationes quxdam nullis arcubus utuntur , fed fagittas fuas emittunt manus
jadurafolummodo, imponendo ligno cuidam excavato inftar tubi per medium fecundum
longitudinem diffedi. Cariri autem arcubus utuntur.

fapuyx clavas habent ex folido ligno nigro confedas , vocant lapema, longas & latas ante-
rius, & ofTiculis interdum afperatas. Manubrio autem circumvolvunt teniolas e goffypio , vel
aliudquid: vocatur /^?/>^;?4quicquditacircumUgatur. Inextrcmitate clavje poftica depeii-
detfafciculus pennarum e cauda Arara, uti&in medio parvus fafciculus adligatus eft. Vo-
catur id quod fic a clava dependet o^//>4^^^£' & /^//r^^f ^(?.

Tubas faciunt ex ofllbus humanis, quas nominant Canguenca.

Habent alias tubas, quas vocant Muremure.

AUas itidem tubas grandes fadas ex conchis quas Guata pi guacu nominant , & ipfas tubas
Hhumbugoacu. Item aUas quas dicunt Vruca.

Tuba item aUa quxex cannaeftfada, iipC\sdidtmUl^embiapara. Tubasautem noftrates
vocant Itamembi : quia e metaUo factx funt-

Saltationibus fupramodum funt addidi, quas generaU nomine vocant Guau.

Habent autem varios faUandi modos : quorum unus vocatur Vrucapi. Habent & inter fal-
tandumvarioscantandimodos. -

Pueri quoque certos exercent lufus 5 quorum unus vocatur Curupirara : alter GuaiUpaie:
tertius Guaibiguaibiabucu. Atque hsec tantum obiter ab Auftore defignata inveni , uberius cx-
pUcaturumfuiffe Uqiiet, fifupervixiffetj fedapud Joannem Lerium haec plwibus expUcata

inveniuntur.

C A p. XI.

De^rafelienfeum religime.

CRedunt ex antiquorum traditione immortaUtatem animarum, & foeminas & fortes viros,
quimultos inimicorumtrucidarunt&commederunt, poftmortemad campos Elyfeos,
quos pene montes quofdam effe autumant , abire, ibique tripudiare. Caeteros ignavos & fo-
cordes qui nihU in vita digni gefferunt , credunt a Diabolo ftatim poft mortem cruciari. Vo-
cantautcmDiabolum ^nhanga, lurupari, Curupari,Taguaiba,Temoti, Taubimama.

Annotatio. In Hiftoria noftra feu Defcriptione IndiaeOccidentaUs lib. xv. cap. 1 1.
diximus de ReUgione BrafiUenfium, verum quia de quibufdam pofteamelius edodi fuimus
ab iis qui diutius inter iUos cgerant , totumiUum locum ita conftituimus , pro fecundaedi-

tione.

BrafiUenfes Barbari nuUum pene habent reUgionis fenfum, nec de origine, & creatione hu-

jus univerfi quicquam norunt , de diUtvio univerfaU obfcure & fabulofum quiddam recordan-

tur : nimirum mortaUbus omnibus aqua hauftis, fuperfuiffe unum aliquem cum germana fua,

jam uterum ferente , atque ab iis rurfus genus fuum originem & incrementum accepifle. Ne-

quc Deum aUquem noverunt , neque proprie adorant quicquam , unde nec illud nomen in

ipforum idiomate reperire eft quod Deum exprimat : nifi forte Tupa , quo excellentiam ali-

quam fuprcmam denotantjundc Tonitru vocant Tupacununga^xA eft,ftrepitum fadum ^ fuprc-

maexccUentia, a verbo ^f«;?w?^ ftrcpere : Y\A^\x\.'x\xtcvi\Tupaberaba, id eft , fplcndorem ex-

ccUenticc,avcrbo/?^fr^^refplenderc. lUifcligones&agriculturcc fcicntiam debere profitcn-

tur, atquc ideopronumine aUquo agnofcunt. Coelum aut inferos poft hanc vitam pariter

ignorant, licet animas poft fcparationem a corpore fupcrcflc crcdant , atquc nonnumqnam in

dxmones convcrti,& ad campos irriguos, varnfquc arboribus amctnc confitos, traduftas, ibi-

dcm jugitcr choreas duccrc. Spiritus malignos impcnfc mctuunt, quos Curipira , Taguai, Ma-

cachora, lurupari , Marangigoana vocant : fed divcrfis fignificationibus, nam Curipira fignificat

numcn

DE ipSA R.EG1QNE ET Ikdigenis Lib. VlIL . iy^

nurnea mcntuun : Macacbera nuraen viarum , viatores prxcedens. Pctiguares fyigunt boni
nuntii paranymphum ; contra Tnpiguaos & Caryos mcdicum humanae lalutis hoftem. IM"
ripan Sc .h^hauga figni^ccint fimpliciter Diabolum. Marangigoana non figniticat numcn,
/cd animam a corpore fcparatam vel aliud quid, inftantcm raortem prsnuntians , ipfis Braiiiia-
nis non latis notum , &tamenilludvclmaxime timent: ita ut interdum im3ginario& vano
illorum terrorc fubito cxanimentur. Nec tamcn ullis ceremoniis aut idolis vcncrantur:
quidam tamcn nonnumquam ftipitibusfolodcfixis, &munufculis juxtapofitisillos fpiritus
placarenimntur: rarius autcm hi fpiritus vifibilitcr inter illos comparent, licctmulti alitec
prodiderint. Hadenus c libronoftroita correfto. Pergit ja?n Au^ormfier.

Habcntfuosfortilcgosfeufacrificulos, quosvocant Vaie ScPaj^ hos confulunt de futuris
quandoadbellicam expeditioncmproficifcuntur, vclaliorfum, quiipfis prxdicunt quicquid
accidcre debeat. Utunturhimultisceremoniis.

Potiguaranatio, modum aliquemhabetfafcinandicosquibus raalcvolunt, utmoriatur,
faciendo magnam naflam, quam yozzntlequie guacu ; atque hic modus fafcinandi dicitur ipfis
Anhamomhicoah.

Annotatio. Hunc quoque locumin libro noftro ita jam conftituendum duximus.

Habent & fagas , quibus vix ahtcr quam Medici utuntur , iifquc valetudinis recuperandae
defiderio valde funtobnoxii: interdum & inter ipfos repcriuntur homincs nequam , qui ma-
gicarum quidem artium rudes , fed ludendi &: dudandi miferorum animos gnari , infblitisqui-
bufdam corporis jadationibus & gefticulationibus fui admirationem excitant ,& falfis quibuf-
' dam miraculis fibifidemconciliant: illi popularibus fuis & interdum integrisprovinciis per-
fuadent culturam agrorum penitus omittere , veniffe enim tempus , quo tellus omnia fponte
fua ipfis fit produ£tura , atque ipfieferae illisultro pabulum allatura:: His autfimilibus ns-
niis mileros hofce , naturafuaplerumquedefides , ita infatuant , utneglectoterraecultu, fcn-
fimcomeatu deftituantur, prxque inedia deficiant, donec impoftor illc folus fuperfit , nifi
anteafuis dolum perfentientibus trucidetur. Ca;terum magos vocant Page: at Caraiba cfl;
illispoteftasmiracula pcrpetrandi: quare Lufitanos , quia multa faciebant quas ipforum
captum fuperabant, Caraibas appellabant, atque ita etiam hodie vocant & Europ;EOs omnes.

Non polfum prxterire quin hic addam , quibus prxftigiis illi qui mcdicinam intcr illos pro-
fitentur , hominibus Kgris illudant. Narrat lacohm Rabbi , cum Regulus Drarugh xgrotaret
magnumque dolorem pateretur in lateribus & cruribus •, neque a fuis medicis quicquam fola-
tii acciperet , ad vicinum Regulum profedum , ut ipfius medicis uteretur •, adhibiti tres, quo-
rumprimus, tabacofumtototumRegis corpuseoperroravit, dein arreptis illius genibus illa
itafuxitquafi devoraturus eflet, & boatu quodam inftartauri cdito, primum plurimum fputi e
gutturc in manum elfudit, atque una femivivum animal inftar parvx anguillx, quod Regulum
ita dolore cruciafTe afferebat. Alter medicus poftquam ventrem Reguli ad eundera modum
fuxiffet,& inftar fera: rugiiffet, albura lapidem e gutture evomuit, figura pene rofze. Et repetita
fudione in lateribus , evomuitaliquidfimilcradici. Adeundemmodumperpetuoagunt, &
a credulo vulgo creduntur magni eflfe medici. Sedpergit Marcgravim,

Multi Brafiliani )am inftrufti funt in religione Chriftiana : non tamen feduli funt in dodrina
de Deo : nec magno ardore aflSciuntur : Deum vocant Tupa & Tupana. Dant noftratcs ope-
ram utincapitibus religionisChriftianaeinftituantur & quidamfatismagnos progreflfus fecc-
runt : fed in moribus corrigendis maxima difficultas eft , ob agnata quxdam vitia , quae aegcr-
rime domantur.

Tapuiyx adhuc pejores funt reliquis omnibus, nihildeDeofciunt, nequeinftituivolunt.
Diabolummaximecoluntne ipfis damnum inferat. Habent &fuos fortilcgos quibus utun-
tur & raukum defcrunt. HacienKi AuBor nofier , qui haud duhio pluraaddtdiffet , fiBeui ipjilon-
gioren'} z>itam futffet Lirgitm. ?^s hic quizdam de Tapuyis adjungenws e Rclatione Licobi Rabhi,
giiam lEufir. Comes lo. Mauritius nohisfiuppeditavit.

C-A p. XIL

T^e^Tafuiyamni morihus,&' confuetudifiihm, e ^latione lacobi Pvabbi,

quialiquotannosinteril/osvixerat.

INcertis plerumque fedibus vagantur inftar Noraadum, inter certostamen limltes, inter
quos caftra mutant fecundum Anni tempeftatum mutationem •, itaque Regulus eorum, qui
Otshtcayayna dicuntur , a maximo fluraine quod fines eorum permeat , ut fupra diximus, cujus
gcntile nomen cft landui , vefpcri & raanc per caftra proclamari curat pro arbitrio liio, & con-

fulris

aSO , G E O R G I M A R C C R A V I

fultis aiite divlnatonbus fuis & hariolis , quo proximo mane promaturi fint , & ubi confefluris
atque quid interdiu a£turi. Mane antequam iter aggrediantur , fluvium ingrediuntur , & fe ab-
luunt , & nitidiflfmia arena corpora fua fricant , & rurfus abiuunt : atqup inde egreffi artus fuos

ita extendunt & contorquent, ut articuli ipfis crepltent. Hlnc ad focum accedunt, & calefadi,
denticulis quorumdam pifcium ita fe fcabunt, ut fanguinem multis locis eliciant , quod ad laf
fltudineminitinerandodemendamplurimumputant prodelfe. ScribitRabbifefeid fxpeefld
expertum utlle effe.

AdlapidisjadlumaRcguIitabernacuIo, duotrunclarborumhuml jacent unius pafTus in-
tervallo a fe invicem dilTiti , populus autem univerfus in duas turmas dlvifus ex advcrfo confi-
ftit ; hlnc unac^uxque turma eligit unum e robuftiffimls , qui truncos illos fuccollant & quam
poflunt celerrime portant',
fucccdunt dcin alii aliis ex ea-
dem turma ; qul autem primi
ad locum caftris deftinatum
pervenerint, tardioribus in-
fultant, atque illos exfibilant.
Operiuntur hic juniorcsqui
armaillorum &fecuresaffe-
runt , hinc arbores certatim
cxdunt & pergulas con-
ftruuntjfub quibus asftum fo-
lis vitare poflint , interipfos
rivulos. Inter ea advenlunt
& foemina: cum reliquis im-
pedimentls: & viri cgrediuntur,pro locorum conditione aut adpifces, aut ad feras capiendum;
atque Itidem mel filveftre coIIigendum:vctuIa; vero ad radices eruendas, e quibus farina confici
poflit,& pancs coqui:domi autem alia; aliis auxiliantur & parant manibus cibum & potum: qui
dcinceps tcmpus terunthaftilibuscertando , ludando, currcndo; quibus ccrtaminibus du3C
foemlnx ad id fclcaa; prxfidcnt , 6c judlcant dc fingulorum virtute & viaoribus.

Ubi vcfpcra advcnit , coeunt adolcfcentes in varias cohortcs , & caftra pcrambulantes can-
tillant antc tuguria, adolefccntulx autcmqua: juvenlbus delcaantur, prodcunt , & cantii-
lantcs atquc tripudiantcs fcquuntur adolcfcentcs , & atergo confiftunt corum quos amant,
idcnim ipfis amoris tgftimonium cft. Cumporrojuvcncs )am ad nuptias afpirant , vcnantur

fcras

D E IPSA HeGIONE ET INDIOBNIS L 1 B. VIII. 28t

feras 5c colligiint mcl filveftL-e, aliaque,atque ad Patres dileftaram conferunt: qui fi plures filias
nubiles habcant , advocantprophetas & fortilegos fuos, medicofque , illi autcm adcunt Regu-
lum ad deliberandum. Regukis porro convocat per prxconem Adolefcentes procos in proxi-
raum extra caftra, ubi phmmi , tam adolefcentes quam pucUje, conveniunt, & conjundim per
fylvasvagantur, donecadlocumvenationi deftinatumpervenerint- atque hic confiUo capto
pauci illorum progrcdiuntur, ut ferarum lafibula indagent,qui, ubi illa offenderint, ocyflime ad
reliquos rcgrcdiuntur , (Scindicant quolocoferarumfitcopia: deinceps omnescumarmis&
canibus fcras indaginc cingunt , atque ita propere in illas ruunt , ut nonnumquam ducentas fc-
ras fimul capiant & maftent, atque poftquam lateribus apertisinteftina canibusobjecerint,
illas inferunt caftris. Accurrunt dein foeminiE , & foco fado, vifcera primum torrent viris in ci-
bum: dein pilis ablatis, ferarum covpora concidunt in plures partes : poftilla fovea intra terram
fadla , prunas illis indunt , atque eifdem carnes ita concifas fuperimponunt , aggeftaque arcna,
rurfus focum fupcrftruunt, ita ut carnes percoquantur , haud fecus quam in furno. Quidam &
mellacoUiguntiScpotumconficiunt; atque ita commeffando diem exigunt. Deinitcrumac-
cedunt ad Reguli tabcrnaculum ad deliberandum ubi proximo die venatio fit inftituenda j quo
conftituto, difcedunt in cohortes ad cantillandum , e cantionunienimmodoauguranturan
venatio bene proceflura fit necne. Venatione abfoluta , rur/us commeflantur ad cundem
modum, & ii qui domi manferunt, conferunt farinam e radicibus fadam.

Diximus jam ante Barbaros hofce labia, auriculas Sc genas perforare : hic aQ.us ab ipfis infti-
tuiturad hunc modum. Adolefcentes ad hoc parati educuntur adlocum inquem populus
convenit ad cantillandum <Sc faltandum. Sortiicgi autem eorum atque dzemonum incantatores
duplici ordine ex adverfo confiftunt , atqueeorum unusarripitpuerumaliquem , &manus
iliius atque pedcs arde conftringit, & ita tenet, ut fe movere nonpoirit,accurrit alter qui puero
jnferius labium acuto ligno pcrforat uti & auriculas, matre pueri interea ejulante. Adolefcen-
tibus porro foramina tcrebrant in genis, atque haec funt veluti fponfaliaj neque enim ante ado-
iefcenteshaecfubcunt, quamadnuptiasafpirent: deinpertriduumautquatriduum commef-
fantur : in ifto autcm nuptiali convivio Regulus ipfe fuas cuique partes diftribuit de cibis qui
parati fuerunt.

Matres imprimis hoc curant ne filiae ipiarum anteadconjugesaccedant, quammenfes ea-
rum fluxerint, quod fortilegis fuis & medicis indicant , atque illi Regulo , & ita demum fponia
adfponfifuicubiculum adducitur: celebratur porro cantilenis materquod filiiE pudicitiara
tam bcne cuftodiverit.

Quod fi matris fit filia aliqua matura viro , qux tamen non petatur ; tunc mater fiham fuam
fub ocuUs rubro colore pingit, ubi menfes fuos femel pafla fuerit,& adducit illam ad Regulum,
& exponit quid defideret, tum Rcgulus iuvenculam ad fe vocat, & in ftorea juxta fe confidcre
mandat , & fingens fe medici partibus fungi , manus ad focum calefacit atque iis fe demulcet;
dcin & fe, & juvencuiam Tobacci fumo afflaf, denique pene juvenculas pudenda ferit, fi autem
fanguinem ehciat, hunc deUngit, atque hoc imprimis honorificum putant.

Foeminae pracgnantcs fadx dcinceps a:rirorum confortio abftinent. Ubiautem pepererunt,
feccduntinfilvam, &infantiumbUicum conchapr,Ecidunt, &una cumfecundinis coftum
devorant: puerpera autem atque infans mane & veiperi frigida abluitur: ncq-foemina quaradiu
infantem fuum laftat cum viro fuo confuefcit, nifi fortc ille unicam tantum conjugem habeat.
Sifceminacumaltcroconfuefcat, &viroidinnocuerit, abigit Ulam a fe ; finautemin ipfo
aclu forte deprehenderit , utrumque occidere Ucet , fi poiTit. Narrat Rabbi Regulum landuy
. aliquot fuarum conjugum ita trucidaflTe, maechis dilapfis.

Regulus landuy habet in medio tabernaculi fui ingentem cucurbitam, fuper ftorcam ita dif-
pofitam, ut ab altera ftorese parte cooperiatur, ad quam fine mandato ReguU nemini accedere
fas eft aut cucurbitam introfpicere, fed cum Tabacum flimunt, licet fumum in illam exfpirare:
feras autem & mella quae inferuntur juxtaiUam deponuntdoncc Regulus imperetilla auferre:
fingulari autem fuperftitione & timore percellit fuos hac cucurbita. In Ula funt lapidcs quidam,
quos illi appellant Kehnturah, & fructus quidam, ipfis Titz^shejnos , quos majores faciunt quam
aurum.

Habent quofdam medicos vel potius praeftigiatores , qui miris artibus populo imponunt, &
perfliadent miferis , fe cx eorum corporibus, animantia, lapides aliaque exfligere , qujc ipfis vi-
dentibus evomunt. Reguli quoquc fibi medendi facuitatem arrogant : itaquc raatrcs intantes
fuos jegros ad Regulum fuum adducunt, qui UIos fricat, & Tabaco confputat : fi intcrca infans
nihilominus moriatur, a matrc & confanguineis commeditur.

Martio & ApriU menfibus maxima aquarum vis de montibus defccndit,ita ut fluvius Otfchu-
mgh feinflet& ripas fuasegrediataratque invicinumlacum.ff^jy^/^^cxundct , quo tcmpore
tantam pifcium multitudinem capiunt , quantam foeminx in caftra vix referrc poiTunt : codcm

Nn &prx-

282 GeorgI MarcgravI

& prxcipui illomm frudus maturantui-. Ubi autcm fluvius intra alveum fuum coercctur , ad
confuetas fedes redeunt , & fementi dant opcram : ferunt autem imprimis grandius miliura feu
Maizium, phafeolos varios & cucurbitas lagenseformes, aliafquc.

Antequam femina terra: committant , folum a fortilcgis & prophetis illorum ab ortu ad oc-
cafum luftratur , 6c femina vaporantur fumoTabaci, hocadfcecunditatem proficere autu-
mant. Nec rainus anxie & fuperftitiofe divinatorcs fuos canfulunt dc anni fertilitate , qui vario
plumarum ornatu atque aliis monilibus indgnes credulum vulgus miris prxftigiis cffatuant:
qnodinterea cantillando tempus terit.

Ubifementis eorumad maturitatem pervencrit, & friiges colleftx fuerint , tantumfcpo-
nunt quantum adproximam fementem fufticere putant, reliquum abliguriunt.

ImprimisvcneranturPleiadum exortum , &ftellas illas numinis loco colunt , canendo&
choreas ducendo ; priefertim in loco ad id deftinato , quinque fupra quadraginta horarura iti-
ncrc :xh 0/fchmoch , quotenduntcum frudlus filvarum & camporum maximam partemjanx
maturi funt. Hic autem Adolefcentes omnes qui haftis lufuri liint , poft triduum cantando &
faltando exaftum, feparantadcertamen: &quidemprimo furas vinciunt lento quodam vi-
mine, equo & calceos confeftos induunt : deindemellecapitainungunt, &capiIIospoftica
parte fubligant, &longioriavis penna ereda infigniunt: mox rubro pulvere capillitium ad
occiput afpergunt, fronti autem albas appUcant plumas j denique facienVvariis pingunt colori-
bus, uti & reliquum corpus; dorfo autem alligant fafciam e frondibus confedam inftar caudjE,
brachiifque alas volucris , quam vocant Kofetug , & cervici itidem circumdant pennas rubras.
Ita ornati certant per triduum, & viftoresovantes faltant.

Ubi quis illorum moritur ( nifi forte a venenato aliquo animali exftinguatur) portatur cada-
verextracaftra, atque ibidemabillorummcdicis &fortilegiscxenteratur & dividiturinpar-
tes : qu^ deinccps a vetulis torrentur, & ab eifdem & confanguineis devorantur, cum planftu;
fummi enimamoris indicium judicantamicos intra vifcerafuafcpclire. Atque ha^cquidemin-
ter plebeios obtinent: Optimatum vero cadavcra ab aliis optimatibus comeduntur : prx-
tcroira qusea proximis confanguineis fervantur adnuptialia convivia-, &tunc in minutifli-
mas particulas contunduntur & bellariorum loco devorantur : quandiu autem omnia ofla
non ita confumta fuerint, proxim,i confanguinei fibi capillos capitis cveilunt in fignum ludus.

C A P. XIII.

oAlia qn^^dam de Tapujis ah Elia Herckmaniio defcrifta,

^ l 'Apuiyaedegunt vcrfus Occidentem a provinciisBrafilix, qua;aut a noftris Belgls , autl
4- Lufitanishabitantur, & ultra montes : dividuntur autemin diverfas nationes, nampri-
raum pone Parnambuccnfera provinciara incolunt Cariri,quorum Regulus eft Cerioukeiou-, le-
cundo Ca.rirfvafi, paulo ultra tendentes, quorum regulus Carapoto-^ tertio Cariri-jou : quarto &
noftris notiflimi Tarairjou, quorum pars a Ltnduy, pars a Caracara regitur,qui a Rio Grande ver-
fus Occidentem agunt; & variis fedibus vagi menfe Novembri, Decembri & Januario propius
admarcaccedunt, quiafrudus Cajons tummaturi, quorum intra continent nullaeft copia.
Suntrobufto corpore, procero; craflb & amplo capite-, coloris fufci •, nigro capillitio , &
afpero : quod fuper ccrvicem propendere finunt , in frontc ad aures ufque attondent : quidam
& tondent fe ad Europxorura modum.

De nuditate illorum , & quo pafto pudenda operiant , idem narrat cum Rabbi.

Sortilegi ipforum & magi,quos magnifaciunt & de futuris confulunt; malignosfpiritus evo-
care norunt , qui fe illis fiftunt ipforum Tapuiyarum figura ; interdura & admittunt illos intra
fefubfiguramufcx autalterius minorisanimantis, &finguntillosperos fuuraloqui& futura
revelare. Teftantur multi noftrorum fe id vidifle;cum natio hsec noftris fubfidio in Rio Grande:
iflisautem denuo difparcntibus , omnes foemince vociferabant & ejulabant; nam apud hos
Barbaros vcneratlo omnis conftat ex vociferatione & ejulatu focminarura.

Regulura fuum irapenfc colunt quando in expeditione bcUica ipfos prxccdit , ipfique funt
obcdicntifllmi, domi autera tantum parce venerantur.

Porro cura oranes nudi inccdant , Regulus & priraates a vulgo dignofcuntur partim ca-
pillitio, partira unguibus: Rcgulocnim capilli in coronam (iuit tonfi ; & ungues poflicum
longiflimi: confanguinci autera illius & alii bcUici miniftriungucs habcntlongosin omni-
bus digitis, praetcrquam in pollicibus: dccorum enim apudillos ungucs haberc quamlon-
gifllmos.

Pucris anno fcptimo , aut oftavo, auriculas perforant, uti & inferius labium fupra mcntum,
ajuat fc hac cercmonia illos demum in hominum numcrum alTcifccrc

rocmi-

DE IPSA ReGIONE ET INDIGENIS LiB. VIII. 283

Foemina: fi moituum fetum pariant , ftatim illum devorant , ajunt quippc haud mclius cu-
ftodiri pofle, quam intra vifccraipfarum, e quibus prodierunt.

Infantcs illorum (quod mirum, fi modo verum) nona aut dccima fcptimana ambulare inci-
piunt, atqueadcoaquasingrediadnatandum, quarenulli intcrillosrcpcriuntur fivc marcs,
livc fceminx, qui non optime natandi artem calleant.

Perveniunt ad fummam fencaam , ita ut inter iilos repcrire fit , qui centum & quinquaginta
aut fcxaginta , quidam etiam qui duccntos annos attingant , ita utiWosia Hamauis gcftari opus
fit, funtquc illisimprimis ejufmodifcncs vcnerabiles.

In rcgionibus illorum, ut ipfi narrant, plurimi rcpcriuntur fcrpcntes, & intcr cos quidam qui
viginti quatuor pcdcsfuntlongi, atque ita vencnati, ut fi inaliquod corporis mcmbrum dcntcs
infixerint, intra quatuor aut quinque horas Ixfi exftinguantur. Ajunt & pifcium genus in fluviis
& lacubus eorum frcquens efle , Carfa , quod natantibus aut fluvios tranfcuntibus carnis frufta
e membris abripiat.

Ingenioitafuntpravo, utlicet amici vcncrint, rariftlmc fine ullo malcficio difccdant.

A P P E N D I X

D E C H I L E N S I B V

, C A P. I.

T>e Chilenfium wdigenamm Statura , &■ hahitu corpom , atque Vejiitu.

!IcET ChiIcnfcsIongcdiflritifintaBrafiIienfibus,quiatamen£lnoftris nupcr fuerunt
fluftrati, nonprorfus alienum putavi quzedam de illishicfubjungere, evariisCom-
I mentariis noftrorum, quos Illuftr. Comcs Joan. Mauritius fubminiftravit.

Indigcna: Chilenfes in communi fatis robufto & compado funt corporc : coloris
interalbum&fufcum: nigds & craflas capillis : quiautcmillorumHifpaUis fcrviunt, geftant
illos prolixos &: intenfos, vcrum qui adhuc fui funt juris & cum Hifpanis belligcrant, qui vulgo
Vcais appellantur, attondunt illos, nc, ut ferunt , ab hoftibus fuis iis apprchendantur , ita ut hoc
figno a fubjedis Chilenfibus dignofcantur.

Capite ut plurimum fant grandiufculo & facie lata , imberbes, quiaillam evellunt duabus
mytuloiiim conchis arde conncxis,& una parte firmiter ligatis, quas fecum & quidem ad col-
lumappenfasgeftant: etenim nontantume mento &:genis, fed&pudendispartibusomnes
capillosevellunt, tammaresquamfoeminx, &primum cineribuscalidisillosfricant, ut ita,
faciUus radicitus cvellant.

Nudo incedunt capite,& folummodo redimiculo capillos capitis fubligant, quod vinculum
fuo idiomate vocant Tarhvelonco : primorefque illud paulo opcrofius & prctiofius geftant , ut-
potelamellisquibufdamargenteis&Turcoidis gemmce fragmentis , & aliis quibufdam quif-
quiliis , quasilli tamen magnifaciunt , intertextum. Quidam etiam ornamcnti loco geftant
exuvias volucrum & pcIUcuIasrauftelarum&fimiliumanimahum , divifasitautcaputfron-
tem, cauda cervicem tegat : atque nominant Maniewelonco 5 paucifTimi denique pileos gcftant,
quos ipfi faciunt groflb modo.

loeminae itidem capite nudo&comis fblutis incedunt: certistantum tcmporibus fubli-
gant, videUcet quando menfibuslaborant, atquehoc indicium facit. Poemin^E tamen Chi-
lenfes, qucs prope Cajlro degunt, comas coIUgant & cincinnos geftant pcnc ad noftrarum ho-
diernum modum : In Coquimbo denique & Loquimbo Peruanarum muUerum cultum imi-
tantur, utpoteiisviciniores, aliis provincus ChUihocinfoIitum.

Amiciuntfcpanno, qucmtexunt ipfxelana fuarumovium: paucas cnim reperiuntur foe-
minae quae texere nefciant , atque adco machinas ipfas difponere ; maximi autcm eorum quos
texunt pannos, vix fuperant quatuor aut quinq-, ulnas noftrates : Mares autem fumunthujufcc
panniquadratam portionem, circiterduas&fcmis (pauloplusautminus) ulnaslongam, &
circiter ulnamaut fefquiulnam latamj incujus medio rimam faciunt , oblongam,quacaput
cxferunt : fiib hac vcfte veluti tunica, pro frigoris modo , bis tcrve revoluta, nudum corpus te-
gunt, finethorace autindufio, bracca ab umbelico adgenua ufquc propendentc contenti,
more pene Europxo. Pannus hic ut plurimum divcrforum eft colorum, albi, rubri, cocrulci &
lutei , & adoras ftriati, inftar lodicis Hifpanicae. Csterum nudipedcsincedunt , prarterquam
quod quidam fcftivis diebus caligas induant fatis affabre fadas, & quadratis albis nigrifque tct
fulatas : Calceorum autem ufum pcnitus ignorant.

N n 2 loemi-

284 GeorgIMarcgravI

Foeminx quoquequx ciica Chiluen degunt & fere Peraanarum mores cEmulantur , fimi--
lem pcne amidum ferunt a poftica parte ad talos demiffum , in lateribus confutum , ad peftus
. apcrtum , fuper humeros magnis aciculis , qux capitella habent lata, ambitu fere dupli ftuferi,
utramque fimbriam conne£lunt : funt aut aciculas iftx five fibuls ex a:re aut ftanno pro illarura
opulentia. Hanc togam redimiculo fubligant, casterum & ipfa: nudis pedibus ambulant. Cx-
terx Chilenfes fceminx amidumhaudita compofitum ferunt , folummodo geftant quadra-
tumpannumfububeribuscircumjedum & dependentem ad furas ufque. Superiorveftiseft
alius pannus paulo iaxior fub humeris, fuper eofdem angulis fuis in nodos coadtus : hic earum
communis amictus , lin vero maritis fuis placeant , &paulo exquifitius ornentur, orbiculos
circum collum geftant vitreos , & aeneos annulos in auriculis , neque aliud quid. Amiftum &
liabitum utriufque fexus videre eft in Iconibus quas hlc fub jicimus.

Omnes autcm Chilenfcs munditiarimi amantifllmi funt ; quare fingulis diebusmane fefc
abluunt, etiam gclu fxviente, tam mares quam foeminx.

C A P. II.

T>e Chilenfmm adihus , fufpelleBile, Jgricuhira, viFln, & connuhiis,

IPforum domicilia funttuguria feu cafx liumilcs ; quarum tam latcrafive parietes, quam
tcfta e ftramine, juncis aut arundinibus funt contcxta: atque hxliic illicfunt difperfx,

ncquc

DE IPSA HeGIQNB £t InDIGENIs Lie. VIII. 2.ij

neque enim aut oppida aut pagos inhabitant , fed per vicinitates , atque adeo farailias & con-
fanguinitates in unum locum aggregantut: & HifpaniconomincappcllanturP^mW/i.f^/o^.
quatcnusadunumprimorcm,fcu, uc ipfivocant, Caracam referuntur, aquo&iftacommu-^

nitas rcgitur.

Suppellex quoque illorum tenuis & pauca : nimirum duK aut tres amphorx, quibus potum
fuumindunt, quem vocant C/?/ir.t?w ; item cyathus corncus quoiilumhauriunt: duoauttres
lignei lintres : Lapis fuper qucm far fuum frangunt; unum atque alterum ligneum fcdilc. Opu-
lentiores tamen habent veilera aliquot ovium , qnx humi Ipargant quando a potentioribus in-^
vifuntur.

Vivunt fine uUa follicitudine , ncque ferunt nequeplantant, quam quantum in annum pro-
ximum opus habent : fiquidem opes illorum confiftunt in pecudibus, quarum tamen haud ma-
gnam habcnt copiam.

Sementcmfaciunt hocmodo: Odobri ingrediente , familix unius vicinitatis, decern,vi-
gintiautplurcs pauciorcfiuc conveniunt, &conjun(ais laboribus , maresuno atque altero
die fodiunt terram , aut ctiam arant , fcminaque injiciunt : atque hac opera defiindi , foeminis
relinquunt. reliquam culturam, nequeipfiampiius manusadmovent. Communiteramane
ad vefperam comedunt&potant, cumfuntdomi-, fiveroforas proficifcantur, nimirum ad
convcntumaliquem aut expeditionem bellicam, bis tantum fingulis diebus cibum capiunr,
quod & a paucis qui frugaliorcs funt, etiam domi fervatur. Raro aquam folam bibunt , fed mi-
fcentillam communitercum farina hordacea , tritici aut certae fpeciei farris , unam vocanc
Tecam (defcripfimus illam lib. x 1 1 . Defcr. Ind. Occident. cap. 2.) atque ita fimul forbent : ve-
rum feftivis diebus,& voluptatis caufa,bibunt certum potum qucm nominant Chicani, qui co-
lorem & fiporem habetladis acidiufculi: fitautememaizio raolito&inmaflam coadoin-
ftarpanis, hxc maflaavetulismafticatur (utiapudBrafilienfes) itautmoUis & dilutaevadat
inftApuItis autfjri ladis, admifcent deinde aliquantum aqua: & fermentari finunt , donec pec
fe confidat : hoc potu iuebriant ^c^c, faciunt quoque ficeram e variis pomis , cui tantum aqu^e
admifcent, ut fere tenuem cerevifiam referat. Verum optimum potum conficiunt e certo fru-
du , quem Hifpani appcllant /'/•«////?; crcdo cflTe frudum arboris C^[olk , aut MyrtilLim, quam
vocant Vmi (videlib. noftrum fupra citatum:) qui inftar vini eftrubicundus & fortis,accedens
nonnihil ad vinum Infula; Madera; : e quo & optimum fit acetum.

Tot uxores accipiunt, qaot poflunt alere , opulentiores enim plures habent: fiquidem illas
cmuntaparentibus, unde proverbio interillosfertur, eosditiores evaderequi plurimasha-
bentfilias: inuxoribus autem eligendis nontamrationem habentforms autgeneris, quam
roboris&induftriae in famiha alenda : hcet ncqueformam aut nobilitatem pucllarum afper-
nantur.

Dudlurus autem uxorem , puellam haud alloquitur , fed tantum fuos confanguineos, opem
illorumimplorans-, namfiUusfamiliasnonhabet propriasopesquibus illamredimat, fedab
amicisadjuvatur , quorumaIiusovem,aIiusporcum,tertiusvaccam& itaporro largiuntur:
ubi jam parata habet „qu:E fufticere autumat, adit patrcm puellae & aperit fuum defiderium : fi
autemficF//^mautaIicujusdignitatis, necefle etiam eft utparatum habeatmonile aliquod e
Turcoidibus aut argenteis lamellis (majoris enim faciunt argentum quam aurum) quod patris
puells capiti aut collo circumdet , & tum de rehquo pretio conveniat , quod pro diverfa con-
trahentiumconditionevariat, &interdumdecem, interdumviginti, vigintiquinque , quin-
quaginta, imo & centum penfionibus xftimatur, pcnfiones autem fingulx funt ovis aut equus
autvaccaautporcus,autetiam quatuor amphorjeOV^^, toga denique & gallina, atqueita
porro. Ubiitadepretiointerpatrempuellae&procumconvenit, emtorpra:ftat pretium &
pater venditam puellam adducit domum fponfi : fympofium nuptiale inftruitur quoad cibum
a fponfo , quoad potum a foccro , qui pretii dimidiampartem inter fuos confanguineos diftri-
buit , ut ilU fuccurrant in chica conquirenda. Ahquot dicbus poft hanc conjun^aionem con-
fanguinei vcnundatam invifunt , & convivio excipiuntur a marito , & canunt in honorem
UMarmpcante : prxfertim fi animadvertantillam a conjuge diligi.

lit & interdum , utfianiraadvertantillamduriushaberi quampareft, conju"-emper vim
amarito abducunt, nullapretiifoluticompenfationefaaa, atquealterielocent. Licetmariti
moreipfis communi jus vitae & necis in uxores ufurpent, uti in mancipia, e quo facileanimad-
verterequamfirmafintvinculaconjugii e parte mariti, nequcenim ipfi illam dimittcre licet
quandiuipfivivit; nonalteri venderej tantumejicere, fi perperam fe gerat : quanquamnon-
numquam fiat ut fine jufta caufa cgerat, fcd tunc ipfi mctuenda eft confanguincorum firaultas
& vindifta , fi conjux paulo potcntiores habeat. Nihilo fecius hic multxconjugcs per vim ^
maritis fuis abducuntur , & quidcm impune.

Viripaulo opulentioresfingulisuxoribus conftruunt cafam peculiarem : ubi autem cura

Nn 3 aliqua

286 GeorgI MarcgravI

aliqua illamm conruefccre eftanimus, mittitadillamut ipfum expeact : quod & interdum
clanculum fit ob cjEteratum invidiam : nihilominus utitut jurc fuo , & cum dileaiflima con-
venit, cseteras pcnc mancipiorum loco habet, qu?e & mctcre & cxtera domeftica niunia obirc
coguntur, fiquidem mares, ut ante diaum, fialummodo femcntem faciant.

Ubiautem conjugum aliqua peperit , feftum agitur, & ovis illius terrx, qu^ chilnvaque
ipfisdicitur,maa:atur, & puerpcrce daturcomedendacaro, utrobur denuo acquirat •, licet
foeminx hic ftatim poft partum aqua ftigida ie abluant, & redeant ad domeftica munia. Quin-
imo affirmant Hifpani fuas quoque conjuges ab aere ad eundem modumindurari & robuftio-
rcs fieri ad facillime enitendum.

Chilenfes omnes funt valde Zelotypi , itaque fi quis peregrinus ipfos invifat, & foemina illos
modointueatur, vapulandumipficft : fin autem deprehendant illascumaliismxchari, fine
ullojudiciopublicotrucidant: ncquetamcnproptcreacaftius vivunt, &non raro virimulta.
coguntur diflimulare.

Viduis autem fixminis fecundo matrimonio fe tradere haud quidem illicitum eft, honeftius
tamen exiftimatur , fi liberos habentes innuptx maneant, & aut ad parentes aut confanguineos
fuosredcant. Sinautem nullos habeant liberos , veluti inpecuUo mariti cenfentur, & cum
cxteris bonis ad haeredes tranfeunt.

C A p. III.

De Cbikn/ium fenfu de ^R^igione, &- cultu numinis.

CHilenfes nequeDeum norunt, nequeillius cultum, nullum obfervant dierumdifcrimen,
ne mortuorum quidem refurreftionem credunt, fed poftobitumnihflhominisputantfu-
petefle: nihilominus noverunt Diabolum , & quidemut adverfarium boni ; & quemadmo-
dum vitam hanc fummum bonum judicant eorum omnium quibus fruuntur, ita vulgo ajunt,
ubi quis intcr eos defunftus fuerit , illum a Diabolo abreptum efle: quod ipfi fuo idiomate
dicunt K_Aherey.

Cieterum aliquo defundo , is plangitur a confanguineis & amicis ; fervant autem cadavera
duduminfepulta,interdumduos , tres,autpluresmenfes,reponimt eafuper herbas bene o-
lentes, atque iifdem cooperiunt , ne faetor ofFendat; ubi autem fepulturae tradere volunt,
triduoanteamicosconvocant, & convivantur , ov6flliusterr3enia£I:ata,cujus& parteniali-
quam cum amphora Chicje capiti fllius apponunt -, atque ita tandem cadaver intra terram de-
ponunt prope cafam iliius quam inhabitavit.

Veruntamen his non obftantibus videntur aliquantulam habere noticiamfupremx eflentiae
& alicujus divinitatis , aquaomniatcrrena &human£ quoqueadiones gubcrnentur & diri-
gantur, cujus tamen cflentiam non intelligunt: quidam enim illorum credunt aeriumlpi-
ritum , quem appellant Pilkn, 8c in fympofiis fuis potiflimum venerantur & celebrant, cuique
cantiones attribuunt, peregrino geftu & cjulatibus : maxime autem illum colunt cum tonat,
fumuntque fagittam aut etiam fecurim lapideam inftar cunei , & infigunt terrse , & circum-
flantes vociferantur & canunt, pctentes ut Pi//an hoftcs ipforum perdat: namdidio P///af^
etiamtonitru ipfisfignificat, &tonitru pro numine agnofcunt: nam cum hiIarioresfunt&
commeflantur , &tonitruintcreaaccidat, omniaomittunt & concurrunt adarma, credunt
enim tonitru monerc ipfos , hoftes fuos Hifpanos adefle, & aftirmant fe idipfum perpetuo efle
expertos.

Porro omnes fortes & prxftantcs viros , itemque primores confilio, & manu promtos, in-
figniunt nomine Pillan, ipfis divinasvirtutes attribucntes.

Cum Tobaci fumum hauriunt , quod & ipfis fimiliare , miris quibufdam caeremoniis illum
in aerem exhalant., diccntes , accipe haec Pil/an , cum aliis quibufdam fermonibus , quos neu-
tiquam noftri intelligere potuerunt , fed videntur hocpa£to numini litare.

Quando aliquam viftoriam ab hoftibus reportarunt , tunc fcftum celebrant , non fine com-
potationibus , & ( quemadmodum jamdiximusde tonitru) fccurim illam lapideam infigunt
terrx, &circumftant cumarmisfuis, &cantillantcpinicia, quxnominantP/r/i^/rr;', inhono-
xcmPi//an. Eodcm modo agunt cum aliqucm cx hoftibus captum, occiderc dcftinaruntj
feriunt autcm illum intcr fyinpofia (nam&Ulumconvivari&canerepcrmitrunt) fccuriaut
clava in capitc, ita ut concidat,& cor cximuntcpe6lorc,&dcntescrucntoinfigunt, cuni
cantu & vociferatione ad Pi//m, ut ante.

Puniunt quoque homicidas & famofos latroncs atquc furcs , proditores & fimilcsmortc;
cifdcm crcrcmoniis, quibus hoftcs captivos. Vcrum hxc fiunt intcr iplbs cum acccptione
pcrfonarum, nam qui potentcshabcnt amicos,. aut plurimum c/w<c largiri pofllint, facilc

hafcc

DE irsA Regione et Indigenis Lib. VIII. 287

hafce pocnas evadunt : prKterquam fi quis vencficii aut incantationis reus fit conviftus,
tales cnim fineuUa vcnia auttlifllmuLatione, vivos comburunt, & in cincres rcdigunt , fimul
cum omnibus qux pofTidcnt, neque eninicuiquamfas quicquam illius rctinerc, metuunt
enim ne quid fafciui in illis latcat.

Nullos habent facrificulos aut alios miniftrcs qui Pillm facrificcnt : ncque fortilcgos : tan-
tummodo eos qui comoediam cum VilLm probc noruntagere, & ciEremoniisillisdefungi,
& Fx.pary bcne prcecincrc , maximifaciunt.

Colunt prxterea aliumfpiritumfeufalfum numcn,quodappellanty^/rfr«^^0/t;2/(?, quod ipfis
indicat quando potifiimum uxor ducenda fit aut cognofccnda : crcdunt enim illas certo im-
p'ra:gnari cum.^^r^^/^orfi^^^ripfisprazceperit cumipfis confuefccre: fi autem illos interroges
quomodo cumhocdeemone coUoquantur, autquopa£toabillomoncantur, refpondentid
fieri pcr infpirationem aut in fomniis , ubi ante ipfi cecincrunt & genio indulferunt. Atque in *

hifcc duobus nominibus tota ipforum fuperftitio confiitit.

C A p. IV.

T>e Chilenfiwn regimine T^olkko^ &- armls.

"D Egimen illorum efi: penes optimates, quos vocant Vlmen, aut quando tantum unuscft
^^Puhncn. Etqui alibi \v\\2pCaJioiui audiunt, ab ipfis indigitantur Curac.e-^ nam Cafique
nomen ab Hilpanis ex Infulis AmericsE tranflatum.

Ejufinodi Ulmeni five Curaca: funt inter illos plurimi , qui viginti quinque, interdum
quinquaginta , imo & centum aut plurimis familiis praefunt : quorum tamen regimen prse-
cipue confiftit in bello adminiftrando , aut in generalibus conventibus, cum de rebus magni
momcnti deliberandum eft, ipfi enim convocant cjufmodi convcntus: nonpoflunt autem
ab illis tributum aliquod exigere, aut alia onera imponere, praeterquam cum fumma neceffi-
tas cxigit , fcd tantum imperare ut adverfus hoftes egrediantur : quo cafu ipfi praeire co-
guntur, reliquiautemfeadjungere generali, c\ntm\ocznt Apocuraca, aut gubernatori jUius
communitatis, qwtmfXicmMlSljntoque , illique inomnibusobedire.

His autem gencralibus feu redoribus non licet de rebus publicis privatim cum quoquam
deliberare, fednecefleeftutconfiliumhabeaturpalam&fubdio, omnipopulopraEfente, ut
omnem fofpicionem amoveant.

Hiec dignitas Curacae aut munus inferioris redoris fucccdit a parentibus ad liberos : fin au-
tem defungentes nullos reliquant, ad proximos confanguincos aut affincs.

Nifi forte hxredcs parum idonei fint , tunc cnim dignitas illa aut munus interdum arripitur
abaftutioribus. Reliqui eminentiores perfonae eliguntur aCuracis aut Pulmenis; nimirum
gcneralcs aut gubernatores : nunc autem nullum habent gencralem , fcd fingularum commu- /

nitatum redorcs pro talibus fe gerunt.

Eledio autem ISljntogues feu rcdoris alicujus communitatis fit ad huncmodum : Loco
vacante , is qui illam dignitatem ambirc fatagit , primo examinat facultates feu opes fuas :
neceffe enim cft primores demereri & folemni fympofio excipere : rebus autem ritc para-
tis , convocat Curacas omnes & Pulmenos communitatis , ad locum publicimi illi adui
deftinatum , qui ubi frequentes cum armis fuis convcnerint , orationem ad illos habet ,
praedicans &genus fuum , opes, amicos, atque fortia facinora, aliaque, qua; ad rem judi-
cat facerc , & petit fe in dcfunfti locum furrogari : dein unus aliquis Curacarum aut Pul-
nienum orditur orationem, ( candidatus autem ftatim illius collo- circumdat collare com-
pofitum eXurcoidibus, aut ccrtisconchisalbispolitis, quas inftar auri jeftimant ) & com-
mendatcandidatum, atquepermovctreliquosad ipfum eligendum, & fine ulla conditione
autftipulationepraevia obediendum : Eledus autem viciflTim promittit fe omnia fidelirerpro
communi falute adurum , & munus fuum diligenter obiturum. Dehinc orator ille collarc
acandidato acceptum inter reliquos diipartit primores: deniquc totus hic adus abfolvitur
prolixa & fplendida commcflTatione.

Eodem quoque modocHgunt JpoCuracam , id eft, fupremum Rcdorem : quemtamen
/'f/z^^ jam a longo temporc non habuerunt.

Armaipfislunthaftxfivelanccx, fragmcnto vcteris cujiifdam gladii ad fpithamce longi-
tudinem alperataz, plus minufve : hce autem haftae ut plurimum longitudincm habcnt duarum
noftratium communium. Utuntur &ClaviS, ferro afperatis : vifunturquoqueintcreosfre-
quentcs gladii hifpanici , quos nudos geftant, quia vaginae iam olim putrucrunr. Aiore tamca
& confuctudine majorumfuorum ufurpant quoquearcus&fagittas, lapillisquibufdamalpe-
ratas , & veneno imbutas admodum lcthali , verum hoc non elt communc omnibus , fed iis

potifll-

SS8

GeorgI MarcgravI

potifTimum qui Pulches &p^e\hnmt , quiorigineChilenfes creduntur , liGCt ad Orientem ha-
bitenttrans altiirimorumillorum montiumjugi, quK ab Hifpanis la Cordilbra appellanturj
de quibus iaDefcriptione Indix Occidentalis diximus cum de Peruvia ageremus.

Fabricant & galeas & thoraces e crudis tergoribus vaccarum , valde crafTos & robuftos, ita
ut gladiis penetrari neutiquam pofllnt.

Equites funt optimi , & illis haftis fatis dextre etiamin equisuti poOTunt: non ita boni funt
pedites, (iquidem fere ufum mufquettorum ignorant, &illavaldemetuunt. In bellople-
rumque ex infidiis graflantur , in quibus admodum funt induftrii. Crudcliflimi funt in vidos,
omnefque trucidant, &: corda eximunt, & palpitantia adhuc dentibus laniant , ut ante diximus
de captivis quos maftant.

Foederaineunt&ftabiliunt inhunc modum: quialium primatem aut reftorem commu-
nitatis ad foedus & armorum focictatem invitat, mittit per aliquem fuorum (aut etiam portat
ipfe) fagittam , quaminvitatus, ficonfentiat, manu dextra tangens vice jurisjurandi feobli-
gat, atque hoc prjecipuum inter ipfos eft fidei vinculum.

Ad eumdem modum , cum ncque legere-neque fcribere fciant , fiquid alteri nunciare velint
quod bellum aut aliud Reipublica: negotium tangat , per fidum aliquem fuum miniftrum,
mirtunt fagittam cuifafcia alligata eft , focietatis armorum index, quam ille, ad quem mittitur,
dextrainanu accipit, &fi viciflimaliquidnunciareveUt, addit & alteram fafciam , atque ita
fagittam eandem remittit. Sl autem opus fit alios quoque moneri , retinet prior fagittam
cum fafcia , & ad alios fuos confoederatos per fuos circumferri curat : ad eundem modum.

C A p. V.

T>e Chiknfium Lingua , &- Focahularium diBionum

Chilenfium.

HVem, Coelum.
^ereb , Aer & Ventus.
Tomo, Nubes.
K^nte, Sol.
7/>w,Luna.
VFangelen, Stelte.
Pillan, Tonitru.
Cmlio, Fulmen.
CMaoni, Pluvia.
Piren, Nix.
Vcrqumao, Ros,
Pilingei, Giacies.
^etal, Ignis.
Ro, Aqua.
Tue, Terra.
(JHappo, Regio.
Patin, Nox.
Tabttya, vefpera.
Eppettn, mane.
Pangiante, meridies.
Vtle, cras.
Eppoe\ perendie.
Vy^, heri.
Bachiante, hodie.
Mmtay^ nunc.
VVeitwa, tunc.
C«r^, lapis.
Pefe, argilla.
(JM.aviel, lignum.
Millia,zm\xva..
Z/V»,argcntum.
Titi, plumbum.
Pavilleve, fcrrum.

^ital cura, filex, pyrites.

Chadt, fal.

Ahquem, arbor.

Cachu, herba.

Nebo,\\\xccs.

Pmo, ftramen.

Cairon, foenum.

VFttl, radix.

Tapel,{o\\\xm.

^uiltui, nucleus.

Zunem, avis.

Lyppe, penna.

Mepoi tnem, ala.

Dani inem, nidus.

Alchahawal, Gallinaceus.

Alchawal, Gallina.

Pylken, Anas.

Manco, Aquila.

^ichiqmchio, Accipiter.

choroi, Pfittacus.

Tuco, Ulula.

AuUyn, Apis.

PuUi, Mufca.

VVento, Vir.

Domo, Focmina.

^iiidmiger, adolefcens.

Techa, juvencula.

Penien, puer.

'Domo pemen, puella.

chou, Pater.

Nenque, Matcr.

Cheche, Avus.

Domo cheche, Avia.

VVenco, Patruus.

Njma, Matertera.

Pelchuchau, Vitricus.

Caulla, Noverca.

Towonghen, caput.

Mollbuen, Moivin^ fanguis.

Pelli, anima.

Calel, corpus.

Ven, caro, nervus.

Ven molvtn, vena.

Lonco, caput.

Tolqut cutis, membrana.

Tol, frons.

Longlen, cranium.

Lolo, cerebrum.

Angen, facies.

Taun, genae.

2^, ocuU.

Tacume, palpebrse.

Depen, fupercilia.

In, nafus.

Poloiiv, nares.

Ptlttm, aures.

Oun, os oris.

Adem, fudor.

.^ewen, Xmgwz.

Mellbue, labia.

Villin, vefica.

.^^■f, ftercus.

BoruAzm.cs.

llga, molaris.

Btdahida, palatum.

0«w, /putum.

Btil-

D B IPSA R

Biiltnerre, guttur.

J^uetie, mentum.

Piimn, bai-ba.

Pylco, coUum.

Pcly ccrvix.

o^fro,pedus.

cJT-f(?/«, mamma.

Piihjiic, cor.

Vcrcmn, pulmo.

P^^, ventcr.

^jie^ ventriculus.

Ctirt!^tie, Iicpar.

Vec.tqtie, \icn.

£luelche, inteftina.

Lipan, humerus.

Pmlpa, brachium.

r«i?, manus.

Mancae, dextcra.

VVellcue, finiftra.,

Piileyctie, palma.

Changelcue, digiti.

Eutachmgely^ollcx.

VFili, ungues.

VP^eddo, umbiUcus.

Cadi, coftje.

o/«?7ydorrum.

yinca, lumbi.

,^ichio, nates.

Penem,x.Ci\cs.

CoRii, teftes.

tSvLetu, pudendum muUebre.

Chan, femora.

Lucu, genua.

'Toy, crura.

Hemum, furaE.

Namon, pes.

Chafzgelnamon, digiti pedum.
Botum, filius.

IS^aque.

Penu, fi-ater.

Lamoen, fbror.

^uempo, aifinis.

VVamapenco, cognatus.

Cuneira, orphanus.

'Buytha,k.'Ci^X.

Cude, anus.

Pcnienhoc, obftetrix.

IS^ichetaniweni, famulus.

Voerquin, nuntius.

Langyan cheboe, homicida.

Chuquiboe, fur.

VVocubu, Fera, • '

Pangi,\.co...

Nagttel, Tiger.

Cuchy, Sus-.

CMichon, FeUs.

Betve,}A\JiS.

VTafen, Glis.

Tuwedewe, Talpa.

Tewa^ Canis.

egione et Indigeni s

Piilpeo, Vulpes.

Cervin.tm,Qcx.s\x%.

Puedo, Caprea.

Vilo, Serpens.

P/>o,Lumbricus.

Bylcmn, Lacertus.

Potiono, Bufo.

Challua, Pifcis.

Vilochalua, Anguilla,

£luinpilon, Oftrea.

Apo curaca, Princeps,

Curaca, Dynafta.

Apo, Generalis.

Nentoque, Gubernator,

Vlmen, Primates.

PuLmen, Nobiles.

Machi, Medicus.

Cona, Miles.

Retare caman, Faber feiTarius.

^ujto woe, Textor.

Ilhiihoe, mendicus.

Alvee, Diabolus.

Challo acaman, Pifcator.

NilU caboe, Mercator.

Pettun, color.

^ieli, ruber color.

Calhu, cceruleus.

Care/, viridis.

Choot, luteus.

Curi, niger,

Lye,3\hus.

Temunei, pulcher.

VVoranei, deformis.

Newonei, fortis.

Leptungei, celer.

Chouwo, piger.

Aulonconey, fapiens.

^uennei, arrogans.

Culenei, dives.

Cunewal, inops.

Toucou, fatuus.

CMolgei, nudus.

llungei,^z^\x.\xs.

S^eten, humidus.

Anque7^, {vzcCiS.

Prequin, avarus.

Prequiboe, liberaUs.

Buta, magnus.

P/Vi^/,parvus.

Montimey, pinguis,

Tau, Tou, macer.

Touma, caecus.

Toplgen,\\x\c\xs.

P/7(7, furdus.

Topil, claudus.

Puca, domus.

Vllin, janua.

Chaquana, fcala.

Pylca, murus.

VVana. ruca, tectum.

z%9

LiB. VIII.

Lolcura, pfenuarium,
Lonquen, mare.
Leve,^\xvins.
VVietum, fumus, .
Tiihqueu, cineres.
Cujun, carbo.
Alel, flamma.
Ilon, caro. '^

Ouicha //(?», ovilla caro.
VVara //o», vaccina,
Cuchi ilon, porcina,
Cancan, afla.
Avaun, ebullita.
Curam, ovum,
Tlj, lac,
Iivyn, butyrum.
Methen, farina.
chiquelen,'imi\xits.
Tipanto, annus.
Tten, Menfis & Luna,
Tominco, leptimana.
VVantarules, mature,
Taptou, fero,
Biliante, femper.
Inche, ego.
Limi, tu.
Tuhei, ille.
Inchen, nos,
Teinen^en ennen, yos,
Liengen, illi.
Emma, ita. ,
Muh, non.
VVoecon,iQ^3iS.
Compay, intus.
Pulon, infra.
VVono, fupra.
Innengen, ante.
Buri, retro,
Alengei, nimium,
UHunala, parum.

Verba ALIQUOT,

XT £(:«/, currere.

Amon, ixc.
Vtalenge, ftare.
VVi, VVyn, efle.
Cuchulein, jacere. °

Tecanen, faltarc.
Padenatum, cadere.
Vtaleuen, ftu-gere,
Aninge, federe.
Dungune, loqui.
Temelenge, tacere,
Puronge, canere,
Pylconge, clamare.
^ipaj, venirc.
len, edere,
Butun,\y!QCXQ..
VVillan, mingere,
Mepai, caccacc,

O o Cadeo

zgo

CHdepnm, ludere.
Quegiutum, piignare.
Lmgawyni occidere.
Aiecowyn, ferre.
Chuqnin, furari.
Cmlhheno, reilituere.
Lay, mori.
Rengalgey, fepelire.
,^edaucapay, laborare.
7^/1.2 vyn, emere.
Nilla, Tepivyn, vendere.

G E O R G I

NilU caytt, permutarc.
Illmvyn, dare.
Vmatum, dormire,
Limen, evigilare.
Tangnone, frangere.
'Bemeine, reficere.
Playn, reperire.
Vanguenhyn, perdere.
Tuegnei, Ixtari.

NvMERORVM NOMINA.

MarcgravI

Eppo, duo.
,^ila , tres.
0\€eli, quatuor.
^^echu, quinque.
Cayn, fex.
Relgi, feptem.
Pura , ofto.
K^illa , iiovera.
CMari falaco , centum.
VVarama , mille.

^uyn, unus.

Ut autem fpecimen aliquod habeant Ledores hujuslinguae , fubjungendumputavi collo-
' quiumfamiiiare, quodanoftratibusaccepi.

luei pngcimi ? quomodo vocaris ? luanpingen? loannes vocor. cheo ruaimi ? quo vadis ?
Moppo murran, in regionem. Cheo tui mi? undevenis ? Nirocomotoun , ex xdibus meis.

Chumel quipa tuai mi ? quando venies \ Chumel putuai mi ? quando ibis ? Alepungei tam-
ruca ? eft ne domns tua procul hinc ? Vichirnngei : prope eft. Ale pungei, procul abeft.

Inchi qtiiparui mi camappumu: voloproficifci in aliamregionem.

ChermibU qiiiparui mi cam.ippumci ? quare vis proficifci in aliam regionem ? McreUya tiva.
mr.ppmnu, inedia ciborumeftinhacterra. Aleibeiaj tvvachi tipanto bembla ale genepayn : An-
nus hic fuit fterilis propterea inediam patimur. cheo mappungen tamichou ? in qua terra eft
tuus pater ? Alueiei , diabolus illum abftulit.

%^ieimi ruani in chio? vismecumire? Ailan, nolo; Aicn ,so\o. Chuhen quecken neieimi
tamii ? habes ne aliquid quod comedamus ? cancan achatval neen , habeo affas gallinas : mn
wy ? quot ? mund ei enchin tavia •, quje nobis fufticiant . Chuhen putuayn ? quid bibemus ?
Aile mangunmeimi ,ago tihi s,\:nti:is. chuhcn domo trtva? quse eft ifta fcemina 5 iftchi tan curi,
eftmeauxor: ninave, mc^^Yi^iL: ni domo , raeaconcubina. Ale temiragei vei domo, eApnl-
chrafoemina. ^^ipangttei, venihuc, amotunge, difcede. Vmatuay7r?'^m\\x%zxhitwx\.\maiucay
furgamus. VVira cuchaj Compaytan mapumu, Hifpani irruptionemfeceruntinhanc terram.
£)uipa ivaich.i laimi ? vis ne una pugnare \ VVaiquinagelan , non habeo arma : Ina en pea in
ivaiqui, fequere me inveniemus arma : ali teun inchi , confentio.

C A p. VI.

Ohferyatmes ex Hifiorka ^B^atione P. Alonib d'Ouagiie, S. L

de amii tempejlatihm,

QUatuor anni tempcftates huic Regno accidunt, quemadmodum Europae, verum diverfb
tempore: Ver enim exordium fumit a menfe Augufto,& definit in inedium Noverabrem-,
& a medietate Novembris /S,ftas incipit ufque ad medium Februarii ; a quo Autumnus duci-
turufqiie admcdium Majum, quemexcipit Hyems.quaeadmodum nimbofaeft, &fpolia£
arbores foliis , & cum vehcmenti gelu fpargit altam nivemi quae tamen a Sole diflblvitur ; nifi,
quodraro Sole non comparente, ad aliquot dies durant. Raro autem nives accidunt vallibus,
nam licet copiofiflimae fint , & in tantum aggerentur , ut ad cacumina montium afcendant
& cum iis exaequentur , &inaperturis raontium velutiin puteis coacerventur , &pene toto
anno durent , ibidem diflblutje inflant fluvios & torrentes , qui per valles cum magno impeta
decurrunt ufque ad mare, & terras mirum inmodumfcscundant. Verumlicet hic non nin-
gat nifi raro in planicie, frigusfacit tam exceflivum , utinmultis partibus Europa: vixtan-
tum fentiatur , quod accidit partim ab altitudine Poli , fub quo hxc regio fita eft, partim a vici-
nitatemontium, e quibus defcenduut ventifubtiles&penerrantes, qui nonnumquam funt
infupportabiles. Undefit utloca maritimafint magistemperata. Nihilominus in his venti
magis funt molefti , quam in planicie , utpote remifllores ibidem , neque tam rigide ferientcs.
Contra hoc Frigus creavit Deus latiflimos &fpiftlfllmos monres, plenos Quercubus, quas eft
communifll nia materies diftriftus S. Jacobi & aharum vaUium, e qua Sc carbones fiunt ad for-
naccs & alias officinas •, in aliis partibus ferviunt eidem ufui Robora , uti in diftriftu Con-
ccptionis, ubi tam innumera funt &ita vafta, ut Ucetjam tammultis annis ccefa fucrint,
filvce & faltus hodiequc ita abundcntillis , ut vix penetrari poflint , neque aditum dent nifi ad
duo milliaria ab oppido, ultcrius autem fint inacceiri, licct hxc rcgio plufquam ccntum millia
hominum fuftentaverit , ut fcribunt Authorcs. Ifta autem uti & arbores fru(Sifcra; hycmc

amit-

DE IPSA Regione et Indigenis L I B. VIII. 291

amitmnt folia •, fed filveftres aiborcs maximam partcm illa confcrvant , quia funt crafliora, &
licet gclu cooperiantur , non oncrantur ut aliarum arborum, fcd liqucfafto gelu i\ radiis Solis,
magis Ixtc virefcunt. Verc cnim ingredicnte medio Augufto , tanta copia florum nai citur , &
numcravi aliquando duas /iipra quadriginta diverfas illorum fpccies brcvi temporc, & quidem
omnes campcftres,& maximam partem odoriferos, e quibus conticiunt aquam,quam vocant
Angelorum^obfingularcmcjusfragrantiam.Herbxquoqjcampeftrestariifelicitcrgerminant,
tantumquelumunt incrcmentum, utvixafatis diftinguipoflmt, & mcnle Novembri & Dc-
ccmbri ita adoleverunt, ut equis vix penetrari poflint.

Sinapi,Toeniculum,Trifolium, Rapus, & Mentha,qua;plant3einEuropa fcruntur&co-
luntur, hic.abundantiflimc incampis Iponte provcniunt.&quidemtanta copia, ut campos
ad multa milliaria occupcnt , & pecudes & caprae iilis pafcantur. Sinapi autem in tantam mo-
lem cxcrelcit , ut caules videnm craflltie brachii humani , & tam proccros, ut arbores Kmula-
rentur, &fuperarcnt altitudinemequitis.

Plurimae hic nafcuntur herbx Medicinales , & magnoe virtutis , Chilenfibus folum notx &
illorum Medicis, quos vocant Maci, qui facultates illafum aut celant aut parce admodum do-
cent Hifpanos : magnihifiunt nontantumab Indigenis, fed&ab Hifpaniscumgravialiquo
morbdaflliguntur; &imprimisubialiqua fufpicio eft haufti vcneni. Ncqueviritantum, fed
& foemina: quadam hanc artcm profitentur , in caque excellunt.

Lib. I . cap. 2 . Enumerat tres herbas qux fingularem ufum habent in medicina.
Prima , inquit, eft famofa illa herba quam yocant ^incia malt , qux non aflurglt ab humo
fupra dimidium palmum : cujus ramuli fe dilatant ad modum fafciculi florum, & definunt fin-
guli in unicum florem,figurae & coloris Croci in Indiis didi Ronn. Hcec herba evcllitur cum ra-
dice, & ebullitur tota inaqua, quaecalida segris exhibetur ; &interaliailliuseffeaa, unum
eft , educere e corpore quemcunque fanguinem extra vafa conftitutum & corruptum , cum
maxima cfticacia-, quapropterlndivulneratiquantociusfumunt hancherbam , fiquidcmfan-
guinemquipcrvulnus effluere non poteft- , educitantequam corrurapatur.

Altera cft, quam Hifpani vocant Alhaciga (& Indiani Culen) quia habct folia fimilia ocymo
fiveBafiUcOjVerumintantamaltitudinem afliirgit, ut arborvidcatur, & folia funt fragrantif-
fima; H^c contufa applicaturvulneribus extrinfecus , & guttje aliquot fucci eifdem inftillan-
tur , & mirabiles edunt effedus.

Tertia eftinftargraminis, admodum fubtilis & delicata , neque reperitur in omnibus par-
tibus hujus regionis : ufus illius eft admodum mirabilis contra febres malignas & dolores late-
rum: coquitur tantum in aqua, & ita haufta infigniter mundificat fanguinera , introrfumque
.educit, itautsguibrcvitemporeperfanentur, utifjepifllmevidi.

Mults prxterea hic funt herba; valde efficaces adverfus dolores nephriticos, quxque calcu-
luminveficarumpunt,&ruptumexpellunt. Quemadmodum&alix adverfus doloresScia-
ticK, aliafque ejufccmodi infirmitates quamplurimas.

Siquidem jam de herbis csepimus , addamus ea qux alibi de illis tradit hic Audor.
Lib. 1 . cap. x III . In valle Lampa, qu« diftat ab oppido S. Jacobi milliaria quindecim , na-
fcitur quxdam herba,ad modum Ocymi, Ucet ejus folia potius fint cinerefcentis coloris neque
tamlcetevireant, &planta haud fupra palmi altitudinem a folo afllirgat : Hsec granuHs qui-
bufdamfaIisa:ftivismenfibuscooperitur, inftar minutarum perlarum , quse fuper folia illius
coagulantur , aut e rore qui nodu incidit , aut aliquo humore aut vapore , quem Sol in illa re-
gione fuUevat cum afcendit, aut quod herba ipfa fit ejus natur^e, ut exfudet aut protrudat hunc
humorem , qui a Sole ficcatus convertatur in granulafalis: five autem ab hac five ab illa caufa,
aut etiam alia hoc procedat, hi effedus folum obfervantur in hac valle , & fupra hanc herbam,
quamlndigenxmaximi faciunt, quia falifteeft boni faporis&dclicatus. Nefcioan adhoc
alludat Joannes de Laet in defcriptione Novi Orbis,in qua agens de Regno Chili & infignibus
illius qualitatibus , poftquam illud caeteris Americae regionibus pra:tuliflet, adjungit in aliqui-
bus vallibushujus Regnicertisanni tempeftatibus cadererorem ita fpifllim, utcongelatus
ad modum facchari , & fervatus, pene eundem ufum prceftct quem manna. Idem refert Anto-
nius de Herrera Chronographus, &c. Etfane haec iUius fideretuli indefcriptionemea; fed
quod hic ab Authore affertur plane aliud eft.

Eodem lib. cap. xvi . In tota ora maritimahujus regni crefcitquxdam herba inftar cichorii,
quam appellant Luce, qux nafcitur e rupibus , uti alix plantce e terra , & verno temporc col-
Ugitur cum maxime adolevit, & cum Soli fuerit expofita ut ficcetur, fiunt ex illa panes grandes
qui pro deUciis habentur in ilUs rcgionibus , & prxxipuc in Pcruvia , Cujo & Tucumana, quia
fervit ad condimenta ciborum. Nafciturhaec herba infummitatc rupium, qua; aliquando
extantemari, aliquando fluaibus operiuntur, quibus radices innituntur, e quibusprofilit
caulis, brachu humani craflitudine, quem vocant Vltea-, hic praeciditur &pauU(per igni admo-

Oo 2 tus

2f>2, GeorgI MarcgravI de ipsA Regione et Indigenis Lib. VIII.

tus decorticatur inftar thyrfi, laftucae autcinarse, licethabcat longe alium faporem. Exhod
trunco nafcuntur aliquot herbae aur foliiculi plufquam tres pedes longi, aut quatuor, fcx ctiam
aut odo digitos, appellant Cochayngo, & lunt duarum fpecierum, & licet fint ejufdem figurx &
coloris, tamenlndigcnKmagnam agnofcunt intcr illas diffcrentiam , nambonas coUiguntin
ufum Quadragcfima;, &inutiles relinquunt inmari, quodillas abfolvit a rupibus, &: cxpellit
in littus.

Eodcm libro cap. xx 1 1 . Faciunt & potum e fru£tu , qucm Indigcnaz vocant Buigane & Hi-
fpaniyi/o//^-, quihabcttiguram&colorempiperis: &arborquce illosferteft fatisgrandis, fed
magis onufta frondibus , & potus ille valde eft gratus. Rcperiuntur hic quoque (Herrcra de-
cad. I X. lib. 9.) fruftus arboris filveftris , quae nafcitur a gradu trigefimo fcptimo & deinceps,
quos Indigencie vocant Vnghi,^ CaftcIIani Myrtilla, quifruaus funt rubri & inftar exiguse uvse,
faporis admodum grati , & grana illius funt inftar ficus , nec fentiuntur inter manducandum :
qualitate funt calida & ficca: cxhis fitvinumlongeoptimum, clarum, fubtile,calidum,&
palato gratum , ventriculo amicura , quodque vapores capitisabfumit, & roborat ventricu-
lum, promovctque appctitum: denique tantum aqux tolerat quantum vinum: coloriseft
aurei , & durare poteft o£t:o mcnfibus , forte & pluribus : Acetum illius fuperat acetum vini
noftratis , fapore & colore.

Intotodiftriduhujus regionisnon reperiuntur viperas , fcrpentesaut aliaanimantiavene-
nofa, ita ut cuivis liceat rccumbere fub arboribus,& inter herbas fe volutare,fine uUo difcrimi-
ne aut metu. Haud magis hic inveniuntur cimices , quinimo fi forte e rcgionibus tranfmon-
tanis, ubi frequentes funt,adducantur,ftatim emoriuntur.ubi fenferint aerem hunc Chilenfem.

Eodemlib. cap.xxi. Intcr quadrupedesanimantes, domeftici & quafiproprii funt hujus
regionis, ccrti Cuniculi, quos ipfi vocant Regm, & menfis pro delitiis inferunr. Venantur illos
infundendo aquam in ipforum cavcrnas, qua cogunt illos progredi, ita ut a canibus capiantur.

Reperitur hic & alia /pecies Cuniculorum, qui familiares funt , & variorum colorum , val-
deque communes : fecus quam illi , quos vocant Arde, dubito cnim an alibi reperiantur quam
in Gmfco, vaUium Chilenfium prima : hi funt cinerei coloris , & pelles illorum maximi faciunt
Indigenx , ob fubtilitatem & Ixvorem pilorum ad taclum. Et poftquam egiflet de Ovibus illis,
ut vulgo vocant, Peruvianis, fubditj funt illis fatis fimiles capreze tam figura corporis quam ve-
locitate,verumdifferuntcoIore, quiinhis eft roflus inftarRubini; & numquam cicurantur.
Noneft equusita velox qui adultos aflequi pofllt: juniorum caro adraodum eftdelicata&
manducaturrecens; adultiorumautem falita &ficcata, facile reliquas fuperat carnes. Haec
animaUa generant lapides Bezoarcs in finu quodam ventriculi , qui maximi sEftimantur contra
venena & febres malignas , adroborandum&refocillandumcor, aliofque eff^eftus: materia
e qua generantur funt hcrbx infignis virtutis , quibus vefcuntur naturas inftindu ad lanitatem
tuendam, aut morbos & venena fuperandum. Hi lapides inveniuntur in adultioribus hifce ani-
malibus, atqueinterdumtaragrandes, utunurain Italiam attulerim quipendet unciasduas
fupratriginta. Experientia autemdocet, inregionibus in quibus funtplures viperse, aluque
ferpentes, &animahavcnenofa,pluresgcnerariIapides, &caufaeft raanifefta, namcumhce
capreae fint tam veloces , & difcurrant in varias partes , venenatis illis aniraalibus magis funt
expofitae, & ab illis laefae , feftinant naturaliter ad herbas medicinales. Unde in provinciis Cujo
majoresejufmodilapides reperiuntur quam in C/?;/^ , quia ibidem offenduntur multaeviperae
&aliaanimaliavenenofa, aquibus libera c^chile, utdiximusj ad hxc cum chile magisfit
habitata j noniiint caprea; ibidem tam frequcntes quam in Cujo. In qua provincia&multi
repcriuntur lepores , quorum quidam qui appellantur ,^iriquimios , carnem habent qua-
lem porcelli ladentes.

F I :hC I s.

f^PPEN-

295
• ■ L^PFENDIX JD LlBROS T> E PLANTIS.

Ifuiii hic addere Iconcs quatuoi- oraiflas , quarum duas adhuc ad ipfas Plantas refcrre noil
potui 5 Peku defcriptionem apud Authorem non inveni.

Ubapitanga.

I N D E X

OMNIVM PLANTARVM ET ANIMANTIVM.

Qux in his oi

Xo Libns d

A.

jf^^^^ B^C4;«.ijrf pifiis.
Wm^M -Ahutylon Aviceniu.

i6i

' V-

Q^i^^^jlwj.! ,trbor.

129

si^^m^Acujatba arbor.

94

Acara fifcii.

16S

Acarii ayx pifi^.

167

Acara mucu fifcis.

i^S

Acara feba fifis.

161

Acara pininui pifcis.

152

Acara pitamba pifis.

155

Acara pucu pifcis.

145

AceiofiBrafilienfis.

^3

Achiotl Mexicanorum.

61

Aguape herba.

25

Aguara ponda herba.

6

Aguar^quiya hcrba.

55

Aguti qiudrupes.

224

Agutiguepo ohi herba.

53

Ai , five Ignavus quadrup.

221

Aiaia avii.

204

Aiereba pifcis.

175

Aipimacaxera Mandioca jpeci(S,

67

Aipimixira pifcis.

145

Aiuru pfutaci omnes.

205

Aiurucurau pfittacus.

ibid.

Aiurucuruca pfittacus.

ibid.

Aitirucatinga pfittacus.

207

Aitiruapara pftttacm.

ibid.

Alb.iciga herba Hijpanis.

25,1

Alcea hirfuta herba..

45

Al^odon Lnfitanis.

59

Altl)e<z jpecies.

15

Ambaib.i arbor.

91

Ambua infeclirm.

^53

Ambujaeinbo herba.

15

Ametra lacertus.

238

Americima lacerttdus.

ibid.

Amimiu ftutex.

59

Amorcs herbaLufitanis.

2

Amorc guacu pifcis.

166

Amore pixuma pifcis.

ibid.

Ainore ptnima ferpens.

242

Amphyfbma ferpens. -

240

Anaca avis perroquet.

207

Anas filveHrit.

215

Ananas Lufuanis.

33

Ananachicartri arbor.

130

Anchic Feruvianis herba.

37

Anda arbor.

IIO

Andira aca avis.

^13

Andira Ibiartba arbor.

100

Andorinha avis Lufitan.

205

Androface herba.

35

Aneil-inan Mexicanoruni.

99

Angclin Lufitanor. arbor.

100

Anhenibi fluvius.

263

Anhtma avis.

215

Anhingitvis.

218

Ani avis.

193

Aninga iba arbor.

106

Anii* herba Lufitanii.

57

Anta Lufitanis quadrup.
Apeare infe^um.
Apeiba arbor.
Aperea quadrupes.
Apes variu, inBrafilia.
Arabeci pifcis.
Araca iba arbor.
Araca iba friitex.
Aracaz.i avis.
Aragitaguapifcif.
Aramaca pifcis.
Arapabaca herba.
Araneorum varixfpecies.
Araracanga pfittacus.
Ararauna pfittacus,
Arariba arbor.
Araticu arboris jfecies.
Aratupeba cancer.
Aratupinima cancer.
Arbores innominati&.
Ardeix.fpecies.zzo. alia.
Ardeola avis.
Aries Guineenfis,
Armadillo Htjpamts.
Aroeira arbor.
Arumatia duplex , infeiia,
Arundines & Cann£.
AtinguacucamucH avis.
Atitara ftutex.
Atpcoy apis jpecies.
Ave deVerano Lufitan.
Avenca tnajor & minor herba,
Aves inno}ninat£.
Aviantum herba.
Aura avis Hijpanis.
Aurata pifcis.
Auricularia infeilum.
Ayng Tapuiys Serpens,

B.

Agre pifcis varix, fpecies,
Bagre do Rio pifcis Lufitanis.

Balabolla Congenfibus pifcis.

Balancia Lufitanis.

Balfamina officinartm herba.

BamiaAegyptia.

Banana arbor.

Barboleca infe[itim Lufitanis.

Batata Ltifitanis.

Batata depurga Lufitanis.

Bcldroga Lufitanis planta.

Belingcla Lufitanis planta.

Bemterc avisLufitanis.

Benatjly apis melliferic fpecies,

Betis arbufcula. .

Betre Lufitanis.

Bicho Lufitanis infe^um.

Bicuda pifis Lufitanis.

Bobora Liifitanis herba.

BocamoIIe pifcis Lufitanis,

Boicininga fcrpens.

Boiguacu ferpens.

Boitiap ferfens.

229

^57
ii-3

223

259

178

■^05
6z

217

»59

i8i

34
248

zq6

ibid.

91

185
185
109,153,134
210
210
234
231
90

^51

?

zi6

64

259

202

219

^3
208

l5i

258
240

173
149

177

2i

^5

45
158
250

j6

41

49
24

216

259

124

7?
249

171

44
149

240

259

241
Boni .

Index omnivm Plantarvm et Animantivm.

Bonito pifiis Ltifttanis. 1 50

Briifilia olim S'" Cruz. di^a. z6o.illiitsfttiis,ihld.illitis

prxfediirni. 261. foli ratio, ibid. & z6z, aeristem-

peries& annitempeHates, z6^

Braftlienfitimfiatina&babitttscorporis, z6^. refiitus &

ornattts eortm, 270. Icones, ibid. Suppcllex, 271.

Venaiidi & pifctndi modi, zjz. Cibits& potiiSy 275.

Lingtia,zji{. Arma& cxercitia,z-j%,:Religto. ibid.
Bredos LufitanisJpeciesBlni. 15

Bnfo aris Lufitanis.
Buraco de Vclha Ltifttums pifiis.
Buyobttyo philippiiienjitm.

C.

199
163

75

f^Aa-apia herba.
^^da-ataya herba.

5^

31

Caaco fiutex.

73

Caacica herha. 7. alia.

15

Caaetimay herba.

26

Caaghijiijo fiutcx.

59

Caaguacu iba, arbor.

97

Caa-opia arbor.

96

Caapeba herba.

^5

Caaponga herba.

49

Citapomonga herba.

28

Ca.tpotiragoa herba.

8

Cahocks qui dicantur.

268

Ciibuihe arhor.

157

Cabiire avis.

212

Cachorro do mato Ltifitanis quadrup.

223

Cagado do terra tefiudo.

241

Ciigni cercopithectts major & minor.

227

Caiii fiu^iis.

94

Camacari arbor.

102

Camarambaja herha.

3

Camara berba varia jpecies.

5

Camaralapoberha.

^5

Camara ^uha herba.

6

CamaroK de Salgado Lufi.t,

186

Camaru herha.

12

Camaripuguacu pifcis.

179

Cambiii arbor.

108

Cmiiri pifiis.

160

Cana do mato Lufitanis.

48

Canamhiijaherha.

46

Canambaja fititex.

7S

Caais Carcbarias pifiis.

172

Canna Indica duplex.

4

Canna Saccbari.

82

Camhi fnula arhor.

134

Caoi potus Brafilienfiiim,

^7i

Capiraribi fluritts.

z6z

Capeuna pifcis.

155

Capiipuba gramen plumeum.

2

Capjbara porcus fluviatilis.

230

Cara berba.

29

Caracara avis.

211

Caraguata berba.

37

Caraguata fiuticis yariis. jpecies.

S8

Cttratba Braftlienf,

279

Caranalba arhor.

130

Caranna refna.

ibid.

Carapopeba lacertulm.

238

Carapo pifiis.

170

Carara herba.

13

Carara pinima cancer.

187

Carapicos Lufitam,

28

Caratma pifiii.

- H7

Carara ima canccr.
Cardon Lufitanis hcrba.
Cariama avis.
Carigtieja quadriipes.
Cartgtiejberu qiudrtipes,
Cariri Tapiiijx.
CarucHoca vius.
Cafaca amargofa herha Lufit,
Cafcauela Liijitanis ferpens.
Caflaon Lufitanis pifcis.
Cavala Lufitanis pifiis.
Caviacobaja cunicultis.
Caxahu arbor.
Ccbipira arhor.
Ccbola albaraa Ltifitanis.
Ccga Ltifitanis ferpeiis.
Ceixu Pleiades Braftlianis,
Ceixupira pifcis.
Centopea Lufttanis infecium.
Cercopitbecorum raridi fiecies.
Cereiha arbor.

Chayaquarona Ltifitan. pifcis.
Cbica potiis Cbilenfium

184

^3

203

22Z

^35
274
229

^5

240

16^
178
224
126
100

3 =
239

269

158

^53
227

127

167

^85,

Cbilenfium fiatura & hnhitits corporis, 283. vf iZif «-J.ibid.
Ico?iw, 284. Doinitilia,ihid. Suppeliex, 285. Se-
nientis,ihid. Conmbiu, ibid. Tocmini&ririscbnoxid;
facile pariunt,z^6. Senfm dereligione, ibid. B.egi-
nienVoliticii}n,zSj. Arma /ihid. Lingua Vocabula-

ritim. . i88

Chilli Mexicanorum. 40

ChuraquaMexicanorum. 102 »

Cicie ete cancer. 185

Cicie panema cancer. ibid.

Cicutaria palufiris. 37

Cigan-a. Lufitanis infeilunt. 256

Ci^o deCohvas Lufitan.herba, 25

Ciri apoa cancer. 183

Ciri ohi cancer. jg^

Coapoiba arbor. jjo

Coati quadrupes. ^z^

Cobra de Cipo Lufitanis ferpens. 241
Cobra de Coral Ltifit. ferpens, ^ ^ 240

Cocoi arde£ jpecies. 209

Cocos nuces fcrendi ratio. 139

Colherado Lufitanis avis. 204

Columbd. filvefires. 213

Comanda guira fiutex. 62

Convolvultts marinus, 51

Copatha arbor. 130

Copjha arbor. jji

Coqueiroi«/if4Kw„ ijg

Corcovado minor. xii.

Corocoro pifiis. 177

Corororoca pifcis. j -jn

Corta pao Lufitanis avis, 207

Coraina. Ltifitanis pificis. jy^

Cotia quadrupes. 224

Corvina Jpecies. j^-

Craca de navios Lufitanis. 189

Cranguerfinho des Manges. 185

Criolos qui dicantur. 268

Crocodilus. ^az

CraUacei pifces. jgj

€mp0\iSipt Belgis. 181

Cuanduquadrupes. 233

Quhncanha pifcis Ltifitanis. 181

Cuctifnis filvefirii. aa

Cuctiripifcis. 16^

Cugua-

I N D E

Cuguttru afMH quadrupes.
Cuguacu arana quadru^es.
Cugufugnacu pfcU.
Cuiete arhor.
Culcx clegans.
Cuniculorum variiz j^ecies.
Cunuri cancer.
Cupia formicdi jpecies.
Curema pifcis.
Curicacaavts.
Curimata pifcis.
Curupicaiba arbor.
Curipira tiumen Brafilienfibiu.
CiuTaes Lufitanis,
Curuata pinima pifcis.
Curuba herba.
Curucucu ferpens.
Curucui avis.
Cururu ape herba,
Curuiru arbor.
Cururuca pifcis.

D.

Terada fruiius apud Tapuiyas.
Dorada mas pifcis.

' Eeni jpecies.

^Eiienhne apis fpecies.
Ema Lujitanis avis.
Enibujaembo berba.
Encubeito Lufitan. quadrup.
Enen.buj infed:um,
Enena taurus voUns.
Enxaroco pifis Lufitan.
ErvaBabofa Lufitanis,
Erva Cidreira Lufitanis.
Erva de Cobra Lufitanis.
Erva de noffa Sennora Lufitanis,
Erva de S. Maria Lufitanis.
Erva do Capitaon Lufitanis.
Erva do Rato Lufitanis.
Erva do Vina Lufitanis.
Erva dc purga deJuanPaez.
Erva Moura Lufitanis.
Erva Pulgera L ufitanis.
Efcaravellia IaJ?f4HM,
Exquima Congenfibtis quadrttpes.

F.

^35

ibid.

169

1Z3

^53
223

185

253
181

191

156

132
Z78
130
150

21
241
211

22
109

M7

26S
160

108
259
190

2(S

246
14S

37

3^

7

ibid.
60
28

31

55

25

246

227

161
6

FAber&GaUuspifcis.
Fedagoz.0 herba,
Telis filveftris. ~ 233

Ticus filveSlris. 268

Tilix Brafiliana, 2. alia filicis fpecies, ibld. filix an po-
l/podtum. ibid.

Tormicarum variafpecies,i^z. Brafilu peHis. 262
Truticesinnominati. 61, 63, 68, 76, 77, 79, 80, 81

GAfanhoto Lufitanis loctifta.
Galltna Afiicana.
GuUinaceus puUusmonflrofus.
Gandiroba herba.
Gmgila Congenfibus herb.i.
Garupa potus Jpecies.
GaryophyUata lierba.
Garza- Lufitanis avis.

245
192
219
46
21
84
45

O M N I V ^I

<©attiiiS Be/gw.

Gaviaon Lufitanis avis.
Girgilim Lufitanis herba.
Gliiuius pifcis.
Gnaphahum Brafilienfe.
Golvaon herba Lufitanis,
Gojfjipium fiutex.
GraminU varis. jpecies,
Granadilla Hijpanis.
Guaajara locuha.
Guabiru mtis.
Guacaguacu avis.
Guaeru fiutex.
Guaia apara cancer.
Guaia ali£ jpecies.
Guaia miri cuncerculus.
Guacacuia pifcis.
GuaCitri pifcis.
Gu.^j.ibo arbor.
Guuiba arhor.
Guaiba pocacabiba arbor.
Guathi a.ya pifcis.
Guatbi Coara pifcis.
Guainumbi avicula.
Guamaiacu pifcis.
Guamaiacuatinga pifcis.
Guamaiaguaru pifcis.
Guanahantii arbor.
Guanhumi cancer.
Guapereiba arbor.
Guaperna pifiis.
Guura avis.

Gu..ra abuju paUia Brafilienf.
Guara capema pifcis.
Guara vna avts.
Cuuricuru gammarus.
Gutra tereha pifiis.
Guarerna pifcts.
Guariba quadrupes.
Guarucu eremenhi infeUum.
Guaruguaru pifis.
Guatacupa pifcis.
Gu^jahara arbor.
Guehucu pifcis.
Gu.jacan arhor.
Gutra acangeta avis,
Guiraceerebaavis.
Guira guai numbi avis,
Guira guacu beraha avis.
Guira ienoia avts.
Guirapariba arhor.
Gutrapeacoja vermictdm,
Guira perea avis.
Guirapunga avis.
Guirapunga foemina.
Guiraquerea avis.
Guiraru nhengata avis.
Guiratinga avis.
Guira tangeima avis.
Guili arboris rart£ fpecies,
Gtiiti coroya arbor.
Guiti toroha arhor.
Gtiiti iha arhor.
Gtmcupa itiba pifcis.

H.

IJ^^mtt ^elgis pifcis.
■*■ •*■ Hatitqtitlitl Mexicanoriim,

15X

211

21

159

4<J

^S
59

I

70

246

229

205

77
1S2

ibld.

185

Hi

166

105

104,105

III

M7
\6^

1^6

141

168

158

94
185

118

145/150,165

20J
271
160
204,
187
171
178

22<J

25^
169

^77.

lOi

107
21^

212.

21i

108, 1 1 8

85

2Ii
201

2oi

ibid-

210, 211

ibid.

191

114

"3

"5

H7

166

i»

L A N T A R V M E

H-i)' qiudriipes.

izz

Bcnbuh /ipts mclliferit fiecies.

259

JLcrhs. viv£. fpecies.

73

j{int:(om.ii£inMexicmorumji'

next . 80

Huherns arbor.

102

Huif>^tz.U avis Uexiciinis.

198

Buitz,ilxocbitt MexicAms.

99

Mjdropper lcrhn.

I.

^5

'J Aj.ciMira Scorfms.
Xlahehirete fifcis.

245

175

labiru avis.

200

laborandi herba.

S^

laboraiidi jruticefcens.

69

laboti teUiido.

241

labotafua arbor.

lOl

labuticaba arbor.

141

lacaranda arbor.

136

lacamaciri avis.

202

lacana avis.

190

lacaptcaya. arbor.

128

lacap gramen junceimi.

z

lacapi avis.

192

Iacupe?Ha avis.

198

lacarini avis.

210

lacare Crocodilns.

242

lacarutu avis.

199

lacatinga infe^um. ■

154

laciia acanga herha^

6

laciurete quadrupes.

^35

laee herha.

22

laguacagiwe pifcis.

156

laguacatiguacu avis.

194

laguara quadrupes.

^35

laguaracapifcis.

147

laiama Oviedi.

33

lambu avis.

192

lamacaru herba.

^3

lamacaru arbor.

125,126

lamacay avis.

198

ianday, reguhs lapmyarum.

269

janipaba arhor.

92

lapacani avis.

212

Japaranduha arhor.

109

laparuca fcobpendra.

^S3

lapu avis.

193

laqueta pifcis Lufuanii.

156

laracatia arbor.

128

laroba herba.

^5

lafmini fpecies.

47

latahoca arundo.

3

latebiicu ricinus infeiium.

245

ibabiraha arhor.

117

ihacuri-pari arbor.

119

ihacamuci arbor.

141

ibametara arhor.

129

Ibati herba.

19

ibera puterana arhor.

120

Ibihohoia ferpens.

240

Jbicurapari arhor.

114

Ibijau avis.

195

Ibipurunga arbor.

il6

Ihipitanga. arbor.

ibid.

ihira. arhor.

99

Ihirahit arhor.

136

Ibiraee arbor.

lOI

Ihira^itanga arhor.

lOI

A N I M A K T I V M.

Ibira ohiarbor.

Ihixuma arbor.

Ibyura ferpeus.

lcicanba arhor,

Icica refina.

lcipoherha,

Igapeha Lufitanii langadai.

lecuiha arhor.

lendaya perroqiieti

Iet.iiba arhor.

leticacica refina.

letica herba.

lettcucu herba.

Ignavus quadrupes.

Iguana lacertus.

lito arhor.

liya quadrupes.

Inajagttacuiba arbor,

Inga arhoris Jpvcies.

Inga opeapiiba arhor.

hnmboy^:erba, 12. Icoil, .

Infed:tim i-nnominatim.

hifcUum infii.r fiici.

Infeiium magnitudine Brufci.

InfeBum vol.ais mufca. jigiira.

InfeUum volans Tauri Jberies.

lociira arhor.

Ipecacoanha herha.

Ipecati apoa avis.

Ipecu avis.

Iperoba arbor.

Iperu pifcU.

Iperuquiba pifcis,

Ifocmu vermis.

Itaiara pifcis^

lua fiutex.

lua umbu arbor.

luapecanga herha.

lupatitma quadrupes.

lupuiuha avis.

luqueri omano fiutex.

lurepeba fiutex.

lurucua teHudo marina.

lurumu herba.

lurura te^tido.

luruucapeha pifcis.

K.

KAkara fiuBus Tapuyis,
K«w?©- fifcis Gmcis.
Kitfhara apisjpecies.
Kura ura fiu^us Tapuyis,

L.

LAblab phafeolus.
LeBus penfilisBrafilienfium.
LimA metropolis Peru longiiudo,
Lingoada pifcis Ltifuanis.
Lohi echinoides Clufii.
Locuftarumjpecies.
LocuHatota atra.
Loutra Lufitanis.
Luce herha Chilenfiiwi.
Lyfimachiajpecies,

M.

MAcaquo Congenfihvj quadrupes.
Maci Medici Chikrfium,

141
131
239

. ?s

ibidk

14

• 272

\i7
io6

lOI

lor
16

41
221 ■
2^6
120
234
138
III
112

5^

256,257, 259

. 258
258

256'

133

17
218

207

97

172.

180

252

• 146

6$

108

10

222

193

64

89

24.1

44
241

146

i6s

159

26?

33

271

260

181

12

'^45
248

^34
291

30

227
291

Macu..

I N D E X

O M N I V

U

hlMUCAgtu avis.
Macumba Congenfibus herba.
Magtiari aris.

Maguej, feu Metl Mexicamrum.
Malaguetta rera.
Mameluco qui ErafilianU.
Mamoeira arbcr.
Matiaca frutex.
Mandatia Lablah Alpini.
Mandiiba frtitex.
Mandiocar.idix.
Mandiopuba.
Mandubi d'AngoU herba.
Mangangai infed:im.
Mangaiba arbor.
Mange Veradeiro Lufitan.
Mani Hijpanii planta.
Mantis locuHa.
Manucodiata rex, avis.
Manticodiata alia.
Mafreucauchfliivius.
Maracana avis.
Maracana Arar^Jpecies.
Maracoana cancer.
Maraguao quadrupes.

Marangigoana animaacorporefeparata Brafil.
Mareca avis.

Marinhciro cancer Lufitan.
Marrubium Brafilienfe.
Mafarino avis Lufitanis.
^ Maratata iba arbor.
Maruapante numen Chilenfium,
Matapaflo herha Lufitanis.
Matuitui avis,
Maturaqtie pfcis.
MauritiA civitatis longitiido,
Mberuobi infeUum.
Mecapatli Mexicanorum,
Melongela herba.
Mcchoacan radix.
Meeru canna Indica.
Mellis agreHis jpecies.
Melo aqtiaticus.
Memeriam bacala Congenf,
Mentba Graca.
Mentaftro herha Lufitanis.
Mergi aquatici Jpecies elegans.
Meros pifcis Lufttan.
Metl Mexicanorum.
Micambe herba.

^imn-tm Beigis,

Miivapira pifcis.

Millipeda Jpecies.

Mitu.,velMtitu avis.i^^, alia ejusfperies,

Molle arbor.

Monguape pivius,

Monoceros pifcis.

Monoceros pifcis Clufii,

Mormjlo Gefneri pifcis.

Mofanibesd'Angolaberba.

Mofquito ctilex.

Moz.ombo qui Brafilianis,

Mucu pifcis.

Muctma phafeolus.

Muctitaiba arbor.

Muiva arbor.

Mulato qui dicanttir.

MuUi fifcis Jpecies.

215

204
38,88

39
268
loz

69

. 33

. !^^

ibid.

67

43

^57
izi

118

37
246

201

219

I 268

207

ibid.

184

^33

279

214
187

16
191
132
287

10
217
169
260
254

II

^4

41

4

259

22

^34
^5

^5

218

169

38,88

10

225

162

^53.258

19S

90
262

143
154
156

10

^57
268

J6i

18

\o6

117

268

156

^99.

Mundubi herba.

37

Mundubi guacit arbor.

96

Mureci arbor.

118

Mures Brafiltenfes.

229

MimcuJ£ Jpectes.

70» 71

Mu4 araneus.

229

Mufcarum varia fpecies.

254

Mjouros herba.

6

Myrta Ltifitanis.

108

N.

'SiTT^H^, vtdgoAnanas planta.
. JN. Nana hrava.

35

ibid.

Nari nari pifcis.

m

NaHhos Gr£Cis.

4

NebuU rar<c in Brafilia.

265

Nhambi herba.

49

Nbambtiguacu ftutex.

77

Nhamdia pifcis.

149

Nhamduguacu araneus.

248

Nhamdtii Jrtstex.

75

Nhandiroba herba.

46

Nhanduguacu avis.

190

Nbaqutuida pifcis.

171

Nhatiu culex.

^57

Nil , five Nir , color cceruleus.

57

Niqui pifcis.

178

Noitibo avis Lufitanis.

• I9S

Nux Cathartica.

96

0.

/^Ccoembo Lufitanis herba.

y~yoleum dantes plantn.

z6

47

Omenapo leima herha.

51

Onca Lufitanis quadrupes.

23 S

Ononis non fpinofafioribus luteis.

i

Openamk^radix.

45

Opponne fluvius.

269

Orbis muricatus.

159

OreUana tin^ura.

6i

Orobus Brafilienfis.

^ 9

Otfchunogh fluvius. .,

268

Oves feruviana.

245

Oves Chilenfes.

244

Ourico cacheiro Lufitanis quadrup.

^35

P.

T}Aca cuniculi fpecies.
i. Pacomo pifcis.

224

148

VacQ caatinga berha.

48

Faco caatinga arbor.

102,

Pa.codv3.Ltifitanis arbor.

^37

FacoSeroca herba.

48

Faiomirioba herba.

9

Faipaiguacu infe£itim.

^55

Falmeiriz Brafilix.,

261

Fanama infeiltim.

250

Fanapana mucu infe^um.

249, 250

Pao Brafil Lttfttanis.

lOI

Pao d'arco Lttfitanis arhor.

118

Paoganiclo Lufitanis arbor.

131

Papa pcixc avisLtifitanis.

194

Fapay arbor.

102,104

Fapiliomm varia fpecies.

250

Faragua pfitiacus.

207

Paranacure gammarui.

188

Pararo herba.

5-

Farati pifcis.

181

Taru

Plantarvm e

'Paru ft[cU.

144

F.ifioiiis flos.

70

Va^or pifcis.

166

FaBinac^ niMttut.

175

Pata Liifitaiiis Jiifer.

ii8

Tati Magiiey jpecies.

89

Pegafrol avisLiifnanis. ■

195

Peixe agiilha Ltifuanis.

168

Peixe gallo Liifu.iim.

161

Peixe pcgador Ltifuanis.

180

Peixe ferra Ltifit.tuis.

379

Peixe viola Ltifuanis pifcis.

151

Pcixc volador Ltifitanis.

161

Perexil Lufitanii berba.

14

Peo de Galinliaiww/cate.

83

Tetimbtuba fifcis.

148

FhaLmgium maximtirn.

248

Fhoxinns Gefieri.

170

Ttabapifcis.

ibid.

Tiabihti pifiis.

ibid.

Ticacuroba avis.

204

Fictiipinima avis.

ibid.

pimmm Beigis.

178

Ttllan miwen Ckilenfitm, ■

287

Vmicr^u Litfitanis.

39

Tin.ibi{iz.xihuitl Me.xkanortim.

65

Findcba arbor.

^33

Pinhones Ltifitanis.

96

Tino herba.

48

Ttper cattdatttm.

73

Ttquiiinga pifcis.

159

Tira aca pifcis.

154

Tira acang.tta pifcis.

144

Tirabebe fifis.

162

liracoaha pifjs.

175

Tira iurinnenbeca pifcis.

149

Ftra met.ira pifis, 156. Icort.

181

Firanemapifis.

145

Tira pixangapifcis.

152

Tiraquiba pifcts^

180

Tira tiapa pifcis.

157, 180

Tiraambu pifist.

167

Tiraya pifis.

164

Tifis mnominattts.

155

Tita qnid fit.

89

Titanga guacu avis.

216

TLtnt^innominata. j, 8, 9, 14,

16,18,19,21,50,^1,

57,45,44,47,49,50,51,

52, 53' 54' 5^

Toljpodium Brafiltenfe.

2

Tongi Congenfibus quadrupes.

225

Torcus Guineenfis.

230

Torctu filvestris.

229

Toti attnga gammarus.

Toti pema gammarus.

Totiqui quija locu^a marinai

Priguiza Lufitanis qtiadrupes.

Tfutacorum majortim & minorum jpecies.

yftttacorum nidi.

Pudiano verniclho pifcis.

Pudiano verde pifiis.

Tulches Chilenfium natio,

Ftdgera herba.

Tunaru pifcis jpecies.

Tnraque pifcis.

Q.

Q'

Vaiihajebuachtlt Mexicanorum,
Qiuubmecatl Mexicamrum.

187
185
221
205
ibid.

145
146
288
25
165

151

97
II

Animantivm.

Quereiba arbor.
Quetele avis Congenfibtts.
Quici infeitum.
Quici miri infccium.
Qtiillobo Congenfibuiherba,
Quimbatui avis.
Quinciamali berba.
Qu^ingombo berba Lufitanis.
Qmriquincios Cbilenfium,
Q^iitit arbor.
Quijia herba Jpecies.

R.

192

.'54
ibid.

31

■207

291

31

29Z

"5
37

"D 2l!ete!flange seigis serpens.

■^^Raja Jpecies inBrafilia.

240

^7,5

Ranatn arboribiisdegens. 241

'Remediiim contra Serpcntum morfus , 7. contra venena,

9, 26. coniracalcttlum, 16, 48. contra tmrftisvene-

natorum animalium, ibid. C^ 50, 5 2, 60. contrafca-

htem, 26. purgansy 52. abfiergens , ibid. adverfits

ulcer^^ -y^.purgans, ^■j,contradjfenteriam,6z. comra

yenemim. 216

Ren marimis Zoophjton. 189

Reri oUrea. 188

Reri apija bjdrus. jbid.

Rio S. Francifco defcriptio, 262, 2 63

Robalo pifcis Lufitanis. 1 go

Roz.a qutd figntfuet Ltifitanis, 66

SAbaon arhor Lufitanis.
Saccbarimacbina , & conficiendintodus.
Sagittaria herba.
Sainibeiba arbor.
SzWcma. pifcis Lufijar.is.
Salmoneta pifiis L ufitanis.
Sulpa pifcis.

Sape Ltifitan. gramen junceum.
Sar^aparilla Hifpanis.
Sardinha fifisLufitanis,
Sargtis pifcis.
Sarigoj quadrupes.
Sajacuavis.
Scarabem parvus.
^tm^aOQtl Belgis.
Scjuri Brafilienfes.
Sempervivum marinum hacciferum.
SenembiLuertiisIguana.
Serpentaria major.
Sefamum herba.
Silva d'agoa ficutex Liifitan,
Soco avis.

Solani veficarii fpecies.
Solantim hacciferum.
Soldanella herba.
Soldido pifcis Lufitanis,
Squilla lata.
Squilla [i&tln.
Stella marina.
Stella arhorefcens,
Strutbio avis.

T.

TAcomaree canna Saccharifera.
Tajacu caaigora porcas,
Taja oha berha.
Tai-ihi qtiadritpes.
Tainha pifcis Lufitms.

Pp 2

"5
Sj.&fcq.

55

III

153
156

153

z

10,11
178
147

222

258

200
331

2,36

^7
21

74
199

12

55
51

151

186

187
189

ibid.
190

82
229

35

223

181

Taioia

I N D E X O M N I V M

Plant

j/wia herhJ^

^7

ramandaa qaadrupes.

225

Jamarindoium arbor-^

107

TamarHguaea locuUa mmltA,

186
208

Tamatia avii.

Tamoata fifcis.

151

Jamoatarana hetba.

53

Tangar^ avisjpecies.

214

Tangaraca fiutex.

60

Tapacura Brafilienfibus.

269

Tapeti cuniculiis.

223

Tapera avis.

-205

Tapia arbor.

98

Tapiiaj formicm.

252

Tafierete quadrupes.

S29

Ta]>yracoyanana arbor.

134

Tapuijarumfnes &fedes, 2(58. moresy 27©.

arma, 278.

imres & confuetudines,zj^. Icones,i^o.

progrediendi

7nodm,iSo. vi^m,2.8i. foemina fregnantes, &foft

parttm quomodo agant , 281. morttios fiios comedunt.

282, lugendi modus , Ihid. Habitus corpris , ihid.

quibus rebus magnates aplebe differmt.

ibid.

Tarabe jrfittacm.

207

Taraguira lacertus.

238

Taraguira .Ajcurara^

23.8

Tareira dalto pfiis^

157

Tariera do Rio pfcis.

ibid.

Tareraja herba.

33

Tarcaruga tesiudo marina.

241

Tatai iba arbor.

"9

Tatu & Tatupeba quadru^es.

.^.3^

Tatu ete" quadrufes.

ibid.

Tattt apara quadrupes.

S32

Tauri volantis Jpecies.

246

Taj.ifua pifiis.

144

Teca Chilenfium far.

285

Teitey avis.

212

Teiuguacu Ucevtus.

H7

Teimihana lacertulus.

238

TeUudinum jpecies.

241

Tetimixara pfcis.

145

Tiburoms Jpecies.

i-8i

Tijeguacu paroara avis.

ai4

Timucu fifcts.

168

Tipioia, Tifiaca, Tipiahaca.

67

Tlaqtiatun quadrup. azi, 225, 133

T0mAt7J1tt.icaz.tli Mexicamum.

6

Tongu Angolenfibm herba.

24

Tremate fiutex.

<5i,8i

Triangularispifcis.

142

Trifolii Jpecies.
Trifoitim jpicatmit.

2
ibid.

Tuberaon Lufitanis,.

172

Tticana avis.

217

Tururacu locitsla.

245

Tucurobi locuHa.

• -4<^

Tuidara avis.

205

Tui vulgo perroquet»

206

ARVM ET ANlMA«T,irMv

Tuiaputciuba perroquet.
Ttiiete perroquct.
Tuipara perroquct.
Tuitirica pcrroquet.
Tuinanti iba arbor.
Tunartsm differentia.
Tunga infe^um.
Tupa quid figniftcet Brafil.
Tupacununga Tonitru Brafil.
Tupaberaba fulgur Brafil.
Tyepiranga avis.
TTLopilotl avis Mexicanis.

V.

VCaguacncancer.
Vcajs cbilenfes nondiim perdmitk
Vca tina cancer.
Vermis terreUris.
Vejpertilio aquaticm.
Vejpertilio cornutus.
Vipiiba & Viabururu herba.
Vmari arbor.
Vmbu arbor.

Vmbulu Congenfibm qttadrupes.
Vnau quadrupes.
Vribaco pifcis.
Vrtic£ Vrentis Jpecies.
Vrubu avis,
Vrucatu berba.
Vrticari iba arbor.
Vrucu J}-titex.
Vrumaru pifcis.
Vrutaurana avis,
Vty arbor.

Vuba arundo fagittaria.
Vabarana pifcis.

TVT^ter^^oen Beigis avis.
^^ MmtmlQm Beigis.

VVilhelmi Glymmcrii itineraritimo

XAhitali arlor Mexlcanis.
Xalapa radix.
XalxocotlMexicanorum.
Xipbias pifcis.

Y.

YTotinge fittvim Brafilie.
TtzAehua^o patli Mexicanis.
luca Americamrum,
Xx.tuat7oz. Sar^aparilla Mechoacanorum.

ibidff

Ibld.

ibid.
136
127
249
278

ibid.

ibid.
192
208

185

285
184
255

HJ
215
67

121

108,

"5

22X

177

48

207

35
104, 109

6i

175
aoj
120

Z

z..

Jnziber duplex, 7nas &f«miM.
Zoopbyta dtto innpminata.

5

J90

2^5

92

43
105

1^0

2^8

99

6$

n

17, 18
189

F I N I S.

I

/

V /

turn 0.
o'clock, 1*. .
o'clock, A.
set in the T

Every '
lar, be r
October
Nob/
be givei.
there; no
Lower Lioiii
1, the Uppe

>

# .. • •,

1*«